\id ROM Tagin: Bible Translation 1st Edition \ide UTF-8 \ide Unicode (UTF8) \h Roman \toc1 ROMAN vdwa Paul gv Siti jinam \toc2 Roman \toc3 Rom \mt1 ROMAN \mt2 vdwa Paul gv Siti Jinam \imt Mintamchonam \ip \bk Paul gv Roman vdwa siti\bk* lvknam si ninyi Rom lo gvrja nyi vdwa kaalwk la ridubv vla rungnampanam am lvkto. Ninyigv rungnampanam jvngv kudungkua nga Kristan vdwgv aralo richore mvngtoku, okv vbvrikunamv bunugv ridurripa kunam lokv, Spain lo vngdung toku. Hv ninyigv kristan am mvngchin la mvngjwngnam am okv oguaingbv kristan singkurrikur bv risvdosv vdw um lvktoku. Kitap gv doin gaam dookidoak pvvnam si takloyangv Paul gv doin minji kunamv doolwkdu. \ip Rom gv gvrja nyi vdwa kumrwksinam kokwng loku okv hv bunugv lvgabv ninyigv kumji nama bunu vdwa mindung la, Paul siti gv atukalv nga um siti lo lvkjito: “Gamlv ngv Pwknvyarnv gvlo oguaingbv nyi vdwv tarwkbak jvbv atuake lokv ataranya gobv mvngjwng la doosvdaksv vdw: um kaatam nama lvkjito” (1:17). \ip Paul vbvrikunamv soogv atukalv gamlv sum alv yabv minlwk dvvto. Nyi mvnwng ngv, Jius jvka okv Jentail jvka anyibabwng ngv, Pwknvyarnv gvlo tarwkbak bv doorungdakrung dubv rirungdo, vkvlvgavbolo mvnwng ngv rimur gv jwkrw arwng lo lvkinbv dooladakla ridu. Jisu kristo gvlo mvngjwngnam lokv nyi ngv tarwkbak bv Pwknvyarnv gvlo doodunv. Paul lvkdvto Pwknvyarnv gvlo soogv anwnvbv doodubv, Jisu kristo gvlo mvngjwng sidula anw bv singnam am paanamv. Sinamyaanam okv rimur gv jwkrw lokv Pwknvyarnv gv Dowv laalin jila kula riku nvngv Pwknvyarnv gvlo mvngjwngnv vdwv himpu lakula riduku. Chapter 5-8 gv arwng lo Pwknvyarnv gv Pvbv okv Pwknvyarnv gv Dow gv jwkrwv mvngjwngnv vdwgv turnam lo doodunv vla Paul vbvka japta laka ritoku. Vbvrikunamv Apostol vdwv tvvka rapduku nyi mvnwng lvgabv jius okv Jentail vdwv Pwknvyarnv gv mvngnam bv kaajwk yachok bv dooredw vla tvvkala ritoku. Hv mintarminya bv mingkunam si Jisu kristonyi Jius vdwgv tulatua namsi baagonv Pwknvyarnv gv mvngnamv mvnwng nyi mvnwng aralo Pwknvyarnv gv anyuaya ngv Jisu kristo ara lokv pwchila laalwk pvnv mvngma bv tulatua nam sum minji laku rito, okv hv vbvka mvngjwng toku jius vdwv tulatua kila Jisu nyi ribv kumareku. Lvknyong aku Paul kristan turnamv oguaingbv bv singsvrisv vdw ho lvkwnglo lvkto, asarjvbv minjenam si kvvbigv lvkobv paami sijiku lamtv agungaram rijisingji nam lvkwnglo lvkto. Hv vkvnv mintukmilv go laalinla Pwknvyarnv gvbv riji modubv, kristan gv sorkari lo kudungkua risv okv ajinanying ngaka okv mvngrum aralo mvngkwhingkw minsu dubv minto. Hv atubogv doin minam gv lvko bvku siti am lvngam duku okv gaamgo Pwknvyarnvnyi hartv toku. \iot Arwng lokv darlinnam \io1 Mintamchonam okv atukalv \ior (1:1-17) \ior* \io1 Chinggodogo nyia gv ringlinbaalin dubv rirungnam \ior (1:18—3:20) \ior* \io1 Pwknvyarnv gv ringlinbaalin kogv lamtv \ior (3:21—4:25)\ior* \io1 Kristo lo anwnv turnam \ior (5:1—8:39)\ior* \io1 Israel v Pwknvyarnv gv rungnampanamv \ior (9:1—11:36)\ior* \io1 Kristan gwnggvrigvnam \ior (12:1—15:13) \ior* \io1 Lvknyunglvknya okv atunvgv kumrwklwtak sinam \ior (15:14—16:27)\ior* \c 1 \p \v 1 Paul lokv, apostol akobv gaknam Kristo Jisu gv pakbu akobv rinv okv alvnv yunying minggo kardubv Pwknvyarnv gv goklin kunamv. \p \v 2 Pwknvyarnv gv alvnv yunying ngv krimklu lokv ninyigv nyijwk lo milv pvvto, Darwknv kitap lo vbv lvklwk toku. \v 3 So si ninyigv umvuu lvkwnglo, ngonugv Ahtu Jisu kristo: vbv adwnamar bv, Hv Dabid gv husi ara lokv bvnglin toku; \v 4 Ninyigv darwknv gv Dow hvvrong jvjvbv, kairungnv jwkrw lokv kaatam la Pwknvyarnv gv Kuunyilo rinam lokv siku nvngv turkur toku. \v 5 Ninyigv lokv Pwknvyarnv ngam Apostol ako bv ridubv kristo gv amin lo jito, vbv orto kunam lokv diringmooku gv nyi mvnwng nga rigv mola mvngjwng modu kubv okv tvvnvgobv rimu dukubv ritoku. \v 6 Si Rom lo doonv, yvvnyi Pwknvyarnv gv Jisu kristo gvbv gokpvdw nonua ka mintak dunv. \v 7 Okv vkvlvgabv Rom lo doonv Pwknvyarnv gv paknam nyi dvdv nga okv ninyigv atubogv gvbv gokunam am ngo lvkdunv: \p Ngonugv Pwknvyarnv Abu okv Ahtu Jisu Kristo gv anyuaya okv sarsopoyo ngv nonu gvlo jilwk yilaka. \s Umbonyikv vla kumnam \p \v 8 Atuakebv, Jisu kristo amin lo nonu mvnwng lvgabv ngokv Pwknvyarnvnyi ngo umbonyikv vdunv, ogulvgavbolo nonugv mvngjwng nam lvkwng bv nyiamooku mvnwng ngv tvvpa nyadung duku. \v 9 Ngo ogugo mindudw sum jvjv dunv vla ngoogv Pwknvyarnv tvvyakaya do— ninyigv Kuunyilo lvkwnglo alvnv yunying nga ngoogv japgo karla haapok lokv ridum jikunamv Pwknvyarnv ngv. Pwknvyarnv ngv chindu ngo nonua mvngpa kidunv \v 10 Ngoogv kumri dwkibv kumpa dunv. Nonugv dooku lo ngam vjak vngmuchamu nam lvgabv Pwknvyarnvnyi ngo ninyigv mvnglwkkaalwk bvka vla tvvka doonv. \v 11 Nonua ngo achialv bv kaanwng dunv, vkvlvgavbolo darwknam boktalwkjinamv gwlwk alvbv nonu gvlo doolwk jimu dukubv. \v 12 Ngo mindunv si oguvvbolo bunyino la okv ngo lvvyin akinbv mvdur minsu lareku, ngoogv mvngjwng lokv nonu okv nonugv mvngjwng lokv ngo. \p \v 13 \x - \xo 1:13 \xo*\xt Nyim 19:21\xt*\x* Nonu mvnggap runglaka, ngokv ajin vdw, si ngo nonua kaarwk sidubv achialvgo gwngkwng toku, vbvrijvka rigv nyikibv vbv vnglinrilin paamabv ribvto. Jentail kvvbi vdwa ngoogv rinam aingbv, nonugv ara loka mvngdin mola aamu dukubv mvngdu kunv. \v 14 Ngo gvlo nyi mvnwng lvgabv, chinvpanv jvka okv chinvpanv majvka, puripupanv jvka okv puripupanv majvka minsvrisv go doodunv. \v 15 Vkvlvgabv ngo nonua okv Rom lo doonvdaknv vdwaka Alvnv Yunying nga japji nwngdunv. \s Gamlv gv jwkrw ngv \p \v 16 \x - \xo 1:16 \xo*\xt 1:16; Mk 8:38 \xt*\x*Gamlv am ngo alvjvjv rungbv mvngjwng rungdunv; si Pwknvyarnv gv jwkrwv mvngjwng la doobu dvdv nga ringnam lvgabv, atuake bv jius vdwa okv Jentail vdwaka ringlin reku. \v 17 \x - \xo 1:17 \xo*\xt Heb 2:4 \xt*\x* Holvgabv Pwknvyarnv atubongv nyi vdwa ninyi gvlo tarwkbak dukubv mvkunama um gamlv ngv kaatamdo; si mvngjwngnam lokv atuake gvngv laala yikula ataranya gobv rire. Darwknv kitap ngv vbv mindu, “yvvnyiv Pwknvyarnv gvlo tarwkbak bv doodudw mvngjwng nam lokv turla dooreku.”\f + \fr 1:17 \fr*\fqa Pwknvyarnv gvlo tarwkak bv doonam lokv mvngjwng ngv turla dooreku; \fqa*\ft Vmalo\ft*\fqa Mvngjwng lokv Pwknvyarnv gvlo tarwkbak bv turla dooreku.\fqa*\f* \s Nyia rigakpanam \p \v 18 Pwknvyarnv gv haachi namv rimur dvdvlo okv alvmanv nyi vdwgv jvjvrungnv am chimu madubv mvturla oogv alvmanv lamtv lo rigvnv vdwgv lvkwngbv nyidomooku tolo gvngv kaatam la ritoku. \v 19 Pwknvyarnv bunu vdwa mvritririt toku, ogulvgavbolo Pwknvyarnv gv lvkwnglo ogunv chinsv vdw bunu vdwv chinpu bv chinla toku, vkvlvgavbolo Pwknvyarnv atubongv um chinpu dubv mvjitoku. \v 20 Krimklu lokv nyiamookua pwklinyarlin yilo gvngv laala yikula, ninyigv kaapa manam raying nga, ninyigv turbwngnv jwkrw lokv okv ninyigv Darwkrungnv doodung sunv so anyi lokv, rvbwngching bv kaabwk toku; bunu vdwa soogv ogumvnwng si Pwknvyarnv gv mvpvkunv mvngmu toku. Vkvlvgabv ho nyi vdwa yvvnyika ayeako namgo kaamare! \v 21 \x - \xo 1:21 \xo*\xt Epe 4:17,18 \xt*\x* Bunu vdwv Pwknvyarnvnyi chindo, vbvrijvka bunu vdwv Ninyigvbv mvnglwk sula mvngdv jimadu, vmajeka ninyia umbonyikv vlaka mimadu. Vbvmayabvku, bunugv tuktumv mvngdung kaama nvbv riduku, okv bunugv tuktum arochoko lo kanvtwng yalwk duku. \v 22 Hv bunu mindu bunu vdwv chinvpanv ngv vdu, vbvrijvka bunu vdwv nyiposoyo nvgobv ridu. \v 23 \x - \xo 1:23 \xo*\xt Det 4:16-18 \xt*\x* Sikamajinv Pwknvyarnvnyi kumji koloya, bunu vdwv siyajinv nyi jvbv kaadubv mvringmvma tvla vmalo pvta vmalo svnwngsvmin vmalo doojingburu am mvringmvma tvla kumnya la ridu. \p \v 24 Okv vkvlvgabv vkvnv nyi kasingkanyaknv rilwkdolwk dubv haapok mvngnv bunu vdwa Pwknvyarnv jilwk jito, okv bunugv ajinanying lokv hinyinghiru rinam lo ridukalam mola rimu duku. \v 25 Mvvnam lvgabv Pwknvyarnv lvkwnglo jvjvrungnv nga bunu vdwv mvlomvk jila ritoku, Pwknvyarnv ogugunyi yarpvdw bunu vdwv um kumlajola rijiyala ritoku, Pwknvyarnvnyi dvbvsingtambv hartvbamtv yabv la rise yanga! Amen. \p \v 26 Vkvlvgabv bunu vdwv so vbvrikulo, Pwknvyarnv bunua hinyinghiru sakduk namlo jilwk toku. Nyimv vdwka bunugv nyimvnyilo gv ridung jvjvlo rimisinam sum riku mabv nvgwngbv rimisingmi sinyala riduku. \v 27 Oogv apia bv nyilo vdwvka nyimvnyilo gv ridung jvjvlo riku mabv nvgwngbv rimi sinyala riduku okv ajinanying lo sakduk kalam minsula ridu. Nyilo vdwv vbv ajinanying lo vkvnv rimisila rinamv, okv kaka kunamv bunu awgv rimur nam lvgabv bunu atubogv aolo mvrit kosv nga hv bunu laalwk sila ridu. \p \v 28 Ogulvgavbolo oogv nyi vdwv Pwknvyarnv gv lvkwnglo jvjvrungnv chinampanama tuktumlo tvvgap pvvla risv nga tvvmarima kolo, bunu vdwa alvmanv mvngnampanam am hv jilwk pvvto, vkvlvgabv bunu rima svnga riniadaknia la riduku. \v 29 Bunu vdwv nvgwng mvnwng gv rimurrichvnam, alvmanv, gumpwngnam okv rimur mursik sinam dvdv ngv, doolwkdaklwk nyala riduku, bunu vdwv kavtavnam, mimisinam, pamisinam, kupmisinam, okv kvvbia hirukaya modu bv gwngnam. Bunu vdwv japsijapik laka ridu, \v 30 okv ajinanyingnga tvvmur dubv mindu, bunu vdwv Pwknvyarnvnyi mvngnwng madu, mvngdv dubv rimadu,\f + \fr 1:30 \fr*\fqa Pwknvyarnvnyi mvngnwng madu, mvngdv dubv rimadu; \fqa*\ft Vmalo \ft*\fqa Pwknvyarnvnyi mvngnwng manamv, okv mvngdv manamv.\fqa*\f* kai mvngsunam, okv goosunam; bunu vdwv alvmanv lamtv lo kaiyago riso mvngdu; bunu vdwv bunugv anvabu gv mingku bv vngso mvngmadu; \v 31 bunu vdwv mvngdung kaamado; bunu vdwv bunugv milvpvvnam lo rimadomadu, okv bunu kvvbi lvgabvka ayakaapa nam okv aiamarnam kaatam madu. \v 32 Hv bunu soogv lamtv so ribudakbu vdwv sinam lo paadunv vla Pwknvyarnv gv Pvbv lo minam am chindu. Vjvtikmabv, hv bunu vdwnvgo riji nvnga ka ridungdu, vbvritola bunu kvvbi gv rinam aka bunua tulwk minggv laka ridu. \c 2 \s Pwknvyarnv gv jwngkadaka nam \p \v 1 \x - \xo 2:1 \xo*\xt Mt 7:1; Lk 6:37 \xt*\x* Ngokv ajin nonuno, kvvbia jwngkadaka dunvri? Nonu yvvnvbv rijeka, nonu miyiminggi svgo kaama rinvpv. Vkvlvgabv vdwlo nonuno kvvbia jwngkadaka dudw okv oogv apia bv bunugv rinam am ridubolo, nonuno atubonga alvmabv miyakaya lwksudu. \v 2 Ngonu chindu Pwknvyarnv gv vkvnv vbv gwngnv nyi am ninyigv jwngkadaka dunam si vv riching ngv. \v 3 Vbvritola, ngokv ajin, nonuno kvvbi lvgabv vkvnv ogunv jwngkadaka am kaatorito kula! Nonu ka Pwknvyarnv gv jwngkadaka rikunyi ho nonu miring sula rikudw mvngdu nvre? \v 4 Vmajeka ninyigv kairungnv aya nga, saktv nga, okv reniak ka nonuno miyakaya sula ridu. Nonuno chinrungdu Pwknvyarnv ayanv, ogulvgavbolo Hv nam mvngdin modu kubv gwngdungla rigvdu. \v 5 Vbvritola nonu vdwv haapokv akortor la okv mvngdin nyola mabv ridu, vbvrinamv vdwlo Pwknvyarnv gv haachiagla tarwkbak rungbv jwngkadaka la kaatamla ririkunyi mvritririt svnga kaiyaya mola riduku. \v 6 \x - \xo 2:6 \xo*\xt Miri 62:12; Nyit 24:12 \xt*\x* Ngonugv ogugo ripvdakpv pvkudw vbvching nyichar mvnwng nga Pwknvyarnv rijo kunam amina jiri kunvpv. \v 7 Nyi meegonv alvbv ridungdakdungdu, okv hartv ngam madu, mvngdvkaadv nga, okv sika manv singdung nga madu; bunua Pwknvyarnv turbwng jinv singdung nga