\id MRK Suba Mark 1. draft Feb 94 \h MARIIKO \toc1 Injiili eya MARIIKO \toc2 Mariiko \toc3 Mari \mt2 Injiili eya \mt1 MARIIKO \imt1 Amangʼana ku owuimpi \ip Awantu waingirizia mbwe ebuuki eya *injiili eno yajojwa ni Yowaana Mariiko agati eya emiaka egia 45–55, andi ne ebuuki eya Mathaayo emiire okujojwa. Lwona kufwana mbwe Mariiko iye yajojeranga Awakristo awatari *Awayaudi aeniki kukawa mbwe akola na amangʼana amangi agari mu Injiili eya Mathaayo, ni areka agandi agatari no owuzito ku awantu awatari Awayaudi. Lwona afwola amangʼana agaema ku enkola ezia Awayaudi, aga awantu awatari Awayaudi ngawaesa okuwurra wuangu, geeza kandi ku owuliire. Mariiko yawanga omuwuuka olwa ya-agaana kandi aingizia amangʼana aga Yesu, ni yawanga ku omugizi ogwa Yerusaleemu. Ku amiire amangi, yawanga na atunzia Petro mu emirimo giae, kutio amangʼana gandi agari mu ebuuki yaae eno, yawurra ku Petro. Lunyima yagenda-genda ni Paulo ni Baranabaasi mu olugendo lwawu olwa kuluweri olwa okulanzia injiili. \ip Mariiko agamba-gamba kuwungi ku ewintu ewia Yesu yakola okukira ewia yawoola. Awoola mbwe Yesu alagana amaani aga okununula, okutunzia no okulamia awantu. Kutio, Yesu no Omuzia owa Katonda kuwuene nikulondokana ne emirimo giae egia amankono, okufumia *ewikeeno, okulamia awantu no okurekera awantu owuoni. Wino wilagana geeza mbwe *Owuami owua Katonda wumiire okuuza ku ekialo. Owulamu, emirimo no olumbe olwa Yesu wilaganiwua ki ewiiza okutunzia awantu woona ku ekialo. Mariiko akola na amangʼana aga Olugiriiki ‘*Kristo’ no Oluibrania ‘*Meesia’ agalagana ‘omuntu *owakrwe amavuta,’ okulagana mbwe Yesu nio omuntu, owa Katonda alowoole kandi aeere emirimo emilowole. Yesu nio Omwami ooza okununula awantu, owa Awayaudi waawanga ni wamiire okuwa ni warindirra ku emiaka emingi. Amangʼana aga owugambi agaema mu *Endagano Enkulu aga Mariiko akola nago, galagana Yesu ki omuntu owa Katonda yaifuuwa okutuma okununula awantu. Mala kiomo Oluibrania lutoola ekingʼana ‘omuzia’ okulagana mbwe ekintu kifwanana ne ekindi nintio lwona Mariiko akola ne ekingʼana ekio okulagana mbwe Yesu afwana ni Katonda, na amueta mbwe ‘Omuzia owa Katonda.’ Lwona aeta awantu awaganyire ku Kristo mbwe awaana awa Katonda, okulagana mbwe katio wari awaae kandi wamufwanana mu enkola. \c 1 \s1 Yowaana Omubatiisi alonga engira \r (Math 3:1–12; Luuk 3:1–18; Yowa 1:19–28) \p \v 1 Gano na amangʼana amalootu agari kuwuene ku ewintu ewia Yesu *Kristo Omuzia owa Katonda yakola ku ekialo.\x - \xo 1:1 \xt Mari 3:11; 14:61; 15:39; Awat 10:37–40; Awaib 2:3\x* \p \v 2 Kiomo Katonda yawoola mu ebuuki eya *awagambi\f + \fr 1:2 \ft Amatu gandi gawoola ebuuki eya *Omugambi Isaaya.\f* otino, \q1 “Wona, nyiza okutuma *omutumwa wange emberi waao, \q2 ooza okukulongera engira yaao.”\x † \xo 1:2 \xt Mala 3:1\x*\x - \xo 1:2 \xt Luuk 1:76\x* \q1 \v 3 “Omwoyo ogwa omuntu oetana mu ekeewa otino, \q1 ‘Mulongere Omwami engira, \q2 mumugololre engira ewe enyigolovu.’ ”\x † \xo 1:3 \xt Isaa 40:3\x* \m \v 4 Omuntu oyo yawanga Yowaana, yafuma mu ekeewa atanika okulanzizia awantu mbwe wagaluke wareke amawi, wabatiiswe kugere Katonda awarekere owuoni wuawu. \v 5 Awantu awangi ino awa mu ekialo ekia Yudeea no omugizi ogwa Yerusaleemu waagia ku Yowaana. Waawoola amawi gaawu owuyanga, nikwo Yowaana yawabatiisa mu oluuzi olwa Yordaani. \v 6 Yowaana yawanga na aiwoya enguwo ezia owuvwiri owua engamia, kandi yawanga no omukanda ogwa iseero mu ensinzi yaae. Yarianga amadeede no owuuki owua mu isaka.\x - \xo 1:6 \xt 2Awaam 1:8\x* \v 7 Yawalanzizia otino, “Omuntu ooza enyima wange ari omukaate okunkira, owa ngʼasugre namba okuikirra okusiwula engoe ezia ewiraato wiae. \v 8 Inze mbabatiisa na amanzi, ni iye aaza okuwabatiisa no *Omwoyo Omweru.”\x - \xo 1:8 \xt Zabu 51:7, 10–12\x* \s1 Yesu abatiisrwe na amanzi kandi no Omwoyo Omweru \r (Math 3:13–17; Luuk 3:21–22) \p \v 9 Mu amiire ago, Yesu yaema Nazareeti mu ekialo ekia Galiili, kandi yagia abatiiswa ni Yowaana mu oluuzi olwa Yordaani. \v 10 Olwa Yesu yafuma mu amanzi otino, yawona igulu ni ri-iguka kandi Omwoyo Omweru ogwa Katonda yaika nawuno amuguirrako mu embonekano eya iemba-emba. \v 11 Kandi omwoyo gwaemera ku igulu ogwawoola gutino, “Iwue ni iwue omuzia wange owa ngonziizie, kandi owa nsangaarre nae.”\x - \xo 1:11 \xt Owut 22:2; Zabu 2:7; Isaa 42:1; Mari 9:7; 12:6; 2Pet 1:17\x* \s1 Yesu ageezaaniwua ne Ekikeeno \r (Math 4:1–11; Luuk 4:1–13) \p \v 12 Nikuemao otino, Omwoyo Omweru yamutoola amuira mu ekeewa. \v 13 Yawa mu ekeewa eyo ku amiire amakumi ane ni *Sataani amugeezaania. Yawanga eyo ne entiangʼi ezia mu isaka, kandi *enyankoi waamutunzia.\x - \xo 1:13 \xt Okuf 24:18; Zabu 91:11–13; Awaib 4:15\x* \s1 Yesu atanika emirimo egia okulanzia amangʼana amalootu \r (Math 4:12–17; Luuk 4:14–15) \p \v 14 Ni Yowaana yawanga na amiire okuingiziwua mu owusiwe, Yesu yaaza owaawu Galiili okulanzia amangʼana amalootu aga Katonda.\x - \xo 1:14 \xt Mari 6:17–18\x* \v 15 Yawoolanga otino, “Enyinga zimiire okutuuka kandi *Owuami owua Katonda wuri ampi. Kutio mugaluke mureke amawi giinyu, muganye amangʼana amalootu aga Katonda.” \s1 Yesu aetre awalonzi waae awa kuluweri \r (Math 4:18–22) \p \v 16 Ni Yesu yawitanga ku omwalo ogwa enyanza eya Galiili, yawona Simioni ni wamwawu waae Andereeya ni wari mu enyanza ni watega engoe, aeniki waawanga awavuwi. \v 17 Nikuemao yawalaga otino, “Muuze mundonde, ni nyiza okuwagerera okuvuwa awantu ni muwandeetako.” \v 18 Waafuma wuangu-wuangu wareka engoe ziawu walonda Yesu. \p \v 19 Ni Yesu yagia emberi wutono, yawona Yakoobo ni wamwawu waae Yowaana, woona awazia awa Zebeedi, ni wari mu owuato wuawu wanawa engoe. \v 20 Ku enyinga ezio yawaeta, kandi waareka swawu Zebeedi na awemirimo waae mu owuato, wamulonda. \s1 Yesu ari na amaani aga okufumia ewikeeno \p \v 21 Waairana Kapernaumu kandi olwa owuire owua *Sabato wuatuuka otino, Yesu yaingira mu *esinagoogi kandi atanika okugerera awantu. \v 22 Awantu awaamuwurra na agerera waaluguula ino, aeniki yagereranga geeza kandi na amaani, ni ngʼani ki *awagerezi awa endagirra.\x - \xo 1:22 \xt Math 7:28–29; Yowa 7:46\x* \p \v 23 Enyinga ezio, yawangao omuntu owawanga ne ekikeeno ekiwiiwi mu esinagoogi yaawu omwo. \v 24 Omuntu oyo yarra wukalu otino, “Otuagalakooki, iwue Yesu Omunazareeti? Wuno oozre okutumala? Nkumanyire owa ori. Ni iwue Omweru oemere ku Katonda.”\x - \xo 1:24 \xt Math 8:29; Mari 3:11\x* \v 25 Ni Yesu yasiagizia ekikeeno ekio na awoola otino, “Sarigira kiri, kandi fuma omuemeko!” \v 26 Ekikeeno ekiwiiwi ekio kiagera omuntu oyo aitaza-taza, kandi kiarra wukalu nikwo kifuma kimuemako. \v 27 Amangʼana ago ga-amba eminwa egia awantu awaawangao woona. Kutio waaiwuuzia agati yaawu watino, “Gano amangʼanaaki gano? Eno ne engerera empia efwana etie eno? Agamba-gambra namba *ewikeeno ewiwiiwi na amaani nawuno wiamuwurra.” \p \v 28 Kino kiagera eriina riae rimanyika kalala asi-uasi mu ewialo wiona ewiri ampi ni Galiili ao. \s1 Yesu alamiizie awantu awangi \r (Math 8:14–17; Luuk 4:38–41) \p \v 29 Olwa yafuma mu esinagoogi otino, Yesu alala ni Yakoobo ni Yowaana, waagia waingira mu enyumba eya Simioni ni Andereeya. \v 30 Maaziala Simioni yawanga omwo na agona ku ekitanda no omuwiri guri omuyu le, alwala.\f + \fr 1:30 \ft Enkola eya *Awayaudi ngekalowera maaziala omuntu okugona omwa omukwe waae.\f* Waamulaga mbwe omukazi oyo yawanga omulwire. \v 31 Yesu yamugiako amuamba okukono amuemia kungulu, kandi owulwire owuo wuamureka; kandi yatanika okuwa-aa okuria warie.\x - \xo 1:31 \xt Mari 5:41\x* \p \v 32 Igulo olwo, ne enyanga egia okugwamo, waareetra Yesu awantu woona awaawanga awalwire namba awaawanga ne ewikeeno. \v 33 Awantu woona awa Kapernaumu waaikumia mu ekiriango ekia enyumba okuwona. \v 34 Yalamia awantu awangi awaalwalanga amalwire agagawukane-gawukaane kandi yawafumiamo ewikeeno ewingi. Ngakaganyira ewikeeno ewio okugamba-gamba, aeniki wiawanga ni wimumanyire. \s1 Yesu alanzia amangʼana amalootu Galiili \r (Math 4:23–25; Luuk 4:42–44) \p \v 35 Enkio walwo kunkio kungoko, Yesu yafuma omwene agia asi andi aa akawa omwene, kandi yasawa Katonda ao.\x - \xo 1:35 \xt Luuk 5:16\x* \v 36 Lunyima, Simioni na awantu wandi awaawanga nae waafuma okumuagala aa ari. \v 37 Waamutuukra kandi wamuwuuzia watino, “Eno nio ori, na awantu woona wakuagala eria?” \v 38 Yesu yawairania otino, “Kutunigirizia mbwe tugie mu emigizi egiri emberi ano, kugere ndanzie amangʼana amalootu omwo mwona, aeniki ekio nikio ekiagera ni nyiza ku ekialo.” \p \v 39 Kutio yagenda-genda mu ekialo ekia Galiili kiona na alanzia mu amasinagoogi gaawu kandi na afumia ewikeeno ku awantu.\x - \xo 1:39 \xt Math 4:23\x* \s1 Yesu alamiizie omuntu owa owugenge \r (Math 8:1–4; Luuk 5:12–16) \p \v 40 Ni Yesu yagenda-gendanga, omuntu owa owugenge yamugiako, amukubra amasigamo ansi kandi amusawa otino, “Nkusawa mbwe no oganyire, oesa okunyeruyia mbe omweru.” \v 41 Yesu yamuambra amasaasra, amugiako ampi kandi agolola okukono kwae amuamba na amulaga otino, “Ee, nganyire. Wa omulamu!” \v 42 Mu enyinga ziazane ezio, omuntu oyo, owugenge wuamuwuako chwe, alama. \p \v 43 Yesu yamureka agie enyinga ezio kandi amugaania wukalu \v 44 na amulaga otino, “Otaaza walaga omuntu ekia nkukoriire kino, ni gia oilagane ku *omuozia kandi ofumie omusango ogwa Muusa yasikirra awantu awalamre ku owugenge, kiwe ekilago ku awantu woona mbwe olamre.”\x - \xo 1:44 \xt Awal 14:2–32; Mari 5:43; Luuk 17:14\x* \p \v 45 Kukawa mbwe Yesu yamugaania otio, iye yatanika okulaga awantu mbwe Yesu nio omulamiizie kandi amangʼana ago gaailanzia ino. Okuilanzia okwa amangʼana ago kwalowera Yesu okugia mu emigizi na awantu wamuwona. Yaweeranga aaiwisre. Ni kukawa kutio, awantu waaemanga mu ewialo wiona ni wamugiako.\x - \xo 1:45 \xt Mari 7:36\x* \c 2 \s1 Yesu ari na amaani aga okurekera awantu amawi \r (Math 9:1–8; Luuk 5:17–26) \p \v 1 Lunyima, Yesu yairana Kapernaumu. Olwa awantu waawurra mbwe amiire okuirana ari engo, \v 2 awantu waamugiako awangi awaizula enyumba kutambuka ekiriango, aa otatuukra aa otaza. Ni Yesu yawalanzizianga amangʼana amalootu aga Katonda, \v 3 awantu wane waamuirra omuntu omulwire owa omuwiri gwae gwafwa engʼanzi mbwe amulamie. \p \v 4 Ni ngawakatuukra iwaga eria okutuuka ampi ni Yesu, aeniki ngawaesanga okuwita omurima ogwa awantu awangi awaawanga ao. Kutio, waaniina kungulu watagula olusala aiwariire ni aa Yesu yawanga; kandi olwa waamala okuowola asi asugre, waaisia omulwire oyo na aigoloole ku owuriri, mu enyumba. \v 5 Olwa Yesu yawona okuganya okwa waawanga nakwo, yalaga owa omuwiri gwafwa engʼanzi oyo otino, “Mwana wange, amawi gaao orekeerwe.”\x - \xo 2:5 \xt Luuk 5:20; 7:48\x* \p \v 6 *Awagerezi awa endagirra awaawanga ni waikaale ao waatanika okuiwuuzia mu emioyo giawu watino, \v 7 “Omuntu ono agamba-gamba atie? Aifwanania ni Katonda! Naanu oesa okurekera awantu owuoni ogawuuke ni Katonda omwene?” \p \v 8 Mu enyinga ezio Yesu yamanya mu omwoyo gwae ekia waaiwuuzia mu emioyo giawu ekio. Kutio yawawuuzia otino, “Ekigera ni muiwuuzia ku amangʼana gano mu emioyo giinyu niki? \v 9 Mundageko ekiwuuwu okukola, okulaga omulwire mbwe, ‘Amawi gaao orekeerwe,’ nakuwa okumulaga mbwe, ‘Ema otoole owuriri wuao ogie’? \v 10 Ni kugere mumanye mbwe *Omuzia owa Omuntu ari na amaani aga okurekera awantu amawi ku ekialo kuno…” yalaga omulwire oyo otino,\x - \xo 2:10 \xt Dani 7:13–14; Yowa 5:36\x* \v 11 “Nkulaga mbwe, ema otoole iseero riao ogie engo.” \p \v 12 Mu enyinga ezio, yaema atoola iseero riae afuma na agia na awantu woona wamuwona. Kutio, awantu woona awaawanga ao waaluguula ino kandi waatondowola Katonda ni wawoola watino, “Tukiari okuwona ekintu ekifwana kitino.” \s1 Yesu yaaza okueta awooni \r (Math 9:9–13; Luuk 5:27–32) \p \v 13 Yesu kandi yairana ku omwalo ogwa enyanza eya Galiili. Awantu awangi waamugiako kandi yatanika okugerera amangʼana amalootu aga Katonda. \p \v 14 Olwa yamala okuwagerera kandi ataao na agia, yawona Laawi \f + \fr 2:14 \ft Eriina rindi eria Laawi ni Mathaayo.\f* omuzia owa Alfaayo na aikaale mu enyumba omwa awantu waafumiangamo *omusolo. Yesu yalaga omuntu oyo mbwe, “Ndonde,” kandi ao-ao Laawi yaema atanika okumulonda. \p \v 15 Lunyima, ni Yesu yarianga omwa Laawi, awasolozi awa omusolo na ‘awooni’ awangi waaikala okuria nae alala na awalonzi waae. Aeniki awantu awangi ino waamulonda. \v 16 Olwa *Awafarisaayo awaawanga awagerezi awa endagirra waawona Yesu na aria na ‘awooni’ na awasolozi awa omusolo, waasoozia awalonzi waae watino, “Ekigera na aria na awasolozi awa omusolo na ‘awooni’ niki?” \p \v 17 Olwa Yesu yawurra okuwuuzia okwo, yawalaga otino, “Awiifu kane awalwire, nganiwo awaagala omurezi? Awalamu iwo waagarraki omurezi? Inze ngʼanyakaaza okueta awantu awigolovu, ni nyaazra awooni.”\x - \xo 2:17 \xt Luuk 19:10; 1Timo 1:15\x* \s1 Engerera eya Yesu egawuuke ne eya Awafarisaayo \r (Math 9:14–17; Luuk 5:33–38) \p \v 18 Awalonzi awa Yowaana na Awafarisaayo waawanga ni wasiwa aa wataria okuria amiire gandi. Kutio, awantu wandi waagia ku Yesu wamuwuuzia watino, “Ekigera na awalonzi awa Awafarisaayo na awa Yowaana wasiwa okuria, ni iwue awaao ngawasiwa okuria niki?”\x - \xo 2:18 \xt Math 6:16–17; 11:18–19; Awat 13:2\x* \v 19 Yesu yawalaga otino, “Kuwa kutie mbwe awageni awa mu owugeni owua enserezi waesa *okusiwa okuria ni ngʼina enserezi akiari nawo? No omwene enserezi akiari nawo ngawaesa okusiwa okuria.\x - \xo 2:19 \xt Math 9:15\x* \v 20 Amiire gaaza aga ngʼina enserezi oyo aaza okutoolwao awaemeko, nikwo warisiwa okuria mu amiire ago. \v 21 Awulao omuntu oesa okunawa ekiraka ekiyia ku enguwo enkiire. Ni na akorre otio, ekiraka ekiyia ekio kiiza okutanduka kieme ku enguwo eyo, kandi asi atanduku ao asigale awiiwi okukira. \v 22 Lwona, awulao oesa okuta edivaai empia mu ekimuga ekia edivaai ekia iseero ikulu. Ni na akorre otio, edivaai eyo eeza okuzimbia iseero erio ritanduke kandi edivaai eyo efugike, kandi ekimuga ekia iseero ekio kioneke. Kutio, edivaai empia eteewua mu ekimuga ekia iseero iyia.” \s1 Yesu nio Omwami owa Sabato \r (Math 12:1–4; Luuk 6:1–5) \p \v 23 Owuire wulala, olwa *Sabato, Yesu yawitanga mu emisiri egia engaano. Ni waawitanga omwo, awalonzi waae waatanika okuiiya ewigala ewia engaano ni waria.\x - \xo 2:23 \xt Owuiz 23:24–25\x* \v 24 Kutio Awafarisaayo waalaga Yesu watino, “Wonako! Ekigera na awalonzi waao waiiya ewigala ewia engaano olwa Sabato niki, ne endagirra iifu ngetuganyiire okukola otio?”\x - \xo 2:24 \xt Okuf 20:8–10\x* \v 25 Yesu yawairania otino, “Inywe mukiari okusoma ekia Omwami Daudi yakola olwa iye alala na awantu awayawanga nawo waawurranga enzala? \v 26 Yagia mu enyumba eya Katonda, amiire aga Abiaatha yawanga *Omuozia omunene, aeewua kandi aria emikaati egitengeekwe emberi wa Katonda, egia endagirra etaganyiire omuntu-umuntu okuria mala omuozia engʼene; kandi yaesania egindi ku awantu awaawanga nae woona wagiria.”