\id LUK Luk First draft by Jeremiah Okumu, May 2002; TA checked by Jeremiah Okumu Sept. 2005, Consultant checked Dec 2006 with Con Naish; Further Consultant checked with Iver, March 2008 \h LUUKA \toc1 Injiili eya LUUKA \toc2 Luuka \toc3 Luuk \mt2 Injiili eya \mt1 LUUKA \imt1 Amangʼana ku owuimpi \ip Ebuuki eya *Injiili eya Luuka yajojwa ni Luuka, Omugiriiki owasoma geeza kandi owakolanga emirimo egia owurezi, owagenda-genda ni Paulo na amutunzia mu engendo ziae ezia okulanzia injiili ezia lunyima. Awantu waingirizia mbwe ebuuki eno yajojwa agati ya emiaka egia 50–63, kandi omujoji agijojera omuntu owa aeta mbwe omukangasi Tiofiila. \ip Luuka awoola mu owutanikro eya ebuuki eno mbwe yajoja ebuuki eya injiili eno kugere tumanye owuene wuona owuri ku owulamu owua Yesu. Kutio yajoja omunayo guno mu engira ewurikana geeza, aa atarekere ingʼana rindi enze. Alonderezia amangʼana goona aga awantu waawoolanga ku Yesu okuemerra mu okuiwulwa, emirimo giae, okufwa no okuziuka kwae. Injiili eya Luuka eri ne eminayo gindi egiwula mu Injiili eya Mathaayo ni Mariiko. Ni mu eminayo gindi amangʼana gaawu gafwanana nakuwa gari ampi ino. \ip Luuka alagana geeza mu ebuuki eno mbwe Yesu ari Katonda, kandi mbwe yawanga omuntu mu owuiwulane owua Adaamu, owaaza na amangʼana amalootu agareeta owusangaavu owungi ku awantu woona. Yesu ari na amaani ku ewintu wiona ewiikola ku ekialo kandi emirimo giae mu ebuuki eno, gilagana amagongi, amasaasra ku awataka, okusawa okuri kuwuene, alala no okurinda awakazi na awaana. Goona galagana olugonzi olwa Katonda yalagana olureeta owuinunuzi ku ekialo ekia awooni. \c 1 \s1 Amangʼana ku owuimpi \p \v 1 Omukangasi otiirwe Tiofiila, awantu awangi awamiire okukalawana okujoja ku ewintu ewimiire okuikola agati iifu ano. \v 2 Wamiire okujoja amangʼana amalala aga ifwe twona twalagwa na awantu awasooka okugawona na amiiso ni gaikola kandi awaakorra Katonda mu okugalanzizia awantu. \v 3 Kutio, mbona mbwe kulootu noona nkujojere amangʼana gano mu engira ewurikana aeniki omwene miire okugalondorezia geeza okuemera mu owutanikro,\x - \xo 1:3 \xt Awat 1:1\x* \v 4 kugere omanye owuene wuona owuri ku amangʼana goona aga omiire okugererwa. \s1 Okuiwulwa okwa Yowaana Omubatiisi \p \v 5 Mu amiire aga *Eroode yawanga omwami owa Yudeea, yawangao *omuozia owaetwanga mbwe Zakaria, owawanga mu owuasio owua owulala owua awoozia owuaetwanga Abiija.\f + \fr 1:5 \ft *Awoozia awa *Awayaudi waagawulwa mu ewifuwo amakumi awiri ni ine, kandi ekilala ki ekilala kiakolanga emirimo egia owuozia mu *ekaalu mu owuasio wuakio.\f* Mukaae yaetwanga mbwe Elizabeethi, omwala owa awa Aruuni.\x - \xo 1:5 \xt 1Amiir 24:7–18\x* \v 6 Woona wawiri waawanga awigolovu emberi wa Katonda, kandi waarinda *ensikirra ne endagirra ziona ezia Katonda aa wataterera. \v 7 Ni waawulanga omwana aeniki Elizabeethi yawanga omugumba, kandi woona wawiri waawanga awantu awakulu.\x - \xo 1:7 \xt Owut 25:21; Emba 8:23–26\x* \p \v 8 Owuire wulala ni Zakaria yawanga na akola emirimo egia owuozia emberi wa Katonda mu owuasio owua owulala wuawu,\x - \xo 1:8 \xt 1Amiir 24:19\x* \v 9 yalowolwa ne ensiiti na awoozia awiina waae, nikulondokana ne enkola ezia emirimo egia owuozia, okuingira mu ekaalu eya Omwami okusamba *owubaani.\x - \xo 1:9 \xt Okuf 30:7–8\x* \v 10 Ne enyinga ezia okusamba owubaani wuatuuka, awantu woona awaaikumia okusawa, waasawiranga enze. \v 11 *Enyankoi owa Katonda yafumira Zakaria aimerra nyakukono okusaaza okwa emeesa eya okusamba owubaani. \v 12 Olwa Zakaria yamuwona, yazinduka amasaai kandi owuti wuamuamba.\x - \xo 1:12 \xt Awak 6:22–23; 13:22; Dani 8:17; Luuk 2:9\x* \v 13 Ne enyankoi yamulaga otino, “Zakaria, otatia. Katonda amiire okuwurra okusawa kwao, kandi mukaao Elizabeethi aaza okuiwula omwana owekizia, omuluke eriina Yowaana.\x - \xo 1:13 \xt Dani 10:12, 19; Luuk 1:30; 2:10\x* \q1 \v 14 “Aaza okugera owone geeza kandi owe omusangaavu, \q1 kandi awantu awangi wariwa ne ekisangaalo ku okuiwulwa kwae, \q1 \v 15 aeniki ariwa omuntu omukaate emberi wa Katonda. \q1 Na ataaza yanywa amalwa nakuwa ewintu ewilulu ewitowookwe; \q1 kandi aaza okuizuziwua no *Omwoyo Omweru, \q1 namba na akiari mu enda eya ngʼinwae.\x - \xo 1:15 \xt Emba 6:3–4; Luuk 7:33\x* \p \v 16 “Arigera Awaisraeli awangi wairane ku *Omwami Katonda waawu. \v 17 Arikangata emberi wa Omwami na ari na amaani aga Omwoyo Omweru kiomo Eliija. Arigalusia emioyo egia waaswawu awaana okugonzia awaana waawu; kandi origera awa emitwe emikalu okuwurra amangʼana aga owuganga aga awalongoole, kugere waikagre okuingizia Omwami.”\x - \xo 1:17 \xt Awak 13:3–5\x*\x - \xo 1:17 \xt Mala 3:1; 4:5–6; Math 11:14; 17:10–11\x* \p \v 18 Ni Zakaria yawuuzia enyankoi otino, “Ekiesa okundaga mbwe ewintu wino wiriikola niki? Aeniki inze ndi omuntu mukulu, kandi mukange oona ari ne emiaka emiera.”\x - \xo 1:18 \xt Owut 17:17; 18:11–12; Luuk 1:34\x* \p \v 19 Nikuemao, enyankoi yamuirania otino, “Inze ni *Gabrieli, *omutumwa okola emberi owa Katonda; kandi ntumrwe okugamba-gamba ni iwue ni nkureetra amangʼana amageni amalootu gano.\x - \xo 1:19 \xt Dani 8:16\x* \v 20 Kutio, manya mbwe ooza okuwa omurimba otagamba-gamba nawuno kutuuke owuire owua ewintu wino wiiza okuikola, aeniki ngokaganya na amangʼana gange gano agaaza okuikola owuire wuago.” \p \v 21 Ku enyinga ezio, awantu awaasawanga enze awo waarindanga Zakaria ni waaluguula ekiagera na akinda ino mu ekaalu munsi otio. \v 22 Olwa Zakaria yafuma enze, ngakaesanga okugamba-gamba. Kuno kwagera wamanya mbwe awuine owusasuko mu ekaalu; aeniki yawalagirizianga ewintu mala na amakono ni ngakanawula ekingʼana. \p \v 23 Ne enyinga ezia owuasio owua okukola mu ekaalu ziawua, Zakaria yairana engo waae. \v 24 Lunyima, mukaae Elizabeethi ya-amba isaai kandi yaiwisa mu enyumba ku emienzi itaanu na atafuma enze. Yawoola otino,\x - \xo 1:24 \xt Owut 21:1–2; 1Sam 1:19–20\x* \v 25 “Katonda nio onkoriire geeza otino. Mwakuuno ambariire no owusiza wuae kandi antoorreko ensuuko ezia owugumba emberi wa awantu.”\x - \xo 1:25 \xt Owut 21:6–7; 30:23\x* \s1 Okulanzia okuiwulwa okwa Yesu \p \v 26 Ne Elizabeethi yawanga ni isaai eria emienzi mukaaga, Katonda yatuma enyankoi Gabrieli ku omugizi ogwa Nazareeti, mu ekitemo ekia Galiili.\x - \xo 1:26 \xt Dani 8:16\x* \v 27 Yagia ku omwala omugima oetwa Maaria, owawanga no owuiko owua okukwezana ni Yoseefu, owaemanga mu ekiriango ekia Omwami Daudi.\x - \xo 1:27 \xt Math 1:16\x* \v 28 Enyankoi oyo yamugiako amulaga otino, “Oikaziwue, iwue omwala omusereke. Omwami ari ni iwue kandi aomereerwe ni iwue!”\x - \xo 1:28 \xt Awak 6:12; Ruth 2:4\x* \v 29 Maaria yainyaasia mu omwoyo gwae ino ku amangʼana ago kandi yaiwuuzia mu amaingirizio gaae ekia amakeezio ago gaalagananga. \v 30 Enyankoi oyo yamulaga otino, “Maaria, otatia, aeniki Katonda ari omusiza ni iwue.\x - \xo 1:30 \xt Luuk 1:13\x* \v 31 Kutio, wona! Ooza okuamba isaai kandi oiwule omwana owekizia kandi orimuluka mbwe Yesu.\x - \xo 1:31 \xt Owut 16:11; 17:19; Awak 13:3; Isaa 7:14; Math 1:21; Luuk 1:59; 2:21\x* \v 32 Ariwa omuntu omukaate, kandi arietwa mbwe Omuzia owa Katonda omunene; kandi Omwami Katonda arimuta ku entewe eya owuami owua guukwa waae Daudi.\x - \xo 1:32 \xt 2Sam 7:16; Isaa 9:7; Math 20:30–31\x* \v 33 Ariwa omwami owa awiizukulu awa Yakoobo ku emiigo emiera egiiza kandi owuami wuae ngawuriwua yawa!”\x - \xo 1:33 \xt Dani 2:44\x* \p \v 34 Maaria yawuuzia enyankoi otino, “Kino kiesa okuikola kitie, ni inze nkiari omwala omugima okiari okuwa alala no omusaaza?”\x - \xo 1:34 \xt Luuk 1:18\x* \v 35 Enyankoi yamuirania otino, “Omwoyo Omweru aaza okukuuzako kandi amaani aga Katonda ori kungulu okukira gaaza okukusanikira. Kutio omwana owa ooza okuiwulwa oyo arietwa mbwe Omweru, Omuzia owa Katonda.\x - \xo 1:35 \xt Math 1:18\x* \v 36 Namba Elizabeethi, omuganda waao, oona aaza okuwa no omwana kukawa mbwe ari omukiire. Kandi iye owaetwanga omugumba nyingeeno ari ne enda eya emienzi mukaaga. \v 37 Aeniki kiwulao ekiesa okukira Katonda okukola.”\x - \xo 1:37 \xt Ayub 42:2\x* \p \v 38 Maaria yairania otino, “Inze ndi *omukurumu owa Omwami Katonda, kandi nganyire ekintu-ukintu ekia aagala mbwe kinyiikoleko.” Nikuemao enyankoi yagia amureka. \s1 Maaria agiire okuwona Elizabeethi \p \v 39 Nikuemao, Maaria yasiwa emisigo wuangu afuma okugia ku omugizi oguri mu ekialo ekia ewigiri ewia Yudeea, \v 40 aingira ku omugizi ogwa Zakaria agia akeezia Elizabeethi. \v 41 Olwa Elizabeethi yawurra amakeezio aga Maaria otino, omwana yawaaya mu enda yaae kandi Elizabeethi yaizuziwua no Omwoyo Omweru. \v 42 Yagamba-gamba no omwoyo ogwa kungulu na awoola otino, “Iwue osereekwe agati eya awakazi wandi, kandi omwana owa ooza okuiwula oona asereekwe! \v 43 Ni inze nsereekwe aeniki ngʼinwawu Omwami wange aazre okumbona. \v 44 Aeniki olwa mpuriire-uwurra amakeezio gaao otino, omwana ori munda yange aduma-duumre ne ekisangaalo. \v 45 Osereekwe iwue ku okuganya mbwe ewintu ewia Katonda akulagre wiiza okuikola!”\x - \xo 1:45 \xt Owut 15:6\x* \s1 Olwembo olwa Maaria \p \v 46 Nikuemao Maaria yawoola otino, \q1 “Omwoyo gwange gutondowola Omwami Katonda. \q1 \v 47 Mu owulamu wuange ndi ne ekisangaalo ku Katonda omununuzi wange,\x - \xo 1:47 \xt Isaa 43:3; Abak 3:18\x* \q1 \v 48 aeniki amiire okunyingirizia inze omukurumu waae ori ansi! \q1 Okutanikra reero, amakula goona gaaza okunyeta omusereke, \q1 \v 49 aeniki Katonda owa amaani goona amiire okunkorra ewintu ewikaate. Eriina riaae rieru! \q1 \v 50 Alagana owusiza ku awantu awamuere owuti, okuemera ku ikula rino okugia ku ikula rindi.\x - \xo 1:50 \xt Zabu 103:8, 17\x* \q1 \v 51 Amiire okukola ewinene na agoloole okukono kwae okwa amaani na ataanyia awaitumbula mu amaingirizio gaawu.\x - \xo 1:51 \xt Owuiz 5:15; 26:8\x* \q1 \v 52 Yategula awaami awa amambala nawuno awatoola ku entewe ziawu, na aginga kungulu awantu awaiisiizie ansi.\x - \xo 1:52 \xt Zabu 75:7; Math 23:12; Yako 4:6, 10\x* \q1 \v 53 Yaigusia awari ne enzala ne ewintu ewilootu, na awanyazi arumusia wagia amakono masa.\x - \xo 1:53 \xt Zabu 107:9; 34:10; Luuk 6:21\x* \q1 \v 54 Amiire okutunzia omukurumu waae Israeli, na alonda owusiza wuae, \q1 \v 55 kiomo yawoorra waaguukwa wiifu, Abraamu alala na awiizukulu waae, mbwe arikola amiire goona.”\x - \xo 1:55 \xt 1Sam 2:1–10\x*\x - \xo 1:55 \xt Owut 17:7; Zabu 98:3; Miik 7:20\x* \p \v 56 Kutio, Maaria yamenya ne Elizabeethi ku emienzi egikaera isatu nikwo airana owaawu. \s1 Okuiwulwa okwa Yowaana Omubatiisi \p \v 57 Olwa enyinga ezia Elizabeethi ezia okuigawula ziatuuka, yaiwula omwana owekizia. \v 58 Awamenyere nae ampi na awaganda waae waawurra kiomo Omwami amiire okumukorra owusiza owukaate, kandi woona waasangaala nae alala. \v 59 Olwa owuire owua munaane wuatuuka waaza okuira omwana *enyangu, kandi waagalanga mbwe wamuluke swae Zakaria.\x - \xo 1:59 \xt Owut 17:12–13\x* \v 60 Ni ngʼinwae yawairania otino, “Yaaya! Asugaane aetwe Yowaana!” \p \v 61 Ni iwo waamuirania watino, “Awulao omuntu mu oluganda lwinyu ori ne endukwa eyo.” \p \v 62 Nikuemao waawuuzia swae na amakono ni wamuagalako eriina eria akaagala omwana oyo alukwe. \v 63 Yawasawa iwaale eria akujojako, kandi yajoja mbwe “Eriina riae ni Yowaana.” Kandi okwo kwagera awantu waluguula ino.\x - \xo 1:63 \xt Luuk 1:13\x* \v 64 Ao-ao, omunwa gwae gwaiguka kandi olurimi lwae lusiwuka, nawuno atanika okugamba-gamba na atondowola Katonda.\x - \xo 1:64 \xt Luuk 1:20\x* \v 65 Kandi, owuti wua-amba awantu woona awaawanga ni wamenyere nawo ampi. Awantu woona awa ekialo kiona ekia ewigiri ewia Yudeea waagamba-gambanga ku amangʼana gano. \v 66 Omuntu-umuntu owawurra amangʼana gano yagaluguula na aiwuuzia otino, “Omwana ono aaza okuwa omuntu ofwana otie?” Aeniki, kuri kuwuene mbwe amaani aga Omwami Katonda gari nae. \s1 Olwembo olwa Zakaria \p \v 67 Swae Zakaria, na aizuziwua no Omwoyo Omweru, yawoola amangʼana agaamuemera ku Katonda otino: \q1 \v 68 “Atondowolwe Omwami, Katonda owa Awaisraeli, \q2 aeniki amiire okuuza okutoola awantu waae mu amakono aga omuzigu.\x - \xo 1:68 \xt Zabu 41:13; 72:18; 111:9; Luuk 4:18–21; 7:16; 19:44\x* \q1 \v 69 Amiire okutureetra omununuzi ori na amaani \q2 okuema mu enyumba eya omukurumu waae Daudi.\x - \xo 1:69 \xt Zabu 132:17; Math 20:30–31\x* \q1 \v 70 Kiomo yawoola okuwitra ku *awagambi waae aweeru okuemera kale mbwe:\x - \xo 1:70 \xt Isaa 9:2–7; Miik 5:2–4; Awaru 1:2\x* \q2 \v 71 Aritununula okuema ku awazigu wiifu \q2 kandi okuema ku amakono aga awaturegere woona.\x - \xo 1:71 \xt Zabu 106:10\x* \q1 \v 72 Arilagana owusiza ku waaguukwa wiifu \q2 kandi ari-ingirizia *endagano yaae enzeru eya yakola nawo.\x - \xo 1:72 \xt Awal 26:42; Zabu 105:8–9; 106:45\x* \q1 \v 73 Aaza okutuusia endagano eya yaifuuwira soifu Abraamu.\x - \xo 1:73 \xt Owut 22:16–18; Miik 7:20\x* \q1 \v 74 Aaza okutu-aa amaani aga okumukorra ni tuwula owuti, \q2 na amiire okututoola mu amakono aga awazigu wiifu. \q1 \v 75 Kandi tuuza okuwa aweeru kandi awigolovu emberi waae, amiire goona aga owulamu wuifu.\x - \xo 1:75 \xt Tiit 2:12, 14\x* \q1 \v 76 Ni iwue, omwana wange, ooza okuetwa omugambi owa Katonda omunene; \q2 aeniki orikangata emberi owa Omwami okuta emioyo egia awantu okuwa amankaga okumuingizia.\x - \xo 1:76 \xt Mala 3:1; Math 11:10; Mari 1:2\x* \q1 \v 77 Ooza oku-aa awantu waae amaganga aga okumanya owuinunuzi \q2 owutuukrwa ni warekeerwe owuoni wuawu.\x - \xo 1:77 \xt Yere 31:34\x* \q1 \v 78 Okuwitra ku owusiza owua olugonzi olwa Katonda iifu, \q2 aaza okureeta owueru owua enyanga owua owuinunuzi wumurike, \q2 ni wuema ku igulu,\x - \xo 1:78 \xt Okuf 34:6; Mala 4:2\x* \q1 \v 79 ku awamenyere mu ekierema \q2 kandi awari mu ekiiruuzia ekia olumbe; \q2 kandi okulagirizia amagulu giifu ku engira eya owuolu.”\x - \xo 1:79 \xt Isaa 9:2, 6; 42:6–7; Math 4:16; Luuk 2:14\x* \p \v 80 Omwana oyo yakoma kandi awa omukalangufu mu omuwiri ni mu omwoyo; kandi yamenya mu ekeewa nawuno kutuuka afuma awonekana owuyanga ku Awaisraeli.\x - \xo 1:80 \xt Awak 13:24–25; 1Sam 2:26; Luuk 2:40, 52\x* \c 2 \s1 Okuiwulwa okwa Yesu \r (Math 1:18–25) \p \v 1 Mu amiire ago kwawa mbwe Omwami *Kaisaari Agusto yafumia amangʼana mbwe awari mu ekialo ekia Rooma woona wawalwe. \v 2 Kuno nikwo okwawanga okuwalwa okwa awantu okwasooka ni Kwirinaasi yawanga omukangasi \f + \fr 2:2 \ft Lwona kuesa okuwa mbwe okuwalwa okwa awantu kuno kwaikola, no okundi okwaikola ni Kwirinaasi ari omwami kukiari.\f* owa ekialo ekitono ekia Siiria. \v 3 Kandi omuntu ki omuntu yagia okuwalwa ku omugizi omunene ogwa ekialo ekia waaguukwa waawu. \v 4 Kutio Yoseefu oona yaema Nazareeti mu ekialo ekia Galiili agia Yudeea ku omugizi ogwa Bethleemu ogwa Daudi yawanga na amenyeremo, aeniki yawanga owa enyumba no owuiwulane owua Daudi. \v 5 Waagia eyo alala ni Maaria, owayawanga na akorre nae owuiko owua okukwezana, kandi owawanga na alwire ni isaai mu enyinga ezio. \v 6 Ni waawanga eyo, waaizukira ne enyinga ezia Maaria ezia okuigawula ni zituukre, \v 7 kandi yaiwula omwana waae owa kuluweri owekizia. Yamuwasania mu enguwo kandi amuta mu ekituwa ekia emiandu giriiramo, aeniki iwaga riawulangao mu amayumba aga awageni.\x - \xo 2:7 \xt Math 2:1; Yowa 7:42\x* \s1 Awaayi ne enyankoi \p \v 8 Ni waawangao awaayi awa amagondi awaawanga ni wamenyere mu ekiayiro ekia ampi ao, ni warinda emiandu giawu owuire. \v 9 *Enyankoi owa Omwami yawafumira kalala kandi owunene owua Omwami wuawala wuwasunguuzia. Okwo kwagera owuti owunene ino wuwa-amba.\x - \xo 2:9 \xt Luuk 1:12\x* \v 10 Ne enyankoi oyo yawalaga otino, “Mutatia aeniki mbareetiire amangʼana amalootu agareeta owusangaavu owunene ku awantu woona.\x - \xo 2:10 \xt Luuk 1:13\x* \v 11 Reero, Omwami *Kristo,\f + \fr 2:11 \ft *Kristo kulagana mbwe \fq omulowole.\f* Omununuzi iinyu, aiwuulwe ku omugizi omunene ogwa Omwami Daudi.\x - \xo 2:11 \xt Math 20:30–31; Luuk 22:67; Yowa 4:42; Awat 5:31; 13:23; 2Pet 1:11; 1Yow 4:14\x* \v 12 Kino nikio ekiiza okuwa ekilago ku inywe: Muuza okutuukra omwana owasaniiwue mu enguwo kandi agonre mu ekituwa ekia emiandu giriiramo.” \p \v 13 Kalala, omuganda ogwa enyankoi awa Katonda awangi waafuma wawa ne enyankoi oyo ni watondowola Katonda kandi ni waawoola watino, \q1 \v 14 “Owunene wuwe ni Katonda ori kungulu ino, \q2 kandi owuolu wuwe ku awantu awaomerezia Katonda ku ekialo.”\x - \xo 2:14 \xt Isaa 9:6; 52:7; 57:19; Luuk 1:79; 10:5–6; 12:51; 19:38, 42; 24:36; Yowa 14:27; Awat 10:36\x* \p \v 15 Olwa enyankoi awo waawareka ni wairana ku igulu, awaayi awo waawoola agati yaawu watino, “Mutugieko Bethleemu, tugie tuwone ekia *Omwami Katonda atulagre mbwe kiikorre eyo kino.” \v 16 Kutio waafuma wuangu-wuangu wagia waatuukra Yoseefu ni Maaria, alala no omwana ekingʼengʼe na agonre mu ekituwa ekia emiandu giriiramo. \v 17 Olwa waamala okumuwona waalanzia amangʼana aga waalagwa ku omwana oyo, \v 18 kandi woona awaawawurra waaluguula ino amangʼana aga awaayi awo waawalaga. \v 19 Ni Maaria iye yawiika amangʼana gano goona mu omwoyo gwae kandi yagaingirizianga.\x - \xo 2:19 \xt Luuk 2:51\x* \v 20 Awaayi awo wairana ni watondowola Katonda kandi ni wamu-aa owunene ku ewintu wiona ewia waawurra kandi wawona, ewiawanga mala kiomo waawanga ni wamiire okulagwa. \s1 Yesu airrwe mu ekaalu \p \v 21 Olwa owuire owua munaane owua okuira omwana *enyangu wuatuuka, yaeewua eriina Yesu, eria enyankoi yamuluka ni isaai riae rikiari okuambwa.\x - \xo 2:21 \xt Luuk 1:31\x* \v 22 Na amiire aga okuieruyia okwa ngʼina omwana nikulondokana ne endagirra eya Muusa,\x † \xo 2:22 \xt Awal 12:2–8\x* gaawua, Yoseefu ni Maaria waagia Yerusaleemu okufumia omusango. Waagia no omwana Yesu okumuta emberi wa Omwami Katonda, \v 23 ni walonda *ensikirra ezia Omwami Katonda eziwoola otino, “Omwana owekizia osookere mu enda ari omweru otengeekeerwe Omwami Katonda.”\x † \xo 2:23 \xt Okuf 13:2, 12\x* \v 24 Lwona waagia okufumia omusango nikulondokana ne endagirra eya Omwami Katonda ewoola mbwe: omuntu afumia amaemba-emba awiri nakuwa ewiana ewia ewigimbamvula wiwiri. \p \v 25 Yawangao omuntu Yerusaleemu owaetwanga Simoni, omuntu omuigolovu kandi oambre amangʼana aga Omwami Katonda. Yarindirranga okuwona owuire owua Awaisraeli waazanga okununulwa, kandi *Omwoyo Omweru yamuwangako. \v 26 Yawanga na amiire okulagwa no Omwoyo Omweru mbwe ngarifwa na atawuine Kristo, Omununuzi owa Omwami Katonda yaifuuwa okutuma.