jire. \v 8 Kvvbi nyi ngv nabongdu okv tarwkbak namv ogudw um mvnggi madu, alvmanv ogudw umya ridu; bunu gvlo Pwknvyarnv ninyigv haachi okv dokcha nama pwlwkre. \v 9 Hokaku hirukaya nga, okv achiapik ka yvvdw rimur dudw oogv rinv dvdv ngv paare, atuake bv jius ngv paachore okv koching bv Jentail vdwv paare. \v 10 Vbvritola yvvdw ogunv alvnv dunvdw oogv rinv dvdv nga hartv namnga, mvngdvkaadv nga, okv mvngpua, Pwknvyarnv jireku, jius vdwa jichore, okv kochingbv Jentail vdwa jire. \v 11 \x - \xo 2:11 \xo*\xt Det 10:17 \xt*\x* Vkvlvgavbolo Pwknvyarnv mvnwng nga lvkinching bv jwngkadaka dunv. \p \v 12 Moses gv Pvbv lo Jentail vdwv dooma dunv; bunu vdwv rimurnv okv Pvbv agum lo nyekunv okv Pvbv lo jius vdwv doopvnv; bunu vdwgv rimur am Pvbv lokv jwngkadaka dukunv. \v 13 Pvbv nga nyarung tvvnam lokv Pwknvyarnv gvlo tarwkbaknv nyi gobv ridunv vnam kaama, vbvritola Pvbv lo ogugo lvkpvdw um tvvla riya bongv vv Pwknvyarnv gvlo tarwkbak bv riya dunv \v 14 Jentail vdwgvlo Pvbv kaama; vbvrijvka bunu vdwv vdwgo rilingvnglin dudw Pvbv lo oguaingbv gamki pvdw vbvching ridu, bunu vdwgvlo Pvbv doomajeka, bunu atubogv pvbv doosudu. \v 15 Bunugv rigvdogv namv bunugv haapok lo Pvbv ngv oguaingbv lvkpvdw vbvching kaatam la ridu. Bunugv mvngdwmvngying laknam vka si jvjvrung mvngdubv kaatam la ridu, bunugv mvngnamv lvko gunyi bunua yamdu okv lvko gunyi bunua ringya laka ridu. \v 16 Vkvlvgabv, ngoogv alvnv yunying japgo nam lokv, ogubvrijvka Jisu Kristo lokv Pwknvyarnv ho Alu lo mvnwng gv mvngsi nvnga jwngkadaka rikunvpv. \s Jius okv Pvbv ngv \p \v 17 Nonuno ogulvkwngbv? Nonuno atubongv jius gobv minsu dunv; nonuno Pvbv nga minggingla okv Pwknvyarnv gv lvkwnglo googing nvla ridu; \v 18 Pwknvyarnv nonua ogu rinwng modu nvdw nonu chindu nvre, okv ogunv tarwkbak pvdw nonu Pvbv lokv chilin la gakdu; \v 19 nonuno jvjvklvbv nyikching nvgv lvgabv nonu chigudabia rungre, loungv kanvparam lo doonv lvgabv doodunv. \v 20 Agiama mintamnv nyiposoyo lvgabv, okv puririsar nvngv chimapama nam lvgabv ridunv. Nonu oogv Pvbv jvjv arwng loka ridu, nonu chingkikpakik kunv bvka okv jvjvklv loka doonv bv ridu. \v 21 Nonu kvvbia tamsardu—nonuno ogubv atubonga tamsar suma dunv? Nonuno japgo kardu, “dvcho yoka”—vbvritola nonu atuv dvcho dunvre? \v 22 Nonu mindu, “nonuno yokarchokar yoka”—vbvritola nonu yolachola ridunvre? Nonu murti kumyoka—vbvritola no pwknvyarnvnaam am dvrik dunvre? \v 23 Nonu Pwknvyarnv gv Pvbv doonam lvkwnglo googing nvla ridu—vbvritola Pwknvyarnvnyi hinying rilik jila ninyigv Pvbv am mvkmvrwk jidunv \v 24 \x - \xo 2:24 \xo*\xt Aij 52:5 \xt*\x* Darwknv kitap vv mindu, “nonugv jius vdwlokv Pwknvyarnvnyi Jentail vdwa alvmabv nyarjitari modunv vdu.” \p \v 25 Vdwlo nonu Pvbv am tvvla ribolo, noogv ayakmvu lwknamv alam aanv gobv riyinvpv; vbvritola nonuno Pvbv am tvvbotvlik nvgobv ribolo, noogv ayakmvu lwknam vv lvkoka lwkmanv aingbv riri nvpv. \v 26 Vdwlo Jentail vdwv, yvvnyi ayakmvu lwkmabv, Pvbv am tvla ridudw hv bunua ayakmvu lwknam kaama mvngla Pwknvyarnv laarwk simabv rimare? \v 27 Okv vkvlvgabv nonu jius vdwa Jentail vdwv miyakayare ogulvgavbolo nonuno Pvbv am mvkmvrwk jitoku, nonu vdwv lvkpv laka ridu okv ayakmvu laka ridu; Bunu vdwv ayakmvu go rima jeka bunu Pvbv nga tvla rila riyadu. \v 28 Mvnwng gv aolo, yvvdw jius jvjv ngv, adwnamar lo ayakmvu jvjvbv ridunv? Adwnamar lo ayakmvu gvnv bv ritola yvvdw akoka jius bv rinv nyi kaamare. \v 29 \x - \xo 2:29 \xo*\xt Det 30:6 \xt*\x*Vbvritokula, jius jvjv nyi ngv vbvridu arwngching bv, yvvdw vkvnv haapok lokv ayakmvu bv ridunv, okv vkvnv vv Pwknvyarnv gv Dow gv kudungkua bv ridunv, Pvbv lvklwknam lokv rima dunv. Vkvpakv rinv nyi angv vv Pwknvyarnv gvlo hartvnam am laarwk sipadunv, nyi vdw gvloma. \c 3 \p \v 1 Jentail vdwa jius vdwv ribin yanamgo doodure? Vmalo ayakmvu namv anyung doya namgo doodure? \v 2 Achialvgo, jvjvklvbv, nvgwng mvnwng lamtv lo! atuake bv, jius lo Pwknvyarnv ninyigv Doina mvngjwng lwkla jilwk jito. \v 3 Vbvrijvka bunu vdwgv aralo meegonv mvngjwngjvjv kumanv sum ogu rire kudw? Sum vbvrikubolo Pwknvyarnv mvngjwngjvjv kuma bv riyikudw? \v 4 \x - \xo 3:4 \xo*\xt Miri 51:4 \xt*\x* Vdwloka vbv rimare! Pwknvyarnv mvvma rungmanv, nyi vdwv mvnwng ngv mvvnvrunv gobv rijvka. Darwknv kitap ngv vbv mindu, \q1 “Nonuno vdwlo mindu bolo tarwkbak bv kaatam rungdubv rilaka; \q2 vdwlo nonuno rikwgwngkw kunamgo ridubolo noogv kvba nga riya yadubv rirung tokuka.” \p \v 5 Vbvritola ngonugv rimur rinam lokv Pwknvyarnv gv tarwkbak ridung nga rvbwngching yabv kaatam ribolo ngonu ogubv minre? Vdwlo Hv ngonua mvrit jikubolo ngonuv Pwknvyarnv rimurdu vla minla ridw? (Si soogv tvvdung bv tvkala tvvsu dunv) \v 6 Vdwloka vbv rimare! Pwknvyarnv ngv jwkma bolo, Hv oguaingbv nyiamookua jwngkadaka laridw? \p \v 7 Vbvritola ngoogv jvjv manam lokv Pwknvyarnv gv yunglit gv lvgabv ninyigv jvjv nga abuyabv rvbwng modubolo? Ogulvgabv ngo vjaklodvbv miyakayanamlo rimurnv gubv doobwng redw? \v 8 Vbvrikubolo, “Alv nvngv aarikacho vkvlvgabv kvlai ngonu rimur laju” vla ogulvgabv mima pvnv? Nyigonv, jvjvklvbv, achialvgo svbv ngonua miyakaya la alvmanv bv ngonua nvvlwkla mindung do! Bunu oguaingbv rirung pvdw vbvching, bunu alvmabv miyakaya namv doore. \s Yvvka darwk madunv \p \v 9 Vbvribolo alvdu, ngonu jius vdwv Jentail vdwa alv yama dunvre? Ma vbvma!\f + \fr 3:9 \fr*\fqa Jentail vdwa alv yama dunvre? Ma vbv oguka ma!; \fqa*\ft Vmalo \ft*\fqa Jentail vdwa maatarbv alvmaya lare? Ma vbv akamapaka ma.\fqa*\f* ngo mvnwng nga kaaka kunamv jius jvka okv Jentail jvka mvnwng ngv rimur gv arwng lo akin bv ridu. \v 10 \x - \xo 3:10-12 \xo*\xt Miri 14:1-3; Miri 53:1-3 \xt*\x* Vbv Darwknv kitap ngv mindu: \q1 “Soka yvvka darwk yanvgo kaama, \q2 \v 11 yvvka chingkikpakik yanvgo \q2 vmalo Pwknvyarnv nyi kumdu bv mvngnvgo kaama. \q1 \v 12 Pwknvyarnv gv lokv mvnwng ngv kinya duku; \q2 Bunu mvnwng ngv rimur lo vngroku; \q2 tarwkbak ogudw yvvchin akoka rimadu, akin godaka kaakuma. \q1 \v 13 \x - \xo 3:13 \xo*\xt Miri 5:9; Miri 140:3 \xt*\x* Bunugv minam gaamv chumdwk gobv akomaring duku; \q2 alvmanv mvnamv bunugv riu am rikung moduku, \q2 okv alvmabv riji nvnga busukapa dubv, bunugv gaam nabur lokv tabw gv chumdwk aingbv ridu; \q2 \v 14 \x - \xo 3:14 \xo*\xt Miri 10:7 \xt*\x*bunugv japnamv kvchakchakvrvrv bv beenam gobv ridu. \q1 \v 15 \x - \xo 3:15-17 \xo*\xt Aij 59:7,8 \xt*\x*Nunu baapu alvbv minvmirvdu okv mvkidu; \q2 \v 16 bunu ogolo vngjvka alvmabv ridu okv mvkmvrwk pila kayu duku. \q1 \v 17 Bunu vdwv mvngpu gv lamtv nga chimadu, \q2 \v 18 \x - \xo 3:18 \xo*\xt Miri 36:1 \xt*\x*vmabv bunu vdwgvlo Pwknvyarnvnyi busu doola laarwksinam goka kaamado.” \p \v 19 Ngonu chindu yvvdw Pvbv arwnglo doonv ngv Pvbv gv agiama lo ogumvnwng nga ridudakdu bv ridu, Pwknvyarnv gv jwngkadaka namlo nyiamooku dvdv sum laalwk dukubv okv nyia mvnwng gv mvngnga jimi sinama ritor duku ritoku. \v 20 \x - \xo 3:20 \xo*\xt Miri 143:2; Gal 2:16\xt*\x*Ogulvgavbolo Pvbv lo ogugo dinchi pvdw um rinv nga yvvnyika Pwknvyarnv gv kaagialo tarwkbak nvgobv laalwk madunv; ngonuv rimure oguvdw chindu bv Pvbv mvnam si mvdunv. \s Ngonu Pwknvyarnv gvlo oguaingbv tarwkbak svngv \p \v 21 Vbvritola vjak Pwknvyarnv gv lamtv nga nyi lvgabv oguaingbv tarwkbak bv vvpv svngvdw ninyi atubongv kaatam toku. Pvbv lokv oguguka kaama, Moses gv Pvbv okv nyijwk vdwv bunugv minam loka sum tulwk minggv toku. \v 22 \x - \xo 3:22 \xo*\xt Gal 2:16 \xt*\x*Bunu vdwa Jisu kristo lo mvngjwng nam lokv Pwknvyarnv tarwkbak bv vvpvdu. Kristo lo mvngjwng la doonv dvdv nga Pwknvyarnv mvnwng nga svbv rito, ogulvgavbolo yvvka mvnwng ngv angu siyanvgo kaama. \v 23 Mvnwng ngv rimur kunv okv Pwknvyarnv gv ringji kugv nvchilo dooku mabv adukoyo kunv. \v 24 Vbvritola Pwknvyarnv gv anyu amin gv anyuaya lo oogv bunua ajarabi bv limukunv, Jisu kristo lokv tarwkbak bv ninyi lvkobv mvnwng nga doomin paamuduku. \v 25-26 Pwknvyarnv ninyia daan lwkji toku, vkvlvgavbolo ninyigv oyi lokv\f + \fr 3:25-26 \fr*\fqa Ninyigv oyi lokv; \fqa*\ft Vmalo \ft*\fqa Ninyigv erin lwkjila siijinam lokv.\fqa*\f* Hv kokwng lo yvvgv nyi vv rimur pvdw bunugv mvngjwng lokv ninya mvngnga nam paadu kubv. Hv darwknv gobv ridu vla kaatam dubv Pwknvyarnv sum rito. Atuake lo hv saktv nvgobv rila okv nyi vdwgv rimur am kaabokaalwk la rito; vbvritola Hv vjvgv alu soka hv bunugv rimur am kiiyapaya la riduku, ninyigv darwknv nga kaatam dubv vla. Vbvrila svkvnv lamtv lo Pwknvyarnv ninyigv darwknama atubongv kaatam sula okv yvvdw Jisunyi mvngjwng la ribu dvdv nga tarwkbak bv vvpv duku. \p \v 27 Vbvrikunamv ogulvkwnglo ngonu goola nyodubv? Oguguka ma! Okv si ogu jvgv lvgabv kudw? Ngonu si Pvbv am tvvku lori? Ma, vbvritola ngonu oogv mvngjwng lokvnv. \v 28 Mvngjwng nam mvngchik lokv nyi vdwv Pwknvyarnv lo tarwkbak bv doodubv ngonuv mintarminya mintoku, okv Pvbv ngv oguv vpvdw ho vngkuriku lokvma. \v 29 Vbvmalo soogv Pwknvyarnv si jius vdwgv Pwknvyarnv vmwng ngvre? Si Jentail vdwgv Pwknvyarnv bv rita madu nvre? Hv jemabv, hv vkvgv jvrung. \v 30 \x - \xo 3:30 \xo*\xt Det 6:4; Gal 3:20 \xt*\x* Pwknvyarnv ngv akin mvngpvnv, okv Hv jius vdwa ninyigv atubogv lvkobv bunu vdwgv mvngjwng lokv tarwkbak bv vvpvre, okv Jentail vdwka bunugv mvngjwng lokv tarwkbak bv vvpvre. \v 31 Vbvridunv si vbv soogv mvngjwng la rinam lokv Pvbv nga kayu rikudw? Ma, vkvnv ma; vmabvya, Pvbv yanga ngonu gakbwng yadunv. \c 4 \s Abraham gv kaagv sidubv rinam \p \v 1 Vbvrikunamv, ngonu oguv vla minladu, Abraham, ngonugv halung gv abu vre? Ninyigv rikivngki kunamv ogugukudw? \v 2 Vkvgv rinam dvdv lokv Pwknvyarnv kaagelo tarwkbak bv vvpv kubolo, hv oguogu rinam dvdv lvkwnglo googv svgobv ridu—vbvritola Pwknvyarnv gv kaagelo rimadu. \v 3 \x - \xo 4:3 \xo*\xt Atk 15:6; Gal 3:6 \xt*\x* Darwknv kitap vv mindu, “Abraham Pwknvyarnvnyi mvngjwngto, okv ogulvgavbolo ninyigv mvngjwng lokv Pwknvyarnv ninyia darwknv gobv laarwk sito.” \v 4 Yvvnyiv riduvngdudw um rijo ngam jidu, vbvritola hv bunua anyuamin jinam gobv mvngmadu; hv bunugv ogugo paadudw vv nyingnam lokv paadu. \v 5 Vbvritola yvvdw mvngjwng lo mvngging dudw, rinamgwngnam lokv mabv, okv yvvdw Pwknvyarnvnyi mvngjwng dunv oogv rimur nvnga apaamanv nga alvmanv gobv minv, vkvgv so mvngjwng lokv Pwknvyarnv sapkamsapa la vvpvdu bunua ninyigv atubogv gvlo tarwkbak bv laalwk kunam lvgabv. \v 6 Nyidam akonyi Pwknvyarnv tarwkbak nvgobv turwk sitoku ninyigv kudungkua rikunama miya kumabv v achialvbv mvngputo ho mvngpu nam lvkwng bv Dabid svbv minto. \q1 \v 7 \x - \xo 4:7,8 \xo*\xt Miri 32:1,2 \xt*\x* “Mvngpuv oogv yvvgv rigakpanam am mvngnga pvkudw, \q2 yvvgv rimur vdwa mvngnga pvkudw! \q1 \v 8 yvvnyi rimur am Ahtu sapkamsapa namlo vvpv mapvdw vv mvngpuv!” \p \v 9 Soogv mvngpuv vla minamv Dabid yvvnyi ayakmvu lwknam mvngchik lvgabv mimwng pvnvre? Ma vbvrinam lokvma, si ayakmvu lwkmanam jeka. Ngonu Darwknv kitap lokv kaala kuju, “Abraham Pwknvyarnvnyi mvngjwngto, okv ogulvgavbolo ninyigv mvngjwng lokv Pwknvyarnv darwknv gobv ninyia laarwk sitoku.” \v 10 Vdwlo sum laarwk sipvnv? Kvvlo Abrahamnyi ayakmvu madv yilore