\x - \xo 2:26 \xt Awal 24:5–9; 1Sam 21:1–6\x* \p \v 27 Yesu yamariizia na awoola mbwe, “Mbalaga kuwuene mbwe, Katonda yateerao omuntu Sabato ni Katonda ngakalukira Sabato omuntu.\x - \xo 2:27 \xt Owuiz 5:14\x* \v 28 Kutio, Omuzia owa Omuntu no omwami owa namba Sabato.”\x - \xo 2:28 \xt Luuk 13:10–17; 14:1–6; Yowa 5:1–18; 7:21–24; 9:1–16\x* \c 3 \s1 Yesu alamiizie omurema olwa Sabato \r (Math 12:9–14; Luuk 6:6–11) \p \v 1 Owuire wundi Yesu yaingira mu *esinagoogi, kandi omuntu yawanga omwo owa okukono kwae kwaremera, kuigoda. \v 2 *Awafarisaayo waagalanga ekintu ekia wakamuingirra nakio mbwe aonre *Sabato. \v 3 Yesu yalaga omuntu owa okukono kwae kwaremera oyo otino, “Iza emberi ano.” \v 4 Nikuemao yawuuzia awaagalanga engira eya okumuamba awo otino, “Endagirra iifu etuganyiire okukolaki olwa Sabato, okukola geeza nakuwa okukola owuwiiwi? Okutunzia owulamu owua omuntu nakuwa okumuita? Ni iwo waasarigira kiri.” \p \v 5 Yesu yawawarra no okusu awasunguuzia, kandi yawa-ambra amasaasra ku okuwa kwawu ne emioyo emikalu, nikwo alaga omuntu oyo otino, “Golola okukono kwao.” Yagolola okukono kwae kandi okukono okwo kwairana kuwa okulamu ngʼese. \p \v 6 Awafarisaayo waafuma omwo wagia wata ekiina enyinga ezio okuwurzania na awantu awa Omwami *Eroode okuagala kiomo wakamuita.\x - \xo 3:6 \xt Yowa 7:1\x* \p \v 7 Yesu yafuma ao na awalonzi waae agia ku omwalo ogwa Galiili, kandi awantu awangi owuluku awaaema mu ekialo ekia Galiili waamulonda. Lwona awandi awangi waaema Yudeea, \v 8 Yerusaleemu ni Idumea, ne ewialo ewiri engereka indi eya oluuzi olwa Yordaani. Awandi woona waaema mu ewialo windi ewilondokana ne emigizi egia Taaya ni Sidooni. Awantu wano waamulondanga nikulondokana ne ewia waamuwurrako mbwe akola. \v 9 Awantu waawa awangi ino kugera Yesu alaga awalonzi waae mbwe watoole owuato aniine kandi wawusindike mu amanzi wutono kugere awantu watamuisindiganiako. \v 10 Aeniki yawanga na amiire okulamia awantu awangi, kandi woona awaawanga na amalwire waamuisindiganiako ni waagala mbwe wamuambeko. \v 11 Enyinga ziona ezia *ewikeeno ewiwiiwi wiawonanga Yesu, wiagwanga ansi emberi waae ni wimulaga witino, “Iwue no Omuzia owa Katonda.”\x - \xo 3:11 \xt Mari 1:1, 24; 5:7; Luuk 4:41\x* \v 12 Ni Yesu yawisiagizia wukalu mbwe witamumanyisia ku awantu wamanye owa yawanga.\x - \xo 3:12 \xt Mari 1:34\x* \s1 Yesu alowoole awatumwa ikumi ni wawiri \r (Math 10:1–4; Luuk 6:12–16) \p \v 13 Yesu yaniina agia mu ekigiri kandi yaeta awalonzi waae awa yaagalanga mbwe wamugieko; kandi waamuuzako. \v 14 Ku awantu wano, yalowola awantu ikumi ni wawiri awa yaeta mbwe *awatumwa waae awaazanga okuwa nae kandi awa yaazanga okutuma okugia okulanzia \v 15 kandi oku-aa amaani aga okukira nago ewikeeno.\x - \xo 3:15 \xt Mari 6:12–13; 16:17\x* \p \v 16 Awalonzi waae awo waawanga, Simioni owa Yesu yaluka mbwe Petro, \v 17 Yakoobo ni wamwawu waae Yowaana awazia awa Zebeedi, (awa Yesu yaluka mbwe Bonagiisi, okulagana mbwe, awazia awa olukuwa); \v 18 Andereeya ni Piliipo, Batholomeo, Mathaayo, Thomaasi, Yakoobo omuzia owa Alfaayo, Thadaayo, Simioni Omusiani, \v 19 ni Yudaasi Iskarioti, owaguzia Yesu.\x - \xo 3:19 \xt Yowa 1:40–44; Awat 1:13\x* \s1 Awantu waingirizia mbwe Yesu akola na amaani aga Belzebuuli \r (Math 12:22–30; Luuk 11:14–23) \p \v 20 Olwa Yesu yairana Kapernaumu, awantu awangi waamulonda nawuno waingira mu enyumba omwa yawanga. Awantu waawa awangi aa Yesu na awalonzi waae ngawakatuukra iwaga eria okuria. \v 21 Olwa ngʼinwae ni waamwawu waae waawurra ekingʼana ekio, waafuma okugia okumwirukira aeniki awantu wandi waawoolanga mbwe Yesu ari ni ilalu.\x - \xo 3:21 \xt Yowa 7:5; 8:48\x* \p \v 22 *Awagerezi awa endagirra awaaema Yerusaleemu waawoola watino, “*Belzebuuli omukangasi owa ewikeeno amuriko, kandi nio omueere amaani aga afumia nago ewikeeno.”\x - \xo 3:22 \xt Math 9:34\x* \p \v 23 Yesu yalaga awantu mbwe wamugieko ampi. Yagamba-gamba nawo na awalaga otino, “Muingirizia mbwe *Sataani kiesa okumpa amaani aga okufumia ewikeeno otie? \v 24 Owuami ki owuami owugawukaane, ngawuesa okuimerra. \v 25 Kandi no omugizi gugawukaane, ngaguesa okuimerra. \v 26 Ni Sataani kiesa okuilwania ekiene kandi kigawukane ekiene, ngakiesa okuimerra kandi kimiire okuimala kiwuere. \v 27 Lwona, awulao omuntu oesa okuingira mu enyumba eya omuntu omukalu amusakule ewintu wiae, na atasookre amusiwe. Nikuemao nikwo akatoola ewintu ewiri mu enyumba yaae.\x - \xo 3:27 \xt Isaa 49:24–25\x* \p \v 28 “Kuwuene mbalaga mbwe awantu awa ekialo waaza okurekerwa amawi gaawu goona namba okuona eriina eria Katonda okwa wamiire okuona. \v 29 Ni, no omuntu onyegere *Omwoyo Omweru, iye ngarirekerwa amawi gaae aeniki akorre amawi agatawua.”\x - \xo 3:29 \xt Luuk 12:10\x* \p \v 30 (Ekiagera Yesu na agamba-gamba otio, yawanga na amiire okuwurra na awantu wandi wawoola mbwe akola na amaani aga ekikeeno.) \s1 Ngʼinwawu Yesu ni waamwawu Yesu awa kuwuene \r (Math 12:46–50; Luuk 8:19–21) \p \v 31 Ngʼinwawu Yesu ni waamwawu Yesu awekizia waaza waimerra enze eya enyumba eya Yesu yawangamo, kandi waatuma amangʼana mbwe aetwe.\x - \xo 3:31 \xt Mari 3:21\x* \v 32 Awantu awangi awaawanga ni waikaale wamuteere agati waamulaga watino, “Ngʼinwao ni waamwinyu awekizia wari enze ano, wakuagala.” \p \v 33 Yesu yawairania mbwe, “Ngʼinaifu naanu? Ni waamwifu naanu?” \v 34 Yawarra awantu awaawanga ni waikaale nae awo, nikwo awoola otino, “Muwone! Wano niwo ngʼinoifu ni waamwifu awekizia: \v 35 Omuntu-umuntu okola okuagala okwa Katonda nio ngʼinaifu kandi nio wamwifu owekiala ni wamwifu owekizia.”\x - \xo 3:35 \xt Math 6:10; Yowa 7:17; Awat 20:25; Awaru 2:17–21; 8:27; 2Kori 8:5; Efee 6:6; Kolo 1:9; 4:12; 1Thes 5:18; Awaib 10:36\x* \c 4 \s1 Olugero olwa omurimi owagia okumwa emwo \r (Math 13:1–9; Luuk 8:4–8) \p \v 1 Owuire wundi kandi Yesu yatanika okugerera awantu ku ensanyaata eya enyanza. Omurima ogwa awantu awangi gwamuikumiako kugera aingira mu owuato aikalamo no owuato wuri mu amanzi. Omurima ogwa awantu ogwo iwo waawanga ku ensanyaata.\x - \xo 4:1 \xt Mari 3:7–9; Luuk 5:1–3\x* \v 2 Yesu yawagerera ewintu ewingi mu engero na awoola otino, \v 3 “Muwurre! Omurimi yagia okumwa emwo yaae. \v 4 Ni yamwanga, emwo indi yagwa ku engira kandi enyonyi ziaza zigiria chwe. \v 5 Eindi yagwa ku entare, asi aa ilowa riawulanga eringi. Eno yafuma wuangu-wuangu aeniki ilowa itono erio riawanga ni ri-iserengeere ku entare. \v 6 No olwa iwasu riafuma, emere eyo yakala kandi elala no okulala aeniki yawulanga ne emizi. \v 7 Emwo indi yagwa mu amawua, agaakoma ne emere mala gasindigania emere eyo, mala ereka okulawia emere. \v 8 Emwo indi yagwa mu ilowa ilootu, aa yamera, ekoma kandi elawa geeza kuwungi, eindi yalawa entunda amakumi asatu okukira eyamwewua, eindi entunda amakumi mukaaga, ne eindi entunda mia kilala okukira.” \p \v 9 Yesu yawoola otino, “Omuntu ori na amatwi aga okuwurra ka-awurre!” \s1 Awalonzi awa Yesu wasanukuriirwe amangʼana agaiwisre \r (Math 13:10–17; Luuk 8:9–10; 10:23–24) \p \v 10 Ni Yesu yawanga omwene, na *awatumwa waae ikumi ni wawiri alala na awantu wandi, waamuwuuzia ekigera na agamba-gamba mu engero. \v 11 Yesu yawairania otino, “Inywe ni inywe awaeerwe okumanya owueru owua ewintu ewiiwisre ewia *Owuami owua Katonda. Ni ku iwo awari enze, walagwa amangʼana goona mu engero.\x - \xo 4:11 \xt Math 11:25\x* \v 12 Na kutio, kukawa mbwe kuwuene wategerezia, ni ngawawurra, lwona kukawa mbwe wawarra, ni ngawawona. Ni wakawuriire kandi wawone, woona wakagaluuke warekerwe amawi gaawu.”\x † \xo 4:12 \xt Isaa 6:9, 10\x*\x - \xo 4:12 \xt Yowa 12:40; Awat 28:26–27\x* \s1 Ekia olugero olwa omuntu owamwa emwo lulagana \r (Math 13:18–23; Luuk 8:11–15) \p \v 13 Yesu yawawuuzia otino, “Kane mwona ngamukawurra olugero luno? Katio muuza okuwurra mutie engero zindi ziona ezia nyiza okuwagerera nazio?” \v 14 Emwo eya omuntu yamwa, na amangʼana aga Katonda. \v 15 Engira eya emwo yagwako, na awantu awaawurra amangʼana aga Katonda, ni wuangu-wuangu *Sataani kiiza kiawanyagula amangʼana agaamwewua ku iwo. \v 16 Olutare olwa emwo yagwako eimeriire awantu awawurra amangʼana aga Katonda, waagaingizia wuangu-wuangu no owusangaavu. \v 17 Ni aeniki wawula emizi, wawa nago ku amiire amatoono. Ni, ne eminyako-nyaako ne emidambo giiziire awantu awa Katonda, wairana enyima waagareka enyinga ezio. \v 18 Amawua aga emwo yagwamo, na awantu awawurra amangʼana aga Katonda, \v 19 no okuingirizia okwa owulamu owua ku ekialo kuno, ne esemerezanio eya owunyazi alala no okuagala okungi okwa ewintu, gaingira gasindigania amangʼana ago nawuno gaareka okuama ensaafu.\x - \xo 4:19 \xt 1Timo 6:9–10\x* \v 20 Ilowa ilootu eria emwo yagwamo na awantu awawurra amangʼana aga Katonda wagaingizia, kandi waama ensaafu kangi okukira eyamwewua, awandi entunda amakumi asatu, awandi amakumi mukaaga na awandi woona entunda mia ekilala. \s1 Kola no okumanya okwa ori nakwo \r (Luuk 8:16–18) \p \v 21 Yesu kandi yatanika okuwalaga otino, “Ario oka-ambia ekimuri kandi yakifunikira ne ekidida, nakuwa yakita mu enkuriri? Ngakita ku emeesa kuwueru?\x - \xo 4:21 \xt Math 5:15\x* \v 22 Aeniki kiwulao ekintu ekiiwisre ekitaaza okuwoneka enze, lwona ekintu-ukintu ekisanikiirwe kiiza okusanukulwa.\x - \xo 4:22 \xt Math 10:26\x* \v 23 Omuntu ori na amatwi aga okuwurra ka-awurre!” \p \v 24 Yesu kandi yawalaga otino, “Muingirizie geeza ku ewintu ewia muwurra. Omurengo ogwa orenga nagwo nigwo iwue oona ooza okurengerwa nagwo, kandi orituukra kuwungi okukira ao.\x - \xo 4:24 \xt Math 7:2\x* \v 25 Aeniki, omuntu okola geeza ne ekia aegeekwe nio orisongwa. No omuntu otakola geeza ne ekia aegeekwe aaza okunyagulwa namba ekitono ekia yaegekwa.”\x - \xo 4:25 \xt Math 25:29\x* \s1 Olugero olwa emwo ekoma eene \p \v 26 Yesu yagia emberi na awoola otino, “Owuami owua Katonda wufwanana ne emwo eya omurimi akomeere mu omusiri gwae. \v 27 Owuire agona no omuwasu awona, ni ngamanyire kiomo emwo eyo efuma kandi ekoma. Emere ne emiire okufuma, \v 28 ilowa eriene nirio erigera ne ekoma nawuno yalawa. \v 29 Ne emiire okulawa, omurimi aaza ne engeso yagesa mu amiire aga igesa.”\x - \xo 4:29 \xt Yoel 3:13; Owus 14:14–15\x* \s1 Olugero olwa emwo entono ewa omuti omukaate ino \r (Math 13:31–33; Luuk 13:18–21) \p \v 30 Yesu yawawuuzia otino, “Owuami owua Katonda tukawugeraania naki? Olugerooki olwa tukakuba okuwufwanania nawuo? \v 31 Owuami owua Katonda wufwana ne emwo eya karadaali, eri emwo entono ino okukira emwo zindi ziona ku ekialo. \v 32 Emwo eyo ne ekomeerwe, emera kandi yakoma nawuno yawa omuti omukaate okukira emiti giona, kandi etaako ensagia enkate-kaate ezia enyonyi ezia ku emiyaga ziomboka ewitalala mu ekiiruuzia kiagwo.” \s1 Okugamba-gamba mu engero \r (Math 13:34) \p \v 33 Yesu yawalanzizia amangʼana amalootu aga Katonda na akola ne engero ezifwana zitino, kangi nikulondokana no okuwurra kwawu. \v 34 Yesu ngakagamba-gamba nawo na atakorre no olugero; ni, ni yawanga na awalonzi waae wengʼene, yawalaganga owueru owua amangʼana ago goona. \s1 Yesu aorezia omuyaga na amasiira \r (Math 8:23–27; Luuk 8:22–25) \p \v 35 Owuire owuo iguulo, Yesu yalaga awalonzi waae otino, “Tuambuke enyanza tugie engereka indi eria.” \v 36 Kutio awalonzi awa Yesu waareka omurima ogwa awantu ao wagia waingira mu owuato nae. Amaato gandi goona gaawalonda enyima. \v 37 Omuyaga omuzito ino gwatemuka kandi amanzi gaatanika okuingira mu owuato, aa wuagalanga okuniwa. \v 38 Okwo kwatuukra ni Yesu asigiike omutwe geeza ku ekisigikro nyakilumba ekia owuato, na agona. Awalonzi waae waamulamusia ni wakuba erioga watino, “Omugerezi, tutunzie! Ngowona ni tufwa amanzi?” \p \v 39 Yesu yalamuka alaga omuyaga otino, “Gwiriira.” Kandi alaga amasiira otino, “Muoreere.” Omuyaga gwagwiriira kandi amasiira gaaoreera.\x - \xo 4:39 \xt Zabu 89:9; Mari 6:51\x* \p \v 40 Nikuemao yalaga awalonzi waae otino, “Muri awati otio kolaki? Kane muwula no okuganya mutino?” \p \v 41 Kukawa kutio, waawanga ni wakialuguula kandi waiwuuzia aweene watino, “Ono no omuntuki ono, owa namba omuyaga na amasiira gawurra?” \c 5 \s1 Yesu alamiizie omuntu ori ne ewikeeno \r (Math 8:28–34; Luuk 8:26–39) \p \v 1 Waawunguka wagia watuuka engereka indi eya enyanza eya Galiili mu ekialo ekia Geraasi. \v 2 Olwa Yesu yamala okufuma mu owuato, omuntu ori ne *ewikeeno ewiwiiwi yamufumira mu ewiwaga.\f + \fr 5:2 \ft *Awayaudi waa-awiranga awafu mu amawuuta agaawirwe mu amawaale.\f* \p \v 3 Omuntu ono yawanga na amenyere mu ewiwaga kandi awulao omuntu owaesanga okumuamba namba okumusiwa no omunyororo. \v 4 Ku amiire amangi yawanga na asiwirwe ne engoe ku amakono ne ewiuma ku amagulu. Ni yawutula engoe ezio ne ewiuma ewia waamusiwanga nawio amagulu. Yawulangao omuntu owaesanga okumuambirira. \v 5 Owuire no omuwasu yagenda-gendanga mu ewiwaga ni mu ewigiri na arra kandi na aikewa na amawaale iye omwene. \v 6 Olwa omuntu ono yawona Yesu na akiari ale, yarumuka amugiako kandi amukubra amasigamo ansi na amu-aa owuti. \v 7-8 Okwo kwatuukra ni Yesu amiire okulaga ekikeeno ekio mbwe, “Fuma omuemeko, iwue ekikeeno ekiwiiwi kino!” Ekikeeno ekio kiarra wukalu ni kiwoola kitino, “Onyagalakooki Yesu Omuzia owa Katonda omunene okukira? Nkuiyembere ku eriina eria Katonda mbwe ontamala.”\x - \xo 5:7-8 \xt Mari 3:11\x* \p \v 9 Yesu yakiwuuzia mbwe, “Eriina riao naanu?” Kiairania mbwe, “Eriina riange ni Leejio, aeniki turi awangi.” \v 10 Kandi kiaiyemba Yesu ino mbwe atawarumusia awaire ale enze eya ekitemo ekio. \p \v 11 Kuno kwatuukra olwizo olwa enguruwe enyingi ni ziaaya ku ekigiri ampi ao. \v 12 Kutio ewikeeno ewio wiaisasaama Yesu witino, “Tuganyire tugie tuingire mu enguruwe ziiria.” \v 13 Kutio Yesu yawiganyira okukola otio. Ewikeeno ewiwiiwi ewio wiafuma wigia wi-ingira mu enguruwe ezio kandi olwizo olwawanga ne enguruwe ezikasuga elufu wiwiri, ziagondoka ne ekibuusi zigia zigwa ku oluwanga, ziolomoka mu enyanza mala zifwa ziona. \p \v 14 Awaayi awa enguruwe ezio, waarumuka wagia wawoola ewiaikola wino ku awa ku omugizi gwawu ni mu ekialo ekio. Kutio awantu awo waaza okuwona ekintu ekiawanga ni kiikorre ekio. \v 15 Waatuuka ku Yesu kandi wawona omuntu owawanga ne ewikeeno oyo na aikaale ao, na aingiizie enguwo kandi omutwe gwae ni guri omulootu. Ekio kiagera owuti wuwa-amba ino. \v 16 Awantu awaawona ekintu kino, waagia walaga awantu ekiaikorra omuntu owawanga ne ewikeeno oyo, ne ekiaikorra enguruwe. \v 17 Kutio awantu awo waatanika okuiyemba Yesu mbwe aeme mu ekitemo kiawu ekio agie. \p \v 18 Olwa Yesu yaingiranga mu owuato, omuntu owawanga ne ewikeeno oyo yamuiyemba mbwe amuganyire agie nae. \v 19 Ni Yesu yamulowera na amulaga otino, “Yaaya, gia engo ku awiiko waao ogie owalage kiomo Katonda akusasiire no owulootu owua akukoriire.” \v 20 Omuntu oyo yagia kandi atanika okugenda-genda ku emigizi giona ikumi na alaga awantu owulootu owua Yesu amukoriire. Awantu woona awaamuwurra, waaluguula ino. \s1 Omwala owafwa aziuka, no omukazi omulwire owalama \r (Math 9:18–26; Luuk 8:40–56) \p \v 21 Olwa Yesu ya-ambuka enyanza airana engereka indi atuuka ku omwalo ogwa Kapernaumu, omurima ogwa awantu awangi waagia wamuikumiako. \v 22 Nikuemao omukangasi owa *esinagoogi wundi, oetwa Jairo, yaaza. Olwa yawona Yesu, yakuba amasigamo ansi mu amagulu aga Yesu kandi \v 23 amuisasaama na awoola otino, “Omwala wange omutono ari omulwire ino aa enkolo yaae nie eguwa. Ganya tugie omuteeko amakono gaao kugere awe geeza kandi awe omulamu.” \v 24 Yesu yaganya afuma agia nae. Omurima ogwa awantu awangi waamulonda kandi waamuisindiganiako embega ziona. \p \v 25 Yawangao omukazi wundi owa enda yawanga ne emiire okuwa ne esulula ku emiaka ikumi ni iwiri.