\x - \xo 2:26 \xt Luuk 2:11\x* \v 27 Yakangatrwa no Omwoyo Omweru mala agia aingira mu olwanyi olwa *ekaalu. Olwa awiiwuzi awa omwana Yesu waaingira nae mu ekaalu okumukorra kiomo enkola ezia endagirra ziagalanga, \v 28 Simoni yamuginga mu amakono gaae atanika okutondowola Katonda na awoola otino, \v 29 “Omwami omunene, omiire okukola kiomo waaifuuwa. Katio oesa wandeka inze *omukurumu waao ngone no owuolu, \v 30 aeniki miire okuwona, omuntu ooza okununula awantu, na amiiso gange. \v 31 Ee, owuinunuzi owua omiire okureeta kandi ota emberi owa awantu woona.\x - \xo 2:31 \xt Luuk 10:23–24\x* \v 32 Iye nio owueru owuuza okusasurra namba awantu awatari *Awayaudi engira yaao kandi aaza okureetra awantu waao Awaisraeli owunene owukuemako.”\x - \xo 2:32 \xt Isaa 42:6; 49:6\x* \p \v 33 Ewintu ewia awiiwuzi awa omwana waawurra ni Simioni awoola ku omwana waawu wiawa-amba eminwa. \v 34 Nikuemao, Simoni yawasereka kandi alaga Maaria ngʼina Yesu otino, “Omwana ono arigera Awaisraeli awangi wari-isiwua ansi, na awandi wariniiniwua kungulu. Ariwa ekilago ekiema ku Katonda ekia awantu warilowa ni wagamba-gambako uwiiwi,\x - \xo 2:34 \xt Isaa 28:16; 1Pet 2:8; Awaru 9:33\x* \v 35 kugere amaingirizio agari mu emioyo egia awantu gamanyike. Namba iwue oona, oriwa no omwoyo omululu kiomo omuntu owa omwambe gufumuute guingira mu enkolo munsi.”\x - \xo 2:35 \xt Yowa 19:25\x* \p \v 36 Lwona yawangao *omugambi owekikazi owa Katonda owaetwanga Aana, omwala owa Fanueli, owa ekiriango ekia Aasa. Yawanga na akiriiye katio, ni yamenya ni iwuae mala ku emiaka musamvu giengʼene. \v 37 Nikuemao iwuae yafwa asigala omukazi omufwire nawuno awa ne emiaka amakumi munaane ni ine. Ngakaemanga mu ekaalu, ni yakorra Katonda owuire no omuwasu, na asawa kandi na asiwa okuria aa ataria.\x - \xo 2:37 \xt Math 6:16–18; 1Timo 5:5\x* \v 38 Yawaazako ampi mu enyinga ezio atanika okuiranizia Katonda otioo na agamba-ngamba ku omwana Yesu, ku awantu awa Yerusaleemu woona awaarindirranga okununulwa mu amakono aga awazigu.\x - \xo 2:38 \xt Luuk 2:25; 23:51; 24:21\x* \p \v 39 Ni waamala okukola ewintu wiona kiomo endagirra eya Omwami yaagalanga, Yoseefu ni Maaria wairana Galiili ku omugizi gwawu oguetwa Nazareeti. \v 40 Kandi omwana oyo yakoma awa omukalangufu. Yaizuziwua na amaganga amangi kandi owusiza owua Katonda wuamuwangako.\x - \xo 2:40 \xt Luuk 1:80\x* \s1 Omuzia Yesu asigaale mu ekaalu \p \v 41 Omwaka ki omwaka awiiwuzi waae waagianga Yerusaleemu mu omugomo ogwa *Pasaaka.\x - \xo 2:41 \xt Okuf 12:1–20\x* \v 42 Olwa yawanga ne emiaka ikumi ni iwiri, waagia nae nikulondokana ne enkola eya omugomo ogwo. \v 43 Olwa omugomo gwawua kandi awiiwuzi waae wairananga engo, omuzia Yesu iye yasigala enyima Yerusaleemu na awiiwuzi waae watamanyire. \v 44 Waagenda-genda ku owuire owulala ni waingirizia mbwe yawanga agati eya awalugendwa. Lunyima, waatanika okumuagala mu awaganda na awiiko waawu, \v 45 ni ngawakamutuukra. Enkio walwo waatanika olugendo olwa okuirana Yerusaleemu, ni wamuagala. \v 46 Owuire owua okusatu waamutuukra mu olwanyi olwa ekaalu, na aikaale agati ya *awagerezi awa endagirra na awategerezia kandi na awawuuzia embuuzia. \v 47 Awantu woona awaamuwurra waaluguula ino kiomo amanyire ewintu ewingi kandi kiomo yairanianga embuuzia. \v 48 Olwa awiiwuzi waae waamuwona waaluguula. Ngʼinwae yamulaga otino, “Mwana wange, ekigera no otukoriire otino niki? Inze ni swao tumiire okunyaka-nyaaka ino ni tukuagala.” \v 49 Ni iye yawawuuzia otino, “Munyagalenga kolaki? Na mukawanga ni mumanyire mbwe nsugaane mbe mu enyumba eya Soifu?”\x - \xo 2:49 \xt Yowa 2:16\x* \v 50 Ni iwo ngawakamanya ekia yawalaganga. \v 51 Nikuemao, yaika nawo Nazareeti kandi yamenya nawo no owuti geeza. Ni ngʼinwae yawiika kandi a-amba ewintu wino mu omwoyo gwae.\x - \xo 2:51 \xt Luuk 2:19; Efee 6:1; Filiip 2:6–8; Kolo 3:20; Awaib 5:8\x* \v 52 Kandi Yesu yakoma mu amaganga kandi mu omuwiri gwona; yagonziwua na awantu kandi ni Katonda yoona. \c 3 \s1 Yowaana Omubatiisi alonga engira \r (Math 3:1–12; Mari 1:1–8; Yowa 1:19–28) \p \v 1 Gwawanga omwaka ogwa ikumi ni itaanu mu owukangasi owua *Kaisaari Tiberiasi. Pontias Pilaato yawanga omukangasi owa ekitemo ekia Yudeea, ne *Eroode yawanga omukangasi owa ekitemo ekia Galiili. Wamwawu waae Piliipo nio owawanga omukangasi owa Iturea ni Trakonitiisi, ni Lisaania yawanga omukangasi owa Abileene. \v 2 Anaasi ni Kaifa niwo awaawanga awakangasi awa *awoozia. Amiire ago amangʼana aga Katonda gaazra Yowaana omuzia owa Zakaria na ari mu ekeewa.\x - \xo 3:2 \xt Luuk 1:80\x* \v 3 Yagia mu ewialo wiona ewiri ampi no oluuzi olwa Yordaani, na alanzizia awantu mbwe wagaluke wareke amawi, wabatiiswe kugere Katonda awarekere owuoni wuawu.\x - \xo 3:3 \xt Luuk 24:47; Awat 13:24; 19:4\x* \v 4 Kiomo Katonda yawoola mu amangʼana agari mu ebuuki eya *Omugambi Isaaya otino: \q1 “Omwoyo ogwa omuntu oetana mu ekeewa otino, \q1 ‘Mulongre Omwami engira, \q2 mumugololre engira ewe enyigolovu. \q1 \v 5 Amiina goona gawugrwe, \q2 ewigiri wiona wirimwe wiike ansi. \q1 Engira eziigodre zigololwe, \q2 kandi anyenyeevu aterereziwue. \q1 \v 6 Kandi awantu woona waaza okuwona owuinunuzi owua Katonda.’ ”\x † \xo 3:6 \xt Isaa 40:3–5\x* \p \v 7 Yowaana yalaga omuganda ogwa awantu awamuuzako kugere awabatiise otino, “Inywe awaana awa enzoka wano! Owasiagiizie mbwe mumizule okuswawukwa no okusu okungi okuuza naanu?\x - \xo 3:7 \xt Math 3:7; Luuk 21:5–36\x* \v 8 Muamie ensaafu ezia mu enkola, ezilagana geeza mbwe omuntu agaluuke arekere amawi. Ni mutaaza mwaingirizia mbwe muuza mwamizuka ku okuwoola-uwoola mbwe, ‘Turi geeza aeniki turi awaana awa Abraamu.’ Mbalaga mbwe Katonda aesa okugalusia amawaale gano gawe awaana awa Abraamu!\x - \xo 3:8 \xt Math 3:9; Luuk 13:16; 19:9; Yowa 8:33–47; Awaru 4:12, 16–17; Gala 3:7, 29\x* \v 9 Namba nyingeeno, embasa emiire okuteewua ku isina eria omuti; kandi omuti ki omuti oguta-amia ensaafu endootu guuza okutemwao nikwo gurigizwe mu omurro.”\x - \xo 3:9 \xt Math 7:19\x* \v 10 Omurima ogwo gwamuwuuzia otino, “Katio tusugaane tukoleki?” \v 11 Yowaana yawairania otino, “Omuntu ori ne enguwo iwiri asugaane agawire omwina waae owula nayo, kandi ori no okuria oona asugaane akole otio.” \v 12 Awasolozi awa *omusolo awaaza okubatiiswa woona waamuwuuzia watino, “Omugerezi, ifwe tusugaane tukoleki?” \v 13 Yawalaga otino, “Mutasolozia amangi okukira kiomo kuagalana.” \v 14 Nikuemao awa-iiye wandi woona waamuwuuzia watino, “Ni ifwe, tusugaane tukoleki?” \p Yowaana yawairania otino, “Mutatoola amasendi ku awantu na amaani kandi mutata amangʼana aga owuweeyi ku omuntu. Mureke emisaara giinyu giwasuge!” \p \v 15 Awantu awaarindranga okuuza okwa Omununuzi waaingirizianga mu emioyo giawu mbwe Yowaana oyo nio owawanga *Meesia. \v 16 Yowaana yawairania woona otino, “Inze mbabatiisa na amanzi. Na ario amuntu omukaate okunkira ooza, omuntu owa ngʼasugre namba okusiwula engoe ezia ewiraato wiae. Iye aaza okuwabatiisa no *Omwoyo Omweru ogwa Katonda kandi no omurro.\x - \xo 3:16 \xt Yowa 1:26–27, 33; Luuk 4:18; Awat 1:5; 2:3; 11:16; 13:25; 19:2–4\x* \v 17 Ari ne ekiseeso kiae mu amakono, ekia aaza okuseesra amaemba mu olwanyi lwae. Emere aaza okuta mu ekiagi, na amakunzo aaza okusamba no omurro ogutazima.” \v 18 Na amangʼana gandi amangi, Yowaana yaiyemba awantu na awalanzizia amangʼana amalootu. \v 19 No olwa Yowaana yagaania Omwami Eroode ku amangʼana aga Erodiasi muka wamwawu owa yatoola okuwa omukazi waae, kandi ku amawi gandi amangi aga Eroode yakolanga, \v 20 Eroode yasonga owuwi ku amawi goona aga yakola ago olwa yaingizia Yowaana mu owusiwe.\x - \xo 3:20 \xt Mari 6:17–18\x* \s1 Yesu abatiisrwe na amanzi kandi no Omwoyo Omweru \r (Math 3:13–17; Mari 1:9–11) \p \v 21 Kwawa mbwe, na awantu woona waamala okubatiiswa kandi Yesu oona yaaza abatiiswa, kandi ni yasawanga igulu riaigukao.\x - \xo 3:21 \xt Math 3:16; Luuk 5:16\x* \v 22 Omwoyo Omweru yaika ku iye mu embonekano eya iemba-emba kandi omwoyo gwaemera ku igulu ogwawoola gutino, “Iwue ni iwue omuzia wange owa ngonziizie, kandi owa nsangaarre nae.”\x - \xo 3:22 \xt Math 3:17; Luuk 4:18\x* \v 23 Yesu yawanga ne emiaka egiera amakumi asatu na atanika emirimo giae.\x - \xo 3:23 \xt Owut 41:46; Emba 4:3; 2Sam 5:4\x* \s1 Owuiwulane owua Yesu \r (Math 1:1–17) \p Awantu waingirizianga mbwe yawanga omuzia owa Yoseefu, \q1 ni kuwuene yasimuka mu owuiwulane owua Eeli. \q1 \v 24 Eeli yawanga omuzia owa Mataat, \q1 Mataat yawanga omuzia owa Laawi, \q1 Laawi yawanga omuzia owa Melki, \q1 Melki yawanga omuzia owa Janaai, \q1 Janaai yawanga omuzia owa Yoseefu. \q1 \v 25 Yoseefu yawanga omuzia owa Matathiasi, \q1 Matathiasi yawanga omuzia owa Amoos, \q1 Amoos yawanga omuzia owa Naumi, \q1 Naumi yawanga omuzia owa Esli, \q1 Esli yawanga omuzia owa Nagaai. \q1 \v 26 Nagaai yawanga omuzia owa Maathi, \q1 Maathi yawanga omuzia owa Matathiasi, \q1 Matathiasi yawanga omuzia owa Semeeni, \q1 Semeeni yawanga omuzia owa Yoseeki, \q1 Yoseeki yawanga omuzia owa Yooda. \q1 \v 27 Yooda yawanga omuzia owa Yoanan, \q1 Yoanan yawanga omuzia owa Reesa, \q1 Reesa yawanga omuzia owa Zerubabeeli, \q1 Zerubabeeli yawanga omuzia owa Seltieli, \q1 Seltieli yawanga omuzia owa Neeri. \q1 \v 28 Neeri yawanga omuzia owa Melki, \q1 Melki yawanga omuzia owa Aadi, \q1 Aadi yawanga omuzia owa Kosaam, \q1 Kosaam yawanga omuzia owa Elmadaam, \q1 Elamdaam yawanga omuzia owa Eeri. \q1 \v 29 Eeri yawanga omuzia owa Yoswa, \q1 Yoswa yawanga omuzia owa Eliazaari, \q1 Eliazaari yawanga omuzia owa Yoriimu, \q1 Yoriimu yawanga omuzia owa Mattaat, \q1 Mattaat yawanga omuzia owa Laawi. \q1 \v 30 Laawi yawanga omuzia owa Simoni, \q1 Simoni yawanga omuzia owa Yuuda, \q1 Yuuda yawanga omuzia owa Yoseefu, \q1 Yoseefu yawanga omuzia owa Yoanaamu, \q1 Yoanaamu yawanga omuzia owa Eliakiimu. \q1 \v 31 Eliakiimu yawanga omuzia owa Melea, \q1 Melea yawanga omuzia owa Meena, \q1 Meena yawanga omuzia owa Mataatha, \q1 Mataatha yawanga omuzia owa Nathaani, \q1 Nathaani yawanga omuzia owa Daudi.\x - \xo 3:31 \xt 2Sam 5:14\x* \q1 \v 32 Daudi yawanga omuzia owa Yeese, \q1 Yeese yawanga omuzia owa Obeedi, \q1 Obeedi yawanga omuzia owa Boazi, \q1 Boazi yawanga omuzia owa Salmooni, \q1 Salmooni yawanga omuzia owa Nasooni. \q1 \v 33 Nasooni yawanga omuzia owa Aminadaabu, \q1 Aminadaabu yawanga omuzia owa Raamu, \q1 Raamu yawanga omuzia owa Ezrooni, \q1 Ezrooni yawanga omuzia owa Pereezi, \q1 Pereezi yawanga omuzia owa Yuuda.\x - \xo 3:33 \xt Ruth 4:18–22; 1Amiir 2:1–14\x* \q1 \v 34 Yuuda yawanga omuzia owa Yakoobo, \q1 Yakoobo yawanga omuzia owa Isaaka, \q1 Isaaka yawanga omuzia owa Abraamu, \q1 Abraamu yawanga omuzia owa Teera, \q1 Teera yawanga omuzia owa Naori. \q1 \v 35 Naori yawanga omuzia owa Seruugi, \q1 Seruugi yawanga omuzia owa Reeu, \q1 Reeu yawanga omuzia owa Peleegi, \q1 Peleegi yawanga omuzia owa Ebeer, \q1 Ebeer yawanga omuzia owa Seela. \q1 \v 36 Seela yawanga omuzia owa Kainaani, \q1 Kainaani yawanga omuzia owa Alfaksaadi, \q1 Alfaksaadi yawanga omuzia owa Seem, \q1 Seem yawanga omuzia owa Noowa, \q1 Noowa yawanga omuzia owa Lameeki. \q1 \v 37 Lameeki yawanga omuzia owa Methuseela, \q1 Methuseela yawanga omuzia owa Enooka, \q1 Enooka yawanga omuzia owa Yareedi, \q1 Yareedi yawanga omuzia owa Maalaleeli, \q1 Maalaleeli yawanga omuzia owa Kainaani. \q1 \v 38 Kainaani yawanga omuzia owa Enoosi, \q1 Enoosi yawanga omuzia owa Seeth, \q1 Seeth yawanga omuzia owa Adaamu, \q1 ni Adaamu yawanga omuzia owa Katonda.\x - \xo 3:38 \xt Owut 5:1–32; 11:10–20; 25:19–26; 29:35\x* \c 4 \s1 Yesu ageezaaniwua ne Ekikeeno \r (Math 4:1–11; Mari 1:12–13) \p \v 1 Yesu yaema mu Oluuzi olwa Yordaani na aizuziiwue no *Omwoyo Omweru owamukangatra amuira \v 2 mu ekeewa, aa *Ekikeeno kiamugeezaania ku amiire amakumi ane. Ngakaria ekintu-ukintu ku amiire ago, kandi mu entuuko yago enzala katio yamurianga!\x - \xo 4:2 \xt Luuk 4:18; Awaib 4:15\x* \v 3 Ekikeeno kiamulaga kitino, “No ori Omuzia owa Katonda, laga iwaale rino rigaluke riwe okuria.” \v 4 Yesu yamuirania otino, “Kujojrwe mu endagano mbwe: ‘Okuria kwengʼene ngakugera no omuntu awa omulamu.’\x † \xo 4:4 \xt Owuiz 8:3\x* ” \p \v 5 Ekikeeno kiamuira asi ari kungulu ino kandi kimulaga ewialo wiona ewia owuami owua ku ekialo, kalala ki olumesi. \v 6 Nikuemao kiamulaga kitino, “Nyiza okuku-aa amaani goona aga owukangasi owua ewialo wino no owunene wuawio wuona, aeniki miire okuwiewua kandi nyesa okuwi-aa omuntu-umuntu kiomo mbwine.\x - \xo 4:6 \xt Math 28:18\x* \v 7 Kutio, no onyifunamiire kandi ompe owunene, wiona wiiza okuwa ewiao.” \v 8 Yesu yamuirania otino, “Kujojrwe mu endagano mbwe, ‘Ifunamira kandi o-ee *Omwami Katonda waao engʼene owunene kandi iye engʼene nio osugaane okorre.’\x † \xo 4:8 \xt Owuiz 6:13\x* ”\x - \xo 4:8 \xt Owuiz 5:9\x* \p \v 9 Ekikeeno kiamuira Yerusaleemu, kimuemerezia asi aliire okukira ku enzizi eya *ekaalu, kimulaga kitino, “No ori Omuzia owa Katonda, eema ano oguluke ogwe ansi. \v 10 Aeniki kujojrwe mu endagano mbwe, ‘Katonda aaza okusikirra *enyankoi waae wakurinde, \v 11 kandi waaza okukuginga kungulu kugere otaguunya okugulu ku iwaale.’\x † \xo 4:11 \xt Zabu 91:11, 12\x* ” \v 12 Yesu yamuirania otino, “Endagano ewoola mbwe, ‘Otageezaania Omwami Katonda waao.’\x † \xo 4:12 \xt Owuiz 6:16\x* ” \v 13 Olwa Ekikeeno kiamala okugeezaania Yesu mu engira zino ziona, kiamureka nawuno enyinga zindi zituuka. \s1 Yesu atanika emirimo egia okulanzia amangʼana amalootu \r (Math 4:12–17; Mari 1:14–15) \p \v 14 Yesu yairana owaawu Galiili na akangatiirwe no Omwoyo Omweru, kandi amangʼana gaaye gailanzia mu ewitemo wiona ewiri ampi ao.\x - \xo 4:14 \xt Luuk 4:18; Awat 1:8\x* \v 15 Yagerera awantu mu amasinagoogi gaawu, kandi awantu woona waamu-aa owunene. \s1 Yesu alowerwe Nazareeti \p \v 16 Yesu yairana owaawu Nazareeti aa yakomera. Owuire owua *Sabato yagia mu *esinagoogi kiomo kwawanga enkola yaae kandi yaimerra okusoma endagano. \v 17 Ebuuki eya *Omugambi Isaaya yateewua mu amakono gaae. Yagisanukula mala atuukra asi ajojrwe otino, \p \v 18 “Omwoyo Omweru ogwa Omwami andimo, kandi amiire *okumbaka amavuta kugere ndanzie amangʼana amalootu ku awataka. Amiire okuntuma okulanzia okusiwulwa okwa awasiwe, kandi mbwe awawuunu wawone, kandi okuta owuyanga awantu awanyaasiwua.\x - \xo 4:18 \xt Luuk 1:35; 3:16, 22; 4:1, 14; 10:21; 24:49; Awat 1:2, 5, 8; 2:4, 17, 18, 33, 38\x* \v 19 Kandi okulanzia mbwe amiire aga Omwami aaza okulagana owusiza ku awantu waae gamiire okutuuka.”\x † \xo 4:19 \xt Isaa 61:1, 2\x*\x - \xo 4:19 \xt Luuk 7:22\x* \p \v 20 Nikuemao, yasanikra ebuuki eyo agiiranizia owemirimo owa mu esinagoogi, mala agia aikala ansi okugerera. Awantu woona waamutaako ekiwi ekia amiiso. \v 21 Nikuemao, yatanika okugamba-gamba otino, “Reero amangʼana gano gatuukre kuwuene kiomo mugawuriire na amatwi giinyu otio.” \p \v 22 Woona waamugamba-gambako geeza ni waaluguula amangʼana amalootu aga owusiza agaafumanga mu omunwa gwae. Ni ngawakaganya nae mbwe nio *Meesia, kutio waaiwuuzia watino, “Kane ono ngʼano omuzia owa Yoseefu?”\x - \xo 4:22 \xt Yowa 6:42\x* \v 23 Yesu yawalaga otino, “Kuwuene muuza okundaga emfumo ewoola etino, ‘Omurezi, irerako omwene!’ Lwona muuza okundaga mbwe, ‘Kolako ku omugizi gwinyu ano ewintu ewia twawuriire mbwe wakola Kapernaumu.’ ” \v 24 Yagia emberi na awoola otino, “Mbalaga kuwuene, mbwe omugambi ngaingiziwua mu ekialo kiawu.\x - \xo 4:24 \xt Yowa 4:44\x* \v 25 Ni kuwuene mbwe waawangao awakazi awafwire awangi mu ekialo ekia Awaisraeli mu amiire aga Omugambi Eliija, olwa igulu riaigalwao ku emiaka isatu ne enusu kandi enzala enene ya-amba ekialo kiona. \v 26 Ne Eliija ngakatumwa ku iwo woona, ni yatumwa mala ku omukazi omufwire owawanga Zarefaathi mu ekitemo ekia Sidooni.\x - \xo 4:26 \xt 1Awaam 17:1, 8–16\x* \v 27 Lwona, waawangao awalwire awangi awaalwalanga owugenge mu ekialo ekia Awaisraeli mu amiire aga Omugambi Eliisa, ni woona ngawakalama ku owulwire owuo, ni mala Naamani engʼene owaemanga mu ekialo ekia Siiria.”\x - \xo 4:27 \xt 2Awaam 5:1–14\x* \p \v 28 Awantu woona awaawanga mu esinagoogi enda ziawu ziayia nae ino olwa waawurra amangʼana gano. \v 29 Waaemerrako, wamusindika enze eya omugizi wamuira ku oluwanga olwa ekigiri ekia omugizi ogwo gwaombokwako, kugere wamuluume agwe ansi. \v 30 Ni iye yagenda-genda agati ya omurima ogwo mala agia eziae.\x - \xo 4:30 \xt Yowa 7:30; 10:39\x* \s1 Yesu afumiizie ekikeeno \r (Mari 1:21–28) \p \v 31 Yesu yaika agia Kapernaumu, omugizi oguri mu ekitemo ekia Galiili kandi owuire owua Sabato yagereranga awantu.\x - \xo 4:31 \xt Math 4:13\x* \v 32 Awaawurra engerera yaae gaawa-amba eminwa, aeniki amangʼana gaae gaawanga na amaani.\x - \xo 4:32 \xt Math 7:28–29\x* \v 33 Mu esinagoogi omwo yawangao omuntu owawanga ne ekikeeno. Omuntu oyo yarra wukalu otino, \v 34 “Otuagalakooki, iwue Yesu Omunazareeti? Wuno oozre okutumala? Manyire owa ori, ni iwue Omweru oemere ku Katonda!”\x - \xo 4:34 \xt Mari 3:11\x* \v 35 Ni Yesu yasiagizia ekikeeno ekio na awoola otino, “Sarigira kiri, kandi fuma omuemeko!” Nikuemao ekikeeno ekio kiagwisia omuntu oyo ansi emberi waawu, mala kimufumako ni kitamunyarre omuwiri. \v 36 Amangʼana ago ga-amba eminwa egia awantu awaawangao awo woona, kandi waaiwuuzia agati yaawu watino, “Gano amangʼanaaki gano? Agamba-gambra namba *ewikeeno ewiwiiwi na amaani no owukire nawuno wiafuma ku awantu.” \v 37 Kandi amangʼana aga ewintu ewia yakolanga wino gaailanzia gatuuka asi-uasi mu ewialo ewiri ampi ao. \s1 Yesu alamiizie awantu awangi \r (Math 8:14–17; Mari 1:29–34) \p \v 38 Yesu yaema mu esinagoogi agia ku omugizi ogwa Simioni. Kwatuukra ni maaziala Simioni agona ku ekitanda no omuwiri guri omuyu le, alwala. Awalonzi waae waamusawa mbwe amutunzie. \v 39 Yesu yagia amuimerrako ampi mala asiagizia owulwire owuo kandi wumureka. Ku enyinga ezio, yalama mala aema atanika okuwa-aa okuria. \p \v 40 Kutio iguulo, ne enyanga yawanga ne egia okugwamo,\f + \fr 4:40 \ft *Ensikirra ezia *Awayaudi ngazikaganyira omuntu okuginga omulwire owuire owua Sabato nawuno enyinga ezia enyanga emiire okugwamo.