\id MAT Suba New Testament Translated and Checked by Naphtaly Mattah, October 26, 2007; Reviewed-proofreading changes by Jeremiah Okumu, 16th Sept. 2009; \h MATHAAYO \toc1 Injiili eya MATHAAYO \toc2 Mathaayo \toc3 Math \mt2 Injiili eya \mt1 MATHAAYO \imt1 Amangʼana ku owuimpi \ip Ebuuki eno egamba-gamba ku owulamu ne emirimo egia Yesu. Awantu awangi waingirizia mbwe yajojwa no *Omutumwa Mathaayo, oetwa ne eriina rindi mbwe Laawi, owawanga omusolozi owa *omusolo. Eno nie ebuuki eyasooka okujojwa agati eya emiaka egia 40–50, ku ebuuki ine ezietwa mbwe ‘*Injiili,’ ezigingre Mariiko, Luuka ni Yowaana. Kufwanana mbwe yajojwa mu Oluibrania (nakuwa Oluaramaika) nikwo egalusiwua mu Olugiriiki. Aeniki, kiomo ejojerwe kandi amaingirizio agarimo gari ampi na aga Awaibrania aeniki yajojerwa *Awayaudi. Mathaayo asikirra Awayaudi mbwe kuwuene Yesu ngakaona *ensikirra, ne engerera ziae ziawanga empia ni zigeraniwua ne enkola ziawu mala kiomo kwalaganiwua mu *Endagano Enkulu. Ni Yesu yatuusia owugambi wuona owuagambwa mu ebuuki itaanu ezia ensikirra ezisookere mu Endagano Enkulu. Yaganya no okuagala okwa ensikirra, ni alowa ewintu ewingi ewiasongwa ku ensikirra eyo ni kuema ku enkola ziawu. Lwona yalowa engira embiiwi eya *Awafarisaayo na *awagerezi awa endagirra waakolanga nayo ne ensikirra. Mathaayo alondorezia owulamu owua Yesu okuemera mu okuiwulwa kwae, okufwa kwae, okuziuka kwae no okuguluka kwae na agia ku igulu. Mu ewintu wino wiona alagana kiomo engerera ezia Yesu zigawukana ne ezia Awafarisaayo na awagerezi awa endagirra nikulondokana ne ekia omuntu akakola kugere aingiziwue ni Katonda. Yesu aeta engerera ziae zino mbwe edivaai empia etaesa okuteewua mu ekimuga ekilongerwe ni iseero ikulu. Agamba-gamba kuwungi ku *Owuami owua Katonda (owua Mathaayo aeta mbwe *Owuami owua ku igulu) mu eminayo, engero, ne engerera ziazio, alala ne entuuko eya ekialo. \ip Mu ebuuki eno Mathaayo yaagalanga okulagana mbwe Yesu nio owagamba-gambwako mu owugambi owuri mu Endagano Enkulu mbwe aaza okuomboka owuami owua Daudi. Kutio, Yesu amanyisiwua ki omuizukulu owa Omwami Daudi no omugaaka Abraamu. Mathaayo akola na amangʼana aga owugambi agaawoolwa mu Endagano Enkulu agagia 70, kugere alage Awayaudi mbwe Yesu nio *Meesia owa Katonda yawaifuuwira. Mathaayo akola na amangʼana aga Olugiriiki ki ‘*Kristo’ no Oluibrania ‘Meesia’ agalagana ‘omuntu *owakrwe amavuta’ ori Omwami, owa *awagambi waawoola. Yesu alaganiwua ngaki Omwami no Omununuzi waawu iwo wengʼene, ni owa awantu woona ne ekialo kiona. Yesu yaaza ku ekialo okutuusia owugambi wuno kiomo kwawanga okuagala okwa Katonda. Yesu aetwa ‘Omuzia’ okulagana mbwe ngari omuntu-umuntu, ni mbwe ari embonekano eya Katonda, ofwanana ni swae mu engira ziona. Mala kiomo tuetwa awaana awa Katonda okulagana mbwe twalukwa ni Katonda kandi tufwanana nae. Nintio lwona awantu awaganyire ku Yesu waetwa awaana awa Katonda aeniki wari awaae mu omwoyo. \c 1 \s1 Owuiwulane owua Yesu Kristo \p \v 1 Gano nigo amangʼana agaajojwa ku owuiwulane owua Yesu *Kristo omuizukulu owa Daudi, omuizukulu owa Abraamu:\x - \xo 1:1 \xt Math 20:30–31; Awat 13:23; Yowa 8:39–59; Gala 3:6–9, 14–16; Owut 12:3; 22:18\x* \v 2 Abraamu yawanga swawu Isaaka, \q1 Isaaka yawanga swawu Yakoobo \q2 ori swawu Yuuda ni waamwawu waae awekizia ikumi no omulala.\x - \xo 1:2 \xt Owut 21:2–3; 25:26; 29:32—30:24\x* \q1 \v 3 Yuuda yawanga swawu Pereezi ni Zeera, awaana awa omukazi owaetwanga mbwe Tamaari. \q1 Pereezi yawanga swawu Ezrooni, \q1 ni Ezrooni yawanga swawu Raamu.\x - \xo 1:3 \xt Owut 38:29–30\x* \q1 \v 4 Raamu yawanga swawu Aminadaabu, \q1 ni Aminadaabu yawanga swawu Nasooni \q2 owawanga swawu Salmooni. \q1 \v 5 Salmooni yawanga swawu Boazi. \q2 Ngʼinwawu Boazi yaetwanga mbwe Raabu. \q1 Boazi yawanga swawu Obeedi omwana owa omukazi owaetwanga mbwe Ruth. \q1 Obeedi yawanga swawu Yeese, \q1 \v 6 ni Yeese yawanga swawu Omwami Daudi. \q1 Daudi yawanga swawu Sulumaani, owa ngʼinwae yasooka akwewua ni Uria.\x - \xo 1:6 \xt Ruth 4:18–22\x*\x - \xo 1:6 \xt 2Sam 12:24\x* \q1 \v 7 Sulumaani yawanga swawu Reoboamu, \q2 swawu Abiija. \q1 Abiija yawanga swawu Aasa. \q1 \v 8 Aasa yawanga swawu Yeosefaati, \q1 ni Yeosefaati yawanga swawu Yoraamu. \q1 Yoraamu yawanga swawu\f + \fr 1:8 \ft Yoraamu yawanga guukwa wa Uzia.\f* Uzia, \q1 \v 9 ni Uzia yawanga swawu Yothaamu. \q1 Yothaamu yawanga swawu Aazi, \q2 swawu Ezekia. \q1 \v 10 Ezekia yawanga swawu Manaase, \q2 owawanga swawu Amooni. \q1 Amooni yawanga swawu Yosia, \q1 \v 11 ni Yosia yaiwula\f + \fr 1:11 \ft Yosia yawanga guukwa owa Yekonia ni wamwawu waae awekizia.\f* Yekonia \q2 ni waamwawu waae awekizia mu amiire aga Awaisraeli waawanga mu owusiwe mu ekialo ekia *Babulooni.\x - \xo 1:11 \xt Yere 24:1; 2Awaam 24:8–16; 1Amiir 3:10–19\x* \p \v 12 Okuemera Awaisraeli wagie mu owusiwe mu ekialo ekia Babulooni: \q1 Yekonia yawa swawu Seltieli, \q1 ni Seltieli yawanga swawu Zerubabeeli.\x - \xo 1:12 \xt 1Amiir 3:10–19\x*\x - \xo 1:12 \xt Agaai 1:1\x* \q1 \v 13 Zerubabeeli yawanga swawu Abiudi, \q1 ni Abiudi yawanga swawu Eliakiimu, \q2 swawu Azoori. \q1 \v 14 Azoori yawanga swawu Zadooki, \q1 Zadooki yawanga swawu Akiimu, \q1 ni Akiimu yawanga swawu Eliudi. \q1 \v 15 Eliudi yawanga swawu Eliazaari, \q2 owawanga swawu Mathaani. \q1 Mathaani yawanga swawu Yakoobo, \q1 \v 16 ni Yakoobo yawanga swawu Yoseefu, \q2 iwa Maaria ngʼinwawu Yesu oetwa mbwe Kristo.\x - \xo 1:16 \xt Luuk 1:27\x* \p \v 17 Kutio tuwona mbwe kwatoola amakula agalondokana ikumi ni ine okuemera ku Abraamu kutuuka ku Daudi, amakula ikumi okuemera ku Daudi nawuno Awaisraeli waagia mu owusiwe mu ekialo ekia Babulooni, kandi amakula ikumi okuemera ao kutuuka ku okuiwulwa okwa Kristo. \s1 Okuiwulwa okwa Yesu \p \v 18 Okuiwulwa okwa Yesu Kristo kwawa kutino: Kwatuukra ngʼinwae Maaria ni yawanga na amiire okukola empurizanio ni Yoseefu mbwe waaza okukwezana. Ni, ni waawanga ni wakiari okuwa owulala ki omukazi no omusaaza, Maaria yatuukrwa na ari ni isaai ku amaani aga *Omwoyo Omweru ogwa Katonda!\x - \xo 1:18 \xt Luuk 1:35\x* \v 19 Yoseefu, owaagianga okuwa omusaaza owa Maaria, yawanga omuntu omuigolovu. Lwona ngakaagalanga okufumia Maaria enze asuuke emberi wa awantu.\f + \fr 1:19 \ft Enkola eya Awaisraeli ya-aa omusaaza ki Yoseefu amaani aga okufumia enze omwala oonere empurizanio eya enserezi ku okuwa owulala no omuntu otari omusaaza waae — ekintu ekia Maaria yaingiriziwuako.\f* Kutio yawisia okumuiiyako enkumu arekane nae owuiwisi. \v 20 Ni ni yawanga na akiaingirizia okukola otio, *enyankoi owa Katonda yamuuzra mu amalooto na agona, amulaga otino, “Yoseefu omuzia owa Daudi, otatia okutoola Maaria awe omukazi waao, aeniki isaai eria ari nario rimuemiire ku Omwoyo Omweru ogwa Katonda. \v 21 Maaria aaza okuiwula omwana owekizia, kandi paka omuluke eriina Yesu,\f + \fr 1:21 \ft Eriina \fq Yesu \ft riema ku ingʼana eriri mu Oluibrania erilagana mbwe Katonda anunula.\f* aeniki aaza okununula awaawu mu amawi gaawu.”\x - \xo 1:21 \xt Zabu 130:8; Luuk 1:31; Yowa 3:17; Awat 4:12; Tiit 2:14\x* \p \v 22 Wino wiona wiaikola okutuusia amangʼana aga *Omwami Katonda yawoola ni kuwita ku *omugambi waae otino: \v 23 “Omwala omugima aaza okuamba isaai aiwule omwana owekizia. Waaza okumueta eriina Emanueli”\x † \xo 1:23 \xt Isaa 7:14\x* — erilagana mbwe, “Katonda ari ni ifwe.” \p \v 24 Olwa Yoseefu yalamuka mu endoolo, yakola kiomo enyankoi yamulaga mala atoola Maaria aira engo, awa omukazi waae. \v 25 Ni kukawa kutio, ngakawa nae owulala ki omukazi no omusaaza nawuno Maaria yaigawula areeta omwana owekizia. Kandi Yoseefu yamuluka eriina Yesu.\x - \xo 1:25 \xt Luuk 2:21\x* \c 2 \s1 Awaganga awa ewufumanyanga waazre oku-aa Yesu owunene \p \v 1 Yesu yaiwulwa ku omugizi ogwa Bethleemu mu ekialo ekia Yudeea. Mu amiire ago, Omwami *Eroode nio owawanga ku entewe. Nikuemao otino, wario awantu awaaza ku omugizi ogwa Yerusaleemu ni waema mu ewialo ewia ewufumanyanga. Awantu wano waaesanga okusoma engʼeni-ngʼeni kandi wamanya ekia zilagana.\x - \xo 2:1 \xt Luuk 2:4–7\x* \v 2 Waawuuzia otino, “Ariai omwana oiwuulwe okuwa omwami owa *Awayaudi? Twawona engʼeni-ngʼeni elagana okuiwulwa kwae ewufumanyanga, kandi wuno tuuzre okumuifunamira tumu-ee owunene.”\x - \xo 2:2 \xt Yere 23:5; Math 27:11\x* \p \v 3 Olwa Omwami Eroode yawurra ekingʼana kino, iye alala na awantu awangi mu omugizi ogwa Yerusaleemu, waawa no okuinyaasia ino mu emioyo giawu. \v 4 Yaeta awakangasi awa *awoozia alala na *awagerezi awa endagirra woona wamuuzako. Yawawuuzia aa *Kristo yasugananga aiwulwe. \v 5 Waamulaga mbwe, “Bethleemu mu ekialo ekia Yudeea, aeniki kino nikio ekia *omugambi owa Katonda omulala yajoja: \q1 \v 6 “Ni iwue Bethleemu omugizi oguri mu ekialo ekia Yuuda, \q2 ngori omutono ino okukira awaami awa Yuuda woona \q1 kiomo awangi wamiire okuwa ni wakuwona yaaya; \q2 aeniki ni iwue omwami ooza okuaaya awantu wange Awaisraeli aaza okuemako.”\x † \xo 2:6 \xt Miik 5:2\x*\x - \xo 2:6 \xt Yowa 7:42\x* \p \v 7 Nikuemao, Eroode yaeta awasomi awa engʼeni-ngʼeni waria owuiwisi, awaamulaga enyinga ezia engʼeni-ngʼeni eria yafumiramo. \v 8 Eroode yawatuma wagie Bethleemu na awalaga otino, “Mugie muagale omwana oyo geeza. Ni, ni mumutuukiire-utuukra otino, munkubre omunwa kugere neena ngie muifunamire mu-ee owunene.” \p \v 9-10 Olwa waamala okuwurra amangʼana aga Omwami Eroode, waafuma okugia emberi no olugendo lwawu. Kandi engʼeni-ngʼeni eya waawona ewufumanyanga eria yawafumira kandi. Olwa waagiwona, waawa no owusangaavu ino. Yawakangatra nawuno egia eidengʼa aa aiwariire ni aa omwana Yesu yawanga. \v 11 Olwa waaingira mu enyumba, waawona omwana wazane ni ngʼinwae Maaria. Woona waaifunama ansi wa-aa omwana Yesu owunene. Nikuemao, waaigula ewia owuwiikro wiawu, wafumiamo empanwa endootu-ndootu ezia igula eriri kungulu kiomo edhaabu, epooda ewunya esaami, alala na amavuta agawunya esaami agaetwa mbwe mane-maane, wa-aa omwana Yesu.\x - \xo 2:11 \xt Zabu 72:10, 15; Isaa 60:3, 6\x* \v 12 Awantu wano, olwa waagonanga owuire, waasikirrwa mu amalooto mbwe wataaza wairana ku Eroode. Okwo kwagera wairana mu ekialo kiawu, ni walondre engira indi.\x - \xo 2:12 \xt Math 27:19\x* \s1 Yesu airwa Misiri okumizula olumbe \p \v 13 Olwa waamala okugia, *enyankoi yafumira Yoseefu mu amalooto na amulaga otino, “Ema, otoole omwana ono ni ngʼinwae orumuke ogie mu ekialo ekia Misiri. Gia oweere eyo nawuno nkulage, aeniki Eroode aaza okuagarizia omwana ono amuite.” \p \v 14 Kutio Yoseefu yaema atoola omwana ni ngʼinwae afuma nawo owuire okugia Misiri \v 15 aa yaweera nawuno Eroode afwa. Kutio amangʼana aga *Omwami Katonda yawoola ni kuwitra ku omugambi waae mbwe, “Nyiza okueta omuzia wange aeme Misiri”\x † \xo 2:15 \xt Osea 11:1\x* gaatuuka kuwuene. \p \v 16 Eroode yagia amanya mbwe awasomi awa engʼeni-ngʼeni waria, waalowa okukola okuagala kwae. Okwo kwagera enda yaae yayia ino. Yasikirra mbwe awaana awekizia woona mu omugizi ogwa Bethleemu alala ne ewitemo ewiri ampi, awa emiaka iwiri ni kuika ansi, nikulondokana ne enyinga ezia awantu awo waamulaga, waitwe! \p \v 17 Kuno kwatuusia amangʼana aga Omugambi Yeremia yawoola mbwe: \q1 \v 18 “Omwoyo guwurrwa Raama. Ee okurra ne enkweri enyingi. \q2 Raeli arra awaana waae \q1 kandi alowere okuoreziwua. \q2 Aeniki awaana waae wafwire wawuere.”\x † \xo 2:18 \xt Yere 31:15\x* \s1 Yesu airaniziwua Nazareeti \p \v 19 Ne Eroode yamala okufwa, enyankoi owa Katonda yafumira Yoseefu mu amalooto, na ari Misiri. \v 20 Yamulaga otino, “Ema, otoole omwana ni ngʼinwae oirane mu ekialo ekia Israeli. Aeniki awaagalanga okuona owulamu owua omwana wafwire wawuere.”\x - \xo 2:20 \xt Okuf 4:19\x* \v 21 Kutio Yoseefu yaema atoola omwana oyo ni ngʼinwae airana mu ekialo ekia Israeli. \v 22 No olwa yawurra mbwe Akelaao yawanga ku entewe eya Eroode swae, yatia okugia eyo. Yagia ale mu ekitemo ekia Galiili, kiomo yasiagiziwua mu amalooto mbwe yasugananga akole. \v 23 Yagia amenya mu omugizi oguetwa mbwe Nazareeti. Kandi okwo kwatuusia amangʼana agaawoolwa na awagambi owa Katonda ku Kristo mbwe: “Arietwa Omunazareeti.”\x - \xo 2:23 \xt Mari 1:24; Luuk 2:39; Yowa 1:45; Isaa 11:1\x* \c 3 \s1 Yowaana Omubatiisi alonga engira \r (Mari 1:1–8; Luuk 3:1–18; Yowa 1:19–28) \p \v 1 Ne emiaka emiera giamala okuwita, Yowaana Omubatiisi yatanika okulanzia mu ekeewa eya Yudeea \v 2 na awoola otino, “Mugaluke mureke amawi, aeniki *Owuami owua ku igulu wuri ampi.”\x - \xo 3:2 \xt Math 4:17; Luuk 3:3\x* \v 3 Yowaana ono nio owa *Omugambi Isaaya yagamba-gambako olwa yawoola otino, \q1 “Omwoyo ogwa omuntu oetana mu ekeewa mbwe, \q1 ‘Mulongre Omwami engira, \q2 mumugololre engira ewe enyigolovu.’ ”\x † \xo 3:3 \xt Isaa 40:3\x* \p \v 4 Yowaana yawanga na aiwoya enguwo ezia owuvwiri owua engamia, kandi yasiwanga omukanda ogwa iseero mu ensinzi yaae. Okuria kwae kwawanga amadeede no owuuki owua mu isaka.\x - \xo 3:4 \xt 2Awaam 1:8; Awal 11:22–23\x* \v 5 Awantu waaema Yerusaleemu, Yudeea, alala ne ewitemo ewiri ampi no oluuzi olwa Yordaani wiona ni wamugiako. \v 6 Waawoola amawi gaawu owuyanga, nikwo Yowaana yawabatiisa mu oluuzi olwa Yordaani. \p \v 7 No olwa Yowaana yawona *Awafarisaayo na *Awasadukaayo ni wamuuzako aa yabatisanga, yawalaga otino, “Inywe awaana awa enzoka wano! Owasiagiizie mbwe mumizule okuswawukwa no okusu okungi okuuza naanu?\x - \xo 3:7 \xt Math 12:34; 23:33; Awaru 1:18\x* \v 8 Muamie ensaafu ezia mu enkola, ezilagana geeza mbwe omuntu agaluuke arekere amawi. \v 9 Ni mutaaza mwaingirizia mbwe muuza mwamizuka ku okuwoola-uwoola mbwe, ‘Turi geeza aeniki turi awaana awa Abraamu.’ Mbalaga mbwe Katonda aesa okugalusia amawaale gano gawe awaana awa Abraamu!\x - \xo 3:9 \xt Yowa 8:33, 39; Awaru 2:28–29; 4:12; 9:7\x* \v 10 Namba nyingeeno, embasa emiire okuteewua ku isina eria omuti; kandi omuti ki omuti oguta-amia ensaafu endootu guuza okutemwao nikwo gurigizwe mu omurro.\x - \xo 3:10 \xt Math 7:19\x* \p \v 11 “Inze mbabatiisa na amanzi, kiomo ekilago mbwe omuntu agaluuke arekere amawi. Na ario omuntu ooza enyima wange, ori omukaate okunkira, owa inze ngʼasugre namba okuginga ewiraato wiae. Iye aaza okubatiisa awantu no *Omwoyo Omweru ogwa Katonda kandi no omurro.\x - \xo 3:11 \xt Luuk 3:16; Awat 1:8; 2:2–4; Mari 9:49; 1Pet 1:7\x* \v 12 Ari ne ekiseeso kiae mu amakono, ekia aaza okuseesra amaemba mu olwanyi lwae. Emere aaza okuta mu ekiagi, na amakunzo aaza okusamba no omurro ogutazima.” \s1 Yesu abatiisrwe na amanzi kandi no Omwoyo Omweru \r (Mari 1:9–11; Luuk 3:21–22) \p \v 13 Nikuemao, Yesu yaema Galiili agia Yordaani okubatiiswa ni Yowaana. \v 14 Ni Yowaana yageezaania okumugaania na awoola otino, “Ni iwue osugaane ombatiise inze. Kuwa kutie mbwe onyizako mbwe nkubatiise?” \v 15 Yesu yamuirania otino, “Reka kuwe kutio nyingeeno, aeniki paka tutuusie okuagala okwa Katonda mu engira ziona.” Nikuemao Yowaana yaganya amubatiisa.\x - \xo 3:15 \xt Math 6:33; Awaru 9:30–32\x* \v 16 Ni Yesu yamala okubatiiswa otino, yafuma mu amanzi kandi ku enyinga ezio, igulu riaiguka kandi yawona Omwoyo Omweru ogwa Katonda na aika mu embonekano eya iemba-emba nawuno amugwirrako.\x - \xo 3:16 \xt Yowa 1:51\x* \v 17 Kandi omwoyo gwaema ku igulu ogwawoola otino, “Ono no Omuzia wange owa ngonziizie kandi owa nsangaarre nae.”\x - \xo 3:17 \xt Zabu 2:7; Isaa 42:1; Math 12:18; 17:5; 2Pet 1:17–18\x* \c 4 \s1 Yesu ageezaaniwua ne Ekikeeno \r (Mari 1:12–13; Luuk 4:1–13) \p \v 1 Nikuemao, *Omwoyo Omweru ogwa Katonda yaira Yesu mu ekeewa okugia okugeezaniwua ne *Ekikeeno.\x - \xo 4:1 \xt Awaib 4:15\x* \v 2 Yasiwa okuria aa ataria ku amiire amakumi ane, owuire no omuwasu, kandi enzala katio yamurianga.\x - \xo 4:2 \xt Okuf 34:28; Math 6:16–18\x* \v 3 Ekikeeno kiamuuzako kandi kimulaga otino, “No ori Omuzia owa Katonda, laga amawaale gano gagaluke gawe okuria.” \p \v 4 Yesu yakiirania otino, “Kujojrwe mu endagano mbwe: ‘Okuria kwengʼene ngakugera no omuntu awa omulamu, ni na amangʼana goona aga Katonda awoola.’\x † \xo 4:4 \xt Owuiz 8:3\x* ”\x - \xo 4:4 \xt Yowa 4:34\x* \p \v 5 Nikuemao Ekikeeno kiamuira ku omugizi omweru ogwa Yerusaleemu, kimuemerezia asi aliire okukira ku enzizi eya *ekaalu.\fig Ekaalu eyawangao mu amiire aga Yesu|src="LB00250b.tif" size="span" ref="4:5" \fig* \v 6 Kiamulaga mbwe, “No ori Omuzia owa Katonda, guluka ansi, aeniki kujojerwe mu endagano mbwe: ‘Katonda aaza okusikirra *enyankoi waae wakurinde, kandi waaza okukuginga kungulu kugere otaguunya okugulu ku iwaale.’\x † \xo 4:6 \xt Zabu 91:11, 12\x* ” \p \v 7 Yesu yakiirania otino, “Lwona kujojerwe mu endagano mbwe: ‘Otageezaania *Omwami Katonda waao.’\x † \xo 4:7 \xt Owuiz 6:16\x* ” \p \v 8 Nikuemao, Ekikeeno kiaira Yesu ku ekigiri ekiliire ino, kimulaga ewialo ewia owuami wiona ewiri ku ekialo alala no owunyazi owurimo. \v 9 Kialaga Yesu mbwe, “Nyiza okuku-aa wino wiona, no onyifunamiire kandi ompe owunene.” \p \v 10 Yesu yakiirania otino, “Gia ale ni inze *Sataani! Aeniki kujojerwe mu endagano mbwe: ‘Ifunamira kandi o-ee Omwami Katonda waao engʼene owunene, kandi iye engʼene nio osugaane okorre.’\x † \xo 4:10 \xt Owuiz 6:13\x* ” \p \v 11 Nikuemao Ekikeeno kiamureka, kandi enyankoi waaza wamutunzia. \s1 Yesu atanika emirimo egia okulanzia amangʼana amalootu \r (Mari 1:14–15; Luuk 4:14–15) \p \v 12 Olwa Yesu yawurra mbwe Yowaana Omubatiisi aingiziiwue mu owusiwe, yairana Galiili.\x - \xo 4:12 \xt Math 14:3\x* \v 13 Ngakamenya Nazareeti, ni yagia amenya Kapernaumu, omugizi ogwawanga ku ensanyaata eya omwalo, mu ewialo ewia Zebuluuni ni Naftaali.\x - \xo 4:13 \xt Yowa 2:12\x* \v 14 Okukola otio kwatuusia amangʼana aga Katonda yawoola ni kuwitra ku *Omugambi Isaaya mbwe: \v 15 “Ekialo ekia Zebuluuni alala ne ekia Naftaali, ewialo ewiri ku engira ewariire ku enyanza, elonda oluuzi olwa Yordaani, Galiili ekialo ekia awantu awatari *Awayaudi — \v 16 awantu awamenyere mu ekierema wawuine owueru owukaate; ee owueru wufumiire awantu awamenyere mu ekialo ekia ekiiruuzia ekia olumbe kisanikiire.”\x † \xo 4:16 \xt Isaa 9:1, 2\x*\x - \xo 4:16 \xt Luuk 1:79\x* \p \v 17 Okuemera ao, Yesu yatanika okulanzia amangʼana aga Katonda na awoola otino, “Mugaluke mureke amawi, aeniki *Owuami owua ku igulu wuri ampi.”\x - \xo 4:17 \xt Math 3:2; 4:23; 6:10; 10:7\x* \s1 Yesu aetre awalonzi waae awa kuluweri \r (Mari 1:16–20) \p \v 18 Ni Yesu yagenda-gendanga ku ensanyaata eya omwalo ogwa Galiili, yawona awantu wawiri awaawanga awazia awa omuntu omulala, ni watega engoe ziawu mu enyanza, aeniki waawanga awavuwi. Omulala ku iwo yawanga Petro, no owundi yawanga Andereeya. \v 19 Yesu yawaeta na awalaga otino, “Muuze mundonde, ni nyiza okuwagerera okuvuwa awantu ni mundeetako.” \v 20 Waafuma wuangu-wuangu wareka engoe ziawu walonda Yesu. \p \v 21 Yagia emberi wutono, kandi awona Yakoobo ni Yowaana, woona awazia awa omuntu owaetwanga Zebeedi. Awazia wano waawanga mu owuato ni Zebeedi swawu, ni waganzulula engoe ziawu okugia okutega. Yesu yawaeta, \v 22 kandi ao-ao, waareka owuato wuawu ni swawu Zebeedi, wamulonda.\x - \xo 4:22 \xt Math 8:21–22\x* \s1 Yesu alamiizie awalwire wangi \p \v 23 Yesu yagenda-genda mu ekialo ekia Galiili kiona, na agerera mu amasinagoogi gaawu, na alanzia amangʼana amalootu aga *Owuami owua Katonda, kandi na alamia awantu ku amalwire goona.\x - \xo 4:23 \xt Math 9:35\x* \v 24 Amangʼana gaae gailanzia mu ekialo ekia Siiria kiona. Yareeterwa awantu awaalwalanga amalwire agagawukane-gawukaane, awandi awaawurranga owululu owungi, awaawanga ne *ewikeeno, awaagwanga emvuwu alala na awa emiwiri giafwa engʼanzi kandi Yesu yawalamia woona. \v 25 Awantu awangi ino waaema Galiili, ni Dekapooli,\f + \fr 4:25 \ft Eriina \fq Dekapooli \ft mu Olugiriiki rilagana emigizi ikumu.\f* Yerusaleemu, Yudeea alala ne ewitemo ewiri engereka indi eya oluuzi olwa Yordaani, wagia wamulonda. \c 5 \s1 Awasereekwe na awatasereekwe \r (Luuk 6:20–23) \p \v 1 Olwa Yesu yawona omurima ogwa awantu awangi ogwo, yaniina ku ekigiri agia aikala ansi. Awalonzi waae woona waamugiako,\x - \xo 5:1 \xt Math 15:29\x* \v 2 kandi yatanika okuwagerera na awalaga otino, \q1 \v 3 “Awasereekwe na awantu awamanyire mbwe awatakiiye ensereki ezia mu omwoyo, \q2 aeniki *Owuami owua ku igulu wuri owuawu.\x - \xo 5:3 \xt Isaa 57:15; 61:1\x* \q1 \v 4 Awasereekwe na awantu awarra, \q2 aeniki Katonda aaza okuwaoreezia.\x - \xo 5:4 \xt Zabu 126:5–6; Isaa 61:2\x* \q1 \v 5 Awasereekwe na awantu awaolu, \q2 aeniki Katonda aaza okuwa-aa ekialo kiomo yaifuuwa.\x - \xo 5:5 \xt Zabu 37:11; Awaru 4:13\x* \q1 \v 6 Awasereekwe na awantu awari ne enzala no owulwo owua okukola okuagala okwa Katonda, \q2 aeniki waaza okuigusiwua. \q1 \v 7 Awasereekwe na awantu awa amasaasra, \q2 aeniki waaza okusaasrwa.\x - \xo 5:7 \xt Math 18:33; 25:35–46; Yako 2:13\x* \q1 \v 8 Awasereekwe na awantu aweeru mu emioyo giawu, \q2 aeniki waaza okuwona Katonda.\x - \xo 5:8 \xt Zabu 24:3–5; Awaib 12:14\x* \q1 \v 9 Awasereekwe na awantu awareeta empurizanio endootu agati ya awantu, \q2 aeniki waaza okuetwa awaana awa Katonda.\x - \xo 5:9 \xt Awaru 14:19; 8:14\x* \q1 \v 10 Awasereekwe na awantu awakorrwa uwiiwi ku okukola ewintu ewia Katonda aagala, \q2 aeniki Owuami owua ku igulu no owuawu.\x - \xo 5:10 \xt Math 25:34; 1Pet 3:14\x* \p \v 11 “Musereekwe inywe na awantu wawanyega, ni wawakorra uwiiwi, kandi ni wawawoolako ewintu ewiwiiwi wiona ku olugonzi olwa mungonziizie nalwo.\x - \xo 5:11 \xt Luuk 6:22; 1Pet 4:14\x* \v 12 Musangaale kandi muomererwe, aeniki omugawo ogwa muwikiirwe ku igulu guri omukaate. Mu engira efwanani, waakorra uwiiwi *awagambi awaawaao, inywe ni mukiari.\x - \xo 5:12 \xt 2Amiir 36:16; Luuk 11:47–51; 13:34; Awat 7:52; 1Thes 2:14–16; Yako 5:10\x* \s1 Omuunyu no owueru \r (Mari 9:50; 4:21; Luuk 14:34–35; 8:16) \p \v 13 “Mu ekialo kino, inywe muri kiomo omuunyu mu okuria. No omuunyu ni guteesiizie enzaziima yagwo, gwona gukairana gwawa omulungi kandi? Yaaya, omuunyu ogumiire okuteesia enzaziima, guwula ne emirimo. Ekisigaale mala no okufukwa enze, awantu wagutaze-taze na amagulu.\x - \xo 5:13 \xt Okuf 30:35; Awal 2:13; Emba 18:19; 2Awaam 2:20; Ezra 6:9; Ezek 43:24; Mari 9:50\x* \p \v 14 “Mu ekialo kino, inywe muri kiomo owueru owumurika mu ekierema. Omugizi oguri ku ekigiri ngaguesa okuiwisa, yaaya.\x - \xo 5:14 \xt Yowa 8:12; 9:5\x* \v 15 Lwona awantu ngawaesa okuambia ekimuri kandi wakifunikira ne ekidida. Ni aa okukola otio, wakita aa ekiesa okumurikra awantu awari mu enyumba woona.\x - \xo 5:15 \xt Mari 4:21\x* \v 16 Mu engira endala eyo, owueru owua mugenda-gendamo wusugaane wuwonekanre awantu woona, ni wawona enkola ziinyu endootu kugere watondowole Soinyu ori ku igulu.\x - \xo 5:16 \xt Efee 5:8–9; Filiip 2:15; 1Pet 2:12\x* \s1 Yesu aazre okutuusia ensikirra eya Muusa na amangʼana aga awagambi \p \v 17 “Mutaingirizia mbwe nyizre okuona amangʼana aga Muusa yajoja nakuwa amangʼana aga Awagambi. Ni nyizre okugatuusia.\x - \xo 5:17 \xt Math 22:37–40; Awaru 3:31; 7:4–6; Efee 2:13–16; Awaib 10:9\x* \v 18 Mbalaga kuwuene mbwe nawuno ekialo ni igulu witeeke, ewulao-uwula enyukuta namba itone eriiza okutoolwao ku amangʼana aga Muusa yajoja, nawuno wiona wituuke kuwuene.\x - \xo 5:18 \xt Zabu 119:89; Isaa 40:8; Math 24:35; Luuk 16:17\x* \v 19 Omuntu-umuntu otambuka namba *ensikirra entono okukira ziona kandi agerera awandi okukola owufwanani, iye aaza okuwa omutono okukira woona mu Owuami owua ku igulu. No omuntu okola ewia ensikirra eagala kandi agerera awandi ensikirra, iye aaza okuwa omunene mu Owuami owua ku igulu. \v 20 Ee, mbalaga mbwe owuigolovu wuinyu ni wutakirre owua *Awafarisaayo na *awagerezi awa endagirra, ni kuwuene mbwe ngamuri-ingira mu Owuami owua ku igulu.\x - \xo 5:20 \xt Math 18:3; 23:23–28; Yowa 3:5\x* \s1 Yesu aganiizie owuisi no okuwa no okusu \p \v 21 “Mwamiire okuwurra aga waaguukwa wiifu waalagwa kale mbwe, ‘Otaita omuntu,\x † \xo 5:21 \xt Okuf 20:13\x* kandi omuntu-umuntu oitre owundi aaza okukengerwa ekiina ekia olumbe.’\x - \xo 5:21 \xt Awal 24:17\x* \v 22 Ni inze mbalaga mbwe omuntu-umuntu oweere no okusu no omwina waae aaza okukengerwa ekiina ekia olumbe. Kandi omuntu-umuntu onyegere omwina waae na amulaga mbwe, ‘Iwue owula ne emirimo!’ aaza okukengerwa ekiina no *oluwuga olwa awagaaka. No omuntu onyegere omwina waae na amulaga mbwe, ‘Iwue omumaya ono!’ iye asugre no okuirwa mu omurro.\x - \xo 5:22 \xt 1Yow 3:15; Math 18:9; Yako 3:6\x* \p \v 23 “Kutio no ogiire okufumia omusango gwao ku *isiga eria omusango, ni no okiari oingirizie mbwe ario omwina waao ori ni ingʼana ni iwue, \v 24 reka-ureka omusango gwao ao, osooke ogie olonge empurizanio nae. No omiire okukola otio, katio irana ofumizie Katonda omusango gwao.\x - \xo 5:24 \xt Math 6:14–15\x* \p \v 25 “Mala amangʼana wuangu-wuangu no omuzigu waao oagala okukuira mu ekiina. Kola otio no okiari nae ku engira aeniki, wusa-wusa, aaza yakuira emberi wa omukengi owa ewiina, akute mu amakono aga omusikare, kandi oingiziwue mu owusiwe. \v 26 Nkulaga kuwuene mbwe ngooza okufuma mu owusiwe, nawuno o-oloole omusango ogwo gwona, aa namba eela neeza okusigala.\x - \xo 5:26 \xt Math 18:34\x* \s1 Owusondo wuganiziiwue \p \v 27 “Mwamiire okuwurra mbwe kwawoolwa mbwe, ‘Otasooda omukazi nakuwa omusaaza owa owundi.’\x † \xo 5:27 \xt Okuf 20:14\x* \v 28 Ni inze mbalaga mbwe omuntu-umuntu owariire omuntu owekikazi kandi yamuagala mu omwoyo gwae, iye amiire okukola owusondo.\x - \xo 5:28 \xt Emfu 6:25; 2Pet 2:14\x* \v 29 Ne eriiso riao rigera no oingira mu owuoni, ritooleo oririgize ale. Kulootu okuteesia ekiimo ekilala ekia omuwiri gwao okukira omuwiri gwao gwona okurigizwa mu omurro. \v 30 Kandi no okukono kwao okusaaza kugera no oingira mu owuoni, kukenge kuemeo okurigize ale. Kulootu ku iwue okuteesia ekiimo ekilala ekia omuwiri gwao okukira omuwiri gwao gwona okurigizwa mu omurro.\x - \xo 5:30 \xt Mari 9:43–47\x* \s1 Okurumusia omukazi kuganiziiwue \r (Mari 10:11–12; Luuk 16:18) \p \v 31 “Kwawoolwa mbwe, ‘Omuntu-umuntu osomoosie omukazi waae paka amu-ee itu eria okurekana.’\x † \xo 5:31 \xt Owuiz 24:1\x*\x - \xo 5:31 \xt Math 19:7\x* \v 32 Ni inze mbalaga mbwe omuntu-umuntu osomoosie-usomosia mukaae, ku ingʼana-ungʼana erigawuuke no owusoodani, agera omukazi oyo na awa omusoodani. Omuntu-umuntu okwere omukazi orekere iwuae oyo, yoona awa omusoodani.\x - \xo 5:32 \xt Math 19:9; 1Kori 7:10–11\x* \s1 Okuifuuwa kuganiziiwue \p \v 33 “Lwona, mwamiire okuwurra mbwe waaguukwa wiifu waalagwa kale otino, ‘Otareka okutuusia okuifuuwa kwao kandi kola ewintu wiona ewia oifuwiire Katonda.’\x - \xo 5:33 \xt Awal 19:12; Owuiz 23:21\x* \v 34 Ni inze mbalaga mbwe otaaza waifuuwa yaaya ne eriina eria igulu, aeniki nirio entewe eya owuami eya Katonda; \v 35 nakuwa ne eriina eria ekialo, aeniki nikio ekisigikro ekia amagulu gaae; namba ne eriina eria Yerusaleemu, aeniki nigwo omugizi ogwa Omwami Omunene.\x - \xo 5:35 \xt Isaa 66:1; Awat 7:49\x*\x - \xo 5:35 \xt Zabu 48:2; 76:2\x* \v 36 Kandi otaaza waifuuwa no oeta omutwe gwao, aeniki iwue owula na amaani aga okugalusia oluvwiri lwao luwe olweru namba olumwamu, yaaya. \v 37 Iwue no owoorre mbwe, ‘Ee,’ reka riwe-uwa ‘Ee’ otio. Ni no owoorre mbwe, ‘Yaaya,’ reka riwe-uwa ‘Yaaya’ otio. No oteereo agandi agakirre ao, ago gaema ku omwoni *Ekikeeno.\x - \xo 5:37 \xt Math 23:16–22; Yako 5:12\x*\x - \xo 5:37 \xt Yako 5:12; Math 6:13; Yowa 17:15\x* \s1 Okuoloola owuoni ku owuoni kuganiziiwue \r (Luuk 6:27–36) \p \v 38 “Mwamiire okuwurra mbwe kwawoolwa mbwe, ‘Eriiso ku eriiso kandi eriino ku eriino.’\x † \xo 5:38 \xt Okuf 21:24; Awal 24:20; Owuiz 19:21\x* \v 39 Kukawa kutio, inze mbalaga mbwe otaaza walwania omuntu omuwiiwi, yaaya. Na akukubre oluyu oluwega olulala, mugalusizie oluwega lundi lwona akube.\x - \xo 5:39 \xt Luuk 6:29; Awaru 12:17, 19; 1Pet 3:9\x* \v 40 Kandi no omuntu agala okukuingirra kugere atoole esaati yaao, mu-ee ni ikooti riona.\x - \xo 5:40 \xt 1Kori 6:7; Awaib 10:34\x* \v 41 No omuntu akunigirizia mbwe omugingre omusigo ku emaeli endala, nganya ogie nae emaeli iwiri. \v 42 No omuntu akusawire ekintu, mu-ee kandi otamuima okuemeko amakono amasa. \s1 Gonzia awiiko na awazigu owufwanani \p \v 43 “Mwamiire okuwurra mbwe kwawoolwa mbwe, ‘Gonzia awiiko waao,\x † \xo 5:43 \xt Awal 19:18\x* ni rega awazigu waao.’\x - \xo 5:43 \xt Owuiz 7:1–2; 2Sam 22:38–43; Zabu 139:21–22\x* \v 44 Ni inze mbalaga otino: Mugonzie awazigu wiinyu kandi musawire awawaingizia mu emidambo.\x - \xo 5:44 \xt Luuk 6:27–28; Awaru 12:20; 1Pet 2:20–23\x* \v 45 Okwo kuuza okugera muwe awaana awa Soinyu ori ku igulu. Iye agera ne eriuwa riae rifumira awawi na awalootu, kandi atuma emvula yaae ekubre awigolovu na awantu awatari awigolovu owufwanani.\x - \xo 5:45 \xt Efee 5:1\x* \v 46 Iwue no ogonziizie mala awakugonziizie wengʼene, ao otio ekia okaserekrwa niki? Namba awasolozi\f + \fr 5:46 \ft *Awayaudi waawanga ni watoorre awasolozi awa *omusolo ki awooni awawiiwi ino, aeniki kukawa mbwe waawanga Awayaudi, waakola alala na Awaruumi. Iwo waatoolanga omusolo ku awiina waawu na amaani, kandi enyinga enyingi waatoolanga amangi okukira kiomo kuagalananga.\f* awa *omusolo woona wakola watio? \v 47 Kandi iwue no okeezia mala awiiko waao wengʼene, ao ekia okola ekia awandi watakola niki? Namba awatamanyire Katonda woona wakola watio. \v 48 Kutio muwe awatuufu awawulako embala, ki Soinyu owa ku igulu.”\x - \xo 5:48 \xt Awal 19:2; Luuk 6:36; 1Pet 1:16\x* \c 6 \s1 Owu-aani ku awataka \p \v 1 Yesu yagia emberi na alaga omurima ogwo otino, “Muwarre geeza muwone mbwe ngamukola enkola ezilagana owuigolovu wuinyu mala emberi wa awantu, ni muagala mbwe wawawone. Ni mukorre mutio, muwula no omugawo oguema ku Soinyu ori ku igulu.\x - \xo 6:1 \xt Math 23:5\x* \p \v 2 “Kutio no oesana ekintu ku omutaka, otaaza walanzia no olwiga awantu wawurre, kiomo awantu awaisemerezia wakola mu amasinagoogi ni mu engira, kugere awantu wawa-ee owuti. Mbalaga kuwuene mbwe iwo wamiire okutuukra omugawo gwawu gwona. \v 3 Ni iwue no oesana ekintu ku omutaka, otareka okukono kwao okumosi kwamanya ekia okukono okusaaza kuesana. \v 4 Kutio okuesana kwao kuuza okuwa owuiwisi kandi Soinyu owona ewikolwa owuiwisi aaza okuku-aa omugawo. \s1 Yesu agereere ku okusawa Katonda \r (Luuk 11:1–13) \p \v 5 “Ne enyinga ezia osawa, otaaza wakola ekia awantu awaisemerezia wakola. Iwo wagonziizie okusawa ni waidengʼere mu amasinagoogi ni mu amasangangira agari mu emigizi kugere wawonwe na awantu awawita. Mbalaga kuwuene mbwe iwo wamiire okutuukra omugawo gwawu gwona, aa kiwulao ekiwasigariire.\x - \xo 6:5 \xt Luuk 18:10–14\x* \v 6 Ni iwue no oagala okusawa Katonda, ingira mu akayumba kaao aka munsi, oigale ekiriango nikwo osawe Swao otawonwa na amiiso. \v 7 Kandi mu okusawa kwao, otaaza waawaao no owoola-woola amangʼana amangi agatawurikana kiomo awantu awatamanyire Katonda. Iwo waingirizia mbwe waaza okuwurrwa aeniki wawoola amangʼana amangi, ni wasawa. \v 8 Mutaaza mwawa ki iwo, aeniki inywe Soinyu amanyire ewia muagala namba ni mukiari okumusawa.\x - \xo 6:8 \xt Math 6:32\x* \p \v 9 “Ni ntino musugaane musawe Katonda: \q1 “ ‘Soifu ori ku igulu, eriina riao rieewue owuti,\x - \xo 6:9 \xt Yere 3:19; Mala 2:10; 1Pet 1:17\x* \q1 \v 10 owuami wuao wuuze, \q1 okuagala kwao kuikole ku ekialo, kiomo kuikola ku igulu.\x - \xo 6:10 \xt Math 7:21; 12:50; 21:31–32; 26:39, 42; Yowa 6:38\x* \q1 \v 11 Otu-ee reero okuria kwifu okwa owuire ki owuire.\x - \xo 6:11 \xt Math 6:24–34\x* \q1 \v 12 Oturekere amawi giifu, \q1 kiomo twona turekera awatukorra uwiiwi. \q1 \v 13 Otareka tuingire mu okugeezaniwua, \q1 ni otununule mu amakono aga Omuwi. \q1 Aeniki, owuami na amaani no owunene no owuao amiire goona. *Amin.’\f + \fr 6:13 \ft Amatu amakulu gawula ne ekika ekia 13b kino.\f*\x - \xo 6:13 \xt Math 26:41; Mari 14:38; Luuk 11:4; 22:40, 46; Yowa 17:15; 1Timo 6:9; 2Timo 4:18\x* \m \v 14 Aeniki ni murekeere awandi amawi gaawu, Soinyu ori ku igulu yoona aaza okuwarekera amawi giinyu.\x - \xo 6:14 \xt Efee 4:32\x* \v 15 Ni, ni mutarekeere awandi amawi gaawu, Soinyu yoona ngaaza okuwarekera amawi giinyu.\x - \xo 6:15 \xt Math 5:24; Mari 11:25; Luuk 6:37\x*\x - \xo 6:15 \xt Math 18:35\x* \s1 Engerera ku okusiwa okuria \p \v 16 “Enyinga ezia musiwa aa mutaria, mutaaza mwawonekana awawula no owusangaavu kiomo awantu awaisemerezia wakola. Iwo wakunyaazia ewieni ni wagala mbwe awantu wamanye mbwe wari mu *okusiwa. Mbalaga kuwuene mbwe awantu awo wamiire okutuukra omugawo gwawu gwona, aa kiwulao ekiwasigariire. \v 17 Ni inywe enyinga ezia musiwre okuria aa mutaria, muiwake amavuta ku omutwe kandi muozie ewieni wiinyu,\x - \xo 6:17 \xt Isaa 58:5; Math 17:20–21; Luuk 2:37; 18:12; Awat 13:2–3; 14:23\x* \v 18 kutaaza kwamanyikra awantu mbwe muri mu okusiwa, ni Soinyu engʼene, owona ewitawonwa na awantu, awe mbwe nio omanyire. Ni mukorre mutio, Soinyu owona ewintu ewikolwa owuiwisi aaza okuwa-aa omugawo. \s1 Owuwiiko owuri ku igulu \r (Luuk 12:33–34; 11:34–36; 16:13) \p \v 19 “Mutata owuwiiko wuinyu ku ekialo aa wionwa ne emungu ne ekuuti, kandi aa awiiwi waesa okuingirao wawaiwira.\x - \xo 6:19 \xt Yako 5:2–3\x* \v 20 Ni inywe mute owuwiiko wuinyu ku igulu, aa ngawiesa okuonwa ne emungu ne ekuuti, kandi aa awiiwi ngawaesa okuingirao na amaani, wawasakula.\x - \xo 6:20 \xt Math 19:21; Luuk 12:33; 1Timo 6:19\x* \v 21 Ni kutio aeniki, aa owuwiiko wuao wuri nio aa omwoyo gwao guuza okuweera. \p \v 22 “Eriiso nirio ekimuri ekia omuwiri, aa na amiiso gaao gari amalootu\f + \fr 6:22 \ft Okuwa na \fq amiiso amalootu \ft mu Olugiriiki kufwanana no okuwa ne \fq enda enzeru \ft mu Olusuba.\f* omuwiri gwao gwona guuza okuizula du no owueru. \v 23 Ni na amiiso gaao mawiiwi\f + \fr 6:23 \ft Okuwa na \fq amiiso amawiiwi \ft mu Olugiriiki kufwanana no okuwa ne \fq enda endulu \ft mu Olusuba.\f* omuwiri gwao gwona guuza okuizula du ne ekierema. Kutio ni kuri mbwe owueru owukurimo wuri ekierema ekisa, ao otio ekierema ekio kimwamu ti-ti ti! \p \v 24 “Awulao oesa okukorra awaami wawiri geeza, woona. Aaza okugonzia omulala, no owundi arege; namba ate omwoyo gwae ku omulala, no owundi atoole owutono. Ngamuesa okukorra Katonda, kandi mwakorra amasendi, yawa. \s1 Mutawa no okuinyaasia mu emioyo giinyu \r (Luuk 12:22–31) \p \v 25 “Kutio mbalaga mbwe emioyo giinyu gitainyaasizia owulamu wuinyu, ku ekia muuza okuria, namba ewia muuza okunywa, nakuwa ku emiwiri giinyu, ku ewia muuza okuiwoya. Kane owulamu ngawukirre okuria-ukuria, kandi omuwiri ngagukirre enguwo-unguwo?\x - \xo 6:25 \xt Filiip 4:6\x* \v 26 Muwarreko enyonyi; ngazikomera, ngazigesa lwona ngaziwiika ewiokuria mu ewiagi. Ni kukawa kutio, Soinyu ori ku igulu aziriisia. Mureke mbawuuzieko: Katonda ngawatoorre owuzito okukira enyonyi?\x - \xo 6:26 \xt Math 10:29–31\x* \v 27 Arioko ku inywe, omuntu oesa okusonga namba enyinga endala engʼene mu owulamu wuae, ku okuinyaasia kwae mu omwoyo? \p \v 28 “Kusi ekigera no omwoyo gwao guinyaasizia mala enguwo-unguwo niki? Ingiriziako kiomo isuwi rikoma eriene mu isaka. Ngarikola emirimo, lwona ngarinawa. \v 29 Ni kukawa kutio, mbalaga kuwuene mbwe namba Sulumaani, mu owunyazi wuae wuona, ngakaingiziako geeza okukira isuwi rino.\x - \xo 6:29 \xt 1Awaam 10:1–25\x* \v 30 Ni kuri mbwe nintio Katonda aingizia isuwi erikoma eriene mu isaka, eriwaao reero, ni enkio ritoolwa riarigizwa mu omurro, ngaaza okuwaingizia geeza owukirre? Oo inywe awantu awawula no okuganya wano!\x - \xo 6:30 \xt Math 14:31\x* \p \v 31 “Kutio mutaaza mwawa no okuinyaasia mu emioyo giinyu, ni muiwuuzia mbwe, ‘Tunaariaki?’ nakuwa mbwe, ‘Tunaanywaki?’ namba mbwe, ‘Tunaingiziaki?’ \v 32 Aeniki awantu awatamanyire Katonda niwo awarumukra ewintu ewifwana ewio. Inywe Soinyu amanyire mbwe muwiagala.\x - \xo 6:32 \xt Math 6:8\x* \v 33 Ni musooke muagale *Owuami owua Katonda, no owuigolovu wuawuo wuona, nikwo muuza okusongwa ewintu wino wiona.\x - \xo 6:33 \xt 1Awaam 3:11–14; Zabu 37:4\x* \v 34 Kutio mutaaza mwainyaasizia owuire owua enkio, aeniki enkio wuuza okui-inyaasizia owuene. Owuire ki owuire wuri ne emidambo egiwusugre.\x - \xo 6:34 \xt Okuf 16:4, 19–20\x* \c 7 \s1 Okukengera awandi ekiina kuganiziiwue \r (Luuk 6:37–42) \p \v 1 “Otakengera owundi ekiina, kugere iwue oona otakengerwa ekiina.\x - \xo 7:1 \xt Awaru 14:4, 13; 1Kori 4:5; Yako 4:11–12\x* \v 2 Aeniki mala kiomo okengera awandi ekiina, oona ooza okukengerwa ekiina, Kandi omurengo ogwa orenga nagwo nigwo oona ooza okurengerwamo.\x - \xo 7:2 \xt Mari 4:24; Awaru 2:1; 14:10–12\x* \p \v 3 “Iwue niki ekigera no owarra akaatu akatono akari mu eriiso eria omwina waao, no oguntu ogunene oguri mu eriiso riao omwene, ngagukunyaasia? \v 4 Oesa otie okulaga omuda waao mbwe, ‘Reka nkutoorreo akaatu akatono akari mu eriiso riao rino,’ no oguntu ogunene guri mu eriiso riao? \v 5 Iwue omuntu oisemerezia ono, sooka otooleo oguntu ogunene mu eriiso riao, nikwo owone geeza kandi oese okutoolao akaatu akatono mu eriiso ria omwina waao. \p \v 6 “Mutaaza mwa-aa embwa ewintu ewitengeekrwe Katonda, lwona mutarigizra enguruwe amawaale aga iguzi eria kungulu, aeniki ziiza ziagataza-taza, nikuemao ziwagalukre ziwatandule owutono-tono. \s1 Sawa, aagala kandi kongʼoota ekiriango \r (Luuk 11:9–13) \p \v 7 “Sawa, no ooza okueewua; aagala, kugere otuukre; kongʼoota ekiriango, ni ooza okuigurrwao.\x - \xo 7:7 \xt Yere 29:13–14; Math 18:19; 21:22; Yowa 15:16; Yako 1:5\x* \v 8 Aeniki omuntu ki omuntu osawire aeewua; oagala atuukra; kandi okukongʼoota, aaza okuigurrwao ekiriango. \p \v 9 “Naanu ku inywe oesa oku-aa omuzia waae iwaale, na amusawire omukaati? \v 10 Namba oesa ya-aa omuzia waae enzoka, na amusawire emvwa? \v 11 Ni kuri mbwe kukawa mbwe muri awooni, ni mumanyire oku-aa awaana wiinyu empanwa endootu, katio Soinyu ori ku igulu iye aaza oku-aa awantu awamusawa, empanwa endootu eziagana zitie!\x - \xo 7:11 \xt Yako 1:17\x* \v 12 Kandi korra awandi ewia okaagala mbwe woona wakukorre, aeniki eno nio entuuko eya amangʼana aga Muusa yajoja na amangʼana aga *Awagambi.\x - \xo 7:12 \xt Awaru 13:8–10; Gala 5:14\x* \s1 Ekikulo ekinyigu ne ekiiyaagu \r (Luuk 13:24) \p \v 13 “Ingirra ekikulo ekinyigu. Ekikulo ekiiyaagu ne engira enyiiyaagu ne eziira awantu mu olumbe, kandi awantu awangi wazi-ingirra. \v 14 Ne ekikulo ekinyigu ne engira enyigu nizio eziira awantu mu owulamu, kandi awatono niwo awazituukra wazilonda.\x - \xo 7:14 \xt Luuk 13:24\x* \s1 Omuti gumanywa ne ensaafu ziagwo \r (Luuk 6:43–45) \p \v 15 “Muwe amankaga ku awagambi awa owuweeyi, awaaza okuwaazako ni waingiizie enguwo ezia owuvwiri owua amagondi, ni munsi wari mala ensisi eziita.\x - \xo 7:15 \xt Owuiz 13:1–3; Yere 14:13–15; Math 24:11, 24; Awat 20:29; 2Kori 11:13–15; 2Pet 2:1; 1Yow 4:1\x* \v 16 Muuza okuwamanya ne enkola ziawu. Kusi awantu waesa okunoga emizabiibu okuema ku emiti agia amawua, namba emikuyu okuema ku eminyenya? \v 17 Mu engira efwanani, omuti omulootu nigwo oguamia ensaafu endootu, no omuti omuwiiwi guamia ensaafu embiiwi.\x - \xo 7:17 \xt Gala 5:19–23\x* \v 18 Omuti omulootu ngaguesa okuamia ensaafu embiiwi, kandi omuti omuwiiwi ngaguesa okuamia ensaafu endootu.\x - \xo 7:18 \xt Math 12:33\x* \v 19 Omuti-umuti oguta-amia ensaafu endootu, guuza okutemwao kandi gurigizwe mu omurro.\x - \xo 7:19 \xt Math 3:10; Luuk 3:9; Yowa 15:2, 6\x* \v 20 Nintio muuza okuwamanya ni muwona ensaafu ziawu. \p \v 21 “Ngʼana awantu woona awanyeta mbwe, ‘Omwami, Omwami,’ waaza okuingira mu *Owuami owua ku igulu yaaya, ni mala awakola okuagala okwa Soifu ori ku igulu wengʼene.\x - \xo 7:21 \xt Math 21:28–31; 25:11; Awaru 2:13; Yako 1:22–25; 2:14–26\x* \v 22 Awantu awangi warindaga owuire owua Katonda arikengra awantu ekiina mbwe, ‘Omwami, Omwami, kane ngatwafumia owugambi ne eriina riao? Ngatwafumia *ewikeeno ku eriina riao, kandi tukola amankono amangi ku eriina riao?’ \v 23 Ni inze ndiriwalaga owuyanga otino, ‘Ngʼanyakawamanya namba wutono. Mugie ale ni inze, inywe awooni wano!’\x - \xo 7:23 \xt Math 25:12; 2Timo 2:19\x* \s1 Omuomboki omumaya no omuomboki omuganga \r (Luuk 6:47–49) \p \v 24 “Kutio omuntu-umuntu owurra amangʼana gano kandi yakola nago, iye afwanana no omuomboki omuganga owaomboka enyumba yaae ku olutare. \v 25 Emvula yaaza, emigera giika, kandi emiyaga giwuuta enyumba eyo. Kukawa kutio, enyumba ngekagwa ansi, aeniki yawanga no owulusa owukalangufu owua-aawua ku olutare. \v 26 No omuntu-umuntu owurra amangʼana gange gano, ni yareka okukola nago, iye afwanana no omuomboki omumaya owaomboka enyumba yaae ku omusenye. \v 27 Emvula yaaza, emigera giika, kandi emiyaga giwuuta enyumba eyo. Nikuemao, enyumba yagemuka egwa ansi boo!” \s1 Yesu yagereranga ki omuntu ori na amaani \r (Mari 1:22; Luuk 4:32) \p \v 28 Olwa Yesu yamala okuwoola amangʼana gano, omurima omukaate ogwa awantu waaluguula engerera yaae ino, \v 29 aeniki yagereranga geeza kandi na amaani, ni ngʼani ki *awagerezi awa endagirra.\x - \xo 7:29 \xt Mari 1:22\x* \c 8 \s1 Yesu alamiizie omuntu owa owugenge \r (Mari 1:40–45; Luuk 5:12–16) \p \v 1 Olwa Yesu yaika ansi na aema ku ekigiri, omurima omukaate ogwa awantu gwamulonda. \v 2 Omuntu owa owugenge yaaza akuba amasigamo ansi emberi waae kandi amulaga otino, “Omwami, nkusawa mbwe no oganyire, oesa okunyeruyia mbe omweru.\f + \fr 8:2 \ft *Awayaudi waatoola awantu ki awa owugenge ki awamwamre. Kutio ngawakaesanga okuizoga na awandi, lwona ngawakaganyirwa okuingira mu *esinagoogi namba mu *ekaalu okusawa Katonda na awandi.\f*” \v 3 Yesu yagolola okukono kwae amuamba, nikuemao amulaga otino, “Ee, nganyire. Wa omulamu!” Ao-ao omuntu oyo yalamiwua mu owugenge wuae. \v 4 Nikuemao Yesu yamulaga otino, “Otaaza walaga omuntu ekia nkukoriire kino, ni gia oilagane ku *omuozia kandi ofumie omusango ogwa Muusa yasikirra awantu awalamre ku owugenge, kiwe ekilago ku awantu woona mbwe olamre.”\x - \xo 8:4 \xt Awal 14:2–32; Mari 5:43; Luuk 17:14\x* \s1 Okuganya okwa omukangasi owa awa-iiye owa Awaruumi \r (Luuk 7:1–10) \p \v 5 Olwa Yesu yaingira-uingira ku omugizi ogwa Kapernaumu otino, omukangasi owa awa-iiye owa Awaruumi, yamugiako okumusawa owuitunzi. \v 6 Yamulaga otino, “Omwami, *omukurumu wange ari ansi omuwiri gwae gufwire engʼanzi, kandi awurra owululu owuluguulwa.” \p \v 7 Yesu yamulaga otino, “Nyiza okugia mulamie.” \p \v 8 Omukangasi owa awa-iiye owa Awaruumi oyo, yamuirania otino, “Omwami, ngʼansugre iwue okuingira mu enyumba yange. Ni woola-uwoola ingʼana, kandi omukurumu wange aaza okulama. \v 9 Inze omwene ndi omuntu ori ansi eya awandi, ni noona ndi na awa-iiye awakola ansi yange. Ni ndagre omulala mbwe, ‘Gia,’ agia kandi owundi mbwe ‘Iza ano,’ aaza-uuza. Ndaga omukurumu wange mbwe, ‘Kola kino,’ kandi yakikola.” \p \v 10 Olwa Yesu yawurra amangʼana ago, yawa no okuluguula ino, kandi yalaga awaamulondanga mbwe, “Mbalaga kuwuene mbwe namba mu ekialo ekia Israeli ano, okuemera ri nkiari okutuukrako omuntu namba omulala, ori no okuganya okunene kutino. \v 11 Mbalaga mbwe awantu awangi wariema ewufumanyanga ne ewugwanyanga, kandi waritoola iwaga riawu mu omugomo ogwa Abraamu, Isaaka ni Yakoobo, mu *Owuami owua ku igulu.\x - \xo 8:11 \xt Zabu 107:3; Isaa 49:12; Luuk 13:29\x* \v 12 Ni awakaweere aweene owuami, iwo waririgizwa enze, mu ekierema ansi aa awantu warirra kandi warisienenia amiino.”\x - \xo 8:12 \xt Math 13:42, 50; 22:13; 24:51; 25:30; Luuk 13:28\x* \p \v 13 Nikuemao Yesu yalaga omukangasi owa awa-iiye owa Awaruumi oyo otino, “Fuma ogie! Kugia okuikola mala kiomo oganyire otio.” Kandi omukurumu waae oyo, yalama mala enyinga ezio.\x - \xo 8:13 \xt Math 9:22, 29; 15:28; Luuk 7:50\x* \s1 Yesu alamiizie awantu awangi \r (Mari 1:29–34; Luuk 4:38–41) \p \v 14 Olwa Yesu yagia aingira omwa Petro, yawona maaziala Petro na agona ku ekitanda no omuwiri guri omuyu le, alwala. \v 15 Yesu yamuamba okukono kandi ao-ao owulwire wuamuwuako chwe. Yaema atanika okuwa-aa okuria.\f + \fr 8:15 \ft Enkola eya Awayaudi ngelowera maaziala okuwa owuyanga omwa omukwe waae.\f* \p \v 16 Olwa kwatuuka igulo, awantu awangi awaawanga ne *ewikeeno waareetwa ku Yesu. Yesu yawafumiamo ewikeeno mala ni ingʼana ilala, kandi yalamia awalwire woona. \v 17 Ewio wiaikola okutuusia amangʼana aga *Omugambi Isaaya yawoola mbwe gaazanga okuikola: “Yatoolao amatekere giifu kandi yaginga amalwire giifu goona.”\x † \xo 8:17 \xt Isaa 53:4\x* \s1 Ekia paka okole no oagala okulonda Yesu \r (Luuk 9:57–62) \p \v 18 Olwa Yesu yawona omurima ogwawanga ni gumuisunguuzie, yasikirra mbwe wa-ambuke wagie engereka indi eya omwalo ogwa Galiili. \v 19 Nikuemao, omulala ku *awagerezi awa endagirra yamuuzako amulaga otino, “Omugerezi, nyiza okukulonda asi-uasi aa ogia.” \p \v 20 Yesu yamuirania otino, “Endenya ziri na amiina ziago, kandi enyonyi ziri ne entalala. No *Omuzia owa Omuntu, iye awula ni aa yakaingizia omutwe.”\x - \xo 8:20 \xt 2Kori 8:9\x* \p \v 21 Omulonzi wundi yamulaga otino, “Omwami, owusookere reka nsooke ngie nyawire soifu.” \p \v 22 Ni Yesu yamulaga mbwe, “Ndonde, oreke awafu\f + \fr 8:22 \ft Owungi watoola awafu ki awantu awataganyire ku Yesu kandi awatamulonda. Iwo niwo awasugaane waawire awiina waawu awataganyire lwona awatalonda Yesu.\f* waawire awafu awiina waawu.”\x - \xo 8:22 \xt Math 4:20, 22; 9:9; 19:21; Luuk 5:11; Yowa 1:43; 21:19–22\x* \s1 Yesu aorezia omuyaga na amasiira \r (Mari 4:35–41; Luuk 8:22–25) \p \v 23 Nikuemao yaingira mu owuato, kandi awalonzi waae woona waaingira nae. \p \v 24 Kalala, omuyaga omuzito gwatemuka mu enyanza kandi amasiira gaatanika okukuba owuato wukalu. Ne ewio wiaikolanga, Yesu iye yagonanga mu owuato. \v 25 Awalonzi waae waagia wamulamusia ni wawoola watino, “Omwami, tununule, tufwa amanzi!” \p \v 26 Yawairania na awalaga otino, “Inywe awa okuganya okutono wano, mutia kolaki?” Nikuemao yaema kungulu asikirra omuyaga na amasiira, kandi enyanza yagwiriira ekitene mala ku enyinga ezio.\x - \xo 8:26 \xt Zabu 65:7; 89:9; 107:29; Math 14:30–32\x* \p \v 27 Awalonzi waae waawa no okuluguula ino, kandi waaiwuuzia mbwe, “Ono no omuntu ofwana otie? Namba omuyaga na amasiira gamuwurra!” \s1 Yesu alamiizie awantu wawiri awari ne ewikeeno \r (Mari 5:1–20; Luuk 8:26–39) \p \v 28 Olwa yatuuka engereka indi, mu ekitemo ekia Gadaara, awantu wawiri awari ne ewikeeno waafuma agati ya ewiwaga waagaana ni Yesu. Waawanga awalulu, aa yawulangao omuntu owaesanga okulonda engira eyo. \p \v 29 Waaogerera wukalu ni wawoola watino, “Otuagalakooki, iwue Omuzia owa Katonda? Kusi oozre okutuswawuka na amiire aga Katonda yataao gakiari?”\x - \xo 8:29 \xt Mari 3:11; 1Kori 15:24\x* \p \v 30 Kuno kwatuukra ne enguruwe zindi zia-aayanga ampi ao. \v 31 Ewikeeno wiaisasaama Yesu, ni wiwoola witino, “No oagala okutufumia, tuganyire tugie tuingire mu olwizo olwa enguruwe luuria.” \p \v 32 Yesu yawilaga otino, “Mugie!” Kutio wiafuma wigia mu enguruwe, kandi enguruwe ziona mu olwizo olwo, ziagondoka ne ekibuusi zigia zigwa ku oluwanga, ziolomoka mu enyanza mala zifwa ziona. \v 33 Awaayi awa-aayanga enguruwe ezio, waarumuka wagia mu omugizi gwawu, wagia walaga awantu ewiaikola wino wiona, kugia ekiaikorra awantu wawiri awaawanga ne ewikeeno awo. \v 34 Nikuemao awantu awa omugizi ogwo woona waafuma okugia okuwona Yesu. Kandi olwa waamuwona, waamuiyemba mbwe aeme mu ekitemo kiawu ekio. \c 9 \s1 Yesu ari na amaani aga okurekera awantu amawi \r (Mari 2:1–12; Luuk 5:17–26) \p \v 1 Yesu yaingira mu owuato, wawunguka nawuno wagia watuuka ku omugizi gwawu.\f + \fr 9:1 \ft Guno gwawanga omugizi ogwa Kapernaumu.\f* \v 2 Awantu wandi waamureetra omuntu owa omuwiri gwafwa engʼanzi, na agonere ku iseero. Olwa Yesu yawona okuganya okwa waawanga nakwo, yalaga omulwire oyo otino, “Otafwa omwoyo, mwana wange; amawi gaao orekeerwe.”\x - \xo 9:2 \xt Zabu 103:3; Mari 2:5\x* \p \v 3 Ku okuwoola otio, *awagerezi awa endagirra wandi waawoola agati yaawu aweene mbwe, “Omuntu ono, na mpano anyega Katonda!” \p \v 4 Yesu yawanga na amanyire ewintu ewia waaingirizianga wino. Kutio yawalaga otino, “Ekigera ni muganya amaingirizio amawiiwi gano ni gawaingiramo mu omwoyo niki? \v 5 Ekiwuuwu okukola niki katio: okuwoola mbwe, ‘Amawi gaao orekeerwe,’ nakuwa okuwoola mbwe, ‘Ema ogende-gende’? \v 6 Ni kugere mumanye mbwe *Omuzia owa Omuntu ari na amaani aga okurekera awantu amawi ku ekialo kuno…” Nikuemao yalaga omuntu owa omuwiri ogwafwa engʼanzi otino, “Ema otoole iseero riao ogie engo waao.”