\id EPH \h Epesas \toc1 Epesas Lenji Leta Pol Le Rorori \toc2 Epesas \toc3 Epe \mt1 Epesas \mt2 Lenji Leta \mt2 Pol Le Rorori \imt1 Utu iviva \ip Mbaŋa Jisas vama i njogha e buruburu na e ghereiye, theghathegha mbwatava le ghanaghanagha ghweto na umboiwo (32) e ghereiye, Pol vamba ina e thiyo Rom tɨne. E mbaŋako iyako Pol i roriya letake iyake, amba Taikikas i li na ve ligiya weŋgiya ekelesiya Epesas (4:21-22). \ip Epesas iye ghemba laghɨye Eisiya e tɨne na lenji bisines lemoyo. Pol va le vaghɨliya theghetoniye e tɨne, i yaku Epesas theghathegha umboto e tɨne na i vavaghare weŋgi (Vakatha 19). \ip Epesas e tɨne gharɨgharɨ lemoyo thiye ma Jiu ŋgoreiye, ko iyemaeŋge vavana Jiu gharɨgharɨniye. Letake iyake e tɨne i vaghareŋgi wabwi theghewoko iyako Krais kaero i tubweŋgi na thɨ tabo wabwi regha ekelesiyako e tɨne (2:15-16; 3:6). Pol le utuutu i laghɨye moli budakaiya Loi le renuwaŋa ekelesiya kaiwae (3:10) na budakaiya Loi le mwaewo weinda. Utu ghamba thuwathuwa thegheto i bigiraweŋgi ekelesiya kaiwanji. Ekelesiya ririwo regha na Krais iye umbaliye (1:23; 4:15-16). Ekelesiya ŋgoreiya wevo ragheghe na Krais ŋgoreiya le ghɨmoru (5:25-27). Na tembe ŋgoreiyeva Pol i vavurɨghegheŋgi ŋgoroŋga yawalinji ghaloŋgaloŋga kaiwae Krais kaerova i tubweŋgi na thiye ŋgoranjiya ririwo regha na kaiwae thiye manjamanjala le ŋgamaŋgama. \c 1 \p \v 1 Ghino Pol, Loi le renuwaŋa e tɨne ya tabo Krais Jisas ghalɨŋae gharaghambɨ. Ghino ya roriya letake iyake na ya variye i ghaona e ghemi, ghemi Loi le gharɨgharɨ inami huya yaku Epesas e tɨne. Ghemi raloŋweloŋweghathɨ moli weya Krais Jisas. \p \v 2 Ya naŋgo weya Loi Ramanda na ghanda Giya Jisas Krais thɨ mwaewo e ghemi na lenji gharemalɨlɨ i yaku e gharemina. \s1 Weya Krais Loi kaero i giya mwaewoke wolaghɨye weinda \p \v 3 Ra tarawe Loi, iye ghanda Giya Jisas Krais Ramae. Valɨkaiwae moliya ra tarawe, kaiwae e la tubweko weya Krais mwaewoke wolaghɨye i mena e buruburu kaero i giya weinda yawalindake ghaloŋgaloŋga kaiwae. \v 4 Ŋgoreiyake. Amba muyai va i vakatha yambaneke, kaerova i tuthinda le gharɨgharɨ mbala mbaŋa ra tubwe weya Krais, ne ra boboma na ma e ghandawonjowe e la tharɨ regha. \v 5 Va i gharethovuŋainda, iya kaiwae amba ŋgaŋgagha kaero i renuwaŋarawe ne Jisas Krais le kaiwo e tɨne i vaŋguinda le ŋgamaŋgama. Vambe ghamberegha vara le warari na le renuwaŋa i vakatha ŋgoreiyako. \v 6 Iya kaiwae ra tarawe amalaghɨniye le mwaewo riyeriyevanjaraniye kaiwae, na mwaewoko iyako i giya bwagabwaga weinda weya Nariye gharegharethovuniye moli. \p \v 7 Loi i vatomwe le mwaewo i laghɨye moli. Krais le mare e tɨne Loi kaero i rakayathuinda na i numotena la tharɨ. \v 8 Loi le mwaewo laghɨye moli i liŋgi weinda weiye thimbake wolaghɨye na ghareghare thovuye, \v 9 kaiwae va nuwaiya ra ghareghare le renuwaŋa thuweleko, na va le renuwaŋa ŋgoreiye. Loi va nuwaiya ŋgoreiye na i vamboromboro weya Krais. \v 10 Ghambaŋa moli e tɨne ne i vakatha ŋgoreiya le renuwaŋako. Iya kaiwae mbaŋako iyako bigibigike wolaghɨye e buruburu na e yambaneke ne i mbanɨvathaŋgi na regha na Krais iye umbaliye. \p \v 11 Kaiwae ra tubwe na regha weya Krais, amba ŋgaŋgagha Loi kaero i tuthinda na le gharɨgharɨ ghinda. Kaerova i tuthinda na le gharɨghara ghinda, kaiwae va le renuwaŋa ŋgoreiye. Na Loi mbe ghambereghaeŋge i vakatha bigibigike wolaghɨye i mboromboro na ŋgoreiya le renuwaŋako. \v 12 Iyake kaiwae, ghime Jiu va wo vareminjekaiya Krais na Loi i vaŋguime le gharɨgharɨ, wo mwanavaira idae na wo tarawe. \v 13 Ghemi ma Jiu gharɨgharɨniye tembe ŋgoreiyeva, kaerova hu loŋweya Utuniye Emunjoru, iye Jisas Totoniye Thovuye ghamivamoru kaiwae, na