\id 1TI - Identification 1TI Mike Anderson; Sudest or \h 1 Timoti \toc1 Timoti Le Leta Iviva Pol Le Rorori \toc2 1 Timoti \toc3 1Tim \mt1 Timoti \mt2 Le Leta Iviva \mt2 Pol Le Rorori \imt1 Utu iviva \ip Timoti ghambae Listra. Pol le vaghɨliya theghewoniye e tɨne, i wa ve vutha Listra amba i vaŋgwa Timoti na weiye thɨ loŋga. (U thuweya Vakatha 16:1-3). Timoti i thalavugha Pol ele vaghɨliya theghewo na thegheto e tɨnenji. Mbaŋa Pol i wa Rom na ve roroghagha le kot kaiwae (Vakatha 28), Timoti vambe i wava gheko na ve thalavugha Pol. \ip Buk Vakatha ma i woraŋgiya budakaiva va e ghereiye na i yomara, ko iyemaeŋge ra ghareghare Pol le kotɨko va i thovuye na rambarombaro thɨ rakayathu. E ghereiye Pol i vakatha vaghɨliya ghevarɨniye na i vavaghareŋa Toto Thovuye. Le vaghɨliya ghevarɨniye e tɨne, va i wa Krit na Epesas, ko amba muyai i wa Pilipai Masedoniya e tɨne. Muyai amba i iteta Epesas, Pol i vamidiya Timoti na i njimbukikiya ekelesiya Epesas e tɨne. Mbaŋa Pol ina Pilipai Masedoniya ele valɨvaŋga tɨne, i roriya letake iyake na i variye weya Timoti Epesas e tɨne. \ip Letake iyake e tɨne Pol i dage weya Timoti na i dagetenɨŋgiya ravavaghare kwanɨkwan. Ravavaghareko thiyako thɨ mbana renuwaŋa vavana Jiu lenji kururu e tɨne, na renuwaŋa vavana thɨ mban Grik lenji vavaghare e tɨne. Thɨ dageten na gharɨgharɨ thava thɨ ghe na thava thɨ ghanɨŋgiya ghanɨŋga vavana, kaiwae e lenji vavaghareko tɨne i dageten bigibigike wolaghɨye iya valɨkaiwae ra thuweŋgi na ra vɨghathɨ; mbe tharɨ eŋge. Thɨŋava ghareghare memethuwele regha ina weŋgi, na ghareghareko iyako e tɨne gharɨgharɨ ne thɨ vaidiya vamoruwe. \ip Theghewoniye, letake iyake e tɨne Pol i govambwara weya Timoti ekelesiya ghanjimbukiki kaiwae, ŋgoreiya kururu kaiwae na ekelesiya gharandeviva ghanjitututhi kaiwae. Na reghava Pol i vavurɨghegha Timoti kaiwoko Loi i wogiyakowe mbe i vakatha wagiyawe na ghathanavu i thovuye ekelesiya regha na regha weŋgi. \c 1 \p \v 1 Ghino Pol Krais Jisas ghalɨŋae gharaghambɨ. Loi ghanda Ravamoru va i tuthiŋgo, na tembe ŋgoreiyeva Krais Jisas, iye weinda la gharematuwa ra vareminje. \p \v 2 Ya roriya letake iyake na i ghaona e ghen, ghen Timoti ŋgorana naruŋgu moli len loŋweghathɨna kaiwae. \p Lo naŋgo weya Loi Ramanda na Krais Jisas ghanda Giya lenji mwaewo bwagabwaga na lenji gharevɨrɨ e ghen, na lenji gharemalɨlɨ i riyevanjara gharena. \s1 Timoti i dagetenɨŋgiya ravavaghare kwanɨkwan \p \v 3 Nuwaŋguiya mbowo u yaku Epesas e tɨne, ŋgoreiya va ya dage vavurɨgheghema e ghen mbaŋa vama ya warewareri Masedoniya kaiwae. Mbowo u yaku vara ghena, na gharɨgharɨna iya thɨ vavaghareŋa vavaghare kwanɨkwana, ghen u dagetenɨŋgi. \v 4 U dage weŋgi na thava thɨ vakowana ghanjimbaŋa e utu bwagabwaga na e riuriu molamolao orumburumbunji utuutuninji, kaiwae gaithɨ le ghamba yomara iya bigibigi ŋgoranjiyako utuninji. Loi le renuwaŋa ghinda kaiwanda, renuwaŋa ŋgoranjiyako ma i thalavuinda, mbe loŋweghathɨ eŋge vara e tɨne ne valɨkaiwanda ra ghareghare. \v 5 Yaŋa u dageten kaiwae nuwaŋguiya ra gharethovu weŋgiya ghandaune, na mbe valɨkaiwanda eŋge ra gharethovu thoŋgo gharenda i kakaleva, thoŋgo