\id COL - shell for translator's use \ide UTF-8 \h Kolosi \toc1 Pol Kolosi Binɨb Kɨlop Mɨj Tɨkak \toc2 Kolosi \toc3 Kol \mt1 KOLOSI \mt2 Pol Kolosi Binɨb Kɨlop Mɨj Tɨkak \c 1 \p \v 1 \x - \xo 1.1 \xo*\xt Epe 1.1\xt*\x* Yad Pol. God nɨŋɨd yɨp aglek, bɨ Klays Jisas takaw nop dad ameb ak mɨdebin. Pen mɨñɨl mam chɨn Timoti ayɨp mɨdɨl, \v 2 \x - \xo 1.2 \xo*\xt Lom 1.7\xt*\x* nɨbop mɨj tɨkobul. Nɨbi Kolosi binɨb God yɨl mɨdɨl, mam ay Klays Jisas nop gos lɨnɨŋɨd chɨg tep gɨl mɨdebɨm okok, nɨbop mɨj tɨkobul. Bapi God chɨn ak, ne nɨbop yɨmug nɨŋɨd gɨtep gek mɨdtep gɨnɨmɨb. \s Pol ne Kolosi binɨb okok kɨlop gos nɨgɨlɨg God nop agnɨgup \p \v 3-4 \x - \xo 1.3-4 \xo*\xt Epe 1.15-16, Plp 1.3, Plm 5, Hib 6.10\xt*\x* Pen takaw ogɨnap agel chɨl nopul, nɨbi Klays Jisas nop gos lɨnɨŋɨd, binɨb God yɨl mɨdebal okok mɨdupsek kɨlop mapen lɨpɨm. Nopul anɨb ak, pel nɨbop nen God nop agnɨgɨlɨg, tep agɨlɨg mɨdobul. God, ne Bɨawl chɨn Jisas Klays Nap ak mɨdeb. \v 5 \x - \xo 1.5 \xo*\xt 2 Ti 4.8, 1 Pi 1.4\xt*\x* Chɨl nopul, takaw teplep nɨŋɨd yɨbɨl ak, ned ñɨn ak nɨbop okok amek dɨpek. Amek dɨpek ak nɨm, God tap teplep ne ak man ne alaŋ dɨ mɨdɨl chɨnop ñɨnɨgab agɨl, nɨgtep gɨl gos sek kod mɨdebɨm. Anɨb ak tek, nɨbi Klays Jisas nop gos lɨnɨŋɨd, binɨb God yɨl mɨdebal okok mɨdupsek kɨlop mapen lɨpɨm. \v 6 \x - \xo 1.6 \xo*\xt Mak 4.8, 16.15, Jon 15.16, Epe 3.2, 1 Pi 5.12\xt*\x* Pen takaw teplep anɨb ak, man okok mɨdupsek kɨd kɨd ameb. Amnaknɨŋ, binɨb kuŋay nɨŋɨd kɨdek gɨl, gɨtep yɨbɨl gel ameb. Pen nɨbi abe, gɨtep gep anɨb ak nab nɨbi okok mɨdeb. Ned takaw teplep ak nepek ñɨn ak tɨkɨl, God nɨbop yɨmug nɨŋɨd gɨtep gek nɨŋɨd nɨgtep gɨpek. Takaw teplep anɨb ak nɨbop gek amek amek mɨñɨl apek, gɨtep gep anɨb ak nab nɨbi okok mɨdeb. \v 7 \x - \xo 1.7 \xo*\xt Kol 4.12, Plm 23\xt*\x* Bɨ mapen chɨn Epaplas, ne Klays bɨ wog gɨñeb tep ne olap, nɨbop takaw teplep anɨb ak agñek nepek. Ne wog chɨl gɨpul tek gɨlɨg, chɨn ayɨp Klays bɨ wog gɨñeb okok mɨdobun. Pen nɨbop nen wog gɨtep yɨbɨl geb. \v 8 Ne awl apɨl chɨlop agñek nopul, God Kawnan ne ak nɨbop gaknɨŋ God binɨb ne okok kɨlop mapen lɨpɨm. \s Pol God nop agup, Kɨlop gos tep ñe kɨles gɨl yenɨgel agup \p \v 9-10 \x - \xo 1.9-10 \xo*\xt Jon 15.16, Lom 12.2, 1 Ko 1.5, Epe 1.8-9, 1.15-17, 2.10, 4.1, 5.10, 5.17, Plp 1.9, 1.27, 1 Te 4.1, Hib 13.21\xt*\x* Ned chɨl nopul, tap teplep ogɨnap gɨpek. Anɨb ak tek, ñɨn anɨb ak tɨkɨl gɨ dad apɨl mɨñɨl owup, chɨl nɨbop nen God nop pel agnopul. Pen anɨgɨl agnopul, God Kawnan ak nɨbop gos tep yɨbɨl ñɨnɨmuŋ. Ñek, nɨbi binɨb gos nɨgep sek mɨdɨl gos nɨgtep gɨnɨgabɨm. Gos nɨgtep gɨl, God chɨnop nɨgek nop tep gonɨmuŋ anɨb nep gɨnɨgun agɨl, gos nɨgtep gɨnɨgabɨm. Pen nop agnopul, Nɨbop gos tep anɨb ak ñek, God gɨtep gep ne ak nɨgtep gɨnɨgabɨm. Nɨgtep gɨl nɨm, Bɨawl anop tep gɨnɨgab adek ak gem amnɨgab. Pen wog keke gɨtep gem amnɨgab. \v 11-12 \x - \xo 1.11-12 \xo*\xt Epe 1.11, 1.18-19, 3.16, 4.2\xt*\x* Pen abe nop agnopul, ne kɨles tɨmel yɨbɨl ne ak dɨl nɨbop ñek, kɨles gɨl jak yenɨgabɨm. Jak mɨdɨl, mɨŋel ogɨnap apek gos anɨb ak ma nɨŋɨd, wog ne malɨk gɨl gɨñɨnɨgabɨm. Ne nɨbop gek gɨtep yɨbɨl gɨnɨmɨb tek lup ak nɨm, binɨb ne okok tap teplep ne kɨlop aglɨl ñɨnɨgab ak dɨnɨgabɨm. Chɨnop