\x - \xo 5:25 \xt Awal 15:25–27\x* \v 26 Yawanga na amiire okunyaka-nyaaka na afula-fula ku awarezi awangi, kandi yawanga na amiire okukola no owunyazi owua yawanga nawuo wuona. Ni owulwire owuo ngawukawua, ni wuaisonga okuwa owuwiiwi ino. \v 27 Yawanga na amiire okuwurra amangʼana aga awantu waawoolanga ku Yesu. Kutio yaingira mu awantu agia nyamugongo ogwa Yesu kandi a-amba ku enguwo yaae. \v 28 Aeniki yawoola omwene mbwe, “Ni mpambre namba enguwo yaae engʼene, nyiza okulama.” \v 29 Ku enyinga ezio, amasaai agaasululanga ago gaaimerra kalala, mala awurra mu omuwiri gwae mbwe alamre. \v 30 Yesu yawurra mu owulamu wuae mbwe amaani gafumre gamuemako, kutio yagaluka kalala awarra omurima ogwa awantu awaamuikumiako awawuuzia otino, “Oambre enguwo ziange naanu?” \p \v 31 Awalonzi waae wamuirania watino, “Ekigera no otuwuuzia okuambreko niki, ni kandi owona kiomo awantu wakusindigaanieko?” \v 32 Yesu iye yagia emberi na awarra eno ne eno okuwona omuntu omuambreko. \v 33 No omukazi oyo yamanya ekintu ekiawanga ni kimuikoriire, kutio yagia ku Yesu no owuti na adada kandi akuba amasigamo emberi waae amulaga owueru owua amangʼana goona. \v 34 Yesu yamulaga otino, “Omwala wange, okuganya kwao kukulamiizie. Gia no owuolu kandi wa owuyanga ku emidambo giao giona.”\x - \xo 5:34 \xt Luuk 7:50\x* \p \v 35 Ni Yesu yawanga na akiagamba-gamba, awantu wandi waaema omwa Jairo waaza wamulaga watino, “Omwala waao amiire okufwa. Katio ekikagera onyaasie Omugerezi wusaasa kiwulao.” \p \v 36 Ni Yesu iye yareka okuingizia ekia waawoola ekio, kandi yalaga omukangasi oyo otino, “Otatia, wa-uwa no okuganya.” \p \v 37 Yesu yalowera omuntu-umuntu okumulonda okuingira nae, ni yaingira mala ni Petro, Yakoobo ni Yowaana, wamwawu Yakoobo, wengʼene. \v 38 Olwa waatuuka ku enyumba eya omukangasi owa esinagoogi oyo, Yesu yawona awantu awaakubanga erioga eringi, na awandi ni warra kandi ni wakuba enkweri wukalu. \v 39 Olwa yaingira, yawawuuzia otino, “Ekigera ni mukuba erioga kandi murra niki? Omwana ono ngafwire, na agona.”\x - \xo 5:39 \xt Yowa 11:11–13\x* \p \v 40 Awantu awo waamusekera. Ni Yesu yawafumia enze woona, ni yatoola swawu omwana ni ngʼinwae alala na awalonzi awaawanga nae, aingira nawo aa omwana yawanga. \v 41 Ya-amba okukono kwae amulaga otino, “Taliitha kuumi”; elagana mbwe “Omwala omutono, mboola mbwe ema.”\x - \xo 5:41 \xt Mari 1:31; 9:27; Awat 9:41\x* \v 42 Omwala oyo yaema ku enyinga ezio, agenda-genda (yawanga ne emiaka ikumi ni iwiri), kandi ekintu ekio kia-amba awantu eminwa. \v 43 Yesu yawagaania wukalu mbwe omuntu wundi atamanya ekiaikola ekio kandi yawalaga mbwe wa-ee omwala oyo okuria arie.\x - \xo 5:43 \xt Mari 1:44; 3:12; 7:36; 9:9; Luuk 8:56\x* \c 6 \s1 Omugambi ngaeerwe owuti mu ekialo kiawu \r (Math 13:53–58) \p \v 1 Yesu yafuma asi ao na awalonzi waae agia ku omugizi gwawu. \v 2 Olwa *Sabato, yatanika okugerera mu *esinagoogi. Awantu awangi awaawurra engerera yaae waaluguula ni waiwuuzia watino, “Omuntu ono atoorrei amangʼana gano? Amagangaki aga ari nago gano? Akola amankono amakaate gatie gano?\x - \xo 6:2 \xt Yowa 7:15\x* \v 3 Ono ngʼanio omufundi owa amabaawu oria, omuzia owa Maaria, ori wamwawu Yakoobo, Yoseefu, Yudaasi ni Simioni? Kane waamwawu waae awekiala ngatumenyere nawo ano?” Kandi waalowa okuganya ku iye.\x - \xo 6:3 \xt Yowa 6:42\x* \p \v 4 Yesu yawalaga otino, “*Omugambi ngaeewua owunene mala mu ekialo kiawu kandi na awaawu wengʼene, ni mu ewialo windi aeewua owunene.”\x - \xo 6:4 \xt Yowa 4:44\x* \p \v 5 Kutio Yesu ngakakola amankono amakaate ao, ni yata amakono gaae ku awalwire awatono awalamia. \v 6 Yesu yawaluguula ino ku okutaganya okwa wataamuganyako. \s1 Yesu atumre awatumwa waae ikumi ni wawiri \r (Math 10:5–15; Luuk 9:1–6) \p Yesu yagenda-genda mu ewitemo ewia ao na agerera awantu. \v 7 Yaeta awalonzi waae ikumi ni wawiri awatuma wawiri-wawiri okugia okulanzia kandi yawa-aa amaani aga okufumia *ewikeeno. \v 8 Yawalagirizia mbwe ni wagia olugendo olwo, wataginga ekintu-ukintu, ni watoole mala ensimbo engʼene. Wataginga okuria, ensawo eya olugendo, nakuwa amasendi ku emikanda giawu. \v 9 Ewiraato ni waiwoye, ni wataginga enguwo iwiri. \p \v 10 Yesu yamariizia na awalaga otino, “Mumenye mu enyumba eya muingiziiwuemo nawuno kutuuke mufume ku omugizi ogwo. \v 11 Ni, na awantu awa mu ekitemo kindi watawaingiizie kandi ni walowere okuwawurra, mukukumule egunduusi eri ku amagulu giinyu ni mufuma kiwe ekisiagizio ku iwo.”\f + \fr 6:11 \ft *Awayaudi waakukumulanga egunduusi eri ku amagulu gaawu ni wafuma ku omugizi ogwa awatari Awayaudi aeniki ngawakaagala waginge owumwamu owua omugizi ogwo wagie nawuo.\f* \p \v 12 Waafuma wagia kandi walanzizia awantu watino, “Awantu wasugaane wagaluke wareke amawi gaawu.” \v 13 Waasawira awantu ni wawafumizia ewikeeno ewingi kandi *waawaka awalwire awangi na amavuta ni walama.\x - \xo 6:13 \xt Yako 5:14\x* \s1 Okuitwa okwa Yowaana Omubatiisi \r (Math 14:1–12; Luuk 9:7–9) \p \v 14 Omwami *Eroode yawurra goona aga Yesu yakolanga, aeniki ewintu wino wiagera eriina riae rimanyika mu ewialo wiona. Awandi waawoolanga watino, “Yowaana Omubatiisi nio oziukre aemere ku awafu kandi ekio nikio ekigera na ari na amaani aga okukola amankono.” \p \v 15 Na awandi waawoolanga mbwe, “Andi ono ne Eliija.” Awandi woona mbwe, “Andi ono no omulala ku awagambi awakulu!”\x - \xo 6:15 \xt Mari 8:28\x*\x - \xo 6:15 \xt Luuk 7:16\x* \p \v 16 Olwa Eroode yawurra otio, yawoola otino, “Yowaana ngʼanyamukenga igosi afwa, kandi akawa omulamu atie?” \p \v 17 Okwo kwatuukra ne Eroode amiire okutuma awantu wa-amba Yowaana, wamuta mu owusiwe ku amangʼana aga Erodiasi muka wamwawu waae Piliipo, owa Eroode yawanga na atoorre okuwa omukazi waae. \v 18 Ni Yowaana yamuganianga enyinga ziona na amulaga mbwe, “Yaaya, endagirra iifu ngekuganyiire okutoola muka wamwinyu awe omukazi waao, wamwinyu na akiario omulamu!”\x - \xo 6:18 \xt Luuk 3:19–20\x*\x - \xo 6:18 \xt Okuf 20:14; Awal 18:16; 20:21\x* \v 19 Kino kiagera Erodiasi akola owuzigu ni Yowaana kandi yaagalanga mbwe aite Yowaana. Ni ngakaesanga aeniki \v 20 Eroode yatia Yowaana aeniki yawanga na amanyire mbwe Yowaana yawanga omuntu omulootu kandi omweru, kutio yamurinda geeza. Yawanga na agonziizie amangʼana aga Yowaana kukawa mbwe gaamunyaasianga enyinga ziona ezia yagawurranga. \p \v 21 Ne Erodiasi yatuukra iwaga eria okumuita, olwa Omwami Eroode yakola owugeni owua okugomera owuire owua yaiwurrwamo. Yaeta awakangasi awa mu owuami wuae na awakangasi awatiirwe mu ekialo ekia Galiili. \v 22 Olwa omwala owa Erodiasi yaingira kandi azina owuzina owuaomerezia Eroode na awageni waae, omwami yalaga omwala oyo otino, “Nsawe ekintu-ukintu ekia okaagala kandi nyiza okuku-aa.” \v 23 Omwami yamuifuuwira na awoola otino, “Ekintu-ukintu ekia onsawire nyiza okuku-aa, namba ni kuri enusu eya owuami wuange.”\x - \xo 6:23 \xt Esta 5:3\x* \p \v 24 Omwala oyo yasomoka agia awuuzia ngʼinwae otino, “Niki ekia nsugaane nsawe omwami ampe?” Ngʼinwae yamuirania otino, “Gia omusawe omutwe ogwa Yowaana Omubatiisi.” \p \v 25 Omwala oyo yairana wuangu-wuangu ku omwami amulaga otino, “Nyagala mbwe ompe omutwe ogwa Yowaana Omubatiisi ku oludaawo, nyingeeno.” \p \v 26 Omwami yawurra uwiiwi ino mu omwoyo gwae; ni ku endagano eya omwene yata na amuifuuwira emberi wa awageni waae, ngakaesanga okuima omwala oyo ekia yamusawa. \v 27 Mu enyinga ezio, Omwami yatuma omulala ku awarinzi waae amulaga mbwe agie areete omutwe ogwa Yowaana. Omurinzi oyo yagia mu owusiwe akenga igosi eria Yowaana, \v 28 areeta omutwe ku oludaawo, kandi aguezania ku omwala oyo. Omwala oyo oona yagutoola aguirra ngʼinwae. \v 29 Olwa awalonzi awa Yowaana waawurra ekiaikola ekio, waaza watoola omuwiri gwae waguawira mu iwuuta. \s1 Yesu aeere awantu awakirre elufu witaanu okuria \r (Math 14:13–21; Luuk 9:10–17; Yowa 6:1–13) \p \v 30 Olwa *awatumwa awo waairana ku Yesu, waamulaga wiona ewia wagereere ne ewia wakorre.\x - \xo 6:30 \xt Luuk 10:17\x* \v 31 Awantu awangi waaweerao ni waingira kandi ni wafuma aa Yesu na awalonzi waae ngawakatuukra namba iwaga eria okuria, kutio Yesu yalaga awalonzi waae otino, “Mutuingire mu owuato tugie asi aa iwisre kugere tutuukre iwaga tuwuluuke.” \v 32 Waafuma wawalama no owuato okugia aa awantu wawula, okuwa aweene. \p \v 33 Awantu awangi awaawawona ni wasiawala waagia waamanya aa waagianga, kutio awantu waaema mu emigizi giona egia ao ni wawita enze na amagulu wawasookera okutuuka aa waagianga. \v 34 Olwa Yesu yagowa ku omwalo kandi awona omurima ogwa awantu awangi ogwo, yawa-ambra amasaasra aeniki waafwananga amagondi agawula no omwayi. Kutio yatanika okuwagerera ewintu ewingi.\x - \xo 6:34 \xt Emba 27:17; 1Awaam 22:17; Ezek 34:5; Mari 8:2\x* \p \v 35 Ni kwatuuka igulo, awalonzi waae waamugiako wamulaga watino, “Asi ano emigizi giwulao, ne enyinga ziona zimiire okugia ino. \v 36 Kutio laga awantu wagie waagale okuria mu emigizi ne ewitemo agiri ampi na ano, aweene wagie wagule ekintu ekia wakaria.” \p \v 37 Yesu yawairania otino, “Inywe aweene muwa-ee ekintu warie.” Waamulaga watino, “Amasendi agakagula emikaati egikasuga awantu wano na agaera edinaari mia wiwiri. Kutio ifwe tugie tuagalei okuria okwo tugule warie?” Nikuemao Yesu yawalaga otino, \v 38 “Muwarreko mbwe muri ne emikaati imeka?” Olwa waamala okuwarra, waamulaga watino, “Tutuukiire emikaati itaanu ne emvwa iwiri.” \p \v 39 Yesu yawasikirra mbwe awantu waikale ansi ku owusuwi ewifuwo-wifuwo. \v 40 Kutio waaikala ansi mu ewifuwo mia kilala ewia awantu amakumi ataanu-ataanu. \v 41 Yesu yatoola emikaati itaanu ne emvwa iwiri ziria. Yaginga amiiso gaae ku igulu, airanizia Katonda otioo nikwo agenyula emikaati. Nikuemao yatoola emikaati egio a-aa awalonzi waae wagigawre awantu awo. Kandi yagawa emvwa iwiri ezio ku awantu awo woona. \v 42 Woona waaria waiguta du. \v 43 Nikuemao waakunza ewimega ewia emikaati ne emvwa ewiasigala, mala wiizula ewidida ikumi ni wiwiri. \v 44 Awantu awaaria emikaati egio awekisaaza wengʼene waawanga elufu witaanu.\x - \xo 6:44 \xt Mari 8:1–10\x* \s1 Yesu agende-gendre ku amanzi \r (Math 14:22–33; Yowa 6:16–21) \p \v 45 Nikuemao, Yesu yanigirizia awalonzi waae okuingira mu owuato wakangate emberi wagie engereka indi, aetwa Bethsaida. Ni iye yasigala enyima na asiwula omurima ogwa awantu awo wagie. \v 46 Ni yamala okusiwula awantu awo wagia, Yesu yaniina ku ekigiri omwene okusawa.\x - \xo 6:46 \xt Luuk 5:16\x* \p \v 47 Iguulo no owuato wumiire okugia ale ku owuziwa, ni Yesu yawanga na asigaale omwene ku ekialo, \v 48 yawona omuyaga ni gunyaasia awalonzi waae aeniki aa waavuganga ni wagia, nio aa omuyaga gwawanga ni guemara. Owuire ni wuri ampi okukia, Yesu yawagiako na agenda-genda ku enyanza. Yagia ki oagala okuwawitako, \v 49 no olwa waamuwona na agenda-genda ku amanzi, waaingirizia mbwe wawuine ekikeeno kandi owuti wuawa-amba mala watanika okukuba enkweri,\x - \xo 6:49 \xt Luuk 24:37\x* \v 50 aeniki woona waamuwona kandi owuti wuwa-amba ino. Mu enyinga ezio, Yesu yagamba-gamba nawo na awoola otino, “Mutafwa omwoyo, ono ni inze. Mutawa no owuti.” \p \v 51 Nikuemao, Yesu yaniina mu owuato owua waawangamo kandi omuyaga gwaoreera. Awalonzi waae waamuluguula ino,\x - \xo 6:51 \xt Mari 4:39\x* \v 52 aeniki waawanga ni wakiari okumanya amaani aga Yesu yawanga nago kukawa mbwe nikwo yaemanga oku-aa awantu awakirre elufu witaanu okuria. Emioyo giawu giawanga emikalu.\x - \xo 6:52 \xt Mari 8:16–21\x* \s1 Yesu alamiizie awantu Genezereeti \r (Math 14:34–36) \p \v 53 Olwa waamala okuambuka enyanza, waagia wagowa *Genezereeti, kandi wasiwa owuato ku ensanyaata. \v 54 Olwa waafuma mu owuato watino, awantu wamanyirizia Yesu kalala, \v 55 kutio waagia waira amangʼana mu emigizi egiri ampi ao giona kandi wareeta awalwire ku Yesu ni wagonere ku amaseero gaawu. \v 56 Asi-uasi aa yagia, kuwe mu emigizi, mu ewitemo, nakuwa mu ewialo wiawu, waa-azia awalwire mu ewiiyia kandi waamuiyemba mbwe areke wa-ambeko namba enguwo yaae kandi awa-amba enguwo yaae woona waalama.\x - \xo 6:56 \xt Math 9:20\x* \c 7 \s1 Endagirra ezia Awayaudi ne engerera ezia Yesu \r (Math 15:1–9) \p \v 1 Owuire wulala *Awafarisaayo na *awagerezi awa endagirra wandi awaaema Yerusaleemu, waaikumia alala okugia ku Yesu, okumuagalako amangʼana. \v 2 Waatuukra na awalonzi waae wandi waria na amakono agataoziiwue kiomo enkola eya Awafarisaayo eagala. \v 3 Awafarisaayo na *Awayaudi waaisawanga nikulondokana ne enkola eya waaguukwa waawu. \v 4 Ni waaemanga mu ewiiyia, ngawakaesanga okuria ni wakiari okuisaawa kiomo enkola yaawu eagala. Waalondanga enkola zindi ziona ezifwana ne ezia okuozia ewikombe, entamu, ne endaawo.\x - \xo 7:4 \xt Math 23:25; Luuk 11:38–39; Kolo 2:21–22\x* \p \v 5 Kutio Awafarisaayo na awagerezi awa endagirra waawuuzia Yesu watino, “Ekigera na awalonzi waao ngawalonda endagirra ezia waaguukwa wiifu niki? Iwo waria na amakono amamwamu agataisaawrwe.” \v 6 Yesu yawairania otino, “Inywe awantu awaisemerezia wano! Kane Isaaya *omugambi yawanga kuwuene olwa yawagambako, kiomo kwajojwa mbwe: \q1 “ ‘Awantu wano wampa owuti mala ne eminwa, \q2 ne emioyo giawu giri ale ni inze. \q1 \v 7 Owunene owua wampa wuwula ne emirimo; \q2 engerera ziawu ziri mala amangʼana aga awantu wateere mbwe galondwe.’\x † \xo 7:7 \xt Isaa 29:13\x* \m \v 8 Murekere *ensikirra ezia Katonda kandi muisiwire ku nkola eziateewuao na awantu.” \v 9 Yesu yagia emberi na awalaga otino, “Muri no owuganga owua okulowa ensikirra ezia Katonda kugere murinde endagirra ziinyu! \v 10 Aeniki Muusa yawoola mbwe ‘Tia swao ni ngʼinwao’\x † \xo 7:10 \xt Okuf 20:12; Owuiz 5:16\x* kandi mbwe ‘Omuntu-umuntu onyegere swae nakuwa ngʼinwae paka aitwe.’