ra vakatha ŋgoreiya ra ghareghare iyaŋgaiye i rumwaru, na thoŋgo ra loŋweghathɨ emunjoru. \v 6 Gharɨgharɨke thiyake thɨ roiteta thanavu ŋgoranjiyake, na mbe thɨ vatomweŋgi eŋge e utu bwagabwaga. \v 7 Nuwanjiya thɨ vavaghareŋa Loi le mbaro, ko iyemaeŋge bigibigiko iya thɨ utuŋaŋgiko na thɨ vavurɨghegheŋa e lenji vavaghareko tɨne ma thɨ ghareghareya gharumwaru. \p \v 8 Kaero ra ghareghare Mosese le Mbaro iye thalavu thovuye le ghamba mena thoŋgo ra vakaiwoŋa ŋgoreiya gharerenuwaŋako. \v 9 Ko iyemaeŋge ra renuwaŋakiki, Loi va i vakatha mbaro ma gharɨgharɨ thovuthovuye kaiwanji ŋgoreiye, ko thavala thɨ raka na ma thɨ goru weya mbaro kaiwanji, thavala ma thɨ loŋweya Loi le mbaro kaiwanji, na thavala ma thɨ yavwatatawana Loi na ma thɨ kurukururuwe. Loi va i woraweya mbaro thavala thɨ tagavavamareŋgiya oramanji na otɨnatɨnanji, ragabo bwagabwaga, \v 10 rayathiyathima, ghɨmoghɨmoru weinjiyaŋgiya lenji valɨghɨmoghɨmoru thɨ vakatha tharɨ, thavala thɨ lawekavɨŋgiya gharɨgharɨ na thɨ vakuneŋaŋgi na thɨ tabo rakakaiwo bwaga, rautu kwanɨkwanɨŋgi, na thavala thɨ tholotholovunyi, na tembe ŋgoreiyeva thavala thɨ vakatha the thanavu ma ŋgoreiya vavaghare thovuye ghakamwathɨ. \v 11 Vavaghare thovuye i mena Toto Thovuye e tɨne, iya Loi, iye ravwenyevwenye na valɨkaiwae moli ra taraweŋa, va i wogiya e ghino na ya utuŋa. \s1 Pol i vata ago weya Loi le gharevɨrɨ kaiwae \p \v 12 Ya vata ago weya ghanda Giya Krais Jisas, iya i giya vurɨghegheke e ghino kaiwo kaiwae. Ya vata agowe kaiwae i vareminjeŋgo na i tuthiŋgo ya kaiwo amalaghɨniye kaiwae, \v 13 othembe va ya thambo, ya vakatha vɨrɨwe na ya utuvatharɨwe. Ko iyemaeŋge Loi i gharevɨrɨ kaiwaŋgu, kaiwae va e mbaŋako iyako vamba ma ya loŋweghathɨ, iya kaiwae mava ya ghareghare budakaiya va ya vakavakathawe. \v 14 Ghanda Giya le mwaewo bwagabwaga i liŋgi e ghino, na e tɨne Krais Jisas i liŋgivanjaraŋgo e loŋweghathɨ na e gharethovu. \p \v 15 Utuutuke iyake emunjoru na valɨkaiwae ra loŋweghathɨ moli: Krais Jisas va i mena e yambaneke na i vamoruŋgiya tharɨ gharavakatha. Tharɨke gharavakatha thiyake e tɨnenji ghino wombereghake tharɨ gharavakatha laghɨye moli, \v 16 ko iyemaeŋge Krais Jisas i gharevɨrɨ laghɨye kaiwaŋgu, kaiwae nuwaiya le ghataŋaghathɨko ghino tharɨ gharavakatha moli kaiwaŋgu le laghɨlaghɨye i vaghareŋgiya gharɨgharɨke wolaghɨye. Jisas i ghataŋaghathɨ na i gharevɨrɨ kaiwaŋgu, na ya tabo na ghamba ghaghayawo gharɨgharɨke wolaghɨye kaiwanji, thavala muyaiko tene thɨ loŋweghathɨ na thɨ vaidiya yawalɨ memeghabananiye. \v 17 Kiŋ memeghabananiye, iye ma yawaliye ele ghambako, iye ma rathuwathuwa na iye ghamberegha moli Loi emunjoru, ra yavwatatawana na ra wovorevoreŋa mbaŋake wolaghɨye ma ele ghambako. Mbwana. Ŋgoreiye. \s1 Pol i vavurɨghegheŋa Timoti \p \v 18 Timoti, naruŋgu, Loi ghalɨŋae gharautu vavana ekelesiya na e tɨne vama thɨ utuŋa e ghen iyava Loi i utuŋako ghen kaiwan. E mbaŋake iyake ya dage e ghen na utuutuko thiyako u renuwaŋakikiŋgi, na thɨ thalavuŋge na u gaithɨ wagiyawe Loi kaiwae. \v 19 Mbaŋa u rogaithɨ, len loŋweghathɨna i vurɨgheghe na u vakatha ŋgoreiya budakai u ghareghare i