\id JHN Tagin: Bible Translation 1st Edition \ide UTF-8 \ide Unicode (UTF8) \h Jon \toc1 JON gv Gamlv milambv \toc2 Jon \toc3 Jn \mt1 JON \mt2 gv Gamlv Milambv \imt Mintamchonam \ip \bk Jon gv Gamlv milambv\bk* minam si Jisunyi turbwngla doonv Pwknvyarnv gv gamchar gubv kaatamdo, yvvdw “Nyi gubv rilinla okv ngonugv dooku lo dooming gvkunv.” Kitap si atuv minsudo, so Gamlv sam vkvlvgabv lvkpvnv sum puririnv vdwv Jisunyi milvvnam Ringnv gubv, Pwknvyarnv gv Kuunyilo gubv vla mvngjwng morung dukubv, okv vbv bunugv ninyia mvngjwng kolokv bunu turnama paadu kubv (20:31). \ip Jisunyi Pwknvyarnv gv turbwngnv gamchar v vla kaatamro kochingbv minchonam Gamlv lo Jisu mvpu nvbv okv milv jinam Ringnv ngv, Pwknvyarnv gv Kuunyilo ngv vla kaatam nvnv bv lamrwpadubv mvnam rinam a kaatam jito. Ho kochingbv lamrwpadubv mvnam rinam gv lvga nga minji kunamv. Atung gonv kitaplo ogubv Jisunyi nyi tunggonv vdwv jvjvbv mvngla okv ninyia reming gvnvgubv rikunamv, vbvrijvka nyi tunggonv ninyia rinyingla okv ninyia mvngjwng manam gv lvga nga lvkto. Mvrwmvpa 13-17 lo Jisunyi naatungdw ariumlo ninyia reming gvnv vdwam Jisu gv doobam namamla ninyia takki madvbv ninyigv minpvripv okv mintv hartv jinam a mego lvkpv. \ip Lvknya nvnv mvrwmvpa lo Jisunyi naatung laku kvba baakanam, ninyi daapo lo takkinam, okv turkurkunam, okv turkurro kochingbv ninyi riming gvnv vdwlo kaatam siku nama lvkpv. \ip Rimurnv nyimv nga goknam higu (8:1-11) sum mvrwku arwng lo vvpvdo, ogulvgavbolo lvkchonam kitap vdwlo sum naala naa nyatoku. Vbvrijvka atung gonvlo hum lvkta toku. \ip Kristo gvlokv turbwngnam singnam okv Jisu lamtv ngv, jvjv ngv okv turnam v vla naarwksinv vdwam jinyubv amin jinam gv lvga nga Jon pvbwng vrwng yabv mindu. Jon gv lvknam gaam sum makar dubv gaam akonv minchisinam a, lokia gwnggvsinggv nvnv yikungyira nga minvnvto, ho hv yalu lvga am miring nvbv Isi, Vtwng, loung, Svlar kaayanv okv ninyigv Svlar, okv Anggor miami okv ho gv apw asi vnam vdw si. \iot Arwng lokv darlinnam \io1 Rirapminrap kunam\ior (1:1-18) \ior* \io1 Jon Baptist okv Jisu gv lvbwlaksu richonv \ior (1:19-51)\ior* \io1 Jisu nyi vdwlo ridungripa rikunam \ior (2:1—12:50)\ior* \io1 Rinya alu okv Jerusalem nvchilo \ior (13:1—19:42)\ior* \io1 Turkurkunam okv Ahtu gv kaatamsikunam \ior (20:1-31)\ior* \io1 Lvknya: Galili lo lvkin guda kaatamsikunam \ior (21:1-25)\ior* \c 1 \s Turnam gv Gamchar \p \v 1 Nyiamooku a pwklin madvbv, Gamchargo doocho toku; Gamchar v Pwknvyarnv gv lvkobv dooto, okv Gamchar hv Pwknvyarnvnyi akinnv. \v 2 Gamchar v doorap lokv Pwknvyarnv gv lvkobv dooto. \v 3 Ninyigv lokv Pwknvyarnv ogumvnwngnga pwklin to; pwknamyarnam mvnwng lokv ako daka ninyia dooma mogvrila mvnam go kaama. \v 4 Gamchar v turnam\f + \fr 1:4 \fr*\ft Gamchar v turnam gv linkubv rito; \ft*\ft Vmalo \ft*\fqa Ogugo mvpvkudw v turnammv Gamchar a lvkobv\fqa*\f* gv linkubv rito, okv so turnam si nyi mvnwngnga loung naalwk jitoku. \v 5 Loung ngv kanv lo ungto, okv kanv ngv hum vdwloka mvngit nyuma toku. \p \v 6 Pwknvyarnv ninyigv gindungpingko nga vngmuto, ho nyi gv aminv Jon, \v 7 hv nyi vdwa loung gv lvkwngbv minji tvbv aatoku, vkvlvgavbolo mvnwngngv doin a tvvgvrikula mvngjwng rungdukubv. \v 8 Hv atubongv loung mato; hv loung gv lvkwngbv minpa tvvbv aatoku. \v 9 So si jvjvbv alvyachoknv loung ngv—Loung ngv nyiamooku lo aatoku okv nyi mvnwnglo ungtoku. \p \v 10 Gamchar v nyiamooku lo dootoku, okv ninyigv lokv Pwknvyarnv ogumvnwngnga mvlin bvka, vbvrijvka nyia nyi vdwv ninyia kaachin matoku. \v 11 Hv atugv mooku lo aatoku, vbvritola ninyigv nyi vdwv ninyia naarwk sumato. \v 12 Megonv, ninyia naarwk sutoku, okv ninyia mvngjwng toku; vkvlvgabv hv bunua Pwknvyarnv gv kuu bv ridubv tolwk toku. \v 13 Hv manv, bunu tanyi anvabu gv kuu bvngchwng lokv Pwknvyarnv gv kuu bv rima; Pwknvyarnv atubongv bunugv abu bv rito. \v 14 Gamchar v nyi gobv rilin toku okv jvjv okv aya ngv yarbing nvgobv rila, ngonugv dookurikulo doomingriming gvto. Ngonu ninyigv yunglit nama kaatoku, ninyigv Abu gv Kuunyilo hotum gubvrila yunglit nvgobv paanam a. \p \v 15 Jon ninyigv lvkwngbv japjito. Hv kapla minto, “So si ngoogv minam v ngo vbv minto, ‘Hv ngoogv kochinglo aadu, vbvritola hv nga kaiyanv, ogulvgavbolo hv nga bvngma dwbv doolin chonv.’” \p \v 16 Hv aya gv yarbing kolokv hv ngonu mvnwngnga achialvbv ayato, ako jidv gv aolo ako jitamla bokta jidv toku. \v 17 Moses gv lokv Pwknvyarnv Pvbv nga jito, vbvritola jvjv okv aya ngv Jisu Kristo gvlokv aatoku. \v 18 Yvvka Pwknvyarnvnyi kaakw nvgo kaama. Kuunyilo mvngchik, Abu gvlo doonv, Pwknvyarnvnyi akin kunv, hv bunua Pwknvyarnvnyi chimu toku. \s Jon baptist gv doin \r (Mt 3:1-12; Mk 1:1-8; Lk 3:1-18) \p \v 19 Jerusalem gv Jius rigvdakgvnv vdwv nyibu vkvla okv Lebait mego vngmuto, Jonnyi “No yvvla?” vla tvvka modubv. \p \v 20 Jon mirwk siji makv vmato, vbvritola pvbwng vrwngbv minpok jitoku, svbv minto: “Ngo Kristo ma.” \p \v 21 \x - \xo 1:21 \xo*\xt Mt 3:1; Mk 1:4; Lk 3:1,2\xt*\x*Bunu tvkato, “Vbvrikunamv no yvvla? No Elija re?” \p “Ma, ngo ma,” Jon mirwkto. \p Bunu tvvkato, “No Nyijwk vri?”\f + \fr 1:21 \fr*\ft Nyijwk\ft*\ft Ho angv aalwk rungre vla Kristo gv aanamma minggo jinv gubv rire vla dvminkunamv \ft*\f* \p Hv mirwkto, “Ma”. \p \v 22 “Vbvrikunamv ngonua minjilabv no yvvla,” bunu minto. “Ngonu ngonua kanamnv vdwa vngkur dukula mirwk jireku.” “No atubongv ogu vla minsu dunv?” \p \v 23 \x - \xo 1:23 \xo*\xt Aij 40:3\xt*\x*Jon Aijaya gv minam a mintaknvla mirwk sitoku: \q1 “Chukrimooku lo nyi ako gokdungdo ho vlv angv ngo: \q2 Ahtu gv lvgabv vngdubv lamtv nga sorchi dubv mvtoka!” \p \v 24 Gindungpingko vdwv, Parisis vdwgv vngmukunam vdwv, \v 25 vbvrikunamv\f + \fr 1:25 \fr*\fqa gindungpingko vdwv’ parisis vdwgv vngmukunaamv, vbvrikunamv\fqa*\ft Vmalo\ft*\fqa parisis vdwgv vngmu kunam vdwv bunnu\fqa*\f* Jonnyi tvvkato, “No Kristo mabolo vmalo Elija vmaloka Nyijwk ngvma bolo, no ogubv Baptisma jidunv?” \p \v 26 Jon mirwkto, “Ngo nonua isi lokv Baptisma jidunv, vbvritola nonugv pingkolo nonugv chimanam nyi go daklinre. \v 27 Hv ngoogv kochinglo aadungdu, vbvritola ngo ninyigv lvkiam gv oso haka taasok yadubvka riyin yama.” \p \v 28 So mvnwng si Betani lo ritoku Jordan svko gv doonyi chaalin kiambv, Jon gv baptisma jidung kolo. \s Pwknvyarnv gv Svlarkuu \p \v 29 Alu loogu nvnga Jon Jisunyi ninyi gvlo aadu bv kaagv rikula minto, “Hvvnv Pwknvyarnv gv svlarkuu\f + \fr 1:29 \fr*\ft Svlarkuu: Krim nyi vdwv svlarkuu nga erin nvla rimur a mva sula svngnya toku\ft*\f* ngv nyiamooku gv rimur a naa jikunv! \v 30 So siinv ngoogv minamv, ‘Nyi go ngo kochingbv aadungdu, vbvritola hv nga kaiyanv, ogulvgavbolo hv nga bvngma dwbv doolinchonv.’ \v 31 Ngo chimato hv yvvdw, vbvritola ngo Israel nyi vdwa ninyia chimu dubv vla isi lokv baptisma jila aapvnv.” \p \v 32 Okv Jon so gv gaam sum minji toku: “Ngo nyido ao tolokv Darwknv Dow v taakw jvbv ritola nw gvlo jarlwkla doodubv kaatoku. \v 33 Hvkunyi vla vjaklodvbv ngo chima toku, vbvritola Pwknvyarnv, yvvdw nga isi lokv baptisma jidubv aamunv, hv nga svbv minto, ‘No Dow a ila nyi ako gvlo doolwk dubv kaapare; ho nyi angv Darwknv Dow lokv baptisma jiji kunv.’ \v 34 Um ngo kaatoku,” Jon minto, “Okv ngo nonua minjidunv hv kunv Pwknvyarnv gv Kuunyilo ngv.” \s Jisu gv Lvbwlaksubv richonv \p \v 35 Alu loogu nvnga Jon ninyigv Lwbwlaksu anyia lvkobv hoka lvkodv dakdvto, \v 36 Vdwlo hv Jisunyi hoka vngdubv kaapa tokudw hv minto, “Vnv Pwknvyarnv gv Svlarkuu ngv!” \p \v 37 Lwbwlaksu anyiv ninyia svbv mindubv tvvgvrikula Jisunyi lvkobv vngming gvtoku. \v 38 Jisu dakur toku, okv bunua ninyia vngming gvdubv kaato, okv tvvkato, “Nonu ogugola kaadung dunv?” \p Bunu mirwkto, “Rabbi, no ogulo doodunv?” (Rabbi vnam si “Tamsarnv” vla minam v). \p \v 39 Hv mirwkto, “Aala kaatoka.” (Vbvrikunamv ho doonyiv tabv laku api baji toku.) Vkvlvgabv bunu ninyia vngming gvtoku okv ninyigv dooku a kaatoku, okv ho alu lo ninyia lvkobv doomwng gvtoku. \p \v 40 Bunugv lokv akonv Andriu, Saimon Pitar gv boru. \v 41 Vjakgobv ninyigv achi Saimonnyi kaapa toku okv ninyia minto, “Ngonu Messianyi paapvku.” (So gv minam si “Kristo”) \v 42 Vbvrikunamv hv Saimonnyi Jisu gvlo aagv toku. Jisu ninyia kaatoku okv minto, “No gv aminv Saimon Jon gv kuunyilo, vbvritola nam Kepas vla minreku.” (So minam si Pitar vla minam a akin v, “Vlwng lvngrak vnammv.”) \s Jisu Pilip nyila Natanaelnyi goknam \p \v 43 Alu loogu nvnga Jisu Galili lo vngdubv mvngtoku. Hv Pilipnyi kaapato okv ninyia minto, “Ngoogv lvkobv vngming gvlaak!” \v 44 Pilip Betsaida lokv, Pitar gvla Andriu gv dooku banggu akin gvngv. \v 45 Pilip Natanael nyika kaapa toku okv ninyia minpa toku, “Ngonu Pvbv kitaplo Moses gv lvknam okv nyijwk vdwgv lvkpanam nyi anga paapvku. Hv Jisu Josep gv kuunyilo, Najareth lokv.” \p \v 46 “Najareth lokv alvnv yikungyira ngv linla dunvdw?” vla Natanael tvkato. \p Pilip mirwkto, “Aato okv kaalak.” \p \v 47 Vdwlo Jisu Natanaelnyi ninyi gvlo aadukubv kaatokudw nyi ho gv lvgabv minto, “Siinv Israel nyi jvngv; ninyi gvlo mvvnamrunam go kaama!” \p \v 48 Natanael ninyia tvkato, “No nga oguaingbv chimpvnv?” \p Jisu mirwkto, “Pilip gv nam gokma dwbv ngo nam koksitkokrik singnv kolv lo doodubv kaato.” \p \v 49 Natanael mirwk sitoku, “Tamsarnv,” “No kunyi Pwknvyarnv gv Kuunyilo ngv! No Israel gv Dvbv ngvku!” \p \v 50 Jisu minto, “Nam ngo koksitkokrik singnv kolv lo kaapvnv vnam lokv no nga mvngjwng mvngdunvre? No sumka kaiyanv awgo kaapare!” \v 51 \x - \xo 1:51 \xo*\xt Atk 28:12\xt*\x* Okv nw bunua minto, “Ngo nonua jvjv nvnga minjidunv: nonu nyidomooku agi hv kokok dubv okv Pwknvyarnv gv Gindungpingko ngv Nyia Kuunyilo gvlo ila chaala ridubv kaapare.” \c 2 \s Kana lo Nyida \p \v 1 Alu lonyi kochingbv Galili gv banggu Kana lo nyida go rito. Hoka Jisu gv Anv ngv dooto, \v 2 okv nyida hoka Jisu nyila okv ninyigv lvbwlaksu vdwa gokto. \v 3 Vdwlo anggor ala nga jinya pvkudw, Jisu gv anv ngv ninyia minto, “Bunu gvlo anggor ala kaakuma.” \p \v 4 “Ogugo rise ngvdw no ngam mingkwng svgo kaama,” Jisu mirwkto. “Ngo gv dw ngv vjak aatv madv.” \p \v 5 Jisu gv Anv ngv pakbu vdwa minto, “Hv ogugo nonua minredw ritoka.” \p \v 6 Jius vdwv pvbv doola arwanyu harkak nanvbv, hoka takam pvchwng vkv pwkv go dooto, pvchwng pwkinnv kai ngv isi laajok lvngbv go aajinv vkv. \v 7 Jisu pakbu vdwa minto, “Pvchwng vdw soka isi lokv pwbing tvka.” Bunu pvchwng lvnggung lo godubv pwbing to, \v 8 okv vbvrikunamv hv bunua minto, “Vjak isi kvgonyi joklin gvrila nyida nga rigvnv nyi hum jitoka.” Bunu isi a ninyi bvngji toku, \v 9 hv vjak anggor ala bv ritoku, okv nw hum tvngka toku. Hv anggor ala hv ogolokv aapvnvdw hum nw chimato (vbvritola, isi a joklinnv pakbu vdwv chinto); vkvlvgabv hv makbu rijinv anga goklwkto \v 10 okv minto, “Nyi mvnwngngv tvngpunv anggor ala alvyanv nga jicho dvnv yikv, okv nyen vdwgv tvnggu dubv tvngro kochingbvku, hv sarchik nvnga jidunv. Vbvritola nonu vjaklodvbv anggor ala alvyachok nvnga doobwng mopv!” \p \v 11 Jisu so lamrwpadubv mvnam a Galili gv kana lo riturike bv rito; hoka hv ninyigv kai nama kaatam toku, okv ninyigv lvbwlaksu vdwv ninyi mvngjwng toku. \p \v 12 \x - \xo 2:12 \xo*\xt Mt 4:13\xt*\x*So kochingbv, Jisu okv ninyigv Anv, achiboru vdwv, okv ninyigv lvbwlaksu vdwv Kaparnaum bv vngtoku okv hoka lonyi loum go dootoku. \s Jisu Pwknvyarnvnaam lo aatoku \r (Mt 21:12-13; Mk 11:15-17; Lk 19:45-46) \p \v 13 \x - \xo 2:13 \xo*\xt Mog 12:1-27\xt*\x* So si vngbokunam pumja ridwv nvchibv ritoku, vkvlvgabv Jisu Jerusalem bv vngtoku. \v 14 Hoka Pwknvyarnvnaam arwng lo svv pioknv nyi, svlar, okv taakw, okv morko lwkmisinv vdwa tvbul lo doodubv hv kaapa toku. \v 15 Vkvlvgabv hv svnwngsvmin mvnwngnga bangngi lokv dvnggvrila Pwknvyarnvnaam loka charlin toku, svlar okv svv vdwaka; hv morko lwknv vdwgv tvbulla ngora jito okv bunugv morko lokdwng ngv kaayak padubv mvtoku; \v 16 okv hv taakw pyoknv nyi vdwa minto, “Bunua sokv agumlo bvngroto! ngo abu gv naam a bajar mookubv mvku mabvka!” \v 17 \x - \xo 2:17 \xo*\xt Miri 69:9\xt*\x*Ninyigv lvbwlaksu vdwv mvngpa nyatoku Darwknv Kitaplo mindu, “Ho Pwknvyarnv no gv naam ha ngoogv mvngbiula kumnam si vmv jvbv gudu.” \p \v 18 Jius nyi kainv vdwv Jisunyi mirwkla tvuto, “No sum rila dunv vla ngonua ogu lamrwpanam go rila kaatamre?” \p \v 19 \x - \xo 2:19 \xo*\xt Mt 26:61; 27:40; Mk 14:58; 15:29\xt*\x*Jisu mirwkto, “So Pwknvyarnvnaam sum toyak tvka okv ngo alu loum lo sum mvdi jiriku.” \p \v 20 “No alu loum lo sum mvdi jitv dunvre? Vla bunu ninyia tvvkato. Sum Pwknvyarnvnaam sum mvdubv anying champi gola nyingkv gobv ripvnv!” \p \v 21 Vbvritola Jisu gv Pwknvyarnvnaam vnam si ninyigv ayakka minpvnv. \v 22 Vkvlvgabv vdwlo nw sinam lokv turkur tokudw, ninyigv lvbwlaksu vdwv nw sum minpvnv vla mvngpa toku, okv bunu Darwknv Kitap okv Jisu ogugo mimpvkudw hum mvngjwng toku. \s Nyi singdung nga Jisu gv chinam \p \v 23 Vngbodvnam pumja lo Jisu gv Jerusalem lo doolwk dvla, ninyigv lamrwpadubv mvnam rinam a kaala awgo nyi vdwv ninyia mvngjwng toku. \v 24 Vbvritola Jisu atubongv bunua mvngjwk matoku, ogulvgavbolo hv bunu mvnwngnga chintoku. \v 25 Hoka bunugv lvgabv yvvka ninyia minji sego kaamato, ogulvgavbolo bunugv haapok arwnglo ogugo doopvdw hum atuv chinsu toku. \c 3 \s Jisu okv Nikodemas \p \v 1 Hoka Jius vdwa rigvnv nyi go aminv Nikodemas vnamgo dooto, hv Parisis haalung lokv. \v 2 Ayu yupgolo hv Jisu gvlo vngto okv ninyia tvvkato, “Tamsarnv, ngonu chindu Pwknvyarnv nam tamsarnvbv vla vngmupvnv. Yvvka no gv rinam vbv lamrwpadubv rinam a rinyu mare Pwknvyarnv ngv ninyia lvkobv dooming gvma bolo.” \p \v 3 Jisu mirwksito, “Ngo nam jvjvbv mindunv; Lvnyibv kuu bvngdi kuma bolo yvvka Pwknvyarnv gv Karv nga kaapa kumare.”\f + \fr 3:3 \fr*\fqa lvkodv; \fqa*\ft Vmalo\ft*\fqa aolokv\fqa*\f* \p \v 4 “Nyi ngv nyigabv rikunv oguaingbv bvngdi kodu kubv?” Nikodemas tvvkato. “Hv lvkodv bvngdi kodu kubv vla anv gv namam lo aala nyuku mare!” \p \v 5 “Ngo jvjvbv nam mindunv,” Jisu mirwkto. “Yvvka Pwknvyarnv gv Karv lo vdwloka aanyu mare isi okv Darwknv Dow lokv bvnglin kuma dvdvlo. \v 6 Nyi v anvabu lokv bvngnam v nyi amarbv ridunv, vbvritola Darwknv Dow lokv bvngnam v dow bv ridunv. \v 7 Ngo gv nonu mvnwngnga kuu bvngdi kolaka vnam a no lamrwpamabvka.\f + \fr 3:7 \fr*\fqa lvkodv; \fqa*\ft Vmalo \ft*\fqa aolokv.\fqa*\f* \v 8 Doori v ogolo ridubv mvngdudw hoka ridu; nonu ho gv adua tvvpa nyumdo, vbvritola nonuno chima v ogo lokv aapvnvdw okv ogolo vngdu nvdw. Dow lo kuu bvngnam v mvnwng v ho apiabv ridunv.” \p \v 9 Nikodemas tvvkato, “Si oguaingbv rinyu dunv?” \p \v 10 Jisu mirwkto, “No Israel gv kainv tamsar nvgobv ridu, vbvritola no sum chima dunvre? \v 11 Ngo jvjvbv nam mindunv: ngonu ogugo chindudw hum mindu okv ogugo kaadudw hum minpa jido, vbvritola nonuno yvvka ngonugv doin a naarwk sinv kaama. \v 12 Vdwlo ngo nyiamooku gv lvgabv nam minji renyi no nga tvjwngmanv; oguaingbv no tvjwng dukubv vdwlo ngo nyidomooku gv lvgabv nam minji rikunyi? \v 13 Nyia Kuunyilo nyidomooku tolokv inv mvngchik, ho lvvya yvvka nyidomooku ao tolo chaakwnv kaama.” \p \v 14 \x - \xo 3:14 \xo*\xt Num 21:9 \xt*\x* Chukrimooku lo Moses gv daachwng tabwa svngtung ao golo timpvto, vbvdvdvbv Nyia Kuunyilo ngamka aolo timpv rungre, \v 15 vkvlvgabv yvv mvnwngngv ninyi mvngjwng rikudw v turbwngnv singnam a paare. \v 16 Pwknvyarnv nyiamooku a achialvbv pakla ninyigv Kuunyilo akin mvngchik a jitoku, vkvlvgabv yvvdw ninyia mvngjwng rinv v simare vbvritola turbwngnv singnam a paare. \v 17 Pwknvyarnv ninyigv Kuunyilo nga nyiamooku so gv nyi vdwa jwngkadaka yanv gubv imu ma, vbvritola ringyanv gubv imu pvnv. \p \v 18 Yvvdw Kuunyilo nga mvngjwng rekunv bunua jwngkadaka kumare; vbvritola yvbunudw mvngjwng marinv ho vdwa jwngkadaka roku, vkvlvgabv vbolo hv bunu Pwknvyarnv gv Kuunyilo akin a mvngjwng kuma. \v 19 Jwngkadaka ngv svbv rireku: loung ngv nyiamooku so aatoku, vbvritola nyi vdwv loung nga kaiyabv kanv yanga mvngbiu yatoku, ogulvgavbolo bunugv rinam mvngnam v alvmatoku. \v 20 Yvvdw alvmanv nga ridunv hv loung nga kaanwng madunv, okv lounglo aamadunv, ogulvgavbolo ninyibunugv alvmabv rinam a kaatam nwngma dunv. \v 21 Vbvritola yvvdw jvjv rungnv nga ridunv, hv lounglo aadunv, ninyibunugv Pwknvyarnv gvlo mvnglwkkaalwk bv rinam a kaatam dubv vla. \s Jisu okv Jon \p \v 22 So kochingbv Jisu okv ninyigv lvbwlaksu vdwv Judia mookubv vngtoku, hoka bunua lvkobv achukgo relwk tvkula okv nyi vdwa baptisma naamu toku. \v 23 Hoka Jon ka Ainon nampum lo Salem vnam lokv adumako lo baptisma jidungla reto, ogulvgavbolo ho mooku hoka isi v kaigo dookunam lvgabv nyi vdwv Jon gvlo baptisma jiku dubv vla aatoku, hv bunua hoka baptisma jitoku. \v 24 \x - \xo 3:24 \xo*\xt Mt 14:3; Mk 6:17; Lk 3:19,20\xt*\x* So si Jonnyi patwk lvkma dwbv ripvnv. \p \v 25 Jon gv lvbwlaksu megonv darpudvbv sokbwngnam lvkwngbv Jius \f + \fr 3:25 \fr*\fqa jius ako; \fqa*\ft Megonv kitaplo doodu \ft*\fqa jius megonv.