\x - \xo 9:6 \xt Dani 7:13–14; Yowa 5:36\x* \v 7 Kandi omuntu oyo yaema ataao na agia engo waae. \v 8 Olwa omurima ogwa awantu ogwo gwawona ekiaikola ekio, waawa no owuti ino, kandi waatondowola Katonda owa-aa awantu amaani agaagana na ago. \s1 Yesu yaaza okueta awooni \r (Mari 2:13–17; Luuk 5:27–32) \p \v 9 Yesu yafuma ao kandi olwa yagia emberi wutono, yawona omuntu ku eriina Mathaayo, na aikaale mu enyumba omwa awantu waafumiangamo *omusolo. Yesu yalaga omuntu oyo mbwe, “Ndonde,” kandi ao-ao Mathaayo yaema atanika okumulonda.\x - \xo 9:9 \xt Math 8:21–22\x* \p \v 10 Lunyima ni Yesu yarianga okuria okwa igulo omwa Mathaayo, awasolozi awa omusolo, na ‘awooni’\f + \fr 9:10 \ft *Awafarisaayo waatoolanga awantu awataalondanga *ensikirra kiomo iwo ki awooni.\f* awangi, waaza waria nae alala na awalonzi waae.\x - \xo 9:10 \xt Math 11:19; Luuk 15:1–2; 19:7\x* \v 11 Olwa Awafarisaayo waagia wawona-uwona ekintu ekio, waawuuzia awalonzi awa Yesu watino, “Ekigera no omugerezi wiinyu aria na awasolozi awa omusolo, na ‘awooni’ niki?” \p \v 12 Ku okuwurra ekingʼana ekio, Yesu yawoola otino, “Awiifu kane awalwire, nganiwo awaagala omurezi? Awalamu iwo waagarraki omurezi? \v 13 Ni nyagala mbwe mugie muigerere ekia amangʼana gano galagana: ‘Ngonziizie amasaasra okukira okufumiziwua omusango.’\x † \xo 9:13 \xt Osea 6:6\x* Aeniki ngʼanyakaaza okueta awantu awigolovu, ni nyaazra awooni.”\x - \xo 9:13 \xt Math 12:7\x* \s1 Engerera eya Yesu egawuuke ne eya Awafarisaayo \r (Mari 2:18–22; Luuk 5:33–38) \p \v 14 Nikuemao awalonzi awa Yowaana waaza ku Yesu wamuwuuzia watino, “Kuwa kutie mbwe ifwe alala na Awafarisaayo tusiwa aa tutaria okuria, na awalonzi waao iwo ngawakola watio?” \p \v 15 Yesu yawairania na awoola mbwe, “Awageni awa ngʼina enserezi ogia okukwa aetre, waesa otie okurra ni wari nae? Amiire gaaza aga ngʼina enserezi oyo aaza okutoolwao awaemeko. Nikuemao nikwo warisiwa okuria.\x - \xo 9:15 \xt Math 25:10; Yowa 3:29; Awat 13:2–3; 14:23; Owus 19:7\x* \p \v 16 “Awulao-uwula omuntu onawa ekiraka ekiyia ku enguwo enkiire. Ni na akorre otio, ekiraka ekio kiiza okuema ku enguwo enkiire eyo, mala asi atanduku ao asigale awiiwi okukira kiema yawanga. \v 17 Lwona awantu ngawafuka edivaai empia mu ekimuga ekia edivaai ekilongerwe ni iseero ikulu. Aeniki ni wakorre watio, iseero erio riiza okuowoka, edivaai efugike kandi iseero erio rioneke uwiiwi. Kutio edivaai empia efukwa mu ekimuga ekia edivaai ekilongerwe ni iseero iyia, kandi mu engira eyo edivaai alala ne ekimuga kiayo ngawiiza okuoneka, yaaya.” \s1 Omwala owafwa aziuka, no omukazi omulwire owalama \r (Mari 5:21–43; Luuk 8:40–56) \p \v 18 Ni yagianga emberi no okuwoola otio, omukangasi omulala yamuuzako mala amukubra amasigamo ansi na awoola otino, “Omwami, omwala wange afwire. Ni ganya tugie omuteeko okukono, kandi aaza okuwa omulamu.” \v 19 Yesu yafuma okugia nae, alala na awalonzi waae. \p \v 20 Mu enyinga ezio, omukazi wundi owa enda yaae yawanga ne emiire okuwaao ne esulula ku emiaka ikumi ni iwiri, yaaza nyamugongo ogwa Yesu mala a-amba enguwo yaae.\x - \xo 9:20 \xt Awal 15:25–27; Math 14:36; Luuk 6:19\x* \v 21 Yawanga na amiire okuwoola mu omwoyo gwae omwene mbwe, “Ni mpambre-uamba enguwo yaae, nyiza okulama.” \p \v 22 Yesu yagaluka mala amuwona. Yamulaga otino, “Otafwa omwoyo omwala wange. Okuganya kwao kukulamiizie” Ku enyinga ezio, omukazi oyo yalama.\x - \xo 9:22 \xt Math 8:13; Luuk 7:50\x* \p \v 23 Olwa Yesu yaingira omwa omukangasi oria, yatuukrao awakubi awa ewituutu na awantu awangi ni wakuba erioga eringi. \v 24 Yawalaga otino, “Mufume mugie. Omwala owamurra akiari okufwa yaaya, na agona.” Ni iwo wamusekera, ki otamanyire ekintu ekia awoola.\x - \xo 9:24 \xt Yowa 11:11–13\x* \v 25 Olwa awantu awo waamala okufumiwua enze, Yesu yaingira mu enyumba. Ya-amba okukono okwa omwala oyo, kandi omwala yaema.\x - \xo 9:25 \xt Mari 5:41\x* \v 26 Ekingʼana kino kiailanzia mu ewitemo wiona ewia ekialo ekio. \s1 Yesu alamiizie awawuunu wawiri \r (Mari 10:46–52; Luuk 18:35–43) \p \v 27 Ni Yesu yawita ao na agia, awawuunu wawiri waamulonda enyima ni waogerera watino, “Tuambre amagongi, iwue *Omuzia owa Daudi!” \v 28 Olwa yamala okuingira mu enyumba, awawuunu awo waamuuzako. Nikuemao Yesu yawawuuzia otino, “Mberi muri no okuganya mbwe ndi na amaani aga okuwalamia?” Waamuirania mbwe, “Ee Omwami.” \v 29 Nikuemao ya-amba amiiso gaawu kandi awawoorra otino, “Kuwaikorre owuagani no okuganya okwa muri nakwo.”\x - \xo 9:29 \xt Math 8:13\x* \v 30 Kandi ao-ao waatanika okuwona. Nikuemao Yesu yawagaania wukalu na awalaga otino, “Muwone mbwe awulao-uwula omuntu omanyire ekiikorre kino.”\x - \xo 9:30 \xt Math 20:29–34\x*\x - \xo 9:30 \xt Mari 5:43\x* \v 31 Kukawa kutio, iwo waagia watanika okulanzizia awantu ekintu ekia Yesu yawakorra kino, mu ekitemo ekio kiona.\x - \xo 9:31 \xt Mari 7:36\x* \s1 Yesu alamiizie omuntu omurimba ori ne ewikeeno \p \v 32 Ni waafumanga ni wagia, Omuntu omurimba owawanga ne ekikeeno yairwa ku Yesu. \v 33 Kandi olwa ekikeeno kiafumiwua, omuntu owawanga omurimba oyo yatanika okugamba-gamba. Awantu awangi awawanga ao, waaluguula ni wawoola mbwe, “Kiwulao-uwula ekintu ekifwana kino ekimiire okuikolako mu ekialo ekia Israeli ano, yaaya.” \v 34 Na Awafarisaayo iwo waawoola watino, “Omuntu ono, akola na amaani aga omukangasi awa *ewikeeno okufumia ewikeeno.”\x - \xo 9:34 \xt Math 10:25; 12:24, 27; Yowa 8:48\x* \s1 Ekialo kilawire na awagesi wari awatono \p \v 35 Yesu yagia mu ewitemo ne emigizi giona, na agerera awantu mu amasinagoogi, kandi na alanzizia awantu amangʼana amalootu aga *Owuami owua Katonda, kandi na alamia awantu ku amalwire na amatekere goona.\x - \xo 9:35 \xt Math 4:23\x* \v 36 Olwa yawona omurima ogwa awantu, yawa-ambra amagongi aeniki waanyaasiwuanga kandi ngawakaesanga okuintunzia iwo aweene mala kiomo amagondi agawula no omwayi.\x - \xo 9:36 \xt Emba 27:17; 1Awaam 22:17; 2Amiir 18:16; Ezek 34:5; Zaka 10:2; Mari 8:2\x* \v 37 Nikuemao Yesu yalaga awalonzi waae otino, “Ekialo kilawire, na awagesi wari watono. \v 38 Kutio musawe Omwami omwene ewigeswa atume awemirimo mu emisiri egilawire wagie wagese.” \c 10 \s1 Yesu alowoole awatumwa ikumi ni wawiri \r (Mari 3:13–19; Luuk 6:12–16) \p \v 1 Nikuemao Yesu yaeta awalonzi waae ikumi ni wawiri wamuuzeko. Yawa-aa amaani aga okufumia *ewikeeno kandi aga okulamia amalwire na amatekere goona. \p \v 2 Gano nigo amiina aga *awatumwa ikumi ni wawiri awo: owasooka ni Simioni (owayaluka mbwe Petro) ni wamwawu waae Andereeya; Yakoobo omuzia owa Zebeedi ni wamwawu waae Yowaana;\x - \xo 10:2 \xt Luuk 6:13\x* \v 3 Piliipo ni Batholomeo; Thomaasi ni Mathaayo owawanga omusolozi owa *omusolo; Yakoobo omuzia owa Alfaayo, ni Thadaayo; \v 4 Simioni Omusiani ni Yudaasi Iskarioti owamuguzia.\x - \xo 10:4 \xt Yowa 1:40–44; Awat 1:13\x* \s1 Yesu atumre awalonzi waae ikumi ni wawiri \r (Mari 6:6b–13; Luuk 9:1–6) \p \v 5 Yesu yatuma awantu ikumi ni wawiri wano na awalaga otino, “Mutaaza mwagia ku awantu awatari *Awayaudi namba okuingira mu omugizi ogwa *Awasamaria.\x - \xo 10:5 \xt Luuk 10:33\x* \v 6 Ni mugie ku amagondi agateekere, awari awaana awa Israeli.\x - \xo 10:6 \xt Yere 50:6; Math 15:24; Awat 13:46\x* \v 7 Ni mugia, mulanzizie awantu otino, ‘*Owuami owua ku igulu wuri ampi.’\x - \xo 10:7 \xt Math 4:17\x* \v 8 Mulamie awalwire, muziusie awafu, mueruyie awalwala owulwire owua owugenge kandi mufumie ewikeeno ku awantu. Kiomo mueerwe wusaasa, nintio mwona muezane wusaasa. \v 9 Mutatoola ekintu-ukintu kiomo edhaabu namba efeedha musiwe mu emikanda giinyu mugie nawio, yaaya. \v 10 Lwona mutatoola ensawo eya olugendo, namba enguwo eya okugalusia, namba ewiraato ewia okugalusia, namba ensimbo eya okugenda-gendra; aeniki owemirimo asugre okuoloolwa ku emirimo egia akorre.\x - \xo 10:10 \xt 1Kori 9:14; 1Timo 5:18\x* \p \v 11 “Mu omugizi-umugizi ogwa muingiiremo, muagarizie omuntu oganyire okuwaingizia ori ao, mumenye omwae nawuno mufume ao. \v 12 Ni muingira ku omugizi ogwo, mugu-ee ensereki ziinyu. \v 13 Omugizi ogwo ni guganyire okuwaingizia, muganye owuolu owuwariko wuwe ku omugizi ogwo; ni, ni watawaingiizie, mureke owuolu owuwariko wuwairaneko.\x - \xo 10:13 \xt Luuk 2:14\x* \v 14 No omuntu alowere okuwaingizia namba okuingizia amangʼana giinyu, mukukumule egunduusi eya ku amagulu giinyu enyinga ezia mufuma mu enyumba eyo nakuwa ku omugizi ogwo.\x - \xo 10:14 \xt Awat 13:51\x* \v 15 Mbalaga kuwuene mbwe kuriweera awantu awa omugizi ogwo uwiiwi owuire owua ekiina, okukira emigizi egia Sodooma ni Gomoora.\f + \fr 10:15 \ft Katonda yakengera emigizi egia Sodooma ni Gomoora ekiina ku okugisamba no omurro ku enkola embiiwi ezia awantu awa emigizi egio waaweerako ni wakola.\f*\x - \xo 10:15 \xt Luuk 10:4–12\x*\x - \xo 10:15 \xt Owut 18:20; 19:1–29; Math 11:24; Luuk 10:12\x* \s1 Eminyako-nyaako egia awatumwa waaza okuwona \r (Mari 13:9–13; Luuk 21:12–17; 12:2–9, 51–53; 14:26–27) \p \v 16 “Mbatuma ki amagondi agari agati eya ensisi. Kutio muwe awagezi ki enzoka kandi awaolu ki iemba-emba.\x - \xo 10:16 \xt Luuk 10:3\x* \p \v 17 “Muirinde ku awantu awaaza okuwaira mu ewiina kandi wawakube mu amasinagoogi gaawu.\x - \xo 10:17 \xt Awat 5:40; 2Kori 11:24\x* \v 18 Muuza okuirwa emberi wa awakangasi na awaami ku amangʼana gange, mugie muwalage iwo alala na awantu awatari Awayaudi ku okuganya okwa muri nakwo ku inze. \v 19 Ni, ni wawa-ambre, mutainyaasia ku ekia mugia okuwoola namba engira eya mugia okugamba-gambramo, yaaya. Enyinga ezia muuza okuemereziwua okugamba-gamba, nizio muuza okueewua amangʼana aga okuwoola. \v 20 Aeniki ngʼani inywe awarigamba-gamba, ni no *Omwoyo Omweru ogwa Katonda Soifu nio origamba-gamba ni kuwawitrako.\x - \xo 10:20 \xt Luuk 12:11–12\x* \p \v 21 “Omuntu ariguzia wamwawu waae ndiki-ndiki ku awazigu aitwe, kandi swawu omuntu ariguzia omwana waae. Awaana awarigalukra awiiwuzi waawu kandi wagere waitwe.\x - \xo 10:21 \xt Math 10:35; Mari 13:12; Luuk 21:16\x* \v 22 Awantu woona wariwarega ku amangʼana gange. No omuntu orikola olutuunyo nawuno mu owutuuko arilama.\x - \xo 10:22 \xt Math 24:9–14; Yowa 16:1–4\x*\x - \xo 10:22 \xt Luuk 6:22; Yowa 15:18–19\x* \v 23 Na awantu wawakoreere uwiiwi ku omugizi omulala, musomoke mugie ku ogundi. Mbaifuuwira mbwe ngamuuza okumala emigizi egiri Israeli giona no *Omuzia owa Omuntu akiari okuirana.\x - \xo 10:23 \xt Awat 8:1\x* \p \v 24 “Omuntu ogererwa ngakirre omugerezi waae, namba owemirimo nga-akirre omuntu owa akorra emirimo. \v 25 Kusugre no omuntu ogererwa ari ki omugerezi omugerera, kandi owemirimo na ari ki omuntu owa akorra emirimo. Ni kuri mbwe ngʼina omugizi nio awantu waeta *Belzebuuli, katio awantu awa ku omugizi gwae ngawaaza okukorrwa uwiiwi owukirre?\x - \xo 10:25 \xt Yowa 13:16\x*\x - \xo 10:25 \xt Math 9:34\x* \p \v 26 “Mutaaza mwawatia namba wutono. Kiwulao ekintu ekisanikiirwe ekitaaza okusanukulwa, namba ekiwisrwe ekitaaza okufuma enze kiamanywa.\x - \xo 10:26 \xt Mari 4:22; Luuk 8:17\x* \v 27 Ewia mbalaga mu ekierema, muwoole omuwasu kandi ekia omonyiriziiwue ku okutwi, woola no oimerre kungulu ku olusala.\f + \fr 10:27 \ft Ku olusala kungulu \fq Olusala lwawanga asi aa awantu waawuzranga, kandi no omuntu yagalanga okulanzia amangʼana kugere awantu awangi wamuwurre, yagalanzianga ku olusala.\f* \v 28 Otaaza watia awantu awaita mala omuwiri gwengʼene ni ngawaesa oku-ita omwoyo gwao. Ni mutie mala omulala ori na amaani aga okuona omuwiri alala no omwoyo mu omurro ogutazima.\x - \xo 10:28 \xt Zabu 56:4\x* \v 29 Kane ewiyundigiri wiwiri ngawigulwa amasendi amatono ino? Ni Soinyu Katonda amanyire namba ne endala kuwio egwire ansi. \v 30 Katonda amanyire namba embala eya emvwiri ezia muri nazio ku emitwe.\x - \xo 10:30 \xt Luuk 21:18\x* \v 31 Kutio mutatia, aeniki Katonda awatoorre owuzito okukira ewiyundigiri. \p \v 32 “Omuntu-umuntu olagana emberi wa awantu mbwe ari owange, noona ndirilagana mbwe ari owange emberi wa Soifu ku igulu. \v 33 No omuntu-umuntu ondowa emberi wa awantu, noona ndirimulowa emberi wa Soifu ku igulu.\x - \xo 10:33 \xt Mari 8:38; 2Timo 2:12\x* \p \v 34 “Mutaingirizia mbwe nyaaza okureeta owuolu ku ekialo, yaaya. Nanyakaaza okureeta owuolu, ni nyaaza okureeta engawuzi. \v 35 Ni kutio aeniki nyizre okugawula awazia ni waaswawu, okugawula awaala ni wangʼinwawu, kandi okugawula awakamwana ni wangʼinaziala waawu.\x - \xo 10:35 \xt Math 10:21; 24:10; Mari 13:12; Luuk 12:52–53\x* \v 36 Omuzigu owa omuntu aaza okuwa mala owa omwawu ndiki-ndiki.\x † \xo 10:36 \xt Miik 7:6\x* \p \v 37 “Omuntu-umuntu ogonziizie owundi, awe swae, ngʼinwae, omuzia waae namba omwala waae, okukira kiomo angonziizie, ngasugre okuwa omulonzi wange.\x - \xo 10:37 \xt Math 19:29\x* \v 38 Kandi omuntu otatoorre *omusalaaba gwae andonde, ngasugre okuwa omulonzi wange.\f + \fr 10:38 \ft Okuginga *omusalaaba kulagana mbwe omuntu aganyire okufwira okuganya okwa ari nakwo ku Katonda.\f* \v 39 Omuntu-umuntu orinda owulamu wuae omwene aaza okuwuteesia, kandi omuntu oteesia owulamu wuae omwene ku amangʼana gange aaza okutuukra owulamu.\x - \xo 10:39 \xt Math 16:24–25; Luuk 17:33; Yowa 12:25–26\x* \p \v 40 “Omuntu owaingiizie, anyingiizie inze kandi onyingiizie, aingiizie Katonda owantuma.\x - \xo 10:40 \xt Math 18:5; Yowa 13:20; Gala 4:14\x* \v 41 Omuntu-umuntu oingiizie *omugambi owa Katonda aeniki ari omugambi, aaza okutuukra omugawo ogwa omugambi aeewua. Lwona, omuntu-umuntu oingiizie omuntu omulongoole aeniki ari omulongoole, aaza okutuukra omugawo ogwa omuntu omulongoole aeewua. \v 42 Kandi no omuntu aeere omulala ku awalonzi wange awato wano namba ekikombe ekia amanzi amaolu aeniki ari omulonzi wange, mbalaga kuwuene mbwe ngariteesia omugawo gwae.” \c 11 \s1 Yowaana Omubatiisi awuuzia ni Yesu ari Meesia \r (Luuk 7:18–23) \p \v 1 Ni Yesu yamala okugerera awalonzi waae ikumi ni wawiri amangʼana gano goona, yafuma ao okugia okugerera kandi okulanzia amangʼana amalootu mu emigizi egia ekitemo ekia Galiili. \v 2 Yowaana Omubatiisi owawanga mu owusiwe, yawurra ewintu ewia *Kristo yawanga na akola. Kutio yatuma awandi ku awalonzi waae ku iye,\x - \xo 11:2 \xt Math 8:1—9:34; 14:3\x* \v 3 wagie wamuwuuzie otino, “Iwue ni iwue owasugananga aaze,\f + \fr 11:3 \ft *Awayaudi waarindanga *Meesia Omununuzi aaze awate owuyanga okuema ku owukire owua amambala owua Awaruumi.\f* kusi tusugaane turinde owundi?”\x - \xo 11:3 \xt Math 3:11–12; Yowa 1:15, 27; 3:31; 11:27\x* \v 4 Yesu yawairania otino, “Muirane ku Yowaana, mugie mumulage ewintu ewia muwuriire kandi ewia muwuine: \v 5 Awawuunu wawona, awarema wagenda-genda, awari no owugenge walamiwua, awa amatwi maziwu wawurra, awafu waziuka, kandi amangʼana amalootu galanziziwua awataka.\x - \xo 11:5 \xt Isaa 35:4–6; 61:1; Luuk 4:18\x* \v 6 Omuntu otairana enyima\f + \fr 11:6 \ft Namba \fq Omuntu owula no okui-ingirizia ku amangʼana gange…\f* ku amangʼana gange asereekwe.” \s1 Yesu agamba-gamba ku Yowaana \r (Luuk 7:24–28) \p \v 7 Na awalonzi awa Yowaana waafumanga ni wagia, Yesu yatanika okugamba-gambra omurima ogwa awantu ogwawanga ao ku Yowaana na awalaga otino, “Olwa mwagia ku Yowaana mu ekeewa, ekia mwagia okuwona niki? Kusi ekituutu ekiyunziwua-yunziwua no omuyaga? \v 8 Ni kutari kutio, ekia mwagia eyo okuwona niki? Kusi omuntu oingizia enguwo endootu? Yaaya, awaingizia enguwo endootu-ndootu waituukrana mu emigizi egia awaami. \v 9 Kutio ekia mwagia okuwona niki kane? Kusi *omugambi? Ee, omugambi kandi mbalaga mbwe akirre omugambi no okukira. \v 10 Ono nio omuntu owajojwako kale mbwe, ‘Wona, nyiza okutuma *omutumwa wange emberi waao, orikangata emberi waao akugolorre engira.’\x † \xo 11:10 \xt Mala 3:1\x*\x - \xo 11:10 \xt Luuk 1:76\x* \v 11 Mbalaga kuwuene mbwe ku awantu woona awa awakazi waiwuule, awulaoko namba omulala omiire okuwaao okira Yowaana Omubatiisi. Kukawa kutio, omuntu omutono otuukre mu *Owuami owua ku igulu amukirre. \s1 Yowaana ni Yesu walowerwe \r (Luuk 7:30–35) \p \v 12 “Okuemera ku amiire aga Yowaana Omubatiisi yatanika emirimo giae nareero, Owuami owua ku igulu wumiire okuwa ni wulwaniwua no owuvuya na awantu awatinzi awagala mbwe wawutoole na amaani. \v 13 Aeniki Awagambi awa Katonda woona alala na amangʼana aga Muusa yajoja gagamba-gamba ku ewintu ewiazanga okuikola mu amiire goona kutuuka ku amiire aga Yowaana. \v 14 Kandi no oesa waganya, Yowaana nio Eliija owasugananga aaze.\x - \xo 11:14 \xt Mala 4:5–6; Math 17:10–13; Luuk 1:17; Yowa 1:21\x* \v 15 Omuntu ori na amatwi aga okuwurra ka-awurre! \p \v 16 “Awantu awa ikula rino nyesa okuwafwanania naki katio? Kufwanana na awaana awaikaale mu ekiiyia awaogerera ni waeta awaana awiina waawu watino: \q1 \v 17 “Twawakubra ekituutu, \q2 ni ngamukazina! \q1 Twawaembera olwembo olwa olumbe, \q2 ni ngamukarra!” \m \v 18 “Yowaana iye ngakaweerao na aria kandi na anywa. Kino kiagera ni wawoola mbwe, ‘Omuntu ono ari ne ekikeeno.’\x - \xo 11:18 \xt Math 3:4; Luuk 1:15\x* \v 19 No *Omuzia owa Omuntu iye aria kandi anywa, kandi okwo kugera ni wawoola mbwe, ‘Omuntu ono agonziizie okuria kandi ari omunywi. Lwona ari omwiko owa awasolozi awa *omusolo na awooni.’ No owuganga wulaganwa mu enkola ziawuo.”\x - \xo 11:19 \xt Math 9:10–11\x* \s1 Yesu asiagizia emigizi egialowa okumuganyako \r (Luuk 10:13–15) \p \v 20 Nikuemao Yesu yatanika okusiagizia emigizi egia yakolamo amankono, aeniki ngawakagaluka wareka amawi gaawu. \p \v 21 “Kuriwaweera owululu inywe awantu awa Koraziini! Kuriwaweera owululu awantu awa Bethsaida! Kuweeko mbwe amankono agaakolwa agati iinyu gaakolwa mu emigizi egia Taaya ni Sidooni, kangato awaawangamo waagaluka kale, ni waingiizie enguwo ezikorre amakurugunya kandi ni wafukre igoke mu emiwiri giawu.\x - \xo 11:21 \xt Isaa 23:1–18; Ezek 26:1—28:26; Yoel 3:4; Amo 1:9; Yoona 3:6–9; Zaka 9:2–4\x* \v 22 Mbalaga mbwe kuriweera emigizi egia Taaya ni Sidooni geeza-geezako owuire owua Katonda arikengra awantu ekiina, okukira kiomo kuriwaweera inywe! \v 23 Kusi inywe awantu awa Kapernaumu, muingirizia mbwe muuza okugingwa kungulu ku igulu? Yawa, muuza okuisiwua ansi mu ekialo ekia awafu! Kuweeko mbwe amankono agaakolwa agati iinyu gaakolwa mu omugizi ogwa Sodooma, kangato omugizi ogwo gukiario na nyingeeno.\x - \xo 11:23 \xt Isaa 14:13–15; Owut 19:24–28\x* \v 24 Kutio mbalaga mbwe owuire owua Katonda arikengra awantu ekiina, kuriweera awantu awa Sodooma geeza-geezako kuwakira inywe.”\x - \xo 11:24 \xt Math 10:15; Luuk 10:12\x* \s1 Munyizeko mutuukre okuwuluuka \r (Luuk 10:21–22) \p \v 25 Ku enyinga ezio, Yesu yawoola otino, “Nkutondowoole Soifu Katonda, Omwami owa igulu ne ekialo, aeniki owisiire awaganga na awasomi ewintu wino, no owisasuriire awaana awato.\x - \xo 11:25 \xt Isaa 29:14; 1Kori 1:18–29\x* \v 26 Ee Soifu, aeniki kino nikio ekilootu ekia wasangaala nakio okukola. \p \v 27 “Soifu anteriire ewintu wiona mu amakono. Awulao omanyire Omuzia ogawuuke ni Katonda Ise, kandi awulao omanyire Katonda Ise ogawuuke no Omuzia waae alala na awantu awa Omuzia awuine okumumanyisia.\x - \xo 11:27 \xt Yowa 1:18; 3:35; 10:15\x* \p \v 28 “Munyizeko inywe awantu awadoowere kandi awaigingre ne emisigo emizito, ni nyiza okuwawuluusia.\x - \xo 11:28 \xt Math 23:4; Yowa 7:37; Awaib 4:1–11\x* \v 29 Mutoole ejooki yange muitwike ku igosi kandi muigerere ku inze, aeniki ndi omuolu kandi oiisie ansi mu omwoyo. Ni mukorre mutio, muuza okutuukra aa okuwuluusia emioyo giinyu.\x - \xo 11:29 \xt Isaa 28:12; Yere 6:16\x* \v 30 Aeniki ejooki yange mpuuwu okuginga kandi omusigo gwange guri omuwuuwu.”\x - \xo 11:30 \xt 1Yow 5:3\x* \c 12 \s1 Yesu nio Omwami owa Sabato \r (Mari 2:23–28; Luuk 6:1–5) \p \v 1 Owuire wulala olwa *Sabato, Yesu na awalonzi waae waagenda-gendanga mu omusiri ogwa engaano. Aeniki awalonzi waae waawanga ne enzala, waatanika okuiiya ewigala ewia engaano ni waria.\x - \xo 12:1 \xt Owuiz 23:24–25\x* \v 2 Olwa *Awafarisaayo waawawona ni wakola watio, waalaga Yesu watino, “Wonako! Na mpano awalonzi waao wakola ekitasugaane okukolwa nyanga olwa Sabato?”\x - \xo 12:2 \xt Okuf 20:8–10\x* \p \v 3 Yesu yawairania otino, “Inywe mukiari okusoma ekia Omwami Daudi yakola olwa iye alala na awantu awayawanga nawo waawurranga enzala? \v 4 Yagia mu enyumba eya Katonda, kandi iye alala na awantu awayawanga nawo, waeewua emikaati egiatengekerwa Katonda waria, kukawa mbwe *ensikirra yaganyira *omuozia engʼene okugiria.\x - \xo 12:4 \xt Awal 24:5–9; 1Sam 21:1–6\x* \v 5 Kusi mukiari okusoma amangʼana aga Muusa jajoja mbwe owuire owua Sabato, awoozia wakola emirimo mu *ekaalu ni ngawawalwa ki awaonre ensikirra?\x - \xo 12:5 \xt Emba 28:9–10\x* \v 6 Mbalaga mbwe ekia muri nakio kikirre ekaalu. \v 7 Kuweeko mbwe mumanyire ekia amangʼana agari mu endagano agawoola mbwe, ‘Ngonziizie amasaasra okukira okufumiziwua omusango,’\x † \xo 12:7 \xt Osea 6:6\x* galagana, kangato ngamukakengra awawula no owuoni ekiina ekia awooni.\x - \xo 12:7 \xt Math 9:13\x* \v 8 Kutio *Omuzia owa Omuntu nio Omwami owa Sabato.” \s1 Yesu alamiizie omurema olwa Sabato \r (Mari 3:1–6; Luuk 6:6–11) \p \v 9 Yesu yafuma ao agia aingira mu *esinagoogi, \v 10 kandi omuntu owa okukono kwae kwaremera yawanga omwo. Awafarisaayo wandi, awaagalanga ekintu ekia wakaingirra Yesu nakio mbwe akorre owuoni, waamuwuuzia watino, “Mberi kuri kulootu okulamia omuntu owuire owua Sabato?” \p \v 11 Yesu yawairania otino, “No ori ni igondi, kandi igondi erio rigie rigwe mu owuina owuire owua Sabato, ngoritoolamo?\x - \xo 12:11 \xt Luuk 14:5\x* \v 12 Omuntu ngari omukaate okukira igondi ale? Kutio kulootu okukorra omuntu geeza owuire owua Sabato.”\x - \xo 12:12 \xt Luuk 13:15–16\x* \v 13 Nikuemao Yesu yalaga omuntu oyo otino, “Golola okukono kwao.” Omuntu oyo yakola otio kandi okukono okwo kwawa okulamu mala kiomo okundi. \p \v 14 Awafarisaayo waafuma ao kandi watanika okukola omupango ogwa okuita Yesu.\x - \xo 12:14 \xt Mari 11:18; Yowa 7:1\x* \s1 Omulowole owa Katonda \p \v 15 Yesu yagia amanya omupango gwawu, kutio yafuma agia ale na ao. Omurima omukaate ogwa awantu gwamulonda. Yalamia awalwire waawu woona, \v 16 na awasiagizia mbwe watalaga omuntu owa yawanga.\x - \xo 12:16 \xt Mari 5:43\x* \v 17 Okwo kwatuusia amangʼana aga Katonda yawoola ni kuwitra ku *Omugambi Isaaya mbwe: \q1 \v 18 “Ono nio owemirimo wange omulowole! \q1 Mulowoole \q2 kandi nsangaarre nae. \q1 Nyiza okumu-aa *Omwoyo Omweru \q2 kandi aaza okukorra enganda ziona \q2 ewintu ewisugaane.\x - \xo 12:18 \xt Math 3:17\x* \q1 \v 19 Ngaaza okusoolana namba okukuba olukweri \q2 namba okuogerera mu engira ezia emigizi. \q1 \v 20 Ngarivuna ekituutu ekiremeere \q2 namba okuzimia omurro oguagala okufwa, \q2 nawuno awone mbwe \q1 awantu woona watuukiire ekisugre ne enkola ziawu. \q1 \v 21 Enganda ziona ziiza \q2 okuta emioyo giawu ku iye.”\x † \xo 12:21 \xt Isaa 42:1–4\x* \s1 Awantu waingirizia mbwe Yesu akola na amaani aga Belzebuuli \r (Mari 3:20–30; Luuk 11:14–23; 12:10) \p \v 22 Nikuemao waamureetra omuntu owawanga ne ekikeeno owawanga omuwuunu kandi omurimba. Yesu yamulamia mala atanika okuwona no okugamba-gamba. \v 23 Awantu woona waaluguula ino kandi waawuuzia watino, “Awiifu, kusi ono akawa *Kristo *Omuzia owa Daudi?”\x - \xo 12:23 \xt Math 20:30–31\x* \p \v 24 No olwa Awafarisaayo waawurra ekingʼana kino, waawoola watino, “Omuntu ono akola mala na amaani aga aeerwe ni *Belzebuuli omwami owa *ewikeeno, okufumia ewikeeno.”\x - \xo 12:24 \xt Math 9:34\x* \p \v 25 Aeniki Yesu yawanga na amanyire ekia waaingirizianga, yawalaga otino: \p Owuami owugawukaane wuuza okuoneka, kandi omugizi ki omugizi namba enyumba omwa awantu wailwania iwo aweene, ngaguuza okuimerra. \v 26 Sataani ne efumia Sataani, ao otio egawuuke eilwania eene. Ni kuri kutio owuami wuae wukaimerra wutie? \v 27 Ni, ni kuri mbwe mfumia ewikeeno na amaani aga mpeerwe ni Belzebuuli, mundageko mbwe awantu wiinyu iwo wawifumia naki? Kutio awantu wiinyu awo niwo awaaza okuwakengera ekiina. \v 28 Ni, ni kuri mbwe mbifumia na amaani aga Omwoyo Omweru ogwa Katonda, kane kuri kuwuene mbwe *Owuami owua Katonda wuwaazreko. \v 29 Kuesekana kutie omuntu okuingira mu enyumba eya omukalu aiwe ewintu wiae, na atasookre amusiwe? Ee, na amiire okumusiwa nikwo aesa okumusakula ewintu ewia mu enyumba.