\id PHP - shell for translator's use \ide UTF-8 \h Pilipay \toc1 Pol Pilipay Binɨb Kɨlop Mɨj Tɨkak \toc2 Pilipay \toc3 Plp \mt1 PILIPAY \mt2 Pol Pilipay Binɨb Kɨlop Mɨj Tɨkak \c 1 \p \v 1 \x - \xo 1.1 \xo*\xt Apo 16.12-40\xt*\x* Yad Pol. Timoti chɨlmɨŋal bɨ Klays Jisas nop wog gɨñeb ne mɨdobul. Pen mɨñɨl chɨl nɨbop mɨj tɨkobul. Nɨbi Pilipay binɨb God yɨl mɨdɨl, Klays Jisas nop chɨg tep gɨl mɨdebɨm okok sek, nɨbi bɨawl okok Klays binɨb ne okok kɨlop kod mɨdebɨm okok sek, nɨbi Klays binɨb ne okok kɨlop wog gɨñeb okok sek, nɨbop mɨdupsek mɨj tɨkobul. \v 2 \x - \xo 1.2 \xo*\xt Lom 1.7, Gal 1.3, Plm 3\xt*\x* Bapi God chɨn ayɨp Bɨawl Jisas Klays ayɨp, bɨ apɨlmɨŋal anɨb ak nɨbop yɨmug nɨŋɨd gɨtep gel mɨdtep gɨnɨmɨb. \s Pol ne Pilipay binɨb okok kɨlop gos nɨgɨlɨg God nop agnɨgup \p \v 3-5 \x - \xo 1.3 \xo*\xt Lom 1.8, 1 Ko 1.4, Epe 1.15-16\xt*\x* Nɨbi Klays nop dɨpek ñɨn ak tɨkɨl, yɨp gɨñem yad takaw teplep ak binɨb okok kɨlop agñɨ dad apɨl, chɨn jɨmñɨl wog gɨl agñɨlɨg nep mɨdobun. Anɨb ak yad nɨbop pel gos nɨgɨlɨg God nop tep apin. Pen God nop agɨnɨg, nɨbop gos nɨgen yɨp tep gek nop agnepin. \v 6 \x - \xo 1.6 \xo*\xt Jon 6.29, 1 Ko 1.8, Plp 1.10, 2.13, 1 Te 1.3\xt*\x* Yad anɨb ak gos nepin, God tɨkjakɨl nɨbop dɨl wog gɨtep gup ak, ma kelɨgɨnɨgab. Nɨbop kod mɨd dad amɨl, Klays Jisas ownɨgab ñɨn ak wog anɨb ak gɨjunɨgab. \p \v 7 Yad nɨbop mapen yɨbɨl lɨl, gos tep nɨgɨlɨg mɨdebin. Yɨp nag lel mɨdebin akaŋ, takaw teplep ak, takaw nɨŋɨd yɨbɨl mɨdeb binɨb okok kɨlop agñɨ tep gɨl kɨles gɨl apin ak, God yɨp yɨmug nɨŋɨd gɨtep gek wog ne kɨles gɨl gebin. Pen nɨbi yɨp gos nɨŋɨd gɨñem, chɨn ayɨp jɨmñɨl wog gobun. Anɨb ak tek, gos teplep yad won ak nɨbop nepin ak, teplep yɨbɨl. \v 8 \x - \xo 1.8 \xo*\xt Lom 1.9, 2 Ko 1.23\xt*\x* God ne nɨgup, Klays Jisas chɨb nɨgep ne ak yɨp gek, nɨbop nɨgin agɨl pel gos kɨles gɨl nepin. \p \v 9 \x - \xo 1.9 \xo*\xt 1 Te 3.12, Plm 6\xt*\x* God nop agnɨgen ne gek, mapen lep ak nɨb ayɨp mɨdɨl, amɨl amɨl nonɨm ken amnɨmuŋ. Pen gos teplep nɨbi amɨl awl ken amɨl, gos tɨmud nɨbop yɨkɨnɨgab. \v 10 \x - \xo 1.10 \xo*\xt Lom 12.2, Epe 5.10, Plp 1.6, 2.16, 1 Te 3.13, Hib 5.14\xt*\x* Anɨb ak tek, bɨ okok tap gɨnɨgel okok mɨdupsek yɨgɨlɨl nɨgtep gɨl, teplep pal ak nɨŋɨd kɨdek gɨnɨgabɨm. Pen Klays ownɨgab ñɨn ak, God nɨgek nɨbi binɨb yɨpɨd gɨl yenɨgabɨm, gach olap ma yenɨgab. \v 11 Pen Jisas Klays nɨbop kod mɨdaknɨŋ, gɨtep yɨbɨl gɨnɨmɨb. Gɨtep yɨbɨl gɨnɨmɨb ak nɨm, binɨb okok kɨli nɨŋɨd, God nop yɨb awl yɨbɨl agɨl yɨb nop ak dad aplanɨgabal. Anɨb ak nɨbop gos nɨgɨlɨg God nop agnepin. \s Pol nop nag lel yek ak pen, Jisas takaw ne ak amɨl nonɨm ken amub \p \v 12 \x - \xo 1.12 \xo*\xt 2 Ti 2.9\xt*\x* Pen mam ay sɨkop nɨgɨm. Tap yɨp gɨpal anɨb okok, takaw teplep ak ma tɨbɨlɨkɨpal. Mel yɨbɨl. Yɨp anɨgɨpal tek, takaw teplep anɨb ak amɨl nonɨm ken amub. \v 13 \x - \xo 1.13 \xo*\xt Apo 28.30, Epe 3.1\xt*\x* Yɨp anɨgelak nɨm, bɨ chɨm kadɨŋ gep kɨli Lom gapman bɨnonɨm\f + \fr 1.13 \fr*\ft Lom binɨb okok, kɨli gapman bɨnonɨm kɨli okok mɨdupsek kɨlop Sisal agelɨgɨpal.