dek binɨb ne mɨdɨl mɨlek ne nab ayaŋ mɨdobun agɨl, gos sek mɨdɨl Bapi nop tep agɨlɨg yenɨmɨb. \v 13 \x - \xo 1.13 \xo*\xt Luk 22.53, Epe 2.2, 1 Te 2.12, 2 Pi 1.11\xt*\x* Kɨsɨlɨm bad ak kɨles ak, chɨnop tunɨg wos yɨbɨl golɨgup ak pen, God chɨnop tɨg asɨk dup. Tɨg asɨk dɨl agek, Ñɨ mapen ne ak chɨn binɨb ne mɨdon, ne Bɨawl chɨn mɨdɨl chɨnop kod mɨdeb. \v 14 \x - \xo 1.14 \xo*\xt Epe 1.6-7\xt*\x* Ne nokom nɨm, chɨnop nen kumak tek, God ne chɨnop pɨsnep dek kɨm amon, tap si tap tɨmel gɨpun okok tɨg walɨg gɨyokup. \s Klays ne Bɨawl yɨbɨl mɨdɨl wog kɨles gup \p \v 15 \x - \xo 1.15 \xo*\xt Jon 1.18, 2 Ko 4.4, Hib 1.3\xt*\x* God nop mɨseŋ nɨgɨnɨgun tek ma lup ak pen, Klays nɨm God mɨdeb tek mɨdeb. Klays pen ne oklaŋ mɨdeb ak nɨm, binɨb tap okok mɨdupsek God ne gɨlak ak, Klays muk ne okok mɨdeb. \v 16 \x - \xo 1.16 \xo*\xt Jon 1.3, 1.10, Lom 8.38, 11.36, Hib 1.2, 2.10, 1 Pi 3.22\xt*\x* Pen God gek Klays ne tap okok mɨdupsek gɨlak. Tap adekab alaŋ okok lum awl okok, tap wɨdɨn nopun okok wɨdɨn ma nopun okok gɨlak. Ensel okok mɨdupsek, tap kɨles adekab okok mɨdupsek, bɨawl lum awl okok mɨdupsek, bɨ kɨles okok mɨdupsek, anɨb okok mɨdupsek kɨlop gɨlak. God gek Klays ne tap okok mɨdupsek gɨlak anɨb ak, anɨb okok mɨdupsek tap ne mɨdeb. \v 17 \x - \xo 1.17 \xo*\xt Jon 1.1-3, 8.58, 17.5, 1 Ko 8.6\xt*\x* Man ma alwol gɨlak ñɨn ak, ne yek. Pen binɨb tap okok mɨdupsek ne ayɨp jɨmñɨl mɨdɨl, gɨtep gɨl mɨdtep gɨpal. \v 18 \x - \xo 1.18 \xo*\xt Apo 26.23, 1 Ko 15.20, 15.23, Epe 1.10, 1.22-23, Lep 1.5\xt*\x* Ne binɨb ne okok kɨmɨg won tek mɨdeb, binɨb ne okok kɨli wak ñɨn kɨd tob kɨd ne okok tek mɨdebal. Ne ned jɨj gɨl, gek binɨb ne pel mɨdebal. Pen ne bɨ ned ak jɨj gɨl kumɨl tepayaŋ tɨkjakak ak nɨm, ne Bɨawl yɨbɨl oklaŋ mɨdɨl, tap okok mɨdupsek muk ne okok mɨdeb. \v 19 \x - \xo 1.19 \xo*\xt Jon 1.16, 3.34, Kol 2.9\xt*\x* God gos ne ke nɨŋɨd gek, gos ne ak sek, koŋɨm mɨdeb bad ak sek, kɨles ne ak sek, anɨb okok mɨdupsek Klays nab ne ayaŋ mɨdɨl, ne nɨm God yek tek yek. \v 20 \x - \xo 1.20 \xo*\xt Lom 5.1, 2 Ko 5.18, Epe 1.7, 1.10, 2.13, 2.16, 1 Jo 2.2\xt*\x* Pen God gos ne anɨgɨl yek, binɨb akaŋ, tap tay adekab alaŋ lum awl mɨdeb okok, yad ayɨp jɨmñɨnɨmuŋ tek lup. Anɨb ak tek ne agek, Klays mab bak alaŋ kumek nɨkɨm sogek, kɨli God ayɨp penpen gɨpal ak kelɨgel, kɨlop God ayɨp dɨ jɨmñɨl lak. \p \v 21 \x - \xo 1.21 \xo*\xt Lom 5.10, Epe 2.12, 4.18, Tat 1.15-16\xt*\x* Nɨbi ned tap si tap tɨmel gelɨgɨpɨm. Anɨb ak tek God nop pal awl okok tek mɨdɨl, nop mɨlɨk nɨŋɨd penpen gelɨgɨpɨm. \v 22 \x - \xo 1.22 \xo*\xt Epe 2.14-16, 5.27, 1 Te 4.7, Tat 2.14\xt*\x* Mɨñɨl pen Klays kumak tek, God nɨbop dɨl ne ayɨp jɨmñɨl yenɨmɨb tek lup. Binɨb ne mɨdebɨm, God nɨbop nɨgek takaw olap ma mɨdeb. Binɨb suŋtep ne okok teplep yɨbɨl mɨdebɨm. \v 23 \x - \xo 1.23 \xo*\xt Mak 16.15, Epe 3.17, 1 Ti 3.16, Hib 3.14\xt*\x* Pen nɨbi kal meg awl nab ayaŋ puŋɨlel kɨles mɨdeb tek, Klays nop gos lɨnɨŋɨd, jak mɨdɨl, kɨles gɨl yenɨmɨb. Takaw teplep ak ned nepek. Pen mɨñɨl nɨbi takaw teplep anɨb ak nɨŋɨd, tap teplep dɨnɨgabun agɨl, gos nɨŋɨd kod mɨdebɨm. Gos pal lɨl ma ju dɨnɨmɨb, Klays nop gos kɨles gɨl nɨgɨnɨmɨb. Yad Pol, bɨ wog gɨñeb ak mɨdɨl takaw teplep anɨb ak agñebin. Pen takaw