\f* awantu woona awaawanga na awalwire awaalwalanga amalwire agagawuke-gawuuke waawareeta ku Yesu, kandi yata amakono gaae ku omuntu ki omuntu na awalamia. \v 41 Ewikeeno wiona wiafuma ku awantu awangi ni wikuula witino, “Iwue ni iwue Omuzia owa Katonda!” Ni iye yawisarigizia, kandi ngakawiganyira okugamba-gamba aeniki wiawanga ni wimanyire mbwe yawanga *Kristo. \s1 Yesu alanzia amangʼana amalootu Galiili \r (Math 4:23–25; Mari 1:35–39) \p \v 42 Kunkio ku amagambaazi, Yesu yafuma agia asi andi aa akawa omwene. Awantu waamuagala, kandi olwa waamutuukako ngawakaagalanga mbwe afume awareke. \v 43 Ni iye yawalaga otino, “Paka ndanzie amangʼana amalootu aga *Owuami owua Katonda mu emigizi gindi giona, aeniki ekio nikio ekiagera ni ntumwa.”\x - \xo 4:43 \xt Math 4:17\x* \v 44 Kutio yagia emberi okulanzia mu amasinagoogi agari mu ekialo ekia *Awayaudi. \c 5 \s1 Amankono aga okuamba emvwa enyingi \p \v 1 Owuire wulala, Yesu yawanga na aimeriire ku ensanyaata eya enyanza eya *Genezereeti, na awantu wamuikumiizieko kandi wawurra amangʼana aga Katonda. \v 2 Yawona amaato awiri ni garekerwe ku ensanyaata ao, na awavuwi aweene waaozianga engoe ziawu. \v 3 Yaingira mu owuato owulala owua Simioni (owa eriina riae rindi riawanga Petro), kandi yamusawa mbwe asindike owuato mu amanzi ampi ni ku ekialo. Nikuemao, yaikala mu owuato kandi yatanika okugerera omurima ogwa awantu na aikaale omwo. \p \v 4 Olwa Yesu yamala okugamba-gamba na awantu, yalaga Simioni otino, “Musiawazie owuato mugie ewuziwa mugie mutege engoe ziinyu ziambe emvwa.” \v 5 Simioni yamuirania otino, “Omwami, tumiire okukola emirimo emikalu owuire owulamba ni ngatuka-amba emvwa. Ni aeniki ni iwue owoorre otio, ngia okutega engoe.”\x - \xo 5:5 \xt Yowa 21:3\x* \v 6 Olwa waakola watio, wa-amba emvwa enyingi ino aa engoe ziatanika okutanduka.\x - \xo 5:6 \xt Yowa 21:6\x* \v 7 Kutio, waaeta awiina waawu awaawanga mu owuato wundi waaze wawatunzie. Olwa waaza, waaizuzia amaato awiri ago ne emvwa du nawuno gawona okuniwa. \v 8 Olwa Simioni Petro yawona ekiaikola kino, yagwa mu amasigamo gaae emberi wa Yesu na amulaga otino, “Nyemeeko, ogia ale ni inze Omwami. Ndi omuntu omwoni!”\x - \xo 5:8 \xt Luuk 18:13\x* \v 9 Iye alala na awantu awa yawanga nawo gaawa-amba eminwa olwa waawona emvwa enyingi ezia wa-ambre, \v 10 kandi nintio lwona awiina waae, Yakoobo ni Yowaana, awazia awa Zebeedi, woona gaawa-amba eminwa. Nikuemao Yesu yalaga Simioni otino, “Otatia, okuemera reero ooza okuwa omuvuwi owa awantu no owareeta okundonda.” \v 11 Kutio, waakulula amaato gaawu ku ekialo kandi wareka ewintu wiona wamulonda.\x - \xo 5:11 \xt Math 8:21–22\x* \s1 Yesu alamiizie omuntu owa owugenge \r (Math 8:1–4; Mari 1:40–45) \p \v 12 Ni Yesu yawanga na ari ku omugizi gundi, omuntu olwala owulwire owua owugenge\f + \fr 5:12 \ft Mu amiire aga endagano yajojerwamo owugenge wuawanga eriina eria amalwire gandi goona aga-amba omuntu ku ekikowa ekia enze ekia omuwiri.\f* yaaza, kandi olwa yawona Yesu yamwifunamra na amuiyemba otino, “Omwami, nkusawa mbwe no oganyire, oesa okunyeruyia mbe omweru.” \v 13 Yesu yagolola okukono kwae amuamba, nikuemao amulaga otino, “Ee, nganyire. Wa omulamu!” Ku enyinga ezio owugenge owuamuwuako. \v 14 Nikuemao Yesu yamusikirra mbwe, “Otalaga omuntu ekintu ekikuikoriire kino, ni gia oilagane ku *omuozia kandi ofumie omusango ogwa Muusa yasikirra awantu awalamre ku owugenge, kiwe ekilago ku awantu woona mbwe olamre.”\x - \xo 5:14 \xt Awal 14:2–32; Mari 5:43; Luuk 17:14\x* \p \v 15 Kukawa mbwe yamugaania mbwe atalaga awantu amangʼana gaae ago, ni gaailanzia kuwungi okukira, kandi omurima ogwa awantu gwazanga okutegerezia Yesu no okulamiwua ku amalwire gaawu.\x - \xo 5:15 \xt Mari 7:36\x* \v 16 Ni kangi Yesu yawaemangako okugia okuwa omwene mu ekeewa na asawa.\x - \xo 5:16 \xt Mari 1:35; 6:46; Luuk 3:21; 6:12; 9:18, 28–29; 11:1; 22:39–46; Awat 12:5\x* \s1 Yesu ari na amaani aga okurekera awantu amawi \r (Math 9:1–8; Mari 2:1–12) \p \v 17 Owuire wulala ni Yesu yawanga na agerera, *Awafarisaayo na *awagerezi awa endagirra awaaemanga mu ewitemo wiona ewia Galiili, na awaaemanga Yudeea ni Yerusaleemu, waaza waikala ao. Amaani aga *Omwami Katonda gaawanga ao aga okulamia awalwire. \v 18 Awantu wandi waaza ni wagingre omulwire owa omuwiri gufwire engʼanzi ku iseero kandi waagalanga mbwe waingire mu enyumba wamute emberi owa Yesu. \v 19 Ni ngawakatuukra engira eya okuingira mu enyumba aeniki awantu waawanga ni waizuule enyumba du okutuuka ku ekiriango. Kutio, waaniina kungulu ku olusala walutagula kandi wamuisia mu enyumba agati ya awantu emberi wa Yesu na agonere ku iseero. \v 20 Olwa Yesu yawona okuganya okwa waawanga nakwo, yawoola otino, “Omuzia, amawi gaao orekeerwe.”\x - \xo 5:20 \xt Mari 2:5\x* \v 21 Awafarisaayo na awagerezi awa endagirra waatanika okuiwuuzia watino, “Ono naanu oifwanania ni Katonda ono? Naanu oesa okurekera awantu owuoni ogawuuke ni Katonda omwene?”\x - \xo 5:21 \xt Zabu 130:4; Isaa 43:25\x* \v 22 Yesu yamanya ekia waaiwuuzianga kandi yawairania otino, “Ekigera ni muiwuuzia ku amangʼana gano mu emioyo giinyu niki? \v 23 Ekiwuuwu okukola niki, okuwoola mbwe ‘Amawi gaao orekeerwe,’ nakuwa okuwoola mbwe ‘Ema ogende-gende’? \v 24 Ni kugere mumanye mbwe *Omuzia owa Omuntu ari na amaani aga okurekera awantu amawi ku ekialo kuno…” yalaga omuntu owa omuwiri gwafwa engʼanzi oyo otino, “Nkulaga mbwe ema otoole iseero riao ogie engo.”\x - \xo 5:24 \xt Yowa 5:36\x* \v 25 Mu enyinga ezio yaimerra emberi waawu, atoola ekintu ekia yawanga na agonereko, afuma agia engo na atondowola Katonda. \v 26 Awantu woona waaluguula ino kandi waatondowola Katonda. Owuti wuawa-amba kandi waawoola watino, “Reero tuwuine ewintu ewikate-kaate ewiluguulwa!” \s1 Yesu yaaza okueta awooni \r (Math 9:9–13; Mari 2:13–17) \p \v 27 Nikuemao Yesu yafuma okugia kandi ni yagianga yawona omusolozi owa *omusolo oetwa mbwe Laawi na aikaale mu enyumba omwa awantu waafumiangamo omusolo. Yesu yalaga omuntu oyo mbwe, “Ndonde.” \v 28 Laawi yaema areka ewintu wiona atanika okumulonda.\x - \xo 5:28 \xt Math 8:21–22\x* \p \v 29 Nikuemao Laawi yakorra Yesu owugeni owunene mu enyumba yaae, kandi omurima ogwa awasolozi awa omusolo na awantu wandi waaria nawo alala.\x - \xo 5:29 \xt Math 9:10\x* \v 30 Awafarisaayo na awagerezi awa endagirra awaawanga ao waasoozia awalonzi awa Yesu watino, “Ekigera ni muria kandi munywa na awasolozi awa omusolo na ‘awooni’ niki?” \v 31 Yesu yawairania otino, “Awiifu kane awalwire, nganiwo awaagala omurezi? Awalamu iwo waagarraki omurezi? \v 32 Inze ngʼanyakaaza okueta awantu awigolovu, ni nyaazra awooni kugere wagaluke wareke owuoni.”\x - \xo 5:32 \xt Luuk 19:10\x* \s1 Engerera eya Yesu egawuuke ne eya Awafarisaayo \r (Math 9:14–17; Mari 2:18–22) \p \v 33 Awantu wandi waalaga Yesu watino, “Awalonzi awa Yowaana kangi wasiwa okuria ni wasawa, namba awalonzi awa Awafarisaayo woona wakola watio, ni iwue awaao waria kandi wanywa-unywa.”\x - \xo 5:33 \xt Math 6:16–17; 11:18–19\x* \v 34 Yesu yawawuuzia otino, “Awageni awa owugeni owua enserezi wakasiwa okuria otie ni ngʼina enserezi akiari nawo? \v 35 Amiire gaaza aga ngʼina enserezi oyo aaza okutoolwao awaemeko, nikwo warisiwa okuria.” \v 36 Yawalaga olugero luno: “Awulao omuntu otoola ekiraka ku enguwo empia kandi yakinawa ku enguwo enkiire. Ni na akorre otio, aaza okutandula enguwo empia eyo, ni kandi ekiraka ekiyia ekio ngakiiza okuambana geeza ne enguwo enkiire eyo. \v 37 Lwona, awulao oesa okuta edivaai empia mu ekimuga ekia edivaai ekia iseero ikulu. Ni na akorre otio, edivaai eyo eeza okuzimbia iseero erio ritanduke kandi edivaai eene efugike, kandi ekimuga ekia iseero ekio kioneke. \v 38 Kutio edivaai empia paka eteewue mu ekimuga ekia iseero iyia. \v 39 Lwona, omuntu omiire okunala mu enkola enkulu ngagala okugaluka ku enkola empia, aeniki awona mbwe enkola ziae enkulu ezio ziri endootu.” \c 6 \s1 Yesu nio Omwami owa Sabato \r (Math 12:1–8; Mari 2:23–28) \p \v 1 Owuire wulala olwa *Sabato, Yesu yawitanga mu emisiri egia engaano. Awalonzi waae waatanika okuiiya ewigala ewia engaano, ni wazikunya-kunya mu amakono gaawu ni waria.\x - \xo 6:1 \xt Owuiz 23:24–25\x* \v 2 Na *Awafarisaayo wandi waawawuuzia watino, “Muiiya ewigala ewia engaano olwa Sabato kolaki, ne endagirra iifu ngetuganyiire okukola otio?”\x - \xo 6:2 \xt Okuf 20:8–10\x* \v 3 Yesu yawairania otino, “Inywe mukiari okusoma ekia Omwami Daudi yakola olwa iye alala na awantu awayawanga nawo waawurranga enzala? \v 4 Yagia mu enyumba eya Katonda aeewua emikaati egitengeekwe emberi wa Katonda aria. Emikaati egia endagirra etaganyiire omuntu-umuntu okuria mala *awoozia wengʼene, kandi yaesania egindi ku awantu awaawanga nae wagiria.”\x - \xo 6:4 \xt Awal 24:5–9; 1Sam 21:1–6\x* \v 5 Yesu yamariizia na awalaga otino, “*Omuzia owa Omuntu nio Omwami owa Sabato.” \s1 Yesu alamiizie omurema olwa Sabato \r (Math 12:9–14; Mari 3:1–6) \p \v 6 Owuire wundi olwa Sabato, Yesu yaingira mu *esinagoogi atanika okugerera. Omwo yawangao omuntu owa okukono kwae okusaaza kwaremera. \v 7 Awafarisaayo na *awagerezi awa endagirra waagalanga ekintu ekia wakamuingirra nakio mbwe aonre Sabato. \v 8 Ni Yesu yamanya ekia waingirizianga, kutio yalaga omuntu owa okukono kwaremera oyo otino, “Iza oimerre emberi ano.” Omuntu oyo yaema kandi aimerra ao. \v 9 Nikuemao Yesu yawalaga otino, “Mbawuuzia, niki ekia endagirra iifu etuganyiire okukola olwa Sabato? Okukola geeza nakuwa okukola owuwiiwi? Okutunzia owulamu owua omuntu nakuwa okuwuona?” \v 10 Yawawarra woona awasunguuzia nikwo amulaga otino, “Golola okukono kwao.” Yakola otio kandi okukono okwo kwairana kuwa okulamu ngʼese. \v 11 Okusu kwa-amba Awafarisaayo na awagerezi awa endagirra ino, okwagera watanika okugamba-gamba agati yaawu ku ekia wakakorra Yesu.\x - \xo 6:11 \xt Yowa 7:1\x* \s1 Yesu alowoole awatumwa ikumi ni wawiri \r (Math 10:1–4; Mari 3:13–19) \p \v 12 Mu amiire ago, Yesu yafuma agia mu ekigiri okusawa, kandi yawa eyo owuire owulamba na asawa Katonda nawuno wukia.\x - \xo 6:12 \xt Luuk 5:16\x* \v 13 Ni wuakia, yaeta awalonzi waae kandi alowola awantu ikumi ni wawiri agati yaawu, awa yaeta mbwe *awatumwa waae.\x - \xo 6:13 \xt Luuk 9:10; 11:49; 17:5; 22:14; 24:10; Awat 1:2, 21–22, 26; 2:42\x* \v 14 Waawanga Simioni, owa yaluka mbwe Petro, Andereeya wamwawu Petro; Yakoobo, Yowaana, Piliipo, Batholomeo; \v 15 Mathaayo, Thomaasi, Yakoobo omuzia owa Alfaayo, Simioni, owaetwanga Omuzalooti,\f + \fr 6:15 \ft Awazalooti mu Olugiriiki waawanga ekifuwo ekia \fq *Awayaudi awasiani \ft awaawanga ni waifumiizie okulwanra ekialo kiawu okuema ku owukire owua amambala owua Awaruumi.\f* \v 16 Yudaasi omuzia owa Yakoobo, ni Yudaasi Iskarioti, owawa omuguzi owa Yesu.\x - \xo 6:16 \xt Yowa 1:40–44; Awat 1:13\x* \s1 Yesu alamiizie kandi agereere awantu awangi \p \v 17 Yaika nawo agia aimerra mu ekiriwo. Omurima ogwa awalonzi waae waawanga ao alala na awantu awangi owuluku awaaema mu ewialo wiona ewia Yudeea ni Yerusaleemu na awaema mu ewialo ewia Taaya ni Sidooni ewiri ku omwalo ogwa Galiili, waaza okumutegerezia no okulamiwua ku amalwire gaawu. \v 18 Awantu awa *ewikeeno wianyaasianga, waalamiwua. \v 19 Awantu woona waagalanga mbwe wamuambeko, aeniki amaani gaamuemangako ni galamia awalwire woona.\x - \xo 6:19 \xt Math 9:20\x* \s1 Awasereekwe na awatasereekwe \r (Math 5:1–12) \p \v 20 Yesu yawarra awalonzi waae nikwo awalaga otino, \q1 “Musereekwe inywe awamanyire mbwe muri awataka awa ensereki ezia mu omwoyo, \q2 aeniki *Owuami owua Katonda wuri owuinyu. \q1 \v 21 Musereekwe inywe awari ne enzala nyingeeno, \q2 aeniki muuza okuigusiwua. \q1 Musereekwe inywe awarra nyingeeno, \q2 aeniki muuza okuseka.\x - \xo 6:21 \xt Zabu 126:5; Isaa 61:3\x* \q1 \v 22 Musereekwe inywe na awantu wawarega, ni wawalowa kandi ni wawanyega, ni waona amiina giinyu, ku olugonzi olwa mugonziizie nalwo Omuzia owa Omuntu.\x - \xo 6:22 \xt Math 10:22; 24:9; Yowa 15:18–19; 16:2; Awat 5:41; 1Pet 4:14\x* \p \v 23 “Musangaale kandi muomererwe, aeniki omugawo ogwa muwiikiirwe ku igulu guri omukaate. Aeniki, nintio waaguukwa waawu waakorra *awagambi awakulu.\x - \xo 6:23 \xt Math 5:2–12\x*\x - \xo 6:23 \xt 2Amiir 36:16; Awat 7:52\x* \q1 \v 24 “Ni, muri owuwiiwi inywe awanyazi, \q2 aeniki mumiire okutuukra owulootu wuinyu.\x - \xo 6:24 \xt Math 19:23–24; Yako 5:1\x* \q1 \v 25 Muri owuwiiwi inywe awaiguta ku enyingeeno, \q2 aeniki muriongera enzala. \q1 Muri owuwiiwi inywe awaseka ku enyinga zino \q2 aeniki muuza okurira na amaziga garerenga.\x - \xo 6:25 \xt 1Kori 4:8\x* \q1 \v 26 Muri owuwiiwi inywe awa awantu wagamba-gambako geeza, \q2 aeniki nintio lwona waaguukwa waawu waakorra awagambi awa owuweeyi.\x - \xo 6:26 \xt Yere 5:31; Yako 4:4\x* \s1 Okuoloola owuoni ku owuoni kuganiziiwue \r (Math 5:38–48) \p \v 27 “Ni mbalaga inywe awantegerezia, mbwe mugonzie awazigu wiinyu, mukorre awawarega geeza. \v 28 Musereke awantu awawafuuwa, kandi musawire awantu awawakorra ewintu ewiwiiwi.\x - \xo 6:28 \xt Math 5:44\x* \v 29 No omuntu akukubre oluyu oluwega olulala, mugalusizie oluwega lundi lwona akube. No omuntu atoorre ikooti riao, otamulowera okutoola esaati yaao yoona.\x - \xo 6:29 \xt Awaru 12:17\x* \v 30 Omuntu-umuntu okusawire ekintu mu-ee, kandi no omuntu atoorre ekintu kiao otamunigirizia akuiranizie. \v 31 Kandi korra awandi ewia okaagala mbwe woona wakukorre.\x - \xo 6:31 \xt Math 7:12\x* \p \v 32 “Iwue no ogonziizie mala awakugonziizie wengʼene, ao otio ekia okakaserekrwa niki? Aeniki namba ‘awooni’ woona wakola watio. \v 33 Kandi no okola geeza mala ku awantu awakukorra geeza, ao ekia okaserekrwa niki? Aeniki namba ‘awooni’ woona wakola watio. \v 34 Iwue no ozia mala awantu awaesa waakuiranizia, ao ekia okaserekerwa niki? Namba ‘awooni’ woona waozia ‘awooni’ awiina waawu ni warindirra okuiraniziwua.\x - \xo 6:34 \xt Luuk 14:12–13\x* \v 35 Ni, mugonzie awazigu wiinyu, muwakorre geeza, kandi muwaozie ni mutawariire mbwe waaza okuwairanizia. Nikuemao omugawo gwinyu guuza okuwa omunene, kandi muuza okuwa awaana awa Katonda omunene, aeniki Katonda ari omusiza na awatairania otioo, na awa endandulu.\x - \xo 6:35 \xt Awal 25:35–37\x* \v 36 Muwe na amasaasra kiomo Soinyu ari na amasaasra. \s1 Okukengera awandi ekiina kuganiziiwue \r (Math 7:1–5) \p \v 37 “Otakengera owundi ekiina, kugere iwue oona otakengerwa ekiina. Otata owuoni ku omuntu nikwo iwue oona ngoriteewuako owuoni. Rekera awandi amawi gaawu nikwo iwue oona orirekerwa amawi gaao.\x - \xo 6:37 \xt Math 6:14–15\x* \v 38 Ezania ku awandi nikwo iwue oona ooza okueewua, mu omurengo omulootu, oguigatiirwe kandi oguizuule gwasaawaala, ooza okuteerwa mu amakono. Aeniki omurengo ogwa orenga nagwo, nigwo iwue oona ooza okurengerwa nagwo.”\x - \xo 6:38 \xt Mari 4:24\x* \p \v 39 Lwona yawalaga olugero otino, “Omuntu omuwuunu aesa otie okukangatra omuwuunu omwina waae? Woona ngawaaza okugwa mu owuina?\x - \xo 6:39 \xt Math 15:14\x* \v 40 Omuntu oigerera ngakira omugerezi waae, no omuntu-umuntu na agereerwe nawuno ainogerezie geeza, aesa okuwa ki omugerezi waae.\x - \xo 6:40 \xt Math 10:24–25; 23:8–10; Yowa 13:13–16\x* \v 41 Iwue niki ekigera no owarra akantu akatono akari mu eriiso eria omwina waao, no oguntu ogunene oguri mu eriiso riao omwene ngagukunyaasia? \v 42 Oesa otie okulaga omwina waao mbwe, ‘Wamwifu, reka nkutoorreo akaatu akari mu eriiso riao,’ ni iwue omwene ngowona oguntu ogunene oguri mu eriiso riao? Iwue omuntu oisemerezia ono, sooka otooleo oguntu ogunene gueme mu eriiso riao, nikwo ooza okuwona geeza, kandi oese okutoolao akaatu akatono mu eriiso eria omwina waao. \s1 Omuti gumanywa ne ensaafu ziagwo \r (Math 7:16–18; 12:34b–35) \p \v 43 “Guwulao omuti omulootu oguama ensaafu embiiwi, kandi guwulao omuti omuwiiwi oguama ensaafu endootu. \v 44 Kutio omuti ki omuti gumanywa ne ensaafu ziagwo. Ensaafu ezia emikuyu ngaziesa okunogwa okuema ku emiti egia amawua, nakuwa emizabiibu okuema ku omunyenya. \v 45 Omuntu omulootu afumia mala ewintu ewilootu okuema ku owulootu owuri mu omwoyo gwae, kandi omuntu omuwiiwi afumia mala ewintu ewiwiiwi okuema ku owuwi owuri mu omwoyo gwae. Aeniki ewintu ewia omunwa guwoola wiema mala ku ewiizuule omwoyo ogwa omuntu. \s1 Omuomboki omumaya no omuomboki omuganga \r (Math 7:24–27) \p \v 46 “Ekigera ni munyeta mbwe ‘Omwami, Omwami,’ ni ngamukola ewia mbalaga niki?\x - \xo 6:46 \xt Mala 1:6\x* \v 47 Nyiza okuwalaga kiomo omuntu onyizreko, owurra amangʼana gange kandi yakola nago, afwanana. \v 48 Afwanana no omuntu owa na aomboka enyumba, a-aawa na agia munsi nawuno owulusa wuatuuka ku iwaale. Olwa omugera gwaza kandi amanzi gaika, gaikuba ku enyumba eyo, enyumba ngekazegera, aeniki yawanga ne eombookwe wukalu. \v 49 No omuntu owurra amangʼana gange ni yareka okukola nago afwanana no omuntu owaomboka enyumba ku ilowa na ataawre owulusa. Olwa amanzi gaaika, gaikuba ku enyumba eyo, yagwa ansi boo, mala eoneka chee.”\x - \xo 6:49 \xt Math 7:21\x* \c 7 \s1 Okuganya okwa omukangasi owa awa-iiye owa Awaruumi \r (Math 8:5–13) \p \v 1 Olwa Yesu yamala okuwoola amangʼana gaae goona na awantu wamutegerezia, yaingira ku omugizi ogwa Kapernaumu. \v 2 Omwo, yawangao omukangasi owa awa-iiye owa Awaruumi owa owemirimo waae owa yawanga na agonziizie ino yalwalanga ampi okufwa. \v 3 Olwa omukangasi oyo yawurra mbwe Yesu ari ao, yatuma *awagaaka *Awayaudi okugia okumusawa mbwe aaze alamie owemirimo waae. \v 4 Olwa waatuuka ku Yesu, waamuisasaama ni wawoola watino, “Omuntu ono osugaane omukorre geeza, \v 5 aeniki agonziizie awiifu kandi yatuombokiire *esinagoogi.” \v 6 Kutio, Yesu yagia nawo. \p Olwa Yesu yatuuka ampi ne enyumba, omukangasi oyo yatuma awiiko waae wamulage watino, “Omwami, otainyaasia okuuza ano, aeniki ngʼansugre iwue okuingira mu enyumba yange. \v 7 Ekio nikio ekigera ni nyawona mbwe ntakuuzako omwene. Ni woola-uwoola ingʼana, kandi owemirimo wange aaza okuwa omulamu. \v 8 Inze omwene ndi omuntu ori ansi eya awandi, ni noona ndi na awa-iiye awakola ansi yange. Ni ndagre omulala mbwe, ‘Gia,’ agia kandi owundi mbwe ‘Iza ano,’ aaza-uuza. Ndaga *omukurumu wange mbwe, ‘Kola kino,’ kandi yakikola.” \p \v 9 Olwa Yesu yawurra amangʼana gano, yaomererwa ino nae, kandi yagaluka awarra omurima ogwa awantu awaamulondanga awalaga otino, “Mbalaga mbwe namba mu ekialo ekia Israeli ano, okuemera ri nkiari okutuukrako omuntu namba omulala, ori no okuganya okunene kutino.” \v 10 Nikuemao awantu awaatumwa waria waairana mu enyumba watuukra no owemirimo oyo amiire okulama. \s1 Yesu aziusie omuzia owa omukazi omufwire \p \v 11 Enkio walwo, Yesu yagia ku omugizi oguetwa mbwe Naini, kandi omurima ogwa awantu alala na awalonzi waae waagia nae. \v 12 Ni yatuuka ampi ne ekikulo ekia omugizi ogwo, ya-agaana awantu ni wagingre ekitundu ekia omufu ni wafuma nakio enze eya omugizi. Omufu oyo yawanga omuzia omulala engʼene owa omukazi omufwire kandi awantu awangi awa ku omugizi ogwo waawanga no omukazi oyo. \v 13 Olwa Omwami yamuwona, yamuambra amasaasra mu omwoyo mala amulaga otino, “Reka okurra.” \v 14 Nikuemao yagia ampi a-amba iseero erigingrweko omufu oyo kandi awaawanga ni wamugingre waaimerra. Yawoola otino, “Omuwuuka ono, emaa!” \v 15 Omufu oyo yaema aikala kandi atanika okugamba-gamba, kandi Yesu yamuiranizia ngʼina. \v 16 Owuti owungi owuluguulwa wua-amba awantu awo ino kandi waatondowola Katonda ni wawoola watino, “*Omugambi omunene afumre agati iifu. Katonda omwene amiire okuuza okutunzia awantu waae.”