rumwaru. Ko iyemaeŋge ghandaune vavana bigiko iya thɨ ghareghare i rumwaru thɨ botewoyathu na ma thɨ vakatha, iya kaiwae lenji loŋweghathɨ i njavovo na thɨ dobu. \v 20 Gharɨgharɨko thiyako e tɨnenji, ghɨmoghɨmoru thenjighewo Haimeniyas na Aleksanda. Thiye kaero ya viyathuŋgi weya Seitan na gheko thɨ wo vuyowae, na thɨ ghareghare thava tembe thɨ utuvatharɨva weya Loi. \c 2 \s1 Kururu utuutuniye \p \v 1 I viva moli wo ya vavurɨghegheŋaŋga ghemi raloŋweloŋweghathɨ, hu naŋgo weya Loi gharɨgharɨke wolaghɨye kaiwanji. Hu naŋgo na Loi i thalavuŋgi na hu dage mwaewowe le vakatha kaiwanji. \v 2 Hu naŋgo kiŋ na rambarombaroke wolaghɨye kaiwanji, mbala lenji mbaro i thovuye, na ghinda weinda ghandathanavu thovuye na ra manabu na la yakuyaku i thovuye e ghambaghambanda. \v 3 Naŋgo ŋgoranjiyako i thovuye kaiwae Loi ghanda Ravamoru i warariŋa, \v 4 iye nuwaiya gharɨgharɨke wolaghɨye thɨ ghareghareya toto emunjoru moli na thɨ vaidiya vamoru. \v 5 Kaiwae Loi iye mbe ghambereghaeŋge, na tembe ŋgoreiyeva lolo mbe ghambereghaeŋge valɨkaiwae ne i vaŋguinda gharɨgharɨke wolaghɨye ra raka weya Loi, na loloniye iye Krais Jisas, \v 6 amalaghɨniye va e ghambaŋa moli e tɨne i vatomweya yawaliye na i vamoda njoghaŋgiya gharɨgharɨ. Le vatomweko iyako i vaghareinda wagiyawe Loi nuwaiya gharɨgharɨke wolaghɨye thɨ vaidiya vamoru. \v 7 Iya kaiwae Loi va i tuthiŋgo na ya tabo ghalɨŋae gharaghambɨ na ya vavaghareŋa Toto Thovuye weŋgiya thiye ma Jiu gharɨgharɨniye, na ya vaghareŋgiya loŋweghathɨ emunjoru. Iyake ya utu emunjoru, ma ya kwan. \s1 Wanakau na ghɨmoghɨmoru ghanjimbaro ekelesiya e tɨne \p \v 8 Ekelesiya taulaghɨko e tɨnenji nuwaŋguiya ghɨmoghɨmoru weinji ghanjithanavu thovuye thɨ bigivaira nɨmanɨmanji na thɨ naŋgo, ko thava weinji eŋge lenji ghatemuru o wogaithɨ. \p \v 9 Nuwaŋguiya wanakau thɨ njimbukikiya lenji njimbonjimbo, thava thɨ vaghaghayawoŋa riwanji, na thava thɨ ghavatha weinji lenji nemo. Ghanji ghavatha thava veraŋgi e umbalinji ghathuwethuwe, o e nɨmanji ghae thɨ vakathaŋgi e gol, o e ŋgile luu o e kwama modae laghɨye. \v 10 Ko iyemaeŋge ghanjighavatha i mena e lenji vakatha thovuye e tɨnenji, kaiwae iyake i thovuye weŋgiya wanakau thiye thɨŋa thɨ kururu emunjoru. \v 11 Wanakau ghanjithanavu mbe i ghenenja na thɨ riwouda na thɨ vandeŋe vavaghare na mbala thɨ ghareghare. \v 12 Ghino ma ya vatomwe weŋgiya wanakau na thɨ vavaghare weŋgiya ghɨmoghɨmoru o thɨ mbaro kivwalaŋgi, mbema weinji eŋge lenji riwouda. \v 13 Lo mbaro ŋgoreiya iyako, kaiwae Loi va i vakathakaiya Adam, muyai amba i vakatha Ive. \v 14 Na tembe ŋgoreiyeva, Adam mava i loŋweghathɨ Seitan le kwanɨko, iyemaeŋge Ive i loŋweghathɨ na i tabona tharɨ gharavakatha. \v 15 Bayae Loi iŋa wanakau lenji ghambɨ ne i vuyowo, ko iyemaeŋge lenji ghambɨ ne ghambaŋa e tɨne Loi ne i njimbukikiŋgi na i vamoruŋgi thoŋgo mbaŋake wolaghɨye thɨ vareminja Loi, thɨ gharethovu weŋgiya ghanjiune, na thoŋgo weinji lenji gharenja na ghanjithanavu i thovuye. \c 3 \s1 Ekelesiya gharandeviva utuninji \p \v 1 Utuutuke iyake i emunjoru: thela thoŋgo nuwaiya i tabo na ekelesiya gharandeviva regha, kaero nuwaiya kaiwo thovuya