\x - \xo 12:29 \xt Isaa 49:24–25\x* \p \v 30 “Omuntu otari nyaluwega lwange andwania, kandi omuntu otakunza ni inze, iye ataanyia.\x - \xo 12:30 \xt Mari 9:40\x* \v 31 Mbalaga mbwe Katonda aaza okurekera awantu amawi goona na amanyego aga awantu wamunyega nago. No omuntu onyegere-unyega Omwoyo Omweru ogwa Katonda, iye ngaaza okurekerwa amawi gaae, yaaya. \v 32 Omuntu-umuntu ogamba-gambre uwiiwi ku Omuzia owa Omuntu aaza okurekerwa, no omuntu ogamba-gambre uwiiwi ku Omwoyo Omweru ogwa Katonda ngaaza okurekerwa mu ikula rino kugia eriiza.\x - \xo 12:32 \xt Math 12:24\x* \p \v 33 “Omuti ni guweere omulootu, ensaafu ziagwo ziona ziwa endootu, kandi omuti omuwiiwi gwona guama ensaafu embiiwi. Kutio omuti gumanywa ne ensaafu ziagwo.\x - \xo 12:33 \xt Math 7:16–18\x* \v 34 Inywe awaana awa enzoka wano, muesa mutie okuwoola ekintu ekilootu? Aeniki ewintu ewia omunwa guwoola wiema mala ku ewiizuule omwoyo ogwa omuntu.\x - \xo 12:34 \xt Math 3:7\x* \v 35 Omuntu omulootu afumia ewintu ewilootu ewia awiikre mu omwoyo gwae, kandi omuntu omuwiiwi yoona afumia ewintu ewiwiiwi ewia awiikre mu omwoyo gwae. \v 36 Ni mbalaga mbwe owuire owa ekiina, Katonda arikengra awantu ekiina ku ingʼana ki ingʼana eria waafwa okuwoola-woola-uwoola. \v 37 Ee, amangʼana gaao nigo agarigera okire ekiina, nakuwa ekiina kikukire.”\x - \xo 12:37 \xt Yako 3:6–10\x* \s1 Awataganyire waaza okukirwa ne ekiina \r (Luuk 11:29–32) \p \v 38 Nikuemao Awafarisaayo na *awagerezi awa endagirra wandi waamulaga watino, “Omugerezi, tuagala mbwe otu-eeko ekilago ekiema ku igulu.”\x - \xo 12:38 \xt Yowa 6:30\x* \p \v 39 Ni Yesu yawairania otino, “Awantu awa ikula iwiiwi kandi eritarindre endagano, niwo awaagala mbwe wakorrwe amankono kiwaweere ekilago! Ni kiwulao ekilago ekia waaza okueewua ekigawuuke ne ekilago ekia Omugambi Yoona.\x - \xo 12:39 \xt Math 16:1–4\x* \v 40 Kiomo Yoona yawa mu enda eya emvwa ku amiire asatu owuire no omuwasu, nintio Omuzia owa Omuntu yoona aaza okuwa mu ilowa munsi ku amiire asatu owuire no omuwasu.\x - \xo 12:40 \xt Yoona 1:17; Math 16:21; 27:63\x* \v 41 Awantu awa Nineeve wari-imerra mu ekiina na awantu awa ikula rino kandi warigera ekiina kiwakire. Ee, aeniki iwo waagaluka wareka amawi gaawu olwa Yoona yawalanzizia amangʼana aga Katonda, ni wano walowere amangʼana aga omuntu okirre Yoona ale ori ano.\x - \xo 12:41 \xt Yoona 3:5–10\x* \v 42 Omwami owekikazi owa ekialo ekiri Emulambo yoona ari-imerra mu ekiina ni ikula eria nyingeeno rino, kandi yoona arigera ekiina kiwakire. Ee, aeniki yaema ale ino agia okuwurra amangʼana aga Sulumaani, ni wano walowere okuwurra omuntu okirre Sulumaani ale ori ano.\x - \xo 12:42 \xt 1Awaam 10:1–10\x* \s1 Ekiikola ne ekikeeno kifumiiwue ku omuntu \r (Luuk 11:24–26) \p \v 43 “Ekikeeno ni kifumre ku omuntu, kiyuga-yuga mu ewialo ewikarre aa amanzi gawula, ni kiagala aa kikawuluukra. Ni kitatuukiire, \v 44 kiwoola kitino, ‘Reka nyirane omwange.’ Ni kiiraane kandi kituukre enyumba ne eri wusaasa, ne eeruuye kandi ne ewintu witeerwe geeza, \v 45 kigia okuagala ewikeeno windi musamvu ewiwiiwi okukikira. Nikuemao wiona wiirana okumenya omwo kandi omuntu oyo airana yawa omuwiiwi okukira kiomo yawanga kuluweri. Nintio kuuza okuweera awantu awa ikula rino.”\x - \xo 12:45 \xt 2Pet 2:20\x* \s1 Ngʼinwawu Yesu ni waamwawu Yesu awa kuwuene \r (Mari 3:31–35; Luuk 8:19–21) \p \v 46 Ni Yesu yawanga na akiagamba-gambra omurima ogwa awantu, ngʼinwae ni waamwawu awekizia waaza waimerra enze, aeniki waagalanga okugamba-gamba nae. \v 47 Nikuemao omuntu yagia alaga Yesu otino, “Ngʼinwao ni waamwinyu awekizia wari enze ano, waagala okugamba-gamba ni iwue.” \p \v 48 Yesu yawairania otino, “Ngʼinoifu naanu? Kusi waamwifu awekizia ni waawu anu?” \v 49 Yasiagizia awalonzi waae no okukono na awoola otino, “Wano niwo ngʼinoifu ni waamwifu awekizia. \v 50 Ni kutio aeniki omuntu-umuntu okola okuagala okwa Soifu ori ku igulu nio wamwifu owekiala, no owekizia kandi nio ngʼinoifu.”\x - \xo 12:50 \xt Math 6:10\x* \c 13 \s1 Olugero olwa omurimi owagia okumwa emwo \r (Mari 4:1–9; Luuk 8:4–8) \p \v 1 Owuire owuo Yesu yafuma mu enyumba agia aikala ku ensanyaata eya enyanza. \v 2 Omurima ogwa awantu awangi ino gwaza gumuisunguuziako. Okwo kwagera Yesu aniina owuato aikalamo, awantu iwo waaimerre ku ensanyaata. \v 3 Yatanika okuwalaga ewintu ewingi mu engero otino, “Omurimi yagia okumwa emwo yaae. \v 4 Ni ni yamwanga emwo, emwo indi yagwa ku engira kandi enyonyi ziaza zigiria chwe. \v 5 Eindi yagwa ku entare, asi aa ilowa riawulanga eringi. Eno yafuma wuangu-wuangu aeniki ilowa itono erio riawanga ni ri-iserengeere ku entare. \v 6 No olwa iwasu riafuma, emere eyo yakala kandi elala no okulala aeniki yawulanga ne emizi. \v 7 Emwo indi yagwa mu amawua, agaakoma ne emere mala gasindigania emere eyo. \v 8 Ne eindi yagwa mu ilowa ilootu, aa yalawia emere mia kilala kangi okukira, eindi amakumi mukaaga kangi okukira, ne eindi amakumi asatu kangi okukira.” \v 9 Yesu yamaariizia na awoola mbwe, “Omuntu ori na amatwi aga okuwurra, ka-awurre.” \s1 Awalonzi awa Yesu wasanukuriirwe amangʼana agaiwisre \r (Mari 4:10–12; Luuk 8:9–10; 10:23–24) \p \v 10 Nikuemao awalonzi waae waamuuzako wamuwuuzia watio, “Ekigera no ogamba-gamba na awantu mu engero otino niki?” \p \v 11 Yesu yawairania otino, “Inywe ni inywe awaeerwe okumanya owueru owua ewintu ewiiwisre ewia *Owuami owua ku igulu, ni ngʼani iwo yaaya.\x - \xo 13:11 \xt Math 11:25\x* \v 12 Omuntu okola geeza ne ekia aegeekwe nio orisongwa. No omuntu otakola geeza ne ekia aegeekwe aaza okunyagulwa namba ekitono ekia yaegekwa.\x - \xo 13:12 \xt Math 25:29\x* \v 13 Ngamba-ngamba nawo mu engero aeniki: \q1 “Kukawa mbwe wari na amiiso agawona, ni ngawawona; \q2 kukawa mbwe wari na amatwi agawurra, ni ngawawurra lwona amangʼana ngagawaingirra. \m \v 14 Watuusia owugambi owua Isaaya owuwoola mbwe: \q1 “ ‘Muuza okuwa mala ni muwurra, na amangʼana ngagaaza okuwaingirra; \q2 muuza okuwa mala ni muwarra, no okuwona ngamuuza okuwona. \q1 \v 15 Aeniki awantu wano emioyo giawu mikalu, \q2 lwona waziwire amatwi, \q2 kandi waindiriizie amiiso gaawu; \q1 Wataaza, wawona na amiiso gaawu, \q2 kandi wawurra na amatwi gaawu, \q2 lwona emioyo giawu gitaaza giaingirizia amangʼana, \q1 kugere wagaluke waaze ku Katonda, awanunule.’\x † \xo 13:15 \xt Isaa 6:9, 10\x* \m \v 16 “Ni, inywe amiiso giinyu gasereekwe aeniki gawona kandi amatwi giinyu goona gasereekwe aeniki gawurra. \v 17 Mbalaga kuwuene mbwe *awagambi awangi na awantu awigolovu awangi waawa na amiiga aga okuwona ewintu ewia muwona kandi okuwurra ewia muwurra nyingeeno wino, ni ngakukawaweera kutio.\x - \xo 13:17 \xt 1Pet 1:10–12\x* \s1 Ekia olugero olwa omurimi owamwa emwo lulagana \r (Mari 4:13–20; Luuk 8:11–15) \p \v 18 “Mutege amatwi muwurre ekia olugero olwa omurimi owagia okumwa emwo lulagana: \v 19 Engira eya emwo yagwako eimeriire awantu awawurra amangʼana aga Owuami owua ku igulu, ni ngagawaingirra. Kutio omuzigu aaza kandi yawasakula ingʼana eriasimbwa mu emioyo giawu. \v 20 Olutare luimeriire awantu awawurra amangʼana kandi wagaingizia wuangu-wuangu no owusangaavu. \v 21 Ni aeniki wawula ne emizi, ngawawuuza ku amiire amangi, yaaya. Iwo ne eminyako-nyaako namba emidambo giiziire awantu ku amangʼana aga Katonda, wairana enyima wuangu-wuangu. \v 22 Amawua aga emwo yagwamo na awantu awawurra amangʼana, no okui-ingirizia okwa owulamu alala ne ensemerezanio eya owunyazi egisindigania nawuno yareka okuamia ensaafu.\x - \xo 13:22 \xt 1Timo 6:9–10\x* \v 23 Ni ilowa ilootu ri-imeriire awantu awawurra amangʼana kandi wagaingizia. Iwo waamia ensaafu mia kilala, awandi amakumi mukaaga, na awandi amakumi asatu kangi okukira eyamwewua.” \s1 Olugero olwa isuwi eria amagolwe \p \v 24 Nikuemao Yesu yawalaga olugero lundi oluwoola lutino, “Owuami owua ku igulu wufwanana no omuntu owamwa emwo yaae mu omusiri gwae. \v 25 No owuire awantu woona ni wagona, omuzigu yaaza mala asimba amagolwe agati ya engaano mala afuma agia. \v 26 Olwa engaano yafuma kandi etanika okufumia ewigala, amagolwe goona gaafuma. \p \v 27 “Awemirimo awa ngʼina omusiri waaza waamuwuuzia watino, ‘Omukangasi kane ngawasimba emwo endootu engʼene mu omusiri gwao? Amagolwe gano gaemerei katio?’ \p \v 28 “Yawairania mbwe, ‘Omuzigu nio owakola kino.’ \p “Nikuemao awemirimo waamuwuuzia watino, ‘Wagala mbwe tugie tuiiye amagolwe?’ \p \v 29 “Yawairania na awoola mbwe ‘Yaaya mutakola otio. Ni mutaniike okuiiya amagolwe, muuza mwaiiya kugia engaano yoona. \p \v 30 “ ‘Mureke gakome goona nawuno kutuuke mu igesa. Igesa ni rirituuka ndirilaga awagesi wasooke wakunze amagolwe emitwe-emitwe gasambwe; nikuemao engaano ekunziwue ereetwe mu ekiagi.’ ”\x - \xo 13:30 \xt Math 3:12\x* \s1 Olugero olwa emwo entono eya karadaali no olwa omumera \r (Mari 4:30–32; Luuk 13:18–21) \p \v 31 Yesu yawalaga olugero lundi otino, “Owuami owua ku igulu wuesa okufwananiwua ne emwo eya karadaali, eya omuntu yatoola agia asimba mu omusiri gwae.\x - \xo 13:31 \xt Math 17:20; Luuk 17:6\x* \v 32 Kukawa mbwe emwo eyo nie entono ino okukira emwo ziona, ne okomere ewa omuti omukaate okukira emiti giona. Enyonyi ziiza ziagiombokako entalala ku ensagia ziagwo.” \p \v 33 Yesu kandi yawalaga olugero lundi otino, “Owuami owua ku igulu wuesa okufwananiwua no amamera amatoono aga omukazi atoola yafuka ku owusie wungi yaduwania mala amamera gaazimbia owusie owuo wuona.” \s1 Okugamba-gamba mu engero \r (Mari 4:33–34) \p \v 34 Yesu yalaga omurima ogwa awantu amangʼana gano goona mu engero kandi riwulao ingʼana-ungʼana eria yawalaga na atakorre no olugero. \v 35 Kuno kwatuusia amangʼana aga Katonda yawoola ni kuwitra ku omugambi omulala mbwe: \q1 “Nyiza okugamba-gamba nawo mu engero, \q2 nyiza okuwoola amangʼana agamiire okuwa ni gaiwisre okuema mu owutaniko owua ekialo.”\x † \xo 13:35 \xt Zabu 78:2\x* \s1 Ekia olugero olwa isuwi lulagana \p \v 36 Nikuemao yareka omurima ogwo mala agia aingira mu enyumba. Awalonzi waae waamugiako kandi wamulaga watino, “Tunawurreko ekia olugero olwa amagolwe aga mu omusiri luria lulagana.” \p \v 37 Yesu yawairania otino, “Omuntu owamwa emwo endootu no Omuzia owa Katonda. \v 38 Omusiri ne ekialo, ne emwo eimeriire awaana awa *Owuami owua Katonda. Amagolwe gaimeriire awaana awa omwoni, \v 39 kandi omuzigu owagasimba ne *Ekikeeno. Igesa ri-imeriire owuire owua owutuuko kandi awagesi wari *enyankoi awa Katonda. \p \v 40 “Kiomo amagolwe gaiiywa kandi gaasambwa, nintio kuriwa owuire owua owutuuko. \v 41 Nyanga olwo, *Omuzia owa Omuntu arituma enyankoi waae awari-iiyao ekintu-ukintu ekiri mu owuami wuae ekireeta owuoni alala na awantu woona awakola owuoni.\x - \xo 13:41 \xt Math 24:31\x* \v 42 Enyankoi awo wariwaluuma mu omurro omuyu le, aa awantu warirra kandi warisienenia amiino.\x - \xo 13:42 \xt Math 8:12\x* \v 43 Awalongoole iwo wariwala ki enyanga mu owuami owua Soifu Katonda. Ori na amatwi, ka-awurre.”\x - \xo 13:43 \xt Dani 12:3\x* \s1 Olugero olwa owuwiiko owuawiswa no olwa eluulu \p \v 44 Yagia emberi na awoola mbwe, “Owuami owua ku igulu wuesa okufwananiwua no owuwiiko owuawiswa mu omusiri. Olwa omuntu yawutuukra, yairana awuwisa aazane ao. Yagia aguzia ewintu wiae wiona na ari omusangaavu ino, nikuemao agia agula omusiri ogwo.\x - \xo 13:44 \xt Math 19:21; Filiip 3:7–14\x* \p \v 45 “Kandi, Owuami owua ku igulu wuesa okufwananiwua no omuntu owa amaara oagala eluulu endootu ino. \v 46 Olwa yatuukra eluulu eya iguzi eria kungulu, yairana enyima agia aguzia ewintu wiae wiona nikwo agia agula eluulu eyo. \s1 Olugero olwa olugoe \p \v 47 “Lwona, Owuami owua ku igulu wuesa okufwananiwua no olugoe olwategwa mu enyanza mala luamba emvwa ezigawukane-gawukaane. \v 48 Olwa olugoe lwaizula ne emvwa otino, awavuwi waalukulula enze ku ensanyaata nikuemao walowola emvwa endootu ziona wata mu ekikapu, ne embiiwi warigiza. \v 49 Nintio lwona kuriwa mu entuuko eya ekialo. Enyankoi wariiza wagawule awalongoole na awawiiwi \v 50 kandi warigize awawiiwi mu omurro omuyu le, aa awantu warirra kandi warisienenia amiino.” \p \v 51 Yesu yawawuuzia otino, “Mberi muwuriire amangʼana gano goona?” Waamuirania mbwe, “Ee, tuwuriire.” \p \v 52 Yawalaga mbwe, “Kutio omugerezi ogerera *ensikirra omiire ogererwa amangʼana aga Owuami owua ku igulu, iye afwanana ni ngʼina enyumba ofumia owuwiiko owua ewintu ewiyia ne ewikulu okuema mu ekitamu kiae.” \s1 Omugambi ngaeerwe owuti mu ekialo kiawu \r (Mari 6:1–6) \p \v 53 Olwa Yesu yamala okugamba-gamba mu engero zino, yafuma aema mu ekitemo ekio. \v 54 Yairana mu omugizi gwawu, atanika okugerera awantu mu *esinagoogi yaawu kandi awantu awa eyo waaluguula. Waawuuzia watino, “Omuntu ono atoorrei amaganga na amaani aga okukola amankono gano?\x - \xo 13:54 \xt Yowa 7:15\x* \v 55 Kane ono ngʼanio omuzia owa omufundi owa amabaawu oria? Maaria ngʼanio ngʼinwae kandi waamwawu waae ngʼani waawu Yakoobo, Yoseefu, Simioni ni Yudaasi?\x - \xo 13:55 \xt Yowa 6:42\x* \v 56 Waamwawu waae awekiala ngʼaturi nawo ano? Kutio omuntu ono iye yatuukrai ewintu wino wiona?” \v 57 Kandi waalowa okuganya ku iye. \p Ni Yesu yawalaga otino, “Omugambi owa Katonda ngaeewua owuti mala mu omugizi gwawu no omwawu engʼene.”\x - \xo 13:57 \xt Yowa 4:44\x* \v 58 Yesu ngakakola amankono amangi ao aeniki awantu waawulanga no okuganya ku iye. \c 14 \s1 Okuitwa okwa Yowaana Omubatiisi \r (Mari 6:14–29; Luuk 9:7–9) \p \v 1 Mu amiire ago, Omwami *Eroode\f + \fr 14:1 \ft Ono yawanga *Eroode Antipaasi, omuzia owa Eroode Omunene.\f* yawurra amangʼana aga Yesu. \v 2 Yalaga awemirimo waae watino, “Ono ni Yowaana Omubatiisi. Aziukre aemere ku awafu kandi ekio nikio ekigera na ari na amaani aga okukola amankono.”\x - \xo 14:2 \xt Math 16:14\x* \p \v 3 Eroode yaingirizianga otio aeniki kwatuukra ni yasikirra mala Yowaana a-ambwa, asiwua kandi arigizwa mu owusiwe ku amangʼana aga Erodiasi muka Piliipo, \v 4 mbwe ngera Yowaana yamugaanianga enyinga ziona na amulaga mbwe, “Yaaya, endagirra iifu ngekuganyiire okutoola muka wamwinyu awe omukazi waao, wamwinyu na akiario omulamu!”\x - \xo 14:4 \xt Luuk 3:19–20\x*\x - \xo 14:4 \xt Okuf 20:14; Awal 18:16; 20:21\x* \v 5 Okwo kwagera Eroode awa no okuagala mbwe aite Yowaana, ni kukawa kutio yatia, aeniki awantu waawanga ni watoorre Yowaana ki *omugambi owa Katonda.\x - \xo 14:5 \xt Math 21:26\x* \p \v 6 Nyanga ndala ne Eroode yagomeranga owuire owua yaiwurrwamo, omwala owa Erodiasi yazina geeza ino emberi wa Eroode na awageni waae kandi okwo kwasangaazia Eroode ino. \v 7 Yamuifuuwira na ata endagano mbwe aaza okumu-aa ekintu-ukintu ekia amusawire. \v 8 Ku amagezi aga ngʼinwae yamugerera, omwala oyo yalaga Eroode otino, “Nyagala ompe omutwe ogwa Yowaana Omubatiisi ku oludaawo luno.” \v 9 Omwami Eroode yawurra wuwiiwi ino mu omwoyo gwae, ni ku endagano eya omwene yata na amuifuuwira emberi wa awageni waae, yasikirra mbwe omwala oyo aeewue ekia yasawa ekio! \v 10 Kutio Yowaana yakengwa igosi mu owusiwe. \v 11 Omutwe gwae gwareetwa mu oludaawo kandi gueewua omwala owa Erodiasi owagutoola aguirra ngʼina. \v 12 Awalonzi awa Yowaana waaza watoola omuwiri ogwa Yowaana wagia wa-awira, nikuemao wagia walaga Yesu ekiaikola ekio. \s1 Yesu aeere awantu awakirre elufu witaanu okuria \r (Mari 6:30–44; Luuk 9:10–17; Yowa 6:1–13) \p \v 13 Olwa Yesu yawurra amangʼana ago, yafuma no owuato okugia aaiwisre. Awantu waawurra mbwe agiire kandi omurima ogwa awantu awaaema mu emigizi egia ekitemo ekio, gwamulonda eyo na amagulu. \v 14 Olwa Yesu yagowa kandi awona omurima omungi ogwa awantu, yawa-ambra amagongi kandi yalamia awalwire waawu.\x - \xo 14:14 \xt Mari 8:2\x* \p \v 15 Ne enyinga ezia igulo ziawanga ampi, awalonzi waae waamuuzako wamulaga watino, “Asi ano na ale ne emigizi, no owuire wuri ampi okuwuira. Kutio reka awantu wano wagie mu emigizi egia ampi ano, wagie waagale okuria wagule.” \p \v 16 Yesu yawairania otino, “Ngawasugaane wagie yaaya, aweene muwa-ee okuria warie.” \p \v 17 Iwo wamuirania mbwe, “Turi mala ne emikaati itaanu ne emvwa iwiri ziengʼene.” \p \v 18 Yesu yawalaga otino, “Muwireete ano.” \v 19 Nikuemao yawoola mbwe awantu waikale ansi ku owusuwi. Yatoola emikaati itaanu ne emvwa iwiri ziria. Yaginga amiiso gaae ku igulu, airanizia Katonda otioo nikwo agenyula omukaati. Nikuemao yatoola ewiokuria ewio a-aa awalonzi waae kandi awalonzi waae waawitoola wawi-aa awantu. \v 20 Woona waaria waiguta du, kandi awalonzi waae waakunza ewimega ewia ewiokuria ewiasigala mala wiizula ewidida ikumi ni wiwiri. \v 21 Awantu awaaria woona, awasaaza wengʼene waawanga elufu witaanu, no orekere awakazi na awaana enze.\x - \xo 14:21 \xt Math 15:32–39\x* \s1 Yesu agende-gendre ku amanzi \r (Mari 6:45–51; Yowa 6:16–21) \p \v 22 Olwa awantu waamala-umala okuria otino, Yesu yanigirizia awalonzi waae okuingira mu owuato wasiawale okugia engereka indi. Iye yasigala enyima na asiwula omurima ogwa awantu ogwo. \v 23 Ni yamala okuwasiwula wagia, yaniina agia ku ekigiri okusawa kandi kwatuuka igulo na ari ao omwene.\x - \xo 14:23 \xt Luuk 5:16\x* \v 24 Owuato owua awalonzi waae waawangamo wuawanga ni wuri ku owuziwa ale ne ensanyaata, amasiira ni gawukuba eno ne eno aeniki omuyaga gwawanga omungi. \p \v 25 Owuire ni wugia okutuuka kungoko, Yesu yawagiako na agenda-genda ku enyanza.\x - \xo 14:25 \xt Ayub 9:8\x* \v 26 Olwa awalonzi waae waamuwona na agenda-genda ku enyanza, owuti wuawa-amba ino mala watanika okukuba erioga ni wawoola watino, “Kiiria ne ekikeeno! Kiiria ne ekikeeno!”\x - \xo 14:26 \xt Luuk 24:37\x* \p \v 27 Ni Yesu yawalaga wuangu-wuangu otino, “Mutafwa omwoyo, ono ni inze. Mutawa no owuti.” \p \v 28 Petro yamuirania otino, “Omwami ni kuri mbwe oyo ni iwue, ndage nkuuzeko ku amanzi ao.” \p \v 29 Yesu yamulaga mbwe, “Iza.” \p Nikuemao Petro yafuma mu owuato, atanika okugenda-genda ku amanzi na awariire ku Yesu. \v 30 No olwa yawona omuyaga, owuti wuamuamba mala atanika okuniwa mu amanzi. Yaogerera na awoola otino, “Omwami, nnunule!” \p \v 31 Ao-ao Yesu yagolola okukono kwae mala amuamba na amulaga otino, “Iwue ori no okuganya okutono ono, katio oweere no okui-ingirizia kolaki?”\x - \xo 14:31 \xt Math 6:30; 8:26; 16:8; 17:20\x* \p \v 32 Olwa waingira-uingira mu owuato woona awawiri watino, omuyaga gwawua chwe. \v 33 Awaawanga mu owuato woona waamuifunamra ni wawoola watino, “Kuwuene ori Omuzia owa Katonda.”\x - \xo 14:33 \xt Math 16:16; 27:54; Mari 15:39; Yowa 1:34\x* \s1 Yesu alamiizie awantu Genezereeti \r (Mari 6:53–56) \p \v 34 Olwa waamala okuambuka enyanza, waagia wagowa *Genezereeti. \v 35 Kandi olwa awantu awa eyo waagia wamumanyirizia, waatumania amangʼana ku awantu awa ewitemo ewia ampi ao woona. Awantu waamureetra awalwire awangi \v 36 wamusawa mbwe areke awalwire awo wa-ambeko namba enguwo yaae kandi awaamuamba woona waalama.\x - \xo 14:36 \xt Math 9:20\x* \c 15 \s1 Endagirra ezia Awayaudi ne engerera ezia Yesu \r (Mari 7:1–13) \p \v 1 Nikuemao *Awafarisaayo na *awagerezi awa endagirra wandi waaza ku Yesu ni waema Yerusaleemu kandi wamuwuuzia watino, \v 2 “Ekigera awalonzi waao ni watambuka endagirra eya waaguukwa wiifu niki? Iwo ngawaozia amakono ni wagia okuria!”\x - \xo 15:2 \xt Luuk 11:38\x* \p \v 3 Yesu yawairania otino, “Ni inywe ekigera ni mutambuka *ensikirra eya Katonda ku amangʼana aga okutuusia endagirra ziinyu niki? \v 4 Aeniki kukawa mbwe Katonda yasikirra mbwe, ‘Tia swao ni ngʼinwao’\x † \xo 15:4 \xt Okuf 20:12; Owuiz 5:16\x* kandi mbwe, ‘Omuntu-umuntu onyega swae nakuwa ngʼinwae paka aitwe.’\x † \xo 15:4 \xt Okuf 21:17; Awal 20:9\x* \v 5 Ni inywe muwoola mbwe no omuntu alagre swae nakuwa ngʼinwae mbwe, ‘Owuitunzi owua nkakueere, miire okuta antulo oku-aa Katonda,’ \v 6 mbwe ngasugaane ‘a-ee awiiwuzi owuti’ ku okuwa-aa ekintu ekio. Kutio mutoola amangʼana aga Katonda ki aga owusaasa kugere mutuusie endagirra ziinyu. \v 7 Inywe awantu awaisemerezia wano! Isaaya yawanga kuwuene olwa yawagambako na awoola mbwe: \q1 \v 8 “ ‘Awantu wano wampa owuti mala ne eminwa, \q2 ne emioyo giawu giri ale ni inze. \q1 \v 9 Owunene owua wampa wuwula ne emirimo; \q2 engerera ziawu ziri mala amangʼana aga awantu wateere mbwe galondwe.’\x † \xo 15:9 \xt Isaa 29:13\x* ” \s1 Ekintu ekiesa okumwamia Omuntu \r (Mari 7:14–23) \p \v 10 Yesu yaeta omurima ogwa awantu mbwe wamuuzeko, mala awalaga otino, “Mutege amatwi muwurre. \v 11 Ekintu eki-ingira mu enda eya omuntu ngakigera no omuntu awa ‘otari omweru’ yaaya, ni ne ekifuma mu omunwa ogwa omuntu nikio ekigera na awa ‘otari omweru.’ ” \p \v 12 Nikuemao awalonzi waae wamugiako kandi wamuwuuzia watino, “Omanyire mbwe Awafarisaayo ngawakawona geeza ni iwue ku amangʼana aga oema okuwalaga garia?” \p \v 13 Yawairania mbwe, “Emiti giona agia Soifu ataasimba giiza okuiiywa giona ne emizi giagio. \v 14 Murekane na awakangasi awawuunu awo. Omuwuunu na a-ambiire omuwuunu omwina waae ensimbo, woona waaza okugwa mu owuina.”\x - \xo 15:14 \xt Math 23:16, 24; Luuk 6:39; Awaru 2:19\x* \p \v 15 Petro yamulaga otino, “Tunawurreko ekia olugero olwo lulagana.” \p \v 16 Yesu yawawuuzia otino, “Kane mwona mukiawula no okuwurra? \v 17 Ngamuwona mbwe ekintu eki-ingira mu omunwa kigia mu enda ni kandi nikuemao kiafuma mu omuwiri? \v 18 Ne ewintu ewifuma mu omunwa wiema mu omwoyo, kandi wino niwio ewigera no omuntu awa ‘otari omweru.’ \v 19 Aeniki ni mu omwoyo ogwa omuntu nimwo ewintu kiomo amaingirizio amawiiwi, owuisi, okugia no omukazi namba omusaaza owa owundi ku iseero, owusoodani, owuiwi, okufumia owuwoni owua owuweeyi, no okuwoola awantu, wiona wifumira.\x - \xo 15:19 \xt Gala 5:19–21\x* \v 20 Ewintu wino niwio ewigera omuntu na ‘atawa omweru,’ no okuria na amakono agataoziiwue ngakugera na awa ‘otari omweru.’ ” \s1 Okuganya okwa omukazi otari Omuyaudi \r (Mari 7:24–30) \p \v 21 Yesu yafuma ao agia aaiwisre mu ewitemo ewia Taaya ni Sidooni. \v 22 Omukazi owa Kanaani\f + \fr 15:22 \ft Omukazi ono ngakawanga *Omuyaudi.\f* owa mu ekitemo ekio yagia ku Yesu amurra na awoola otino, “Omwami *Omuzia owa Daudi, mpambreko amagongi! Omwala wange anyaasiwua ino ne *ewikeeno ewimuriko.”\x - \xo 15:22 \xt Math 20:30–31\x* \p \v 23 Yesu ngakairania ekintu, kutio awalonzi waae waamugiako wamuisasaama watino, “Omwami, mulage agie aeniki akuba erioga enyima wiifu.” \p \v 24 Iye yairania otino, “Inze nyatumwa ku Awaisraeli awateekere ki amagondi.”\x - \xo 15:24 \xt Math 10:6; Awaru 15:8\x* \p \v 25 Omukazi oyo yaaza mala akuba amasigamo gaae emberi wa Yesu na awoola mbwe, “Omwami, ntunzie!” \p \v 26 Yamuirania otino, “Ngakulootu omuntu okutoola owuita owua awaana arigizre embwa.” \p \v 27 Iye yairania otino, “Namba embwa ziona ziria ewisonyokerwa ewigwa ansi eya emeesa eya ngʼinazio.” \p \v 28 Nikuemao Yesu yamuirania mbwe, “Omukazi iwue, ori no okuganya okukaate! Okusawa kwao kutuusiziiwue.” Kandi omwala waae yalama mu enyinga ezio.\x - \xo 15:28 \xt Math 8:13; 9:22\x* \s1 Yesu alamiizie awalwire awangi enze eya ekialo ekia Awayaudi \r (Mari 7:31–37) \p \v 29 Yesu yafuma ao agia ku ensanyaata eya enyanza eya Galiili. Nikuemao yaniina agia ku ekigiri kandi aikala ansi.\x - \xo 15:29 \xt Math 5:1\x* \v 30 Omurima omukaate gwamuuzako ni wareetere awa amagulu gaadembuka, awawuunu, awarema, awarimba, na awaalwalanga amalwire gandi agagawuke-gawuuke, wawagolola emberi wa Yesu kandi yawalamia woona. \v 31 Awantu waaluguula okuwona awarimba ni wagamba-gamba, awa amagulu gaadembuka ni wagenda-genda, awarema ni walama kandi awawuunu ni wawona. Kino kiagera watondowola Katonda owa Awaisraeli. \s1 Yesu aeere awantu elufu wine awatari Awayaudi okuria \r (Mari 8:1–10) \p \v 32 Yesu yaeta awalonzi waae wamuuzeko kandi awalaga otino, “Mpambra awantu wano amasaasra. Wamiire okuwa ni inze ku amiire asatu goona, kandi nyingeeno wawula ne ekia wakaria. Nanyagala okuwareka wagie ne enzala aeniki omuuka guuza gwawawuera ku engira ni wagia.”