\id MAT Baja Tarahumara \h SAN MATEO \toc1 Regá Anime Osale Mateo Ruigá Chu'síligo Esukristo Jena Wijchimoba Asagá \toc2 SAN MATEO \toc3 Mt. \mt1 Regá Anime Osale Mateo Ruigá Chu'síligo Esukristo Jena Wijchimoba Asagá \c 1 \s1 Jena ruwimela chieri níligo alué Esukristo rijimala 'we 'ya mochígame ta'chó o'chérachi Esukristo \p \v 1 Jena apélichi uchú suwábaga ralámuli rewalá, alué napu Esukristo rijimala\f + \fr 1:1 \ft E'nesi glosario «ancestor». \f* nílige, alué napu 'ya mochígame nílige Esukristo ta'chó ochérachi. Alué Rabí 'lige Abraámi abiena rijimala nile alué Esukristo, alué ralámulika 'we 'ya ejperégame nílechigó ta'chó ochérichi Esukristo. \p \v 2 Alué Abraámika Isaki o'nola nile. 'Lige Isákika Akobo o'nola nile. 'Lige Akóboka Jurá o'nola nile 'lige alué Jurá chega rijimala o'nola nile. \v 3 'Lige Juraka Páresi o'nola nile, 'lige abiena Sárachigó. Alué Páresi 'lige Sara eyélaka Tamari anilime nile. 'Lige Páresika Esromi o'nola nile. 'Lige Esrómika Arami o'nola nile. \v 4 'Lige Arámika Aminarabi o'nola nile. 'Lige Aminarábika Naasoni o'nola nile. 'Lige Naasónika Salmoni o'nola nile. \v 5 'Lige Salmónika Bosi o'nola nile. 'Lige Bosi eyélaka Rajabi anilime nile. 'Lige Bósika Oberi o'nola nile. 'Lige Oberi eyélaka Ruti anilime nile. 'Lige Obérika Isaí o'nola nile. \v 6 'Lige Isaíka alué wa'lula Rabí o'nola nile. 'Lige Rabika Salomoni o'nola nile. 'Lige Salomoni eyélaka Uríasi anilime rió 'yula nile. \p \v 7 'Lige Salomónika Roboami o'nola nile. 'Lige Roboámika Abíasi o'nola nile. 'Lige Abíasika Asa o'nola nile. \v 8 'Lige Ásaka Josapati o'nola nile. 'Lige Josapátika Jorami o'nola nile. 'Lige Jorámika Usíasi o'nola nile. \v 9 'Lige Usíasika Jotami o'nola nile. 'Lige Jotámika Akasio o'nola nile. 'Lige Akásioka Esekíasi o'nola nile. \v 10 'Lige Esekíasika Manasesi o'nola nile. 'Lige Manasésika Amoni o'nola nile. 'Lige Amónika Josíasi o'nola nile. \v 11 'Lige Josíasika Jekoníasi o'nola nile 'lige alué chega rijimálachigó. A'lige bamí o'tole alué sontalo Babilonia mochígame alué ralámuli israelita, preso o'tole. \p \v 12 A'kinana napu'lige ku sebasa alué ralámuli ku alé Israeli anilichi, Jekoníasika Salatieli o'nola nile. 'Lige Salatiélika Sorobabeli o'nola nile. \v 13 'Lige Sorobabélika Abiuri o'nola nile. 'Lige Abiúrika Eliakimi o'nola nile. 'Lige Eliakímika Asori o'nola nile. \v 14 'Lige Asórika Saroki o'nola nile. 'Lige Sarókika Akimi o'nola nile. 'Lige Akímika Eliuri o'nola nile. \v 15 'Lige Eliúrika Eleasari o'nola nile. 'Lige Eleasárika Matani o'nola nile. 'Lige Matánika Akobo o'nola nile. \v 16 Akóboka José o'nola nile alué napu María 'yula nílige. 'Lige alué Maríaka Esusi eyela nile, alué napu Kristo anilime ju. (Krístoka aniame ju Onorúgamete julárigame. Jípeko Esukristo anilime júkuru.) \p \v 17 Makué naómana chojkégame nile alué Abraámi rijimala Rabí ta'chó ochérachi, 'lige Rabí ochérale. 'Lige alué Rabí rijimala abechigó makué naómana chojkégame nile. 'Liko alué ralámuli israelita 'ma o'tóleru alé Babilonia anilichi. 'Lige a'kinana alué simírasa uchéchigo makué naómana chojkégame o'chérale. 'Liko bijí ta'chó ochérale alué Kristo, alué napu Onorúgame júlale. \s1 Jena ruwimela churigá ochériligo Esukristo \p \v 18 Jipe 'la ruimé ne churigá ochériligo Esukristo: Maríaka tárigame nílekuru José 'yuga newímili nile, 'lige tabilé 'cho 'yuga gojchichi José alué María 'yuga, alué María 'ma wa'lú rojparale u'tátiri ajchágame nile rojpachí, Onorúgame Alawala 'sile napurigá rojparámala alué María. \v 19 'Lige José tabilé che ikisá nílele chu'simia. Alué Joseka uché bilé rió 'yuga gojchíligo mayele alué María. Tabiléchigo che aníleko, 'we a'lá ralámuli nile alué José, alué Joseka tabilé chojkila neraga che'wánilile alué María. Alué Joseka tabilé najkile napurigá chijunámala alué María uché jaré ralámuli 'yuga. Alekeri tabilé che aninálile, 'lige tabilé newima olale alué mukí 'yuga. \v 20 'Lige 'we 'nátale alarigá 'simia, 'lige bilé rukó remule bilé santo ánjeli. 'Lige alué santo ánjeli anele alué José: \p ―Mué José, mueka Rabí rijimala júkuru, alué 'we 'ya bejtégame. Tase majawa newía alué María 'yuga. Alué napu ranélimili ju María, alueka pecha bilé rió ranala nímalagó, pe Onorúgame Alawala 'sile napurigá ochéramala alué u'tátiri. \v 21 Alué Maríaka bilé u'tátiri ranélimili júkuru, 'lige mueka Esusi anilime rewá ujchémili júkuru. Esusi aniáká alueka aniame júkuru «alué napu ralámuli buinámili ju alé resítirichi.» Asíriga 'la alarigá nímala. \p \v 22 Suwábaga alarigá ikile napurigá anílige Onorúgame. Alué rió napu ruyame nile napu Onorúgame anele\f + \fr 1:22 \ft E'nesi glosario «profeta». \f* regá anile: \q1 \v 23 Bilé mukí tabilé 'wesi rió 'yuga asigá pe bi'neli asigá \q1 rojparámala u'tátiri ajchágame nímala. \q1 'Lige ochéramala alué u'tátiri, \q1 'lige Emanueli anilime nímala. \m Emanuélika pe aniame ju «Onorúgame 'la ramué 'yuga ajtí.»\f + \fr 1:23 \ft E'nesi Isaías 7:14.\f* \p \v 24 Napu'lige José bujsasa, alarigá 'sile napurigá nulélige alué santo ánjeli alué napu Onorúgame júlale. 'Liko alué José 'ma o'tole María bo'né bejtélachi napurigá bo'né 'yula neraga. \v 25 Tabiléchigo 'yuga gojchile ko ta'chó ochérachi alué u'tátiri, 'lige 'ma ochérasa alué u'tátiri, Joseka Esusi anilime rewá ajchele alué u'tátiri. \c 2 \s1 Jena ruwimela jaré rió 'we machime 'síligo alué u'tá Esusi e'nemia \p \v 1 Esúsika Beleni anilichi ochérale, alé ejiro Jurea anilichi. Esúsika ochérale napu'lige Erore wa'lula nulame kachi alé alué we'é bo'ígichi. 'Lige alé we'ká riógichi Rusaleni anilichi sébale jaré rió so'pilí 'we machime. «Mago» anilime nile alué rió yolí ra'íchaga. 'Lige 'nákatu napu rayénali ma'chíname ju alé Rusaleni asiruga, aleka neraga jsile alué rió. \v 2 'Lige alué ralámuli «mago» alé we'ká riógichi Rusaleni sébaga rukele alué wa'lula Erore: \p ―¿Koche ajtí alué wa'lula ralámuli jurío nuleme alué napu kulí ochérale? Alé 'nákatu napu rayénali ma'chíname ju jena Rusaleni asiruga aleka enágame etératuru bilé so'pilí, 'lige alué so'pilika pe ruyame ju 'ma ochériligo alué napu Wa'lula nímili ju. Alekeri jsirúpá ramué 'we a'lá nirániliga. \p \v 3 'Lige alué wa'lula Erore akisá alué ra'íchali, asíriga we'ká 'nátale. 'Lige aminá uché jaré ralámulitiri alé Rusaleni mochígame asíriga we'ká 'nátalechigó alué ra'íchali akisá. \v 4 'Lige alué wa'lula Erore suwábaga balé e'wélala bayele, 'lige aminami alué e'wélala Moisesi nila nulalí benírame abiena bayéleru. 'Lige rukele koche ochérimili níliga alué Kristo, alué napu Onorúgame julámili nílige. \v 5 'Lige anile alué ralámuli: \p ―Alé Beleni anilichi ochéramili ke, alé napu Jurea anilime ejiro ju. Alarigá osale alué napu ruyame nílige napu Onorúgame anélige, napu 'ya bejtégame nile. 'Lige regá anime osale: \q1 \v 6 Alé we'ká riógichi Beleni anilichi \q1 napu ju Jurea anilichi ejiro, \q1 pe u'kabi riógame ju alé Beleni, \q1 'wéchigo najtékame kéréko me'tagá suwábaga we'ká riógachi, \q1 aléchigo ochérimili kame Wa'lula, \q1 alué napu ne'chí oyérame ralámuli israelita anilime \q1 repúmili ju abé i'libeko.\f + \fr 2:6 \ft E'nesi Miqueas 5:2. \f* \p \v 7 'Liko alué wa'lula Erore alué ralámuli «mago» bayele. Alué Eróreka tabilé najkile napurigá uché jaré ralámuli machimela alué rió 'yuga ra'ichálichi. 'Liko rukele chiéniko kachi ma'chíniliga alué so'pilí. \v 8 'Liko alé we'ká riógichi Beleni júlale, 'lige anele: \p ―'Mi alé Belénichi simáwagó alué u'tátiri e'nemia pala ajtigá. 'Lige 'la rewisúká alué u'tátiri, 'liko yati juláwaká bilé rió ne'chí ruyéniliga, néchigó simémpá alemi e'nemia, 'lige 'we a'lá niramia aminami. (Eróreka pe me'lináliga anile alué u'tátiri.) \p \v 9 'Lige gepusa alué ra'íchali napurigá anílige alué wa'lula Erore, 'liko yati simíbale alué «mago». 'Lige uchéchigo siné etele so'pilí. 'Lige alué so'pilí re'pami rewigáchimi neraga enale, bajchabemi enale napu e'yénale alué ralámuli «mago», 'mi alemi enale napu asale alué u'tátiri. 'Lige asíbale alué so'pilí alé amóbami neraga napu asale alué u'tátiri. \v 10 Alué bakiá rió etesa alué so'pilí, asíriga ra'sálále. \v 11 'Lige galírale sébaga etele alué u'tátiri a'bé bo'igó eyela ajtígichi María anilime. 'Liko chojkóbisiga jábale 'we a'lá nirame kórigá alué u'tátiri. 'Lige gajoni i'pule, alué gajónika pe e'karúgame mochígame nile kónilime asíriga najteme. 'Oro kógile, 'lige aminami o'kuítiri, 'lige aminami bilé tábiri 'we a'lá suwé júkame «mira» anilime. \v 12 'Lige okoka bi'tigá alué «mago», Onorúgame remule, 'lige remugichi anele tabilé simánilile ku napu asálige alué Erore. Alekeri ku ejperélachi simíbale, se'wí boichí simárale. \s1 Jena ruwimela José Ejipto o'tóligo Esusi júmisiga simíbaga \p \v 13 A'kinana napu'lige alué ralámuli «mago» ku ejperélachi simasa, José bilé santo ánjeli etele remuka. 'Lige alué ánjeli anele alué José: \p ―'Ma asísawa, yati simigá 'ma mutuka alué u'tátiri 'lige 'ma 'yúriwa mué upila, wamí Ejipto anilime we'é bo'ígichi simawa. Alé mochiwa napu'lige ne aní a'lige si. Eróreka alué u'tátiri 'yaga einámala me'lináliga. Alekeri júmasawa jena mochiga. \p \v 14 'Lige José 'ma asísale 'lige u'tátiri mutule 'lige simile eyélatiri 'yuga, 'lige rukó júmasale, Ejipto simiba. \v 15 Wamí 'mi alé Ejipto mochile napusí Erore mukusá. Onorúgame 'ya anile alarigá ikimeo. Alekeri lakile napurigá osale bilé rió napu ruyame nile napu anélige Onorúgame. Regá anile: «Neka bayékuru ne inolá alé Ejipto ajtígachi.» \s1 Jena ruwimela Erore nuláligo me'líniliga suwábaga u'kuchítiri \p \v 16 Napu'lige alué Erore machisá alué ralámuli «mago» ku simíbaligo tabilé ruigá, asíriga ayoga rejpile. 'Liko nulale me'líniliga suwábaga u'kuchítiri oká bamígame go'nágana, alé we'ká riógichi Beleni o'chérigame, 'lige aminami alé a'bemi we'ká riógichi o'chérigimetiri. Alué ralámuli «mago» bajchá etéligame so'pilí anilía 'ma oká bamí nílekuru, alekeri me'linálile u'kuchítiri alué Erore oká bamígame 'lige ta'chó oká bamime. \v 17 'Lige alarigá sébali ikile napurigá osale alué rió napu ruyame nile napu Onorúgame anélige napu Jeremíasi anilime nile, regá anime osilí: \q1 \v 18 Suwábaga alué ralámuli alé we'ká riógichi Ramá mochígame \q1 asíriga akéturu 'we sewékame nalachi bilé mukí \q1 alué mukí Rakeli\f + \fr 2:18 \ft Rakélika Abraámi upila nile. Alueka mukule 'we 'ya alé a'bé Beleni anilichi. Alarigá aniáká naláligo Rakeli, alueka aniame ju alué we'ká u'kuchítiri eyela alé Beleni mochígame naláligo. \f* anilime asíriga nalá ajtigéturu \q1 'kúchila na'temaka. \q1 'Lige alué Rakeli tabilé najkíturu napurigá gu'íriwa, \q1 alué u'kuchítiri 'máchigo suwíligime.\f + \fr 2:18 \ft E'nesi Jeremías 31:15. \f* \p \v 19 Napu'lige Erore mukusá a'kinana, José etele remuka bilé santo ánjeli. Onorúgame nuleme nile alué santo ánjeli. 'Lige alué José Ejipto asale. 'Lige anele alué santo ánjeli alué José: \p \v 20 ―'Ma asísawa, 'ma ku 'yúriwa ye u'tátiri 'lige eyélatiri, 'ma ku 'mi simawa Israeli anilichi. 'Máchigo suwíligame alué napu ye u'tátiri me'linálime nílige. Alekeri jípeko 'la júkuru ku 'mi alé simalia. \p \v 21 'Lige asísale alué José 'lige u'tátiri o'tole 'lige eyélatiri ku 'mi alé Israeli anilichi. \v 22 'Lige napu'lige José machisá alué Erore inolá Arkelao anilime wa'lula karao alé Jurea anilichi ejiro, asíriga majale alué José, tabilé siminálile 'mi alé. 'Lige José remule Onorúgame. 'Lige Onorúgame 'we a'lá anele alué José napurigá Galilea anilichi ejiro 'lina simela, alekeri simile alué José alé Galilea anilichi ejiro. \v 23 'Lige alé sebasa Nasareta anilichi we'ká riógichi simíbale ejperélimia. Alué 'ya mochígame ralámuli napu ruyame nílige, napu anele Onorúgame anile alé Nasarétachi bejtélimio alué Esusi. Anile «nasareno»\f + \fr 2:23 \ft E'nesi glosario «nasareno». \f* anélime nímará Esusi. \c 3 \s1 Jena ruwimela Juani, alué napu ralámuli rewarame nílige, rejcholi ruwíligo bilena napu tabilé 'wesi galí jágame nile \p \v 1 A'kinana we'ká bamí alué Juani napu ralámuli rewarame nílige, nawale alé Jurea anilime ejírochi napu ta'wesi galí jágichi nílige. 'Lige alé pee u'kume nile, 'lige ba'wí ename nile alé. 'Lige rejcholi ruwile alé sebasa. \v 2 Anile: \p ―'Ma a'rewa alué chátiri 'nátili. 'Ma ku 'la na'tawa, 'máchigo pe 'we nawámili kame Onorúgame suwábaga ralámuli nulemia. \p \v 3 Alué rió napu ruyame nílige napu anélige Onorúgame, 'we 'ya bejtégame nílige, alué napu Isaíasi anilime nile, alué 'sile osá alarigá nochamio alué Juani. Regá anime osale: \q1 Bilé ne'ome akerúguru alé napu pee u'kume nile. \q1 Regá e'wele ra'icháchane: \q1 «Newiwa bilé bowé Wa'lula Onorúgame. \q1 Newiwa bilé bowé 'la wajchígame.»\f + \fr 3:3 \ft E'nesi Isaías 40:3. \f* \p \v 4 'Lige alué Juani o'páchalaka kameyo anilime ajágame gupala newárigime nile. 'Lige wi'chí wasíbaligame nile. 'Lige ojchí go'yame nile alué Juani, 'lige aminami ijampre ba'wila melalo go'yame nile, alué napu jami nerúgame 'ínili. \v 5 'Lige wamí 'naka we'ká riógachika Rusaleni anilíchika jsile ralámuli alué rejcholi akimea, 'lige we'kaná riógichika jsile alé Jurea anilichi ejiro mochígame. 'Lige abiena jsile uché bilena we'kaná riógame na'lebo 'nálige wa'lú bakó bo'ígichi ejperégame, Jorani anilime bakó. \v 6 Napu'lige ralámuli ruisá 'we resí nokigá járome koriá, najkigá nokale napurigá Onorúgame 'la e'kámala, 'liko Juani rewarale alué ralámuli alé Jorani anilichi bakochi. \p \v 7 'Lige jaré rió jurío sébale okaná chojkégame. Ye okaná chojkégame bariseo nile jaré, 'lige saruseo nile jaré. 'We benírame nile napurigá 'we a'lá gatewa bilé nóchali, a'boi 'lina tabiléchigo sébali olame nílekó. Alueka pe jsile najkigá napurigá rewarawa ba'wichí bokobuga Juánite. 'Lige Juani anele e'wele ra'íchaga: \p ―¡'Émika pe napurigá sinowí 'kúchila alarigá júkuru, asíriga 'yégame júkuru 'emi! ¿Chieri aníbeché júmasiwa napurigá tabilé gastigáriwa? \v 8 'Ma a'réwaguru alué tabilé 'la nóchali nocha napurigá suwábaga ralámuli 'la etémala 'emi 'ma ku 'we a'lá 'nátili 'nátame ko. \v 9 'Émika Abraámi rijimala korime júkuru, alué 'we 'ya ajtígame, alekeri mayé 'emi Onorúgame 'la e'kamio. Tase alarigá na'tawa, tabilé chéré rekó rijimala nírige Abraámi. Onorúgameka pe napuyépiri ralámuli e'kame ju, pe 'la Onorúgame 'yuga 'nátame nísaká alué ralámuli. Onorúgame alarigá na'tásaká rejtétiri 'ma Abraámi rijimala gainámaleké. \v 10 Rejpilaka 'ma listo bo'í napurigá rojá me'tépua. Suwábaga rojá napu ekí tabilé rakeme ju 'ma me'tékime júkuru 'lige e'kósilime ju.\f + \fr 3:10 \ft Yeka pe ruyame ju, 'emi tabilé 'la nochásaká Onorúgameka 'ma 'légana injiérnochi 'lumio. \f* \v 11 Neka pe iligá ba'wite rewaráguru, napurigá ralámuli etémala 'emi 'ma a'réligo alué chátiri 'nátili. Abé i'libeko uché bilé sebámala abéchigo najtékame me'tigá ne'chí. Alueka Onorúgame Alawala 'yámala ralámuli. Neka tabilé ikiáré napurigá ne alué rió akalá o'toa napurigá pioni neraga. \v 12 Alueka 'ma wejpamoa chujkúkuru ri'ligó sonolá e'kósimia. 'Lige rakálaka 'ma gatémala bilena rekóachi, 'lige sonolaka 'ma e'kósamala na'ite. 'Lige tajsiné cho'mela alué na'í. Yeka pe tétali ju. \s1 Jena ruwimela 'ma rewarálirigo Esusi \p \v 13 'Lige sébale Esusi alé bakochi Jorani anilichi, alé Galilea anilíchika simile alué Esusi. 'Lige alé ilile Juani, 'lige Esusi najkile napurigá rewarawa alué Juánite. \v 14 Napu'lige sebasa alué Esusi, 'lige Juánika tabilé rewaránilile alué Esusi, 'lige anele Juani alué Esusi: \p ―Ne 'nalina rewarárigame nímili júkuru muete. ¿Chonigá najkí mué napurigá ne mué rewarámala? \p \v 15 'Lige Esusi anile: \p ―Abiena 'la julke mué ne'chí rewará. Onorúgameka larigá najkiame, 'la 'we a'lá sébali oliame júkuru napurigá najkí Onorúgame. \p 'Liko Juani rewarale alué Esusi. \v 16 Napu'lige Esusi rewarásiga ba'ichí bokobuga 'lige ku ma'chínasa aminá suwemi, 'pa rewagachi 'ma i'púriga ilíbale 'lige Esusi etele Onorúgame Alawala 'pákana enágichi napuyeri bilé baloma neraga. \v 17 'Lige bilé ra'íchame anile 'pa rewigáchika. Regá anile: \p ―Ye júkuru ne Inolá napu 'we galé ne. Asíriga 'la ganíliga ajtí ne alué 'yuga. \c 4 \s1 Jena ruwimela alué Satanasi 'we najkíligo napurigá Esusi e'wímala alué Satanasi \p \v 1 'Liko Onorúgame Alawálate o'tóleru Esusi 'mi bilena tabilé riógachi. Remónisika 'we 'yégali olánilile Esusi napurigá Esusi tabilé 'la nochámala. \p \v 2 Esúsika oká liá rawé 'lige rukomi tabilé go'ale. A'kinana kulí e'luíle. \v 3 'Lige Remónisika a'bé nawile 'yéginiliga Esusi, 'lige anele Remónisi alué Esusi: \p ―'La bijchiá Onorúgame Inolá níriká, baní gaináriwagó alué we'ká rejté. \p \v 4 'Lige Esusi nejele: \p ―Onorúgame nila ra'íchali aní: «Tase pe go'ámecho go'gá ejperélamala ralámuli, abiena semátiri ra'íchali Onorúgame nila rejcholi 'nátaga ejperélamala ralámuli.»\f + \fr 4:4 \ft E'nesi Deuteronomio 8:3. \f* \p \v 5 'Liko alué Remónisi Rusaleni o'tole Esusi 'lige asíriga re'pá ilígame wa'lú re'obachi amoba 'mórale, \v 6 'lige anele: \p ―'La bijchiá Onorúgame Inolá níriká 'légana o'pachípuagó jena iligá. Regá aní Onorúgame nila ra'íchali: \q1 We'ká santo ánjeli julámala ne napurigá mué repúmala. \q1 Alué santo ánjeli nokimela mué cha'piá sekate \q1 napurigá ta iwégame chibámala mué 'légana wijchí.\f + \fr 4:6 \ft E'nesi Salmos 91:11-12. \f* \p \v 7 'Lige Esusi anile: \p ―Abiena regá aní Onorúgame nila ra'íchali: «Tabilé o'pochípua napurigá Onorúgame mué gu'írimala, mueka pe tonto neraga re'eme kame.»\f + \fr 4:7 \ft E'nesi Deuteronomio 6:16. \f*Onorúgameka tabilé najkí napurigá bilé tonto neraga o'pachípua. \p \v 8 'Lige alué Remónisi uchéchigo siné o'tole Esusi bilena rabó re'pá ilígame, \v 9 'lige anele alé o'tosá: \p ―'Nee, aka e'nébá bochígimi gawichí napu ma'chí 'lige suwábaga ralámuli etéru'é napu ekí mochí jena wijchimoba, aka e'nébá asíriga 'la suwétiri kámpá. 'Lige suwábaga ye 'yámala ne mué 'la chojkóbisiga iligá nirásaká mué ne'chí. \p \v 10 'Lige Esúsika anele: \p ―'Mi simigá mué Satanasi, cha 'yégame ke. Regá aní Onorúgame ra'ichálila: «Pe alué Wa'lula Onorúgamecho 'la niraga etewa, pe alekecho 'la e'wiwa.»\f + \fr 4:10 \ft E'nesi Deutoronomio 6:13. \f* \p \v 11 'Liko alué Remónisi 'ma waná simile alé Esusi ajtígichi. 'Liko yati neraga jsile santo ánjeli go'ame 'yamia Esusi, 'lige aminami gu'írimia. \s1 Jena ruwimela Esusi pe kulí siné o'wínaligo nocha alé Galilea anilime ejírochi \p \v 12 Esusi akele Juani galírale bajcháriga ajtigó. 'Lige simile Esusi uchéchigo ku Nasareta anilichi Galilea ejírochi. \v 13 Tabiléchigo bejterálekó alé Nasareta anilichi, pe chebilena we'ká riógichi simile bejteramia Kapernaumi anilichi. Alé a'bé nile wa'lú ba'wí ilígichi. 'Yako alé sébale alué ralámuli israelita napu Sabuloni chojkégame nile, 'lige napu Neptalí chojkégame nile napu'lige bajchá sébalige alué ralámuli israelita alé Kanani. Makué oká chojkégame nile alué ralámuli israelita. \v 14 Alueka alé simílekuru, alarigáchigo osáligime 'ya bejtégame rió Isaíasi anilime, napu ruyame nílige napu Onorúgame anélige alarigá ikimeo. Regá anime osale: \q1 \v 15 Alué we'é Sabuloni anilime 'lige Neptalí anilime, \q1 napu wa'lú ba'wí ilí, \q1 alé simírame bowé bo'í, \q1 alé ju, alé napu Jorani anilime bakó bo'í, \q1 alemi napu bokuíme ju rayénali Jorani anilichi asiruga, \q1 napu jipe ju ejiro Galilea anilime, \q1 napu ejperégame nile ralámuli tabilé jurío. \q1 \v 16 Alué ralámulika tabilé machime ju Onorúgame. \q1 Jípeko 'máchigo sébako Onorúgame Inolá \q1 napurigá bilé ra'ósali neraga. \q1 'Lige alué ralámuli asíriga resítiri nóchali nocha mochile. \q1 Jípeko 'ma sébaguru 'we a'lá semátiri ra'ósali. \q1 Jípeko 'ma námamaleké alué ralámuli.\f + \fr 4:16 \ft E'nesi Isaías 9:1-2. \f* \p \v 17 'Lige alé sebasa Esusi, a'lige kulí o'wínale rejcholi beniria. Regá anile: \p ―'Ma a'rewa alué resítiri nóchali. 'Ma amulí seba raweli napurigá Onorúgame suwábaga ralámuli nulémala. Alekeri 'ma ku 'la 'nátame gainawa. \s1 Jena ruwimela Esusi bayéligo naó rió ro'chí i'mume \p \v 18 Esusi enale suweke wa'lú ba'wí ilígichi Galilea anilichi. 'Lige alué Esusi oká rió etele bi'lepi o'nógame. Bilé Simoni anilime nile. Oká rewégame nile alué Simoni, Pegro anilime nílechigó. 'Lige uché bileka Antresi anilime nile. 'Lige alué rió ba'ichíkana pa uchule alué morali ro'chí cha'pináliga alué morálite. \v 19 'Lige anele Esusi alué oká rió: \p ―Jeka simasi ne'chí 'yuga. Jípeko 'emi nokimela ralámuli gu'iria buyana chátiri bowechi e'yéname.\f + \fr 4:19 \ft Esusi anile: Ralámuli i'mume nímala 'emi. \f* \p \v 20 'Lige alué oká rió a'rele alué morali 'lige simíbale alué Esusi 'yuga. \p \v 21 'Lige abé a'mibemi e'yéniga Esusi uchéchigo jaré rió etele. Santiago anilime nile bilé, 'lige uché bilé Juani anilime nile. Sebereo 'kúchila nile alué oká rió. Bilé bárkochi mochile alué oká rió o'nola 'yuga morali napisua. 'Lige Esúsika bayele alué rió. \v 22 'Lige 'ma a'rele alué barko o'nola 'yúriga, 'lige simíbale Esusi 'yuga. \s1 Jena ruwimela Esusi we'ká ralámuli beníraligo \p \v 23 Esusi bochígimi eyénale alé Galilea anilichi ejiro. Napu ekiná we'ká riógichi Esusi ruwile Onorúgame ra'ichálila ra'íchali 'lige napu ekiná u'kuchí jurío re'obálachi alé «sinagoga» anilichi. 'We a'lá semáriga ruwile alué ra'íchali churigá nulamio Onorúgame. 'Lige suwábaga ralámuli sa'wale napu ekí nayúkame nile. \v 24 'Liko suwábaga ralámuli napu ichúrimi ejperégame nílige Siria anilichi 'ma akele alarigá nocha ajtigó Esusi. 'Lige a'pale suwábaga ralámuli napu ekí nayúkame nílige, jaré asíriga a'wágame o'kome, 'lige jaré u'kuchípala remónisi mochígame, 'lige jaré rekúpame, 'lige jaré sujírigame. 'Lige Esúsika 'ma suwábaga sa'wale. \v 25 'Lige asíriga we'ká ralámuli najátale alué Esusi. Alé Galilea anilime ejiro mochígame, 'lige ejiro Rekápolisi mochígame ralámuli abiena najátale Esusi, 'lige Rusaleni mochígame ralámuli abiena najátale Esusi. 'Lige Jurea ejiro mochígame ralámuli abiena najátele Esusi. 'Lige alé bakochi Jorani na'lebo 'nálige 'omi niraga napu ma'chínami ju rayénali we'ká riógachi mochígame ralámuli abiena najátale Esusi. \c 5 \s1 Jena ruwimela Esusi rejcholi beníriligo bilena rabomi asigá \p \v 1 Napu'lige Esusi suwábaga ralámuli etesa, bilena rabomi simile 'lige asíbale alé rabomi. 'Lige alué oyérame ralámulika a'bé mochíbale. \v 2 'Lige Esusi o'wínale ra'icha ralámuli beniria. \p \v 3 Regá anile Esusi: \p ―Onorúgameka 'we ganíliga eteme ju (yolí ra'íchagaká ‹‹dichoso›› anime chujkú) alué ralámuli 'la machime rokárikó Onorúgame a'walila. Onorúgame 'we a'lá nulémala alué ralámuli. \p \v 4 › Onorúgame 'we ganíliga eteme ju alué ralámuli napu jipe 'we seweka mochí, alué ralámuli 'we a'lá semati raweli 'yawa Onorúgamete. \p \v 5 › Onorúgame 'we ganíliga eteme ju alué ralámuli napu tabilé riólame ju. Alué ralámulika 'la narémala alué napu Onorúgame nejímili ju. \p \v 6 › Onorúgame 'we ganíliga eteme ju alué ralámuli napu 'we a'lá bijchiá e'wánilime ju napu Onorúgame nulame ju. Onorúgameka 'we a'lá nabí gu'írimala alué ralámuli napurigá 'la bi'lepi na'támala senibí Onorúgame 'yuga. \p \v 7 › Onorúgame 'we ganíliga eteme ju alué ralámuli napu 'we na'temame ju uché jaré ralámuli. Onorúgamechigó a'chigóriga na'temámala alué ralámuli napu na'temame ju alué uché jaré ralámuli. \p \v 8 › Onorúgame 'we ganíliga eteme ju alué ralámuli napu Onorúgame 'yuga 'nátame ju. Bilé rawé etémala Onorúgame alué ralámuli. \p \v 9 › Onorúgame 'we ganíliga eteme ju alué ralámuli napu gu'írime ju uché jaré ralámuli, napurigá alué uché jaré ralámuli 'la bi'lepi 'nátame nímala. Alué ralámulika regá anéwali Onorúgamete: «'Émika ne 'kúchila ju.» \p \v 10 › Onorúgame 'we ganíliga eteme ju alué ralámuli napu 'we resí oliame ju ralámulite napu 'la sébali olame ju napurigá najkí Onorúgame. Onorúgameka asíriga 'la semáriga nulémala alué ralámuli. \p \v 11 › Onorúgame 'we ganíliga eteme ju 'emi napu'lige resí anilíe ralámulite ne'chí oyérame kóriká, 'lige aminami 'we 'yégiga ra'ichasa alué ralámuli 'emi 'yuga napurigá sairúgame neraga. \v 12 'We ra'sáligá mochíwaká napu'lige alarigá nokachi ralámuli, 'émika 'wéchigo 'la semátiri raweli narémili kame 'pa rewagachi. Alué chátiri ralámuli abiena cha olale alué 'ya ejperégame ralámuli napu ruyame nílige napu anele Onorúgame. \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo bilé tétali oná 'lige ra'ósali \p \v 13 › Jénaka bilé tétali ruyame ju. 'Émika pe napurigá oná ju. Napurigá 'we a'lá ajkágame newame ju go'ame, 'lige aminami napurigá tabilé bikamela sa'pá oná ajchésiga, 'émika gu'írame ju ralámuli napurigá tabilé aminabi resí nokísimala. Oná 'ma najsawísaká tabilé ra'ígame gainasa pecha sirbe nímalawé. Pecha uchéchigo ku 'la gainámalagó. 'Liko pe pálime nímala alué oná, 'lige ralámulika amoba e'yénamala re'keka. 'We a'lá na'tawa choniame ka ye tétali. \p \v 14 › Jena uchéchigo bilé tétali ruwime ju. 'Émika napurigá ra'ósali ju jena wijchimoba. Bilena we'ká riógachi wa'lú gawichí amoba, pecha gainámili júkó napurigá chíbamala, abirigá ma'chí iliméleke senibí. \v 15 Abiena tabilé rajeme ju ralámuli lámpara, 'lige pachárale elamia napu bo'í bilé gajoni, iligá uché bilena elame ju napu abé 'la ma'chígime rajisáré, napurigá suwábaga ralámuli galírale mochígame 'la ma'chígichi mochímala. \v 16 Ye tétalika aniame ju 'we a'lá sébali olawa napu nulá Onorúgame, 'lige napu'lige etea ralámuli, 'we a'lá niraga etémala O'nó Onorúgame 'pa rewagachi ajtígame. \s1 Jena ruwimela Esusi beníriligo Moisesi nulalila \p \v 17 › 'Émika bijchigi ne alué Moisesi nulalila suwábimia nawigó, 'lige abiena bijchigi 'emi ne nawigó suwábimia alué 'ya nerúgame rejcholi, napu ruyame nile alué ralámuli napu Onorúgame anélige. Neka pecha se'wí pamia nawako alué nulalí nibilé alué ra'íchali rejcholi. Neka nawákuru ralámuli gu'írimia napurigá 'la námamala ralámuli alué nulalí. \v 18 Neka 'la bijchiá aníguru, bijí 'la bo'ígichi ye gawí 'lige rewagátiri, tabilé 'wesi osilí bujéwili ju alué ra'íchali Onorúgame nila, napusí 'ma sébili ikí napu sébili ikimeli ju jena wijchimoba. \v 19 Alekeri napu'lige bilé rió tabilé e'wasa napurigá aní alué nulalí, 'lige uché jaré ralámuli sulisa napurigá alué ralámuli tabilé e'wámala alué nulalí, 'liko alué rió ta'mé najtékame nímala napu'lige Onorúgame nulechi alué ralámuli. Bilé rió 'we a'lá e'wame nísaká napurigá aní alué nulalí, 'lige benírame nisa uché jaré ralámuli napurigá a'chigóriga nochámala, 'liko alué rió asíriga najtékame nímala napu'lige Onorúgame nulechi alué ralámuli. \v 20 Neka anéguru 'emi: Alué bariseo 'lige alué Moisesi nila nulalila benírame, 'we ra'íchame ju Onorúgame nulalila tabiléchigo sébali olame júkó rekó lanime ke. 'Emi tabilé e'wásaká napu nulá Onorúgame me'tagá alué bariseo 'lige alué Moisesi nila nulalí benírame, Onorúgame tabilé nulémala 'emi. \s1 Jena ruwimela Esusi beníriligo napurigá tabilé ayome niwa \p \v 21 › 'Emi 'we a'lá machí regá anélirigo alué 'ya mochígame: «Tase me'ligá ilírowa ralámuli. Apiépiri rió uché bilé rió me'lisá, alueka wa'lú gastigo rewimeli ju.» \v 22 Neka regáchigo anígó: Apiépiri rió napu ayóniga eté uché jaré ralámuli, abiena wa'lú gastigo 'yáwili ju Onorúgamete rekó ta me'ae. 'Lige bilé ralámuli tabilé 'la ra'ichasa uché jaré ralámuli olagá, alueka gastigáriwili ju alué e'wélalate napu nuleme ju ralámuli jurío. 'Lige bilé rió anesa chebilé rió: «Mueka pecha najtékame júkó, mueka pe tonto ju», alué alanímeká gastigáriwili ju Onorúgamete na'ichí e'kósiga 'légana injiérnochi. \p \v 23 › Alekeri, go'ame o'ká simisá mué alé mésachi napu Onorúgame go'ame i'lime ju, 'lige alé sebasa nelasa mué, mué bo'né se'winá oláligo uché bilé rió, \v 24 'liko abalé a'rélime júkuru alué go'ame 'na o'weka neraga napu ilí alué mesa. 'Lige alé a'resa, ku 'mi simibóká gatewa alué rió 'yuga. Napu'lige 'ma 'la sébali gatesa, a'lige kuka simibóká, a'lige kulí jawáwaká alué go'ame alé mésachi. \p \v 25 › Mué se'winá 'sisa bilé rió 'yuga, 'lige alué rió wa'lúlachi nejímala mué, 'liko ta'chó seba 'we a'lá gatélime júkuru. Alué riote nejísiga mué alé wa'lúlachi, 'liko galírale bajcháwili ju mué. \v 26 Ne 'la aní mué tabilé ma'chínimio. Napu'lige 'ma suwábaga najtétasa mué napu ekí goblala alué wa'lula, a'lige kulí ma'chínamala mué. \s1 Jena ruwimela Esusi beníriligo napurigá tabilé e'newa bilé mukí 'yuga gojchináliga \p \v 27 › 'Émika 'we a'lá machí regá anélirigo alué 'ya mochígame: «Tase 'yuga gochiboa uché jaré umugí alué napu tabilé 'emi 'yula ju.» \v 28 Neka regáchigo anígó: Bilé rió rekó tabilé gochié uché bilé mukí 'yuga, 'lige pe 'we 'yuga gochináliga etesa 'liko alué rioka 'ma resítiri alawégame nímili júkuru rekó ta 'yuga gochié. \p \v 29 › Chátiri na'tasa mué alieti etega, 'liko ma'chí pápua alué busí 'lige pápuaká. Abé 'la nímala pe busílacho we'kawa mué, tabilé 'la ju suwábaga mué sa'pala 'légana injiérnochi pasía. \v 30 'Lige alué mué sekala wajtoná ilígame 'sísaká napurigá nochawa alué resítiri nóchali, 'ma rejpúniga pápua. Abé 'la kéréko seká we'kawa mué, tabilé 'la ju suwábaga mué sa'pala 'légana injiérnochi pasía. \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo tabilé 'la ko bo'né 'yula mukí a'rilía \p \v 31 › Abiena anime nile 'ya mochígame: «Bilé rió mukí a'resa bo'né 'yula, 'liko bilé apeli i'lime júkuru anigá 'ma a'réguru mué mukí.» \v 32 Neka uché bilé rejcholi ruwimela. Bilé rió bo'né upila a'resa, 'lige alué mukí uché bilé rió rewisá, 'liko alué mukí wa'lú resítiri alawégame nímala. Alué bajchá ajtígame rió chojkila nímala chonigá a'reme ju mukí. Alué nujubá ajtígame rioka abiena tabilé 'la nóchame kárélamala. Alué mukí tabilé alué rió nila ju. 