iyako. \v 2 Iya kaiwae ekelesiya gharandeviva ghambaro ŋgoreiyake: ghathanavu i thovuye na thava gharɨgharɨ thɨ vaidiya ghawonjowe regha, levo mbe eundaeŋge, tembe ghamberegha vara i dageten e thanavu raraitharɨ, i njimbukikiya ghathanavu, i vavaŋamwe, iye ravavaghare thovuye, \v 3 thava vata le munumu, thava i gagaithɨ, ko ghathanavu eŋge i udauda na tad loloniye, na thava nuwaewa mani. \v 4 Ekelesiya gharandeviva le ŋgoloko gharayakuyaku iye i njimbukiki wagiyaweŋgi, na mbala le ŋgaŋgako thɨ loŋweya ghalɨŋae na thɨ yavwatatawana. \v 5 Kaiwae thoŋgo ghɨmoru regha ma i njimbukiki wagiyaweya le ŋgolo gharayakuyaku, ŋgoroŋga ne i vakatha na iŋa eŋge na i njimbukikiŋgi na thovuye Loi le ekelesiya? \v 6 Iye thava raloŋweloŋweghathɨ togha, ne iwaeŋge i wovorevoreŋa ghamberegha amba Loi i lithɨwe, ŋgoreiya va i lithɨ weya Seitan le nemo kaiwae. \v 7 Ekelesiya gharandeviva ghathanavu mbe i thovuye na mbala thavala ma raloŋweloŋweghathɨ thɨ yavwatatawana, kaiwae thoŋgo ma ŋgoreiyako, ne i monjina wabwiko e maranji na i wona Seitan ele ghina tɨne iya i duraweko. \p \v 8 Ekelesiya gharathalavu ghanjimbaro ŋgoreiyake: ghanjithanavu i thovuye, lenji renuwaŋa mbe reghaeŋge, thava vata lenji munumu, thava nuwanji weya mani, \v 9 toto emunjoru iya Loi kaerova i woraŋgiyako thɨ loŋweghathɨ, na thɨ vakatha ŋgoreiya le woraŋgiyako weŋgi. \v 10 Ghanji thanavu na lenji kaiwo iviva wo hu thuwekaiŋgi, na thoŋgo kaero i thovuye, ko amba hu bigiraweŋgi na thɨ kaiwo ekelesiya kaiwae. \p \v 11 Tembe ŋgoreiyeva, lenji ovo ghanjithanavu mbe i thovuye, thava thɨ liliya utu, tembe ghanjimberegha thɨ dagetenɨŋgi thanavu raitharɨ e tɨne, na valɨkaiwae mbaŋake wolaghɨye ra vareminjeŋgi. \p \v 12 Ekelesiya gharathalavu levo mbe eundaeŋge, na le ŋgaŋga na le ŋgoloko gharayakuyaku i ndeviva wagiyawe weŋgi. \v 13 Kaiwae thavala thɨ kaiwo wagiyawe ghanjiyavwatata i laghɨye weŋgiya ghanjiuneko, na ma bigi regha ne i dagetenɨŋgi valɨkaiwae weinji lenji vurɨgheghe e lenji loŋweghathɨ weya Krais Jisas. \p \v 14 Nuwaŋguiya ya vamayaŋa na ya ghaona ya thuweŋge. Ko nuwaŋguke nuwaiya mbema ya rori eŋge len leta, \v 15 mbala thoŋgo ya vuyowo, letake ma i vanuwovɨrɨŋge la kururu na yawalinda ghanjimbunjimbukiki kaiwae, kaiwae ghinda Loi le wabwi, ghinda Loi e yawayawaliye le ekelesiya, ghinda toto emunjoruniye gharanjimbukiki. \v 16 Ra wovaemunjoruŋa vavaghareke iya Loi va i woraŋgiyake, ma valɨkaiwae raŋa ma i emunjoru, iyemaeŋge mbema i emunjoru moli vara. Totoko emunjoru iyako iŋa ŋgoreiyake: \q1 Iye va i yomara ŋgoreiya lolo, \q1 ele thuweiruva Une Boboma i vaemunjoruŋa iye Loi Nariye, \q1 nyao thovuthovuye thɨ thuwe, \q1 valɨvaŋgake wolaghɨye thɨ loŋweya utuniye, \q1 yambaneke tɨne lemoyo thɨ loŋweghathɨ, \q1 iye kaerova i voro na mbe ina i yaku e buruburu. \c 4 \s1 Ravavaghare kwanɨkwan \p \v 1 Nyao Boboma kaero i utuvao weinda, mbaŋaŋgike thiyake kaero thɨ gheneghenetha mbaŋa ele ghambako ghadidiye na gharɨgharɨ vavana ne thɨ botewoyathu vavaghare emunjoru, na thɨ vandeŋe nyao raraitharɨ ghalɨŋanji na thɨ ghambugha vavaghare kwanɨkwan. \v 2 Vavaghareko iyako i mena rakwan e lenji