kaiwae kaero hu loŋweghathɨgha Krais na hu tabo le gharɨgharɨ, iya kaiwae Loi ghanono kaerova i worawe e ghemi na ghamba tuthi. Iye Nyao Boboma, ŋgoreiya le dagerawe. \v 14 Kaiwae ra wo Nyao Boboma, ra ghareghare thovuyeko wolaghɨye iya Loi va i dageraweko kaiwanda tembene vara wova. Iya kaiwae wo ra roroghagha Loi i rakayathuinda moli na i vaŋguinda weinda ra yaku. Ra mwanavaira amalaghɨniye idae na ra tarawe. \s1 Pol i naŋgo weya Loi Epesas kaiwanji \p \v 15 Lemi loŋweghathɨ weya Giya Jisas na lemi gharethovu weŋgiya Loi le gharɨgharɨke wolaghɨye kaero ya loŋweya utuniye. \v 16 Iyako kaiwae ma ya towotowo e vata ago weya Loi kaiwami, na mbaŋake wolaghɨye ya naŋgonaŋgo kaiwami. \v 17 Ya naŋgo weya ghanda Giya Jisas Krais le Loi, iye Ramanda Ravwenyevwenye, na i giya Une e ghemi, na iye i vathimbaŋaŋga na i woraŋgiya Loi e ghemi, na valɨkaiwae ghaghareghare i laghɨye e ghemi. \v 18 Ya naŋgo Loi iye ne i vamanjamanjala lemi renuwaŋa, na valɨkaiwae hu ghareghare iye va i kula weŋga na valɨkaiwami weimi lemi gharematuwo hu roroghagha vwenyevwenyeko laghɨye iya Loi ne i giyako ghinda le gharɨgharɨ weinda. \v 19 Na ne hu ghareghare Loi le vurɨgheghe mbe ina i kakaiwo weinda ghinda raloŋweloŋweghathɨ. Vurɨghegheke iyake iye i laghɨye kivwala vurɨghegheke wolaghɨye \v 20 iyava Loi tembe i vaŋguthuweiruweva Krais mare e tɨne, na i vaŋgurawe valɨvaŋga e uneko e buruburu. \v 21 Iya kaiwae randevivake wolaghɨye, vurɨghegheke wolaghɨye, nyaoko thovuthovuye wolaghɨye, rambarombaroke wolaghɨye, na idake wolaghɨye iya kaero inanjiwe mbaŋake iyake na ne thɨ yomara mbaŋa i menamenako, Krais iye i laghɨye kivwalaŋgi. \v 22 Loi kaerova i woraweya Krais na i mbaroŋaŋgiya bigibigike wolaghɨye na thɨ yaku e gheghe raberabe, na i worawe ekelesiya ghanaghananauyeko wolaghɨye umbaliye. \v 23 Ekelesiya iye Krais riwae, na Krais e yawayawaliye i riyevanjara ŋgoreiya i riyevanjara bigibigi wolaghɨye e valɨvaŋgake wolaghɨye. \c 2 \s1 Weya Krais Loi i giya yawalɨ togha weinda \p \v 1 Ghemi, va i viva lemi tharɨna kaiwanji unemina i mare. \v 2 Va e mbaŋako iyako hu reŋa e yambaneke momouwoniye tɨne na hu ghambugha nyao raraitharɨ lenji randeviva Seitan le kamwathɨ. Iye ma ra thuwathuwawe, ko iyemaeŋge the gharɨgharɨ ma thɨ yavwatatawana Loi, iye i mbaroŋaŋgi. \v 3 Taulaghɨke ghinda va ra yayaku gharɨgharɨko thiyako e lenji wabwi tɨne na ra ghambugha riwandake yawaliye, na thanavuko iya riwandake na la renuwaŋake nuwaiya ra vakavakatha. Mbaŋa vamba la yakuyaku ŋgoreiyako, valɨkaiwae moli Loi weiye le ghatemuru weindaŋgiya gharɨgharɨko wolaghɨye thiyako, i lithɨ weinda. \p \v 4 Ko iyemaeŋge Loi iye gharevɨrɨ i riyevanjara na le gharethovu weinda i kaitotowo moli, \v 5 na mbaŋa vamba unendako thiya mare e la goriwoyathu tɨne Loi i tubweinda weya Krais na i giya yawalɨ togha weinda. Loi le gharevatomwe e tɨne va hu vaidiya vamoru. \v 6 Iya thavala ghinda kaero ra yaku weya Krais Jisas, Loi kaerova i vaŋguthuweiruinda weinda Krais mare e tɨne, na i vaŋguraweinda weinda Krais ra yaku e ghamba vwenyevwenye tɨne e buruburu. \v 7 Na i vakatha ghinda ghamba ghaghayawo gharɨgharɨ mbaŋa i menamenako kaiwanji na mbala thɨ ghareghare Loi le mwaewo i kaitotowo moli, kaiwae weya Krais Jisas i gharethovuŋainda. \v 8 Kaiwae mbaŋa hu loŋweghathɨ, Loi le mwaewo bwagabwaga e tɨne iya hu vaidiya vamorunawe. Ma lemi rovurɨgheghe une ŋgoreiye, Loi le giya bwagabwaga. \v 9 Ma lemi rovurɨgheghe une ŋgoreiye, iya kaiwae ma valɨkaiwae ghemina regha iŋava i wovoreŋa ghamberegha. \v 10 Kaiwae ra tubwe weya Krais Jisas Loi i vakathainda ra tabo ŋginau togha na nuwaiya ra vakatha thanavu thovuye, na