\x - \xo 7:16 \xt Math 21:11; Mari 6:15; Luuk 1:68; 7:39; 24:19; Yowa 6:14\x* \v 17 Amangʼana agaaikola gano gaailanzia mu ewialo wiona ewia Yudeea ne ewialo windi ewiri ampi ao. \s1 Yowaana Omubatiisi awuuzia ni Yesu ari Meesia \r (Math 11:1–6) \p \v 18 Awalonzi awa Yowaana Omubatiisi waamulaga ewintu ewiaikola wino wiona. \v 19 Yaeta awawiri ku iwo awatuma ku *Omwami Yesu, wagie wamuwuuzie watino, “Ni iwue omuntu owasugananga aaze, kusi tusugaane turindirre owundi?” \p \v 20 Olwa awantu wano waatuuka ku Yesu, waamulaga watino, “Yowaana Omubatiisi atutumre kugere tukuwuuzie otino, ‘Ni iwue omuntu owasugananga aaze, kusi tusugaane turindirre owundi?’ ” \v 21 Mu enyinga ezio, Yesu yalamia awantu awangi ku amalwire gaawu, awaawanga awatekere, awaawanga ne *ewikeeno kandi yaigulao amiiso aga awantu awangi awaawanga awawuunu. \v 22 Nikuemao yawairania otino, “Mugie mulage Yowaana ewintu ewia muwuine ne ewia muwuriire: Awawuunu wawona, awarema wagenda-genda, awa owugenge walamiwua, awa amatwi amaziwu wawurra, awafu waziusiwua, kandi amangʼana amalootu galanziziwua awataka. \v 23 Omuntu otairana enyima\f + \fr 7:23 \ft Namba \fq Omuntu owula no okui-ingirizia ku amangʼana gange…\f* ku amangʼana gange asereekwe.” \s1 Yesu agamba-gamba ku Yowaana \r (Math 11:7–11) \p \v 24 Olwa *awatumwa awa Yowaana waamala okufuma wagia, Yesu yatanika okugamba-gambra omurima ogwa awantu ogwo ku Yowaana otino, “Olwa mwagia ku Yowaana mu ekeewa, ekia mwagia okuwona niki? Kusi ekituutu ekiyunziwua-yunziwua no omuyaga? \v 25 Ni kutari kutio, ekia mwagia enze eyo okuwona niki? Omuntu oingiizie enguwo endootu? Yawa! Awantu awaingizia enguwo endootu-ndootu kandi awamenyere owulamu owua kungulu, waituukrana mu amayumba aga awaami. \v 26 Ekia mwagia enze eyo okuwona katio niki? Omugambi? Ee, omugambi kandi mbalaga mbwe akirre omugambi no okukira. \v 27 Ono nio omuntu owajojwako kale mbwe, \q1 “ ‘Wona, nyiza okutuma omutumwa wange emberi waao, \q1 orikangata emberi waao akugolorre engira.’\x † \xo 7:27 \xt Mala 3:1\x*\x - \xo 7:27 \xt Luuk 1:76\x* \m \v 28 Mbalaga kuwuene mbwe ku awantu woona awa awakazi waiwuule, awulaoko namba omulala omiire okuwaao okira Yowaana. Kukawa kutio, omuntu omutono otuukre mu *Owuami owua Katonda amukirre.” \v 29 Awantu woona namba awasolozi awa *omusolo awaawurra okulanzia kwae, waaganya mbwe okwo nikwo okwawanga engira eya Katonda eri kuwuene, aeniki woona waabasiitwa ni Yowaana.\x - \xo 7:29 \xt Luuk 3:7, 12\x* \s1 Yowaana ni Yesu walowerwe \r (Math 11:12–19) \p \v 30 Na *Awafarisaayo na *awagerezi awa endagirra, iwo waalowa okuagala okwa Katonda mu owulamu wuawu, ku okulowa okubatiiswa ni Yowaana.\x - \xo 7:30 \xt Math 21:32\x* \v 31 “Awantu awa ikula rino nyesa okuwafwanania naki katio? \v 32 Wafwana awaana awaikaale mu ekiiyia awaogerera ni waeta awaana awiina waawu watino, \q1 “ ‘Twawakubra ekituutu, \q2 ni ngamukazina; \q1 Twawaembera olwembo olwa olumbe, \q2 ni ngamukarra.’ \m \v 33 Yowaana Omubatiisi, iye ngakaweerao na aria kandi na anywa. Kino kiagera ni muwoola mbwe, ‘Omuntu ono ari ne ekikeeno!’\x - \xo 7:33 \xt Luuk 1:15\x* \v 34 No *Omuzia owa Omuntu iye aria kandi anywa, kandi okwo kugera ni muwoola mbwe, ‘Omuntu ono agonziizie okuria kandi ari omunywi. Lwona ari omwiko owa awasolozi awa omusolo na awooni.’\x - \xo 7:34 \xt Math 9:14\x*\x - \xo 7:34 \xt Math 9:10; Luuk 5:29–30; 15:1–2\x* \v 35 No owuganga wulaganwa mu enkola.” \s1 Orekeerwe owuoni owungi awa no olugonzi olungi \p \v 36 Omufarisaayo wundi yaeta Yesu owugeni okuria nae okuria okwa igulo. Kutio Yesu yagia mu enyumba yaae okuria.\x - \xo 7:36 \xt Luuk 11:37; 14:1\x* \v 37 Omukazi wundi owa ku omugizi ogwo, owawanga na amenyere owulamu owua owuoni, olwa yawurra mbwe Yesu aria omwa Omufarisaayo oyo, yareeta amavuta agawunya esaami mu ichupa eria alabasta. \v 38 Yagia aimerra emugongo nyamagulu aga Yesu owawanga na aigoloole na aria ku emeesa. Yarra amaziga ni gaika, kandi yatanika okuwaka amagulu aga Yesu na amaziga ago, na agaeeya ne emvwiri ezia ku omutwe gwae. Yamunuuna amagulu na amu-aa owuti kandi *yagawaka na amavuta ago. \p \v 39 Olwa Omufarisaayo owamueta owugeni yawona ekiaikola kino, yawoola mu omwoyo gwae otino, “Kuweeko mbwe omuntu ono ari omugambi, akamanyire omukazi omuambreko ono, lwona akamanyire mbwe omukazi ono ari omwoni.”\x - \xo 7:39 \xt Luuk 7:16\x* \p \v 40 Yesu yamuirania otino, “Simioni, kirio ekintu ekia nyagala okukulaga.” Simioni yamuirania otino, “Woola, omugerezi.” \p \v 41 Yesu yatanika otino, “Awantu wawiri waawanga no omusango ogwa omuntu oozia awantu amasendi. Omulala yawanga no omusango ogwa edinaari \f + \fr 7:41 \ft Edinaari yawanga amasendi aga Awaruumi waakolanga nago kandi edinaari iwiri gaa-agananga no omusaara ogwa emirimo egia owuire owulala.\f* mia witaanu no owundi ogwa edinaari amakumi ataanu. \v 42 Woona wawiri waawulanga na amasendi agasuga aga wakamuoloola nago omusango ogwo. Kutio omwene amasendi yawarekera emisango egio. Naanu agati ya awawiri wano ooza okumugonzia ino okukira owundi?”\x - \xo 7:42 \xt Math 18:27\x* \p \v 43 Simioni yairania otino, “Mbona mbwe no omuntu owarekerwa omusango omunene oria.” Yesu yamuirania otino, “Owoorre kuwuene.” \v 44 Nikuemao, yagaluka awarra omukazi oyo nikwo alaga Simioni otino, “Owona omukazi ono? Nyizre mu enyumba yaao muno, ni ngokampa amanzi aga okuozia amagulu, ni iye anyoziizie amagulu na amaziga gaae kandi agaeeya ne emvwiri ziae.\x - \xo 7:44 \xt Owut 18:4; 1Timo 5:10\x* \v 45 Ngokankeezia na amakeezio aga olugonzi, no omukazi ono amiire okuwa na anuuna amagulu gange na ampa owuti okuemera nyingiire ano. \v 46 Ngokambaka amavuta ku omutwe, ni iye amiire okuwaka amagulu gange na amavuta agawunya esaami. \v 47 Kutio, nkulaga mbwe amiire okurekerwa owuoni wuae owungi, aeniki angonziizie owungi. Omuntu orekeerwe amatono, oona olugonzi lwae lutono.” \v 48 Nikuemao Yesu yalaga omukazi oyo otino, “Amawi gaao orekeerwe.”\x - \xo 7:48 \xt Mari 2:5\x* \v 49 Awageni wandi waatanika okungʼongʼoona agati yaawu ni wawoola watino, “Ono no omuntuki ono, orekera awantu namba amawi gaawu?” \v 50 Yesu yalaga omukazi oyo otino, “Okuganya kwao kukununuule mu amawi, gia no owuolu.”\x - \xo 7:50 \xt Math 8:13; Luuk 8:48; 17:19; 18:42; Awat 3:16\x* \c 8 \s1 Awakazi awaagenda-genda ni Yesu \p \v 1 Lunyima, Yesu yagia na awita mu emigizi eminene ne ewitemo wiona na alanzia amangʼana amalootu aga *Owuami owua Katonda. Awalonzi waae ikumi ni wawiri waagia nae, \v 2 alala na awakazi wandi awaalamiwua okuema ku *ewikeeno na amalwire. Waawanga Maaria, omwala owa Eumagidaala owafumiziwuako ewikeeno musamvu, \v 3 Yoani muka Chuuza owawanga omukangasi owa enyumba eya *Eroode, Susaana, na awandi awangi. Awakazi wano waawanga ni wawariisia kandi ni wawarindre mala ne ewintu ewiawu aweene.\x - \xo 8:3 \xt Math 27:55, 56; Mari 15:40, 41; 16:1; Luuk 23:49, 55–56; 24:10; Yowa 19:25; Awat 1:14\x* \s1 Olugero olwa omurimi owagia okumwa emwo \r (Math 13:1–9; Mari 4:1–9) \p \v 4 Owuire wundi awantu awangi, awaema mu emigizi egigawuke-gawuuke, waaikumia alala wagia ku Yesu kandi yawalaga mu olugero otino, \v 5 “Omurimi yagia okumwa emwo yaae. Ni yamwanga, emwo indi yagwa ku engira, etazwa-tazwa kandi enyonyi ezia ku omuyaga ziaza zigiria chwe. \v 6 Emwo indi yagwa ku olutare, kandi olwa yameranga, yakala aeniki amanzi gaawulanga mu ilowa. \v 7 Ne emwo indi yagwa mu amawua, kandi amawua ago gaakoma nayo gagisindigania mala ereka okukoma geeza. \v 8 Ne emwo indi yagwa mu ilowa ilootu kandi yakoma geeza elawa emere enyingi, entunda mia kilala okukira eyamwewua.” \p Olwa yawoola amangʼana gano, yawasiagizia otino, “Omuntu ori na amatwi aga okuwurra, ka-awurre!” \s1 Awalonzi awa Yesu wasanukuriirwe amangʼana agaiwisre \r (Math 13:10–17; Mari 4:10–12) \p \v 9 Awalonzi waae waamuwuuzia ekia olugero olwo lulagana. \v 10 Yesu yawalaga otino, “Inywe ni inywe awaeerwe okumanya owueru owua ewintu ewiiwisre ewia Owuami owua Katonda. Ni ku awandi walagwa mu engero kugere, \q1 “ ‘kukawa mbwe wawarra, ni watawona, \q2 kandi kukawa mbwe wategerezia, ni watawurra.’\x † \xo 8:10 \xt Isaa 6:9\x*\x - \xo 8:10 \xt Mari 4:12\x* \s1 Ekia olugero olwa emwo eyamwewua lulagana \r (Math 13:18–23; Mari 4:13–20) \p \v 11 “Kino nikio ekia olugero luno lulagana. Emwo na amangʼana aga Katonda. \v 12 Engira eya emwo yagwako eimeriire awantu awawurra amangʼana, ne *Ekikeeno kiiza kiawanyaga amangʼana ago okuema mu emioyo giawu, kugere wataganya nago kandi wanunulwe. \v 13 No olutare olwa emwo yagwako luimeriire awantu awa ni wawuriire amangʼana wagaingizia no owusangaavu. Ni wawula ne emizi, kutio wagaganyako ku amiire amatono, kandi enyinga ezia wageezaniwua, wagareka wairana enyima. \v 14 Amawua aga emwo yagwamo gaimeriire awantu awawurra amangʼana, no okuingirizia okwa owulamu, ensemerezanio eya owunyazi alala ne ewisangaalo ewia ekialo, wisindigania amangʼana ago kandi ensaafu ziareka okutuuka.\x - \xo 8:14 \xt 1Timo 6:9–10\x* \v 15 Ilowa ilootu eria emwo yagwamo, ri-imeriire awantu awawurra amangʼana aga Katonda kandi waga-ambirra wukalu mu emioyo emilootu kandi egiri no okuwurra, wawa nago nawuno ensaafu ziatuuka. \s1 Kola no okumanya okwa ori nakwo \r (Mari 4:21–25) \p \v 16 “Awulao omuntu oka-ambia ekimuri kandi yakifunikira ne ekidida nakuwa yakiwisa mu enkuriri. Ni, akita ku emeesa kugere awantu awaingira omwae wawone owueru owuo.\x - \xo 8:16 \xt Math 5:15; Luuk 11:33\x* \v 17 Aeniki kiwulao ekintu ekiiwisre ekitarifuma kiwoneke, lwona kiwulao ekintu ekiiwisre mu omwoyo ekitarimanyika, namba ekitarireetwa ku owueru.\x - \xo 8:17 \xt Math 10:26; Luuk 12:2\x* \v 18 Kutio muwarre geeza ku amangʼana aga muwurra. Aeniki, omuntu okola geeza ne ekia aegeekwe nio orisongwa. No omuntu otakola geeza ne ekia aegeekwe aaza okunyagulwa namba ekitono ekia yaegekwa.”\x - \xo 8:18 \xt Math 25:29; Luuk 19:26\x* \s1 Ngʼinwawu Yesu ni waamwawu Yesu awa kuwuene \r (Math 12:46–50; Mari 3:31–35) \p \v 19 Nikuemao ngʼinwawu Yesu ni waamwawu waae awekizia waaza ku iye, ni ngawakaesanga okumutuukako aeniki omurima ogwa awantu waawanga ni wamuikumreko. \v 20 Omuntu wundi yamulaga otino, “Ngʼinwao ni waamwinyu awekizia wari enze waagala okukuwona.” \v 21 Ni Yesu yawairania otino, “Awantu awawurra amangʼana aga Katonda kandi waagalonda, niwo ngʼinoifu ni waamwifu awekizia.”\x - \xo 8:21 \xt Luuk 11:28\x* \s1 Yesu aorezia omuyaga na amasiira \r (Math 8:23–27; Mari 4:35–41) \p \v 22 Owuire wulala, Yesu yalaga awalonzi waae otino, “Tuambuke tugie engereka indi eya enyanza.” Kutio waaingira mu owuato wasiawala. \v 23 Ni waawungukanga, endoolo ziaira Yesu. Omuyaga omuzito gwatemuka mu enyanza kandi owuato wuatanika okuizula na amanzi. Kutio waawanga mu eminyako-nyaako eminene aeniki owuato wuagalanga okuniwa. \p \v 24 Awalonzi waae waagia wamulamusia ni wawoola watino, “Omwami, Omwami, tufwa amanzi!” \p Yesu yaema kandi asikirra omuyaga na amasiira amakate-kaate ago kandi omuyaga ogwo gwaoreera kandi enyanza egwiriira ekitene.\x - \xo 8:24 \xt Zabu 89:9\x* \v 25 Nikuemao yawawuuzia otino, “Okuganya kwinyu kuri?” \p Waawanga no owuti kandi waaluguula ni waiwuuzia aweene mbwe, “Ono no omuntuki ono, osikirra namba emiyaga na amasiira kandi gamuwurra?”\x - \xo 8:25 \xt Math 14:31\x* \s1 Yesu alamiizie omuntu ori ne ewikeeno \r (Math 8:28–34; Mari 5:1–20) \p \v 26 Waawunguka nawuno watuuka mu ekialo ekia Geraasi eri oluwega lundi olwa enyanza no oema Galiili. \v 27 Ni Yesu yafuma mu owuato ataza ku ekialo, omuntu ori ne ewikeeno owaemanga ku omugizi ogwa ao yamuaganra. Ku amiire amangi, omuntu ono yawanga na akiari okuiwoya enguwo nakuwa okumenya mu enyumba, ni yawanga na amenyere mu ewiwaga. \v 28 Olwa yawona Yesu, yarra wukalu kandi akuba amasigamo emberi waae, nikwo awoola no omwoyo oguri kungulu otino, “Onyagalakooki Yesu Omuzia owa Katonda omunene okukira? Nkuiyembere, otammala!”\x - \xo 8:28 \xt Mari 3:11\x* \p \v 29 Okwo kwatuukra ni Yesu amiire okusiagizia ekikeeno ekiwiiwi ekio mbwe kifume kieme ku omuntu oyo. Kangi, ne ekikeeno ekio kiawanga ni kimuniinre, omuntu oyo yawutulanga eminyororo egia yasiwirwanga amakono na amagulu na ateerwe asi eya owurinzi. Kandi ekikeeno ekio kiamuiranga mu ekeewa aa yaweranga omwene. \v 30 Nikuemao Yesu yamuwuuzia otino, “Eriina riao naanu?” Yamuirania mbwe, “Leejio,” aeniki ewikeeno ewingi wiawanga ni wimumenyeremo. \v 31 Kandi wiaiyemba Yesu mbwe atawasikirra okuingira mu owuina owua olumbe. \v 32 Kuno kwatuukra no olwizo olwa enguruwe enyingi ziaaya ampi ao ku ekigiri. Kandi ewikeeno ewio wiaisasaama Yesu mbwe awiganyire wigie wi-ingire mu enguruwe ezio; kutio yawiganyira okukola otio. \v 33 Nikuemao, ewikeeno ewio wiafuma ku omuntu oyo wigia wi-ingira mu enguruwe ezio, kandi enguruwe ziona mu olwizo olwo ziagondoka ne ekibuusi zigia zigwa ku oluwanga, ziolomoka mu enyanza mala zifwa ziona. \p \v 34 Olwa awaayi awa enguruwe ezio waawona ekiaikola ekio, waarumuka wagia walaga awantu awa ku omugizi gwawu ni mu ekialo ekio. \v 35 Nikuemao awantu waafuma okugia okuwona ekintu ekiaikola ekio. Waatuuka ku Yesu kandi watuukra omuntu owa ewikeeno wiawanga ni wifumreko oyo na aikaale ansi mu amagulu aga Yesu, na aingiizie enguwo kandi omutwe gwae ni guri omulootu. Ekio kiagera owuti wuwa-amba ino. \v 36 Awantu awaawona ekintu kino waagia waalaga awantu kiomo omuntu owa ewikeeno wiawangako oyo yalamiziiwua. \v 37 Nikuemao, awantu woona awa mu ewitemo ewiri Geraasi waasawa Yesu mbwe awaemeko agie; aeniki owuti owungi wuawa-amba. Kutio Yesu yaingira mu owuato wasiawala ni wairana. \v 38 Omuntu owa ewikeeno wiawanga ni wifumreko oyo yaiyemba Yesu mbwe aganye agie nae. Ni Yesu yamulowera na amutuma otino, \v 39 “Irana engo, ogie owalage owulootu owua Katonda akukoriire.” Kutio, omuntu oyo yagia agenda-genda ku omugizi ogwo gwona na alaga awantu owulootu owua Yesu amukoriire. \s1 Omwala owafwa aziuka, no omukazi omulwire owalama \r (Math 9:18–26; Mari 5:21–43) \p \v 40 Olwa Yesu yairana, omurima ogwa awantu waamuaganra wamuingizia aeniki woona waamurindanga airane. \v 41 Omuntu wundi owaetwanga mbwe Jairo, owawanga omukangasi owa *esinagoogi, yaaza ku Yesu mala agwa mu amagulu gaae na amuiyemba mbwe wagie nae mu enyumba yaae, \v 42 aeniki omwala waae omulala engʼene owa emiaka ikumi ni iwiri yawanga omulwire ino ampi okufwa. \p Ni Yesu yawanga ku engira na agia, omurima ogwa awantu awangi waamuisindiganiako embega ziona. \v 43 Yawangao omukazi wundi owa enda yawanga ne emiire okuwa ne esulula ku emiaka ikumi ni iwiri, na awulao omuntu owaesanga okumurera. \v 44 Yanyola agia nyamugongo ogwa Yesu a-amba enguwo yaae. Ku enyinga ezio, amasaai agaasululanga ago gaimerra kalala. \v 45 Yesu yawawuuzia otino, “Ompambre naanu?” Olwa awantu woona waalowa mbwe ngawakamuambako, Petro yamulaga otino, “Omwami, omurima guno gwona gukuisunguuzie kandi gukuisindiganieko.” \v 46 Ni Yesu yawoola otino, “Omuntu ampambre, aeniki mpuriire amaani ni gafuma ni gaanyemako.”\x - \xo 8:46 \xt Luuk 6:19\x* \v 47 Olwa omukazi oyo yawona mbwe ngaesa okuiwisa areke okumanyika, yagia ku Yesu na adada kandi akuba amasigamo emberi waae. Nikuemao yawoola na awantu woona wawurra ekiagera na amuambako, kandi kiomo alamre mala ku enyinga ezio. \v 48 Nikuemao Yesu yamulaga otino, “Omwala wange, okuganya kwao kukulamiizie. Gia no owuolu.”\x - \xo 8:48 \xt Luuk 7:50\x* \p \v 49 Ni Yesu yawanga na akiagamba-gamba, omuntu yaema mu enyumba eya Jairo aaza amulaga otino, “Omwala waao amiire okufwa. Katio otanyaasia Omugerezi wusaasa.” \v 50 No olwa Yesu yawurra ekingʼana kino yalaga Jairo otino, “Otatia, ni wa-uwa no okuganaya, omwala waao aaza okuwa omulamu.” \v 51 Olwa yatuuka ku enyumba, ngakaganyira awantu wandi okuingra nae, ni mala Petro, Yowaana ni Yakoobo, alala ni swawu omwana ni ngʼinwawu omwana. \v 52 Awantu woona awaawanga ao waarranga omwala oyo ni wakuba enkweri. Yesu yawasarigizia na awalaga otino, “Mureke okurra, aeniki ngakafwa, na agona.” \v 53 Ni iwo waamusekera aeniki waawanga ni wamanyire mbwe amiire okufwa. \v 54 Ni yamuamba okukono amueta na awoola otino, “Omwana, ema.” \v 55 Omwoyo gwae gwairana kandi yaema enyinga ezio. Nikuemao Yesu yawoola mbwe wa-ee omwala oyo okuria arie. \v 56 Ekintu kino kia-amba eminwa egia awiiwuzi waae, ni Yesu yawasikirra mbwe watalaga omuntu-umuntu ekiaikola ekio. \c 9 \s1 Yesu atumre awatumwa waae ikumi ni wawiri \r (Math 10:5–15; Mari 6:6b–13) \p \v 1 Ni Yesu yamala okueta awalonzi waae ikumi ni wawiri alala, yawa-aa amaani no owukire owua okufumia *ewikeeno wiona no okulamia amalwire. \v 2 Lwona yawatuma okugia okulanzia *Owuami owua Katonda no okulamia awalwire. \v 3 Yawalaga otino, “Mutaginga ekintu-ukintu ni mugia olugendo olwo; ewintu kiomo ensimbo, ensawo eya olugendo, omukaati na amasendi; lwona mutawa ne enguwo eya okugalusia.\x - \xo 9:3 \xt Luuk 22:35\x* \v 4 Mumenye mu enyumba-unyumba eya muingiziiwuemo, nawuno mueme ku omugizi ogwo. \v 5 Ni, aa awantu watawaingiizie, mukukumule egunduusi eeme ku amagulu giinyu enyinga ezia mufuma ku omugizi ogwo ki ekisiagizio ku iwo.”\f + \fr 9:5 \ft *Awayaudi waakukumulanga egunduusi eri ku amagulu gaawu ni wafuma ku omugizi ogwa awatari Awayaudi aeniki ngawakaagala okuginga owumwamu owua emigizi egio wagie nawuo.