anɨb ak binɨb man okok mɨdupsek kɨlop agñobun. \s Pol ne Kolosi binɨb Klays yɨl yelak okok kɨlop wog gɨñub \p \v 24 \x - \xo 1.24 \xo*\xt Lom 5.3, 2 Ko 1.5-6, Epe 1.23, 3.13, Plp 3.10, 2 Ti 1.8\xt*\x* Yad nɨbop nen wog anɨb ak gen, yɨp gɨ tɨmel gel yul dɨpin ak, takaw ma mɨdeb. Klays binɨb ne dɨnɨg, yul awl yɨbɨl ak dak. Yul awl dak ak pen, ma kul gak. Yul yad dɨpin ak, Klays anɨb ak tek yad yul dɨpin. Anɨb ak tek, yad Klays binɨb ne gɨñin agɨl, yul dɨpin. Klays binɨb ne okok, kɨli wak ñɨn kɨd tob kɨd ne okok tek mɨdebal. Anɨb ak yad mɨñmɨñ gɨl wog anɨb ak gɨpin. \v 25 \x - \xo 1.25 \xo*\xt Epe 3.2, 3.7-8\xt*\x* God ne nokom yɨp agek, binɨb Klays yɨl mɨdebal okok kɨlop wog gɨñɨnɨm. Anɨb ak nɨbop dɨtep gɨnɨg God takaw ne ak mɨdupsek agñɨ tep gɨpin. \v 26 \x - \xo 1.26 \xo*\xt Lom 16.25-26, 1 Ko 2.7, Epe 3.3-5, 3.9-10, 2 Ti 1.10\xt*\x* Takaw anɨb ak bɨlel okok nɨb we gɨl, binɨb okok mɨdupsek ma nɨgelɨgɨpal. Mɨñɨl pen binɨb ne mɨdebal okok kɨlop mɨseŋ agyɨkek nepal. \v 27 \x - \xo 1.27 \xo*\xt Lom 9.23, 2 Ko 2.14, Epe 1.18, 3.8, 1 Ti 1.1\xt*\x* God gos ne ke nɨŋɨd, binɨb ne mɨdebal okok kɨlop gos ñek, takaw tep yɨbɨl we gɨl yolɨgup ak nepal. Anɨgɨl nepal, takaw anɨb ak binɨb Juda mel okok kɨlop gek mɨdtep gɨnɨgabal. Pen takaw we gep anɨb ak anɨgɨl mɨdeb, Klays ne nab nɨbi okok mɨdek nɨbi nepɨm, ne nɨbop dɨl dad amnɨgab God man ne alaŋ. Dad amek tap teplep ne okok dɨnɨgabɨm anɨb ak tek, nop pel kod mɨdebɨm. \v 28 \x - \xo 1.28 \xo*\xt Epe 4.13, 5.27\xt*\x* Chɨn Klays takaw teplep ne ak binɨb nokom nokom okok mɨdupsek agñɨbun. Pen anɨgɨl gos nopun, binɨb nokom nokom Klays nop chɨg tep gɨl gos nɨgtep gɨnɨgel ak nɨm, God ñɨn adek ak lɨnɨgun. Anɨb ak tek chɨn gos nɨgtep gɨl kɨlop agñɨl, takaw kɨles agɨl agñɨ tep gɨpun. \v 29 \x - \xo 1.29 \xo*\xt Apo 20.20, 20.27, Epe 3.7, 3.20, Plp 4.13\xt*\x* Adek anɨb ak nep, God yɨp kɨles awl ñɨl kod mɨdaknɨŋ, yad koslam kɨles gɨl wog gɨlɨg mɨdebin. \c 2 \s Nɨbi Klays nop kɨles gɨl gos lɨnɨŋɨd, takaw yepɨs ma dɨnɨmɨb \p \v 1 Yad nɨbi takaw anɨb ak nɨgɨm agɨl, anɨb agebin, nɨbop okok sek, taun Layodisiya binɨb Klays yɨl mɨdebal okok sek, binɨb Klays yɨl mɨdebal jomulɨk yɨp ma nepal okok sek, nɨbop nen wog koslam kɨles gɨl gɨpin. \v 2 \x - \xo 2.2 \xo*\xt 2 Ko 1.6, Epe 3.4, 3.18, Plp 3.8, Kol 1.26, 3.14\xt*\x* Nɨbi mɨdupsek gos sek mɨdɨl, penpen mapen lɨl jɨmñɨl yenɨmɨb agɨl, nɨbop nen wog kɨles gɨpin. Anɨgem, gos tep nɨŋɨd nɨgtep gɨnɨmɨb ak nɨm, God gos ne we gɨl yolɨgup ak nɨgtep yɨbɨl gɨnɨgabɨm. Pen gos ne we gɨl yolɨgup anɨb ak nɨm, Klays nop ak nep. \v 3 \x - \xo 2.3 \xo*\xt Ais 45.3, 1 Ko 1.24, 1.30, Epe 1.8, 3.19\xt*\x* Klays gos tɨmud teplep ak ne ayɨp we gɨl mɨdeb. Ne nokom chɨnop gos tep yomek gos nɨgtep gɨnɨgabun. \v 4 \x - \xo 2.4 \xo*\xt Lom 16.18, Epe 4.14, 5.6, Kol 2.8\xt*\x* Pen binɨb ogɨnap takaw ñɨg lɨlɨg yepɨs agel, takaw yepɨs kɨli ak nɨgɨnɨmɨb tek lup ak nɨm, nɨbop agtep gebin. \v 5 \x - \xo 2.5 \xo*\xt 1 Ko 5.3, 14.40, 1 Pi 5.9\xt*\x* Yad man palawl mɨdebin ak pen, gos yad ak nɨbop yɨl amnaknɨŋ, nɨgɨlɨg mɨdebin. Pen nɨbi Klays nop gos kɨles gɨl lɨnɨgɨlɨg, jɨmñɨl mɨdebɨm ak nɨŋɨd, yɨp tep gup. \s Nɨbi Klays ayɨp jɨmñɨl mɨdɨl, kɨles gɨl jak yenɨmɨb \p \v 6 Nɨbi Bɨawl Klays