\ft*\f* kal ne kod mɨdebal okok sek, binɨb yokɨp okok sek, kɨli mɨdupsek nepal, yad Klays wog ne ak gen nɨŋɨd yɨp nag lɨpal. \v 14 Pen mam kuŋay, bɨ ogɨnap yɨp nag lel mɨdebin ak nɨŋɨd, yɨp gos nɨgɨlɨg mɨdebal. Anɨgɨl gos nɨgel, Bɨawl ne kɨlop gek gos sek mɨdɨl, ma pɨlɨkɨl God takaw ne ak monmon agñebal. \p \v 15 Nɨŋɨd yɨbɨl, bɨ ogɨnap yɨp nɨgel chɨbol kɨlop ak tɨmel gɨl mɨlɨk yapek, Pol nop gɨ tɨmel gɨnɨgel agɨl, God takaw ne ak agñɨbal. Ogɨnap pen, gos yɨpɨd gɨl nɨŋɨd God takaw ne ak agñɨbal. \v 16 Bɨ gos yɨpɨd gɨl nepal anɨb okok kɨli nepal, God ne yɨp aglek, takaw teplep ak agñɨ tep gɨl kɨles gɨl agñen yɨp nag lɨpal. Anɨgɨl nɨŋɨd, yɨp mapen lɨl takaw teplep ak agñɨbal. \v 17 Bɨ kɨlop ned apin okok pen, kɨli yɨb awl dɨnɨg Klays takaw ne ak agñɨbal. Gos yɨpɨd gɨl ma nɨŋɨd anɨgɨpal. Kɨli Pol nag lɨl mɨdeb ak mɨd tɨmel yɨbɨl gɨnɨmuŋ agɨl gos nɨŋɨd, Klays takaw anɨb ak agñɨbal. \v 18 Pen ak takaw ma mɨdeb. Ogɨnap gos tɨmel nepal ogɨnap gos tep nepal ak pen, mɨdupsek Klays takaw ne ak agñɨbal. Agñel okok ameb ak nɨgen, yɨp tep yɨbɨl gup. \s Klays ayɨp nep yenɨgayn \p \v 19 \x - \xo 1.19 \xo*\xt 2 Ko 1.11\xt*\x* Yaw, yɨp tep yɨbɨl gup. Yad nepin, nɨbi God nop agnɨgɨlɨg mɨdem, Jisas Klays Kawnan ne ak yɨp kɨles ñɨl kod yek anɨb ak tek, yɨp yokɨp wɨsɨb yokel amnɨgayn. Anɨb ak yɨp tep yɨbɨl gup. \v 20 \x - \xo 1.20 \xo*\xt Lom 5.5, 8.19, Epe 6.19-20, 1 Pi 4.16\xt*\x* Anɨb ak tek, gos awl yad ak, tap olap gɨ tɨmel gɨl tek nebeŋ ma dɨnɨgayn tek lup. Mel yɨbɨl. Mɨñɨl abe kɨdek abe, kɨles tɨmel gɨl wog teplep nep gɨnɨgayn agɨl gos nepin. Anɨb ak yad mɨnek mɨnek gɨtep gɨpin. Pen yad kumnɨgayn akaŋ, koŋɨm yenɨgayn ak, tap yad gɨnɨgayn okok mɨdupsek Klays nop yɨb awl ñɨnɨgayn. \v 21 \x - \xo 1.21 \xo*\xt Gal 2.20\xt*\x* Yad nepin, koŋɨm yenɨgayn, Klays ayɨp mɨdɨl wog nop gɨñɨnɨgayn. Pen kumenɨgayn, tap teplep yɨbɨl dɨnɨgayn. \v 22 \x - \xo 1.22 \xo*\xt Lom 1.13\xt*\x* Yad pen lum awl koŋɨm mɨdɨl nɨm, Klays wog ne ogɨnap sek gɨnɨm tek lɨnɨgab. Anɨb ak taydɨnɨm yad ma nepin. \v 23 \x - \xo 1.23 \xo*\xt 2 Ko 5.8, 2 Ti 4.6\xt*\x* Gos yɨp omɨŋal owup. Kumɨl am Klays ayɨp mɨden, yɨp tep gɨpɨkop ak nɨm, yad amnɨm agɨl gos nepin. \v 24 Yad pen nɨbop kod mɨdɨl gɨtep gɨnɨg, lum awl nep mɨdenɨm. \v 25 Anɨb ak yad ke nepin, ma kumnɨgayn, nɨbi ayɨp yonɨgabun. Mɨdɨl yad nɨbop gen, Klays nop gos lɨnɨŋɨd nonɨm ken amɨlɨg, mɨñmɨñ gɨlɨg yenɨgabɨm. \v 26 Yad anɨgen nɨm, nɨbi yenɨgabɨm ak tepayaŋ amjakɨnɨgayn, ñɨn anɨb ak yɨp nɨgem nɨbop tep gek, Klays Jisas nop chɨgɨl yɨb nop ak dad aplanɨgabɨm. \s Kɨli yul dɨl koslam mɨdebal ak pen, God kɨlop gɨtep gup \p \v 27-28 \x - \xo 1.27 \xo*\xt 1 Ko 1.10, Epe 4.1, Plp 4.3, Kol 1.10, 1 Te 2.12\xt*\x* Pen tap awl anɨgɨl mɨdeb, nɨbi Klays takaw teplep ne ak agup nep tek nɨgtep gɨl, yɨpɨd gɨl yɨbɨl kɨdek gɨnɨmɨb. Anɨgenɨgabɨm, yad apɨl nɨbop nɨgɨnɨgayn akaŋ, okol mɨden nɨbi tay dɨnɨgabɨm takaw ak apek nɨgɨnɨgayn ak, yad anɨb nɨgɨnɨm, nɨbi kɨles gɨl jak mɨdɨl, jɨmñɨl yenɨgabɨm. Pen nɨgɨnɨm, binɨb ogɨnap nɨbop gɨ tɨmel gɨnɨgabal ak, kɨlop nɨŋɨd nɨbi mɨdupsek gos tɨmud nokom lɨnɨgɨnɨgabɨm. Lɨnɨŋɨd, jɨmñɨl mɨdɨl Klays nop gos nɨgep ak kɨles gɨl dɨl kɨdek gɨnɨgabɨm. Pen abe nɨgɨnɨm, nɨbi binɨb nɨbop gɨ tɨmel gɨnɨgabal anɨb okok nɨŋɨd, ma pɨlɨkɨnɨgabɨm. Ma