\fqa*\f*nyi gonyi larmi surapto. \v 26 Vkvlvgabv bunu Jon gvlo vngtoku okv minto, “Tamsarnv, no mvngpa dukudw Jordan takdv gv doonyi chaaku kyamgv nam lvkobv rinv nyi, okv yvvgv lvgabv no mindudw? Alvdo, hv nyi vdwa baptisma jiduku okv nyi mvnwngngv hvkv gvlo vngdung duku!” \p \v 27 Jon mirwkto, “Yvvka ogugo doogv nyuma vdwlo Pwknvyarnv hum ninyi jima dvdvlo. \v 28 \x - \xo 3:28 \xo*\xt Jn 1:20\xt*\x* Nonu ngoogv minam ha tvvnvkaanv pingko nyi vdwv, ngo minto ‘ngo Kristo ma, vbvritola ngam ninyia vngcho yamu pvnv.’ \v 29 Nyimv nyamjibongv paapum gvjinv gvbv ridu; vbvritola paapumgvjinvgv ajin v, dakdula tvrianv, himpu yadu vdwlo hv paapumgvjinvgv gaam a tvvpa rikudw. Svbv dvdvbv ngo atubogv mvngpuv punya dukunv. \v 30 Hv kaiyaya rungre, ngo miang yaya rungre.” \s Hv Nyidomooku tolokv inv \p \v 31 Hv nyido mooku tolokv inv mvnwngnga kaiyadunv. Hv yvvdw Siching sokvdw Siching so gvbv ridunv okv Sichingmooku lvgabv mindu, vbvritola hv yvvdw nyido mooku tolokv idunv mvnwngnga kaiyanv. \v 32 Hv minpado ogugo hv kaapvdw okv tvvpvdw, vbvrijvka yvvka ninyigv doin ha torwk sinv kaama. \v 33 Vbvritola yvvdw ninyigv doin ha naarwk sidunv hv Pwknvyarnv jvjv rungnv ngv vla chindu. \v 34 Yvvnyi Pwknvyarnv vngmu pvdw hv Pwknvyarnv gv gaam a mindu, ogulvgavbolo Pwknvyarnv ninyigv Darwknv Dow ha ninyi gvlo jinya chekala jito. \v 35 \x - \xo 3:35 \xo*\xt Mt 11:27; Lk 10:22\xt*\x* Abu ninyigv Kuunyilo nga pakdu okv ogumvnwng nga ninyigv laak lo jilwk toku. \v 36 Yvvdw Kuunyilo nga mvngjwng dunv turbwngnv singnam ha paare; yvvdw Kuunyilo gv minam ha tvvma dunv hv singnam a paamare, vbvritola Pwknvyarnv gv mvritririt jiku arwng lo doore. \c 4 \s Jisu okv Samaritan nyimv \p \v 1 Parisi vdwv Jisu Jonnyi kaiyabv nyi naalwkla okv baptist jidu vla tvvpato. \v 2 Minje jvbolo Jisu atuv yvvnyika baptisma jimato; ninyigv lvbwlaksu vdwv mvngchik jito. \v 3 Vkvlvgabv vdwlo Jisu ogugo minpvdw tvvtoku, hv Judia nga vngyula okv Galili bv vngkur toku; \v 4 ninyigv vngku lamtv ngv Samaria bv vngpitla vngdubv rito. \p \v 5 \x - \xo 4:5 \xo*\xt Atk 33:19; Js 24:32 \xt*\x* Samaria lo Sikar vnam banggu lo hv aalwk toku, ho Jakop gv ninyigv kuu Josepnyi jinam rongo lokv adu mato. \v 6 Jakop gv isikua ngv hoka dooto, okv Jisu, moing vngkunamv anyu kuma toku, isi kua hoka dootungla doonu toku. Vbvrire hoka alu lopo bv rito. \p \v 7 Samaritan nyimv gonv isi mego tokdubv hoka aato, okv Jisu ninyia minto, “Nga isi tvngse go jilabv,” \v 8 Ninyigv lvbwlaksu vdwv dvnam rvvbv banggu lo vngyu roto. \p \v 9 \x - \xo 4:9 \xo*\xt Ej 4:1-5; Neh 4:1,2\xt*\x*\f + \fr 4:9 \fr*\fqa Jius vdwv rinvmare kobu okv bati vdwv samaritan vdwgv rinvkunama \fqa*\ft Vmao \ft*\fqa Jius vdwv samaritan vdwa hogugoka rimisumadunv.\fqa*\f*Nyimv angv mirwksito, “No Jiu go, okv ngo Samaritan nyimv go—vkvlvgabv no oguaingbv nga tvngnamgu koodunv?” (Samaritan vdwgv dvnv tvngnvnv koobu okv bati vdwa Jius vdwv dvnv tvngnv madunv.) \p \v 10 Jisu mirwksito, “No Pwknvyarnv gv jinam a okv nam isi tvngse go koodudw ninyia chinv guilo, no ninyia koya dvnvpv, okv hv nam turgvnv isi a jiri nvpv.” \p \v 11 Nyimv angv minto, “Tamsarnv, no isi toknvnv bvngma, okv isi kua ngv arwng chekwng do. Ogolo no turnvnv isi a paala dubv? \v 12 Si ngonugv abuapa Jakob gv ngonua isi kua jinammv; ninyi okv ninyigv kuunyilo, okv ninyigv sonam svnwngsvmin mvnwngngv soka tvngnya pvnv. No atuv Jakobnyi kaiyanv gubv minsu dunvre?” \p \v 13 Jisu mirwksito, “Yvvdw so gv isi a tvngdunv hv tvngnwng nwngkor reku, \v 14 Vbvritola yvvdw ngoogv isi jinam ha tvngdunv hv vdwloka tvngnwng nwngkor kumare, ngoogv ninyia isi jinammv ninyigv lvgabv isi boklin sinv aingbv rila ninyi singnam a turnam jinv isi gubv rire okv ninyi turbwngnv singnam a jire.” \p \v 15 Nyimv angv ninyia minto, “Tamsarnv, ho isia ngam jilabvkv! vbvrikubolo ngo vdwloka tvngnwng mvngkor kuma dukubv, okv soka isi tokbv aakwng kuma dukubv.” \p \v 16 Jisu ninyia minto, “No vngyila no gv nyilua gokte kuka, okv aakur lakuka.” \p \v 17 Hv mirwkto, “Ngo nyilu guka kaama.” \p Jisu mirwk sutoku, “Noogv ngo nyilu kaama vla minam v no jvjvbv mirungdo. \v 18 No nyi angu go nyilubv mvtoku, okv noogv vjak lvkobv doogvnam nyi angvka noogv nyilu jvjvma. No nga jvjvbv minpa gvibv.” \p \v 19 Nyimv angv minto, “Tamsarnv, ngo kaanam v no nyijwk go,” \v 20 “Ngoogv Samaritan abuapa vdwv Pwknvyarnvnyi so moodw so kumtojotoku, vbvritola nonu Jius vdwv Jerusalem v ngonugv Pwknvyarnvnyi kumjijojiku mooku v vla mindo.” \p \v 21 Jisu ninyia minto, “Nyimv, nga mvngjwng tvka, vkvnv aluv aariku nyi vdwv Abunyi so moodw sokaka kumnyajonya kumare vmalo Jerusalem loka kumnyajonya kumare. \v 22 Nonu Samaritan vdwv jvjv rungbv chima nonu yvvnyi kumdujodu nvdw; vbvritola ngonu Jius vdwv chindu ngonu yvvnyi kumdujodu nvdw, ogulvgavbolo so si Jius lokv ringlinbaalin v aadu. \v 23 Vbvritola aluv aariku okv vjak si doopv, Pwknvyarnv gv Dow gv jwkrw lokv nyi vdwv Abunyi jvjvbv kumlajola, ninyigv mvnglwk kaalwkbv kumrejoreku. \v 24 Pwknvyarnv Dowbv ridunv, okv yvv ninyia kumdujodunv hv jvjv rungbv okv dow bv kumlajola rirung sego.” \p \v 25 Nyimv angv ninyia minto, “Ngo chindu Kristo aariku, okv vdwlo hv aarikudw, hv ogumvnwng nga ngonua minbwk jireku.” \p \v 26 Jisu mirwk sutoku, “Hv dv ngo mabv, nam lvkobv raamisidunv.” \p \v 27 Vbvrire hoka Jisu gv lvbwlaksu vdwv aakur toku, okv bunu ninyia nyimv gonyi raami sudubv kaala kairungbv lamrwpanya toku. Vbvritola bunugv lokv yvvka nyimv anga “No ogugo mvngdu?” Vla minv kaamato, vmalo Jisu nyika “No ogubv nyimv anga raami sudunv?” vla tvvka nvgoka kaamato. \p \v 28 Vbvrikunamv nyimv angv isi pvchwng nga kayupila, banggubv vngkur toku, okv hoka nyi vdwa mintoku, \v 29 “Aato okv nyi anga kaakwto ngoogv ogugo rikunam mvnwngnga minpa nvgo. Kristo vnammv v bri?” \v 30 Vkvlvgabv bunu banggu a kayupila okv Jisu gvlo vngtoku. \p \v 31 Vbvridung rilo lvbwlaksu vdwv Jisunyi dinchi rungbv minto, “Tamsarnv, dvnam go dvlakv!” \p \v 32 Vbvritola hv mirwkto, “Ngoogvlo nonugv chimanam dvnam v doodu.” \p \v 33 Vkvlvgabv lvbwlaksu vdwv bunugv aralo tvka minsunyato “Nyi gunv ninyia dvnamgu bvnglwk jipv nvgu bri?” \p \v 34 Jisu bunua minto, “Ngoogv dvnam hv Pwknvyarnv gv mvngkubv rinam angv nw ngam vngmunv okv ngo ninyigv rimidubv jinam ha rirungre. \v 35 Nonu mimbwng namgo doodu, ‘Poolu pwpi go doodvdu aam nvdwv’vla. Vbvritola ngo nonua mindunv, rongo nga alvbv kaatoka; rongo gv aam hv nginduku okv nvvdubv riduku! \v 36 Yvvnyiv aam nvvpvdw nvvjo nga paadu okv turbwng gvnv dubv nvvchingla vvpvdu, ho hv lvvlwk nvla nvvchingnv lvkobv himpu pubam dubv vla. \v 37 ‘Nyi akonv lvvriare nyi akonv nvvching riare’ vnam si jvjv rungdo. \v 38 Ngo nonugv rongo nyingma kolo nonua aam nvdubv vngmuto; kvvbi vdwv hoka nyingdu okv nonuno boksi paayadu.” \p \v 39 Achialvnv Samaritan nyi vdwv Jisu nyi mvngjwng toku ogulvgavbolo nyimv angv minto, “Ngoogv ogumvnwng riku nama hv ngam minpa toku.” \v 40 Vkvlvgabv vdwlo Samaritan vdwv hv golo aatokudw bunu ninyia dinchi rungbv minto bunua lvkobv dooming gvdubv, okv Jisu hoka alu lonyi go dootoku. \p \v 41 Achialv nyi go ninyia mvngjwng toku ninyigv doin a tvgvrila. \v 42 Okv bunu nyimv anga mintoku, “Ngonu vjak mvngjwng dukunv, noogv minam lokvma, ngonu atuv ninyi gvlo tvvnam lokv okv ngonu chinduku jvjvbv hv nyiamooku gv Ringnvbaanv gorung.” \s Jisu nyigam ako gv kuunyilo nga mvpu jitoku \p \v 43 Hoka alu lonyi go dooro kochingbv, Jisu vngraplaku okv Galili bv vngtoku. \v 44 \x - \xo 4:44 \xo*\xt Mt 13:57; Mk 6:4; Lk 4:24\xt*\x* Hv atubongv minsuto, “Nyijwk ka atubogv mooku lo mvngdv madunv.” \v 45 \x - \xo 4:45 \xo*\xt Jn 2:23\xt*\x*Vdwlo hv Galili lo vngchi tokudw, nyi vdwv ninyia alvrungbv aamu toku, ogulvgavbolo bunu Jerusalem lo vngbo pumja hoka vngtoku okv ho pumja hoka bunu ninyigv rinam mvnwngnga kaatoku. \p \v 46 \x - \xo 4:46 \xo*\xt Jn 2:1-11\xt*\x*Vbvrikunamv Jisu Galili gv Kana nampum lo vngkur toku, ninyigv isi ha anggor ala bv mvku hoka. Sorkari nyigam go hoka dooto ninyigv kuunyilo ngv Kaparnaum lo lvvma toku. \v 47 Vdwlo hv Jisu Judia lokv Galili lo aapv vla tvvpa pvkudw, hv Jisu gvlo aala okv ninyia tvvkato Kaparnaum bv vngla ninyigv kuunyilo sida svngv bv rinv nga mvpu jilabv vla dinchi rungbv minto. \v 48 Jisu ninyia minto, “Nonu, yvvka mvngjwng mare vdwlo nonu kaasartabo okv lamrwpanam go kaama dvdvlo.” \p \v 49 Nyigam angv mirwkto, “Tamsarnv, nga lvkobv vngming gvcholabv ngoogv kuunyilo ngv sitv madvlo.” \p \v 50 Jisu ninyia minto, “Vngnyila, no gv kuunyilo ngv turriku!” \p Nyi angv Jisu gv minam a mvngjwngto okv vngtoku. \v 51 Ninyigv nampum lamtv hoka ninyigv pakbu vdwv ninyia kaarwksula yunying nga gvjito, “No gv kuunyilo ngv turduku!” \p \v 52 Hv bunua tvvkato vdwlola ninyigv kuunyilo ngv alvyakunamv, okv bunu mirwkto, “Doonyi hv chaanyala tabv rilo tamiramhv ninyia liu toku.” \v 53 Vbvrikunamv abu angv mvngpa toku, ho dw lo Jisu gv ninyia “No gv kuunyilo ngv turriku,” vla mindwbv ritoku. Vkvlvgabv hv la okv ninyigv nyimv kuu vdwv mvngjwng nyatoku. \p \v 54 Judia lokv Galili bv aaro kochingbv si Jisu lvnyi naabv lamrwpadubv rila kaatam namv. \c 5 \s Svpar pargo lo nyi mvpu kunam \p \v 1 So kochingbv, Jisu dormo pumja lvgabv Jerusalem bv vngtoku. \v 2 Jerusalem gv svlar agi nvchilo svpar pargo dooto\f + \fr 5:2 \fr*\fqa Svlar Agi nvchilo svpar pargo; \fqa*\ft Vmalo \ft*\fqa Svlar Svpar nvchilo dooku go.\fqa*\f* taabio angu goka dooto; Hebru gaam bv um Betjata vla minto.\f + \fr 5:2 \fr*\fqa Betjata; \fqa*\ft Megonv kiap lo doodu \ft*\fqa Betesda.\fqa*\f* \v 3 Lvvmanv nyipam go taabio lo karpv nyato—nyikchingnv, lvpiknv, okv digwngnv. Bunu isi gv binam a kayala dooto,\f + \fr 5:3 \fr*\ft Megonv kitap lo bars 3-4 sum lvkpwngdo: \ft*\fqa Bunu isi v biridw vla kaaya nyato, \fqa*\fv 4\fv* ogulvgavbolo lvko lvkbv Ahtu gv nyidogindung ila svpar gv isia bidubv mvto. Isi gv birinyi yvv svpar lo aacho pvdw ogunv lvvmabv rijvka hv pooya toku.\f* \v 4 ogulvgavbolo nyido gindung ngv idw dwkibv ila isi a bidubv mvto. Vbv isi v birap rinyi yvvdw hoka poklwk chodunv hv ogugo lvvma go gvpvdw poya dukunv. \v 5 Hoka nyi ako anying chaam gola nyingpinw go lvvmala doonvgo dooto. \v 6 Jisu nyi anga hoka doodubv kaatoku, okv hv chintoku nyi angv vkvjegu kaibv lvvmala doopv nvgo vla; vkvlvgabv hv ninyia tvvkato, “No chvrv kunvpv mvngdure?” \p \v 7 Lvvmanv nyi angv mirwksito, “Tamsarnv, vdwlo svpar bolokv isi v birinyi ngam bolo dvlwk jinv nyi go doyama; vdwlo ngo gilwk dubv ritv rinyi, nyigonv gilwk choyado.” \p \v 8 Jisu ninyia minto, “Gudung tokuka, noogv doopikarpi nvnv nga naarap tokuka, okv vngkar tokuka.” \v 9 Vjakgobv nyi angv alvtoku; hv ninyigv karpi nvnv nga naarap toku okv vngkar raptoku. \p Vbvriri aluv Jius Doonualu bv ritoku, \v 10 \x - \xo 5:10 \xo*\xt Neh 13:19; Jer 17:21\xt*\x* Vkvlvgabv Jius nyi rigvnv vdwv poyakunv nyi anga mintoku, “Silu Jius Doonualuv, okv noogv karpiu nvnv nga baknam si ngonugv Pvbv nga rinying do.” \p \v 11 Hv mirwkto, “Ngam mvpunv nyi angv ngam karpiu nvnv nga naarapla vngto kuka vla minto.” \p \v 12 Bunu ninyia tvvkato, “Nam sum ritokv vla minv nyi angv yvvla?” \p \v 13 Vbvritola mvpunam nyi angv Jisu yvvdw um chimato, hoka nyi nyipam go dooto, okv Jisu nyipam lokv vnglintoku. \p \v 14 Ayungjvma nga, Jisu nyi anga Pwknvyarnvnaam lo kaapa toku okv minto, “Tvvtoka, no alvrungpvku; vkvlvgabv rimur kumabvka vmalo alvmanv ngv nam rijila.” \p \v 15 Vbvrikunamv nyi angv vngtoku okv Jius nyi rigvnv vdwa minpa toku ninyia mvpunv nyi angv Jisu kv vla. \v 16 Vkvlvgabv bunu Jisunyi alvmabv rirap toku, ogulvgavbolo bunugv Jius Doonualu lo hv nyi anga mvpu jinam lvgabv. \v 17 Jisu bunua mirwkto, “Ngoogv Abu alu lokia nyingdunv, okv ngooka nyingrung jinv.” \p \v 18 So minam si Jius nyi vdwa kaiyayabv ninyia mvkidubv mvngmuto; Jius doonualu gv Pvbv nga mvyakmvchak mvngma, vbvritola hv minto Pwknvyarnvnyi atugv Abu vkv okv svbv hv atuv Pwknvyarnvnyi karingching dubv minsuto. \s Kuunyilo gv Tujupkunam \p \v 19 Vkvlvgabv Jisu bunua mirwksito, “Ngo nonua jvjv nga minjidu: Kuunyilo ngv hv atuv oguguka rinyuma; hv ninyigv Abu gv rinam a kaagvrila rimwngdunv. Abu ogugo ridudw, Kuunyilo ngvka ridu. \v 20 Abu Kuunyilo nga pakdu okv ninyia ninyigv rinam mvnwngnga kaatamdu. Hv ninyia sum kaiyabv ridubv, okv nonu mvnwngngv mvngngak reku. \v 21 Abu gv nyi sinv nga turkur moduku okv singnam a bunua jidu, vkv apiabv Kuunyilo ngvka ninyigv mvngkubv bunua singnam a jidu. \v 22 Abu yvvnyika jwngkadaka madu. Hv ninyigv Kuunyilo nga ogumvnwng nga jwngkadaka dubv jito, \v 23 Abunyi mvnwngngv mvngdvnam aingbv, Kuunyilo ngaaka mvngdv dubv. Yvvdw Kuunyilo nga mvngdv madunv hv ninyia vngmunv Abu nyika mvngdv madunv.” \p \v 24 “Ngo nonua jvjv nga minjidunv: yvvdw ngoogv gaam ha tvvdunv okv ngam imu nvnyi mvngjwng dunv hv torbwngnama paariku. Hv jwngkadaka lo domare ogulvgavbolo hv sinam loka vngbola turnamlo aapv kunv. \v 25 Ngo nonua jvjv nga minjidunv: dw ngv aadungduku—dw ngv aaropvku—vdwlo sinv vdwv Pwknvyarnv gv Kuunyilo gv gaam a tvvpare, okv yvvbunudw um tvvpa rinv hv turnamlo aariku. \v 26 Abunyi atuv turnam gv kolv ngv, vbvdvdvbv ninyigv Kuunyilo nga turnam gv kolv gubv mvpvkunv. \v 27 Hv Kuunyilo gvbv alvpoma nga jwngkadaka nvnv ngaaka jipv, ogulvgavrinyi hv Nyia Kuunyilo ngv. \v 28 Nonu sum lamrwpagv mabvka, sinv mvnwngngv ninyigv gaam a tvvpadwv aariku \v 29 \x - \xo 5:29 \xo*\xt Dan 12:2\xt*\x*okv bunugv nyibung vdwlokv linreku: yvvbunudw alvbv rikunv vdwv gudungla okv turreku, okv yvvbunudw alvmanv nga rikunv vdwv gudungre okv darra koore.” \s Jisu gv lvkwngbv minjinam \p \v 30 “Ngo atuv oguguka rinyuma, Pwknvyarnv gv minam mvngchik a ngo makardu, vkvlvgabv ngoogv makarnamv jvjvdu, ogulvgavbolo ngo atuv alvnam lvgabv ritvma, vbvritola ngam vngmunv mvngchik gv mvnggiabv rijire.” \p \v 31 “Ngo ngo atubogv lvkwngbv minjidunv bolo, ogugo mindudw hv torwk sunam jvjv gubv rilin jimare. \v 32 Vbvritola ngoogv lvkwng nga minji nvgo akin go doodu okv ngo chindu hv ogugo ngo lvkwngbv minam dvdv ngv jvjvngv. \v 33 \x - \xo 5:33 \xo*\xt Jn 1:19-27; 3:27-30\xt*\x* Jon ho angv yvv gvlo nonu nonugv gindungpingko nga vngmu pvdw, okv hv jvjvgv lvkwng nga japjito. \v 34 So si vbvma, ngo nyi mirianv ako doodu vla, ngo sum mimwngdunv nonua ringnam vdwa paamu dubv. \v 35 Jon mvru aingbv rito, guto okv ungkato, okv nonu ninyigv lounglo dw achukgo himpu karnvpv vla mvngdungto. \v 36 Vbvritola ngo atubogv lokv minse risego doodu so si Jon gv minam vdwaka kaiyanv go: ngo ogugo ridudw, ho hv, ngo Abu gv ngam ridubv jinammv so vdw si ngogvbv miriadu okv Abu ngam vngmupvnv vla kaatamdu. \v 37 \x - \xo 5:37 \xo*\xt Mt 3:17; Mk 1:11; Lk 3:22\xt*\x* Okv Abu, yvvdw ngam vngmunv, ngoogv lvkwng ngaaka minjidu. Nonu ninyigv gaam ha vdwloka tvvkwma vmalo ninyigv nyukmu aka kaakwma, \v 38 okv nonu ninyigv doin a nonugv haapok lo vvpvma, okv nonu nw gv vngmunam angaka mvngjwngma. \v 39 Nonu Darwknv Kitap vdwa puri rido, ogulvgavbolo nonu mvngdo bunu gvlo turbwng nama paare vla. Okv si Darwknv Kitaplo ngoogv lvkwngbv mindu! \v 40 Vbvrijvka nonuno turnam paanam lvgabv ngoogvlo aanvpv vla mvngma.” \p \v 41 “Ngo nyia vdwgv hartvnama makar madunv. \v 42 Vbvritola ngo chindu nonu oguaingnv nyi gudw, okv ngo chindu nonugv haapok lo Pwknvyarnv gv lvgabv aya namgo dooma. \v 43 Ngo Abu gv jwkrw ha lvkobv aagv pvnv, vbvritola nonuno nga torwk suma; vdwlo, vbvrijvka, kvvbi akonv ninyigv atugv jwkrw ha lvkobv aagv nama, nonu um torwk sure. \v 44 Nonu akonv akonvnga hartv minsu nama mvngbiu do, vbvritola nonu Pwknvyarnv akin mvngchik lokv hartvnama paanvpv vla rikwma; vbvrikunamv, oguaingbv nonu nga mvngjwng nyudubv? \v 45 Vbvrijvka, mvngma bvka, Pwknvyarnv gvlo ngo nonua gungnying lwkji bongv vla. Moses nonugv mvnggingla dvmin kunam, hv nonua gungnying lwkji bongv. \v 46 Nonuno Mosesnyi jvjvbv mvngjwng doonv guilo, nonu ngaaka mvngjwng doore, ogulvgavbolo hv ngoogv lvkwngbv lvkpvto. \v 47 Vbvritola hv ogugo lvkpvdw um nonuno mvngjwng manv ngv, oguaingbv ngoogv minam a nonu mvngjwng nyudubv?” \c 6 \s Jisu hejar angu nyi vdwa dvnam dvmu toku \r (Mt 14:13-21; Mk 6:30-44; Lk 9:10-17) \p \v 1 So kochingbv, Jisu Galili Svpar vmalo, Tiberias Svpar vlaka minam a vngbola vngtoku. \v 2 Nyi nyipam twngtv nvgo ninyia vngming gvto, ogulvgavbolo bunu ninyigv lvvmanv vdwa lamrwpadubv mvpuripu nama kaatoku. \v 3 Jisu moodw gulo chaatoku okv ninyigv lvbwlaksu vdwa lvkobv dootung toku. \v 4 Vngbokunam Pumja ridw v nvchi toku. \v 5 Jisu kaitkarla kaato okv nyipam v nw gvlo aadungdubv kaapato, vkvlvgabv nw Pilipnyi tvvkato, “Ngonu so nyi vdw sum dvgu dubv dvmunam lvgabv ogolo dvnam rvvpa nyuredw?” \v 6 Hv svbv minam si Pilipnyi tvvka rungbv minto; minjvjvbolo hv chincho suto ogugo hv rise ngvdw. \p \v 7 Pilip mirwkto, “Nyichar mvnwngnga achukgo dvmu dajvka, so si lokdwng lvngnyi go \f + \fr 6:7 \fr*\fk silver coins: \fk*\ft A silver coin was the daily wage of a rural worker (see Mt 20.2).