vmalo ayakmvu ronga pvku are? Si kvvlo lokvku, kokwngloma. \v 11 \x - \xo 4:11 \xo*\xt Atk 17:10 \xt*\x* Hv ayakmvu ropvku kokwng lo, okv ninyigv ayakmvu jinam nga kaatam la rito ogulvgavbolo ninyigv mvngjwng lokv Pwknvyarnv darwknv bv ninyia laarwk sitoku oogv richo pukua ayakmvua mvpvkunv. Okv vkvlvgabv Pwknvyarnv lo mvngjwng la doonv dvdvgv Darwkchongjor gvnv abu bv Abrahamnyi mindunv okv ninyi gvlo gvngv darwk nvbv laarwk sidunv, hv bunua ayakmvu majvka laarwk sitoku. \v 12 Hv ka yvvdw ayakmvu pvdw vkvgv abu bv ridukunv, si, yvvdw, ayakmvu minggv kunv gvbvka rinv, Abraham gv dootv madvyilo gvngv kvvlo gv mvngjwng la doodu kalam la donv hv ka ayakmvu pvkunam vkvgv abu bvka ridunv. \s Pwknvyarnv gv milvnama mvngjwng lokv laarwk sinam \p \v 13 \x - \xo 4:13 \xo*\xt Atk 17:4-6; 22:17,18; Gal 3:29 \xt*\x* Abraham nyila okv ninyigv husi vdwa nyiamookuv ninyi gvbv rire vla milv jinama, hv vbv mvtoku, ogulvgavbolo Abraham Pvbv am tvvnam lokvma vbvritola vkvlvgavbolo hv mvngjwng toku okv darwk kunam lokv Pwknvyarnv gvlo laarwk sila ritoku. \v 14 \x - \xo 4:14 \xo*\xt Gal 3:18 \xt*\x* Pvbv am tvvnv vdw sum Pwknvyarnv gv ogunv milvpvdw um jibolo, mvngjwng namsi anyung kaakumare okv Pwknvyarnv gv milv pvkunam vv ogubvka riku mare. \v 15 Pvbv vv Pwknvyarnv gv haachiak nvnga laalwk moludo; vbvritola ogolo Pvbv kaama pvdw, hoka Pvbv a tvvmabv ridung dubv riku kamadu. \p \v 16 \x - \xo 4:16 \xo*\xt Gal 3:7 \xt*\x*Okv mvngjwng nga kaala yikula milv nam nga milin pvnv, vv Abraham gv singsit dvdv ngam Pwknvyarnv gv vbv anyuamin bv jinam gobv rirungdubv milv pvvjitoku—yvvdw Pvbv am tvvdudw o mvngchik gvbv ma, vbvritola yvvdw Abraham aingbv mvngjwng dudw holvgabvka jidu. Abraham ngonu mvnwng gv lvgabv yalu gv abu riduku; \v 17 \x - \xo 4:17 \xo*\xt Atk 17:5 \xt*\x* Darwknv kitap v vbv mindu, “Ngo nam diringmooku mvnwng gv abu bv rimu pvkunv.” Vkvlvgabv milv pvvnamv Pwknvyarnv gv kaagia lo alvnvbv rito, yvvnyi Abraham mvngjwng pvdw—Pwknvyarnv sikunvnga turmu toku okv oguguchin kaama nvnga ka gamki lokv doomu toku. \v 18 \x - \xo 4:18 \xo*\xt Atk 15:5 \xt*\x* Abraham mvngjwng laku okv mvngtin toku, vdwlo ogu mvngtin pvvsvgo kaama jvka mvngtin pvvla rito, okv vkvlvgabv “diringmooku mvnwng gv abu bv kokwng lo ridukubv rito.” Vjak vbv Darwknv kitap v minjidu, “noogv husiv nyido takar aingbv rire.” \v 19 \x - \xo 4:19 \xo*\xt Atk 17:17 \xt*\x* Hvkvgv anying ngv lvnggo bv ritoku; vbvrijvka ninyigv haapok lo adwnamar bv vdwgo nyikam kubvka ninyigv mvngjwng nam nga nyeka moma to, oogv adwnayak v sinro kubvka, Vmajvka vbvka rita doonv si sara ka umvuu doodu bvka riku mato. \v 20 Ninyigv mvngjwng nam nga hv tupak mabv ridula, okv ninyi Pwknvyarnv gv milvpvvnam aka mvngsarnam bv rimato; ninyigv mvngjwng ngv jwkrw gobv rilwk toku, okv Pwknvyarnvnyi umbonyikv vla hartv jitoku. \v 21 Hv ogunvgo milv pvpvdw um Pwknvyarnv rirungre mvngla hv mvngtin pvvtoku. \v 22 Vv ogulvkwngbv Abraham, mvngjwng lokv vbolo, “Pwknvyarnv darwknv gobv laarwk sipv kunv.” \v 23 Gaam vdw lokv “Hv darwknv gobv laarwk sinam” vkvgvlvga mvngchik ninyia lvkmato. \v 24 Hv bunu ngonu aka yvvnyidw darwknv bv laarwk sirekudw, yvvdw Jisunyi ngonugv Ahtu sipikula turkur pvkunv mvngla ninyia mvngjwng dudw holvgabvka lvklwk jidu, \v 25 \x - \xo 4:25 \xo*\xt Aij 53:4,5 \xt*\x* Ogulvgavbolo hv ngonu rimur lvgabv silwk jipvnv, okv Pwknvyarnv gv lvkobv tarwkbak bv ngonua doomu dukubv hv turap pvkunv. \c 5 \s Pwknvyarnv lvkobv tarwkbaknam \p \v 1 Vjak ngonu mvngjwng lokv Pwknvyarnv gvlo tarwkbak bv doodu kunv, ngonu gvlo \f + \fr 5:1\fr*\fqa Ngonu gvlo; \fqa*\ft Kitap kvvgo nvlo \ft*\fqa Kaju ngonu gvlo. \fqa*\f*Ahtu Jisu Kristo gv lokv Pwknvyarnv lvkobv sarsopoyo bv doodunv. \v 2 Ngonu vjakgv turdunam sum ngonu mvngjwng siku lokv Pwknvyarnv gv anyuaya nga hingkwkaakw dubv ninyi ngonua laalwk toku. Okv vkvlvgabv ngonu googvdu\f + \fr 5:2 \fr*\fqa Ngonu googvdu; \fqa*\ft Vmalo \ft*\fqa kaju ngonu goolaju. \fqa*\f* mvngtin sinam lokv ngonu gvlo Pwknvyarnv gv yunglit namv doodu kunv vla! \v 3 Ngonugv hirukaya aka ogumvngma bvku ngonu umka googv dunv, \f + \fr 5:3 \fr*\fqa Ngonuka goodu \fqa*\ft Vmalo \ft*\fqa Ngonuka klai goolaju.\fqa*\f* ogulvgavbolo ngonu chinduku hirukaya namsi saktv nvnga garlindu, \v 4 Saktvla rinam am laalwk namv Pwknvyarnv gv umbo mvngnamv, okv ninyigv umbo mvngla mvlinnamv mvngtin ngv. \v 5 So mingtin pvvnamv mvnglak padubv ngonua rinam kaamare, Pwknvyarnv ninyigv paknama ngonugv lvgabv haapok lo pwlwk toku Darwknv Dow lokv, ngonua anyuamin bv amin jinamv. \p \v 6 Ngonu lvgabv vdwlo vjvlodv gobv mvdurridur jinv kaama bv rito, Pwknvyarnv gv gaknam alu lo alvmanv lvgabv Jisu kristo sijito. \v 7 Darwknv nyidam lvgabv siji dubv yvvka svkvnv sum rinyu mare. Vbvritola nyi akin go alvnv nyidam lvgabv siji dubv busukano kaama lado. \v 8 Vbvritola Pwknvyarnv vdwgo ngonua pakdudw ninyi kaatam la ritoku—ngonu rimur nvbv rila doori lo ho Jisu kristo ngonugv lvgabv siji toku! \v 9 Ninyigv oyi lokv\f + \fr 5:9\fr*\fqa Ninyigv oyi lokv; \fqa*\ft Vmajeka Ninyigv erin peejila sinam lokv.\ft*\f* Ngonua Pwknvyarnv gvlo vjak tarwkbak bv doopadakpa modu kunv; vbvrikunamv, vdwgo kainam gobv si ridu, Pwknvyarnv gv haachiak lokv ninyigvbv ngonua ringreku! \v 10 Ngonu Pwknvyarnv gv nyimak bv rimisito, vbvritola ninyigv Kuunyilo gv sijinam lokv Hv ngonua ninyigv ajin gobvya mvtoku. Vjak ngonu Pwknvyarnv gv ajin gobv ridukunv, kristo gv turnam lo vdwching go ngonua ringreku! \v 11 Vbvritola vv mvnwng tikma, ngonua vjakgv Pwknvyarnv gvlo ajin bv mvlwknv, Ahtu Jisu kristo gv lokv Pwknvyarnv ogunvgo ripvdw vkvlvgabv ngonuv himpua padukunv. \s Adam okv Kristo \p \v 12 \x - \xo 5:12 \xo*\xt Atk 3:6 \xt*\x* Nyi akin gv lokv nyiamooku so rimur vv aatoku, okv ninyigv rimur lokv sinama so laalwk toku. Vbvkaaka kunamv, sinamv nyi mvnwng joktung lo vngsik karduku ogulvgavbolo nyichar mvnwng ngv rimur riduku. \v 13 Pvbv nga jilwk madv bv nyiamooku ara svka rimur vv doolwk chotoku; vbvritola hoka ogolo Pvbv goka kaama pvdw, rimur am achingamu dubv sapnv nvnvgo kaamato. \v 14 Vbvritola adam gv alu lokv laala yikula Moses gv alu gobv, sinamv nyia nyipw mvnwng gv aolo rigv duku, rimur manv mvnwng aka Pwknvyarnv gv gamki am vdwlo adam rinam aingbv hv ka tvvbotvlik la oogv apia bv ridu. \p Adam oogv nyi ako aapv kunv gv aringama aingbv ridunv. \v 15 Vbvritola anyiv akinma, ogulvgavbolo Pwknvyarnv gv anyuamin v adam gv rimur aingbv rima do. Si jvjv hvvrong ogulvgavbolo nyi akin gv rimur lvlo nyi achialvgo sitoku. Vbvritola Pwknvyarnv gv anyuaya ngv achialvgo kaiyabin yachoknv, okv vkvlvgabv nyi akingo, Jisu kristo gv anyuaya lokv nyi Kvvgonv ninyigv anyu amina paala ritoku. \v 16 Okv nyi akin gogv rimur vla okv Pwknvyarnv gv anyu aminv anyi baabwng ngv angusidu. Akonvgv rimur vv kokwnglo “rigakpanam” gv jwngkadaka kunamlo aaduku; vbvritola vdwgo rimur kokwnglo, amin paala dubv rima nvnga “rimur manv amina paatoku!” \v 17 Si jvjvrung ogulvgavbolo ho gv nyi akogv rimur v rigv laila sinamv nyi vdwgvlo rigvla riraptoku. Vbvritola Jisu kristo, vnam nyi akin lokv kaakunamv vdwnv kairungnv go ritoku! Mvnwng ngv yvvdw Pwknvyarnv gv dinchi rungnv anyuaya laarwk sidunv okv vv anyutaku bv ninyigv lvkobv singchasingyi lo Jisu kristo lokv tarwkbak bv rigvdakgv kolo doopadakpare. \p \v 18 Vkvlvgabv, akin gv rimur lo mvnwng nga alvmabv rimu duku, oogv lamtv apia bv darwknv akin gv rinam lokv mvnwng nyi am anyutaku bv rimin jimu duku okv singnamrinam am bunua jiduku. \v 19 Okv nyi akin gv tvvbotvlik tvvkunam lokv kaaka kunamv mvnwng nga vbv jvbv rimur mokunam bv riduku, oogv apia bv nyi akin gonv gv tvvnambunam lokv kaaka kunamv Pwknvyarnv gv lvkobv tarwkbak bv bunu vdwv doopadakpa la riduku. \p \v 20 Pvbv ngv rimur ridung am rigo yadubv mintamchodu; vbvritola ogolo rimur v, abuyasin dudw, Pwknvyarnv gv anyuaya vka om kaiyago bv ridunv. \v 21 Vkvlvgabv, sinamv rimur am laala yikula rigvla ridu, vkv apia bv Pwknvyarnv gv anyuaya ngv darwknv bv, ngonu Ahtu Jisu kristo lokv ngonua turbwng jinvnga rigv riku. \c 6 \s Rimur lokv sinamv vbvritola Kristo lvkobv ribam namv Turnamv \p \v 1 Vbvrikubolo, ngonu oguvre? Pwknvyarnv gv anyuaya abuyasin bv kaiyadu bv ngonu rimur dvdvla risv gobvre? \v 2 Vdwloka vbv rimare! ngonu rimur lo sitoku—ngonu rimur lo oguaingbv singlarila reku? \v 3 Nonuv jvjvklvbv chindo vdwlo ngonu Jisu kristo lo baptisma laaku bvdw, ngonugv baptisma laaku namv ninyigv lvkobv siming gvpv kunv. \v 4 \x - \xo 6:4 \xo*\xt Kol 2:12 \xt*\x* Ngonugv baptisma laaku namsi, vbvrikunamv, ngonuka ninyigv lvkobv svma rilaku okv sinam am orpinoryin sudukunv, vbvching, Jisu kristo Abu gv kainv jwkrw lokv sipikula turkur kunam aingbv, ngonuka anwnv akobv turkur lakula singlarila reku. \p \v 5 Ngonu ninyigv lvkin gobv vkvgv vbv sinam aingching bv siming gvla ribolo, hogv apiabv ngonuka ninyigv lvkin gobv vkvgv turkur kunam aingching bv turkur minggv riku. \v 6 Okv ngonuv sum chindu kunv ngonugv kvvlo ridungsingdung ngv Jisu kristo gv lvkin gobv dapolo sila sipak gvmu pvkunv, vbvrikunam si rimur rinam gv jwkrwv ho mvkmvrwk ropvkunv, vkvlgabv ngonu rimur gv pakbu bv ritinriyin la rikumare. \v 7 Vdwlo ngonu sirikudw, ngonu rimur gv jwkrw lokv ajarabi bv rimin duku. \v 8 Ngonu kristo gv lvkobv siming gvri kulo gvngv, ngonu vbv mvngjwng dukunv ninyigv lvkin gobv ngonuka turkur minggv riku. \v 9 Ngonu vbv chinduku kristo sipikula turkur pvkunv okv vdwloka lvkodv siku mareku—sinamyanamv vdwloka ninyi aolo rigvdogv nyola kumare. \v 10 Okv vbv, ogulvgabv hv sijipvnv vbolo, rimur gv jwkrwv ninyigv aolo riku madu kubv; okv vjak hv ninyigv singtungritung nga Pwknvyarnv gv lvkobv ajin bv ribamdakbam reku. \v 11 Oogv apiabv nonuka vbv atunvngv siya gvpv kunv mvngsu tvka, vbv rimur am adukoyo gvdu kunv, vbvritola Jisu kristo lokv Pwknvyarnv gvlo lvkobv ajin doobamdakbam paala ridudodu kunv. \p \v 12 Rimur am noogv aw aralo vdwloka rigv mooku yoka, vkvlvgavbolo noogv klu mvngdung nga nonuno mvngdubv ribvdvdvre. \v 13 Nonuno atubongv alvmanv mvngdungridung lo baagonyi rimur lo tulwk mamsv yanga. Vbvmayabv, Pwknvyarnv gvloya atubonga jiya sitoka, sinam lokv turnam lo laalwk kunv, okv ogumvnwng nga tulwksula ninyigv Darwknv ridungsingdung lo ritokuka. \v 14 Rimur am noogv atu bv rirung moma bvka; vkvlvgavbolo nonuno Pvbv gv arwng lokv singma donv vbvritola Pwknvyarnv gv anyuaya arwng lo doodunv. \s Darwknam gv nyira \p \v 15 Vbvrikubolo, ogubv rire? Ngonuv rimur dubvre, ogulvgavbolo ngonu Pvbv gv aralo dooma vbvritola Pwknvyarnv gv anyuaya ara lo doodunv? Ma vbvma! \v 16 No jvjvklvbv chirungdunv vdwlo nonuno atubongv akogv pakbu gobv ribolo, nonuno atu gv mingku am tvvnvgobv riduku—rimur gv nyira gobv ribolo, kakabolo vv sikuyaku bv rire, vmalo rijwk namgv nyira bv ribolo kakabolo Pwknvyarnv gv lvkobv tarwkbak bv doopare. \v 17 Vbvritola Pwknvyarnvnyi umbonyikv Vtoka! Ogulvgavbolo Alu gulo no rimur gv nyira bv rito, nonuno atubogv haapok lokv tamsar nvnga tvla jvjvklvbv kaatv kunamv laarwk sitoku. \v 18 Nonuno