'Lige alué mukí se'nú rió 'yuga gochime nisa ta'chó a'relía alué bajchabé riote, 'liko alué rioka tabilé resítiri alawégame gainámala rekó alué mukí a'rigé. \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo alué nulalí \p \v 33 › Abiena 'we a'lá machí 'emi regá anélirigo alué 'ya mochígame: «Onorúgame e'negá ajtí 'la sébali olamio ne, alekeri 'la sébali olámala ne.» \v 34 Tase aniboa: «Onorúgame 'la e'negá ajtí alekeri 'la sébali olámala ne.» Pe 'la sébali olawa. 'Lige tase aniboa: «'La sébali olámala ne, 'la e'negá ajtigame rewagá.» Tase regá aniboa: «Alé rewagachi nulá ajtigame Onorúgame.» \v 35 Tase aniboa: «Gawí 'la machí 'la sébali olamio ne.» Tase aniboa alieti, gawika kame napu teka ajtí Onorúgame. 'Lige tase alarigá aniboa: «Rusalénika 'we a'lá machí 'la sébali olámala ne.» Tase alarigá aniboa alué Rusalénika Onorúgame nila kame. \v 36 Tase aniboa: «Ne bo'né mo'ola 'la machiame 'we a'lá sébali olamio ne.» Tase alarigá aniboa mueka pecha gainámalagó newá rosákame o chókame mué bo'né gupala, nibilé bi'lepi gupá. \v 37 Napu'lige 'la sébali olámorisá mué, 'la sébali olawa. Tabilé gainásaká sébali olá, pe aniboa: «Tabilé ikíromala ne.» Tabilé siné 'yégili rupoa. 'Yégiliká pe Remónisi ra'ichálila ju. \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo tabilé cha nokiame ko alué ralámuli 'yuga rekó alué ralámuli 'we cha nokachi 'emi 'yuga \p \v 38 › Abiena 'we a'lá machí 'emi regá aníligo alué 'ya mochígame: «Bilé ralámuli busila ma'chí pasa uché bilé rió, 'liko a'chigóriga oliame júkuru alué ralámuli. Bilé ralámuli ramé o'linasa uché bilé rió, 'liko a'chigóriga o'linálime júkuru alué rió ramalá.» \v 39 Neka regá aní: «Tase ayóniwa bilé rió 'we nejkome. Bilé rió nejchósaká bilena banichí, uchéchigo bilena gu'líwaká napurigá uché bilena banachí o'chómala. \v 40 Bilé rió bujénasaká mué o'páchala, yati 'yáwaká, 'lige abiena 'yáwachigó alué we'lí o'pacha\f + \fr 5:40 \ft Alué we'lí o'pacha nile napurigá chaketa. \f* o'páchiga inálime. \v 41 Sontalo rejósaká napurigá o'toboa bilé tábiri bilé mili metro mejká, mueka abéchigo noli oká mili metro o'tobóká. \v 42 Apiépiri ralámuli táachi tábiri, yati 'yáwaká. Bilé ralámuli tanega tásaká bilé tábiri, yati tanéwaká.» \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo napurigá 'la galegá etewa sairúgame \p \v 43 › Abiena 'we a'lá machí 'emi regá anélirigo alué 'ya mochígame: «'La galewa mué amígola, 'lige tase galewa mué saíla.» \v 44 Neka regá aní: 'La 'we a'lá galewa mué saíla. 'La 'we a'lá gu'íriwa alué ralámuli, alué napu tabilé ganílime ju 'emi 'yuga. 'La tániwa Onorúgame napurigá Onorúgame 'la gu'írimala alué chátiri ra'íchame ralámuli, abiena alué napu cha nokame ralámuli ju 'emi 'yuga. \v 45 Alarigá nokiáká 'emi, 'la alué O'nó Onorúgame 'kúchila nímala 'emi, alué Onorúgame napu 'pa rewagachi ajtí, alué nuleme ju rayénali napurigá 'we a'lá ma'chígime rainámala alué chátiri ralámuli mochígichi, 'lige 'we a'lá ralámuli mochígichi. Nuleme ju u'kí napurigá u'kumela alé napu mochí ralámuli napu 'la e'wime ju Onorúgame, 'lige abiena alé napu mochí ralámuli napu tabilé e'wime ju Onorúgame. \v 46 Mué pe alué 'we a'lá nirame ralámuli 'we a'lá nirásaká, 'liko mueka tabilé 'la narémala Onorúgame nila tábiri alarigá 'síkariká. Alué napu goblálome ju enomí alarigá nokame júchigó. \v 47 'Emi pe a'boi amígola 'la repórisa, tachiri najtékame nímalawé. Alué ralámuli tabilé Onorúgame oyérame, alueka abiena alarigá nokame ju. 'Émika 'we a'lá semáriga nokimeli júkuru, tase napurigá alué ralámuli. \v 48 'We a'lá sébali 'nátame ralámuli niwa napurigá O'nó Onorúgame 'pa rewagachi ajtígame. \c 6 \s1 Jena ruwimela Esusi beníraligo churigá gu'írilime ko uché jaré \p \v 1 › Tase che nokigá nokiboa napurigá ralámuli etémala 'emi napu'lige Onorúgame nulá. Tase anigá e'yénawa: «Ramueka 'we a'lá Onorúgame oyérame niru.» Pe alieti 'nátaga nokisáká 'emi, 'liko 'emi O'nola 'pa rewagachi ajtígame tabilé 'yámala 'emi semati raweli. \v 2 Napu'lige gu'írilia alué tabilé nígame ralámuli 'we resíriká ejperégame, tase we'ká ralámuli etériga gu'íriwa. Alarigá nokame ju ralámuli 'we riólame napu'lige bilé tábiri 'ya alué ralámuli tabilé nígame alé u'kuchí re'obachi «sinagoga» anilime mochígichi. Alué alarigá nokame ralámulika pe najkigá nokame ju napurigá 'we a'lá nerawa ralámulite. Peka 'la sébali olame ke a'bopi. \v 3 Napu'lige ralámuli tabilé nígame gu'íria mué, napu'lige tabilé 'wesi riógachi a'lige gu'íriwaká. 'Lige aminami tabilé 'wesi ruyéwaká, nibilé mué amígola rekó 'we a'lá amigo ke. (Ralámuli israelita regá anime nile: «Tase a'rewa napurigá mué sekala o'iná ilígame etémala napu 'siá 'smi mué sekala wajtoná ilígame.») \v 4 'Liko mué asíriga 'la narémala O'nó Onorúgame nila semati raweli, alueka suwábaga eteme kame napu ekí tábiri nóchachi ramué. \s1 Jena ruwimela Esusi beníriligo churigá ra'ichálime ko Onorúgame 'yuga \p \v 5 › Napu'lige Onorúgame 'yuga ra'icha 'emi, tase o'weti jaga tániwa iwérali Onorúgame alé pachá u'kuchí re'obachi «sinagoga» anilime pe napurigá etewa suwábaga ralámulite. Alarigá nokame ju riólame ralámuli, peka 'la sébali olame ke a'bopi. 'Lige aminami alé bilena napu we'ká ralámuli mochí, alemi jaga tánime ju iwérali Onorúgame, pe napurigá etewa suwábaga ralámulite. 'We ganílime ju alieti nóchaga. pe u'kabi rawé 'we ganíliga mochímala, Onorúgameka tabilé 'yámili ju semati raweli alué ralámuli. \v 6 Napu'lige mué Onorúgame 'yuga ra'ichánalasa, bi'neli simibóká pachami galírale 'lige 'yérawaká yochi, 'lige kulí ra'icháwaka mué O'nola Onorúgame 'yuga. Pecha etérame júkó Onorúgame kaka, alueka abiénachigo 'la etiágó iwérali tánachi mué, 'liko Onorúgameka asíriga 'la semati raweli nejímala. \p \v 7 › Napu'lige iwérali tania 'emi Onorúgame, tabilé we'sá simérawa bilé ra'íchali, 'lige aminami tabilé ra'ichawa alué tabilé námatame ra'íchali. Ralámuli tabilé machime Onorúgame pe alarigá nokame ju. Alueka abé 'la we'ká ra'ichálika 'we a'lá gepumia mayeme ju Onorúgame. \v 8 Tase alarigá nokiboa napurigá nokame ju alué ralámuli. Alué 'emi O'nola Onorúgameka 'la machí aleké najkió bajchá ta'chó táachi 'emi. \v 9 Alekeri napu'lige ra'ichalia Onorúgame 'yuga, regá anewa: \q1 Mué O'nó 'pa rewagachi ajtígame, ramueka najkiáke'é \q1 napurigá nerawa mué ralámulite, \q1 \v 10 najkiáke'é napurigá sebámala raweli \q1 napurigá suwábaga ralámuli nulémala mué. \q1 Abiena najkiáke'é napurigá nulámala mué jena wijchimoba \q1 napurigá nulame ju mué 'pa rewagachi. \q1 'Lige abiena najkiáke'é \q1 napurigá 'la sébali ikimela napu mué najkí. \q1 \v 11 Pe rekó 'yáwagó ramué go'ame napu senibí rawé nejime ju mué. \q1 \v 12 Ramueka 'ma e'karu ralámuli \q1 alué napu cha nokálige ramué 'yuga, \q1 alekeri ramueka tánili e'kali mué cha nokogá nokigáriká. \q1 \v 13 Pe rekó anáchaga 'yáwagó a'walí ramué \q1 napurigá 'la umérowa Remónisi \q1 napu'lige alué Remónisi se'wí 'lúnilichi ramué. \q1 Tase a'rewa ramué napurigá na'tawa alué chátiri 'nátili.\f + \fr 6:13 \ft Jaré osilí abiena regá aní: Mué kame napu nulame ju, mueka wa'lú a'walí nígame kame, 'lige nabí 'la sébali olame kame mué. \f* \p 'Lige Esusi anile: \p \v 14 ―'Emi 'la e'kásaká uché jaré ralámuli napu'lige alué ralámuli e'káali tasa cha nokisá 'emi 'yuga, 'liko 'emi O'nola Onorúgame napu rewagachi ajtí 'la e'kámalachigó 'emi. \v 15 'Emi tabilé e'kásaká 'lige tabilé niraga etesa alué cha nokame ralámuli, 'liko 'emi O'nola Onorúgame tabilé e'kámala napu'lige 'emi cha nokisá. \s1 Jena ruwimela Esusi beníriligo churigá ayunálime ko \p \v 16 › Napu'lige ayunalia 'emi, tabilé sewékame neraga e'yénawa. Alué 'we riólame ralámuli alarigá nokame ju peka 'la sébali olame ke, pecha sewékame kéréko, pe najkime ju napurigá niraga etewa ralámulite. Pe tabilé 'nátame ju Onorúgame 'yuga. Tabilé narémili ju napu Onorúgame nejímili ju. \v 17 Napu'lige ayunalia 'emi bajchá bisigówaguru 'lige 'we a'lá techípuaka, \v 18 napurigá tabilé machimela ralámuli mué ayúnachi, pe mué O'nola Onorúgame 'la machimela, 'liko 'la 'we 'la semati raweli nejímala Onorúgame. \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo tase we'ká e'karúgame tábiri niga mochiwa \p \v 19 › Tase niga mochiwa e'karúgame tábiri 'we najteme jena wijchimoba mochiga, jena wijchimóbaka 'we o'chérame ju nowí 'lige 'ma pe i'nime ju suwábaga tábiri gatériga mochígame. Suwábaga suwime ju. 'Lige chigórigame abiena mo'ime ju chigomia alué gatériga mochígame. \v 20 Tase we'ká na'tawa ye tábiri, iligá abé a'lá ju Onorúgame 'yuga na'talia. Alarigáká 'we a'lá semáriga narémala 'emi semati raweli napu'lige seba 'pa rewagachi. Tase nerume ju 'pa rewagachi nowí, 'lige tabilé i'nime ju tábiri gatérigime, 'lige tabilé e'yéname ju chigórigame. \v 21 Bilé rió we'ká tábiri nígame nisa 'we najteme, 'lige pe alekecho na'tasa, tabilé na'támala Onorúgame 'yuga. \p \v 22 › Mué 'la gu'írisaká uché jaré ralámuli napu 'yáliru mué Onorúgamete 'yale mué, 'la Onorúgame 'yuga 'nátaga gu'írisaká mué uché jaré, 'liko 'we a'lá 'nátame ju mué, 'liko 'we a'lá bi'wígame alawégame nímala mué. \v 23 Mué tabilé gu'írisaká ralámuli napu 'yáliru mué Onorúgame 'yale mué, tabilé 'la bi'wígame alawégame nímala mué. Chókame nímala mué alawala.\f + \fr 6:23 \ft Yolí ra'íchaga aní (22-23): «Los ojos son como una lámpara para el cuerpo, así que, si tus ojos son buenos todo su cuerpo tendrá luz. Pero si tus ojos son malos todo su cuerpo estará en la oscuridad y si la luz que hay en ti resulta ser oscuridad, ¡que negra será la misma oscuridad!» «Mué busila 'la a'ká nísaká» pe aniame kéré «mué 'we a'lá gu'írisaká uché jaré ralámuli.» \f* \p \v 24 › Oká e'wélala 'yuga nóchame nísaká alué pioni, pe tabilé ganíliga eteme ju bilé alué wa'lula, 'lige uché bilé wa'lúlaka 'la ganíliga eteme ju. 'Lige alué pioni bilé wa'lula 'la niraga etémala, 'lige bilé tabilé niraga etémala. Yeka anime ju: Bilé rió tabilé gainámala Onorúgame 'yuga 'nata, pe we'ká enomí mékame na'tásaká. 'Lige alarigáká tabilé gainámala Onorúgame oyeria. \p \v 25 › Neka alekeri aníguru: Tase regá na'tawa: «Jipe rawé ¿tachiri go'póaché?, 'lige ¿tachiri bajíwaché?, peka i'tékuru ba'wí. 'Lige ¿tachiri o'pachátuwaché? Peka i'tékuru napurigá raliboa nuebo o'pacha.» ¿Tacha abé najteme júkó alawá me'tigá go'ame? 'Lige ¿tacha abé najteme júkó mué alawala me'tigá alué o'pacha? \v 26 Onorúgameka abiena 'la nejímili júkuru go'ame 'lige o'páchatiri. 'We a'lá na'táwabala aka alué chulugí i'niga oyame: tabilé echame ke, tajsiné 'wime ka'e, 'lige tajsiné gateme ke go'ame rekóachi. Onorúgameka alué napu 'pa rewagachi ajtígame ju 'la 'yame ká'é go'ame. ¿Tacha abé najtékame ju 'emi me'tigá alué chulugí? \v 27 ¿Chieri 'la ochéramalawé uché pe'tá o'wétiri rekó 'we ochérinilie?\f + \fr 6:27 \ft E'nesi San Lucas 12:25. \f* Rekó uché rajpé ochérinilie 'emi, tase uché rajpé abé re'pá jágame gainámala 'emi. Onorúgame 'sime ju newá re'pá jágame 'lige re'lé jágame. \p \v 28 › ¿Tachiri sirbe nímalawé pe o'páchacho na'talia? 'We a'lá na'táwabala churigá o'chérame ka sewá jami nerúgame. Aka alué sewaka peka nóchame júkuru, nibilé o'páchati newame júkuru. \v 29 Neka aníguru abéchigo 'la semátiri ko me'tigá alué wa'lula 'ya bejtégame. Alué napu 'we nígame nílige, alué suwábaga me'tigá 'we nígame ka Salomoni anilime nile. Asíriga we'ká e'karúgame nígame nile napurigá chiní 'lige o'páchatiri asíriga jino, abirigáchigo ta'mé semati nílekó abe tase napurigá alué sewá jami nerúgame. \v 30 Onorúgameka nabí asíriga 'la semátiri sewame gajsalá echame ju jami, 'lige pe 'ma wakime ju alué gajsalá 'lige ralámulika 'ma e'kósime júkuru. 'Émika abé rajpé najtékame júkuru me'tigá alué gajsalá. 'Émika tabilé bijchigi Onorúgame nejkúrimio o'pacha nejía. \v 31 'Liko tabilé we'ká 'nata mochiwa: «¿Tachiri go'póbeché jipe? ¿Tachiri bajíwaché jipe? ¿Tachiri o'pachátawaché jipe?» \v 32 Alarigá nokame ju ralámuli tabilé bijchígime Onorúgame nila ra'íchali. Alué ralámuli asíriga 'nátame ju ye tábiri. Alué 'emi O'nola Onorúgame alué 'pa rewagachi bejtégame, asíriga 'la machí tachiri tábiri resílá 'emi. \v 33 Iligá bajchá Onorúgame 'yuga na'tálime júkuru najkigá napurigá Onorúgame nulámala. 'La newalime júkuru napu Onorúgame najkí. Alarigá olásaká 'emi Onorúgame 'la nejímala nejkúrali napurigá niga mochímala go'ame 'lige o'páchatiri. \v 34 Alekeri tabilé na'támili ju: «Chukimeli ju ne be'lí.» Iligá napu 'nata ajtí mué jipe alué 'lina na'táwaguru. Asíriga we'ká nerúkuru napurigá gatewa jipe yati. Be'lika uché bilé rawé ju. \c 7 \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo tabilé chojkila neraga che'wálime ko uché jaré ralámuli \p \v 1 › Tase chojkila che'wawa uché jaré ralámuli. Mué chojkila neraga che'wásaká, 'liko Onorúgame chojkila neraga che'wámala mué. \v 2 Onorúgameka a'chigóriga animela 'emi olagá napurigá aneme ju 'emi uché jaré ralámuli. 'Emi tabilé niraga etésaká, 'liko Onorúgamechigó tabilé niraga etémala 'emi. 'We a'lá tétaga nejísaká 'emi, 'la bochí ajchigá, 'liko 'we a'lá sébali tétiga narémala 'émichigó, 'la bochí ajchigá. \v 3 'Lige ta machisá mué bo'né wa'lú wejkolí ajchágame ko mué bo'né busílachi, 'liko ¿chonigá regá aneme ju mué uché jaré ralámuli: «Muérigo, aka ne ma'chí pátirigo alué u'tá wejkolí mué busílachi ajtígame.» 'La ma'chí pápua mué bo'né bajchá alué wa'lú wejkolí mué busílachi ajtígame, a'liko 'la ma'chí pámala mué alué u'tá wejkolí alué rió busílachi ajtígame. (Yeka aniame ju 'emi chojkila neraga che'wásaká uché jaré pe u'tá tábiriti kachi, tabilé 'nátaga mué bo'né abéchigo chojkila ke, tabilé 'la ju.) \v 4 Mué 'we resítiri nocha asisá, ¿chonémala mué bilé amigo? ¿Regá anémala mué?: «Ne 'la nejkúrimala ma'chí paa alué resítiri napu mué nocha ajtí.» \v 5 Iligá bajchá a'réwaguru alué chátiri 'nátili napu mué 'nata ajtí, 'liko 'la sébali 'nátame nímala mué Onorúgame 'yuga napurigá gu'írimala mué amígola. Mueka pecha gainámili júkó pe u'tá wejkolí ma'chí paa uché bilé ralámuli busílachi chujkúgame, mué bilé gutumoli elágame nísaká bo'né busílachi. \p \v 6 › Tase 'yáwaká go'ame o'kochí alué go'ame Onorúgame kógirime nísaká. 'Lige aminami tase 'lúpuaká alemi napu uchú gowí alué 'we najteme rejté. Mué alarigá olásaká, 'liko gowika pe re'keka e'yénamala, 'lige siné kachi ku gu'liga 'emi i'kímala alué gowí. (Ye tétali júkuru aniame: 'We a'lá na'táwará napu'lige Onorúgame nila ra'íchali ruyá alué tabilé Onorúgame oyérame ralámuli 'yuga. Jaré ralámuli tabilé galeme ju alué ra'íchali.) \p \v 7 › Abichilubi tániwa Onorúgame, 'liko Onorúgame nejímala 'nátili. Abichilubi 'yáawa 'emi 'lige 'la rewimela 'emi. Bayéwaká Onorúgame 'lige Onorúgame e'wame júkuru.\f + \fr 7:7 \ft Yolí ra'íchaga aní Matéoka: «Llame a la puerta y se le abrirá.» \f* \v 8 Apiépiri ralámuli 'la támeká 'la i'lime júkuru. 'Lige alué 'la 'yáameká 'la rewame júkuru. Alué bayémeka 'la nejélime júkuru. \p \v 9 › 'Emi 'kúchila baní tasa, 'émika tabilé rejté 'yámili júkuru. \v 10 'Lige ro'chí tasa 'emi 'kúchila, tabilé sinowí 'yámili júkuru 'emi alué u'kuchítiri. \v 11 'Emi napu chátiri 'nátame ke abiénachigo 'la jebénigame júkó 'emi 'we a'lá go'ame kógiga 'emi a'boi 'kúchila. 'Liko abéchigo 'la a'ká nejímala mué O'nola Onorúgame 'pa rewagachi ajtígame alué napu tánime ju. \p \v 12 › 'Emi najkisáká napurigá 'we a'lá nejkúrimala apiépiri ralámuli, 'liko 'emi bajchá 'we a'lá niraga gu'írimili júkuru apiépiri ralámuli. Alarigá ju napurigá nulame ju alué ra'íchali nulalí napu Moisesi osale 'we 'ya 'lige napu osale alué ralámuli napu ruyame nílige napu Onorúgame anélige. \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo u'kabi ralámuli sebámili ko 'pa rewagachi \p \v 13 › 'We e'wérali olawa napurigá mo'iboa alé u'tá yógame galichi. Wa'lú yógame ju alé napu simárame ju ralámuli injiérnochi simamia 'lige we'lé bo'ígime ju bowé napu sébame alé injiérnochi, 'lige we'ká ralámuli alué bowé simíbame ju, cháchigo 'la we'lé bo'ígime kame alué bowé. \v 14 'Lige pe u'kabi ralámuli simíbame ju alé bowechi tabilé we'lé bo'ígime mo'imea alé u'tá yochi alé ejperélimia senibí Onorúgame 'yuga. \p \v 15 › 'We majawa alué 'yégame ralámuli napu ruwime korí napu ané Onorúgame napu 'we a'lá Onorúgame oyérame korime ju, peka Onorúgame oyérame ke. 'We a'lá a'ká ralámuli kárigá jsime ju, asíriga chátiri 'nátame kéréko sulachika. \v 16 'We a'lá nérékuru 'we a'lá 'nátame ko 'we a'lá nóchali nochasa. Tabilé 'la ralámuli nísaká, 'liko tabilé 'la nóchali newámala. Tabilé rakémala i'wilí ('uba) alé golalachi, 'lige aminami tabilé rakémala alué chuná alé bilena bitáyachi. \v 17 Abiena alué 'we a'lá rojaka 'we a'ká rakeme ju, 'lige alué ta'mé 'la rojaka ta'mé 'la rakeme ju. \v 18 'Lacha chátiri rakémalawé alué 'la a'ká rojá tabilé nayume, 'lige 'lacha a'ká rakémalawé bilé rojá nayume. \v 19 Suwábaga rojá tabilé 'la a'ká rakémeka 'ma pe me'teka 'lúpili ju alé na'ichí napurigá 'ma rajimela. \v 20 'Liko 'we a'lá machimela 'emi alué ralámuli pala 'la bijchiá 'la bijchígili rejcholi nejime ka. Pe e'néniga napu nokame ju 'la machiboa. \p \v 21 › Tabilé suwábaga ralámuli moinámala 'pa rewagachi napu Onorúgame nulame ju rekó Wa'lula aneme ke ne'chí. Pe alué ralámuli napu ekí 'la sébali olame ju napurigá najkí ne O'nola Onorúgame 'pa rewagachi ajtígame, pe alueka 'la sebámala. \v 22 Napu'lige seba raweli napu Onorúgame gustisia olámala (napu Onorúgame animela chieri 'la sébali oláligo 'lige chieri tabile 'la sébali oláligo), we'ká ralámuli anémala ne'chí: «Mué Wa'lula nulame, mué a'walila gite ramueka 'we a'lá rejcholi 'yáruturu ralámuli, 'lige abiena buináruturu u'kuchípala remónisi napu ralámuli mochiga mochílige, 'lige abiena sa'wáruturu nayúkame.» \v 23 Alarigá animela. 'Lige neka 'we a'lá ma'chígime ruyémala regá: «Neka pecha siné machime kétego 'emi. 'Émika tabilé a'lá nóchali nóchame júkuru. 'Mi simíbaga.» \p \v 24 › 'Lige a'pílipi rió neraga 'la gepúsaká ye ra'íchali, 'lige 'la e'wasa ye ra'íchali, 'liko alué rió napurigá 'we machime rió neraga nímala, napurigá alué rió galí newágame 'we re'lé joka elale galí. \v 25 'Lige wa'lú u'kusá 'lige 'ma bochile alé gomichi 'lige galírale sébale, 'lige aminami asíriga ekale, 'lige tabilé na'mínale alué galí, cha 'la newárigime níligame alué galí 'we re'lé joka. \v 26 A'pili ralámuli neraga 'we a'lá gepúsaká ye ra'íchali ne ra'ichálila, 'lige tabilé e'wasa alué ra'íchali, 'liko pe napurigá bilé rió tabilé 'nátame, pe alarigá nímala, pe napurigá bilé galí satebó galirárigime pe alarigá nímala. \v 27 'Lige wa'lú u'kusá 'lige aminami asíriga ekesá, 'lige 'ma bochile ba'wí alé gomichi, 'lige 'ma omarúgame na'mínale alué galí. \p \v 28 Napu'lige Esusi 'ma suwénasa ye ra'íchali beniria, ralámulika 'we ra'sálále napurigá benírale \v 29 napugiti Esúsika 'we a'lá benigá benírale, bo'né 'we a'lá sébali machime nile, tabilé benile uché jaré benírame 'yuga, tase napurigá alué Moisesi nila nulalí benírame. \c 8 \s1 Jena ruwimela Esusi nayúkame 'yóligo \p \v 1 'Liko napu'lige Esusi 'pa rabókana re'kínasa asíriga we'ká ralámuli najátale. \v 2 'Liko bilé rió nayume sa'pachí amoba\f + \fr 8:2 \ft E'nesi glosario «lepra». \f* chojkóbisiga ilíbale 'na o'weka neraga napu enale alué Esusi. 'Lige anile: \p ―Muérigo Wa'lula, mué 'la 'yónalisiká ne'chí, ne'chí 'yówaká napurigá ne 'la lisensia nígame nímala napurigá bajkimela ne alé re'obachi pachá. \p \v 3 'Lige Esusi nochale bo'né sekálate alué rió, 'lige anile: \p ―'La nímala, 'ma 'la sa'wígame nímala mué. \p 'Lige yati neraga sa'wile alué rió. \v 4 'Lige anele Esusi alué rió: \p ―Tabilé 'wesi ruyéwaká ne mué sa'wáligo. Iligá simibóká balé ajtígichi napurigá etémala mué 'ma sa'wígame ko. 'Lige go'ame kógiwaká Onorúgame napurigá nulálige Moisesi.\f + \fr 8:4 \ft Kulí siné rawé oká baloma kógime nile 'lige bilé tarali kachi kógime nile oká bo'á ranala. \f* 'La suwábaga alarigá olásaká mué, 'liko uchéchigo siné 'we a'lá sébali niraga etewa mué ralámulite. \s1 Jena ruwimela Esusi 'yóligo bilé sontalo piónila \p \v 5 Napu'lige Esusi Kapernaumi anilichi sébachi, bilé gapitani sontalo romano sébale Esusi ilígichi bilé nejkúrali tániniliga. 'Lige anile alué sontalo gapitani Esusi olagá: \p \v 6 ―Mué Wa'lula, ne piónila sujírigame ju, tabilé gayena noká 'lige 'we resí nilia ajtí. \p \v 7 'Liko anele Esusi alué gapitani: \p ―Simé ne 'yomia. \p \v 8 'Lige anile alué gapitani: \p ―Neka tabilé najtékame rió ju napurigá mué bajkimela ne bejtélachi, neka pe apiépiri rió ju. Pe iligá aniboa: «Sa'wisá 'la nímala alué pioni», 'lige alué piónika 'ma sa'wimela, mueka cha wa'lú nígame kame a'walí napurigá alarigá nulámala. \v 9 Neka 'la machí alarigá nulálime ko wa'lula níriga. Alué uché jaré wa'lula ne'chí nuleme ju, 'lige neka u'kuchípala sontalo nuleme ju. «Simawa», aneme ju ne jaré alué sontalo, 'lige yati simíbame ju. 'Lige «Jeka simí», aneme ju ne bilé, 'lige yati jeka simime ju. 'Lige bilé tábiri newánilime ju ne piónila, 'lige alué piónika yati e'wame ju. \p \v 10 'Lige napu'lige Esusi akisá, pe i'kilí ilíbale e'negá. 'Lige Esusi anele alué ralámuli Esusi najátame: \p ―'La bijchiá ye rioka 'la sébali bijchígame ju 'we a'lá sa'wame ko ne Onorúgame Alawala gite. Jena napu ejperé ralámuli israelita pecha 'wesi ralámuli i'tékó uché abé bijchígame napurigá ye rió. \v 11 Neka aníguru napu'lige Onorúgame piesta newachi 'pa rewagachi Abraámi 'yuga 'lige Isaki 'yuga 'lige Akobo 'yuga, asíriga we'ká ralámuli napuímio bochígimi gawichí mochígame. \v 12 We'ká ralámuli israelita tabilé sebámala alé piéstachi rekó Onorúgameka 'we gu'írilige alué ralámuli, jaré pecha Onorúgame 'yuga 'nátame níligo tase napurigá ye rió. Alué ralámulika pe ma'chige mochímala tabilé mochímala alé pachá piesta nerúgichi. Pe ma'chige 'lúpili ju asíriga chonárale. 'Lige nalá mochímala alué ralámuli aminami chi'ná mochímala ramelá. \p \v 13 'Lige Esusi anele alué sontalo gapitani: \p ―Ku simigá galírale. A'chigóriga ikimela napurigá mué bijchígale. \p 'Liko pe aba'lige yati sa'wile alué pioni. \s1 Jena ruwimela Esusi 'yóligo Pegro wasila \p \v 14 Napu'lige Esusi sebasa Pegro galílachi, Esusi etele alué Pegro wasila 'we nayua bo'igó. Asíriga iná bo'ile alué Pegro wasila. \v 15 'Lige Esusi nochale Pegro wasila sekala, 'lige yati ajchábale inuí alué Pegro wasila. 'Liko asísale alué Pegro wasila, 'lige yati go'ame newale napurigá Esusi go'mela 'lige uché jaré ralámuli. \s1 Jena ruwimela Esusi we'ká nayúkame 'yóligo \p \v 16 Napu'lige rayénali bokuísa, a'páliru we'ká ralámuli u'kuchípala remónisi mochígame pachágana. 'Lige Esusi 'ma buyánale alué u'kuchípala remónisi pe nuligá. Abiena Esusi 'yole uché jaré nayúkame ralámuli. \v 17 Alarigá 'sile napurigá 'la sébali ikimela napurigá anílige 'ya bejtégame rió Isaíasi anilime napu ruyame nílige napu Onorúgame anele. Regá anile: «Alué bo'né o'tole nawilí napu ramué nayume nírige.»\f + \fr 8:17 \ft E'nesi Isaías 53:4. \f* \s1 Jena ruwimela jaré ralámuli Esusi oyériligo \p \v 18 'Lige uché bilé rawé asíriga we'ká ralámuli napuíle. Napu'lige Esusi etesa, nulale napurigá listo ujchagá mochímala bilé barko simea na'lebo 'nálige. \v 19 Ta'chó simíbachi, bilé alué Moisesi nila nulalí benírame a'bé nawile Esusi, 'lige anile: \p ―Neka mué 'yuga inánili panápuri simichi mué. \p \v 20 'Liko Esusi anile: \p ―Geyóchika 'la nígame júkuru resó, 'lige chulugika 'la ra'sógame júkuru. Ne napu nawá 'pa rewagáchika napurigá rió neraga, neka tabilé asé galégame ju napurigá gojchimela. \p \v 21 'Liko uchéchigo bilé rió alué Esusi oyérame, anele: \p ―Mué Wa'lula, neka mué si simela, pe iligá elíwagó ne napurigá ne o'nola tómala, a'lige simé ne mué 'yuga. \p \v 22 'Liko Esusi anile: \p ―Alué ralámuli tabilé Onorúgame oyérame, alué nokimela alué mukúgame toa. Mueka ne'chí 'yuga simiboa. \s1 Jena ruwimela Esusi eká geléchaligo 'lige ba'wí \p \v 23 'Liko Esusi bárkochi 'mole alué makué oká oyérame 'yuga. \v 24 Napu'lige 'ma bárkochi e'yénigichi, asíriga a'wágame ekénale, 'lige ba'wí asíriga re'pá ilírale 'lige bárkochi bajkile ba'wí. 'Lige Esúsika gojchigá bo'ile. \v 25 'Liko alué ralámuli Esusi oyérame 'ma ajchale Esusi gojchigá bo'ígichi. 'Lige anele ajchigá: \p ―¡Muérigo Wa'lula, asá nejkuri, 'ma bokuíchi ye barko! \p \v 26 'Lige Esúsika anile: \p ―¿Chonigá aliena majáliché 'emi? 'Émika tabilé bijchígilia Onorúgame 'la nejkúrimio napurigá 'la tabilé bokuímala ye barko. \p 'Lige asísale Esusi, 'lige ená anele Esusi alué eká 'lige ba'wítiri. 'Lige 'ma gelale alué eká 'lige ba'wítiri. \v 27 'Lige alué oyérameka pe i'kilí jábele Esusi e'negá. 'Lige regá anile: \p ―¿Tachiri a'walí nígame júpeché alué rió 'siá? 'La e'wenti júkuru eká 'lige ba'wí. \s1 Jena ruwimela Esusi oká rió sa'wáligo u'kuchípala remónisi mochígame \p \v 28 Napu'lige Esusi na'lebo 'nálige Garara anilichi sebasa, oká rió buyale gaposántichika. 'Lige a'bé nawíleru Esusi alué oká riote. 'Lige alué okáraga rió u'kuchípala remónisi mochígame nile, 'lige alué rió asíriga jobátigame nile, tabilé a'reme nile napurigá ralámuli simáramala alemi. \v 29 'Lige e'wele ra'íchale: \p ―Mué Onorúgame Inolá, ¿chonigá nawá mué jeka ramué mochígichi? ¿Ramué gastigárimia nawá mué? Ta'chó sébachi raweli gastigo narékime. \p \v 30 'Lige pe abé mejkabé we'ká gowí e'yénale go'gá. \v 31 'Lige alué u'kuchípala remónisi 'we tánele Esusi, regá anile: \p ―Mué buinásaká ramué jena ye riochi mochígichi, 'liko 'mi we'ká gowichi juláwagó ramué. \p \v 32 'Liko Esúsika anele: \p ―¡Yati simásigó! \p 'Lige buyásiga yati simíbale, 'liko pachágana gowichi mo'ile, 'liko suwábaga gowí iwégame juma mo'íbele 'légana rejchíkana. 'Ma rujsule wa'lú ba'wí ilígichi, alésíko 'ma suwile. \p \v 33 'Liko alué gowí neseme, 'ma júmasale majaga, asíriga iwégame júmasaga sébale we'ká riógichi. 'Lige ruwile alakíligo alué rió u'kuchípala remónisi mochígame. \v 34 'Liko suwábaga ralámuli napu ekí ejperégame nílige alé we'ká riógichi simíbale Esusi e'nemia. Napu'lige etesa, asíriga iwégame anele napurigá simela. \c 9 \s1 Jena ruwimela Esusi bilé rió 'yóligo sujírigame \p \v 1 'Lige Esusi bárkochi 'mole, 'lige na'lebo 'nálige simile. 'Lige bo'né bejtélachi sébale Kapernaumi anilichi we'ká riógichi. \v 2 'Lige alé sebasa, bilé rió o'tóleru sujírigame tabilé gayéname eyena. Pe tabachi rekagá o'tóleru. Napu'lige Esusi etesa alué ralámuli 'la bijchígio Esusi 'la umabamio alué sujírigame sa'wá, 'liko Esusi anele alué nayume: \p ―'We iwera towí, alué chátiri mué na'tálila 'lige napu 'sile mué 'ma e'kárigime ju. \p \v 3 'Liko jaré alué Moisesi nila nulalí benírame ralámuli mochile alé, 'lige akele alanichi Esusi, 'lige anile a'bopi 'nátaga: «Pe Onorúgamecho ju napu e'kame ju chátiri 'nátili. Ye rioka bo'nepi mayé Onorúgame ko. 'La enárigarigá julke 'liko.» \v 4 'Lige Esusi 'we a'lá machile alieri 'nata mochigo alué benírame. 'Lige anele Esusi: \p ―¿Chonigá aliena chátiri 'nátili 'nata mochípeché 'emi? \v 5 ¿Churigá anilía 'nalina abé a'lá nítéko? ¿Pa'lá regá anilía: «Mué rió 'ma bujé ne mué alué chátiri 'nátili napurigá 'la moinámala mué rewagachi», regáchala aniá: «O'weti ilísiga yati einawa»? \v 6 Jipe ne napu 'pa rewagáchika nawágame ju napurigá rió neraga,\f + \fr 9:6 \ft E'nesi glosario «Hijo del Hombre». \f* 'la machírimala ne 'emi ralámuli wa'lú a'walí nígame ko ne Onorúgame nila napurigá bujémala ne chátiri 'nátili jena wijchimoba nerúgame. \p 'Lige Esusi anele alué rió sujírigame: \p ―Yati ilísiwa. 'Lige yati ku galírale simiboa, 'ma pabega gemá. \p \v 7 'Lige 'ma sa'wígame ilísale alué rió, 'lige 'ma ku galírale simile. \v 8 'Lige ralámuli napu ekí alé mochílige e'negá asíriga ra'sálále. 'Lige anile alué ralámuli: \p ―Asíriga 'la ju Onorúgame, 'yale a'walí ye rió napurigá ralámuli sa'wámala. \s1 Jena ruwimela Esusi owíligo Mateo \p \v 9 'Lige Esusi 'we enale chebilénami simiá, 'lige alué Esusi bilé rió etele i'kilí ajtígame bilena u'tá galichi enomí goblalia, gobierno 'yuga nóchame. Mateo anilime nile alué rió enomí goblálome. 'Liko Esusi anele alué rió: \p ―Nabá ne 'yuga. \p 'Lige alué rioka o'weti ilísiga yati simile Esusi 'yuga. \p \v 10 'Lige abé alí, Esusi 'lige alué oyérame ralámuli 'yuga i'kilí mochile bilena galírale go'ame go'yá. 