thanavuko thovuye iyako vama i vivatharawe na e tɨne ra loŋgaloŋgawe. \s1 Kaiwae ra tubwe weya Krais taulaghɨke ra tabo wabwi regha \p \v 11 Iya kaiwae, hu renuwaŋakiki, ghemi va thɨ ghambɨgha ma Jiu gharɨgharɨniye ŋgoreiye. Jiu thɨ utu njoŋanjoŋaŋga na thɨŋa, “Ghemi mava hu wo kitenɨyathu thanavuniye, na ghemi ma Loi le gharɨgharɨ ŋgoreiye.” (Ko iyemaeŋge thanavuko iyako gharɨgharɨ vambe ghanjimberegha thɨ vakatha na mbe i reŋa eŋge ririwo ele valɨvaŋga.) \v 12 Va e mbaŋako iyako hu mebwagabwaga moli weya Krais. Ghemi ŋgoramiya bobwari na mava idamina weŋgiya wabwi Isirel, Loi le gharɨgharɨ, na dageraweko iya Loi va i vakathako weiyaŋgiya Isirel, ghemi ma kaiwami ŋgoreiye. Iyake kaiwae, ma e lemi rɨghe na hu roroghagha na hu gharematuwo na ma Loi ghaghareghare ina weŋga. \v 13 Ko iyemaeŋge ghemi iyava hu mebwagabwaga moli weya Krais, mbaŋake iyake Krais e madɨbae kaero i vaŋguŋga na hu methaiya Loi. \p \v 14 Kaiwae ra tubwe weya Krais mbaŋake ra vanevane. Ghime Jiu na ghemi ma Jiu kaero ra tabo wabwi regha. Vambowo ra vemeghaghathɨ weinda na meghaghathɨko iyako va ŋgoreiya gana e ghandalughawoghawo. Ko iyemaeŋge Krais va i tagarakaraka meghaghathɨko ghagana na mbe i vatomwe vara ghambereghako riwae. \v 15 Ghime Jiu lama Mbaro mbaroniye lemoyo, ko iyemaeŋge Krais kaerova i rakavaoŋgi. Va i vakatha ŋgoreiyako na i mbanɨvathaŋgiya wabwiko theghewo na regha, kaero wabwi togha, regha moli i yomara na ra vanevane. \v 16 Krais le mare e kros vwatae wabwike theghewo la meghaghathɨ kaero i tagayathu. I tubweinda ra tabo ririwo regha na i vaŋgunjoghainda weya Loi. Iya kaiwae la gaithɨ iko na kaero i vakathavao la mevatharɨ. \v 17 Krais va i mena na i vavaghareŋa vanevane yakuyakuniye thovuye weŋga ghemi ma Jiu gharɨgharɨniye, va hu meghaghathɨ moli weya Loi, na i vavaghareŋa vanevane yakuyakuniye thovuye weime, ghime Jiu, wo methaiya Loi. \v 18 Mbwana, kaiwae ra tubwe weya Krais, ghinda wabwike theghewoke e la rɨghe na valɨkaiwanda Nyao Boboma le thalavu e tɨne ra mena weya Ramanda. \p \v 19 Iya kaiwae mbaŋake ghemi ma ŋgoramiya bobwari o vuthavuthagha, ko iyemaeŋge weimiyaŋgiya Loi le gharɨgharɨ ghemi rɨmba, ghemi Loi gheuu gharɨgharɨniye. \v 20 Ghemi tembe ŋgoreiyeva, ŋgoloko iya Loi va i vatadɨko ghaŋginau vavana. Ghime ghalɨŋae gharaghambɨ na ghalɨŋae gharautu ŋgoloko iyako ghayayao, na Krais Jisas iye ŋgoloko ghambaghɨmbaghɨ ina e konako. \v 21 Ŋgoloko ŋginauye wolaghɨye thɨ tubwe weya Krais na ŋgoloko mbe i mbuthumbuthu vara na i tabo ŋgolo boboma weya Giya. \v 22 Ghemi kaero hu tubwe weya Krais, na ghemi weimiyaŋgiya Loi le gharɨgharɨke wolaghɨye, kaero i tubweŋga na regha ra tabo Loi Une le ghamba yaku. \c 3 \s1 Pol i kaiwo thiye ma Jiu kaiwanji \p \v 1 Kaiwae Loi va i vakatha ŋgoreiyako kaiwami, na ya naŋgonaŋgo kaiwami. Ghino Pol, mbe ghinoke e thiyo kaiwae ya vakatha Krais Jisas le kaiwo weŋga ghemi ma Jiu gharɨgharɨniye kaiwami. \v 2 Emunjoru kaero hu loŋweya utuniŋgu, iya Loi le mwaewoko e tɨne i giya kaiwoke iyake ya vakatha kaiwami. \v 3 Loi kaerova i vatomweya le renuwaŋa memethuweleniye na i woraŋgiya e ghino ya ghareghare. (Iya Loi le renuwaŋa thuweleko iyako utuniye kaero seiwo ma utuŋa. \v 4 Kaiwae thoŋgo hu vaona budakaiya vama ya rori, ne hu thuwe budakaiya ya ghareghare Loi le renuwaŋa memethuweleniye iyava i vakatha weya Krais.) \v 5 Mbaŋa mevivako gharɨgharɨniye Loi le renuwaŋa memethuweleniyeke ma methɨ ghareghare, ko iyemaeŋge e mbaŋake iyake Nyao Boboma le vurɨgheghe e tɨne Loi kaero i woraŋgiya weime ghime iya i tuthiime na ghalɨŋae gharaghambɨ na ghalɨŋae gharautu boboma. \v 6 Loi le renuwaŋa thuweleko