\ft*\f*dinchirungre dvgudvbv dvnam rvvdubv.” \p \v 8 Ninyigv lvbwlaksu akonv, Andriu, Saimon Pitar gv boru bv rinv, angv minto, \v 9 “Olo vka vmi ako vtwng tangu go okv ngui nvnyi go gvnvgo doopv. Vbvritola hv so nyi mvnwng gv lvgabv chirung mare.” \p \v 10 Jisu bunua minto, “Nyi vdwa dootung dubv mvtoka,” (Hoka achialvgo nvmwng ngv dooto.) Vkvlvgabv nyi mvnwngngv dootung nyatoku; hoka ho nyiga dvdv ngv hejar angu gubv ritoku. \v 11 Jisu vtwng nga naato, okv Pwknvyarnvnyi umbonyikv vto, okv hoka doonv nyi vdwa ortoku. Nw ngui haka vbvdvdvbv mvto, okv bunu mvnwngngv vdwgo dvla pvkudw dvgubv dubv dvtoku. \v 12 Vdwlo bunu mvnwngngv dvji dubv dvto kudw, nw ninyigv lvbwlaksu vdwa minto, “Dvlv nga naakumto; akoka ornam orsubv ora momabvju.” \v 13 Vkvlvgabv bunu vtwng tangu nyi vdwgv dvkunam lokv dvtung dvngo dvlv mvnwngnga paapi vring gola anyigo naakum toku. \p \v 14 Jisu gv svbv lamrwpanam rila kaatam nama kaala hoka nyi vdwv minto, “So si jvjvbv Nyijwk gurung\f + \fr 6:14 \fr*\fk silver coins: \fk*\ft A silver coin was the daily wage of a rural worker (see Mt 20.2).\ft*\f* Sichingmooku so aakujinv akonv!” \v 15 Bunu ninyia naatungla Dvbv bv mvlilala tvdu vla Jisu chintoku; vkvlvgabv nw atubongv moodw vdwbv vngyu toku. \s Jisu isi aolo vngkar toku \r (Mt 14:22-33; Mk 6:45-52) \p \v 16 Vdwlo arium tokudw, Jisu gv lvbwlaksu vdwv svpar lo ilwk toku, \v 17 svpw gulo aalwk toku, okv svpar lo Kaparnaum kiambv vngkorla vngtoku. Arium kanv toku, okv Jisu vjaklodvbv bunu gvlo aatv madvto. \v 18 Vbvrikunamv kainv doori go rilwkto okv isi a kiokdubv mvtoku. \v 19 Lwbwlaksu vdwv svpwa dula lvtw angu vmalo akv gubv dulwk toku vdwlo bunu Jisunyi isi aolo vngdung dubv, svpw nvchilo aadung dubv kaapa toku, okv bunu busu nyatoku. \v 20 Jisu bunua minto, “Nonuno busu mabvka, si ngo sumabv!” \v 21 Vbvrikunamv bunu mvngpula ninyia svpw arwnglo aamu toku okv svpw lo bunugv vnglwkjiku mooku lo baapubv vngchi nyatoku. \s Nyi vdwv Jisunyi makar nyatoku \p \v 22 Logo nvnga nyipam v svpar takdv gonvbv doonv vdwv oloka svpw ngv akin gumwng vla mvngdi nyatoku. Bunu Jisunyi ninyigv lvbwlaksu lvkobv vngma, vbvritola bunu ninyia kayupila vngyu ropvku vla chintoku. \v 23 Kvvbi svpw vdwv, Tiberias lokv, Jisu gv vtwng nga umbonyikv vro kochingbv nyi vdwa dvmuku mooku nvchi gv isi adarlo aakum nyatoku. \v 24 Vdwlo nyipam v Jisu hoka dooma, ninyigv lvbwlaksu vdwvka dooma vla kaato kudw, bunu ho svpw vdw ho aanyatoku okv ninyia kaakarla Kaparnaumbv vngtoku. \s Jisu turnam gv vtwng ngv \p \v 25 Vdwlo nyi vdwv Jisunyi svpar gv takdv gunvlo kaapa tokudw, bunu ninyia tvvkato, “Tamsarnv, vdwlo no so aapvnv?” \p \v 26 Jisu mirwksito, “Ngo nonua jvjv nga minpa jidunv: nonuno ngam makardu ogulvgavbolo nonu vtwng nga dvla okv nonugv mvngnam a dvkunam lvgalo, ngoogv lamrwpanam rinam a chinam lokvma. \v 27 Alvmanv gubv rijinv dvnam lvgabv rima bvka, vmabvya turbwngla svngya jinv dvnam lvgabv rilaka. So siinv Nyia Kuunyilo gv nonua dvnam jiji namv, ogulvgavbolo Pwknvyarnv Abu ninyia alvnvgobv tolwk laku mvu pvkunv.” \p \v 28 Vkvlvgabv bunu ninyia tvvkato, “Pwknvyarnv gv mvnglwkbv rinam lvgabv ngonu ogugo rila sego bri?” \p \v 29 Jisu mirwksito, “Pwknvyarnv gv nonua ritokv vla mvngnamv si ninyigv vngmunam anga mvngjwng laka vla.” \p \v 30 Bunu mirwksito, “Ogu lamrwpanam go no rila kaatam dubv ngonu um kaagvrila nam mvngjwng dubv? No ogugo ridubv? \v 31 \x - \xo 6:31 \xo*\xt Mog 16:4,15; Miri 78:24 \xt*\x* Ngonugv abuapa vdwv chukrimooku lo manna nga dvto Darwknv Kitaplo minam aingbv, ‘Hv nyido mooku tolokv vtwng nga jito dvmu dubv.’” \p \v 32 “Ngo nonua jvjv nga minjidunv,” Jisu minto, “Moses nonua ogugo jipv kudw hv nyidomooku tolokv\f + \fr 6:32 \fr*\fqa Nonua Moses hogugo jinamv v mayi; \fqa*\ft Vmalo \ft*\fqa Nonua jinv angv hv Moses ma\fqa*\f* vtwng ma; so si ngoogv Abu nonua nyidomooku tolokv vtwng loda jenga jinv. \v 33 Pwknvyarnv gv vtwng jinammv hv yvvdw nyidomooku tolokv inv okv nyiamookua turnam jidu.” \p \v 34 Bunu ninyia kooto, “Tamsarnv, so gv dvnam a ngonua lokia jilabv.” \p \v 35 Jisu bunua mintoku, “Ngo kunv turnam gv vtwng ngv, yvvdw ngoogvlo aadunv vdwloka kano kumare; yvvdw ngam mvngjwng dunv vdwloka tvngnwng kumare. \v 36 Vjak, ngo nonua mindunv nonuno ngam kaaroku vbvritola mvngjwng mare. \v 37 Nyichar mvnwngnga yvvnyi ngo Abu ngam jidu kudw ngogvlo aareku. Ngo vdwloka ngogvlo aanv nga dakkurla vngyu mare, \v 38 ogulvgavbolo ngo nyidomooku tolokv inam hv ngo atugv mvngwngbv ridu bvma vbvritola ngam vngmunv ninyigv mvngnambv ridubv. \v 39 Okv so si ngam vngmunv ninyigv mvngnamv ngo ninyigv jinam mvnwng loka akonyika ngoomu marung dubv, vbvritola ngo bunua ataranya alulo bunua turrap modukubv. \v 40 Ngo Abu gv mvngnam v Kuunyilo nga kaanv mvnwngngv okv ninyia mvngjwngnv vdwv turbwngnv singnam ha paadubv. Okv ngo bunua ataranya alu lo turmu dukubv.” \p \v 41 Nyi vdwv ninyia bvdung-bvdungbv japnyato, ogulvgavbolo hv minto “Ngo nyidomooku tolokv vtwng inv ngv.” \v 42 Vkvlvgabv bunu minto, “So nyi si Jisu, Josep gv kuunyilo ngv, hv mari? Ngonu ninyigv abu nyila okv anvnyi chindu, vbvrikunamv vjak oguaingbv hv mindunvdw ngo nyidomooku tolokv ipvnv vla?” \p \v 43 Jisu mirwksito, “Nonugv pingkolo bvdung-bvdungbv mimabvka. \v 44 Yvvka ngoogvlo aanyu mare vdwlo ngam vngmunv Abu ninyia ngoogvlo naalwk jima redw; okv ngo ninyia ataranya alulo turrap moreku. \v 45 \x - \xo 6:45 \xo*\xt Aij 54:13\xt*\x* Nyijwk vdwv lwkgapto, ‘Mvnwngnga Pwknvyarnv tamsarto.’ Yvvdw Abunyi tvvgap dunv okv ninyi gvlo chindunv ngoogvlo aadunv. \v 46 So si vbv minam angvma nyi gunv Abunyi kaapv nvgo vla; hv yvvdw Pwknvyarnv lokv aapvnv hv mvngchik Pwknvyarnvnyi kaanv ngv. \v 47 Ngo nonua jvjv nga minjidunv: yvvdw mvngjwng dunv hv turbwngnv singnam a paapv kunv. \v 48 Ngo kunv turnam gv vtwng ngv. \v 49 Nonugv abuapa vdwv chukrimooku lo manna nga dvto, vbvritola bunu siroku. \v 50 Vbvritola nyidomooku tolokv inv vtwng ngv vbvridu um dvnv ngv simare. \v 51 Ngo turnv vtwng ngv nyidomooku tolokv ipvnv. Yvvdw so vtwng sum dvbolo, hv turbwngla singre. Ngoogv ninyia vtwng jiji namv ngoogv ayak v um ngo jidu ogulvgavbolo nyiamooku hv singdu kubv.” \p \v 52 Si bunugv apumlo haachila larrap minsunam gubv rito. Bunu tvvka minsuto, “Oguaingbv so nyi si ninyigv ayakka ngonua dvmudubv vla jila nyuridw?” \p \v 53 Jisu bunua minto, “Ngo jvjv nga nonua minjidunv: nonu vdwlo nyia Kuunyilo gv ayakka dvma redw okv ninyigv oyi ha tvngma redw nonu atubongv turnama paamare. \v 54 Yvvdw ngoogv ayakka dvridw okv ngoogv oyi ha tvngridw turbwngnv singnam ha paare, okv ataranya alulo ngo ninyia turrap moriku. \v 55 Ogulvgavbolo ngoogv ayak v dvnam jvjv ngv; ngoogv oyi si tvngnam jvjv ngv. \v 56 Yvvdw ngoogv ayak ha dvdunv okv ngoogv oyi ha tvngdunv ngoogvlo doodunv, okv ngo ninyi gvlo doodunv. \v 57 Turbwngnv Abu ngam vngmuto, okv ninyigv lokv ngo ka turdunv. Ho apaiabv yvvdw ngoogv ayak ha dvdunv hv ngo gvlokv turbwngla doore. \v 58 Vbvrikunamv, si, nyidomooku tolokv inv vtwng ngv; so si nonugv abuapa vdwgv vtwng dvnam aingma, vbvritola koching so sitoku. Yvvdw so vtwng sung dvredw hv turbwngla svngre.” \p \v 59 Jisu sum Kaparnaum lo Jius kumkunaamlo ninyigv tamsar sarnam jvbv minto. \s Turbwngla singnam gv Gamchar vdwv \p \v 60 Ninyigv rigvnam nyi achialvgo sum tvvpa toku okv minto, “So tamsarnam si achialvbv rinyu manamgo. Yvv sum tvvria nyudubv?” \p \v 61 Minpanvgo kaamajeka, Jisu chinto bunu soogv lvga nga bvdung-bvdungbv larmisidu nvgo vla vkvlvgabv hv bunua minto, “So si nonua topu monwng dubv mvdu nvgo lare? \v 62 Vbvrikunamv, nonu nyia Kuunyilo nga ninyigv kvvlo doochoku mooku tolo chaakor dukubv kaanam gubv rikubolo? \v 63 Turnam ogugo jinv si Pwknvyarnv gv Dow ngv; nyi gv jwkrw si vdwloka ogu mvnwng loka rinv nyuma. Ngoogv nonua gamchar minam vdwv turnam naalwk jinv Pwknvyarnv gv Dow ngv. \v 64 Vbvritola nonu megonv mvngjwngma.” (Jisu atoklokv chinchoto bunugv lokv yvvdw mvngjwng majinv okv yvvdw ninyia koa kujinv.) \v 65 Okv hv mindvto, “So siinv anyung ngv ngo nonua mintoku vdwlo Abu ninyia vbv rinyu dubv mvvma dvdvlo yvvka ngoogvlo aanyu mare.” \p \v 66 Vbv minam lvkwngbv, Jisu gv rigvnam achialvgo vngkur nyatoku okv ninyia lvkoka vngming gvkuma. \v 67 Vkvlvgabv ninyigv lvbwlaksu vring gola anyi vdwa tvvkato, “Okv nonu—nonu ka topu duku bri?” \p \v 68 \x - \xo 6:68,69: \xo*\xt Mt 16:16; Mk 8:29; Lk 9:20\xt*\x*Saimon Pitar ninyia mirwksito, “Ahtu vbvbolo ngonu yvvnyi vngming gvdu kubv? Turbwngnv singnam a jinv gamchar v no gvlo doodu. \v 69 Okv ngonu vjak mvngjwngdu okv chindu no darwk mvngchiknv Pwknvyarnv gvlokv aanv.” \p \v 70 Jisu mirwksito, “Ngo nonu vring gola anyia darpvnv, ngo darmare? Vbvritola nonugv lokv akonv uyudvbv go!” \v 71 Hv Judas gv lvkwng nga minto, Saimon Iskeriot gv kuunyilo. Judas, lvbwlaksu vring gola anyi lokv jeka, Jisunyi koa tvduku. \c 7 \s Jisu okv ninyigv boru vdwv \p \v 1 So kochingbv, Jisu Galili bv vngkarto; hv Judia lo vngkar nwngma toku, ogulvgavbolo Jius nyi kainv vdwv hoka ninyia mvki dubv mvngnyato. \v 2 \x - \xo 7:2 \xo*\xt Leb 23:34; Det 16:13 \xt*\x* Rongonampo pumja ridwv nvchi toku, \v 3 vkvlvgabv Jisu gv boru vdwv ninyia minto, “So mooku sam kayupila okv Judia bv vngtoka, ogulvgavbolo nam reming gvnv nyi vdwv no ogugo ridudw kaamu dubv. \v 4 Hv ogugo ridudw alvrungbv chimu nvpv mvngbolo yvvka vvsi mare. No sung ridung roku, nyiamooku gv nyi mvnwngnga nam chimu toka!” \v 5 Ninyigv boru vdwvka ninyia mvngjwng mato. \p \v 6 Jisu bunua minto, “Ngoogv lvgabv alvnv dw hv aatv madv. Nonugv lvgabv ogu dw jvka alvnv. \v 7 Nyiamooku gv nyi vdwv nonua kaanwng mabv rinyu mare, vbvritola bunu nga kaanwng mado, ogulvgavbolo bunugv lamtv ngv alvma vla ngo bunua minbwng jido. \v 8 Nonu pumja lo vngsu laka, ngo so gv pumja so vngmare,\f + \fr 7:8 \fr*\fqa ngo vngmare; \fqa*\ft Megonv kitap lo doodu\ft*\fqa vjakka ngo vngmadv.\fqa*\f* ogulvgavbolo ngoogv lvgabv alvnv dw v aatv madv.” \v 9 Hv sum mintoku, okv vbvrikunamv Galili lo doobwngla doolwk toku. \s Jisu rongonampo pumja golo dootoku \p \v 10 Ninyigv boru vdwgv pumja lo vngro kochingbv, Jisu ka vngtoku; vbvrijvka hv nyi mvnwngnga kaapatapa dubv vngmato, vbvritola choibv vngtoku. \v 11 Jius nyi kainv vdwv ninyia pumja lo kaakarnyato. “Hv ogolobvri?” bunu tvvka toku. \p \v 12 Hoka ninyigv lvkwng nga nyipamlo achialvbv japsijapit nyato. “Hv alvnv nyi go,” Nyi megonv minto. Kvvbi vdwv minto “Ma, hv nyi vdwa rimur gvdu.” \v 13 Vbvritola yvv akonvka ninyigv lvgabv japkok rikok mato, ogulvgavbolo bunu Jius nyi kainv vdwa busu nyato. \p \v 14 Pumja nga tunggo nvnga rinya toku vdwlo Jisu Pwknvyarnvnaam lo vngla hoka tamsar sarrap tokudw. \v 15 Jius nyi kainv vdwv achialvbv lamrwpanya toku okv minto, “Hv ogu risarrima kolo vngkw rikw magvre, oguaingbv hv vkv nvgu achialvbv chimpv nvdw?” \p \v 16 Jisu mirwksito, “Ngo ogugo tamsar dvdw hv ngo atubogv tamsar sarnamma, vbvritola hv nga vngmunv Pwknvyarnv lokv aadunv. \v 17 Yvvdw Pwknvyarnv gv mvngnambv rinwng nvngv chinre ngo ogugo tamsar dvdw, Pwknvyarnv lokv aadu nvdw vmalo ngo atubogv chinampaanam lokv mindunvdw. \v 18 Yvvdw atubogv chinampaanam lokv mindunv, hv atubonga kaibv yungku dubv mvsudunv. Vbvritola yvvdw ninyia vngmunv lvgabv kaibv yungnamma mvngdunv, hv alvnv, okv hoka ninyigv ogu mvvnamrunam kaama. \v 19 Moses nonua Pvbv nga jito, hv jima pvnvri? Vbvritola nonuno yvvka Pvbv nga tvnvrinv kaama. Ogulvgabv nonu nga mvki dubv rikw dunv?” \p \v 20 Nyipam hv mirwkto, “No arwnglo uyuvram gvdu nvgo! Nam yvvla mvki dubv rikw nvngv?” \p \v 21 Jisu mirwksito, “Ngo lamrwpanam go kaatamto okv nonu mvnwngngv lamnyato. \v 22 \x - \xo 7:22 \xo*\xt Leb 12:3; Atk 17:10\xt*\x*Moses nonua orto jito nonugv kuunyilo vdwa ayakmvu dubv (so si Moses ma vbvritola nonugv abuapa vdwv sum rirap gvtoku), okv vkvlvgabv nonuno kuunyilo nga Jius Doonualu lo ayakmvu dunv. \v 23 \x - \xo 7:23 \xo*\xt Jn 5:9 \xt*\x* Vminyilo nga Jius Doonualu lo ayakmvu dunvlo vkvlvgabv Moses gv Pvbv ngv mvwk madubv, ogulvgavbolo ngoogv nyi nga Jius doonualu lo mvnwngnga alvdukubv mvnam a haachi dunv? \v 24 Agum lokv kaala jwngnamdanam a kayu tokuka, okv jvjv lokv jwngkadaka laka.” \s Hv rungre Kristo? \p \v 25 Jerusalem gv nyi megonv minto, “So nyi si mare kainv vdwgv mvki nvpvkv vnam angv? \v 26 Kaatoka! Hv kvba vdwlo japdungdo, okv bunu ninyia oguka minyingminsu ma! hv bunugv si Kristo vla chimbwk kunam guma bri? \v 27 Vbvritola vdwlo Kristo aarikudw, yvvka chimare hv ogo lokvdw: okv ngonu mvnwngngv chindu so nyi si ogo lokvdw.” \p \v 28 Jisu Pwknvyarnvnaam lo japtoku, hv gamtv rungbv minto, “Nonu ngam jvjvbv chimpvi okv ogolokvbvri vla chimpvi? Ngo atubongv aasuma, ngam vngmunv angv jvjv ngv. Nonu ninyia chima, \v 29 vbvritola ngo ninyia chindu, ogulvgavbolo ngo ninyigv lokv aapvnv okv hv nga vngmupvnv.” \p \v 30 Vbvrikunamv bunu ninyia naatung tvvto, vbvritola yvvka ninyia laak laklin nvgoka kaamato, ogulvgavbolo ninyigv alvnv dw ngv aatvmadvto. \v 31 Vbvritola nyipamlo nyi achialvgo ninyia mvngjwng nyato okv minto, “Vdwlo Kristo aarikudw, hv so nyi sum kaiyabv lamrwpanam rila kaatam rekudw?” \s Jisunyi naatung dubv sipai vdwa vngmu toku \p \v 32 Parisis vdwv nyipamlo Jisu gv lvgabv japsijapit dubv tvvpa toku, vkvlvgabv bunu okv nyibu butvnv vdwv sipai mego ninyia naatung dubv vngmutoku. \v 33 Jisu minto “Ngo achukgo asu dubv nonua lvkobv doore, okv vbvrikunamv ngo ngam vngmunv gvlo vngyu reku. \v 34 Nonu ngam kaakarre vbvritola nonu ngam kaapamare, ogulvgavbolo ngo ogolo dooridw nonu vngnyu mare.” \p \v 35 Jius nyi kainv vdwv bunu atubongv minsunyato, “Ngonu ninyia mapa madubv hv ogolobvri vngtv tvdunv? Hv Grik pamtv vdwlo ngonugv nyi rikulo vngla Grik vdwa tamsar tvdu nvbvri? \v 36 Hv mindu ngonu ninyia kaakarre vbvritola kaaapa mare vla, okv hv ogolo dooridw ngonu hoka vngnyu mare vla. Ninyigv minam si ogu gobvre?” \s Turnam jinv Isi \p \v 37 \x - \xo 7:37 \xo*\xt Leb 23:36 \xt*\x* Pumja alu gv lootar loonya dinchi yachoknv alu lo Jisu dakrapto okv gamtv rungbv minto, “Yvvla tvngnwng dunv ngoogvlo aarung laka okv tvnglaka. \v 38 \x - \xo 7:38 \xo*\xt Eje 47:1; Jek 14:8 \xt*\x*Darwknv Kitaplo mindu, ‘Yvvdw nga mvngjwng dunv, singnamlo turnam jinv isi svdwng dvngdo ngv ninyigv haapok lokv pwlin jire.’”\f + \fr 7:38 \fr*\ft Jisu gv gamchar vdwv bars 37-38 lvkdin lare: \ft*\fqa “Yvvdw tvngnwng dunv ngoogvlo aarung laka okv tvnglaka. \fqa*\fv 38\fv* Darwknv kitap lo minam aingbv, ‘Yvvdw ngam mvngjwng ridw ninyigvlo turnam gv isi v bilinre.’”\f* \v 39 Jisu gv so minam si Dow gv lvgabv minto, yvvbunudw ninyia mvngjwng rinv hv bunu paatv rinv. Ho dw lo Dow a jitv madvto, ogulvgavbolo Jisu vjaklodvbv sila turkurla yunglitnam gubv ritv madvto. \s Nyi vdwv apinain sunyato \p \v 40 Nyipam lokv nyi megonv ninyia vbv mindubv tvgvrila minto, “So nyi si jvjvrungbv Nyijwk\f + \fr 7:40 \fr*\fk Nyijwk go: \fk*\ft Kaatoka 1.21.\ft*\f* go!” \p \v 41 Kvvbi vdwv minto, “Hv kunv Kristo!” \p Vbvritola kvvbi gunv kuring minto “Kristo Galili lokv linmare! \v 42 Darwknv Kitaplo mindu Kristo Dvbv Dabid gv husi lokv linre vla okv Betlehem lo bvnglinre, Dabid gv dooku banggu lo.” \v 43 Vkvlvgabv hoka nyi vdwv asak-asak sutoku Jisu gv lvkwnglo. \v 44 Megonv ninyia naatung dubv mvngtoku vbvritola yvvka ninyi laak laklin nvgoka kaama toku. \s Jius nyi tujupkunam vdwgv mvngjwng manam \p \v 45 Vdwlo sipai vdwv vngkur tokudw, nyibu butvnv vdwv okv parisis vdwv bunua tvvkato, “Nonu ogubv ninyia aagv mapvnv?” \p \v 46 Sipai vdwv mirwkto, “Yvvka alo nyi vbv minv kaama!” \p \v 47 Parisis vdwv bunua tvvkato, “Hv nonua pvcha dubv mvta pvnvre? \v 48 Vdwloka no kainv nyi akoka okv Parisis goka ninyia mvngjwng dubv chimpvnvre? \v 49 So nyipam si Moses gv Pvbv nga chima, vkvlvgabv bunu Pwknvyarnv gv beenam arwnglo doodunv!” \p \v 50 \x - \xo 7:50 \xo*\xt Jn 3:1,2 \xt*\x*Parisis akin go hoka Nikodemas, yvvdw kvvlo Jisunyi kaabv vngnv nyi angv. Hv kvvbi vdwa minto, \v 51 “Ngonugv Pvbv gv milam lokv vngrinyi ngonu yvvnyika rimur vngmur ha gaklin madvbv mia jinyuma.” \p \v 52 Bunu mirwkto, “Alvpv,” “No ka Galili lokvre? Darwknv Kitap a puri kaateka okv Galili lokv nyijwk aanv\f + \fr 7:52 \fr*\fqa nyijwk go aakwma; \fqa*\ft Kitap akonv golo vbv doodu \ft*\fqa nyijwk v aamare.