vavaghare kwanɨkwan tɨne, na ma thɨ goru weya iya lenji kwanɨko iyako kaiwae. \v 3 Thiye thɨ dageten thava ra ghe na thava ra ghana ghanɨŋga vavana. Ko iyemaeŋge Loi va i vakathaŋgiya ghanɨŋgako thiyako ghinda raloŋweloŋweghathɨ na toto emunjoru gharaghareghare mbema ra ghanɨŋgaeŋge, thoŋgo iviva wo ra dage mwaewowe. \v 4 Kaiwae bigibigike wolaghɨye iya Loi va i vakathaŋgike mbe thovuthovuya eŋge, na thava ra botewoyathuŋgi, ko valɨkaiwae ra mbanɨŋgiya wolaghɨyeko thoŋgo ra vata ago kaiwanji. \v 5 Kaiwae kaerova i wovathovuthovuyeŋaŋgi, na kaiwae ra vata ago kaiwanji. \s1 Timoti iye Krais Jisas le rakakaiwo thovuye \p \v 6 Thoŋgo u vavaghareŋa bigibigike thiyake weŋgiya oghaghandana, ghen ŋgorana Krais Jisas le rakakaiwo thovuye. Tembe ŋgoreiyeva, u vavaŋamweya unena e la loŋweghathɨ ghautuutu na ghavavaghare thovuye, vavaghareko iyako kaero u ghambu na u yakuwe. \v 7 Thava len renuwaŋana i wa weŋgiya rakwan lenji utu bwagabwaga, kaiwae utuutuko thiyako ma thɨ mena weya Loi na ma e uneune. Mbaŋake wolaghɨye u mandomando ghanɨthanavuna i thovuye ŋgoreiya Loi le renuwaŋa. \v 8 Ŋgoreiyake: thoŋgo mbaŋake wolaghɨye ra mando valaŋa riwandake e mwadimwadiwo, mbe e ghathovuye. Ko thoŋgo thanavuko iya Loi nuwaiyako ra mando valaŋa, ghathovuye i laghɨye moli, kaiwae i thalavuinda e la yakuyaku e yambaneke na tembe ŋgoreiyeva mbaŋa i menamenako kaiwae. \p \v 9 Utuutuke iyake emunjoru na valɨkaiwae ra loŋweghathɨ moli: \v 10 “Weinda la gharematuwo kaero ra vareminja Loi e yawayawaliye, iye kaero i vamoruinda thavala kaero ra loŋweghathɨ na tembe valɨkaiwaeva i vamoruŋgiya gharɨgharɨke wolaghɨye.” Iyake la rɨghe na ra rovurɨgheghe laghɨye e kaiwoke iya ra vakavakatha. \p \v 11 Bigibigi ŋgoranjiyako u vavurɨgheghe na u vavaghareŋa gharɨgharɨ weŋgi. \v 12 Kaiwae amba thegha vara ghen, thava u vakatha gharɨgharɨ thɨ ghɨmaranjoŋanjoŋaŋge, ko u tabo eŋge na lenji ghamba thuwathuwa ghen, e len utuutu, e len vakatha, e len gharethovu, e len loŋweghathɨ na e ghanɨthanavu thovuye. \v 13 U vatomweŋge na u vavaona Buk Boboma e lemi kururu tɨne, u vavaghareŋa na u vavaghare weŋgiya ekelesiya gheghad ne ya ghaona. \v 14 Ghalɨŋae gharautu vavana kaerova thɨ utuŋa Loi ghalɨŋae e ghemi ghen kaiwan, na ekelesiya ghagiyagiya kaerova thɨ bigiraweya nɨmanɨmanji e umbalɨn. Na e mbaŋako iyako Nyao Boboma i mwaewo e ghen na i giya ghanɨbebe, na bebeko iyako thava u vagheneŋa. \p \v 15 U vatomweŋge na u kaiwoŋaŋgiya kaiwoko thiyako, na mbala gharɨgharɨke wolaghɨye thɨ thuweya len kaiwona une. \v 16 U njimbukikiŋgiya len vakatha na len vavaghare, kaiwae thoŋgo mbaŋake wolaghɨye u vakatha ŋgoreiyako, ghen na iya ghanunena thɨ vandeŋeŋgena ne hu vaidiya vamoru. \c 5 \s1 Timoti ghathanavu weŋgiya ekelesiya \p \v 1 Thoŋgo u vavathanavu weya amala regha, ghalɨŋana u li bode weiye len yavwatata u vavurɨgheghe na iye ŋgoreiya raman. Ghanɨthanavu weŋgiya ghɨmoghɨmoru tha muyai, thiye ŋgoranjiya oghaghanɨŋgi. \v 2 Ghanɨthanavu weŋgiya elaela thiye ŋgoranjiya otɨnatɨna. Thava len renuwaŋa i tharɨ weŋgiya gagamaina, ko iyemaeŋge ghanɨthanavu weŋgi thiye ŋgora olounɨŋgi. \s1 Wambwiwambwi