ŋgoreiyake: Ghemi ma Jiu, kaero hu loŋweghathɨgha Toto Thovuye, na ghime Jiu iya tembe ŋgoreiyeva wo loŋweghathɨ, taulaghɨke ghinda ra tubwe weya Krais Jisas na ra wona regha Loi le mwaewoko, ra tabo ririwo regha ŋginauye na ra wo na regha Loi le dageraweko. \p \v 7 Loi va i giya wo mwaewo na ya tabo Toto Thovuye gharakakaiwo. Na i giya le vurɨgheghe e ghino na e tɨne ya vakavakatha le kaiwokewe. \v 8 Othembe ghino Loi le gharɨgharɨke wolaghɨye e tɨnenji ya roreghamba vara, iyemaeŋge Loi i giya wo mwaewo na valɨkaiwae ya utuŋa vwenyevwenyeko thovuye moli iyava Krais i giyako iya ma valɨkaiwae gharɨgharɨ thɨ ghareghare na ya vavaghareŋa weŋga ghemi ma Jiu gharɨgharɨniye. \v 9 Loi kaerova i giya wokaiwo na budakaiya le renuwaŋa thuwele nuwaiya i vakatha ya vamanjamanjalaŋa gharɨgharɨke wolaghɨye weŋgi. Loi iye bigibigike wolaghɨye ghanji Ravakatha na le renuwaŋako iyako vambowo i wothuwele mbaŋa me vivako e tɨne. \v 10 Loi i vakatha ekelesiya kaiwae, kaiwae nuwaiya i vatomwe randevivako wolaghɨye na vurɨghegheko wolaghɨye e buruburu, amalaghɨniye tomethi le thimbako wolaghɨye, mbala thɨ ghareghare. \v 11 Mbaŋa me vivako moli Loi kaero i renuwaŋa ne i vakatha ŋgoreiye, na e mbaŋake iyake Krais Jisas ghanda Giya le kaiwo e tɨne kaero i vakatha ŋgoreiye. \v 12 Weya Krais kaero i mavu weinda na valɨkaiwae ra mena Loi e marae ma weinda mun la mararu. Ra vakatha ŋgoreiyako weiye la loŋweghathɨ kaiwae ra tubwe weya Krais. \v 13 Iya kaiwae ya dage e ghemi, thava nuwami i tharɨ na unemi i njavovo kaiwae ghino ya vaidiya vɨrɨ kaiwami. Vɨrɨke ya ghataŋake une ghemi hu vaidiya thovuye, na iyako kaiwae hu sirari. \s1 Pol i naŋgo Epesas kaiwanji \p \v 14 Iyake kaiwae ya ronja e gheŋgu vuvuye Ramanda e marae, \v 15 iye uuke wolaghɨye e buruburu na yambaneke idanji thɨ menawe. \v 16 Loi Ramanda iye bigibigi thovuthovuye lemoyo i riyevanjara nuwaiya i giya e ghemi, ya naŋgo Nyao Boboma le kaiwo e ghemi ne i vavurɨgheghe e unemina, \v 17 na lemi loŋweghathɨ kaiwae Krais i roghabana e gharemina. Ya naŋgo wathelilimina i nja bode gharethovu e thanavuniye tɨne na yawalimina i matuwo, ŋgoreiya umbwa watheliliye i nja e thelauko na i laweghathɨ. \v 18 Ya naŋgo weimiyaŋgiya Loi le gharɨgharɨke wolaghɨye valɨkaiwami Krais le gharethovu le malamala, le molamolao, le gheneghenevoro, na le gheneghenenja hu ghareghare. \v 19 Krais le gharethovu le laghɨlaghɨye ghinda gharɨgharɨ ma valɨkaiwae ra ghareghare, ko iyemaeŋge ya naŋgo na le gharethovuko iyako hu ghareghare wagiyawe na hu ghamɨnogha ghamɨnae. Na Loi iye thovuyeke wolaghɨye i riyevanjara, i yaku e ghemi na i riyevanjaraŋga. \p \v 20 Weinda Loi le vurɨgheghe i kakaiwo weinda, iya kaiwae the bigiya ra naŋgowe o ra renuwaŋa iye valɨkaiwae ne i vakatha i laghɨye kivwala iyako. \v 21 Thavala ghinda ra yaku ekelesiya e tɨne na weya Krais Jisas, tha na tha, ra wovavwenyevwenyeŋa Loi mbaŋake wolaghɨye, ma ele ghambako. Mbwana. Ŋgoreiye. \c 4 \s1 Ra tubwe na regha ŋgoreiya ririwo regha \p \v 1 Ghino mbe iyake e thiyo tɨne kaiwae ya kaiwo Giya kaiwae. Na mbaŋake ya dage vavurɨgheghe e ghemi, yawalimina ghaloŋgaloŋga ŋgoreiya Loi le renuwaŋa na iyava i kulana e ghemi. \v 2 Mbaŋake wolaghɨye hu gharenja na ghamithanavu i udauda. Thava lemi gaithɨ i maya, ko iyemaeŋge weimi gharethovu na ghamunena lenji vakatha e ghemi hu ghataŋaghathɨ. \v 3 Kaiwae Nyao Boboma i tubweŋga hu yaku na regha. Na gharemalɨlɨ yakuyakuniyeko iyako thava ne iko weŋga. Iyemaeŋge hu rovurɨgheghe na hu yaku na regha. \v 4 Taulaghɨke ra tubwe ŋgoranda ririwo regha, na ra wo Nyao Boboma mbe reghaeŋge. Tembe ŋgoreiyeva weinda la gharematuwo taulaghɨke