'Lige we'ká mochile alé Esusi si napuíka go'ame go'yá alué enomí goblálome 'lige uché jaré ralámuli napu tabilé oyérame nílige alué Moisesi nulalila. \v 11 'Lige alé sébale jaré bariseo, 'lige anele alué Esusi oyérame olagá: \p ―Alué 'emi benírame enomí goblálome 'yuga ajtíkuru go'yá, 'lige uché jaré cha nokame ralámulitiri 'yuga. ¿Chonigá alué 'yuga go'áaché? \p \v 12 Napu'lige Esusi akisá alué ra'íchali, bilé tétali ruwile: \p ―Ralámuli 'we a'lá a'ká tabilé nayume, pecha najkime júkó bilé 'yome. Alué 'we nayume ralámulika, 'la najkime ju bilé 'yome. \p 'Lige uché rajpé ruwile: \p \v 13 ―Yati simawa beniboa alué napu ne ruimeli ju: «Neka najkí napurigá ralámuli na'temaka járomala a'bopi. Yeka abéchigo najtékame júkó me'tigá go'ame kógilia Onorúgame.»\f + \fr 9:13 \ft E'nesi Oseas 6:6. \f* Neka nawákuru ralámuli bayemia napu 'la machime ju cha nokame ko. Neka tabilé nawá ralámuli bayemia napu tabilé bijchígame ju cha nokame ko. \p \v 14 'Lige pe'tá i'libékorikáchi sébale Juani oyérame ralámuli, alué Juani napu ralámuli rewarame nílige. 'Lige anile alué ralámuli Esusi olagá: \p ―Ramué 'lige bariseo 'we ayúname niru. Aka mué oyérameka, ¿chonigá tabilé ayúnabeché? \p 'Lige Esúsika regá anele: \p \v 15 ―Napu'lige bilé rió newímichi, alué gompaniérola napu nejkúrimili ju napu'lige newichi, asíriga ra'sáligá mochímala. Alekeri tabilé ayunámala. 'Lige bilé rawé sebámala napu'lige alué newímili rió o'toboa. A'lige kulí ayunámala alué rió newímili gompaniérola, cháchigo seweka mochímime kame. (Yeka ruwime ju bilé rawé smeo jaré rió Esusi o'tomea. A'lige kulí 'we seweka mochimio Esusi oyérame.) \p \v 16 'Lige aminami anele: \p ―Uché bilé tétali ruyémala ne 'emi. Napu'lige o'páchala 'la nisa kárélasa napurigá pachókawa, tase nuebo chinite pachókawa, pe abéchigo we'lé chi'wámala'é ichósiga cho'yoga. \v 17 'Lige aminami tabilé ro'áwaká ajkágame i'wilí ba'wila\f + \fr 9:17 \ft E'nesi glosario «vino». \f* o'chérame chiliwílachi wi'chite newárigime. Napu'lige alué i'wilí ba'wila ronasá 'ma chi'wámala alué chiliwila. 'Lige 'ma go'límala alué i'wilí ba'wila. 'Lige aminami 'ma tabilé sirbe nímala alué chiliwila. Bijí pe kulí 'la ronoa ilígichi alué i'wilí ba'wila se'wí ro'ilime júkuru abé nuebo chiliwílachi, 'liko alarigá 'la tabilé 'wesi najsawímala. Yeka ruwime ju napurigá tabilé na'lowawa Esusi nila rejcholi 'lige uché bilé rejcholi 'yúriga. \p \v 18 Napu'lige Esusi bijí ra'icha ilígichi, bilé rió sébale alemi u'tá re'obachi nulame «sinagoga» anilime, 'lige chojkóbisiga ilíbale alé a'bé napu ilile alué Esusi, 'lige alué rió anele alué Esusi: \p ―Ne malala pe i'pebi mukú, pe rekó anáchaga, simibóaká sekate nochamia napurigá ku ajánamala. \p \v 19 'Liko Esusi simile alué rió 'yuga, 'lige alué Esusi oyérame abiena simíbale. \v 20 'Ma boichimi 'yénigichi, bilé mukí a'bé nawiga chébale Esusi o'páchala. Alué mukí nayume nile asíriga we'lisi, rojpachí nayume nile, tabilé siné ajchábame nile elenia, 'ma makué oká bamí nile alué mukí nayua. \v 21 'Lige alué mukí 'nátale: «Pe chébamala ne alué Esusi o'páchala napurigá 'la sa'wimela ne.» \v 22 'Lige Esusi gu'liga e'nénale alué mukí, 'lige anele: \p ―'We iwera mué mukí. Mueka 'la bijchígalekurú ne 'la umabamio mué sa'wá, alekeri 'la sa'wíkurú mué jipe. \p Pe yati neraga sa'wile alué mukí. \p \v 23 'Lige napu'lige Esusi bajkisá alué wa'lula galílachi, «sinagoga» anilichi nulame, etele «flauta» bujchigá rabisime jágichi, 'lige aminami asíriga we'ká ralámuli e'wele nalame. \v 24 'Lige anele Esusi alué ralámuli: \p ―Buyásiga 'emi. Ye iweka pecha mukigá bo'iko, pe gojchigá bo'íkurú. \p 'Liko alué ralámuli achile alué Esusi lanichi, pe tabilé bijchígale, 'máchigo mukugá bo'íligame. \v 25 Napu'lige ralámuli ma'chige buyasa Esusi pachá galírale bajkile napu bo'ile alué iwé mukúgame. 'Lige sekachí cha'pile Esusi alué iwé, 'lige yati asísale alué iwé. \v 26 'Liko suwábaga ralámuli ra'íchiga e'yénale alué alieti bochígimi riógachi napu echulú nílige alé ejiro. \s1 Jena ruwimela Esusi sa'wáligo oká siego 'lige bilé rió tabilé gayéname ra'icha \p \v 27 Napu'lige Esusi 'ma boichimi enágichi, oká rió tabilé ma'chílime guwánaka e'yénale e'wele ra'ichasia Esusi olagá: \p ―¡'La na'temápua ramué, mué Rabí rijimala! \p \v 28 Napu'lige Esusi bilena galírale pachami bajkisá, alué oká rió abiena alé sébale. 'Lige rukele Esusi alué oká rió: \p ―¿'Émika 'la bijchígilia ne 'la umabamio 'emi sa'wá? \p ―Ramueka 'we a'lá bijchígilia ―anile alué oká rió. \p \v 29 'Liko alué Esusi nochale alé alué oká rió busílachi. 'Lige anele nochagá: \p ―'Emi 'la bijchígasaká ne 'la umabamio 'yoa, 'liko ku 'la gainámala e'nena 'emi. \p \v 30 'Liko yati ku 'la ma'chílale. 'Lige Esusi 'we anele alué oká rió: \p ―Tabilé 'wesi ralámuli ruyéwaká ye alieti. \p \v 31 'Lige alué oká rioka arigáchigo 'we ruwile a'kinana, asíriga we'ká ralámuli ruyele alé ichúrimi riógichi. \p \v 32 Napu'lige pe kulí simíbachi alué oká napu tabilé ma'chílime nílige, jaré rió bilé rió a'pale tabilé gayéname ra'icha, pe u'kuchípala remónisi mochígame nile. \v 33 Napu'lige Esusi 'ma buinasa alué u'kuchípala remónisi, 'liko 'ma gayénale ra'icha alué rió. 'Lige suwábaga ralámuli pe i'kilí jale e'negá, 'we ra'sáláme kéréle rekó pe i'kilí jage, 'lige anile: \p ―Tajsiné alarigá 'ínilituru jena Israeli. \p \v 34 'Lige alué bariseo tabilé ganíliga mochile alarigá ikisá. 'Lige anile alué bariseo: \p ―Pe alué wa'lula remónisi napu Satanasi anilime ju 'smi a'walí 'yaa napurigá ye rió 'la buinámala u'kuchípala remónisi. \s1 Jena ruwimela Esusi 'we na'temaka etéligo ralámuli \p \v 35 'Liko Esusi bochígimi we'ká riógachi simírale benírisia, 'lige u'kuchí re'obachi alé «sinagoga» anilime simírale benírisia Onorúgame nila ra'íchali napurigá Onorúgame 'ma 'la semáriga nulamio suwábaga ralámuli alawálachi, 'lige abiena we'ká e'karúgame nawalí sa'wasia. \v 36 Napu'lige we'ká ralámuli sebasa Esusi e'nemia, alué Esusi asíriga na'temaka etele alué ralámuli, tabilé a'walí nígame niraga etele alué ralámuli, pe napurigá bo'á tabilé bo'élime, alarigá etele. \v 37 'Lige Esusi anele alué bo'né gompaniérola: \p ―Asíriga we'lé ju ri'ligó echerúgime, 'lige alué 'wímeka asíriga u'kabi ju. \v 38 Alekeri Onorúgame tániwaguru napurigá uché rajpé julámala 'wime napurigá gu'írimala alué uché jaré 'wime.\f + \fr 9:38 \ft Esúsika pe anime kéréle we'ká ralámuli 'ma listo mochigo napurigá gu'íriwa, iligá pe u'kabi ralámuli e'yena Onorúgame nila ra'íchali beníriga. \f* \c 10 \s1 Jena ruwimela Esusi nóchali 'yáligo alué makué oká rió bo'né 'yuga járome \p \v 1 'Lige Esusi bayele alué makué oká rió bo'né 'yuga járome\f + \fr 10:1 \ft E'nesi glosario «apóstol». \f* napurigá a'bé jámala alé Esusi ilígichi. 'Lige a'walí 'yale Esusi alué makué oká rió napurigá u'kuchípala remónisi buinámala, 'lige aminami napurigá we'ká e'karúgame nawalí sa'wámala. \p \v 2 Jena uchú alué makué oká rió rewalá Esusi 'yuga járome: alué Simoni napu oká rewégame nílige, Pegro anilime níligechigó alué Simoni, 'lige bilé Antresi anilime nílige napu Simoni bonila nílige, 'lige bilé Santiago anilime nílige alué napu Sebereo inolá nílige, 'lige bilé Juani anilime nílige napu Santiago bonila nílige, \v 3 'lige Belipe, 'lige Bartolomé, 'lige Romasi, 'lige Mateo alué napu enomí goblálome nílige, 'lige Santiago anilime nile bilé, alué napu Alipeo inolá nílige, 'lige Tareo anilime rewégame nile uché bilé, \v 4 'lige Simoni, alué napu geriyero nílige, 'lige Jurasi Iskariote\f + \fr 10:4 \ft Iskariote aniáká pe Kiriote bejtégame aniame ju. \f* napu Esusi saíla gu'írile Esusi cha'piachi. \p \v 5 Ye makué oká rió nulele Esusi regá anigá: \p ―Tase simáwaká alé tabilé jurío ralámuli ejperélachi. Aminami tabilé simawa alé we'ká riógichi Samaritano ralámuli ejperélachi. \v 6 Iligá si'né simáwaká alué ralámuli israelita ejperélachi. Alué ralámulika napurigá bo'á e'wegágame, alarigá e'yéname ju. \v 7 Napu'lige simalia, rejcholi nejíwaká alué napu regá anime ju: «Amulí seba raweli napurigá Onorúgame nulámala ralámuli alawálachi.» \v 8 'Lige asíriga 'yóowaká nayúkame ralámuli, 'lige aminami ku ajánawa alué ralámuli suwígame napurigá ku ajagá mochímala. 'Lige abiena sa'wawa alué nayume amoba sa'pachí napurigá 'la lisensia nígame nímala re'obachi simiba. 'Lige ralámuli u'kuchípala remónisi mochígame 'ma buináwaká alué u'kuchípala remónisi. Tabilé najtegachi narele 'emi alué a'walí napurigá ralámuli 'yómala, tase goblálowa 'emi alué ralámuli. \p \v 9 › Tabilé o'ká simawa enomí napu ju alué 'oro, plata, 'lige kobre. \v 10 Nibilé morali napurigá tábiriti ajchawa, nibilé rasígame o'páchiga simawa. Aminami nibilé rasígame akega simawa, nibilé bilé resola o'ká e'nawa, napugiti nóchaga e'yéname ka, ralámulika 'la gu'írimala 'lige kógimala go'ame. \p \v 11 › Panápuri we'ká riógichi sebásiga, bilé rió galila 'yáwaká 'we a'lá rió bejtélachi 'lige alé che'lebáwaká napusí simalia uchéchigo bilénami. \v 12 Bilena galírale sebásiga, 'la repóriwa ralámuli. \v 13 Alué ralámuli alé galírale mochígame 'we a'lá nísaká, 'liko Onorúgame 'we a'lá gu'írimala alué ralámuli. \v 14 'Emi tabilé lisensia 'yásiga napurigá alé che'lebámala, 'lige tabilé akinálisa 'emi ra'ichálila, 'liko 'ma yati simáwaká alé galírale mochiga. 'Lige alé we'ká riógichi 'ma simawa. 'Ma sawéwaká we'é bemolila ronochí chujkúgame. (Alueka pe ruyame neraga nímala ye alué ralámuli alé we'ká riógichi mochígame gastigo naremio.) \v 15 Neka 'la bijchiá aníguru, napu'lige seba raweli napurigá Onorúgame gustisia olámala ralámuli 'yuga, alué gastígoká napu narémala alué we'ká riógichi mochígame, abéchigo enátiri nímala alué gastigo napu narémili ju alué cha nokame ralámuli napu Soroma ejperégame nile 'lige Gomora ejperégame. \s1 Jena ruwimela jaré ralámuli tabilé galéligo Esusi \p \v 16 › ¡Neka cha nokame ralámuli ejperélachi jula 'emi, alué ralámuli napurigá olí bo'á go'nálime! 'We a'lá 'nátiga mochiwa napu'lige alué ralámuli 'yuga mochíriga napurigá tabilé che ikiboa. \v 17 'We a'lá 'nátaga mochiwa, alué cha nokame ralámuli o'tomela 'emi alé we'ká riógichi napu e'wélala mochí. 'Lige wejpisómala gujsite alé u'kuchí re'obachi jáwoga «sinagoga» anilime. \v 18 'Lige aminami o'toboli ju 'emi alé napu mochí alué e'wélala selígame nulame, 'lige napu ajtí alué wa'lula rey napurigá alué nokimela gustisia olá 'emi 'yuga, 'la ne'chí oyérame kóriká, alekeri lolámala. 'Lige alarigá 'la ra'ichámala 'emi ne nila ra'íchali alué ralámuli e'wélala napu tabilé jurío ju. \v 19 Napu'lige 'emi alé napu mochí e'wélala o'tosuga, tase we'ká na'táwaká: «¿Tachiri chonimé ne? ¿Churigá ruyémala ne?» Napu'lige seba, Onorúgame 'we nejkúrimala napurigá 'la semáriga ra'ichawa, \v 20 napugiti tabilé 'emi nímala napu na'támala alué ra'íchali napu ra'íchame ju 'emi, O'nó Onorúgame Alawala 'símala nejía alué 'nátili. \p \v 21 › Jaré pe rijimala ke ba'chila o bonila saíla gainámala. 'Lige alé e'wélala mochígichi nejímala napurigá alué e'wélala nokimela me'á. 'Lige bilé o'nó abiena 'ma nejímala bo'né inolá. Tabilé na'temámala rekó bo'né inolá kachi. 'Lige inolaka 'ma alué bo'né o'nola 'lige eyélatiri saíla gainámala, 'lige nejímala alé e'wélala mochígichi napurigá alué e'wélala nokimela me'á. \v 22 Ne'chí oyérame kóriká, suwábaga ralámulite cha anewa 'emi. 'Emi tabilé guwana rujsúsaká, abirigá jasa napusí suwí ne'chí oyériga, 'liko 'pa rewagachi o'tomé ne 'emi. \v 23 Napu'lige cha nokisá bilena we'ká riógichi mochígame ralámuli, najátaga e'yénasa 'emi me'lináliga 'liko yati chebilena júmasawaguru. Neka 'la bijchiá aníguru, bajchabé nawamio alué napu nawale 'pa rewagáchika napurigá rió neraga 'emi ta'chó suwábichi ne nila ra'íchali beniria bochígimi we'ká riógachi jena Israeli anilichi. \p \v 24-25 › Tase majawa napu'lige cha anichi ralámuli. Ne abiénachigó cha anilime júchigó, 'lige ne'chí alarigá anésiga, alué ralámuli abiena cha animela 'emi olagá. Alarigá ju bilé benime 'yuga, napurigá alué benírame. Bilé nóchame ju napurigá wa'lula. 'Lige Belsebú anésiga ne'chí, napu aniame ju Wa'lula Suwábaga 'Yégili, alué ralámuli abiena alarigá anémala 'emi olagá. \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo chieri 'nalina majátéko \p \v 26 › Tase majawa alué ralámuli. Rekó cha nokachi rukó tabilé ma'chígichi, Onorúgameka abiena 'la etea ajtí suwábaga 'lige abé a'kinana 'ma machiboli ju suwábaga napu alué ralámuli nokogá e'yena. \v 27 'Liko tase majáwaguru. Napu'lige ne ruwichi bilé ra'íchali rukó, 'émika rawé ruipóguru. Ne ruisáká i'kilí ra'íchaga 'emi najkálichi a'bé chujká napurigá tabilé akémala uché jaré, tase majáwaguru e'wele ra'íchaga ruigá rawé galimopa jaga napurigá we'ká ralámuli akimela. \v 28 Tase majawa alué ralámuli napu uché jaré ralámuli me'agá e'yéname ju, alué ralámulika rekó me'ame ke pecha umubámalagó 'emi alawala me'á. Majáwaguru Onorúgame 'nalina napu 'la alawala 'nalina me'ame ju napu 'ma 'légana injiérnochi pame ju 'ma me'lisá. \p \v 29 › ¿'Émika ralineme ju alué oká chulugí pe bilé pésochi? Tabilé 'me najteme ju alué chulugí, O'nó Onorúgame 'we a'lá machime ju napu'lige suwichi alué chulugí. 'Lige alué chulugí suwime ju napu lisensia 'yame ju Onorúgame. \v 30 Onorúgame asíriga 'la tétiga ajtí a'pílipi gujpá 'emi mo'ólachi jágame, 'lige asíriga repume ju aminami. \v 31 'Lige alarigá tabilé majawa, Onorúgameka asíriga 'la repúmili júkuru 'emi me'tigá alué chulugí, 'émika abéchigo 'la najtékame kame me'tigá alué we'ká chulugí. \p \v 32 › Alué rió tase chijúnaga ruisá alué uché jaré ralámuli ne'chí oyérame ko, 'lige néchigó abiena 'we a'lá ruyémala Onorúgame 'pa rewagachi ajtígame alué rió ne'chí oyérame ko. \v 33 Jaré 'emi tabilé ne'chí oyérame korigá ruyésaká uché jaré ralámuli, 'liko neka tabilé machime korimela 'emi O'nó Onorúgame 'pa rewagachi ajtígame ruyea. \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo ralámuli nakomio \p \v 34 › ¿'Lacha mayé 'emi ralámuli ne nawáligo ra'mamia 'emi ralámuli jena wijchimoba nakoga ejperégame? Neka ruwí tase ra'mamia nawagó. Neka iligá nawákuru sairárimia. \v 35 'Lige bilé ralámuli bo'né o'nola sairámala. 'Lige bilé mukí bo'né eyela sairámala. 'Lige mo'lila bo'né wasila sairámala. \v 36 Alué napu bi'lénapi galírale ejperégame ju a'bópika sairámala.\f + \fr 10:36 \ft E'nesi Miqueas 7:6. \f* Alarigá ikimela napu'lige ralámuli o'wina ne'chí oyeria. \p \v 37 › Bilé ralámuli 'we galeme nisa bo'né o'nola 'lige bo'né eyela me'tigá ne'chí, 'liko alué ralámulika tabilé ne'chí oyérame nímala. Bilé ralámuli 'we galeme nisa bo'né inolá 'lige bo'né malala me'tigá ne'chí, 'liko alué ralámuli tabilé ne'chí oyérame nímala. \v 38 Bilé ralámuli tabilé e'wame napu nulá Onorúgame 'lige tabilé resí ikinálime, alueka tabilé ne'chí oyérame nímala rekó ne'chí 'yuga eyéname ke. \v 39 Alué ralámuli majame ka ne'chí oyériga, alueka tase rewimela semati raweli. Bilé ralámuli tabilé majáme ka mukigá ne'chí oyériga, alueka 'we semáriga na'támala Onorúgame 'yuga. Tabilé chéré rekó mukugé, alué ralámuli abiena 'la Onorúgame 'yuga asimela. \p \v 40 › Jaré ralámuli 'la nirásaká 'emi, pe a'chigóriga ju napurigá ne'chí niralia. Jaré ralámuli 'la nirásaká ne'chí, pe a'chigóriga ju napurigá Onorúgame niralia, alué napu 'sile ne'chí jula. \v 41 Bilé rió 'la nirasa apiépiri alué napu ruyame ju napu Onorúgame anele, 'liko alué rió asíriga 'la semati raweli narémala, a'chigóriga napurigá nareme ju alué rió napu ruyame ju napu Onorúgame anele. Bilé rió 'la nirásaká uché bilé 'we a'lá rió napu 'we a'lá sébali olame ju napu Onorúgame najkí, 'liko alué rió asíriga 'la semati raweli narémala napurigá nareme ju alué rió napu 'we a'lá sébali olame ju napu najkí Onorúgame. \v 42 Apiépiri ralámuli 'la 'yásaká pe bilé baso ba'wí ne 'yuga járome napurigá bajímala, 'we a'lá semati raweli narémala. Alueka 'we a'lá bijchiá ju. \c 11 \s1 Jena ruwimela Juani júlaligo jaré rió Esusi rukéniliga \p \v 1 Napu'lige alué Esusi 'we a'lá ruyesa alué makué oká rió Esusi 'yuga járome, alésíko alué Esusi 'ma simile we'kanami pueblo ralámuli benírisia rejcholi Onorúgame nila. \p \v 2 'Lige Juani galírale bajcháriga asigá akele Esusi 'we a'lá benirio ralámuli Onorúgame ra'ichálila 'lige 'we a'lá sa'wao nayúkame, alué Juani regá 'nátele: «Pe ye Esusi kéréko Onorúgamete julárigame napurigá gu'írimala ramué, siné kachi pe alué kéréko Kristo anilime.» Alarigá 'nátele alué Juani. 'Liko júlale jaré rió alué Juani napu aba alué Juani gompaniérola nile \v 3 napurigá regá rukémala: \p ―¿Mué ju napu nawámili nílige ramué gu'írimia, o chebiléchala ju? \p \v 4 'Lige Esusi nejele: \p ―Simasi Juani ruyewa churigá ka ra'íchali napu 'emi akele jena jipe, 'lige abiena ruyéwaká napu 'emi etewá jipe. \v 5 Ruyéwaká alué tabilé ma'chílime 'ma ku ma'chilio, 'lige sujírigame ralámuli 'ma ku 'la gayenio e'yenia, 'lige alué ralámuli amoba sa'pachí nayume 'ma ku sa'wíligo 'lige 'ma lisensia nígame ko napurigá simámala re'obachi, 'lige alué najkacholo ralámuli 'ma ku akeo, 'lige suwígame 'ma ku ajanio, 'lige tabilé nígame 'ma akea mochigo alué 'we a'lala ra'íchali Onorúgame nila ra'íchali. \v 6 'We ganíliga eté Onorúgame alué ralámuli napu tabilé guwana rujsú. \p \v 7 Napu'lige alué rió Juani gompaniérola simasa, Esusi chojkile ruyea ralámuli alarigáriga níligo Juani. Regá anile: \p ―Napu'lige 'emi 'mi alé simíbalige alé napu tabilé 'me u'kume ju, alé napu Juani asálige nawésali ruyea ralámuli 'yuga, ¿tachiri e'nemia simárupeché? ¿Pe bilé rió napuyépiri rejcholi oyérame?\f + \fr 11:7 \ft Matéoka aní: ¿Pe napurigá bilé gajsalá ko pe ekate noká ilígame? \f* \v 8 ¿Tachiri e'nemia simárukó 'liko? ¿Simáruchalá e'nemia bilé rió 'we a'lá semátiri o'páchigime? 'Emi 'la machilke alué 'we a'lá a'ká o'páchigime ralámulika alué e'wélala galílachi mochime ko. \v 9 ¿'Liko tachiri e'nemia simárupeché? ¿Bilé rió napu ruyame ju napu anele Onorúgame, alué e'nemia simaru? Ju, alué e'nemia simíbale 'emi. Aminami alueka 'we najtékame nóchali nígame júpá, me'tigá alué uché jaré ralámuli napu ruyame nílige napu anélige Onorúgame. \v 10 Pe alué Juani olagá aní alué osilí 'we 'ya nerúgame napu regá aní: \q1 Neka julámala bilé rió napurigá ralámuli ruyémala mué sebámili ko jena wijchimoba. \q1 'Lige alué 'símala gatea bowé napurigá mué sebámala alé.\f + \fr 11:10 \ft E'nesi San Lucas 1:76. \f* \m Alué Onorúgamete julárigame ka pe Juani ju. \v 11 Neka 'la bijchía aníguru: Alué Juani napu ralámuli rewarame nílige, alué ju suwábaga ralámuli me'tigá najtékame napu ekí mochí jena wijchimoba. Neka abiena ruwí bilé rió tase najtékame ko, napu'lige a'resa napurigá Onorúgame nulémala, 'liko 'we a'lá najtékame nimio Onorúgame níriga me'tigá Juani nochálila. \p \v 12 › Napusí Juani we'ká ralámuli benírasa, we'ká ralámuli cha nokame sairuga mochí napu nulá Onorúgame. 'Lige 'ma na'minánili alué nulalí\f + \fr 11:12 \ft Siné kachi ye bersíkulo regá anime kéré: Napusí Juani we'ká ralámuli benírasa, we'ká ralámuli 'we najkí napurigá Onorúgamete nulewa. \f* (Alué ralámuli ju napurigá bo'á go'lechi uchúkame. Napu'lige nawame ju bo'elo i'pumia, júmaka buyame ju.) \v 13 Suwábaga ralámuli 'we 'ya mochígame napu ruyame nile napu anile Onorúgame, 'lige abiena alué Moisesi nila ra'íchali, ruwile churigá nímili níliga alué Juani ralámuli rewarame ba'wichí jáwaga. \v 14 Alué ralámuli anime ke uché bilé napurigá Elíasi\f + \fr 11:14 \ft Alué Elíasika napu 'we 'ya bejtégame nile ruyame nile napu anele Onorúgame ta'chó ochérachi Juani. \f* nawamio. Neka aníguru alué Juani ko alué Elíasi ju napu nawámili níligo. \v 15 'La najkégame níriká napurigá akiboa, asíriga 'la gepúlime júkuru. \p \v 16 › ¿'La chieti alué ralámuli jipe mochígame? Pe alué okaná chojkégame kuchí 'kuchi kárékuru napu mochime ju alé we'ká riógachi nasípami re'ea, napu re'énilime ju uché jaré 'yuga, napu regá aneme ju alué uché bilena chojkégame kuchítiri napu re'eme ju: \v 17 «Bucheru alué baká napurigá 'emi yawimela, tabiléchigo yawíkó 'emi. 'Lige 'we sewékame wiká wikaráruturu, 'lige 'emi tabilé nalákuru.» \v 18 'Lige nawákuru Juani alué napu tabilé we'ká tábiri go'yame nílige, tase napurigá uché jaré ralámuli, 'lige aminami tabilé bajime nílige alué i'wilí ba'wila rekútame 'lige regá aneme júkuru alué ralámuli jipe mochígame: «Alueka pe u'kuchípala remónisi ajchágame ju.» \v 19 'Lige nawákuru alué Onorúgamete julárigame 'pa rewagáchika, 'lige suwábaga go'ame go'yame júkuru napu ekí go'yame ju ralámuli jena wijchimoba mochígame, 'lige abiena bajime júkuru alué i'wilí ba'wila rekútame. 'Lige regá anéguru ralámuli: «Alueka 'ma rasíriga go'yame júkuru, 'lige aminami asíriga bajime júkuru, 'lige aminami 'we a'lá amigo ju ralámuli 'yuga enomí goblálome 'lige chejaré ralámulitiri alué 'we resítiri sulégame.» 'Wéchigo 'la ma'chígime néréko 'we a'lá benégame ko Onorúgame, 'we a'lá ma'chígime nérékuru 'ma 'la we'ká ralámuli sa'wáligo. Suwábaga a'lá sébali olame nile. \s1 Jena ruwimela Esusi ená anéligo alué chátiri ralámuli \p \v 20 'Liko Esusi chojkile ená anea alué cha nokame ralámuli alé we'ká riógachi alé napu 'yólige we'ká nayúkame alué Esusi. Ená anele pecha a'réligame alué chátiri nóchali. Regá anele: \p \v 21 ―¡Resía 'emi ralámuli Korasini anilichi ejperégame! ¡Resía 'emi ralámuli Betsáira anilichi ejperégame! Neka 'we a'lá sa'wigéturu alé ejperégame ralámuli Onorúgame a'walílate napu tabilé 'wesi ralámuli gayéname ju alarigá sa'wá, 'lige 'emi abirigá tabilé a'réturu alué resítiri nóchali. Ralámuli 'ya ejperégame alé Tiro anilichi ejperégame 'lige Sironi anilichi ejperégame abiena asíriga 'we cha nokame ralámuli kéturu. Ne 'we a'lá sa'wasa alué ralámuli alé, 'lige o'pachátimituru alué o'pacha 'we chajótigame, 'lige mochíbimituru bilena najpisochi napurigá machimela ralámuli 'ma a'réligo alué chátiri 'nátili. \v 22 Napu'lige seba raweli gastigo narémichi 'emi ralámuli Korasini ejperégame 'lige Betsáira ejperégame, a'lige rawé 'emi ralámuli uché rajpé a'wágame gastigo narémala me'tigá alué ralámuli cha nokame alé Tiro ejperégame 'lige Sironi ejperégame. \v 23 'Emi ralámuli Kapernaumi anilichi we'ká riógichi ejperégame, ¿'émika 'la bijchiá bijchigi 'pa rewagachi moinamio 'emi? Onorúgameka tabilé alarigá 'nata. 'Émika wamí 'légana injiérnochi simámili júkuru. Neka alé we'ká riógichi 'emi ejperélachi asíriga 'la sa'wigéturu ne nayúkame, 'émika tabiléchigo a'rélekó alué chátiri 'nátili. Alué chátiri ralámuli 'ya ejperégame Soroma anilichi we'ká riógichi, etésaká aliena 'la umébigo ne sa'wá ralámuli, 'ma a'rémitibá alué chátiri 'nátili, 'lige bijí 'la we'ká riólimiturubá alé we'ká riógichi Soroma anilichi. \v 24 Neka anéguru 'emi ralámuli Kapernaumi anilichi we'ká riógichi ejperégame, napu'lige raweli sebasa napurigá Onorúgame wanápamia chátiri 'nátame ralámuli (gustisia olámala), uché rajpé a'wágame gastigo narémala me'tigá alué ralámuli napu Soroma anilichi ejperégame nílige. \s1 Jena ruwimela Esusi aníligo nejkúrimio napurigá 'la resíbamala ralámuli \p \v 25 'Liko regá anile Esusi: \p ―Mué O'nó Onorúgame, mueka asíriga wa'lú júkuru 'lige mueka rewagachi nulame júkuru, 'lige aminami jena wijchimoba. Neka 'we a'lá ra'íchame ju mué olagá, mueka tabilé lisensia 'yale alué ralámuli riólame napurigá námamala alarigá ko mué, alué ralámuli napu 'nátame ju a'bopi 'we a'lá ejpénigime ko. Mueka 'wéchigo a'lá gu'írame júkó alué ralámuli tabilé riólame napurigá námamala churigá ko mué. Ralámuli alué tabilé riólame ka, alueka 'we listo ju, alueka 'la 'we a'lá námaka akeme ju. \v 26 Mué O'nó Onorúgame, alarigá ju. Alarigá newigá ganílame ju mué. \p \v 27 'Lige Esusi anile: \p ―Ne O'nola suwábaga 'yáturu ne'chí nóchali, 'nátili 'lige a'walí. Tase 'wesi machí churigá ko Onorúgame Inolá, pe O'nó Onorúgame 'la machí. 'Lige tabilé 'wesi machí churigá ko Onorúgame, pe alué Onorúgame Inolá 'la machime ju churigá ko O'nó Onorúgame. Ne, Onorúgame Inolá, 'we gu'írame ju ne uché jaré ralámuli napu ne najkí napurigá alué uché jaré ralámuli 'la námamala churigá ko Onorúgame. \v 28 Suwábaga 'emi napu ekí 'we resibaka mochí we'ká 'nátaga, jeka simasi, ne 'la nejkúramala napurigá 'emi 'la resíbamala. \v 29 'La eliwa ne napurigá ne 'símala benira, 'liko napurigá oká oisí bulurúgame nímala ramué araro banasuka e'yénigime, siné kachi 'la benimela nóchali ne benírichi. Neka 'we i'kilí ju. 'Lige aminami tabilé riólame ju ne. Ne'chí 'yuga beniáká 'la tabilé we'ká 'nátame niwa, neka alé asimémpá 'emi gu'íria. 'Lige aminami asíriga 'la resíbapua. \v 30 Ralámuli ne'chí 'yuga nóchameka asíriga 'la ganíliga mochímala. Tabilé bejtégame ju ne'chí 'yuga nochalia. \c 12 \s1 Jena ruwimela Esusi 'yuga járome rijpúniligo ri'ligó bilé rawé resíbulichi \p \v 1 A'kinana bilé rawé resíbalichi ri'ligó echégachimi eyénale Esusi alué bo'né 'yuga járome 'yuga. 'Lige alué bo'né 'yuga járome e'luíle 'lige rejpúnele ri'ligó mulalá 'lige go'ale rakala mojsika. \v 2 Napu'lige bariseo etesa alieti, anele Esusi: \p ―'We a'lá e'né alué mué 'yuga járome. Jipe rawé resíbilichi júkuru tabilé nochálichi ju, pecha rijpunálime júkó ri'ligó. \p \v 3 'Lige Esusi anele alué bariseo: \p ―¿Tacha leérame ju 'emi osilichi napu ruyame ju churigá 'síligo alué 'ya bejtégame rió Rabí anilime napu'lige Rabí e'luísa 'lige aminami alué ralámuli Rabí 'yuga e'yéname nílige? \v 4 Alueka alé Onorúgame galílachi bajkile 'lige baní o'tole Onorúgame kógilime alé pachá Onorúgame galílachi mochígame. Alué Rabika 'lige alué ralámuli Rabí 'yuga e'yéname go'ale alué baní, tabilé lisensia nígame nile napurigá go'mela alué baní, pe baleka 'la lisensia nígame nile. \v 5 ¿Tabilé siné leérame ju 'emi alué apeli napu chujkú Moisesi osilila, balé tabilé resíbame ko bilé rawé resíbilichi? Abirigá pecha resítiri júkó rekó alué balé noche bilé rawé resíbilichi. \v 6 Neka aníguru, napu ne nulá abé najtékame ju me'tigá alué Moisesi nila nulalí. \v 7 'Émika pecha 'la námaka leérame júkó alué Onorúgame nila ra'íchali. Regá aní Onorúgame nila ra'íchali: «Neka najkí napurigá 'emi 'we na'temaka etémala uché jaré ralámuli, tase pe ajágame me'liame najkí ne ne'chí kógilime.» 'Emi 'we a'lá námasaká 'liko pecha chojkila neraga che'wámiko alué ralámuli tabilé resí nokágame, \v 8 napugiti ne kame Onorúgamete julárigame 'pa rewagáchika napurigá rió neraga wa'lula kame ne resíbalichi rawé. \s1 Jena ruwimela Esusi sa'wáligo bilé rió gajpóligame sekégame resíbulichi rawé \p \v 9 'Lige Esusi uchéchigo bilena simile, simile bilé u'tá re'obá ilígichi «sinagoga» anilime. \v 10 'Lige alé asale bilé rió bilena sekala sujírigame sekégame, 'lige alemi jale jaré bariseo 'lige rukele pe machináliga choniá anirá alué Esusi, nejiwa olale se'wináriga anisáká. Regá rukele: \p ―¿'La ju napurigá bilé rawé resíbilichi 'yowa nayúkame? \p \v 11 'Lige Esúsika nejele: \p ―Bilé rawé bilé bo'á wijchisá 'emi bujkula bilena rejkolíchimi bilé rawé resíbilichi, ¿'Lacha ta ma'chí pámala 'we 'emi na'temaka? \v 12 ¿Tacha abé najtékame júkó bilé ralámuli me'tigá bilé bo'á? Bilé ralámulika uché rajpé najtékame júkuru me'tigá bilé bo'á. 'Liko abiena 'la ikiáréleke napurigá 'yowa ralámuli nayume bilé rawé resíbilichi. \p \v 13 'Liko Esusi anele alué nayume: \p ―'Ma ku wajchinábá seká. \p Napu'lige wajchinasa 'ma ku sa'wile. \v 14 'Liko bariseo ma'chige simíbale 'lige chojkile ra'icha a'boi churigá 'la nítiká me'liá Esusi. \s1 Jena ruwimela Onorúgame ra'ichálila 'we a'lá ruwíligo 'ya churigá 'simio Esusi \p \v 15 Napu'lige Esusi machisá me'libólikó bariséote, 'liko Esusi yati simile. 'Lige simisá asíriga we'ká ralámuli najátele guwana. 'Lige Esusi 'we 'yole ralámuli nayume napu alemi e'yénale alemi guwánami, \v 16 'lige 'we anile ralámuli napurigá ralámuli tabilé ruwimela chieri ko bo'né, \v 17 napurigá 'la sébali ikimela napurigá ruyélege Onorúgame alué abé 'ya bejtégame rió Isaíasi anilime napu ruyame nile napu Onorúgame anélige ta'chó ochérachi Esusi. Anile: \q1 \v 18 'We a'lá e'nésibá. \q1 Ye júkuru ne 'yuga nóchame. \q1 Yeka ne cha'píturu ne bo'né. \q1 Neka 'we galé ye rió, \q1 asíriga ganíliga ajtí ne ye rió 'yuga. \q1 Neka ne alawala 'yama oláguru. \q1 'Lige alué 'símala suwábaga chojkégame ralámuli ruyea \q1 alué napu ne najkí. \q1 \v 19 Alueka tabilé resí animela, \q1 nibilé e'wele ra'ichámala, \q1 nibilé sinámala \q1 alemi napu we'ká riógachi ju. \q1 \v 20 Alueka 'we a'lá niraga etémala \q1 alué ralámuli tabilé nígame \q1 napu tabilé gayéname ju bo'nepi nemía. \q1 Alueka abisibi 'we nulámala \q1 napusí 'ma a'lá sébali olá ralámuli napu nulá Onorúgame. \q1 \v 21 Suwábaga chojkégame ralámuli jena wijchimoba mochígame \q1 'we a'lá bijchígimala 'we a'lá gu'írimia alué.\f + \fr 12:21 \ft E'nesi Isaías 42:1-4. \f* \s1 Jena ruwimela bariseo ruwíligo Esusi Remónisi a'walila nígame ko \p \v 22 'Liko Esusi bilé rió tabilé machílime o'tóleru, 'lige aminami tabilé gayéname nile alué rió ra'icha, u'kuchípala remónisi ajchágame rió nile. 