\x † \xo 7:10 \xt Okuf 21:17; Awal 20:9\x* \v 11 Ni inywe muwoola mbwe omuntu olagre swae ni ngʼina mbwe ‘owuitunzi owua nkakueere miire oku-aa Katonda,’ \v 12 mumuganyiire mbwe kiwulao ekia asugaane a-ee swae ni ngʼinwae. \v 13 Ao otio, mutoola amangʼana aga Katonda ki agawula ne emirimo kugere mute endagirra ziinyu emberi. Lwona muri ne enkola zindi enyingi ezifwana zitio ezia mulonda.” \s1 Ekintu ekiesa okumwamia omuntu \r (Math 15:10–20) \p \v 14 Yesu yaeta awantu awaawanga ao woona wamuuzeko mala awalaga otino, “Mutege amatwi muwurre: \v 15 Kiwulao ekintu ekiri enze eki-ingira mu enda eya omuntu ekiesa okugera yawa omumwamu. Ne ewintu ewifuma mu omunwa ogwa omuntu, niwio ewigera no omuntu awa omumwamu.\x - \xo 7:15 \xt Awat 10:15; 1Timo 4:4; Tiit 1:15\x* \v 16 Ori na amatwi aga okuwurra ka-awurre!”\f + \fr 7:16 \ft Amatu gandi gawula ne ekika ekia 16 kino.\f* \p \v 17 Olwa Yesu yaema ku awantu awo yagia mu enyumba na awalonzi waae. Waamuwuuzia mbwe awalageko ekia olugero olwo lulagana. \v 18 Yesu yawairania otino, “Namba inywe mwona ngamuluwurra? Ngamuwona mbwe ekintu ekiema enze ni ki-ingira mu omuntu, ngakigera na awa omumwamu, \v 19 aeniki ngaki-ingira mu omwoyo gwae, ni ki-ingira mala mu enda yaae, kandi kiafuma enze?” (Kutio Yesu yaganya mbwe ewiokuria wiona wisugaane wiriiwue.) \p \v 20 Yesu yagia emberi na awoola otino, “Ekintu ekifuma mu omwoyo ogwa omuntu nikio ekigera na awa omumwamu. \v 21 Aeniki ni kuema munsi mu omwoyo ogwa omuntu nimwo amaingirizio amawiiwi, owusondo, owuiwi, owuisi, \v 22 okugia no omukazi namba omusaaza owa owundi ku iseero, endandiire, enkola embiiwi, owuweeyi, okuinyonkoonia, iyari, okuitoola, okuwoola awantu uwiiwi alala no owumayaanu wiona wiema.\x - \xo 7:22 \xt Gala 5:19–21\x* \v 23 Ewintu wino wiona wifuma munsi mu omwoyo ogwa omuntu, kandi wiagera omuntu yawa omumwamu.” \s1 Okuganya okwa omukazi otari Omuyaudi \r (Math 15:21–28) \p \v 24 Nikuemao Yesu yafuma ao agia mu ekialo ekia Taaya ni Sidooni. Yaingira mu enyumba indi kandi ngakaagalanga mbwe awantu wamanye mbwe ari omwo. No okuwa kwae omwo ngakukaesanga okuiwisa. \v 25 Omukazi wundi yawangao owa omwala waae yawanga ne *ewikeeno. Olwa yawurra mbwe Yesu ari ao, yamugiako kandi amukubra amasigamo ansi mu amagulu gaae. \v 26 Yawanga omukazi omugeni, owaiwulwa mu ekialo ekia Siiria asi aetwa Foeniisia. Yasawa Yesu mbwe agie amufumizie ewikeeno ku omwala waae. \p \v 27 Yesu yamuirania otino, “Reka nsooke nye awantu wange okuria, aeniki ngakuri kulootu omuntu okutoola owuita owua awaana arigizre embwa.” \v 28 No omukazi oyo yamuirania otino, “Ngakuwiiwi Omwami, noona manyire mbwe ngʼandi omulala ku awantu waao, ni namba embwa ziona ziria ewiokuria ewigwire ansi eya emeesa na awaana waria.” \v 29 Yesu yamulaga mbwe, “Ku amangʼana gaao amalootu ago, oesa okuirana engo aeniki ewikeeno wimiire okufuma ku omwala waao.” \p \v 30 Olwa omukazi oyo yairana engo, yatuukra omwala waae na agona ku owuriri, ewikeeno ni wimiire okumuemako. \s1 Yesu alamiizie awalwire awangi enze eya ekialo ekia Awayaudi \r (Math 15:29–31) \p \v 31 Olwa Yesu yaema Taaya, yaika Sidooni na aemao aniina awitra Dekapooli na airana ku omwalo ogwa Galiili. \v 32 Awantu wandi wamureetra omuntu omurimba kandi omuziwi. Waasawa Yesu mbwe agie amuambeko no okukono kwae kugere alame. \p \v 33 Yesu yafumia omuntu oyo mu awantu. Nikuemao yatoola ewiala wiae aingizia mu amatwi aga omulwire oyo, afuuza amate mu okukono kwae nikuemao a-amba olurimi olwa omuntu oyo na amate.\x - \xo 7:33 \xt Mari 8:23\x* \v 34 Owutuukre, Yesu yasooka awarra ku igulu, aezera wukalu, nikwo alaga omulwire oyo mbwe, “Efata.” Okulagana mbwe, “Iguka!” \v 35 Ao-ao, omuntu oyo amatwi gaae gaiguka kandi yatanika okugamba-gamba kwona. \p \v 36 Yesu yagaania awaawangao wukalu mbwe, watalaga omuntu-umuntu ekintu ekia akorre ekio. Ni kiomo yagianga emberi okuwagaania, nintio waagianga emberi okulaga awantu ekingʼana ekio.\x - \xo 7:36 \xt Math 9:31; Mari 5:43; 1:45\x* \v 37 Woona awaawurra ekingʼana ekio, waawa no okuluguula kiomo Yesu akola ewintu ewilootu. Ekia waaluguulanga ino ni mbwe, Yesu yageranga awatagamba-gamba, ni wagamba-gamba, kandi awatawurra, ni wawurra.\x - \xo 7:37 \xt Isaa 35:5–6\x* \c 8 \s1 Yesu aeere awantu elufu wine awatari Awayaudi okuria \r (Math 15:32–39) \p \v 1 Mu amiire ago, na amiire amangi gakiari okuwita, awantu awangi kandi waaikumia ku Yesu. Okuria kwawulangao okwa awantu awo wakaria, kutio Yesu yaeta awalonzi waae wamuuzeko kandi awalaga otino, \v 2 “Mpambra awantu wano amasaasra aeniki wamiire okuwa ni inze ku amiire asatu goona, ni nyingeeno wawula okuria okwa wakaria.\x - \xo 8:2 \xt Math 9:36; Mari 6:34\x* \v 3 Ni, ni mbarekere wagie mu emigizi giawu ne enzala, omuuka guuza gwawawuera ku engira ni wagia aeniki awandi ku iwo waemere ale.” \v 4 Awalonzi waae waamuwuuzia watino, “Mu ekeewa aa turi ano tukatuukrai emikaati egikasuga awantu wano?” \v 5 Yesu yawawuuzia mbwe, “Muri ne emikaati imeka?” Waamuirania mbwe, “Musamvu.” \p \v 6 Yesu yasikirra omurima ogwa awantu awo mbwe waikale ansi. Nikuemao yatoola emikaati musamvu egio aikazia Katonda nikwo agigenyula. Yagitoola agiezania ku awalonzi waae kugere wagawire awantu awo okuria kandi waagiezania ku omurima ogwa awantu awo. \v 7 Waawanga ne emvwa entono-ntono. Olwa yamala okuikazia Katonda ku emvwa ezio, yalaga awalonzi waae mbwe wazitoole ziona wazigawire awantu. \v 8 Awantu woona waaria nawuno waiguta du! Olwa waamala kuria, awalonzi wakunza ewimega ewia ewiokuria ewiasigala, wisuga ewidida musamvu. \v 9 Awantu woona awaaria waawanga ni wakira elufu wine. \v 10 Olwa Yesu yamala okuwasiwula wagia, yaingira mu owuato na awalonzi waae, wagia mu ekitemo ekia Delmanuutha.\x - \xo 8:10 \xt Mari 6:32–44\x* \s1 Awakangasi awa Awayaudi wagala wakorrwe amankono \r (Math 16:1–4; Luuk 12:54–56) \p \v 11 *Awafarisaayo wandi waamugiako okumugeezaania ni wamuwuuzia mbwe awakorreko ekilago ekiemere ku igulu.\x - \xo 8:11 \xt Yowa 6:30\x* \v 12 Yesu yakemula no omwoyo omululu na awoola otino, “Ekigera na awantu wagala mbwe wakorrwe ekilago niki? Mbalaga kuwuene mbwe kiwulao ekilago ekia waaza okueewua.”\x - \xo 8:12 \xt Math 12:38–40\x* \v 13 Nikuemao, yawareka agia aingira mu owuato na awalonzi waae okuambuka enyanza wagia engereka indi. \s1 Muwe amankaga no omumera ogwa Awafarisaayo \r (Math 16:5–12) \p \v 14 Awalonzi waalawira okutoola emikaati, ni waawanga mala no omukaati omulala gwengʼene mu owuato. \v 15 Yesu yawasiagizia otino, “Muwe amankaga kandi muirinde ku omumera ogwa Awafarisaayo no omumera ogwa *Eroode.”\x - \xo 8:15 \xt Luuk 12:1\x* \p \v 16 Waagamba-gamba agati yaawu aweene ni wawoola watino, “Paka kuwe mbwe awoola otio aeniki tuwula ne emikaati.” \p \v 17 Yesu yamanya ekia waawoolanga kutio yawawuuzia otino, “Ekigera ni mugamba-gamba ku okuwula no omukaati niki? Kane owuo ngamuwurra lwona ngamuntuukra? Owuo emioyo giinyu gikiari emikalu? \v 18 Muri na amatwi ni ngamuwurra. Lwona muri na amiiso ni ngamuwona. Ngamuingiriziako enyima?\x - \xo 8:18 \xt Mari 6:52\x* \v 19 Olwa nyagawira awantu awakirre elufu witaanu emikaati itaanu, mwakunza ewidida ewimeka ewia ewiokuria ewiasigala?” Wamuirania mbwe, “Ikumi ni iwiri.”\x - \xo 8:19 \xt Mari 6:43\x* \p \v 20 Yesu yawuuzia kandi otino, “No olwa nyariisia awantu awakirre elufu wine ne emikaati musamvu, mwakunza ewidida ewimeka ewia ewimega ewia ewiokuria ewiasigala?” Waamuirania mbwe, “Musamvu.”\x - \xo 8:20 \xt Mari 8:8\x* \v 21 Yesu yawawuuzia mbwe, “Katio ekiwalowera okumanya ekia mboola niki?” \s1 Yesu alamiizie omuwuunu Bethsaida \p \v 22 Olwa waatuuka Bethsaida, awantu wandi waamuirra omuntu omuwuunu wamusawa mbwe aganye amulamie kugere awone. \v 23 Yesu yamuamba okukono amufumia enze eya omugizi. Ni Yesu yamala okumufuuzako amate mu amiiso, yamutaako okukono nikwo amuwuuzia otino, “Mberi owona ekintu?” Omuntu oyo\x - \xo 8:23 \xt Mari 7:33; Yowa 9:6\x* \v 24 yamuirania mbwe, “Ee, mbona awantu! Ni, ngʼambawona geeza. Wamfwananira emiti ni kandi wagenda-genda.” \p \v 25 Yesu kandi yamutaako okukono ku amiiso, mala amiiso gaae gatanika katio okuwona kandi yawona ewintu wiona geeza. \v 26 Yesu yamulaga mbwe, “Gia engo.” Kandi amugaania otino, “Gia-ugia, otairana Bethsaida.” \s1 Petro awoorre mbwe Yesu nio Meesia \r (Math 16:13–20; Luuk 9:18–21) \p \v 27 Yesu na awalonzi waae waagia watuuka mu ewitemo ewia Kaisaria Filiipi. Ku engira ni wagia, yawawuuzia otino, “Awantu wawoola mbwe ni inze anu?” \p \v 28 Waamuirania watino, “Awantu wawoola mbwe ori Yowaana Omubatiisi, awandi mbwe ori Eliija, na awandi woona wawoola mbwe ori omulala ku *awagambi.”\x - \xo 8:28 \xt Mari 6:14–15; 9:11–12; Luuk 7:16\x* \p \v 29 Yesu yawagalukra awawuuzia otino, “Ni inywe muwoola mbwe ni inze anu?” Petro yamuirania otino, “Iwue ni iwue *Meesia.”\x - \xo 8:29 \xt Math 14:33; Yowa 1:49; 10:24–25; 11:27\x* \p \v 30 Yesu yawagaania mbwe watalaga omuntu wundi owa ari.\x - \xo 8:30 \xt Mari 9:9\x* \s1 Yesu agamba-gambre ku okufwa kwae \r (Math 16:21–23; Luuk 9:22) \p \v 31 Yesu yatanika okuwagerera mbwe *Omuzia owa Omuntu paka awone eminyako-nyaako mu engira enyingi, kandi aaza okulowua na *awagaaka awa ediini eya *Awayaudi, na awakangasi awa *awoozia alala na *awagerezi awa endagirra. Lwona aaza okuitwa, no owuire owua okusatu ariziuka kandi.\x - \xo 8:31 \xt Math 12:40; Mari 9:30–32; 10:32–34\x* \v 32 Yawoola amangʼana gano mu engira ewurikana geeza. Kutio Petro yamutoola amuira antulo atanika okumusiagizia ku amangʼana ago. \p \v 33 Yesu yagaluka alaga Petro omugongo awarra awalonzi waae wandi, nikwo yagaania Petro na awoola otino, “Ema emberi wange, iwue *Sataani! Aeniki owula ne ewintu ewia Katonda mu amaingirizio gaao, ni mala ewintu ewia awantu niwio ewia omanyire.” \s1 Oagala okuwa omulonzi wa Yesu paka aganye okufumia owulamu wuae \r (Math 16:24–28; Luuk 9:23–27) \p \v 34 Yesu yaeta awantu awangi awo alala na awalonzi waae wamuuzeko, nikwo awalaga otino, “Omuntu oagala okundonda, paka asooke ailowe iye omwene kandi atoole *omusalaaba gwae andonde.\f + \fr 8:34 \ft Okuginga *omusalaaba ne ekilagano mbwe omuntu aganyire okufwira okuganya okwa anganyire okwo.\f*\x - \xo 8:34 \xt Math 10:38; 1Pet 2:21\x* \v 35 Aeniki omuntu-umuntu oagala okununula owulamu wuae iye omwene, aaza okuwurigiza. No omuntu origiize owulamu wuae ku amangʼana gange ni ku amangʼana aga *injiili, iye aaza okutuukra owulamu.\x - \xo 8:35 \xt Math 10:39; Yowa 12:25\x* \v 36 No owulootuuki owua omuntu akawona na ari no owunyanzi owua ku ekialo kiona, na ateesie owulamu wuae? \v 37 Niki ekia omuntu akagalusania no owulamu wuae? \v 38 Aeniki omuntu osuuka ni inze kandi na amangʼana gange emberi wa awantu awaoneeke kandi awatatiire Katonda wano, Omuzia owa Omuntu yoona arisuuka nae olwa ariiza no owukaate owua swae, na ari ne *enyankoi aweeru.”\x - \xo 8:38 \xt Math 10:33\x* \c 9 \p \v 1 Yesu yagia emberi na awalaga otino, “Mbalaga kuwuene mbwe awandi ku awantu awari ano ngawarifwa ni wakiari okuwona *Owuami owua Katonda ni wuuza na amaani.” \s1 Embonekano eya Yesu egaluuke enzeru zerre \r (Math 17:1–8; Luuk 9:28–36) \p \v 2 Na amiire mukaaga gaamala okuwita, Yesu yatoola Petro, Yakoobo ni Yowaana afuma nawo waniina ku ekigiri ekiliire okuwa aweene. Eyo embonekano eya Yesu yagaluka emberi waawu, \v 3 kandi enguwo ziae ziawa enzeru zerre ezingʼena-ngʼena ino okukira kiomo omuntu-umuntu akaozia enguwo ku ekialo kuno. \v 4 Mu enyinga ezio, Muusa ne Eliija waawafumira ao ni wagamba-gamba ni Yesu. \p \v 5 Nikuemao, Petro yalaga Yesu otino, “Omugerezi, kuri kulootu mbwe turi ano. Reka tuomboke ewigiti wisatu, ekilala kiwe ekiao, ekindi ekia Muusa ne ekindi ekia Eliija.” \v 6 Owuti wuawa-amba ino kandi Petro ngakamanya ekia yawoolanga. \p \v 7 Ire riaika riwasanikizia kandi omwoyo gwaema mu ire ogwawoola gutino, “Ono no omuzia wange owa ngonziizie. Mumuwurre.”\x - \xo 9:7 \xt Owuiz 18:15; Mari 1:11\x* \p \v 8 Nikuemao waawarra eno ne eno, ni ngawakawona omuntu wundi na ari ao nawo, ni mala Yesu engʼene. \p \v 9 Ni waaikanga ni waema ku ekigiri, Yesu yawagaania wukalu mbwe watalaga omuntu-umuntu ekia waawona nawuno kutuuke *Omuzia owa Omuntu aziuke okuema ku awafu.\x - \xo 9:9 \xt Mari 8:30; 5:43\x* \v 10 Waawisa ekingʼana ekio. Ni waaiwuuzia aweene mbwe, “Awoolaki na agamba-gamba ku okuziuka okuema ku awafu?” \s1 Okuirana okwa Omugambi Eliija \r (Math 17:10–13) \p \v 11 Awalonzi waae wamuwuuzia watino, “Ekigera na *awagerezi awa endagirra wawoola mbwe Eliija nio owasugananga asookere *Meesia okuuza niki katio?” \p \v 12 Yesu yawalaga otino, “Kuwuene Eliija nio osooka okuuza kugere airanie ewintu wiona wiwe geeza. Ni mberi mumanyire mbwe kwajojwa mu endagano mbwe Omuzia owa Omuntu ariwona eminyako-nyaako emingi kandi arilowua ne ekirega?\x - \xo 9:12 \xt Mala 4:5; Mari 8:28\x* \v 13 Ni mbalaga mbwe Eliija amiire okuuza, kandi waamukorra ewintu ewia waagalanga, kiomo kwajojwa ku iye.”\x - \xo 9:13 \xt Math 11:14; Luuk 1:17\x* \s1 Yesu alamiizie omuzia owawanga ne ekikeeno \r (Math 17:14–21; Luuk 9:37–43a) \p \v 14 Olwa waairana watuuka ku awalonzi wandi, waatuukra omurima ogwa awantu awangi ni wawiikumizieko wawasunguuzie, kandi awagerezi awa endagirra waaikululananga nawo mu amangʼana. \v 15 Olwa omurima ogwa awantu awo woona waawona-uwona Yesu watino, waaluguula ino kandi waarumuka wamugiako kandi watanika okumukeezia. \v 16 Yesu yawawuuzia otino, “Muikululana mu amangʼana kolaki?” \p \v 17 Omuntu owawanga mu omurima ogwa awantu omwo yamuirania otino, “Omugerezi, mberenga ni ndetere omuzia wange ku iwue, aeniki ari ne ekikeeno ekia owurimba. \v 18 Asi-uasi aa kimuambiire, kimugwisia ansi, yaluma amiino gaae kandi ifulo riamufumako, nikwo yakala ngʼa! Nsawire awalonzi waao mbwe wakifumie, no okukifumia kuwakirre.” \p \v 19 Yesu yawairania otino, “Oo inywe ikula eriwula no okuganya rino! Nyiza okuwa ni inywe ni nsikiizie omwoyo ku amangʼana giinyu kutuuka ri? Mutoole omuzia oyo mumureete ano.” \p \v 20 Waatoola omuzia oyo waira ku Yesu. Olwa ekikeeno kiawona Yesu kitino, kiagwisia omuzia oyo ansi. Yagwa ansi atanika okugalangatana ni ifulo rifuma mu omunwa. \p \v 21 Yesu yawuuzia swawu omwana oyo otino, “Omwana ono amiire okuwa otino okuemera ri?” Yamuirania mbwe, “Okuemera mu owuana wuto. \v 22 Kangi kimiire okuwa ni kimugwisia mu omurro ni mu amanzi, mala mbwe kimuite. Ni no oesa okukola ekintu-ukintu, awiifu tuambre amasaasra otutunzie.” \p \v 23 Yesu yamulaga mbwe, “Ekigera no owoola mbwe ni nyesa niki? Ewintu wiona wiesekana ku omuntu oganyire ku Katonda.”\x - \xo 9:23 \xt Ayub 42:2\x* \p \v 24 Mu enyinga ezio swawu omuzia oyo yamuirania na awoola mbwe, “Ndi no okuganya okutono ku Katonda, ntunzie mbe no okuganya okusugre ku Katonda.” \p \v 25 Olwa Yesu yawona awantu awangi ni warumuka ni waaza alala, yasiagizia ekikeeno ekiwiiwi ekio na awoola mbwe, “Iwue ekikeeno ekia owurimba kandi ekia amatwi amaziwu kino, fuma omuemeko kandi otamuiranako kandi!” \p \v 26 Ekikeeno ekio kiarra wukalu kandi kiagera no omuzia oyo aitaza-taza nikwo kimufumako. Omuzia oyo yasigala na akarre ngʼa ki omuntu ofwire, kandi awangi waawoola mbwe, “Awiifu, na mpano afwire!” \v 27 Ni Yesu yagia amuamba okukono amuemerezia, kandi yaimerra omwene.