rimur lokv linla kula okv darwknvgv pakbu bv rimin dukunv. \v 19 (Ngo aludwkibv mimbv nam gaam am minjire nonua tvvpi nyodubv ho mabolo nonuv tvvpi lamare.) Alu gulo nonuno atunvngv ogumvnwng am tulwksula nyira gobv rimur lo rito okv alvmanv lvgabv alvmabv mvngnam lo ridu. Oogv apia bv nonuno vjak atunvngv tulwk sirung lakula darwknvgv pakbu gobv rila Darwknv mvngdungridung bv ritoka. \p \v 20 Vdwlo nonuno rimur gv nyira bv singri lo, nonuno Darwknvgv nyira bv doomato. \v 21 Kaatoka nonuno oogv rinampanam lo ogunvgo paaduku vjak nonuno hinyingsung pakdukunv ai? Oogv rinampaanamv anyung lo sinam bv riduku. \v 22 Vbvritola vjak nonuno rimur lokv linro pvkunv okv Pwknvyarnv gv nyira bv ripv kunv. Vjak noogv laap paanamv turnam bv ridu um ninyia tumijiki jitoka, okv anyungnyi kaakubolo turbvdakbv kunambv ridukunv. \v 23 Rimur lvgabv rijo panamv—sinam bv ridu; vbvritola ngonu Ahtu Jisu kristo lo akin gobv rinamv Pwknvyarnv gv anyutaku amin jinam turbvdakbv mooku nvbv ridu. \c 7 \s Nyimv laamisinam lokv miringnam ako \p \v 1 Ngoogv ajin vdw, nonu chindure ngo ogunv lvkwnglo mintv dunvdw, ogulvgavbolo nonu mvnwng ngv Pvbv lvkwnglo chindo. Pvbv ngv nyiv vdwgo turbvdakbv ridw vkvgo aolo rigvre. \v 2 Nyilu dukunv nyimv nvgonyi, miring nvdu, vdwgo hv turbvdakbv ridw vkvgo ninyi nyilu gv Pvbv aralo dooladakla ridu; vbvritola hv siro kubolo, ninyia vkvgv Pvbv lokv hv nyimv mvjar bv rimin la riduku. \v 3 Okv vbvrikunamv ninyigv nyilu nga turmudakmu tvla kvvbi nyi go doobamkarbam bolo, um yomurnv akobv mireku; vbvritola vkvgv nyiluv siku bolo, nyimv mvjar bv rila dukunv okv hv kvvbi nyigo laamisiku jvka um yomur nvgobv mila kuma dukunv. \v 4 Ngokv ajin vdw, si nonu gvloka vbvridu, Pvbv gv ridungbv riming gvvbolo, nonuno ka siri kunvpv, ogulvgavbolo nonuno kristo gv adwn dingo bv ridu; okv nonuno vjak sinam lokv turkur kunv ninyigvbv ridukunv, vbvrinam lokv Pwknvyarnv gv kudungkua nga ngonua alv rungnv gobv rimu dukubv vla. \v 5 Holvgabv vdwlo ngonu adwnayak gv ridungsingdung bv riridw, Pvbv lokv rimurvngmur mvngnam vv ngonugv adwnayak lo rilwkdolwk do, okv ngonugv rinyung ngv sinam lo nyeduku. \v 6 Vjak, ogubvrijvka, ngonu Pvbv lokv ajarabi lindukunv, ogulvgavbolo ngonua lvko patwk lo tumtoku oogv rimur lvkwngbv ngonu sipv kunv. Lvkodv ngonu kvvlo gv lvkpv kunam Pvbv lamtv lo ngonu riku madu, vbvritola Dow gv anwnv lamtv lo riduku. \s Pvbv okv rimur \p \v 7 \x - \xo 7:7 \xo*\xt Mog 20:17; Det 5:21 \xt*\x* Vbvribolo, Pvbv si rimur vre, vla ngonu minla dunvre? Vbvma! Vbvritola Pvbv si doola rimure ogudw um ngonua chimu pvnv. Pvbv ngv, “kvvbi gv rinam doonamv oguvdw um mvngkakapak yama bvka vmabolo,” vkvnv um ngo chima pvnvpv. \v 8 Vbvritola oogv rimur Pvbv ngv katakching paknamgo paadula ngo gvlo nvgwng mvnwng gv atubogv lvgabv mvngsu gvnv bv rimudu. Pvbv gv agumlo, rimur vv sinambv ridunv. \v 9 Ngo kvvlo rimur lokv linto kula singtorito kunvi vbvrinamv vdwlo Pvbv ngv aakubvdw, rimur v turnam lo vngsik kartoku, \v 10 okv ngo sitoku. Okv Pvbv ngv turnam lo laalwkdubv vla rinamv ngo lvgabv sinam am laalwk jito. \v 11 \x - \xo 7:11 \xo*\xt Atk 3:13 \xt*\x* Rimur ngv oogv katakching pakbv mapa toku okv oogv Gamki lokv vv nga kupduku okv mvki laka ritoku. \p \v 12 Vbvrikunamv, Pvbv ngv awv darwk, okv gamki pvnamv darwknv, tarwkbak, okv alv nvbv ridu. \v 13 Vbvkubolo soogv alvnv ogu rikudw ngoogv sinam lvgabv laalwk jinv vri? Vkvnv lokvma! oogv sum rimunv vv rimur gv ridung ngv; alvnv si ogudw rinam lokv, rimur vv ogugudw um kaatam nam lvgabv sinama ngo gvlo laalwk jitoku, oogv jvjvrungnv turnam aingbv vbvching rimur aka kaatam lakdu. Okv vbv, gamki lokv rimur am si kaiyasin bv adwkakunamv rimur am kaatam jiduku. \s Ngonugv aralo pamilami sinam \p \v 14 Ngonu chindu Pvbv si darwknv singdunglo dungnv ngv; vbvritola ngo biimatama nvgo, rimur lo nyira bv pyoklwk kunamv. \v 15 \x - \xo 7:15 \xo*\xt Gal 5:17 \xt*\x* Ngo ogu ridunvdw um ngo chimadu; Ngo ogugunyi risv vdw um ngo rimadu, vbvritola vbvmayabv ngo ogugunyi kaanwng madudw um ngo riyingchok padu. \v 16 Ngoogv ogugo ridunv si ngoogv rinwng manam am ngo ridu, um kaarinyi Pvbv sumka alvbv ngo mvngdu. \v 17 Vkvlvgabv jvjvbv vkvnvlo rinvdonv ngv ngo madu; Vbvrimayabv, oogv rimur vv ngo gvlo rilwkdolwk la rimudakmu gvdunv. \v 18 Ngo chindu alvnam si ngo gvlo doomadakma dunv—vkvnv si, ngoogv adwnayak lo ridungdodung bv ridu. Holvgabv ngo gvlo alv nvngv ridubv doola kujeka, ngo um rila gvku madu. \v 19 Ngo alvnam ridubv mvngnam am ngo rimadu; vbvmayabv, ngo alvmanv rinwng manam am ngo riyadu. \v 20 Ngo rinwng manam am ngo ridubolo, oogv ridunv angv vv manv ngo ridubv rimadunv; vbvmayabv, um ridunv vv mvngnam ara sokv doonv rimur vv ngam rimu doonv. \p \v 21 Vkvlvgabv soogv Pvbv si vbv kudungkua ridungdo; vdwlo ngo alvnam si ogudw ngo rinvpv mvngla ridudw, alvmanv si ogudw um mvngchikya ngo gakdu. \v 22 Ngoogv hang arwng jelodv Pwknvyarnv gv Pvbv nga achialvbv alv mvngdu. \v 23 Vbvritola ngoogv awlo kvvbi Pvbv yago ridubv kaadu—Pvbv akonv Pvbv akonyi nyiru minsu dubv kaadu um ngoogv hapokang ngv mvnglwk minggvdu. Ngoogv adwnayak arwng so kudungkua ridunv rimur gv Pvbv si ngam pachipatwk doomu nvgobv mvdu. \v 24 Ngo oguguka mvngpu kumanv nyi go! yvvkula nga so simu jikunv ayak sokv ngam ringlin kuji nvngv? \v 25 Pwknvyarnvnyi umbonyikv vtoka, ngonu Ahtu Jisu kristo gv lokv rimu dunv! \p Vbvrikunamv, si, ngo vbvriduku; ngoogv mongrumara lokv ngo Pwknvyarnv gv kudungkua nga riladu mvngdu, vbvrijvka ngoogv nyia ridungsingdung ngv rimur gv Pvbv lo kudungkua nga rijidu. \c 8 \s Dow lo turnamv \p \v 1 Yvvbunudw Jisu kristo gvlo doodu kudw, vjak um yvvka miyakaya kumare. \v 2 Holvgabv Dow gv Pvbv ngv, ngonua Jisu kristo gvlo laalwk laku, rimur okv sinam gv Pvbv lokv ngonua\f + \fr 8:2 \fr*\fqa Nga; \fqa*\ft Kvvgonv kitaplo \ft*\fqa Nonua; \fqa*\ft Kvvbi lo \ft*\fqa Ngonua. \fqa*\f* limu toku. \v 3 Vkvlvgavbolo nyia ridungsingdung ngv lvvku mabv rinam lvga lo, Pvbv ngv ogu rila kumato, um Pwknvyarnv ritoku. Hv ninyigv atubogv Kuunyilo nga jilunam lokv nyia arwnglo rimur am miyakaya toku, ngonugv nyia ridungsingdung aingbv aala ridungsingdung minggvla, rimur am laala laa jidubv vla. \v 4 Pwknvyarnv vbv so rikunam si yvvdw Dow lo dookunv vdwv ngonu aralo darwkchongjor bv Pvbv nga mvngkulo ripwngrinya dukubv vla ridu, okv nyia ridungsingdung lokv ma. \v 5 Yvvdw bunugv nyia ridungsingdung lo doodudw bunua mindu, mongrumara lo ogunvgo nyia mvngnam nyia ridungsingdung lokv rigv kotoka. Yvvdw Dow gv mingku lo doodudakdudw bunua mindu, mongrumara lo Dowv ogugo mvngdudw vbv rigv kotoka. \v 6 Nyia ridungsingdung lokv rigv kobolo anyung ngv sinam bv riduku; Dow lokv rigv kobolo anyung ngv turnam okv sarsopoyo bv riduku. \v 7 Okv vkvlvgabv nyiv vdwlo bunu nyia ridungsingdung lokv rigv koku bolo kokwng loku Pwknvyarnvnyi nyiru minsu nambv ridu; holvgabv bunu vdwv Pwknvyarnv gv Pvbv lo tvvmadu, okv vbvmaka bunu vdwv sum tvvlaka nyola madunv. \v 8 Yvvdw bunugv nyia ridungsingdung gv mingkulo tvvdudw vv Pwknvyarnvnyi ayum kodubv rila nyoma dunv. \p \v 9 Vbvritola nonuno nyia ridungsingdunglo doomadakma dunv vla nonua mindu; vbvmayabv, Dow mingkulo doodudakdunv—vbvribolo, Pwknvyarnv gv Dowv nonu gvlo doodudakdu. Yvvdw Jisu kristo gv Dow lo doomadakma dunv vv ninyi gvbv rima dunv. \v 10 Vbvritola kristo nonu gvlo doodu bolo, Dow si nonugv turnam lvgabv\f + \fr 8:10 \fr*\fqa Dow si nonugv turnam lvgabv; \fqa*\ft Vmalo \ft*\fqa nonugv dowv turdu. \fqa*\f* ogulvgavbolo nonuno Pwknvyarnv gvlo tarwkbak dunv, vbvrijvka nonugv awlo rimurv dooming gvkulo sitv tvvduku. \v 11 \x - \xo 8:11 \xo*\xt 1Kor 3:16 \xt*\x* Pwknvyarnv gv Dowv, Jisunyi oogv sinam lokv turmu kunv, vv nonu gvlo doobodakbolo, vbvrikubolo Hv kristonyi sinam lokv turmu kunv ninyigv Dowv nonugv aw aralo doonam lokv nonugv bikutapku manv aw umka turmu jireku. \p \v 12 Vkvlvgabv, ngokv ajin vdw, ngonu gvlo risvgo doorungdo, vbvritola si ngonu nyia ridungsingdung gv mvngnam lokv ridudakdu bv rima. \v 13 Holvgabv nonugv rinamdaknam lo nyi nyia ridung lokv ridubolo, nonuno sitv tvvdu kulaka; vbvritola Dow lokv nonugv rimur kunam gwngnamrinam am simu kubolo, nonu turtv rikunv. \v 14 Yvvdw Pwknvyarnv gv Dow lokv rigv dudw vv Pwknvyarnv gv umvuu ngv. \v 15 \x - \xo 8:15-17 \xo*\xt Gal 4:5-7 \xt*\x* \x - \xo 8:15 \xo*\xt Mk 14:36; Gal 4:6 \xt*\x*Holvgabv oogv Pwknvyarnv gv Dow jinamv nam nyira bv mvmare okv busu nvgo bvka rimu mare; vbvmayabv, Dowv nam Pwknvyarnv gv umvuu bv mvreku, okv Dow jwkrw lokv ngonu Pwknvyarnv gvlo kapka mingka paariku, “Abu! ngokv Abu!” \v 16 Pwknvyarnv gv Dowv ninyi atubongv ngonugv dow am akin gobv ridula vbv mindu ngonu Pwknvyarnnv gv umvuu vkv vla mindw rwkwng jidu. \v 17 Ngonu klu lokv ninyigv umvuu ngv, vkvgv nyi vdwgv lvgabv vvpv jinam bokta nga ngonu paare, okv ngonu kristo gv lvkobv Pwknvyarnv gv ninyigv lvgabv ogugo vvpv jipvdw umka paaming gvvre; holvgabv vdwgo kristo gv hirukaya nga ngonu paaming gvredw, ngonuka ninyigv aingbv turnam loung am paaming gvvre. \s Aainvlo yunglit svngv \p \v 18 Ngo mvngdu vjvgv ngonugv hirukaya hindunv sum ungnam mvnwng nga ngonua kaatam tvvdunv so minchi sidubv rimadu. \v 19 Pwknvyarnv gv Pwknamyarnam dvdv ngv mvnggapla ninyigv umvuu vdwa gugur alv bv kaatam garnam lvgabv kaayadoya la riduku. \v 20 \x - \xo 8:20 \xo*\xt Atk 3:17-19 \xt*\x* Holvgabv Pwknamyarnam dvdv nga atu atugv anyung anyanga nyemu dukubv miyakayato, vv awgv mvngnam lokvma, vbvritola ogulvgavbolo Pwknvyarnv vbvrimu dubv jinv, vbvrijvka oogv mvngtin sinamgo doodu \v 21 oogv Pwknamyarnam dvdv ngv awv alu gulo nyira lo nyelwk kunv lokv lindu kula okv Pwknvyarnv gv umvuu vdwgv lvkobv nyarminsomin laku mvngsv kaama bvku hartvbamtv minggv kunam paariku. \v 22 Holvgabv ngonu chindu vjakgv ridudakdu so pwknamyarnam dvdv ngv, umvuu bvngtv nvgv ochinam aingbv sigin ginbvla ridu. \v 23 \x - \xo 8:23 \xo*\xt 2Kor 5:2-4 \xt*\x*Vbvritola sigin gindunam si pwknamyarnam dvdv vv mvngchikma; ngonu gvlo yvvdw Pwknvyarnv gv amin jichonam gobv Dowv doonv vv sigin ginlaku ngonugv atubogv aralo Pwknvyarnv gv lvgabv dooya nvgobv rila ninyigv umvuu gobv mvdubv okv\f + \fr 8:23: \fr*\ft Kvvgonv kitap lo doomadu \ft*\fqa Ninyigv umvuu bv mvdubv vla okv.