\f*\x - \xo 9:5 \xt Awat 13:51\x* \v 6 Kutio waafuma wagia kandi waagenda-genda mu emigizi giona, ni walanzia *injiili kandi ni walamia awalwire asi-uasi.\x - \xo 9:6 \xt Luuk 10:1–12\x* \s1 Eroode aluguula owa Yesu ari \r (Math 14:1–2; Mari 6:14–16) \p \v 7 Omwami *Eroode yawurra ewintu wiona ewia Yesu yakolanga kandi yaluguula ino, aeniki awandi waawoolanga mbwe Yowaana Omubatiisi nio oziukre aemere ku awafu. \v 8 Awandi waawoolanga mbwe Eliija nio ofumre owuyia, na wandi woona mbwe omulala ku *awagambi awakulu nio oziukre.\x - \xo 9:8 \xt Mari 8:28\x*\x - \xo 9:8 \xt Math 16:14\x* \v 9 Ne Eroode yawoola otino, “Yowaana nyamala okumukenga omutwe afwa, ni ono naanu owa mpurrako amangʼana gano?” Kandi yaagala mbwe amuwone.\x - \xo 9:9 \xt Luuk 23:8\x* \s1 Yesu aeere awantu awakirre elufu witaanu okuria \r (Math 14:13–21; Mari 6:30–44; Yowa 6:1–13) \p \v 10 Olwa *awatumwa waairana, waalaga Yesu ewintu ewia waakola. Yawatoola aingira nawo mu owuato wawalama wagia ku omugizi ogwa Bethsaida okuwa eyo aweene.\x - \xo 9:10 \xt Luuk 6:13; 10:17\x* \v 11 Olwa omurima ogwa awantu waagia wamanya mbwe wamiire okusiawala wagiire, waamulonda ni wawitra enze. Yesu yawaingizia atanika okugamba-gamba nawo ku Owuami owua Katonda, kandi alamia awaagalanga okulamiwua. \p \v 12 Iguulo ne enyanga yawanga ne emiire okugwamo, awalonzi waae ikumi ni wawiri waamuuzako wamulaga watino, “Laga omurima ogwa awantu wano wagie mu emigizi ne ewitemo ewiri ampi ano, wagie waagale okuria no owugono, aeniki asi aa turi ano emigizi giwulao.” \p \v 13 Yesu yawalaga otino, “Inywe aweene muwa-ee okuria warie.” \p Waamuirania watino, “Turi mala ne emikaati itaanu ne emvwa iwiri ziengʼene. Kusi owoola mbwe tugie tugule okuria okukasuga awantu wano woona?” \v 14 Awantu awekisaaza wengʼene awaawanga ao waesanga okusuga elufu witaanu. \p Yalaga awalonzi waae otino, “Muwate waikale ansi mu ewifuwo ewia awantu amakumi ataanu-ataanu.” \v 15 Awalonzi awo waakola watio kandi omuntu ki omuntu yaikala ansi. \v 16 Yatoola emikaati itaanu ne emvwa iwiri ziria. Yaginga amiiso gaae ku igulu, airanizia Katonda otioo nikwo agigenyula agi-aa awalonzi waae kugere wagigawre awantu awo. \v 17 Woona waaria waiguta du, kandi awalonzi waae waakunza ewimega ewia ewiokuria ewiasigala mala wiizula ewidida ikumi ni wiwiri.\x - \xo 9:17 \xt Luuk 15:32–39\x* \s1 Petro awoorre mbwe Yesu nio Meesia \r (Math 16:13–20; Mari 8:27–30) \p \v 18 Nyanga ni Yesu yawanga na asawa na awalonzi waae ni wari aweene, yawawuuzia otino, “Awantu wawoola mbwe ni inze anu?”\x - \xo 9:18 \xt Luuk 5:16\x* \v 19 Waamuirania watino, “Awandi wawoola mbwe ori Yowaana Omubatiisi, na awandi mbwe ori Eliija, na awandi woona mbwe ori omulala ku awagambi awakulu oziukre.”\x - \xo 9:19 \xt Math 14:1–2; Mari 6:14–15; Luuk 9:7–8\x* \v 20 Yawawuuzia kandi otino, “Ni inywe muwoola mbwe ni inze anu?” Petro yamuirania otino, “Iwue ni *Meesia oemere ku Katonda.”\x - \xo 9:20 \xt Luuk 22:67; Yowa 6:68–69\x* \v 21 Ni Yesu yawagaania na awasikirra mbwe watalaga omuntu wundi ekingʼana ekio.\x - \xo 9:21 \xt Mari 9:9\x* \s1 Yesu agamba-gambre ku okufwa kwae \r (Math 16:21–23; Mari 8:31–33) \p \v 22 Yesu yalaga awalonzi waae kandi otino, “*Omuzia owa Omuntu paka awone eminyako-nyaako mu engira enyingi, kandi aaza okulowua na *awagaaka awa ediini eya *Awayaudi, awakangasi awa *awoozia, alala na *awagerezi awa endagirra. Lwona aaza okuitwa, no owuire owua okusatu ariziuka.”\x - \xo 9:22 \xt Luuk 17:25; 24:6–7\x* \s1 Oagala okuwa omulonzi wa Yesu paka aganye okufumia owulamu wuae \r (Math 16:24–28; Mari 8:34—9:1) \p \v 23 Nikuemao yalaga awaamulondanga woona otino, “Omuntu oagala okundonda, paka asooke ailowe iye omwene kandi atoole *omusalaaba gwae owuire ki owuire andonde.\f + \fr 9:23 \ft Okuginga *omusalaaba kulagana mbwe omuntu aganyire okufwira okuganya okwa ari nakwo ku Katonda.\f*\x - \xo 9:23 \xt 1Pet 2:21\x* \v 24 Aeniki omuntu-umuntu oagala okununula owulamu wuae iye omwene, aaza okuwurigiza. No omuntu origiize owulamu wuae ku amangʼana gange, iye aaza okutuukra owulamu.\x - \xo 9:24 \xt Math 10:38–39; Luuk 14:27\x* \v 25 No owulootuuki owua omuntu akawona na ari no owunyazi owua ku ekialo kiona, na ateesie owulamu wuae? \v 26 Aeniki omuntu osuuka ni inze kandi na amangʼana gange, Omuzia owa Omuntu oona arisuuka nae olwa ariiza mu owunene wuae, no owua Swae, kandi no owua *enyankoi aweeru.\x - \xo 9:26 \xt Luuk 12:9; 2Timo 1:8; 2:12\x* \v 27 Mbalaga kuwuene mbwe awandi ku awantu awari ano ngawarifwa ni wakiari okuwona Owuami owua Katonda.” \s1 Embonekano eya Yesu egaluuke enzeru zerre \r (Math 17:1–8; Mari 9:2–8) \p \v 28 Na amiire munaane gamiire okuwita okuemera yawoola ewintu wino, yatoola Petro, Yowaana ni Yakoobo aniina nawo ku ekigiri okugia okusawa. \v 29 Ni yawanga na asawa, embonekano eya owueni wuae wuagaluka, kandi enguwo ziae ziawa enzeru zerre ezingʼena-ngʼena.\x - \xo 9:29 \xt Luuk 5:16\x* \v 30 Mu enyinga ezio, awantu wawiri, Muusa ne Eliija, \v 31 waawafumira ao ni wari no owunene owua ku igulu, ni wagamba-gamba ni Yesu. Waawoolanga kiomo Yesu yagianga okutuusia okuagala okwa Katonda, ku okufwa okwa yagianga okufwa Yerusaleemu.\x - \xo 9:31 \xt Luuk 24:25–27, 44–46; Awat 26:22–23\x* \v 32 Petro na awiina waae waawanga ni wagona, no olwa waazamuka, waawona owunene owua Yesu na awantu awawiri awaawanga ni waimeriire ao nae awo waawanga nawuo.\x - \xo 9:32 \xt Yowa 1:14\x* \v 33 Olwa awantu wano waareka Yesu ni wagia, Petro yalaga Yesu otino, “Omugerezi, kuri kulootu mbwe turi ano. Reka tuomboke ewigiti wisatu, ekilala kiwe ekiao, ekindi ekia Muusa ne ekindi ekia Eliija.” Ni ngakamanya ekia yawoolanga. \p \v 34 Ni yawanga na akiawoola amangʼana gano, ire riaza riwasanikizia, kandi owuti wuawa-amba olwa waingira mu ire erio. \v 35 Omwoyo gwaema mu ire erio ni guwoola gutino, “Ono no Omuzia wange, Omulowole. Mumuwurre!”\x - \xo 9:35 \xt Owuiz 18:15; Isaa 42:1; Math 3:17; 12:18; Mari 1:11; Luuk 3:22\x* \v 36 Olwa omwoyo ogwo gwamala okugamba-gamba waaizukirra ni Yesu asigaale omwene. Awalonzi awo waasagira kiri, kandi ngawakalaga omuntu wundi ekia waawona ekio mu amiire ago.\x - \xo 9:36 \xt 2Pet 1:16–18\x*\x - \xo 9:36 \xt Luuk 9:21\x* \s1 Yesu alamiizie omuzia owawanga ne ekikeeno \r (Math 17:14–18; Mari 9:14–27) \p \v 37 Owuire owualondako, ni waamala okuiika waema ku ekigiri, omurima ogwa awantu awangi waamuagaana. \v 38 Nikuemao omuntu owawanga mu omurima ogwa awantu awo, yaeterezia wukalu otino, “Omugerezi, nkuiyembere mbwe okawariireko omuzia wange, aeniki nio omwana wange omulala engʼene. \v 39 Ekikeeno kimuamba mala yarra wukalu nikwo kimugwisia ansi na aitaza-taza ifulo ni rimufumako mu omunwa. Kimuvulunga uwiiwi kandi ngakimureka yawuluuka. \v 40 Nyiiyembre awalonzi waao mbwe wakifumie, no okukifumia kuwakirre.” \v 41 Yesu yawalaga otino, “Oo inywe ikula erioneeke kandi eriwula no okuganya rino! Nyiza okuwa ni inywe ni nsikiizie omwoyo ku amangʼana giinyu kutuuka ri? Reeta omuzia waao oyo ano.” \v 42 No omuzia oyo yaazanga ampi nae, ekikeeno ekio kiamugwisia ansi kandi, atanika okuitaza-taza. Ni Yesu yasiagizia ekikeeno ekiwiiwi ekio kandi alamia omuzia oyo, nikwo amuirania ku swae. \v 43 Kandi awantu woona waaluguula owunene owua Katonda. \s1 Yesu agamba-gambre kandi ku okufwa kwae \r (Math 17:22–23; Mari 9:30–32) \p Na awantu woona waaluguulanga ewintu wiona ewia Yesu yakolanga, yalaga awalonzi waae otino, \v 44 “Mutegerezie ewintu wino geeza, aeniki Omuzia owa Omuntu aaza okuguziwua, ateewue mu amakono aga awantu.” \v 45 Ni ngawakawurra ekia yawalaganga ekio, lwona gaawaiwisra kugera wareka okumanya isina riago. Ni waatia okumuwuuzia ekia ekingʼana ekio kilagana.\x - \xo 9:45 \xt Luuk 9:21–22\x*\x - \xo 9:45 \xt Luuk 18:34\x* \s1 Omunene okukira awandi mu Owuami owua Katonda \r (Math 18:1–5; Mari 9:33–37) \p \v 46 Awalonzi waatanika okuikululana mu amangʼana ni wagala okumanya omunene okukira awandi, agati yaawu. \v 47 No olwa Yesu yamanya ekia emioyo giawu giaingirizianga ekio, yatoola omwana omuto amuimerezia ampi nae. \v 48 Nikuemao yawalaga otino, “Omuntu-umuntu oingiizie omwana omuto ki ono, ku eriina riange, anyingiizie inze. No omuntu onyingiizie, aingiizie kugia Katonda owantuma. Aeniki omuntu ori omutono ino agati iinyu, nio omuntu omunene okukira awandi woona.”\x - \xo 9:48 \xt Luuk 22:24–26\x*\x - \xo 9:48 \xt Math 10:40; 22:26\x* \s1 Omuntu otawalwania ari oluwega lwinyu \r (Mari 9:38–40) \p \v 49 Yowaana yamulaga otino, “Omugerezi, tuwuine omuntu wundi na afumia ewikeeno ku eriina riao, ni ifwe tumugaaniizie, aeniki iye ngakawanga omulala ku ifwe.” \v 50 Ni Yesu yamuirania otino, “Yawa, mutaaza mwamuemerezia okukola otio, aeniki omuntu-umuntu otawalwania ari oluwega lwinyu.”\x - \xo 9:50 \xt Math 12:30; Luuk 11:23\x* \s1 Awasamaria walowere okuingizia Yesu \p \v 51 Ne enyinga ezia Yesu okugia ku igulu ziatuuka ampi, yakenga mu omwoyo gwae okufuma okugia Yerusaleemu.\x - \xo 9:51 \xt Mari 10:1; Luuk 9:31; 24:50–51; Awat 9:1, 22\x* \v 52 Kutio, yatuma awantu wakangate emberi okugia okuta ewintu alala okuikagra okuuza kwae. Awantu awo waagia waingira ku omugizi omulala ogwa *Awasamaria,\x - \xo 9:52 \xt Luuk 10:33\x* \v 53 na Awasamaria awo ngawakawaingizia aeniki waawurra mbwe Yesu yagianga Yerusaleemu.\f + \fr 9:53 \ft *Awasamaria na Awayaudi ngawakawurzanianga, kutio waalowa aeniki waawurra mbwe Yesu yagalanga okuwita mu ekialo kiawu okugia okusawa mu *ekaalu Yerusaleemu.\f* \v 54 Olwa awalonzi wawiri, Yowaana ni Yakoobo, waawona watio waawuuzia Yesu watino, “Omwami, ngoreka tuete omurro gueme ku igulu guuze guwasambe wawue chwe?”\f + \fr 9:54 \ft Amatu gandi gasonga ano mbwe \fq kiomo Eliija yakola.\f*\x - \xo 9:54 \xt 2Awaam 1:9–16\x* \v 55 Ni Yesu yagaluka awawarra kandi awagaania wukalu.\f + \fr 9:55 \ft Amatu gandi gasonga ano mbwe \fq awalaga otino, “Ngamumanyire omwoyo oguwarimo, aeniki Omuzia owa Omuntu ngakaaza okuona owulamu owua awantu yawa, ni yaaza okuwanunula.”\f* \v 56 Nikuemao, waafuma wagia ku omugizi gundi. \s1 Ekia paka okole no oagala okulonda Yesu \r (Math 8:19–22) \p \v 57 Ni waagenda-gendanga ku engira ni wagia, omuntu wundi yamulaga otino, “Nyiza okukulonda asi-uasi aa ogia.” \v 58 Yesu yamuirania otino, “Endenya ziri na amiina ziago, kandi enyonyi ziri ne entalala. No Omuzia owa Omuntu, iye awula ni aa yakaingizia omutwe.” \v 59 Nikuemao yalaga owundi otino, “Ndonde.” No omuntu oyo yairania otino, “Omwami, owusookere reka nsooke ngie nyawire soifu.” \v 60 Ni Yesu yamulaga otino, “Reka awafu waawire awafu awiina waawu. Ni ku iwue, gia olanzie Owuami owua Katonda.”\x - \xo 9:60 \xt Math 8:21–22\x* \v 61 Kandi owundi oona yamulaga otino, “Omwami, nyiza okukulonda, ni sooka oreke ngie nkubre awange ekurinde.” \v 62 Ni Yesu yamuiraia otino, “Omuntu oambre embago eya engʼombe erimira ni kandi akiawarra enyima aa aema, ngasugre no Owuami owua Katonda.”\x - \xo 9:62 \xt Filiip 3:13\x* \c 10 \s1 Yesu atuma awalonzi waae amakumi musamvu \p \v 1 Lunyima, Yesu kandi yatoola awalonzi waae amakumi musamvu,\f + \fr 10:1 \ft Amatu gandi gawoola \fq amakumi musamvu ni iwiri.\f* awatuma wawiri-wawiri kugere wakangate emberi ku omugizi ki omugizi ogwa yawanga ampi okugiamo. \v 2 Yawalaga otino, “Ekialo kilawire, na awagesi wari watono. Kutio, musawe Omwami omwene igesa atume awemirimo mu emisiri giae okugesa.\x - \xo 10:2 \xt Math 9:37–38\x* \v 3 Mugie! Mbatuma ki ewimaatwa agati ya ensisi.\x - \xo 10:3 \xt Math 10:16\x* \v 4 Ni mugia, mutaginga ewibeeti nakuwa ensawo ezia olugendo nakuwa ewiraato, kandi mutakeezia omuntu-umuntu owa muagaane ku engira.\x - \xo 10:4 \xt 2Awaam 4:29; Luuk 22:35\x* \p \v 5 “Enyumba-unyumba eya muingiiremo, owusookere muwoole mbwe, ‘Owuolu wuwe na awantu awa mu enyumba eno.’ \v 6 No omwene enyumba eyo ari omuntu ogonziizie owuolu, owuolu wuinyu wuuza okuwa nae; ni, ni kutari kutio, owuolu wuinyu wuuza okuwairanako.\x - \xo 10:6 \xt Luuk 2:14\x* \v 7 Mumenye mu enyumba yazane eyo ni muria kandi munywa nawo ewia wawaeere, aeniki owemirimo asugaane no omugawo gwae. Mutaaza mwaluga-luga ni muema mu enyumba eno, ni mugia mu enyumba indi.\x - \xo 10:7 \xt 1Kori 9:6–14; 1Timo 5:18\x* \p \v 8 “Ni muingiire ku omugizi kandi muingiziiwue, murie ekintu-ukintu ekiteerwe emberi iinyu. \v 9 Mulamie awalwire awari omwo kandi muwalage mutino, ‘*Owuami owua Katonda wumiire okuutuuka ampi ni inywe.’ \v 10 Ni, ni muingiire ku omugizi ni wareke okuwaingizia, mugie mu engira ziagwo muwoole mutino, \v 11 ‘Namba egunduusi eya ku omugizi gwinyu guno eri ku amagulu giifu tugikukumula ano okuwasiagizia. Kukawa kutio, mumanye kino: Mbwe Owuami owua Katonda wumiire okutuuka.’\x - \xo 10:11 \xt Awat 13:51\x* \v 12 Mbalaga inywe, kuriweera awa omugizi ogwo wululu ino owuire owuo, okukira omugizi ogwa Sodooma.\x - \xo 10:12 \xt Luuk 9:1–6\x*\x - \xo 10:12 \xt Owut 19:24–28; Math 10:15\x* \s1 Yesu asiagizia emigizi egialowa okumuingizia \r (Math 11:20–23) \p \v 13 “Kuriwaweera owululu inywe awantu awa Koraziini! Kuriwaweera owululu awantu awa Bethsaida! Kuweeko mbwe amankono agaakolwa agati iinyu gaakolwa mu emigizi egia Taaya ni Sidooni, kangato awaawangamo waagaluka kale, ni waingiizie enguwo ezikorre amakurugunya kandi ni wafukre igoke mu emiwiri giawu. \v 14 Kuriweera emigizi egia Taaya ni Sidooni geeza-geezako owuire owua Katonda arikengra awantu ekiina, okukira kiomo kuriwaweera inywe!\x - \xo 10:14 \xt Isaa 23:1–16\x* \v 15 Kusi inywe awantu awa Kapernaumu, muingirizia mbwe muuza okugingwa kungulu ku igulu? Yawa, ni muuza okuisiwua ansi mu ekialo ekia awafu!\x - \xo 10:15 \xt Isaa 14:13–15\x* \p \v 16 “Omuntu owategerezia, ni inze ategerezia; no omuntu owalowa, ni inze alowere. No omuntu ondowere, alowere kugia Katonda owantuma.”\x - \xo 10:16 \xt Math 10:40\x* \s1 Ekia omuntu aesa okusangaala nakio \p \v 17 Awalonzi amakumi musamvu waria waairana no owusangaavu ni wawoola watino, “Omwami, namba *ewikeeno wiona wituwurra ku eriina riao.”\x - \xo 10:17 \xt Luuk 9:10\x* \v 18 Iye yawairania otino, “Nyawona *Sataani na aema ku igulu na agwa ansi ki olumesi.\x - \xo 10:18 \xt Isaa 14:12; Yowa 12:31; Owus 12:9\x* \v 19 Miire okuwa-aa amaani aga okutaza enzoka ne ewitomooni, okukira amaani aga omuzigu aa kiwulao ekintu ekikawanyaala.\x - \xo 10:19 \xt Owuiz 8:15; Mari 16:18\x* \v 20 Kukawa kutio, mutasangaala mbwe ewikeeno wiwawurra, ni musangaale mbwe amiina giinyu gajojerwe ku igulu.”\x - \xo 10:20 \xt Owus 3:5; 20:12\x* \s1 Awamanyire Yesu geeza wasereekwe \r (Math 11:25–27; 13:16–17) \p \v 21 Mu enyinga yazane eyo, Yesu na aizuule no owusangaavu owua *Omwoyo Omweru yawoola otino, “Nkutondowoole Soifu Katonda, Omwami owa igulu ne ekialo, aeniki owisiire awaganga na awasomi ewintu wino, no owisasuriire awaana awato. Ee Soifu, aeniki kino nikio ekilootu ekia wasangaala nakio okukola.\x - \xo 10:21 \xt Luuk 4:18; 1Kori 1:26–29\x* \p \v 22 “Soifu anteriire ewintu wiona mu amakono. Awulao omanyire Omuzia ogawuuke ni Katonda Ise, kandi awulao omanyire Katonda Ise ogawuuke no Omuzia waae alala na awantu awa Omuzia awuine okumumanyisia.”\x - \xo 10:22 \xt Math 11:27; 28:18; Yowa 1:18; 3:35; Yowa 10:15\x* \v 23 Nikuemao yagaluka awarra awalonzi waae awalaga ni wari aweene otino, “Awantu awawona ekia muwona ano wasereekwe! \v 24 Aeniki mbalaga mbwe *awagambi na awaami awangi waawa na amiiga aga okuwona ewintu ewia muwona kandi okuwurra ewia muwurra nyingeeno wino, ni ngakukawaweera kutio”\x - \xo 10:24 \xt Luuk 2:30–31; 1Pet 1:10–12\x* \s1 Olugero olwa Omusamaria omulootu \p \v 25 Nikuemao omuntu oinogereezie mu endagirra yaimerra okugeezaania Yesu. Yamuwuuzia otino, “Omugerezi, ekia nsugaane nkole niki kugere ntuukre owulamu owutariwua?”\x - \xo 10:25 \xt Luuk 18:18\x* \v 26 Yesu yamuirania otino, “Ekijojerwe mu endagano niki; okiwurra otie no okisoma?” \v 27 Omuntu oyo yamuirania otino, “Gonzia *Omwami Katonda waao no omwoyo gwao gwona, ne enkolo yaao yoona, na amaani gaao goona, kandi na amaingirizio gaao goona,\x † \xo 10:27 \xt Owuiz 6:5\x* kandi gonzia omwina waao kiomo oigonziizie iwue omwene.”\x † \xo 10:27 \xt Awal 19:18\x* \v 28 Yesu yamuirania otino, “Oiraanie embuuzio eyo kuwuene. Kola otio kandi oriwa omulamu.”\x - \xo 10:28 \xt Awal 18:5; Math 19:17; Yowa 13:17; Awaru 10:5\x* \v 29 Ni iye yaagalanga okuilagana mbwe arindre *ensikirra, kutio yawuuzia Yesu kandi otino, “Omwina wange naanu?” \v 30 Yesu yamuirania na amulaga olugero otino, “Omuntu yaikanga Yeriiko na aema Yerusaleemu. Ku engira na agia yaumuka ku awasakuzi. Waamuvuula enguwo wamukuba kandi warumuka wagia, wamureka na aguwa ari ampi okufwa. \v 31 *Omuozia wundi yawanga na aika ku engira eyo, no olwa yawona omuntu oyo yamuwita na aiwaza oluwega olundi olwa engira. \v 32 Lwona, omuntu owa ekiriango ekia *Awalaawi \f + \fr 10:32 \ft *Awalaawi waawanga awemirimo awa mu *ekaalu awaatunzianga awoozia mu emirimo giawu.\f* yoona, olwa yatuuka asi ao kandi amuwona, yawita wuangu-wuangu entulo eya engira agia. \v 33 No *Omusamaria wundi owagenda-gendanga ku engira eyo, olwa yatuuka ku omuntu oyo mala amuwona, yamuambra amasaasra.\x - \xo 10:33 \xt Math 10:5; Luuk 9:52; 17:11, 16; Yowa 4:9, 39–40; Awat 1:8; 8:1, 5, 14–17, 28; 9:31\x* \v 34 Yamugiako, amueeya ewisonga na amavuta kandi awiwaka ne edivaai, nikwo awisiwa ne ebandeechi. Nikuemao, yaginga omuntu oyo amuta ku entikiri yaae amuira mu enyumba eya awageni kandi amurinda ao geeza. \v 35 Owuire owualondako yatoola empiria eziera edinaari iwiri kandi aziezania ku omwene enyumba eya awageni, na amulaga otino, ‘Murinde geeza; kandi ni nyiza okuirana ndikuoloola empiria ezia oriwa no okorre nazio ziona.’ \v 36 Oingirizia mbwe agati ya awantu awasatu wano, owawanga omwina owa omuntu owakubwa na awasakuzi ono, naanu?” \v 37 Omuntu owawanga na asomeere endagirra oyo yamuirania mbwe, “Omuntu owamuambra amasaasra oria?” \p Nikuemao Yesu yamulaga otino, “Gia okole otio iwue oona.” \s1 Yesu aweere omugeni owa Mariitha ni Maaria \p \v 38 Ni Yesu na awalonzi waae waawanga ku olugendo lwawu, yatuuka mu ekitemo aa omukazi wundi oetwa Mariitha yamuingizia omwae.\x - \xo 10:38 \xt Yowa 11:1–2; 12:1–3\x* \v 39 Yawanga ni wamwawu waae owa ekiala oetwa Maaria, owawanga na aikaale ampi ni Yesu na ategerezia amangʼana aga yawoolanga.