pɨlɨkem kɨli nɨgɨnɨgabal, kɨli ke kul gɨnɨgabal ak pen, God ne ke nɨbop tɨg asɨk dɨnɨgab. \v 29 \x - \xo 1.29 \xo*\xt Apo 5.41, Lom 5.3, Epe 2.8\xt*\x* God nɨbop dɨl gɨtep gek, Klays binɨb ne mɨdebɨm. Klays yɨl mɨdɨl, nop gos lɨnɨgem binɨb nop ma dɨpal okok kɨli nɨbop gel yul dɨl koslam mɨdebɨm. \v 30 \x - \xo 1.30 \xo*\xt Apo 16.19-40, Plp 1.13, Kol 2.1, 1 Te 2.2\xt*\x* Anɨb ak yad bɨne mɨden nɨŋɨd, tɨmel gɨpal tek, nɨbop gebal. Nɨbi ayɨp mɨden yɨp tɨmel gelak, koslam yelɨgɨpin ak nepek. Mɨñɨl abe, yɨp tɨmel gɨpal tek, binɨb ogɨnap nɨbop agñel nepɨm. \c 2 \s Mam ay okok ayɨp jɨmñɨl mɨdɨl, kɨlop gɨtep gɨnɨmɨb \p \v 1 Klays nɨbop gek gos sek mɨdebɨm. Ne nɨbop mapen lek gos kuŋay ma nɨŋɨd mɨdtep gebɨm. God Kawnan ne ak nɨb ayɨp jɨmñɨl mɨdebɨm. Mam ay okok kɨlop mapen nɨŋɨd gɨtep gebɨm. Takaw anɨb anep mɨdupsek mɨdeb, \v 2 anɨb ak tek nɨbi gos nokom nɨŋɨd, jɨmñɨl mapen lɨnɨmɨb. Pen chɨn ayɨp tap nokom gɨnɨgun agɨl gos nɨgɨnɨmɨb. Anɨgem, yɨp tep yɨbɨl gek mɨñmɨñ gɨnɨgayn. \v 3 \x - \xo 2.3 \xo*\xt Lom 12.10, Gal 5.26, Epe 5.21, Plp 1.15-16, Jem 3.14\xt*\x* Nɨbi gos chɨn ke nɨŋɨd kɨdek gɨl, chɨn nep binɨb awl yonɨgun agɨl gos ak ma nɨgɨnɨmɨb. Nɨbi pen, binɨb tam okok tek mɨdɨl, binɨb okok yɨb kɨlop dad aplanɨmɨb. \v 4 \x - \xo 2.4 \xo*\xt 1 Ko 10.24, 10.33, 13.5\xt*\x* Chɨn ke mɨdtep gɨnɨgun agɨl gos ak ma nɨgɨnɨmɨb. Binɨb okok abe mɨdtep gɨlaŋ agɨl gos ak nɨŋɨd, kɨlop gɨtep gɨnɨmɨb. \s Klays ne apɨl bɨ wog gɨñeb tek yek, yɨb nop dad aplanub \p \v 5 \x - \xo 2.5 \xo*\xt Mat 11.29, Jon 13.15, 1 Pi 2.21, 1 Jo 2.6\xt*\x* Klays Jisas ne gos nɨgak tek ak, nɨbi gos anɨb ak nep nɨgɨnɨmɨb. \v 6 \x - \xo 2.6 \xo*\xt Jon 1.1-2, 5.18, 10.33, 17.5, 2 Ko 4.4, Kol 1.15, Hib 1.3\xt*\x* Ne God yek tek yek ak pen, yad God yɨb awl ne ak dɨnɨm agɨl gos ak ma nɨgak. \v 7 \x - \xo 2.7 \xo*\xt Jon 1.14, 2 Ko 8.9, Gal 4.4, Hib 2.14, 2.17\xt*\x* Ne ke God yek tek ak kelɨgɨl, bɨ wog gɨñeb tek yek. Bɨ sɨlokek, binɨb okok kɨli nop nɨgɨlak, ne ke bɨ yɨbɨl yek. \v 8 \x - \xo 2.8 \xo*\xt Mat 26.39, 26.42, Jon 10.17-18, Lom 8.3, Hib 5.8, 12.2\xt*\x* Yɨb ne ke dad ma aplanɨl, God agak tek nep gɨ dad amɨl, mɨd dad amɨl kumak. Mab bak alaŋ chɨpɨl pak tɨbɨk lel kumak. \v 9 \x - \xo 2.9 \xo*\xt Jon 17.1-5, Apo 2.33, Epe 1.20-21, Hib 1.3-4\xt*\x* Ne anɨgak anɨb ak tek, God Jisas nop dad aplanɨl, yɨb nop dad adek awl alaŋ aplanak. Pen yɨb teplep yɨbɨl olap nop agek, kɨles awl sek yɨb awl adek alaŋ sek dak. \v 10 \x - \xo 2.10 \xo*\xt Mat 28.18, Lom 14.11, Lep 5.13\xt*\x* God ne Jisas nop yɨb awl anɨgɨl agak ak nɨm, kɨli God man ne alaŋ mɨdɨl, lum awl mɨdɨl, lum muk okok mɨdɨl gɨnɨgabal okok, mɨdupsek kɨgom yɨmɨl nop agnɨgɨnɨgel.\x - \xo 2.10-11 \xo*\xt Ais 45.23\xt*\x* \v 11 \x - \xo 2.11 \xo*\xt Jon 13.13, Apo 2.36, Lom 10.9, 1 Ko 8.6\xt*\x* Agnɨŋɨd, mɨdupsek agyɨkɨl agɨnɨgel, Jisas Klays ne Bɨawl mɨdeb agɨnɨgel. Anɨb agel, Bapi God yɨb nop dad aplanɨmuŋ. \s Chɨn lum awl mɨlek tek yonɨgun \p \v 12-13 \x - \xo 2.12-13 \xo*\xt Sng 2.11, Jon 15.5, 1 Ko 12.6, 15.10, 2 Ko 3.5, Epe 6.5, Plp 1.5, 1 Te 2.13, Hib 13.21, 1 Pi 1.17\xt*\x* Anɨb ak bogɨlak tep yad okok. Nɨbi ayɨp mɨdɨl, takaw agen pel nɨŋɨd kɨdek