\x - \xo 9:27 \xt Mari 5:41\x* \p \v 28 Ni Yesu yawanga na amiire okuingira mu enyumba, awalonzi waae waamuwuuzia ni wari aweene watino, “Ekigera ne ekikeeno ekio kiaa ni kitukirre okufumia niki?” \p \v 29 Yesu yawalaga otino, “Ekikeeno ki kino ngakiesa okufumiwua-ufumiwua wusaasa otio, ni mala ku okusawa no *okusiwa okuria.”\f + \fr 9:29 \ft Amatu gandi gawula na amangʼana gano \fq no okusiwa okuria.\f* \s1 Yesu agamba-gambre kandi ku okufwa no okuziuka kwae \r (Math 17:22–23; Luuk 9:43b–45) \p \v 30 Olwa waaema asi ao, waalonda engira ewitra Galiili. Yesu ngakaagalanga mbwe omuntu amanye aa wari, \v 31 aeniki yagereranga awalonzi waae. Yawalaga otino, “Omuzia owa Omuntu aaza okuguziwua, ateewue mu amakono aga awantu awaaza okumuita. Ni, na amiire okufwa, amiire asatu ni gamiire okuwita, aaza okuziuka aeme ku awafu awe omulamu kandi.” \p \v 32 Ni ngawakawurra ekia yawalaganga ekio, ni lwona waatia okuwuuzia.\x - \xo 9:32 \xt Mari 8:31\x* \s1 Omunene okirre awandi mu Owuami owua Katonda \r (Math 18:1–5; Luuk 9:46–48) \p \v 33 Yesu na awalonzi waae waagia watuuka Kapernaumu. Ku engira ni wagia, awalonzi waae waaikululananga mu amangʼana ku okawa omukangasi agati yaawu. Olwa waamala okuingira mu enyumba, Yesu yawawuuzia otino, “Mugalusianenga amangʼana ku engira kuuki?” \v 34 Wasarigira kiri wareka okumuirania aeniki ni waawanga ku engira, waaikululananga mu amangʼana aweene ni waiwuuzia naanu okawa omunene agati yaawu.\x - \xo 9:34 \xt Luuk 22:24\x* \p \v 35 Yesu yaikala ansi aeta awalonzi waae awalaga otino, “Omuntu oagala okuwa omukangasi asugaane aikole omutono otuukre kandi awe *omukurumu owa awantu woona.”\x - \xo 9:35 \xt Mari 10:43–44\x* \p \v 36 Yesu yaimerezia omwana omuto emberi waawu. Yakunaania omwana oyo mu amakono gaae, nikwo awalaga otino, \v 37 “Omuntu-umuntu oingiizie omwana omuto ki ono, ku eriina riange, anyingiizie inze. No omuntu onyingiizie, ngʼani inze owa aingiizie engʼene, na aingiizie kugia Katonda owantuma.”\x - \xo 9:37 \xt Math 10:40; Luuk 10:16; Yowa 13:20\x* \s1 Omuntu otatulwania ari oluwega lwifu \r (Luuk 9:49–50) \p \v 38 Owuire wundi, Yowaana yamulaga otino, “Omugerezi, tuwuine omuntu wundi na afumia *ewikeeno ku eriina riao, ni ifwe tumugaaniizie aeniki iye ngakawanga omulala ku ifwe.” \p \v 39 Ni Yesu yamuirania otino, “Yawa, mutaaza mwamuemerezia okukola otio, aeniki awulao omuntu okakola amankono ku eriina riange kandi mu enyinga ezio awoole ekintu ekiwiiwi ku inze. \v 40 Aeniki omuntu-umuntu otatulwania ari oluwega lwifu.\x - \xo 9:40 \xt Math 12:30; Luuk 11:23\x* \v 41 Mbalaga mbwe, omuntu owaeere amanzi aga okunywa aeniki muetwa ne eriina eria *Kristo, kuwuene ngarireka okutuukra omugawo gwae.” \s1 Ogera Omukristo na airana enyima mu okuganya ariwona owululu \r (Math 18:6–9; Luuk 17:1–2) \p \v 42 Yagia emberi na awoola otino, “No omuntu-umuntu okagera omulala ku awakiari no okuganya okutono wano ni waingira mu owuoni, kuri kulootu okukira na asiwirweko oluwaare ku igosi, agie arigizwe mu enyanza. \v 43 No okukono kwao kugera no oingira mu owuoni, kukenge kuemeo. Kuri kulootu ku iwue no oingiire mu owulamu no owula ekiimo ekilala okukira okugia mu omurro ogutazima no ori na amakono awiri.\x - \xo 9:43 \xt Math 5:30\x* \v 44 Asi ao enyende zirio ezitafwa kandi omurro gwona ngaguzimao.\f + \fr 9:44 \ft Amangʼana gano na agari mu ewika ewia 46 na 48 ngagaituukrana mu amatu gandi amakulu.\f* \v 45 No okugulu kwao kugera no oingira mu owuoni, kukenge kuemeo. Kuri kulootu ku iwue okuingira mu owulamu no oremeere okukira okurigizwa mu omurro no ori na amagulu awiri. \v 46 Asi ao enyende zirio ezitafwa kandi omurro gwona ngaguzimao. \v 47 Ni kuri mbwe eriiso riao rigera no oingira mu owuoni, rikumbule riemeo. Kuri kulootu ku iwue no oingiire mu Owuami owua Katonda ne ekidongʼo okukira okurigizwa mu omurro no ori na amiiso awiri.\x - \xo 9:47 \xt Math 5:29\x* \v 48 Asi ao enyende zirio ezitafwa kandi omurro gwona ngaguzimao.\x † \xo 9:48 \xt Isaa 66:24\x* \v 49 Omuntu-umuntu oagala okundonda, paka aeruziwue no omurro.\f + \fr 9:49 \ft Olugiriiki luwoola \fq enyama eya omusango eeza okuteewuako omuunyu.\f*\x - \xo 9:49 \xt Awal 2:13; Ezek 43:24\x* \p \v 50 “Omuunyu mulootu; ni, ni guteesiizie enzaziima, oesa otie okuguiraniamo enzaziima kandi? Kutio, mutateesia enzaziima iinyu, ni muwe no owuolu omuntu no omwina waae.”\x - \xo 9:50 \xt Math 5:13; Luuk 14:34, 35; 1Kori 7:15; Kolo 3:15; 1Thes 5:13\x* \c 10 \s1 Yesu agerera ku okurekana no omukazi \r (Math 19:1–12; Luuk 16:18) \p \v 1 Yesu na awalonzi waae waafuma Kapernaumu wagia nawuno watuuka mu ekitemo ekia Yudeea\f + \fr 10:1 \ft Ewitemo ewia *Awayaudi.\f* ekiri engereka indi eya oluuzi olwa Yordaani. Olwa yatuuka, awantu awangi waamuikumiako, kutio yatanika okuwagerera kiomo kwawanga enkola yaae. \p \v 2 *Awafarisaayo wandi awaaza okumugeezaania waamuwuuzia watino, “Lwona endagirra iifu eganyiire omusaaza okurekana no omukazi waae?” \p \v 3 Yesu yawairania na awawuuzia otino, “Endagirra eya Muusa ewoola etie ku ekingʼana ekio?” \p \v 4 Waamulaga watino, “Endagirra eya Muusa yaganyira omusaaza okujoja itu eria okurekana ni mukaae, mala yarekana nae.”\x - \xo 10:4 \xt Owuiz 24:1–4\x* \p \v 5 Ni Yesu yawairania otino, “Muusa yawajojera endagirra eno aeniki emitwe giinyu giawanga emikalu. \v 6 No okuemera mu owutanikro owua owulusi, ‘Katonda yawaluka omusaaza no omukazi.’\x † \xo 10:6 \xt Owut 1:27; 5:2\x* \v 7 ‘Kuno kugera omusaaza areka swae ni ngʼina, mala yaizogaana ni mukaae, \v 8 kandi awantu wawiri awo wawa ekintu ekilala.’\x † \xo 10:8 \xt Owut 2:24\x* Kutio awantu awo ngawari wawiri yaaya, ni wari ekintu ekilala. \v 9 Kandi kutio ekia Katonda ateere alala, omuntu ataaza yagawula, yaaya.” \p \v 10 Ni waawanga mu enyumba, awalonzi waae waamuwuuzia ekingʼana ekio. \v 11 Yesu yawalaga otino, “Omuntu-umuntu orekaane ni mukaae kandi akwe omukazi wundi, ari omusoodani kandi aoneere mukaae oyo. \v 12 Lwona no omukazi arekaane no omusaaza waae kandi akwewue no owundi, akorre owusoodani.”\x - \xo 10:12 \xt Math 5:32; 1Kori 7:10–11\x* \s1 Yesu asereeke awaana awato \r (Math 19:13–15; Luuk 18:15–17) \p \v 13 Awantu waareetanga awaana ku Yesu kugere awateeko okukono awasereke. Na awalonzi waae waasoozia awantu awaawareetanga awo. \v 14 Olwa Yesu yawona ni wakola watio, ngakaomerrwa nawo kandi yawalaga otino, “Mureke awaana awato wanyizeko, kandi mutawalowera yaaya. Aeniki *Owuami owua Katonda wuri owua awantu awari ki awaana wano. \v 15 Mbalaga kuwuene mbwe omuntu-umuntu otaganyire owulamu wuae wuwe ansi eya owurinzi owua *Omwami Katonda kiomo omwana awa ansi eya owurinzi owua swae, ngari-ingira mu Owuami owua Katonda.”\x - \xo 10:15 \xt Math 18:3\x* \v 16 Nikuemao, Yesu yaginga awaana awo mu amakono gaae kandi awasereka, na ata amakono gaae ku iwo.\f + \fr 10:16 \ft Okuta amakono ku awaana kufwana no okufuuzra awaana amate ku Awasuba.\f* \s1 Omuwuuka omunyazi \r (Math 19:16–26; Luuk 18:18–27) \p \v 17 Ni Yesu yafumanga na agia, omuntu yasomoka amugiako akuba amasigamo ansi emberi waae, amuwuuzia otino, “Omugerezi omulootu, ekia nsugaane nkole niki kugere ntuukre owulamu owutariwua?” \p \v 18 Yesu yamuirania otino, “Onyeta mbwe omulootu kolaki? Awulao omuntu omulootu mala Katonda engʼene. \v 19 Ngomanyire *ensikirra: ‘Otaita, otasooda omukazi owa owundi, otaiwa, otata ku omuntu amangʼana aga owuweeyi, otasemerezia omuntu no ori no okuagala okumutuukrako ekintu kandi tia swao ni ngʼinwao.’?”\x † \xo 10:19 \xt Okuf 20:12–16; Owuiz 5:16–20\x* \p \v 20 Omuntu oyo yamuirania otino, “Omugerezi, ensikirra zino ziona miire okuzirinda okuemera mu owuana wuto wuange.” \p \v 21 Yesu yamuwarra mu amiiso aomererwa nae, kandi yamulaga otino, “Kirio ekintu ekilala ekia okiakeeyire: Gia oguzie ewintu ewia ori nawio wiona nikuemao otoole amasendi aga onatuukramo o-ee awataka, nikwo ooza okuwa no owuwiiko ku igulu. No omiire okukola otio, ooze ondonde.”\x - \xo 10:21 \xt Math 6:20; Luuk 12:33\x* \v 22 Olwa omuntu oyo yawurra otio, yafuma agia na ari no owululu ino mu omwoyo gwae, aeniki yawanga no owunyazi owungi.\x - \xo 10:22 \xt Zabu 62:10\x* \p \v 23 Yesu yawarra awalonzi waae nikwo awalaga otino, “Kuriwa okukalu okufwana kutie ku awantu awari no owunyazi okuingira mu Owuami owua Katonda.” \p \v 24 Awalonzi waae waaluguula amangʼana gaae ago. Ni Yesu yawalaga kandi otino, “Waana wange, kuri okukalu okufwana kutie okuingira ku Owuami owua Katonda? \v 25 Kuri kunyoowu engamia okuingira mu iwundu eria esindaano okukira omunyazi okuingira mu Owuami owua Katonda.” \p \v 26 Amangʼana ago gaawazindusia ino, kandi waamulaga watino, “Oesa okununulwa katio naanu?” \p \v 27 Yesu yawawarra mala awalaga otino, “Ku omuntu kino ngakiesekana, ni ngʼani ku Katonda, aeniki ewintu wiona wiesekana ku Katonda.”\x - \xo 10:27 \xt Ayub 42:2\x* \s1 Ekia turituukra ku okulonda Yesu \r (Math 19:27–30; Luuk 18:28–30) \p \v 28 Petro yamulaga otino, “Omwami, ifwe tureekere ewintu wiona tukulonda!” \p \v 29 Yesu yawalaga otino, “Mbalaga kuwuene mbwe awulao omuntu orekere amayumba, nakuwa wamwawu awekizia nakuwa awekiala, nakuwa swae, nakuwa ngʼinwae, nakuwa awaana, nakuwa emisiri, ku amangʼana gange no okulanzia amangʼana aga Katonda,\x - \xo 10:29 \xt Math 10:37\x* \v 30 otaaza okutuukra, mu amiire aga owulamu wuno, awaana, waangʼinwae, waaswae, waamwawu, amayumba, ne emisiri entunda mia ekilala kangi okukira, alala no okunyasiwua. Ni mu amiire agaaza arituukra owulamu owutariwua. \v 31 Na awantu awangi awakangaate, wariwa enyima, kandi awantu awangi awari enyima warikangata.”\x - \xo 10:31 \xt Math 20:16; Luuk 13:30\x* \s1 Yesu agamba-gambre olwa okusatu ku okufwa kwae \r (Math 20:17–19; Luuk 18:31–34) \p \v 32 Lunyima ni waawanga ku engira ni wagia Yerusaleemu, Yesu yawanga na akangaate emberi waawu. Awalonzi waae waawanga ni waluguula kandi awaawalondanga enyima waawanga no owuti. Yesu kandi yatoola awalonzi waae ikumi ni wawiri wawa aweene, nikwo awalaga ekiagianga okumuikorra eyo. \v 33 Yawalaga otino, “Wuno tugia Yerusaleemu, kandi *Omuzia owa Omuntu agia okuguziwua ku awakangasi awa *awoozia na *awagerezi awa endagirra. Waaza okumukengera ekiina ekia olumbe, kandi waaza okumuta mu amakono aga awantu awatari *Awayaudi. \v 34 Awantu awo waaza okumukorra amatiicha, wamufuuzeko amate, wamuswawuke enkowa, nikwo wamuite. Na amiire asatu gamiire okuwua aaza okuziuka aeme ku awafu.”\x - \xo 10:34 \xt Mari 8:31\x*\x - \xo 10:34 \xt Mari 15:15–20\x* \s1 Okuagala okwa Yakoobo ni Yowaana \r (Math 20:20–24) \p \v 35 Owuire wundi Yakoobo ni Yowaana, awazia awa Zebeedi, waagia ku Yesu wamulaga watino, “Omugerezi, tukaagala mbwe otukorre ekintu-ukintu ekia tuuza okukusawa.” \p \v 36 Yesu yawairania otino, “Ekia muagala mbwe mbakorre niki?” \p \v 37 Waamuirania watino, “Tuganyire tuikale ni iwue mu owunene wuao, omulala ote nyakukono kwao okusaaza no owundi nyakukono kwao okumosi.” \p \v 38 Yesu yawalaga mbwe, “Ngamumanyire ekia musawa. Inywe mwona muesa okunywera ekikombe ekia eminyako-nyaako ekia nyiza okunywamo, nakuwa okutuukra *owubatiiso owua olumbe owua nyiza okubatiiswa?”\x - \xo 10:38 \xt Mari 14:36; Luuk 12:50; Yowa 18:11\x* \p \v 39 Waaganya mbwe, “Ee, tuesa.” Yesu yawalaga otino, “Muuza okunywa mu ekikombe ekia eminyako-nyaako ekia nyiza okunyweramo, kandi muuza okubatiiswa no owubatiiso owua emidambo emilulu owua nyiza okubatiiswa nawuo.\x - \xo 10:39 \xt Awat 12:2\x* \v 40 No okuikala nyakukono kwange okusaaza namba okumosi ngʼani inze oesana iwaga, yaaya. Na amawaga ago na aga awantu awa gaatengekrwa kale.” \v 41 Olwa awalonzi ikumi wandi waawurra watio, waawona uwiiwi ni Yakoobo ni Yowaana. \s1 Oagala okukangata paka awe omukurumu owa awandi \r (Math 20:25–28; 19:28; Luuk 22:24–30) \p \v 42 Yesu yawaeta woona wamuuzako nikwo awalaga otino, “Mumanyire mbwe awakangasi awa awantu awa ekialo kino wari awatinzi kandi walagana amaani aga wari nago ku awantu awa wakangatiire. \v 43 Ku inywe ngʼanintio kusugaane kuwe, yaaya. Aa mukakorre mutio, omuntu oagala okuwa omunene agati iinyu paka awe owemirimo wiinyu, \v 44 kandi oagala okuwa owa kuluweri paka awe *omukurumu owa awantu woona.\x - \xo 10:44 \xt Math 23:11\x* \v 45 Aeniki Omuzia owa Omuntu oona ngakaaza mbwe awantu wamukorre, ni yaaza okukorra awantu, kandi okufumia owulamu wuae kugere awangi wasiwulwe mu amawi gaawu.”\x - \xo 10:45 \xt Isaa 53:12; 1Kori 6:20; 7:23; Gala 1:4; 1Pet 1:18–19\x* \s1 Yesu alamiizie omuwuunu Batimaayo \r (Math 20:29–34; Luuk 18:35–43) \p \v 46 Waagia watuuka Yeriiko, kandi olwa Yesu na awalonzi waae alala no omurima ogwa awantu awangi awaawalondanga waafumanga, waatuukra Batimaayo, omuzia owa Timaayo, omuwuunu omusawi-sawi, na aikaale entulo eya engira. \p \v 47 Olwa yawurra mbwe Yesu Omunazareeti nio owita, yatanika okukuba erioga na awoola otino, “Yesu, *Omuzia owa Daudi, mpambreko amagongi!” \p \v 48 Awantu awangi waamugaania ni wamulaga mbwe asarigire; ni iye yagia emberi na akuba erioga ino otino, “Omuzia owa Daudi, mpambre amagongi!”\x - \xo 10:48 \xt Math 20:30–31\x* \p \v 49 Yesu yaidengʼa kandi awoola otino, “Mumuete ano.” Awantu waaeta omuwuunu oyo watino, “Ori ne enkawi. Ema wuangu omugieko, akueta.” \p \v 50 Omuntu oyo yarigiza enguwo yaae aema wuangu-wuangu kandi agia ku Yesu. \v 51 Yesu yamuwuuzia otino, “Ekia oagala nkukorre niki?” Omuntu omuwuunu oyo yamuirania mbwe, “Omugerezi, nyagala amiiso gange gawone.” \p \v 52 Yesu yamulaga otino, “Okuganya kwao kukulamiizie, oesa okugia-ugia katio.” Ku enyinga ezio, amiiso aga omuwuunu oyo gaawona kandi yalonda Yesu mu olugendo lwae.\x - \xo 10:52 \xt Luuk 7:50\x* \c 11 \s1 Yesu aingiziiwue Yerusaleemu ne ekisangaalo \r (Math 21:1–11; Luuk 19:28–40; Yowa 12:12–19) \p \v 1 Olwa Yesu na awalonzi waae waawanga ampi okutuuka Yerusaleemu, ni wari Bethfaage ni Bethania ku ekigiri ekia *Zaituuni, yatuma awawiri ku *awatumwa waae \v 2 na awalaga otino, “Mugie mu ekitemo ekiri emberi kiiria. Ni muingira, mugia okutuukra entikiri embuuka ekiari okuginga omuntu ne esiwirwe ao. Mugisiwule mugireete. \v 3 No omuntu awawuziizie mbwe, ‘Ekigera ni musiwula entikiri eyo niki?’ Mumulage mbwe ‘Omwami nio ogiagala kandi aaza okugiirania ano wuangu.’ ” \p \v 4 Waafuma wagia watuukra omwana owa entikiri ne esiwirwe enze ku ekikulo, kandi waagisiwula. \v 5 Awantu awaawanga ni waimeriire ao waawawuuzia watino, “Musiwula entikiri eyo kolaki?” \v 6 Awalonzi awo waawairania kiomo Yesu yawalaga, kutio awantu awo waawareka wagia nayo. \v 7 Olwa waareeta entikiri eyo ku Yesu, waatoola enguwo ziawu wagiaziako nikwo Yesu yaniina agiikalako. \v 8 Owungi owua awantu waatoola enguwo ziawu waziazia ku engira, na awandi wa-azia ensagia eziri na amatu amangi ezia waavuna mu emisiri.