\fqa*\f* ngonugv nyi dvdv nga ogu mvngsv kamabv rimudubv. \v 24 Holvgabv oogv vv ngonugv mvngtin kunam lokv ringlin toku; vbvritola ngonu mvngtin nam lvgabv ngonu ogugo kaadubv rima nvgo bolo, ngonu vkvgo jvjvbv mvngtin dubv rima pvnvpv. Holvgabv ngonu mvngtin nam lvgabv yvvkudw oguogu lo kaadunv? \v 25 Vbvritola ngonu ogugo kaapa madudw um mvngtin nambv ribolo, ngonu saktvla toya nambv ridu. \p \v 26 Oogv apiabv Dow vka, ngonugv lvvkumari kunyi ridur tvvbv ngonu gvlo aadu. Holvgabv ngonu oguaingbv kumsv vdw ngonu chimadu; ngonugv oogv gamchar bv kubvk jvmabv sigin gingvla kumchin manam am Pwknvyarnv gvlo dinchi bv Dowv ninyi awv ngonu lvgabv kumjidu. \v 27 Okv Pwknvyarnv ngv, ngonugv haapok am kaadunv, Dowv ogugo mvngdudw um chindu; ogulvgavbolo Dowv Pwknvyarnv gvlo ninyigv nyi vdwgvbv dinchi jila ridu okv ninyigv mvnglwk lo rijidu. \p \v 28 Ngonu chindu yvvdw ninyia pakdudw oogv aralo oguogu mvnwng ngv alvnam lvgabv rijidu,\f + \fr 8:28 \fr*\fqa Yvvdw ninyia pakdudw oogv aralo ikimora mvnwng ngv alvnam lvgabv bv rijidu; \fqa*\ft Kvvgonv kitap lo vbv doodu \ft*\fqa Yvvdw Pwknvyarnvnyi pakdudw ogumvnwng ngv alvnam lvgabv ridu. \fqa*\f* yvvnyi hv gokdudw vv vkvgv mvngnam lokv ngv. \v 29 Yvvnyi Pwknvyarnv gaklin ropvkudw hv ka ninyigv umvuu acho aingbv rimu riku, vkvlvgavbolo mvngjwngnv mvnwng lokv oogv umvuu angv vv abwng yachokbv riyiku. \v 30 Okv vbv yvvnyi Pwknvyarnv gv umvuu bv darlin pvkudw, um hv gokrw lintoku; okv Hv ninyigv lvkobv tarwkbak moduku, okv Hv ninyigv hartvbamtv nama bunua lvkobv orpinorin sila ritoku. \s Jisu gvlo Pwknvyarnv gv paknam \p \v 31 Vbv soogv mvngnam si vvkubolo, ngonu ogugo minla nyolareku? Pwknvyarnv ngonu gvbv ribolo, yvvka ngonua oguguka rila mare? \v 32 Pwknvyarnv vbvmato, ninyigv atubogv Kuunyilo mvngchik am imu tvvnv nga laakur kumabv imu jitoku, vbvritola ninyi ngonu mvnwng lvgabv jito! Hv ngonua ninyigv kuunyilo nga jinv ngv—hv ngonua ogumvnwng ngaka anyubv jima ridw? \v 33 Yvvdw Pwknvyarnv gv gaklin kunam nyi am gungnying lwklare? Pwknvyarnv atubongv bunua rimur kaama nvbv minchar jidu! \v 34 Vbvribolo, yvvla bunua miyakaya jinv ngv? Siji kunv Kristo Jisu, hogv sipikula turkur kunv okv vjakgv Pwknvyarnv gv lakbik peelvlo dooto kula, ngonu lvgabv Pwknvyarnv gvlo kumdung jidu! \v 35 Vbolo, yvvkula, Kristo gv paknam lokv ngonua mvpin sila kuji nvngv? Adwkaku vri, vmalo nyingtarmvtar sinam vri, mvdwkmvku yajinv ngvri, vmalo dvmakano vri, nyimaheema vri vmalo maanyingmaatar vri vmalo sinamyanam vri? \v 36 \x - \xo 8:36 \xo*\xt Miri 44:22 \xt*\x* Darwknv kitap v vbv mindu, \q1 “Noogv lvgabv ngonu dvbvdwkibv maatar alvbv sitvngotv yadu; \q2 Ngonua svlar am mvki tvvnam aingbv richarrinyardu” \m \v 37 Ma, ninyigv ngonua paknam lokv soogv ogumvnwng sum ngonuv rigum yadukunv! \v 38 Holvgabv ngo alvjvbv minji dunv sokvgv ogu gunvka ninyigv paknam lokv ngonua mvpin sila nyomare: Sinam vmalo turnam vre, nyidogindung vre vmalo kvvbi nyidomooku am rigvdogvnv gore, vjak gvgore vmalo aainvgv gvgore, \v 39 vmalo ao nyiamooku lokvri vmalo lvkwng nyiamooku lokvri—Pwknamyarnam gv dvdv ngv ogunv gunvka ngonugv Ahtu kristo Jisu gv lokv ngonugv Pwknvyarnv gv paknama ngonua mvpin sila nyomare. \c 9 \s Pwknvyarnv okv ninyigv nyi vdwv \p \v 1 Ngo jvjvbv mindung dunv; ngo kristo gvngv okv ngo mvvma dunv. Ngo mvngnam sum, Darwknv Dow lokv rigv namv, vbvka ngo jvjv rungdu vla mintamjidu \v 2 vdwlo ngo mindu ngoogv mvngruv vdwgo kaidu, vdwgo ngoogv achiv haapok lokv nyeka madu vdu \v 3 holvgabv ngoogv nyiv, ngoogv awgv adwnv okv oyiv! Holvgabv ngo atuv bunu lvgabv Pwknvyarnnv gv beenam lo okv Kristo gv lokv apin sito kunvpv vla mvngdu. \v 4 \x - \xo 9:4 \xo*\xt Mog 4:22 \xt*\x* Bunu vdwv Pwknvyarnv gv nyi ngv; Hv bunua ninyigv umvuu bv mvtoku okv turnam loung am bunu gvlo kaatam jito; Hv ninyigv umkvpakvvnam\f + \fr 9:4 \fr*\fqa Milvvnam vdwv; \fqa*\ft Kvvgonv manuscripts lo \ft*\fqa milvvnam. \fqa*\f* am bunugv lvkobv mvtoku okv Pvbv nga bunua jitoku; Bunu vdwv jvjvrungbv kumnya jiduku; bunu vdwv Pwknvyarnv gv milvpvvnam laarwk sinyatoku; \v 5 Bunu vdwv Hebrew abuapa yunam lokv ali linvgo; okv kristo, nyia nyidung akobv bunugv lokv lindu. Pwknvyarnv ngv, mvnwng nga rigvdogvnv, hartv tvbv la riyilaka vdunv! \f + \fr 9:5 \fr*\ft Pwknvyarnv ngv, mvnwng nga rigvdoogvnv, hartv tvbv la riyilaka vdunv!\ft*\f*Amen. \p \v 6 Ngo Pwknvyarnv gv milvpvvnam v dooku makv vla mima dunv; holvgabv Israel gv nyi mvnwng ngv Pwknvyarnv gv nyi mvngchikbv rimadunv. \v 7 \x - \xo 9:7 \xo*\xt Atk 21:12 \xt*\x* Vmajvka Abraham gv singsit lokv linv mvnwng vka Pwknvyarnv gv umvuu bv rimwng madunv. Pwknvyarnv Abrahamnyi mintoku, “Ngo nam milvpvvdu kunv Isaak gv lokv noogv husiv twngtv bv doosiksilin reku.” \v 8 Soogv vbv minam umvuu bvngnam dvdv ngv bvngdinnv \f + \fr 9:8 \fr*\ft Soogv vbv minam umvuu bvngnam dvdv ngv bvngdwn v \ft*\f* Pwknvyarnv gv umvuu bv Pwknvyarnv gv umvuu bv ridunv vnam kaama; vbvmayabv, Pwknvyarnv gv milvpvvnam lokv umvuu bvngnam dvdvlo jvjvbv singsit doosiksinam am mindu. \v 9 \x - \xo 9:9 \xo*\xt Atk 18:10 \xt*\x* Holvgabv Pwknvyarnv gv milvpvvnamv oogv vkvnv gamchargo mimpv jito; “oogv aluching lo\f + \fr 9:9 \fr*\ft Oogv alu chinglo \ft*\f* ngo aakur rekunyi, okv sara umvuu go dooreku vto.” \p \v 10 Okv si tikma, holvgavbolo Rebika gv kuunyilo anyi vka abu akinnv, Isaak ngonugv abuapa ngv. \v 11-12 \x - \xo 9:11-12 \xo*\xt Atk 25:23 \xt*\x* Vbvritola oogv vbv minam lokv akonv vv Pwknvyarnv gv atubogv mvngnam lokv gaklin kunamv, Pwknvyarnv ninyia minto, “bvngcho yanam angv vv boru yanga rijivngji yanv gobv rire.” Pwknvyarnv bunua bvngtv madv bv sum mincho jitoku, bunu oguguka alvnvnga alvmanv nga rima dubv; vkvlvgabv Pwknvyarnv gv so gaknamv ninyigv goknam lokv rito, okv bunugv oguguka rinamdoonam lokvma. \v 13 \x - \xo 9:13 \xo*\xt Mal 1:2,3 \xt*\x*Darwknv kitap v vbv minto, “ngo Jakopnyi pakdunv, vbvritola Isaunyi pakma dunv.” \p \v 14 Vbvrikubolo ngonu minladunv, vv Pwknvyarnv jwngkadaka madu nvgoi? Ma vbvdv ma. \v 15 \x - \xo 9:15 \xo*\xt Mog 33:19 \xt*\x*Vkvlvgabv hv Mosesnyi minto, “ngo yvvnyi mvngdudw um ngo aya dunv; ngo yvvnyi mvngdudw um ngo pakdunv.” \v 16 Vkvlvgabv vbvrikubolo, ogumvnwng mvnging nama, ngonu nyia mvngdung okv ridung lokv ogudw um rimadu, vbvritola Pwknvyarnv gv aya mvngchik lokv ridunv. \v 17 \x - \xo 9:17 \xo*\xt Mog 9:16 \xt*\x* Holvgabv Darwknv kitap v Ejipt gv dvbv nga mindu, “ngo nam ngoogv jwkrwa kaatamla rinvvngnv dubv dvbv gobv mvpvnv okv ngoogv kai am nyiamooku mvnwng lo chinsik karmu dubv vla.” \v 18 Holvgabv vbvrikubolo, Pwknvyarnv gv ninyigv aya nga yvvnyi mvngka dudw um jiso mvngnam am hv jidu okv hv ninyigv mvnggwnglo yvvnyika akortor dubv mvso mvngbolo mvladu. \s Pwknvyarnv gv haachi okv ayanam \p \v 19 Vbvritola nonuno akin gonv ngam vbv minre, “si vbvridubolo, oguaingbv Pwknvyarnv nyigonv gv rimur am mapa ridw? Yvvdw Pwknvyarnv gv mvnglwk ka mvtor nyola redw?” \v 20 \x - \xo 9:20 \xo*\xt Aij 29:16; 45:9 \xt*\x* Vbvritola ngoogv ajin vdw, nonu yvvla, Pwknvyarnvnyi mingkurla mirwk sila jinv ngv? Pvchwng ngv mvnv atu am “no nga ogubv svbv mvpvnvri vla tvka sudunvri?” \v 21 Ogubvrijvka, yvvdw Pvching mvnv ngv vv atugv mvnggwng bv ogubv mvnvrinv nwngdudw vbvching mvnvrinvre, okv takam kvdw nuunum akin lokv pvchwng anyi mvnam um, akonyi apum pamrinyi okv akonyi kvvbi adung lo mvnvrinv mindu. \v 22 Okv Pwknvyarnv gv ogugo ripvdw vv jvjvbv vsukaring sibv rito. Hv ninyigv haachi nama kaatam nwngtoku. Okv ninyigv jwkrwa chimu toku. Vbvritola hv achialvbv saktvto yvvdw ninyigv haachi nama hiru rugvdudw, oogv sitvyaatv lakula sigvngoogv tvvdu kunv ngv. \v 23 Okv hv ninyigv nyitv kairungnv hartvbamtv aka achialvbv kaatam vngroku, oogv ninyigv aya nga paamu dubv vla ngonugv aolo pwlwk kunam vkvnvgo, yvvdw ngonu vdwgvlo hv ninyigv yunglit nama laarwk sidubv mvpvripv dukunv. \v 24 Holvgabv ngonuka goknam nyi bv ridukunv, Jius vdwgv pingko lokv gokmwng mvngchik ma vbvritola Jentail vdwgv pingko loka gokdu. \v 25 \x - \xo 9:25 \xo*\xt Hos 2:23 \xt*\x* So si ogubv hv mindudw Hosea kitap lo doodu. \q1 “Yvvdw ngoogv nyi bv rima dunv \q2 ‘ngoogv nyi’ bv gokreku. \q1 Ngoogv pakma nam diringmooku vdwa, \q2 ‘ngo pakya yarungnam gobv gokreku.’ \q1 \v 26 \x - \xo 9:26 \xo*\xt Hos 1:10 \xt*\x*Okv achialv bv mooku lo ogolo bunu mimpv kudw, ‘nonu ngoogv nyi makv vla.’ \q2 Hoka bunu vdwv turnv Pwknvyarnv gv umvuu ngv vla mireku.” \m \v 27 \x - \xo 9:27,28 \xo*\xt Aij 10:22,23 \xt*\x*Okv Aijaya ka Israel vdwgv lvkwnglo gokpa jito: “Israel gv nyi vdwv svmasa gv chokri gv aingbv rijeka, vbvrikwng kujvka miang chaigo ringlin komwng rinvpv; \v 28 Um lvgabv Ahtu nyiamookua ninyigv sabsvbusv ngam baapu alvbv kaadartabia reku.” \v 29 \x - \xo 9:29 \xo*\xt Aij 1:9 \xt*\x* Sum Aijaya gvlo kvvlo vbvching minto, “Ahtu kainv, singsitnv kvvgonyi ngonua apak jimabolo, ngonu sodom aingbv ripvkunvpv, ngonu Gomora aingbv ripvkunvpv.” \s Israel okv Gamlv \p \v 30 Vkvlvgabv ngonu Jentail vdwgv lvkwnglo mindu, oogv yvvdw bunu atubongv Pwknvyarnv gvlo tarwkbak bv doodubv gwngma dudw, ninyigvlo tarwkbak bv mvngjwng lokv doomudakmudu; \v 31 Pwknvyarnv gv nyi ridula, oogv Pvbv ngam mala tarwkbak bv bunugv Pwknvyarnv gvlo doodubv vla rinv vdwv, vv paamatuku. \v 32 Okv vv ogulvgabv paamadunv? Vkvlvgavbolo bunu mvngjwng nama mvnging mabv rito vbvritola bunu ogugo ridudw um mvnging mvngto. Okv vkvlvgabv bunu “vlwng dwktup” kolo dwktupla rito. \v 33 \x - \xo 9:33 \xo*\xt Aij 28:16 \xt*\x* Oogv Darwknv gv kitap lo minto: \q1 “Kaatoka, ngo Jayon lo vlwng pvgo vvpvdunv \q2 vv nyi vdwa dwktup more, \q2 vlwng pvngv vv bunua gimup more. \q1 Vbvritola yvvdw ninyia mvngjwng dunv um sanga momare.” \c 10 \p \v 1 Ngokv ajin vdwv, vdwgo ngoogv haapok mvnwng lokv ngo mvngdu ngoogv nyi vdwa turnama paamudubv! Vdwgo ngo bunu lvgabv Pwknvyarnvnyi ngo kumdunv. \v 2 Ngo minchar jila dunv bunu Pwknvyarnv gvlo tulwk silare; vbvritola bunugv tulwk sinamv jvjvlo chinchipachi dula remadakma dunv. \v 3 Bunu vdwv Pwknvyarnv ninyi gvlo nyi am tarwkbak gvnvnv lamtv nga kaatam dunv vla chimadu, okv vbvmayabv, bunu atubogv mvngdungridung lamtv lo risudosu dubv gwnglwk dvdv duku; okv vkvlvgabv bunu Pwknvyarnv gv nyi vdwa tarwkbak bv ridubv lamtv kaatam namlo bunu awv tulwksima duku. \v 4 Holvgabv kristo Pvbv nga laangam nyami toku, vkvlvgavbolo mvngjwng la doobu vdwv Pwknvyarnv gvlo tarwkbak bv doonamdaknam am paareku. \s Ringnambaanamv mvnwng gv lvgabv \p \v 5 \x - \xo 10:5 \xo*\xt Leb 18:5 \xt*\x* Pwknvyarnv gvlo tarwkbak bv doonamdaknam lvkwng bv Pvbv lokv paadunv vla Moses vbv lvklwkto: “Yvvdw Pvbv gv gamki jinam am tvvdudw vv singnama paare.” \v 6 \x - \xo 10:6-8 \xo*\xt Det 30:12-14 \xt*\x* Vbvritola Darwknv kitap vv mvngjwng lokv Pwknvyarnv gvlo tarwkbak bv doonvdaknv lvkwng bv si mindu: “No awv tvvka suma bvka, yvvkudw Nyidomooku bv chaare kudw?” (Oogv so, kristonyi lvkwng loka laalu dukubv). \v 7 “Vmabvya sum nonu tvvka mabvka, sichingmooku arwnglo iji kunv yvvkudw?” (Oogv so, kristonyi sinam lokv laacha dukubv). \v 8 Soka vbv minto. “Pwknvyarnv gv doin nonugv nvchilo doodu, nonugv nabchunabar lo okv nonugv haapok arwnglo doodu”—oogv vv, mvngjwng namgv doinv um ngonu minggo karpv kunv. \v 9 Nonu gaam lokv mingkuk jila ho Jisu kristo ngonugv Ahtuv vla okv mvngjwng la ho Pwknvyarnv ninyia sinam lokv turkur moopv kunv vla mvngdu bolo, nonua ringlin kunv gobv rireku. \v 10 Holvgabv si ngonugv mvngjwng nam lokv Pwknvyarnv gvlo ngonu tarwkbak bv doodunv, ngonugv mingkukrikuk nam lokv ngonu ringnam am paadukunv. \v 11 \x - \xo 10:11 \xo*\xt Aij 28:16 \xt*\x* Darwknv kitap vbv mindu, “yvvdw ninyia mvngjwng dudw vv sanga nam kaamare.” \v 12 So minam si mvnwng gv lvgabv mindu, vkvlvgavbolo hoka Jius okv Jentail gv pingkolo akusinv yago kaama; Pwknvyarnv mvnwng gv Ahtu akinnv