gelɨgɨpɨm tek, mɨñɨl okol mɨdebin ak, abe gɨnɨmɨb. Chɨn nopun, God ne nɨbop tɨg asɨk dɨl, nɨbi nab okok pelnep golɨgup. Ne ke nɨbop gos tep ne ak ñɨl, kɨles ñaknɨŋ, nop tep gɨnɨgab ak gun agɨl gɨpɨm. Anɨb ak nɨm, nɨbi jel gek pɨlɨkɨl wog kɨles gɨl gɨ mɨdem, God nɨbop tɨg asɨk dɨnɨgab ak, ne nɨbop gek anɨb ak dɨnɨgabɨm. \p \v 14-16 \x - \xo 2.14-16 \xo*\xt Lo 32.5, Ais 49.4, Dan 12.3, Mat 5.14-16, 5.45, 10.16, Lom 14.1, 1 Ko 10.10, Gal 2.2, Epe 5.1, 5.8, Plp 1.10, 1 Te 2.19, 3.5, 1 Pi 2.12, 4.9\xt*\x* God gos ne anɨgɨl mɨdeb, nɨbi ñapay ne teplep yɨbɨl yenɨmɨb. Binɨb suŋtep takaw ma mɨdeb okok mɨdɨl, tap tɨmel olap nab nɨbi ma yenɨmɨb. Pen takaw pel mɨdep ak kɨles gɨl dɨnɨmɨb ak nɨm, gap pogɨlɨn wɨsɨp alaŋ mɨlek gup tek yenɨgabɨm, binɨb lum awl nab okok. Binɨb anɨb okok, kɨli gɨtep gep ak kelɨgɨl, pel gɨ tɨmel yɨbɨl gɨpal. Anɨb ak tek, tap okok mɨdupsek gɨnɨgabɨm ak, kɨmɨgel mɨdɨl gɨnɨmɨb. Takaw kuŋay ma agɨl, takaw penpen ma agɨnɨmɨb. Anɨgenɨgabɨm, Klays adɨkɨd ownɨgab ñɨn ak, nɨbi gɨtep gɨpɨm ak gos nɨgen yɨp tep yɨbɨl gɨnɨgab. Pen yad anɨb nɨgɨnɨgayn, wog awl nɨbop nab okok gɨtep gɨpin ak, yokɨp ma gɨpin. Takaw apin anɨb anep dɨpɨm. \p \v 17 \x - \xo 2.17 \xo*\xt Lom 15.16, 2 Ti 4.6\xt*\x* Nɨbi Klays nop gos lɨnepɨm ak, gos anɨb ak God nop tap sɨbog ñeb tek gɨpɨm. Pen yad ma nepin, yɨp paklel kumen, nɨkɨm yad sogɨnɨgel tek lup akaŋ? Anɨgenɨgabal, nɨkɨm yad ñɨg wayn sɨbog ñɨnɨgel tek dɨl, tap nɨbi God nop sɨbog ñɨbɨm ak sek dɨl, omɨŋal gɨl sogenɨgel, yɨp tep gek mɨñmɨñ gɨnɨgayn. Yad nɨbi ayɨp mɨdupsek mɨñmɨñ gɨnɨgabun. \v 18 \x - \xo 2.18 \xo*\xt Plp 3.1, 4.4\xt*\x* Pen tap okok anɨgɨnɨgab ak nɨŋɨd, abe mɨñmɨñ gɨlɨg tep gaknɨŋ yenɨmɨb. Nɨbi yad ayɨp mɨñmɨñ gɨnɨgabun. \s Pol ne Timoti nop agyokek, Pilipay amnɨgab \p \v 19 Bɨawl Jisas yaw agenɨgab, ñɨn wulep Timoti nop agyoken am nɨbop nɨgɨnɨgab. Nɨŋɨd adɨkɨd apɨl, nɨbi tɨtay dɨl mɨdebɨm takaw anɨb ak agek, yɨp tep gɨnɨmuŋ. Yɨp anɨgɨl agɨnɨmuŋ agɨl, nop agyokɨnɨgebin. \v 20 Timoti ne nokom yad gos nepin tek nɨgup. Yad nɨbop yɨmug nepin tek nɨŋɨd, kɨlop gɨñɨnɨm agɨl pel gos nɨgup. \v 21 \x - \xo 2.21 \xo*\xt 1 Ko 10.24, 10.33, 13.5, 2 Ti 4.10, 4.16\xt*\x* Bɨ ogɨnap, kɨli mɨdupsek tap kɨli ke nep gos nɨŋɨd, Jisas Klays tap nop ak gos ma nepal. \v 22 \x - \xo 2.22 \xo*\xt 1 Ko 4.17, 1 Ti 1.2, 2 Ti 1.2\xt*\x* Timoti ne pen yɨp kodek, bɨ apɨlmɨŋal tek takaw teplep ak agñɨl wog gɨpul. Anɨb ak ne bɨ tep yɨbɨl mɨdɨl wog gɨtep gup ak, nɨbi nepɨm. \v 23 Anɨb ak pen yɨp tɨtay dɨnɨgab ak kod mɨdɨl nɨgɨnɨgebin. Nɨgjuwɨl, won anɨb ak nop agyoken am nɨbop nɨgɨnɨgab. \v 24 Pen yad anɨb ak nepin, Bɨawl ak yɨp kod mɨdaknɨŋ, wulep mɨdeb yad abe apɨl nɨbop nɨgɨnɨgayn. \s Pol ne Epaploditus nop agyokek, Pilipay amnɨgab \p \v 25 \x - \xo 2.25 \xo*\xt Plp 4.18\xt*\x* Pen yad nepin, mam Epaploditus nop agyoken, adɨkɨd am nɨbop nɨgɨnɨmuŋ. Ned nɨbi nop agyokem yɨp gɨñɨnɨg owak. Apek, chɨl bɨ chɨm kadɨŋ gep tek mɨdɨl, God wog ak jɨmñɨl gɨpul. \v 26 Mɨñɨl pen ne nɨbop nɨgin agɨl pel gos kɨles gɨl nɨgup. Pen ne nɨgup, nop tap gup agel nepek, anɨb ak chɨbol yul awl yɨbɨl nɨgup. Anɨgek, yad nop agyoken am nɨbop nɨgɨnɨmuŋ. \v 27 Nɨŋɨd apun, nop