ghinda ra roroghagha thovuyeko regha iya va i vivatharaweko kaiwanda na i kula weinda. \v 5 Ghanda Giya mbe regha eŋge, la loŋweghathɨ regha, na la bapɨtaiso regha. \v 6 La Loi na taulaghɨke Ramanda mbe regha eŋge. Iye i mbaroŋa gharɨgharɨke wolaghɨye, iye i kaiwo weŋgiya taulaghɨke, na i yaku taulaghɨke e tɨnenji. \p \v 7 Ghinda regha na regha Krais i giya ghandamwaewo weinda, na i giya ŋgoreiya le renuwaŋa. \v 8 Iya kaiwae e Buk Boboma tɨne i woraŋgiya iŋa, \q1 “Mbaŋa va i voro e ghamba yaku yavoro moli weiyaŋgiya thavala kaerova i kivwalaŋgi na i ŋgarɨŋgi, na i giya gharɨgharɨ ghanjimwaewo.”\x - \xo 4:8 \xt Sam 68:18\x* \m \v 9 (Ŋgoroŋga gharumwara utuutuko iŋako, “I voro”? Gharumwaru va i viva wo i njama bode moli e yambaneke. \v 10 Iyava i mena i njake loloniye mbema regha eŋge iyava ve voroko yavoro. Ma vambe i voro eŋge e buruburu, vambowo i vorowova yavoro moli, na i vakatha i vamboromboro bigibigike wolaghɨye.) \v 11 Na amalaghɨniye tembe i giyava gharɨgharɨ ghanjimwaewo ŋgoreiyake. Weŋgiya vavana i giya ghanjibebe thɨ tabo ghalɨŋae gharaghambɨ, vavana ghalɨŋae gharautu, vavana Toto Thovuye gharautu, na vavana gharɨgharɨ ghanjiranjimbunjimbu na ghanjiravavaghare. \v 12 I giya gharɨgharɨ ghanjibebe ŋgoreiyako na thɨ vivathaŋgiya Loi le gharɨgharɨ thɨ vakatha kaiwo thovuye, mbala ekelesiya, iye Krais riwae i mbuthumbuthu na i vurɨgheghe. \v 13 Na ele ghambako ra tabo wabwi regha moli kaiwae ra loŋweghathɨgha Loi Nariye na ra ghareghare wagiyawe, ŋgoranda gharɨgharɨ kaero thɨ matuwo, na ghandathanavu i mboromboro weya thanavuko iya Krais i riyevanjarakowe. \p \v 14 Kaero ma gamagaiya ghinda ŋgoreiya waŋga bagodu i yambi na i reŋa e valɨvaŋga regha, na kaero i wava e valɨvaŋga reghava, o ndewendewe i uu loloŋga — i yambi na i wa e valɨvaŋga regha na kaero i wava e valɨvaŋga regha. Rakwan lenji vavaghare ŋgoreiyako. E lenji kwanɨko thimbaniye tɨne thɨ vaŋgugiya gharɨgharɨ vavana thɨ mbelethavwiya kwan. \v 15 Iyemaeŋge ghinda weinda la gharethovu ra utuutu emunjoru, iya kaiwae valɨkaiwae ra mbuthu na ra tabotabo ŋgoreiya Krais, iye ekelesiya umbaliye. \v 16 Iye i mbaroŋa ririwoke laghɨye na ŋginauye regha na regha thɨ tubwe na regha. Ŋginau regha na regha mbe tomethi i vakatha ghakaiwo, na e tɨne ririwoko laghɨye i mbuthumbuthu na i vurɨgheghe gharethovu thanavuniye e tɨne. \s1 Yakuyaku ŋgoreiya manjamanjala gharɨgharɨniye \p \v 17 Giya e idae ya vavurɨghegheŋga ŋgoreiyake. Thava tembe lemi yakuyaku ŋgoreiyeva gharɨgharɨ ma thɨ ghareghareya Loi. Thiye lenji renuwaŋako wolaghɨye ma e uneune, \v 18 na gharenji i momouwo. Kaiwae ma e lenji ghareghare moli na gharenjiko i vurɨgheghe ŋgoreiya varɨ, thiye ma e idaidanji e yawalɨko iya i menako weya Loi. \v 19 Ma tembe thɨ monjinaŋava lenji vakathako, na thɨ vakaiwoŋa yawalinjiko mbema e tharɨ eŋge thanavuniye, na mbema nuwanjiya eŋge vara thɨ vakatha mbela yathima thanavuniye. \p \v 20 Ko iyemaeŋge lemi ghareghare Krais kaiwae ma ŋgoreiyako. Ma thɨ vavaghare weŋga na hu vakatha thanavuko thiyako. \v 21 Kaero hu loŋweya Krais utuniye, na kaiwae gharaghambugha ghemi, kaerova thɨ vavaghareŋga emunjoruko iya i menako weya Jisas. \v 22 Iya kaiwae yawalimina teuye iyava hu yakuŋa na thanavuniyeko, wo hu bigiyathu, kaiwae yawalɨko iyako ghamɨnae i vaŋguvabeŋga na i vakovakowana e ghemi. \v 23 Unemina na lemi renuwaŋa laghɨye hu vatoghaŋa, iya kaiwae hu vatomwe Loi i vɨva yawalimi, \v 24 na hu njimbo yawalimina togha. Yawalɨko iyako thanavuniye ŋgoreiya Loi ghathanavu. I rumwaru na i boboma moli. \p \v 25 Iya kaiwae! Ghemi regha na regha mbe i utuutu emunjoru weya le valɨraloŋweloŋweghathɨ, kaiwae taulaghɨke ghinda ririwo regha ŋginauyeŋgi. \v 26 Thoŋgo hu gaithɨ, thava lemi gaithɨna i vaŋguŋga na hu vakatha tharɨ.