Utuninji \p \v 3 Wambwiwambwi ma e lenji bodaboda u thalavuŋgi. \v 4 Ko thoŋgo wambwi ele ŋgaŋga o ele bodaboda, lenji loŋweghathɨna une iviva ve yomara e lenji njimbukikina e tɨne, kaiwae kaiwoke iyake Loi i warari kaiwae. Thɨ njimbukikiya wambwiko, na va le njimbukikiko weŋgi ghanjimbaŋa ŋgama, thɨ vakatha thɨghɨwe. \v 5 Wambwi ma ele bodaboda na mbe ghambereghaeŋge i yakuyaku, i vareminja Loi, gougou na ghararaghɨye i naŋgonaŋgo weya Loi thalavu kaiwae. \v 6 Ko thoŋgo wambwi eunda tembe ghamberegha i vatomwe yambaneke ghawarari e tɨne, othembe e yawayawaliye, une kaero i mare. \v 7 Wambwiwambwi na lenji bodaboda ghanjimbaroke iyake u utugiya weŋgi na thɨ ghambu, mbala gharɨgharɨ ma thɨ vakatha ghanjiwonjowe regha. \v 8 Ko thela thoŋgo ma i njimbukikiŋgiya le bodaboda, thela ma i njimbukikiŋgiya le ŋgolo gharayakuyaku na ramae, iye kaero i roitete na i ndeghereiyewana Loi le kamwathɨ, na ghathanavuko raitharɨ i laghɨye kivwala gharɨgharɨ ma thɨ loŋweghathɨ ghanjithanavu. \p \v 9 The wambwiwambwi ekelesiya kaero i dagerawe na i thalavuŋgi, u rorinjoŋa idanji. Mbe u rorinjoŋa eŋge vara wambwiko iyako thoŋgo ghatheghathegha kaero i wo ghwewona na e vwatae, thoŋgo va i ghe na le ghɨmoru mbe reghaeŋge, \v 10 na thoŋgo gharɨgharɨ thɨ ghareghare le vakatha thɨ thovuye ŋgoranjiya: i njimbukiki wagiyaweya le ŋgaŋga, i vaŋamweŋgiya bobwari, i kaiwo weŋgiya le valɨraloŋweloŋweghathɨ weiye le gharenja, thavala e ghanjivuyowo i thalavuŋgi, na i rovurɨgheghe le vakathako wolaghɨye i thovuye. \p \v 11 Ko iyemaeŋge wanakau amba ma thɨ thanja na kaero thɨ wambwi, ne u ndembana idaidanji, ne iwaeŋge mbowo nuwanjiyava thɨ ghe. \v 12 Ko amba thɨ vakowana lenji dagerawe weya Krais na thɨ vaidiya vuyowae. \v 13 Tembe ŋgoreiyeva, ne iwaeŋge thɨ robwagabwaga na thɨ nja na thɨ vana e ŋgoloŋgolo vavana. Na mbowo bigi reghava, ne iwaeŋge thɨ liliya utu na thɨ mbaro lawalawa, na thebigiya thava thɨ utuŋa kaero thɨ utuŋa. \v 14 Iya kaiwae, lo renuwaŋa ŋgoreiye, wanakau amba ma thɨ thanja moli na thɨ wambwi, mbowo thɨ gheva, thɨ ghambɨ, mbala thɨ njimbukikiŋgiya lenji ŋgoloŋgolo, mbala ekelesiya ghinda ghandathɨghɨyaŋgi mane thɨ utuŋa utuninda. \v 15 Ya utu ŋgoreiyako, kaiwae wambwiwambwi vavana kaero thɨ ndeghereiyewana Jisas na thɨ ghambugha Seitan le kamwathɨ. \p \v 16 Thoŋgo wevo eunda iye raloŋweloŋweghathɨ na le boda eunda i wambwi, elaghɨniye i njimbukiki, na mbala thava i vakatha ekelesiya ghavuyowo, mbala mbe i njimbukikiŋgi eŋge vara wambwiwambwi ma e lenji bodaboda. \s1 Ekelesiya gharandeviva utuninji \p \v 17 Ekelesiya ghagiyagiya thiye thɨ rovurɨgheghe e vavaghare na e vavatomwe, na randevivako wolaghɨye iya lenji kaiwona i thovuye, mbe e ghanjiyavwatata na hu valaghɨyeŋa ghanjithalavuna. \v 18 Kaiwae Buk Boboma iŋa, “Mbaŋa hu vakaiwoŋa kau na i vurɨvwaravwara wit varivariye na mbombouyeko thɨ dobudobu, thava hu ŋgarɨmbiya ghaeko, mbala mbe i ghana le kaiwoko modae.”