tap awl gek kubɨkop ak pen, God ne nop mapen nɨgak. Pen nop nokom mel, yɨp abe mapen nɨgak. Ne kubɨkop ak, yɨp mɨŋel awl yɨbɨl gaknɨŋ mɨdebɨnep ak nɨm, nop gek ma kumak. \v 28 Anɨb ak Epaploditus nop agyokin agɨl gos nokom nɨŋɨd, agyoken amjakek nop nɨgɨnɨmɨb. Nop nɨŋɨd, tepayaŋ mɨñmɨñ gɨnɨmɨb ak nɨm, gos kuŋay nepin tek ma nɨgɨnɨm. \v 29-30 \x - \xo 2.29-30 \xo*\xt 1 Ko 16.16-18, Plp 4.10, 1 Ti 5.17\xt*\x* Nɨbi yɨp gɨñɨnɨg gos nɨgɨlɨg yelɨgɨpɨm ak nɨm, nop agyokem yɨp owak. Apɨl wog gɨl, Klays wog ne ak gɨl kumnɨg gak. Ñɨn anɨb ak yad ke mɨdtep gɨnɨm agɨl gos ma nɨgak. Yɨp gɨñɨnɨg owak wog anɨb ak nep gos nɨgak. Mɨñak awl gak ak pen, mɨñak gos ak ma nɨŋɨd pel wog kɨles gɨl gak. Anɨb ak tek ne amjakek, mam chɨn Bɨawl yɨl ayɨp mɨdobun agɨl, nop mɨñmɨñ gɨlɨg ag dɨdeg lɨnɨmɨb. Ne ayɨp, bɨ kɨli ne wog gɨtep gup tek gɨpal okok ayɨp, kɨlop yɨb awl lɨnɨmɨb. \c 3 \s Bɨ Klays nop gos lɨnɨgup ak, God ne agek bɨ anɨb ak suŋtep yenɨgab \p \v 1 \x - \xo 3.1 \xo*\xt 2 Ko 13.11, Plp 2.18, 4.4\xt*\x* Mam ay yad okok, takaw agjunɨg nɨbop anɨb agebin, Bɨawl yɨl mɨdebɨm tek mɨñmɨñ gɨnɨmɨb. Takaw nɨbop ned ñu kɨl tɨkɨnek ak, tepayaŋ kɨl tɨkin agen yɨp mɨŋel ma gup. Tepayaŋ kɨl tɨken tap tɨmel nɨbop ma gek mɨdtep genɨgabɨm nɨm, mɨñɨl nɨbop kɨl tɨkebin. \p \v 2 \x - \xo 3.2 \xo*\xt Sng 22.16, 22.20, Lom 2.28, 2 Ko 11.13, Gal 5.2, 5.15, Lep 22.15\xt*\x* Bɨ ogɨnap tap tɨmel yɨbɨl gɨl, chen ladek tek mɨdebal okok, nɨbi gos nɨgtep gɨl kɨlop asɨk tep gɨnɨmɨb. Bɨ anɨb okok, kɨli Yislel binɨb pel gelɨgɨpal tek kɨdek gɨl, wak chɨn tɨbɨlɨkɨnɨgun agɨl gos nepal.\f + \fr 3.2 \fr*\ft Bɨ ogɨnap binɨb okok kɨlop anɨgɨl apal, Nɨbi Klays binɨb ne yenɨgabɨm, Yislel binɨb pel gɨpal tek kɨdek gɨnɨmɨb apal. Bɨ okok wak kɨlop tɨbɨlɨkɨnɨmɨb apal. Pol ne bɨ anɨb okok nɨŋɨd, takaw kɨli takaw tɨmel agebal agɨl, Pilipay binɨb okok kɨlop agak, Nɨbi gos nɨgtep gɨl kɨlop asɨk tep gɨnɨmɨb agak.\ft*\f* Nɨbi pen gos nɨgtep gɨl kɨlop asɨk tep gɨnɨmɨb. \v 3 \x - \xo 3.3 \xo*\xt Lom 2.29\xt*\x* Chɨn pen, bɨ wak tɨbɨlɨkɨpal tek mɨdɨl, God binɨb ne yɨpɨd gɨl mɨdobun. God Kawnan ne ak chɨnop gek God nop kɨgom yɨmɨl agnopun. Chɨnop tep gek Klays Jisas yɨb nop dad aplanɨbun. Bɨ wak kɨli tɨbɨlɨkɨpal ak, tap anɨb okok chɨnop gek God binɨb ne yɨpɨd gɨl yonɨgun tek ma lup ak nɨm, gos nɨŋɨd kɨdek ma gɨpun. Anɨb ak chɨn nopun, bɨ wak tɨbɨlɨkɨpal tek mɨdɨl, God binɨb ne yɨpɨd gɨl mɨdobun. \v 4 \x - \xo 3.4 \xo*\xt 2 Ko 11.18, 11.21-29\xt*\x* Pen bɨ okok wak tɨbɨlɨkon akaŋ tap gɨtep gon, chɨnop gek God binɨb ne yɨpɨd gɨl yonɨgabun, yad mɨdtep yɨbɨl gɨnɨgayn. Yad wak tɨbɨlɨkɨpal akaŋ tap gɨtep gɨpal takaw ak agɨnɨg, abe apɨnep. \v 5 \x - \xo 3.5 \xo*\xt Luk 1.59, Apo 23.6, 26.5, Lom 11.1, 2 Ko 11.22\xt*\x* Yɨp tɨkɨl ñɨn anep kugul ak mɨdɨl, wak ak tɨbɨlɨkɨlak. Yad bɨ Yislel yɨpɨd gɨl, bɨ based Bejamin jɨj ak nɨm mɨdebin. Yad Hiblu takaw ak pel apin, nap nɨsed abe agelɨgɨpal. Pen yad bɨ Pelisi yenek tek, Mosis takaw ñu kɨl tɨkak ak mɨdupsek nɨgtep gɨl kɨdek gelɨgɨpin. \v 6 \x - \xo 3.6 \xo*\xt Apo 8.3, 22.4, 26.9-11\xt*\x* God wog ne ak nɨg dad amɨl kɨles tɨmel gɨnɨg, binɨb Jisas yɨl okok kɨlop gɨ tɨmel yɨbɨl gelɨgɨpin. Takaw