\x - \xo 4:26 \xt Sam 4:4\x* Na thava lemi gaithɨna i wo mbaŋa molao na ghaghad varae ve ronja, \v 27 na thava hu giya lughawoghawo regha weya Seitan. \v 28 The lolothan i kakaivɨ thava tembe i kakaivɨva, ko iyemaeŋge wo i vakaiwoŋa nɨmaena e kaiwo thovuye. Na mbala ele bigibigi na valɨkaiwae i thalavuŋgiya mbinyembinyeŋgu. \p \v 29 Thava hu utuŋa utuutu raraitharɨ, ko iyemaeŋge utuutu thovuthovuye iya valɨkaiwae i thalavuŋgiya gharɨgharɨ e ghanjivuyowo na thɨ vurɨgheghe, ee hu utuŋaŋgi. Na tembe ŋgoreiyeva thavala thɨ vandeŋe lemi utuutuna, thɨ vaidiya thovuye e lemi utuna tɨne. \v 30 Ne hu ndevakatha Nyao Boboma na nuwae i tharɨ. Iye Loi le nono e ghemi na i woraŋgiya ghemi iye le gharɨgharɨ. Kaiwae inami hu ghareghare nevole Loi i rakayathuŋga moli tharɨ e tɨne. \v 31 Ghamɨghamɨna raraitharɨke wolaghɨye e ghemi hu numoyathuŋgi, weiye gaithɨ. Thava ghalɨŋami i gheroro weŋgiya ghamunena na thava hu utuutuvatharɨ weŋgi. Thava thɨghɨya thanavuniye ina weŋga. \v 32 Ko iyemaeŋge ghamithanavu i udauda weŋgiya ghamune na gharemi weŋgi. Ghamune lenji tharɨ weŋga hu numoyathu, ŋgoreiya weya Krais Loi kaero i numotena lemi tharɨ. \c 5 \p \v 1 Kaiwae ghemi Loi le ŋgamaŋgama gharegharethovuniye, wo hu mando na ŋgoramiya amalaghɨniye. \v 2 Gharethovu thanavuniye e tɨne hu loŋgaloŋgawe, ŋgoreiya Krais i gharethovuŋainda. Iye va i vatomweya yawaliye ghinda kaiwanda ŋgoreiya vowo butiye thovuye Loi i warariŋa. \p \v 3 Yathima thanavuniye raraitharɨ, thanavu monjimonjina na votha thanavuniye, thava nasiye regha ina e ghemi. Thanavu ŋgoranjiyako ghemi Loi le gharɨgharɨ boboma ma valɨkaiwami ŋgoreiya iyako. \v 4 Tembe ŋgoreiyeva, thama ghanjithambo, thama ghanjiutu bwagabwaga moli, thama thanavu raitharɨ tabwayaruniye i raŋgi e ghaemina, kaiwae iyako ma i thovuyeŋaŋga. Ko iyemaeŋge mbema hu utuŋa eŋge vata ago weya Loi. \v 5 Nuwamina i rumwaru eŋge thavala thɨ vakavakatha yathima thanavuniye na thanavu i monjimonjina, na thavala thɨ votha, ma e ghambaghambanji Krais na Loi e lenji ghamba mbaro tɨne. (Votha thanavuniye ŋgoreiya ra kurukururu weya loi kwanɨkwan.) \v 6 Na thava lolo regha le utu kwanɨkwan e tɨne na i wo nuwami. Thanavuŋgiko thiyako kaiwanji Loi le gharegaithɨ i menamena weŋgiya thavala ma thɨ loŋweya ghalɨŋaeko. \v 7 Gharɨgharɨ ŋgoranjiyako thava tembe hu rabi na reghava weŋgi mbaŋa thɨ vakatha thanavu raraitharɨ. \p \v 8 Ghemi vambe inami e momouwo, ko iyemaeŋge mbaŋake kaero inami e manjamanjala kaiwae hu tubwe weya Giya. Iya kaiwae yawalimina ghaloŋgaloŋga ŋgoreiya ghemi manjamanjala le ŋgamaŋgama. \v 9 Kaiwae manjamanjala uneya thanavu i rumwaru, yakuyaku thovuye na utu emunjoru. \v 10 Hu tamweya budakai Giya i warariŋa na hu vakatha. \v 11 Thava hu rombeleya thanavu momouwo gharɨgharɨniye thɨ vakavakatha, kaiwae ma e uneune, ko iyemaeŋge hu woraŋgiya e manjamanjala na gharɨgharɨ thɨ ghareghare iyako tharɨ. \v 12 (Budakaiya gharɨgharɨ thɨ vakatha thuwele, ra monjinaŋa, ma valɨkaiwanda ra govambwara.) \v 13 Ko iyemaeŋge mbaŋa bigibigike wolaghɨye thɨ raŋgi e manjamanjala, ambane ra thuwe ghanjiemunjoruko moli, \v 14 kaiwae the bigiya manjamanjala i woraŋgiya, ra thuwe wagiyawe. Iya kaiwae gharɨgharɨ lenji utuutu iŋa, \q1 “Ghen raghenaghena, u thuweiru, u thuweiru e mare! \q1 Amba Krais manjamanjalawae ne i woya e ghen.” \p \v 15 Yawalimina ghayakuyaku hu njimbukiki wagiyawe. Hu yaku ŋgoreiya thavala nuwanji i goi lenji yakuyaku, na thava ŋgoreiya thiye ma nuwanji i goi. \v 16 Ghami mbaŋa regha na regha hu