\fqa*\f* kaama vla no chinre.” \c 8 \s Rimurnv nyimv go naatungnam \p \v 1 Vbvrikunamv nyichar mvnwngngv naam bv vngnya toku, vbvritola Jisu Olib Moodw bv chaatoku. \v 2 Alu logonvgv arukamchibv nw Pwknvyarnvnaam bv vngkur toku. Nyi mvnwngngv vngkumla ninyia vngyumto, okv nw dootung tvvla bunua tamsar sarrap toku. \v 3 Pvbv tamsarnv vdwv okv Parisis vdwv nyimv ako yoomur nvgo naatungla boolwk nyato, okv bunu nyimv nvnga mvnwng gv kaagialo dakmuto. \v 4 Bunu Jisunyi minto, “Tamsarnv, so nyimv angv yoomurla rila donv nga naatung pvnv. \v 5 \x - \xo 8:5 \xo*\xt Leb 20:10; Det 22:22-24\xt*\x*Ngonugv Pvbv lo Moses gamkito svkvnv nyimv nga vlwngngv orkidubv. Vjak, no ogu vla mindunv?” \v 6 Bunugv svbv minam si Jisunyi minkup gvrila gungnying lwkdubv vla minto. Vbvritola hv dumpo bawng gvrila ninyigv lakching lokv kvdwlo akor lvkminla dooyasuto. \p \v 7 Bunu hoka daktola ninyia tvula tvvka dvdvnyato, hv mvngrwpala yikula baarapla bunua minto, “Nonu gv lokv akonv yvvla rimur rima pvnv hv ninyia vlwng orcholaka.” \v 8 Vbvrikunamv nw lvkodv dumpo bawng gvrila kvdw lo lvkminto. \v 9 Vdwlo bunu sum tvvtokudw, bunu abwngyachok v vngcho gvlaila akin akinbv mvnwngngv vngyu nyatoku. Jisunyi akin dookubv okv nyimv nvngaka hoka dakbwng dubv bunu vngyu nyatoku. \v 10 Hv atubongv mvngrw laila baarapla nyimv anga tvvkato, “Ogolo bunu? Nam miakaya jinv akoka dooku mai?” \p \v 11 Nw mirwksito, “Tamsarnv,” akoka dookuma. \p Vbvrikunamv, alvdo, Jisu minto, “Ngo ka nam miakaya madunv. Vngnyikuka, vbvritola lvkodv rimur kumabvka.”\f + \fr 8:11 \fr*\ft Achialv kitap vdwo okv lvkdin kunam vdwlo so abor (8:1-11) si doomado; kvvbi vdwv Jn 7:36 gv kochingo doodu; kvvbi gunv kure Lk 21:38 gv kochinglo doodu; kitap akin gulo Jn 7:36 gv kochinglo doodu.\ft*\f* \s Jisu nyiamooku gv loung ngv \p \v 12 Jisu Parisis vdwa lvkodv mindvto. Nw minto, “Ngo nyiamooku gv loung ngv, yvvdw nga vngming gvdunv hv singnamlo loung yayabv rire okv vdwloka kanv arwnglo vngkar mare.” \p \v 13 \x - \xo 8:13 \xo*\xt Jn 5:31\xt*\x*Parisis vdwv ninyia minto, “Vjak no atubogv lvgabv minsudo; no ogugo mindudw anyung kaama.” \p \v 14 Jisu mirwksito, “Ma, ngo atubogv lvkwng nga minsu jvka, ngo ogugo mindudw hv jvjv ngv, ogulvgavbolo ngo chinsudo ngo ogolokv aapvnvdw okv ngo ogolo vngtv tvdunvdw. Nonu chima ngo ogolokv aapvnvdw vmalo ngo ogolo vngtv tvdunvdw. \v 15 Nonu ngam nyi adwnayak lokv chingching bv jwngkadakado; ngo yvvnyika jwngkadaka mapvnv. \v 16 Vbvritola ngo vbvrinam gubv rinv guilo, ngoogv jwngkadaka namv jvjvre, ogulvgavbolo so ngo akin mwngma; ngam vngmunv Abu ka ngam lvkobv reming gvdu. \v 17 \x - \xo 8:17 \xo*\xt Det 19:15\xt*\x* So si nonugv Pvbv lo lvkpv vdwlo kayatayanv anyi gonv tolwk minsu bolo, bunu ogugo minpvdw hv jvjv ngv, \v 18 Ngo atubogv lvgabv minsudo okv ngam vngmunv Abu ka ngoogv lvgabv mindvdo.” \p \v 19 Bunu tvvkato, “Ogolo no gv abu?” \p Jisu mirwksito, “Nonu ngamla ngoogv Abu nyika chima, nonu ngam chinv guilo, ngoogv Abu nyika nonu chinre.” \p \v 20 Jisu so mvnwngnga minto, Pwknvyarnvnaam lo karchung arwng lo morko lwkku jampa vvpvku hoka ninyigv tamsar sarnam aingbv. Okv yvvka ninyia naatung mato, ogulvgavbolo ninyigv dw ngv aatv madvto. \s Ngo ogolo vngtv dudw nonu hoka vngnyu mare \p \v 21 Jisu lvkodv bunua minto, “Ngo vngro reku: nonu ngam kaakar reku, vbvritola nonu nonugv rimurlo silwk reku. Nonu vngnyu mare ngoogv vngkulo.” \p \v 22 Jius nyi kainv vdwv minto, “Hv mindu ninyigv vngjikolo ngonu vngnyu mare vla. Svbv minam si hv atubongv mvki sidubv mindu nvgo bri?” \p \v 23 Jisu mirwkto, “Nonu so lvkwng gv Sichingmooku so gvngv, vbvritola ngo ao tolokv inv ngv. Nonu so Sichingmooku so gvngv, vbvritola ngo so Sichingmooku gvngvma. \v 24 Vkvlvgabv ngo nonua minpa pvkunv nonuno silwkre nonugv rimurlo. Okv nonu sireku nonugv rimurlo vdwlo nonu ‘Ngo Yvvkudw Ngo’ um nonu mvngjwng maridw.” \p \v 25 Bunu tvvkato, “No yvvla?” \p Jisu mirwksito, “Atuk lokv ngo nonua ogugo minpvdw.\f + \fr 8:25\fr*\fqa Atok alu lokv ngoogv nonua inta jikunamv; \fqa*\ft Vmalo \ft*\fqa Ngo ogulvkwngbv nonua mvnwng nga japdubv?\fqa*\f* \v 26 Ngo nonugv lvga nga minse ngv awgo doodu, awgo nonua mia sengv. Ngam vngmunv angv, ogubv rijeka jvjv ngv, okv ngo nyiamookua mintamdu ninyi gvlo tvvnam dvdv nga mwngchik.” \p \v 27 Bunu Jisunyi ninyigv Abu gv lvga nga bunua mindunv vla tvchin mato. \v 28 Vkvlvgabv hv bunua minto, “Vdwlo nonu Nyia Kuunyilo nga tungcha rikudw, ho nonu chinre ‘Ngo Yvvkudw Ngo;’ vbvrikubolo nonu chireku ngo atunvgv chinampanam lokv oguguka rima, vbvritola ngo mindu Abu gv mintoka vla minam a ngo mimwngdunv. \v 29 Okv yvvdw ngam vngmunv hv ngam lvkobv redunv; hv ngam akinbv kayuma, ogulvgavbolo ngo lokia ninyigv mvnglwkbv ridunv.” \p \v 30 Achialv nvgo Jisunyi so mvnwng sum mindubv tvvnv vdwv mvngjwng nyatoku. \s Jvjv ngv nonua ajarabi more \p \v 31 Vkvlvgabv Jisu ninyia mvngjwngnv vdwa minto, “Nonu ngoogv tamsar nama tvvnvrinv gubv ribolo, nonu jvjvbv ngoogv lvbwlaksu v; \v 32 nonu jvjv nga chinreku okv jvjv ngv nonua ajarabi moriku.” \v 33 \x - \xo 8:33 \xo*\xt Mt 3:9; Lk 3:8\xt*\x*“Ngonu Abraham gv husi hv,” bunu mirwkto, “okv ngonu yvv gvka nyirabv rikw manv. Vbvrinamv noogv nonua ajarabi kunam gubv mvreku vla minammv oguv?” \p \v 34 Jisu bunua minto, “Ngo jvjv nga nonua minjidunv: nyichar mvnwngngv yvvdw rimur dunv hv rimur gv nyirabv ridunv. \v 35 Nyira ngv vpinlo doobwng madunv, vbvritola kuunyilo ngv doobwng nvgobv ridunv. \v 36 Kuunyilo ngv nonua ringlin mooku bolo, vbvrikunamv nonu jvjvrungbv ajarabi kunamv. \v 37 Ngo chindu nonu Abraham gv husi hv. Vbvrirung gvrila nonu ngam mvki dubv rikwdo, ogulvgavbolo nonu ngoogv tamsar nama torwk simare. \v 38 Ngo, ngoogv abu ogugo kaatam pvdw ho lvgabv mindunv, vbvritola nonu ridu nonugv abu nonua ogugo minpv pvdw.” \p \v 39 Bunu mirwkto, “Ngonugv abuv Abraham.” \p Jisu mirwksito, “Nonu jvjvbv Abraham gv Kuu gubolo, nonuka hv ogugo ripvdw\f + \fr 8:39\fr*\fqa nonuno jvjv gunv guilo nonu ripvnvpv; \fqa*\ft Megonv kitap lo doodu\ft*\fqa nonu nvgobolo rire. \fqa*\f* ho apiabv rire. \v 40 Ngoogv rinam mvnwngngv ngo ogugo Pwknvyarnv gvlokv tvvpvdw nonua jvjv nga minji dubv vla ripvnv, vjvka nonu ngam mvkidubv rikwdo. Abraham svkv aingbv rimato! \v 41 Nonu nonugv abu gv rinam apiabv ridungdo.” \p “Pwknvyarnv mvngchik ngonugv Abu doonv ngv,” bunu mirwkto, “okv ngonu ninyigv kuunyilo jvjv ngv.” \p \v 42 Jisu bunua minto, “Jvjvbv Pwknvyarnv nonugv Abu bv rinv guilo, nonu ngam ayare, ogulvgavbolo ngo Pwknvyarnv gvlokv aanv ngv okv vjak ngo si doodu. Ngo atubogv jwkrw lokv aasuma vbvritola hv nga vngmupvnv. \v 43 Ngo ogugo mindudw nonu ogubv chima dunv? So si ogulvgavbolo nonu ngoogv doin ha tvvya nwngmado. \v 44 Nonuno Uyudvbv gv kuu ngv, okv nonu abu gv mvngjimvngro kolo rinwngnv. Atuk lokv hv gwngrw gwnv okv vdwloka jvjvgv takbv aakw manv, ogulvgavbolo hoka ninyigvlo jvjv achuk guka dooma. Vdwlo nw mvridw, nw ninyigv riching bv ridunv, ogulvgavbolo nw mvkinv okv mvnv mvnwng gv abuv. \v 45 Vbvritola ngo jvjv nga minjidu, vkvlvgabv nonu ngam mwngjwng madunv. \v 46 Nonu gvlokv akonv yvvla ngam rimur nvgobv vla gungnying lwkla gaknyu jinv? Ngo jvjv nga mindu bolo, vbvrikunamv nonu ogubv ngam tvvjing madunv? \v 47 Yvvdw Pwknvyarnv gvlokv aadunv Pwknvyarnv gv gamchar vdwa tvvdunv. Nonu, ogubvrijeka, Pwknvyarnv lokvma, okv vkvlvgabv nonuno tvya madunv.” \s Jisu okv Abraham \p \v 48 Bunu Jisunyi tvvkato, “Ngonugv nam samaritan go okv no uyuvram gvnvgo vla minam v minjwk mapvnvre?” \p \v 49 Jisu mirwksito, “Ngoogvlo uyuvram dooma, ngo Abunyi mvngdv dunv okv nonu ngam miakaya dunv. \v 50 Ngo atubogv lvgabv mvngdvnam makar madunv. Vbvritola hoka um makarnv ako doodu okv hv ngogvbv jwngkadakayadu. \v 51 Ngo jvjv nga nonua minjidunv: yvvdw ngoogv tamsar nama tvvdunv hv vdwloka simare.” \p \v 52 Bunu ninyia minto, “Vjak ngonu jvjvbv mvngduku no gvlo uyuvram doorungdo! Abraham siroku, okv nyijwk vdwvka siroku, vjvka no mindu yvvdw no gv tamsar nama tvvrinv hv vdwloka simare vla. \v 53 Ngonugv abu Abraham siroku; no Abrahamnyi kaiyanv gubv mvngsu dunvre? Okv nyijwk vdwvka siroku. No atuv yvv vla mvngsudunv?” \p \v 54 “Ngo atuv mvngdv subolo, ho mvngdv namv ogu arv doomare. Ngam mvngdvnv angv ngoogv Abu—nonugv Pwknvyarnv vla minam angv. \v 55 Nonu vdwloka ninyia chimato, vbvritola ngo ninyia chindu. Ngo ninyia chima vla minbolo, ngo nonugv apiabv mvvki nvgobv ripvnvpv. Vbvritola ngo ninyia chirung dunv, okv ninyigv gamchar a tvvdunv. \v 56 Nonugv abu Abraham ngoogv aaji nama kaanwngla mvngpula kaacho toku okv himpu toku.” \p \v 57 Bunu ninyia minto, “No vjak anying chamngu goka svngtv madv—okv no Abrahamnyi kaapv nvlv?\f + \fr 8:57 \fr*\fqa No Abraahmnyi katoku?; \fqa*\ft Mego kitaplo lvknamgo doodu\ft*\fqa Abraham nam kapvkunvi?\fqa*\f*” \p \v 58 Jisu mirwksito, “Ngo jvjv nga nonua minjidunv, Abrahamnyi bvngtv madvbv, ‘Ngoonv.’” \p \v 59 Vbvrikunamv bunu ninyia vlwng ordubv vla naarap toku, vbvritola Jisu atubongv tosisito okv Pwknvyarnvnaam a vngyu toku. \c 9 \s Jisu nyi ako bvnglin lokv nyikching nvgo mvpu toku \p \v 1 Jisu vbv vngkarminto, nw nyi ako bvnglin lokv nyikching nvgo kaapa toku. \v 2 Ninyigv lvbwlaksu vdwv ninyia tvvkato, “Tamsarnv, yvvgv rimur vkudw ninyia bvngrilokv nyikching monv? Hv atugv lokvre vmalo ninyigv anvabu gv rimur lokvre?” \p \v 3 Jisu mirwkto, “Si so nyi gv rimur vmalo ninyigv anvabu gv rimur lokv ninyia nyikching moma. So nyi si nyikching pvnv v, ogulvgavbolo Pwknvyarnv gv jwkrw okv rinam a ninyi gvlokv kaatam dubv. \v 4 Vdwgo aluv asubv doodv ridw, ngonu ngam vngmunvgv lvgabv kudungkua riji rungdubv ridu; kanv ngv aariku vdwlo yvvka kudungkua rinyu kumare. \v 5 \x - \xo 9:5 \xo*\xt Mt 5:14; Jn 8:12 \xt*\x*Ngo vdwgo nyiamooku so dooridw, ngo nyiamooku gv loung ngv.” \p \v 6 Vbv so miro kochingbv, Jisu kvdw lo tachor chorbiakto okv chorbiak kolokv eriungbv mego mvto; nw nyi hvkvgv nyiklo piaklwkto \v 7 okv minto, “Vngnyika okv noogv nyukmua sokak teka siloam gv svlv lo,” (Siloam vla minam si “vngmukunam”). Vkvlvgabv nyi angv vngtoku, ninyigv nyokmua sokak toku, okv nyiktarla kaying lakula aakur toku. \p \v 8 Vbvrikunamv, ninyigv namrwk ajin vdwv okv ninyia kvvlo dvku koodubv kaanv vdwv, tvvka minsunyato, “So nyi si mabvre dootung tvla kookinv angv?” \p \v 9 Megonv minto, “Hv mabv,” vbvritola kvvbi vdwv minto, “Ma hv ma; hv ho nyi anga gvvnv go.” \p Vkvlvgabv nyi angv atuv minto, “Nyi angv ngo mabv.” \p \v 10 Bunu ninyia tvvkato, “No vjak oguaingbv rila kaapa nyudukunv?” \p \v 11 Hv mirwksito, “Jisu vnam nyi angv kvdw mego naala eriungbv mego mvto, um ngoogv nyiklo piaklwkto, okv ngam Siloam lo vngla nyukmua soktoka vla minto. Vkvlvgabv ngo vngtoku, okv vdwlo ngo sokdanam gola ngo kaapa nyutoku,” \p \v 12 Bunu tvvkato, “Hv ogolo?” \p Nyi angv mirwksito, “Ngo chingkuma.” \s Parisis vdwv mvpu nama tvvcharkayar toku \p \v 13 Vbvrikunamv bunu nyikchingnv nyi anga Parisis vdwgvlo aagv jitoku. \v 14 Jisu gv kvdw a eriungbv mvla okv ninyigv nyikching nama mvpu kunam alu v Jius Doonualulo rito. \v 15 Vbvrikunamv, Parisis vdwv, nyi anga oguaingbv rila hv kaapa pvku nvdw vla tvvkato. Hv bunua mintam toku, “Nw kvdw eriung vkv ngoogv nyik so piaklwkto; ngo nyukmua sokak toku okv ngo vjak kaapa nyudukunv.” \p \v 16 Parisis megonv minto, “Sum rinv nyi angv si Pwknvyarnv gvlokvma, ogulvgavbolo (nw jius Doonualu gv pvbv gvbv rijima.”) \p Kvvbi vdwv, ogubvrijeka, minyato, “Oguaingbv nyi rimur nvngv svkvnv lamrwpanam a svbv kaatam nyuladubv?” Okv hoka bunugv apumlo akuaku subv mvngnya rinyato. \p \v 17 Vkvlvgabv Parisis vdwv nyi anga lvkodv tvvdito, “No mindu hv noogv nyikching nama mvpupv vla—alvdo, no ninyia oguv vla mindunv?” \p Nyi angv mirwksito, “Hv Nyijwk go.” \p \v 18 Jius nyi kainv vdwv, ogubvrijeka, mvngjwng mato hv nyikching dvbv bvngnam go okv vjak kaapa nyudukunv vla, rinyung nga bunu ninyigv anvabua goklwkto \v 19 okv bunua tvvkato, “Si nonugv kuunyilo ngvre? Nonu mindu ninyia nyikching dubv bvngpvnv; vbvrikunamv, oguaingbv hv vjak kaapa nyudukunv?” \p \v 20 Ninyigv anvabuv mirwksito, “Ngonu chindu hv ngonugv kuunyilo ngv, okv ngo chindu ninyia nyikching dubv bvngpvnv. \v 21 Vbvritola ngonu chima hv oguaingbv vjak kaapa nyudu kunvbvri, ngonu vbvka chima yvvdw ninyigv nyikching nga mvpu pvnv. Ninyia tvvka toka; hv kaipvku, okv atuv mirwk sinyu reku!” \v 22 Ninyigv anvabuv svbv minto, ogulvgavbolo bunu Jius nyi kainv vdwa busuto, vbv tolwk minsuto yvvdw Jisunyi Kristo vla mvngjwng dvnvkv vnv anga Jius kumkunaam lokv naala naa reku. \v 23 Vkvlvgabv ninyigv anvabuv vbv minto, “Hv kaipvku; ninyia tvvka laka!” \p \v 24 Lvnyi nanvbv bunu nyi nyikching dubv bvngnam anga gokorto okv ninyia minto, “Pwknvyarnv gvlo milvla minto no jvjv nga milin jire vla! Ngonu chindu nam mvpunv nyi angv rimur nvgo.” \p \v 25 Nyi angv mirwksito, “Ngo chima hv rimur nvgobvre vmalo rimur manv gobvre, ngo ako chinsudo: ngo nyikchingto, okv vjak ngo kaapa duku.” \p \v 26 “Hv ogugo nam rikunamv?” bunu tvvkato. “Hv oguaingbv nam nyikching nga mvpu kunamv?” \p \v 27 “Ngo nonua mintam ropvkunv,” hv mirwkto, “okv nonu tvya magvrila. Nonu ogubv lvkodv tvvnwng dunv? Lvkonyika nonu ninyigv lvbwlaksu bv rinwng pvnv gubvre?” \p \v 28 Bunu ninyia beela okv minto, “No vlo nyi gv lvbwlaksu gumabv; vbvritola ngonu Moses gv lvbwlaksu vdwv. \v 29 Ngonu chindu Pwknvyarnv Mosesnyi raarwksuto; ogubvrijeka, vlo nyi anga, ngonu chima hv ogolokv aapvnvdw!” \p \v 30 Nyi angv mirwkto, “Hv tvvkwkaakw manam gulaka! nonu chima hv ogolokv aapvnvdw, vbvritola hv nga ngoogv nyikching nama mvpu jipvku! \v 31 Ngonu chindu Pwknvyarnv vdwloka rimurnv nyi ha tvvma dunv; hv tvvdu nyi yvvdw ninyia mvngdv dunv okv ninyigv minam ha rinv vdwa. \v 32 Sichingmookua pwklinyarlin rilokv naala Vjakgobv yvvka tvvpama nyi nga bvnglin lokv nyikching nvnga kaapa dukubv mvnv. \v 33 So nyi si Pwknvyarnv gvlokv aama nvgoilo hv vdwloka vkvnv aba go rinyu mare.” \p \v 34 Bunu mirwkto, “Nam rimurlo bvnglinla okv sotv pvkunv—okv no ngonua tamsar dubv rikwdoi?” Okv bunu ninyia Jius kumkunaam loka naalin toku. \s Yalu lo Nyikchingnv \p \v 35 Ogugo ripvkudw um vdwlo Jisu tvvpa tokudw, hv nyi anga kaapa toku okv ninyi tvkato, “No Nyia Kuunyilo nga mvngjwng dunvre?” \p \v 36 Nyi angv mirwkto, “Tamsarnv, hv yvvdw nga minpalabv ngo ninyia mvngjwng nyula dukubv!” \p \v 37 Jisu ninyia minto, “No ninyia kaaropvkunv, okv ho nyi angv vjak nam lvkobv gaam raadung minsudo.” \p \v 38 Nyi angv minto, “Ahtu, ngo mvngjwng dukunv!” okv hv Jisu gv haabolo guplwk toku. \p \v 39 Jisu minto, “Ngo nyiamooku so jwngkadaka tebv aapvnv, nyikching nvngv kaaparungdu kubv okv yvvdw kaapa dunv nyikching rungdu kubv.” \p \v 40 Parisis nyi mego hoka ninyia lvkobv rinv, ninyia vbv mindubv tvvgvrila okv ninyia tvvkato, “Jvjvbv no ngonua ka nyikching nvngv vla minta madunvre?” \p \v 41 Jisu mirwkto, “vbvrikunamv nonu nyikching nvgoilo, nonu rigakpanam dootvma; vbvritola nonu kaapadunv vla mimbwngla minro pvku, vbv minam si kunv nonu vjakgobv rigakpanam doodukunv.” \c 10 \s Svlar kaaya nvlo minchisinam \p \v 1 Jisu minto, “Ngo nonua jvjv nga minjidunv: Yvvnyi ngv svlarnaam lo agi lokv aamadunv, vbvritola kvvbi lamtv lokv gvkarnv hv dvchonv okv dvritnaaritnv. \v 2 Yvvnyi ngv agi lokv aadunv hv svlar vdwa kaayanvngv. \v 3 Agi kaayanvngv agi a ninyigv lvgabv mvkok jire; svlar vdwv ninyigv vlv nga tvvpare hv ninyigv svlar a amina minla gokrikunyi, okv hv bunua agumbv linggv reku. \v 4 Vdwlo hv bunua agum lo linggv rilo, hv bunua vngchola vnggvdu, okv svlar vdwv ninyia vngming gvdu, ogulvgavbolo bunu ninyigv vlv nga tvvchin do. \v 5 Bunu kvvbia vngming gvmare; vmabvya bunu kiyu yare vkvnv nyi nga ogulvgavbolo bunu ninyigv vlv nga tvvchinma.” \p \v 6 Jisu bunua so minchisinam sum minjito, vbvritola bunuv ogugonyi mindunvdw um tvchin mato. \s Jisu alvbv Svlar Kaaya nvngv \p \v 7 Vkvlvgabv Jisu lvkodv mindvto, “Ngo jvjv nga nonua minji dunvla: Ngo svlar gv agi ngv. \v 8 Kvvbi mvnwngngv yvvdw ngam aachoyadunv hv dvchonv okv dvritnaaritnv, vbvritola svlar hv bunua tvvma duku. \v 9 Ngo agi v yvvdw ngo gvlokv arwng aadunv hv ringnam ha paare; hv arwnglo aare okv agumbv vngre okv nvmwng mapareku. \v 10 Dvchonv arwng aadu ogulvgavbolo dvcho dubv, mvkidubv, okv mvyakmvchak dubv. Ngo aapvnv nonua svngsu alvbv singmu rimu dubv. \p \v 11 “Ngo alvnv svlar kaayanv, yvvdw svlar lvgabv sidubv mvngnv ngv, \v 12 Svlar sokw manv okv kaaya riakw manv jonam nyi ngv vdwlo svcha nga aadu bv kaaparinyi, hv svlar a kayupila okv kiudunv; vkvlvgabv svcha ngv gamdu okv bunua charjung charngola charra dukunv. \v 13 Jonam nyi ngv kiudunv ogulvgavbolo hv jonam nyi vmwng okv svlar a alvbv kaaria madunv. \v 14-15 \x - \xo 10:14-15 \xo*\xt Mt 11:27; Lk 10:22\xt*\x* Ngo alvnv svlar kaayanv. Abu ngam chindu okv ngo Abunyi chindu, vkv aingbv ngo ngoogv svlar ha chindu okv bunu ngam chindu. Okv ngo bunugv lvgabv sidubv mvngdunv. \v 16 Ngoogv svlar kvgonv so svlarnaam soka doomanv vka doodunv. Ngo bunuaka so naalwk rungre, bunu ngoogv vlv nga tvvre, okv bunu svlar vdwa akin \f + \fr 10:16 \fr*\fqa bunu vbvire; \fqa*\ft Megonv kitaplo doodu\ft*\fqa ho hokaka.