Mosis ñu kɨl tɨkak ak, sɨkol sɨkol keke apun okok nɨgtep gɨl kɨdek gelɨgɨpin tek, bɨ okok yɨp pen agɨnɨgel tek ma lak. \p \v 7 \x - \xo 3.7 \xo*\xt Mat 13.44-46\xt*\x* Tap anɨb okok ned gelɨgɨpin ak, tap awl yɨbɨl yad yɨb awl dɨpin agɨl gos nɨgɨnek. Mɨñɨl pen Klays yɨp gɨñub ak nɨŋɨd nop chɨgin agɨl, tap gelɨgɨpin anɨb okok mɨdupsek tap yokɨp yɨbɨl mɨdeb agɨl gos nepin. \v 8 \x - \xo 3.8 \xo*\xt Jer 9.23-24, 1 Ko 2.2, Kol 2.2\xt*\x* Pen tap gelɨgɨpin anɨb okok nep mel, tap anɨb okok mɨdupsek nɨgen, tap yokɨp yɨbɨl mɨdeb. Klays Jisas Bɨawl yad mɨdeb ak, yad nop nɨgtep gɨpin. Gos anɨb ak nep tap nɨŋɨd yɨbɨl mɨdeb. Anɨb ak tek tap yokɨp anɨb okok, mɨdupsek tap dayday tek lek agɨl pɨsnep kelɨgɨl, Klays nop nokom kɨdek gɨl chɨgɨnɨm. \v 9 \x - \xo 3.9 \xo*\xt Lom 3.21-22, 9.30, 10.3-6, Gal 2.16\xt*\x* Chɨgɨl, nop yɨl pɨsnep mɨdenɨm. Mosis takaw ñu kɨl tɨkak ak kɨdek gen amnɨmuŋ, yad God yɨp nɨgek bɨ suŋtep mɨdenɨm agɨl gos ma nepin. Mel yɨbɨl. Klays nop gos lɨnɨgen amnɨmuŋ, yad God yɨp nɨgek bɨ suŋtep mɨdenɨm agɨl gos nepin. Yad Klays nop gos lɨnepin ak nɨm, God ne gos anɨb ak nɨŋɨd agek, yad bɨ suŋtep mɨdebin. \v 10 \x - \xo 3.10 \xo*\xt Lom 6.3-5, 8.17, 2 Ko 4.10-11, Gal 6.17, 2 Ti 2.11-12, 1 Pi 4.13\xt*\x* Klays nop nɨgtep gin agɨl nepin. Ne kumɨl tɨkjakɨl, kɨles awl mɨdeb ak nɨgtep gin agɨl abe nepin. Pen mɨŋel awl dɨlɨg mɨdtep gak ak nɨgtep gin agɨl abe nepin. Ne kumak ñɨn ak gos anɨb nɨgak ak, yad abe kumnɨm tek lup agɨl gos anɨb nepin. \v 11 \x - \xo 3.11 \xo*\xt Luk 14.14, Apo 4.2, 1 Te 4.16, Lep 20.5-6\xt*\x* Anɨgenɨgayn, God ne gek yad tepayaŋ tɨkjakɨnɨm agɨl gos nɨŋɨd kod mɨdebin. \s Pol ne yad am God yɨl yenɨm agɨl gos nɨŋɨd gek amub \p \v 12 \x - \xo 3.12 \xo*\xt Apo 9.5-6, 1 Ti 6.12, 6.19, Hib 12.23\xt*\x* Yad Klays ne gup tek sɨlok lɨl, bɨ suŋtep yɨbɨl mɨdebin agɨl gos ma nepin. Mel yɨbɨl. Jisas Klays pen ne yɨp gɨñɨnɨg chɨchɨk dup tek, mɨnek mɨnek yad ne gup tek kɨles tɨmel gɨl chɨchɨk debin. \v 13 \x - \xo 3.13 \xo*\xt 1 Ko 9.24-26, 2 Ko 5.16, Hib 6.1\xt*\x* Mam ay sɨkop, yad anɨgɨl gos nepin, Klays ne gup tek yad abe gɨnɨm. Pen gos nokom olap nepin, tap ned gelɨgɨpin okok kelɨgin, tap kɨdek ownɨgab okok, yad wog kɨles tɨmel gɨl tap anɨb okok dɨnɨgayn. \v 14 \x - \xo 3.14 \xo*\xt 1 Ko 9.24, 2 Ti 4.7-8, Hib 3.1, 12.1\xt*\x* Yad kɨles tɨmel yɨbɨl gɨl anɨb sɨŋak amjakin agɨl gos nepin. Anɨb sɨŋak amjakɨl, tap teplep din agɨl gos nepin. Pen tap teplep anɨb ak anɨgɨl mɨdeb, Klays Jisas wog ne gek, God ne nɨŋɨd yɨp suk agek, yad anɨb alaŋ amɨl ne ayɨp mɨdtep gɨnɨgabul. \p \v 15 \x - \xo 3.15 \xo*\xt 1 Ko 2.6, 14.20, Gal 5.10\xt*\x* Chɨn binɨb God nop chɨg tep gɨl gos nɨgtep gɨpun okok mɨdupsek, gos anɨb ak tek nep nɨgɨnɨgun. Pen gos nɨb ke ogɨnap nɨgɨnɨgabɨm tek, God nɨbop gos yɨpɨd gɨl nep ñɨnɨgab. \v 16 \x - \xo 3.16 \xo*\xt Lom 12.16, 15.5, Gal 6.16\xt*\x* Pen gos tep nɨŋɨd dɨpun okok pɨsnep dɨl, nɨgtep gɨlɨg gon amnɨmuŋ. Gos nɨm ak tap awl yɨbɨl mɨdeb. \p \v 17 \x - \xo 3.17 \xo*\xt 1 Ko 4.16, 11.1, Plp 4.9, 1 Te 1.6-7, 1 Pi 5.3\xt*\x* Mam ay sɨkop. Yad gɨpin tek ak mɨdupsek, nɨbi kɨdek gɨnɨmɨb. Pen bɨ ogɨnap chɨn gɨpun tek kɨdek gɨpal ak, gɨpal