vakaiwoŋa na thovuye, kaiwae mbaŋaŋgike thiyake tharɨ ghavakatha kaero i vurɨgheghe. \v 17 Thama hu unouno, ko iyemaeŋge Giya le renuwaŋa kaiwami nuwaiya hu ghareghare wagiyawe. \p \v 18 Thava hu muna mbwa vurɨgheghe laghɨye moli na hu kabaleya, ne iwaeŋge i vakowanaŋga. Iyemaeŋge Nyao Boboma mbe hu riyevanjaraŋgawe, \v 19 na Sam, kururu ghawothu na the wothuva Nyao Boboma le woveŋga lenji woraŋgiya hu utuŋa weŋgiya ghamunena. E ghaemina na e gharemina laghɨye hu wothu tarawe Giya, \v 20 na ghanda Giya Jisas Krais e idae, mbaŋake wolaghɨye hu vata ago weya Loi Ramanda bigibigike wolaghɨye kaiwanji. \s1 Ragheghe wevo na ghɨmoru utuninji \p \v 21 Ghamunena lenji mbaro mbe hu ghambu Krais ghayavwatata kaiwae. \p \v 22 Ghemi ragheghe wanakau, mbe hu ghambugha lemi ghɨmoghɨmoruna lenji mbaro ŋgoreiya hu ghambugha Giya le mbaro. \v 23 Kaiwae ghɨmoru iye levo umbaliye, ŋgoreiya Krais iye ekelesiya umbaliye, na iye riwae, na Krais ghamberegha iye ekelesiya gha Ravamoru. \v 24 Ekelesiya i ghambugha Krais le mbaro, tembe ŋgoreiyeva ragheghe wanakau mbe thɨ ghambugha lenji ghɨmoghɨmoruko lenji mbaro e bigibigiko wolaghɨye. \p \v 25 Ghemi ragheghe ghɨmoghɨmoru mbe hu gharethovu weŋgiya lemi ovo ŋgoreiya Krais va i gharethovu weya ekelesiya na i vatomweya yawaliye kaiwae. \v 26 Va i vatomweya yawaliye na thiya kalekaleva na i thavwi e bapɨtaiso mbwaniye na e ghalɨŋae. I vakatha iyako mbala i vabobomaŋa ekelesiya, \v 27 na i vandeghathɨ e marae ŋgoreiya ekelesiya ghayamoyamo i thovuye moli, ma e bolabola, ma ghatabo i njonjoraka, na ma tembe e ghatharɨ reghava, iyemaeŋge i boboma na i vunevune na ma e ghatharɨ mun. \v 28 Mbema e kamwathɨniye eŋge regha, ghɨmoghɨmoru thɨ gharethovu weŋgiya lenji ovo ŋgoreiya thiye thɨ gharethovu weŋgiya riwanjiko. Thoŋgo ghɨmoru i gharethovu weya levo, iyako ŋgoreiya i gharethovu weya tembe ghamberegha. \v 29 Ma mbaŋa regha lolo regha tembe ghambereghava i botewoyathu riwae. Iyemaeŋge i ŋamwe na i njimbukiki wagiyawe, ŋgoreiya Krais i vakatha weya ekelesiya, \v 30 kaiwae ghinda iye riwae ŋginauyeŋgi. \v 31 Buk Boboma iŋa, “Iya kaiwae ghɨmoru i roiteteŋgiya ramae na tɨnae, i wa weiye levo vethɨ yaku na regha, na theghewoko thɨ tabona ririwo regha.”\x - \xo 5:31 \xt Rɨgh 2:24\x* \v 32 Bukuke le utuutuke iyake gharerenuwaŋa i dumwaga moli. Ko iyemaeŋge ghino mbema ya utureŋa eŋge weya Krais na ekelesiya. \v 33 Ko iyemaeŋge ghautuutu tembe i ghaonava e ghemi. Iya kaiwae ghɨmoru regha na regha i gharethovu weya levo ŋgoreiya i gharethovu weya ghamberegha, na wevoko i yavwatatawana le ghɨmoru. \c 6 \s1 Gamagai, otatanji na oramanji utuninji \p \v 1 Gamagai, hu ghamba otatami na oramami ghalɨŋanji kaiwae ghemi kaero hu yaku weya Giya. Vakathako iyako i thovuye moli. \v 2 Buk Boboma iŋa, “U yavwatatawanaŋgiya tɨna na rama.” Mbaroke iyake iye mbaro iviva weiye ghadagerawe, \v 3 na dageraweko iyako iŋa, “Na mbala i thovuye e ghen na yawalina ghayakuyaku i molao e yambaneke.”\x - \xo 6:3 \xt Mba 5:16\x* \p \v 4 Ghemi rama, thava hu vakathaŋgiya lemi ŋgaŋgana thɨ gagaithɨ, ko iyemaeŋge hu njimbukiki wagiyaweŋgi, hu vathanavuŋgi na hu vavaghare weŋgi Giya kaiwae. \s1 Rakakaiwobwaga na ghanjigiyagiya utuninji \p \v 5 Ghemi rakakaiwobwaga, weimi lemi yavwatata na lemi mararu, na weimi lemi gharevatomwe, hu ghamba ghamigiyagiya e yambaneke ghalɨŋanji ŋgoreiya hu ghamba Krais ghalɨŋae. \v 6 Thava hu munjeva mbe thɨ njimbughathɨgha vara ko amba hu kaiwo na thovuye, na mbala thɨ warari kaiwami. Ko iyemaeŋge mbe hu kaiwo kaiwae ghemi Krais le rakakaiwobwaga na hu vakavakatha Loi le renuwaŋa weiye gharemina laghɨye. \v 7 Weimi lemi