\x - \xo 15:32 \xt Mari 9:36\x* \p \v 33 Awalonzi waae waamuirania watino, “Tukatuukrai emikaati egikasuga awantu awangi watino aa turi ale ne emigizi ano.” \p \v 34 Yesu yawawuuzia otino, “Muri ne emikaati imeka?” \p Wamuirania mbwe, “Musamvu ne emvwa entono-ntono.” \p \v 35 Yesu yasikirra omurima ogwa awantu awo mbwe waikale ansi. \v 36 Nikuemao yatoola emikaati musamvu ne emvwa ezio mala aikazia Katonda nikwo agigenyula. Yagitoola agiezania ku awalonzi waae kugere wagawire awantu awo okuria kandi waagiezania ku omurima ogwa awantu awo. \v 37 Awantu woona waaria nawuno waiguta du! Olwa waamala kuria, awalonzi wakunza ewimega ewia ewiokuria ewiasigala, mala wisuga ewidida musamvu. \v 38 Awantu awaaria woona, awasaaza wengʼene no orekere awakazi na awaana enze, waawanga elufu wine. \v 39 Olwa Yesu yamala okureka omurima ogwa awantu gugia, yaingira mu owuato ampi ni Magadaani.\x - \xo 15:39 \xt Math 14:13–21\x* \c 16 \s1 Awakangasi awa Awayaudi wagala wakorrwe amankono \r (Mari 8:11–13; Luuk 12:54–56) \p \v 1 *Awafarisaayo na *Awasadukaayo wandi waaza ku Yesu okumugeezaania ni wamuwuuzia mbwe awakorreko ekilago ekiema ku igulu. \v 2 Yesu yawairania otino, “Igulu ni riakaanye enyinga ezia igulo, aweene muwoola mbwe omuyaga guuza okuwa omulootu. \v 3 Ni igulu ni riakaanye kandi ni rizigre enyinga ezia kunkio, muwoola mbwe emvula eeza okukuba. Okwo kulagana mbwe mumanyire okusoma okufwanana okwa igulu. Ni kukawa kutio, ngamumanyire okusoma ewintu ewiikola mu amiire agaturimo gano. \v 4 Awantu awa ikula iwiiwi kandi eritarindre endagano, niwo awagala mbwe wakorrwe amankono kiwaweere ekilago! Ni kiwulao ekilago ekia waaza okueewua ekigawuuke ne ekilago ekia *Omugambi Yoona.” Nikuemao Yesu yarekana nawo afuma agia.\x - \xo 16:4 \xt Math 12:38; Luuk 11:16; Yowa 6:30\x* \s1 Muwe amankaga no omumera ogwa awakangasi awa ediini eya Awayaudi \r (Mari 8:14–21) \p \v 5 Olwa wa-ambuka enyanza wagia engereka indi, awalonzi waae waalawira okutoola emikaati. \v 6 Yesu yawalaga otino, “Muwe amankaga kandi muirinde ku omumera ogwa Awafarisaayo na Awasadukaayo.”\x - \xo 16:6 \xt Luuk 12:1\x* \p \v 7 Waagamba-gamba agati yaawu aweene ni wawoola watino, “Paka kuwe mbwe awoola otio aeniki ngatukatoola emikaati.” \p \v 8 Yesu yawanga na amanyire ekia waawoolanga kino, kutio yawawuuzia otino, “Inywe awantu awawula no okuganya wano, mugamba-gamba ku okuwula ne emikaati kolaki?\x - \xo 16:8 \xt Math 14:31\x* \v 9 Mukiawula no okuwurra? Ngamuingiriziako emikaati itaanu egiasuga awantu elufu witaanu, ne ewidida ewia mwakunza?\x - \xo 16:9 \xt Mari 6:52\x*\x - \xo 16:9 \xt Math 14:20\x* \v 10 Namba emikaati musamvu egiasuga awantu elufu wine, ne ewidida ewia mwakunza?\x - \xo 16:10 \xt Math 15:37\x* \v 11 Kuwa kutie mbwe murekere okumanya mbwe ekia ngamba-ngambreko ngʼane emikaati yaaya? Ni muwe amankaga kandi muirinde ku omumera ogwa Awafarisaayo na Awasadukaayo.” \p \v 12 Ku okuwoola otio, waagia wamanya mbwe Yesu ngakawalaganga mbwe wairinde ku omumera ogukolwa nagwo okufumba omukaati, ni ku engerera eya Awafarisaayo na Awasadukaayo. \s1 Petro awoorre mbwe Yesu nio Meesia \r (Mari 8:27–30; Luuk 9:18–21) \p \v 13 Olwa Yesu na awalonzi waae waagia watuuka a-ampi ne ekitemo ekia Kaisaria Filiipi, yawuuzia awalonzi waae otino, “Awantu wawoola mbwe *Omuzia owa Omuntu ari anu?” \p \v 14 Waamuirania watino, “Awandi wawoola mbwe ni iwue Yowaana Omubatiisi, awandi mbwe ori Eliija na awandi woona mbwe ni iwue Yeremia namba omulala ku awagambi awa Katonda.”\x - \xo 16:14 \xt Math 14:2; 17:10–13; 21:11\x* \p \v 15 Yesu yawawuuzia otino, “Ni inywe muwoola mbwe ni inze anu?” \p \v 16 Simioni Petro yairania na awoola mbwe, “Ni iwue *Meesia, Omuzia owa Katonda omulamu.”\x - \xo 16:16 \xt Math 4:3; 14:33; Yowa 6:69; Awat 14:15\x* \p \v 17 Yesu yamuirania na awoola otino, “Osereekwe iwue Simioni omuzia owa Yoona, aeniki okusasuriire ekingʼana kino ni Soifu ori ku igulu, otari omuntu yaaya. \v 18 Kandi nkulaga iwue mbwe ori Petro\f + \fr 16:18 \ft Mu Olugiriiki rilagana \fq iwaale.\f* kandi ku iwaale rino, nyiza okuombokako ekaniisa kiange, kandi ewikulo ewia ekialo ekia awafu ngawiiza okukikira, yaaya.\x - \xo 16:18 \xt Luuk 22:32; Yowa 1:42; 21:15–17; Gala 2:6–9; Efee 2:20\x* \v 19 Nyiza okuku-aa ewifunguo ewia *Owuami owua ku igulu. Ekintu-ukintu ekia orisiwa ku ekialo kiiza okusiwua ku igulu, kandi ekintu-ukintu ekia orisiwula ku ekialo, kiiza okusiwulwa ku igulu.”\x - \xo 16:19 \xt Math 18:18; Luuk 11:52; Yowa 20:23\x* \v 20 Nikuemao yawagaania wukalu mbwe wataaza walaga omuntu mbwe yawanga Meesia.\x - \xo 16:20 \xt Mari 8:30; 9:9\x* \s1 Yesu agamba-gambre ku okufwa kwae \r (Mari 8:31–33; Luuk 9:22) \p \v 21 Okuemera ao, Yesu yatanika okulaga awalonzi waae mbwe yasugananga agie Yerusaleemu, aa yagianga okunyaasiwua mu amakono aga *awagaaka awa ediini eya *Awayaudi, awakangasi awa *awoozia, alala na *awagerezi awa endagirra. Yawalaga mbwe kwanigirizia mbwe aitwe afwe kandi aziuke owuire owua okusatu awe omulamu kandi. \p \v 22 Petro yamutoola agia nae antulo mala atanika okumusiagizia otino, “Yaaya Omwami! Ewio ngawisugre wikuikorre yawa.” \p \v 23 Yesu yagaluka alaga Petro otino, “Ema emberi wange, iwue *Sataani! Ori ekigazio kiange kandi owula ne ewintu ewia Katonda mu amaingirizio gaao, ni mala ewintu ewia awantu niwio ewia omanyire.” \s1 Oagala okuwa omulonzi wa Yesu paka aganye okufumia owulamu wuae \r (Mari 8:34—9:1; Luuk 9:23–27) \p \v 24 Nikuemao Yesu yalaga awalonzi waae otino, “Omuntu oagala okundonda, paka asooke ailowe iye omwene kandi atoole *omusalaaba gwae andonde.\x - \xo 16:24 \xt Math 10:38–39; Luuk 14:27; 1Pet 2:21\x* \v 25 Aeniki omuntu-umuntu oagala okununula owulamu wuae iye omwene, aaza okuwurigiza. No omuntu origiize owulamu wuae ku amangʼana gange, iye aaza okutuukra owulamu.\x - \xo 16:25 \xt Luuk 17:33; Yowa 12:25\x* \v 26 No owulootuuki no omuntu atuukiire ekialo kiona, na ateesie owulamu wuae? Kusi kiriooko ekintu ekia omuntu aesa okugalusania nakio owulamu wuae? \v 27 Omuzia owa Omuntu aaza okuuza ne *enyankoi waae mu owunene owua Swae, kandi nikuemao aaza oku-aa omuntu ki omuntu empanwa yaae owuagani ne emirimo egia yakola.\x - \xo 16:27 \xt Zabu 62:12; Yere 17:10; Math 13:41–42; 25:31–46; Yowa 5:29; Awaru 2:6; Owus 22:12\x* \v 28 Mbalaga kuwuene mbwe awandi ku awantu awari ano ngawarifwa ni wakiari okuwona Omuzia owa Omuntu na airana no owuami wuae.” \c 17 \s1 Embonekano eya Yesu egaluuke enzeru zerre \r (Mari 9:2–8; Luuk 9:28–36) \p \v 1 Na amiire mukaaga gaamala okuwita, Yesu yatoola Petro, Yakoobo ni Yowaana, afuma nawo waniina ku ekigiri ekiliire okuwa aweene.\x - \xo 17:1 \xt Math 26:37; Mari 5:37; 13:3\x* \v 2 Eyo embonekano eya Yesu yagaluka emberi waawu. Ekieni kiae kiangʼena-ngʼena ki enyanga, kandi enguwo ziae ziawa enzeru zerre ki owueru. \v 3 Ku enyinga eziazane ezio, awantu wawiri waawafumira. Awantu awo waawanga Muusa ne Eliija, awaagamba-gambanga ni Yesu. \p \v 4 Petro yalaga Yesu otino, “Omwami, kuri kulootu mbwe turi ano. No oganyire, nyiza okuomboka ewigiti wisatu ano, kilala kiiza okuwa ekiao, ekindi ekia Muusa, ne ekindi ekia Eliija.” \p \v 5 Ni Petro yawanga na akiagamba-gamba, ire erieru zerre riaika riwasanikizia, kandi omwoyo gwaema mu ire ogwawoola mbwe, “Ono nio Omuzia wange owa ngonziizie kandi owa nsangaarre nae. Mumuwurre!”\x - \xo 17:5 \xt Owuiz 18:15; Math 3:17\x* \p \v 6 Olwa awalonzi awo waawurra otio, waagwa ansi amafunikira, no owuti wuwa-ambre ino. \v 7 Ni Yesu yawagiako awa-amba na awalaga otino, “Mueme, mutatia.” \v 8 Olwa waawarra kungulu, awulao omuntu owa waawona ogawuuke ni Yesu.\x - \xo 17:8 \xt 2Pet 1:16–18; Owus 1:16\x* \p \v 9 Ni waaikanga ni waema ku ekigiri, Yesu yawasikirra na awalaga otino, “Mutaaza mwalaga omuntu ekintu ekia muwuine, nawuno *Omuzia owa Omuntu aziusiwue aeme ku awafu.” \s1 Okuirana okwa Omugambi Eliija \r (Mari 9:11–13) \p \v 10 Awalonzi waae waamuwuuzia watino, “Ekigera na *awagerezi awa endagirra wawoola mbwe Eliija nio owasugananga asookere *Meesia okuuza niki katio?” \p \v 11 Yesu yawairania na awoola otino, “Kuwuene Eliija nio osooka okuuza kugere airanie ewintu wiona wiwe geeza.\x - \xo 17:11 \xt Mala 4:5–6; Math 16:14\x* \v 12 Ni mbalaga mbwe Eliija yamiire okuuza. Ni kukawa kutio, ngawakamumanyirizia yaaya, ni iwo wamiire okumukorra ewintu wiona ewia aweene waagalanga. Nintio lwona Omuzia owa Omuntu aaza okunyaasiwua mu amakono gaawu.” \v 13 Kuno kwagera awalonzi waae wamanya mbwe owa Yesu yagamba-gambangako yawanga Yowaana Omubatiisi.\x - \xo 17:13 \xt Math 11:14\x* \s1 Yesu alamiizie omuzia owawanga ne ekikeeno \r (Mari 9:14–29; Luuk 9:37–43a) \p \v 14 Olwa waatuuka ku omurima, omuntu omulala yaaza ku Yesu, amukubra amasigamo ansi. \v 15 Yamulaga otino, “Omwami, ambra omuzia wange amagongi, aeniki agwa emvuwu kandi ainyaasia ino. Kangi amiire okugwa mu omurro namba mu amanzi. \v 16 Nyaa ni muretiire awalonzi waao, no okumulamia kuwakirre.” \p \v 17 Yesu yairania na awoola otino, “Oo inywe ikula erioneeke kandi eriwula no okuganya rino! Nyiza okuwa ni inywe ni nsikiizie omwoyo ku amangʼana giinyu kutuuka ri? Mutoole omuzia oyo mumundeetere ano.” \v 18 Yesu yasiagizia ekikeeno ekio kimuemeko mala kimuemako, kandi omuzia oyo yawa omulamu okuemerera ao. \p \v 19 Nikuemao awalonzi waae waamugiako na ari omwene, wamuwuuzia watino, “Ekigera ne ekikeeno ekio kiaa ni kitukirre okufumia niki?” \p \v 20 Yawairania otino, “Kiaa ni kiwakirre aeniki muri no okuganya okutono ino. Mbalaga kuwuene mbwe muweeko namba no okuganya okutono ki emwo eya karadaali, muesa okulaga ekigiri kino mbwe, ‘Ema ano, ogie aaria’ kandi kikakola otio. Kiwulao-uwula ekintu ekitaaza okureka okuesekana ku inywe.\x - \xo 17:20 \xt Math 13:31; 14:31; 21:21\x* \v 21 [Ne ekikeeno ekifwana kino kifumiziwua mala ku okusawa no *okusiwa okuria.]”\f + \fr 17:21 \ft Amatu gandi amakulu gawula ne ekika ekia 21 kino kiona.\f* \s1 Yesu agamba-gambre kandi ku okufwa no okuziuka kwae \r (Mari 9:30–32; Luuk 9:43b–45) \p \v 22 Olwa waaikumia alala Galiili, Yesu yawalaga otino, “Omuzia owa Omuntu aaza okuguziwua, ateewue mu amakono aga awantu \v 23 awaaza okumuita, kandi owuire owua okusatu aaza okuziusiwua aeme ku awafu awe omulamu kandi.” Kino kiagera owululu wuingirra awalonzi waae ino.\x - \xo 17:23 \xt Math 28:6; Mari 8:31\x* \s1 Okufumia omusolo ogwa ekaalu \p \v 24 Yesu na awalonzi waae waagia watuuka Kapernaumu. Eyo awasolozi awa *omusolo ogwa awantu wafumizizia emirimo egia mu *ekaalu, waagia ku Petro wamuwuuzia watino, “Omugerezi iinyu ono mberi afumia omusolo ogwa ekaalu?”\x - \xo 17:24 \xt Okuf 30:13–14\x* \p \v 25 Petro yawairania otino, “Ee, afumia.” \p Olwa Petro yaingira mu enyumba, Yesu nio owasooka okugamba-gamba nae. Yawuuzia Petro otino, “Oingirizia otie Simioni? Awaami awa ku ekialo wasolozia omusolo ku anu? Ku awazia waawu, kusi ku awantu wandi awasaasa?” \p \v 26 Petro yamuirania mbwe, “Ku awantu wandi.” \p Yesu yamulaga otino, “Kutio awazia waawu iwo ngawafumia. \v 27 Ni kugere wataaza wawona ni ifwe uwiiwi, fuma ogie mu enyanza ogie otege ilowo riao. Toola emvwa eya ogia okusooka okuamba owarre mu omunwa gwayo. Ooza okutuukramo isendi ilala erisugre okuoloola omusolo gwao no ogwange. Toola isendi erio ori-ee awasolozi awa omusolo awo ki omusolo gwao no ogwange.” \c 18 \s1 Omunene okukira awandi mu Owuami owua ku igulu \r (Mari 9:33–37; Luuk 9:46–48) \p \v 1 Enyinga ezio, awalonzi awa Yesu waamugiako kandi wamuwuuzia watino, “Omunene okirre woona mu *Owuami owua ku igulu naanu?”\x - \xo 18:1 \xt Luuk 22:24\x* \p \v 2 Yesu yaeta omwana omuto aaza amuemerezia agati yaawu. \v 3 Yawalaga otino, “Mbalaga kuwuene mbwe ni mutagaluuke muwe ki awaana wato, ngamuri-ingira mu Owuami owua ku igulu, yaaya.\x - \xo 18:3 \xt Math 19:14\x* \v 4 Kutio omuntu-umuntu oisiizie ansi yawa ki omwana ono, nio omuntu omunene okirre woona mu Owuami owua ku igulu.\x - \xo 18:4 \xt Math 23:12\x* \v 5 Kandi omuntu-umuntu oingiizie omwana omuto ki ono, ku eriina riange, anyingiizie inze.\x - \xo 18:5 \xt Math 10:40\x* \s1 Ogera Omukristo na airana enyima mu okuganya ariwona owululu \r (Mari 9:42–48; Luuk 17:1–2) \p \v 6 “No, omuntu ogera omulala ku awantu awanganyireko ki awaana awato wano, na areka okuwa no okuganya ku inze, kuri kulootu okukira na asiwirweko oluwaare ku igosi, agie arigizwe mu enyanza. \v 7 Kuriweera wululu awantu awakola ewintu ewigera na awantu wareka okuwa no okuganya ku inze! Ewintu ki ewio paka wiweeo, ni kuriweera omuntu owireeta wululu ino! \p \v 8 “Ni kuri mbwe okukono namba okugulu kwao nikwo okugera no oingira mu owuoni, kukenge kuemeo okurigize ale. Kulootu no oingiire mu owulamu no owula ne ekiimo ekilala, okukira okuwa na amakono awiri na amagulu awiri, no owutuukre origizwe mu omurro ogwa amiire goona. \v 9 Kandi ni kuri mbwe eriiso riao nirio erigera no oingira mu owuoni, rikumbule riemeo oririgize ale. Aeniki kuri kulootu okuingira mu owulamu ne ekidongʼo, okukira okuwa na amiiso awiri, no owutuukre origizwe mu omurro.”\x - \xo 18:9 \xt Math 5:29–30\x* \s1 Olugero olwa igondi eriateeka \r (Luuk 15:3–7) \p \v 10 Yesu yagia emberi na awoola otino, “Omuntu ataaza yatoola wutono namba omulala ku awantu awanganyireko ki awaana awato wano. Aeniki mbalaga mbwe *enyankoi awawaimeriire ku igulu wawarra Soifu ori ku igulu mu amiiso enyinga ziona. \v 11 [Aeniki *Omuzia owa Omuntu yaaza okununula awantu awaateeka.] \p \v 12 “Muingirizia mutie? No omuntu ari na amagondi mia kilala, ni ilala rigie riteeke, ngareka amagondi amakumi kienda ni kienda, yagia ku ewigiri okuagala ilala eriteekere erio? \v 13 Kandi na arituukiire, mbalaga kuwuene mbwe awa omusangaavu ni igondi ilala eriateeka erio okukira amakumi kienda ni kienda agataateeka garia. \v 14 Mu engira efwanani, Soinyu ori ku igulu ngagala mbwe namba omulala ku awanganyireko ki awaana awato wano ateeke.\x - \xo 18:14 \xt Yowa 10:11–15\x*\x - \xo 18:14 \xt Luuk 3:6; Awaru 15:16; Awaib 5:9; 2Pet 3:9\x* \s1 Ekia osugaane okole ni wamwinyu akuoneere \r (Luuk 17:3) \p \v 15 “Ni wamwinyu akuoneere, mugieko ogie omulage owuwi owua akukoriire, ni muri nae wawiri. Na akuwuriire, irania empurizanio agati yaao ni wamwinyu oyo.\x - \xo 18:15 \xt Awal 19:17; Gala 6:1\x* \v 16 Ni, na alowere okuwurra agaao, toola omuntu omulala namba awantu wawiri mumugieko, kugere ‘amangʼana goona gasigikwe na awantu wawiri namba wasatu.’\x † \xo 18:16 \xt Owuiz 19:15\x*\x - \xo 18:16 \xt Yowa 8:17; 2Kori 13:1; 1Timo 5:19; Awaib 10:28\x* \v 17 Na akialowere-ulowa, ta amangʼana ago emberi wa ekaniisa. Ni na akialowere okuwurra kugia ekaniisa, mutoole ki omuntu otamanyire Katonda namba ki omusolozi owa *omusolo.\x - \xo 18:17 \xt Awaru 16:17; 1Kori 6:1–6; 2Kori 6:17; Tiit 3:9–11\x* \p \v 18 “Mbalaga kuwuene mbwe ekintu-ukintu ekia musiwre ku ekialo, kisiwirwe ku igulu kwona, kandi ekintu-ukintu ekia musiwuule ku ekialo, kiiza okusiwulwa ku igulu kwona.\x - \xo 18:18 \xt Math 16:19; Yowa 20:23\x* \p \v 19 “Lwona mbalaga mbwe na awantu wawiri ku inywe ku ekialo kuno, wawurizaanie ku ekintu-ukintu ni wasawa, waaza okueewua ekintu ekio ni Soifu ori ku igulu.\x - \xo 18:19 \xt Math 7:7\x* \v 20 Aeniki aa awantu wawiri namba wasatu waikumiizie ku eriina riange, omwene ndi agati yaawu.” \s1 Olugero olwa owemirimo owula na amasaasra \p \v 21 Nikuemao Petro yaaza ku Yesu amuwuuzia otino, “Omwami, nsugaane ndekere wamwifu onkoriire uwiiwi aa kameka? Musamvu, kusi aa kameka?” \p \v 22 Yesu yamuirania mbwe, “Yaaya, ngʼa musamvu, ni na amakumi musamvu ni musamvu.\f + \fr 18:22 \ft Namba \fq amakumi musamvu, etunda musamvu.\f*\x - \xo 18:22 \xt Owut 4:24\x* \p \v 23 “Kutio Owuami owua ku igulu wukafwananiwua no omwami omulala owagalanga okuwala ewintu ewia yata mu amakono aga awemirimo waae.\x - \xo 18:23 \xt Math 25:19\x* \v 24 Mu okutanika-utanika otino, omuntu owawanga no omusango gwae ogwa amasendi amangi ino\f + \fr 18:24 \ft Olugiriiki luwoola etalanta 10,000.\f* yareetwa emberi waae. \v 25 Olwa okuoloola omusango kwamukira, omukangasi oyo yasikirra mbwe iye ni mukaae, na awaana waae, alala ne ewintu ewia waawanga nawio wiona, wiguziwue amasendi kugere omusango ogwo guoloolwe. \v 26 Owemirimo oyo yagwa mu amasigamo gaae emberi wa omukangasi waae, na amuiyemba na awoola otino, ‘Ganya ompe iwaga, nyiza okukuoloola omusango gwao gwona.’ \v 27 Omukangasi waae yamuambra amasaasra mala amurekera omusango ogwo gwona kandi amulekula agia.\x - \xo 18:27 \xt Luuk 7:42\x* \p \v 28 “No olwa owemirimo oyo yafuma na agia, ya-agaana owemirimo omwina waae owawanga no omusango gwae ogwa amasendi amatono.\f + \fr 18:28 \ft Olugiriiki luwoola edinaari 100.\f* Yamuamba igosi atanika okumugoga na amulaga mbwe, ‘Mpoloole omusango gwange ogwa ori nagwo!’ \p \v 29 “Owemirimo omwina waae yagwa mu amasigamo amuiyemba otino, ‘Ganya ompe iwaga, nyiza okukuoloola omusango gwao.’ \p \v 30 “Ni iye yalowa asiriisia, kandi aa okumu-aa iwaga, yagia emberi mala agera omuntu oyo arigizwa mu owusiwe nawuno amuoloole omusango ogwo. \v 31 Olwa awemirimo wandi waawona ekiaikola ekio, waaluunya ino kandi waafuma wagia walaga omukangasi waawu amangʼana goona agaaikola. \p \v 32 “Nikuemao omukangasi oyo yaeta owemirimo oyo aaze emberi waae. Yamulaga otino, ‘Iwue owemirimo omuwiiwi ono! Nyema okukurekera omusango gwange ogwa wawerenga nagwo gwona ku okuiyemba okwa wanyiiyembere mbwe nkurekere. \v 33 Iwue katio ngokasugaane oambre owemirimo omwina waao amasaasra kiomo neena nkuambiire amasaasra?’\x - \xo 18:33 \xt Math 5:7\x* \v 34 No okusu okungi, omukangasi waae yamuta mu amakono aga awasikare awa mu owusiwe, anyaasiwue nawuno amuoloole omusango gwae ogwa yawanga nagwo gwona.\x - \xo 18:34 \xt Math 5:26\x* \v 35 Nintio Soifu ori ku igulu aaza okukorra omulala ki omulala ku inywe, ni mutarekeere waamwinyu ne emioyo giinyu giona.”\x - \xo 18:35 \xt Math 6:14–15; Efee 4:32; Kolo 3:13; Yako 2:13\x* \c 19 \s1 Yesu agerera ku okurekana no omukazi \r (Mari 10:1–5; Luuk 16:18) \p \v 1 Olwa Yesu yamala okuwoola amangʼana gano, yafuma Galiili agia mu ekitemo ekia Yudeea,\f + \fr 19:1 \ft Ewitemo ewia *Awayaudi.\f* ekiri engereka indi eya oluuzi olwa Yordaani. \v 2 Omurima omungi ogwa awantu gwamulonda kandi yalamia awalwire awaawanga agati yaawu. \p \v 3 *Awafarisaayo wandi wamuuzako okumugeezaania. Waamuwuuzia watino, “Endagirra iifu lwona eganyiire omusaaza okurekana no omukazi waae ku ingʼana-uingʼana?” \p \v 4 Yesu yawairania otino, “Inywe mukiari okusoma mbwe mu owutanikro Omulusi ‘yawaluka omukazi no omusaaza,’\x † \xo 19:4 \xt Owut 1:27; 5:2\x* \v 5 kandi awoola mbwe, ‘kuno kugera omusaaza areka swae ni ngʼina mala yaizoga ni mukaae, kandi awantu wawiri awo wawa ekintu ekilala’?\x † \xo 19:5 \xt Owut 2:24\x*\x - \xo 19:5 \xt Efee 5:31\x* \v 6 Kutio awantu awo ngawari wawiri yaaya, ni wari ekintu ekilala. Kandi kutio ekia Katonda ateere alala, omuntu ataaza yagawula, yaaya.” \p \v 7 Waamuwuuzia mbwe, “Ekigera ni Muusa yasikirra mbwe omusaaza aesa oku-aa omukazi waae itu eria okurekana, mala yarekana nae kane niki?”\x - \xo 19:7 \xt Owuiz 24:1–4; Math 5:31\x* \p \v 8 Yesu yawairania otino, “Muusa yawaganyira okurekana na awakazi wiinyu aeniki emitwe giinyu giawanga emikalu. Ni ngʼanintio kwawanga okuemera mu owutanikro, yaaya. \v 9 Mbalaga mbwe omuntu-umuntu orekaane ni mukaae, ni kutari mala ku amangʼana aga okugia ku owuriri no omusaaza wundi, mala yatoola omukazi wundi, omuntu oyo ari omusoodani.”\x - \xo 19:9 \xt Math 5:32; 1Kori 7:10–11\x* \p \v 10 Awalonzi waae waamulaga watino, “Ni kuri mbwe nintio amangʼana gari agati ya omukazi no omusaaza, kane kulootu no omuntu atakwere.” \p \v 11 Yesu yawairania otino, “Ngʼani mbwe woona waesa okuingizia ingʼana rino. Ni, ni mala awantu awa Katonda nio oeere owuesani. \v 12 Wario awantu awataesa okukwa aeniki wari *awasowole awaaiwulwa otio, awandi waasowolwa na awantu; na awandi walowere okukwa ku amangʼana aga *Owuami owua ku igulu. Omuntu oesa okuingizia ingʼana rino, asugaane akole otio.” \s1 Yesu asereeke awaana awato \r (Mari 10:13–16; Luuk 18:15–17) \p \v 13 Awaana awato waareetwa ku Yesu, kugere awateeko amakono kandi awasawire. Na awalonzi waae waagaania awantu awaawareeta awo. \v 14 Ni Yesu yawoola otino, “Mureke awaana awato wanyizeko, kandi mutawalowera yaaya. Aeniki Owuami owua ku igulu wuri owua awantu awari ki awaana wano.”\x - \xo 19:14 \xt Math 18:3\x* \v 15 Yata amakono ku awaana awo, nikuemao yafuma ao. \s1 Omuwuuka omunyazi \r (Mari 10:17–27; Luuk 18:18–27) \p \v 16 Omuntu wundi yaaza ku Yesu amuwuuzia otino, “Omugerezi, ekilootu ekia nsugaane nkole kugere ntuukre owulamu owutawua niki?” \p \v 17 Yesu yamuirania mbwe, “Ombuuzia ekintu ekilootu kolaki? Omulootu no omulala wengʼene. No oagala owulamu owutawua, rinda *ensikirra.” \p \v 18 Omuntu oyo yamuwuuzia mbwe, “Ensikirra eziriai?” \p Yesu yamuirania mbwe, “Ensikirra kiomo ‘Otaita, otasooda omukazi owa owundi, otaiwa, otata ku omuntu amangʼana aga owuweeyi, \v 19 tia swao ni ngʼinwao,’\x † \xo 19:19 \xt Okuf 20:12–16; Owuiz 5:16–20\x* alala ni ‘gonzia omwina waao kiomo oigonziizie iwua omwene.’\x † \xo 19:19 \xt Awal 19:18\x* ”\x - \xo 19:19 \xt Mari 12:31\x* \p \v 20 Omuwuuka oyo yamulaga otino, “Ensikirra zino ziona miire okurinda, ekia nkeeyire niki katio?” \p \v 21 Yesu yamuirania mbwe, “No oagala okuwa omulongoole owula ne ekintu ekikukeeyire, gia oguzie ewintu wiao wiona, otoole ewia onatuukramo o-ee awataka, nikwo ooza okuwa no owuwiiko ku igulu. No omiire okukola otio, ooze ondonde.”\x - \xo 19:21 \xt Math 8:21–22; Luuk 12:33\x* \p \v 22 Olwa omuwuuka oyo yawurra otio, yafuma agia na awula no owusangaavu namba wutoono, aeniki yawanga no owunyazi wungi.\x - \xo 19:22 \xt Zabu 62:10\x* \p \v 23 Nikuemao Yesu yalaga awalonzi waae otino, “Mbalaga kuwuene mbwe kuri kukalu omunyazi okuingira mu Owuami owua ku igulu. \v 24 Lwona mbalaga mbwe kuri kunyoowu engamia okuingira mu iwundu eria esindaano okukira omunyazi okuingira mu *Owuami owua Katonda.” \p \v 25 Olwa awalonzi waae waawurra ingʼana erio, waazinduka ino kandi waawuuzia watino, “Oesa okununulwa katio naanu?” \p \v 26 Yesu yawawarra mala awoola otino, “Ku omuntu kino ngakiesekana, ni ku Katonda ewintu wiona wiesekana.”\x - \xo 19:26 \xt Owut 18:14; Ayub 42:2; Yere 32:17; Luuk 1:37; 18:27\x* \s1 Ekia turituukra ku okulonda Yesu \r (Mari 10:28–31; Luuk 18:28–30; 22:28–30) \p \v 27 Petro yamuirania mbwe, “Omwami, ifwe tureekere ewintu wiona tukulonda! Niki ekia turieewua katio?” \p \v 28 Yesu yawalaga mbwe, “Mbalaga kuwuene mbwe, ne ewintu wiona wiiza okugalusiwua wiwe ewiyia, olwa *Omuzia owa Omuntu ari-ikala ku entewe yaae eya owunene, inywe awamiire okunonda mwona muri-ikala ku entewe ikumi ni iwiri ezia owuami, okukengera ewiriango ikumi ni wiwiri ewia Israeli ekiina.\x - \xo 19:28 \xt Math 25:31; Luuk 22:30; 1Kori 6:2; Owus 3:21\x* \v 29 Kandi omuntu ki omuntu omiire okureka amayumba, namba waamwawu awekizia, namba awekiala, namba swae, namba ngʼina, namba awaana, namba emisiri ku amangʼana gange, aaza okutuukra mia kilala kangi okukira kandi arituukra owulamu owutawua.\x - \xo 19:29 \xt Math 6:33; 10:37; 25:46\x* \v 30 Na awantu awangi awakangaate wariwa enyima, kandi awantu awangi awari enyima warikangata.”\x - \xo 19:30 \xt Math 20:16\x* \c 20 \s1 Olugero olwa awemirimo mu omusiri ogwa omuzabiibu \p \v 1 Yesu yagia emberi na awalaga otino, “*Owuami owua ku igulu wuesa okufwananiwua ni ngʼina omusiri owafuma kunkio okugia okuagala awemirimo waaze wamukorre mu omusiri ogwa *omuzabiibu. \v 2 Yaganyana nawo mbwe yaazanga okuwaoloola edinaari endala ku owuire, nikuemao awatuma mu omusiri gwae. \p \v 3 “Ni ziagianga okutuuka enyinga isatu ezia kunkio, yafuma kandi agia awona awantu wandi ni wakola wusa mu ekiiyia. \v 4 Yawalaga otino, ‘Inywe mwona mugie mukole mu omusiri gwange ogwa omuzabiibu, ni nyiza okuwaoloola ekisugre.’ \v 5 Kutio waafuma wagia. \p “Yafuma kandi agia akola owufwanani ni zigia okutuuka enyinga ezia mukaaga, ne enyinga ezia kienda. \v 6 Ne enyinga ikumi ne endala ziawanga ampi, yafuma kandi agia atuukra awantu wandi ni ewaimeriire ampi ao. Yawawuuzia otino, ‘Ekigera ni mumiire okuwa ni muimeriire ano owuire wuona ni mukola wusa niki?’ \p \v 7 “Iwo waamuirania mbwe, ‘Aeniki awulao omuntu omiire okutu-aa emirimo.’ \p “Yawalaga mbwe, ‘Kane mwona mugie mukole emirimo mu omusiri gwange.’ \p \v 8 “Olwa kwatuuka igulo, ngʼina omusiri yalaga owemirimo waae owawanga na aimeriire awemirimo wandi otino, ‘Eta awemirimo wange kugere owaoloole omusaara gwawu. Tanika na awatoorrwe lunyima.’\x - \xo 20:8 \xt Awal 19:13; Owuiz 24:15\x* \p \v 9 “Awemirimo awaawanga ni watoorrwe enyinga ezia ikumi ne endala waaza, kandi omulala ki omulala yaeewua edinaari endala. \v 10 Kutio olwa awantu awatoolwa kuluweri waaza, waaingirizianga mbwe iwo wanaeewua amasendi amangiko. Ni woona waaeewua mala edinaari endala-ndala. \v 11 Olwa waamala okutoola, waatanika okungʼongʼoonra ngʼina omusiri ni wawoola watino, \v 12 ‘Awantu awatoorrwe lunyima wano iwo wakorre emirimo mala ku enyinga endala engʼene, ni nyingeeno owa-aa omusaara owuagani ni ifwe awakorre emirimo emikalu ku iwasu owuire wuona.’ \p \v 13 “Ni iye yawairania omulala ku iwo na amulaga otino, ‘Omwiko wange, wuwulao owuwi owua nkukoriire namba wutoono. Ngatwawurzania mbwe nyiza okuku-aa edinaari endala ku emirimo giao? \v 14 Toola omusaara gwao ogie. Ni inze oagala oku-aa omuntu oema okutoolwa lunyima, omusaara oguagana no ogwa nkueere. \v 15 Naanu oesa okundowera okukola ekia mbwine na amasendi gange? Kusi iyari rikuamba aeniki ndi omu-aani?’ ” \p \v 16 Yesu yamariizia na awoola mbwe, “Kutio okangaate ariwa enyima, kandi ori enyima arikangata.”\x - \xo 20:16 \xt Math 19:30; Luuk 13:30\x* \s1 Yesu agamba-gambre olwa okusatu ku okufwa kwae \r (Mari 10:32–34; Luuk 18:31–34) \p \v 17 Ni Yesu yagianga Yerusaleemu, yatoola awalonzi waae ikumi ni wawiri agia nawo antulo kandi awalaga otino, \v 18 “Wuno tugia Yerusaleemu, kandi *Omuzia owa Omuntu agia okuguziwua ku awakangasi awa *awoozia na *awagerezi awa endagirra. Waaza okumukengera ekiina ekia olumbe, \v 19 kandi wagia okumuta mu amakono aga awantu awatari *Awayaudi wamukorre amatiicha ni wamuswawuka kandi *wamuwambe ku omusalaaba. Owuire owua okusatu, aaza okuziusiwua awe omulamu kandi!”\x - \xo 20:19 \xt Mari 8:31\x*\x - \xo 20:19 \xt Math 27:26–31; 28:6\x* \s1 Okusawa okwa ngʼinwawu Yowaana ni Yakoobo \r (Mari 10:35–41) \p \v 20 Nikuemao ngʼinwawu Yowaana ni Yakoobo, awazia awa Zebeedi yaaza ku Yesu na awazia waae wawiri. Yakubra Yesu amasigamo ansi amusawa mbwe aganye amukorre kiomo yagalanga. \v 21 Yesu yamuwuuzia mbwe, “Oagala nkukorreki?” \p Yamuirania na awoola otino, “Ganya omulala ku awazia wange wawiri wano aikale nyakukono kwao okusaaza no owundi nyakukono okumosi mu owuami wuao?”\x - \xo 20:21 \xt Math 19:28\x* \p \v 22 Yesu yawalaga otino, “Ngamumanyire ekia musawa. Inywe mwona muesa okunywera ekikombe ekia eminyako-nyaako ekia nyiza okunyweramo?” \p Wamuirania ni wawoola mbwe, “Ee tuesa.”\x - \xo 20:22 \xt Math 26:39; Yowa 18:11\x* \p \v 23 Yesu yawalaga otino, “Kuwuene okunywa ni muuza okunywera mu ekikombe ekia noona nyiza okunyweramo. No okuikala nyakukono kwange okusaaza namba okumosi ngʼani inze oesana iwaga, yaaya. Amawaga ago, na aga awantu awa Soifu Katonda nio oteeriire.”\x - \xo 20:23 \xt Awat 12:2\x* \p \v 24 Olwa awalonzi ikumi wandi waawurra watio, waawona uwiiwi na awazia wawiri awa omuntu omulala awo. \s1 Oagala okukangata paka awe omukurumu owa awandi \r (Mari 10:42–45; Luuk 22:24–30) \p \v 25 Yesu yawaeta alala mala awalaga mbwe, “Mumanyire mbwe awaami awa awantu awa ekialo kino wari awatinzi kandi walagana amaani aga wari nago ku awantu awa wakangatiire. \v 26 Ku inywe ngʼanintio kusugaane kuwe, yaaya. Aa mukakorre mutio, omuntu oagala okuwa omunene agati iinyu paka awe owemirimo wiinyu, \v 27 kandi oagala okuwa owa kuluweri paka awe *omukurumu iinyu.\x - \xo 20:27 \xt Math 23:11\x* \v 28 Ee, kuri mala kiomo Omuzia owa Omuntu ngakaaza mbwe awantu wamukorre, ni yaaza okukorra awandi, no okufumia owulamu wuae kugere awantu wasiwulwe waeme mu amawi.” \s1 Yesu alamiizie awawuunu wawiri \r (Mari 10:46–52; Luuk 18:35–43) \p \v 29 Ni Yesu na awalonzi waae waafumanga Yeriiko, awantu awangi ino waamulonda. \v 30 Awawuunu wawiri waawanga ni waikaale ku entulo eya engira, kandi olwa waawurra mbwe Yesu yawitanga, waaogerera wukaalu watino, “Omwami *Omuzia owa Daudi, tuambre amagongi!” \p \v 31 Awantu awaawanga mu omurima ogwo waawagaania mbwe wasarigire, ni iwo waaogerera wukalu okukira ni wawoola mbwe, “Omwami Omuzia owa Daudi, tuambre amagongi!”\x - \xo 20:31 \xt Math 1:1; 9:27; 12:23; 15:22; 21:9, 15; 22:41–46; Mari 11:10; Luuk 1:32, 69; 2:11; Yowa 7:42; Owus 5:5\x* \p \v 32 Yesu yaemerra kandi awaeta. Yawawuuzia otino, “Ekia muagala mbwe mbakorre niki?” \p \v 33 Waamuirania mbwe, “Omwami, tuagala okuwona.” \p \v 34 Yesu yawa-ambra amagongi mala a-amba amiiso gaawu. Ao-ao, waatanika okuwona kandi wamulonda.\x - \xo 20:34 \xt Math 9:27–30\x* \c 21 \s1 Yesu aingiziiwue Yerusaleemu ne ekisangaalo \r (Mari 11:1–11; Luuk 19:28–40; Yowa 12:12–19) \p \v 1 Ni waawanga ampi okutuuka Yerusaleemu, ni wari Bethfaage ku ekigiri ekia *Zaituuni, Yesu yatuma awalonzi waae wawiri \v 2 na awalaga otino, “Mugie mu ekitemo ekiri emberi kiiria, aa mugia okutuukrao entikiri embuuka ne esiwirwe ao alala ni ngʼina wayo. Muzisiwule, muzindetere ano. \v 3 No omuntu awawuziizie ekintu, mumulage mbwe Omwami nio oziagala, kandi aaza okuzireka muuze nazio ni watawanyaasiizie na amangʼana amangi.” \p \v 4 Kino kiaikola okutuusia amangʼana agaawoolwa no *omugambi mbwe: \q1 \v 5 “Laga Omwala owa *Sayuuni\f + \fr 21:5 \ft Awantu awa Yerusaleemu niwo awaetwa ano mbwe Omwala owa *Sayuuni.\f* mbwe, \q2 ‘Wonako, Omwami waao akuuzako, \q1 omuolu ziri kandi na aniinre ku entikiri, \q2 ku entikiri embuuka, omwana owa entikiri.’ ”\x † \xo 21:5 \xt Zaka 9:9\x*\x - \xo 21:5 \xt Math 5:5\x* \p \v 6 Awalonzi awo waafuma wagia wakola ekia Yesu yawalaga ekio. \v 7 Waareeta entikiri alala no omwana wayo, watoola enguwo ziawu wazitaako nikwo Yesu aniina aikala ku entikiri embuuka eyo. \v 8 Omurima omungi ogwa awantu waa-anzuula enguwo ziawu ku engira, na awandi waavuna ensagia ezia emiti waziazia ku engira.\fig Yesu aeewua enyingizia eya Omwami|src="LB00315b.tif" size="col" ref="21:8" \fig*\x - \xo 21:8 \xt 2Awaam 9:13\x* \v 9 Awantu awaawanga emberi na awaawanga enyima waae waaogerera ni wawoola watino, \q1 “Osaana\f + \fr 21:9 \ft Mu Oluibrania ingʼana rino rilagana mbwe ‘Nunula’ kandi rikolwa nario okutondowola omuntu.\f* ku *Omuzia owa Daudi! \q1 Asereekwe iye ooza ku eriina eria *Omwami Katonda!\x † \xo 21:9 \xt Zabu 118:26\x* \q1 Osaana ku ori kungulu okukira!”\x - \xo 21:9 \xt Math 20:30–31\x* \p \v 10 Olwa Yesu yaingira ku omugizi ogwa Yerusaleemu, yazegezia omugizi ogwo kandi awantu waatanika okuwuuzia watino, “Ono naanu ono kane?” \p \v 11 Omurima ogwawanga ni Yesu gwairania otino, “Ono ni Yesu, omugambi owa Katonda oema Nazareeti mu ekialo ekia Galiili.”\x - \xo 21:11 \xt 1Awaam 1:38–40\x*\x - \xo 21:11 \xt Owuiz 18:15; Math 16:14; 21:46; 26:68; Luuk 7:16; Yowa 1:21, 25; 6:14; 7:40\x* \s1 Yesu arumuusie awaguzi mu ekaalu olwa okuwiri\f + \fr 21:11 \ft Okurumusia okwa kuluweri kuri mu Yowaana 2:13–22.\f* \r (Mari 11:15–19; Luuk 19:45–48) \p \v 12 Yesu yaingira mu *ekaalu mala arumusia awantu awayatuukra ni waguzia kandi ni wagula ewintu omwo. Yafulukania emeesa ezia awagalusi awa amasendi, alala ne entewe ezia awantu awaaguzianga amaemba-emba. \v 13 Yawalaga otino, “Kwajojwa mbwe ‘Enyumba yange eeza okuetwa enyumba eya okusawa’\x † \xo 21:13 \xt Isaa 56:7\x* ni inywe mugigaluusie ‘Owuiwiso owua awasakuzi.’\x † \xo 21:13 \xt Yere 7:11\x* ” \p \v 14 Awawuunu na awarema waamuuzako mu ekaalu, kandi yawalamia.\x - \xo 21:14 \xt Math 11:5–6; 15:29–31\x* \v 15 No olwa awakangasi awa *awoozia na *awagerezi awa endagirra waawona ewintu ewikate-kaate ewia Yesu yakola kandi awaana ni wakuba erioga mu ekaalu ni wawoola mbwe, “Osaana ku Omuzia owa Daudi,” waawurra nawo uwiiwi ino. \v 16 Okwo kwagera ni wawuuzia Yesu watino, “Owurra ewia awaana wano wawoola?” \p Yawairania mbwe, “Ee, inywe mukiari okusoma mu endagano mbwe, \q1 “ ‘Ogerre eminwa egia awaana awato na awakianuuna \q2 ni gikutondowola’?”\x † \xo 21:16 \xt Zabu 8:2\x*\x - \xo 21:16 \xt Math 11:25\x* \p \v 17 Nikuemao yawareka afuma ku omugizi ogwo, agia paka Bethania, agia agona eyo. \s1 Yesu afuuwre omuti ogwa omukuyu gukala \r (Mari 11:12–14, 20–24) \p \v 18 Enkio walwo kunkio ni Yesu yairananga ku omugizi ogwa Yerusaleemu, enzala yamurianga. \v 19 Yawona omuti ogwa omukuyu ku entulo eya engira, mala agugiako na aingirizia okugutuukrako ensaafu. No olwa yatuukra mala amatu gengʼene, yagulaga otino, “Otaaza wa-aamia ensaafu kandi!” Ao-ao, omuti ogwo gwakala.\x - \xo 21:19 \xt Yere 8:13; Luuk 13:6\x* \p \v 20 Olwa awalonzi waae waawona ekiaikola ekio, waaluguula ni waawuuzia watino, “Omukuyu guno gureetre otie okukala wuangu-wuangu otino?” \p \v 21 Yesu yawairania otino, “Mbalaga kuwuene mbwe ni muweere no okuganya aa muwula ni kaoozi, ngamuuza okuwa no owuesani owua okukola mala ekikoriirwe omukuyu guno kiengʼene, ni muuza okuwa no owuesani owua okulaga namba ekigiri kino mbwe, ‘Gemuka oeme ano, ogie oirigize mu enyanza,’ kandi kuuza okuikola.\x - \xo 21:21 \xt Math 17:20; Luuk 17:6; 1Kori 13:2; Yako 1:6\x* \v 22 Ni muweere no okuganya, muuza okutuukra ewintu wiona ewia musawire Katonda ni musawa.”\x - \xo 21:22 \xt Math 7:7\x* \s1 Awakangasi awa Awayaudi wawuuziizie Yesu aa amaani gaae gaema \r (Mari 11:27–33; Luuk 20:1–8) \p \v 23 Yesu yaingira mu olwanyi olwa ekaalu kandi ni yagereranga, awakangasi awa awoozia alala na *awagaaka awa *Awayaudi waamuuzako wamuwuuzia watino, “Amaaniiki aga okola nago ewintu ewia okola wino? Okueere amaani gano naanu?” \p \v 24 Yesu yawairania otino, “Noona nyagala okuwawuuzia okuwuuzia okulala. Ni munyiraanie, noona nyiza okuwalaga amaani aga nkola nago ewintu ewia nkola wino. \v 25 Yowaana yatuukrai amaani aga okubatiisa awantu? Gamuemera ku igulu ku Katonda, kusi ku awantu?” \p Waaikululana mu amangʼana agati yaawu aweene watino, “Ni tuwoorre mbwe ‘Gaamuemera ku igulu’ aaza okutuwuuzia mbwe, ‘Ekiawalowera okumuganyako katio niki?’ \v 26 Ni, ni tuwoorre mbwe, ‘Gaamuemera ku awantu,’ tutiire awantu wano aeniki woona watoola Yowaana ki omugambi owa Katonda.”\x - \xo 21:26 \xt Math 11:9; 14:5\x* \p \v 27 Kutio waairania Yesu mbwe, “Ifwe ngatumanyire.” \p Nikuemao Yesu yawalaga mbwe, “Noona ngʼanyiza okuwalaga aa amaani aga nkola nago ewintu wino gaema.” \s1 Olugero olwa awazia wawiri \p \v 28 Yesu yagia emberi na awoola otino, “Muingirizia mutie? Yawangao omuntu owawanga na awazia wawiri. Yagia ku omulala amulaga mbwe, ‘Mwana wange, reero gia okole emirimo mu omusiri ogwa *omuzabiibu.’ \p \v 29 “Yairania swae mbwe, ‘Yaaya, ndowere nganyiza okukola otio!’ ni lunyima yagalusia amingirizio mala agia akola ekia swae yamulaga. \p \v 30 “Nikuemao swawu awazia awo yagia ku omuzia waae wundi agia amulaga ekia yalaga omwina waae. Iye yamuirania mbwe, ‘Ee, nganyire nyiza okukola otio,’ ni ngakagia akola otio. \p \v 31 “Ku awazia wawiri wano, owakola ekia swawu yagalanga naanu?” \p Waamuirania mbwe, “Omuzia owasooka.” \p Yesu yawalaga otino, “Mbalaga kuwuene mbwe awasolozi awa *omusolo na awasondo wawasookra okuingira mu *Owuami owua Katonda!\x - \xo 21:31 \xt Math 7:21\x* \v 32 Aeniki Yowaana yaaza okuwalaga engira eya owuigolovu, ni ngamukamuganyako, na awasolozi awa omusolo alala na awasondo iwo waamuganyako. Ni namba olwa mwawona ewio ni wiikola, ngamukagaluka mureka amawi mumuganyeko.\x - \xo 21:32 \xt Luuk 7:29–30\x* \s1 Olugero olwa awarimi awaakodeesa omusiri \r (Mari 12:1–12; Luuk 20:9–19) \p \v 33 “Muwurre olugero lundi luno: Yawangao omuntu omulala owawanga no omusiri. Yasimba emizabiibu mu omusiri gwae mala aomboka enzizi esunguuzia omusiri. Ya-aawa ansi aa edivaai emigirwa kandi aomboka ekitandaalo ekia omurinzi aikalako. Nikuemao yatoola omusiri ogwo ogu-aa awarimi wandi wagukodeesa nikwo afuma agia olugendo mu ekialo kindi.\x - \xo 21:33 \xt Isaa 5:1–7\x* \v 34 Olwa amiire aga igesa gaatuuka ampi, yatuma awemirimo waae ku awarimi awaakodeesa omusiri waria, wagie wawatooleko ensaafu ezia omuzabiibu. \p \v 35 “Awarimi awaakodeesa omusiri awo waa-amba awemirimo awaatumwa ku iwo, wakuba omulala, omulala waita no owundi wakuba na amawaale!\x - \xo 21:35 \xt Math 22:6\x* \v 36 Nikuemao yatuma awemirimo wandi ku iwo, awangi okukira awayatuma kuluweri, ni awarimi awo waawakorra owufwanani. \v 37 Owutuukre, yatuma omuzia waae ku iwo na aingirizia mbwe, ‘Wagia oku-aa omuzia wange owuti.’ \p \v 38 “No olwa awarimi awo waawona-uwona omuzia oyo otino, waawoola agati yaawu aweene watino, ‘Ono nio osugaane arie omwandu ogwa ngʼina omusiri. Muuze tumuite, kugere omusiri guno gutusigarre.’ \v 39 Kutio waamutoola wagia wamurigiza enze eya omusiri nikwo wamuita!\x - \xo 21:39 \xt Awaib 13:12\x* \p \v 40 “Kutio, muingirizia mbwe no omwene omusiri aaza okuuza, niki ekia aaza okukorra awarimi awaakodeesa omusiri awo?” \p \v 41 Awantu awaamutegerezianga waamuirania watino, “Aaza okuita awantu awawiiwi awo uwiiwi ino, kandi atoole omusiri gwae a-ee awantu wandi awaaza okumu-aa omugawo gwae ku omuzabiibu ni igesa rituukre.”\x - \xo 21:41 \xt Math 22:7\x* \p \v 42 Yesu yawalaga otino, “Inywe kane mukiari okusomako mu endagano mbwe, \q1 “ ‘Iwaale eria awaomboki waalowa \q2 nirio eriairana riwa ilootu eriambiriire enzizi eya enyumba; \q1 Omwami Katonda omwene nio okorre ekintu kino, \q2 kandi ne ekintu ekiluguulwa mu amiiso giifu?’\x † \xo 21:42 \xt Zabu 118:22, 23\x* \p \v 43 “Kutio mbalaga mbwe Owuami owua Katonda wuuza okutoolwa ku inywe, wueewue awantu awaaza okukola okuagala kwae.\f + \fr 21:43 \ft Namba \fq okuamia ensaafu ziawuo.\f* \v 44 Omuntu oigunyire ku iwaale rino aaza okuvunika wutono-tono, no owa iwaale erio rigwireko riiza okumusia ki egunduusi.”\f + \fr 21:44 \ft Amatu gandi gawula ne ekika ekia 44 kiona.\f*\x - \xo 21:44 \xt Isaa 8:14–15\x* \p \v 45 Olwa awakangasi awa awoozia alala na *Awafarisaayo waawurra engero ezia Yesu ezio, waagia wamanya mbwe ni iwo Yesu yawanga na agamba-gambako. \v 46 Kuno kwagera watanika okuagarizia engira eya okumuamba, ni waatia omurima ogwa awantu aeniki awantu waatoola Yesu ki omugambi owa Katonda.\x - \xo 21:46 \xt Math 21:11; 26:4–5\x* \c 22 \s1 Olugero olwa omugomo ogwa enserezi \r (Luuk 14:15–24) \p \v 1 Yesu kandi yagamba-gamba nawo mu olugero na awoola otino, \v 2 “*Owuami owua ku igulu wuesa okufwananiwua no omwami owaikazizia omuzia waae omugomo ogwa enserezi.\x - \xo 22:2 \xt Math 9:15\x* \v 3 Yatuma awemirimo waae ku awantu awaaetwa mu omugomo ogwo, wagie wawalage mbwe waaze, ni waalowa okuuza chee. \p \v 4 “Nikuemao yatuma awemirimo awangi okukira awayatuma kuluweri na awalaga otino, ‘Mugie mulage awantu awanyaeta mbwe miire okufumba okuria kwange, engʼombe yange enovu emiire okuwaagwa kandi ewintu wiona wiri ansi. Waganye waaze mu omugomo.’ \p \v 5 “Ni iwo waatoola amangʼana ago wutono kandi wafuma wagenda mu engira ziawu — omulala mu omusiri gwae, kandi owundi okuniiwa. \v 6 Awandi ku iwo waa-amba awemirimo waae awo, wawakorra uwiiwi kandi wawaita.\x - \xo 22:6 \xt Math 21:35; 23:37\x* \v 7 Enda eya omwami yayia ino. Yatuma awa-iiye waae wagia waita awiisi awo kandi waona emigizi giawu.\x - \xo 22:7 \xt Math 21:41\x* \p \v 8 “Nikuemao yalaga awemirimo waae otino, ‘Omugomo ogwa enserezi gumiire okutuuka, na awantu awanyaeta ngawasugre no okuuzamo. \v 9 Mufume mugie ku engira enkate-kaate, mueete awantu woona awamunatuukra.’\x - \xo 22:9 \xt Math 28:18–20\x* \v 10 Kutio awemirimo waafuma wagia ku engira ezia omugizi wagia wakumia awantu woona awawaatuukra, awalootu na awawiiwi, kandi enyumba eya omugomo yaizula na awageni du-du du-du du! \p \v 11 “No olwa omwami yaingira okuuza okuwona awageni, yawona omuntu omulala owawanga na ataiwooye enguwo ezia omugomo ogwa enserezi. \v 12 Yamuwuuzia otino, ‘Omwiko wange, iwue waingiire ano otie no owula ne enguwo ezia enserezi?’ Omunwa ogwa omuntu oyo gwa-anda. \p \v 13 “Nikuemao omwami yalaga awemirimo waae mbwe, ‘Mumusiwe amakono na amagulu, mumurigize enze mu ekierema aa awantu warra kandi wasienenia amiino.’\x - \xo 22:13 \xt Math 8:12\x* \p \v 14 “Ni kutio aeniki awaeeterwe wari wangi, na awaaza okulowolwa watono.” \s1 Okufumizia Kaisaari omusolo \r (Mari 12:13–17; Luuk 20:20–26) \p \v 15 Nikuemao *Awafarisaayo waafuma enze wagia wawurizania ku kiomo waka-amba Yesu na amangʼana gaae iye omwene. \v 16 Waatuma awalonzi waawu alala na awantu awaaganya no owukangasi owua *Eroode. Awantu awo waagia ku Yesu wamulaga watino, “Omugerezi, tumanyire mbwe iwue owoola amangʼana agari kuwuene, kandi mbwe ogerera engira eya Katonda mu engira eri kuwuene. Iwue ekia omuntu ari ngakikunyaasia, aeniki ngotiire amiiso aga omuntu. \v 17 Tulage ekia iwue owona ku ingʼana rino: Mberi endagirra iifu etuganyiire okufumizia Omwami *Kaisaari omusolo, nakuwa yaaya?” \p \v 18 Ni Yesu owawanga na amanyire engira embiiwi eya waawanga nayo, yawalaga otino, “Inywe awantu awaisemerezia wano, ekigera ni muntegera omutego mumpambe niki? \v 19 Mundageko isendi erikolwa nario okufumia *omusolo.” Waamureetra edinaari atoola \v 20 nikwo awawuuzia otino, “Kino ne ekiiruuzia ekia anu? Kandi rino ne eriina eria anu?” \p \v 21 Waairania mbwe, “Kaisaari!” \p Nikuemao yawalaga otino, “Mu-ee Kaisaari ewia Kaisaari, ne ewia Katonda mu-ee Katonda!”\f + \fr 22:21 \ft *Awayaudi waawanga ni wamanyire mbwe aeniki omuntu yalukwa mu embonekano eya Katonda, kutio ari ne ekiiruuzia ekia Katonda kandi ari owa Katonda. Kutio, asugaane afumizia Katonda owulamu wuae, mala kiomo awantu wafumizia Kaisaari isendi eriawanga ne embonekano yaae.\f*\x - \xo 22:21 \xt Awaru 13:7\x* \p \v 22 Olwa waawurra otio, waaluguula ino. Kutio waamureka wagia. \s1 Awasadukaayo wawuuzia Yesu ku okuziuka \r (Mari 12:18–27; Luuk 20:27–40) \p \v 23 Owuire owuazane owuo, *Awasadukaayo awaalowanga mbwe okuziuka okwa awafu kuwulao, waaza ku Yesu wamuwuuzia \v 24 watino, “Omugerezi, Muusa yawoola mbwe no omuntu afwire na awula no omwana, wamwawu paka agereme omukazi oyo, kugere afumie enyumba eya wamwawu.\x - \xo 22:24 \xt Owut 38:8; Owuiz 25:5–6\x* \v 25 Waawangao awazia musamvu awa omuntu omulala. Omukulu yakwa nikuemao afwa, kandi aeniki ngakarekao awaana, yarekera wamwawu omukazi agereme. \v 26 Ekintu ekilala ekio kiaikorra omuzia owa okuwiri no owa okusatu nawuno kutuuka ku omuzia omutono otuukre. \v 27 Owutuukre, omukazi oyo yoona yafwa. \v 28 Katio tulageeko, olwa awantu wariziuka, omukazi oyo ariwa omukazi owa anu ku awazia musamvu awaawa nae awo?” \p \v 29 Yesu yawairania na awoola otino, “Muteekere aeniki ngamumanyire endagano, lwona ngamumanyire amaani aga Katonda ari nago. \v 30 Na awantu wariziuka, ngawarikwa kandi ngawarikwewua. Ni wariwa ki *enyankoi awa ku igulu. \v 31 Ni ku okuziuka okwa awafu, inywe mukiari okusoma ekia Katonda yawalaga mbwe, \v 32 ‘Inze ni inze Katonda owa Abraamu, Katonda owa Isaaka, kandi Katonda owa Yakoobo’?\x † \xo 22:32 \xt Okuf 3:6\x* Ngari Katonda owa awafu, yaaya, na ari Katonda owa awalamu.” \p \v 33 Olwa omurima ogwa awantu gwawurra amangʼana ago, gwaluguula engerera yaae ino. \s1 Ensikirra enene ekirre ezindi ziona \r (Mari 12:28–34) \p \v 34 Olwa Awafarisaayo waawurra mbwe Yesu akirre Awasadukaayo mu amangʼana, waaikumia alala. \v 35 Nikuemao omulala ku iwo, owawanga na amanyire *ensikirra ino, yagia amugeezaania no okuwuuzia kuno: \p \v 36 “Omugerezi, ensikirra enene ekirre ziona, ne eriai?” \v 37 Yesu yamuirania mbwe, “ ‘Gonzia *Omwami Katonda waao no omwoyo gwao gwona, ne enkolo yaao yoona kandi na amaingirizio gaao goona.’\x † \xo 22:37 \xt Owuiz 6:5\x* \v 38 Eno nie ensikirra esookere kandi eri enene okukira ziona. \v 39 Ne eya okuwiri efwana nayo: ‘Gonzia omwina waao kiomo oigonziizie iwue omwene.’\x † \xo 22:39 \xt Awal 19:18\x* \v 40 Amangʼana aga Muusa yajoja goona, alala na amangʼana aga *Awagambi awa Katonda goona, gaisimbiriire ku ensikirra iwiri zino.”\x - \xo 22:40 \xt Math 7:12\x* \s1 Kristo ari Omuzia owa Daudi \r (Mari 12:35–37; Luuk 20:41–44) \p \v 41 Na Awafarisaayo waawanga ni waikumiizie alala, Yesu yawawuuzia otino, \v 42 “Inywe muingiriziaki ku *Kristo?\f + \fr 22:42 \ft Namba \fq *Meesia.\f* Ari omuzia owa anu?” \p Waamuirania mbwe, “Ari *Omuzia owa Daudi.” \p \v 43 Yesu yawalaga otino, “Kuwa kutie mbwe Daudi, na agamba-gamba na aizuziiwue no *Omwoyo Omweru, amueta ‘Omwami’? Aeniki omwene awoola mbwe, \q1 \v 44 “ ‘Omwami Katonda yalaga Omwami wange otino, \q2 “Ikala nyakukono kwange okusaaza \q1 nawuno nte awazigu waao \q2 ansi ya amagulu gaao.” ’\x † \xo 22:44 \xt Zabu 110:1\x* \m \v 45 Katio ni kuri mbwe Daudi amueta ‘Omwami,’ Kristo akawa omuzia waae otie?” \v 46 Awulao omuntu owaesanga okumuirania ingʼana namba ilala, kandi okuemera nyanga olwo awulao omuntu owamuigemako mbwe amuwuuzia ekintu.\x - \xo 22:46 \xt Math 20:30–31\x*\x - \xo 22:46 \xt Mari 12:34; Luuk 20:40\x* \c 23 \s1 Yesu asiagizia awakangasi awa ediini eya Awayaudi \r (Mari 12:38–40; Luuk 20:45–47; 11:42–53) \p \v 1 Nikuemao Yesu yalaga omurima ogwa awantu awaawangao alala na awalonzi waae otino, \v 2 “*Awagerezi awa endagirra na *Awafarisaayo waikaale ku entewe eya Muusa. \v 3 Kutio musugaane mulonde kandi mukole ewintu wiona ewia wawalaga. Ni mutakola ewia wakola yaaya, aeniki ngawakola ewia wagerera.\x - \xo 23:3 \xt Awaru 2:21–23\x* \v 4 Iwo wasiwira awandi emisigo emizito wawatwika ku amawega, na aweene ngawairako namba olwala olulala. \p \v 5 “Ewintu wiona ewia wakola, wawikola kugere awantu wawawone. Ewintu ewia awantu waingizia okulagana mbwe waiteere ku Katonda, kiomo amasanduuki amatono-tono aga amaseero agateewuamo *ensikirra nikwo awantu wasiwa ku emitwe ni ku amakono, iwo wasiwa amanene-nene kandi ewuusi ezirereeza ku ekanzu, iwo wataako endiire-ndiire ino.\fig Esanduuki eya iseero erimo ensikirra|src="HK00274b.tif" size="col" ref="23:5" \fig*\x - \xo 23:5 \xt Okuf 13:9; Owuiz 6:8; 22:12; Math 6:1\x* \v 6 Wagonziizie entewe ezia emberi mu emigomo kandi okuikala emberi mu amasinagoogi.\x - \xo 23:6 \xt Luuk 14:7\x* \v 7 Lwona wasangaala ni wakeeziwua mu ewiiyia kandi na awantu wawaeta mbwe ‘Omugerezi.’ \p \v 8 “Ni inywe ngamusugaane muetwe mbwe ‘Omugerezi,’ yaaya, aeniki muri mala no Omukangasi omulala engʼene kandi mwona muri ki awaana awa omuntu omulala.\x - \xo 23:8 \xt Yowa 13:13\x* \v 9 Kandi otaaza waeta omuntu-umuntu ku ekialo kuno mbwe ‘Soifu,’ yaaya, aeniki muri ni Soinyu omulala engʼene, kandi ari ku igulu. \v 10 Lwona otaaza waganya omuntu akuete mbwe, ‘Omukangasi’ yaaya, aeniki muri no Omukangasi omulala engʼene ori *Kristo. \v 11 Omuntu omunene agati iinyu asugaane awe owemirimo wiinyu,\x - \xo 23:11 \xt Math 20:26–27; Mari 9:35; Luuk 9:48\x* \v 12 No omuntu-umuntu oiginga kungulu aaza okuisiwua ansi, kandi oiisia ansi aaza okugingwa kungulu.\x - \xo 23:12 \xt 1Sam 2:8; Zabu 18:27; Emfu 3:34; Isaa 57:15; Math 18:4; Luuk 1:52; 14:11; 18:14\x* \p \v 13 “Kuriwaweera uwiiwi inywe awagerezi awa endagirra ni inywe Awafarisaayo, inywe awantu awaisemerezia wano! Muigarra awandi okuingira mu *Owuami owua ku igulu. Aweene ngamuingira, na awagala okuingira woona mulowera okuingira. \v 14 [Kuriwaweera uwiiwi inywe awagerezi awa endagirra ni inywe Awafarisaayo, inywe awantu awaisemerezia wano, aeniki musemerezia awakazi awafwire ni muwariako ewintu, kandi musawa okusawa okuliire ni muilagana emberi wa awantu. Kutio muriswawukwa wululu okukira.]\f + \fr 23:14 \ft Amatu amakulu amangi gawula ne ekika ekia 14 kino kiona.