Jisas nop nɨg dɨpɨm, anɨb ak nop chɨg tep gɨl jɨmñɨl yenɨmɨb. \v 7 \x - \xo 2.7 \xo*\xt Epe 2.20-22, 3.17, Kol 1.23\xt*\x* Mab lum ayaŋ jakɨl kɨles gup ak tek, kal meg puŋɨlel kal ak wos gup ak tek, nɨbi Klays nop chɨg tep gɨl jɨmñɨl yenɨmɨb. Takaw teplep ak nɨbop agñel dɨpek ak, nɨbi gos lɨnɨgɨnɨmɨb. Gos lɨnɨŋɨd, God nop tep yɨbɨl agɨlɨg nep yenɨmɨb. \p \v 8 \x - \xo 2.8 \xo*\xt Gal 4.3, 4.9, Epe 5.6, Kol 2.3, 2.18-20, Hib 13.9\xt*\x* Pen nɨgtep gɨnɨmɨb. Bɨ ogɨnap gos kɨli ak nep nɨbop takaw yepɨs agɨl, takaw yokɨp yokɨp agɨnɨgabal ak, takaw anɨb ak gos nɨbi ak ma nɨgɨnɨmɨb. Nɨgenɨgabɨm, nɨbop tunɨg wos yɨbɨl gɨnɨgabal. Bɨ anɨb okok, kɨli napɨs nased takaw kɨli ke anep nɨŋɨd, kɨcheki tap anɨb okok takaw agɨlak ak nɨŋɨd dɨpal. Klays takaw nɨŋɨd yɨbɨl ne ak ma nɨŋɨd dɨpal. \p \v 9 \x - \xo 2.9 \xo*\xt Jon 1.14-16, Kol 1.19\xt*\x* Klays ne bɨ sɨlok lak, ne ke bɨ yɨbɨl yek. Bɨ yɨbɨl yek ak pen, God gos ne ak sek, koŋɨm mɨdeb bad ak sek, kɨles ne ak sek, anɨb okok mɨdupsek Klays nab ne ayaŋ mɨdɨl, ne nɨm God mɨdeb tek yɨpɨd gɨl yɨbɨl mɨdeb. \v 10 \x - \xo 2.10 \xo*\xt Epe 1.21-22\xt*\x* God ne nɨbop gek nop chɨgɨl, God binɨb ne yɨpɨd gɨl yɨbɨl mɨdebɨm. Ne nokom nɨm Bɨawl yɨbɨl mɨdeb. Ensel okok tap kɨles adekab okok sek, bɨawl kɨles mɨdebal okok sek, mɨdupsek muk ne okok mɨdebal. \p \v 11 \x - \xo 2.11 \xo*\xt Lom 2.29\xt*\x* Nɨbi nop dɨl jɨmñɨl mɨdɨl nɨm, bɨ wak tɨbɨlɨkɨpal tek mɨdɨl, God binɨb ne yɨpɨd gɨl mɨdebɨm. Pen bɨ wak nɨbop tɨbɨlɨkel anɨgɨl ma mɨdebɨm, Klays nop chɨg tep gɨl, wak tɨbɨlɨkɨpal tek anɨgɨl mɨdebɨm. Klays ne anɨgek, gos nɨbi ke nɨŋɨd kɨdek gɨpɨm ak tɨbɨlɨkɨl, kelɨgɨl koŋɨm amebɨm. \v 12 \x - \xo 2.12 \xo*\xt Lom 6.4, Epe 1.19-20, 3.7, Kol 3.1\xt*\x* Nɨbi ñɨg pakɨpek ñɨn ak, Klays nop chɨgɨl, Klays ayɨp kaw mɨgan yek tek yesɨpɨm. Pen God ne Klays nop kɨles gɨl gek tɨkjakak ak nɨŋɨd, God kɨles ne ak gos nepek. Nɨbi gos anɨb ak nepek anɨb ak, ñɨg pakɨpek ñɨn ak, God nɨbop gek nɨbi abe tɨkjakɨpek. \v 13 \x - \xo 2.13 \xo*\xt Epe 2.1-5\xt*\x* Nɨbi ned tap si tap tɨmel anep gɨl, gos nɨbi ke nɨŋɨd kɨdek gɨpɨm ak tɨbɨlɨkɨl ma kelɨgɨpɨm. Ñɨn anɨb ak pɨsnep kumeb tek yelɨgɨpɨm ak pen, God ne gek Klays ayɨp mɨdɨl koŋɨm mɨdebɨm. Tap si tap tɨmel gɨpun ak mɨdupsek tɨg walɨg gɨyokɨl, Klays ayɨp mɨdɨl koŋɨm mɨdobun. \v 14 \x - \xo 2.14 \xo*\xt Epe 2.14-16, 1 Pi 2.24\xt*\x* Takaw Mosis ñu kɨl tɨkak ak, takaw kɨles tɨkɨlak ak sek takaw binɨb gɨnɨgel ma gɨnɨgel tɨkɨlak ak sek, mɨdupsek wik yokak. Takaw keke tɨbɨlɨkonok, takaw awl mɨdeb ak pen, ne dam mab bak alaŋ Klays ayɨp chɨpɨl pak tɨbɨk lek takaw kɨles anɨb ak kul gup. \v 15 \x - \xo 2.15 \xo*\xt Kol 1.13\xt*\x* Anɨgup tek, kɨcheki walɨjpal tap anɨb okok kɨles kɨli ak ma yek. Klays mab bak alaŋ kumak ak, God binɨb okok kɨlop gɨ yomek nɨgɨlak, ne tap anɨb okok mɨdupsek taw jɨsɨpuk gak. Taw jɨsɨpuk gɨl, kɨlop gek tap yokɨp tek lɨl, pɨsnep apyap pakɨlak. \s Chɨn Klays kumak tek kumon, tap lum awl yɨl ak chɨnop gɨtep gɨnɨmuŋ tek ma lɨnɨgab \p \v 16 \x - \xo 2.16 \xo*\xt Lom 14.1-12, 1 Ko 8.8, Gal 4.10\xt*\x* Anɨb ak nɨbi ñɨg akaŋ tap mɨdup okok ñɨbem, binɨb ogɨnap nɨbop ag sɨkol ma gɨnɨgel. Kɨli ñɨn awl tɨtay agɨl asɨkɨnɨgabal akaŋ, takan kɨdek owup ñɨn ak ñɨn awl agɨl