\x - \xo 11:8 \xt 2Awaam 9:13\x* \v 9 Awantu awaawanga emberi na awaaemanga enyima waae waaogerera wukalu watino, \q1 “Osaana!\f + \fr 11:9 \ft Rino ni ingʼana eria okutondowola Katonda eriri ni isina eria \fq Omununuzi.\f* \q1 Asereekwe iye ooza ku eriina eria *Omwami Katonda!”\x † \xo 11:9 \xt Zabu 118:26\x* \q1 \v 10 “Owuami owua guukwa iifu Daudi owuuza wusereekwe! \q2 Osaana ku ori kungulu okukira!”\x - \xo 11:10 \xt Zabu 148:1; Math 20:30–31\x* \p \v 11 Yesu yaingira Yerusaleemu kandi yagia aingira mu *ekaalu. Olwa yamala okuwarra ewintu wiona ewiawanga mu ekaalu, yafuma na awalonzi waae ikumi ni wawiri wairana Bethania aeniki kwawanga ni kumiire okutuuka igulo. \s1 Yesu afuuwre omuti ogwa omukuyu \r (Math 21:18–19) \p \v 12 Enkio walwo, ni waaema Bethania ni wairana Yerusaleemu, Yesu yawurranga enzala. \v 13 Yawona omuti ogwa omukuyu na amatu amangi gagusewuukeko okuemera ale. Kutio yagugiako ampi okuwona na akatuukra ni guriko ensaafu. Olwa yagutuukako, ngakatuukra ekintu, ni mala amatu gengʼene, aeniki amiire aga okuama ensaafu gaawanga ni gakiari.\x - \xo 11:13 \xt Luuk 13:6\x* \v 14 Yesu yalaga omuti ogwo otino, “Ngooza okuama ensaafu ziriiwue na awantu kandi!” Awalonzi waae waawurra ekia yawoola ekio. \s1 Yesu arumuusie awaguzi mu ekaalu olwa okuwiri\f + \fr 11:14 \ft Okurumusia okwa kuluweri kuri mu Yowaana 2:13–22.\f* \r (Math 21:12–17; Luuk 19:45–48) \p \v 15 Olwa waatuuka Yerusaleemu, Yesu yagia aingira mu ekaalu atanika okurumusia na afumiamo awantu awaaguzianga na awaagulanga ewintu mu ekaalu omwo. Yafulukania ansi emeesa ezia awagalusi awa amasendi alala ne entewe ezia awaguzi awa amaemba-emba.\fig Yesu arumusia awagi awa ewintu mu ekaalu|src="CN01787b.tif" size="span" ref="11:15" \fig* \v 16 Ngakaganyira awaguzi okuwita mu ekaalu ni wagingre ewintu ewia okuguzia. \v 17 Yagerera awantu na awoola otino, “Kwajojwa mbwe ‘Enyumba yange eeza okuetwa enyumba eya okusawa ku awantu woona.’\x † \xo 11:17 \xt Isaa 56:7\x* Ni inywe mugigaluusie ‘Owuiwiso owua awasakuzi.’\x † \xo 11:17 \xt Yere 7:11\x* ” \p \v 18 Olwa awakangasi awa *awoozia na *awagerezi awa endagirra waawurra amangʼana ago, waatanika okuagala engira eya okuita Yesu, aeniki waamutia kandi awantu awangi waomererwa ne engerera ziae eziawaluguuzianga ino.\x - \xo 11:18 \xt Mari 12:12; 14:1–2\x* \p \v 19 Olwa kwatuuka igulo, waafuma Yerusaleemu wairana Bethania. \s1 Omuti ogwa omukuyu gukarre \r (Math 21:20–22) \p \v 20 Kunkio ni waafuma ni wagia Yerusaleemu, waawona omuti ogwa omukuyu guria ni gukarre okuemera ku isina okutuuka kungulu. \v 21 Petro yaingirizia ekia Yesu yalaga omuti ogwo kandi yalaga Yesu otino, “Omugerezi, wonako! Omuti ogwa izo wafuuwire gumiire okukala.” \p \v 22 Yesu yawairania otino, “Muwe no okuganya ku Katonda! \v 23 Mbalaga kuwuene mbwe, no omuntu alagre ekigiri kino mbwe, ‘Gemuka oeme ano, ogie oirigize mu enyanza,’ na awula ni kaoozi mu omwoyo gwae, ni ari no okuganya mbwe ekintu ekia awoorre ekio kiiza okuikola, ekintu ekio kiiza okuikola.\x - \xo 11:23 \xt Luuk 17:6\x* \v 24 Kutio mbalaga mbwe ekintu-ukintu ekia muwuuziizie Katonda mu okusawa, muwe no okuganya mbwe mumiire okukituukra, kandi kiiza okuwa ekiinyu.\x - \xo 11:24 \xt Math 7:7\x* \v 25 No oimeriire okusawa, sooka orekere awantu ku ekingʼana-ukingʼana ekiri agati yaao nawo, kugere Soinyu Katonda ori ku igulu oona akurekere amawi gaao.\x - \xo 11:25 \xt Math 7:1\x* \v 26 Ni, no otarekiire awandi, Soinyu ori ku igulu oona ngaaza okukurekera amawi gaao.”\f + \fr 11:26 \ft Amatu gandi gawula ne ekika ekia 26 kino kiona.\f* \s1 Awakangasi awa Awayaudi wawuuziizie Yesu aa amaani gaae gaema \r (Math 21:23–27; Luuk 20:1–8) \p \v 27 Waairana Yerusaleemu, kandi ni Yesu yawanga na agenda-genda mu ekaalu, awakangasi awa awoozia, na awagerezi awa endagirra alala na *awagaaka waamuuzako, \v 28 kandi wamuwuuzia watino, “Amaaniiki aga okola nago ewintu ewia okola wino? Okueere amaani gano naanu?” \p \v 29 Yesu yawairania otino, “Nyagala okuwawuuzia okuwuuzia. Ni munyiraanie, noona nyiza okuwalaga amaani aga nkola nago ewintu ewia nkola wino. \v 30 Mundageko mbwe amaani aga Yowaana yabatiisa nago awantu gaaema ku igulu ku Katonda, kusi ku awantu?” \p \v 31 Waaikululana mu amangʼana agati yaawu aweene watino, “Ni tuwoorre mbwe ‘Gaamuemera ku igulu’ aaza okutuwuuzia mbwe, ‘Ekiawalowera okumuganyako niki?’ \v 32 Ni tuwoorre mbwe, ‘Gaamuemera ku awantu?’ ” Waatia awantu, aeniki awantu woona waawanga ni wamanyire mbwe Yowaana no *omugambi owa Katonda kuwuene.\x - \xo 11:32 \xt Math 14:5\x* \p \v 33 Kutio waairania Yesu mbwe, “Ifwe ngatumanyire.” \p Nikuemao Yesu yawalaga mbwe, “Noona ngʼanyiza okuwalaga aa amaani aga nkola nago ewintu wino gaema, yaaya.” \c 12 \s1 Olugero olwa awarimi awaakodeesa omusiri \r (Math 21:33–46; Luuk 20:9–19) \p \v 1 Yesu yatanika okugamba-gamba na awakangasi awa *awoozia, *awagerezi awa endagirra na *awagaaka awa Awayaudi mu olugero otino, “Omuntu wundi yasimba emizabiibu mu omusiri gwae mala aomboka enzizi esunguuzia omusiri. Ya-aawa ansi aa edivaai emigirwa kandi aomboka ekitandaalo ekia omurinzi aikalako. Nikuemao yatoola omusiri ogwo agu-aa awarimi wandi wagukodeesa nikwo afuma agia olugendo mu ekialo kindi.\x - \xo 12:1 \xt Isaa 5:1–7\x* \v 2 Olwa enyinga ezia igesa ziatuuka, omuntu oyo yatuma owemirimo waae ku awarimi awo kugere wamu-ee ensaafu zindi ezia ku omusiri ogwa *omuzabiibu ogwo. \v 3 Na awarimi awo wa-amba owemirimo oyo, wamukuba kandi wamurumusia airana amakono masa. \v 4 Omwene omusiri yatuma kandi owemirimo wundi ku iwo. Ni iye oona waamukuba oluguma kandi waamukorra ewintu ewia ensuuko. \v 5 Yatuma owundi kandi, ni ono waakuba waita. Nintio kwawa na awemirimo wandi awangi, awandi ku iwo waakuba na awandi waaita. \p \v 6 “Omulala owayawanga na asigaale nae okutuma yawanga omuzia waae omwene owa agonziizie. Owutuukre yamutuma na aingirizia mbwe ‘Wagia oku-aa omuzia wange owuti.’\x - \xo 12:6 \xt Mari 1:11\x* \v 7 Na awarimi awo waawoola agati yaawu watino, ‘Ono nio osugaane arie omwandu ogwa ngʼina omusiri. Muuze tumuite, kugere omusiri guno gutusigarre.’ \v 8 Kutio waamuamba kandi wamuita, nikwo wamurigiza enze eya omusiri ogwo.” \p \v 9 Yesu yawawuuzia otino, “Katio niki ekia omwene omusiri ogwo aaza okukorra awarimi awo? Aaza okuita awarimi awo, nikuema atoole omusiri ate mu amakono aga awandi. \v 10 Inywe kane mukiari okusoma mu *endagano mbwe: \q1 “ ‘Iwaale eria awaomboki waalowa \q2 nirio eriairana riwa ilootu eriambiriire enzizi eya enyumba. \q1 \v 11 *Omwami Katonda omwene nio okorre ekintu kino, \q2 kandi ne ekinu ekiluguulwa mu amiiso giifu’?”\x † \xo 12:11 \xt Zabu 118:22, 23\x* \p \v 12 Olwa waamanya mbwe ni iwo Yesu yawanga na agamba-gambako mu olugero luno, waagarizia engira eya okumuamba. Ni waatia omurima ogwa awantu awaawanga ao, kutio waamureka wafuma wagia.\x - \xo 12:12 \xt Mari 11:18\x* \s1 Okufumizia Kaisaari omusolo \r (Math 22:15–22; Luuk 20:20–26) \p \v 13 Lunyima *Awafarisaayo wandi na awa mu owuami owua Omwami *Eroode waatumwa okugia okugeezaania Yesu kugere wamutuukreko ekiwiiwi ekia akawoola omwene ku Esirikaali. \v 14 Kutio waagia wamuwuuzia watino, “Omugerezi, tumanyire mbwe iwue owoola amangʼana agari kuwuene. Iwue ekia omuntu ari ngakikunyaasia, aeniki ngotiire amiiso aga omuntu, no ogerera engira eya Katonda mu engira eri kuwuene. Tulageeko, mberi endagirra iifu etuganyiire okufumizia Omwami Kaisaari *omusolo, nakuwa yaaya?” \v 15 Ni Yesu yagia amanya okuisemerezia kwawu okwo, yawawuuzia mbwe, “Ekigera ni muntegera omutego mumpambe niki? Mundeetreko isendi eria edinaari tuwone.” \v 16 Waamureetra isendi nikuemao yawawuuzia otino, “Kino ne ekiiruuzia ekia anu? Kandi rino ne eriina eria anu?” Waamuirania watino, “*Kaisaari.” \p \v 17 Kutio Yesu yawalaga mbwe, “Mu-ee Kaisaari ewintu ewia Kaisaari, ne ewia Katonda mu-ee Katonda!” Awantu awo waaluguula engira eya Yesu yawairaniamo.\x - \xo 12:17 \xt Awaru 13:7\x* \s1 Awasadukaayo wawuuzia Yesu ku okuziuka \r (Math 22:23–33; Luuk 20:27–40) \p \v 18 *Awasadukaayo awaalowanga mbwe okuziuka okwa awafu kuwulao, waaza ku Yesu wamuwuuzia\x - \xo 12:18 \xt Awat 4:1; 23:8; 1Kori 15:12\x* \v 19 watino, “Omugerezi, Muusa yatujojera mu *ensikirra mbwe no omuntu afwire arekeo omukazi okiawula awaana, wamwawu osigaale paka agereme omukazi oyo, kugere afumie enyumba eya wamwawu.\x - \xo 12:19 \xt Owut 38:8; Owuiz 25:5–6\x* \v 20 Waawangao awazia musamvu awa omuntu omulala. Omukulu yatoola omukazi, ni yafwa areka mukaae na akiawula no omwana. \v 21 Omuzia owa okuwiri yagerema omukazi oyo, ni yoona yafwa na ataiwuule nae omwana. Kwawa kutio no owa okusatu oona, \v 22 nawuno kutuuka ku omuzia owa musamvu owafwa na ataiwuule nae omwana yoona. Owutuukre omukazi oyo oona yafwa. \v 23 Katio, olwa awantu wariziuka, omukazi oyo ariwa omukazi owa anu ku awasaaza musamvu awaawa nae ki awasaaza waae?” \v 24 Yesu yawairania otino, “Ekintu ekilala ekiwateesia, ni mbwe ngʼamumanyire amangʼana agari mu endagano, lwona ngʼamumanyire amaani aga Katonda. \v 25 Aeniki, na awantu wariziuka ngawarikwa kandi ngawarikwewua. Ni wariwa ki *enyankoi awa ku igulu. \v 26 Ni ku okuziusiwua okwa awafu, ngamumiire okusoma mu ebuuki eya Muusa, kiomo Katonda yagamba-gamba nae mu omunayo ogwa isaka eriayianga, na awoola mbwe ‘Inze ni inze Katonda owa Abraamu, Katonda owa Isaaka, kandi Katonda owa Yakoobo’?\x † \xo 12:26 \xt Okuf 3:6\x* \v 27 Ngari Katonda owa awafu yaaya, na ari Katonda owa awalamu. Kutio muteekere ino ni muingirizia mbwe awafu ngawaesa okuziuka.” \s1 Ensikirra enene ekirre ezindi ziona \r (Math 22:34–40) \p \v 28 Omulala ku awagerezi awa endagirra yaaza awurra engamba-gamba yaawu. Kukawa mbwe yawurra kiomo Yesu yairania Awafarisaayo awo geeza, yamuwuuzia otino, “Ensikirra eri enene okukira ezindi ne eriai?” \p \v 29 Yesu yamuirania otino, “Ensikirra enene okukira ezindi ne ewoola etino, ‘Muwurre Awaisraeli! Omwami Katonda iifu ni Katonda omulala engʼene. \v 30 Gonzia Omwami Katonda waao no omwoyo gwao gwona, ne enkolo yaao yoona, na amaingirizio gaao goona, kandi na amaani gaao goona.’\x † \xo 12:30 \xt Owuiz 6:4–5\x* \v 31 Eya okuwiri ni mbwe, ‘Gonzia omwina waao kiomo oigonziizie iwue omwene.’\x † \xo 12:31 \xt Awal 19:18\x* Ewulao ensikirra indi enene okukira zino.”\x - \xo 12:31 \xt Math 5:43; 19:19; Awaru 13:9; Gala 5:14; Yako 2:8\x* \p \v 32 Omuntu owainogerezia mu endagirra oyo yairania Yesu otino, “Omugerezi, owoorre kuwuene mbwe Katonda ari omulala kandi awulao owundi.\x - \xo 12:32 \xt Owuiz 4:35; Luuk 20:39\x* \v 33 Kandi mbwe tumugonzie no omwoyo gwona, na amaingirizio goona, na amaani goona, kandi mbwe omuntu agonzie omwina waae kiomo aigonziizie iye omwene. Okukola otio kunene okukira okufumia emisango egisambwa.”\x - \xo 12:33 \xt Isaa 1:10–20\x* \p \v 34 Olwa Yesu yawona mbwe omuntu oyo airaanie embuuzia geeza ino, yamulaga otino, “Iwue ngori ale no *Owuami owua Katonda.” \p Okuemera ao, awulao omuntu owaigema okumuwuuzia embuuzia indi kandi.\x - \xo 12:34 \xt Math 22:46; Luuk 20:40\x* \s1 Kristo ari Omuzia owa Daudi \r (Math 22:41–46; Luuk 20:41–44) \p \v 35 Ni Yesu yawanga na agerera mu *ekaalu, yawuuzia awaawangamo otino, “Awagerezi awa endagirra wareeta watie okuwoola mbwe *Kristo ari *omuzia owa Daudi? \v 36 Kukawa kutie ni Daudi omwene, na aizuziiwue na amaani aga *Omwoyo Omweru, nio owawoola otino, \q1 “ ‘Omwami Katonda yalaga Omwami wange otino, \q2 “Ikala nyakukono kwange okusaaza \q1 nawuno nte awazigu waao \q2 ansi ya amagulu gaao.” ’\x † \xo 12:36 \xt Zabu 110:1\x*\x - \xo 12:36 \xt Dani 7:13–14; Awat 2:33–35; 1Kori 15:24, 27; Awaib 8:1\x* \m \v 37 Daudi omwene amueta mbwe Omwami. Katio Kristo awa otie omuzia waae kandi?” \p Awantu awangi awaawangao wamutegerezia ni wari no owusangaavu.\x - \xo 12:37 \xt Math 20:30–31\x* \s1 Yesu asiagizia awakangasi awa ediini eya Awayaudi \r (Math 23:1–12; Luuk 20:45–47) \p \v 38 Yesu yawagereranga na awoola otino, “Muirinde ne enkola ezia awagerezi awa endagirra awagonziizie okugenda-genda ni waiwooye enguwo endiire-ndiire no okukeeziwua mu ewiiyia. \v 39 Lwona wagonziizie okuikala ku entewe endowole mu amasinagoogi kandi warumukra amawaga agatengekrwe awakangasi mu emigomo.\x - \xo 12:39 \xt Luuk 11:43\x* \v 40 Wasemerezia awakazi awafwire ni wawariako ewintu kandi wasawa okusawa okuliire okwa okuilagana emberi wa awantu. Iwo warikengerwa ekiina ekiwiiwi okukira awandi.” \s1 Omukazi omufwire afumiizie amangi okukira woona \r (Luuk 21:1–4) \p \v 41 Yesu yagia aikala mu ekaalu asi aa aiwariire ne esanduuki eteewuamo ewintu ewifumiziiwue Katonda. Yawona kiomo awantu awangi waira amasendi ni wata mu esanduuki eya amasendi. Awanyazi awangi waatamo amasendi gaawu amangi.\x - \xo 12:41 \xt 2Awaam 12:9\x* \v 42 No omukazi wundi omufwire omutaka yaaza ataamo eela iwiri ziengʼene, ezitasuga namba ekintu. \p \v 43 Yesu yaeta awalonzi waae awalaga otino, “Mbalaga kuwuene mbwe omukazi omufwire omutaka ono, afumiizie amangi okukira awantu woona awateere amasendi agaawu mu esanduuki omwo. \v 44 Aeniki awandi woona wafumiizie amatono okuema ku owunyazi owungi owua wari nawuo. No omukazi omutaka ono, iye afumiizie goona aga awerenga nago, kugia owulamu wuae.”\x - \xo 12:44 \xt 2Kori 8:12\x* \c 13 \s1 Ekaalu eya Katonda eeza okuonwa \r (Math 24:1–2; Luuk 21:5–24) \p \v 1 Olwa Yesu na awalonzi waae waafuma mu *ekaalu, omulala ku awalonzi waae yamulaga otino, “Omugerezi, wonako ekaalu eno kiomo yaombokwa geeza na amawaale amalootu agaomerezia!” \v 2 Yesu yamuirania otino, “Owona amayumba amakate-kaate amalootu gano? Mbalaga kuwuene mbwe goona gaaza okugemulwa gawuere ansi kandi riwulao namba iwaale ilala eriiza okusigala ni riigereeke ku erindi.”\x - \xo 13:2 \xt Luuk 19:44\x* \s1 Ewilago ewia owutuuko owua ekialo \r (Math 24:3–14; Luuk 21:7–19) \p \v 3 Ni Yesu yawanga na aikaale ku ekigiri ekia *Zaituuni asi aiwariire ne ekaalu, Petro, Yakoobo, Yowaana na Andereeya waamuwuuzia ni wari nae aweene watino, \v 4 “Tulage olwa ewintu wino wiriikola, ne ewirilagana mbwe ewintu wino wiri ampi okuikola?” \p \v 5 Yesu yatanika okuwalaga otino, “Muwe amankaga omuntu ataaza yawateesia. \v 6 Aeniki awantu awangi waaza okuuza ne eriina riange ni wawoola mbwe, ‘Ni inze *Kristo, ni inze Kristo,’\f + \fr 13:6 \ft Namba \fq *Meesia \ft mu ekika ekia 21.