okv yvvdw ninyia gokdudw mvnwng nga nyitv rungdubv boktalwkjidu. \v 13 \x - \xo 10:13 \xo*\xt Jol 2:32 \xt*\x* Darwknv kitap vbv mindu, “Yvvdw mvdur nam lvgabv Ahtunyi gokdudw vv ringlin kunam gobv rireku.” \p \v 14 Vbvritola ninyia mvngjwng matola mvdorridor nam lvgabv bunu oguaingbv gokla nyoredw? Okv bunu doin tvvpa mabolo oguaingbv bunu mvngjwng nyolaredw? Okv bunu doina japgo karma bolo oguaingbv bunu tvvpa nyola redw? \v 15 \x - \xo 10:15 \xo*\xt Aij 52:7 \xt*\x* Doin japjinv agumailo vnglin mabolo oguaingbv bunu doin japla nyola redw? Darwknv kitap vbv mindu, “yvvdw tvvpunv gamlv nga aagv dunv doin minji jinv vdwv aadung dunv si vdwgo kaasartabo bv kaapu rungdu!” \v 16 \x - \xo 10:16 \xo*\xt Aij 53:1\xt*\x*Vbvritola mvnwng ngv tvvpunv gamlv nga laarwk simadu. Aijaya atubongv minto, “Ahtu, yvvla ngonugv doin mintam nama mvngjwng jinv ngv?” \v 17 Vbvrikunamv, mvngjwng ngv doin am tvvku lokv aadunv, okv doinv Jisu kristo gv lvkwnglo doin japgo jinamv. \p \v 18 \x - \xo 10:18 \xo*\xt Miri 19:4 \xt*\x* Vbvritola ngo tvvkadunv: Si jvjv ngvkudw bunu doin am tvvpa marung jvpv kunvdw? Vv kvtvlo bunu tvvpv nvkvtvlo—holvgabv Darwknv kitap vbv mindu: \q1 “Bunugv vdudunam gv vlv ngv nyiamooku mvnwng gv agumailo vngsik karduku; \q2 bunugv gamchar vv mooku mvnwng gv chingtardotar lo tvvpok nyaduku.” \m \v 19 \x - \xo 10:19 \xo*\xt Det 32:21 \xt*\x* Lvkodv ngo tvvkato: Israel gv nyi vdwv jvjvbv tvvchin marungto ai? Mintuminke bv mirwk chonv ngv mosesnv: \q1 “Ngo kvvbi diringmooku nyi gonvnyi mvnvrinv nvla \q2 ngoogv nyi vdwa kavtav modubv mvre; \q1 okv chimapamu nvgv diringmooku am \q2 ngonugv nyi vdwa haachi chimure.” \m \v 20 \x - \xo 10:20 \xo*\xt Aij 65:1 \xt*\x* Okv vdwlo Aijaya ka hv mvngrw yayabv mintoku, \q1 “Nga paanya duku oogv yvvdw nga mamabu vdwv; \q2 Ngo atubongv kaapa sumutvku oogv yvvdw nga tvvla rimabu vdwa.” \m \v 21 \x - \xo 10:21 \xo*\xt Aij 65:2 \xt*\x* Vbvritola Pwknvyarnv Israel nyi vdwgv lvkwnglo minto, “ngo minam tvvmanv nyi vdwa okv ritormintor sinv vdwa ngoogv laakkv ijo tvkula laarwk sidubv vla ngo vdwnv alugo doya dvdvto.” \c 11 \s Pwknvyarnv gv ayanamv Israel lo doonam \p \v 1 \x - \xo 11:1 \xo*\xt Pili 3:5 \xt*\x* Ngo tvvkadunv, Vbvrikunamv: Pwknvyarnv ninyigv atubogv nyi am tulatua supv kunvre? Maa vdwloka tua mare! Ngo kadv Israel lo nyi ngv, Abraham gv husi lokv, Benjamin aralo vpin gonv lokvnv. \v 2 Pwknvyarnv atubogv nyi am tulatua sula rimapvnv, oogv atuake lo gakchola rinam vdwa. Elija gv Pwknvyarnv gvlo Israel vdwgv lvkwnglo dinchi rungbv kumnam am Darwknv kitap arwnglo ogolo oguv vla milwkpvdw nonuno chindu: \v 3 \x - \xo 11:3 \xo*\xt 1Dv 19:10,14 \xt*\x* “Ahtua, bunu vdwv noogv nyijwk vdwa mvki nyaroku okv noogv yogwngmvrwng vdwaka toyaktopak jitoku; ngo mvngchik doomwng dukunv, okv bunu ngaaka mvki dubv gwngnya duku.” \v 4 \x - \xo 11:4 \xo*\xt 1Dv 19:18 \xt*\x* Pwknvyarnv oguvla ninyi mirwk jitoku? “Oogv jvjvmanv baal vnam Pwknvyarnv nga kumabv doonv hejar kanw nyi blvgo ngo gvbv vvchingvmu pvvtoku.” \v 5 Vjaka oogv aingbv: Vkvlvgavbolo ninyigv anyuaya lokv okaka Pwknvyarnv gv gakdam pvla kayu pvnamv meechinggo doodu. \v 6 Ninyigv anyuaya lokv hv gakdunv, bunu ogugo ridudw ho rinam lokv rima doonv. Holvgabv Pwknvyarnv gv gaknamv nyi vdwgv rinam am ogugo ridudw, vbvrikubolo ninyigv anyuaya ngv jvjvklvnv ayabv riku madu kunv. \p \v 7 Vbvrikubolo ogubv rireku? Israel gv nyi vdwv oogv lvgabv kaakarto vbvrijvka bunu mapa kuma toku. Pwknvyarnv gv yvvnyi gakpvdw vv mvngchik nyitwng twngching gonv paamwng toku; ho kvvbi vdwv Pwknvyarnv gv goknam am ronji kunvbv rinya toku. \v 8 \x - \xo 11:8 \xo*\xt Det 29:4; Aij 29:10 \xt*\x* Darwknv kitap vbv mindu, “Pwknvyarnv bunugv tuktum okv haapok am pvcha dubv mvtoku; silu lodvbv bunu tvvla madunv okv kaapa madunv.” \v 9 \x - \xo 11:9,10 \xo*\xt Miri 69:22,23 \xt*\x* Okv Dabid minto, “Bunu vdwa laatung riku okv bunugv dvmintvngmin kolo kuplwk laariku; bunu vdwa gilu moriku, bunu vdwa mvritririt lariku! \v 10 Bunugv nyik am nyikmv molaka vkvlvgavbolo ho bunu kaapa nyola madu kubv.” Okv bunua dvbvdwki bv adwkaku gv arwnglo doomu toka. \p \v 11 Ngo tvvkadunv, vbvrikubolo: vdwlo Jius vdwv dwktup kubvdw, bunugv dwktup pakulo bunu gilu ngopvkui? Vbv lokvma! ogulvgavbolo bunu rimur duku, vkvlvgabv turnamv Jentail lo aaduku, Jius vdwa bunua kavtav modu. \v 12 Jius vdwgv rimur namv nyiamookulo achialvbv boktalwkji la laalwk toku, okv bunugv yalu lo heema kunamv Jentail vdwgvlo achialvbv boktalwkji la laalwk toku. Vbvrikunamv, vdwlo Jius nyi vdwaka aatala rita kubolo boktalwkji kunamv vdwgobv kaila rireku! \s Jentail vdwa ringlinbaalin kunam \p \v 13 Jentail vdwa ngo nonua vjak mindung dunv si: Ngo Jentail lo Apostol ako bv ribvdobv ridw, ngoogv atubogv kudungkua lo ngo goosure. \v 14 Lvkonyika ngo atubogv nyi gv lokvya kavtav dubv mvla nyola ridw okv vbvridula bunua achok godaka turmu nyola modubv vla. \v 15 Holvgabv bunu vdwlo tulatua kubvdw, ho kvvbi nyi mvnwng ngv Pwknvyarnv gv nyiru la rikunam lokv angusibv mvngdar lakula ajin bv ritoku. Vv oguaingbv rireku, vbvrikubolo, vdwlo bunu laarwk sirekudw? Vv sinam gv lvgabv turekudw! \p \v 16 Vtwng gv patung achok go Pwknvyarnvnyi jichobolo, vbvrikubolo vv vtwng mvnwng ngv ninyigvbv ridukunv; okv singnv nvgonyi miami am Pwknvyarnvnyi tamji bolo, akda vka ninyigvbv ridukunv. \v 17 Olib singnv gv akda nga twngla twngnga bolo, okv mootum gv olib singnv akda vv vktur sidukunv. Nonu Jentail nyi vdwv oogv mootum lo doonv olib singnv aingbv ridu, okv nonu Jius vdwgv maatar bv darwkchongjor jvnv turnam baago bv ridukunv. \v 18 Vkvlvgabv nonu oogv akda dartungnv aingbv rinv vdwa tvvlik la riyoka. Nonu oguaingbv kai mvngsu nyola nvpv? Nonu akda daagv aingching bv rimwng dunv; nonu miami am vngdwng momado—miami vv nonua vngdwng moduku. \p \v 19 Vbvritola nonu mire, “um vmabvdv, vbvritola akda ngv darmwkdarmak moroku sum ngoogv lvgabv dooku mvnv dukubv.” \v 20 Vv jvjvrung. Bunu palin la paa duku ogulvgavbolo bunu mvngjwng marung jidu, nonugv mooku hoka doori lo ogulvgavbolo mvngjwng yala ridu. Vbvritola nonu holvgabv kai mvngsu yoka; vbvmabvya, busula ritoka. \v 21 Pwknvyarnv Jius vdwa vbv kayu mabv rito, klugv oogv singnv akda doodung sinv aingbv rinv aka; nonuno vbv hv nonua kayu invpv mvngdure? \v 22 Ngonu kakakunamv Pwknvyarnv vdwgo aya nvgobv okv akortor rungnv gobvka ridu. Oogv yvvdw gilu dukunv um Pwknvyarnv holvgabv akortor dukunv, vbvritola nonua aya duku—nonu ninyigv aya nga dubv mola riyidw. Vbvritola nonuno doomu la rima bolo, nooka vbvching darmwkdarmak la darra rikunvpv. \v 23 Okv vdwlo Jius vdwv bunugv mvngjwng manama kayu kubolo, bunu kvvlo ogolo ridudakdu kudw ho bunu vdwa laakur reku; holvgabv Pwknvyarnv vbvka riladubv gwlwk vv doodunv. \v 24 Jentail vdw nonuno oogv mootum lo olib singnv akda dartungnv aingbv ridunv okv vbvrikunamv, vbv klu akdung bv rimanv, vv rongo mvngit nam olib singnv ho vksit sidunv. Jius vdwv soogv rongo mvngit nam olib singnv bv ridu; okv Pwknvyarnv gv lvgabv olib singnv akda darkunv um atubogv kvvlogv singnv aingbv mvdukubv vksit sipu yala ridunv. \s Pwknvyarnv gv ayanamv mvnwng gvlo doonam \p \v 25 Jvjv rungnv go arwng hoka doodu, ngokv ajin vdwv, oogv nam ngo chimuso mvngnam go, holvgabv so si nonua kairungbv chinvpanv go vla mvngsu momare. Si vbvridunv si Israel nyi vdwgv mvngdin lamanv doonamv doobv kumare, vbvrilachin anyungjvngaku Jentail nyi vdwv Pwknvyarnv gvlo aangam ma daadwbv doodvre. \v 26 \x - \xo 11:26 \xo*\xt Aij 59:20,21 \xt*\x* Okv si ogubvrijvka Israel mvnwng ngv ringlin rikunv. Vbv Darwknv kitap mindu, \q1 “Ringnv ngv Jayon lokv aare \q2 okv Jakop gv haatar lo alvmanv dvdv nga mvlamva riku. \q1 \v 27 \x - \xo 11:27 \xo*\xt Aij 27:9 \xt*\x* Ngo soogv milvpvvnam sum bunua pvvjire \q2 vdwlo ngo bunugv rimur am laapak jire kudw.” \m \v 28 Ogulvgavbolo bunu alvnv yunying nga tulatua nyadula, holvgabv Jentail vdwgv lvgabv jius vdwv Pwknvyarnv gv nyiru bv ridu. Vbvrilachin bunu Pwknvyarnv gv gaknam bv ridunv ogulvgavbolo, bunugv abuapa vdwgv lvkwnglo bunu Pwknvyarnv gv ajin bv silu lodvbv ridu. \v 29 Holvgabv Pwknvyarnv yvvnyi hv gakdam lvjv pvkudw okv boktalwkji pvkudw um vdwloka ninyigv mvngnam am mvngkap mvngngv kuma dunv. \v 30 Jentail vdw nonuno lvgabv mimbolo, kvvlo atuake lo Pwknvyarnv gv minam am nonuno tvvmabv rito; vbvritola nonuno vjak Pwknvyarnv gv aya nga laarwk sila riduku ogulvgavbolo Jius nyi vdwv Pwknvyarnv gv gaam am tvvma kunam lvgabv. \v 31 Oogv apiabv, aya nama nonuno laarwk sipaduku ogulvgavbolo Jius vdwv vjak\f + \fr 11:31 \fr*\ft Kvvgonv Kitap lo kaamadu \ft*\fqa vjak. \fqa*\f* Pwknvyarnvnyi tvvku manam lvgalo, vbvrinam aingbv bunuka vjak Pwknvyarnv gv aya nga laarwk sipa laduku. \v 32 Holvgabv Pwknvyarnv vjak minam tvvmabv doonv vdwa patwk arwng lo doonam jvbv mvtoku, vkvlvgavbolo bunua mvnwng nga Pwknvyarnv gv aya nga kaatam pvkunam lvgabv mvto. \s Pwknvyarnvnyi hartvnam \p \v 33 \x - \xo 11:33 \xo*\xt Aij 55:8 \xt*\x* Pwknvyarnv gv nyitv ngv vdwgo kairungdu! Ninyigv mvngkimvnglak okv chinampanamv vdwgo arwng dukudw? Yvvka mirimimpa sila jinyo ridw? Yvvka ninyigv lamtv nga mvngchin nyolakre? \v 34 \x - \xo 11:34 \xo*\xt Aij 40:13 \xt*\x* Darwknv kitap vbv mindu, \q1 “Yvvdw Ahtu gv mongrumara nga chinyu redw? \q2 Yvvdw ninyia tamsar minsu lajinv? \q1 \v 35 \x - \xo 11:35 \xo*\xt Job 41:11 \xt*\x* Yvvkudw ninyia ogugo jimi sila kujinv, \q2 vkvlvgavbolo hv um jirwk sila dukubv?” \m \v 36 \x - \xo 11:36 \xo*\xt 1Kor 8:6 \xt*\x* Holvgabv ogumvnwng ngv ninyigv pwknamyarnamv, okv ogumvnwng ngv ninyigv lokv turdunv okv ninyigv lvgabv. Ngonu Pwknvyarnvnyi hartvbamtv ribv lajuka! Amen. \c 12 \s Pwknvyarnv gv kudungkua lo turnam \p \v 1 Vkvlvgabv, ngokv ajin vdwv, ngonu gvlo Pwknvyarnv gv kairungbv aya nam lvgabv ngo nonuam lvbu dunv: Nonuno atubonga Pwknvyarnv gvlo turdubv erinlwksu toka, tulwksula ninyigv kudungkua lo rila okv ninyia mvngken mootoka. Sibv nonuno ho tulwksula rirungnamv jvjv rungnv kumnamjonamv. \v 2 Nyiamooku kaaputain gv ridungdodung nga lvkin gobv ribamdobam mabvka, vbvritola nonugv mongramara lokv mvngdin gvrikula Pwknvyarnvnyi ogumvnwng nga arwng lokv mvdwk mooto kuka. Vbvrikubolo Pwknvyarnv gv mvnglwka— alvnv ogudw, ninyia mvngpu monama okv rvbwngching monama um nonu chinreku. \p \v 3 Okv Pwknvyarnv gv anyuaya rungnv amin am ngo gvlo jinam lvgabv ngo nonu mvnwng nga mindunv: Nonu ogu nvgobv risovngso mvngdudw um lvvya yabv nonuno atubongv kaiyabv mvngbo suyoka. Vbvmabvya, nonugv mvngnamv tapvtalv bv mvngtoka, okv Pwknvyarnv gv mvngjwng dubv jinam ho nonuno atubongv jwngkadaka sutoka. \v 4 \x - \xo 12:4,5 \xo*\xt 1Kor 12:12 \xt*\x* Ngonugv aw akin lo angu angusibv nanababa go doolindu, okv oogv nanababa mvnwng ngv atu atugv adung lo rinampanam am risudosu dunv. \v 5 Oogv apiabv, ngonuka achialv gobv nyiv rijeka, vbvrijvka ngonu kristo gvlo adwn dinkin gobv ridu, okv oguaingbv adwn dinkin lokv angu angusibv rinv ngv akin gobv ridudw oogv apia bv ngonuka angu angusinv ngv akin gobvku