\fqa*\f*gubvrila kaayanv akingv kaanam gubv rireku.” \p \v 17 “Abu ngam pakdunv ogulvgavbolo ngo ngoogv singnam a mvngnga sidubv mvngdunv, vkvlvga um ngo paakor nyula dukubv vla. \v 18 Yvvka ngoogv singnam ha ngoogv lokv dvrit mare. Ngo um ngo atubongv anyubv mvngnga supvnv, ngo um jilaka nyure okv ngo um naakurka nyula reku. So sumnv ngoogv Abu nga ritokv vla gamki la minam v.” \p \v 19 Lvkodv nyi vdwv apumlo so gaam vdw so gv lvgabv asak sutoku. \v 20 Bunugv lokv nyi achialvgo minyato, “Hv uyuvram gvdu! Hv surupv! nonu ninyia ogulvgabv tvvya dunv?” \p \v 21 Vbvritola kvvbi vdwv minyato, “Nyi uyuvram gvnv ngv svbv minyu madunv! oguaingbv uyuvram v nyikchingnv nyi vdwa nyiktarla kaapa dukubv mvla nyudubv?” \s Jisunyi toa toku \p \v 22 So si svkar poolu bv ritoku, okv Pwknvyarnvnaam a kumkok jokok lwkdw pumja nga Jerusalem lo ritoku. \v 23 Jisu Pwknvyarnvnaam gv Solomon Pvrvlo vngkarto, \v 24 vdwlo nyi vdwv ninyia goyum tokudw okv tvvkato, “No ngonua vdwnvgo ayungbv angaaja mobwng modubv? Jvjv nga ngonua minjilabv: no Kristo rungre?” \p \v 25 Jisu mirwkto, “Ngo nonua mintam jipvkunv, vbvritola nonu nga mvngjwng mato. Ngo, ngo Abu gv ngo lvgabv tolwkkunam ha minku lokv ngo hvkvnv ogu vdwa ridu; \v 26 vbvritola nonu mvngjwng mare, vkvlvgabv nonu ngoogv svlar ma. \v 27 Ngoogv svlar v ngoogv minam ha tvvya dunv; ngo bunua chindu, okv bunu ngam vngming gvdu. \v 28 Ngo bunua turbwngnv singnam ha jidunv, okv bunu vdwloka sikumare. Yvvka bunua ngoogv loka dvrit nyulamare. \v 29 \f + \fr 10:29 \fr*\fqa Hogugo ngogv abu nga jipkudw kairongnv; \fqa*\ft Megonv kitaplo doodu \ft*\fqa Ngogv abu bunua yvvdw jinvngv nga si kaiyanv.\fqa*\f* Ngo Abu gv ngam jinammv ogumvnwng nga kaiyanvngv, Abu gv ringchum kunam lokv yvvka bunua dvrit nyulamare. \v 30 Abu la ngo akinnv.” \p \v 31 Vbvrikunamv nyi vdwv ninyia ordubv vla vlwng naarap nyatoku. \v 32 Jisu bunua minto, “Abu gv ngam ritokv vla jinam a ngo alvnv achialvgo nonugv kaakulo ritoku; so gv alvnv rinam sokv ogubv nonu nga vlwng ortv dunv?” \p \v 33 \x - \xo 10:33 \xo*\xt Leb 24:16\xt*\x*Bunu mirwksito, “Ngonu nam alvnv rinam lvkwngbv vlwng ortvma, vbvritola no gv Pwknvyarnvnyi minyingminchu kunam lvkwnglo! No nyi nyimummv mvngchik, vbvritola no atuv Pwknvyarnv gubv mvsudubv rikwngdu!” \p \v 34 \x - \xo 10:34 \xo*\xt Miri 82:6\xt*\x*Jisu mirwkto, “So si nonugv Pvbv lo lvkpvpv Pwknvyarnv minto, ‘Nonu Pwknvyarnv vdwv.’ \v 35 Ngonu chindu Darwknv Kitaplo ogugo lvkpvdw hv jvjv bwngre; okv Pwknvyarnv ho nyi vdwa Pwknvyarnv vdwv vla minto, ninyigv doin a jikunam nyi vdwa. \v 36 Ngogvbv Abu ngam darto okv nyiamooku lo imuto. Vbvrikunamv, ngo Pwknvyarnv gv Kuunyilo ngv vnam lvkwnglo nonu ngam oguaingbv Pwknvyarnvnyi minyingminchudu vla minyu dunv? \v 37 Vbvrikunamv ngam mvngjwng mabvka, ngo ngo Abu gv ngam ritokv vnam ha rima dunvlo. \v 38 Vbvritola ngo bunua rijeka, nonu ngam mvngjwngma, nonu ngoogv rinam lokaka achukgo mvngjwng tvvka, Abu ngoogvlo doodu okv ngo Abu gvlo doodu vla nonu mvnwngngv chiminam lvgabv.” \p \v 39 Bunu lvkodv Jisunyi naatung dubv rikwto, vbvritola hv bunugv laak lokv doksok lintoku. \p \v 40 \x - \xo 10:40 \xo*\xt Jn 1:28\xt*\x*Vbvrikunamv Jisu lvkodv vngkorla Jordan svko nga rapbola Jon gv baptisma jikulo vngtoku, okv hv hoka doolwk toku. \v 41 Nyi vdwv nw gvlo achialvgo aatoku. “Jon lamrwpanam rila kaatam ma,” bunu minto, “Vbvritola ninyigv so nyi gv lvgabv minam mvnwngngv Jvjv rungpv.” \v 42 Okv hoka nyi achialvgo ninyia mvngjwng toku. \c 11 \s Lajaras gv sinam \p \v 1 \x - \xo 11:1 \xo*\xt Lk 10:38,39 \xt*\x* Nyi ako aminv Lajaras vnamgo, nw Betani lo doonvgo lvvma toku. Betani vnamsi bangguv hoka Meri okv ninyigv bormv Marta dooto. \v 2 \x - \xo 11:2 \xo*\xt Jn 12:3\xt*\x* So gv Meri angv si Jisunyi nampunv tvli lvpa lo piaknv okv um ninyigv dumpo dwmw lokv tipwnv angv; lvvmanv angv Lajaras ninyigv boru bv rito. \v 3 Anyibormv nyingv Jisunyi gaamgo milwk toku, “Ahtu, no gv ayanam ajin hv lvvma pvkv.” \p \v 4 Vdwlo Jisu um tvvpa tokudw, nw minto, “So gv lvvma angv gv anyung ngv Lajarasnyi sinam gubv rimare; so rinam si Pwknvyarnvnyi kaimonam lvgabv, okv so si vbvrinam hv Pwknvyarnv gv Kuunyilo ngvka hartvnam paare.” \p \v 5 Jisu Marta nyila ninyigv anyinyi okv Lajarasnyi paktoku. \v 6 Vbvrijvka vdwlo hv Lajaras lvvmapvkv vnam yunying nga tvvtolaka ninyigv dooku hoka hv alu lonyi godv doodv toku. \v 7 Vbvrikunamv nw ninyigv lvbwlaksu vdwa minto, “Klai ngonu Judia bv vngkur lakuju.” \p \v 8 “Tamsarnv,” lvbwlaksu vdwv mirwkto, “Vjak mego ayungjvma nga nyi vdwv nam hoka vlwng ngv ordubv mvngnyato; no vngkur dukubv vla mvngdui?” \p \v 9 Jisu minto, “Aluv gunta vring gola anyigo doodu, dooma dunvre? Vkvlvgabv yvvdw alu pua lo vngkar dunv hv pokmap madunv, hv nyiamooku gv lounglo kaapa kunam lvgabv. \v 10 Vbvritola hv ayu rinyi vngkar bolo hv pokmapdo, ogulvgavbolo hv loung dooma.” \v 11 Jisu sum minto, okv vbvrikunamv mindvto, “Ngonu ajin Lajaras yupvku, vbvritola ngo vngla okv ninyi muu riku.” \p \v 12 Lwbwlaksu vdwv mirwkto, “Ahtu, nw yupdung dvnvlo hv alvriku.” \p \v 13 Jisu gv minam v manv Lajaras sipvku vla, vbvritola bunu hv yupching bv yuppv nvgo vla mvngto. \v 14 Vkvlvgabv Jisu bunua jvjvbv mintam jitoku, “Lajaras siroku, \v 15 vbvritola nonugv lvgabv ngo mvngpudo ngo ninyia lvkobv dooma toku, vkvlvga nonu ho mvngjwng dukubv. Klvi hv gvlo vnglaju.” \p \v 16 Tomas (Bvngpiam vla minam) ninyigv ajin vdwa minto, “Klvi ngonu mvnwngngv Tamsarbonyi lvkobv vngming gvlaju, ngonuka ninyia lvkobv sikulo simi gvnam lvgabv!” \s Jisu turkurkunam okv turnam v \p \v 17 Vdwlo Jisu vngchi tokudw, Lajarasnyi nyibung riku namv alu loopi dukubv hv paatoku. \v 18 Betani ngv Jerusalem lokv lvtw aom gubv rito, \v 19 okv Judia gv nyi achialvgo Meri okv Marta bunyigv boru sikunam lvgalo mvngdwk mabvkv vla mimbv okv kaalwkbv aanyatoku. \p \v 20 Jisu aariku vla vdwlo Marta tvvpa tokudw, nw kaarwk sidubv vnglintoku, vbvritola Meri naam lo dootoku. \v 21 Marta Jisunyi mintoku, “Ahtu, no so doonv guilo ngoogv boruv sima dvnvpv! \v 22 Vbvritola ngo chindu vjakka no ninyia ogugo koodudw Pwknvyarnv nam jire.” \p \v 23 Jisu ninyia mintam toku, “No gv boruv turkur reku.” \p \v 24 Marta mirwksito, “Ngo chindu, hv ataranya alulo turkur reku.” \p \v 25 Jisu ninyia minto, “Turkurkunam vla singnam v ngo. Yvvdw nga mvngjwng dunv hv turre, hv sikujeka; \v 26 okv yvvdw singdunv okv ngam mvngjwng dunv hv vdwloka simare. No sum mvngjwng dunvre?” \p \v 27 Hv mirwkto, “Vkv, Ahtu! ngo mvngjwng dunv no Kristo, Pwknvyarnv gv Kuunyilo, yvvdw nyiamooku so aajikunv ngv.” \s Jisu kaptoku \p \v 28 Marta sum minro kochingbv nw vngkur toku, okv ninyigv anyi Merinyi minsila minjito. “Tamsarbo si doodu,” hv anyia minjitoku, “okv nam tvvkadu.” \v 29 Vdwlo Meri sum tvvpa tokudw, hv gudung toku okv ninyia kaarwk sudubv baapubv vnglintoku. \v 30 Jisu vjaklodvbv nampumlo aachi madvto, vbvritola Marta gv ninyia kaarwk suku mookulo doobwngto. \v 31 Nyi vdwv naam lo Merinyi lvkobv doonv vdwv ninyia mvngdwk mabvkv vnyato, ninyia vngming gvnyato, vdwlo bunu ninyia baapubv gudungdanv agumbv vnglin nama kaato kudw, bunu ninyia nyibung lo kapdubv vngji nvgo vla mvngnyato. \p \v 32 Jisu ogolo doopvdw hoka Meri vngchi toku, okv hv baapubv ninyia kaapa danam gula, hv Jisu gv lvpa lo gipv toku. “Ahtu,” hv minto, “No so doonv guilo, ngoogv boruv sima dvnvpv!” \p \v 33 Jisu ninyia kapdubv kaatoku, okv ninyia lvkobv rinv vdwvka oguaingbv kapdudw umka kaatoku; vbvrinam hv ninyigv haapok ka mvsit la, okv achialvbv mvngdwk motoku. \v 34 Hv bunua tvvkato, “Nonu ninyia ogolo nyibung riipvnv?” \p Bunu mirwkto, “Ahtu, Aala okv kaatoka.” \p \v 35 Jisu kapto. \v 36 Nyi vdwv minto, “Kaatoka, ninyia achialvbv pakdu!” \p \v 37 Vbvritola bunu megonv minto, “Hv nyikching nvnga kaapa dukubv mvtoku, nw mvmma pvnvre? Nw Lajarasnyi sima dubv mvnyu mapv nvdw?” \s Lajarasnyi turkur motoku \p \v 38 Lvkodv mvngdwk hilok laikula dooku mabvku, Jisu nyibung lo vngtoku hv lvngpwk bv rito agi aagia nga vlwng ajap nvgo jootum kunam go. \v 39 Jisu minto, “Vlwng nga dvato!” \p Marta, sinv nyi angv gv anyiv, mirwkto, “Ahtu, hoka naya amokrikv. Ninyia nyibung riikunamv alu loopi roku!” \p \v 40 Jisu ninyia minto, “Ngo nam mimapvnvre, no mvngjwng bolo Pwknvyarnv gv jwkrw nga kaapare vla?” \v 41 Bunu vlwng nga dva toku. Jisu aobv kaadungto okv minto, “Abu, ngo nam umbonyikv, no nga tvvyadu. \v 42 Ngo chindu no lokia ngam tvvyadu, vbvritola ngo sung mindu so nyi vdw so gv lvgabv, ogulvgavbolo so nyi vdw si no ngam vngmupvnv vla mvngjwng dukubv.” \v 43 Hv vbv minro kochingbv, hv gamtv rungbv gokto, “Lajaras, lintokuka!” \v 44 Hv nyibung lokv lintoku, ninyigv lvpa laak ha vji puching dvdubv, okv nyukmu haka puching dvdubv. Jisu bunua minto, “Ninyia paksok la, okv vngmu tokuka.” \s Nyirunv vdwv Jisunyi rinying toku \r (Mt 26:1-5; Mk 14:1-2; Lk 22:1-2) \p \v 45 Nyi achialvgo Merinyi kaalwkla aanv vdwv Jisu ogugo ripvkudw kaanya toku okv bunu ninyia mvngjwng nyatoku. \v 46 Vbvritola megonv bunu Parisis vdwgvlo vngkur toku okv Jisu ogugo ripvkudw minpa toku. \v 47 Vkvlvgabv Parisis vdwv, okv nyibu butvnv vdwv Kvba vdwa lvkobv kaarwksuto okv minto, “Ngonu oguridukubv? Kaatokuka so nyi gv lamrwpanam kaatamnam ma! \v 48 Ngonu so nyi sum svbv ribwng mobolo, nyichar mvnwngngv ninyia mvngjwng riku, okv Roman nyi kainv vdwv tvvchar kayarre okv ngonugv Pwknvyarnvnaam ha mvyakmvchak riku okv ngonugv haalung ngakka!” \p \v 49 Bunugv lokv akonv, aminv Kayapas, yvvdw ho anying hoka Nyibu Butvyachok nvbv rinv angv, minto, “Nonu ogu pvcha pvnvri! \v 50 Nonu mvngdi malare, haalung gv yaktv svnga, nonugv lvgabv alvyanvngv, nyi akin gonv nyi vdwgv lvgabv siria monam si?” \v 51 Minjvjvbolo hv sung atuv mvngsula mimato; vmabvya hv ho anying gv Nyibu Butvyachok nvbv rinam lvgabv, hv nyikrw kaala Jisu Jius nyi vdwgv lvgabv siria tvdu vla, \v 52 okv bunua mvngchikma, vbvritola Pwknvyarnvnyi mooku mvnwnglo doosik kunv vdwa akin gubvku naadumsidu kubvka. \p \v 53 Ho alu lokv Jius nyi kainv vdwv Jisunyi mvkidubv rungtoku. \v 54 Vkvlvgabv Jisu Judia mookulo nyi kaagialo vngkar matoku, vbvritola vngyu toku okv chukrimooku nvchi mooku gulo vngtoku, Epraim vnam banggu gulo hoka ninyigv lvbwlaksu vdwa lvkobv doolwk toku. \p \v 55 Vngbokunam Pumja dvdw ngv nvchi toku, nyi achialv go mooku lokv pumja rima dwbv ridar kakdar koodubv vla Jerusalem lo aanya toku. \v 56 Bunu Jisunyi kaakarnyato, okv bunu Pwknvyarnvnaam lo vngkum nyatoku, bunu akonv ako nvnga tvvka minsuto, “No ogubv mvngdu? Hv pumja so aarung mare, ma aaridw?” \v 57 Nyibu butvnv vdwv okv Parisis vdwv orto jipvpv yvvdw Jisu ogolo doopvdw um chinv ngv, hv minpa laka, vkvlvgavbolo bunu ninyia naatung nyudukubv. \c 12 \s Jisunyi Betani lo tvli piaktoku \r (Mt 26:6-13; Mk 14:3-9) \p \v 1 Vngbokunam pumja ridwv alu lookv go doodubv, Jisu Betani bv vngtoku, ninyigv siku nvnga turkur mokunam Lajaras gv naam lo. \v 2 Bunu ninyigv lvgabv arium dvse go hoka mvpv jito, Marta ridurto ordubv; Lajarasnyi akonv yvvdw Jisunyi lvkobv tvbul lo dootung minggvnv. \v 3 \x - \xo 12:3 \xo*\xt Lk 7:37,38\xt*\x*Vbvrikunamv Meri maatarbv arv doonv nampunv Nard\f + \fr 12:3 \fr*\ft Nard vnam si achialvbv arv doonv nvnv singnv\ft*\f* tvli vkv pumchup go naatoku, um Jisu gv lvpalo pwke toku, okv um ninyigv dwmw lokv tipw toku. Ho gv tvli gv nampunv amok hv naam arwng mvnwnglo jukar toku. \v 4 Jisu gv lvbwlaksu vdwlokv akonv Judas Iskeriot—yvvdw ninyia koa kujinv angv—minto, \v 5 “Ogubv so nampunv tvli sum ain lokdwng lvngngom gubv piokma pvnv \f + \fr 12:5 \fr*\fk Raji lokdwng: \fk*\ft Kaatoka 6.7.\ft*\f*okv morko nga heemanv vdwlo jima pvnv?” \v 6 Ninyigv sum minam si hv heemanv vdwa kaala tvla rigvdu vnamgo kaama, vbvritola hv dvcho nvgobv riato. Hv morko gvgianvnv nga gvla rigvto okv atubongv dvsidvpit suto. \p \v 7 Vbvritola Jisu minto, “Ninyia akinbv risu moto! ninyia ogugo doogv pvkudw vvpvmoto nga nyibung ritvri alu gv lvgabv. \v 8 \x - \xo 12:8 \xo*\xt Det 15:11\xt*\x*No alu gv lokia heema nvnga lvkobv ribam tvdu, vbvritola no ngam lokia ribam paaku mare.” \s Lajarasnyi mvkidubv gwngnam \p \v 9 Nyitwng tvngtv go Jisu Betani lo doopvku vla tvvpa toku, vkvlvgabv bunu hoka vngtoku, Jisu dopvkv vnam mwngchik lokvma vbvritola Jisu gv nyi siku nvnga turkur mokunam, Lajaras nyika kaadu bvka. \v 10 Vkvlvgabv Nyibu butvnv vdwv Lajaras nyika mvki tadubv rungtoku, \v 11 ogulvgavbolo ninyigv lvgalo Jius nyi achialvgo bunua toa toku okv Jisunyi mvngjwng nyatoku. \s Jisu Jerusalem lo Dvbv bv aatoku \r (Mt 21:1-11; Mk 11:1-11; Lk 19:28-40) \p \v 12 Alu logo nvnga kainv nyipam v Vngbokunam Pumja lo aanv vdwv Jisu Jerusalem lo aarikv vla tvvpa toku. \v 13 \x - \xo 12:13 \xo*\xt Miri 118:25,26\xt*\x*Vkvlvgabv bunu taru ruda rumwng doodubv naatoku okv ninyia kaarwk sidubv vnglinla, goknyato, “Pwknvyarnvnyi hartvto! Ahtu gv amin bv aanv nga Pwknvyarnv ninyia boktalwkji laka! Pwknvyarnv boktalwkji laka Israel gv Dvbvnyi!” \p \v 14 Jisu siak go paatoku okv vkvgv aolo gecha toku, Darwknv Kitaplo minam ching-ching bv, \q1 \v 15 “\x - \xo 12:15 \xo*\xt Jek 9:9\xt*\x*Jayon pamtv gv nyi vdwa, busu mabvka! \q1 Siinv aarikunv nonugv dvbv ngv, \q2 Joklwk rikunv siak yakpa aolo dootokula.” \p \v 16 Ho dw hoka ninyigv lvbwlaksu vdwv sung chima toku; vbvritola vdwlo Jisu turkurla yunglit gubv ritokudw, bunu mvngpa toku Darwknv Kitaplo ninyigv lvga nga sum minpvku okv bunu ritoku sum ninyigv lvgabv. \p \v 17 Jisu gv rikulo lvkobv rinv nyi vdwv vdwlo nw Lajarasnyi nyibung loka goklin kunam ha okv siku nvnga turkur mooku nama kaanv vdwv minpa nyatoku ogugo ripvkudw. \v 18 Vbvrikunam lvgabv nyipam v ninyi kaarwk sutoku-ogulvgavbolo bunu tvvpa toku hv so lamrwpanam sum rila kaatampv vla. \v 19 Vbvrikunamv Parisis vdwv akonv ako nvnga mimi sutoku, “No kaatoka, ngo oguka ria yala kuma! Kaakwto, nyiamooku nyi mvnwngngv ninyia reming gvdu kunv!” \s Grik nyi mego Jisunyi makarto \p \v 20 Grik nyi mego Pumja lo kumdujodubv Jerusalem lo aanv nyi vdwgv apumlo vngming gvtato. \v 21 Bunu Pilip gvlo vngtoku (hv Galili gv Betsaida lokv ngv) okv minto, “Tamsarnv, ngonu Jisunyi kaanwngdo.” \p \v 22 Pilip vngtoku okv Andriunyi mintamto, okv bunyi anyiv vngtoku okv Jisunyi minpa toku. \v 23 Jisu bunua mirwkto, “Nyia Kuunyilo gv kairungbv hartv paadwv aaduku. \v 24 Ngo nonua jvjv nga minjidunv: aam amchar hv kvdwbolo chilwkla simumabolo amchar hv charkin tvla doobwngre, vbvrikunamv um chilwkla simukubolo, hv hintar go amring ngv ringtvyare. \v 25 \x - \xo 12:25 \xo*\xt Mt 10:39; 16:25; Mk 8:35; Lk 9:24; 17:33\xt*\x* Yvvdw atugv singnam ha paksu dunv hv ung nyemuyare; yvvdw atubogv singnam ha nyiamooku so kaanwng madunv hv torbwngnama paayare. \v 26 Yvvdw nga mvdur ridur nvpv mvngdunv hv nga vngming gvvrung laka, vbvrikubolo ngoogv pakbuv ngo ogolo doopvdw lvkobv dooming gvreku. Okv ngoogv Abu nga mvdur ridur nvnga mvngdv re.” \s Jisu ninyigv sise lvkwng nga mintoku \p \v 27 “Vjak ngoogv haapok v adwkaku do—okv ngo ogugo mvku svngvdw? Ngo vbv minre, ‘Abu, so gv dw sum ngoogvlo aamu mabv?’ Vbvritola ngo ho lvgabv aapvnv-so gv hirukaya sung ngo hirung svngvrung. \v 28 Abu no gv aminha kai moya toka!” \p Vbvrikunamv nyido mooku tolokv vlv go duluto, “Ngo um yungnam gubv naalwk pvkunv, okv ngo lvkodv vbv ritare.” \p \v 29 Hoka nyipam daknv vdwv vlv nga tvvpato, megonv bunu minto, hv doogum go, kvgonv minto, “Nyido gindung gunv ninyia raami supv!” \p \v 30 Vbvritola Jisu bunua minto, “Ho gv vlv dunam v ngoogv lvgabvma, vbvritola nonugv lvgabv. \v 31 Vjakgv alu si nyiamooku a jwngkadakaku alu vku; vjak nyiamooku gv dvbv nga chara reku. \v 32 Vdwlo ngam nyiamooku sokv naacha rekudw, ngo nyichar mvnwngnga ngoogvlo naalwk sureku.” \v 33 Svbv minam si ninyigv hirukayala sise nga minto. \p \v 34 \x - \xo 12:34 \xo*\xt Miri 110:4; Aij 9:7; Eje 37:25; Dan 7:14\xt*\x*Nyipam v mirwkto, “Ngonugv Pvbv lo mindu Kristo turla doobwngre. Vbvrikunamv, ogubv, no mindunv nyia Kuunyilo nga naacha riku vla? Nyia kuunyilo vnam si yvvla?” \p \v 35 Jisu mirwkto, “Loung ngv achukgo nonu gvlo dooming gvmwngre. Loung gv ungla doorilo nonugv lamtvlo vnglvlaka, ogulvgavbolo nonu gvlo kanv ngv putum manam lvgabv; yvvdw kanv lo vngkar dunv chinsuma hv ogolo vngdung dunvdw. \v 36 Vbvrikunamv, vdwgo loung ngv nonu gvlo doodudw, loung nga mvngjwng laka, vkvlvga nonu loung gv nyi bv ridubv.” \s Nyi vdwgv mvngjwng manam \p Jisu sum minro kochingbv, vngyu toku okv bunugv lokv tosi sutoku. \v 37 Hv vdwnvgo bunugv kaakulo so lamrwpanam mvnwngnga rila kaatam kujeka, bunu ninyia mvngjwng matoku, \v 38 \x - \xo 12:38 \xo*\xt Aij 53:1 \xt*\x*vkvlvga nyijwk Aijaya ogugo minpvdw v jvjvbv aarungre: \p “Ahtu, ngonugv doin minkunama yvvla mvngjwng jinv? \q2 Yvvnyila Ahtu gv jwkrw a kaatam tvvdunv?” \p \v 39 Okv vkvlvgabv bunu mvngjwng nyula kuma, ogulvgavbolo Aijaya mindvto, \q1 \v 40 \x - \xo 12:40 \xo*\xt Aij 6:10 \xt*\x*“Pwknvyarnv bunugv nyik vdwa kaapa moma \q2 okv bunugv mongrumara nga mvtumro, \q2 vkvlvga bunugv nyikkv kaapa madu kubv, \q2 okv bunugv mongrumara ngv chima dubv, \q2 okv bunu nga dakrwk madubv, Pwknvyarnv minto, \q2 ngo amin bv bunua mvpu dubv.” \p \v 41 Aijaya sum mintoku ogulvgavbolo hv Jisu gv kai kuse nga kaapa chotokula okv ninyigv lvkwngbv minto. \p \v 42 Vbvrikujeka, Jius nyi kainv achialvgo Jisunyi mvngjwng nyatoku; vbvritola Parisis vdwgv lvgalo bunu um minkokla milin nyumato, Jius kumkunaam lokv naalin konwng manam lvgabv. \v 43 Bunu Pwknvyarnv gv naarwk sunamma mvngbiu mabv nyi gv naarwk sunamma mvngbiu yato. \s Jisu gv Gamchar vdwlokv jwngkadakanam \p \v 44 Jisu gamtv rungbv minto, “Yvvbunudw ngam mvngjwng dunv hv ngam mvngchikma vbvritola yvvdw ngam vngmupvnv nw nyika. \v 45 Yvvdw ngam kaadunv hv ngam vngmunv humka kaadunv. \v 46 Ngo nyiamooku so loung gubvrila aapvnv, vkvlvga yvvdw ngam mvngjwngnv nyichar mvnwngngv kanv arwnglo doobwng manam lvgabv. \v 47 Yvv akonv ngoogv doin ha tvvdunv okv um rima dunv, ngo ninyia jwngkadaka mare. Ngo nyiamookua jwngkadaka dubv aamapvnv, vbvritola um ringdubaadu bv aapvnv. \v 48 Yvvdw nga toa dunv okv ngoogv doin ha naarwk suma dunv um ninyia jwngkadaka reku. Ngoogv gaam japnam vdwv ataranya alulo ninyi jwngkadaka rireku! \v 49 So si jvjv ngv, ogulvgavbolo ngo atugv mvngnam lokv mimato, vbvritola ngoogv Abu ngam vngmunv hv ngo ogugo minse ngvdw okv japse ngvdw gamki nama um ngo mindunv. \v 50 Okv ngo chindu ninyigv gamki namv torbwngnama naalwk jidu. Vbvrikunamv, ngo ogugo mindu kudw hv Abu gv nga mintokv vla mimu namv.” \c 13 \s Jisu ninyigv lvbwlaksu vdwgv lvpa nga harkakto \p \v 1 So si Vngbokunam Pumja aluv loma dwbv loochoyanv alu bv rito. Jisu ninyigv nyiamookua kayupikula okv Abu gvlo vngdwv aaduku vla chintoku. Nw nyiamooku so nw gvbvrinv vdwa alu gv dwkia arwng rungbv paktoku okv nw bunua ataranya alu lobv pakbwngre. \p \v 2 Jisu la ninyigv lvbwlaksu vdwv dvnam dvla doonyato. Uyudvbv ngv Saimon Iskeriot gv kuunyilo Judas Iskeriot gv haapok lo Jisunyi kubdubv mvnggv nvnv nga lwkro toku.\f + \fr 13:2 \fr*\fqa Uyudvbv Jisu kulakuatvku; \fqa*\ft Vmalo\ft*\fqa Uyudvbv ngv mimbwktvku Simon iskeriot gv kuunyilo Judas, jisunyi kulakuariku\fqa*\f* \v 3 Jisu Abu ninyia jwkrw mvnwngnga jilwk pvku vla chintoku; nw Pwknvyarnv gvlokv aanv ngv okv Pwknvyarnv gvlo vngtv rikunv vla chintoku. \v 4 Vkvlvgabv hv tvbul lokv dakrap toku, ninyigv agumlo vji a pilin toku, okv vbee vkv leit am puchingsito. \v 5 Vbvrikunamv nw gamla lo isi mego pwlwkto okv lvbwlaksu vdwgv lvpa vdwa harkak kakrap toku okv ninyigv leit lo puchingnam vbee lokv tipw toku. \v 6 Nw Saimon Pitar gvlo aatoku, Pitar ninyia mintoku, “Ahtu, no ngoogv lvpa nga harkak dubvi?” \p \v 7 Jisu ninyia mirwkto, “No vjak chimare ngo ogugo ridung dunvdw, vbvritola no kokwngnyi chireku.” \p \v 8 Pitar minbwk toku, “Vdwloka ogubv rijeka no ngoogv lvpa nga harkak maji nvngv!” \p Jisu minrwkto “Ngo nonugv lvpa nga harkak mabolo, nonu ngoogv lvbwlaksubv rinyu mare.” \p \v 9 Saimon Pitar mirwkto, “Ahtu, ngoogv lvpa mvngchik ka harkak mabv, vbvkubolo! ngoogv laak okv dumpo ngaaka harkak labv!” \p \v 10 Jisu minto, “Yvv bunudw horsok sokro pvkunv bunu mvnwngngv darwk pvkunv okv bunu atuv harkak sise kaakuma, bunugv lvpa\f + \fr 13:10 \fr*\ft Megonv kitaplo doomado \ft*\fqa bunu mvngchikgv lvchu vmwng\fqa*\f* vdwa mwngku. Nonu mvnwngngv darwk pvku—akin gomwng.” \v 11 Jisu chintoku yvvdw ninyia kubjinv angv; vkvlvgabv nw minto, “Mvnwngngv darwk pvku, akin gomwng.” \p \v 12 \x - \xo 13:12-15: \xo*\xt Lk 22:27\xt*\x*Jisu bunugv lvpa vdwa harkakro kochingbv nw ninyigv agum gv vji a pilwk sutoku okv ninyigv dooku tvbul lo aakur toku. Nw tvvkato, “Ngo vjak nonua ogugo ripvdw nonu chimpvre?” \v 13 “Nonu nga Ahtu okv Tamsarnv vla mindu, okv si rijwkkv nonu svbv rila, ogulvgavbolo ngo vbv rirungdo. \v 14 Ngo, nonugv Ahtu okv Tamsarnv, vjak nonugv lvpa vdwa harkakto. Vbvrikunamv, nonuka, akonv akonvgv lvpa nga harkak minsu laka. \v 15 Ngo nonua rimurilam jipvnv, nonua ngoogv nonua rinam apiabv rimu dubv vla. \v 16 \x - \xo 13:16 \xo*\xt Mt 10:24; Lk 6:40; Jn 15:20\xt*\x*Ngo nonua jvjv nga minjidunv: pakbu hv ninyigv Atua kaiyama dunv, okv jokria nvngv ninyia kanamla vngmunv anga kaiyama dunv. \v 17 Vjak nonu so gv jvjv nga chindu, nonu achialvbv mvngpu reku sum nonu riying bolo!” \p \v 18 \x - \xo 13:18 \xo*\xt Miri 41:9\xt*\x*“Ngo nonu mvnwngnga mima dunv; ngoogv darnam vdwa ngo chindu. Vbvritola Darwknv Kitaplo minam v jvjvbv rirungre ho mindu, ‘Nyi gunv ngoogv lvkobv dvbam dunv hv nga rinying riru duku.’ \v 19 So si rilinla ritvmadvbv ngo vjak nonua mincho jidunv, ho nonu mvngjwng reku ‘Ngo Yvvdw Ngo.’ \v 20 \x - \xo 13:20 \xo*\xt Mt 10:40; Mk 9:37; Lk 9:48; 10:16\xt*\x* Ngo nonua jvjv nga minjidunv: yvvdw ngoogv kanamla vngmunam akonyi naarwksidunv hv ngam naarwk tadunv; okv yvvdw ngam naarwksidunv hv ngam vngmunv ninyia naarwksitadunv.” \s Jisu ninyia koajinv nga mincho jitoku \p \v 21 Jisu sum minro kochingbv, hv achialvbv mvngdwk mvngku lakula okv minlin toku, “Ngo jvjv nga nonua minjidunv: nonugv lokv akonv ngam koa tvduku.” \p \v 22 Lwbwlaksu vdwv akonv akonyi kaagap minsuto, achialvbv abwkalo kuma toku yvvnyi mindu nvbvre vla. \v 23 Lwbwlaksu akonv, Jisu gv pakyachoknam angv, Jisunyi dochinsinvgo. \v 24 Saimon Pitar ninyia lakching ngv chigap lwngchingla mvto okv minto, “Ninyia tvvkato yvvnyi mindu nvbvre.” \p \v 25 Vkvlvgabv ho lvbwlaksu angv Jisu gvlo hvngnwkto okv tvvkato, “Ahtu, hv yvvla?” \p \v 26 Jisu mirwkto, “Ngo vtwng mego naala bati lo nwkbok tvvla ninyia jire; hv nyi angv.” Vkvlvgabv nw vtwng patung achukgo naato, um nwkbok toku, okv Saimon Iskeriot gv kuunyilo Judasnyi jitoku. \v 27 Judas vtwng nga dvdanam gula Uyudvbv ngv baapubv nw gvlo aatoku. Jisu ninyi minto, “No ogugo ridung dudw baapubv ritoka!” \v 28 Tvbul lo doonv kvvbi nyi vdwv chimato Jisu ninyia sum ogugbv minpv nvdw. \v 29 Judas morko bvngya nvgobv rikunam lvgabv, lvbwlaksu megonv Jisu ninyia Pumja gv lvgabv ogugo rvvmu tvbv vmalo heemanv vdwa ogugo jimu tvbv vngmupvnv go vla mvngto. \p \v 30 Judas vtwng nga naarwksuto okv vjakgobv agumbv lintoku. Ho kanv toku. \s Anw bv Gamkinam \p \v 31 Judas gv vngro kochingbv, Jisu minto, “Vjak Nyia Kuunyilo gv kai nama kaapa duku; vjak nw gvlokv Pwknvyarnv gv kai nama kaapa duku. \v 32 Pwknvyarnv gv kai nammv nw gvlokv kaapa duku nvbolo, vbvrikunamv Pwknvyarnvnyi Nyia Kuunyilo gv kai nama ninyigv lokv kaatamre okv hv vbv vjakgobv rireku. \v 33 \x - \xo 13:33 \xo*\xt Jn 7:34\xt*\x*Ngo gv kuu vdwa, ngo nonua kaigo lvkobv ribam kumare. Nonu nga kaakar reku; vbvritola ngo vjak nonua mindunv ngo oguaingbv Jius nyi kainv vdwa mindudw, ‘Ngo ogolo vngdudw nonu vngnyu mare.’ \v 34 \x - \xo 13:34 \xo*\xt Jn 15:12,17; 1Jn 3:23; 2Jn 5 \xt*\x*Okv ngo vjak nonua anwnv gamki gaamgo jidunv: ajin anyingnga pakmi sulaka. Ngoogv nonua paknam apiabv, vkvlvgabv nonuno pakmi sulaka, \v 35 Nonu akonv akonvnga pakmi sibolo, vbvrikunamv nyi mvnwngngv chinreku nonu ngoogv lvbwlaksu v vla.” \s Jisu Pitar gv mvvse nga mincho jitoku \r (Mt 26:31-35; Mk 14:27-31; Lk 22:31-34) \p \v 36 Saimon Pitar ninyia tvvkato, “Ahtu, no ogolo vngtv dunv?” \p Jisu mirwkto, “No vjak vngming gvnyu mare ngoogv vngkulo; vbvritola kokwnglo no nga vngming gvreku!” \p \v 37 Pitar tvvkato, “Ahtu, ogulvgabv ngo vjak nam vngming gvnyu madubv?” “Ngo noogv lvgabv siso mvngdunv!” \p \v 38 Jisu mirwkto, “No jvjvbv ngoogv lvgabv sidubv mvngpv pvnvre?” Ngo nam jvjv nga minjidunv: rokpuv koktv madvbv no ngam chima vla lvom go minre. \c 14 \s Jisu Lamtv ngv \p \v 1 “Mvngdwk mvngkula doomabvka,” Jisu bunua minto. “Pwknvyarnvnyi mvngjwng laka\f + \fr 14:1 \fr*\fqa mvngjwng; \fqa*\ft Vmalo\ft*\fqa no mngjwngre\fqa*\f* okv ngaaka mvngjwng laka. \v 2 Ngo Abu gv naam tv karchung ngv awgo doodu, okv ngo nonugv lvgabv dooku riku mvpvripv jitebv vngjinv. Minggvdvnam si doorung mabolo ngo nonua svbv mima dvnvpv. \f + \fr 14:2 \fr*\fqa Hokaku hvmabolo; \fqa*\ft Vmalo\ft*\fqa ngo abugv naam tvlo karchung ngv achialgo doodu; hvbv domanvgo ilo ngo nunugv lvgabv dokudakku mvpvripv tvkubv vngji nvkv vla mimare?\fqa*\f* \v 3 Okv ngo vngla nonugv lvgabv dooku riku nga mvpv ripvro kochingbv, ngo aakur reku okv ngo atuv nonua naareku, vbvrikubolo ngo ogolo doopvdw nonuka dooming gvreku. \v 4 Nonu chindu ngoogv vngjiku mooku lo vnglwknv lamtv nga.” \p \v 5 Tomas ninyia minto, “Ahtu, ngonu chima noogv vngku lamtv nga; vkvlvgabv tolo chaalwk dubv oguaingbv ngonu lamtv nga chinyu dubv?” \p \v 6 Jisu ninyia mirwkto, “Ngo lamtv ngv, jvjv ngv, okv turnammv; ngo gvlokv vngmabv yvvka Abu gvlo vngnyu mare. \v 7 Vjak nonu ngam chimpvku,” nw bunua minto, “Nonu\f + \fr 14:7 \fr*\fqa Vjak nonuno nga chindu nonu chinre; \fqa*\ft Megonv kitaplo doodu\ft*\fqa nonu ngam chinvgoilo nonu chineku.\fqa*\f* ngoogv Abu nyika chinreku, okv vjak gvlokv nonuka ninyia chireku okv nonu ninyia kaakw pvku.” \p \v 8 Pilip ninyia minto, “Ahtu, Abunyi ngonua kaatam labv; si ngonu mvnwng gv mvngnamv.” \p \v 9 Jisu mirwkto, “Pilip, ngo nonua mvngchi kumanamgo lvkobv reming gvkwng kunam vka nonu ngam chimai?” Yvvdw ngam kaadudw hv Abu nyika kaadunv, vbvrikunamv ogulvgabv no Abunyi ngonua kaatam labv vla mindunv? \v 10 Ngo Abu gvlo doodu okv Abu ngoogvlo doodu um Pilip no mvngjwng madunvre? Jisu ninyigv lvbwlaksu vdwa mintoku, “Ngoogv nonua gaam minam dvdv ngv, ngo gvlokv aama. Abu, ngoogvlo doonv ninyigv ridung nga atuv ridunv. \v 11 Ngam mvngjwng laka ngo vdwlo abu ngoogvlo doodunv okv ngo Abu gvlo doodunv vla minam a. Ho malo, ngoogv rinam a kaagvrila mvngjwng tvka. \v 12 Ngo nonua jvjv nga minjidunv: yvvdw ngam mvngjwng dunv hv ngoogv rinam aingbv rire—am, hv kaiyanv goka rire, ogulvgavbolo ngo abu gvlo vngjinv. \v 13 Okv nonu ngoogv amin bv ogugo kooridw ngo rijire, Abu gv kairungnv jwkrw nga Kuunyilo gvlokv kaatam kunam lvgabv. \v 14 Nonu ngoogv amin bv ngam\f + \fr 14:14 \fr*\ft Megonv kitaplo doomado\ft*\fqa ngam.\fqa*\f* ogugo kooridw, ngo um rijire.” \s Jisu Darwknv Dow milv jinam \p \v 15 “Nonu nga mvngjwng bolo, nonu ngoogv gamki nama tvjirijire. \v 16 Ngo Abunyi koore, okv hv nonua ridur rianv kvvbigo jire, hv nonua dvbvsvngtambv dooming gvvre. \v 17 Hv Dow hv Pwknvyarnv gv jvjv nga kaatam rianv. Nyiamooku v ninyia naarwk nyumare, ogulvgavbolo hv ninyia chima vmalo kaakwma. Vbvritola nonu ninyia chindu, ogulvgavbolo hv nonu gvlo lvkobv doobwngdu okv\f + \fr 14:17 \fr*\fqa vma; \fqa*\ft Megonv kitaplo doodu\ft*\fqa vh mare.\fqa*\f* nonu lo doodu.” \p \v 18 “Vdwlo ngo vngro jeka, nonua ngo opin jvbv doomu mare; ngo nonu gvlo aakur reku. \v 19 Nyia mooku hv ngam ayungjvma nga kaapa kumare, vbvritola nonu ngam kaare; ogulvgavbolo ngo turre, okv nonu ka turre. \v 20 Vdwlo ho aluv lori kudw, nonu chinre ngo Abu gvlo doodu, okv nonu ngoogvlo doodu, ngo oguaingbv nonu gvlo doodudw ho apiabv.” \p \v 21 “Yvvdw ngoogv gamki nama torwk sudunv okv um tvduridunv hv ngam paknvrinvbv ridunv. Yvvdw ngam pakdunv um ngoogv Abu pakre; ngooka ninyia paktare okv ngo atuv ninyia kaatam sure.” \p \v 22 (Judas Iskariotnyi miyamabv) Judas gunv minto, “Ahtu, no atuv ngonua kaatamre okv nyiamookua kaatam sumare, hv oguaingbv ritv dunv?” \p \v 23 Jisu ninyia minrwkto, “Yvvdw ngam pakdunv hv ngoogv tamsar nama tvduridunv. Ngoogv Abu ninyia pakre, okv ngo la Abu ninyi gvlo aala lvkobv dooming gvvre. \v 24 Yvvdw ngam pakma dunv ngoogv tamsar nama tvvmarima dunv. Okv nonugv tvvnam ngoogv tamsar namv ngo gvngvma, vbvritola ngam vngmunv Abu gvlo naapvnv.” \p \v 25 “Ngo nonua minpvkunv nonuam lvkobv doodula. \v 26 Ridur rianv, Darwknv Dow, Abu gv ngo amin bv imu kujinam v, nonua tamsarre okv ngoogv nonua minam dvdv nga mvngpa more.” \p \v 27 “Nonua ngo sarsopoyo nama lvkobv kayu jido; so si ngo atugv sarsopvyo nama nonua jipvnv. Um ngo nyiamooku gv rinam aingbv jima. Mvngdwk mvngkula doomabvka; Busu mabvka. \v 28 Nonu ngam nonua ‘Ngo vngjinv, vdubv tvvdu, vbvritola ngo nonu gvlo aakur reku,’ nonu ngam pakdu bolo, ngoogv Abu gvlo vngnam ha nonu mvngpure; ogulvgavbolo hv ngam kaiyanv. \v 29 Ngo nonua mintam chodunv so gv ogumvnwng si ritv madvbv, vkvlvga vdwlo si rirekudw nonu mvngjwng reku. \v 30 Ngo nonua awgo raami sidubv rinyuma, ogulvgavbolo nyiamookua rigvdakgv nvngv aariku. Hvkvgv jwkrw ngv ngam rigum lamare, \v 31 vbvritola nyiamookuv chirung laka ngo Abunyi pakdunv; vkvlvgalo ngo ogumvnwng ngam ridunv ninyigv ngam minam dvdv nga.” \p “Aatoka, klvi so mooku lokv vngla kuju.” \c 15 \s Jisu Jvjvbv singnv hampo ngv \p \v 1 “Ngo singnv hampo ngv, okv ngoogv Abu nayam mvnv atuv. \v 2 Hv ngoogvlo hakbv asi svvma nvnga pala paa dunv, okv asi svvnv hakbv vdwa hv mvngi riadunv, vkvlvgavbolo abuyayabv asi svvmu dubv vla hv mvngi dunv. \v 3 Nonua mvngi ropvkunv (darwk dubv mvpvkunv) ngoogv nonua tamsar kolokv. \v 4 Ngoogvlo doolwk laka, okv ngo ka nonu gvlo doolwkre. Hakbv ngv atuv asi svvnyu madunv; hakbv ngv asi svvlare vdwlo hv hampo nga hargap tvla dooridw. Vkv aingbv nonu asi svvnyu mare vdwlo nonu ngam rwkrwk mvla gakbwngla doomaredw.” \p \v 5 “Ngo hampo ngv, okv nonu hakbv ngv. Yvvdw ngam rwkrwk mvla gakbwng doonv, ngo ka ninyia, hv achialvbv asi svvre; ngam kayu tvla nonu oguka rinyu mare. \v 6 Yvvdw ngam gakbwng madunv (ngoogvlo doolwk madunv), hakbv nga mvnam apiabv ora dunv okv simudunv; vkvnv hakbv nga naakum dukunv okv vmvlo orlwk dukunv, hoka bunua vmv ramdu kunv. \v 7 Nonu ngoogvlo doobwng bolo okv ngoogv gamchar vdwv nonu gvlo doore, vbvrikunamv nonugv mvngnam lokv ogugo kooridw, nonu um paare. \v 8 Nonugv achialvbv asi svvku lokv ngo Abu gv kairungnam ha kaapa dunv; okv vbvrila nonu ngoogv lvbwlaksu bv ridunv. \v 9 Abu gv ngam paknam aingbv, ngo nonua pakdunv; ngoogv pakkulo doobwng laka. \v 10 Nonu ngoogv gamki nama tvboribolo, nonu ngoogv paknam lo doobwngre, ngo Abu gv gamki nama tvvla rila ninyigv paknam lo doobwng nam aingbv.” \p \v 11 “Ngo sum nonua mintam pvkunv, vkvlvgavbolo ngoogv mvngpuv nonu gvlo doolwk dubv okv nonugv mvngpuv achialv dukubv vla mindunv. \v 12 \x - \xo 15:12 \xo*\xt Jn 13:34; 15:17; 1Jn 3:23; 2Jn 5 \xt*\x*Ngoogv gamki la minammv siinv: akonv akonyi pakmi sulaka, ngoogv nonua paknam aingbv. \v 13 Akonv ajin vdwgv lvgabv ninyigv turnama mvngnga jikunv v kaiyachokbv paknam jinamv. \v 14 Okv vdwlo nonu ngoogv gamki nama ribolo, nonu ngoogv ajin v. \v 15 Ngo nonua pakbu vla minku mare, ogulvgavbolo pakbuv chima ninyigv atuv ogugo ridudw. Vmabvya, ngo nonua ajin vla mindunv, ogulvgavbolo ngo vdwgo ngo Abu gvlo tvvpvkudw nonua mintam pvkunv. \v 16 Nonu ngam darma; ngo nonua darpvkunv okv vngla turbwngnv asi lokv achialvbv svvmudubv tolwk pvkunv, okv nonu ngoogv amin bv Abunyi ogugo kooredw nw nonua jire. \v 17 Vbvrikunamv, sum ngo gamki la mindunv: akonv akonyi pakmi sulaka.” \s Nyiamooku gv kaanwng manam \p \v 18 “Nyiamooku hv nonua kaanwng madubolo, nonu mvngpa dalaka hv ngam kaanwng mabv richo dunv. \v 19 Nonu nyiamooku gvngvbolo, vbvrikunamv, nonua nyiamooku v atu gvngv vla pakdu nvpv. Vbvritola ngo nonua nyiamooku loka darpvkunv, okv nonu nyiamooku gvbv rikuma; vkvlvgabv nyiamookuv nonua kaanwng madunv. \v 20 \x - \xo 15:20 \xo*\xt Mt 10:24; Lk 6:40; Jn 13:16\xt*\x*Mvngpa laka ngo nonua ogugo minpvkudw: ‘pakbuv ninyigv atua kaiyama dunv.’ Bunu ngam mvdwkmvku bolo, bunu nonua ka mvdwkmvkure; bunu ngoogv tamsar nama tvvdu bolo, bunu nonua ka tvvre. \v 21 Vbvritola bunu nonua so mvnwng sum rire ogulvgavbolo nonu ngo gvngv; bunu ngam so imunv anga chima. \v 22 Ngo bunu gvlo aala mima nvgoilo, bunu vdwloka chinsu mare bunu rimur nvngv vla; vjak vbvrikujeka, bunugv rimur gungnying nga vjak anyubv kayu laku mare. \v 23 Yvvdw ngam kaanwng madunv hv ngoogv Abu nyika kaanwng madunv. \v 24 Bunu rimurnvngv vla chinsu mapvnvpv, ngo bunu gvlo nyi gv rikw manam vdwa rima nvgolo; vbvdvdvbv, bunu kaato ngo ogugo ripvkudw, okv bunu ngam okv Abu ngunyia kaanwng madu. \v 25 \x - \xo 15:25 \xo*\xt Miri 35:19; 69:4\xt*\x*Svbvrinam si bunugv Pvbv kitaplo ogugo lvkchola lvkpv pvdw um jvjvbv rilin monam lvgabv ripv, ho vbv lvkpv: ‘Bunu ngam oguguka gungnying kaamabv kaanwng madu.’” \p \v 26 “Riduryanv aare—Dow v, hv Pwknvyarnv gvlokv aanv okv Pwknvyarnv gv jvjv nga kaatam mintam rianv. Ngo ninyia nonu gvlo vngmure, okv hv ngoogv lvkwng nga japjire. \v 27 Okv nonuka, ngoogv lvkwng nga japjire, ogulvgavbolo nonu ngam atuk lokv reming gvkunv.” \c 16 \p \v 1 “Ngo nonua sum mintam pvkunv, vkvlvgavbolo nonuno mvngjwng nga topu madubv. \v 2 Nonua Jius vdwgv Kumkunaam loka naalin reku, okv vkvnv dw v aareku nyi gonv nonua mvki tokula Pwknvyarnv gv lvgabv ripvnv vla mvngsure. \v 3 Nyi vdwv nonua svbv rireku ogulvgavbolo bunu Abunyi vmalo ngaaka chima kunam lvgabv. \v 4 Vbvritola ngo nonua sum minjidunv, vkvlgavbolo vdwlo bunu so ridubv ridwv aarikudw, nonu mvngpa reku ngo nonua mintam jipvkunv vla.” \s Darwknv Dow gv kudungkua ngv \p “Ngo nonua ribamnam lvgabv, kvvlo ngo soogv vdw sum nonua mintam mapvnv. \v 5 Vbvritola vjak ngo vngjikunv ngam vngmunv gvlo, vjakka nonugv lokv yvvka ngam ogolo vla tvvka nvgoka kaama. \v 6 Okv vjak ngo nonua mintam pvkunv, nonugv haapok hv mvngru yayabv ripvku. \v 7 Vbvritola ngo nonua jvjv nga minjidunv: so si nonugv lvgabv alvyare ngo vngyu namv, ogulvgavbolo ngo vngma bolo, ridur rianv nonu gvlo aamare. Vbvritola ngo vngyu kubolo, ngo ninyia nonu gvlo vngmu reku. \v 8 Okv vdwlo hv aarikudw, hv nyiamooku gv nyi vdwa hinchinkaachin moreku, bunu vdwv rimurlo doodu kunvnyi vla, alv ngv oguvkudw, okv Pwknvyarnv gv jwngkadaka dw alu gv lvkwng nga hinchinkaachin reku. \v 9 Bunu rinying riru la rimurdu, ogulvgavbolo bunu ngam mvngjwng manam angv; \v 10 Jvjv ngv oguvdw um rimayabv bunu rimurdu, ogulvgavbolo ngo Abu gvlo vngjikunv okv nonu ngam lvkodv kaapa kumare; \v 11 Jwngkadaka gv lvkwnglo bunu mvngmur nyadu, ogulvgavbolo nyiamooku sum rigvnv vdwa jwngkadaka ropvkunv.” \p \v 12 “Ngo nonua minta sengv awgo doodu, vbvritola vjak nonu awyaje nga gvla mare. \v 13 Vdwlo Dow hv aarikudw, hv Pwknvyarnv gv jvjv nga kaatamre, hv nonua jvjv lo vnggvre, hv vdwloka hv atubongv tojupkunam jvbv minsumare vbvritola hv ogugo tvvpvdw um minre, okv aaji nvgv ogu-ogua nonua minpa jire. \v 14 Hv ngam yungnam gubv rimure, ogulvgavbolo hv ngoogv minam a naala nonua minjire. \v 15 Ngo Abu ogugo doodudw hv mvnwngngv ngokv, vkvlvgabv ngoogv minamv hvvnv Dow v ngo minam dvdv nga naala um nonua minjire.” \s Mvngrunam okv Mvngpunam \p \v 16 “Achukgo ayungjvma nga nonu nga kaapa mare, okv achukgo ayungjvma gv kochinglo nonu nga kaapareku.” \p \v 17 Ninyigv lvbwlaksu vdwv bunugv aralo tvvka minsuto, “So gv minam si ogu gubvre? Hv ngonua mintamdu achukgo ayungjvma nga ngonu ninyia kaapamare, okv vbvrikunamv achukgo ayungjvma gv kochinglo ngonu ninyia kaapa reku; okv hv mintadu, ‘So si ogulvgavbolo ngo abu gvlo vngjikunv.’ \v 18 Ogu gubvre so gv ‘achukgo ayungjvma nga’ vla minam si? Hv ogugonyi mindunvdw ngonu chima!” \p \v 19 Jisu chintoku bunu ninyia tvu dubv mvngdu vla, vkvlvgabv nw bunua minto, “Ngo minto, ‘Achukgo ayungjvma nga nonu nga kaapamare, okv vbvrikunamv achukgo ayung jemagv kochinglo nonu nga kaapareku’ si re nonugv aralo tvvka minsu namv? \v 20 Ngo nonua jvjv nga minjidunv: nonu kapre okv ilokre, vbvritola nyiamookuv mvngpu puminre; nonu mvngrure, vbvritola nonugv mvngru runam v mvngpu gubv rilin reku. \v 21 Vdwlo nyimv gonv kuu bvngtv tvdudw, hv mvngrudu ogulvgavbolo ninyigv mvngru rudwv aakunam lvgalo; vbvritola vdwlo anga nga bvnglin rekudw, hv ninyigv hinching chingnam a mvngpa kumado, ogulvgavbolo hv anga nga nyiamooku so bvnglin pvku vla mvngpu duku. \v 22 Ho apiabv nonu gvloka: vjak nonu mvngrudu, vbvritola ngo nonua lvkodv kaapa minsureku, okv nonugv haapok lo mvngpu pulwk reku, vkvnv mvngpu gubv rire yvvka naala naa nyulamare.” \p \v 23 “Vdwlo hv aluv lori kudw nonu nga oguka kooku mare. Ngo nonua jvjv nga minjidunv: Abu nonugv ogugo kooridw ngoogv amin bv koonam a jire.\f + \fr 16:23 \fr*\fqa Abu naa jirungre no vgugo ngo aminlokv kooredw; \fqa*\ft Megonv kitaplodoodu\ft*\fqa no abunyi hogugo kooredw, nw nonua jireku\fqa*\f* \v 24 Vjaklodvbv nonu ngoogv amin bv koonam kaama; kolaka okv nonu paare, vkvlvgavbolo nonugv mvngpuv punya mindu kubv.” \s Nyiamooku a rigumyanam \p \v 25 “Nonua so vdw sum ngo minchisinam lokv minjito. Vbvritola vkvnv dw v aariku vdwlo ngo minchisinambv mima reku, vbvritola ngo Abu gv lvga nga nonua mindakvlabv minji reku. \v 26 Vdwlo ho aluv lori kudw, nonu ninyi ngo amin bv kooriku; okv ngo nonugv lvgabv ninyia koonvpv vla mima, \v 27 vkvlvgabv Abu nonua atubongv paksudu. Hv nonua pakdu ogulvgavbolo nonu ngam pakdu okv ngam Pwknvyarnv gvlokv aapvnv vla mvngjwngdu. \v 28 Ngo Abu gvlokv aarungpvnv, okv ngo nyiamooku so aalwk pvnv; okv vjak ngo nyiamooku kayupikula okv Abu gvlo vngjikunv.” \p \v 29 Vbvrikunamv ninyigv lvbwlaksu vdwv ninyia minto, “Vjak no minchisinam bv mimabv mindakvlabv mindu. \v 30 Vjak ngonu chinduku no ogumvnwng nga chinv go; nam tvvu jinv guka no dinchi kuma. Svbvrinam si no Pwknvyarnv gvlokv aanv ngv vla ngonua mvngjwng modu.” \p \v 31 Jisu bunua mirwkto, “Vjak nonu mvngjwng dukure? \v 32 Ngam akinbv kayu tvla, nonu atu atugv naam lo kiakkipak dw hv aariku okv si aaropvku. Vbvritola ngo akin vmwng ma, ogulvgavbolo abu nga reming gvdu. \v 33 Ngo nonua sum minpvkunv nonu ngam lvkobv relwk minggv tvla mvngpu pumin dubv. Nyia mooku hv nonua hinching chingmure. Vbvritola mvngpak nvgobv ritolaka! Ngo nyiamookua rigum yapvkunv!” \c 17 \s Jisu ninyigv lvbwlaksu vdwgv lvgabv kumtoku \p \v 1 Jisu sum minro kochingbv, nw nyidomookubv kaadungto okv minto, Abu, dw v aapvku. Noogv Kuunyilo nga amina yunglit molaka, vkvlvgavbolo Kuunyilo ngvka noogv amina kaiyachok mola jidukubv. \v 2 No nyiamookua rigv dubv tojupkunam ha ninyia jito, vkvlvgavbolo nw noogv jinam a bunua turbwng nvnga jidubv. \v 3 Okv turbwngnv singnam manv nam jvjvrungnv Pwknvyarnv akin vla chinam, okv Jisunyi no vngmu kunamv vla chinam. \v 4 Ngo nyiamooku so noogv amin kai nama kaatam pvkunv; noogv ritokv vla ridung jinama ngo rinya pvkunv. \v 5 Abu! Nyia mooku ha pwklin yarlin madvbv noogv ngam amin kai dubv jinam aingbv. Vjakka no gv nvchilo ngam amin kai dubv jilabvka. \p \v 6 Nyia mooku so noogv ngam jinam vdwa noogv amina ngo bunua chimupvnv. Bunu no gvngvku okv no bunua ngam jito. Bunu noogv gamchar vdwa tvvpvripvku, \v 7 okv vjak bunu chimpvku noogv ngam ogumvnwng jinam vdwa no gvlokv aanv ngv vla. \v 8 Ngo noogv jinam doin ha bunua jipvkunv, okv bunu larwksupvku; bunu ngam noogv lokv jvjvbv aanv ngv vla chindu, okv ngam no vngmu pvnv vla bunu mvnjwngdu. \p \v 9 “Ngo bunugv lvgabv kumdunv. Ngo nyiamooku gv lvgabv kumma vbvritola noogv ngam jinam vdwgv lvgabv, bunu no gvbv ripvku. \v 10 Ngoogvlo ogugo doopvdw mvnwngngv no gvngv, okv noogv ogu mvnwngngv ngokvku; okv ngoogv amin kai nama bunugv lokv kaatam pvnv. \v 11 Okv vjak ngo no gvlo chaarikunv; ngo nyiamooku so doobwng kumare, vbvritola bunu nyiamooku si doopv. Darwknv Abu! Noogv amin jwkrw lokv bunua alv dubv toryagaya laka, noogv nga\f + \fr 17:11 \fr*\fqa Nogv amin jwkrwlokv bunua ringlaka, nogv nga aminjiku nama; \fqa*\ft Megonv kitaplo doodu\ft*\fqa Noogv jwkrw aminlokv ringlaka nogv nga jinam bunu vdwa\fqa*\f* amin jinam a vkvlvgavbolo bunuv akin gubv ridu kubv no la ngo oguaingbv akinpvdw vkv aingbv. \v 12 \f + \fr 17:12 \fr*\fqa Ngo bunua ringdunv nogv jwkrw amin lokv, nogv nga amin jinama; \fqa*\ft Megonv kitaplo doodu\ft*\fqa nogv amin jwkrw lokv nogv vdwa ngo ringpvnv\fqa*\f* \x - \xo 17:12 \xo*\xt Miri 41:9; Jn 13:18\xt*\x*Bunua ngoogv lvkobv doorilo, no gv ngam amin jinam, ho gv jinam amin jwkrw lokv ngo bunua turlingalin pvkunv, Darwknv kitap lokv minam gaam hv rilin kunam lvgabv nyidum akin go ngerung jinv nga mimabv ngo bunugv lokv akin goka ngemu mato. \v 13 Okv vjak ngo no gvlo aariku, okv ngo nyiamooku soogv ogu ogu vdwa mindunv vkvlvga bunu gvlo ngoogv mvngpuv bunugv haapok vdwlo kaibv doolwk modubv. \v 14 Ngo bunua noogv doin a jipvnv, okv nyiamookuv bunua kaanwng mado, ogulvgavbolo bunu nyiamooku gvngv kuma, ngoogv nyiamooku gvngv manam apiabv. \v 15 Ngo bunua nyiamooku so doonv nga naarotvka vla mima, vbvritola bunua Alvmanv loka toryagaya laka vla mindunv. \v 16 Ngo gv nyiamooku gvngv manam apiabv bunu nyiamooku gvngv kuma. \v 17 Noogv gaam v jvjvrungnv; jvjvnv gaam lokv no bunua no gvbv jvjv dukubv mvsulaka. \v 18 No oguaingbv ngam nyiamooku so vngmupvdw, vkv aingbv ngo bunua nyiamooku so vngmupvnv. \v 19 Okv ngo bunugv lvgabv ngo atuv no gvlo tolwk sudunv, ho apiabv bunuka no gvlo jvjvbv tolwk sidukubv.” \s Mvngjwngnv mvnwng gv lvgabv Jisu kumtoku \p \v 20 “Ngo bunu mvngchik lvgabv kumma, vbvritola bunugv doin lokv nga mvngjwngnv vdwgv lvgabvka kumdunv. \v 21 Bunu mvnwngnga akin molaka vla ngo kumdunv. Abu! no ngoogvlo okv ngo no gvlo vkv aingbv bunuaka ngonu gvlo akin motoka, okv nyiamooku so gv nyi vdwv no kunyi nga vngmunv vla chindubv. \v 22 No okv ngo oguaingbv akinpvdw, vkv aingbv bunuaka akin modubv vla, no gv jinam yunglit nama ngo bunua jipvnv. \v 23 Ngo bunu gvlo okv no ngoogvlo, vkvlvgavbolo bunu mvnwngngv akin dukubv, nyiamookuv no ngam vngmunv vla chinam lvgabv okv no gv ngam paknam apiabv bunua no pakdu kubv.” \p \v 24 “Abu no bunuam ngam jito, okv ngo ogolo dooredw bunuaka ngoogvlo doomu nvpv mvngdu, noogv nga yunglit dubv jinama ngooka bunua ngoogv yunglit nama kaatam dukubv ogulvgavbolo nyiamookua pwklinyarlin madvbv no ngam pakpvnv. \v 25 Daadwvrwnv Abu! Nyia mooku v nam chima vbvritola ngo nam chindu, okv si bunu no nga vngmunv vla chindu. \v 26 Ngo nam bunua chimu dukubv mvpvnv, okv ngo vbvdvdvbv ribwngre, vkvlvgabv no gv ngam paknamv bunu gvlo doolwk dukubv.” \c 18 \s Jisunyi naatung kunam \r (Mt 26:47-56; Mk 14:43-50; Lk 22:47-53) \p \v 1 Jisu gv so kumro kochingbv, hv okv ninyigv lvbwlaksu vdwa vnggvla Kidron svko vnamha vngpikto. Okv hoka mooku hoka nayam ako dooto, Jisu la okv ninyigv lvbwlaksu vdwv ho aalwkto \v 2 Judas, kupnv angv, chinto hv ogolodw, ogulvgavbolo Jisu hoka ninyigv lvbwlaksu vdwa lvkobv kaarwk subvto. \v 3 Vkvlvgabv Judas Nayam arwngbv vngtoku, ninyigv vngkulo Roman sipai apum go vnggvto, okv nyibu butvnv okv Parisi vdwgv vngmunam Pwknvyarnvnaam a kaayanv nyi mego; bunu ho yidu naalayila okv mvdurupum okv horkanvnv bvngnyato. \v 4 Jisu ninyia ogugo ritv tvvdukudw mvnwngnga chintoku, vkvlvgabv nw bunugv dookulo korlwk yadula tvvkato, “Nonugv kaakar namv Yvvnyila?” \p \v 5 Bunu mirwkto, “Najaret lokv Jisunyi.” \p Nw minto, “Hvvdv ngoonv.” \p Judas, kupnv angv, hoka bunua lvkobv dakto. \v 6 Vdwlo Jisu bunua “Ngo kuna nw” vla minto kudw, bunu koching kyambv tapkurla kvdwlo gipv nyato. \v 7 Lvkodv Jisu bunua tvvkato, “Nonuno Yvvnyila kaakar dunv?” \p Bunu mirwkto, “Najaret lokv Jisunyi.” \p \v 8 “Ngo nonua minpvkunv ngoonv nw,” vla Jisu minto. “Vbvrikunamv, nonu nga kaakar dunvlo, so kvvbi vdw sum vngmulak.” \v 9 Nw sum minto ho lvga ninyigv minam a jvjvbv rimu dubv vla: “Abu no gv ngam jinam vdwa ngo akin goka ngemu mare.” \p \v 10 Saimon Pitar gvlo riokse ako dooto, seelin dabonv okv Butvyachok nvgv nyira gv, nyarung rungbik ka palujito, pakbu nyarung palu namgv aminv Malkus. \v 11 \x - \xo 18:11 \xo*\xt Mt 26:39; Mk 14:36; Lk 22:42 \xt*\x*Jisu Pitarnyi minto, “No gv riokse nga selin kolo selwk tokuka! No ngam ngo Abu gv hinching koobu tvngdubv jinam ha tvngma jinvgo vla mvngdunvre?” \s Jisu Annas gv kaagia lo \p \v 12 Vbvrikunamv Roman sipai vdwv bunugv mirianv nyigam okv Jius dakrianv vdwa lvkobv Jisunyi naatungla ninyia leetoku, \v 13 okv ninyia Annas gvlo aacho gvtoku. Annas Kaipas gv nywng gv abuv, Kaipas ho anying gv Butvyachok kv. \v 14 \x - \xo 18:14 \xo*\xt Jn 11:49,50\xt*\x*Kaipas mabvdv Jius vdwa, nyi mvnwng gv lvgabv nyi akin gonv siria namv alvyanv vla minv. \s Pitar Jisunyi chimakv vkunam \p \v 15 Saimon Pitar okv kvvbi lvbwlaksu ako Jisunyi vngming gvto. Kvvbi lvbwlaksu angv Butvyachoknyi alvbv chimisuto, vkvlvgabv Jisunyi lvkobv kvba baaku Butvyachok gv naam lo aatoku. \v 16 Vdwlo Pitar agum gv agi aagialo dakto kudw, kvvbi lvbwlaksu angv agumbv lingkur laku agi ho daknv nyijar anga minla Pitarnyi arwngbv aamu toku. \v 17 Agi gv nyijar angv Pitarnyi minto, “No ka nyi angv gv lvbwlaksu gomabvre?” \p Pitar mirwkto, “Ma, ngo ma.” \p \v 18 Ho svkarto, vkvlvgabv pakbu vdwvla okv dakrianv vdwv mvri vkv vmv partola okv um dakyum nyatokula, iguminla doonya toku. Vkvlvgabv Pitar bunu gvlo aala lvkobv iguminla dakbamto. \s Jisunyi Nyibu Butvyachoknv angv tvu toku \r (Mt 26:59-66; Mk 14:55-64; Lk 22:66-71) \p \v 19 Butvyachoknv Jisunyi ninyigv lvbwlaksu okv ninyigv tamsarnam gv lvkwngbv tvuto. \v 20 Jisu mirwkto, “Ngo alu gv lokia nyichar mvnwng gv okv kvba vdwgv tvvku kaaku lo minpvnv; ogolo nyi vdwv aakum dvdw Jius kumkunaamlo, okv Pwknvyarnvnaam lo ngoogv tamsar a sarpv kunv. Ngo vdwloka minsi minpikla mimapvnv. \v 21 Vbvrikunamv no ngam ogulvgabv tvu dunv? Ngoogvlo tvvnv nyi vdwa tvu toka. Tvvkalaka ngo bunua ogugo minpvdw—bunu chindu ngo ogugo mimpvkudw.” \p \v 22 Vdwlo Jisu sum minto kudw, hoka dakrianv akonv Jisunyi svbiakseriak mvtoku okv minto, “No Butvyachoknyi busu mabv ogubv vbv gaam mindunv!” \p \v 23 Jisu ninyia mirwkto, “Ngo mimur go minpv bolo, hv ogu gudw so nyi vdwsum minpa toka. Vbvritola ngoogv minam hv minjwk pvbolo, no ngam ogulvgabv dvngdunv?” \p \v 24 Annas ninyia vjaklodvbv leekor bwngtola Butvyachoknv Kaipas gvlo vngmu toku. \s Pitar lvkodv Jisunyi chimakv vla minto \r (Mt 26:71-75; Mk 14:69-70; Lk 22:58-62) \p \v 25 Pitar hoka vjaklodvbv atuv igula doobwngto. Vkvlvgabv kvvbi gonv ninyia minto, “No ka alo nyi angv gv lvbwlaksu guma bri?” \p Vbvritola Pitar um miasula minto, “Ma ngo ma.” \p \v 26 Butvyachok gv nyira ako Pitar gv nyarung palu namgv agungarum nyi go minto, “Nam ngo alo nyi anga Nayamlo lvkobv ridubv kaama pvnvre?” vla nw tvkato. \p \v 27 Pitar lvkodv mindvto, “Ma”—vla minda sopikda rokpu v koktoku. \s Jisunyi Pilot gvlo boolwk kunam \r (Mt 27:1,2,11-14; Mk 15:1-5; Lk 23:1-5) \p \v 28 Arukamchi bv Jisunyi Kaipas gv naam loka gobunor gv opislo vnggv toku. Jius nyi kainv vdwv naam arwngbv aama toku, bunu vngbokunam Pumja nga dvnyu dubv vla darwk dubv mvsure vla mvngla rinyato. \v 29 Vkvlvgabv Pilot agum bv linla bunua tvvkato, “Ogu gula nonu so nyi angv sum gungnying lwkla mindunv?” \p \v 30 Bunugv mirwknamv “Hv rimur mimor rima nvgolo ngonu ninyia no gvlo aagv mapvnvpv.” \p \v 31 Pilot bunua minto, “Vbvribolo nonuno atuv ninyi naalaila nonugv Pvbv gv alambv kaala risu tvka.” \p Bunu mirwksito, “Ngonua nyi mvkidubv jima pvnv.” \v 32 \x - \xo 18:32 \xo*\xt Jn 3:14; 12:32 \xt*\x* Svbvrinam si Jisu gv nw oguaingbv rila sitv rinvdw um gaam minchola ninyigv minpv nama rilin modubv rito. \p \v 33 Pilot opis arwngbv aakur toku okv Jisunyi goklwkto. Nw Jisunyi tvvkato, “No Jius vdwgv dvbv ngvre?” \p \v 34 Jisu mirwkto, “So gaam si no atubongv minsu dvnvre vmalo kvvbi gonv ngo lvga nga nam mintam pvnvre?” \p \v 35 Pilot mirwksito, “No ngam Jiu go vla mvngdunvre? No ogugo ripv nvla? Noogv Atunyi vdwvla nyibu butvnv vdwv nam ngoogvlo laklwknv.” \p \v 36 Jisu minto, “Ngoogv Karv ngv nyiamooku si ma; nyiamooku si ngoogv karv bv rinv guilo, ngoogv rigvnam vdwv ngam Jius kainv vdwgv laak lo laklwk momabv padar minsu pvnvpv. Ma, ngoogv karv ngv soka ma!” \p \v 37 Vkvlvgabv Pilot ninyia tvvkato, “Vbvrinamv no dvbv ngvre?” \p Jisu mirwkto, “No nga dvbv akobv minggv nyibv. Ngo so lvgabv nyiamooku so ila bvnglin kopvnv, jvjvgv lvga nga mindubv. Yvvbunudw jvjvlo doodunv nga tvya dunv.” \p \v 38 Pilot tvkato, “Jvjv ngv oguv?” \s Jisunyi simu dukubv minkunam \r (Mt 27:15-31; Mk 15:6-20; Lk 23:13-25) \p Vbvrikunamv Pilot nyi vdwgvlo agum bv linkur toku okv bunua mintoku, “Ngo so nyi sum mia dubv gungying paanyu ma. \v 39 Vbvritola nonugv Pvbv gv alam lokv, vngbo pumja lo patwklo tumla vvpvnam nyi akonyi anyubv ngo nonugv lvgabv tulin jibwng dunv. Nonu nga Jius vdwgv dvbv nga anyubv tulin dukubv mvngdure?” \p \v 40 Bunu gamtvbv gokla mirwkto, “Ma, nw nyima! Ngonu Barabasnyi mvngdunv!” (Barabas gwngrw gwnv nyi go.) \c 19 \p \v 1 Vbvrikunamv Pilot Jisunyi