warari hu kaiwo, ŋgoreiya hu kakaiwo weya Giya, na ma hu kaiwo weŋgiya gharɨgharɨ. \v 8 Kaiwae hu ghareghare Giya ne i giya lolo regha na regha le kaiwoko thovuye modae, othembe iye rakakaiwobwaga o rakarakayathu. \p \v 9 Giyagiyana, ghemi tembe ŋgoreiyeva, lemi vakathana mbe i thovuye weŋgiya lemi rakakaiwobwagana. Thava hu vavamararu weŋgi, kaiwae hu ghareghare ghemi na thiye ghami Giya mbe ina e buruburu, na amalaghɨniye e marae gharɨgharɨke wolaghɨye thɨ mboromboro. \s1 Hu ghavathaŋa Loi le gaithɨ ghaghavatha \p \v 10 Wo ya govuna lo utuutuke gheke: Giya le vurɨgheghe i laghɨye moli. Iya kaiwae wo hu wo le vurɨgheghe na mbala hu vurɨgheghe moli. \v 11 Gaithɨ bigibiginiyeko wolaghɨye hu njimbovao, iya Loi va i giyana e ghemi, na mbala valɨkaiwami hu ndeghathɨ vurɨgheghe na thava Seitan le renuwaŋa i kwanɨyaroŋga. \v 12 Ghinda ma ra gaithɨ weindaŋgiya gharɨgharɨ moli, ko iyemaeŋge weindaŋgiya nyao raraitharɨ inanji thiya yaku e buruburuko, weinjiyaŋgiya lenji randeviva na lenji vurɨgheghe. Thiye yambaneke momouwoniye gharambarombaro. \v 13 Iya kaiwae gaithɨ bigibiginiyeko wolaghɨye iya Loi va i giyana e ghemi hu njimbovao, na mbaŋa tharɨ ghambaŋa i mena valɨkaiwami hu ndeghathɨ vurɨgheghe gaithɨ e tɨne, na mbaŋa hu gaithɨvao, ghemi mbe inamiwevara hu ndendeghathɨ e ghambami.\fig Gaithɨ bigibiginiyeko wolaghɨye hu njimbuvao, iya Loi va i giyana e ghemi|alt="put on the armor of God" src="WA04009b.tif" size="col" copy="UBS (Wade)" ref="6:10-20" \fig* \p \v 14 Iya kaiwae hu vivathaŋaŋga ghamimberegha. Ghemi gharɨgharɨ hu emunjoru. Emunjoru ŋgoreiya vaa lolo i njimbo e mborowae na i vavathaŋa ghamberegha. Hu vakatha budakaiya i rumwaru, kaiwae thanavu rumwarumwaruniye ŋgoreiya kwama thɨ vakatha aiyan na i ganatenɨŋge. \v 15 Mbe hu loŋweghathɨ vara Totoko Thovuya iya i giya vanevaneko. Amba ne iyako ŋgoreiya gheghemi ghae na ne hu ndeghathɨ vurɨgheghe. \v 16 Reghava iyake: lemi vareminjena mbe i vatadɨwe vara Jisas Krais. Lemi loŋweghathɨna ŋgoreiya yagogha na i vuna Seitan le kin mbe i rara vara i du e ghemi. \v 17 Hu ghareghare wagiyawe Loi i vamoruŋga, ŋgoreiya umbalɨmi ghagumogumo hu njimbo na i ganatena umbalɨmi. Hu wo Loi ghalɨŋae na ŋgoreiya gaithɨ ghaghalithɨ iya Nyao Boboma i giyana e ghemi. \v 18 Na mbaŋake wolaghɨye Nyao Boboma ele vurɨgheghe tɨne hu naŋgonaŋgowe. Bigibigiko wolaghɨye kaiwanji hu giya lemi naŋgona weya Loi na hu naŋgowe i thalavuŋga. Mbe hu njaŋanjaŋa na thava hu towotowo e naŋgo Loi le gharɨgharɨke wolaghɨye kaiwanji. \p \v 19 Tembe hu naŋgova ghino kaiwaŋgu, na mbala mbaŋa ya utuŋa Loi kaiwae tembe ghamberegha vara i giya utuutu e ghino, na weiŋgu lo gharematuwo ya uturaŋgiya Totoko Thovuye iyako Loi le renuwaŋa, na vambowo i rothuwele eŋge. \v 20 Totoke Thovuye iyake kaiwae Loi i tuthiŋgo na i variyeŋgo ya vavaghare, na iyako kaiwae ghino mbe iyake e thiyo tɨne. Hu naŋgo na mbala weiŋgu lo gharematuwo ya utuŋa Toto Thovuye ŋgoreiya wo mbaroko. \s1 Utu momouniye \p \v 21 Taikikas, iye ghaghanda valɨgharegharenda na rakakaiwo thovuye Giya le kaiwo e tɨne. Iye ne i utuveŋga utuutuniŋguke wolaghɨye e ghemi, na mbala hu ghareghare lama yakuyaku ŋgoroŋga. \v 22 Iyake kaiwae ya variye i ghaona e ghemi na i utuŋa lama yakuyaku gheke utuniye weŋga, mbala hu ghareghare na i vamatuwoŋa gharemi. \p \v 23 Ya naŋgo weya Loi Ramanda na ghanda Giya Jisas Krais thɨ vakatha gharemalɨlɨ e ghemi raloŋweloŋweghathɨ. Thɨ vavurɨghegha lemi loŋweghathɨ na thɨ thalavuŋga hu gharethovu weŋgiya ghamune. \p \v 24 Ya naŋgo weya Loi na gharɨgharɨke wolaghɨye thavala ghanda Giya Jisas Krais ghagharethovu i meghabana weŋgi, i mwaewo weŋgi.