asɨkɨnɨgabal akaŋ, Juda añɨŋ lep ñɨn awl agɨl asɨkɨnɨgabal ak, kɨdek ma gem nɨbop ag sɨkol genɨgel, gos kuŋay ma nɨgɨnɨmɨb. \v 17 \x - \xo 2.17 \xo*\xt Hib 8.5, 9.9, 10.1\xt*\x* Tap anɨb okok, tap kawnan yokɨp tek mɨdeb, tap nɨŋɨd yɨbɨl ak kɨdek ownɨgab. Klays pen ne tap nɨŋɨd yɨbɨl mɨdeb. \v 18 Bɨ olap yɨb ne ke dad aplanɨl, yad bɨawl yɨbɨl mɨdebin agɨl, yepɨs gɨl agɨnɨgab, Day nepin tek, chɨn ensel muk okok mɨdɨl, kɨlop agnɨgɨnɨgun agenɨgab, takaw nop ak ma dɨnɨmɨb. Nɨbi gem, nɨbop ma taw jɨsɨpuk gɨnɨmuŋ. Ak gos ne ke nɨŋɨd kɨdek gup ak, gos ne ke monmon nɨgup tek yepɨs agup. \v 19 \x - \xo 2.19 \xo*\xt Epe 2.21, 4.15-16\xt*\x* Bɨ anɨb ak, Klays nop chɨg tep ma gɨl, nop kelɨgup. Pen Klays, ne kɨmɨg won tek ak mɨdeb, chɨn wak ñɨn kɨd tob kɨd ne tek mɨdobun. Ne chɨnop gek, chɨn nop chɨgɨl, bɨ kɨdɨl tek jɨmñɨl mubwak nokom mɨdobun. Anɨgɨl mɨdon, God chɨnop gek wog gon amek nɨm, mɨdtep gɨnɨgabun, Klays mubwak ne awl gɨl kɨles gɨnɨgab. \p \v 20 \x - \xo 2.20 \xo*\xt Gal 4.3-5, 4.9\xt*\x* Nɨbi Klays ayɨp kubek tek lup, anɨb ak tek kɨcheki tap anɨb okok kɨli nɨbop tunɨg lelɨgɨpal nag wos ak, pɨsnep pugɨlɨkop. Anɨb ak taynen binɨb lum awl okok gos nepal tek nɨŋɨd gɨ mɨdebɨm? Taynen takaw kɨles tɨmel anɨb okok nɨŋɨd kɨdek gebɨm? Takaw anɨb ak anɨgɨl apal, \v 21 \x - \xo 2.21 \xo*\xt 1 Ti 4.3\xt*\x* Tap ak ñɨn ma dɨnɨmɨn, tap ak ma ñɨŋɨnɨmɨn, tap ak ma dɨnɨgɨnɨmɨn apal. \v 22 \x - \xo 2.22 \xo*\xt Ais 29.13, Mat 15.9\xt*\x* Tap anɨb okok ñɨbun akaŋ tay gon apal ak, tap yokɨp tek lɨl kul gup. Takaw kɨles tɨmel agñɨbal anɨb ak, binɨb gos kɨli ke nɨŋɨd apal adek ak nep agñɨbal. \v 23 Binɨb anɨb okok God nop ma chɨgɨpal tek, God nop yepɨs agnepal. Gos kɨli ke nepal tek gɨlɨg, binɨb yɨmgeptek mɨdon tep gɨnɨgab agɨl, tap asɨk mosɨk gɨl, koslam mɨdebal. Anɨgel, binɨb ogɨnap nɨgel, nɨŋɨd gebal tek lɨnɨgab ak pen, tap tɨmel gep gos ak ownɨgab. Apek, God ayɨp ma mɨdebal tek, tap olap kɨles ñek, mɨdtep gɨnɨgel tek ma mɨdeb. \c 3 \s God chɨnop gek Klays ayɨp tɨkjakɨl koŋɨm mɨdobun \p \v 1 \x - \xo 3.1 \xo*\xt Sng 110.1, Mak 12.36, 16.19, Epe 1.20, Plp 1.30, Kol 1.29, 2.12, 1 Te 2.2\xt*\x* Pen nɨbi Klays ayɨp tɨkjakɨl koŋɨm mɨdebɨm anɨb ak tek, gos awl nɨbi ak adek alaŋ amnɨmuŋ, Klays ne mɨdeb ak. Ne adek alaŋ God ñɨn yɨpɨd kɨd okok yɨl besɨgɨl, tap okok mɨdupsek kod mɨdeb. \v 2 \x - \xo 3.2 \xo*\xt Mat 6.33\xt*\x* Pelpel tap ne mɨdeb adek alaŋ gos nɨgɨnɨmɨb, lum awl tap okok gos ak ma nɨgɨnɨmɨb. \v 3 \x - \xo 3.3 \xo*\xt Lom 6.2, 2 Ko 5.7, 5.14, Gal 2.20, Kol 2.20\xt*\x* Nɨbi nepɨm, Klays ayɨp kubek tek lup ak nɨm, God ayɨp jɨmñɨl mɨdem, koŋɨm mɨdebɨm jɨj ak, Klays ayɨp we gɨl mɨdeb. \v 4 \x - \xo 3.4 \xo*\xt Jon 11.25, 14.6, 1 Ko 15.43, Plp 1.21, 1 Jo 3.2\xt*\x* Anɨb ak nɨbi koŋɨm mɨdebɨm jɨj ak nɨm, Klays ne nokom. Kɨdek ne adɨkɨd apɨl mɨseŋ lɨnɨgab ñɨn ak, nɨbi abe mɨlek ne ak dɨl ne ayɨp mɨseŋ lɨnɨgabɨm. \s Ned yelɨgɨpɨm ak ke, mɨñɨl mɨdebɨm ak ke \p \v 5 \x - \xo 3.5 \xo*\xt Lom 6.6, 6.11-13, 8.13, Gal 5.24, Epe 4.19, 5.3-5, 1 Te 4.5\xt*\x* Anɨb ak tap lum awl yɨl ak nab nɨbi ayaŋ mɨdeb ak, mɨdupsek kelɨgɨnɨmɨb. Tap anɨb apin ak, binɨb bin si bɨ si gɨl, gos tɨmel nɨŋɨd kɨdek gɨl, mɨdupmɨdup tɨkjakek gɨl, binɨb ogɨnap tap kɨlop okok