\f* kandi wariteesia awantu awangi ino. \v 7 Ni muuza okuwurra mbwe amaye galwana, na agandi mbwe gari ampi okutanika, mutatia aeniki ewio paka wiikole. Ni muwe no okumanya mbwe namba ne ewio wiikola, owutuuko owua ekialo wukiari emberi. \v 8 Enganda zirilwana, kandi ewialo ewia owuami wirilwana. Okuzegera okwa ekialo kuriwaao mu ewialo ewingi kandi enzala eriwaao. Ni wino wiriwa mala owutanikro owua ewisa ewiluma omukazi oagala okuiwula. \p \v 9 “Ni inywe muwe amankaga, aeniki waaza okuwaira mu ewiina emberi wa *awagaaka, kandi muuza okukubwa mu amasinagoogi. Lwona, muri-imerra mu ewiina emberi wa awakangasi na awaami awa ekialo ku amangʼana gange, kugere muwoole amangʼana gange emberi waawu. \v 10 Ni *injiili\f + \fr 13:10 \ft *Injiili na amangʼana amalootu aga Katonda ku engerera ne ewintu ewia Yesu Kristo yakola ku ekialo.\f* paka elanziwue mu ekialo kiona, nikwo owutuuko owua ekialo wuriiza. \v 11 Ni wawairre emberi kandi wawareete mu ekiina, mutainyaasia okuingirizia ekia mugia okuwoola. Ni muwoole mala amangʼana agariwaazra mu enyinga ezio, aeniki ngʼani inywe awariwa ni wagamba-gamba yaaya, ni no *Omwoyo Omweru.\x - \xo 13:11 \xt Luuk 12:11–12\x* \p \v 12 “Omuntu ariguzia wamwawu waae ndiki-ndiki ku awazigu aitwe, kandi swawu omuntu ariguzia omwana waae. Awaana awarigalukra awiiwuzi waawu kandi wagere waitwe.\x - \xo 13:12 \xt Math 10:35\x* \v 13 Muriregwa na awantu awa ewialo wiona ku amangʼana gange. No omuntu orikola olutuunyo nawuno mu owutuuko, arilama.\x - \xo 13:13 \xt Math 10:17–22\x*\x - \xo 13:13 \xt Yowa 15:21\x* \s1 Emidambo egiriamba awantu awa Yerusaleemu \r (Math 24:15–22; Luuk 21:20–24) \p \v 14 “Ni muwuine ‘omuziro ogureeta okuoneka,’\x † \xo 13:14 \xt Dani 9:27; 11:31; 12:11\x* ni guingiire mu ekaalu kandi guimereziiwue Asi Aeeru aa gutasugaane guwe (omusomi asugaane awurre amangʼana gano geeza), awantu awari Yudeea wasomoke wagie mu ewigiri. \v 15 Omuntu ori ku olusala olwa enyumba yaae ataika ansi, lwona ataingira mu enyumba yaae okutoola ewintu wiae ewiri mu enyumba omwo, yaaya. \v 16 Ori mu omusiri, atairana engo okutoola enguwo yaae.\x - \xo 13:16 \xt Luuk 17:31\x* \v 17 Kuriweera awakazi, awa amiire ago garituukra ni wari awazito namba ni wanuunia, uwiiwi owufwana wutie? \v 18 Musawe mbwe amiire ago gatawa amiire aga entwigo. \v 19 Aeniki, mu amiire ago, emidambo giriwaao egikiari okuwaao okuemera Katonda yaluka ekialo mu owutanikro kutuuka nyingeeno, kandi emidambo egirifwana gitio ngagiriwaao kandi.\x - \xo 13:19 \xt Dani 12:1\x* \v 20 Ni Katonda arekeko okuirania amiire ago enyima, awulao-uwula omuntu okalama. Na awalowole awa Katonda yalowola kale warigera amiire aga emidambo ago, gairaniwue enyima. \s1 Kristo awa owuweeyi \r (Math 24:23–28; Luuk 17:23–24) \p \v 21 “Mu amiire ago, no omuntu akulagre mbwe, ‘Wonako, Kristo nguno!’ nakuwa mbwe ‘Kristo nguuria!’ mutaaza mwaganya. \v 22 Ni kutio aeniki kristo awa owuweeyi na *awagambi awa owuweeyi waaza okufuma kandi waaza okukola amankono agaluguulwa, kugere ni kuesekana, wasemerezie kugia awalowole awa Katonda.\x - \xo 13:22 \xt Math 7:15; 24:24; 2Thes 2:9–10\x* \v 23 Ni muwe amankaga. Mbalagre ewintu wiona ni wikiari okuikola. \s1 Ewintu ewirilagana mbwe okuirana okwa Yesu kuri ampi \r (Math 24:29–31; Luuk 21:25–28) \p \v 24 “Ni mu amiire ago, ne emidambo gimiire okuwua-uwua otino, \q1 “ ‘enyanga erimwama ti, \q2 kandi omwenzi ngaguriwala; \q1 \v 25 engʼeni-ngʼeni zirigwa ni ziema ku igulu, \q2 kandi ewintu ewiri ku igulu wirizegera.’\x † \xo 13:25 \xt Isaa 13:10; 34:4\x*\x - \xo 13:25 \xt Math 24:29\x* \p \v 26 “Kandi awantu wariwona *Omuzia owa Omuntu na aaza mu amare na ari na amaani amangi kandi no owunene.\x - \xo 13:26 \xt Dani 7:13; Math 24:27; 26:64; 1Kori 15:23; 1Thes 4:15–16; 2Thes 2:1; Owus 1:7\x* \v 27 Nikuemao arituma *enyankoi waae okukumia awalowole waae ni wawatoola ku embega ziona ine ezia ekialo, okuemera entulo eya ekialo kutuuka ku entulo eya igulu.\x - \xo 13:27 \xt Math 13:41\x* \s1 Okuigerera ku omuti ogwa omukuyu \r (Math 24:32–35; Luuk 21:29–33) \p \v 28 “Muigerere ekintu ekilala ku omuti ogwa omukuyu. Enyinga ezia amatu gagwo gasewuka, awantu wamanyire mbwe amiire aga emvula gari ampi. \v 29 Mu engira endala eyo, ni muwuine wino ni wiikola, muwe no okumanya mbwe Omuzia owa Omuntu ari ampi, amiire okutuuka ku ekiriango. \v 30 Mbalaga kuwuene mbwe ikula\f + \fr 13:30 \ft Ano ikula rilagana awalonzi awa Kristo ari ekaniisa.\f* rino ngariiza okuwita, wino wiona ni wikiari okuikola. \v 31 Igulu ne ekialo wiiza okuwua chwe, na amangʼana gange ngagariwua. \s1 Awulao omanyire owuire owua okuirana okwa Yesu \r (Math 24:36–44; Luuk 17:26–30, 34–36; 21:34–36) \p \v 32 “Awulao-uwula omanyire owuire nakuwa enyinga ezia Omuzia owa Omuntu ari-irana, kugia enyankoi namba inze omwene. Ni, ni Katonda Ise engʼene nio omanyire.\x - \xo 13:32 \xt Awat 1:7\x* \p \v 33 “Muwe amankaga kandi muwe amiiso, aeniki ngamumanyire olwa enyinga ezio zirituuka. \v 34 Kufwanana no omuntu owafuma okugia olugendo ale. Ni yafumanga, yata ewintu wiae mu amakono aga awemirimo waae warinde. Omulala ki omulala yarekerwa emirimo egia yasugananga akole, kandi yalaga omurinzi owa ekiriango mbwe arinde geeza. \v 35 Kutio muwe amiiso, aeniki ngawamanyire olwa omwene enyumba aaza okuirana, kuwe igulo, nakuwa owuire agati, nakuwa kungoko, namba ku amagambaazi.\x - \xo 13:35 \xt Math 25:13–15\x* \v 36 Ni nyiza okuuza owuiwisi otio, ntaaza nyawatuukra ni mugona. \v 37 Ekia mbalaga, ndaga awantu wandi woona: mbwe, muwe amankaga.” \c 14 \s1 Awakangasi awa ediini eya Awayaudi wagala okuita Yesu \r (Math 26:1–5; Luuk 22:1–6) \p \v 1 Kwawanga ni kusigaale amiire awiri omugomo ogwa *Pasaaka no ogwa Omukaati oguwulamo amamera gutuuke. Awakangasi awa *awoozia na *awagerezi awa endagirra waagalanga engira eya okuamba Yesu owuiwisi wamuite. \v 2 Ni waawoola agati yaawu aweene mbwe, “Ngatuesa okumuamba mu omugomo guno yaaya, aeniki awantu waaza wareeta erioga.”\x - \xo 14:2 \xt Mari 11:18\x* \s1 Yesu afukirweko amavuta aga iguzi eria kungulu \r (Math 26:6–13) \p \v 3 Ni Yesu yawanga ku omugizi ogwa Bethania, ni yarianga ku emeesa mu enyumba eya Simioni owawanga no owugenge kale, omukazi wundi yaaza na agingre amavuta aga naadi agawunya esaami kandi aga iguzi eria kungulu ino mu ichupa eria alabasta. Yakonola omutwe ogwa ichupa erio nikwo *afuka amavuta ago ku omutwe ogwa Yesu. \p \v 4 Ni wario awandi awaawona uwiiwi kandi waawoola mu emioyo giawu mbwe, “Omukazi ono aona amavuta gano otino kolaki? \v 5 Aeniki amavuta ago gakaguziiwue amasendi agakira omusaara ogwa omuntu akaria ku omwaka omulala, kugere amasendi ago gagawirwe awataka niki.” Kutio waasoozia omukazi oyo wukalu. \v 6 Yesu yawalaga otino, “Mureke omukazi ono. Ekigera ni mumunyaasia niki? Ekia ankoriire kino ne ekintu ekilootu ino. \v 7 Aeniki awataka awo mukiaza okuwa nawo amiire goona, kutio muuza okuwatunzia enyinga-unyinga ezia muwuine. Ni inze ngamuuza okuwa ni inze amiire goona.\x - \xo 14:7 \xt Owuiz 15:11\x* \v 8 Iye amiire okukola ekia akakola, kandi awakre omuwiri gwange amavuta ne enyinga zikiari kugere omuwiri gwange guikagre owuawizi. \v 9 Mbalaga kuwuene mbwe asi-uasi aa *injiili eeza okulanziwua mu ekialo kiona, ekia omukazi ono akorre kino kiiza okugamba-gambwako na awantu wamuingirizia.” \s1 Yudaasi aganyire okuguzia Yesu \r (Math 26:14–16; Luuk 22:3–6) \p \v 10 Nikuemao, Yudaasi Iskarioti, owawanga omulala ku awalonzi awa Yesu ikumi ni wawiri, yagia ku awakangasi awa awoozia kugere ate Yesu mu amakono gaawu.\x - \xo 14:10 \xt Mari 3:19; Yowa 12:4\x* \v 11 Olwa waawurra ekingʼana ekio waasangaala ino, kandi waamwifuuwira mbwe waaza okumu-aa amasendi. Yudaasi yatanika okuagala iwaga ilungi eria okumuta mu amakono gaawu. \s1 Okuikagra omugomo ogwa Pasaaka \r (Math 26:17–19; Luuk 22:7–13) \p \v 12 Owuire owusookere mu *omugomo ogwa Omukaati ogutazogrwe na amamera, olwa waakolanga omusango ogwa ekimaatwa ekia Pasaaka, awalonzi awa Yesu waamuwuuzia watino, “Omwami, na ai aa wagala mbwe tukuikazizie Pasaaka orie?”\x - \xo 14:12 \xt Okuf 12:1–20\x* \p \v 13 Okwo kwagera atuma awalonzi waae wawiri na awalaga otino, “Mugie ku omugizi ogwa Yerusaleemu, ni munaagana omuntu ogingre entamu eya amanzi, mumulonde. \v 14 Ni mu enyumba eya anaingira, mulage omwene enyumba eyo mutino, ‘Omugerezi atutumre tuuze tukuwuuzie mbwe enyumba yaae eya awageni eya akariiramo omugomo ogwa Pasaaka na awalonzi waae eriai?’ \v 15 Omuntu oyo aaza okuwalaga enyumba enkaate eri kungulu ku egoroofa erimo ewintu wiona ewiagalana kandi eya awantu waesa okuikalamo. Ao nio mutuikazizie tuuze turiiremo.” \p \v 16 Awalonzi awo waafuma wagia ku omugizi ogwa Yerusaleemu wagia watuukra ewintu mala kiomo Yesu yawanga na awalagre. Kutio waafumba okuria okwa Pasaaka wakuikazia omwo. \s1 Yesu awoorre ooza okumuguzia \r (Math 26:20–25; Luuk 22:21–23; Yowa 13:21–25) \p \v 17 Olwa kwatuuka igulo, Yesu yaaza na awalonzi waae ikumi ni wawiri. \v 18 Ni waawanga ku emeesa ni waria, Yesu yawalaga otino, “Mbalaga kuwuene mbwe omulala ku inywe aaza okunguzia. Ee omuntu oyo aria ni inze.”\x - \xo 14:18 \xt Zabu 41:9\x* \p \v 19 Woona waawurra uwiiwi ino kandi watanika okumulaga mulala ki omulala watino, “Kuwuene oyo ngʼani inze yaaya Omwami?” \p \v 20 Yesu yawalaga otino, “No omulala ku inywe *awatumwa ikumi ni wawiri, oiniizie omukaate ni inze mu oludaawo. \v 21 No *Omuzia owa Omuntu aaza okufwa aemeo mala kiomo kwajojwa ku iye. Ni kuriweera omuntu omuguziizie wululu ino! Kukaweere geeza ku iye, ni yareka okuiwulwa.”\x - \xo 14:21 \xt Yowa 13:2, 21–30\x* \s1 Amasaai aga endagano empia \r (Math 26:26–29; Luuk 22:19–20; 1Kori 11:23–25) \p \v 22 Ni waawanga ni waria, Yesu yatoola omukaate, aikazia Katonda nikwo agugenyula aa awalonzi waae na awalaga otino, “Mutoole murie. Guno no omuwiri gwange.” \p \v 23 Nikuemao yatoola ekikombe, aikazia Katonda nikwo aki-aa awalonzi waae, kandi woona waakinyweramo. \p \v 24 Nikuemao yawalaga otino, “Gano na amasaai gange aga *endagano, agafukirwa awantu awangi.\x - \xo 14:24 \xt 1Kori 10:16; 11:23–25\x*\x - \xo 14:24 \xt Okuf 24:8; Yere 31:31; Awaib 7:22; 9:15–20\x* \v 25 Mbalaga mbwe ngʼanyiza okunywa edivaai eema ku ensaafu eya *omuzabiibu kandi, nawuno kutuuke olwa ndirinywa edivaai empia mu *Owuami owua Katonda.” \s1 Yesu awoorre mbwe awalonzi waae waaza okumurumuka \r (Math 26:30–35; Luuk 22:31–34; Yowa 13:36–38) \p \v 26 Olwa waamala okuemba olwembo otino, waafuma ni wawariire ekigiri ekia *Zaituuni.\x - \xo 14:26 \xt Luuk 22:39\x* \p \v 27 Yesu yawalaga otino, “Inywe mwona muuza okundumuka, aeniki kwajojwa mbwe, \q1 “ ‘Nyiza okuita omwayi, \q2 kandi amagondi gaaza okutaanyika.’\x † \xo 14:27 \xt Zaka 13:7\x*\x - \xo 14:27 \xt Mari 14:50–52; Yowa 16:32\x* \m \v 28 Ni, ni Katonda amiire okunziusia, nyiza okukangata emberi iinyu, ngie Galiili.”\x - \xo 14:28 \xt Mari 16:7\x* \p \v 29 Petro yamuirania otino, “Omwami, namba na awandi woona wakurumuuke, inze ngʼandirikureka.” \p \v 30 Yesu yamuirania otino, “Nkulaga kuwuene mbwe owuire owua turiko wuno, ooza okulowa kasatu mbwe ngomanyire, engoko ni zikiari okulagula kawiri.” \p \v 31 Ni Petro yalowa wukalu na awoola otino, “Namba ni kuri okufwa ni iwue, nanyiza okukulowa, yaaya.” Awalonzi wandi woona waawoola watio.\x - \xo 14:31 \xt Luuk 22:33–34; Yowa 13:36–38\x* \s1 Yesu asawa Gethsemaani ku ekigiri ekia Zaituuni \r (Math 26:36–46; Luuk 22:39–46) \p \v 32 Nikuemao Yesu na awalonzi waae waagia watuuka asi aetwa mbwe Gethsemaani. Yesu yawalaga otino, “Muikale ano, inze ngie nsawe.” \v 33 Yatoola Petro, Yakoobo ni Yowaana agia nawo antulo, kandi atanika okuwurra owululu mu omwoyo gwae kandi amasaai gaatanika okumuluma ino. \v 34 Nikuemao yawalaga mbwe, “Mpurra owululu mu omwoyo gwange ino, aa wuagala okunzita. Muweere ano kandi muwe amiiso.” \p \v 35 Yesu yagia emberi wutono, nikwo agwa ansi atanika okusawa Katonda wululu na awoola mbwe ni kuesekana aganye amutoorreo ekikombe ekia emidambo ekio atakinyweramo. Yagia emberi na awoola otino,\x - \xo 14:35 \xt Yowa 12:27\x* \v 36 “Soifu! Manyire mbwe ewintu wiona wiesekana ku iwue, ntoorreo ekikombe kino. Ni kutaaza kwawa ku okuagala kwange, ni kuwe mala kiomo iwue oagala.”\x - \xo 14:36 \xt Math 6:10; Mari 10:38; Awaru 8:15; Awaib 10:9\x* \p \v 37 Yairana ku awalonzi waae atuukra ni wagona. Kutio yawuuzia Petro otino, “Simioni, owuo ogona? Ngoesa okuwarra namba ku enyinga endala? \v 38 Muwe amiiso kandi musawe kugere mutagwa ni mugeezaniwua. Omwoyo guagala, no omuwiri mudewenyu.”\x - \xo 14:38 \xt Math 25:13; Efee 6:18; Awaib 2:18\x* \p \v 39 Yawareka kandi olwa okuwiri agia asawa, na awoola mala amangʼana aga yawoola kuluweri. \v 40 Olwa yawairanako kandi, yawatuukra ni wagona, aeniki amiiso gaawu gaawanga amazito. Waagingirizia amiiso ni waawula ne ekia wakamulaga. \p \v 41 Yairana kandi olwa okusatu, awawuuzia otino, “Owuo mukiagona, kandi muigoloole muwuluuka? Endoolo zisugre katio. Enyinga zimiire okutuuka ezia Omuzia owa Omuntu aaza okuguziwua ateewue mu amakono aga awooni. \v 42 Mulamuke tugie! Omuguzi wange nguno aaza!”\x - \xo 14:42 \xt Luuk 5:16; Awaib 5:7–8\x* \s1 Yesu aguziiwue kandi a-ambrwe \r (Math 26:47–56; Luuk 22:47–53; Yowa 18:1–11) \p \v 43 Ni Yesu yawanga na akiagamba-gamba, Yudaasi, owawanga omulala ku awalonzi ikumi ni wawiri, yawatuukako na ari no omurima ogwa awantu awagingre emiambe egia olugangala ne ewirungu, awaatumwa na awakangasi awa awoozia, awagerezi awa endagirra na *awagaaka awa *Awayaudi okuuza okuamba Yesu. \p \v 44 Kuno kwatuukra no omuguzi yawanga na amiire okuwurzania nawo mbwe, “Omuntu owa munawona ni nuunre, niye. Mumuambe, mugie nae no owurinzi owukalu.” \v 45 Olwa Yudaasi yatuuka otino, yagia ku Yesu owuigoloole amulaga otino, “Geeza Omugerezi?” Nikuemao amunuuna. \v 46 Nikuemao awantu awo waa-amba Yesu. \v 47 No omulala ku awalonzi awaawanga ni waimeriire nae ao yazomola omwambe gwae ogwa olugangala, aguta ku owemirimo owa Omukangasi omunene owa awoozia, amukewa okutwi kuwuera ansi chee. \v 48 Yesu yawawuuzia otino, “Munyiziire ne emiambe egia olugangala ne ewirungu ki awagia okuamba omukangasi olwania esirikaali otino kolaki? \v 49 Nyamiire okuwa ni nyikala ni inywe mu olwanyi olwa *ekaalu ni ngerera owuire ki owuire, mutampamba? Ni mureke amangʼana aga Katonda gatuuke kiomo gaajojwa.”\x - \xo 14:49 \xt Luuk 24:46\x* \p \v 50 Nikuemao, awalonzi woona waarumuka wamureka.\x - \xo 14:50 \xt Mari 14:27\x* \p \v 51 Ario omuzia wundi owalondanga Yesu na aingiizie enguwo empuuwu. Olwa awantu wano waagia okumuamba otino, \v 52 yasomoka areka enguwo yaae, agia ekikuna. \s1 Yesu airrwe ku oluwuga olwa awagaaka \r (Math 26:57–68; Luuk 22:54, 55, 63–71; Yowa 18:12–14, 19–24) \p \v 53 Awantu awo waira Yesu aa Omukangasi omunene owa awoozia. Awakangasi awa awoozia, na awagerezi awa endagirra na awagaaka awa Awayaudi woona waawanga ni wiikumizie alala ao. \v 54 Petro yamulondanga enyima ale wutono nawuno watuuka waingira mu olwanyi oluri agati eya amayumba aga Omukangasi omunene owa awoozia. Munsi omwo Petro yaikala na awarinzi na aota omurro. \p \v 55 Awakangasi awa awoozia no *oluwuga olwa awagaaka awa Awayaudi woona waagarizia okawoola ekintu ekiwiiwi ku Yesu, ekikagera akengerwe ekiina ekia olumbe, ni ngawakatuukra. \v 56 Aeniki awantu awangi waamuwoolako amangʼana amangi aga owuweeyi, na amangʼana gaawu ago gaagawukana.