anɨb ak nɨŋɨjsek lɨl nɨgtep gɨl kɨdek gɨnɨmɨb. \v 18 \x - \xo 3.18 \xo*\xt 1 Ko 1.23, Gal 1.7, 2.21, 6.12, Plp 1.15-16\xt*\x* Nɨbi nepɨm, Jisas mab bak alaŋ kumak takaw ak, binɨb takaw anɨb ak pel mɨlɨk nepal okok, kuŋay mɨdebal. Takaw nɨm ak ñɨn kuŋay nɨbop agɨnek ak, mɨñɨl abe chaŋ lɨlɨg anɨb agebin. \v 19 \x - \xo 3.19 \xo*\xt Lom 8.5-6, 16.18, 2 Ko 11.12, 11.15, 2 Pi 2.1\xt*\x* Mubwak kɨli ke anep gos nɨŋɨd, God nop kelɨgɨpal. Tap gach tɨmel gɨpal ak, nebeŋ ma dɨpal, mɨñmɨñ gɨpal. Pen tap lum awl pel gos nepal. Anɨb ak tek kɨli yul dɨl, man tɨmel mab ke yɨneb ak amnɨgabal. \v 20 \x - \xo 3.20 \xo*\xt Epe 2.6, 2.19, 1 Te 1.10\xt*\x* Pen man chɨn ak, God man ne alaŋ. Bɨawl Jisas Klays, ne man anɨb alaŋ nɨb apɨl chɨnop tɨg asɨk dɨnɨgab ak, pel kod mɨdobun. \v 21 \x - \xo 3.21 \xo*\xt Lom 8.29, 1 Ko 15.28, 15.43-53, Epe 1.19, Kol 3.4\xt*\x* Kɨles tɨmel yɨbɨl ne ak dɨl gek, tap okok mɨdupsek nop muk okok yenɨgab. Pen kɨles anɨb ak dɨl chɨnop gek, mubwak ned nɨb kuyɨg yowup ak kelɨgɨl, mubwak kɨdeyɨl tep ne tek ak dɨl yonɨgabun. \c 4 \s Nɨbi jɨmñɨl mɨdɨl, mɨñmɨñ gɨl, gos teplep nɨŋɨd gɨnɨmɨb \p \v 1 \x - \xo 4.1 \xo*\xt 1 Te 2.19-20\xt*\x* Anɨb ak mam ay yad okok, nɨbi Bɨawl nop chɨgɨl kɨles gɨl yenɨmɨb. Nɨbi binɨb mapen yad okok mɨdebɨm, nɨbop nɨgin agɨl pel gos kɨles gɨl nepin. Yad nɨbi tap tep gɨpɨm ak binɨb okok kɨlop pel agñɨbin. Pen nɨbop gos nɨgen, yɨp tep yɨbɨl gup. \p \v 2 Bin Yuwodiya ayɨp bin Sidike ayɨp, yad ñɨlop kɨles gɨl agebin. Ñɨli Bɨawl nop chɨg tep gebil tek, gos nokom nɨŋɨd, jɨmñɨl yenɨmil. \v 3 \x - \xo 4.3 \xo*\xt Sng 69.28, Luk 10.20, Lep 3.5, 20.12\xt*\x* Pen nad, bɨyad ayɨp jɨmñɨl wog gɨpul ak, nep abe agebin. Bin omɨŋal anɨb ak kɨlop gɨñe, jɨmñɨl yenɨmil. Bin omɨŋal anɨb ak sek, bɨ Klemed ak sek, binɨb ogɨnap sek, kɨli ned yad ayɨp takaw teplep ak jɨmñɨl kɨles gɨl agñolɨgɨpun. God ne yɨb kɨlop pel mɨdep mɨj ayaŋ kɨl tɨkak. \p \v 4 \x - \xo 4.4 \xo*\xt Lom 12.12, Plp 3.1, 1 Te 5.16, 1 Pi 4.13\xt*\x* Bɨawl nop chɨg tep gebɨm tek, pelpel mɨñmɨñ gɨnɨmɨb. Tepayaŋ nɨbop agebin, mɨñmɨñ gɨlɨg yenɨmɨb. \v 5 \x - \xo 4.5 \xo*\xt Hib 10.25, 10.37, Jem 5.8-9, 1 Pi 4.7, 2 Pi 3.8\xt*\x* Bɨawl ak wulep apeb. Anɨb ak nɨbi binɨb okok kɨlop sayn tep yɨbɨl mɨdem, kɨli nɨgɨnɨgel, nɨbi anɨgɨl pel gɨtep gɨpɨm. \v 6 \x - \xo 4.6 \xo*\xt Snd 16.3, Mat 6.25-34, Luk 12.22-31, Kol 4.2, 1 Pi 5.7\xt*\x* Nɨbop tɨtay gek, gos awl ma nɨgɨnɨmɨb. Tɨtay gɨnɨgab ak mɨdupsek, nɨŋɨd God ayɨp agɨnɨmɨb. Nop tep agɨlɨg agnɨŋɨd, chɨnop gɨñɨnɨmuŋ agɨl agnɨgɨnɨmɨb. \v 7 \x - \xo 4.7 \xo*\xt Ais 26.3, Jon 14.27, Lom 5.1, Kol 3.15\xt*\x* Agnɨgenɨmɨb God nɨbop gek, kɨmɨgel mɨdtep yɨbɨl gɨnɨgabɨm. Kɨmɨgel mɨdtep gɨl Klays Jisas nop chɨg tep gɨl yenɨgabɨm anɨb ak tek, chɨbol sayn ak sek, gos tɨmud nɨbi ak sek, mɨdtep gɨnɨgab. God ne gek kɨmɨgel mɨdtep gɨpun anɨb ak, tap teplep yɨbɨl mɨdeb, gos chɨn ak bɨlokep tek ma mɨdeb. \p \v 8 \x - \xo 4.8 \xo*\xt Lom 12.17\xt*\x* Mam ay sɨkop, takaw olap sek agɨnɨgebin. Tap anɨb okok gos nɨgtep gɨl gɨnɨmɨb. Tap tay nɨŋɨd yɨbɨl mɨdeb ak, tap tay binɨb tep gɨpal ak, tap tay suŋtep mɨdeb ak, tap tay gach ma mɨdeb ak, tap tay binɨb nɨgel tep gup