\x - \xo 10:39 \xt Luuk 11:28; Awat 16:14\x* \v 40 Ni Mariitha iye, yawanga na atoorrwe ne emirimo emingi egia okuingizia awageni. Yawaazako kandi awalaga otino, “Omwami, wonako wamwifu ono, andekiire emirimo giona egia mu enyumba! Okamulagre aaze antunzie.”\x - \xo 10:40 \xt Luuk 12:22, 29–31\x* \v 41 Ni Yesu yamuirania otino, “Mariitha! Mariitha! Oinyaasia kandi ori no okuagala okwa ewintu ewingi, \v 42 ne ekintu ekilala kiengʼene nikio ekiagalana. Maaria amiire okulowola ekintu ekilootu ekio, kandi ngarikinyagwa kieme mu amakono gaae yaaya.”\x - \xo 10:42 \xt Zabu 27:4\x* \c 11 \s1 Yesu agereere ku okusawa Katonda \r (Math 6:9–13; 7:7–11) \p \v 1 Owuire wulala, Yesu yawanga na asawa asi andi. Olwa yamala okusawa, omulala ku awalonzi waae yamulaga otino, “Omwami, tugerere okusawa kiomo Yowaana oona yagerera awalonzi waae.”\x - \xo 11:1 \xt Luuk 5:16\x* \p \v 2 Kutio, Yesu yawalaga otino, “Ni musawa, muwoole mutino: \q1 “ ‘Soifu,\f + \fr 11:2 \ft Amatu gandi gawoola mbwe \fq Soifu, ori ku igulu.\f* eriina riao rieewue owuti, owuami wuao wuuze.\f + \fr 11:2 \ft Amatu gandi gawoola mbwe \fq Okuagala kwao kuikole ku ekialo kiomo kuikola ku igulu.\f* \q1 \v 3 Otu-ee okuria kwifu okwa owuire ki owuire. \q1 \v 4 Oturekere amawi giifu, kiomo twona turekera awatukorra owuwiiwi. \q2 Kandi otareka tuingire mu okugeezaniwua.’ ”\f + \fr 11:4 \ft Amatu gandi gawoola mbwe \fq Ni otununule okuema ku omuwi.\f*\x - \xo 11:4 \xt Math 26:41; Mari 14:38; Luuk 20:40, 46; 1Timo 6:9\x* \p \v 5 Nikuemao, yawalaga otino, “Tutoole mbwe omulala ku inywe ari no omwiko waae, kandi amugiireko owuire amulaga otino, ‘Omwiko wange, nyozieko emikaati isatu, \v 6 aeniki omwiko wange wundi owerenga mu olugendo aingiire omwange nyingeeno, ni mbula okuria okwa nyesa nyamu-aa.’ \v 7 Nikuemao omuntu ori mu enyumba oyo amuirania otino, ‘Reka okunyansia. Ekiriango kimiire okuigalwao kandi awaana wange wamiire okugona. Ngʼanyesa okuema mbwe nku-aa ekintu.’ \v 8 Mbalaga mbwe, kukawa mbwe ngakaesanga okuema okuesania omukaati ku omwiko waae ono ku owuiko wuengʼene, ni ku enkarrizi eya omuntu oyo, aaza okuema amu-ee ewia aagala wiona.\x - \xo 11:8 \xt Luuk 18:5\x* \p \v 9 “Mbalaga ntino: Sawa, no ooza okueewua; aagala, kugere otuukre; kongʼoota ekiriango, no ooza okuigurrwao.\x - \xo 11:9 \xt Math 7:7\x* \v 10 Aeniki omuntu ki omuntu osawire aeewua; oagala atuukra; kandi okongʼoota ekiriango, aaza okuigurrwao. \p \v 11 “Naanu ku inywe waaswawu awaana, ooza yaesania enzoka ku omuzia waae na amusawire emvwa, \v 12 nakuwa ekitomooni na amusawire igi? \v 13 Ni kuri mbwe kukawa mbwe muri awooni, ni mumanyire oku-aa awaana wiinyu empanwa endootu, katio Soinyu ori ku igulu iye aaza oku-aa awantu awamusawa *Omwoyo Omweru omungi owuagana wutie!” \s1 Awantu waingirizia mbwe Yesu akola na amaani aga Belzebuuli \r (Math 12:22–30; Mari 3:20–27) \p \v 14 Yesu yawanga na afumia ekikeeno ku omuntu omurimba otagamba-gamba. Olwa ekikeeno ekio kiamala okufuma kigia, omuntu omurimba oyo yagamba-gamba kandi awantu awaawanga ao waaluguula ino. \v 15 Na awandi ku iwo waawoola watino, “Omuntu ono afumia *ewikeeno na amaani aga Beelzebuuli, omukangasi owa ewikeeno.”\x - \xo 11:15 \xt Math 9:32–34\x*\x - \xo 11:15 \xt Math 9:34\x* \v 16 Na awandi awaagalanga okumugeezaania, waamusawa mbwe awalageko ekilago ekiemere ku igulu.\x - \xo 11:16 \xt Math 12:38–39; Yowa 6:30\x* \p \v 17 Ni Yesu yamanya amaingirizio gaawu, kutio yawalaga otino, “Owuami ki owuami owugawukaane owuene wuuza okugwa wuoneke, kandi enyumba eya awantu wailwania aweene etanyika. \v 18 Ni ni kuri mbwe *Sataani kiona kigawuuke ekiene, owuami wuae wuesa wuaimerra wuawaao wutie? Mboola otio aeniki muwoola mbwe mfumia ewikeeno na amaani aga Beelzebuuli. \v 19 Ni, ni kuri mbwe mfumia ewikeeno na amaani aga mpeerwe ni Beelzebuuli, mundageko mbwe awantu wiinyu iwo wawifumia naki? Kutio awantu wiinyu awo niwo awaaza okuwakengera ekiina. \v 20 Ni, ni kuri mbwe mbifumia na amaani aga Katonda nio ompeere, kane kuri kuwuene mbwe *Owuami owua Katonda wuwaazreko. \p \v 21 “No omuntu omukalu arinda enyumba yaae omwene na ari ne ewia-iiye ewimusugre, ewintu wiae wiri geeza.\x - \xo 11:21 \xt Isaa 49:24\x* \v 22 Ni, no omuntu wundi ori omukalu okumukira amugwireko ni iiye mala amukire, aaza yatoola ewia-iiye ewia omuntu oyo ateereko omwoyo, kandi yamusakula ewintu ewia mu enyumba yaae. \v 23 Omuntu otari oluwega lwange, nganyaagala, kandi omuntu otakunza alala ni inze, iye ataanyia.\x - \xo 11:23 \xt Mari 9:40; Luuk 9:50\x* \s1 Ekiikola ne ekikeeno kifumiiwue ku omuntu \r (Math 12:43–45) \p \v 24 “Ekikeeno ni kifumre ku omuntu, kiyuga-yuga mu ewialo ewikarre aa amanzi gawula, ni kiagala aa kikawuluukra. Ni kitatuukiire, kiwoola kitino, ‘Reka nyirane omwange.’ \v 25 Ni kiiraane kandi kituukre enyumba ne eri wusaasa, ne eeruuye kandi ne ewintu witeerwe geeza, \v 26 kigia okuagala ewikeeno windi musamvu ewiwiiwi okukikira. Nikuemao wiona wiirana okumenya omwo kandi omuntu oyo airana yawa omuwiiwi okukira kiomo yawanga kuluweri.”\x - \xo 11:26 \xt 2Pet 2:20\x* \s1 Awantu awasereekwe \p \v 27 Ni Yesu yawoolanga amangʼana gano goona, omukazi wundi mu omurima ogwo yawoola wukalu otino, “Ngʼinwao owakwiwula kandi akunuunia asereekwe ino.” \p \v 28 Ni Yesu yamuirania otino, “Yaaya, awantu awasereekwe na awantu awawurra amangʼana aga Katonda kandi waakola nago.”\x - \xo 11:28 \xt Luuk 8:19–21\x* \s1 Awataganyire waaza okukirwa ne ekiina \r (Math 12:38–42) \p \v 29 No omurima ogwa awantu gwaisonganga okuwa omunene, Yesu yawalaga otino, “Ikula eria awantu awawiiwi kandi awawula no okuganya, waagala mbwe wakorrwe ekilago. Ni kiwulao ekilago ekia waaza okueewua ekigawuuke ne ekilago ekia Yoona. \v 30 Mala kiomo Yoona yawa ekilago ku awantu awa Nineeve, nintio lwona *Omuzia owa Omuntu ariwa ekilago ku awantu awataganyire wano.\x - \xo 11:30 \xt Math 12:38; 16:4; Mari 8:12; Yowa 6:30\x*\x - \xo 11:30 \xt Yoona 3:1–4\x* \v 31 Omwami owekikazi owa ekialo ekiri Emulambo yoona ari-imerra mu ekiina ni ikula eria nyingeeno rino, kandi yoona arigera ekiina kiwakire. Ee, aeniki yaema ale ino agia okuwurra amangʼana aga Sulumaani, ni wano walowere okuwurra omuntu okirre Sulumaani ale ori ano.\x - \xo 11:31 \xt 1Awaam 10:1–10\x* \v 32 Awantu awa Nineeve wari-imerra mu ekiina na awantu awa ikula rino kandi warigera ekiina kiwakire. Ee, aeniki iwo waagaluka wareka amawi gaawu olwa Yoona yawalanzizia amangʼana aga Katonda, ni wano walowere amangʼana aga omuntu okirre Yoona ale, ori ano.\x - \xo 11:32 \xt Yoona 3:5–10\x* \s1 Yesu nio ngʼina owueru \r (Math 5:15; Mari 4:21) \p \v 33 “Awulao omuntu oka-ambia ekimuri kandi yakita mu enkuriri nakuwa yakifunikira ne ekidida. Na akita ku emeesa, kugere awantu awaingira omwae wawone owueru.\x - \xo 11:33 \xt Luuk 8:16\x* \s1 Muingizie owueru owuema ku Yesu \r (Math 6:22–23) \p \v 34 “Eriiso riao nirio ekimuri ekia omuwiri gwao. Ne eriiso riao riri ilootu, omuwiri gwao gwona guuza okuwa no owueru owungi. Ni ni ritari ilootu, omuwiri gwao gwona guwa ne ekierema ekingi.\x - \xo 11:34 \xt Awat 26:18; 2Kori 4:6\x* \v 35 Warra kuwuene owone mbwe owueru owua ori nawuo ngawuri ekierema yaaya.\x - \xo 11:35 \xt 2Kori 6:14; Efee 5:8, 14; 1Thes 5:5\x* \v 36 Kutio, no owulamu wuao wuona wuri no owueru, kandi awulao akorre ekierema, wuuza okuwa no owueru owungi mala ki omuriikwe ne ekimuri.” \s1 Yesu asiagizia awakangasi awa ediini eya Awayaudi \r (Math 23:1–36; Mari 12:38–40) \p \v 37 Olwa Yesu yamala okugamba-gamba, *Omufarisaayo wundi yamueta okuria naye. Kutio yaingira kandi waikala okuria alala nae.\x - \xo 11:37 \xt Luuk 7:36\x* \v 38 No Omufarisaayo oyo yaluguula ino olwa yawona Yesu na aria na ataisaawre. \p \v 39 Omwami yamulaga otino, “Inywe Awafarisaayo mueruyia mala enze eya ewisanda ne endaawo ziinyu geeza ino, ni munsi mwazio ziizuule mala no owusakuzi ne enkola embiiwi.\x - \xo 11:39 \xt Mari 7:2–4\x* \v 40 Inywe awamaya wano! Ngamumanyire mbwe owalonga enze nio omulala owalonga munsi mwona? \v 41 Muesaanie ewintu wiinyu ku awataka ni kuemera mu emioyo giinyu egia munsi, kandi ewintu wiona wiiza okuwaweera ewieru.\x - \xo 11:41 \xt Luuk 12:33\x* \p \v 42 “Kuriwaweera uwiiwi inywe Awafarisaayo, aeniki kukawa mbwe mufumia *endala ku ikumi ku amandhaari agaema mu emisiri giinyu kiomo pilu-piilu, amatere alala na amavwa gandi amalulu, ni murekere owuigolovu no olugonzi olwa Katonda. Kulootu ni mulondokaane ne *ensikirra ziona, aa mutagawuule ezia murinda, ne ezia mutarinda.\x - \xo 11:42 \xt Math 23:23\x* \p \v 43 “Kuriwaweera uwiiwi, inywe Awafarisaayo, aeniki mugonziizie okuikala ku entewe endootu-ndootu mu amasinagoogi, na amakeezio aga mukeeziwua nago mu ewiiyia.\x - \xo 11:43 \xt Luuk 20:46\x* \p \v 44 “Kuriwaweera uwiiwi inywe, aeniki mufwanana ne ewiwaga ewitawonekana, kandi awantu wawigenda-gendako ni watamanyire ewiri munsi.” \p \v 45 Omulala ku awantu awaasomera endagirra oria yamuirania otino, “Omugerezi, no owoola ewintu wino, ofwana mbwe ifwe twona otunyegere.” \v 46 Ni Yesu yawalaga otino, “Kuriwaweera uwiiwi inywe awaasomera endagirra mwona, aeniki mutwika awandi emisigo emizito okuginga, ni inywe aweene ngamuziirako namba ekiala ekilala okuziginga.\x - \xo 11:46 \xt Awat 15:10–11\x* \v 47 Kuriwaweera uwiiwi inywe, aeniki muombokra *awagambi awa Katonda, awa waasoinyu waaita, ewiwaga. \v 48 Kutio, mulagana aweene mbwe muri awawoni kandi muganyire ne enkola ezia waasoinyu. Iwo waawaita, ni inywe eno muomboka ewiwaga wiawu.\x - \xo 11:48 \xt Math 5:12\x* \v 49 Ku ingʼana rino, Katonda yawoola mu amaganga gaae otino, ‘Nyiza okuwatumra awagambi na *awatumwa, kandi awandi ku iwo waaza okuitwa, na awandi waaza okunyaasiwua owululu.’ \v 50 Kutio, amasaai aga awagambi awamiire okuitwa, okuemera mu owutanikro owua ekialo, gaaza okuwa ku emitwe egia awantu awa ikula rino, \v 51 okutanikra ku amasaai aga Abeeli kutuuka ku aga Zakaria, owaitwa agati ya *isiga eria omusango ne *ekaalu eya Katonda. Ee, amasaai gaawu gariwa ku emitwe egia awantu awa ikula rino.\x - \xo 11:51 \xt Owut 4:8–10; 2Amiir 24:21\x* \p \v 52 “Kuriwaweera uwiiwi inywe awaasomera endagirra, aeniki mumiire okutoola ekifunguo ekia enyumba eya amaganga, mugia nakio. Inywe aweene ngamuingira yawa, ni lwona muigariire awandi awaagala okuingira wataingirra.”\x - \xo 11:52 \xt Math 16:19; 23:13\x* \p \v 53 Olwa Yesu yaema ao, Awafarisaayo na *Awagerezi awa endagirra waatanika okulowa amangʼana gaae wukalu kandi ni wamuwuuzia embuuzia ku ewintu ewingi, \v 54 ni wamutega kugere wamuambe ku ekintu ekia akawoola omwene.\x - \xo 11:54 \xt Luuk 20:20\x* \c 12 \s1 Yesu asiagizia awalonzi ku okuisemerezia \r (Math 10:26–27) \p \v 1 Mu enyinga ezio, na awantu awangi owuluku waamala okuikumia alala, Yesu yasooka agamba-gamba na awalonzi waae na awalaga otino, “Muirinde ku omumera ogwa *Awafarisaayo, okuri okuisemerezia kwawu.\x - \xo 12:1 \xt Math 16:6; Mari 8:15\x* \v 2 Kiwulao ekintu ekisanikiirwe ekitaaza okusanukulwa, namba ekiwisrwe ekitaaza okufuma enze kiamanywa.\x - \xo 12:2 \xt Mari 4:22; Luuk 8:17\x* \v 3 Kutio, ekia owoorre mu ekierema kiiza okuwurrwa omuwasu ku owueru, ne ekia omonyereezie omuntu mu enyumba eya munsi kiiza okulanziwua ku olusala kungulu.\f + \fr 12:3 \ft Ku olusala kungulu \fq Olusala lwawanga asi aa awantu waawuzranga, kandi no omuntu yagalanga okulanzia amangʼana kugere awantu awangi wamuwurre, yagalanzianga ku olusala.\f* \s1 Mute okuganya kwinyu ku Katonda \r (Math 10:28–31) \p \v 4 “Awiiko wange, mbalaga mbwe mutaaza mwatia awantu awaita mala omuwiri gwengʼene, ni nikuemao ngawaesa okukola ekintu kindi okuwita ao. \v 5 Ni nyagala okuwalaga omuntu owa musugaane mutie: Mutie mala Katonda owa na amiire okuita omuwiri, ari na amaani aga okugurigiza mu omurro ogutazima. Kuwuene mbalaga mbwe mumutie!\x - \xo 12:5 \xt Awaib 10:31\x* \v 6 Kane ewiyundigiri witaanu, ngawigulwa ne eela iwiri ziengʼene? Ni Katonda ngalawira namba endala yawio. \v 7 Katonda amanyire namba embala eya emvwiri ezia muri nazio ku omutwe. Kutio mutatia, aeniki Katonda awatoorre owuzito okukira ewiyundigiri.\x - \xo 12:7 \xt Luuk 21:18\x* \s1 Okusuuka ni Yesu kulowerwe \r (Math 10:32–33; 12:32; 10:19–20) \p \v 8 “Mbalaga mbwe omuntu-umuntu olagana emberi wa awantu mbwe ari owange, *Omuzia owa Omuntu oona arimulagana emberi wa *enyankoi awa Katonda. \v 9 No omuntu-umuntu ondowa emberi wa awantu, yoona arilowua emberi wa enyankoi awa Katonda.\x - \xo 12:9 \xt Luuk 9:26\x* \v 10 Omuntu ogamba-gamba owuwiiwi ku Omuzia owa Omuntu arirekerwa amawi gaae. No omuntu onyega *Omwoyo Omweru, iye ngarirekerwa amawi gaae.\x - \xo 12:10 \xt Math 12:31–32; Mari 3:28–29; 1Yow 5:16\x* \p \v 11 “Ni wawairre mu ewiina emberi wa awaami na *awagaaka awa amasinagoogi, na awari no owukire, mutainyaasia okuingirizia ekia mugia okuirania ni kiomo mugia okuirania, nakuwa ekia mugia okuwoola \v 12 aeniki Omwoyo Omweru aaza okukugerera ekia osugaane owoole enyinga ezio.”\x - \xo 12:12 \xt Math 10:19–20; Mari 13:11; Luuk 21:14–15; Awat 4:8\x* \s1 Olugero olwa omunyazi omumaya \p \v 13 Omuntu wundi mu omurima ogwa awantu yamulaga otino, “Omugerezi, laga wamwifu angawre omugawo gwange ku ewintu ewia soifu yaturekiire.” \v 14 Yesu yamuirania otino, “Iwue, naanu onteere omukengi owa ekiina nakuwa omugayi agati iinyu?” \v 15 Nikuemao yawalaga otino, “Muwe amankaga kandi muirinde mutawa ne endandiire mu engira-ungira, aeniki owulamu owua omuntu ngawuema ku owunyazi owua ari nawuo.”\x - \xo 12:15 \xt Luuk 18:22–25; 1Timo 6:9–10\x* \v 16 Kandi yawalaga olugero luno, “Omusiri ogwa omunyazi wundi gwalawia emere endootu. \v 17 Nikuemao, yaingirizia omwene otino, ‘Katio nkoleki? Mbula ne ewiagi ewisugre ewia nkawiikamo emere yange.’ \p \v 18 “Nikuemao yawoola otino, ‘Nintino nyiza okukola. Nyiza okutagula ewiagi wiange kandi nduke ewindi ewinene. Ni miire, nyiza okuwiika omwo emere alala ne ewintu wiange. \v 19 Kandi ndiriwoola mu omwoyo gwange mbwe, “Ori ne ewintu ewilootu ewingi ewiiza okutoola emiaka emingi. Toola owulamu wuwuuwu, no oria, no onywa, kandi no owa ne ekisangaalo!” ’ \p \v 20 “Ni Katonda yamulaga otino, ‘Omusiru ono! Reero-ureero luno, ooza okunyagwa owulamu wuao. Katio naanu ooza okutoola ewintu ewia omiire okuiwiikra ewio?’\x - \xo 12:20 \xt Zabu 49:10–20\x* \p \v 21 “Nintio kuuza okuwa no omuntu oiwiikra ewintu ewingi, ni ngari omunyazi ku Katonda.”\x - \xo 12:21 \xt Luuk 12:33\x* \s1 Otareka okuwa no okuganya \r (Math 6:25–34, 19–21) \p \v 22 Nikuemao Yesu yalaga awalonzi waae otino, “Kutio mbalaga mbwe emioyo giinyu gitainyaasizia owulamu wuinyu, ku ekia muuza okuria, namba ku emiwiri giinyu, ku ekia muuza okuiwoya. \v 23 Aeniki owulamu wukirre okuria-ukuria kandi omuwiri gukirre enguwo-unguwo. \v 24 Ingiriziako ku enyonyi: Ngazikomera lwona ngazigesa, kandi ziwula na amayumba aga owuwiikro namba ewiagi; ni kukawa kutio Katonda aziriisia. Ni inywe ngamukirre enyonyi ezio ale!\x - \xo 12:24 \xt Zabu 147:9\x* \v 25 Arioko ku inywe, omuntu oesa okusonga namba enyinga endala engʼene mu owulamu wuae, ku okuinyaasia mu omwoyo? \v 26 Ni kuri mbwe ngoesa waakola ekintu ekitono kitio, katio ekikagera no oinyaasia mu omwoyo ku ewintu ewingi niki? \p \v 27 “Ingiriziako kiomo isuwi rikoma. Ngarikola emirimo lwona ngarinawa enguwo; ni kukawa kutio, mbalaga mbwe namba Omwami Sulumaani mu owunyazi wuae wuona ngakaingiziako geeza kiomo isuwi rino.\x - \xo 12:27 \xt 1Awaam 10:1–29\x* \v 28 Ni kuri mbwe nintio Katonda aingizia isuwi erikoma eriene mu isaka, eriwaao reero, ne enkio ritoolwa riarigizwa mu omurro, ngaaza okuwaingizia geeza owukirre? Oo inywe awantu awawula no okuganya wano!\x - \xo 12:28 \xt Math 14:31\x* \v 29 Mutaingirizia mala ku ewia mukaria ne ewia mukanywa. Lwona, amangʼana ago gatawanyaasia mu emioyo, yaaya. \v 30 Aeniki awantu awatamanyire Katonda woona warumukra ewintu wino, ni Soinyu Katonda amanyire mbwe muwiagala. \v 31 Aa okukola otio, inywe musooke muagale *Owuami owua Katonda, ni muuza okusongwa ewintu wino wiona. \p \v 32 “Mutatia, kukawa mbwe muri awantu awatono otio, aeniki Soinyu amiire okukenga mu omwoyo mbwe awaingizia mu owuami wuae.\x - \xo 12:32 \xt Math 14:27; 25:34; Luuk 22:29\x* \v 33 Muguzie ewintu wiinyu kandi muesanie empiria ku awataka. Muwe ne ensawo ezia owuwiikro ezitaaza okukiriiya, muwe no owuwiikro owua ku igulu owutariwua. Ao omwiwi ngatuukao kandi emungu ngaziiza okuwiona.\x - \xo 12:33 \xt Math 6:20; Luuk 11:41; 18:22; Awat 2:45; 4:32–37; Yako 5:2\x* \v 34 Ni kutio aeniki, aa owuwiiko wuao wuri, nio aa omwoyo gwao guuza okuweera.” \s1 Muwe amankaga enyinga ziona \r (Math 24:45–51) \p \v 35 Yesu kandi yalaga awalonzi waae otino, “Muwe amankaga ni muiwooye enguwo ezia emirimo kandi ewimuri wiinyu wieme, \v 36 kiomo awakozi awarindirra omwami waawu okuema mu omugomo ogwa enserezi, kugere na aazre akongʼoote ekiriango, wamuigurreo kalala.\x - \xo 12:36 \xt Math 25:1–4\x*\x - \xo 12:36 \xt Owus 3:20\x* \v 37 Kuriweera owulootu awakozi awa emirimo awa omukangasi waawu arituukra ni wari amiiso enyinga ezia ariizrako. Mbalaga mbwe omukangasi oyo ari-iwoya enguwo ezia emirimo atanike okuwakorra. Ariwiikazia ku emeesa kandi awiiwurre okuria warie. \v 38 Kuriwaweera owulootu awakozi awa omukangasi waawu aaza okutuukra ni wamurindirra, kukawa mbwe aazre owuire agati nakuwa kungoko eya kuluweri. \v 39 Ni musugaane mumanye mbwe kuweeko mbwe omwene enyumba amanyire mbwe ne enyingaaki ezia owuire ezia omwiwi aaza okuuzrako, ngakarekere omwiwi avune aingire mu enyumba yaae. \v 40 Inywe mwona musugaane muwe amiiso, aeniki Omuzia owa Omuntu aaza okuirana enyinga ezia mutamanyire.”\x - \xo 12:40 \xt Math 24:42–44; 25:13\x* \p \v 41 Ni Petro yamuwuuzia otino, “Omwami olugero luno, otulaga ifwe nakuwa olaga awantu awari ano woona?” \v 42 Omwami yamuirania otino, “Owemirimo omuganga kandi oirindre naanu katio? Owemirimo owa omukangasi waae ateere awemirimo woona awa ku omugizi gwae mu amakono gaae, kugere awa-ee okuria mu enyinga ezisugre. \v 43 Kulootu omukangasi owa owemirimo oyo na airaane amutuukre na akola otio. \v 44 Mbalaga kuwuene mbwe aaza okumuteera ewintu wiae wiona mu amakono, arinde.