\f* \p \v 15 “Kuriwaweera uwiiwi inywe awagerezi awa endagirra ni inywe Awafarisaayo, inywe awantu awaisemerezia wano! Mukuba eno ne eno ku ekialo ekikalu kandi muambuka enyanza okugalusia omuntu omulala, kandi na amiire okuwa omulala ku inywe mugera yawa omwana owa gaena okukira inywe kawiri. \p \v 16 “Kuriwaweera uwiiwi inywe awawuunu awaiteere mbwe woona wagala okukangatra awandi! Muwoola mbwe, ‘No omuntu aifuuwre ne eriina eria *ekaalu, ngʼane ekintu. Ni, mbwe no omuntu aifuuwre ne edhaabu eri mu ekaalu, okuifuuwa kwae okwo kumusiwire.’\x - \xo 23:16 \xt Math 15:14\x* \v 17 Inywe awawuunu awamaya wano! Ekikaate niki: edhaabu kusi ekaalu egera ne edhaabu erimo, ne ewa enzeru? \v 18 Lwona muwoola mbwe, ‘No omuntu aifuuwre ni *isiga eria omusango gusambwako, ngakulagana ekintu. Ni, no omuntu aifuuwre ne eriina eria esadaaka eri ku isiga eriene, mbwe omuntu oyo okuifuuwa kwae okwo kumusiwire.’ \v 19 Mundageko ekikaate okukira inywe awawuunu wano: esadaaka kusi isiga eria omusango erigera ne esadaaka ewa enzeru? \v 20 Nyagala mumanye mbwe omuntu oifuuwre ne eriina eria isiga eria omusango, aifuuwre kugia ne ewintu wiona ewigiriko. \v 21 Kandi omuntu oifuuwre ne eriina eria ekaalu, aifuuwre nayo kugia ni Katonda ogimenyeremo.\x - \xo 23:21 \xt 1Awaam 8:13\x* \v 22 Kandi omuntu oifuuwre na aeta igulu, aifuuwre ne entewe eya *Owuami owua Katonda alala ni Katonda ogiikaaleko.\x - \xo 23:22 \xt Math 5:33–37\x* \p \v 23 “Kuriwaweera uwiiwi inywe awagerezi awa endagirra ni inywe Awafarisaayo, inywe awantu awaisemerezia wano! Mufumia *endala ku ikumi ku amasuwi agataluusia okuria kiomo munanaa, amadhaari, ne ejiira. Ni mulawiire amangʼana amazito mu ensikirra ezia Katonda kiomo okukorra awantu woona kiomo kusugaane, okuwa na amasaasra no okuisikia mu okukola ewintu ewia Katonda aagala. Kulootu ni mulondokaane ne ensikirra ziona, aa mutagawuule ezia murinda ne ezia mutarinda.\x - \xo 23:23 \xt Awal 27:30; Miik 6:8; Zaka 7:8–10; Math 9:13; 12:7; 22:34–40; Luuk 18:12\x* \v 24 Inywe awawuunu awaiteere mbwe woona wagala okukangatra awandi! Museesa ewintu wiona ewia munywa kugere mutamira namba isami, ni eno mumira engamia yoona.\f + \fr 23:24 \ft Mukola wukalu okulonda ensikirra entono, ne eno muona ensikirra enene-nene ezia Katonda!\f*\x - \xo 23:24 \xt Math 15:14\x* \p \v 25 “Kuriwaweera uwiiwi inywe awagerezi awa endagirra ni inywe Awafarisaayo, inywe awantu awaisemerezia wano! Mutoola enyinga okuozia enze eya ewisanda ne endaawo ziinyu geeza ino, ni munsi mwazio ziizuule mala no owusakuzi ne endandulu.\x - \xo 23:25 \xt Mari 7:4\x* \p \v 26 “Awafarisaayo awawuunu inywe! Musooke muozie munsi eya ewisanda kandi enze yawio wiona wiiza *okueruyia.\x - \xo 23:26 \xt Yowa 9:40\x* \p \v 27 “Kuriwaweera uwiiwi inywe awagerezi awa endagirra ni inywe Awafarisaayo, inywe awantu awaisemerezia wano! Mufwana ewiwaga ewiwakrwe ne erangi enzeru, ewiwonekana ewilootu no owiwona, ni munsi wiizuule ne ewigumba ewia awafu alala ne ewintu ewiwoorre wiona. \v 28 Mu engira efwanani, enze muwonekanira awantu ki awalongoole, ni munsi muizuule du no okuisemerezia alala ne enkola embiiwi.\x - \xo 23:28 \xt Luuk 16:15\x* \p \v 29 “Kuriwaweera uwiiwi inywe awagerezi awa endagirra ni inywe Awafarisaayo, inywe awantu awaisemerezia wano! Muombokra *awagambi awa Katonda ewiwaga kandi musaata ewiwaga ewia awantu awalongoole. \v 30 Kandi muwoola mbwe, ‘Kuweeko mbwe twamenya mu amiire aga waaguukwa wiifu, ngatukaweere nawo mu owulala mu okusuluzia amasaai aga awagambi awa Katonda.’\x - \xo 23:30 \xt Math 5:12\x* \v 31 Kutio muiwoolako aweene mbwe muri awiizukulu awa awantu awaaita awagambi awa Katonda. \v 32 Muizuzie omurengo ogwa owuoni owua waaguukwa wiinyu mbenanu! \p \v 33 “Inywe enzoka wano! Inywe awaana awa enzoka wano! Murimizula okurigizwa mu omurro ogwa gaena mutie?\x - \xo 23:33 \xt Math 3:7\x* \v 34 Kutio mbatumra awagambi na awantu awaganga alala na awagerezi. Awandi muuza *okuwamba ku omusalaaba, na awandi muuza okuswawuka enkowa mu amasinagoogi giinyu, ni muwaimia mu omugizi ki omugizi.\x - \xo 23:34 \xt Math 13:52; 1Thes 2:15\x* \v 35 Kutio amasaai aga awantu awalongoole awa Katonda awamiire okuitwa ku ekialo kiona gaaza okuwa ku emitwe giinyu, okutanikra ku Abeeli kutuuka ku Zakaria omuzia owa Berekia owa mwaita agati ya ekaalu ni isiga eria okufumizizia Katonda omusango.\x - \xo 23:35 \xt Owut 4:8–10; 2Amiir 24:21\x* \v 36 Mbalaga kuwuene mbwe wino wiona wiiza okuikorra ikula rino. \s1 Yesu arra omugizi ogwa Yerusaleemu \r (Luuk 13:31–35) \p \v 37 “Oo inywe awantu awa Yerusaleemu! Oo inywe awantu awaita awagambi awa Katonda, kandi awakuba awamutumrweko na amawaale. Miire okuwa ni nyagala okuwakumia kiomo engoko ekumia winyuunyu wiayo mu embaya ziayo, ni mwalowere.\x - \xo 23:37 \xt Math 22:6; 5:12\x* \v 38 Muwoneko, enyumba iinyu ezirrwe kandi esigaale ifulukwa.\x - \xo 23:38 \xt 1Awaam 9:7–8; Yere 22:5\x* \v 39 Mbalaga mbwe ngʼamuuza okumbona inze kandi, nawuno olwa muriwoola mbwe, ‘Omuntu ooza ku eriina eria *Omwami Katonda, asereekwe.’\x † \xo 23:39 \xt Zabu 118:26\x* ” \c 24 \s1 Ekaalu eya Katonda eeza okuonwa \r (Mari 13:1–2; Luuk 21:5–6) \p \v 1 Yesu yafuma mu *ekaalu ataao na agia. Awalonzi waae waamuuzako okumulaga iyomboka eria ekaalu eyo. \v 2 Yesu yawawuuzia otino, “Mberi muwona amayumba gano? Mbalaga kuwuene mbwe goona gaaza okugemulwa gawuere ansi kandi riwulao namba iwaale ilala eriiza okusigala ni riigereeke ku erindi.”\x - \xo 24:2 \xt Luuk 19:44\x* \s1 Ewilago ewia owutuuko owua ekialo \r (Mari 13:3–13; Luuk 21:7–19) \p \v 3 Ni Yesu yawanga na aikaale ku ekigiri ekia *Zaituuni, awalonzi waae waamuuzako ni wari aweene. Waamuwuuzia watino, “Tulage olwa ewintu wino wiriikola, ne ewirilagana mbwe okuirana kwao no owutuuko owua ekialo wiri ampi?” \p \v 4 Yesu yawairania otino, “Muwe amankaga omuntu ataaza yawateesia. \v 5 Aeniki awantu awangi waaza okuuza ne eriina riange ni wawoola mbwe, ‘Ni inze *Kristo, ni inze Kristo,’\f + \fr 24:5 \ft Namba \fq *Meesia \ft mu ekika ekia 23.\f* kandi wariteesia awantu awangi ino.\x - \xo 24:5 \xt Math 24:24; 2Thes 2:9–10; 1Yow 2:18\x* \v 6 Muuza okuwurra mbwe amaye galwana na agandi mbwe gari ampi okutanika. Ni mutaaza mwatia, aeniki ewio paka wiikole. Ni muwe no okumanya mbwe namba ne ewio wiikola, owutuuko owua ekialo wukiari emberi. \v 7 Enganda zirilwana, kandi ewialo ewia owuami wirilwana. Enzala no okuzegera okwa ekialo wiriwaao mu ewialo ewingi. \v 8 Ni wino wiona wiriwa mala ki owutanikro owua ewisa ewiluma omukazi oagala okuiwula.” \p \v 9 Yagia emberi na awalaga otino, “Nikuemao muriteewua mu amakono aga awantu awariwanyaasia wululu, kandi awariwaita. Muriregwa na awantu awa ewialo wiona ku amangʼana gange.\x - \xo 24:9 \xt Luuk 6:22\x* \v 10 Mu amiire ago, awantu awangi warireka okuganya okwa wari nakwo ku inze. Wariguzia awiina waawu kandi wariregana aweene.\x - \xo 24:10 \xt Math 10:35; 1Timo 4:1\x* \v 11 *Awagambi awa owuweeyi awangi warifuma kandi warisemerezia awantu awangi.\x - \xo 24:11 \xt Math 7:15\x* \v 12 Okuisonga okwa enkola embiiwi kurigera olugonzi olwa awantu awangi wagonziizie nalwo awiina waawu, luri-irana enyima.\x - \xo 24:12 \xt 2Timo 3:1–5\x* \v 13 No omuntu orikola olutuunyo nawuno mu owutuuko, arilama.\x - \xo 24:13 \xt Math 10:22; Owus 14:12\x* \v 14 Kandi *injiili eya *Owuami owua Katonda eno, eeza okulanziwua ku ekialo kiona, kiomo ekilago ku awantu awari mu ewialo wiona, nikuemao owutuuko wuuze.”\x - \xo 24:14 \xt Math 10:17–22; Yowa 16:1–4\x*\x - \xo 24:14 \xt Math 28:19\x* \s1 Emidambo egiriamba awantu awa Yerusaleemu \r (Mari 13:14–20; Luuk 21:20–24) \p \v 15 Yagia emberi na awalaga mbwe, “Ni muwuine ‘omuziro ogureeta okuoneka,’\x † \xo 24:15 \xt Dani 9:27; 11:31; 12:11\x* ogwa Omugambi Danieli yagamba-gambako, ni guimeriire Asi Aeeru, (omusomi asugaane awurre amangʼana gano geeza) \v 16 awantu awari Yudeea wasomoke wagie mu ewigiri. \v 17 Omuntu ori ku olusala olwa enyumba yaae, ataika ansi okutoola ewintu wiae ewiri mu enyumba omwo, yaaya. \v 18 Ori mu omusiri, atairana engo okutoola enguwo yaae.\x - \xo 24:18 \xt Luuk 17:31\x* \v 19 Kuriweera awakazi, awa amiire ago garituukra ni wari awazito namba ni wanuunia, uwiiwi owufwana wutie? \v 20 Musawe mbwe amiire ago gataaza gawa aga entwigo nakuwa olwa *Sabato. \v 21 Aeniki ni kuweere kutio, emidambo egikiari okuwaao okuemera mu owutanikro nawuno nyingeeno, kandi egitaaza okuwaao kandi, giriwaao.\x - \xo 24:21 \xt Ezek 5:9\x* \v 22 Amiire ago garekeko okuiraniwua enyima, awulao-uwula omuntu okalama. Na awalowole awa Katonda warigera amiire aga emidambo ago, gairaniwue enyima. \s1 Kristo awa owuweeyi \r (Mari 13:21–23; Luuk 17:23–24) \p \v 23 “Mu amiire ago no omuntu akulagre mbwe, ‘Wonako, Kristo nguno!’ nakuwa mbwe, ‘Kristo nguuria!’ mutaaza mwaganya. \v 24 Ni kutio aeniki kristo awa owuweeyi na awagambi awa owuweeyi waaza okufuma kandi waaza okukola amankono amakaate agaluguulwa, kugere ni kuesekana, wasemerezie kugia awalowole awa Katonda.\x - \xo 24:24 \xt Math 7:15; 24:5; 2Thes 2:1–12\x* \v 25 Mbalagre amangʼana gano ni gakiari okuikola. \p \v 26 “Kutio no omuntu awalagre mbwe, ‘Kristo nguuria, ari mu ekeewa,’ mutaaza mwafuma okugia eyo. Lwona ni wawalagre mbwe, ‘Nguno ari ano, mu enyumba munsi,’ mutaaza mwaganya. \v 27 Aeniki mala kiomo olumesi lumesra ewufumanyanga lwawonekana ewugwanyanga, nintio okuuza okwa *Omuzia owa Omuntu kuriwa.\x - \xo 24:27 \xt Luuk 17:24; 1Thes 5:1–3; Yako 5:7–8\x* \v 28 Aa ekintu kifwire, nio aa etaayi ziikumia.”\x - \xo 24:28 \xt Luuk 17:37\x* \s1 Ewintu ewirilagana mbwe okuirana okwa Yesu kuri ampi \r (Mari 13:24–27; Luuk 21:25–28) \p \v 29 Yesu yagia emberi na awoola otino, “Ne emidambo egia amiire ago giriwua-uwua otino, \q1 “ ‘enyanga erimwama ti, \q2 kandi omwenzi ngaguriwala; \q1 engʼeni-ngʼeni zirigwa ni ziema ku igulu, \q2 kandi ewintu ewiri ku igulu wirizegera.’\x † \xo 24:29 \xt Isaa 13:10; 34:4\x*\x - \xo 24:29 \xt Yoel 2:10; Agaai 2:6, 21\x* \p \v 30 “Nikuemao ekilago ekia Omuzia owa Omuntu kiiza okuwonekana ku igulu, kandi awantu awa enganda ziona eziri ku ekialo warirra ni wawona Omuzia owa Omuntu na aika ansi mu amare na ari no owunene na amaani amangi.\x - \xo 24:30 \xt Zaka 12:10–14; Mari 13:26\x* \v 31 Arituma *enyankoi waae no omulala akuba olwiga wukaalu, kandi woona waaza okukumia awalowole waae ni wawatoola ku embega ine ezia igulu ne ekialo.\x - \xo 24:31 \xt Math 13:41; 1Kori 15:52; 1Thes 4:16\x* \s1 Okuigerera ku omuti ogwa omukuyu \r (Mari 13:28–31; Luuk 21:29–33) \p \v 32 “Muigerere ekintu ekilala ku omuti ogwa omukuyu. Enyinga ezia amatu gagwo gasewuka, awantu wamanyire mbwe amiire aga emvula gari ampi. \v 33 Mu engira endala eyo, ni muwuine wino wiona ni wiikola, muwe no okumanya mbwe Omuzia owa Omuntu ari ampi, amiire okutuuka ku ekiriango. \v 34 Mbalaga kuwuene mbwe ikula\f + \fr 24:34 \ft Ano ikula rilagana awalonzi awa Kristo ari ekaniisa.\f* rino ngariiza okuwita, wino wiona ni wikiari okuikola. \v 35 Igulu ne ekialo wiiza okuwua chwe, na amangʼana gange ngagariwua. \s1 Awulao omanyire owuire owua okuirana okwa Yesu \r (Mari 13:32–37; Luuk 17:26–30, 34–36; 21:34–36) \p \v 36 “Awulao-uwula omanyire owuire nakuwa enyinga ezia Omuzia owa Omuntu ari-irana, kugia enyankoi namba inze omwene. Ni, ni Katonda Ise engʼene nio omanyire.\x - \xo 24:36 \xt Awat 1:7\x* \v 37 Mala kiomo kwawanga mu amiire aga Noowa, nintio lwona okuirana okwa Omuzia owa Omuntu kuuza okuwa. \v 38 Omugera ni gwawanga ni guri ampi okuona ekialo, awantu waaweerao ni waria, ni wanywa, kandi ni wakwezana nawuno owuire owua Noowa yaingira mu owuato. \v 39 Ngawakawanga ni wamanyire-umanya ekiazanga okuikola nawuno omugera gwaza gugia nawo woona. Nintio kuuza okuwa mu okuuza okwa Omuzia owa Omuntu.\x - \xo 24:39 \xt Owut 6:11–13; 7:7–13; 2Pet 3:6\x* \v 40 Awantu wawiri warituukrwa ni wari mu omusiri. Omulala aritoolwa no owundi arisigala. \v 41 Awakazi wawiri warituukrwa ni wasia. Omulala aritoolwa no owundi arisigala. \p \v 42 “Kutio muwe amiiso aeniki ngamumanyire *Owuire owua Omwami iinyu aaza okuirana. \v 43 Ni musugaane mumanye mbwe kuweeko mbwe omwene enyumba amanyire mbwe ne enyingaaki ezia owuire ezia omwiwi aaza okuuzrako, akaweere amiiso kugere enyumba yaae etavunwa.\x - \xo 24:43 \xt 1Thes 5:2; 2Pet 3:10; Owus 3:3\x* \v 44 Kutio mwona musugaane muwe amiiso, aeniki Omuzia owa Omuntu aaza okuirana enyinga ezia mutamanyire.\x - \xo 24:44 \xt Math 25:13\x* \p \v 45 “Owemirimo omuganga kandi oirindre naanu katio? Owemirimo owa omukangasi waae ateere awemirimo woona awa ku omugizi gwae mu amakono, kugere awa-ee okuria mu enyinga ezisugre. \v 46 Kulootu omukangasi owa owemirimo oyo na airaane amutuukre na akola otio. \v 47 Mbalaga kuwuene mbwe aaza okumuteera ewintu wiae wiona mu amakono, arinde.\x - \xo 24:47 \xt Math 25:21–23\x* \v 48 Ni kuweeko mbwe owemirimo oyo ari omuntu omuwiiwi, mala awoole mu omwoyo gwae mbwe, ‘Mfwaki? Omukangasi akiaza okuwa enze ku amiire amangi,’\x - \xo 24:48 \xt 2Pet 3:4\x* \v 49 nikuemao atanike okukuba awemirimo awiina waae kandi aingire mu okuria no okunywa na awanywi. \v 50 Omukangasi owa owemirimo oyo aaza okuuza owuire owua ataingirizia, kandi enyinga ezia atamanyire. \v 51 Ari mukenga-kenga kandi amu-ee omugawo ogusugre na awantu awaisemerezia, aa awantu warirra ni wasienenia amiino.\x - \xo 24:51 \xt Math 8:12\x* \c 25 \s1 Olugero olwa awaala awagima ikumi \p \v 1 “Olwa *Omuzia owa Omuntu aaza okuirana, *Owuami owua ku igulu wuriwa ki awaala awagima ikumi awaatoola ewimuri wiawu kandi wafuma okugia okuaagaana ni ngʼina enserezi omuzia.\x - \xo 25:1 \xt Luuk 12:35–36\x* \v 2 Wataanu ku iwo waawanga awamaya, ni wataanu wandi waawanga awaganga. \v 3 Awamaya waatoola ewimuri wiawu, ni wareka okutoola amavuta agasugre. \v 4 Na awaganga iwo waatoola ewimuri wiawu na amavuta agasugre. \v 5 Omuzia ngʼina enserezi yakinda okuuza, nawuno woona waluya mala endoolo ziwaira. \p \v 6 “Olwa kwatuuka owuire agati, erioga riawurrwa mbwe, ‘Omuzia ngʼina enserezi nguno aaza! Mufume mumuaganre!’ \p \v 7 “Nikuemao, awaala awagima waria waalamuka woona watanika okukagia ewimuri wiawu. \v 8 Awamaya ku iwo waria waalaga awaganga watino, ‘Mutueeko amavuta giinyu aeniki ewimuri wiifu wifwa.’ \p \v 9 “Waawairania mbwe, ‘Yaaya, tuwula na amavuta agakatusuga ifwe alala ni inywe, kutio mugie ku awantu awaguzia amavuta mugie mugule.’ \p \v 10 “Ni, ni waawanga ku engira ni wagia okugula amavuta, omuzia omwene enserezi yatuuka. Awaala awagima awaawanga ni waikagre waria, waaingra nae mu omugomo ogwa enserezi, nikuemao ekiriango kiigalwao ti. \p \v 11 “Lunyima, awaala wandi waria woona waaza mala watanika okuetana watino, ‘Omukangasi! Omukangasi! Tuingurreo ekiriango!’ \p \v 12 “Ni iye yawairania otino, ‘Mbalaga kuwuene mbwe, ngʼambamanyire inywe.’\x - \xo 25:12 \xt Luuk 13:25\x*\x - \xo 25:12 \xt Math 7:23\x* \p \v 13 “Kutio muwe amiiso, aeniki ngamumanyire owuire namba enyinga ezia ndiiranamo.”\x - \xo 25:13 \xt Math 24:42, 44, 50; Mari 13:33, 35; Luuk 21:34–36\x* \s1 Olugero olwa awemirimo wasatu awaaegekwa etalanta \r (Luuk 19:11–27) \p \v 14 Yagia emberi na awoola otino, “Lwona *Owuami owua Katonda wufwanana kiomo omuntu owafuma okugia olugendo mu ekialo kindi. Ni yafumanga, yaeta awemirimo waae awaegeka omwandu gwae warinde. \v 15 Omulala yaegeka etalanta itaanu ezia amasendi,\f + \fr 25:15 \ft Etalanta endala eagana ne edinaari elufu witaanu kugia mukaaga eyawanga no owuzito owua ekiilo 30 kugia 40.\f* owundi yaegeka etalanta iwiri no owundi yaegeka etalanta endala. Yawa-aa nikulondokana no owuesani owua omuntu ki omuntu, nikwo afuma agia.\x - \xo 25:15 \xt Mari 13:34\x*\x - \xo 25:15 \xt Awaru 12:6\x* \v 16 Omuntu owaegekwa etalanta itaanu ezia amasendi yafuma kalala agia akola na amasendi ago emirimo, mala atuukra etalanta zindi itaanu. \v 17 Nintio lwona owaegekwa etalanta iwiri yoona yakola, mala atuukra etalanta zindi iwiri. \v 18 No omuntu owaegekwa etalanta endala, iye yafuma agia a-aawa owuina, nikuemao awisa isendi eria omukangasi. \p \v 19 “Emiigo emingi ni giamala okuwita, omukangasi owa awemirimo awo yairana okuwona kiomo waakola na amasendi ago.\x - \xo 25:19 \xt Math 18:23\x* \v 20 Omuntu owaegekwa etalanta itaanu ezia amasendi yaaza areeta itaanu ezia yaegekwa alala, ni itaanu kungulu ezia yatuukra. Yawoola otino, ‘Omukangasi, wanyegeka etalanta itaanu, ni wonako ntuukiire itaanu zindi kungulu.’ \p \v 21 “Omukangasi waae yamuirania otino, ‘Okorre geeza ino; ori owemirimo omulootu kandi omuigolovu. Omiire okuwa omulongoole ku okurinda amatono geeza, katio nyiza okukuta okurinda amangi. Iza osangaale no omukangasi waao.’ \p \v 22 “Omuntu owaegekwa etalanta iwiri yoona yaaza emberi amulaga mbwe, ‘Omukangasi, wanyegeka etalanta iwiri, ni wonako ntuukiire iwiri zindi kungulu.’ \p \v 23 “Omukangasi waae yamuirania otino, ‘Okorre geeza ino; ori owemirimo omulootu kandi omuigolovu. Omiire okuwa omuigolovu ku okurinda amatono, ni katio nyiza okukuta okurinda amangi. Iza osangaale no omukangasi waao.’\x - \xo 25:23 \xt Math 24:45–47; Luuk 16:10\x* \p \v 24 “Nikuemao, owemirimo owaegekwa etalanta endala yaaza amulaga otino, ‘Omukangasi, nkumayire mbwe ori omuntu omugugu, ogesa aa ataakomera kandi okunza emere aa otaamwa. \v 25 Kutio, nyawanga ni ntiire, kandi okwo kwagera ngia mbisa etalanta yaao eya waanyegeka mu ilowa. Toola, eno nio etalanta yaao.’ \p \v 26 “No omukangasi waae yamuirania otino, ‘Iwue owemirimo omuwiiwi kandi omugata ono! Owuo owoola mbwe wawanga no omanyire mbwe inze ngesa aa ntaakomera kandi nkunza emere aa ntaamwa? \v 27 Ni kuri kutio, kane okatoorre amasendi gange owiike mu ebenki kugera ni nyiraane nyize ntuukre etalanta yange, ne ekintu kungulu. \p \v 28 “ ‘Kutio, mumutooleko etalanta eyo mugi-ee omuntu ori ne etalanta ikumi oria. \v 29 Aeniki omuntu-umuntu okola geeza ne ekia aegeekwe nio ooza okusongwa amangi, kandi aaza okuwa na amangi okukira. No omuntu otakola geeza ne ekia aegeekwe, aaza okunyagulwa namba ekitono ekia yaegekwa.\x - \xo 25:29 \xt Math 13:12; Mari 4:25; Luuk 8:18\x* \v 30 Kandi mutoole owemirimo owula ne emirimo oyo mumurigize enze mu ekierema, aa awantu warirra ni wasienenia amiino.’\x - \xo 25:30 \xt Math 8:12\x* \s1 Embuzi na amagondi \p \v 31 “Olwa Omuzia owa Omuntu ariiza mu owunene wuae, *enyankoi woona ni wari nae, ari-ikala ku entewe yaae eya owuami eri no owunene owua ku igulu.\x - \xo 25:31 \xt Math 16:27; Yowa 5:22; Yuuda 14–15\x* \v 32 Awantu awari mu ewialo wiona wari-ikumia emberi waae, kandi arigawula awantu aa kawiri kiomo omwayi akagawula amagondi na atoola ku embuzi. \v 33 Arita amagondi nyakukono kwae okusaaza, ne embuzi nyakukono okumosi. \p \v 34 “Nikuemao, Omwami arilaga awari nyakukono kwae okusaaza otino, ‘Muuze inywe awasereekwe ni Soifu. Mutoole iwaga riinyu mu owuami owua mumiire okuikaziziwua okuemera mu okulukwa okwa ekialo. \v 35 Aeniki nyawurranga enzala, mumpa okuria ndia; nyawurranga owulwo, mumpa ekinywewua nywa; nyawanga omugeni agati iinyu, munyingizia. \v 36 Nyatakayia enguwo, munyingizia enguwo; nyawanga omulwire, mundinda geeza; nyawanga mu owusiwe, muuza mumbona.’\x - \xo 25:36 \xt Isaa 58:7\x* \p \v 37 “Nikuemao, awantu awigolovu warimuirania watino, ‘Omwami, ni ri olwa twakuwona no owurra enzala tukuriisia, namba no owurra owulwo tuku-aa ekintu onywa? \v 38 Kusi ni ri olwa twakuwona no ori omugeni tukuingizia, namba no otakiiye enguwo tukuingizia enguwo? \v 39 Kusi ni ri olwa twakuwona no ori omulwire namba no ori mu owusiwe tuuza tukuwona?’ \p \v 40 “Omwami ariwairania otino, ‘Mbalaga kuwuene mbwe ekintu-ukintu ekia mwakorra omulala ku waamwifu awari ansi ino wano, ni inze owa mwakikorra.’ \p \v 41 “Nikuemao arilaga awantu awari nyakukono kwae okumosi otino, ‘Munyemeko inywe awantu awafuuwrwe wano. Mugie mu omurro ogutazima amiire goona, ogwakumrwa *Ekikeeno ne enyankoi waae.\x - \xo 25:41 \xt Owus 19:20; 12:7, 9\x* \v 42 Aeniki nyawanga ni mpurra enzala, ni ngamukampa okuria ndie; nyawurranga owulwo, ni ngamukampa ekintu nywe. \v 43 Nyawanga omugeni, ni ngamukanyingizia; nyatakayia enguwo, ni ngamukanyingizia enguwo; nyawanga omulwire kandi nyawanga mu owusiwe, ni ngamukaninda.’ \p \v 44 “Woona wari-irania watino, ‘Omwami, twakuwona no owurra enzala, namba no ori omugeni, namba no otakiiye enguwo, namba no ori mu owusiwe ri tureka okukutunzia?’ \p \v 45 “Ariwairania mbwe, ‘Mbalaga kuwuene mbwe ekintu-ukintu ekia mwareka okukorra omulala ku awari ansi ino wano, ni inze owa mwareka okukikorra.’\x - \xo 25:45 \xt Emfu 14:21; Math 10:40, 42\x* \p \v 46 “Nikuemao, iwo warigia mu okuswawukwa okutariwua, na awigolovu iwo warigia mu owulamu owutariwua.”\x - \xo 25:46 \xt Math 16:27\x*\x - \xo 25:46 \xt Dani 12:2; Yowa 5:29; Awaru 2:8; Yako 2:13\x* \c 26 \s1 Awakangasi awa ediini eya Awayaudi wagala okuita Yesu \r (Mari 14:1–2; Luuk 22:1–6) \p \v 1 Olwa Yesu yamala okuwoola ewintu wino, yalaga awalonzi waae otino, \v 2 “Mumanyire mbwe gakiari amiire awiri, omugomo ogwa *Pasaaka gutuuke. *Omuzia owa Omuntu aaza okuteewua mu amakono aga awantu awaaza *okumuwamba ku omusalaaba.”\x - \xo 26:2 \xt Mari 8:31\x* \p \v 3 Awakangasi awa *awoozia na *awagaaka awa *Awayaudi waaikumia alala ku omugizi ogwa Omukangasi omunene owa awoozia owaetwanga mbwe Kaifa,\x - \xo 26:3 \xt Luuk 3:2; Yowa 11:49; 18:13, 24; Awat 4:6\x* \v 4 okuagala engira eya okuamba Yesu owuiwisi wamuite. \v 5 Na aweene waawoola watino, “Ngatuesa okumuamba mu omugomo guno yaaya, aeniki awantu waaza wareeta erioga.”\x - \xo 26:5 \xt Math 21:46\x* \s1 Yesu afukirweko amavuta aga iguzi eria kungulu \r (Mari 14:3–9) \p \v 6 Ni Yesu yawanga ku omugizi ogwa Bethania, mu enyumba eya omuntu owaetwanga mbwe Simioni, omuntu owawanga no owugenge kale, \v 7 omukazi wundi yamuuzako ni ichupa eria amavuta agawunya esaami kandi aga iguzi eria kungulu ino. Omukazi oyo yatoola *amavuta ago afuka ku omutwe ogwa Yesu owawanga na aigoloole na aria ku emeesa.\fig Omukazi owafuka amavuta ku amagulu aga Yesu|src="CN01778b.tif" size="span" ref="26:7" \fig* \p \v 8 Olwa awalonzi waae waawona ekiaikola ekio, waawurra uwiiwi ino. Waawuuzia watino, “Omukazi ono aona amavuta gano otino kolaki? \v 9 Amavuta gano gakaguziiwue ku iguzi eria kungulu kandi amasendi gaeewue awataka.” \p \v 10 Yesu yamanya ekintu kino kutio yawalaga otino, “Munyaasia omukazi ono kolaki? Ankoriire ekintu ekilootu ino. \v 11 Awataka mukiaza okuwa nawo amiire goona, ni inze ngamuuza okuwa ni inze amiire goona.\x - \xo 26:11 \xt Owuiz 15:11\x* \v 12 Olwa amfukreko amavuta gano, akorre otio kugere omuwiri gwange guikagre owuawizi. \v 13 Mbalaga kuwuene mbwe asi-uasi aa *injiili eno eeza okulanziwua mu ekialo kiona, ekia omukazi ono akorre kino kiiza okugamba-gambwako, na awantu wamuingirizia.” \s1 Yudaasi aganyire okuguzia Yesu \r (Mari 14:10–11; Luuk 22:3–6) \p \v 14 Nikuemao omulala ku awalonzi ikumi ni wawiri, ku eriina Yudaasi Iskarioti yafuma agia ku awakangasi awa awoozia \v 15 awawuuzia otino, “Niki ekia muuza okumpa ni muteere mu amakono giinyu?” Kutio waamuwalra efeedha amakumi asatu wamu-aa atoola.\x - \xo 26:15 \xt Okuf 21:32; Zaka 11:12\x* \v 16 Okuemera nyanga olwo, Yudaasi yatanika okuagala iwaga ilungi eria okumuta mu amakono gaawu.\x - \xo 26:16 \xt Yowa 11:57; 13:2\x* \s1 Okuikagra omugomo ogwa Pasaaka \r (Mari 14:12–16; Luuk 22:7–13) \p \v 17 Owuire owusookere mu *omugomo ogwa Omukaati ogutazogrwe na amamera, awalonzi awa Yesu waamuuzako waamuwuuzia watino, “Omwami, na ai aa wagala mbwe tukuikazizie Pasaaka orie?” \p \v 18 Yawairania mbwe, “Mugie mu omugizi\f + \fr 26:18 \ft Omugizi ogwa Yerusaleemu.\f* guuria ku omuntu wundi ao mumulage mbwe, ‘Omugerezi awoorre ti: Enyinga ezia nyateerwa ziri ampi. Inze na awalonzi wange tuuza okuria omugomo ogwa Pasaaka omwao.’ ” \v 19 Kutio awalonzi waae waakola kiomo Yesu yawalaga, wagia wamuikazizia Pasaaka. \s1 Yesu awoorre ooza okumuguzia \r (Mari 14:17–21; Luuk 22:21–23; Yowa 13:21–25) \p \v 20 Olwa kwatuuka igulo, Yesu yawanga na aigoloole na aria na awalonzi waae ikumi ni wawiri ku emeesa. \v 21 Kandi ni waarianga, yawalaga otino, “Mbalaga kuwuene mbwe omulala ku inywe aaza okunguzia.” \p \v 22 Waawurra uwiiwi ino kandi watanika okumulaga omulala-lala mbwe, “Kuwuene oyo ngʼani inze yaaya Omwami?” \p \v 23 Yesu yairania na awoola mbwe, “Omuntu oiniizie omukaati ni inze mu oludaawo ono, nio ooza okunguzia.