\x - \xo 5:18 \xt Mba 25:4; Luk 10:7\x* Na Buk Boboma tembe iŋava, “Rakakaiwo valɨkaiwae e modamodae.” \v 19 Thoŋgo lolo regha i wonjowa randeviva regha, ne u ndewovatha le utuna, ko thoŋgo gharɨgharɨ thenjighewo o thenjigheto thɨ vaemunjoruŋa, ko amba u wovatha lenji utuna. \v 20 Randeviva thavala thɨ vakavakatha tharɨ, u vathanavuŋgi ekelesiyana e maranji, mbala ghanjiunena thɨ mararu na ma tene thɨ vakathava ŋgoreiye.\fig Kau thɨ vurɨvwaravwara wit varivariye|alt="cattle trodding wheat for threshing" src="WA04013b.tif" size="span" copy="UBS(Wade)" ref="5:18" \fig* \p \v 21 Loi e mara, Krais Jisas e mara, na le nyao thovuthovuye e maranji, ya vavurɨghegheŋge na u ghambuŋgiya mbaroke thiyake. Len vakatha i mboromboro weŋgiya regha na regha, na thava u munjeva u mbaro vurɨgheghe weŋgiya vavana na vavana nandere. \p \v 22 Thoŋgo len renuwaŋa ŋgoreiye na lolo regha i tabo na ekelesiya gharandeviva, thava ne u vamayaŋa moli. I viva wo u tuthiya ghathanavuko, muyai amba u liraweya nɨman e umbaliye na u vaboboma Loi le kaiwo kaiwae. Thoŋgo ne u vamayaŋa na u tuthithavwiya ma ghɨmoru thovuye, ghen ŋgorana ghɨmoruko iyako gharathalavu ele tharɨko. Thava u vakatha ŋgoreiyako, ghanɨthanavuna wolaghɨye mbe i thovuye vara. \p \v 23 Kaiwae u ghambweghambwera thava mbe u mun eŋge mbwa kokowae, mbe u muna waen seiwo na i thalavugha ŋgamoina. \p \v 24 Gharɨgharɨ vavana lenji tharɨ le yomara i maya, iya kaiwae ra gharegharekaiya lenji tharɨko amba muyai kot. Ko vavana lenji tharɨ i rothuwele, na muyai moli amba ra ghareghare. \v 25 Tembe ŋgoreiyeva, vakatha thovuthovuye ghanjighareghare i maya, na othembe vavana mbowo thɨ rothuwele, thiyako tembene ra ghareghareŋgiva. Iya kaiwae thava ne u vamayaŋa moli u tuthiya lolo regha na u worawe na iye randeviva. \c 6 \s1 Rakakaiwo mbe thɨ yavwatata wanaŋgiya ghanjigiyagiya \p \v 1 Rakakaiwobwaga thiye kaero thɨ loŋweghathɨ mbe thɨ yavwatata wanaŋgiya ghanjigiyagiyako na thɨ kaiwo vurɨgheghe kaiwanji, na thava gharɨgharɨ inanji eto thɨ liya ghanjiutu na thɨŋa, “Wo hu thuwe, thiye Kristiyan, lenji Loi na lenji vavaghare ma bigi thovuye ŋgoreiye, kaiwae rakakaiwoŋgiko ma thɨ yavwatata wanaŋgiya ghanjigiyagiyako.” \v 2 Rakakaiwobwaga thiye ghanjigiyagiyako kaero thɨ loŋweghathɨ, thava regha i renuwaŋa na iŋa, “Wo giyako mane ya yavwatatawana, kaiwae weya Jisas iye ghaghaŋgu na mboromboro ghime weiŋgu.” Thava i renuwaŋa ŋgoreiyako, mbema i kaiwo wagiyawe eŋge, kaiwae giyako iya i kaiwo kaiwaeko na giyako i vaidiya ghathovuye, iye raloŋweloŋweghathɨ na iye valɨnɨmae. U vatomwe weŋgi na u vavurɨghegheŋgi ŋgoreiyako. \s1 Mani ghagharethovu utuniye \p \v 3 Gharɨgharɨ vavana vavaghare mbe regha thɨ vavaghareŋa, na iyako ma ŋgoreiya ghanda Giya Jisas Krais le utu rumwarumwaruniye e tɨnenji, na thanavu thovuye ghavavaghare ma thɨ ghambu. \v 4 Thiye thɨ nemo na ma e lenji ghareghare regha, ko mbema nuwanjiya thɨ wogaithɨ na thɨ utu gaithɨ. Na lenji wogaithɨko uneya yamwakabu, thɨ gaithɨ, thɨ utuvatharɨ weŋgiya ghanjiune, thɨ wonjowe bwagabwaga, \v 5 na thɨ thɨghɨya wanaŋgiya ghanjiune. Thiye lenji renuwaŋa ma i rumwaru na vavaghare emunjoru ma thɨ ghareghare. Thiye lenji renuwaŋa thɨ munjeva thoŋgo thɨ vavaghareŋa Loi utuniye, amba ne thɨ vwenyevwenye. \p \v 6 Ko iyemaeŋge vwenyevwenye emunjoru ŋgoreiyake. Thoŋgo