'Lige Esusi 'ma 'yóole, 'liko 'ma ma'chílile, 'lige aminami 'ma gayénale ra'icha. \v 23 'Lige alué ralámuli napu najátale Esusi rukele a'bopi napurigá majáganti neraga: \p ―¿Ye jule Esusi Rabí rijimala, alué napu ramué gu'írimili ju? Tabilé machirúbá. \p \v 24 'Lige alué bariseo akisá alanichi alué ralámuli, 'lige anile: \p ―Napu'lige buyana u'kuchípala remónisi ye rió, pe alué u'kuchípala remónisi o'nola nejílala a'walite buyáname ju, alué u'kuchípala remónisi o'nola napu Belsebú anilime ju 'lige aminami Satanasi anilime ju. \p \v 25 Esusi 'we a'lá machile alieti 'nata mochigo alué bariseo, alekeri anele: \p ―Bilena ejiro pe a'bopi na'áwasa ralámuli, 'liko tabilé sirbe nímala alué ejiro. Abiena a'chigóriga ju ralámuli we'ká riógichi mochígame, abiena alarigá 'ínili ralámuli bilena galírale rijimá we'kaka napuíka riógame nisa 'lige pe na'áwame nisa a'boi, tabilé gayéname ju bilé tábiri nóchali newá. \v 26 'Lige alué Satanasi ma'chí pasa alué u'tabela remónisi, ¿'lacha a'wálimalawé alué Satanasi alarigá 'sísaká? Tabilé gainámala bo'né nila nóchali newá. \v 27 'Lige ne ma'chí pame nísaká alué u'kuchípala remónisi Belsebú a'walílate, ¿chieri 'yame júkó a'walí alué 'emi gompaniérola napu'lige buyáname ju alué u'kuchípala remónisi? Remónisi nejime júlé. 'Émika tabilé remónisi 'sime kóríguru. 'Liko tabilé machigá aní 'emi ne'chí chojkila neraga che'wáa. \v 28 Neka Onorúgame Alawala a'walílate buyáname júkuru u'kuchípala remónisi. Yeka pe aniame ju Onorúgame 'ma nulá ajtigó jena. \p \v 29 › Bilé rió tabilé gainámala chigoa bilé rió a'wágame galílachi, alué rió a'wágame tabilé buluruga asisáká. Napu'lige alué rió buluruga ajtígichi, a'liko 'la gainámala tábiri chigoa.\f + \fr 12:29 \ft Onorúgame Alawala 'ma bulugá ajchale Remónisi, alekeri 'la gayena ne u'kuchípala remónisi buyana. \f* \p \v 30 › Tabilé ne'chí oyérame ka pe ne saíla ju. Tabilé nejkura mochime ka alué oyérame ralámuli bailichi, alueka mejká jula mochime ju alé napu ne ajtí, napurigá olí bo'á majárime ju. Alarigá ju alué ralámuli. \p \v 31 › Abiena ruimé ne bilé ra'íchali: Onorúgameka 'la e'kame júkuru suwábaga alué chátiri ra'íchali napu ra'íchame ju ralámuli, nobi tabiléchigo e'kame júkó alué ralámuli napu 'we resí anegá ra'íchame ju Onorúgame Alawala olagá. \v 32 Jaré ralámuli 'we gawéliga ra'ichasa Onorúgamete julárigame 'pa rewagáchika olagá, Onorúgameka abiena 'la e'kámala alué ralámuli. Onorúgame Alawala gawéliga ra'ichásaká, 'liko Onorúgameka tabilé siné e'kámala. Tabilé siné e'kámala jipe jena wijchimoba nibilé abé i'libeko napu'lige mukusuga.\f + \fr 12:32 \ft Esúsika ne'ocha alué ralámuli aníligame Remónisi alawala ajchágame ko alué. \f* \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo bilé rojá 'we a'lálaká a'ká rakeme ko \p \v 33 › 'We a'lá repúpua bilé rojá 'liko 'la a'ká rakémala. Bilé rojá tabilé a'lá repútigame, alueka tabilé a'ká rakémala. Rakala e'néniga machiame júturu pala 'la ka alué rojá o tabilé 'la ko ma. \v 34 ¡'Émika pe napurigá sinowí 'kúchila júkuru! 'Émika asíriga cha nokame ralámuli júkuru, 'lige ¿'lacha a'ká ra'íchali ra'ichámiliwé 'emi, pe cha nokame ralámuli ke? \v 35 Bilé rió 'we a'lá 'nátame ka 'we a'lá ra'íchame júkuru, alué rioka 'wéchigo a'lá 'nátame nímime. Bilé rió tabilé a'lá 'nátame ka, alué rioka tabilé a'lá tábiri ra'íchame júkuru, alueka pecha a'lá 'nátili 'nátame nímime. \v 36 Neka aníguru, napu'lige raweli sébasa napurigá Onorúgame gustisia olámala, a'pílipi rió neraga ruimeli ju cha anigá eyéniligó. \v 37 Mué ra'ichálila 'we a'lá nejkúrisa napurigá tabilé narémala gastigo 'we a'lá a'ká nísaká alué ra'íchali. Tabilé a'ká nísaká alué ra'íchali, 'liko mué wa'lú gastigo narémala. \s1 Jena ruwimela alué cha nokame ralámuli Esusi owíligo napurigá Esusi 'we a'lá semátiri tábiri newámala \p \v 38 'Liko jaré bariseo 'lige jaré Moisesi nila nulalí benírame anele Esusi: \p ―Mué rió Onorúgame nila ra'íchali benírame, ramueka 'we eténili alué 'we semátiri tábiri newachi mué,\f + \fr 12:38 \ft E'nesi 16:1. \f* alué napu ta'wesi rió gayéname ju newá. \p \v 39 'Lige Esúsika anele: \p ―Ye 'we i'nílime ralámuli, tabilé sébali olame napu najkí Onorúgame 'la sébali olámirisá, rejoa aníguru napurigá ne newámala 'we semátiri tábiri napu tabilé gayéname ju ralámuli. Neka tabiléchigo newámalagó napurigá 'emi 'la machimela. Pe bi'lepi tábiri newámala ne abé i'libeko, pe alué napu ne newámili ju pe aba alieri nímala napu ikílige alué 'ya bejtégame rió napu ruyame nile napu Onorúgame anele, Jonasi anilime. \v 40 Alueka ro'chí rojpálichi asálekurú bakiá rawé 'lige bakiá rukó, alué wa'lú ro'chí napu wa'lú ba'wichí oyame ju. Alarigá ikimela alué Onorúgamete julárigame 'pa rewagáchika, pachá jena gawichí bo'imela bakiá rawé 'lige bakiá rukó. \v 41 Alé we'ká riógichi napu Jonasi rejcholi nejile, aleka Nínibe anilichi nile. Napu'lige alué ralámuli akisá alé alué rejcholi, 'la a'rélekuru alué chátiri 'nátali 'nata. Napu'lige 'emi ruyechi ne ye rejcholi, 'émika tabilé a'reme júkuru alué chátiri 'nátali 'nata. Neka abéchigo wa'lú najtékame júkuru me'tigá alué Jonasi. Napu'lige seba raweli napu Onorúgame gustisia olámala alué ralámuli chátiri 'nátame, 'liko alué ralámuli Nínibe mochígame chojkila neraga che'wámala 'emi tabilé ku guwana 'nátame koriká. \v 42 Napu'lige sebasa raweli gastigo (juicio) narémichi ralámuli jipe ejperégame, alué wa'lula mukí napu nulame nile alé Saba anilichi napu 'we 'ya bejtégame nile ku ajánamala a'lige rawé, 'lige ra'ichámala sairúgame neraga alué ralámuli jipe ejperégame olagá. Alué mukika napu'lige bijí ajagá asigá 'we mejkaka nawálekuru gepumia alué Salomoni nila rejcholi 'we benegá ra'íchame, 'lige jipe jena ajtíkuru ne napu abé benegá ra'íchame ju me'tigá alué Salomoni, 'lige 'émika tabilé gepúnili ne nila rejcholi. \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo tabilé 'la ko alué chátiri nóchali a'rilía tabilé Onorúgame 'yuga 'nátame níriká \p \v 43 › Napu'lige alué u'tabela remónisi ma'chínasa bilé ralámulichi jami wakígichimi simime júkuru 'yásiga bilena 'we a'lá suérikáchi resíbamia, nobi tabiléchigo rewame júkó. \v 44 'Liko regá anime ju: «Ku simé ne napu ajtí alué rió napu ne galila nílige, 'lige ku pachágana bajkimé ne, alé pacháganaka ne galílachi kame.» 'Lige ku alé sébaga 'we a'lá bi'wigá ilígame eteme ju abé 'la gatérigime pechítigame, (pe tabilé che'sime neraga etéwili ju alué rió. Abirigáchigo tabilé ajchágame kéréko Onorúgame Alawala pachágana sulachí.) \v 45 'Liko alué u'tabela remónisi chéchigo gichao u'kuchípala remónisi, abéchigo enátiri napabume ju, 'lige suwábaga alué lakí remónisi alé pachágana alué riochi mo'ime ju. 'Lige alué rioka abéchigo cha nokame nímala me'tigá bajchabé rawé. Alarigá ikimela ye ralámuli tabilé a'ká. Pe i'sínimi a'reme júkuru 'emi alué chátiri nóchali, 'lige 'emi tabilé ajchágame nísaká Onorúgame Alawala a'kinana rawé, abéchigo cha nokame gainámala 'emi. \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo chieri ko eyela 'lige bonila 'lige waíla \p \v 46 Napu'lige Esusi bijí ra'icha ilígichi ralámuli 'yuga, sébale Esusi eyela 'lige suwábaga alué nasípasi bonila 'lige nasípasi waíla alé ma'chige. 'Lige ma'chige jale Esusi 'yuga ra'ichánilia. \v 47 'Lige bilé rió anele Esusi: \p ―Mué eyela 'lige mué bonila 'lige mué waíla ma'chige jawí, mué si ra'ichánilirí. \p \v 48 'Lige Esusi anele alué napu simile ruimea: \p ―¿Chieri júkó ne eyela, chieri júkó ne bonila 'lige ne waíla? \p \v 49 'Liko e'nénele alué oyérame, 'lige majoga regá anile: \p ―Ye ne 'yuga járome ralámuli júkuru ne eyélaka 'lige ne bonila 'lige ne waíla. \v 50 Apiépiri napu ekí 'la e'wame ju napurigá nulá ne O'nola Onorúgame, alué napu 'pa rewagachi ajtí, suwábaga alué júkuru ne bonila 'lige ne waíla 'lige ne eyela. \c 13 \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo bilé tétali rejcholi bilé rió ri'ligó weroka echame \p \v 1 A'lige rawé Esusi 'ma simile alé galírale asigá 'lige 'mi wa'lú ba'í ilígichi suwékimi asíbale. \v 2 'Lige asíriga we'ká ralámuli napuíle alé napu asale Esusi. 'Lige alekeri alé bárkochi 'mole Esusi, 'lige suwábaga ralámuli alé ba'wichí suweke jale. \v 3 'Liko Esusi chojkile ralámuli beniria we'ká tétali rejcholi. Regá anele: \p ―Bilé rió ri'ligó echimea simile weroka. \v 4 Jaré pe u'kabi talí boichimi rujsule. 'Lige chulugí jsile, 'lige 'ma go'ale alué ri'ligó. \v 5 'Lige jaré talí pe 'we rejtérale rujsule, tabilé 'me wa'lú ajtígichi we'é, 'lige yati ya'wile. \v 6 'Lige rayénilite 'ma wakíbale alué ri'ligó ya'wisá, pecha re'lé nawégame níligame. \v 7 'Lige jaré asíriga ro'rúgachi rujsule wejchá jágichi. 'Lige 'ma 'yale alué wejchá sawala, 'liko tabilé gayénale alué ri'ligó e'wele o'chera. \v 8 'Lige jaré talí 'we a'lá we'égachi rujsule, 'lige alueka 'we a'lá ya'wile 'lige asíriga 'la 'wíliru. Jaré ri'ligó mulalá bilé siento ri'ligó rakele. 'Lige jaré usánisa makué rakele. 'Lige jaré baisá makué rakele. \v 9 'Emi 'la najkégame níriká napurigá akiboa, asíriga 'la gepúlime júkuru ye ra'íchali. \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo chonigá tétilite benírame ko ralámuli \p \v 10 'Liko alué Esusi 'yuga járome a'bé mochíbale napu asale alué Esusi, 'lige regá anele alué Esusi: \p ―¿Chonigá alarigá anéché mué alué ralámuli alué tételite peka 'la námame kachi alarigá ra'íchachi mué? \p \v 11 'Lige Esúsika anele: \p ―'Émika 'we a'lá ma'chígime ruyémala ne napu tabilé námale 'emi. 'Lige uché jaré ralámulika tabilé 'la ma'chígime ruyémala ne, napurigá alué ralámuli tabilé pe'tá námaka ejtebímala rekó 'we a'lá akee 'lige rekó 'we a'lá etee. \v 12 Alué napu 'la námame ju bilé ra'íchali rejcholi ruilía churigá nulame ko Onorúgame, Onorúgameka uché rajpé 'yámili ju 'nátili. Alué napu tabilé námame ju 'lige tabilé beninálime ju Onorúgame tabilé lisensia 'yámala napurigá benimela, 'liko alué u'kabi napu námame ju 'ma we'kuámala. \v 13 Alekeri alarigá ra'icha ne, napugiti alueka rekó 'la etee, tabilé eteme kame, 'lige aminami rekó 'la akeme ke, tabilé akeme kame, 'lige aminami tabilé námame rekó 'la akeme ke. \v 14 Alarigá ikíbá napurigá sébali ikimela napu anele Onorúgame 'ya alué rió Isaíasi anile. Regá anele: \q1 Rekó akeme ke Onorúgame nila ra'íchali, \q1 tabiléchigo námame júkó. \q1 Rekó 'we a'lá eteme ke, tabiléchigo námame júkó. \q1 \v 15 Jipe ejperégame ralámulika tabilé a'lá 'nátame ju, \q1 'ma na'ole najkala \q1 'lige 'ma busílatiri 'ma na'ole \q1 napurigá tabilé etémala \q1 'lige napurigá tabilé akimela, \q1 'lige napurigá tabilé 'la námamala alué, \q1 napurigá tabilé ku smela, \q1 'lige napurigá 'yómala ne.\f + \fr 13:15 \ft E'nesi Isaías 6:9-10. \f* \p \v 16 › Onorúgame 'we ganíliga ajtí napugiti 'emi 'we a'lá ma'chílime buségame kame, 'lige aminami 'we a'lá akeme najkégame kame 'emi. \v 17 Neka 'la bijchiá aníguru. Asíriga we'ká mochile 'we 'ya alué napu ruyame nile napu Onorúgame anele, 'lige aminami asíriga we'ká ralámuli 'we a'lá, 'lige asíriga eténilie ye tábiri napu 'emi etiá jipe, tabiléchigo etéliko 'lige aminami asíriga gepúnilituru alué ye ra'íchali napu 'emi gepua mochí jipe, pecha i'téligime ye ra'íchali. \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo alué tétali alué rió ri'ligó echágame \p \v 18 › 'We a'lá gepuwa chonigá anime ko alué tétali bilé rió echame ri'ligó. \v 19 Ralámuli alué ra'íchali gepume, alué napu ruyame ju alarigá nulame ko Onorúgame ralámuli alawálachi, 'lige pe tabilé námame ju, pe napurigá alué talí napu boichimi rujsule alarigá ju 'emi. Nawame ju Remónisi 'lige 'ma bujeme ju pe'kabi ra'íchali napu 'la námale. \v 20 Alué talí napu rejtérale rujsule, alueka pe napurigá ralámuli ra'íchali gepume 'we semáriga, pe alarigá ju, \v 21 nobi tabiléchigo 'la re'lesi nawégame júkó, tabilé we'lisi oyérame ju Onorúgame. Napu'lige ralámuli cha anisá alué ralámuli olagá, 'we gawélesa Onorúgame oyérame kóriká, 'liko alué ralámulika 'ma a'reme ju alué 'we a'lá ra'íchali oyeria. \v 22 Alué talí wejchégichi rujsúkame ka, alueka pe napurigá ralámuli pe tábiricho 'we korume pe alarigá ju, alué ralámuli napu 'we korume ju o'pacha, go'ame 'lige aminami enomí. 'Liko 'ma a'reme ju Onorúgame ra'ichálila oyeria. \v 23 Alué talí 'we a'lá we'echi echerúgime ka, alueka ju napurigá ralámuli Onorúgame ra'ichálila gepume, pe alarigá ju. 'Lige 'we a'lá námame ju alué ralámuli, 'lige asíriga 'la e'wame ju napurigá aní Onorúgame nila ra'íchali. Jaré alué ralámuli napurigá ri'ligó mulalá, alué napu bilé siento rakégame ju, pe alarigá ju. 'Lige jaré napurigá usánisa makué rakégame, pe alarigá ju. 'Lige jaré napurigá baisá makué rakégame, pe alarigá ju. \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo Remónisi bo'né gompaniérola mo'áligo alé Onorúgame oyérame ralámulichi \p \v 24 Esusi uché bilé tétali ruwile, regá anile: \p ―Napu'lige ralámuli 'la oyérasa napurigá nulá Onorúgame, pe napurigá bilé rió ri'ligó echágame 'we a'lá we'é bo'ígichi, pe alarigá ju. \v 25 Napu'lige gojchigá bi'tígichi, sairúgame bajkile alemi echerúgichi 'lige alé echale alué chátiri gajsalá rakala. 'Lige napieri ri'ligó alieri ya'wime nile alué gajsalá. 'Lige 'ma simile alué sairúgame alué gajsalá rakala echisá. \v 26 Napu'lige ri'ligó o'chérasa, 'ma mulele alué ri'ligó, a'lige kulí ma'chí néréle alué chátiri gajsalá nerugo alé ri'ligó echégichi. \v 27 'Liko nóchame alé ri'ligó echégichi, simíbale ruyemia alué ri'ligó echágame. Regá anele: «Mué, ¿'la a'ká ke alué talí napu mué echálige? ¿Kócheka ma'chínalepeché alué chátiri gajsalá?» \v 28 'Lige anile ri'ligó echágame: «Bilé sairúgame nokálegeréko alieti echá.» 'Lige alué nóchame rukele alué ri'ligó echágame rió: «¿Pala simawa alué chátiri gajsalá bo'naboa?» \v 29 'Lige anile alué rió ri'ligó echame: «Tase, pecha 'la nímalawé, pe ri'ligó 'yúriga bo'nuímaleké. \v 30 Pe a'réwagó napurigá ri'ligó 'yuga o'chéramala. Napu'lige 'wílichi ne bo'né nulémala ralámuli nóchame napurigá rojániga napabúmala alué chátiri gajsalá, 'lige bulugá ro'igá e'kósamala. 'Lige ri'ligoka abé nujubá gatewa rekóachi.» (Alué chátiri gajsalaka pe napurigá Remónisi gompaniérola ju.) \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo chukime ka ralámuli napu'lige o'wina oyeria \p \v 31 Esusi abiena ruwile uché bilé tétali. Anile: \p ―Napu'lige Onorúgame chojkichi nulá ralámuli alawálachi, pe napurigá gilibá a'lásini echerúgime 'we a'lá we'echi, pe alarigá ju. \v 32 Asíriga u'kichí ju alué talí a'lásini rakala, 'lige asíriga e'wele ochérame ju alué gilibá ya'wisá, me'tigá alué ri'ligó. 'Lige chulugí jsime ju 'lige alé kábame ju.\f + \fr 13:32 \ft Alé Israélika alué gilibá a'lásini 'we 'ya nerúgame 'we re'pá jágame ochérame nile alué gilibá a'lásini. \f* \p \v 33 'Lige uchéchigo bilé tétali ruwile Esusi ralámuli beniria. Regá anile: \p ―Napu'lige Onorúgame chojkichi nulá ralámuli alawálachi a'chigóriga ju napurigá bilé mukí napu 'wile pe'tá kawali, napu ba'raga ro'ele alé arínachi 'lige alué kawali ba'rárigame bochígimi nabale alué arínachi. \p \v 34 Esusi pe tétalicho ra'íchale ralámuli 'yuga, pe alarigacho ruyele. \v 35 Alarigá ra'íchale Esusi napurigá 'la alarigá ikimela napurigá anile alué 'ya ajtígame rió napu ruyame nile napu Onorúgame anele. Regá anile alué rió: \q1 Pe tétalicho ruyema ne ralámuli. \q1 Regá ruyema ne ralámuli alué ra'íchali \q1 napu 'we nóchali kame ju námalia. \q1 Napusí Onorúgame newálige ye gawí, \q1 ralámulika tabilé námale ye tétali. \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo choniame ka alué ri'ligó tétali 'lige alué gajsalátiri \p \v 36 'Lige Esusi 'ma ku júlale suwábaga ralámuli napu mochile alemi, 'lige bajkile alé pachá galírale 'lige alué 'yuga járome anele alué Esusi: \p ―Mué Wa'lula, ruyérigó ramué choniame ju alué gajsalá ri'ligochi jágame. \p \v 37 'Lige anile Esusi: \p ―Alué napu 'we a'lá talí echame ka, alueka pe Onorúgamete julárigame ju 'pa rewagáchika. \v 38 Alé we'échika napu echale alué talí echame, aleka pe napurigá wijchimoba ju. Alué 'we a'lá talí aniáká, alueka pe ralámuli 'we a'ká ralámuli aniame ju, alué napu 'la a'reme ju napurigá Onorúgame nulámala. Gajsalá aniáká alueka pe ralámuli Remónisi oyérame aniame ju. \v 39 Alué sairúgameka napu echale alué chátiri gajsalá, alueka pe Remónisi kéré. 'Lige alué 'wílime aniáká, alueka napu'lige gawí amulí suwíbachi aniame ju. 'Lige alué 'wime aniáká, alueka santo ánjeli aniame ju. \v 40 A'chigóriga napurigá oliame ju alué chátiri gajsalá, a'chigóriga oláwili ju alué Remónisi oyérame napu'lige ye gawí suwíbachi. 'Emi 'we a'lá machí pe na'ichí 'lúlime ko alué chátiri gajsalá. \v 41 Alué rió Onorúgamete julárigame 'pa rewigáchika, alueka santo ánjeli nulémala napurigá a'miná 'lúmala alué chátiri ralámuli jena wijchimoba mochígame, alué napu chátiri 'nátili 'yame ju uché jaré ralámuli, alé napu Onorúgame nulame ju. \v 42 'Ma na'ichí 'lúpua. 'Lige alué chátiri ralámuli nalá mochímala 'we resí níliga, 'lige majaga.\f + \fr 13:42 \ft Mateo anile: «Chi'námala ramelá.» \f* \v 43 'Liko ralámuli 'la sébali olame napurigá nulá Onorúgame, alueka napurigá Onorúgame alarigá nímala. 'Émi ralámuli 'we a'lá najkégame níriká, 'la 'we a'lá gepuwa ye ra'íchali. \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo Onorúgame nulachi 'we najtékame ko \p \v 44 › Napu'lige Onorúgame 'we a'lá semáriga nulachi ralámuli alawálachi, pe napurigá enomí we'echi tótigame, alarigá ju. Bilé rió we'ká enomí tótigame rewisá, abajá nasosa we'ete o'póliga. 'Liko asíriga ra'sáligá asimela alué rió, 'ma simela ralinemia suwábaga tábiri napu ekí tábiri nígame ju bo'né. 'Lige alué enomite ralimela alué gawí napurigá bo'né niga neraga asimela alué enomí. \p \v 45 › Abiena napu'lige Onorúgame 'we semáriga nulachi ralámuli alawálachi, pe a'chigóriga ju napurigá bilé rió ralinega nóchame, rejté 'yaga eyéname alué 'we rojsákame re'wame ba'wichí nerúgame napu «perla» anilime ju yolí ra'íchaga. \v 46 Napu'lige rewisá bilé 'we a'lá jino rejté «perla» alué napu 'we najteme ju, 'lige alué rioka ralinémala napu ekí tábiri ni bo'né, 'lige alué enomite ralimela alué 'we jino rejté. ¿Pala 'la námata 'emi ye tétali? \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo Onorúgame ralámuli wanápimio alué tabilé a'ká 'we a'ká ralámulichi mochígame \p \v 47 'Lige Esusi uchéchigo bilé tétali ruyele ralámuli churigá nulamio Onorúgame ralámuli 'yuga. Regá anile: \p ―Pe napurigá bilé morali ro'chí i'mula ba'wichí pasa bilé rió ro'chí i'mume, we'ká buinasa napu ekí ro'chí oyame ju ba'wichí. \v 48 Napu'lige bochisa alé morálichi, alué ro'chí i'múmeka 'mi suwemi o'tome ju alué morali, 'lige alé mochíbame ju abé a'kalala ro'chí rojana, alué 'lina ro'ámala waná atabechi. 'Lige alué ta'mé a'kátirika alueka 'ma 'lúmala. \v 49 Alarigá nímala napu'lige gawí suwíbachi. Santo ánjeli buyámala ralámuli wanápamia alué cha nokame alé a'ká ralámuli mochígichi. \v 50 'Lige alué cha nokame ralámulika 'ma na'ichí 'lúpili ju, asíriga enárikáchi rajachi. 'Lige nalámala alué cha nokame ralámuli 'we resí níliga. \p \v 51 'Lige Esusi rukele: \p ―¿'La námilia 'emi ye we'ká tétali? \p 'Lige anile alué Esusi 'yuga járome: \p ―Ramueka 'la námilia. \p \v 52 'Lige Esusi anele: \p ―Bilé rió napu benírame ju Moisesi nila nulalí napu 'we a'lá benime ju churigá nulame ko Onorúgame, alueka pe napurigá bilé rió galí nígame, alarigá ju. Rekóachi ma'chí buyáname ju tabiri o'chéranti 'lige nuebo abiena. Alué rioka 'la machimela Onorúgame ra'ichálila, alueka 'la námamala 'ya nerúgame rejcholi 'lige jipe nerúgame rejcholi abiena, alué napu ne ruwí. \s1 Jena ruwimela Esusi simíligo Nasareta napu bejtégame nílige 'ya \p \v 53 Napu'lige Esusi 'ma guwárisa ye tétali ruyá, 'we ilile uchéchigo bilénami simiá. \v 54 Napu'lige sebasa alé we'ká riógichi napu bejtégame nílige alué bo'né Esusi re'malí ka (Nasareta anilichi), chojkile ralámuli ra'íchali beniria alé u'tá re'obachi «sinagoga» anilime. 'Lige ralámulika 'we e'negá jale. Pe laa jale alué ralámuli: \p ―¿Koche benílepeché suwábaga ye ra'íchali? ¿Koche narélepeché a'walí napurigá newámala ye 'we semátiri tábiri napu tabilé gayéname ju newá ralámuli? ―regá rukele a'bopi ra'íchaga—. \v 55 ¿Tacha ye ju alué sía 'lige mesa newame inolá alué napu José anilime nílige? ¿Tacha ye ju alué María ranala? ¿Tacha ye ju alué Jacobo ba'chila 'lige José 'lige Simoni 'lige Jurasi? \v 56 ¿Tacha jena ejperégame ju alué rió waíla jena we'ká riógachi? ¿Koche benílepeché ye rió suwábaga alué tábiri? \p \v 57 Alekeri alué ralámuli majale 'lige tabilé beninálile alué rejcholi. Alekeri Esusi anele alué ralámuli: \p ―Bilé ra'íchali nerú regá anime: «Bilé rió napu ruyame ju napu ané Onorúgame eyénachi alé napu ochérame ju, aleka tabilé niraga etélime ju. Uché bilénami einásaká, 'we a'lá nirálime ju. 'Emi alarigá nokáguru ne'chí 'yuga.» \p \v 58 Alué ralámuli tabilé bijchígale alué Esusi ra'ichálila, alekeri alué Esusi tabilé we'ká ralámuli sa'wale.\f + \fr 13:58 \ft E'nesi glosario ‹‹milagro››. \f* \c 14 \s1 Jena ruwimela Erore nuláligo napurigá me'liboa Juani \p \v 1 A'kinana rawé Erore, alué napu wa'lula nílige alé Galilea anilime ejiro, akele alarigá nóchame ko Esusi. \v 2 'Liko alué Erore anele alué bo'né 'yuga nóchame: \p ―¿Chieri júpeché alué Esusi anilime? Siné kachi pe Juani kerékó, alué napu ralámuli rewarame nílige. Siné kachi 'ma ku ajánalegerékó. Alekeri 'la nígame nisa a'walí napurigá sa'wámala ralámuli napu 'ma tabile sa'wimeli nile. \p \v 3 Aluéchigo bo'né Erore nuláligime Juani cha'píniliga abé 'yabé 'lige 'ma galírale bajchale karénate bulugá pe alué Eroríasi chojkila gite napu Belipe upila nile alué bo'né Erore ba'chila. Alué Belípeka se'nú eyégame nile. \v 4 Juánika anélige alué Erore tabilé ikiárekó alué mukí rewisá alué Belipe 'yula. Alarigá anélige alué Juani: \p ―Tase 'yula neraga asiboa alué mukí, alué mué bonila upila. \p \v 5 Alésíko alué Erore 'we me'lináliga etele Juani, pe iligá 'we majale ralámuli. Ralámulika 'wéchigo 'la niráligime alué Juani, 'la machíligame Onorúgame nila ra'íchali nareme níligo. \v 6 'Lige napu'lige bamíbali sebárichi alué Erore, Erore bilé piesta newale. 'Lige alué mukí iwé Eroríasi ranala yawile alé piéstachi.\f + \fr 14:6 \ft E'nesi San Mateo 6:22. \f* 'Lige alué Erore asíriga galele alué iwé yawisá. \v 7 'Lige alué Erore asíriga we'ká e'karúgame tábiri 'yámoríle alué iwé yawigórika, napu ekí tábiri najkió 'yámoríle, 'lige aminami suwábaga ralámuli akele napu anile. \v 8 'Liko alué iweka anile: \p ―Neka najkí napurigá jeka a'pámala mué Juani mo'ola bilé bejtólichi ajchagá. \p Alarigá anile 'máchigo 'la anérigime níligame eyélate. \p \v 9 'Liko asíriga we'ká 'nátale alué wa'lula Erore. Tabilé 'la nerale, 'lige 'máchigo akéleko suwábaga ralámuli napurigá anílige alué wa'lula Erore we'ká e'karúgame 'yámoríligo. \v 10 Alekeri nulale napurigá rijpunawa alué Juani mo'ola. 'Liko 'ma gujtachí rejpináleru Juani. \v 11 'Lige bejtólichi ajchigá a'páliru alué Juani mo'ola, 'lige alué iwé 'yáleru, 'lige alué iweka eyela 'yale. \p \v 12 'Liko Juani gompaniérola ralámuli jsile 'lige 'ma o'tole alué Juani gatemia. 'Lige simíbale Esusi ruyemia. \s1 Jena ruwimela Esusi go'ame 'yáligo we'ká ralámuli \p \v 13 Napu'lige alieti akisá alué Esusi, 'ma simile bilé bárkochi 'mi bilena tabilé riógachi. 'Lige ralámuli machile alemi simiá enáligo alué Esusi, 'lige alué ralámuli 'ma simíbale 'mimi wijchí jaga napu sebámili nile Esusi. \v 14 Napu'lige sebasa Esusi bárkochi, asíriga we'ká ralámuli etele, 'lige asíriga na'temaka etele, 'lige 'yole napu ekí nayume nile alemi sígame ralámuli. \v 15 Napu'lige 'ma alí kachi, alué makué oká Esusi 'yuga járome ralámuli anele Esusi: \p ―Asíriga tabilé 'wesi riógachi ju jena. 'Lige 'ma alí júkuru. Juláwaguru ralámuli napurigá 'mi a'tabemi riógachi simámala go'ame ralimea. \p \v 16 'Lige Esúsika nejele: \p ―Tabilé asemi julawa, aba jena mochíralekó o'maka. 'Emi a'boi 'yáwaguru go'ame napurigá go'mela ralámuli. \p \v 17 'Lige anile alué oyérame: \p ―Pe malígipi baní nerúgeréke'é 'lige pe okabi ro'chí. \p \v 18 'Lige anile Esusi: \p ―Jeka o'tosígó alué baní 'lige ro'chítiri. \p \v 19 'Lige nulale napurigá i'kilí mochíbamala ralámuli alé wijchí gajsalachi amoba. 'Lige napu'lige u'sá alué maligi baní 'lige alué oká ro'chí, anele Onorúgame: \p ―Cheliérabá mué O'nó Onorúgame. \p 'Lige a'tabé chi'wánale alué baní. 'Lige 'yale alué makué oká bo'né 'yuga járome napurigá ralámuli 'yámala. \v 20 Suwábaga ralámuli go'ale 'lige asíriga bosaga ejtebile alué baní go'sá ro'chí 'yúriga. 'Lige alué oyérame napubule a'tabé rasíriginti alué baní 'lige ro'chí 'lige atabechi ajchale. 'Lige makué oká atabé bochile. \v 21 We'ká ralámuli go'ale, riótiri, 'lige umugítiri, 'lige u'kuchítiri, maligi mili nile pe e'wele riocho. \s1 Jena ruwimela Esusi amoba ba'ichí enáligo \p \v 22 Pe'tá i'libeko Esusi júlale alué makué oká bo'né 'yuga járome napurigá bárkochi jímamala napurigá simámala uché bilena. 'Lige Esúsika alé rejpile. \v 23 Napu'lige 'ma ralámuli simasa, 'liko Esusi 'ma simile bilena rabó Onorúgame 'yuga ra'ichamia. 'Lige 'ma chonasa, alué Esúsika pe bi'neli asale. \v 24 'Lige bárkoka 'ma 'mi nasipa wa'lú ba'wichí enale, 'lige asíriga iwégame ekénale alemi enágichi alué barko. 'Lige aminami asíriga re'pá ilírole alué ba'wí, a'wágame chíbale ba'wí alé bárkochi o'weka neraga. Tabilé gayénale simiá. \v 25 'Lige 'ma amulí che'lachi, Esusi simile o'weti iligá ba'ichí amoba alé 'mi napu barko enale. \v 26 Napu'lige alué Esusi 'yuga járome etesa Esusi alé ba'ichí amoba enágichi, asíriga majale. \p ―¡Pe chu'í káwé alué! ―anile. \p 'Lige bochí anile majaga. \p \v 27 'Lige Esúsika anele: \p ―¡Tase majawa, pe ne ju! \p \v 28 'Lige anile alué Pegro: \p ―Mué Wa'lula Esusi nísaká, ne'chí nulébá napurigá ne ba'ichí amoba teka enegá sebámala napu mué ilí. \p \v 29 ―Jeka simígó 'liko ―anile alué Esusi. \p 'Liko alué Pegro re'kísele bárkochi, 'lige amoba ba'ichí enale 'mi alé simiá napu ilile alué Esusi. \v 30 Napu'lige ne nílasa 'we ekao, 'ma majale. 'Lige i'kilí bokuíle alé ba'wichí, 'lige napu'lige 'ma bokuía, e'wele ra'íchaga bayele Esusi: \p ―¡Muérigo Wa'lula, ma'chí paki ne'chí! \p \v 31 'Lige Esúsika yati cha'pile sekate, 'lige anele: \p ―¡Mueka 'we pee bijchígame ju! \p \v 32 Napu'lige 'ma okáraga jímasa ku bárkochi, 'liko 'ma asíbale eká. \v 33 'Liko suwábaga rió napu ekí mochílige alé bárkochi, asíriga 'la neraga etele Esusi, 'lige anele: \p ―'La bijchiá mueka 'la Onorúgame Inolá júkuru. \s1 Jena ruwimela Esusi 'yóligo we'ká nayume \p \v 34 'Lige sébale alé ejiro Genesareta anilichi.\f + \fr 14:34 \ft Tabilé bajunile na'lé bo'nálige. \f* \v 35 Napu'lige alé ejperégame ralámuli machisá alé ajtigó Esusi, júlale jaré ralámuli napurigá chejaré ralámuli ruyémala alé a'bemi mochígame suwábaga. 'Lige ralámulika suwábaga nayúkame a'pagá jsile. \v 36 'Lige alué ralámuli napu nayúkame a'pagá jsile lisensia tánele Esusi napurigá alué nayúkame Esusi o'páchilichi chébimia. Suwábaga napu ekí chébale alé Esusi o'páchilichi, 'ma sa'wile. \c 15 \s1 Jena ruwimela Esusi aníligo tachíriko alué chátiri alawégame newame ralámuli \p \v 1 'Lige jaré bariseo 'lige jaré alué Moisesi nila nulalí benírame Rusalénika sígame, sébale alé Esusi ajtígichi. 'Lige anile Esusi olagá: \p \v 2 ―Mué 'yuga járome ka tabilé 'la sébali olá alué nulalí panígilime napu nulale alué 'ya mochígame. ¿Chonigá alarigá nokame ju? Alueka tabilé panígime ju napu'lige go'ame go'mea napurigá nokiame niru ramué.\f + \fr 15:2 \ft Alué ralámulika mayele 'la panígisaká 'liko 'la ra'sálagá asimeo Onorúgame. \f* \p \v 3 'Lige Esúsika rukele: \p ―'Émika ¿chonigá tabilé 'la sébali oliágó napu nulale Onorúgame 'we 'ya? Pe a'lá sébali olame júkuru 'emi nulalila. \v 4 Regá nulale Onorúgame: «'La niraga etewa a'boi o'nola 'lige a'boi eyélatiri.» 'Lige abiena nulale: «Napuyépiri napu chíbiriga ra'íchame ju o'nola olagá 'lige eyela olagá, alueka me'liboli ju.» \v 5 'Émika anime júkuru 'we a'lá ko bilé rió regá anea o'nola eyélatiri: «Tabilé nejkúrimala ne, neka Onorúgame 'yámolá suwábaga napu ekí nígame ju ne», \v 6 'lige apiépiri napu anime ju regá, 'ma tabilé gu'írimili ju bo'né o'nola 'lige eyela. Neka aníguru 'ma tabilé 'la sébali olame ko 'emi alué napu nulale Onorúgame, tabilé 'la nirá 'emi Onorúgame nila nulalí, 'lige pe 'emi a'boi nila 'nátili cha'pigá mochigo 'emi. \v 7 ¡'Émika 'la tabilé 'nátanti! 'Émika asíriga 'la semáriga ra'íchame júkuru kaka ra'ichálilaká, nobi tabiléchigo 'la 'nátame kéréko 'emi a'boika, 'lige tabilé 'la sébali olame ju 'emi. Alué 'ya bejtégame Isaíasi anilime rió napu ruyame nile napu Onorúgame anele, osale napurigá anílige Onorúgame. Asíriga 'la ma'chígime anile pe 'emi olagá. Regá osale: \q1 \v 8 Ye ralámulika asíriga 'la semáriga ra'íchame júkuru ne'chí olagá, \q1 ne napu ju Onorúgame, \q1 tabiléchigo oyérame júkó ne'chí. \q1 Pe se'wináriga 'nátame ju. \q1 \v 9 'We a'lá nerame korime ju ne'chí, \q1 tabiléchigo 'la nirame kéréko, \q1 'we a'lá semáriga ra'icha \q1 nobi pe ralámuli nulalila benírame kame, \q1 tabilé Onorúgame nulalila.