\x - \xo 14:56 \xt Owuiz 19:15; Zabu 35:11\x* \p \v 57 Awandi ku awantu awo waaza waimerra nae kandi wamuwoolako owuweeyi watino, \v 58 “Twamiire okumuwurra na awoola mbwe, ‘Nyiza okuona ekaalu eyaombokwa na awantu eno, kandi ku amiire asatu nyiza okuomboka eindi, etaombookwe na awantu.’ ”\x - \xo 14:58 \xt Yowa 2:19\x* \v 59 Namba awantu wano, woona amangʼana gaawu gaagawukana. \p \v 60 Nikuemao Omukangasi omunene owa awoozia yaimerra agati yaawu awuuzia Yesu otino, “Ngoirania ingʼana ku ewintu ewia wakuwoolako wino, kolaki?” \v 61 Ni Yesu yasarigira kiri kandi ngakairania. Omukangasi omunene owa awoozia oyo yamuwuuzia kandi otino, “Iwue ni iwue *Meesia, omuzia owa *Omwami Katonda?”\x - \xo 14:61 \xt Isaa 53:7; Mari 15:3–5, 39; Yowa 19:9\x* \v 62 Yesu yamuirania otino, “Ni inze, kandi muuza okuwona Omuzia owa Omuntu na aikaale nyakukono okusaaza okwa Katonda aa amaani gari, kandi na aaza mu amare aga ku igulu.”\x - \xo 14:62 \xt Mari 12:36; 13:26\x* \p \v 63 Omukangasi omunene owa awoozia yatandula enguwo yaae na awoola otino, “Tuagarraki omuwoni wundi kandi? \v 64 Ee, aweene muema okumuwurra na aifwanania ni Katonda. Inywe muingirizia mutie ku amangʼana gano?” Woona waamulowa ni wawoola mbwe asugaane aitwe.\x - \xo 14:64 \xt Math 26:65\x* \v 65 Awandi waatanika okumufuuzako amate ni wamusiwre amiiso ne ekitambaaya kandi wamukuba ewifunzi. Waamuwuuzia watino, “Tulageeko amangʼana aga owugambi.” Nikuemao awarinzi waamutoola watanika okumukuba ewifunzi.\x - \xo 14:65 \xt Isaa 50:6; 53:5; Luuk 7:16\x* \s1 Petro alowa mbwe ngamanyire Yesu \r (Math 26:69–75; Luuk 22:54–65; Yowa 18:25–27) \p \v 66 Ni Petro yawanga na ari ansi mu olwanyi, omulala ku owemirimo awekiala awa Omukangasi omunene owa awoozia yamugiako. \v 67 Yatuukra Petro na aota omurro, amuwarra nikwo amulaga otino, “Iwue oona owanga ni Yesu Omunazareeti ono.” \p \v 68 Ni Petro yalowa asiiriisia na awoola otino, “Inze ngʼamanyire lwona ngʼampurra ekia owoola ekio.” Yaema ao agia enze ku ekikulo. Mu enyinga ezio engoko yalagula.\f + \fr 14:68 \ft Amangʼana agatuukre gano gawula mu amatu gandi amakulu.\f* \p \v 69 Owemirimo owekiala oyo yamuwona kandi yalaga awaawanga ni waimeriire ao otino, “Omuntu ono ari omulala ku iwo!” \v 70 Ni Petro kandi yalowa amangʼana ago otino, “Inze ngʼandi omulala ku iwo.” \p Lunyima wutono, awaawanga ni waimeriire ao waamulaga watino, “Kuwuene ori omulala ku iwo, aeniki ori Omugaliili.” \p \v 71 Ni Petro yatanika okuifuuwa omwene na aria endagano na awalaga otino, “Awiifu, inze namanyire omuntu owa mugamba-gambako ono.” \p \v 72 Ao-ao, engoko yalagula olwa okuwiri. Nikuemao Petro yaingirizia kiomo Yesu yamulaga mbwe, “Engoko ne ekiari okulagula kawiri, ooza okulowa kasatu mbwe ngomanyire.” Kutio yatuluka na amaziga kandi yarra wululu.\x - \xo 14:72 \xt Mari 14:30\x* \c 15 \s1 Awayaudi wairre Yesu ku Pilaato \r (Math 27:1–2, 11–26; Luuk 23:1–5, 13–25; Yowa 18:28—19:16) \p \v 1 Kunkio no owuire wukia wutino, Omukangasi omunene owa *awoozia, yaikala na *awagerezi awa endagirra, awakangasi awa awoozia, alala na *awagaaka awa Awayaudi, woona okuwurzania ku ekiina ekia Yesu. Nikuemao waamusiwa wagia wamuta mu amakono aga Pilaato omukangasi owa Awaruumi. \p \v 2 Omwami Pilaato yamuwuuzia otino, “Mbwe iwue ni iwue omwami owa *Awayaudi?” Yesu yamuirania otino, “Omwene ni iwue owoorre otio.” \p \v 3 Kandi awakangasi awa awoozia waamuingirra ni wamuwoolako amangʼana amangi. \v 4 Okusarigira okwa Yesu kwagera Pilaato amuwuuzia kandi otino, “Owula ne ekia okairania? Mberi owurra amangʼana amangi aga wakuwoolako gano?” \p \v 5 Ni Yesu yasarigira kiri, kandi ekio kiagera Pilaato aluguula ino.\x - \xo 15:5 \xt Mari 14:61\x* \p \v 6 Mu omugomo ogwa *Pasaaka, kwawanga enkola eya omukangasi waawu okuwasiwurra omusiwe omulala owa awantu wamusawire mbwe afumie mu owusiwe. \v 7 Yawangao omusiwe omuwiiwi owaetwanga Barabaasi, owawanga munsi ku okuita omuntu ne erioga riafuma agati eya Awayaudi na awakangasi awa esirikaali eya Awaruumi. \v 8 Awantu awangi waagia ku Pilaato wamusawa mbwe awasiwurre omuntu omulala kiomo kwawanga enkola yaawu mu omugomo ogwa Pasaaka. \p \v 9 Pilaato yawawuuzia mbwe, “Muagala mbasiwurre omuntu oieta mbwe Omwami owa Awayaudi ono?” \v 10 Yawawuuzia otio aeniki yamanya geeza mbwe iyari nirio eriagera awakangasi awa awoozia ni wamuira emberi waae. \p \v 11 Na awakangasi awa awoozia waalaga awantu mbwe walage Pilaato awasiwurre Barabaasi aa okusiwula Yesu. \p \v 12 Pilaato kandi yawawuuzia otino, “Katio nkole entie no omuntu owa mueta mbwe omwami owa Awayaudi ono?” \p \v 13 Waamuirania no omwoyo ogwa kungulu watino, “*Muwambe ku omusalaaba!” \p Pilaato yawawuuzia mbwe, “Kolaki? Niki ekia akorre ekisugre no olumbe?” Ni iwo waaogerera wukalu okukira ni wawoola mbwe, “Muwambe ku *omusalaaba!” \p \v 14 Pilaato yawawuuzia otino, “Kolaki awiifu, ekiwi ekia akorre niki?” Ni iwo waagia emberi ni waogerera wukaalu okukira watino, “Muwambe ku omusalaaba!” \p \v 15 Kutio Pilaato yawasiwurra Barabaasi, na ari no okuagala mbwe aomerezie omurima ogwa awantu awo. Yasikirra mbwe Yesu akubwe enkowa, nikuemao amuta mu amakono gaawu okugia okuwambwa ku omusalaaba. \s1 Awa-iiye wasuusia Yesu \r (Mari 15:16–20; Yowa 19:2–3) \p \v 16 Awa-iiye awo waatoola Yesu waira mu ekambi yaawu kandi wakumia awa-iiye awangi waaza omwo. \v 17 Waavuula Yesu enguwo ziae wamuingizizia enguwo endiire enzakanyu, nikwo waazinga engata eya amawua wamuteera ku omutwe ki ekigudu ekia owuyaayi.\x - \xo 15:17 \xt Luuk 23:11\x* \v 18 Waatanika okumusekera ni wamusuusia ni wamulaga watino, “Oikaziwue, omwami owa Awayaudi?” \v 19 Waamukuba omutwe ne ekiti ekia ekituutu kangi ni wamufuuzako amate ku owueni. Awandi waamukubra amasigamo ansi ni wamu-aa owuti ki omwami.\x - \xo 15:19 \xt Mari 14:65\x* \v 20 Olwa waamala okumusuusia otio, waamuvuulako enguwo endiire eyo, wamuingizizia enguwo ziae ezia eyawanga nazio. Nikuemao waafuma nae okugia okumuwamba ku omusalaaba. \s1 Okuwambwa okwa Yesu ku omusalaaba \r (Math 27:32–44; Luuk 23:26–43; Yowa 19:17–27) \p \v 21 Ni waafumanga ni wagia, waagaana omuntu wundi, oetwa Simioni owa Kureene, owawanga swawu Aleksanda ni Ruufo, na aema olugendo enze na aingira ku omugizi ogwo. Waamunigirizia okuginga omusalaaba ogwa Yesu.\x - \xo 15:21 \xt Awaru 16:13\x* \v 22 Waaira Yesu asi aa-etwa mbwe Goligootha, (erilagana mbwe asi aa Ekiyanga ekia omutwe). \v 23 Waatoola edivaai ezoganiiwue no omuti omululu wa-aa Yesu, ni yalowa okuginywa. \v 24 Olwa waamala okumuwamba ku omusalaaba, waagawana enguwo ziae ni wakuba ensiiti, okumanya ekia omuntu ki omuntu asugaane atoole.\x - \xo 15:24 \xt Zabu 22:18\x* \p \v 25 Waamuwamba ku omusalaaba enyinga isatu ezia kunkio. \v 26 Ibaawu riateewua ku omusalaaba kungulu erijojerweko amangʼana aga yaingirrwa nago agaawoolanga mbwe: \sc omwami owa awayaudi.\sc*\x - \xo 15:26 \xt Math 27:11\x* \v 27 Waamuwamba na awasakuzi wawiri, omulala nyakukono kwae okusaaza, no owundi nyakukono okumosi.\x - \xo 15:27 \xt Isaa 53:12\x* \v 28 Kutio amangʼana aga Katonda gaatuuka kuwuene.\f + \fr 15:28 \ft Amatu gandi gawula ne ekika ekia 28 kino kiona.\f* \p \v 29 Awawitangira waamurigizra amanyego, eno ni watenzia emitwe giawu ni wamulaga watino, “Iwue owazanga okuona *ekaalu kandi ogiomboke ku amiire asatu,\x - \xo 15:29 \xt Yowa 2:19; Mari 14:58; Yowa 2:19\x* \v 30 nyingeeno inunulako omwene kato! Ika ansi oeme ku omusalaaba!” \p \v 31 Nintio lwona awagerezi awa endagirra alala na awakangasi awa awoozia woona waamurigizra amangʼana ni wawoola watino, “Mbwe yanunula awandi, ni omwene ngaesa okuinunula. \v 32 Katio *Kristo, Omwami owa Awayaudi, aikeko ansi aeme ku omusalaaba, kugere tuwone kandi tuganye nae.” \p Awantu awaawambwa nae woona waamurigizra amanyego.\x - \xo 15:32 \xt Zabu 22:7; 109:25\x* \s1 Okufwa okwa Yesu ku omusalaaba \r (Math 27:45–56; Luuk 23:44–49; Yowa 19:28–37) \p \v 33 Olwa kwatuuka enyinga ezia mukaaga, ekierema kia-amba ekialo kiona nawuno kutuuka enyinga ezia kienda.\x - \xo 15:33 \xt Amo 8:9\x* \v 34 Ni ziawanga ampi okutuuka enyinga kienda, Yesu yarra no omwoyo ogwa kungulu na awoola otino, “Eloi, Eloi, lama sabakithaani?” erilagana mbwe, “Katonda wange, Katonda wange, ondekere kolaki?”\x † \xo 15:34 \xt Zabu 22:1\x* \p \v 35 Olwa awandi ku awantu awaawanga ni waimeriire ao waawurra otio, waawoola mbwe, “Owuo mpao aeta Eliija.” \p \v 36 Omuntu omulala yasomoka agia atoola amalwa amalulu pe aingiziamo esiponji kandi agifumuta ku ekiti, agiira ku omunwa ogwa Yesu mbwe aganywe. Yalaga awiina waae otino, “Mureke tuwoneko ne Eliija aaza okuuza amutoole ku omusalaaba okwo, amuisie ansi.”\x - \xo 15:36 \xt Zabu 69:21\x* \p \v 37 Yesu yarra no omwoyo oguri kungulu, nikwo yakewa enkolo. \p \v 38 Ao-ao, epasia eya ekaalu yatanduka aa kawiri, okuemera kungulu paka ansi.\x - \xo 15:38 \xt Okuf 26:31–33; 2Amiir 3:14; Awaib 10:19–20\x* \p \v 39 Olwa omukangasi owa awa-iiye, owawanga na aimeriire emberi na awarra Yesu, yawona ewiaikola ni Yesu akeweka enkolo, yawoola otino, “Kuwuene omuntu ono kane yawanga Omuzia owa Katonda!”\x - \xo 15:39 \xt Math 27:11; Mari 1:1, 11\x* \p \v 40 Awakazi woona waawanga ao ni wawona ewiaikolanga, ni waimeriire ale. Ku awakazi awo waawangao Saloome, Maaria omwala owa Eumagidaala, ni Maaria ngʼinwawu Yakoobo, wamwawu Yoose omutono. \v 41 Ni waawanga mu ekialo ekia Galiili, awakazi wasatu wano waaweeranga nae kandi waamukorranga emirimo. Awakazi wandi awangi awaaza nae ni waema Yerusaleemu woona waawanga ao.\x - \xo 15:41 \xt Luuk 8:2–3\x* \s1 Owuawizi owua Yesu mu iwuuta \r (Math 27:57–61; Luuk 23:50–56; Yowa 19:38–42) \p \v 42 Olwa kwatuuka igulo, olwa Emirimo Itaanu,\f + \fr 15:42 \ft Owuire owua okuikagra *Sabato.\f* \v 43 omuntu wundi oetwa Yoseefu owaemanga ku omugizi ogwa Arimathea, kandi owawanga omulala ku awagaaka awa oluwuga otiirwe ino, yakola owusiani agia ku Pilaato amusawa omuwiri ogwa Yesu agie aawre. Omuntu ono oona yawanga na arindirra okuuza okwa *Owuami owua Katonda. \v 44 Pilaato yaluguula ino olwa yawurra mbwe Yesu amiire okufwa, kutio yaeta omukangasi owa awa-iiye okumuwuuzia ni Yesu yafwa kale. \v 45 Olwa Omukangasi owa-iiye yamulaga mbwe amiire okufwa, Pilaato yaganya mbwe Yoseefu atoole omuwiri ogwa Yesu. \p \v 46 Yoseefu yagula enguwo nikwo agia aisia omuwiri ogwa Yesu ansi okuema ku omusalaaba. Yaguwasaania mu enguwo eyo, nikwo aguingizia mu iwuuta eriawanga ni rimiire okuawua mu iwaale. Nikuemao yagalangasia oguwaale omusumba aigala nagwo omunwa ogwa iwuuta erio. \v 47 Maaria omwala owa Eumagidaala ni Maaria ngʼinwawu Yoose waawona aa yateewua. \c 16 \s1 Okuziuka okwa Yesu \r (Math 28:1–10; Luuk 24:1–12; Yowa 20:1–10) \p \v 1 No owuire owua *Sabato wuamala okuwita, Maaria omwala owa Eumagidaala, Saloome ni Maaria ngʼinwawu Yakoobo waagula amavuta agawunya esaami kugere wagie wawake nago omuwiri ogwa Yesu. \v 2 Kunkio nyanga olwa omudiira ogwa okuwiri, ne enyanga efuma, awakazi wano waafuma wagia ku ekiwaga ekia Yesu. \v 3 Waaiwuuzia aweene ku engira ni wagia watino, “Naanu katio ogia okutugalangasizia oguwaale guria gueme ku omunwa ogwa ekiwaga?” \p \v 4 Olwa waatuuka ao wawarra, waawona oguwaale ogwo ni gwawanga ni gumiire okugalangasiwua guema ku iwuuta. Ni gwawanga oguwaale omusumba. \v 5 Olwa waaingira mu owuina, waawona omuntu oiwooye enguwo enzeru zere na aikaale nyakukono okusaaza. Okwo kwagera owuti wuawa-amba ino. \v 6 Omuntu oyo yawalaga otino, “Mutatia. Manyire mbwe muagala Yesu Omunazareeti *owawambwa ku omusalaaba oria. Amiire okuziuka, awula ano. Muwone asi aa waawanga ni wamuteere.\x - \xo 16:6 \xt Mari 8:31\x* \v 7 Ni mugie, mulage Petro na awalonzi waae wandi mbwe amiire okukangata agiire Galiili, kandi mugia okumutuukra eyo kiomo yawalaga.”\x - \xo 16:7 \xt Mari 14:28\x* \p \v 8 Awakazi awo waafuma enze warumuka ni waema ku ekiwaga ao. Owuti wuawa-amba aa awulao owa waagamba-gamba nae ku engira ni wagia. \s1 Yesu afumiire Maaria omwala owa Ewumagidaala \r (Yowa 20:11–18) \p \v 9 Olwa Yesu yamala okuziuka, kunkio nyanga olwa omudiira ogwa okuwiri, yafumira Maaria omwala owa Eumagidaala, owa yawanga na afumiizieko *ewikeeno musamvu. \v 10 Yagia alaga awantu awa Yesu yawanga nawo, awaawanga ni wamurra ni wari no owululu owungi.\x - \xo 16:10 \xt Yowa 20:14–18\x* \v 11 No olwa waawurra omukazi oyo na awoola mbwe Yesu ari omulamu kandi mbwe amuwuine na amiiso, waalowa amangʼna ago wasiriisia mbwe no owuweeyi.\x - \xo 16:11 \xt Luuk 24:9–11\x* \s1 Yesu afumiire awalonzi wawiri \r (Luuk 24:13–35) \p \v 12 Lunyima Yesu kandi yafumira awalonzi waae wawiri ku engira, mu engira egawuuke ni wagia ku omugizi gundi. \v 13 Awalonzi waae wawiri wano waairana wuangu-wuangu walaga awiina waawu ekingʼana kino. Ni woona waalowa amangʼana ago.\x - \xo 16:13 \xt Luuk 24:13–35\x* \s1 Yesu afumiire awalonzi ikumi ni mulala \r (Luuk 24:36–46; Yowa 20:24–30) \p \v 14 Owutuukre, yafumira awalonzi waae ikumi ni mulala woona ni waikaale ni waria ku emeesa. Yesu yawalaga otino, “Ne ekintu ekiwiiwi ino mbwe mukiawula no okuganya, kandi mwalowere okuwa no okuganya ku amangʼana aga mumiire okulagwa na awamiire okumbona ni miire okuziuka.” \s1 Owutumwa owunene \r (Math 28:15–18) \p \v 15 Owuire wundi Yesu yawalaga otino, “Mugie mu ekialo kiona mugie mulanzizie awantu woona amangʼana amalootu. \v 16 Oweere na okuganya kandi yabatiiswa, arituukra owulamu owutariwua. No olowere okuwa no okuganya ku amangʼana ago, ekiina kirimukira.\x - \xo 16:16 \xt Luuk 24:36–49; Yowa 20:19–23\x*\x - \xo 16:16 \xt Math 28:19\x*\x - \xo 16:16 \xt Awat 2:38\x* \v 17 Wino niwio ewiriwa ewilagano ku awantu awariwa no okuganya ku inze; warifumia ewikeeno ne eriina riange, wariwoola eminwa egigawuke-gawuuke egia watamanyire,\x - \xo 16:17 \xt Awat 2:4; 8:7; 10:46; 16:18; 19:6; 1Kori 12:10; 14:1–40\x* \v 18 wariamba enzoka ni ngaziriwaluma, lwona ni wanywere owutwa owuita awantu, ngawuriwaita kandi warita amakono gaawu ku awalwire, na awalwire warilama.”\x - \xo 16:18 \xt Zabu 91:13; Luuk 10:19; Awat 4:30; 5:16; 8:7; 28:5; Yako 5:14–15\x* \s1 Yesu aguluuke agiire ku igulu \r (Luuk 24:50–53; Awat 1:9–11) \p \v 19 Olwa Yesu yamala okugamba-gamba nawo otio, yatoolwa aniiniwua ku igulu, aa yagia aikaale nyakukono okusaaza okwa *Omwami Katonda.\x - \xo 16:19 \xt Mari 12:36; Luuk 24:50–51; Awat 1:9\x* \s1 Awalonzi watanika okulanzia injiili \p \v 20 Awalonzi waae waagia walanzia amangʼana aga Katonda mu ekialo kiona kandi Yesu yawa-aa amaani mu emirimo giawu giona. Amankono aga Katonda yakola nawo, gaawa ekilago ku awantu ku amangʼana amalootu aga waalanzia.\x - \xo 16:20 \xt Awaib 2:4\x*