ridukunv. \v 6 \x - \xo 12:6 \xo*\xt 1Kor 12:4-11 \xt*\x* Vkvlvgabv oogv Pwknvyarnv gv aya jikunam angu angusinv amin gv lokv atu atugv ridung lo ngonu risudosu tvka. Pwknvyarnv gv doin am ngonu mila jidubolo, ngonugv mvngjwng namgv lokv ngv ngonu minto laka. \v 7 Riji rungdubv ridubolo, ngonu riji rungtoka, tamsarkinu dubv ridubolo, ngonu tamsarkinu jirung tvlaka; \v 8 Si kvvbi am mintvmiru minsu dubv ridubolo, ngonu rirung jidu bv ritoka. Yvvdw kvvbi am jila nyodubolo, vv jirung toka; yvvgvlo tujupkunam bv ridudw um dinchi rungbv rirung jitoka; yvvnyi aya nga kvvbiya kaatam nyola dubv jipvdw, vv mvngpu gvrila kaatam rungdubv rirung tvka. \p \v 9 Pakmi sinama dinchi alvbv ritoka. Rimur namv ogudw vkvnv um kaanwng mabv ritoka, alvnv ogudw um gakbwngla ritoka. \v 10 Kristan bv rirung dubolo agurusok bv pakmi sitoka, okv ajin anyingnga mvngdv minsu dubv kaatamritam nwngmi sutoka. \v 11 Kudungkua nga rai tvlaka okv kamdung yoka. Pwknvyarnv Ahtu gv kudungkua nga haapok lokv dinchi rungbv ritoka. \v 12 No mvngtin sinamv nam mvngpu gvilaka, noogv hirukaya nama saktv gvto laka, okv dvbvdwkibv kumbv tvlaka. \v 13 Noogv heemanv ajin kristan vdwa yikungyira nga orpinorin sitoka okv nyen am noogv naam lo aadu bv mvkuk jitoka. \p \v 14 \x - \xo 12:14 \xo*\xt Mt 5:44; Lk 6:28 \xt*\x* Yvvdw nam mvdwkmvku dudw Pwknvyarnv gvlo vkvgv lvgabv aya gvnv boktalwkji dubv kumji yatoka—vm, ninyia boktalwkji dubv kootoka, beema bvka. \v 15 Yvvdw himpudw um himpu minggv tvka, yvvdw kapdudw um kaaming gvtoka. \v 16 \x - \xo 12:16 \xo*\xt Nyit 3:7 \xt*\x* Mvnwng gv lvgabv akinching bv mvngto ritoka. Kaimvngsu mabvka, vbvritola angam bv kudungkua laarwk sitoka.\f + \fr 12:16 \fr*\fqa angam bv kudungkua laarwk sitoka; \fqa*\ft Vmalo \ft*\fqa rvngamnv nyi ajin bv laarwk sitoka. \fqa*\f* Nonu atubongv chinvpanv bv mvngsu yoka. \p \v 17 Nyigonv nam rimur dubolo, ninyi gvlo rimur ngurv dubv riyoka. Mvnwng gv alvbv mvngnama um ridubv gwngtoka. \v 18 Mvnwng gv lvkobv sarsopoyo bv doobamdakbam nam lvgabv nonu gvbv ogumvnwng nga vdwnvgo rila pvdw ritolaka. \v 19 \x - \xo 12:19 \xo*\xt Det 32:35 \xt*\x* Vdwloka mvrwk siyoka, ngokv ajin vdwv, vbvritola vbvmayabv Pwknvyarnv gv haachia um rimu toka. Holvgabv Darwknv kitap vbv mindu, “ngo mvrwk sire, ngo rirwk sireku, Ahtu vbv mindu.” \v 20 \x - \xo 12:20 \xo*\xt Nyit 25:21,22 \xt*\x* Vbvmayabv, Darwknv kitap vbv mindu: “noogv nyimak vv kano dubolo, bunua dvnam dvmu tvka; bunu tvngnwng dubolo, bunua tvngnamgo tvngmu tvka; holvgabv so vbvrinam lokv bunua hinying bvku vmv gobv gureku.” \v 21 Alvmanv nga rigam koyoka; vbvmayabv, alvnam lokv alvmanv nga riya yatoka. \c 13 \s Istet tujupkunam vdwgv kudungkua rijinam \p \v 1 Nyi mvnwng ngv istet tujupkunam gv gaam am tvvdubv rirungdunv, okv ogulvgavbolo Pwknvyarnv gv tulwknam kaama bv istet tujupkunam lo rima dunv, okv tujupkunamv Pwknvyarnv gv lokv aadunv. \v 2 Tujupkunam sum yvvdw tulwkmabv riya dunv vv Pwknvyarnv gv ogugo orto jidudw um tulwkmabv ridunv; okv yvvdw vbvridunv hv atubonga jwngkadaka kolo laalwk sureku. \v 3 Holvgabv yvvbunudw alvnvbv ridunv hv rigvdogvnv vdwa busunam kaama dunv, vbvritola yvvdw alvmanv bv ridunv vv busu gvvdubv ridu. No oogv tujupkunam um busumanam gobv ridubv mvngdunvre? Vbvrikubolo alvnv ogudw um ritolaka vvkubolo nam bunu hartv reku, \v 4 ogulvgavbolo bunu Pwknvyarnv pakbu bv rinam lvgabv noogv atubogv alvnam lvgabv ridung dunv. Vbvritola nonuno alvmabv ribolo, vbvrikunamv nonuno bunua busu toka, ogulvgavbolo bunugv jwkrwv jvjvklv mvrit kunam bv ridunv. Bunu Pwknvyarnv gv pakbu bv ridu okv yvvdw rimur dunv um Pwknvyarnv gv mvritririt nvnv nga mvnvrinv do. \v 5 Holvkwng bv tujupkunam vdwgv gaam am tvvrung tvka—ogulvgavbolo vv Pwknvyarnv gv mvrit jinam lvga mvngchikma, vbvrinamv noogv haapok lokv nonu omkv mvngnam lvgabv ridunv. \p \v 6 \x - \xo 13:6,7 \xo*\xt Mt 22:21; Mk 12:17; Lk 20:25 \xt*\x* Svkv gv lvgabvka nonuno ogubv lampu dordunv, ogulvgavbolo tujupkunam vdwv vdwlo kudungkua nga rijabrigap la rinamv bunu Pwknvyarnv gv lvgabv ridunv. \v 7 Vbvrikubolo, Dortoka, bunua ogugo dorsvgo doodubolo, bunua dortoka atubonga okv yikungyira nga dorji nvnga dortoka okv bunu mvnwng nga mvngdv okv paknama kaatamla ritolaka. \s Ajin anyingnga kudungkua riji minsunam \p \v 8 Yvv gvka kudungkua dvdu arwnglo doyoka—nonu gvlo kudungkua dvdu ngv ajin anyingnga pakmisinam yangv mvngchikv. Yvvdw vbv tvvla ribuv vv Pvbv nga tvvdunv. \v 9 \x - \xo 13:9 \xo*\xt Mog 20:14; Det 5:18; Mog 20:13; Det 5:17; Mog 20:15; Det 5:19; Mog 20:17; Det 5:21; Leb 19:18 \xt*\x* Gamki kunam si vbv mindu, “yokarchokar yoka; gwngrw gwkyoka; dvcho choyoka; kvvbigv oguogu doonam am kav yoka”—so mvnwng dvdv nga, okv oguogu kvvbi gvgo gujeka, mvnwng nga si miyominchikla gamki kunam arwng lo gamkin gobv mindu, “nonuno atubongv oguaingbv paksu dudw vbvching namrwksuku aka pakmi sitoka.” \v 10 Vdwlo nonu kvvbiya pakredw, vdwloka um nonu rimur dubv rimare; paknamv, vbvrikubolo, Pvbv minam dvdv nga tvvnv gobv ridukunv. \p \v 11 No sum vbvrirung laka, ogulvgavbolo sum chinto laka nonugv yupnam lokv udwv noogv lvgabv aadu kunv. Vdwlo ngonu mvngjwng choto kudw um kaiyabv ngonugv ringlin kunamv nvchi dukunv \v 12 Kanv ngv vjvda vngbo dariku, pua ngv si takloyangv ungrap tvvduku. Kaju ngonu kanv lokv soogv ridungdakdung dunv sum kayu lakuju, okv Kaju ngonu pualo nyimak rimisinv dukubv idugo laala kujuka. \v 13 Kaju ngonu atubongv rvbwngching bv rigv laju, alu loung lo doonv nyi gv aingbv—tvngkium kiamnv gobv riyoka, gwngmursingmur yoka, yalungyachung duyoka okv kavtav nvbv riyoka. \v 14 Vbvritola Ahtu Jisu kristo gv idu am laatoka, okv noogv rimur ridung sum okv hang nyumchi dubv mvngnam am kayu tokuka. \c 14 \s Kvvbiya jwngkadaka yoka \p \v 1 \x - \xo 14:1-6 \xo*\xt Kol 2:16 \xt*\x* Yvvdw mvngjwng lo kwngkwng yoma dunv oogv vdwa turwk sitoka, vbvritola bunugv lvkobv atubogv mvngnam lo bunua larmi siyoka. \v 2 Kvvgo nvgv mvngjwng lokv ogumvnwng nga bunua dvmu ladu, vbvritola yvvdw mvngjwng lo kwngkwng madunv um ujiuu mvngchik ka dvmwng dunv. \v 3 Yvvdw ogumvnwng nga dvdvdvbv dvla redw oogv nyi vdwv dvla nyomanv um mina jima bvka; okv ogumvnwng nga dvla nyoma bv ujiuu mvngchik ka dvmwngnv nyi vdwvka dvdvdvbv dvnv umka nachunachv la jwngkadaka jiyoka; ogulvgavbolo ho nyi umka Pwknvyarnv laarwk sidunv. \v 4 Kvvbi gugv pakbu bv riyavngya dunv vdwa um jwngkadaka yadunv nonuno yvvla? Bunua rijik dolo rijik madulo kaajitaji nvngv bunugv atubogv Atuv kaasure. Okv bunu vdwv rijik rungre ogulvgavbolo Ahtu bunua rijwk dubv jireku. \p \v 5 Nyi meegonv mvngdu daadwvrw aluv kvvbi alua kaiyago alv yadunv, okv kvvbi vka mvngdu kuring alu dvdv ngv lvyin bv ridu. Ngonu mvnwng atugv mongramara lo mvngnam am asar rungbv takdamvra mvngmi sidubv rirungdu. \v 6 Yvvdw alugunyi daadwvrw bv dinchi rungbv mvngdunv vbvrinv vv Ahtu gvlo mvngging la ridunv; yvvdw ogumvnwng nga dvnam kamabv dvredw vv Ahtu gvlo mvngging la ridu, ogulvgavbolo bunu dvnam lvgabv Pwknvyarnv gvlo umbonyikv vla mindunv. Yvvdw daadwvrw bv ogumvnwng nga dvdvdvbv dvmabu vv ka Ahtu gvlo mvngging la ridunv, okv vv bunuka Ahtu gvlo umbonyikv vla mindunv. \v 7 Ngonu atubogv mvngchik lvgabv singsu madunv, okv ngonu atu mvngchik lvgabv sisu madunv. \v 8 Vdwlo ngonu turjvka, Ahtu gv lvgabv ngonu turdunv, okv vdwlo ngonu sijvkuka Ahtu lvgabv ngonu siji dunv. Vkvlvgabv ngonu singjvka okv sikujvka, ngonu Ahtu gvloku \v 9 Holvgabv kristo sitoku okv turkur toku, vkvlvgavbolo turnv vdwgv okv sikunv vdwgv Ahtu bv ridukubv ridu \v 10 \x - \xo 14:10 \xo*\xt 2Kor 5:10 \xt*\x* Nonu vbvrikunamv, yvvdw ujiuu mvngchik ka dvmwng dunv—ogubv nonu kvvbia jwngkadaka la kabokaalwk dunv? Okv nonuno ogumvnwng nga dvnamdvsu dvnv ngv—ogubv no kvvbi mvngjwng nvnga miyakaya jila ridunv? Ngonu mvnwng nga Pwknvyarnv gv kaagelo dakmu tvla ninyigv lokv jwngkadaka reku \v 11 \x - \xo 14:11 \xo*\xt Aij 45:23 \xt*\x* Holvgabv Darwknv kitap vbv minjidu, \q1 “Vbv dvdvbv turnv Pwknvyarnv ngo, Ahtu mindu, \q2 mvnwng ngv ngoogv kaagelo lvbwng kumpvre, \q2 okv mvnwng ngv mingkuk reku ngo vkvgv Pwknvyarnv ngv.” \m \v 12 Vbvrikunamv, ngonu mvnwng ngv, Pwknvyarnv gvlo rinamdaknam dvdv nga minji dubv ririku. \s Kvvbiya obikpalik dubv mvyoka \p \v 13 Vkvlvgabv, kaju ngonu kvvbi ajinanyingnga jwngkadaka minsu kuma bvjuka. Vbvmabvya, nonuno kvvbi gv ogugo rimur kubvdw umya mimbwk jila mindin jiya nvbv riya svngvka. \v 14 Ngoogv Ahtu Jisu gvlo akin gobv rinam lokv dadwvrw bv ogunv dvnam dvdvgv vv arwanyu kuma dubv mvroku; vbvritola vdwlo no dvnam kvvgo nvnga darwk mabv mvngdu bolo, vbvribolo oogv dvnam vv nonugv lvgabv darwk mabv rire. \v 15 Vdwlo oguogu dvnam lokv nonu kvvbiya mvngru modu bolo, vbvrinamv nonu paknam lokv paksu minsu dubv gwngmadu. Kristo gv oogv nyi lvgabv sijikunam um noogv dvnam lokv um simungoomu jimu yoka. \v 16 Nonuno ogugo mvngdv kodubv vbv alvbv risvnga alvmanv amin akobv mvngku yoka. \v 17 Pwknvyarnv gv karv lo dvmintvngmin dubvma, vbvritola darwknam, sarsopoyonam okv oogv Darwknv Dow lokv himpu dubv jinamv. \v 18 Okv vdwlo nonuno so lamtv lo kristo gvbv ridunv, vv nonuno Pwknvyarnv nga mvngpu modubv ridu okv kvvbi vdwgvlo ka tulwk kodubv ridu. \p \v 19 Vkvlvgabv ngonu rungkirunglak kibv tvlaka\f + \fr 14:19 \fr*\fqa Ngonu rungkirunglak kibv tvvlaka; \fqa*\ft Kvvgonv kitap lo vbv doodu\ft*\fqa Ngonu rungkirunglak tvvlaka. \fqa*\f* ogugunv ngonua sarsopoyo nga aamunv okv hv gwlwk lokv ajin anyingnga ridur minsu dubv. \v 20 Ngemu dubv rimabvka, dvnam tvngnam lokv, ogugo Pwknvyarnv gvbv ripvkudw. Dvnam mvnwng nga dvlado, vbvritola Kvvgonv nga ogumvnwng dvnam lo dvmur la obikpalik modubv ridubolo vv rimur bv ridu. \v 21 Adwn dvnam, opo tvngnam okv kvvbi ajin mvngjwngnv vdwa gilu dvbv vkvnv rinam lokv adu sinamv alv bv rijik namv. \v 22 Vbvrikunamv soogv lvgabv ogugunyi mvngjwng pvdw, nonu atubogvla okv Pwknvyarnv gv pingkolo pvvtoka. Hv ogu ogugo rila dunv ritola jwngkadaka jvka rigakpanam go himpa mabv ridunv hv mvngpuv! \v 23 Vbvritola vdwlo bunu ogugo dvdudw holvgabv bunu mvngngum ingla ridubolo, Pwknvyarnv bunua miyakaya dunv vdwlo vv bunu um dvredw, ogulvgavbolo vkvgv rinamdoonam lo mvngjwng jwngrw panam lo kamadu. Okv vbvrinam si ogugo rijvka mvngjwng kolo rimabv rinam si rimur ngv. \c 15 \s Kvvbi yanga mvngpu motoka, nonu gvbv mvngsu yoka \p \v 1 Ngonu yvvdw mvngjwng ngv vngdwng dunv vdwv vngdwng manv vdwa bunugv vge nga gvvdur minggv dubv ridunv. Ngonu atubongv mvngchik mvngpu dubv risu nyom yoka. \v 2 Vbvmayabv, ngonu mvnwng ngv kvvbi kristan vdwa mvngpu morung lajuka bunua atubogv alv kunam lvgabv bunua mvngjwng lo vngdwng mokunam lvgabv. \v 3 \x - \xo 15:3 \xo*\xt Miri 69:9 \xt*\x*Kristo ninyi atubongv mvngpu dubv mvsu mato. Vbvmayabv, Darwknv kitap vbv mindu, “Minyingmiru go maanying jvbv nonua minam vdwv vjak ngo gvlo gwlwk duku.” \v 4 Ogumvnwng nga Darwknv kitap lo lvklwk kunam ngv ngonua tamsar dukubv lvklwk toku, Darwknv kitap gv ngonua saktv nga okv mintvmiru nga jinam lokv ngonu mvngtin go paadukubv. \v 5 Okv