naatoku okv dvngdar pamuto. \v 2 Sipai vdwv tv doonv hakbv vkv naala biotung bv mvtola okv um ninyigv dumpolo pilwkto; vbvrikunamv bunu vji pakria go ninyia pilwk tato \v 3 okv nw gvlo aala minto, “Jius vdwgv dvbv ngv turbwng laka!” Okv bunu nw gvlo chaala svbiakseriak mvtoku. \p \v 4 Pilot lvkodv agum linkurla okv nyipam a minto, “Kaatoka, ngo ninyia mia dubv gungnying mapa nyuma vla nonua kaamu dubv ngo ninyia nonu gvlo agum lo limu gvrinvla.” \v 5 Vkvlvgabv Jisu agumbv lintoku, tvv biotung hala vji pakria nga gvtokula. Pilot bunua mintoku, “Kaatoka! nyi angv so si kunv!” \p \v 6 Vdwlo nyibu butvnv vdwv okv kumkunaam a kaayanv vdwv ninyia kaatokudw, bunu goktoku, “Daapo lo ninyia takkito! Daapo lo ninyi takkito!” \p Pilot bunua minto, “Vbvrikunamv, nonu ninyi naala okv Daapo lo ninyi takki toka. Ngo ninyia mia dubv gungnying mapa yama.” \p \v 7 Nyipam v minkurla mirwkto, “Ngonu pvbv go doosudo hv mindu ninyi kua jinvku, ogulvgavbolo hv atuv Pwknvyarnv gv Kuunyilo gubv minsudo.” \p \v 8 Vdwlo Pilot sum tvvtokudw nw abuyayabv busuto. \v 9 Nw opis arwngbv aakur toku okv Jisunyi tvvkato, “No ogolokv aapvnv?” \p Vbvritola Jisu mirwk matoku. \v 10 Pilot ninyia minto, “No ngam raarwk suma dubvre? Mvnggap laka ngoogvlo nam anyubv tulin dubv okv daapo loka takki modubv rigvnvnv doodunv.” \p \v 11 Jisu mirwkto, “No ngam vbv mvngchik rilanvnv doodunv ogulvgavbolo Pwknvyarnv nam um jipvnv. Vkvlvga yvvdw ngam no gvlo laklwk pvdw hv achialvbv rimur gungnying gvyachoknv.” \p \v 12 Vdwlo Pilot sum tvvtokudw, nw Jisunyi anyubv tulin dukubv lamtv makar kwto. Vbvritola nyipam hv gokla mindvto, “No ninyia anyubv tulin kubolo, hv manv no Dvbvyachok gv ajin kumanyi! yvvdw dvbv gubv minsu dunv hv Dvbvyachoknyi rinyingriru dunv!” \p \v 13 Vdwlo Pilot so gaam sum tvvpa tokudw, nw Jisunyi agumlo linggv toku okv jwngkadakaku “Dooging Lvngnv” vnamlo doolwk toku (Um Hebru gaam bv “Gabbatha” vla minto.) \v 14 Vbvrikunamv ho alu hv Vngbokunam pumja nga loochoyanv alu lopo bv ritoku. Pilot nyi vdwa mintoku, “Siinv nonugv dvbv ngv!” \p \v 15 Bunu gokla mindvto, “Ninyia mvkito! Ninyia mvkito! Daapo lo ninyia takkito!” \p Pilot bunua tvvkato, “Nonu ngam nonugv dvbv nga daapo lo takki tvkv vla mvngdu ai?” \p Nyibu butvnv vdwv mirwkto, “Dvbvyachok mvngchik ngonugv dvbv ngv!” \p \v 16 Vbvrikunamv Pilot Jisunyi daapo lo takki modukubv bunu gvlo laklwk toku. \s Jisunyi Daapo lo takki kunam \r (Mt 27:32-44; Mk 15:21-32; Lk 23:26-43) \p Vkvlvga bunu Jisunyi vnggv toku. \v 17 Nw agumbv vnglintoku ninyigv daapo nga bakto kula “Dumku gv mooku” vnam moodw putung (Um Hebru gaam bv “Golgota” vla minam) golo aalwk toku. \v 18 Hoka bunu ninyia daapolo takki toku; okv kvvbinyi anyi goka Jisu gv taggotaksak bv takkito. \v 19 Pilot minpanam gaamgo lvktola um daapolo takgap lwkmuto, ninyigv lwknammv, “Najaret lokv Jisu Jius vdwgv Dvbv ngv,” vla lvkto. \v 20 Nyi mvnwngngv um purinyato, ogulvgavbolo Jisunyi daapo lo takkiku hv pamtv lokv adu mato. Minpanam gaam lvkpvnam hv Hebru, Letin, Grik gaam bv lvktoku. \v 21 Nyibu butv vdwv Pilotnyi minto, “Jius vdwgv Dvbv ngv vla lvkma bvka vmabvdv, ‘So nyi angv si ngo Jius vdwgv Dvbv ngv vla minsupvnv.’” \p \v 22 Pilot mirwkto, “Ngo ogugo lvkpv kudw vbv lvknam bv doomure.” \p \v 23 Sipai vdwgv Jisunyi daapo lo takkiro kochingbv, bunu ninyigv vji ha naatoku okv um bunu takpi gobv putakpuyak mvtola sipai akin-akinnv asak gobv orpin-oryin sitoku, bunu arwnglo vji hammabv chumnam haka naatoku. \v 24 \x - \xo 19:24 \xo*\xt Miri 22:18\xt*\x* Sipai vdwv akonv akonyi mimisuto, “Sum putak mabvju; klvi ngonu vlwng likwsulaju yvvdw sum paaji bongv.” Svbvrinam si Darwknv kitaplo minam a jvjvbv rilin modubv ritoku: \q1 “Bunu ngoogv vji a orpin oryin sunyato, \q2 okv ngoogv vji achar lvgabv limin likwsunyato.” \m Okv sum vbvchingching sipai vdwv ritoku. \p \v 25 Jisu gv daapo lo nvchibv daknv vdwv ninyigv anv, ninyigv anv gv bormv, Klopas gv nyimv Meri, okv Meri Magdalene. \v 26 Jisu ninyigv anvnyi okv ninyigv paknam lvbwlaksu gunyi hoka dakdubv kaagapto; vkvlvgabv nw ninyigv anvnyi minto, “Hv noogv kuunyilo ngv.” \p \v 27 Vbvrikunamv nw lvbwlaksu anga minto, “Hv no gv anv ngv.” Ho dw lokv lvbwlaksu angv ninyia vnggv lakula ninyigv naam lo doomu toku. \s Jisu gv sikunam \r (Mt 27:45-56; Mk 15:33-41; Lk 23:44-49) \p \v 28 \x - \xo 19:28 \xo*\xt Miri 69:21; 22:15\xt*\x*Jisu chintoku vjak ogumvnwng nga rinya pvku vla, okv Darwknv kitap nga jvjv monam lvgabv nw minto, “Ngo tvngnwng pv.” \p \v 29 Hoka upum gulo, opo kungsuk nvkv yarbing dubv dooto; vkvlvga svngchak ka opolo nwkbok tvla, um tabiu karda daagolo mvlwk tvla okv um Jisu gv naptwng gaam lo nwkjito. \v 30 Jisu opo nga tvngto kula mintoku, “Si rinya ngvku!” \p Vbvrikunamv nw dumpo ngv bawng tuku okv sitoku. \s Jisu gv hubyam a nwkko toku \p \v 31 Vbvrikunamv Jius nyi kainv vdwv daapo lo takkinam nyi vdwa lvpa nga svtar svbar momu labv vla Pilotnyi kooto, okv svma vdwa daapo loka naalu dukubv vla. Bunu vbv kooto, ogulvgavbolo ho aluv Jius vdwgv doonu alua loochoyanv gubv rito, okv bunu svma vdwa jius Doonualu lobv doolin modubv mvngmato, ogulvgavbolo aarinv Jius Doonualuv achialvbv darwk nvgo. \v 32 Vkvlvgabv sipai vdwv vngla Jisunyi lvkobv daapo lo takkinam vdwa akonyi mvsolaila akonyi lvpa vdwa svtar svbar mvtoku. \v 33 Vbvritola vdwlo bunu Jisu gvlo aatokudw, bunu ninyia sidubv kaatoku, vkvlvga bunu ninyigv lvpa nga svtar svbar mvmato. \v 34 Sipai akonv nvvbung lokv Jisu gv hubyam lo nwklwkto okv vjakgobv oyi bvla isi bv toolinto. \v 35 Vbvridubv kaanv angv ho lvkwngbv mintoku, minam gv lvga ngv nonuaka mvngjwng modukubv vla, ninyigv minammv jvjv ngv, okv hv chindu \f + \fr 19:35 \fr*\fqa mvngjwng; \fqa*\ft Megonv kitaplo doodu \ft*\fqa mvngjwng dvdvlakv.\fqa*\f*nw jvjv nga mindu vla. \v 36 \x - \xo 19:36 \xo*\xt Mog 12:46; Num 9:12; Miri 34:20\xt*\x* Svbvrinam si Darwknv kitap nga jvjv modubv vla ritoku: “Ninyigv loobung akoka dartung ma.” \v 37 \x - \xo 19:37 \xo*\xt Jek 12:10; Nyikrw 1:7 \xt*\x* Okv Darwknv Kitap kvvbi loka mindo, “Yvvnyi bunu nwkpv kudw nyi vdwv ninyia kaagap reku.” \s Jisunyi nyibung riikunam \r (Mt 27:57-61; Mk 15:42-47; Lk 23:50-56) \p \v 38 So kochingbv, Josep, Arimatia banggu lokv nw Jisu gv svma nga naaku nvpv vla Pilotnyi kooto. (Josep risila Jisunyi reming gvnvgubv rito, ogulvgavblo nw Jius nyi kainv vdwa busuto.) Pilot ninyia svma nga naalado vla mintoku, vkvlvgabv Josep vngla okv um naaro jitoku. \v 39 \x - \xo 19:39 \xo*\xt Jn 3:1,2\xt*\x* Nikodemas, yvvdw kvvlo Jisunyi ayubv kaarwk sudubv aanv angv, hv mairrh\f + \fr 19:39 \fr*\ft Mairrh okv aloe vnam si awlo nampu dubv piaknam (sent) go si achialvbv arv doonv ngv\ft*\f* okv aloe mvyomvchila amok nampunv vkv keji chaamgo gvla Josepnyi lvkobv vngming gvto. \v 40 Nyi anyiv Jisu gv svma nga naatoku, okv vji koopa lo amok nampu nvnga lvkobv kvlap toku, Jius vdwv svma riiji nama oguaingbv mvla riidudw ho rilambv riitoku. \v 41 Jisunyi ogolo mvki pvkudw hoka mooku hoka nayam ako dooto, okv hoka ho svma magoka lwkw manam anwnv nyibung bunggo dooto. \v 42 Ho alu hv Jius doonu alua loochoyanv alu bv rito, okv ogulvgavbolo nyibung ngvka nvchilo doopv, bunu Jisu gv svma nga hoka dvpv toku. \c 20 \s Nyibung ngv Arochoko toku \p \v 1 Vjwngalu gv arukamchi bv, kanv ngv doodv dubv, Meri Magdalene nyibung lo vngto okv aagiagv vlwng nga naala naa rodubv kaapa toku. \v 2 Nw Saimon Pitar okv Jisu gv paknam kvvbi lvbwlaksu vdwgvlo riolwk toku, okv bunua minpa jitoku, “Bunu Ahtunyi nyibung loka naaropvku vla, okv ngonu chima ogolo bunu ninyia vvpvpvkudw!” \p \v 3 Vbvrikunamv Pitar la okv kvvbi lvbwlaksu angv nyibung bv vngtoku. \v 4 Bunyi anyiv rioba sito, vbvritola kvvbi lvbwlaksu angv Pitarnyi riogo yala nyibung lo riochi choyato. \v 5 Hv gubwngto okv kaanammv vji koopa kvlap nvnv nga kaapato, vbvritola hv arwngbv aamato. \v 6 Ninyigv adar lo Saimon Pitar aatoku, okv nw arwngbv jokdajokrayato. Nw kvlap nvnv vji koopa nga ho doodubv kaatoku \v 7 okv Jisu gv dumpo nga heebum nvnv vjiv kvlap nvnv vji a lvkobv doomato, vbvritola achikaik tvvla doosuto. \v 8 Vbvrikunamv kvvbi lvbwlaksu nyibunglo aachi choyanv angvka arwngbv aatoku; hv kaatokula okv mvngjwng toku. \v 9 Bunu vjaklodvbv Darwknv kitaplo hv sinam lokv turrap rungreku vnama chima bwngto. \v 10 Vbvrikunamv lvbwlaksu vdwv naambv vngkur nyatoku. \s Jisu Meri Magdalenenyi kaatam sutoku \r (Mt 28:9-10; Mk 16:9-11) \p \v 11 Meri nyibung gv agumlo kapla daktoku. Nw vbv kapdung rilo, nw gubwngla okv nyibung arung nga kaabungto \v 12 okv nyido gindung anyigo vji yapung tojinv kotola Jisunyi vvpvku hoka doodubv kaatoku, akonv dumpo dooku kyambv okv akonv lvpa dooku kyambv, \v 13 “Nyimv, ogubv kapdunv?” Vla bunu ninyia tvvkato. \p Nw mirwksito, “Bunu ngoogv Ahtunyi naaropvku, okv ngo chima bunu ninyia ogolo vvpvpvkudw!” \p \v 14 Vbvrikunamv nw dakkurdakjur namv Jisunyi hoka dakdubv kaapa toku; vbvritola nw um Jisu kv vla chimato. \v 15 “Nyimv, no ogubv kapdunv?” Jisu ninyia tvvkato. “No Yvvnyila kaakar dunv?” \p Nw um nayam kaaya nvgo vla ninyia mvngto, vkvlvgabv nw ninyia mintoku, “No ninyia naaropvnvbolo, tamsarnv, nga minpalabv no ninyia ogolo vvpv pvnvla, ngo vngla ninyia naaku nvpvla.” \p \v 16 Jisu ninyia mintoku, “Meri!” \p Nw dakrwk toku ninyigv takbv okv Hebru gaam bv minto, “Rabboni!” (So minam si “Tamsarnv.”) \p \v 17 Jisu ninyia minto, “Ngam mvsit mabvka, ogulvgavbolo ngo vjaklodvbv Abu gvlo chaakorla chaalin madv. Vbvritola vngnyila ngoogv boru vdwa minpa jiteka ngo ngo Abu okv bunugv Abu bv rikunv gvlo okv ngoogv Pwknvyarnv okv bunugv Pwknvyarnvbv rikunv gvlo vngkur jikunv.” \p \v 18 Vkvlvgabv Meri Magdalene vngtoku okv ninyigv lvbwlaksu vdwa minpa jitoku nw Ahtunyi kaapv nvkv vla okv ninyigv bunua minam vdwa hv mintam jitoku. \s Jisu ninyigv lvbwlaksu vdwa kaatam sutoku \r (Mt 28:16-20; Mk 16:14-18; Lk 24:36-49) \p \v 19 Vjwngalu gv arium riumdwng bv, okv lvbwlaksu vdwv bunu adarai lo agi a koktum sutola lvkobv dookum nyato, ogulvgavbolo bunu Jius nyi kainv vdwa busu nyato. Vbvrikunamv Jisu aatoku okv bunu gvlo daktoku. Nw minto, “Sarsopoyo ngv nonu gvlo lvkobv doolwk laka.” \v 20 Vbv miro kochingbv, nw ninyigv laak okv hubyam a bunua kaatam toku. Lwbwlaksu vdwv Jisunyi kaatokula achialvbv mvngpu nyatoku. \v 21 Jisu bunua lvkodv mindvto, “Sarsopoyo ngv nonu gvlo lvkobv doolwk laka. Abu gv ngam vngmunam apiabv ngo nonua vngmu dunv,” \v 22 Vbvrikunamv nw bunu gvlo saklwk toku okv minto, “Darwknv Dow ha naarwk silaka. \v 23 \x - \xo 20:23 \xo*\xt Mt 16:19; 18:18\xt*\x* Nonu nyi vdwgv rimur a mvngnga jibolo, bunuaka mvngnga jireku; nonu bunua mvngnga mabolo, bunuaka mvngnga mare.” \s Jisu okv Tomas \p \v 24 Lwbwlaksu vring gola anyi lokv akin gonv, Tomas (Bvngpiam sinam vla minam) Jisu gv bunu gvlo aarilo hoka bunua lvkobv doomato. \v 25 Vkvlvgabv kvvbi lvbwlaksu vdwv, “Ngonu Ahtunyi kaapv kunv!” vla ninyia mintamto. \p Tomas bunua minto, “Ngo vdwlo ninyigv laak lokv kili taknam ungv nga kaala ngoogv lakching ngv chilwk maredw, ngo mvngjwng mare.” \p \v 26 Alu lokkanw kochingbv lvbwlaksu vdwv lvkodv agi a koktum tvvla doobam nyato, okv Tomas bunua lvkobv doobam toku. Agi a mvtum toku, vbvritola Jisu aato okv bunua lvkobv dakto okv minto, “Sarsopoyo namv nonua lvkobv doolwk laka.” \v 27 Vbvrikunamv nw Tomasnyi minto, “Ngoogv laakka kaato kuka, okv noogv lakching ngv chilwk tvkuka; vbvrikunamv noogv lak v ilinla okv ngoogv hubyam so mamkato. No gv mvngjwng mabv rinam a kayu tokula hoka mvngjwng tokuka!” \p \v 28 Tomas ninyi mirwk toku, “Ngoogv Ahtu okv ngoogv Pwknvyarnv!” \p \v 29 Jisu ninyia minto, “No ngam kaakunam lvgabv mvngjwng duku ai? Vdwgo mvngpu vku yvvdw ngam kaamabv mvngjwng dunv!” \s Kitap so gv lvkwng ngv \p \v 30 Ninyigv lvbwlaksu vdwgv kaagia lo Jisu kvvbi lamrwpanam vkv achialvgo kaatamto um so kitap so lvkgap pvma. \v 31 Vbvritola so lvkgap pvvnam vdw so gv lvkwng ngv nonua Jisunyi Kristo, Pwknvyarnv gv Kuunyilo ngv vla mvngjwng \f + \fr 20:31 \fr*\fqa mvngjwng; \fqa*\ft Megonv kitaplo doodu \ft*\fqa mvngjwng dvdvlaka .\fqa*\f*modukubv, okv nonugv vbv ninyi mvngjwng kolokv nonu turbwng nama paadu kubv. \c 21 \s Jisu lvbwlaksu kanw a kaatam sutoku \p \v 1 So kochingbv Jisu lvkodv Tiberias Svpar lo ninyigv lvbwlaksu vdwa kaarwksuto. Si vbvchingbv ritoku. \v 2 Saimon Pitar, Tomas (Bvngpiam sinam vla minam), Natanael (Hv Galili gv Kana lokv), Jibedi gv kuunyilo vdwv, okv Jisu gv kvvbi lvbwlaksu anyiv la mvnwngngv lvkobv dookumtoku. \v 3 \x - \xo 21:3 \xo*\xt Lk 5:5\xt*\x* Saimon Pitar kvvbi vdwa minto, “Ngo ngui naabv vngjinnv.” Bunu ninyia minto, “Ngonuka nam vngming gvvre.” Vkvlvgabv bunu svpw akolo vnglin nyatoku, vbvritola bunu ho ayu mvnwngngv hoka oguka harpa kumato. \v 4 Doonyi hv nyilin sopit pvngnga, Jisu isi biyarlo daktoku, vbvritola lvbwlaksu vdwv ninyia Jisu vla chimato. \v 5 Vbvrikunamv hv bunua tvvkato, “Yaapa vdwa, nonu oguka harpa malare?” \p Bunu mirwkto, “Aaro, oguka naama.” \p \v 6 \x - \xo 21:6 \xo*\xt Lk 5:6\xt*\x*Nw bunua minto, “Nonugv vsap a svpw hokv lakbik takbv orlwk kwto, okv nonu mego naare.” Vkvlvgabv bunu bunugv vsap a orlwk toku okv um pukorla pulwk nyuma toku, ogulvgavbolo achialvbv ngui naakunam lvgabv. \p \v 7 Jisu gv paknam lvbwlaksu angv Pitarnyi minto, “Si Ahtu laka!” Vdwlo Pitar Ahtu vla tvvpa tvkudw, hv ninyigv agum vji a koorum sutoku (hv ninyigv vji a pilinla vvpv kunam um) okv isi bv poklwk toku. \v 8 Kvvbi lvbwlaksu vdwv svpw lokv agumbv dulunlinla vsaplo ngui yarpok kunam a puming gvto. Bunu agum gv kvdw a adu jeyo kumato, mitar lwngkin gubv adu to. \v 9 Vdwlo bunu agum kvdwlo korlin tokudw, bunu vtwng vkvla ngui go vmv mvri lo baalwk tvla doodubv kaapato. \v 10 Vbvrikunamv Jisu bunua minto, “Nonugv vjakpi ngui naanam lokv mego bvnglwkto.” \p \v 11 Saimon Pitar svpw lo vngto okv ngui nvvtvnv vsaplo yarpok kunvnga agumbv rvvlinto, ngui ngv lvngola chamngu gula nvom gubv mvnwngngv rito; hoka achialv kujeka, vjaklodvbv vsap hv bokpwk mato. \v 12 Jisu bunua minto, “Aato okv dvto.” Lwbwlaksu vdwv yvv akonvka mvngpakla ninyia “No yvvla?” Vla tvvka nvgoka kaama, ogulvgavbolo bunu si Ahtu kv vla chintoku. \v 13 Vkvlvgabv Jisu vngla, vtwng nga naato okv bunua jitoku; okv ngui haka vbvdvdvbv rito. \p \v 14 Jisu sinam lokv turrapro kochingbv ninyigv lvbwlaksu vdwa kaarwk sunamv si lvom nvnvku. \s Jisu okv Pitar \p \v 15 Bunu dvro kochingbv, Jisu Saimon Pitarnyi minto, “Saimon, Jon gv kuunyilo, no ngam so kvvbi vdwgv ngam paknama kaiyabv pakya dunvre?” \p Hv mirwkto, “Vkv, Ahtu, nam ngoogv paknam ma no chindu.” \p Jisu ninyia minto, “Ngoogv svlarkuu vdwa alvbv kaaya laka.” \v 16 Jisu lvnyi nvbv ninyia minto, “Saimon Jon gv kuunyilo, no ngam pakdunvre?” \p Hv mirwkto, “Vkv, Ahtu, nam ngoogv paknam a no chindu.” \p Jisu ninyia minto, “Ngoogv svlar vdwa alvbv kaaya laka.” \v 17 Jisu lvom nvbv minto, “Saimon Jon gv kuunyilo, no nga pakdunvre?” \p Pitar mvngru toku ogulvgavbolo Jisu ninyia lvom go “No nga pakdunvre?” Vla tvvka kunam lvkwngbv vkvlvgabv hv Jisunyi minto, “Ahtu, no ogumvnwngnga chindunv; no chindu nam ngoogv paknama!” \p Jisu ninyia minto, “Ngoogv svlar vdwa alvbv kaaya laka. \v 18 Ngo nam jvjv nga minjidunv: nonugv yaapa rilo nonu ogolo vngso mvngpvdw no mvgemvrap sula vngdung vngbab karminto; vbvritola noogv nyikam rilo, no lak v laklin reku okv kvvbi akonv nam leeriku okv noogv vngso mvngma kolo vnggv reku.” \v 19 (Jisu gv ninyia svbv minam si Pitar silaku Pwknvyarnvnyi kaibv yunglit mosenga mintoku.) Vbvrikunamv Jisu ninyia “Nga vngming gvlaak!” vla mintoku. \s Jisu la okv ninyigv kvvbi lvbwlaksu gunv \p \v 20 \x - \xo 21:20 \xo*\xt Jn 13:25\xt*\x*Pitar kaakor kaarwk namv Jisu gv paknam kvvbi lvbwlaksu anga adarlo dakdubv kaapato—hv Jisu gv dvnam dvgv rilo ninyigv nvchilo doolwk dvla “Ahtu nam yvvla koa tvdunv?” vla tvvkanv angv. \v 21 Vdwlo Pitar ninyia kaapa tokudw, nw Jisunyi tvvkato, “Ahtu, ogubvla so nyi sum?” \p \v 22 Jisu ninyia mirwkto, “Ngo ninyia ngoogv aakurma dvdvlo turbwng modubv mvngbolo, hv no gvbv ogubv ridula? Ngam vngming gvlaak!” \p \v 23 Vkvlvgabv so lvbwlaksu angv simare vla yunying ngv jarkar toku Jisu gv rigvnam vdwgvlo. Vbvritola nw simare vla Jisu mimato; nw minto, “Ngo ninyia ngoogv aakurma dvdvlo turbwng modubv mvngbolo, hv no gvbv ogubv ridula?” \p \v 24 Nw kuna lvbwlaksu angv yvvdw so vdw sum mindunv, okv sum lvkgap pvnv angv; okv ngonu chindu nw ogugo minpvkudw hv jvjv ngv. \s Minyakunam \p \v 25 Vjak, Jisu gv kvvbi aba rikunam dvdv ngv hoka achialv toku. Um akin akinbv lvknv guilo ngo mvngkanamv nyiamooku mvnwng si um lvkpv nama dvbwng nyulamare.