ghandathanavu i emunjoru weya Loi ambane mbaŋake wolaghɨye thebigiya mbe inanjiwe ra vaidiŋgi na ra warari kaiwanji, iyake vwenyevwenye moli. \v 7 Ko iyemaeŋge mbaŋa ra yomara e yambaneke kokowanda, na ne ra iteta yambaneke kokowanda. \v 8 Iya kaiwae e ghanda na e ghandakwama, kaero valɨkaiwanda iyako. Mbowo ra tamweva budakai? \v 9 Ko thavala nuwanjiko i ghaŋgowa vwenyevwenye kaero thɨ vaidiya tanathetha na thɨ wona Seitan ele ghina tɨne. Thɨ badeŋa yambaneke bigibiginiye na ghanjibadeko iyako kaiwae kaero thɨ vakowana yawalinji na yawalinji moli kaero i mare. \v 10 Kaiwae mani ghagharethovu tharɨke wolaghɨye rɨghenji. Ghandaune vavana nuwanjiya moliya mani, na kaero thɨ vurɨthavwiya loŋweghathɨgha ghakamwathɨ, na thɨ vaidiŋgiya tharɨ lemoyo. \s1 Timoti ghavavurɨgheghe \p \v 11 Timoti, ghen kaero thɨ vabobomaŋge weya Loi, na thanavu ŋgoranjiyako ne u ndevakathaŋgi, na u rovurɨghegheŋa vakatha thovuye, thanavu thovuye, loŋweghathɨ, gharethovu, ghataŋaghathɨ na thanavu i ghenenja kaiwanji. \v 12 Loŋweghathɨ gaithɨniye u gaithɨ wagiyawewe. U rovurɨgheghe na u wo yawalɨ moli, kaiwae kaerova Loi i kula e ghen na i dagerawa yawalɨko iyako, mbaŋaniye vara u utuŋa len loŋweghathɨna utuniye gharɨgharɨ lemoyo e maranji. \v 13 Loi bigibigike wolaghɨye yawalinji rɨghe, na Krais Jisas iye iyava Pontiyas Pailat e marae na i utuŋa wagiyaweya le loŋweghathɨko utuniye, e maranji ya vavurɨghegheŋge, \v 14 Loi le mbaro kaiwan u vamboromboroŋa wagiyawe na thava gharɨgharɨ ne thɨ vaidiya ghanɨwonjowe regha gheghad ghanda Giya Jisas Krais ne le njoghama. \v 15 Ko iyemaeŋge le njoghama ghambaŋa Loi i mbaroŋa. Loi iye ghamberegha Rambarombaro na valɨkaiwae moli ra taraweŋa, iye kiŋ lenji kiŋ na giyagiya ghanjigiya, \v 16 iye ghambereghaeŋge yawaliye mane iko, iye i yaku e manjamanjala marambwelambwelawae na ma regha valɨkaiwae ne i wa e ghamwae, iye gharɨgharɨ e yambaneke ma thɨ thuwathuwawe na ma valɨkaiwae ne thɨ thuwe. Iye i vurɨgheghe na ra yavwatatawana mbaŋake wolaghɨye, ma ele ghambako. Mbwana. Ŋgoreiye. \p \v 17 Gharɨgharɨ thɨ vwenyevwenye e yambaneke bigibiginiye, u vavurɨghegheŋgi na thava thɨ nemo na thava thɨ vareminja lenji bigibigina na thɨ munjeva ne i thalavuŋgi, kaiwae ma ra ghareghare ne thembaŋa bigibigiko thiyako ne thɨ ko. Ko u dage weŋgi eŋge na thɨ vareminja Loi ghamberegha, kaiwae iye ragiya emunjoru na i giya bigibigike wolaghɨye weinda ghandaghevawarari. \v 18 U vavurɨghegheŋgi na thɨ vwenyevwenye e thalavu thovuye, lenji vakatha i thovuye, na lenji giya weiye lenji gharevatomwe. \v 19 Thoŋgo thɨ vakatha ŋgoreiyako, thiye ŋgoranjiya bigibigi mane thɨko na thɨ mbanɨmbanɨvatha mbaŋa muyaiko kaiwae, na ne thɨ vaidiya yawalɨ iya emunjoruko moli. \p \v 20 Timoti, kaiwoko iya Loi i woveŋgena u njimbukiki wagiyawe. Gharɨgharɨ vavana thɨ kwan, thɨŋava, “Ghime e lama ghareghare”, ko iyemaeŋge mbe utu bwagabwagaeŋge iya thɨ utuŋana na kamwathɨ emunjoru kaero thɨ wovatharɨtharɨŋa. Vavaghare ŋgoreiyako u ndeghereiyewana, \v 21 kaiwae ghandaune vavana kaero thɨ wo vavaghareko iyako na loŋweghathɨ ghakamwathɨ thɨ vurɨitete. \p Loi ghare weŋga.