Pwknvyarnv gv, saktv gvnv okv mintvmiru gvnv gv lingku agungamia ngv, vbv mvngnam gamdung akin lo rila jinv vv nonugv pingkolo Jisu kristo gv apiabv riringrima jinv ngv doolwk yilakv vdunv, \v 6 vkvlvgabv nonu mvnwng ngv dookumdopa tvla ngonu Ahtu Jisu kristo gv Abu Pwknvyarnvnyi lvkin gobv gaambv akin bv hartvbamla rinya laka. \s Jentail vdwlo gamlv minjinam \p \v 7 Akonv ajinanyingnga turwk minsulaka, vbvrikunamv, Pwknvyarnv gv lvgabv hartv nvdubv, ogu aingbv kristo nonuna turwk sipvkudw. \v 8 Holvgabv nonua ngo mindunv kristo gv singdungridung gv kudungkua ngv jius vdwgvbv, Pwknvyarnv dinchi rungbv oogv mvngjwng nga kaatam dubv, bunugv abuapa vdwa milvpvvkunam am jvjvrungbv riji rungdubv aaji toku, \v 9 \x - \xo 15:9 \xo*\xt 2Sam 22:50; Miri 18:49 \xt*\x* okv vbvrila Jentail nyi vdwvka Pwknvyarnv gv anyuaya lvgabv hartv la rila minggv dukubv. Darwknv kitap v vbv mindu, \q1 “okv vkvgvlvgabv Jentail vdwgv peelvbv lokv ngo hartv dunvkv; \q2 ngo nam mirimimpak bv mila hartvre.” \m \v 10 \x - \xo 15:10 \xo*\xt Det 32:43 \xt*\x* Okv minta dunv \q1 “Mvngpu minggv tvvlaka, Jentail vdwv, Pwknvyarnv gv nyi vdwgv lvkobv!” \m \v 11 \x - \xo 15:11 \xo*\xt Miri 117:1 \xt*\x*Okv lvkodv mindv dunv, \q1 “Jentail mvnwng ngv, Ahtunyi hartv tvlaka; \q2 mvnwng gv nyi vdwv, ninyia hartv tvlaka!” \m \v 12 \x - \xo 15:12 \xo*\xt Aij 11:10 \xt*\x*Okv lvkodv mindv dunv, Aijaya mindu, \q1 “Jesse gv opi nga kaatamre; \q2 hv aagv rila Jentail vdwa rigvre, \q2 okv bunu mingtin la ninyigv aralo bunu vdwv doore.” \p \v 13 Pwknvyarnv ngv mvngtin jikugv kolv lvrwv, nam mvngpu namv okv sarsopoyonamv noogv mvngjwng lokv ninyigv aralo bokta jila doilakv vdunv, vkvlvgavbolo noogv mvngtin namv Darwknv Dow gv jwkrw lokv kaiyaya molaka. \s Paul gv vbv busukano kamabv lvkdungnam \p \v 14 Ngoogv ajin vdw: Ngo awv hinrungdo nonugv ho alvnam mvnwng ngv akomaring doonyado, vkvnv vv nonu gvlo chinampanamv, okv vkvnv ajinanyingnga tamsar minsu ladu. \v 15 Vbvritola soogv siti so mindwmiying jidunv si ngo gvlo busukano namgo kamabv minchar svgo doonam lvkwnglo lvkodv mindv jidunv. Ngo gvlo busukano namgo kaamato ogulvgavbolo Pwknvyarnv ngv ngam alvnv dwa riduvngdu bv jitoku \v 16 Jentail vdwgv lvgabv riyavngya dubv kristo Jisu gv pakbu akobv rimuto. Ngo nyibu ako gv aingbv Pwknvyarnv gv lokv alvnv yunying nga japgorigo kardunv, mingkulo oogv Jentail vdwv Pwknvyarnv gvlo erinlwksula laarwk sila dukubv, Darwknv dow lokv ninyi tulwklaklwk sidukubv. \v 17 Kristo Jisu gv ara lo akin gobv, vbvrikunamv, ngoogv Pwknvyarnv gv lvgabv rijivngji dubv ngo kai mvngsu nyola dunv. \v 18 Jentail vdwa Pwknvyarnv gv mingkulo vngdubv Jisu kristo ngoogv lokv ogugo ngam rigvdogv dubv jipvdw holvga mvngchik ngo busukano kaama bv okv minji lare. Hv gvlo so vbvridunv si gamchar okv kudungkua rinamlo, \v 19 v jwkrw lokv okv kaasartabo nam lokv, okv Pwknvyarnv gv Dow gv jwkrw lokv ritoku. Okv vbv, Jerusalem lokv Illyrikum lobv lamtv mvnwng lo mooying vngto, ngo kristo gv lvkwng alvnv yunying lvkwnglo japgo karla ritoku. \v 20 Ngoogv mvngdung lo mvngdam jenam ngv ogolochinglo Kristonyi tvvpa madudw ho ngo alvnv yunying nga japgo kardubv mvngla mvngbvdu, nyi kvvbi gv lvngtung tunglwk makulo. \v 21 \x - \xo 15:21 \xo*\xt Aij 52:15 \xt*\x* Vbv Darwknv kitap vbv mindu, \q1 “Yvv bunua ninyigv lvkwnglo mimpa mapvkudw vv kaapare, \q2 okv yvvbunu tvvpa mapvdudw vv tvvchinre.” \s Rom lo Paul gv vnglwk dubv rungnam \p \v 22 \x - \xo 15:22 \xo*\xt Rom 1:13 \xt*\x* Okv vbv, ngo nonugv ho vngdubv mvngla vdwgo gwngkwng bvka vngmo paamabv rito. \v 23 Vbvrilachin ngoogv so mooku sokv risvdaksv nga ngo vjak ringam tokubv okv vbv ngo anying meego nonua kaarwk sinam lvgabv mvngkwng kunama, \v 24 vbv vjak ngo kaarwk siku nvpv mvngla mvngtin dukunv. Ngoogv Spein bv vngtv rinyi lamtv lo ngo nonua o kaapa minsu lareku, okv o aala nonua kaarwk sila giobamnyarbam nam kokwng loku, hoka alo vngnam lvgabv nonugv lokv ngo lamtv lo kaadurtadur konvpv mvngla mvngtindunv. \v 25 \x - \xo 15:25,26 \xo*\xt 1Kor 16:1-4 \xt*\x*Vjak daadw, ogubvrijvka, Pwknvyarnv gv ninyia kudungkua ridumripala rigurvnggur dubv Jerusalem alo ngo vngtv dunvka. \v 26 Holvgabv Mesedonia okv Akaia ara gv gvrja ngv Jerusalem lo doonv Pwknvyarnv gv nyi Nyimayeema bv rinv vdwa jinyo bv jidurridur dubv vla doopam doola japnia rinia toku. \v 27 \x - \xo 15:27 \xo*\xt 1Kor 9:11 \xt*\x*Oogv japnamrinamv bunu awgv mvngnam lokv japtoku; vbvritola, jvjvbv vbolo si, bunu vdwgvlo ayala bunua rigurvnggur rungsvgo doodu. Holvgalo Jius vdwv bunugv boktalwkji kunam a orpinorin sila Jentail vdwgv lvkobv jilwk jitoku, Jentail vdwv ikimora bokta jikunam vdwa jius vdwlo mvdurridur lo rinv rungdu kubv rirung duku. \v 28 Vdwlo ngo so kudungkua nga ringam kubolo okv bunugv lvgabv urkum jinam morko dvdv som bunugv laklo laklwk jidaku, ngo Spein lvgabv vnglin reku okv hoka ngo nonuam vngpikla kaarwk sireku. \v 29 Vdwlo ngo nonu gvlo aaredw, ngo chindu, kristo gv bokta jinam am ngo lvkobv akomaring namgo aagv jire. \p \v 30 Mvngjwngnv ajin vdw, ngonu Ahtu Jisu kristo gv lokv okv oogv dow gv pakla jinam gv lokv: nonu ngoogv kumkulo Pwknvyarnv gvlo ngo lvgabv dinchi bv kumgur minggv laka vla ngo mvngdunv. \v 31 Judia lo mvngjwng manv vdwgv laak lokv ogu guchin rimadubv okv hogv Jerusalem alo Pwknvyarnv gv nyi vdwv ngoogv rinamdoonam nga umbonyikv vla laarwk sila dukubv kumto laka. \v 32 Vbvribolo ngoogv haapokv hingam silaku nonu dookulo aare, vbvrinam si Pwknvyarnv gv mvnglwk vbolo, okv nonu duku ho ngo harpu alvbv mvngriukla aareku. \v 33 Pwknvyarnv ngv, ngonugv sarsopoyo jiku gv agongamia ngv, nonu mvnwng gv dookulo dooming gvi laka. Amen. \c 16 \s Paul gv kumrwk sila milwk jinam \p \v 1 Ngo ngonugv anyibormv Poebenyi, kenkeria gvrja lo kudungkua rinv doonv alvnvbv um ngo nonu gvlo tulwk jila minlwk jidunv. \v 2 Ninyi Ahtu gv amin lo laarwk silaka, Pwknvyarnv gv nyi bv vbvrirung gvri la, okv ogugo nonu gvlo mvdurridur svgo dubolo ninyi alvbv mvdur laka; vkvlvgabv hv awv nyi meego alvnv ajin bv jintoku okv ngam ka ajin bv ritoku. \p \v 3 \x - \xo 16:3 \xo*\xt Nyim 18:2 \xt*\x* Ngo Prisilla okv Akuila bunyia, Jisu kristo gvlo ribam ajin bv ridunv ho anyia ngoogv kumrwksinam gaam nga jilwk dukunv; \v 4 bunu ngoogv lvgabv bunu singnam am sitamdurtam lwkto. Ngo umjvdv bunua umbonyikv mvngdu kunv—ngo tikma, vbvritola Jentail gvrja mvnwng vka vbv alvbv mvngming gvdu. \v 5 Bunugv naam lo gvrja vngdam sinv vdw aka kumrwksidunv. \p Kumrwksinam sum ngoogv ajin Epaenetus, Asia gv amin yunam kristonyi mvngjwng choyanv umka ngo jilwk jidunv. \v 6 Meri nyika, nonugv lvgabv rilv kumabv rijinv umka kumrwksidunv. \v 7 Andronikas okv Junia,\f + \fr 16:7\fr*\fqa Junia; \fqa*\ft Vmalo\ft*\fqa Junias; \fqa*\ft Kvvgonv Kitaplo \ft*\fqa Julia. \fqa*\f* ngoogv patwk lvkobv doobam nam jius ribam ajin anyi aka kumrwksinam am jilwk jidu; bunu vdwv Apostol pingko loka alvbv chimisito okv kvvlo ngo ritvmadv bv bunu kristan ritoku. \p \v 8 Ngoogv kumrwksinam am, ngoogv Ahtu gvlo kudungkua ribamnam ajin Ampliatusnyi jilwkdunv. \v 9 Ngoogv kumrwksinam sum ngonugv Jisu kristo lo ribam ajin urbanusnyi jilwkdu, okv ajin Stachys nyika jilwkdu. \v 10 Kumrwksinam am Kristo gvlo mvngtin siladunv Apelles nyika jilwk dunv. Kumrwksidunv yvvdw Aristobulus gv vpinvriap bv ridunv umka kumrwksidunv. \v 11 Jius akingo ribam ajin, okv Narcissus gv oguara lo kristan bv rinv vdwa, okv Herodion nyika kumrwksidunv. \p \v 12 Tryphaena okv tryposa, Ahtu gv kudungkua lo rinv, okv ngoogv ajin Persis, Ahtu gv lvgabv alv rungbv kudungkua rinv umka ngo kumrwksidunv. \v 13 \x - \xo 16:13 \xo*\xt Mk 15:21 \xt*\x* Ngoogv kumrwksinam sum Rufusnyi, oogv Ahtu gv kudungkua lo rikirilak rungbv rinv, okv ninyigv anv, oogv ngam kuunyilo aingbv bv mvngdu ridunv umka ngo jilwk jidunv. \v 14 Ngoogv kumrwksinam sum Asyncritus, Plegon, Hermas, Patrobas, Hermas, okv kristan kvvbi lvkobv rinv bunu vdwaka ngo jidunv. \v 15 Kumrwksinamv Pilologus okv Juila, Nereus okv ninyigv anyibormv, Olympas okv Pwknvyarnv gv nyi vdwa lvkobv doonv bunu vdw aka jilwk dunv. \p \v 16 Ajinanyingnga sarsopoyo bv kumrwk sidula mopop minsulaka. Kristo gv gvrja mvnwng ngv nonua bunugv Kumrwksinam am jilwk dukunv. \s Minyungminya bv minsar kunam \p \v 17 Ngo nonua dinchi rungbv mindunv, ngokv ajin vdwa: oogv yvvdw apinayin dubv rinam lvgabv okv nyi vdwgv mvngjwng nvnga mvngru modubv rinv okv oogv nonu tamsarnama laarwk silakula chincho kunam um miyakaya yala rinv vdwa um hinggukaagu sutolaka; okv bunugv gv lokv adu la ritolaka! \v 18 Holvgabv yvvdw vkvnv ridunv v ngonu Ahtu kristo gvbv kudungkua ngam rimadunv, vbvritola bunu atubogv kipoayit lvgabv mvngmwng dunv. Bunugv tvvpukayin minam lokv okv mingkiammiriam laknam lokv chima pamunv nyi am kupdu. \v 19 Nonugv gamlv nga mvngdv kunam a mvnwng ngv tvvpa toku, okv vkvlvgabv soogv lvkwnglo ngo nonua himpu sidunv. Ngo nonua alv nvngv ogudw um chingkikpakik laknv gobv ritola, vbvritola alvmanv dvdv ngv ogudw um chimapama nvbv ribolo um ngo alvbv mvngdunv. \v 20 Okv Pwknvyarnv ngv, sarsopoyo gv lingkuv, ayongjemabv Uyudvbv am nonugv lvchu kampwk lo samtin more riku. \p Ngonu Ahtu Jisu kristo gv anyuaya ngv nonua lvkobv dooming gvi laka.\f + \fr 16:20 \fr*\ft Kvvgonv kitaplo soogv aba baangv si kaama.\ft*\f* \p \v 21 \x - \xo 16:21 \xo*\xt Nyim 16:1 \xt*\x* Timoti, ngoogv kudungkua ribam ajin ninyigv kumrwksinam sum nonua jilwk dunv; okv jius ajin Lucius ka, Jason ka, okv Sosipater ka nonua jilwk dunv. \p \v 22 Ngo, Tertius, soogv siti pota sum lvkya dunv, kristan kumrwksinam gv gaambv nonua sum jilwk jidunv. \p \v 23 \x - \xo 16:23 \xo*\xt Nyim 19:29; 1Kor 1:14; 2Tim 4:20 \xt*\x* Gaius vnam ngoogv naam doogingku oogv naam lo gvrja vngdum siku, hv ka nonua kumrwksinam gaam sum jilwk dunv; Erastus, Pamtv hogv morko pvvyanv bv rinv, okv ngonugv achiboru Kuartus bunugv kumrwksinam somka nonua jilwkdu.\f + \fr 16:23 \fr*\ft Kvvgonv kitaplo soogv verse 24 sum lvkpwngdo: \ft*\fqa Ngonu Ahtu Jisu kristo gv anyuaya ngv nonu mvnwng gvlo lvkobv dooming gvi laka. Amen: \fqa*\ft Kvvgonv soogv sum verse 27 kokwnglo lvkpwngdu.\ft*\f* \p \v 24 Ngonu Ahtu Jisu kristo gv anyuaya ngv nonu mvnwng gvlo lvkobv dooming gvi laka. Amen. \s Paul gv hartv la kumnyung kunam \p \v 25 Kaju ngonu Pwknvyarnvnyi hartv laju! Hv nonugv mvngjwng nga, alvnv yunying lo ngoogv mintam nam Jisu Kristo gv lvkwnglo okv klukuchu gv hvchingla dukunv jvjv rungnv arwng gaam nga kaatam la japji kunam lokv adwngchingbv turladakla dubv mvla dukunv. \v 26 Vjak, ogubvrijvka, oogv jvjv nga turbwng jinv Pwknvyarnv gv gamki kolo nyijwk vdwgv lvklin jila rikunam lokv si mvnwng ngv chinlakula riduku, vkvlvgabv ho mvnwng ngv mvngjwng laku okv tvvlaka riduku. \p \v 27 Pwknvyarnv mvngchiknyi, oogv chinv mvnwng lo chinkik yachoknv, Ahtu Jisu kristo gv lokv ngv hartv lajuka! Amen. \f + \fr 16:27 \fr*\ft Kvvgonv kitaplo 25-27 lo doodu okv 14:23 kokwng loka lvkdu; Kvvbi gonv 14:23 lo mvngchik doomwngdu; Akin gonv bunua 15:33 loka doomudu. \ft*\f*