\f + \fr 15:9 \ft E'nesi Isaías 29:30. \f* \p \v 10 'Lige Esúsika alué we'ká ralámuli bayele, 'lige regá anele: \p ―'La 'we a'lá gepuwa. ¿Pala 'la námata 'emi? \v 11 Bariséoka anime ju Onorúgame tabilé 'wimio alué rió go'ame go'sá tabilé panígisa. Neka aníguru tabilé chéré Onorúgame níriká go'ame ka bajkime ju bilé ralámulichi. Onorúgame níriká abé najtékame ju alué ra'íchali napu buyame ju chu'álachi. Chátiri ra'íchali buyásaká 'liko Onorúgame tabilé e'wémala alué rió. \p \v 12 'Liko alué Esusi 'yuga járome a'bé jábele, 'lige rukéliru alué Esusi: \p ―¿Machí mué alué bariseo tabilé ganíliga ejtebíligo alué mué ra'ichálila ajkisá? \p \v 13 'Lige Esúsika nejele: \p ―Napiépiri gajsalá, rojátiri, tabilé ne O'nola 'pa rewagachi ajtígame echágame, alueka 'ma bo'narúgme nímala.\f + \fr 15:13 \ft Yeka aniame kéré, Onorúgame 'ma chajkena a'remio apiépiri ralámuli o apiépiri ra'íchali napu tabilé Onorúgame nila ju. \f* Alarigá ikimela alué bariseo. \v 14 Pe a'réwagó. Pe napurigá bilé rió tabilé ma'chílime uché jaré tabilé ma'chílime o'tome, pe alarigá ju. Bilé rió tabilé ma'chílime uché bilé rió tabilé ma'chílime o'tome pe okáraga rujsúmala bilena rejkolichi. \p \v 15 'Liko Pégroka anele Esusi: \p ―¿Chonime ke aní mué? Aka ruwíbá. \p \v 16 'Lige Esúsika anele: \p ―¿'Émichigó tabilé 'la námaliachigó? \v 17 ¿Tacha machí 'emi suwábaga go'ame napu chu'ichíkana bajkí wamí rojpachíkana simírame ko, a'kinana ma'chíname ko? Tabilé chátiri alawégame gayéname ju. \v 18 Nobi ra'íchali chu'ichika ma'chíname ka, alueka ma'chíname júkó napurigá 'nátame ju bilé rió. 'Liko alué ra'íchali tabilé 'la nísaká, 'liko alué rió 'ma chátiri alawégame gayéname ju. \v 19 Bilé rió chátiri 'nátame, pe ralámuli me'gá einámala alué rió, 'lige aminami pe apiépiri umugí 'yuga gojchigá einámala 'lige aminami pe riótiri 'yuga gojchigá einámala, 'lige chigoga einámala aminami, 'lige aminami 'we 'yégiga einámala, 'lige pe sairúgame neraga ra'íchame nímala apiépiri ralámuli olagá. \v 20 Alué chátiri 'nátili 'nátaga ra'íchasa, ralámuli 'ma chátiri alawégame gayéname ju, Onorúgame tabilé ganíliga etémala alué ralámuli, pecha chéréko rekó ta panige sekala go'ame go'mea. \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo bilé mukí tabilé israelita 'we a'lá bijchígaligo 'la a'walí nígame ko Esusi napurigá sa'wámala \p \v 21 'Liko Esusi simile alé Tiro anilichi we'ká riógichi 'lige Sironi anilichi we'ká riógichi, napu ejperégame nile alué ralámuli tabilé israelita. (Alué ralámuli israelita napurigá o'kochí alarigá neraga etele alué ralámuli.) \v 22 'Lige bilé mukí alé bejtégame napu tabilé israelita nílige, alemi sébale napu enale Esusi 'lige anile e'wele ra'íchaga: \p ―¡Muérigo Wa'lula, Rabí rijimala, 'la na'temápuaká ne'chí! Ne ranala iwé bilé u'tabela remónisi ajchágame ju, 'lige asíriga resí nilia ajtí. \p \v 23 'Lige Esusi tabilé nejele. 'Lige alué 'yuga járomeka anele Esusi: \p ―'Ma julawa alué mukí jena, jeka guwánaka e'wele ra'icha aníguru. \p \v 24 'Lige anile Esusi: \p ―Pe ralámuli israelítacho gu'íriniliga nulérigime ju ne Onorúgamete. Alué mukika pecha israelita júkó. \p \v 25 'Lige alué mukí sébale alé napu ilile Esusi, 'lige chojkóbisiga ilíbale, 'lige anele: \p ―¡Mué Wa'lula nulame, ne'chí gu'iri! \p \v 26 'Lige Esusi anele: \p ―Tabilé 'la ju u'tátiri baní bujilía 'lige o'kochí 'yamia. \p \v 27 Abichilubi 'we anele alué mukí: \p ―Bijchiá ju napu aní mué, alué o'kochí abirigá go'yame ju alué kuchí baní mojágame rujsúkame. \p \v 28 'Liko Esusi anele: \p ―¡Mué mukí, mueka 'la bijchigi 'la sa'wame ko ne apiépiri nawilí! 'La sa'wimela mué ranala. \p 'Lige yati neraga sa'wile alué mukí ranala. \s1 Jena ruwimela Esusi we'ká ralámuli 'yóligo \p \v 29 'Liko Esúsika simile alé asigá 'lige sébale suweke wa'lú ba'wí manígichi Galilea anilichi, 'lige 'pami rabó simile 'lige alé rabomi asale. \v 30 'Lige asíriga we'ká ralámuli sébale alé napu asale alué Esusi, 'lige we'ká nayume a'pale ralámuli sujírigame, 'lige aminami tabilé ma'chílime, 'lige aminami tabilé gayéname ra'icha, 'lige alé a'bé a'páliru napu Esusi ajtile. 'Lige Esúsika sa'wale alué nayúkame ralámuli. \v 31 'Lige ralámulika 'we ra'sálále napu'lige 'ma ku ra'íchachi alué tabilé ra'íchame, 'lige alué sujíriginti 'ma ku 'la e'yénachi, 'lige tabilé ma'chílime 'ma ku ma'chílichi. 'Liko alué ralámuli anile asíriga 'la nejkúrame ko Onorúgame, alué Onorúgame napu gu'írime ju alué ralámuli israelita. \s1 Jena ruwimela Esusi naó mili rasígame ralámuli go'ame kógiligo \p \v 32 'Liko Esusi bayele alué 'yuga járome 'lige anele: \p ―Neka 'we na'temá ye ralámuli. 'Ma bakiá rawé mochíkuru jena ne'chí 'yuga, 'lige tabilé nutugégeme júkuru napurigá go'mela. Pe arigá simásaká ku galírale, pe boichimi rekupámala e'luíka. \p \v 33 'Lige alué Esusi 'yuga járomeka anele: \p ―¿Churigá kóchimiyéna rewibówé go'ame napurigá ye ralámuli go'mela? Jénaka pe jami júkuru tabilé riógichi. \p \v 34 'Lige Esusi rukele alué bo'né 'yuga járome: \p ―¿Chekí baní o'kame nírukó 'emi? \p 'Lige nejele alué oyérame: \p ―Ramueka pe gichao baní o'kame niru, 'lige pe u'kabi ro'chí 'yúriga ―anile. \p \v 35 'Lige Esusi anele: \p ―Nulewa ralámuli napurigá i'kilí mochímala wijchí. \p \v 36 'Lige cha'pile alué gichao baní, 'lige o'wétiri rewagachi e'nénaga cheliera 'yale Onorúgame. 'Lige nasípasi chi'wánale baní 'lige ro'chítiri. 'Lige alué oyérame 'yale napurigá nachutámala, 'lige nachútele. \v 37 'Liko suwábaga go'ale 'lige asíriga 'la ganíliga ejtebile asíriga bosaga. We'liko 'ma o'pasasa alué ralámuli, gichao atabé bochile rasírigame go'ame. \v 38 Naó mili nile pe riocho tase tétiga umugí 'lige aminami tase tétiga u'kuchítiri. \v 39 Abé i'libeko Esusi suwábaga ralámuli julasa ku ejperélachi, Esusi 'lige alué 'yuga járome si, 'ma jímale bárkochi 'lige 'mi a'bé Magarani anilichi we'ká riógachi simíbale. \c 16 \s1 Jena ruwimela alué bariseo 'lige saruseo nuléligo Esusi napurigá 'we semátiri tábiri newámala alué napu ta'wesi rió gayéname ju \p \v 1 Jaré bariseo 'lige saruseo simíbale Esusi e'nemia. Owile napurigá 'we semátiri tábiri newámala napu ralámuli tabilé gayéname ju, pe machináliga nokale pa'lá Onorúgamete julárigame ko. Mayele tabilé gainamio newá 'lige alarigá ralámuli tabilé oyéramio Esusi. \p \v 2 'Lige Esúsika anele: \p ―Napu'lige 'emi 'pa rewagachi e'nesa, 'we a'lá machime júleké u'kumeo o tabilé u'kumeo ma. 'Lige 'emi etea rewigá 'we sejtániga ilígichi alí, asíriga 'la machime júlké 'emi melénala rawé tabilé nolégame rainamio. \v 3 Napu'lige be'á be'lí 'we sejtániga ilisá 'pa rewagachi 'lige aminami nolega ilisá, a'lige abiena 'la machime júkuru 'emi u'kumeo. 'La tabilé 'nátanti 'emi, aka 'émika 'we a'lá námame képá ye tábiri kaka nobi uchéchigo jaré tábiri tabiléchigo námame júkó 'emi. Neka asíriga we'ká e'karúgame newame júkuru 'we semátiri napu tabilé 'wesi gayéname ju ralámuli newá, 'émika tabiléchigo námame júkó tachiri ruyame ko alué. \v 4 'Emi cha nokame ralámuli 'ma a'reme ju Onorúgame na'tálila 'lige uché bilé tábiri oyérame ju 'nalina napu tabilé Onorúgame ju, pe aminacho eténilime júkuru alué 'we semátiri tábiri. Pe bi'lepi tábiri etémala 'emi 'we semátiri. 'Émika etémala 'we semáriga ikichi ne i'libeko rawé, alué napu etémala 'emi pe ruyame nímala napu ikile alué Jonasi anilime rió. Alueka bakiá rawé bo'ílekuru pachágana ro'chí rojpálichi. Pe bilé tábiri ruwime kéréle alakiá Jonasi. \p 'Lige Esusi simile alé asigá. \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo alué bariseo ko napurigá kawali \p \v 5 'Lige Esusi simile bo'né 'yuga járome si ba'wichí bajuniga na'lebo 'nálige, 'lige tabilé nélegá simíbale baní alué Esusi 'yuga járome. \v 6 'Lige Esúsika anele: \p ―'La 'we a'lá 'nátaga alué bariseo nila kawali 'lige saruseo nílatiri. \p \v 7 'Lige alué oyérame anile a'bopi ra'íchaga: \p ―¿Chonigá alaníbiché? ¿Pe baní tabilé a'pásiga alaniéréko? \p \v 8 'Lige Esusi 'la machile alaniá mochígichi, 'lige rukele: \p ―'Émika 'we pee bijchígime júkuru Onorúgame 'we a'lá nejkúrimio. ¿Chonigá ra'icha 'emi a'boi tabilé a'pigárika baní? \v 9 ¿Ta'chó nama 'emi, 'lige tabilé nélá 'emi pe maligi banite bosárigo ne maligi mili rió? ¿Tabilé nélá 'emi chekí atabé rasírigo baní? \v 10 ¿Abiena tabilé nélá 'emi pe gichao banite bosárigo ne naó mili ralámuli? ¿'Lige chekí atabé go'ame rasírigo?\f + \fr 16:10 \ft E'nesi San Mateo14:15-21. \f* \v 11 ¿'Lacha tabilé námatu pe tabilé baní olagá anió ne? Uchéchigo siné ruimé ne, 'la 'we 'la 'nátaga alué bariseo nila kawali, 'lige saruseo nílatiri. \p \v 12 'Liko 'ma námale tabilé alué kawali olagá aníligo alué Esusi, námale 'we a'lá 'nátaga mochímilikó 'nalina napurigá tabilé oilámala alué bariseo nile rejcholi, 'lige alué saruseo nila rejcholi. \s1 Jena ruwimela Pegro ruwíligo Esusi ko 'pa rewigáchika julárigame \p \v 13 Napu'lige Esusi sebasa alé a'bé Sesarea Bilipo rewégichi we'ká riógachi, 'lige Esusi rukele alué makué oká rió bo'né 'yuga járome: \p ―¿Chonígó ralámuli, chieri korí ne napu nawale 'pa rewagáchika rió neraga? \p \v 14 'Lige anile alué bo'né 'yuga járome: \p ―Jaré ralámuli aní mué Juani kará, alué napu ralámuli rewarame nílige. 'Lige jaré aní mué Elíasi kará, alué napu ruyame nílige napu anélige Onorúgame, alué napu 'ya bejtégame nílige. 'Lige jaré aní mué Jeremíasi kará napu abiena ruwime nílechigó napu anele Onorúgame. 'Lige jaré aní mué kará uché bilé napu ruwime ju napu anele Onorúgame. \p \v 15 ―'Lige 'émika, ¿chieri koriágó ne'chí? —anile Esusi. \p \v 16 'Lige Simoni napu abiena Pegro anilime nile anile: \p ―Mueka pe Kristo ju Onorúgame Inolá, alué Onorúgame napu nabí ajagá ajtime ju. \p \v 17 'Lige Esúsika anile: \p ―Mué Simoni, Jonasi inolá, pe Onorúgame 'smi mué gu'ira napurigá mué 'la námamala chieri ko ne, 'lige ralámulika tabilé gu'írile napurigá námamala mué. \v 18 Mué Pegro, mué rewalá «rejté» aniame kéré. Mueka napurigá bilé rejté napu ajchilime ju alé re'lé chojkichí napu galí eláwili ju, alarigá ju mué. Mueka napurigá bilé benírame nímala ne'chí oyérame ralámuli benírame. 'Lige rekó suwigé abiena ne'chí si mochímala 'pa rewagachi. \v 19 Neka mué 'yámala lisensia napurigá nulame nímala mué. Mué anisáká 'we a'lá ko bilé 'nátili, Onorúgame 'we a'lá nirámalachigó alué 'nátili. Mué anisáká tabilé 'la ko bilé 'nátili, Onorúgamechigó tabilé 'la nirámala alué 'nátili. \p \v 20 'Lige Esusi 'we a'lá anele bo'né 'yuga járome napurigá tabilé 'wesi ruyémala Kristo ko bo'né, Onorúgamete julárigame. \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo 'ma me'liboli ko alué Esusi \p \v 21 A'lige Esusi chojkile ruyea alué bo'né 'yuga járome 'ma simeo alé Rusaleni anilichi. 'Lige alué e'wélala nulame, 'lige alué e'wélala balé, 'lige alué Moisesi nila nulalí benírame 'we resí olamio alué Esusi 'lige 'ma me'limeo, 'lige bakiá rawé kachi 'ma ku ajánimio. \v 22 'Lige Pegro a'mibemi chakena bayérale Esusi, 'lige ne'óchale, regá anele: \p ―¡Mué wa'lula tase alarigá ra'ichawa, tajsiné sebárimili júkuru alué rawé! ¡Onorúgame tabilé a'rémala mué alarigá ikichi! \p \v 23 'Lige Esusi o'wé e'nele alué Pegro, 'lige anele: \p ―¡Mué Satanasi, se'wí, simigá 'mimi mejkami! Mueka pe nejkumega eyena ne'chí 'yuga. Mueka 'nátame ju napurigá 'nátame ju ralámuli, tase napurigá Onorúgame. \p \v 24 'Lige anele Esusi alué bo'né 'yuga járome: \p ―Jaré ralámuli ne'chí oyéranilisaká, nabí rawé e'wámili ju napu ne nulá 'lige 'ma a'rémili ju alué napu bo'né najkí. Rekó 'we resí nílie abirigáchigo senibí rawé 'we a'lá oyéramili ju ne'chí. \v 25 Alué rió napu majame ju me'libólikó ne'chí oyérame kóriká, alueka tase rewimela semati raweli. Alué rió napu ne'chí oyérame ju 'lige bilé rawé me'lisuga ne'chí oyérame kóriká, alueka 'la semati raweli rewimela 'pa rewagachi. \v 26 Tabilé a'lá ju rekó bilé rió we'ká meme ke enomí, alué rió alawálaka wamí 'légana injiérnochi simeli júkuru. ¿Chekí najtétimala alué rió napurigá bo'né alawala tabilé simela injiérnochi? \v 27 'Ma pe'wé uchéchigo siné nawámala alué napu ju Onorúgamete julárigame 'pa rewigáchika, 'lige asíriga 'la semáriga nawámala Onorúgame a'walílate 'lige aminami santo ánjeli si smela, 'lige ralámuli napu 'la sébali olale Onorúgame 'yuga 'la narémili ju napu Onorúgame 'yámili ju. Alué ralámuli napu tabilé 'la sébali olale Onorúgame 'yuga, alueka gastigo narémili ju. \v 28 Neka 'la bijchiá aníguru, jaré ralámuli napu jena mochí, tabilé 'cho suwimela napusí etesa alué napu 'pa rewagáchika nawale rió neraga 'we semáriga nulachi. \c 17 \s1 Jena ruwimela Esusi se'winati gayénaligo \p \v 1 A'kinana usani rawé kachi Esusi o'tole Pegro 'lige Santiago, 'lige Juani, Santiago bonila, 'lige simíbale bilena re'pá rabó. \v 2 'Lige alé Esusi 'ma se'winátiri gayénale alemi alué bakiá rió Esusi 'yuga járome jágichi. Banalá napuyeri rayénali alieri gayénale. 'Lige o'páchalaka rojsákame gayénale 'la rapanti napurigá ra'ósali. \v 3 'Lige pe anaga neraga etele oká rió Esusi si ra'icha jágichi, bilé Moisesi nile 'lige uché bilé Elíasi, alué napu 'ya ejperégame nílige. \v 4 'Lige Pegro anele Esusi: \p ―Muérigo nulame, ¡'láchigo jena napuítiko'é ramué! 'La ikisá koko newáwa'é bakiá galí rojsate, napurigá 'emi mochímala alé, bilé mué galila 'lige bilé Moisesi galila, 'lige bilé Elíasi galila. \p \v 5 Napu'lige Pegro bijí ra'icha ilígichi, bilé nolí rapame re'kínale 'pa rewigáchikana, 'lige 'ma na'pólale suwábaga. 'Lige bilé ra'íchame anile nolíralekana e'wele ra'íchame, pe Onorúgame nile, regá anile: \p ―Ye Esusi ne Inolá júkuru, asíriga galé ne. Asíriga ganíliga ajtí ne alué 'yuga. 'We a'lá gepuwa napu aní alué. \p \v 6 'Lige alué akigá wijchí ajkaná bi'tíbale alué bakiánika, pe asíriga charigá majale. \v 7 'Lige Esusi a'bé nawile 'lige nochale 'lige anele: \p ―Yati ku o'michísawa, tase majawa. \p \v 8 Napu'lige e'nénale alué bakiá rió, 'ma tabilé 'wesi i'tele, pe Esúsicho. \p \v 9 Napu'lige ku 'pákana rabókana e'yéniga Esusi 'we sulile napurigá tabilé 'wesi ruyémala alieti etéligo. Regá anele: \p ―Tabilé 'wesi ruyewa etéligo 'emi alué Moisesi 'lige Elíasi napusí alué Onorúgamete julárigame 'pa rewagáchika 'ma ku ajánisa, a'lige kulí ruyewa. \p \v 10 'Lige alué oyérameka rukele: \p ―¿Chonigá alué Moisesi nila nulalí benírimeka aniáníché Elíasi bajchá nawámili ko 'lige alué uché bilélaka napu Onorúgame julámili ju 'pa rewigáchika napurigá ralámuli gu'írimala, alueka nujubá nawámili ko? \p \v 11 'Lige Esúsika nejele: \p ―'We bijchiá ju Elíasi bajchá nawamio napurigá gatemio suwábaga. \v 12 Neka aníguru Elíasika 'ma nawáligó, 'lige alué ra'íchali benírame pecha machígó. Tabilé machile, iligá 'we cha olale. Alué e'wélala jena wijchimoba mochígame jipe 'we resí olámalachigó alué 'pa rewigáchika julárigame napurigá rió neraga. \p \v 13 'Lige 'la machile alué Esusi 'yuga járome Juani olagá anió alué Esusi, alué Juani napu ralámuli rewarame nílige, Juánika níligo napurigá Elíasi. \s1 Jena ruwimela Esusi 'yóligo bilé re'malí rekúpame \p \v 14 Napu'lige Esusi sebasa alué bakiá bo'né 'yuga járome 'yuga alé napu mochile we'ká ralámuli, 'lige bilé rió a'bé nawile Esusi, 'lige chojkóbisiga ilíbale alué rió alé o'wemi napu ilile Esusi, 'lige anele alué rió: \p \v 15 ―Mué Wa'lula, pe rekó na'temápuaka ne inolá. Asíriga rekúpame ju, 'lige aminami asíriga resí níliga ajtime ju. I'sínimi 'ma na'ichí wijchime ju 'lige aminami ba'ichimi. \v 16 Jena a'pigéturu ne napurigá sa'wámala alué mué oyérame, alueka tabiléchigo umébatigó sa'wá. \p \v 17 'Lige Esúsika anile: \p ―¡Tachiti ralámuli! ¿Tabilé bijchígime ju 'emi Onorúgame a'walí nígame ko napurigá 'la umbámala sa'wá? ¿Chekí rawé asiati káréko ne 'emi 'yuga napurigá 'emi 'we a'lá benimela? ¿Chiéniko si anachamio ne 'emi 'yuga? Jeka o'tobógó 'liko alué re'malí. \p \v 18 'Liko Esusi ne'óchale alué u'tabela remónisi 'lige ma'chínale alué u'tabela remónisi alué re'malichi, 'liko 'ma sa'wile alué re'malí, a'lige si tabilé uché rekúpale. \p \v 19 'Lige pe'tá i'libékorikáchi alué Esusi 'yuga járome Esusi si ra'íchale aminami, a'mibemi waná rukele: \p ―¿Chonigá tabilé umabárupeché ramué alué u'tabela remónisi ma'chí pa? \p \v 20 'Lige Esusi anele: \p ―'Émika tabilé bijchígame kanko 'la umébame ko ne ralámuli sa'wá. 'Emi rekó pe bijchígie 'la a'walí nígame ka Onorúgame, 'liko regá anesa 'emi bilé rabó: «Uchéchigo bilena ilibáwaká», 'la yati e'wámikuru alué rabó.\f + \fr 17:20 \ft Jarena osilichi 'we 'ya nerúgame Onorúgame ra'ichálila tabilé chujkume ju bersíkulo 21 napu regá anime ju: Yeti Remónisi tabilé ma'chíname ju tabilé tániliká nejkúrali Onorúgame 'lige tabilé ayunalia.\f* \s1 Jena ruwimela Esusi uchéchigo siné ruwíligo mukumeo \p \v 22 Napu'lige Esusi alé Galilea anilichi ejiro asigá, anele alué Esusi alué bo'né 'yuga járome: \p ―Onorúgamete julárigame 'pa rewagáchika, alué cha nokame ralámulite cha'piboli ju. \v 23 'Lige 'ma me'liboli ju. 'Lige bakiá rawé kachi ku ajánamala. \p Napu'lige alué Esusi 'yuga járome akisá alué ra'íchali, asíriga seweka mochíbale. \s1 Jena ruwimela Esusi najtétime níligo alé wa'lú re'obachi \p \v 24 Napu'lige Esusi sebasa alué bo'né 'yuga járome 'yuga alé Kapernaumi anilichi we'ká riógichi, alué ralámuli napu enomí goblálome nile wa'lú re'obachi unélime Rusaleni ilígame re'obá, Pegro e'nemia simíbale, 'lige rukele: \p ―¿Pala najtétame júkó alué wa'lula mué benírame? \p \v 25 'Lige Pégroka nejele: \p ―Abiena. \p Napu'lige galírale sebasa, Esusi bajchá ra'íchale Pegro 'yuga, regá anele: \p ―Mué Simoni, ¿mueka chonígobá? ¿Chieri najtétamarágo enomí alué e'wélala nulame, napu jena wijchimoba mochí, a'boi 'kúchila gobláliga aní o uchéchigo jaré ralámuli? \p \v 26 ―Uchéchigo jaré ralámuli ―anile Pegro. \p 'Lige anile Esusi: \p ―Kúchika pecha najtétimili júkó. \v 27 Alarigá júkuru ramué 'yuga, ramueka Wa'lula O'nó Onorúgame 'kúchila nírukuru, ramueka pecha najtétilime júkó alué o'nó 'yuga. Jípeko abirigá najtétawaleké napurigá tabilé ayoga ejtebímala alué enomí goblálome. Alekeri 'mi ba'wí ilígichi simibógó benolí pamia, napu'lige mué ro'chí chewasa, alé alué ro'chí chu'álachi rewimela mué bilé enomí plata, 'lige ma'chí pápuaká, 'lige alué enomí goblálome 'yáwaká. Aluete 'ma suwábaga najtétarigime nímala, nétiri 'lige 'émitiri. \c 18 \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo chieri ko abé najtékame \p \v 1 A'lígerikáchi alué Esusi 'yuga járome alemi a'bemi jábale napu asale Esusi 'lige regá anele: \p ―¿Chieri abé najtékame ju napu'lige Onorúgame nulachi ralámuli alawálachi? \p \v 2 'Lige Esúsika bayele bilé u'tá towí 'lige alé nasipa elale, 'lige regá anele alué bo'né 'yuga járome: \p \v 3 ―Neka 'la bijchiá aníguru. Tabilé a'résaká 'emi gunarua, 'lige niwa napurigá ye u'tátiri napu tabilé riólame ju, 'liko 'emi tabilé siné elímala napurigá Onorúgame 'emi nulémala. \v 4 Alué tabilé riólame alué 'nalina abé najtékame ju napu'lige Onorúgame nulachi ralámuli alawálachi. \v 5 'Emi 'la na'temaka eteme nísaká ye towí napu ne 'we na'temaka eté, 'liko 'la ne'chí oyérame nímala 'emi. \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo napurigá a'lá 'nátaga mochiwa napurigá tabilé chátiri nóchali nochawa \p \v 6 › Bilé rió resítiri 'nátili 'yame bilé ta towí kulí benime Onorúgame nila ra'íchali, abé 'la nímala ba'ichí rojkógachi pásiga wa'lú majtá golótiga. \v 7 ¡'We sewékame ju ralámuli jena wijchimoba mochígame cha we'ká ralámuli mochígame 'we resí nokame, alué napu rejome ju uché jaré ralámuli napurigá oilámala resí nokiachi! ¡Alarigá ikimela, nobi 'we resítiri nímala alué rió uché jaré ralámuli oilárisa resítiri nochálichi! \p \v 8 › Bilé 'emi sekala o ronola kómá 'we resí nokisá, rejpúnaga 'lúpua 'lina. Abé a'lá ju rewagachi moinalia tpe bi'lepi sekega o pe bi'lepi ronega. Tabilé 'la nímala 'la okánika sekega, o okánika ronega simiá 'légana injiérnochi napu senibí rajá ilí. \v 9 'Lige bilé 'emi 'we chátiri na'tasa pe bilé tábiri etega, ma'chí pápua alué busí 'lige 'ma pápua, abé 'la nímala 'pa rewagachi simiá, napu'lige mukusuga pe bi'lepi busega. Tabilé 'la nímala 'la okánika busega simiá 'légana injiérnochi napu rajá ilí. \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo bilé tétali bilé bo'á we'kágame \p \v 10 › Tase gawéliga etewa ye u'kuchítiri. Neka 'la bijchiá aní, alé 'pa rewagachi senibí tani mochí alué santo ánjeli Onorúgame, napurigá Onorúgame gu'írimala alué u'kuchítiri. \v 11 Alué Onorúgamete julárigameka nawáligime 'la bowechi jawamia alué ralámuli 'we i'níliga e'yéname.\f + \fr 18:11 \ft Jaré osilí 'we 'ya nerúgame tabilé chujkú ye bersíkulo. \f* \p \v 12 › ¿'Émika choniágó? Bilé rió bujkégame nisa bilé siento bo'á 'lige bilé bo'á we'kasa, ¿tacha yati simime júkó 'yamia alué bo'á we'kágame, alé jami a'resa alué gi makuesa makué na gi makué? \v 13 'Lige ku rewisá alué bo'á we'kágame, 'we ra'sáláme ju alué bo'á we'kágame etea, me'tigá alué bo'á tabilé we'kágame napu a'rele alé jami alué we'kágame 'yamia simea. \v 14 'Emi o'nola 'pa rewagachi ajtígame tabilé najkíchigó napurigá bilé u'kuchítiri we'kámala. \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo churigá e'kálime ka uché bilé Onorúgame oyérame \p \v 15 › Mué cha olásiga bilé riote napu Onorúgame oyérame korime ju, yati 'yuga ra'ichawa waná 'la bi'neli, 'lige 'we a'lá ruyewa bilé rejcholi napurigá 'la tabilé che 'sika inámala. 'Ma 'la tabilé che 'símorisáká 'liko 'ma neyúrigame kérélamala mué. \v 16 'Lige tabilé 'la nirásiká mué alué riote, 'liko oká ralámuli bayewa napurigá testigo nímala 'la rejcholi ruyéligo mué. \v 17 'Lige tabilé e'wísachigó alué oká ralámuli, 'liko ruyewa alué e'wélala re'obachi nóchame 'we cha olárigo mué alué riote, 'lige tabilé e'wasa alué rió rekó alué e'wélala 'la rejcholi ruyesa, 'liko a'rewa 'lige etewa napurigá bilé rió tabilé Onorúgame oyérame. \p \v 18 › Neka 'la bijchiá aníguru, Onorúgame 'we a'lá niramio napu 'emi nulé alué Onorúgame oyérame. \p \v 19 › Abiena regá ané ne, oká 'emi bi'lepi 'nátaga tánisa Onorúgame napurigá nejkúramala, 'liko ne O'nola Onorúgame, alué napu 'pa rewagachi ajtí, yati nejkúramala. \v 20 Oká bakiami rió napuísaká bi'lepi 'nátili 'nátaga ne'chí 'yuga, 'liko ne alawala alé asimela napu napuíle alué ralámuli. \p \v 21 'Liko Pegro rukele Esusi: \p ―Mué Wa'lula, bilé rió Onorúgame oyérame abisibi cha olasa ne'chí, ¿chekisá e'kawa? ¿Gicháosa? \p \v 22 'Lige Esúsika anile: \p ―Neka pecha gicháosa anígó. Pe ikisá cha'sichi nabí e'kálime júkuru, 'lige aminami nabí 'we a'lá etélime júkuru rekó we'sá cha'sié. \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo bilé tétali bilé rió tabilé e'káligó uché bilé rió \p \v 23 › Ne bilé tétali ruwimela churigá ka napu'lige Onorúgame nulachi. Pe a'chigóriga ju napurigá bilé wa'lula rey goblálile alué bo'né 'yuga nóchame wikame. \v 24 'Lige júlale bilé wikame bayéniliga, 'lige bilé nawale alué abé we'ká miyoni wikame, \v 25 'lige alué rió tabilé enomígame nile napurigá najtétamala. Alekeri alué wa'lula rey nulale napurigá ralinewa alué rió 'ma mukí 'yúriga, 'lige 'ma 'kúchilatiri 'lige suwábaga napu ekí nígame nile. 'Lige alué enomika alué wa'lula rey o'ká rejpímili nile, alué enomite 'ma najtétirigime nímili nile alué nóchame wikalila, napu ekí wikame nílige alué nóchame. \v 26 'Liko alué nóchameka chojkóbisiga ilíbale alé a'bé alué wa'lula ajtígichi, 'lige anile amulí nalaka: «Muérigo wa'lula 'la na'temápua ne'chí, 'la i'libesi buwewa abiena 'la najtétamala ne suwábaga.» \v 27 'Liko alué wa'lula rey 'we na'tamale alué nóchame, 'liko 'ma tabilé goblálomoríle, 'liko 'ma tabilé najtétimili nile alué nóchame. 'Lige 'ma su'pánale. \v 28 Napu'lige 'ma ma'chínasa alué rió napu 'we na'temáliru alué wa'lula reyte, alué rioka najtépale uché bilé rió nóchame napu alué rió wikeme nile 'lige gujtachí gamínale 'lige anele: «¡Yati najtétawa ne suwábaga napu ekí wiké mué ne'chí!» \v 29 'Liko alué rió chojkóbisiga ilíbale alé a'bé napu ilile alué napu na'temaka etéliru alué wa'lula reyte, 'lige anele: «'La na'temápua ne'chí 'la i'libesi buwewa, abiena 'la suwábaga najtétamala ne.» \v 30 'Lige alué napu 'we na'temaka etéliru alué wa'lula reyte tabilé najkile, iligá 'ma galírale bajchale, napusí najtétasa ma'chí pame olale. \v 31 Napu'lige uché jaré nóchame akisá ala'síligo asíriga seweka mochíbale 'lige simíbale wa'lula rey e'nemia, 'lige suwábaga ruyele. \v 32 'Lige alué wa'lula reyka júlale bayéniliga alué nóchame napu 'la na'temaka etélige 'lige anele: «Mué cha'sime, neka 'la na'temaka etégituru mué 'lige, alekeri pe arigá a'rigéturu ne napurigá tabilé najtétimala mué. \v 33 Muéchigó a'chigóriga na'temá télikuru alué nóchame 'yuga, a'chigóriga napurigá ne mué na'temake.» \v 34 'Lige wa'lula asíriga ayole. Nulale napurigá gastigáriwa napusí najteta suwábaga napu ekí wikame nílige. \p \v 35 'Liko Esusi 'ma guwárasa ye tétali ruwiyá, anile: \p ―O'nó Onorúgame 'pa rewagachi ajtígame, a'chigóriga gastigárimili júkuru 'emi, 'emi tabilé na'temásaká uché bilé Onorúgame oyérame. 'La e'kálime júkuru, 'lige uchéchigo siné ku 'la neraga etélime júkuru. \c 19 \s1 Jena ruwimela Esusi rejcholi ruwíligo napurigá suwábaga newíkame tabilé rojámala \p \v 1 Napu'lige alué Esusi 'ma suwénasa alué rejcholi ruyá, 'ma simile alé Galilea anilichi ejiro asigá, simile na'lebo 'nálige alé Jorani anilichi bakochi 'omi neraga napu ma'chíname ju rayénali. \v 2 'Lige we'ká ralámuli alemi guwánami simíbale, 'lige Esúsika alemi 'we 'yole nayúkame. \p \v 3 'Lige jaré bariseo jsile alemi napu Esusi asale 'lige rukele Esusi machináliga chonirá Esusi, se'wináriga nejésaká alué Esusi, 'liko nejimo lale. Regá rukele: \p ―¿Churigá aní ramué nila nulalí? ¿'La ju bilé mukí a'rilía 'ma newíkame níriga? \p \v 4 'Lige Esúsika regá rukele: \p ―¿Tacha leérame júkó 'emi alué osilí Onorúgame nila napu ruwime ju rió 'lige mukí newáligo pe kulí newá ralámuli jena wijchimoba? \p \v 5 'Lige alarigá rukesa, kúchigo regá anele Esusi alué bariseo: \p ―Alekeri regá anile Onorúgame, bilé rió 'ma a'rémili ko bo'né o'nola 'lige bo'né eyela, 'lige rewimeli ko bilé mukí 'lige okaka 'la bi'lepi 'nátili na'támili ko. \v 6 Alésíko 'ma tabilé oká ralámuli neraga nímala, pe bi'lepi kárélamala. Onorúgame napubule, alekeri tabilé 'la ju rojanalia alué newíkame. \p \v 7 'Lige alué bariséoka anele: \p ―¿'Liko chonigá 'la anile ko alué Moisesi 'la ko napurigá bilé apeli newawa alé ra'íchali gatélichi ruwime 'ma a'réligo bo'né upila? \p \v 8 'Lige Esúsika anele: \p ―'Emi cháchigo resí nokagá járome kanko umugí a'regá 'lige uchéchigo bilé rewigá, alekeri Moisesi anile 'la ko pe bilé apeli newagá a'rilía bilé mukí. 'Ya chojkiná raweka tabiléchigo alarigá nílekó. Onorúgameka tabilé najkile napurigá rojámala. \v 9 Neka regá aníbá: Bilé rió a'resa bo'né upila 'lige uché bilé mukí rewisá, alué alarigaka 'we resíriga ju. Abiena newisa uché bilé mukí a'rérigame 'yuga, abiénachigó wa'lú resítiri ju. Bilé rió rewisá bo'né upila se'nú rió 'yuga gojchichi, 'liko 'la ju a'rilía alué mukí, 'liko 'la ju uché bilé mukí 'yuga newilia. \p \v 10 'Lige alué Esusi 'yuga járome ka regá anele Esusi: \p ―Alarigá nísaká rió níriga, 'liko abé 'la ju tabilé newilia. \p \v 11 'Liko Esúsika anele alué bo'né 'yuga járome: \p ―Tabilé o'má ralámuli nama ye napu ne ruwimela, pe alué ralámulicho napu Onorúgame wanápule napurigá 'la námamala. \v 12 Jaré rió o'chérame ju napurigá ga'libúrigame neraga. 'Lige jaré 'ma e'wele o'chérisa ga'libume ju uché jaré riote. 'Lige jaré tabilé newime ju Onorúgame nila nóchali nóchiga. 'La námapua ye 'la námame níriká. \s1 Jena ruwimela Esusi tánaligo Onorúgame napurigá tebúmala u'kuchí 'kuchi \p \v 13 'Lige alué we'ká ralámuli a'pile jaré u'kuchí 'kuchi Esusi alemi napu ilile, napurigá nochagá iwérali 'yámala alué u'kuchítiri 'kuchi, 'lige napurigá iwérali tánimala Onorúgame, 'lige alué makué oká rió Esusi 'yuga járomeka yati sulile napurigá tabilé a'pámala u'kuchítiri alé. \v 14 'Lige Esúsika anele: \p ―A'rewa napurigá alué u'kuchítiri jeka smela tase suliwa. Onorúgame nuleme ju sulachí alué ralámuli napu ju napurigá u'kuchí 'kuchi napu yati nareme ju napu'lige i'lía bilé tábiri. \p \v 15 'Lige alué Esusi alué u'kuchítiri nochagá tánale Onorúgame napurigá 'we a'lá repúmala alué u'kuchítiri 'kuchi, 'lige simile. \s1 Jena ruwimela Esusi ra'íchaligo bilé re'malí 'we nígame 'yuga \p \v 16 'Lige Esusi boichimi enágichi, alemi nápale bilé re'malí 'lige regá rukele: \p ―Mué benírame, ¿tachiri chu'simía 'we a'lá ju napurigá moinawa 'pa rewagachi alé asimea senibí? \p \v 17 'Lige Esúsika anele alué re'malí: \p ―Mueka, ¿chonigá rukéché mué tachiri 'la ko? Onorúgamecho ju 'we a'lá sébali olame. 