\x - \xo 26:23 \xt Zabu 41:9\x* \v 24 Omuzia owa Omuntu aaza okufwa aemeo mala kiomo kwajojwa ku iye. Ni kuriweera omuntu omuguziizie wululu ino! Kukaweere geeza ku iye, ni yareka okuiwulwa.”\x - \xo 26:24 \xt Isaa 53:8–9; Math 18:7; Luuk 24:26–27\x* \p \v 25 Nikuemao Yudaasi owagianga okumuguzia yamulaga otino, “Omugerezi, kuwuene ngowoola mbwe oyo ni inze, yaaya?” \p Yesu yamuirania mbwe, “Ee, ni iwue mala kiomo omwene owoorre.”\x - \xo 26:25 \xt Yowa 13:2, 21–30\x* \s1 Amasaai aga endagano empia \r (Mari 14:22–25; Luuk 22:19–20; 1Kori 11:23–25) \p \v 26 Ni waarianga, Yesu yatoola omukaati aikazia Katonda, agugenyula nikwo agu-aa awalonzi waae na awalaga otino, “Mutoole murie. Guno no omuwiri gwange.” \p \v 27 Nikuemao yatoola ekikombe, aikazia Katonda nikwo aki-aa awalonzi waae na awalaga otino, “Mutoole munywere ekikombe kino inywe mwona. \v 28 Gano na amasaai gange aga *endagano, agafukwa kugere Katonda arekere awantu awangi amawi gaawu.\x - \xo 26:28 \xt 1Kori 10:16; 11:23–26\x*\x - \xo 26:28 \xt Okuf 24:6–8; Zaka 9:11; Mari 14:24; Awaib 9:20; 10:29; 13:20\x* \v 29 Mbalaga mbwe ngʼanyiza okunywa edivaai eema ku ensaafu eya *omuzabiibu kandi, nawuno kutuuke olwa ndirinywa edivaai empia mu owuami owua Soifu Katonda.” \s1 Yesu awoorre mbwe awalonzi waae waaza okumurumuka \r (Mari 14:26–31; Luuk 22:31–34; Yowa 13:36–38) \p \v 30 Olwa waamala okuemba olwembo otino, waafuma ni wawariire ekigiri ekia *Zaituuni.\x - \xo 26:30 \xt Luuk 22:39\x* \p \v 31 Nikuemao Yesu yawalaga otino, “Owuire wuno ni wukiari okukia, kirio ekintu ekigia okunyiikorra, ekiiza okugera inywe mwona mundumuke. Ni kutio mala kiomo kwajojwa mbwe: \q1 “ ‘Nyiza okuita omwayi, \q2 kandi amagondi agari mu olwizo, gaaza okutanyika.’\x † \xo 26:31 \xt Zaka 13:7\x*\x - \xo 26:31 \xt Math 26:56; Yowa 16:32\x* \m \v 32 Ni, ni Katonda amiire okunziusia, nyiza okukangata emberi iinyu, ngie Galiili.”\x - \xo 26:32 \xt Math 28:7, 10, 16\x* \p \v 33 Petro yamuirania mbwe, “Omwami, namba na awandi woona wakurumuuke, inze nanyiza okukurumuka, yaaya.” \p \v 34 Yesu yamuirania otino, “Nkulaga kuwuene mbwe owuire owua turiko wuno, ooza okulowa kasatu mbwe ngomanyire, engoko ni zikiari okulagula.” \p \v 35 Ni Petro iye yamulaga mbwe, “Namba ni kuri okufwa ni iwue, nanyiza okukulowa, yaaya.” Kandi awalonzi waae wandi woona waawoola watio.\x - \xo 26:35 \xt Luuk 22:34–35; Yowa 13:36–38\x* \s1 Yesu asawa Gethsemaani ku ekigiri ekia Zaituuni \r (Mari 14:32–42; Luuk 22:39–46) \p \v 36 Nikuemao Yesu na awalonzi waae waagia watuuka asi aetwa mbwe Gethsemaani. Yesu yawalaga otino, “Muikale ano, inze ngia okusawa aaria.” \v 37 Yatoola Petro na awazia wawiri awazia awa Zebeedi agia nawo. Yatanika okuwurra owululu kandi okuinyaasia ino mu omwoyo gwae. \v 38 Nikuemao yawalaga mbwe, “Mpurra owululu mu omwoyo gwange ino, aa wuagala okunzita. Muweere ano kandi muwe amiiso alala ni inze.” \p \v 39 Yesu yagia emberi wutono nikwo agwa amafunikira kandi asawa otino, “Soifu, ni kuesekana, ganya ekikombe ekia eminyako-nyaako kino kimbite. Ni kutaaza kwawa ku okuagala kwange yaaya, ni kuwe kiomo omwene wagala.”\x - \xo 26:39 \xt Math 6:10; 20:22; Yowa 18:11; Awaib 10:9\x* \p \v 40 Yairana ku awalonzi waae atuukra ni wagona. Kutio yawuuzia Petro otino, “Okuwa amiiso ni inze namba ku enyinga endala engʼene kuwakirre? \v 41 Muwe amiiso kandi musawe kugere mutagwa ni mugeezaniwua. Omwoyo guagala, no omuwiri mudewenyu.”\x - \xo 26:41 \xt Math 6:13; Efee 6:18; 1Pet 5:8\x* \p \v 42 Yawareka kandi olwa okuwiri agia asawa otino, “Soifu, ekikombe ekia eminyako-nyaako kino ni kuesekana okitooleo ntakinyweramo, ni reka okuagala kwao kuikole.”\x - \xo 26:42 \xt Math 6:10\x* \p \v 43 Olwa yawairanako kandi, yawatuukra ni wagona, aeniki amiiso gaawu gaawanga amazito. \v 44 Kutio yawareka agia okusawa kandi olwa okusatu na awoola mala amangʼana amalala ago.\x - \xo 26:44 \xt 2Kori 12:8\x* \p \v 45 Nikuemao yairana ku awalonzi waae awalaga otino, “Owuo mukiagona, kandi muigoloole muwuluuka? Muwone, enyinga ziri ampi ezia Omuzia owa Omuntu aaza okuguziwua ateewue mu amakono aga awooni.\x - \xo 26:45 \xt Yowa 12:23; 13:1; 17:1\x* \v 46 Mulamuke tugie! Omuguzi wange nguno aaza!”\x - \xo 26:46 \xt Luuk 5:16; Awaib 5:7–8\x* \s1 Yesu aguziiwue kandi a-ambrwe \r (Mari 14:43–52; Luuk 22:47–53; Yowa 18:1–11) \p \v 47 Yesu ni yawanga na akiagamba-gamba, Yudaasi omulala ku awalonzi ikumi ni wawiri yawatuukako, na ari no omurima ogwa awantu awagingre emiambe egia olugangala ne ewirungu. Awantu wano waawanga ni watumirwe na awakangasi awa awoozia alala na awagaaka awa *Awayaudi okuuza okuamba Yesu. \v 48 Kuno kwatuukra no omuguzi yawanga na amiire okuwurzania nawo mbwe, “Omuntu owa munawona ni nuunre, niye. Mumuambe, mugie nae.” \v 49 Yudaasi yagia ku Yesu owuigoloole, amulaga otino, “Oikaziwue Omugerezi,” nikuemao amunuuna. \p \v 50 Yesu yamuirania mbwe, “Omwiko wange, kino nikio ekikureetre ano?” \p Nikuemao awantu awo waaza emberi, wa-amba Yesu. \v 51 Okwo kwagera omulala ku awalonzi waae yaira okukono, azomola omwambe gwae ogwa olugangala, aguta ku owemirimo owa Omukangasi omunene owa awoozia, amukewa okutwi kuwuera ansi chee. \p \v 52 Yesu yamulaga otino, “Irania omwambe mu ensawo yagwo! Awantu woona awalwana no olugangala waaza okuitwa no olugangala. \v 53 Kusi oingirizia mbwe ngʼanyesa okueta Soifu kandi wuangu-wuangu ampe emiganda egikirre ikumi ni iwiri egia *enyankoi? \v 54 Ni, ni nkorre otio, endagano ewoola mbwe wino paka winyiikorre, ekatuusiwua otie?” \p \v 55 Ku enyinga ezio, Yesu yalaga omurima ogwo otino, “Munyiziire ne emiambe egia olugangala ne ewirungu ki awagia okuamba omukangasi olwania esirikaali otino kolaki? Nyamiire okuwa ni nyikala ni inywe mu olwanyi olwa *ekaalu ni ngerera owuire ki owuire, mutampamba? \v 56 Ni kino kiikorre kugere amangʼana aga *awagambi awa Katonda waajoja gatuuke kuwuene.” Nikuemao awalonzi waae woona waarumuka wamureka.\x - \xo 26:56 \xt Math 26:31; Luuk 24:44\x* \s1 Yesu airrwe ku oluwuga olwa awagaaka \r (Mari 14:53–65; Luuk 22:54–55, 63–71; Yowa 18:12–14, 19–24) \p \v 57 Awantu awa-amba Yesu wano, waamutoola wamuira ku Kaifa Omukangasi omunene owa awoozia. *Awagerezi awa endagirra na awagaaka waawanga ni waikumiizie aa Kaifa. \v 58 Ni Petro yamulonda enyima ale wutono nawuno watuuka ku olwanyi olwa Omukangasi omunene owa awoozia. Yaingira aikala na awarinzi okuwona ekiagianga okuikola. \p \v 59 Awakangasi awa awoozia no *oluwuga olwa awagaaka awa Awayaudi, waagarizia amangʼana ku awawoni awa owuweeyi agawaesanga okuingirra Yesu nago kugere akengerwe ekiina ekia olumbe. \v 60 Ni ngawakatuukra, kukawa mbwe awawoni awangi awa owuweeyi waaza emberi wawoola amangʼana gaawu. \p Owutuukre wawiri waaza emberi \v 61 wawoola watino, “Omuntu ono yawoola mbwe, ‘Nyesa okuona ekaalu eya Katonda kandi ngiomboke ku amiire asatu.’ ”\x - \xo 26:61 \xt Yowa 2:19\x* \p \v 62 Nikuemao Omukangasi omunene owa awoozia yaimerra alaga Yesu otino, “Ngoirania ingʼana ku ewintu ewia wakuwoolako wino, kolaki?” \v 63 Ni Yesu yasarigira-usarigira kiri. \p Omukangasi owa awoozia yamulaga otino, “Ifuuwa ku eriina eria Katonda omulamu mbwe ni iwue *Meesia Omuzia owa Katonda.” \p \v 64 Yesu yamuirania otino, “Ee, kuri mala kiomo iwue omwene owoorre mbwe ni inze. Ni mbalaga inywe mwona mbwe muuza okuwona Omuzia owa Omuntu na aikaale nyakukono okusaaza okwa Katonda aa amaani gari, kandi na aaza ku amare aga ku igulu.”\x - \xo 26:64 \xt Dani 7:13; Mari 12:36; 13:26\x* \p \v 65 Nikuemao Omukangasi omunene owa awoozia yatandula enguwo yaae na awoola otino, “Omuntu ono aifwanania ni Katonda! Tuagarraki omuwoni wundi kandi? Ee, aweene muema okumuwurra na aifwanania ni Katonda.\x - \xo 26:65 \xt Awal 24:16; Yoel 2:13; Yowa 10:33; 19:7\x* \v 66 Inywe muingirizia mutie ku amangʼana gano?” \p Waamuirania mbwe, “Asugre no olumbe.” \p \v 67 Nikuemao waamufuuzako amate ni wamukuba ewifunzi, na awandi ni wamukuba empiu\x - \xo 26:67 \xt Isaa 50:6; 53:5; Math 27:30\x* \v 68 ni wamulaga mbwe, “Tulageeko amangʼana aga owugambi, iwue Meesia. Okukubre naanu?”\x - \xo 26:68 \xt Math 21:11\x* \s1 Petro alowa mbwe ngamanyire Yesu \r (Mari 14:66–72; Luuk 22:54–65; Yowa 18:25–27) \p \v 69 Kwatuukra Petro na aikaale enze ku olwanyi, olwa owemirimo owekiala yamugiako awoola otino, “Iwue oona wawanga ni Yesu Omugaliili ono.” \p \v 70 Ni Petro yalowa ingʼana erio emberi wa awaawanga ao woona na awoola mbwe, “Namanyire ekia owoola, iwue.” \p \v 71 Nikuemao yafuma agia ku ekikulo, aa owemirimo owekiala wundi yamuwona kandi alaga awantu awaawanga ao otino, “Omuntu ono yawanga ni Yesu Omunazareeti.” \p \v 72 Petro yalowa amangʼana ago na aifuuwa mbwe, “Inze namanyire omuntu ono!” \p \v 73 Ne enyinga entwini ziamala okuwita, awantu awaawanga ni waimeriire ao waagia ku Petro wamulaga otino, “Kuwuene ori omulala ku iwo, aeniki namba kiomo onawula amangʼana kwona kukuamba.” \p \v 74 Nikuemao yatanika okuifuuwa omwene na aria endagano na awalaga otino, “Awiifu inze omuntu ono, namumanyire, yaaya!” \p Ao-ao, engoko yalagula. \v 75 Nikuemao Petro yaingirizia ingʼana eria Yesu yaa na awoorre mbwe, “Engoko ne ekiari okulagula, ooza okulowa kasatu mbwe ngomanyire.” Yafuma enze kandi arra wululu ino.\x - \xo 26:75 \xt Math 26:34\x* \c 27 \s1 Awayaudi wairre Yesu ku Pilaato \r (Mari 15:1; Luuk 23:1; Yowa 18:28–32) \p \v 1 Kunkio enkio walwo, awakangasi awa *awoozia woona alala na *awagaaka awa *Awayaudi waawisia mbwe Yesu aitwe. \v 2 Waamusiwa wagia wamuta mu amakono aga Pilaato omukangasi owa Awaruumi. \s1 Yudaasi aigogre \r (Awat 1:18–19) \p \v 3 Olwa Yudaasi owaguzia Yesu yawona mbwe Yesu akengerwe ekiina ekia olumbe, owululu wuamuingirra mala afuma airanizia awakangasi awa awoozia alala na awagaaka efeedha ziawu amakumi asatu, aga waamu-aa\x - \xo 27:3 \xt Math 26:15\x* \v 4 na awoola otino, “Nkorre owuoni aeniki nguziizie omuntu omweru owula no owuoni.” \p Ni iwo waamuirania mbwe, “Ekio ngʼane ekintu ku ifwe yaaya. Ago mangʼana gaao.” \p \v 5 Kutio Yudaasi yazigiza amasendi ago mu *ekaalu, ataao na agia. Nikuemao yagia aigoga afwa. \p \v 6 Awakangasi awa awoozia awo waatoola amasendi ago kandi wawoola watino, “Ngatuesa okuta amasendi gano mu owuwiiko owua ekaalu yaaya, aeniki *ensikirra elowere amasendi aga amasaai ki gano.” \v 7 Kutio waawisia mbwe wakole nago okugula omusiri ogwa omuwumbi, asi aa awageni awatari Awayaudi wa-awirwa. \v 8 Kandi ekio nikio ekigera ni gukiaetwa mbwe Omusiri ogwa Amasaai nawuno reero.\x - \xo 27:8 \xt Awat 1:18–19\x* \v 9 Kutio amangʼana aga *Omugambi Yeremia yawoola gaatuuka kuwuene olwa yawoola mbwe, “Waatoola efeedha amakumi asatu, ebeei eya yakubirwa na Awaisraeli, \v 10 watoola amasendi wagula nago omusiri ogwawanga ogwa omuwumbi, kiomo Katonda yasikirra.”\x - \xo 27:10 \xt Yere 32:8–9; Zaka 11:12–13\x* \s1 Yesu ari mu ekiina emberi wa Pilaato \r (Mari 15:2–15; Luuk 23:2–4, 13–25; Yowa 18:39—19:16) \p \v 11 Olwa Yesu yairwa emberi wa omukangasi Pilaato, yamuwuuzia otino, “Mbwe iwue ni iwue omwami owa Awayaudi?” \p Yesu yamuirania mbwe, “Omwene ni iwue owoorre otio.”\x - \xo 27:11 \xt Math 2:2; 27:29, 37, 42; Yowa 1:49; 12:13\x* \p \v 12 Olwa yaingirrwa na awakangasi awa awoozia na awagaaka awa Awayaudi, ngakairania ekintu. \v 13 Nikuemao Pilaato yamuwuuzia otino, “Ngowurra amangʼana aga wakuingirra nago gano?” \v 14 Ni Yesu ngakairania namba ingʼana ilala ku amangʼana aga waamuingirra nago, ekintu ekialuguuzia Pilaato ino.\x - \xo 27:14 \xt Mari 14:61\x* \p \v 15 Mu omugomo ogwa *Pasaaka, yawanga enkola eya omukangasi owa Awaruumi, okusiwula okuema mu owusiwe, omusiwe omulala owa omurima ogwa Awayaudi walowoole. \v 16 Ku enyinga ezio, yawangao omusiwe omulala omukianyaanya ino owaetwanga Barabaasi. \v 17 Kutio olwa omurima gwaikumia, Pilaato yawawuuzia otino, “Omuntu owa muagala mbasiwurre agati ya Barabaasi ni Yesu, oetwa mbwe *Meesia ono, naanu?” \v 18 Yawoola otio aeniki omwene yawanga na amanyire mbwe iyari nirio eriagera ni wata Yesu mu amakono gaae. \p \v 19 Ni Pilaato yawanga na aikaale ku entewe yaae eya okukenga ekiina, omukazi waae yamutumra *omutumwa na amulaga otino, “Otaaza waganya okukorra omuntu omweru owula no owuoni oyo ekintu ekiwiiwi. Inze omwene miire okuinyaasia ino mu amalooto ku amangʼana gaae owuire owua reero wuno.”\x - \xo 27:19 \xt Luuk 23:47\x* \p \v 20 Na awakangasi awa awoozia na awagaaka awa Awayaudi waagalusia omurima ogwa awantu kugere wasawe Pilaato awasiwurre Barabaasi, ni Yesu mbwe aitwe. \p \v 21 Omukangasi yawawuuzia kandi mbwe, “Ku awantu wawiri wano, owa muagala mbasiwurre naanu?” \p Waamuirania ni wawoola mbwe, “Barabaasi!” \p \v 22 Yawawuuzia kandi otino, “Katio nkole entie ni Yesu oetwa mbwe Meesia ono?” \p Waamuirania ni wawoola mbwe, “Muwambe!” \p \v 23 Pilaato yawawuuzia mbwe, “Kolaki? Niki ekia akorre ekisugre no olumbe?” \p Ni iwo waaogerera wukalu okukira ni wawoola mbwe, “*Muwambe ku omusalaaba!” \p \v 24 Olwa Pilaato yawona mbwe okugamba-gamba kwawu ngakukatunzianga ekintu, ni kwareetanga mala erioga eringi, yatoola amanzi aisaawa emberi wa omurima ogwa awantu awo. Olwa yamala okukola otio, yawalaga otino, “Inze mbula ni inywe mu okusuluzia amasaai aga omuntu ono. Ni inywe amasaai gaae gariko!”\x - \xo 27:24 \xt Owuiz 21:6–8\x* \p \v 25 Awantu awo woona waawoola watino, “Reka amasaai gaae gawe ku emitwe giifu ifwe alala na awaana wiifu!”\x - \xo 27:25 \xt Yoswa 2:19; Yere 26:15; Math 21:37–41; 22:7; Awat 5:28\x* \p \v 26 Nikuemao Pilaato yawasiwurra Barabaasi. Ni yasikirra mbwe Yesu akubwe enkowa nikwo amuta mu amakono gaawu okugia okuwambwa ku *omusalaaba. \s1 Awa-iiye wasuusia Yesu \r (Mari 15:16–20; Yowa 19:1–3) \p \v 27 Nikuemao awa-iiye awa Pilaato omukangasi owa Awaruumi waatoola Yesu waira mu ekambi yaawu kandi wakumia omuganda omungi ogwa awa-iiye wamuikumiako wamuisunguuzia. \v 28 Waamuvuulako enguwo, nikwo wamuingizizia enguwo endiire enzakanyu.\x - \xo 27:28 \xt Luuk 23:11; Yowa 19:2\x* \v 29 Nikuemao, waazinga engata eya amawua wamuingizizia ku omutwe ki ekigudu ekia owuyaayi kandi watoola ensimbo, wamuteera mu okukono okusaaza. Olwa waamala okukola otio, wamukubra amasigamo ansi okumusuusia ni wamulaga watino, “Oikaziwue, omwami owa Awayaudi?”\x - \xo 27:29 \xt Math 27:11\x* \v 30 Waamufuuzako amate kandi wamutoolako ensimbo eyo mu amakono, watanika okumukuba nayo ku omutwe, entunda enyingi.\x - \xo 27:30 \xt Math 26:67\x* \v 31 Olwa waamala okumusuusia otio, waamuvuulako enguwo endiire enzakanyu eyo, wamuingizizia enguwo ziae ezia eyawanga nazio. Nikuemao waafuma nae okugia okumuwamba ku omusalaaba.\x - \xo 27:31 \xt Math 20:19\x* \s1 Okuwambwa okwa Yesu ku omusalaaba \r (Mari 15:21–32; Luuk 23:26–43; Yowa 19:17–27) \p \v 32 Ni waagendanga, waagaana omuntu owa Kureene owaetwanga mbwe Simioni. Awalangra waanigirizia omuntu oyo okuginga omusalaaba ogwa Yesu yawanga na agingre. \v 33 Waagia watuuka asi aa-etwa mbwe Goligootha, (erilagana mbwe asi aa Ekiyanga ekia Omutwe). \v 34 Ao waatoola edivaai ezogerwe ne endulwe wa-aa Yesu. Yagigusa, nikuemao alowa okuginywa.\x - \xo 27:34 \xt Zabu 69:21\x* \v 35 Olwa waamala okumuwamba ku omusalaaba, waagawana enguwo ziae ni wakuba ensiiti \f + \fr 27:35 \ft Engalusi empia zindi zisongao \fq waakuba ensiiti, okutuusia amangʼana agawoolwa no omugambi mbwe “Waagawa enguwo ziange agati yaawu aweene kandi wakubra enguwo ziange ensiiti.” \ft (Zabu 22:18)\f*\x - \xo 27:35 \xt Zabu 22:18\x* \v 36 Waaikala ansi ao okumuwarra. \v 37 Awandi waamuteera amangʼana aga yaingirrwa nago ku omutwe ogwa omusalaaba, agaawoolanga mbwe: \sc ono ni yesu, omwami owa awayaudi.\sc*\x - \xo 27:37 \xt Math 27:11\x* \v 38 Awasakuzi wawiri waawambwa nae, omulala nyakukono okusaaza, no owundi nyakukono okumosi.\x - \xo 27:38 \xt Isaa 53:12\x* \v 39 Awawitangira waamurigizra amanyego, eno ni watenzia emitwe giawu\x - \xo 27:39 \xt Zabu 22:7; 109:25\x* \v 40 ni wawoola watino, “Iwue owazanga okuona ekaalu kandi ogiomboke ku amiire asatu, nyingeeno inunulako omwene kato! Ika ansi oeme ku omusalaaba, no ori Omuzia owa Katonda!”\x - \xo 27:40 \xt Mari 15:39; Yowa 2:19\x* \p \v 41 Mu engira endala eyo, awakangasi awa awoozia, *awagerezi awa endagirra alala na awagaaka awa Awayaudi, woona waamurigizra amangʼana ni wawoola watino, \v 42 “Mbwe yanunula awandi, no omwene ngaesa okuinunula! Mbwe ari omwami owa Awayaudi. Kane ka-aike aeme ku omusalaaba mbenanu! Na akorre otio, tuuza okumuganyako.\x - \xo 27:42 \xt Math 27:11\x* \v 43 Mbwe ateere omwoyo gwae ku Katonda. Katonda ka-amununule katio, ni kuri mbwe amuagala. Aeniki omwene amiire okuwa na awoola mbwe, ‘Ndi Omuzia owa Katonda.’ ”\x - \xo 27:43 \xt Zabu 22:8; Mari 15:39\x* \v 44 Mu engira endala eyo, awasakuzi awaawambwa nae woona waamuzigizra amanyego. \s1 Okufwa okwa Yesu ku omusalaaba \r (Mari 15:33–41; Luuk 23:44–49; Yowa 19:28–37) \p \v 45 Ekierema kia-amba ekialo kiona okutanikra ku enyinga mukaaga, kutuuka enyinga kienda.\x - \xo 27:45 \xt Amo 8:9\x* \v 46 Ni ziawanga ampi okutuuka enyinga kienda, Yesu yarra no omwoyo ogwa kungulu na awoola otino, “Eli, Eli, lama sabakithaani?” erilagana mbwe, “Katonda wange, Katonda wange, ondekere kolaki?”\x † \xo 27:46 \xt Zabu 22:1\x* \p \v 47 Olwa awandi ku awantu awaawanga ni waimeriire ao waawurra otio, waawoola mbwe, “Nguyo katio aeta Eliija.” \p \v 48 Kalala, omulala ku iwo yarumuka agia atoola esiponji aingizia mu amalwa amalulu pe, mala agitoola agisiwa ku ekiti nikwo airra Yesu ku omunwa mbwe anywe.\x - \xo 27:48 \xt Zabu 69:21\x* \v 49 Awiina waae waamulaga mbwe, “Mureke katio tuwoneko ne Eliija aaza okuuza okumununula.” \p \v 50 Yesu yarra no omwoyo ogwa kungulu olwa okuwiri, nikuemao omwoyo gwae gugia. \p \v 51 Ao-ao, epasia eya mu ekaalu yatanduka aa kawiri, okuemera kungulu paka ansi. Ekialo kiazegera kandi amawaale gaawaaluka.\x - \xo 27:51 \xt Okuf 26:31–33; Awaib 10:19–20\x* \v 52 Ewiwaga ewia-aawua mu amawuuta wiaiguka kandi emiwiri egia awantu awa Katonda awaafwa, giaziusiwua wawa awalamu kandi. \v 53 Waafuma mu amawuuta kandi olwa Yesu yamala okuziuka, waagia ku omugizi omweru ogwa Yerusaleemu kandi wafumira awantu awangi. \p \v 54 Olwa omukangasi owa awa-iiye alala na awa-iiye awaarindanga Yesu waawona okuzegera okwa ekialo alala ne ewindi ewiaikola ewio, owuti wuawa-amba mala wawoola watino, “Kuwuene omuntu ono kane yawanga Omuzia owa Katonda!”\x - \xo 27:54 \xt Math 14:33; 26:63\x* \p \v 55 Awakazi awangi awaalonda Yesu okuemera Galiili ni wamutunzia, woona waawanga ao. Iwo waaimerra ale ni wawona ewiagianga emberi. \v 56 Ku awakazi awo waawangao Maaria omwala owa Eumagidaala, Maaria ngʼinwawu Yakoobo, alala ni ngʼinwawu Yakoobo ni Yowaana awazia awa Zebeedi.\x - \xo 27:56 \xt Luuk 8:2–3\x* \s1 Owuawizi owua Yesu mu iwuuta \r (Mari 15:42–47; Luuk 23:50–56; Yowa 19:38–42) \p \v 57 Yawangao omuntu omulala omunyazi owaetwanga Yoseefu owaemanga Arimathea. Olwa kwatuuka igulo, omuntu owawanga na amiire okuwa omulonzi owa Yesu ono, yaaza. \v 58 Yagia ku Pilaato okumusawa omuwiri ogwa Yesu, kandi Pilaato yasikirra mbwe aeewue.\x - \xo 27:58 \xt Owuiz 21:22–23\x* \v 59 Yoseefu yatoola omuwiri ogwo, aguwasaania mu enguwo endootu enzeru, \v 60 nikwo oguingizia mu iwuuta riae iyia eria ya-aawa ku iwaale. Yagalangasia oguwaale omusumba, aigala nagwo omunwa ogwa iwuuta, nikuemao afuma agia. \v 61 Maaria omwala owa Eumagidaala ni Maaria wundi oria, waaikala embega ne embega ezia iwuuta. \s1 Owurinzi owua iwuuta \p \v 62 Enkio walwo, nyanga olwa *Sabato, awakangasi awa awoozia na *Awafarisaayo, waagia ku Pilaato \v 63 wamulaga watino, “Omukangasi, tuingirizia kiomo omuntu omuweeyi oria yawoola na akiari omulamu mbwe, ‘Amiire asatu ni gamiire okuwua, nyiza okuziuka mbe omulamu kandi.’\x - \xo 27:63 \xt Math 12:40\x* \v 64 Kutio sikirra mbwe iwuuta riae ririndwe geeza nawuno amiire asatu ago gawite. Awalonzi waae waguma okuuza waiwe omuwiri gwae, nikwo watanike okulaga awantu mbwe aziuuke aemere ku awafu. Owuweeyi owua enyima owuo, wuesa wuawa owuwiiwi okukira owuasooka.”\x - \xo 27:64 \xt Math 28:13\x* \p \v 65 Pilaato yawalaga otino, “Mutoole awarinzi mugie muwone mbwe iwuuta ririndirwe geeza kiomo kuesekana.” \v 66 Kutio waafuma wagia waziina enimbo etaesa okufuma mala ni kivunirwe, agati ya iwuuta no oguwaale ogwaigala omunwa ogwa iwuuta, kandi wata awarinzi okurinda iwuuta.\x - \xo 27:66 \xt Dani 6:17\x* \c 28 \s1 Okuziuka okwa Yesu \r (Mari 16:1–8; Luuk 24:1–12; Yowa 20:1–10) \p \v 1 Olwa *Sabato yamala okuwita, enkio walwo kunkio kumagambaazi, owuire owusookere ku omudiira, Maaria omwala owa Eumagidaala ni Maaria wundi oria, waagia okuwarra ekiwaga ekia Yesu. \p \v 2 Nikuemao ekialo kiazegera wukalu, aeniki *enyankoi owa *Omwami Katonda yaika na aema ku igulu agia agalangasia oguwaale ogwawanga ni guigaaleo omunwa ogwa iwuuta agutoolao mala aguikalako kungulu. \v 3 Embonekano yaae yafwananga olumesi kandi enguwo ziae ziawanga enzeru zerre ki idaafu. \v 4 Owuti wua-amba awarinzi ino kandi waa-adada wagwa ansi wakala ngʼa ki ewitundu. \p \v 5 Ne enyankoi oyo yalaga awakazi awo otino, “Mutatia yaaya, aeniki manyire mbwe muagala Yesu *owawambwa ku omusalaaba. \v 6 Awula ano, aeniki amiire okuziuka mala kiomo yawoola. Muuze muwone asi aa yawanga na ateerwe.\x - \xo 28:6 \xt Math 12:40; 16:21; 17:23; 20:19\x* \v 7 Kutio, mugie wuangu-wuangu mulage awalonzi waae mbwe amiire okuziuka aemere ku awafu kandi wuno amiire okuwakangatra emberi agiire Galiili, kandi mugia okumutuukra eyo mumuwone. Mugie, miire okuwalaga.”\x - \xo 28:7 \xt Math 26:32; Mari 14:28\x* \p \v 8 Kutio awakazi awo waa-anguya waema ku ekiwaga ao ni wakiari no owuti kandi eno ni wari no owusangaavu owungi. Waarumuka okugia okulaga awalonzi awa Yesu ekingʼana ekio. \v 9 Ku engira ni wagia, Yesu yawafumira kalala awalaga otino, “Mbakeeziizie.” Waamugiako wamuifunamra, wamuamba amagulu ni wamu-aa owunene. \v 10 Nikuemao Yesu yawalaga otino, “Mutatia. Mugie mulage waamwifu wagie Galiili aa ngia okuwawona.”\x - \xo 28:10 \xt Math 12:50; Yowa 20:17\x* \s1 Amangʼana aga awarinzi ku okuziuka okwa Yesu \p \v 11 Na awakazi awo waawanga ni wakiari ku engira, awandi ku awarinzi awaarindanga ekiwaga waagia ku omugizi ogwa Yerusaleemu, wagia walaga awakangasi awa *awoozia ewintu wiona ewiaikola. \v 12 Awakangasi awa awoozia waaikala na *awagaaka awa *Awayaudi kandi wawurizania ku ekia wasugaane wakole. Waa-aa awarinzi awo amasendi amangi \v 13 kandi wawalaga watino, “Muwoole mbwe, ‘Awalonzi waae waazre owuire ni tugona, waiwa omuwiri gwae.’\x - \xo 28:13 \xt Math 27:64\x* \v 14 Amangʼana gano ni gaizukre gatuuke ku omukangasi Pilaato, ifwe aweene tuuza okugamba-gamba nae tuwafumie mu amangʼana ago.” \v 15 Kutio, awarinzi awo waatoola amasendi kandi wakola kiomo waalagwa. Amangʼana gaawu gano gamiire okuilanzia ino agati ya Awayaudi okutuuka nyingeeno. \s1 Owutumwa owunene \r (Mari 16:15–18) \p \v 16 Nikuemao awalonzi ikumi ni mulala waagia Galiili, ku ekigiri ekia Yesu yawanga na awalagre mbwe wagieko.\x - \xo 28:16 \xt Math 26:32\x* \v 17 Olwa waamuwona, waamuifunamra ni wamu-aa owunene, na awandi ku iwo waawanga ni wakiari no okuingirizia mbwe andi ngʼani iye.\x - \xo 28:17 \xt Math 14:31\x* \v 18 Yesu yawagiako kandi awalaga otino, “Amaani goona ku igulu ni ku ekialo gamiire okuteewua mu amakono gange.\x - \xo 28:18 \xt Dani 7:13–14; Yowa 3:35\x* \v 19 Kutio, mugie mu ewialo wiona mugalusie awantu wawe awalonzi wange, ni muwabatiisa ku eriina eria Katonda Ise, eriina eria Omuzia no *Omwoyo Omweru.\x - \xo 28:19 \xt Math 24:14; Mari 16:15–16; Luuk 24:47; Awat 1:8; 2:38; 8:36; Awaru 6:3–4; 1Kori 1:13–16; 10:2; 2Kori 1:13; Gala 3:17; Efee 4:5\x* \v 20 Muwagerere okulonda amangʼana goona aga miire okuwasikirra, kandi muwe no okumanya mbwe nyiza okuwa ni inywe amiire goona nawuno mu owutuuko owua ekialo.”\x - \xo 28:20 \xt Yowa 14:26; Awat 2:42; 18:10\x*