ayɨp tek yobɨkop gos nɨŋɨd, tap chɨn ke kuŋay yɨbɨl dun agɨl nepal okok. Binɨb tap chɨn ke kuŋay yɨbɨl dun agɨl nepal okok, kɨli tap yepɨs sɨbog ñɨbal tek ak gɨpal. \v 6 \x - \xo 3.6 \xo*\xt Epe 5.6\xt*\x* Binɨb tap anɨb okok gɨl God takaw tɨbɨlɨkɨpal okok, ne kɨlop tɨmel nɨŋɨd yul awl ñɨnɨgab. \v 7 \x - \xo 3.7 \xo*\xt Lom 6.19-20, 1 Ko 6.11, Epe 2.2\xt*\x* Nɨbi ned binɨb yokɨp yelɨgɨpɨm ñɨn ak, tap tɨmel adek anɨb ak nep gos nɨŋɨd kɨdek gelɨgɨpɨm. \p \v 8 \x - \xo 3.8 \xo*\xt Epe 4.22, 4.25-31, 5.4, Hib 12.1, 1 Pi 2.1\xt*\x* Mɨñɨl pen tap tɨmel anɨb okok ma yɨbɨl gɨnɨmɨb. Mɨlɨk nɨŋɨd, chɨbol tɨmel gɨl, gos tɨmel nɨŋɨd, binɨb agjuwɨl mɨlɨk tɨmel yɨbɨl yapɨl, ñɨñloŋ lɨl wasɨk agɨl, gelɨgɨpɨm tek ma gɨnɨmɨb. \v 9 \x - \xo 3.9 \xo*\xt Epe 4.22\xt*\x* Pen takaw yepɨs agɨl, pen agek pen agek ma agɨnɨmɨb. Nɨbi nepɨm, tap tɨmel anɨb okok gelɨgɨpɨm ak kelɨgɨl, bɨ kɨli chech tɨmel gup ak dɨyokɨpal tek dɨyokɨpɨm. \v 10 \x - \xo 3.10 \xo*\xt Stt 1.26, Lom 12.2, Epe 2.10, 4.24\xt*\x* Dɨyokɨl, gos tep kɨdeyɨl adek ak nɨŋɨd, bɨ kɨli chech koŋɨm lɨpal tek lɨpɨm. Pen God, ne nɨbop gɨlek binɨb koŋɨm mɨdebɨm ak, ne yad kɨlop gen yɨp nɨgtep yɨbɨl gɨnɨgabal agɨl gos nɨgup. Gos anɨb ak nɨŋɨd, ne pel nɨbop gek ne mɨdeb tek mɨdebɨm. \v 11 \x - \xo 3.11 \xo*\xt Lom 10.12, Gal 3.28, Epe 1.23\xt*\x* Chɨnop anɨgup tek, mɨñɨl tɨg asɨk keke ma mɨdobun. Binɨb Juda mel jɨj ak ke, Juda binɨb jɨj ak ke ma mɨdobun. Binɨb wak tɨbɨlɨkɨpal okok ke, binɨb wak ma tɨbɨlɨkɨpal okok ke ma mɨdobun. Binɨb takaw keke okok ke, binɨb gos ma nepal tek okok ke ma mɨdobun. Binɨb wog gɨñeb bɨawl olap muk okok mɨdebal okok ke, binɨb wog gep bɨawl olap muk okok ma mɨdebal okok ke ma mɨdobun. Klays pen ne nokom bɨawl yɨbɨl mɨdɨl, okok mɨdupsek mɨdeb. Pen binɨb okok mɨdupsek nab ayaŋ mɨdeb. \s Binɨb okok kɨlop mapen lɨnɨmɨb \p \v 12 \x - \xo 3.12 \xo*\xt Gal 5.22, Epe 4.32, Plp 2.1, 1 Pi 2.9\xt*\x* God nɨbop mapen lɨl aglek, binɨb suŋtep ne mɨdebɨm.\x - \xo 3.12-13 \xo*\xt Epe 4.2\xt*\x* Anɨb ak nɨbi anɨgɨnɨmɨb. Binɨb okok kɨlop chɨb nɨŋɨd gɨtep gɨl, yɨmug nɨgɨnɨmɨb. Binɨb tam okok tek mɨdɨl, kabɨyam ma juwɨl, binɨb sayn tep okok yenɨmɨb. Mɨŋel ogɨnap ownɨgab ak, kɨmɨgel jɨmñɨl yenɨmɨb. Anɨb okok nɨbi bɨ kɨli chech koŋɨm lɨpal tek ak lɨnɨmɨb. \v 13 \x - \xo 3.13 \xo*\xt Mak 11.25, Epe 4.32, 5.2\xt*\x* Pen nab nɨbi okok, bɨ ogɨnap kɨli bɨ ogɨnap sek kɨlop gɨ tɨmel genɨgel takaw ogɨnap yonɨmuŋ, penpen dɨtep gɨlɨg yenɨmɨb. Bɨawl tap si tap tɨmel gɨpɨm ak tɨg walɨg gɨyokup tek, pen nɨŋɨd kelɨgek pen nɨŋɨd kelɨgek gɨnɨmɨb. \v 14 \x - \xo 3.14 \xo*\xt Lom 13.8-10, 1 Ko 13.13, Epe 4.3\xt*\x* Pen tap awl yɨbɨl ak, binɨb mapen lɨnɨmɨb. Nɨbi mapen lem nɨm, mapen lep anɨb ak nɨbop gek jɨmñɨl mɨdtep gɨl kɨles gem amnɨmuŋ. \v 15 \x - \xo 3.15 \xo*\xt 1 Ko 12.13, 12.27, Epe 2.16-17, 4.4, Plp 4.7\xt*\x* Klays nɨbop aglek, nɨbi kɨmɨgel mɨdtep gɨl, ayɨp jɨmñɨl mɨdɨl mubwak nokom tek yenɨmɨb. Kɨmɨgel mɨdtep gɨpek anɨb ak, nab nɨbi okok kod mɨdek gos teplep nɨgɨnɨgabɨm. Pen God nop tep agɨlɨg yenɨmɨb. \v 16 \x - \xo 3.16 \xo*\xt 1 Ko 14.26, Epe 5.19, Kol 4.6\xt*\x* Klays takaw ne ak nab nɨbop ayaŋ aplan jakɨl tek yonɨmuŋ.