'La moinánilisaká 'pa rewagachi mué, 'liko 'la sébali olawa napu nulale Moisesi 'we 'ya. \p \v 18 'Lige alué re'malika rukele: \p ―¿Tachiri nulálekó alué Moisesi? \p 'Lige Esúsika anele: \p ―Tase me'liboa ralámuli. Tase e'sena umugí 'yuga gojchiboa, pe mué bo'né upílacho 'yuga gojchiboa. Tase chigowa. Tase 'wesi ralámuli 'yuga 'yega ra'ichawa. \v 19 'We a'lá nirawa mué bo'né eyela 'lige mué bo'né o'nola. 'We a'lá niraga etewa apiépiri uché jaré ralámuli napurigá nirá mué bo'nepi. \p \v 20 'Lige alué re'malika nejele: \p ―Suwábaga alué 'la sébali olame ju ne 'yasi u'tá towí ka. ¿Tachiri chu'sílime rokáréko? \p \v 21 'Lige Esúsika regá anele: \p ―Ralinewa napu ekí tábiri ni mué, 'lige kógiwa alué enomí alué tabilé nígame, 'liko ne 'yuga einawa, a'liko a'kinana semati raweli narémala mué 'pa rewagachi. \p \v 22 Alarigá anesa alué Esusi, alué re'malí 'we sewele, 'lige 'ma ku simile cháchigo we'ká i'karúgame nígame níligame. \p \v 23 'Liko Esusi anele alué bo'né 'yuga járome: \p ―Neka 'la bijchiá aníbá, 'we nóchali nímala bilé rió 'we nígame níriga sébali olá napurigá najkí Onorúgame. \v 24 We'ká ralámuli 'we nígame, we'ká bujkégame akasí, chibátiri, bo'átiri, tabilé néléme ju Onorúgame, alekeri tabilé moinámili ju napu ajtí Onorúgame. Abé 'la néléme ju Onorúgame alué tabilé nígame.\f + \fr 19:24 \ft Matéoka regá anile: Abé tabilé nóchali olame ju bilé kameyo simira wejchá ewalachi, abé nóchali olame ju bilé 'we nígame moyena rewagachi napu ajtí Onorúgame. \f* \p \v 25 Alué Esusi 'yuga járome tabilé námale alieti akea, 'lige rukele: \p ―¿Chieri 'la rewagachi moinámala napu'lige mukusá? \p \v 26 'Lige Esúsika e'nénele 'lige anele: \p ―Bilé rió bo'né 'nátaga tabilé lisensia 'yame ju napurigá Onorúgamete nulewa, Onorúgameka 'la nejkúrime ju, alarigaka 'la sebawa rewagachi. Onorúgame níriká suwábaga tabilé nóchali kame ju. \p \v 27 'Liko alué Pégroka anele alué Esusi: \p ―Ramueka 'ma a'reru suwábaga tábiri napu nígame nírige ramué mué 'yuga e'yénimia. Alekeri tachiri nóchali 'yámala Onorúgame ramué 'pa rewagachi. \p \v 28 'Lige Esúsika anele: \p ―Neka 'we a'lá bijchiá aní, napu'lige jena wijchimoba ku 'we a'lá kachi, napu'lige alué napu Onorúgamete julárigame ju napurigá rió neraga 'ma chojkiasa nulá alé 'pa rewagachi, suwábaga 'emi abiena mochíbamalachigó alé makué oká e'wele síachi napu mochime ju alué e'wélala nulame. 'Lige alaké makué okaná síachi mochiga, nulámala 'emi alué makué okaná chojkégame ralámuli Israeli anilichi mochígame. \v 29 Apiépiri rió napu a'rele bo'né galila, 'lige bonila, 'lige ba'chila, 'lige go'chila, 'lige waílatiri, 'lige o'nólatiri, 'lige eyélatiri, 'lige upila, 'lige 'kúchilatiri, ne'chí oyériniliga, alueka bilé siento uché rajpé 'yámala Onorúgame. 'Lige 'la 'pa rewagachi simela alé asimea senibí. \v 30 We'ká napu bajchá jánili, alueka pe guwana juláwili ju. 'Lige alué 'we guwana jágame ka, alueka 'mi bajchá juláwili ju. We'ká alué napu 'we nígame ju, alueka tabilé narémili ju semati raweli 'pa rewagachi, 'lige we'ká napu tabilé nígame ju jena wijchimoba, alueka 'we a'lá semati raweli narémili ju 'pa rewagachi. \c 20 \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo bile rió we'ká i'wilí ('uba) echágame 'we a'lá najtétiligo alué bo'né 'yuga nóchame \p \v 1 › Napu'lige Onorúgame nulachi ralámuli alawálachi, pe a'chigóriga ju napurigá bilé rió we'ká i'wilí echágame, napu simile jaré nóchame owimia napurigá nochámala alué i'wilí echégichi. \v 2 'La gatele alué nóchame 'yuga, 'we a'lá najtétimoríle napu ekí meme nile bilé rió nóchaga bilé rawé, 'lige júlale alé i'wilí echégichi. \v 3 Be'á, pe'wera rainasa, uchéchigo simile alé napu we'ká napuíme nile ralámuli, 'lige alemi etele uché jaré rió pe alemi mochíginti tabilé nocha. \v 4 'Lige anele: «'Émichigó simasi nochawa alé we'ká i'wilí echégichi, 'lige 'la sébali najtétimala ne», anele. 'Lige alué rioka yati simíbale nochamia. \v 5 Alué i'wilí echágame 'ma rawilí uchéchigo simile alé napu we'ká ralámuli napuíme nile, 'lige 'ma abé aligítili uchéchigo simile alé napu we'ká ralámuli napuíme nílige, 'lige owile jaré rió napurigá simámala nochamia alé i'wilí echégichi. \v 6 'Lige 'ma abé alí, 'ma amulí rapagachi, uchéchigo simile alé we'ká rioga ilígichi nasípami, 'lige etele alemi uchéchigo jaré rió pe mochigo alemi tabilé nocha, 'lige rukele: «¿Chonigá pe jemi mochíripeché 'émika rukuchégame tabilé nóchaga?» \v 7 'Lige alué pe alemi mochígame rioka nejele: «Ramueka pe jemi mochiru pecha 'wesi rejome nochálichi», anile. 'Lige alué we'ká i'wilí echágame rió anele: «'Émichigó simáwaguru nochawa alé napu echá ne i'wilí, 'lige 'we a'lá najtétimala ne.» \p \v 8 › 'Lige napu'lige 'ma chonasa, alué rió alué we'ká i'wilí echágame regá anele alué nóchame nuleme: «Bayewa alué nóchame 'lige najtétiwaká, bajchá alué abé alí mo'ígame najtétiwa, 'lige kúchigo abé ta'mé alí mo'ígame, 'lige abé nujubaka alué be'á mo'ígame pe kulí rayénachi.» \v 9 'Lige alemi jsile alué rió napu 'ma alí mo'ile nochamia 'ma amulí rapagachi, 'lige rekó pe'wera nóchaga mele napu ekí meme nile bilé rió rukuchégame nóchaga. \v 10 'Lige alué be'á chojkime nocha pe kulí rayénachi, alué najtétiru, 'lige mayele abé we'ká memio me'tigá alué alí mo'ígame, 'lige pe alakí mele napu ekí mele alué 'we alí rapagachi chojkime. \v 11 'Lige alué be'á mo'ígame nocha 'ma najtétisiga chojkile ayonia alué echerúgime nígame, \v 12 regá anigá: «Ye ralámuli 'ma alí mo'ígame nocha asíriga 'la mékuru 'la napu ekí metu ramué napu 'la rukachégame nocharu 'we rajtáliga raminá.» \v 13 'Liko alué echerúgime nígame regá anele alué bilé ayome rió: «Mué rió, neka tase gaweli mué, neka tase abé u'kabi najtétiniliga 'smi mué, neka 'la sébali najteti mué napu ekí najtétimiorié ne mué, ¿tacha 'la ra'ichárukó bajchá pe bilé rawé nochárigime najtétimio ne? \v 14 Yati nareki napu ekí mele mué 'lige yati ku simiboa. Neka abiena pe alakí najtétima olá ne alué napu abé alí chojkile nocha, a'chigó ekí napu ekí mele 'emi. \v 15 ¿Tacha 'la júkó napurigá najtétimala ne napurigá ne bo'né najkí?, napugiti ye enomika pe ne nila kame. O ¿'wéchala enowéliru ala'sichi ne, 'we a'lá najtétichi ne, neka 'wéchigo a'lá sébali olame rió kame?» \v 16 Alarigá alué ralámuli napu 'nátame ju 'we najtékame ko me'tigá uché jaré ralámuli, machimela tabilé najtékame ko, 'lige alué napu 'la machime ju tabilé najtékame ko, alueka machimela 'we najtékame ko ―anile Esusi. \s1 Jena ruwimela Esusi uchéchigo siné ruwíligo 'ma me'liboli ko \p \v 17 Boichimi 'yéniga Rusaleni simiba, 'lige alué Esúsika waná bayele alué makué oká Esusi 'yuga járome, 'lige regá anele: \p \v 18 ―'La gepúsibá, ya 'ma simawa alé 'pa rabó alé Rusaleni anilichi. Ramueka 'a e'nárukuru Rusaleni simiba. Alué napu Onorúgamete julárigame ju 'pa rewagáchika 'ma cha'piboli ju, 'lige 'ma o'toboli ju alé napu mochí alué e'wélala wa'lú re'obachi nulame 'lige alué Moisesi nila nulalí benírame. Alueka animela me'liáté alué rió, \v 19 'lige 'ma o'tomela e'sena ralámuli mochígichi napurigá me'liboa. 'Lige ta'chó me'á, alué sontalo 'we gawélimala 'lige a'kachípamala 'lige wejpisópua, 'lige gulusichi ujchagá me'liboa, 'lige pe bakiá rawé kachi ku ajánamala ―anile Esusi. \p \v 20 A'lige alué Sebereo 'kúchila eyela nawale alemi alué Sebereo 'kúchila 'yuga, 'lige alemi sébaga yati chojkóbaka ilíbale o'wemi Esusi ilígichi 'lige tánale napurigá bilé nóchali 'yawa alué ejtemali. \v 21 'Lige Esúsika anele: \p ―¿Tachiri nóchali i'lime najkí mué alué ejtemali? \p 'Lige alué mukika anele: \p ―Napu'lige 'ma chojkichi nulá mué 'pa rewagachi, nuláwaká napurigá ye oká ejtemali ne 'kúchila mochímala alé mué 'yuga, bilé o'iná 'lige bilé wajtoná. \p \v 22 'Liko Esúsika anele: \p ―Tabilé machí mué napu najkí. ¿'La anachámala 'emi resí nilia napurigá ne?\f + \fr 20:22 \ft Matéoka regá osale, ¿'La bajímala 'emi aleké básochi napu bajímala ne? \f* \p 'Lige alué ejtemálika anele: \p ―Aka 'lágurú. \p \v 23 ―'La bijchiá ju 'emi 'we resí nílamala napurigá ne ―anele Esusi― iligá tabilé ne 'símala mochía alé napu ne asimela alé a'naguka. Onorúgame bo'né 'la machí chieri mochiamia alé a'naguka napu ne asimela nulá. \p \v 24 Napu'lige alué oká rijimá alanichi, akele alué uché jaré makué rió Esusi 'yuga járome, 'lige 'we na'áwale alué oká rió 'yuga. \v 25 'Liko Esúsika bayele alué makué oká rió bo'né 'yuga járome, 'lige anele: \p ―Alué e'wélala rey napu nuleme ju ralámuli tabilé bijchígame Onorúgame ra'ichálila, alueka 'we nochárime ju alué ralámuli napurigá ajágame neraga. \v 26 'Emi e'wélala nínilisaká, tabilé alarigá nokimeli ju 'emi, bajchá 'we a'lá gu'írimili júkuru ralámuli. \v 27 Alué napu wa'lula nínili, bajchá pe nóchame niraga nímili júkuru, 'lige aminami tabilé gunarume nímili júkuru. \v 28 Nímili ju napurigá alué 'pa rewagáchika julárigame Onorúgamete napurigá rió neraga. Tase nawale napurigá gu'íriwa ralámulite, alueka iligá nawale gu'írimia ralámuli, 'lige mukumea we'ká ralámuli gu'íriga. \s1 Jena ruwimela Esusi sa'wáligo oká rió tabilé ma'chílime \p \v 29 Napu'lige alué Esusi 'lige alué 'yuga járome 'ma simasa alé Jerikó anilichi mochiga, we'ká ralámuli najátale. \v 30 'Lige oká rió tabilé ma'chílime mochile alé boichimi, 'lige akisá alemi enegó Esusi, yati chojkile ra'icha, regá anea: \p ―¡Muérigo Wa'lula Nulame Rabí rijimala, 'we a'lá na'temápua ramué! \p \v 31 'Lige ralámuli alemi si e'yénigime sulile alanichi alué oká rió tabilé ma'chílime, 'lige alué oká rioka aminabi abé a'wágame bayea mochile: \p ―¡Muérigo Wa'lula Nulame Rabí rijimala, pe rekó 'we na'temápua ramué! \p \v 32 'Lige alué Esúsika ilíbale 'lige bayele alué tabilé ma'chílime, 'lige anele: \p ―¿Tachiri choliame najkígó 'emi? \p \v 33 'Lige alué tabilé ma'chílimeka anile: \p ―Mué Wa'lula Nulame, ramueka najkiá napurigá ku 'la ma'chílime gainámala ramué busila. \p \v 34 'Liko Esúsika 'we na'temale, 'lige nochale busila, 'lige pe yati 'ma ku 'la ma'chílile alué oká rió tabilé ma'chílime, 'lige Esusi 'yuga simíbale alué oká rió. \c 21 \s1 Jena ruwimela Esusi 'ma sébaligo Rusaleni rewégichi \p \v 1 Napu'lige 'ma a'mulipi e'yéniga amulí seba Rusaleni rewégichi, sébale alé bilena a'bé Be'tagé rewégichi, Olibo anilichi rabó re'leberi. Alé sebasa Esusi júlale oká alué bo'né 'yuga járome, \v 2 'lige anele: \p ―Simíbaga 'mi alé riógachi, 'mi alé napu ma'chigá ju, 'lige alé riógichi sebasa 'emi, etémala 'emi bilé bulito mukila chériga chujkúgame bilé u'tá bulito ranégame. Su'panasa, jeka a'páwaká alué bulito mukila 'ma alué ranala 'yúriga. \v 3 'Lige bilé rió rukisá chonigá su'panalio alué bulito, yati anewa: «Alué Wa'lula Esusi najkí napurigá tanewa ye bulito, pe yati ku rolonawa ramué», anewa ―anile Esusi. \p \v 4 Alarigá ikile napurigá 'la sébali ikimela napurigá anílige 'we 'ya alué rió napu ruyame nílige napu anélige Onorúgame, napu'lige regá anile: \q1 \v 5 Regá anéwaká alué Sioni (Rusaleni) ejperégame ralámuli: \q1 «'Emi ralámuli, alué wa'lula rey napu 'emi nuleme ju, \q1 aleka ená, \q1 'we a'lá i'kilí tabilé che anisia, \q1 bilé bulito ranala asigá.››\f + \fr 21:5 \ft E'nesi Zacarías 9:9. \f* \p \v 6 'Liko alué Esusi 'yuga járome yati simíbale 'lige alarigá sébali olale napurigá nulélige Esusi. \v 7 Yati a'pale alué bulito mukila 'lige alué bulito ranala 'yúriga, 'lige alué okánika bulito pérale alué Esusi 'yuga járome alué a'boi gemala chiní i'weli, 'lige alué Esúsika yati asele bulito ranala, napu tabilé siné asérigame nile. \v 8 'Lige suwábaga ralámuli napu we'ká nile, alemi wijchí pesia e'yénale alué chiní i'weli a'boi gemala alemi boichimi, 'lige jaréchigo rajkú sawala ro'asia e'yénale boichimi. \v 9 'Lige suwábaga ralámuli guwánami e'yénigime 'lige bajchabemi e'yénigime 'we ra'sálásia e'yénale regá anisia: \p ―¡Hosana (salva)! ¡'La sébakuru mué jena! ¡Mué Esusi Rabí rijimala, mueka wa'lula nímala napurigá alué wa'lula Rabí anilime 'ya ajtígame! ¡'We a'lá semáriga nulale alué, alarigá nulámala mué! ¡Hosana! ¡'Láchigo sébakuru mué jena! \p \v 10 Napu'lige alué Esusi 'ma sebasa alé Rusaleni rewégichi we'ká riógichi, ralámulika majale 'lige anile: \p ―¿Chieri júché ye rió? \p \v 11 'Lige we'ká ralámuli anile: \p ―Ye rioka pe ju Esusi, napu ruyame ju napu ané Onorúgame, alé Nasareta ejiro Galilea bejtégame. \s1 Jena ruwimela Esusi 'ma mabúligo alué ralineme ralámuli alé wa'lú re'obachi ra'pichí mochígame \p \v 12 'Lige bajkile Esusi alé wa'lú re'obachi ra'pichí Onorúgame galílachi, 'lige 'ma mabule suwábaga napu ralineme nile, 'lige napu ralame nile alé pachá re'obachi ra'pichí mochiga, 'lige 'ma re'nubuga 'lule suwábaga mesa napu enomí nakulílichi nile, 'lige 'ma re'nubule alué banko napu jale alué wakali chulugí baloma ralinélime. \v 13 'Lige regá anele: \p ―Aka osiruga chujkúché osilichi: «Ne galílaká Onorúgame 'yuga ra'ichálime júkuru», 'lige 'émika chigórigame resola newálekuru. \p \v 14 'Lige jsile alemi alé Esusi ilírachi tabilé ma'chílime ralámuli 'lige jaré na'lime, 'lige yati sa'wale Esusi. \v 15 'Lige alué e'wélala balé 'lige alué Moisesi nila nulalí benírame ralámuli etele alué Esusi 'we a'lá sa'wáligo alué nayúkame, 'lige aminami akele alué u'kuchí ejtemali regá anichi: \p ―¡Hosana! ¡'La sébakuru mué jena! ¡Mué Esusi Rabí rijimala, mueka wa'lula nímala napurigá alué Wa'lula Rabí anilime 'ya ajtígame! \p Alieti akisá, 'we ayole alué e'wélala balé 'lige alué Moisesi nila nulalí benírame, \v 16 'lige regá anéliru Esusi: \p ―Mué Esusi, ¿'la aké mué alaniá jago alué ralámuli? \p 'Lige Esúsika anele: \p ―Ju, 'la aké ne. ¿Tabilecha siné leera 'emi Onorúgame nila ra'íchalichi napu aní: \q1 Alué u'kuchítiri 'kuchi bijí chi'ime chu'álachika \q1 ma'chínamala Onorúgame wikala? \p \v 17 'Lige alemi a'rigá alué ralámuli, 'ma simile alé we'ká riógachi asigá, Betania anilichi simile 'lige alé che'lébale. \s1 Jena ruwimela Esusi 'we ená anegá ne'óchaligo alué chuná tabilé rakeme \p \v 18 Melénala rawé ku Rusaleni simiá enale Esusi, e'lowile. \v 19 'Lige etele bilé chuná 'lige simile e'nemia 'lige etele tabilé pe'tá rakégame ko alué chuná, pe sawálacho, we'ká sawégame rewale, 'lige anele alué chuná: \p ―¡Tabilé siné go'mela ralámuli mué chuná rakala, 'máchigo ta siné rakémempá mué! ―anele. \p 'Lige pe yati wakíbale alué chuná. \v 20 Alieti etega alué Esusi 'yuga járome tabilé námaka regá anile: \p ―¿Churigá 'la wakíbalaché pe yati pe alanésiga alué chuná? \p \v 21 'Lige Esúsika regá anele: \p ―'La bijchiá ruwí ne, 'we a'lá bijchígime nísaká 'emi wa'lú a'walí nígame ko Onorúgame, pecha pe bilé chuná wakebáchimiko 'emi, 'émika 'la umabámikuru 'mimi wa'lú ba'wí manígichi elá ye wa'lú rabó pe regá anegá: «Se'wí iliboa, iliboa alé nasipa wa'lú ba'wí ilígichi», 'lige yati e'wámikuru ye rabó. \v 22 'We a'lá bijchígiga tánisa 'emi Onorúgame, 'liko suwábaga napu tani 'emi, Onorúgame 'we a'lá nejímala. \s1 Jena ruwimela e'wélala rukéligo Esusi chonigá buyánaligo alué ralámuli alé ra'pichí wa'lú re'obachi mochígame ralinea \p \v 23 Napu'lige alé ra'pichí wa'lú re'obachi bajkisá alué Esusi, 'lige alemi ilígichi alué Esusi ralámuli beniria, yati alemi jsile alué e'wélala balé 'lige alué jurío ralámuli nuleme, 'lige anele: \p ―¿Tachiri gite buyánaché mueka alué ralámuli alé wa'lú re'obachi ra'pichí mochígame ralinea? ¿Chiérite ajchárigame júkó mué Wa'lula neraga? ¿Tachiri najtékame nóchali nígame júkó mué 'siá? \p \v 24 'Lige Esúsika anele: \p ―Ne abichigó rukémala bilé ra'íchali, 'lige 'la ma'chígime nejiásaká 'emi, ne 'la ruwimela chonigá tachiri gite buyánigo ne ralámuli jena ra'pichí mochígame ralinea. \v 25 ¿Chieri júlale Juani ralámuli rewarániliga, Onorúgame chalá o ralámuli chalá? \p 'Lige alué e'wélala balé 'lige alué jurío ralámuli nuleme a'bopi rukele, regá anile: \p ―Onorúgame júlale anisúká 'liko animela alué Esusi: «¿'Lige chonigá ta bijchígirupaché 'emi napu anié Juani?» anile. \v 26 'Lige anésiká pe ralámuli júlaligo alué Juani, 'liko pe majá mochiwa ralámuli, siné kachi pe ramué saíla niraga mochíbamala ralámuli, napugiti suwábaga ralámuli 'we a'lá machigá mochígame Juani ruwime níligo napu anele Onorúgame. \p \v 27 'Liko pe regá anile: \p ―Tabilé machirú'é chiérite julárigame níligo alué Juani. \p 'Liko alué Esusi anélechigó: \p ―Néchigó tabilé ruwimela tachiri gite buyánigo ne suwábaga ralámuli jena ye ra'pichí wa'lú re'obachi mochígame ralinea. \p \v 28 › 'Émika ¿choniágó? Bilé rió oká 'kúchigame nile, 'lige alemi a'bemi simigá napu ajtile alué bilé, regá anele: «Simigá mué jipe nochawa alé we'ká i'wilí echégichi.» \v 29 'Lige alué towika anile: «¡Tabilé siminali ne!» Nobi 'wéchigo cha lálekó alanisá 'lige pe'tá i'libeko yati simile nochamia. \v 30 'Lige alué rió o'ká 'kúchigame a'bemi simigá napu ajtile alué uché bilela, 'lige a'chigóriga anélechigó napurigá anélige alué uché bilela, 'lige alueka regá nejele: «'La ju, kulipi simé ne.» Tabiléchigo simílekó. \v 31 ¿Chieri 'nalina 'la e'wálekobá napu o'nola nulele? \p 'Liko alué e'wélala balé 'lige jurío ralámuli nuleme regá anile: \p ―Alué bajchá nulérimeguru. \p 'Lige Esúsika anile: \p ―Neka 'la bijchiá aníbá, alué enomí goblálome 'lige alué we'ká rió 'yuga okome umugí, alueka bajchá 'la lisensia 'yámala napurigá Onorúgamete nulewa alawálachi, tase napurigá 'emi, \v 32 napugiti 'émika tabilé bijchígiligame 'la rejcholi ruwichi alué Juani 'la o'wé jawamia ralámuli, 'lige alué enomí goblálome 'lige alué we'ká rió 'yuga okome umugí 'we a'lá bijchígile rejcholi nejichi alué Juani, 'lige rekó 'emi 'la etege suwágaba yeti, tabilé pe'tá ku guwana 'nátalekuru. \s1 Jena ruwimela Esusi bilé tétali ruwíligo i'wilí ('uba) tebume ralámuli \p \v 33 › Gepúsibá uché bilé tétali: Bilé rió we'lé nígame wajsá. We'ká banawá jáwale i'wilí anilime, 'lige 'we a'lá 'yele, 'lige jole bilénami i'pichí alé me'chomia alué i'wilí rakala, napu'lige rakesa alué ba'wila ma'chí pamia, 'lige newale bilé galí re'pá ilígame napurigá alué tebume alé asigá repúmala alué we'ká banawá i'wilí. \p › 'Lige owile repúniliga jaré rió alé nóchame, 'lige bo'neka simile bilénami mejkami. \v 34 Napu'lige sebasa rawé i'wíliame, alué gawígameka 'naka júlale jaré bo'né piónila napurigá rojanámala nasípasi, 'yamia napu ekí mélapá alué repume. \v 35 Alué tebuka mochígameka tabilé rojanánile 'lige 'ma cha'píliru alué gawígame piónila alemi jsichi. Bilé 'ma cho'náliru, 'lige uché bilela ka 'ma me'áliru, 'lige uché bilela ka 'ma bajsibúliru. \v 36 'Lige alué gawígame ka uchéchigo jaré bo'né piónila júlale, 'lige alué banawá rakeme repume ka a'chigóriga olale napurigá alué bajchá julárigame pioni. \p \v 37 › 'Lige 'ma guwichímiká bo'né inolá júlale alué gawígame regá 'nátaga: «Ne inolaka 'la niraga etéwarékó.» \v 38 'Lige alué banawá tebume ka, napu'lige etesa alué gawígame inolá, regá anile a'bopi: «Alué bi'lepi júkuru alué rió gawígame inolá, 'lige alué júkuru alué o'nola nila nachuámili napu'lige o'nola mukusá, alekeri me'liboa. Alarigá 'la ramué niga ejtebiwa ye gawí o'nola mukusá», anile. \v 39 'Lige cha'pisá 'ma me'ale 'lige i'rachi ma'chige pale. \p \v 40 › Napu'lige nawasa alué gawígame, ¿cholámalawé alué banawá repume? \p \v 41 'Liko alué e'wélala balé 'lige alué jurío ralámuli nuleme anele Esusi: \p ―Alué 'we ená nokágame ka 'ma me'liboli ju tabilé na'temaka, 'lige uché jaré 'yámala repúniliga alué we'ká banawá jágame, 'lige alueka 'la rojanámala alué banawá rakala napu'lige 'ma rakesa. \p \v 42 'Lige Esúsika anile: \p ―¿Tabilé siné leérame ju 'emi osilí Onorúgame nila?, alé napu anime ju: \q1 Bilé rejté tabilé galegá etérigame alué galí newame ralámulite \q1 tabilé machime nile 'we a'lá ko alué rejté chijtochi ajchilía. \q1 'Lige alué rejté abé a'lá nile alé chijtochi ajchalía. \q1 Onorúgame bo'né alarigá elale. \q1 Napu Onorúgame 'sile newá 'we a'lá semátiri ju ramué níriga.\f + \fr 21:42 \ft E'nesi Salmos 118:22-23. \f* \p \v 43 › Neka 'we a'lá bijchiá aníbá Onorúgame 'ma tabilé nulamio 'emi alawálachi, 'lige alué Onorúgame nulémala uché jaré ralámuli napu 'we a'lá e'wímili ju Onorúgame. \v 44 'Lige napiépiri rió alé rejtechi bo'ibasa, 'ma chi'wámala. 'Lige bilé rió me'táchisa alué rejtete, 'ma chi'laga rejpímala. \p \v 45 'Lige alué ra'íchali akigá alué e'wélala balé 'lige alué ralámuli bariseo, machile pe alué olagá aníligo alué Esusi alieti ra'íchaga. \v 46 'Liko alué e'wélala balé 'lige alué bariseo 'we cha'pinálile alué Esusi, pe iligá 'we majale cha'pigá, 'wéchigo 'la bijchígilime suwábaga ralámuli 'la Onorúgame ra'ichálila nareme níligo Esusi. \c 22 \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo bilé tétali bilé piesta newigime \p \v 1 'Lige Esúsika uchéchigo siné ruwile bilé tétali, regá anile: \m \v 2 ―Napu'lige Onorúgame nulachi ralámuli alawálachi, a'chigóriga ju napurigá napu'lige bilé wa'lula rey napu wa'lú piesta newile bo'né inolá newichi. \v 3 Júlale bo'né 'yuga nóchame bayéniliga we'ká ralámuli napurigá smela go'mea, napu 'ma bayérigame nílige, 'lige alué bayérigame tabilé simánili alué newigime nerúgichi go'ame go'mea. \v 4 'Liko alué newime o'nólaka júlale uchéchigo jaré bo'né 'yuga nóchame napurigá regá anémala alué 'ma bayérigame: «Ruyéwaká alué ralámuli napu 'ma baigé ne 'yabé 'ma newáriga iligó go'ame, nuligó ne me'línaliga akasí 'lige ajágame abé 'la sa'pégame 'lige suwábaga 'ma 'la listo iligó, yati bayewa napurigá jeka smela go'ame go'mea.» \v 5 'Lige alué napu 'ma bayérigame nílige go'ame go'achi tabilé simíbale go'ame go'mea alé newigime nerúgichi, jaré pe 'mi wasá bo'ígichi simíbale nochamia 'lige jaré pe che jarénami simíbale nochamia, \v 6 'lige jaréchigo napu tabilé simánale alé newigime nerúgichi 'ma cha'pile alué wa'lula rey 'yuga nóchame, 'lige 'we resí oláliru 'lige me'áliru. \v 7 'Liko alué newime o'nólaka napu wa'lula rey nile, 'we ayole machisá 'ma me'lílirigo alué ralámuli julárigame alué ralámuli bayéniliga, 'lige júlale bo'né sontálola napurigá me'limela alué ralámuli cha nokame, napu 'ma me'ale alué wa'lula reyte julárigame, 'lige 'ma me'líliru alué cha nokame 'lige 'ma e'kósiliru suwábaga galí. \v 8 'Liko alué wa'lula rey alué newime re'malí o'nola anele alué bo'né piónila napu mochile alemi, regá anele: «Go'ámeka 'ma listo ilí, iligá alué napu bayérigame nílige, alueka tabilé simánili, 'ma tabilé lisensia nígame ju napurigá smela. \v 9 Alekeri yati simawa alé napu e'yéname ju ralámuli, 'lige apiépiri ralámuli napu eteru alemi bayéwaká napurigá smela go'ame go'mea jena newigíme nerúgichi.» \v 10 'Lige alué wa'lula rey piónila ka simíbale alemi napu napuíme ju ralámuli 'lige yati bayele suwábaga napu ekí najtépale alemi, napurigá simámala go'ame go'mea alé newigime nerúgichi, alarigá 'la we'ká ralámuli jsile alé alué re'malí newichi, suwábaga 'la go'ale alué go'ame. \p \v 11 › 'Lige alemi bajkile alué wa'lula rey alué newime re'malí o'nola, napu go'yá mochile alué ralámuli bayérigame newíkichi, 'lige etele bilé rió tabilé o'páchigime alué o'pacha napu o'páchaga simiame nile bilénami newigime nerúgichi. \v 12 'Lige regá anele alué rió: «Mué rió, ¿churigá 'la bajkíché mué jena peka o'páchaga nawasa napu o'páchaga nawilime ju bilé newigime nerúgichi?» 'Lige alué rioka tabilé pe'tá nejele rukilía. \v 13 'Liko alué wa'lula reyka anele alué napu go'ame ro'ame nile: «Ronola bulesi ye rió 'ma sekala 'yúriga, 'lige alé ma'chige pápua chonárale napu nalámala resí níliga 'lige napu chi'namela ramalá majaga.» \v 14 We'káchigo kame bayérigame 'lige u'kabi ju napu 'la sébame ju alé newigime nerúgichi. \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo Onorúgame 'yalime ko napu Onorúgame 'yáwili ju \p \v 15 A'lige pe'tá i'libeko alué bariseo simíbale alué Esusi rukemia jaré ra'íchali pe machináliga chonirá. Se'winá anisáká yati cha'pibó olale. \v 16 'Lige alué bariseo júlale jaré a'boi gompaniérola 'lige alué wa'lula Erore gompaniérola napurigá regá anémala alué Esusi: \p ―Mué Esusi, ramueka 'we a'lá machiaa 'we a'lá ganílime ko mué 'la o'wé ra'íchiga tase 'yégiga, 'lige 'we a'lá benírame ko mué churigá ka alué 'we a'lala bowé. 'Lige 'we a'lá machiaa ramué mué 'la niraga eteme ko ralámuli, rekó e'wélala kachi 'lige rekó pioni kachi. \v 17 Alekeri najkiá napurigá ruwimela mué: ¿Pala 'la ju nejilia alué enomí napu nejílime ju alué wa'lula rey Sesar i'lime? ¿Tabiléchala? \p \v 18 Alué Esúsika 'we a'lá machile pe resítiri 'nátaga aníligo alué ralámuli, machile pe Esusi resí olániliga aníligo, 'lige anile Esusi: \p ―¿Chonigá alaníbiché 'émika pe resí olániliga ne'chí? 'Émika 'we a'lá ra'íchame ju pe iligá chátiri 'nátame júkó. \v 19 Aka jeka a'pásigo bilé enomí chijtúligame napu najtétiwili ju alué wa'lula rey. \p \v 20 'Lige Esúsika anele alué bariseo 'lige alué Erore gompaniérola: \p ―¿Chieri mo'ola ju ye mo'ó jena enomichi ajtígame, 'lige chieri rewalá chujkú ye enomichi? \p \v 21 'Lige alué bariseo 'lige alué Erore gompaniérola anele: \p ―Aka alué wa'lula rey Sesar anilime. \p 'Lige Esúsika anile: \p ―Napu alué wa'lula Sesar nila ju, alueka alué wa'lula Sesar 'yáwaguru, 'lige alué napu Onorúgame nila ju, alueka Onorúgame 'yáwaguru ―anile Esusi. \p \v 22 Alieti akigá tabilé machile churigá nejemia 'lige simíbale, tabilé che olale. \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo 'la rewagachi simíbame ko alué a'ká ralámuli alawala napu'lige suwisá \p \v 23 Pe a'lige rawé alué saruseo anilime ralámuli, alué napu anime ju tabilé sébame ko rewagachi alué suwígame alawala, Esusi 'yuga ra'íchale, regá anele: \p \v 24 ―Mué Esusi, ralámuli benírame. Moisesi a'rele bilé osilí regá anime 'we 'ya: Bilé rió mukusá 'lige bi'neli rejpisa mukí tabilé 'cho 'wesi 'kúchiga, alué mukúgame bonila rewimeli ju alué mukí napurigá 'kúchigame nímala alué mukí gunámakame, alué mukúgame bonila 'yuga asigá, 'lige alué mukúgame bonila 'kúchila o'chérisa napurigá alué mukúgame 'kúchila kárélamala ―anile alué ralámuli saruseo. \p 'Lige abiena regá anele: \p \v 25 ―Sinéchigo mochile gichao ejtemali bi'lepi o'nógame, 'lige alué wa'lula ba'chila rewale sineko, 'lige mukule ba'chila tabilé 'cho 'wesi 'kúchiga, 'lige alué abé u'tabela alué chega bonila rewale alué mukí gunámakame, 'lige 'ma mukúlechigó tabilé 'cho 'wesi 'kúchiga. \v 26 'Lige alarigá ikile alué u'tabela 'lige alué abé u'tabélachigó, 'lige alarigá suwile suwábaga a'boi najarémala. \v 27 Alué gichao rió suwírisa, mukule alué mukí gunámakame. \p \v 28 'Lige alarigá anesa, kúchigo regá rukéliru Esusi: \p ―Napu'lige alé rewagachi sebasa alué gichao ejtemali 'lige alué mukí aleka, ¿chieri 'nalina upila nímalawé alué mukí? Jena wijchimóbaka suwábaga gichao ejtemali upila níligame. \p \v 29 'Liko Esúsika regá anele alué ralámuli: \p ―'Émika tabilé machigá mochí. Tabilé machí 'emi Onorúgame nila ra'íchali, nibilé machí 'emi churigá ko Onorúgame a'walila. \v 30 Alué napu ekí seba rewagachi, nibilé umugí nibilé riótiri newímala, aleka suwábaga ralámuli napurigá santo ánjeli rewagachi mochígame nímala. \v 31 Aka alué bo'né Moisesi osálige'é pe u'kabi osilí, napu Onorúgame anílige napu ruwí rewagachi simíbame ko alué ralámuli suwisá. ¿Tabilé siné leérame ju 'emi alué ra'íchali? Anime ju: \v 32 «Ne ju Onorúgame napu Abraámi, Isaki 'lige Akobo oyérame ju.» Onorúgame níriká tabilé 'wesi suwígame kéré, suwábaga ajágame ju. \p \v 33 Alieti ra'íchali akisá, we'ká 'nátale alué ralámuli, aliena 'la benigá ruwichi alué Esusi. \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo tachiri ko alué nulalí rejcholi abé najtékame \p \v 34 'Liko alué bariseo abé i'libeko kachi akele 'we a'lá benigá nejéligo alué Esusi, 'lige tabilé aminabi ra'íchiga jábigo alué ralámuli saruseo, 'liko alué bariséoka napuíle o'maka 'lige simíbale napu ajtile Esusi. \v 35 'Lige bilé rió napu Moisesi nila nulalí benírame nile, regá rukele alué Esusi pecha olániliga se'winá anisáká: \p \v 36 ―Mué Esusi, benírame ralámuli Onorúgame nila ra'íchali, ¿tachiri júkó alué nulalí rejcholi 'we najtékame? \p \v 37 'Lige Esúsika nejele: \p ―'We galewa Onorúgame, 'la bi'lepi 'nátili 'nátiga. \v 38 Alué ju abé najtékame nulalí rejcholi. \v 39 'Lige alué uché bilé nulalí rejcholi regá anime ju: «Napurigá galé 'emi a'boi alawala, alarigá galewa uché jaré ralámuli.» \v 40 'We a'lá sébali e'wásaká 'emi ye oká nulalí rejcholi 'we najtékame, 'liko 'we a'lá sébali olámala 'emi suwábaga alué uché jaré nulalí rejcholi napu osale Moisesi, 'lige uché jaré napu ruyame ju napu ané Onorúgame. \s1 Jena ruwimela chieri ko alué Onorúgamete julárigame \p \v 41 Napu'lige napuíka mochígichi alué bariseo, Esusi regá rukele alué bariseo: \p \v 42 ―'Émika ¿choniágó, chieri koriágó alué Kristo? ¿Chieri rijimala korí 'emi alué? \p 'Lige alué bariséoka anile: \p ―Pe Rabí. \p \v 43 'Lige Esúsika anile: \p ―¿'Lige chonigá wa'lula aneme júché alué Rabí alué Kristo olagá? Onorúgame Alawala gu'írale napurigá animela regá: \q1 \v 44 Onorúgame anele alué Wa'lula Kristo ne'chí nuleme: \q1 «Jena asá wajtoná \q1 napusí neyuro ne mué saíla 'yuga.» \m \v 45 Aka alué bo'né Rabí aneme ju «ne'chí nuleme» alué Kristo, 'liko abéchigo najtékame júleké alué Kristo me'tigá alué Rabí. \p \v 46 'Lige tabilé 'wesi ralámuli 'la gayénale nejea, 'lige aleké rawé si tabilé 'wesi e'wérali olale rukea aminabi ra'íchali. \c 23 \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo churigá ka bilé ralámuli gunarúgame \p \v 1 Pe'tá i'libeko Esusi ra'íchale alué we'ká ralámuli 'yuga 'lige alué bo'né 'yuga járome, regá anele: \p \v 2 ―Alué ralámuli Moisesi nila nulalí benírame 'lige alué bariseo, alueka abé machí churigá ko alué Moisesi nila nulalí. \v 3 'Émika 'we 'la e'wiwa tabiri tábiri napu nulá, pe iligá tase alarigá nokiboa, napurigá nokame ju alué bariseo, 'lige alué Moisesi nila nulalí benírame, napugiti alueka regá anime kame: «Jípeko regá nochátékuru.» 