ak, tap tay gɨpal nɨm binɨb nɨgel tep gup ak, tap anɨb okok nep gos nɨgɨlɨg yenɨmɨb. Gɨtep yɨbɨl gɨpal adek anɨb okok binɨb nɨŋɨd dad aplanɨgel ak, anɨb okok nep gos nɨgɨlɨg yenɨmɨb. \v 9 \x - \xo 4.9 \xo*\xt Lom 16.20, 1 Ko 14.33, Plp 3.17, 1 Te 5.23, Hib 13.20\xt*\x* Takaw nɨbop agñen nɨgtep gɨpek ak, gos nɨbop ñen dɨpek ak, takaw nɨbop agen nepek ak, tap nɨbi ayɨp mɨdɨl gen nepek ak, anɨb okok nepek tek nep pelpel gɨnɨmɨb. Anɨgenɨgabɨm, God chɨnop gek kɨmɨgel mɨdtep gɨpun ak, ne nɨb ayɨp nep mɨdɨl kod yenɨgab. \s Pilipay binɨb Pol nop tap ñel, kɨlop tep yɨbɨl agup \p \v 10 Nɨbi tepayaŋ yɨp gɨñɨnɨg gos nɨgɨlɨg mɨdebɨm anɨb ak tek, mɨñmɨñ yɨbɨl gɨl, Bɨawl nop tep agebin. Nɨŋɨd apun, pel yɨp gos nɨgɨlɨg mɨdebɨm ak pen, kanɨb yɨp tap ñeb ma yek, yɨp tap okok ma ñem owak. \v 11 \x - \xo 4.11 \xo*\xt 1 Ti 6.6-8\xt*\x* Yad pen ñɨn ogɨnap yokɨp mɨdebin gos ak nɨŋɨd ma agebin. Yɨp tɨtay gɨnɨgab ak, takaw ma mɨdeb. Yad kɨmɨgel mɨden, yɨp tep yɨbɨl gɨlɨg mɨdeb. \v 12 \x - \xo 4.12 \xo*\xt 1 Ko 4.11, 2 Ko 6.10, 11.27\xt*\x* Ñɨn ogɨnap tap kuŋay mɨdeb, ñɨn ogɨnap ma mɨdeb, anɨgup ñɨn ak kɨmɨgel mɨdebin. Mɨdeb ñɨn ak ñɨbin, ma mɨdeb ñɨn ak yokɨp mɨdebin, anɨgup ñɨn ak kɨmɨgel mɨdebin. Gup anɨb ak tap kuŋay yek akaŋ, ma yek gos awl ma nepin. \v 13 \x - \xo 4.13 \xo*\xt Jon 15.5, 2 Ko 12.9-10, 2 Ti 4.17\xt*\x* Klays ne yɨp kod mɨdɨl kɨles ñub ak nɨm, yad tap okok mɨdupsek gɨnɨm tek lup. \p \v 14 Nɨbi pen yad mɨŋel ogɨnap dɨl mɨdtep ma gɨpin ak nɨŋɨd, yɨp gɨtep gɨl tap ñɨbɨm anɨb ak, tep yɨbɨl gɨpɨm. \v 15 \x - \xo 4.15-16 \xo*\xt 2 Ko 11.9\xt*\x* Nɨbi Pilipay binɨb okok, nɨbi ke nepɨm, Masedoniya plopens kelɨgɨl, takaw teplep ned agñɨ ajelɨgɨpin ñɨn ak, binɨb Klays yɨl yelak okok ogɨnap yɨp gɨñɨl tap ma ñelɨgɨpal. Nɨbi Pilipay binɨb nep yɨp ñelɨgɨpɨm. \v 16 \x - \xo 4.16 \xo*\xt Apo 17.1\xt*\x* Pen amɨl taun Tesalonayka yenek ñɨn ak, ñɨn ogɨnap tap ma yek ak yɨp tap ñelɨgɨpɨm. \v 17 Yad pen tap nen ma agebin. Nɨbi gɨtep gɨl tap monmon ñem, God nɨbop tap teplep pen ñɨnɨgab agɨl agebin. \v 18 \x - \xo 4.18 \xo*\xt Kis 29.18, Ese 20.41, 2 Ko 9.12, Epe 5.2, Plp 2.25, Hib 13.16\xt*\x* Pen bɨ nɨbi Epaploditus nop tap ñem, dapɨl yɨp ñek nɨm, mɨdtep gɨpin. Tap yad anɨb okok, mɨñɨl kuŋay yɨbɨl mɨdeb. Yɨp tap olap ma tek dup. Mel. Pen tap yɨp ñebɨm anɨb ak, God nop tap kuy tep owep dagɨl ñebɨm tek ak gɨpɨm. God ne tap dagɨl ñeb anɨb ak nɨŋɨd, tap teplep nɨgek nop tep yɨbɨl gup. \v 19 \x - \xo 4.19 \xo*\xt Sng 23.1, 2 Ko 9.8, Epe 1.7\xt*\x* Anɨb ak Klays Jisas wog ne gek, God yad ak ne bɨ gep yɨbɨl ak nɨbop kod mɨdɨl, tap tay tek dɨnɨmuŋ okok ñɨnɨmuŋ. \v 20 \x - \xo 4.20 \xo*\xt Lom 16.27, Gal 1.5\xt*\x* God, ne Bapi God chɨn ak, yɨb nop ak pel pelnep dad aplanɨgun. Yaw. \s Takaw day won ogɨnap \p \v 21 Yad binɨb Klays Jisas yɨl mɨdebal okok mɨdupsek, kɨlop keke ag dɨdeg lebin. Mam yad ayɨp mɨdebal okok, kɨli nɨbop ag dɨdeg lebal. \v 22 \x - \xo 4.22 \xo*\xt Plp 1.13\xt*\x* Binɨb Klays yɨl mɨdebal okok mɨdupsek, kɨli nɨbop ag dɨdeg lebal. Kɨli ogɨnap Lom gapman bɨnonɨm kal mɨgan ne wog gebal okok, nɨbop ag dɨdeg lebal. \p \v 23 Bɨawl chɨn Jisas Klays ne nɨbop yɨmug nɨŋɨd gɨtep gɨnɨmuŋ.