\x - \xo 3.16-17 \xo*\xt Epe 5.19-20\xt*\x* Mɨdek, gos nɨgtep gɨl penpen agñɨl, takaw kɨles agɨl agñɨ tep gɨnɨmɨb. Pen nɨbi kɨmep agɨnɨg, gos nɨbi nab ayaŋ God nop nɨgɨlɨg tep agɨnɨmɨb. Buk Kɨmep takaw okok penpen agñɨlɨg, kɨmep Klays yɨb nop dad aplanub okok agɨlɨg, kɨmep God Kawnan ne ak nɨbop gos ñek okok agɨlɨg gɨnɨmɨb. \v 17 \x - \xo 3.17 \xo*\xt 1 Ko 10.31, Epe 5.20, 1 Te 5.18, Hib 13.15\xt*\x* Pen takaw agɨnɨg akaŋ, tɨtay gɨnɨg, Bɨawl Jisas ayɨp mɨdobun agɨl, anɨb okok mɨdupsek gem amnɨmuŋ. Pen Jisas nop gos nɨŋɨd, Bapi God nop tep agɨlɨg yenɨmɨb. \s Bɨ bel okok, nonɨm nap ñapay okok takaw agup ak \p \v 18 \x - \xo 3.18 \xo*\xt Epe 5.22, Tat 2.5, 1 Pi 3.1\xt*\x* Nɨbi bin okok, nɨgɨmɨl sɨkop muk okok yenɨmɨb. Bɨawl nop chɨg tep gɨpɨm anɨb ak tek, anɨgɨnɨmɨb. \v 19 \x - \xo 3.19 \xo*\xt Epe 4.31, 5.25, 5.28, 1 Pi 3.7\xt*\x* Nɨbi bɨ okok, bin nɨbi okok kɨlop gɨ tɨmel gɨl takaw kɨles gɨl ma agɨnɨmɨb. Kɨlop mapen lɨnɨmɨb. \p \v 20 \x - \xo 3.20 \xo*\xt Epe 5.24, 6.1, Tat 2.9\xt*\x* Nɨbi ñapay okok, nanɨm nap sɨkop agɨnɨgel tek mɨdupsek nɨg dɨnɨmɨb. Anɨgenɨgabɨm, Bɨawl chɨn anop tep gɨnɨgab. \v 21 \x - \xo 3.21 \xo*\xt Epe 6.4\xt*\x* Nɨbi nap sɨkop, ñapay nɨbi okok kɨlop takaw yɨlɨk ma agɨnɨmɨb. Anɨgem yɨlɨk gek, gos tɨmel nɨŋɨd mɨdtep ma gɨnɨgel tek lup. \s Bɨawl okok sek binɨb wog gɨñeb kɨli okok sek takaw agup ak \p \v 22 \x - \xo 3.22 \xo*\xt 1 Ti 6.1, Tat 2.9\xt*\x* Pen nɨbi binɨb wog gɨñeb okok, bɨawl nɨbi okok takaw kɨli ak mɨdupsek nɨg dɨl kɨdek gɨnɨmɨb.\x - \xo 3.22-25 \xo*\xt Epe 6.5-8\xt*\x* Kɨli nɨg yelaknɨŋ, won anɨb ak nep wog gɨtep gon kɨlop tep gaŋ agɨl, anɨb ma gɨnɨmɨb. Bɨawl Klays nop pɨlɨkɨl, bɨawl nɨbi okok kɨlop yepɨs gɨl wog yokɨp ma gɨnɨmɨb, wog kɨles gɨl gɨtep yɨbɨl gun agɨl gos nɨgɨnɨmɨb. \v 23-24 \x - \xo 3.23-24 \xo*\xt 1 Ko 7.22\xt*\x* Nɨbi Bɨawl Klays nop wog gɨtep genɨgabɨm, nɨbop pen tap teplep ñɨl dɨtep gɨnɨgab. Tap teplep anɨb okok, binɨb ne okok kɨlop ñɨnɨgab agɨl aglak. Anɨb ak tek tap tɨtay gɨnɨmɨb okok, mɨdupsek wog kɨles gɨl gɨnɨmɨb. Bɨ okok kɨlop nep wog gobun agɨl ma nɨgɨnɨmɨb. Bɨawl alaŋ anop wog gobun agɨl wog gɨnɨmɨb. Wog gɨñebɨm ak, Bɨawl Klays nop gɨñebɨm. \v 25 \x - \xo 3.25 \xo*\xt Lo 10.17, Lom 2.11, Epe 6.9, 1 Pi 1.17\xt*\x* Pen bɨ an gɨ tɨmel gɨnɨgab ak, God ne bɨ anɨb anop pen gɨ tɨmel gɨl yul ñɨnɨgab. Pen ne binɨb yɨb mɨdeb akaŋ ma mɨdeb, anɨgɨl gos ma nɨgup. Adɨp adɨp mɨdebal ak nɨŋɨd, pɨs olap akaŋ pɨs olap ma amnɨgab. \c 4 \p \v 1 \x - \xo 4.1 \xo*\xt Wkp 25.43, 25.53, Epe 6.9\xt*\x* Nɨbi bɨawl mɨdebɨm okok gos nɨgɨnɨmɨb, Bɨawl nɨbi ak abe mɨdeb, man ne alaŋ. Anɨb ak tek bɨ wog gɨñeb nɨbi okok kɨlop kod mɨdtep gɨl, tap kɨlop ñeb tek ak gɨtep gɨl ñɨnɨmɨb. \s God nop agnɨgɨlɨg aj tep gɨnɨmɨb \p \v 2 \x - \xo 4.2 \xo*\xt Epe 6.18, Plp 4.6\xt*\x* Nɨbi God ayɨp agɨlɨg nep yenɨmɨb. Pelpel gos nɨgtep gɨl mɨdɨlɨg, God ayɨp agɨl, nop tep agɨlɨg yenɨmɨb. \v 3 \x - \xo 4.3 \xo*\xt Lom 15.30, 1 Ko 16.9, Epe 6.19\xt*\x* Pen chɨnop abe gos nɨgɨlɨg God nop agnɨgem, ne kanɨb chɨnop yɨkek, Klays takaw ne ak agñɨnɨgun. Takaw anɨb ak bɨlel we gɨl yolɨgup ak, yad agñen yɨp nag lelak mɨdebin. \v 4 \x - \xo 4.4 \xo*\xt Epe 6.20\xt*\x* Pen nop agnɨgem, yɨp kod mɨdaknɨŋ, yad takaw anɨb ak gos nɨgtep gɨl, agtep gɨl mɨseŋ agyɨken, binɨb nɨgtep gɨnɨgel. \p \v 5 \x - \xo 4.5 \xo*\xt Epe 5.15-16, 1 Te 4.11-12\xt*\x* Pen nɨbi gos nɨgtep gɨl, binɨb Klays yɨl ma mɨdebal okok kɨlop dɨtep gɨnɨmɨb. Ñɨn akal takaw tep ak kɨlop agñɨnɨg, agñɨnɨmɨb. \v 6 \x - \xo 4.6 \xo*\xt Mak 9.50, Epe 4.29, Kol 3.16, 1 Pi 3.15\xt*\x* Takaw ak agɨnɨg, pelpel meg mɨgan nɨbi ak dek yɨdek tek lonɨmuŋ, kɨli takaw anɨb ak nɨgun agɨl gos nɨgɨnɨgel. Pen nɨbop takaw tay tek agnɨgenɨgabal, gos nɨgtep gɨl kɨlop nokom nokom pen agñɨ tep yɨbɨl gɨnɨmɨb. \s Pol ne Tikikus ayɨp Onesimus ayɨp kɨlop agyokak \p \v 7-8 \x - \xo 4.7 \xo*\xt Apo 20.4, 2 Ti 4.12\xt*\x* Bɨ Tikikus mam tep chɨn ak, ne bɨ wog gɨtep gup ak mɨdɨl, chɨn ayɨp Klays bɨ wog gɨñeb ne mɨdobun.\x - \xo 4.7-8 \xo*\xt Epe 6.21-22\xt*\x* Yad nop agyoken nɨbop apeb. Chɨn tɨtay dɨl tek mɨdobun ak nɨbi nɨgɨnɨmɨb agɨl, nop agyokɨpin. Anɨb ak agyoken amɨl, yad tay gɨpin ak mɨdupsek nɨbop agek nɨŋɨd, gos sek yenɨmɨb. \v 9 \x - \xo 4.9 \xo*\xt Plm 10-12\xt*\x* Pen mam tep chɨn ak Onesimus ne wog gɨtep gɨlɨg mɨdeb ak, ne bɨ Tikikus ayɨp amebil. Onesimus ne bɨ nɨbi ke olap mɨdeb. Pen tap tɨtay okok geb awl ak mɨdupsek, bɨ omɨŋal amɨl nɨbop agñɨ tep gɨnɨgayl. \s Takaw day won ogɨnap \p \v 10 \x - \xo 4.10 \xo*\xt Apo 12.12, 12.25, 13.13, 15.37-39, 19.29, 27.2, Plm 24\xt*\x* Bɨ Alistakus, nop nag lɨlak ak yad ayɨp mɨdobul awl, ne nɨbop ag dɨdeg leb. Bɨ Mak, ne Banabas ñɨbem ak, ne abe nɨbop ag dɨdeg leb. Bɨ Mak anɨb ak ned takaw agyokɨl agɨnek, Ne nɨbop apjakenɨgab, nop dɨl dɨtep gɨnɨmɨb agɨnek. \v 11 Pen bɨ chɨn Jisas, yɨb nop olap Justus apal ak, nɨbop ag dɨdeg leb. Bɨ omɨŋal nokom anɨb okok, kɨli nep Juda bɨ okok yad ayɨp wog jɨmñɨl gobun. Kɨli yad ayɨp wog gɨl, God binɨb dɨl kɨlop kod yenɨgab wog ak gɨtep gebal. Wog gɨtep anɨb ak nɨgen yɨp tep gup. \p \v 12 \x - \xo 4.12 \xo*\xt Kol 1.7, Plm 23\xt*\x* Bɨ nɨbi Epaplas, ne bɨ Klays Jisas nop wog gɨñeb ne mɨdeb ak, nɨbop ag dɨdeg leb. Ne mɨnek mɨnek nɨbop gos nɨŋɨd, God nop agnɨŋɨd agup, Nad kɨlop gek, kɨli gos ogɨnap ma nɨŋɨd, jak tep gɨl yenɨgel agup. Nep chɨg tep gɨl gos nɨgtep gɨl, apan tek mɨdupsek nɨŋɨd kɨdek gel amnɨmuŋ agup. \v 13 Yad Epaplas nop nɨŋɨd, nɨŋɨd yɨbɨl agebin, ne kɨles gɨl nɨbop wog gɨl, taun Layodisiya binɨb kɨlop wog gɨl, taun Hiyelapolis binɨb kɨlop wog gɨl gup. \v 14 \x - \xo 4.14 \xo*\xt 2 Ti 4.10-11, Plm 24\xt*\x* Pen bɨ mapen Luk, ne dokta olap, nɨbop ag dɨdeg leb. Bɨ Demas abe, nɨbop ag dɨdeg leb. \p \v 15 Taun Layodisiya binɨb Klays yɨl mɨdebal okok kɨlop agɨnɨmɨb, Pol ne nɨbop ag dɨdeg leb agɨnɨmɨb. Bin olap yɨb ne Nimpa ayɨp, Klays binɨb ne kɨli Nimpa kal ak pelpel apnan gɨpal okok, kɨlop agɨnɨmɨb, Pol ne nɨbop ag dɨdeg leb agɨnɨmɨb. \v 16 Nɨbop mɨj tɨkebin awl, mɨj pi ak nɨgɨlɨg agñɨl nɨgɨnɨmɨb. Nɨŋɨd, ñem amek, taun Layodisiya binɨb Klays yɨl mɨdebal okok abe nɨgɨnɨgel. Pen taun Layodisiya binɨb kɨlop mɨj tɨkebin ak, nɨbi abe dɨl nɨgɨnɨmɨb. \v 17 \x - \xo 4.17 \xo*\xt Plm 2\xt*\x* Pen bɨ Alkipus nop agɨnɨmɨb, Bɨawl ne wog nep agak ak, gɨtep yɨbɨl gɨl gɨjunɨmɨn agɨnɨmɨb. \p \v 18 \x - \xo 4.18 \xo*\xt 1 Ko 16.21, 2 Te 3.17\xt*\x* Mɨj awl takaw kɨdek won ak, yad ke tɨkɨl nɨbop ag dɨdeg lebin. Yɨp dɨl nag lel mɨdebin ak, gos nɨŋɨd sawl ma gɨnɨmɨb. God nɨbop yɨmug nɨŋɨd gɨtep gɨnɨmuŋ.