'Lige pe se'wináriga nóchame ju bilé nóchali, tase napurigá anílige. \v 4 'We a'wágame nuleme ju ralámuli, 'lige alué a'boika tabilé tábiri nóchame ju. \v 5 Alueka 'we ganílime ju ujchagá e'yénaga gorá, 'lige sekachí korea bulugá e'yéname ju napu osirúgime ju pe u'kabi ra'íchali Onorúgame nila ra'íchali, napurigá ralámuli etémala. 'Lige aminami i'weli reboso gemagá e'yéname ju, napu a'naguchi chitochi i'weli se'wégame ju. Alarigá nokame ju napurigá ralámuli na'támala 'we a'lá sébali oyérame ko Onorúgame. \v 6 'Lige najkime ju napurigá 'we a'lá semáriga kógiwa bilena wa'lú go'ame go'achi. 'Lige mochime ju alé napu mochímili ju alué abé e'wélala alé u'kuchí re'obachi pachá «sinagoga» rewégame, \v 7 'lige aminami najkime ju napurigá 'we 'la niraga repóriwa uché jaré ralámulite alemi napu we'ká ralámuli mochí. 'Lige najkime ju napurigá regá anewa ebreo ra'íchaga: «Rabbí» (napu aniame kéré benírame). \p \v 8 › 'Émika tabiléchigo alarigá nokibógó, tase najkime niwa napurigá anewa «benírame», péchigo bi'lepi kame alué benírame Onorúgame nila ra'íchali, pe alué napu ju Kristo, 'lige suwábaga 'émika bi'lepi O'nógame júkuru napu ju Onorúgame. \v 9 'Lige tabilé 'wesi «o'nó» anewa alué uché jaré ralámuli, O'noka péchigo bi'lepi kame, pe aluecho napu 'pa rewagachi ajtí. \v 10 'Lige tabilé najkiá mochiwa napurigá «benírame» anewa 'emi napugiti bo'né benírame ka pe bi'lepi kame pe Krístocho Onorúgamete julárigame. \v 11 Alué napu wa'lula ju suwábaga gu'írimili ju. \v 12 Alué rió napu mayeme ju 'we najtékame ko, alueka pe tabilé najtékame kérélamala. Alué napu tabilé riólame ju, alué 'nalina nímala abé najtékame Onorúgame níriga. \p \v 13 › ¡Resí 'emi Moisesi nila nulalí benírame 'lige 'emi bariseo, tabilé sébali olame ju 'emi 'la sébali olámirisá! 'Émika tabilé a'reme kame ralámuli napurigá e'wímala Onorúgame napurigá Onorúgame alué ralámuli nulémala. 'Lige 'emi tabilé e'wame ju. Aminami tase elime ju 'emi napurigá sébali olámala alué uché jaré ralámuli napu 'la sébali olánilime ju. \p \v 14 › ¡Resía 'emi ralámuli Moisesi nila nulalí benírame 'lige 'emi bariseo, tabilé 'la sébali olame ju 'emi! 'Émika 'ma bujeme ju galí alué umugí gunámakame galila, 'lige jame ju 'emi Onorúgame tania iwérali re'obachi we'lisi napurigá suwábaga ralámulite etewa 'emi. Alekeri 'émika abéchigo wa'lú gastigo narémala. \p \v 15 › ¡Resía 'emi ralámuli Moisesi nila nulalí benírame 'lige 'emi bariseo, tabilé 'la sébali olame ju 'emi 'la sébali olámirisá! 'Émika ichúrimi e'yéname ju ralámuli 'yuga ra'íchiga napurigá alué oyérame gainámala, 'lige 'emi oyérame gainasa abéchigo resí nokame ju me'tigá 'emi, 'lige simámala injiérnochi napurigá 'emi. \p \v 16 › ¡Resía 'emi, 'émika uchéchigo jaré beníriniliguru nobi tabiléchigo námame júkó 'emi! ¡'Émika pe siego neraga ju uché bilé ralámuli siego o'tome! 'Émika aní bilé ralámuli 'we a'lá sébali olama orisá Onorúgame 'yuga, anigá alué re'obá e'negá iligó napurigá 'la sébali olámala, alarigaka tabilé najtékame ju. 'La sébali olama orisá Onorúgame 'yuga anigá alué 'oro pachá re'obachi ajtígame e'negá iligó, napurigá 'la sébali olámala, alueka 'la najtékame ju. \v 17 ¡'Émika pe tonto julke 'lige aminami siego! ¿Tachiri abé najtékame júkó, 'oro o re'obáchala alé napu 'oro nerú? Tabilé nerúlasaká 'oro alé re'obachi Onorúgame galílachi, 'liko pe tabilé 'me najtékame nímiliké. \v 18 Abiena anisá 'emi: «'We a'lá sébali olama olá ne Onorúgame 'yuga mesa e'negá iligame alé pachá wa'lú re'obachi ilígame», 'liko tabilé sébali olámili ju. 'Lige regá anisá 'emi: «'We a'lá sébali olame ne Onorúgame 'yuga, e'negá iligame go'ame re'pá mésachi ilígame», 'liko 'we a'lá sébali olame ne. \v 19 ¡'Emi 'we siego ju! ¿Tachiri abé najtékame ju, go'ame Onorúgame kógilime o mésachala? Tabilé mésachi jásaká go'ame, 'liko pe napuyépiri go'ame neraga jámilike. \v 20 Alué rió napu 'we a'lá sébali olámorí anigá alué mesa pachá re'obachi ilígame e'negá iligó, pe abiena anigá aní alué go'ame mésachi jágame abiena e'negá jago. \v 21 Alué rió napu aní 'we a'lá sébali olámorí anigá re'obá e'nagá iligó, abiena anigá aní Onorúgame e'negá ajtigó napu alé pachá re'obachi bejtégame ju, alekeri 'we a'lá sébali olámorí. \v 22 Alué rió napu 'we a'lá sébali olámorí anigá rewagá e'negá ajtigó, pe abiena anigá aní e'negá iligó alué wa'lú sía napu Onorúgame ajtime ju, 'lige abiena e'negá ajtigó Onorúgame. \p \v 23 › ¡Resía 'emi Moisesi nila nulalí benírame 'lige 'emi bariseo, tabilé sébali olame ju 'emi napu aní! 'Émika wanápame ju pe'tá alué gajsalá 'we a'lá semá júkame napu go'ame ajchilime ju (yerbabuena, anís, komino) Onorúgame kógilime, 'lige alué abé a'lá najtékame 'nátilika 'ma tabilé néléme ju 'emi. Tabilé sébali olame ju 'emi napu nulá Moisesi alé bilena osilichi, alué napu ju 'we a'lá sébali gatélime ra'íchali ralámuli 'yuga, 'lige 'la na'temaka etélime ralámuli, 'lige 'la bi'lepi oyérilime pe Onorúgamecho. Suwábaga ye júkuru napu 'la sébali olámili ju 'emi. \v 24 ¡'Émika pe siego neraga kéré napu o'tonálime ju uché jaré ralámuli bilénami! ¡'Émika a'lá saweme ju alué ba'wí tabilé 'yúriga bajimia u'kuchí se'walí, nobi 'máchigo a'wame júkó 'emi alué wa'lú ajágame kameyo anilime!\f + \fr 23:24 \ft Yeka pe aniame kéré alué bariseo 'we a'lá 'nátaga 'la sébali olániliga alué nulalí ta'mé najteme, 'lige tabilé 'la 'nátaga sébali olale alué abé najteme nulalí Moisesi nila. \f* \p \v 25 › ¡Resía 'emi ralámuli Moisesi nila nulalila benírame 'lige bariseo, 'émika tabilé e'wame ju napu aní 'emi! 'Emi 'we a'lá bi'weme ju alué baso 'lige alué bejtoli pe amoba, 'lige pacháganaka 'we chóligame ju. \v 26 'Emi bariseo siego: 'we a'lá bi'wewa alué baso pachágana 'lige bejtoli, napurigá 'la bi'wígame nímalachigó ma'chímana. 'Émika napurigá alué baso 'lige alué bejtoli alarigá ju 'emi. Amóbaka 'we bi'igá e'yéname ju nobi pacháganaka 'we chátiri 'nátame ju 'emi. Abiena 'we a'lá bi'wígame niwa pacháganachigó napurigá alué baso. \p \v 27 › ¡Resía 'emi ralámuli Moisesi nila nulalí benírame 'lige bariseo, 'émika tabilé e'wame ju napu aní 'emi! 'Émika ju napuyeri suwígame bi'tígichi galila, napu 'we a'lá semáriga ju ma'chígiká, nobi pacháganaka we'ká bi'tígame kéréko alué suwígame o'chilá 'lige we'ká sa'pá bikágame. \v 28 Alarigá ju 'emi, 'émika 'we a'lá ralámuli káré e'nériká péchigo tabilé 'la 'nátame júkó 'emi, pe chibiyeti 'nátame kéréko. \p \v 29 › ¡Resía 'emi ralámuli Moisesi nila nulalí benírame 'lige bariseo, 'émika tabilé e'wame ju napu aní 'emi! 'Émika pe galírime ju amoba napu bi'tí alué 'ya suwígame ralámuli napu ruyame nile napu Onorúgame anélige, 'lige e'karúgame 'we a'lá semátiri tábiri jáwame ju 'emi alé amoba napu bi'tí tótiga ralámuli 'we a'lá sébali olame, \v 30 'lige regá anime ju 'emi: «'Ya ejperélisiga ramué pecha síchigo nokibókó ramué me'á alué ralámuli, napu ruwime nílige napu Onorúgame anele.» \v 31 Alanigá 'emi a'boi aníguru alué 'ya mochígame rijimala ko 'emi alué napu me'ale alué 'ya mochígame ralámuli, napu ruwime nile napu Onorúgame anélige. \v 32 ¡Suwénisigó 'liko napu 'ma o'wínalepa alué 'ya mochígame 'emi rijimala! \p \v 33 › ¡'Émika ju napurigá sinowí! ¿Churigá 'la neyúsimala 'emi napurigá tabilé rujsúmala 'légana injiérnochi? \v 34 Alemi julámala ne jaré ralámuli ruwime napu ané Onorúgame, 'lige jaréchigo 'we ejebénigame 'lige jaréchigo benírame, 'lige 'émika jaré 'ma me'limela gulusichi ujchagá, 'lige jaréchigo 'ma wejpisómala 'emi alemi u'kuchí re'obachi «sinagoga» rewégame mochígichi, 'lige jaréchigo 'ma najátamala 'emi ichúrimi we'kanami we'ká riógichi e'yénachi me'lináliga. \v 35 Alekeri 'emi narémala alué wa'lú gastigo suwigórikábá suwábaga alué 'we a'lá ralámuli, suwábaga alué napu me'líliru napusí me'líliru alué Abeli anilime rió 'we 'ya ajtígame. Alué Abeli me'lisuga akiná si we'ká me'líliru napusí ochero alué Sakaríasi, Berekíasi inolá. 'Émika alé ra'pichí me'ale alué Sakaríasi alé nasipa napu e'kósime nile ajágame Onorúgame kógimia, 'lige alué wa'lú re'obá ilígichi. \v 36 Neka 'we a'lá bijchiá aníbá suwábaga ralámuli jipe ejperégame wa'lú gastigo naremio, cha we'ká ralámuli me'lílirigime 'we 'ya. 'Émika pe aleké chátiri 'nátili 'nátame ju napurigá 'nátame nile alué ralámuli 'ya mochígame. \s1 Jena ruwimela Esusi naláligo ralámuli Rusaleni ejperégame na'temaka \p \v 37 › ¡'Emi ralámuli Rusaleni ejperégame, 'émika me'ame ju alué napu ruwime napu Onorúgame ané, 'lige aminami rejtete bajsibuga me'ame ju 'emi alué ralámuli Onorúgamete julárigame! ¡Neka we'sá 'we napabúnilige 'emi napurigá bilé o'tolí ra'kome ju bo'né a'tanala, nobi 'émika tabiléchigo elárigó! \v 38 'We a'lá e'nésibá, 'emi ejperélachi tabilé rioga rejpímala, 'lige Onorúgame tabilé asimela alé. \v 39 Neka 'we a'lá bijchiá aní, jípesí 'ma tabilé etémala 'emi ne'chí napusí regá anichi 'emi: «¡'We a'lá ju alué napu ju Onorúgamete julárigame!» \c 24 \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo 'ma na'mináwili ko alué wa'lú re'obá \p \v 1 Esusi ma'chínale alé wa'lú re'obachi ra'pichila, 'lige alué 'yuga járome a'bé nawile Esusi napu'lige ma'chige ilígichi, 'lige anele: \p ―Asíriga wa'lú ju alué re'obá, asíriga semati. \p \v 2 'Lige Esúsika anele: \p ―¿'La etiá 'emi alué re'obá? Neka 'la bijchiá aní, 'ma na'mináwili ko ye re'obá. Tabilé pe bilé rejté rejpimio uché bilé rejtechi amoba. \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo churigá nimio napu'lige amulí suwíbachi gawí \p \v 3 'Liko alé rabó simíbale Olibo anilichi. Napu'lige Esusi i'kilí ajtígachi alé alué makué okáraga Esusi 'yuga járome nawile Esusi rukemia. 'Lige tabilé najkile napurigá uché jaré ralámuli akimela ra'íchachi. Regá anele: \p ―Ramueka machinálilike'é, ramué ruyéwaká chiéniko na'mináwili ko alué wa'lú re'obá. ¿Chieti tábiri nerúlamala ruyame mué ku sebamio? ¿Chieti tábiri nerúlamala napu'lige gawí suibámichi? \p \v 4 'Liko Esúsika anele: \p ―'La 'nátiga mochiwa napurigá tase 'yégiga ra'ichámala che jaré ralámuli 'emi 'yuga. \v 5 We'ká ralámuli smela Onorúgamete julárigame korísiga, a'chigóriga a'wágame a'walí nígame korimela napurigá ne. Regá animela: «Ne ju Kristo, alué napu ju Onorúgamete julárigame.» 'Lige alanigá asíriga we'ká ralámuli 'yégamala. \v 6 'Emi 'la akiméleké 'we nakóráo ralámuli ichúrimi, tabiléchigo majáwagó 'emi níriga. Abirigá alarigá nímili júkuru, nobi ta'chóchigo gajúmalagó gawíká. \v 7 Ralámuli bilena se'wináriga ra'íchame nakómala uché jaré ralámuli se'wináriga ra'íchame 'yuga. Bilé gobierno julámala we'ká sontalo napurigá sayega nakómala uché jaré sontalo 'yuga. 'Lige aminami asíriga gurúlamala go'ame. 'Lige aminami gawítiri nokimela ichúrimi. \v 8 Alué tábirika pe kulí 'la ruwime nímala alarigá nimio abé i'libeko. \p \v 9 › 'Liko alé napu gatélime ju ra'íchali nejíwili ju 'emi napurigá alué wa'lula cha olámala. 'Lige aminami 'ma me'liboa 'emi. Suwábaga ralámuli jena wijchimoba mochígame asíriga ayómala 'emi 'yuga ne'chí oyérame kóriká, alekeri asíriga cha olawa 'emi. \v 10 Napu'lige alarigá ikisá, we'ká ralámuli ne'chí oyérame 'ma tabilé oyéramala ne'chí, pe na'áwamala uché jaré ne'chí oyérame 'yuga, 'ma sairúgame neraga mochímala. 'Lige alé napu ra'íchali gatélime ju nejímala. \v 11 'Lige aminami asíriga we'ká ralámuli nímala 'yégame. Onorúgamete 'yárigame korimela nóchali, 'lige pe lanigá asíriga we'ká ralámuli 'yégamala. \v 12 Aminacho we'ká tábiri buyámili ju asíriga enátiri. 'Ma amulí suwábaga ralámuli tabilé ganíliga járomala a'bopi. \v 13 Bilé rió 'la abisibi oyérasaká ne'chí napusí alué tábiri simiro, alueka 'la sebámili júkuru rewagachi ne'chí 'yuga. \v 14 Alué 'we semátiri ra'íchali, alué napu ruyeme churigá nulamio Onorúgame ralámuli alawálachi, alueka bochígimi ruitúgame nímala jena wijchimoba napurigá suwábaga chojkégame ralámuli akimela. Napu'lige 'ma suwábaga chojkégame ralámuli akisá, a'lige kulí suibámala suwábaga. \p \v 15 › Alekeri napu'lige etea alué chátiri tábiri alé re'obachi, alué napu 'ma gajúname ju suwábaga tábiri (Ranieli 'sile osá ye ra'íchali napu ruwime nile napu Onorúgame anele, ta'lá námata 'emi.), \v 16 'emi Jurea anilichi ejiro mochígame, 'ma júmasimili júkuru wamí 'pami rabó. \v 17 Alué rió re'pá galichí amoba ilígame tabilé re'kínimili júkuru tábiri 'mea, iligá pe 'másimili júkuru. \v 18 Alué rió jami nóchame pecha simeli júkó ku galírale alué we'lí o'pacha nolamia, pe iligá 'mi 'másimili júkuru. \v 19 ¡Asíriga enáriga nímala umugí o'pachágame níriga! ¡'Lige alué u'kuchítiri chi'íranti níriga abiena 'we enárigá nímala! ¿Churigá júmasamalawé? \v 20 'La tániwa Onorúgame napurigá tabilé alarigá nímala 'we rulágachi, nibilé rawé resíbilichi.\f + \fr 24:20 \ft Jurío nulalílala elame nile napurigá e'yéniwa pe a'bemi rawé resíbulichi. \f* \v 21 'We enárigá nímala a'lige rawé. Tajsiné alarigá ikí napu'lige Onorúgame gawí newasa, 'lige tajsiné alarigá nímala abé i'libeko. \v 22 Onorúgame tabilé a'rémala napurigá we'lisi nerúlamala ye resítiri tábiri. Tabilé alarigá nísaká, pecha we'lisi anachámili ko ye ralámuli. Onorúgame 'we galeme ju ralámuli napu bo'né wanápilige, alekeri tabilé a'rémala napurigá we'lisi nerúlamala ye chátiri tábiri. \p \v 23 › 'Liko tase bijchígiwa rekó regá anichi bilé ralámuli: «Jena ajtípá alué Onorúgamete julárigame», o regá anisá ma: «'Mi ajtípá alué Onorúgamete julárigame.» \v 24 Asíriga smela ralámuli 'yégame. 'Lige jaré ralámuli Kristo korimela Onorúgamete julárigame napurigá ralámuli gu'írimala. 'Lige jaré ralámuli ruwime kolimela napu anele Onorúgame, 'lige aminami asíriga semá nokimela ralámuli 'yéginiliga. 'Lige 'la umabásaká abiena 'yégimala alué ralámuli napu Onorúgame anile bo'né oyérame nímalagó. \v 25 'Ma ruyékuru ne 'emi ye tábiri bijí ta'chó sébachi napurigá 'la listo mochímala. \v 26 'Lige napu'lige anisá ralámuli: «Néguru, 'mi alé ajtíkuru Kristo alé napu tabilé rió», tase simawa e'newa. 'Lige aminami anisá: «Néguru, jena ajtíkuru chíboka», tase bijchígiwaká 'emi alanichi ralámuli. \v 27 Napu'lige alué Onorúgamete julárigame napurigá rió neraga ku nawá napurigá alué u'kí ne'wílala 'we ra'ósame napu bochígimi ma'chígime ju, alarigá nímala. \v 28 Suwábaga ralámuli machime ju alé napu napuíme ju alué wilú, alé bo'igó bilé mukúgame. Alarigá nímala napu ne ku nawachi, suwábaga ralámuli machimela. \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo churigá nawamio uchéchigo siné \p \v 29 › Yati neraga pe simírisa alué resítiri raweli, rayénali 'ma chóniga asibámala, 'lige mechaka tabilé ra'ósiga asimela, 'lige so'plika 'ma rujsúmala 'pákana rewagáchikana. Suwábaga napu ekí nerú 'pa rewagachi 'ma nokimela. \v 30 A'liko 'la nélélamala 'pa rewagachi e'nénilia alué ko napu Onorúgame júlale jékana wijchimoba. Suwábaga chojkégame ralámuli jena wijchimoba mochígame 'ma nalámala sinaka 'we cha lagá. 'Lige etémala alué ralámuli alué rió Onorúgamete julárigame napurigá rió neraga 'pákana enágichi nolíralekana. 'Lige asíriga a'wagá nawámala 'lige ra'ósaga. \v 31 'Lige akémala bilé trompeta gusuchi, 'lige akigá alué santo ánjeli simámala bochígimi gawichí napabumia suwábaga ralámuli napu ekí wanápilige bo'né 'kúchila neraga. \p \v 32 › Jípeko 'la benibóká alué tétali churigá ka alué chuná: Napu'lige 'we chi'lame kachi chalawala 'lige yáachi sawala, 'liko 'émika 'ma machime ju amulí seba bamunú. \v 33 Napu'lige 'emi etea ye resítiri tábiri, abiena 'la machigá mochiwa 'emi 'ma sebio alué napu ne ruwílige. \v 34 Neka 'la bijchiá ruwí suwábaga alarigá ikimeo bajchabé ta'chó suwichi we'ká ralámuli jipe ejperégame. \v 35 Alué rewagá 'lige gawí suwibámili júkuru, ne nila ra'íchalika tabiléchigo siné suwibámalagó. \p \v 36 › Pecha 'wesi machígó a'lige rawé suwibamio, o alué 'ora alakimeo alué tábiri. Alué santo ánjeli 'pa rewagachi mochígame pecha machígóchigó, nibilé alué Onorúgame Inolá machígó, pe Onorúgameka 'la machí. \p \v 37 › Napu'lige uché nawachi alué 'pa rewagáchika julárigame napurigá rió neraga, pe a'chigóriga nímala napurigá 'ya napu'lige Noé asálige. \v 38 Napu'lige wa'lú u'kule, a'lige pe bajchabé ralámulika asíriga ganíliga go'yá mochígeturu 'lige aminami i'wilí ba'wila bajiga rekútame, 'lige aminami umugítiri rewigá, napusí napu'lige Noé bajkisá bárkochi. \v 39 Ralámulika tabilé u'kirá mayele 'lige arigá 'ma wa'lú u'kule, 'lige 'ma u'lísale suwábaga alué ralámuli. Alarigá nímala napu'lige alué Onorúgame julálila nawámala 'pa rewagáchika napurigá rió neraga. \v 40 Napu'lige sebasa, 'lige oká rió nokisá asarachi, bilé o'toboli ju, 'lige bilé abajá a'réwili ju. \v 41 'Lige oká umugí uchusa rusiá bilé 'ma o'toboli ju, 'lige alué uché bilélaka abajá a'réwali ju. \p \v 42 › Alekeri 'la e'negá mochílime júkuru, pecha machimea 'emi aliéniko nawamio alué wa'lula 'emi nuleme. \v 43 Bilé rió galí nígame 'la machisáká alué 'ora nawamio chigórigame rukó, 'we a'lá listo asimékuru tabilé a'remia alé galírale bajkichi. \v 44 'Émika 'we listo mochímili júkuru pecha machiá 'emi alué 'ora nawamio alué rió 'pa rewagáchika julárigame Onorúgamete, pe bilé rawé nawámili júkuru tabilé 'me buwechi. \p \v 45 › Ruwimé ne churigá nóchame ko bilé nóchame 'we a'lá sébali nóchame. Napu'lige bilé batroni a'resa bilé nóchame napurigá 'yámala go'ame uché jaré nóchame, 'liko alué 'we a'lá sébali olámili ju. 'La 'yámili ju go'ame. \v 46 'Lige alué wa'lula ku sebasa 'lige etesa alué nejkúrime 'we a'lá nóchachi, 'liko alué nejkúrime 'we a'lá semátiri narémala tábiri alué wa'lula nila. \v 47 Neka 'la bijchiá aníguru, alué wa'lula 'la nejímala napurigá suwábaga tábiri nocha asiboa alué wa'lula nila nóchali. \v 48 Siné kachi anisáká alué tebútiga ajchárigame: «Asíriga we'ká rawé tabilé ne 'siá'é alué wa'lula. Pecha 'we nawámaréko.» \v 49 'Lige o'winasa alué che jaré nóchame wejpisoa, 'lige go'sá 'lige bajisa tégali 'yuga. \v 50 'Liko napu'lige ku seba wa'lula, ta'mé buwechi 'lige aminami ta'mé listo ajtígachi, \v 51 alué wa'lula asíriga a'wágame wejpisómala alué nóchame, 'lige julámala alé napu mochí alué uché jaré ralámuli napu tabilé sébali olale. 'Lige alué ralámulika 'ma nalámala 'lige aminami nolo chi'námala ramalá resí níliga. \c 25 \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo 'we a'lá 'nátaga mochílime ko napu'lige ku nawachi Onorúgamete julárigame \p \v 1 'Lige Esusi uché rajpé anile: \m ―Uchéchigo siné ruimé ne churigá ka napu'lige Onorúgame nulachi ralámuli alawálachi. Pe napurigá makué i'wé napu simíbale alué rió newímili najtepamia lámpara o'ká aseite\f + \fr 25:1 \ft E'nesi glosario «lámpara». \f* ro'ilime. Bilena newigime nerúgichi, pe alarigá ju. \v 2 'Lige alué maligi i'wé 'we a'lá 'nátame nile, 'lige alué uché jaré malígika tabilé 'la 'nátame nile. \v 3 Alué maligi napu tabilé 'la 'nátame nile, alueka tabilé o'tole aseite uché ro'ilime 'ma cho'isá alué lámpara. \v 4 'Lige alué napu ekí 'la 'nátame ka, alueka 'la o'tole aseite botéachi ro'igá. \v 5 'Lige 'ma alíile 'lige ta'wé nawale alué newímili rió, 'lige alué iweka 'ma gojchinálile, 'lige arigá 'ma okole. \v 6 'Liko nasipa rukórikáchi ma'chí anile bilé siname, 'lige regá anile: «¡'Ma aleka ená alué newímili rió, yati buyásiga najtepawa!» \v 7 'Liko suwábaga alué i'wé 'ma o'mochísale lámpara rajemia. \v 8 'Lige alué tabilé 'la 'nátame napu tabilé o'tole aseite anele alué uché jarela i'wé: «Ramué aseite tanéwaká, 'ma tabilé rajinali ye lámpara.» \v 9 'Lige alué i'wé 'we a'lá 'nátame ka anile: «Tabilé, 'emi tanésiká tabilé nachuwawa ramué nibilé 'emi. Napurigá tabilé rokárélamala, simáwagó raliboa aseite 'mi ralinélichi.» \v 10 'Lige pe kulí a'minami e'yénigichi alué aseite ralimea alué newímili rioka 'ma nawale. 'Lige alué i'wé napu 'la niga mochile aseite mo'ile alué newímili rió galílachi napu piesta oláwili nile newika, 'lige alué rió newímili 'ma 'yérale yochi. \v 11 'Lige alué i'wé aseite ralagá e'yénameká, abé i'libeko sébale 'lige anile: «¡Mué Wa'lula, i'pú yochi!» \v 12 'Lige alué rió newímili anele: «Tabilé. Neka 'la bijchiá aníguru tabilé machí ne 'emi.» 'Lige tabilé i'pule. \p \v 13 › Alekeri 'emi 'we a'lá listo mochiwa, pecha machiame 'emi aliéniko nawamio alué napu Onorúgame julámala 'pa rewagáchika. \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo bilé tétali enomí \p \v 14 › Napu'lige Onorúgame nulachi ralámuli alawálachi, pe a'chigóriga ju napurigá bilé rió napu'lige ta'chó simiá bilénami mejká bayele alué bo'né 'yuga nóchame 'lige alué 'yale enomí. \p \v 15 › Bilé rió maligi mili ijchirúlime enomí plata 'yale. 'Lige uché bilélaka pe oká mili 'yale. 'Lige uché bilélaka pe bilé mili 'yale. Alué abé benégame nóchaga, alueka abé we'ká 'yáleru. 'Lige alué ta'mé jebénigame nóchaga, alueka pe u'kabi 'yáliru. 'Lige alarigá 'yasa 'ma simile mejkami. \v 16 'Lige alué maligi mili ichirúlame enomí 'yárigame yati simile nochamia alué enomite, 'lige uchéchigo maligi mili enomí mele. \v 17 'Lige alué oká mili 'yárigame abiena nóchale 'lige mele uchéchigo oká mili. \v 18 Alué bilé mili 'yárigame ka, alueka jole we'echi, 'lige alé gatele toka alué enomí plata alué wa'lula nila. \p \v 19 › 'Lige a'kinana 'ma we'ká rawé kachi ku nawale alué wa'lula, 'lige bayele alué nóchame machináliga chekí méliga alué enomí nóchame 'yárigame. \v 20 'Lige alué maligi mili enomí narékame sébale alé, 'lige yati 'yale alué wa'lula makué mili. 'Lige anele i'gá alué enomí nejígame repúniliga: «Mué wa'lula, maligi mili ijchirúligame enomí nejígeturu mué, 'lige alué maligi mílite uchéchigo maligi mili mératuru ne.» \v 21 'Liko alué wa'lula enomí nígame anele: «'We a'lá ju, asíriga 'la nóchame ju mué 'lige aminami asíriga 'la sébali olame. Mué 'we a'lá sébali olákuru rekó pe u'kabi 'yásiga, jípeko uché rajpé nejímala ne, 'we a'lá ganíliga asiboa ne 'yuga nocha.» \v 22 'Lige abé we'liko nawale alué oká mili enomí narékame, 'lige anile: «Mué wa'lula, oká mili nejígeturu mué, jena mochí, 'lige alué oká mílite uchéchigo oká mili meráturu ne, jena mochíkuru.» \v 23 'Liko alué wa'lula enomí nígame anele: «'We a'lá ju, asíriga 'la nóchame ju mué, 'lige aminami asíriga 'la sébali olame. Mué 'we a'lá sébali olákuru rekó pe u'kabi 'yásiga, jípeko uché rajpé nejímala ne, 'we a'lá ganíliga asiboa ne 'yuga nocha.» \v 24 'Lige pe'tá nujubapi sébale alué pe bilé mili enomí narékame, 'lige alueka anile: «Mué wa'lula, neka 'we a'lá machí tabilé 'wesi na'temame ko mué, mueka panápuri 'wíime júturu rekó tabilé asemi echasá, 'lige napubume ju mué ri'ligó napu mué tabilé wejpimole. \v 25 Alekeri neka majawáturu, alekeri toka mochíturu ne mué enomila. Jena mochíkuru alué enomí napu mué nejí 'sié.» \v 26 'Liko alué wa'lula enomí nígameka anele: «'La tachiti rió, 'la tabilé sébali olanti, 'la machié panápuri 'wíime ko ne rekó tabilé asemi echigé ne, 'lige napubume ko ne ri'ligó rekó tabilé wejpimoke ne. \v 27 Alekeri 'yátéliko ye enomí bilé rió enomí nígame napurigá nochárimala alué enomite, alarigá 'la mémikuru enomí pe u'kabi kabá.» \v 28 'Liko alué enomí nígame anele alué ralámuli napu jale alemi: «Bujewa alué enomí ye rió, 'lige 'yawa alué rió makué enomí nígame, \v 29 napugiti alué abé nígame, alueka uché rajpé 'yáwili kame, 'lige alué napu tabilé nígame ju, alueka 'ma bujéwili ju alué pe u'kabi napu ekí ni. \v 30 'Lige alué nóchame tabilé 'nátame ka, alueka ma'chí pápua chóniga ilígichi, 'lige alé asigá nalámala 'lige chi'námala ramalá resí níliga.»\f + \fr 25:30 \ft E'nesi San Lucas 13:28. \f* \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo Onorúgame wanápamala alué ralámuli chátiri 'nátame \p \v 31 › Napu'lige uchéchigo nawá wa'lú a'walí niga jena wijchimoba alué Onorúgamete julárigame 'pa rewagáchika napurigá rió neraga, 'lige suwábaga santo ánjeli 'yuga, a'lige kulí asibámala wa'lula neraga alué Onorúgamete julárigame. \v 32 A'lige napuímala suwábaga ralámuli jena wijchimoba mochígame, 'lige rojanámala ralámuli napurigá rojáname ju bilé rió alué chibá bo'á 'yuga uchusa, waná uchúchame ju chibá 'lige waná uchúchame ju bo'á. \v 33 'Lige wajtoná mochiámala alué ralámuli tabilé resí nokame, 'lige o'iná mochíamala alué ralámuli resí nokame. \p \v 34 › A'lígeko alué Wa'lula Onorúgamete julárigame alé nasipa asigá regá anémala alué wajtoná mochígame: «Jeka simasi 'emi napu iwérali 'yárigame ju Onorúgamete. Jeka simasi napu ajtí ne napurigá ne 'kúchila neraga. Neka 'ma 'la gatega ajtí 'we 'yasi napu'lige gawí newálige Onorúgame. \v 35 Napu'lige ne e'lowika eyénachi, 'émika 'we a'lá kónaturu go'ame. Napu'lige ne balámachi 'émika 'we a'lá nejíturu ba'wí bajílime. Pe mejkaka nawágame kéturu ne 'lige 'émika 'la bayéturu ne'chí napurigá pachá galírale bajkimela ne. \v 36 'Lige ne tabilé o'páchigime kéturu, 'lige 'émika nejíturu o'pacha. 'Lige ne 'we nayume kéturu, 'lige 'émika asíriga 'la nesératuru ne'chí. 'Lige ne galírale bajcháriga ajtigéturu, 'lige 'émika asíriga 'la jsime kéturu alemi ne'chí e'nemia.» \v 37 'Lige alué a'ká ralámulika animela: «Mué wa'lula, ¿chiéniko etérukó ramué 'we e'lowika eyénachi mué napurigá go'ame 'yawa mué? Ramueka tajsiné 'yalíwé go'ame mué. ¿Chiéniko etérukó ramué 'we balámaka eyénachi mué napurigá ba'wí 'yawa mué? Ramueka tajsiné 'yalíwé ba'wí mué. \v 38 ¿Chiéniko etérukó ramué mejkaka nawachi mué napurigá galírale bayériwa mué? Ramueka tasiné etéliwé mejkaka nawachi mué 'lige ta siné bailíwé galírale. ¿Chiéniko etérukó ramué tabilé o'páchiga ajtígame mué napurigá o'pacha kógiwa? Ramueka tasiné 'yalíwé o'pacha mué. \v 39 ¿Chiéniko etérukó ramué 'we nayua ajtigó mué o galírale bajcháriga ajtígichi mué napurigá simawa alemi e'newa alemi mué ajtígichi?» \v 40 'Lige alué wa'lula animela: «Neka 'we a'lá bijchiá aníbá, napu'lige 'emi gu'írile suwábaga ralámuli ne'chí oyérame, napu tabilé nígame nile, pe ne'chí gu'írime kéréle.» \p \v 41 › 'Lige alué wa'lula abiena regá anémala alué o'iná mochígame: «Se'wí, a'minami simasi 'emi napu ekí gastigáriwili ju alé na'ichí napu tabilé siné cho'ime ju, alé napu pápili ju alué Remónisi alué bo'né gompaniérola u'kuchípala remónisi 'yúriga. \v 42 Napu'lige ne asíriga e'lowika eyénachi 'émika tabilé pe'tá nejíturu go'ame. Napu'lige ne asíriga balámaka eyénachi 'émika tabilé pe'tá nejíturu ba'wí. \v 43 Neka mejkaka nawáturu 'lige 'émika tabilé repáraturu napurigá ne 'emi galílachi bajkimela. Neka tabilé o'páchigime kéturu 'lige 'émika tabilé nejíturu o'pacha. Ne galírale bajcháriga ajtígichi, 'émika tajsiné nolínaturu ne'chí e'nemia.» \v 44 'Liko alué 'we i'nílime ralámuli rukémala alué wa'lula: «Mué Wa'lula, ¿chiéniko tabilé 'yárukó go'ame mué e'lowika eyénachi 'lige balámaka eyénachi? ¿Chiéniko tabilé 'yárukó o'pacha tabilé o'páchaga eyénachi mué? ¿'Lige chiéniko tabilé e'nénilekó mué napu'lige galírale bajcháriga ajtígichi mué?» \v 45 'Liko alué wa'lula animela: «Neka 'we a'lá bijchiá aníbá, 'emi napu tabilé gu'írile alué ralámuli ne'chí oyérame tabilé nígame, tabilé gu'írame kéré ne'chí.» \v 46 'Liko alué ralámuli tabilé nejkúrame simámala bilena 'we resírikáchi gastigo naremia, alé napu senibí resí nilia mochime ju ralámuli. 'Lige alué 'la a'ká ralámulika 'we ganíliga mochímala Onorúgame 'yuga 'pa rewagachi senibí. \c 26 \s1 Jena ruwimela Esusi saíla 'ma cha'pinániligó Esusi \p \v 1 Napu'lige Esusi 'ma 'we a'lá ruisá ye ra'íchali, anele alué bo'né 'yuga járome: \p \v 2 ―'Emi 'la machilke 'ma okabi rawé rokárikó Páskua anilime piesta sebamio, 'lige ye piéstachi cha'piboli ju alué rió 'pa rewagáchika julárigame Onorúgamete napurigá rió neraga, 'lige 'ma me'liboli ju gulusichi ujchagá. \p \v 3 A'lige rawé napuíle alué e'wélala balé, alué Moisesi nila nulalí benírame, 'lige alué e'wélala ralámuli jurío nuleme. Napuíle alué abé wa'lula balé galílachi, alué napu Kaipasi rewégame nile. \v 4 'Lige alé napuísa 'we a'lá ra'íchale a'bopi churigá cha'pimea Esusi 'yégiga, 'lige me'limea olale cha'pisá. \v 5 Regá anile: \p ―Pecha che nokiame júkó piéstachika, 'ma ayómala ralámuli bo'né gompaniérola, alué ralámulika cháchigo 'la niraga etéeme Esusi. \s1 Jena ruwimela bilé mukí 'we semá júkame ba'wí ro'éligo Esusi mo'ólachi \p \v 6 'Lige Esusi simile Betania anilichi we'ká riógichi, 'lige alé Simoni galílachi ajtile, alué Simoni napu 'we nayume nílige sa'pachí amoba abé i'bé. \v 7 'Lige alé sébale bilé mukí, 'lige bilé botea rejtete newárigime o'kame nile. Pachágana botéachi ro'ágame nile ba'wí semá júkame, 'lige asíriga najteme nile. Napu'lige Esusi alé mesa ilígichi ajtígichi, alué mukika alué ba'wí semá júkame mo'chí ro'ele Esusi. \v 8 Napu'lige alué Esusi 'yuga járome etesa alieti, asíriga ayole 'lige anile: \p ―¿Chonigá najsabúché alué mukika alué ba'wí semá júkame? \v 9 Iligá ralineti asíriga we'ká enomichi, 'lige alué tabilé nígame ralámuli gu'íritékuru alué enomite. \p \v 10 'Lige Esusi machigá alanichi alué ralámuli, anele: \p ―¿Chonigá alanilíbaché ye mukí? Neka 'we a'lá niraga etiá ye mukí alué ba'wí semá júkame ro'echi. \v 11 Abiena mochímala jena ralámuli tabilé nígame 'emi 'yuga, neka tabiléchigo asimélagó. \v 12 Napu 'sile ye mukí, alanokame ju bilé ralámuli mukusá, ba'wí 'we semá júkame ro'eme ju. 'We a'lá na'tawa tachiri ruwime ko ne. 'Ma listáriga 'smi ne'chí napu'lige gatéwili ju ne bilena resochí ne mukusá. \v 13 Neka 'la bijchiá aníguru. Panápuri ra'icháwili ju napurigá 'síligo ne, abiena ra'icháwili ju napurigá 'síligo ye mukí. Alarigá 'la tabilé we'káwaga mochímala ralámuli ala'síligo ye mukí. \s1 Jena ruwimela Jurasi chojkíligo 'nata churigá 'la ka Esusi cha'piá \p \v 14 'Liko bilé alué makué oká Esusi 'yuga járome, napu Jurasi Iskariote rewégame nile, simile alé napu e'wélala balé mochile, \v 15 'lige rukele: \p ―¿Chekí enomí najtétamala 'emi, ne nejkúrisa Esusi cha'piá? \p 'Liko alué e'wélala baleka baisá makué ijchirúlime enomí plata najtétamoríle nejkúrisaká Esusi cha'piachi. \v 16 A'lige si chojkile alué Jurasi Iskariote 'nata chiéniko 'la níliga alué Esusi cha'piá. \s1 Jena ruwimela Esusi go'áligo go'ame Páskua anilime piesta sebasa \p \v 17 Napu'lige sebasa raweli Páskua piéstachi baní go'yachi tase kawali ro'igá newárigime, a'lige rawé alué Esusi 'yuga járome rukele alué Esusi, regá: \p ―¿Koche 'la nítéko go'ame newalía napurigá go'mela mué o'rako rukó? \p \v 18 'Lige Esúsika anile: \p ―Simíbaga alé we'ká riógichi, 'lige sebawa bilé rió galílachi napu 'ma machí 'emi, 'lige anéwaká: «Alué Wa'lula ramué nuleme regá aní: 'Ma pe u'kabi rawé rokáré napurigá me'liboa ne. Mué galílachi newámala ne go'ame jipe go'yame Páskua piéstachi, ne 'yuga járome 'yuga go'mé olá ne.» \p \v 19 'Lige alué Esusi 'yuga járome simíbale alé we'ká riógichi napurigá nulélige Esusi, 'lige newale go'ame a'lige rukó go'yame. \p \v 20 'Ma rukó 'ma chonasa, Esusi alé re'lé ilígame mésachi a'bé kilí bo'íbale gayena sekate machoka wijchí, alué makué oká bo'né 'yuga járome 'yuga. \v 21 Napu'lige alé go'yá mochiga, Esúsika anile: \p ―Neka 'la bijchiá aníbá, bilé 'emi, ne saíla gu'írimio ne'chí cha'piachi. \p \v 22 'Lige alué Esusi 'yuga járome ka 'we cha lale alieti akisá,'lige chojkile regá rukea Esusi: \p ―Mué Wa'lula, ¿ne júpá ala'símili? \p \v 23 'Liko Esúsika anile: \p ―Alué rió napu chua chujkú jena bejtólichi ne 'yuga, alué 'símala nejkura ne'chí cha'piachi. \v 24 Neka regá ruwíbá, alué napu ju Onorúgamete julárigame 'pa rewagáchika napurigá rió neraga, mukumeli ju napurigá aní Onorúgame nila ra'íchali, 'lige resía alué napu nejkúrimala cha'piachi alué napu ju Onorúgamete julárigame 'pa rewagáchika napurigá rió. Abé a'lá nílige tabilé ocheria alué rió. \p \v 25 A'liko alué Jurasi rewégame, alué napu nejímili nile Esusi saíla napurigá cha'pimela Esusi, anile: \p ―Mué benírame, ¿ne ju alué? \p 'Lige Esúsika anele: \p ―Juli, mué ju. \p \v 26 Napu'lige go'yá mochiga go'ame, Esúsika 'wile bilé baní, alué baní napu tabilé ro'igá newárigime nile kawali, 'lige cheliera 'yale Onorúgame, 'lige 'ma cheliera 'yasa Onorúgame, 'lige chi'wánale, 'lige 'yale alué bo'né 'yuga járome 'lige regá anele: \p ―Go'sí, yeka ne sa'pala ju. \p \v 27 'Lige 'wile alué baso i'wilí ba'wila ro'ágame napu rekútame ju, 'lige 'ma cheliera 'yasa Onorúgame, 'yale alué bo'né 'yuga járome regá anigá: \p ―Bajisi o'maka. \v 28 Ye pachágana manígime ne elalá ju, alué elá napu ma'chínimili ju ne me'liachi, 'lige ne mukugá wa'lú gu'írimili ju ne 'emi ralámuli, 'liko Onorúgame 'la e'kámala. Regá gatele Onorúgame. \v 29 Neka 'la ruwí tabilé uché bajimio ne ye pachágana manígime i'wilí ba'wila napusí chojkí nulá Onorúgame ralámuli alawálachi. \s1 Jena ruwimela Esusi ruwíligo Pegro tabilé machióriméla Esusi \p \v 30 'Ma go'sá go'ame, wikarale Onorúgame wikálala, 'lige wikarasa simíbale na'lebo rabó Olibo rewégichi. \v 31 'Lige Esúsika anele: \p ―Suwábaga 'emi makué oká rió ne 'yuga járome, 'ma a'rémala 'emi ne'chí jipe rukó. Aka regá anime chujkúché alé Onorúgame nila osilichi: «'Ma me'limé ne alué bo'á bo'élome, 'lige alué bo'aka 'ma ra'lá mo'bámala.»\f + \fr 26:31 \ft E'nesi Zacarías 13:7. \f* \v 32 'Lige neka a'kinana ku ajánasa, alé Galilea simé ne bajcháchigo ta'chó jsichi 'emi alemi. \p \v 33 'Lige Pégroka regá anele: \p ―Rekó suwábaga uché jaré 'ma simíbige, 'ma bi'neli a'resa mué, neka abichilubi mué 'yuga einámala. \p \v 34 'Lige Esúsika anele alué Pegro: \p ―Neka 'we a'lá bijchiá aníbá, jipe rukó be'bé ta'chó sinachi o'tolí, baisá animela mué: «Tabilé machí ne Esusi.» \p \v 35 'Lige alué Pégroka uchéchigo abichilubi regá anele: \p ―Rekó me'liáe ne, neka tabilé majámala ruigá 'we a'lá machime ko ne mué. \p Suwábaga alué Esusi 'yuga járome alanílechigó. \s1 Jena ruwimela Esusi tánaligo Onorúgame napurigá 'la gu'írowa Onorúgamete alé Jetsemaní anilichi \p \v 36 'Lige Esusi simile alué bo'né 'yuga járome si, 'lige sébale alé bilena Jetsemaní rewégichi we'ká rojégichi olibo anilime rojá. 'Lige alé alué Esusi regá anele alué bo'né 'yuga járome: \p ―Jena mochisi buigá, pe'wera simé ne Onorúgame tánimia iwérali alé 'minami simigá. \p \v 37 'Lige bayérole alué Pegro 'lige okánika alué Sebereo 'kúchila (Santiago 'lige Juani) napurigá alué 'yuga simámala, 'lige alé 'we sewele, 'lige aminami asíriga we'ká 'nátale Esusi alemi waná. \v 38 'Lige alemi Esusi regá anele alué bo'né 'yuga járome: \p ―Asíriga sewé nili ne pachágana ne alawálachi, amulí mukú ne seweka. 'Émika jena ejtebíwagó 'lige 'la e'negá mochíwaká. \p \v 39 'Lige Esúsika abé a'mibemi simile, 'lige ajkaná chujkíbale gorá wijchí chega, 'lige regá anele Onorúgame: \p ―Mué O'nó, neka tabilé najkí napurigá ralámuli resí olámala ne'chí. Mué alarigá najkisáká, a'lá ju, resí ikiméleké ne. \p \v 40 'Lige nawale ku alé napu ejtebílige alué bakiá rió bo'né 'yuga járome, 'lige 'ma okoka bi'tígame rewale, 'lige anele Pegro: \p ―¿Tabilé anacharu e'negá mochiga bilé 'ora? \v 41 'We a'lá e'negá mochiwa, 'lige 'we a'lá tania mochiwa Onorúgame napurigá ta neyúrimala Remónisi na'tálila. 'Émika 'we a'lá sébali olánili, tabiléchigo nígame júkó a'walí. \p \v 42 'Lige uchéchigo simile Esusi Onorúgame 'yuga ra'ichamia, 'lige regá anele Onorúgame: \p ―Mué O'nó Onorúgame, resí ikimeli nísaká ne a'lá ju, resí ikiméleké ne. A'lá sébali olánili ne napu najkí mué. \p \v 43 Uchéchigo ku nawale alué Esusi 'lige okókame rewale, 'wéchigo gojchinalia mochíligime. \v 44 'Lige alé a'rele okókame 'lige uchéchigo simile Onorúgame 'yuga ra'ichamia a'chigóriga napurigá be'bepi. \v 45 'Lige Esusi uchéchigo nawale alemi napu bi'tile okoka alué bo'né 'yuga járome 'lige Esusi anele: \p ―¿'A bijí okoka bi'tí 'emi? 'Ma sébapá raweli, 'lige alué Onorúgamete julárigame 'pa rewagáchika napurigá rió neraga, 'ma cha'piboli ju alué i'nílime ralámulite. \v 46 O'weti mochisi, 'ma a'beka ená alué napu ne 'yuga eyéname nílige, 'ma a'beka ená nejkúrimia ne'chí cha'piachi. Nabá najtepawa. \p \v 47 Bijí ra'icha ilígachi alué Esusi alemi sébale alué Jurasi napu Esusi 'yuga ilírome nílige. Alué Jurasi we'ká rió 'yuga enale, 'lige alué we'ká rió siparina o'ká e'yénale, 'lige e'wele gujsítiri. Alué e'wélala balé 'lige alué e'wélala ralámuli jurío nuleme, aluete julárigame nile alué we'ká rió Esusi cha'píniliga. \v 48 Alué Jurasi napu nejkúrisia enale cha'piachi Esusi, 'ma 'la regá anélige alué we'ká rió: \p ―Alué napu chu'migá repori ne alué ju Esusi, yati cha'pibóaká 'lige o'tobóaká. \p \v 49 'Lige alemi sébaga Jurasi regá anele alué Esusi: \p ―¡Kuira mué benírame! \p 'Lige alarigá anesa yati chu'mile banichí. \v 50 'Lige Esúsika anele: \p ―Mué gompaniero, 'la sébali olawa napu 'sima olá mué. \p 'Liko alué we'ká rió napu 'yuga enale Jurasi a'bemi jábale, 'lige yati cha'pile alué Esusi. \p \v 51 'Lige bilé rió napu Esusi 'yuga eyéname nile yati ma'chí pale siparina 'lige alué wa'lula balé piónila najkala rejpúnale. \v 52 'Liko Esúsika anele: \p ―Tase che 'sípua alué siparínate, ku gaté alé gatélachi. Suwábaga napu ekí siparínate me'ame ju, siparínate me'liboli júchigó. \v 53 ¿Mueka mayé tabilé julamio Onorúgame jipe tánisa ne, napurigá julámala 'pa rewagáchika we'ká mili santo ánjeli napurigá ne'chí repúmala? \v 54 'Lige Onorúgame ne'chí gu'írasaká jipe, ¿churigá 'la sébali ikimélewé napu anime chujkú osilichi? \p \v 55 A'lígerikáchi regá anele Esusi alué ralámuli Esusi saíla: \p ―¿'Émika chonigá i'weli siparíniga 'lige gujsíliga síché ne'chí cha'pimea napurigá bilé chigórigame neraga? Neka nabí rawé ajtime kéturu alé ra'pichí wa'lú re'obachi beniria Onorúgame nila rejcholi, 'lige aleka tabilé siné cha'píturu 'emi ne'chí. \v 56 Peba alarigá nímili nílige napurigá aní alué osilí napu osale alué 'ya mochígame napu ruwime nile napu Onorúgame anélige. \p Alésíko suwábaga alué Esusi 'yuga járome 'ma bi'neli a'rele Esusi, 'ma júmasale. \s1 Jena ruwimela 'ma o'tólirigo Esusi \p \v 57 Alué ralámuli Esusi cha'pígame 'ma o'tole Esusi alé napu ajtí alué abé wa'lula balé alué Kaipasi rewégame, alé napu napuíka mochile alué Moisesi nila nulalí benírame, 'lige alué ralámuli jurío nuleme. \v 58 Napu'lige Esusi o'tiachi alemi guwánami enale alué Pegro, 'lige alué Pegro alemi ra'pichimi si sébale alé wa'lula balé galílachi ra'pichí, 'lige alé asíbale sujkáliga re'obachi tebume 'yuga. Machináliga 'sílige chukumeli nílige Esusi. \p \v 59 'Lige alué e'wélala balé 'lige suwábaga alué uché jaré e'wélala, pe najkigá nokale churigá 'la níligo gastigárilia, 'lige me'liá alué Esusi. Alekeri owile jaré testigo pe 'yégali ra'íchame. \v 60 We'ká ralámuli ra'íchale Esusi e'chéwaga, pe 'yega ra'íchale, tabilé chátiri nile napu anile alué 'yégame, alekeri tabilé umébale me'á. 'Lige abé i'libeko alemi jsile oká rió \v 61 napu anile: \p ―Ye rioka aniéturu: «Neka na'minámala alué wa'lú re'obá Onorúgame galila, 'lige bakiá rawé kachi uchéchigo bilé newámala ne.» \p \v 62 'Lige o'weti ilísaga alué wa'lula balé rukele Esusi: \p ―¿Tabilé aké mué napu aní mué e'chéwaga? ¿Tabilé pe'tá nejé mué? ¿Chongá lanilí mué alué ralámulite? \p \v 63 'Lige Esúsika pe i'kilí ilile tabilé nejega. 'Liko alué wa'lula balé anele: \p ―Alué Wa'lula Onorúgame alué napu ajagá ajtí, 'we a'lá e'negá ajtí, alekeri 'we a'lá ra'ichálime júkuru 'la bijchiga 'we a'lá ruyéwagó ramué, ¿pala 'la Kristo ka mué, alué napu Onorúgame Inolá ju? \p \v 64 'Lige Esúsika anele: \p ―Ju, aka mué 'we a'lá ma'chígime aníché, 'lige aminami aní ne etemio 'emi alué napu nile Onorúgamete julárigame 'pa rewagáchika napurigá rió neraga, alé wajtoná ajtígame napu ajtí Onorúgame wa'lú a'walí nígame. 'Lige aminami abiena etémala 'emi ku 'pákana rewigáchikana nolíraleka enágame. \p \v 65 'Liko alué wa'lula balé banasuka chi'wánale bo'né o'páchala, regá anigá: \p ―¡Ye rió tabilé niráchine Onorúgame! Ya 'ma 'we a'lá sébali akirúke'é, tase rokáré uché bilé rió testigo. 'Émi 'we a'lá akékuru tabilé 'la niráchinio Onorúgame ye rió Esusi. \v 66 'Émika ¿choniágó? \p 'Lige alué we'ká ralámulika anile: \p ―Me'liáté alué rió alanime. \p \v 67 'Liko bulele buichí bilé ba'nisólite, 'lige a'kachípale banachí 'lige wejpale sekate banachí \v 68 regá anegá: \p ―Mué Kristo, ruwíbá, ¿chieri ka napu mué wejpá? \s1 Jena ruwimela Pegro aníligo tabilé machióríligo Esusi \p \v 69 Loliachi Esusi, Pégroka alé ma'chige asale ra'pichí, 'lige alemi nawile bilé mukí go'ame newame, 'lige regá anele: \p ―Muéchigó Esusi 'yuga eyéname kéturu alué Esusi Galilea anilichi bejtégame. \p \v 70 'Lige alué Pégroka 'yégale regá anigá suwábaga akériga: \p ―Neka tabilé machí chonigá anió mué. \p \v 71 'Lige Pégroka alemi yochi ilíbale, ma'chimi simea enale, 'lige uché bilé mukí etele, 'lige alué mukíchigó anele alué alemi yochi jágame: \p ―Ye rió abiena Esusi 'yuga eyéname kéturuchigó, alué Nasareno anilime.\f + \fr 26:71 \ft E'nesi glosario «nasareno». \f* \p \v 72 'Lige alué Pégroka uchéchigo 'yégale, regá anigá: \p ―Neka 'la bijchiá aní. Neka tabilé machiáwé alué rió. \p \v 73 'Lige pe'tá nujubapi alué ralámuli napu alemi jale a'bemi jábale napu ilile Pegro, 'lige anele: \p ―Mueka Esusi 'yuga eyéname kánkoke'é, napugiti mueka napurigá alué galileo ralámuli ra'íchame kame. \p \v 74 'Lige Pégroka yati regá anile: \p ―Neka 'la bijchiá aní. Neka tabilé machiáwé alué rió. Onorúgame ne'chí gastigárimala tabilé bijchiá anisáká ne. \p A'lígerikáchi sinale o'tolí. \v 75 'Liko alué Pegro nélále napu anílige Esusi rapakónala alí. Esúsika anélige alué Pegro: «Ta'chó sinachi bilé o'tolí, baisá animela mué tabilé machiórió mué ne'chí.» 'Lige alué Pegro ma'chínale alé 'minami, 'lige nalale 'we chálagá. \c 27 \s1 Jena ruwimela 'ma nejílirigo Esusi alé napu ajtí Pilato \p \v 1 Napu'lige che'lisá, suwábaga balé e'wélala, 'lige alué e'wélala ralámuli jurío nuleme, 'we a'lá anile Esusi me'limea. \v 2 'Lige 'ma bulugá o'tóleru 'lige sontálochi nejíleru, alué Ponsio Pilato sontálola. Alué Ponsio Pilátoka pe wa'lula selígame nile Rómaka julárigame. \s1 Jena ruwimela 'ma ojaga mukúligo Jurasi \p \v 3 Napu'lige Jurasi, alué napu Esusi nejílige, etesa Esusi me'libólikó, asíriga seweka asíbale ala'síkariká, 'ma ku 'yale alué baisá makué ijchirúlime enomí plata alué e'wélala balé 'lige alué e'wélala ralámuli jurío nuleme. \v 4 'Lige Jurasi anele: \p ―Ne bo'né 'we resí 'síleke'é. Nejíleke'é ne bilé rió peka chojkila kachi napurigá me'liboa. \p 'Lige alué e'wélalaka anile: \p ―Ramueka pecha che aniágó alieti, mué bo'né machíliké. \p \v 5 'Liko alué Jurasi alé re'obachi pachá 'lule alué enomí, 'lige 'ma simile gujtachí ojaga mukumea. \p \v 6 'Liko alué balé e'wélala 'wile alué enomí, 'lige anile: \p ―Pecha 'la júlkó alé gajónichi ajchilía ye enomí, napu ralámuli mochime ju enomí Onorúgame kogia, ye enomika pe bilé rió me'lináliga najtétarigime kame. \p \v 7 'Lige 'we a'lá anigá ejtebile napurigá bilé we'é ralimea a'boi, 'lige alué we'eka «Sikolí Newalichi» anilime rewégame nile. Alué we'é ralale ralámuli tomia alé Rusaleni suwígame, alué napu tabilé alé ejperégame nílige.\f + \fr 27:7 \ft Jaréchigo aní bo'né Jurasi abé 'yabé raláligo alué we'é. \f* \v 8 A'lígesí «Elá We'é» anilime ju alué we'é. \v 9 Alarigá sébali oláleru napurigá anílige alué Jeremíasi napu ruwime nile napu Onorúgame anélige. Regá anile alué Jeremíasi: «Alué e'wélala israelita unele alué enomí baisá makué ijchirúlime enomí plata, napu alué najtegala nile, \v 10 'lige alué enomite ralálekuru alué we'é Sikolí Newálichi. Alarigá nuláleturu alué Wa'lula Onorúgame.» \s1 Jena ruwimela gustisia oláligo Pilato alué Esusi \p \v 11 Esusi Pilato ajtígichi o'tóleru. Alué Pilátoka wa'lula selígame nile. 'Lige rukéleru Esusi: \p ―¿Mué ju wa'lula ralámuli jurío nuleme? \p 'Lige nejele: \p ―Alarigá ju napurigá mué aní. \p \v 12 'Liko napu'lige alué e'wélala balé 'lige alué e'wélala ralámuli jurío nuleme, sairúgame neraga ra'ichasa alué Esusi olagá, Esúsika tabilé nejele. \v 13 Alekeri alué Pilato anile: \p ―¿Tabilé aké mué suwábaga napu aní mué olagá sairúgame neraga? \p \v 14 'Lige Esúsika abiena tabilé nejele. 'Liko alué selígameka pe i'kilí ilíbale. \s1 Jena ruwimela Pilato nuláligo Esusi me'líniliga \p \v 15 Pe nabí bamí alarigá sime nile alué wa'lula selígame piesta nerúgichi Páskua anilime, bilé rió ma'chí pame nile galírale bajchárigame, alué napu 'la ikí ralámuli napurigá ma'chí pápua. \v 16 A'lígerikáchi ajtile bilé rió galírale bajcháriga 'lige ralámuli 'we machime nile alué rió. Barabasi anilime nile alué rió galírale bajcháriga ajtígame.\f + \fr 27:16 \ft Oká rewégame nile, Esusi Barabasi anilime nile. \f* \v 17 'Liko napu'lige 'ma suwábaga ralámuli napuíka mochígichi, alué wa'lula Pilato rukele suwábaga ralámuli chieri 'la ka ma'chí pasía. Regá anile: \p ―¿Chieri 'la nerago 'émika napurigá ma'chí pápua, Barabasi o Esusi, alué napu Kristo anilime ju? \p \v 18 'Lige alué Pilato 'we a'lá machile alué e'wélala jurío nokáligo Esusi nejía pe Esusi gichiga. Alekeri 'we a'lá 'nátale churigá su'panamio Esusi. \p \v 19 Bijí Pilato gustisia olá ajtígichi, alué mukí Pilato 'yula nulale napurigá anewa: «Tase che olawa alué Esusi, alué rioka pecha chojkila júkó. Neka asíriga resí nílaturu alué rió remuka be'áruko rukó.» \p \v 20 'Lige alué e'wélala balé, 'lige alué e'wélala ralámuli jurío nuleme, 'we anele ralámuli napurigá alué ralámuli 'we anémala Pilato napurigá ma'chí pámala Barabasi, 'lige aminami napurigá Esusi me'liboa. \v 21 'Lige alué selígame uchéchigo siné rukele alué we'ká ralámuli: \p ―¿Chieri 'la niti káréko napurigá su'panawa? \p 'Lige ralámulika anele: \p ―¡Barabasi! \p \v 22 'Lige Pilátoka anile: \p ―'Lige Esúsika, alué napu Kristo anelime ju, ¿cholámala ne? \p 'Lige suwábaga nejele: \p ―¡Alueka gulusichi ujchigá me'libógurú! \p \v 23 'Lige Pilátoka rukele: \p ―¿Chonigá? ¿Tachiri najsabúgime kékó? \p Ralámulika pe abisibi bochí aniá jale tabilé akeme neraga: \p ―¡Me'liboa gulusichi ujchigá! ―anile. \p \v 24 Napu'lige Pilato etea tabilé e'wamio alué ralámuli, aminacho boichí aniá jago, 'liko pe'tá ba'wí tale 'lige alué ba'wite panígile alué bo'né sekala napurigá suwábaga ralámuli etémala. 'Lige anile: \p ―Neka tabilé chojkila nímala ye rió me'lisuga. 'Emi a'boi chojkila nímalaké ―anile panígiga. \p \v 25 'Lige ralámulika anile: \p ―'We a'lá ju alarigá, gastigo nerúlasaká, ye rió me'lisuga, ramué narépuli júkuru, 'lige ramué 'kúchilatiri abiena narémili júkuru alué gastigo. \p \v 26 'Liko alué Pilato 'ma ma'chí pale Barabasi, 'lige nulale napurigá Esusi wejpisópua, 'lige 'ma lisensia nejile napurigá gulusichi ujchigá me'liboa. \p \v 27 'Liko alué selígame sontálola 'ma o'tole Esusi alé napu mochime ju alué sontalo, 'lige alé suwábaga sontalo noligá napuíle napu ilílige alué Esusi. \v 28 'Lige 'ma bujele o'páchala, 'lige uchéchigo bilé o'pacha sejtákame we'lí ujchele. \v 29 'Lige aminami bilé gorona wejchégame mo'kótale mo'chí. 'Lige bilé baká wajtoná sekachí cha'pírale, alué baká napurigá bilé resó wa'lula uneme nile. 'Lige sontáloka chojkóbisiga jábele alé a'bé napu ilile alué Esusi, 'lige asíriga gawélele. Regá anele: \p ―¡Kuira wa'lula ralámuli jurío nuleme! \p \v 30 'Lige aminami a'kachípale. 'Lige alué baká 'wile, 'lige alekete wejpale mo'ólachi. \v 31 'Lige 'ma alarigá gawélesa, 'liko 'ma bujele we'lí o'pacha sejtákame, 'liko bo'né o'páchala o'pachátirile. 'Liko 'ma o'tole me'limea gulusichi ujchigá. \s1 Jena ruwimela 'ma me'líriligo Esusi gulusichi ujchagá \p \v 32 Napu'lige simiba e'yéniga, boichimi bilé rió najtépale. Alué rió Sirene anilichi we'ká riógichi bejtégame nile. 'Lige alué rioka Simoni rewégame nile. 'Lige alué sontáloka alué rió nulele napurigá gulusí majtóramala napu Esusi ujcháwili nile. \p \v 33 Alarigá sébale alé rabó Gólgota anilichi (napu aniame ju «Anayáwali Mo'ola»). \v 34 'Lige alé 'yáleru Esusi i'wilí ba'wila pee a'wágame 'we chijpúgame na'lóriga. (Alué ba'wílaka nile napurigá tabilé o'kómala alué Esusi.) Chébale Esusi chu'álachi alué ba'wila, nobi Esúsika tabiléchigo chunurúlekó. \p \v 35 Napu'lige Esusi 'ma gulusichi ujchásiga, alué sontáloka i'taga re'ele. «¿Chieri meta Esusi o'páchala?» anile. \v 36 'Lige abajá mochile Esusi repuka alué sontalo. \v 37 'Lige alé napu Esusi mo'ega chujkule re'pá amóbige ujchale bilé rabileta osirúgime, napu ruwime nile chonigá me'lílirugo Esusi, regá anime nile: «Yeka Esusi júkuru Wa'lula Rey ralámuli jurío nuleme.» \p \v 38 'Lige abiena uchucháliru gulusichi oká chigórigame, bilé wajtoná ujcháleru napu Esusi chujkule 'lige bilé o'iná. \v 39 Ralámuli alé a'bemi simáriga mo'loka, asíriga chátiri ra'íchali ra'íchale Esusi olagá. \v 40 Regá anile: \p ―Mué júkuru alué wa'lú re'obá na'minámili, 'lige bakiá rawé kachi uchéchigo siné ku newámili júkuru mué. Bo'nepi nejkúriwaguru. 'La Onorúgame Inolá níriká, 'ma re'kísiwaguru alé gulusichi. \p \v 41 Abiena a'chigóriga gawélile Esusi alué balé e'wélala, 'lige alué Moisesi nila nulalí benírame, 'lige alué ralámuli napu nuleme nile ralámuli jurío. Regá anile a'boi ra'íchaga: \p \v 42 ―Alueka uché jaré buyánale chátiri bowechi, alué bo'népika tabilé gayena gu'iria. Wa'lula nísaká israelita nuleme 'la re'kísimala ke alé gulusichi, a'liko 'la bijchígiwimpá ramué Onorúgame júlaligo. \v 43 Alueka anime ke Onorúgame 'we a'lá gu'írame ko, jípeko Onorúgame gu'írimalaké, aluéchigo bo'né koriame Onorúgame Inolá. \p \v 44 'Ma alué chigórigametiri napu gulusichi uchule abiena gawélele Esusi. \s1 Jena ruwimela 'ma mukúligo Esusi \p \v 45 'Liko rawilírikáchi 'ma chóniga ilíbale bochígimi gawichí, 'ma nasípagana enegá ku rayénale alué rayénali, \v 46 'lige 'ma abé alírikáchi ta'chó ma'chígichi, Esusi e'wele ne'ole bo'né ra'ichálila ra'íchaga. Regá anile: \p ―Elí, Elí, ¿lama sabáktani? \p Yeka pe aniame nile, «O'nó Onorúgame, O'nó Onorúgame, ¿chonigá bi'neli a'répaché mué ne'chí?» \p \v 47 'Lige jaré anile alé a'bemi jáginti akisá: \p ―Ye rioka baigá aní alué napu ruyame nílige napu Onorúgame anélige, alué 'ya bejtégame napu Elíasi anilime nílige. \p \v 48 'Lige bilé rió alé a'bemi ilígame, yati iwégame 'male bilé chiní nolamia, 'lige sa'nabáchale i'wilí ba'wila chijpúgame, 'lige iguchi ujchale alé re'pá Esusi chu'álachi chébimia, napurigá Esusi chunurúmala alué i'wilí ba'wila. \v 49 'Lige uché jaré ralámuli anile: \p ―A'réwagó, pala nawara Elíasi napurigá gu'írimala. \p \v 50 'Lige Esusi uchéchigo siné sinale asíriga a'wágame. 'Liko 'ma mukule. \v 51 'Liko aba'lige napu'lige e'wele sinale Esusi, alué wa'lú chiní napu wa'lú re'obachi chujkúgame nílige, 'ma chi'wale oká neraga nílale. 'Pákana chi'wale, wamí 'légana si. 'Lige gawítiri abiena nokale, 'lige rejté e'wele 'ma gajsile. \v 52 'Lige 'ma i'púriga jábale alé napu bi'tile suwígame. 'Lige asíriga we'ká ralámuli suwígame ku ajánele, alué napu Onorúgame oyérame nílige. \v 53 A'kinana 'ma Esusi bajchá ajánasa, 'lige alueka asíriga we'ká riógachi mo'ile alé Rusaleni anilichi, 'lige alé we'ká ralámuli etele. \p \v 54 'Liko alué gapitani 'lige sontálotiri napu Esusi repuka mochílige, napu'lige etesa gawí nokao, 'we majale 'lige anile: \p ―'La bijchiá Onorúgame Inolá nílekuru ye rió. \p \v 55 'Lige asíriga we'ká umugí jale alé mejkabeka e'negá. Alué umugika Esusi oyérame nile alé ejiro Galilea anilíchika sígame, 'lige aminami gu'írame nile. \v 56 Bilé mukí María anilime nile Magalena bejtégame. 'Lige uchéchigo bilé mukí María anilímechigó, Santiago eyela 'lige Osétiri. 'Lige uché bilé mukí Sebereo 'kúchila eyela nile. \s1 Jena ruwimela 'ma gatélirigo Esusi \p \v 57 Napu'lige 'ma alí kachi, bilé rió sébale 'we nígame enomí José anilime rió. Arimatea anilichi we'ká riógichi bejtégame nile alué rió. Alué rioka abiena 'we oyérame nile Esusi. \v 58 'Lige Pilato e'nemia simile, 'lige tánale Esusi mukúgame. 'Lige Pilátoka yati lisensia 'yale. \v 59 'Liko Joseka yati o'tole alué Esusi mukúgame. 'Lige 'we a'lá chiní rosákame bi'wígamechi kabile, \v 60 'lige rekale bilena ewachi napu rekáwili nile bilé mukúgame, napu bo'né nulálige newániliga abé i'bé alé bilena wejtosá rejtechi. 'Lige 'ma 'yérasa alé yochi bilé wa'lú rejtete, 'liko 'ma simile. \v 61 'Lige María Magalena bejtégame alé asale e'negá, 'lige uchéchigo bilé María abiena asale alé, alé 'na o'weka ewachi neraga mochile napu rekáleru alué Esusi. \s1 Jena ruwimela sontalo 'we repuka mochíligo alué ewachi \p \v 62 Melénala rawé sawalachi, napu'lige resíbame nile alué ralámuli jurío, alué e'wélala balé 'lige bariseo, simíbale alué Pilato 'yuga ra'ichamia. \v 63 Regá anele: \p ―Mué Wa'lula, néláruke'é alué rió 'yégame napu aniá anié: «A'kinana bakiá rawé kachi ku ajánamala ne.» Alarigá anime kéturu napu'lige bijí ajagá asigá. \v 64 Alekeri nulawa mué repúniliga bakiá rawé alé napu gatéliru Esusi, napurigá tabilé smela alué oyérame rukó chigomia alué Esusi mukúgame, napurigá tabilé animela ralámuli abé i'libeko: «'Ma ku ajánale.» 'Liko alué 'yégali abéchigo enátiri nímala, me'tigá alué 'yégali napu ra'íchale abijí ajagá asigá napu'lige anile, «Kristo ju ne.» \p \v 65 'Lige Pilátoka anele: \p ―'Liko jaré sontalo 'yuga simáwagó, 'lige asíriga 'la repúpua alé napu bo'í alué Esusi. \p \v 66 'Lige simíbale 'lige sebasa bile tábiri ujchele alé resochí yochi napu 'yérigame nile, machináliga pala ta'wesi i'pura yochi. 'Lige sontáloka abajá a'réleru tebuka. \c 28 \s1 Jena ruwimela ku ajániligo Esusi \p \v 1 Napu'lige simírasa alué rawé resíbilichi pe kulí rajpé siné che'limechi romíkichi, alué María Magalena anilime 'lige uchéchigo bilé María, 'mi ewachi simíbale e'nemia. \v 2 'Lige yati neraga nokale gawí. 'Lige bilé santo ánjeli Onorúgame 'yuga nóchame re'kínale 'pákana rewagáchika, 'lige alé ewachi sebasa 'ma bujele rejté alé yochi ajtígame, 'lige amoba rejtechi asíbale. \v 3 'Lige alué santo ánjeli napurigá u'kí ne'wime aliena ra'ósame nile, 'lige o'páchalaka napuyeri gepá aliena rojsákame nile. \v 4 'Lige alué sontalo, alué Esusi tebúkame, 'ma 'áwale majaga. 'Lige napurigá suwígame alarigá bi'tíbale. \v 5 'Lige alué santo ánjeli anele alué umugí: \p ―Tase majawa, neka 'la machí 'emi Esusi 'yaga e'yenio, alué napu gulusichi ujchigá me'lílirige. \v 6 Alueka pecha bo'íkó jena, alueka 'ma uchéchigo narélekuru a'walí napurigá ku ajagá asimela jena wijchimoba, napurigá bo'né anílige 'ya. Aka jeka simáwabala e'newa napu bo'ílige. \v 7 'Lige yati simáwaká kumi, 'lige anéwaká alué oyérame: «Alueka mukúlekuru kaka nobi 'máchigo ku ajagá ajtíkó. 'Lige simela alé Galilea anilime ejiro alé buwemia, alé etémaleké 'emi.» Pe ye ra'íchilicho ruimeo oláturu ne. \p \v 8 'Liko alué umugí yati ku simíbale asíriga iwégame napurigá majame neraga, 'lige 'we ra'sálagá e'yénale. 'Lige asíriga iwégame júmale ra'íchali ruyemia alué oyérame. \v 9 'Lige 'ma e'yénale napu'lige Esusi ma'chínale alemi napu e'yénilige alué umugí, 'lige Esusi repórale alué umugí. 'Lige alué umugika a'bé nawile alué Esusi asíriga 'la neraga gomurule chajpáchigana. \v 10 'Liko anile Esusi alué umugí olagá: \p ―Tase majawa. Yati simawa ne'chí oyérame ruyewa napurigá Galilea anilichi ejiro simámala, 'lige alé etémalawé ne'chí. \s1 Jena ruwimela napu ruwíligo alué sontalo \p \v 11 Bijí boichimi e'yénigichi alué umugí, jaré alué sontalo napu tebume nílige alé napu Esusi bo'ílige 'mi we'ká riógichi simíbale. 'Lige ruyele alué e'wélala balé alakíligo 'mi alé. \v 12 'Liko alué e'wélalaka simíbale ruyemia alué e'wélala ralámuli jurío nuleme, napurigá 'la ra'ichamia a'bopi chonokimeo. 'Lige asíriga we'ká enomí najtétiliru alué sontalo. \v 13 'Lige anéleru: \p ―Anéwaká ralámuli rukechi: «Okoka bi'tirúgichi, alué Esusi oyérame 'ma chigole alué Esusi mukúgame.» \v 14 'Lige alué wa'lula selígame Pilato machisáká, 'liko ramuéchigó 'we a'lá ra'íchawa alué wa'lula selígame 'yuga, napurigá tajché anewa 'emi, 'lige 'émika tabilé che olawa. \p \v 15 'Liko natétisiga alué sontalo, 'ma simíbale alarigá ra'ichamia napurigá anélirige. Alarigá ruwime júkuru juríoka jipe rawé si. \s1 Jena ruwimela napu anele Esusi alué makué bilé Esusi 'yuga járome \p \v 16 'Liko alué makué bilé Esusi 'yuga járome, 'ma simíbale alé Galilea anilime ejírochi alé bilena rabó napurigá anélige Esusi. \v 17 'Liko napu'lige sébale alé Esusi e'nemia, asíriga 'la galegá etele. 'Lige jaré aba tabilé 'cho 'me 'la machile pala 'la bijchiá Esusi ko. \v 18 'Liko Esusi a'bé nawile alué oyérame, 'lige anele: \p ―Onorúgameka a'walí 'yákuru ne'chí napurigá nulámala ne bochígimi 'pa rewagachi, 'lige aminami jemi wijchimoba. \v 19 Napu'lige simásiga 'emi alé napu suwábaga chojkégame ralámuli mochí, 'la benírawaká churigá ka ne'chí oyérilia. Rewaráwaká alué ralámuli napurigá 'la machimela churigá ko O'nó Onorúgame, 'lige alué Onorúgame Inolá, 'lige alué Onorúgame Alawala.\f + \fr 28:19 \ft Griego ra'íchalika, alué ra'íchali rewarálime i'sínimi tabilé aniame kéré ba'wichí bokuíka rewarálime, i'sínimi anime kéré 'we a'lá sébali oyérame niwa Onorúgame 'yuga.\f* \v 20 'Lige 'la benírawaká napurigá 'la sébali olámala napu ne nuligé. 'Lige neka senibí asimela 'emi 'yuga, napusí suwiba gawí. \p Pe ikí képá ye ra'íchali. Wa'lú cheliérabá.