\x - \xo 12:44 \xt Luuk 19:17–19; 16:10\x* \v 45 Ni kuweeko mbwe owemirimo oyo awoorre mu omwoyo gwae mbwe, ‘Mfwaki? Omukangasi akiaza okuwa enze ku amiire amangi,’ nikuemao atanike okukuba awemirimo awekisaaza na awekikazi, kandi aingire mu okuria no okunywa kandi no okudungʼa. \v 46 Omukangasi owa owemirimo oyo aaza okuuza owuire owua ataingirizia, kandi enyinga ezia atamanyire. Nikuemao arimukenga-kenga kandi amute asi awiiwi alala na awantu awatarindre endagano.\x - \xo 12:46 \xt Owus 21:8\x* \v 47 Owemirimo omanyire geeza okuagala okwa omukangasi waae ni ngaitegre okukola emirimo egio lwona ngakola okuagala okwa omukangasi oyo, aaza okukubwa ewifunzi ewingi.\x - \xo 12:47 \xt Yako 4:17\x* \v 48 No owemirimo wundi okola ewintu ewisugaane no okuswawukwa na atamanyire, iye aaza okukubwa ewifunzi ewitono. Ku awamiire okueewua emirimo emingi, waaza okuagalwako amangi; kandi omuntu oeerwe emirimo egia okuimerra ewintu ewingi, aaza okuagalwako ewingi. \s1 Okutawurizania ne engawuzi \r (Math 10:34–36) \p \v 49 “Nyizre okureeta omurro ku ekialo, kandi nkagonziizie mbwe guwe ni gumiire okuambiwua. \v 50 Ni ndi no *owubatiiso owua eminyako-nyaako emilulu owua paka wunyiikorre, kandi ndi no omwoyo oguinyaasia nawuno wutuuke wuwite.\x - \xo 12:50 \xt Mari 10:38\x* \p \v 51 “Kusi muingirizia mbwe okuuza kwange kwazanga okureeta owuolu ku ekialo? Yawa, mbalaga mbwe kwareetre engawuzi. \v 52 Okuemerra enyinga zino, awantu wataanu awa mu enyumba endala, waaza okugawukana, wasatu ku wawiri kandi wawiri ku wasatu. \v 53 Engawuzi ziiza okuwaao agati ya swawu omuntu no omuzia waae, kandi omuzia ni swae; ngʼina no omwala waae kandi omwala ni ngʼinwae; ngʼinaziala no omukamwana waae, kandi omukamwana ni ngʼinaziala waae.”\x - \xo 12:53 \xt Luuk 14:26; 21:16\x*\x - \xo 12:53 \xt Miik 7:6\x* \s1 Awakangasi awa Awayaudi wagala wakorrwe amankono \r (Math 16:2–3; Mari 8:11–13) \p \v 54 Yalaga omurima ogwa awantu otino, “Ni muwuine ire ni rirumuka okuema ewugwanyanga muwoola kalala mbwe, ‘Emvula egia okukuba,’ kandi kwaikola kutio. \v 55 Ni, no omuyaga oguema ewufumanyanga guwuuta, muwoola mbwe, ‘Iwasu ilulu riiza okuwaako,’ kandi kwaikola kutio. \v 56 Inywe awaisemerezia wano! Mumanyire kiomo owuire wuuza okufwanana mala ku okusoma embonekano eya ekialo ni igulu kwengʼene. Ne ekigera ni mutamanyire okusoma ewiikola enyinga zino niki? \s1 Muirane mu empurizanio ni Katonda \r (Math 5:25–26) \p \v 57 “Ni katio, ekiwalowera inywe aweene okumanyirizia ekilootu ekisugaane niki? \v 58 No ogia no omuntu okuingiriire emberi wa omukengi owa ekiina, kola wukalu owurizanie nae ni mukiari ku engira, aeniki wusa-wusa, aaza okuira ku omukengi owa ekiina. No omukengi owa ekiina iye aaza okukuta mu amakono aga omulangra, kandi omulangra oyo aaza okukuingizia mu owusiwe.\x - \xo 12:58 \xt Math 18:34\x* \v 59 Nkulaga mbwe ngorifuma omwo nawuno o-oloole omusango ogwo gwona, aa namba eela neeza okusigala.” \c 13 \s1 Galuka oreke owuoni owe omulamu \p \v 1 Awantu awaawanga ao mu enyinga ezio, waalaga Yesu ku okufwa okwa Awagaliili wandi awa Pilaato yaita ni wakola emisango. \v 2 Yesu iye yawairania otino, “Muingirizia mbwe Awagaliili wano waawurra owululu otio aeniki waawanga awooni okukira Awagaliili wandi? \v 3 Ngʼanintio yawa! Ni, mbalaga mbwe, ni mutagaluuke mureke amawi giinyu, mwona muuza okufwa muwue chwe.\x - \xo 13:3 \xt Zabu 7:12\x* \v 4 Nakuwa awantu ikumi ni munaane waria awaafwa olwa enyumba endiire okugia kungulu, yawagwako Siloamu; muingirizia mbwe waawanga awawiiwi ino okukira awaawanga ni wamenyere Yerusaleemu? \v 5 Ngʼanintio yawa! Ni Mbalaga mbwe inywe mwona ni mutagaluuke mureke amawi giinyu, mwona muuza okufwa mwena muwue chwe.” \s1 Awakangasi awataamia ensaafu \p \v 6 Nikuemao Yesu yawalaga olugero luno: “Omuntu wundi yawanga no omuti oguetwa mbwe omutiini \f + \fr 13:6 \ft Omutiini no omuti oguamia ensaafu ezia *Awayaudi wagonziizie okuria. Omuti guno guimeriire Awayaudi woona, ni ino-ino awakangasi awa ediini yaawu. Warra lwona Mari 11:13.\f* ogwawanga ni gusimbrwe mu omusiri gwae ogwa *omuzabiibu. Owuire wulala yagugiako okunoga ensaafu ziagwo, ni ngakagutuukrako ensaafu.\x - \xo 13:6 \xt Emfu 27:18; Isaa 5:1–7; Math 21:19; Mari 11:13\x* \v 7 Kutio yalaga omuntu owawanga na arinda omusiri ogwo otino, ‘Ku emiaka isatu giona miire okuwa ni nyiza okuagala ensaafu ku omuti guno ni nkiari okutuukra namba endala. Guteme guemeo! Guona ilowa wusa!’ \p \v 8 “Yamuirania otino, ‘Omukangasi, gureke ku omwaka guno gwengʼene, kandi nyiza okugurimirra ilowa nikwo ngufukre emborra. \v 9 Ni guamre ensaafu kukawa okulootu; ni, ni gutaamre nikwo oguteme.’ ”\x - \xo 13:9 \xt 2Pet 3:9, 15\x* \s1 Omukangasi owa Awayaudi alwania Yesu \p \v 10 Owuire owua *Sabato Yesu yawanga na agerera mu endala ku amasinagoogi, \v 11 kandi omukazi wundi yawanga ao owawanga ne ekikeeno kiremiizie ku emiaka ikumi ni munaane. Yawanga na aikumbre aa ngakaesanga okuimerra owuigoloole. \v 12 Olwa Yesu yamuwona yamueta agia emberi kandi amulaga otino, “Mukaziiwue, osiwuulwe ku owulwire wuao.” \v 13 Nikuemao, yamutaako okukono, kandi aigolola kalala, atanika okutondowola Katonda. \p \v 14 Omukangasi owa *esinagoogi yakunyaazia owueni aeniki Yesu yalamia omuntu olwa Sabato, kandi yawoola otino, “Gario amiire mukaaga aga okukola emirimo, muuze amiire ago mulamiwue ni ngʼano olwa Sabato.”\x - \xo 13:14 \xt Okuf 20:9–10\x* \v 15 Omwami yamuirania otino, “Inywe awantu awaisemerezia wano! Mwona ngamusiwula engʼombe nakuwa entikiri ziinyu okuema mu amagaari olwa Sabato okugia okuzinywesia? \v 16 Ni katio omukazi ono, omwana owa Abraamu owa *Ekikeeno kimiire okuta mu owusiwe ku emiaka ikumi ni munaane giona, owuwi wuriai na asiwuulwe ku owusiwe wuno owuire owua Sabato?”\x - \xo 13:16 \xt Luuk 14:5\x*\x - \xo 13:16 \xt Math 3:9; Luuk 3:8; 19:9; Yowa 8:33–47; Awaru 4:12, 16–17; Gala 3:7, 29\x* \v 17 Olwa yawoola otio, awataamuagalanga woona waaiguunya emioyo. Na awantu wandi iwo waaomereziwua ne ewintu ewikate-kaate ewia yakolanga.\x - \xo 13:17 \xt Mari 2:27–28\x* \s1 Olugero olwa emwo entono eya karadaali no olwa omumera \r (Math 13:31–33; Mari 4:30–32) \p \v 18 Nikuemao Yesu yawawuuzia otino, “Kane *Owuami owua Katonda wufwanana wutie? Ekia nkawugeraania nawuo niki? \v 19 Wufwanana ne emwo entono eya karadaali eya omuntu yatoola akomera mu omusiri gwae. Yakoma ewa omuti omunene, kandi enyonyi ezia ku emiyaga ziaza ziomboka ewitalala ku ensagia ziagwo.”\x - \xo 13:19 \xt Ezek 17:22–24; Math 13:31–32\x* \p \v 20 Yawalaga kandi otino, “Ekia nyakageraania no Owuami owua Katonda niki? \v 21 Owuami owua Katonda wuesa okufwananiwua no amamera amatoono aga omukazi atoola yafuka ku owusie wungi yaduwania mala amamera gaazimbia owusie owuo wuona.” \s1 Ekiriango ekinyigu eki-ingira ku igulu \p \v 22 Yesu yagenda-genda mu emigizi ni mu ewitemo, na agerera awantu na awariire Yerusaleemu.\x - \xo 13:22 \xt Luuk 9:51\x* \v 23 Omuntu wundi yamuwuuzia otino, “Omwami kane awantu awatoono wengʼene niwo awaaza okununulwa?” \p Yesu yairania otino, \v 24 “Mukole wukalu muingirre ekiriango ekinyigu, aeniki mbalaga mbwe awangi wariagala okuingra ni ngawari-ingra yawa.\x - \xo 13:24 \xt Mari 7:13–14; 1Kori 9:25; Kolo 1:29; 1Timo 6:12\x* \v 25 No omwene enyumba amiire okuimerra aigaaleo ekiriango, muri-imerra enze ni mukongʼoota ekiriango kandi ni muisasaama otino, ‘Omukangasi, tuigurreo ekiriango.’ Ni iye ariwairania otino, ‘Ngʼamanyire aa muema.’\x - \xo 13:25 \xt Math 25:10–12\x* \v 26 Nikuemao murimulaga mutino, ‘Ngatuaria ni iwue kandi wagereranga ku engira ezia emigizi giifu?’ \v 27 Ni iye ariwagaania otino, ‘Ngʼamanyire aa muemere. Munyemeko ampi, inywe awa enkola ezia owuoni wano!’\x - \xo 13:27 \xt Math 7:23; 2Timo 2:19\x* \v 28 Ansi ao murirra kandi murisienenia amiino olwa muriwona Abraamu, Isaaka ni Yakoobo na *awagambi woona ni wari mu Owuami owua Katonda, ni inywe aweene muluumwa enze. \v 29 Awantu wariemera ewufumanyanga ne ewugwanyanga, kandi embo ne emulambo, kandi waritoola iwaga riawu mu omugomo mu Owuami owua Katonda. \v 30 Kuwuene, awandi awari enyima warikangata, kandi awandi awakangaate wari-irana enyima.”\x - \xo 13:30 \xt Math 19:30; 20:16\x* \s1 Yesu arra omugizi ogwa Yerusaleemu \r (Math 23:37–39) \p \v 31 Mu enyinga ezio *Awafarisaayo wandi waaza ku Yesu wamulaga watino, “Ema asi ano ogie a-andi aeniki *Eroode aagala okukuita.” \v 32 Yawairania otino, “Mugie mulage endenya eyo mbwe ‘Nyiza okufumia *ewikeeno kandi ndamie awalwire reero ne enkio, kandi owuire owua okusatu nyiza okutuusia okuagala kwange.’ \v 33 Ni kigwe kiole, nyiza okugia emberi no olugendo lwange reero, enkio, ni izuuzi, aeniki awulao omugambi otafwira enze eya omugizi ogwa Yerusaleemu! \p \v 34 “Oo inywe awantu awa Yerusaleemu! Oo inywe awantu awaita awagambi awa Katonda, kandi awakuba awamutumrweko na amawaale. Miire okuwa ni nyagala okuwakumia kiomo engoko ekumia winyuunyu wiayo mu embaya ziayo, ni mwalowere. \v 35 Muwoneko, enyumba iinyu ezirrwe. Mbalaga mbwe ngʼamuuza okumbona inze, nawuno olwa muriwoola mbwe, ‘Omuntu ooza ku eriina eria *Omwami Katonda, asereekwe.’\x † \xo 13:35 \xt Zabu 118:26\x* ”\x - \xo 13:35 \xt Yere 22:5\x* \c 14 \s1 Awafarisaayo walwania Yesu \p \v 1 Owuire wulala owua *Sabato, Yesu yagia owugeni mu enyumba eya omukangasi owa *Awafarisaayo okuria. Awafarisaayo awo waamuwarranga kugere watuukre ekia wakamuambra.\x - \xo 14:1 \xt Luuk 7:36\x* \v 2 Omuntu yawanga emberi waae ao owalwalanga owulwire owuzimbia amagulu na amakono. \v 3 Yesu yawuuzia Awafarisaayo na awaasomera *ensikirra otino, “Mberi ensikirra etuganyiire okulamia omulwire nyanga olwa Sabato, nakuwa yaaya?” \v 4 Ni, wasarigira kiri. Yesu yata okukono kwae ku omuntu oyo, amulamia kandi amureka agia. \p \v 5 Nikuemao yawawuuzia otino, “Arioko omuntu ku inywe owa ne engʼombe yaae nakuwa omwana waae agwire mu owuina olwa Sabato, akareka okumufumiamo ku enyinga ezio?”\x - \xo 14:5 \xt Math 12:11; Luuk 13:15–16\x* \v 6 Na Awafarisaayo waawula ne ekia wakawoola.\x - \xo 14:6 \xt Mari 2:27–28\x* \s1 Okuiisia ansi \p \v 7 Olwa yawona awageni awaetrwe kiomo waaikala ku entewe ezia owukaate mu enyumba omwo, yawalaga olugero otino:\x - \xo 14:7 \xt Luuk 20:46\x* \v 8 “No oetrwe mu owugeni, otaaza walowola entewe eya owukaate oikaleko, aeniki andi omuntu omukaate okukukira aaza yawa mbwe aetrwe mu owugeni owuo. \v 9 Ni kuri kutio omuntu owaetre oria aaza yakulaga otino, ‘Rekera omuntu ono entewe eyo.’ Kandi ooza okusuuka no ogia okuikala ku entewe indi eya ansi. \v 10 Ni, no oetrwe, ikala ku entewe eya ansi kugere no omuntu owaetre oria aazre, aaza yakulaga otino, ‘Omwiko wange, gia oikale ku entewe endootu eria.’ Kandi ooza okueewua owuti emberi wa awageni awiina waao.\x - \xo 14:10 \xt Emfu 25:6–7\x* \v 11 Aeniki awantu woona awaiginga kungulu waaza okuisiwua ansi, kandi omuntu oiisiizie ansi aaza okugingwa kungulu.”\x - \xo 14:11 \xt Math 23:12\x* \s1 Okuwa no omwoyo ogwa okuingizia awantu woona \p \v 12 Nikuemao, Yesu yalaga omuntu owamueta owugeni oyo otino, “No ofumbre okuria okwa owugeni, otaaza waeta mala awiiko waao, ni waamwinyu na awaganda waao, nakuwa awiinyu awari nawio. No okorre otio, woona waaza wakueta, kutio wawa ni wamiire okukuoloola. \v 13 Ni no ori no owugeni, eta awataka, awarema, awarema awatagenda-genda alala na awawuunu.\x - \xo 14:13 \xt Emfu 14:21; Luuk 6:32–34\x* \v 14 No okorre otio, ooza okuserekwa aeniki awo ngawaesa okukuoloola. Ni, ooza okuoloolwa mu okuziuka okwa awalongoole.” \s1 Olugero olwa omugomo ogwa enserezi \r (Math 22:1–10) \p \v 15 Olwa omulala ku awaawanga ku emeesa ao yawurra amangʼana ago, yalaga Yesu otino, “Omuntu ooza okuria mu owugeni owua *Owuami owua Katonda asereekwe.”\x - \xo 14:15 \xt Luuk 13:29; Owus 19:9\x* \v 16 Yesu yamuirania no olugero otino, “Omuntu wundi yakola owugeni owukaate kandi yaeta awageni awangi. \v 17 Ne enyinga ezia owugeni ziatuuka, yatuma owemirimo waae agie alage awaaetwa otino, ‘Muuze, aeniki ewintu wiona wimiire okuwa ansi.’ \v 18 Na awantu awo woona waatanika okuwoola ewikagera wareke okuuza mu owugeni owuo. Osookere yawoola otino, ‘Inze nikwo ngurre omusiri, kandi paka ngie nguwone. Nsawa mbwe oganye ondekere.’ \v 19 Owundi yoona yawoola otino, ‘Nikwo nyema okugula amaiiri ikumi aga okurima nyingeeno, kandi ndi ku engira okugia okuzigeezaania mu omusiri. Nsawa mbwe oganye ondekere.’ \v 20 Owundi yoona yawoola otino, ‘Nikwo nyema okutoola omweya nyingeeno, kutio ngʼanyesa okuuza.’ \v 21 Kutio, owemirimo oyo yairana alaga omukangasi waae ekia wamulagre. Nikuemao omwene enyumba oyo yawa no okusu mala alaga owemirimo waae oyo otino, ‘Gia wuangu mu amasangangira ne endwari ezia mu omugizi guno, ogie oreete muno awataka, awarema, awawuunu alala na awarema awatagenda-genda.’\x - \xo 14:21 \xt Luuk 14:13\x* \v 22 Owemirimo oyo yamulaga otino, ‘Omwami, ekia owoorre tumiire okukola, ni iwaga rikiario-uri.’ \v 23 Nikuemao omukangasi oyo yalaga owemirimo oyo otino, ‘Fuma ogie mu engira enene ne enzegeega ezia ku omugizi guno kandi oreete awantu muno kugere enyumba yange eizule du. \v 24 Nkulaga mbwe namba omulala ku awantu awanyaeta walowa okuuza, ngaaza okuria mu owugeni wuno.’ ”\x - \xo 14:24 \xt Math 21:43; Awat 13:46\x* \s1 Okuwa omulonzi owa Yesu \r (Math 10:37–38; 5:13; Mari 9:50) \p \v 25 Omurima omunene gwagenda-gendanga ni Yesu, kandi Yesu yagaluka awawarra na awalaga otino: \v 26 “No omuntu anyizreko, na akiagonziizie swae namba ngʼinwae, mukaae na awaana waae, ni waamwawu waae namba owulamu wuae omwene okukira kiomo angonziizie inze, omuntu oyo ngaesa okuwa omulonzi wange.\x - \xo 14:26 \xt Math 10:37; Luuk 12:51–53; 18:29\x* \v 27 Kandi omuntu otagingre *omusalaaba gwae andonde\f + \fr 14:27 \ft Okuginga *omusalaaba kulagana okuganya okuinyaasia nakuwa okufwa ku amangʼana aga okulonda Yesu.\f* ngaesa okuwa omulonzi wange.”\x - \xo 14:27 \xt Math 10:38–39\x* \p \v 28 Yesu yagia emberi na awalaga otino, “Tuwoole mbwe omulala ku inywe aagala okuomboka enyumba eya egoroofa. Ngasooka yaikala ansi yakola embala eya ewintu ewia enyumba eyo eeza okutoola, kugere awone na ari na amasendi agasugre okugimaariizia? \v 29 Aeniki, na aombooke atuuke ku owulusa, na akirwe okumaariizia enyumba eyo, awantu woona awaaza okugiwona waaza okumusekera \v 30 ni wawoola watino, ‘Omuntu ono yatanika okuomboka, no okumaariizia enyumba kumukirre.’ \p \v 31 “Nakuwa, tuwoole mbwe omwami wundi aikaga okugia okulwana iye no omwami wundi ori na awa-iiye elufu amakumi awiri. Ngasooka yaikala ansi yawona na aesa okumukira na awa-iiye waae elufu ikumi wengʼene? \v 32 Ni na awuine mbwe ngaesa okukira iiye, aaza okutuma awantu waae emberi okuagaana na awantu awa omwami wundi oyo, ni wakiari okuwatuukako kugere wawurizanie nawo ku engira ezia okureeta owuolu. \p \v 33 “Kutio, nintio lwona, omuntu-umuntu otarekere ewintu ewia ari nawio wiona ngaesa yawa omulonzi wange.\x - \xo 14:33 \xt Luuk 9:62\x* \v 34 Omuunyu mulootu. Ni, ni guteesiizie enzaziima yagwo, guesa okuirana guwe ne enzaziima kandi otie? \v 35 Ngaguri omulootu okuteewua mu ilowa nakuwa mu ekituri ekia emborra, kutio gufukwa enze. \p “Omuntu ori na amatwi aga okuwurra, ka-awurre.” \c 15 \s1 Olugero olwa igondi eriateeka \r (Math 18:12–14) \p \v 1 Nyanga awasolozi awa *omusolo alala na awooni woona waaikumia ku Yesu kugere wamutegerezie. \v 2 Na *Awafarisaayo na *awagerezi awa endagirra waangʼongʼoona ni wawoola watino, “Omuntu ono areeta otie okuikala alala na awooni kandi yaria nawo?”\x - \xo 15:2 \xt Math 9:10; Luuk 5:29–30\x* \v 3 Nikuemao, Yesu yawalaga olugero luno: \v 4 “Tutoole mbwe omulala ku inywe ari na amagondi mia kilala, ni ilala riteeke. Ngaaza okureka amakumi kienda ni kienda ago mu ekeewa, kandi agie okuagala ilala eriteekere riria, nawuno arituukre?\x - \xo 15:4 \xt Ezek 34:11–16\x* \v 5 Na amiire okurituukra, ariginga ku amawega gaae kandi awa omusangaavu \v 6 na agia nario engo. Nikuemao, aeta awiiko waae na awamenyere ampi nae, yawalaga otino, ‘Musangaale alala ni inze aeniki ntuukre igondi riange eriawanga ni riteekere.’ \v 7 Mbalaga mbwe nintio lwona ekisangaalo ekinene kiwa ku igulu no omwoni omulala agaluuke arekere owuoni okukira awantu amakumi kienda ni kienda awaiwona mbwe wawula no owuoni owua wakagaluka wareke.\x - \xo 15:7 \xt Yowa 10:11–15\x* \s1 Olugero olwa isendi eriateeka \p \v 8 “Nakuwa, tutoole mbwe omukazi wundi ari na amasendi ikumi aga efeedha, na ateesie ilala. Ngaaza okuambia ekimuri, yaeeya enyumba na ariaagala geeza nawuno arituukre? \v 9 Na arituukiire, aeta awiiko waae na awamenyere ampi nae yawalaga otino, ‘Musangaale alala ni inze aeniki ntuukiire isendi riange eriawanga ni riteekere.’ \v 10 Mu engira efwanani eyo, mbalage mbwe ekisangaalo kirio emberi wa *enyankoi awa Katonda, no omwoni omulala agaluuke arekere amawi.” \s1 Olugero olwa omuzia owateeka \p \v 11 Yesu yagia emberi okuwalaga otino, “Yawangao omuntu owawanga na awazia awawiri.\x - \xo 15:11 \xt Math 21:28\x* \v 12 Omuzia omutono yalaga swae otino, ‘Soifu, mpe omugawo ogwa oluwega lwange ku ewintu wiao.’ Kutio, swawu yawagawa ewintu wiae agati yaawu. \p \v 13 “Na amiire gakiari okuwita amangi, omuzia omutono oyo yakunza ewintu wiae wiona alala kandi afuma nawio okugia mu ewialo ewia ale. Na ari eyo, yaria omwandu gwae mu owulamu owua okuteesania agumala chwe!\x - \xo 15:13 \xt Emfu 29:3\x* \v 14 Ni yamala okuria ewintu wiae wiona, enzala enene yafuma mu ekialo ekio, kandi yatanika okuinyaasia ino. \v 15 Kutio, yagia awa owemirimo owa omuntu wundi owa ekialo ekio, kandi omuntu oyo yamuira ku emisiri giae okuriisia enguruwe. \v 16 Enzala yagera omwoyo gwae guagala namba okuria ewitorekerwa ewia enguruwe ziarianga ewio, kandi awulao omuntu owamu-aa ekia akaria. \p \v 17 “Olwa yairana mu amaingirizio gaae amalootu, yawoola omwene otino, ‘Awemirimo awa soifu awameka awaria okuria kwasigala, ni inze mpano enzala enzita ano! \v 18 Nyiza okufuma nyirane ku soifu ngie mulage otino: Soifu miire okuona emberi wa Katonda kandi emberi waao oona. \v 19 Ngʼansugaane okuetwa omuzia waao kandi. Ganya mbe ki omulala ku awemirimo waao.’ \p \v 20 “Kutio, yatanika olugendo na airana ku swae. No olwa yawanga na akiari ale, swae yamuwona kandi yamuambra amasaasra. Yarumuka na agia okuaganra omuzia waae. Yamukunaania mu ekifuwa na amakono awiri na amukeezia no olugonzi. \v 21 Omuzia oyo yalaga swae otino, ‘Soifu miire okukola owuwiiwi emberi wa Katonda, ne emberi waao oona. Ngʼansugaane okuetwa omuzia waao kandi.’ \v 22 Ni swae yalaga awemirimo waae otino, ‘Mureete enguwo endootu ino mumuingizizie. Mute eteeru ku ekiala kiae kandi mumuingizizie ewiraato ku amagulu gaae. \v 23 Mureete ekimoori ekinovu mukiwaage. Muuze tuwe no omugomo kandi tusangaale. \v 24 Aeniki omuzia wange ono yawanga na afwire ni nyingeeno aziukre; yawanga na ateekere ni nyingeeno aituukraane.’ Kutio waatanika omugomo.\x - \xo 15:24 \xt Efee 2:5\x* \p \v 25 “Gano ni gaikolanga, omuzia omukulu yawanga na akiari mu emisiri. Olwa yaaza ampi ne engo, yawurra owukana na amazina. \v 26 Kutio, yaeta omulala ku awemirimo amuwuuzia ekiaikolanga. \v 27 Yamuirania otino, ‘Wamwinyu airaane, kutio swao amuitiire akaiiri akanovu aeniki airaane geeza na ari omulamu.’ \p \v 28 “Okusu kwa-amba omuzia omukulu oyo kandi alowa okuingira ku omugizi. Kutio swae yafuma okugia okugamba-gamba nae okumuiyemba aingire. \v 29 Ni iye yairania swae otino, ‘Katio wonako! Ku emiaka gino giona miire okuwa ni nkola emirimo giona kandi nkiari okulowako okuagala kwao. Ni kukawa kutio, okiari okumpa namba akawuzi akatono mbaage ndie na awiiko wange. \v 30 No olwa omuzia waao, omiire okuria ewintu wiao na awasoodo waae ono, airaane engo, omuitiire akaiiri akanovu arie!’ \p \v 31 “Swae yamulaga otino, ‘Mwana wange, iwue ori ni inze owuire ki owuire, kandi ewintu wiona ewia ndi nawio ne ewiao. \v 32 Ni, kutunigiriizie okugoma kandi okusangaala, aeniki wamwinyu ono yawerenga na afwire ni nyingeeno ari omulamu, kandi yawanga na ateekere ni nyingeeno aituukraane.’ ” \c 16 \s1 Olugero olwa omukangasi owa owemirimo omuwi \p \v 1 Yesu yalaga awalonzi waae otino: “Yawangao omuntu omunyazi owa omukangasi owemirimo giae yawoolwangako mbwe yarianga ewintu ewia omukangasi oyo. \v 2 Kutio, yamueta antulo amuwuuzia otino, ‘Ekia nkuwurrako kino niki? Ndage kiomo omiire okuwa no okola na amasendi, aeniki ngoesa okuwa omukangasi owemirimo giange kandi.’ \p \v 3 “Omukangasi owemirimo oyo yaiwuuzia omwene otino, ‘Ekia nkakola niki? Omwene emirimo mpano andumusia mu emirimo gino ni mbula amaani aga okurima kandi nsuuka okuwa omusawi-sawi. \v 4 Manyire ekia ngia okukola kugere ne emirimo giange giwuere ano awantu wakiaza okunyingizia mu amayumba gaawu.’ \p \v 5 “Kutio yaeta awantu awaawanga ne emisango egia omukangasi waae omulala ki omulala. Yawuuzia owaaza kuluweri otino, ‘Ori no omusango ogwa omukangasi wange oguagana gutie?’ \v 6 Yamuirania mbwe, ‘Amadebe mia munaane aga amavuta aga ensaafu ezia omuti ogwa *zaituuni.’ Omukangasi owemirimo oyo yamulaga otino, ‘Ikala ansi, otoole itu eria omusango gwao kandi ojoje mbwe omusango gwao guri amadebe mia wine.’ \v 7 Nikuemao yawuuzia owa okuwiri otino, ‘Ni iwue, ori no omusango oguagana gutie?’ Yamuirania mbwe, ‘Amagunia mia kilala aga engaano.’ Kandi yamulaga otino, ‘Toola itu eria omusango gwao ojoje mbwe gari amakumi munaane.’ \p \v 8 “Omwene emirimo oyo yatondowola omukangasi owemirimo giae otaawanga omuigolovu oyo, aeniki yakola na amagezi gaae ku awa emisango awo okuizuzia enkanga yaae omwene. Aeniki, awantu awa ekialo wamanyire okukola na awiina waawu na amagezi okukira awantu awari mu owueru owua Katonda.\x - \xo 16:8 \xt Yowa 12:36; Efee 5:8; 1Thes 5:5\x* \v 9 Mbalaga mbwe mukole no owunyazi wuinyu owua ku ekialo kino okuamba owuiko na awantu kugere ni wuwuere, muuza okuingiziwua mu owumenyo owua ku igulu.\x - \xo 16:9 \xt Luuk 12:33\x* \p \v 10 “Omuntu omuigolovu ku okurinda amatono namba amangi goona awa omuigolovu okurinda. No omuntu otari omuigolovu ku okurinda amatono namba amangi goona ngawa omuigolovu ku okurinda.\x - \xo 16:10 \xt Luuk 19:17–19\x* \v 11 Kutio no otaweere omuigolovu ku okurinda owunyazi owua ku ekialo kuno, naanu katio ooza yakuteera owunyazi owua kuwuene mu amakono mbwe orinde?\x - \xo 16:11 \xt Luuk 12:42, 48\x* \v 12 Ni, no okiari okuwa omuigolovu ku okurinda ekintu ekia owundi, naanu okaku-aa ekintu kiao omwene? \p \v 13 “Awulao oesa okukorra awaami wawiri geeza, woona. Aaza okugonzia omulala, no owundi arege; namba ate omwoyo gwae ku omulala, no owundi atoole owutono. Ngamuesa okukorra Katonda, kandi mwakorra amasendi, yawa.”\x - \xo 16:13 \xt Math 6:24\x* \p \v 14 *Awafarisaayo woona, awaawanga ni wagonziizie amasendi, waawurra amangʼana gano goona kandi waamusekera ni wamuzerenga. \v 15 Yesu yawalaga otino, “Inywe ni inywe awaieta aweeru, ni Katonda amanyire emioyo giinyu. Ekia awantu watoola mbwe kinene mu amiiso gaawu, kiwula emirimo mu amiiso aga Katonda.\x - \xo 16:15 \xt Math 23:28; Owus 2:23\x* \s1 Ensikirra ezia Katonda ziri na amaani \p \v 16 “*Ensikirra ezia Muusa na amangʼana aga *awagambi ziawanga na amaani nawuno Yowaana Omubatiisi yaaza. Okuemera ao, amangʼana amalootu aga *Owuami owua Katonda gamiire okuwa ni galanziwua, kandi awantu woona walwana wukalu okuwuingiramo.\f + \fr 16:16 \ft Warrako Math 11:12 \fq Amangʼana gano lwona gaesa okutoolwa mbwe: awantu awangi walwania *Owuami owua Katonda.\f*\x - \xo 16:16 \xt Math 11:12, 13\x* \v 17 Ni, kuri kunyoowu ekialo ni igulu witeeke, okukira enyukuta endala mu ebuuki ezia ensikirra okureka okutuuka. \p \v 18 “Omuntu-umuntu orekaane no omukazi waae kandi yakwa owundi, ari owusoodani. Omuntu okwere omukazi omiire okurekana ni iwuae oona ari omusoodani.\x - \xo 16:18 \xt Math 5:31–32; 19:9; Mari 10:11; 1Kori 7:10–11\x* \s1 Omuntu omunyazi, ni Lazaaro \p \v 19 “Yawangao omuntu omunyazi owawanga na aiwoya enguwo endootu ezingʼena-ngʼena ezia iguzi eria kungulu, kandi owawanga na amenyere owulamu owulootu owuire ki owuire. \v 20 Ku ekiriwua kiae, yawangao omusawi-sawi owaetwanga Lazaaro, owa ewisonga wiawanga ni wimiire omuwiri pe. \v 21 Kangi olusa lwamurianga ne ewiokuria ewiagwanga ansi eya emeesa eya omunyazi oyo. Namba embwa ziona ziazanga ni zimeena ewisonga wiae. \p \v 22 “Enyinga ziatuuka ezia omutaka oyo yafwa, kandi *enyankoi waamuginga wamuira mu embavu ezia Abraamu. Omunyazi oria yoona yafwa aawirwa. \v 23 Na ari mu omurro, aa yawurranga owuwiiwi ino, yaginga amiiso kungulu awona Abraamu ale na ari ni Lazaaro ku entulo waae. \v 24 Kutio, yamueta otino, ‘Soifu Abraamu, mpambre amasaasra otume Lazaaro atoole ekiala kiae ainie mu amanzi, aaze anteere ku olurimi luole, aeniki mpurra owululu ino mu omurro guno.’ \v 25 Na Abraamu iye yamuirania otino, ‘Omuzia wange, ingiriziako kiomo ni wawanga no okiari omulamu watuukranga ewintu wiona ewilootu, ni Lazaaro iye yatuukranga ewintu ewiwiiwi. Ni nyingeeno iye ari alootu ano, ni iwue oinyaasia owululu.\x - \xo 16:25 \xt Luuk 1:51–53; 6:20–21, 24–25\x* \v 26 Ni namba ni turekere ago, agati iifu ni iwue owuina owuliire owutugawuule, aa awulao omuntu oesa okuambuka okuema eno na akuuzako eyo, nakuwa okuema eyo na atuuzako eno.’ \p \v 27 “Omuntu oyo yairania otino, ‘Ni kuri kutio nkuiyembere, soifu no oganyire, tuma Lazaaro ku omugizi ogwa soifu, \v 28 aa waawamwifu wataanu wari. Agie awasiagizie kugere woona wataaza waaze asi aa eminyako-nyaako emilulu giri ano.’ \p \v 29 “Ni Abraamu yamulaga otino, ‘Wari na amangʼana agaajojwa mu ebuuki ezia Muusa ne ezia Awagambi; wasugaane wagalonde.’\x - \xo 16:29 \xt 2Timo 3:16\x* \p \v 30 “Yamuirania otino, ‘Ngawagawurra yaaya soifu Abraamu; ni mala no omuntu aemere ku awafu awagieko nikwo wakagaluka wareke amawi gaawu.’ \p \v 31 “Abraamu yamulaga otino, ‘Ni walowere okuwurra amangʼana aga Muusa na awagambi, ngawaaza okuwurra namba aga omuntu oziukre oemere ku awafu.’ ” \c 17 \s1 Ogera Omukristo na airana enyima mu okuganya ariwona owululu \r (Math 18:6–7, 15, 21–22; Mari 9:42) \p \v 1 Yesu yalaga awalonzi waae otino, “Ewintu ewigera na awantu wairana enyima mu okuganya nawiiza okureka okuwaao. Ni kuriweera owululu omuntu-umuntu ogera na awandi wairana enyima mu okuganya. \v 2 Kuri kulootu okukira no omuntu ogera omulala ku awakiari no okuganya okutono wano na airana enyima mu okuganya, na asiwirweko oluwaare ku igosi, agie arigizwe mu enyanza. \v 3 Kutio, muwarre geeza ewintu ewia mukola! \p “Ni wamwinyu akorre owuoni, musiagizie. Ni na agaluuke areke amawi gaae, murekere. \v 4 Na akuoneere entunda musamvu ku owuire, ni kandi akuiranako entunda musamvu ezio na akulaga mbwe ‘Nkuisasaama ondekere,’ iwue murekere.” \s1 Ekia okuganya kuesa okukola \p \v 5 *Awatumwa awo waalaga Omwami otino, “Tusonge okuganya!”\x - \xo 17:5 \xt Math 14:31; Luuk 6:13\x* \v 6 Omwami yawairania otino, “Muweeko namba no okuganya okutono okuagana ne emwo eya karadaali, mukalagre omuti ogwa omukuyu omunene guno mbwe ‘Iiya ne emizi kandi ogie oisimbe mu enyanza,’ kandi guuza okukuwurra.\x - \xo 17:6 \xt Mari 11:23; 4:31\x* \s1 Emirimo giifu ki awemirimo \p \v 7 “Tutoole mbwe omulala ku inywe ari no owemirimo omurimira nakuwa omuaayira amagondi. Lwona akalaga owemirimo oyo na aemere mu omusiri nakuwa okuaaya mbwe aaze aikale arie nae ku emeesa? \v 8 Yawa! Aa okukola otio, aaza okumulaga mbwe, ‘Mfumbre okuria okwa igulo, kandi owe ampi no ondeetra ewintu ni ndia kandi ni nywa. No omiire nikwo omwene ooze oikale orie kandi onywe’? \v 9 Lwona aaza okuiranizia owemirimo oyo otioo aeniki akorre ewintu ewia amulagre mbwe akole? \v 10 Kutio, inywe mwona ni mumiire okukola ewintu wiona ewia mwalagwa mbwe mukole, musugaane muwoole otino, ‘Ifwe na awemirimo-umirimo, kandi tumiire okukola mala emirimo egia tu-aa ni tusugaane tukole.’ ”\x - \xo 17:10 \xt 1Kori 9:16–17\x* \s1 Awantu ikumi walamre owugenge \p \v 11 Ni yawanga ku engira na agia Yerusaleemu, Yesu yawitra agati eya ewialo ewia Samaria ni Galiili.\x - \xo 17:11 \xt Luuk 13:22\x* \v 12 Ni yawitanga omugizi gundi, awantu ikumi awaalwalanga owulwire owua owugenge waamuagaana. Waaimerra antulo,\x - \xo 17:12 \xt Awal 13:45–46\x* \v 13 kandi waeta no omwoyo ogwa kungulu watino, “Yesu, Omukangasi, tuambreko amagongi!” \v 14 Olwa yawawona yawalaga otino, “Mugie muilagane ku *awoozia.” No olwa waagianga, emiwiri giawu giaona giwa emieru.\x - \xo 17:14 \xt Awal 14:1–32; Luuk 5:14\x* \p \v 15 Omulala ku iwo olwa yawona mbwe amiire okulama, yairana na atondowola Katonda no omwoyo ogwa kungulu. \v 16 Yagwa mu amagulu aga Yesu na amuiranizia otioo. Omuntu oyo yawanga *Omusamaria. \p \v 17 Nikuemao, Yesu yawawuuzia otino, “Kane awaema okulamiwua ngawawerenga awantu ikumi? Ni kienda wandi wariai? \v 18 Awulao omuntu owawuine mbwe kulootu na airaane okutondowola Katonda, ni mala omuntu omulala omugeni ono?” \v 19 Nikuemao yamulaga otino, “Ema ogie, okuganya kwao kukununuule.”\x - \xo 17:19 \xt Luuk 7:50\x* \s1 Owuami owua Katonda wutuukre \p \v 20 Olwa *Awafarisaayo waawuuzia Yesu olwa *Owuami owua Katonda wurituuka, Yesu yawalaga otino, “Owuami owua Katonda ngawuriiza muwuwone na amiiso giinyu, \v 21 lwona awantu ngawariwoola mbwe mbuno wuri ano, nakuwa mbwe mbuuria wuri aaria. Ni kutia aeniki emirimo egia Owuami owua Katonda wuwarimo.”\x - \xo 17:21 \xt Math 4:17, 23; 5:3, 20; 6:33; 7:21; 10:7; 13:11; 23:13\x* \s1 Okuirana okwa Omuzia owa Omuntu \r (Math 24:26–27, 37–41, 28) \p \v 22 Nikuemao, Yesu yalaga awalonzi waae otino, “Enyinga ziiza ezia muriagala okuwona namba owuire owulala owua *Omuzia owa Omuntu, ni ngamuriwona. \v 23 Awantu wariwalaga mbwe nguuria ari aaria, nakuwa mbwe nguno ari ano! Ni mutarumuka ni muwalonda!\x - \xo 17:23 \xt Mari 13:21\x* \v 24 Aeniki mala kiomo olumesi lumesa lwamurika igulu riona okuemera oluwega olulala kutuuka oluwega lundi, nintio lwona okuirana okwa Omuzia owa Omuntu kuriwa. \v 25 No owusookere, paka arinyaasiwua ku owungi na alowua na awantu awamulwania wano.\x - \xo 17:25 \xt Luuk 9:21–22\x* \p \v 26 “Mala kiomo kwawanga mu amiire aga Noowa, nintio lwona kuuza okuwa mu amiire aga Omuzia owa Omuntu ari-iranamo. \v 27 Awantu waaweerao ni waria, ni wanywa, kandi ni wakwezana nawuno owuire owua Noowa yaingira mu owuato. Kandi omugera gwaza gugia na awantu woona. \p \v 28 “Nintio lwona kwawanga mu amiire aga Luuti. Awantu waaweerangao ni waria, ni wanywa, ni wagula kandi ni waguzia ewintu, waakomeranga kandi waombokanga. \v 29 No owuire owua Luuti yafuma Sodooma, omurro na amawaale amayu le wiadodoka ansi ni wiema ku igulu kandi wiawasamba woona wawua chwe.\x - \xo 17:29 \xt Owut 19:24–25\x* \p \v 30 “Nintio lwona wari-izukirra okuuza okwa Omuzia owa Omuntu. \v 31 Omuntu ori ku olusala olwa enyumba yaae, ataika ansi aingire mu enyumba okutoola ewintu wiae ewiri omwo, yaaya. Ori mu omusiri, atairana engo.\x - \xo 17:31 \xt Mari 13:15–16\x* \v 32 Ingiriziako kiomo omukazi owa Luuti yawa!\x - \xo 17:32 \xt Owut 19:26\x* \v 33 Omuntu-umuntu okaagala okurinda owulamu wuae omwene aaza okuwuteesia, no omuntu oganyire okuteesia owulamu wuae, ariwutuukra.\x - \xo 17:33 \xt Math 10:38–39\x* \v 34 Mbalaga kuwuene mbwe owuire owuo, awantu wawiri wariwa ni wagona ku ekitanda ekilala, omulala aritoolwa no owundi asigale. \v 35 Awakazi wawiri warituukrwa ni wasia, omulala aritoolwa, no owundi arisigala. \v 36 Awantu wawiri wariwa mu omusiri omulala, omulala aritoolwa, no owundi arisigala.”\f + \fr 17:36 \ft Amatu gandi gawula ne ekika ekia 36 kino.\f* \p \v 37 Waamuwuuzia watino, “Ori-ikrai ao, Omwami?” Yawairania otino, “Aa ekintu kifwire, nio aa etaayi ziikumia.” \c 18 \s1 Owutuukre awooni waaza okuswawukwa \p \v 1 Nikuemao, Yesu yalaga awalonzi waae olugero oluwagerera mbwe wasugaane wakole olutuunyo mu okusawa Katonda aa watafwire emioyo.\x - \xo 18:1 \xt Awaru 12:12; Efee 6:18; Filiip 4:6; Kolo 4:2; 1Thes 5:17\x* \v 2 Yawalaga otino, “Ku omugizi gundi yawangao omukengi owa ekiina owawanga na atatiire awantu namba Katonda. \v 3 Yawangao oona omukazi omufwire ku omugizi ogwo owamuuzangako na amurra otino, ‘Kola geeza ongawule no omuzigu wange.’ \p \v 4 “Yamugiako entunda enyingi, na alowa-ulowa. No, owutuukre, yawoola mu omwoyo gwae otino, ‘Kukawa mbwe ngʼantiire omuntu, lwona ngʼantiire Katonda, \v 5 ni, aeniki omukazi ono andambiizie no okuuza kwae ano, nyiza okuwona mbwe mugawuule geeza no omuzigu waae ono, wusa-wusa aaza okunduyia.’ ”\f + \fr 18:5 \ft Nakuwa \fq ataaza yandoowia no okuuza kwae ano.\f*\x - \xo 18:5 \xt Luuk 11:7–8\x* \p \v 6 Nikuemao, Omwami yawalaga otino, “Muwuriire ekia omukengi owa ekiina omuwiiwi oyo yawoola? \v 7 Katio, Katonda ngaaza okukenga ekiina ekilootu ku awalowole waae awamusawa owuire no omuwasu? Kuwuene, ngaaza okukinda na akiari okuwatunzia. \v 8 Mbalaga mbwe aaza okuwona mbwe watuukiire ekia waagala wuangu! Ni kukawa kutio, olwa *Omuzia owa Omuntu ariiza, mberi arituukra awantu awari no okuganya ku ekialo?” \s1 Olugero olwa Omufarisaayo no omusolozi owa omusolo \p \v 9 Ku awantu wandi awaaingirizianga mbwe wari awalongoole emberi wa Katonda, ni kandi wakiaregere awantu wandi awa wawona ki awooni, Yesu yawakubra olugero luno: \v 10 “Awantu wawiri waagia mu *ekaalu okusawa. Omulala yawanga *Omufarisaayo no owundi yawanga omusolozi owa *omusolo. \v 11 Omufarisaayo yaimerra kuwuae atanika okusawa otino, ‘Katonda, nkuiranizia otioo aeniki ngʼamfwanana na awantu wandi awari awasakuzi, awakola amawi, awasoodani, lwona ngʼandi kiomo omusolozi owa omusolo ono. \v 12 Nsiwa okuria kawiri ku omudiira kandi mfumia *endala ku ikumi ku ewintu wiange wiona.’\x - \xo 18:12 \xt Math 6:16–17; Luuk 11:42\x* \p \v 13 “No omusolozi owa omusolo, iye yaimerra antulo enyima kandi ngakaagalanga namba okuginga amiiso awarre ku igulu. Yakuba ekifuwa kiae okulagana mbwe owuoni wuae wumuwiiyiire, na awoola otino, ‘Katonda, mpambre amagongi, ndi omwoni.’\x - \xo 18:13 \xt Yere 31:19; Luuk 5:32; 23:48\x* \v 14 Mbalaga mbwe omuntu ono nio owagia engo na ari omweru emberi owa Katonda, ni ngʼani owundi ono. Aeniki omuntu oiginga kungulu emberi owa Katonda ari-isiwua ansi, no omuntu oiisiizie ansi arigingwa kungulu.”\x - \xo 18:14 \xt Math 23:12; Luuk 14:11; Yako 4:6\x* \s1 Yesu asereeke awaana awato \r (Math 19:13–15; Mari 10:13–16) \p \v 15 Awantu waareetanga namba awaana wato ku Yesu kugere awateeko okukono awasereke. Olwa awalonzi waae waawona watio, waasoozia awantu awo. \v 16 Ni Yesu yawaeta mbwe wamuuzeko na awoola otino, “Mureke awaana awato wanyizeko, kandi mutawalowera yaaya. Aeniki *Owuami owua Katonda wuri owua awantu awari ki awaana wano. \v 17 Mbalaga kuwuene mbwe omuntu-umuntu otaingiizie Owuami owua Katonda no okuganya ki okwa omwana muto, ngariwuingiramo.”\x - \xo 18:17 \xt Math 18:3\x* \s1 Omuwuuka omunyazi \r (Math 19:16–26; Mari 10:17–27) \p \v 18 Omukangasi wundi yamuwuuzia otino, “Omugerezi omulootu, ekia nsugaane nkole niki kugere ntuukre owulamu owutariwua?”\x - \xo 18:18 \xt Luuk 10:25\x* \v 19 Yesu yamuirania otino, “Onyeta omulootu kolaki? Awulao omuntu omulootu mala Katonda engʼene. \v 20 Ngomanyire *ensikirra: ‘Otasooda omukazi owa owundi, otaita, otaiwa, otata ku omuntu amangʼana aga owuweeyi, kandi tia swao ni ngʼinwao.’\x † \xo 18:20 \xt Okuf 20:12–16; Owuiz 5:16–20\x* ” \p \v 21 Yawoola otino, “Ensikirra zino ziona miire okurinda okuemera mu owuana wuto wuange.” \p \v 22 Olwa Yesu yawurra gano yamulaga otino, “Ekikukeeyire ne ekintu ekilala: Guzia ewintu wiao wiona, otoole amasendi ogawire awataka, nikwo ooza okuwa no owuwiiko ku igulu. No omiire okukola otio, ooze ondonde.”\x - \xo 18:22 \xt Math 8:21–22; Luuk 12:33\x* \v 23 Olwa omuntu oyo yawurra otio owusangaavu wuae wuawua, aeniki yawanga omunyazi ino. \p \v 24 Yesu yamuwarra awona na awula owusangaavu mala awoola otino, “Kuri okukalu kutie ku awantu awari no owunyazi okuingira mu Owuami owua Katonda! \v 25 Aeniki, kuri kunyoowu engamia okuingira mu iwundu eria esindaano okukira omunyazi okuingira mu Owuami owua Katonda.” \p \v 26 Awantu awaawurra amangʼana gano waamuwuuzia watino, “Oesa okununulwa katio naanu?” \p \v 27 Ni Yesu yawoola otino, “Ekintu ekitaesekana ku omuntu, kiesekana ku Katonda.”\x - \xo 18:27 \xt Ayub 42:2\x* \s1 Ekia turituukra ku okulonda Yesu \r (Math 19:27–30; Mari 10:28–31) \p \v 28 Petro yamulaga otino, “Omwami, ifwe tureekere emigizi giifu giona tukulonda!” \p \v 29 Yesu yawawoorra otino, “Mbalaga kuwuene mbwe awulao omuntu orekere enyumba yaae, nakuwa omukazi, nakuwa waamwawu, nakuwa awiiwuzi, nakuwa awaana, ku amangʼana aga Owuami owua Katonda,\x - \xo 18:29 \xt Luuk 9:59–62; 14:26\x* \v 30 otaaza okutuukra ewintu wino entunda enyingi okukira mu owulamu wuno, ni mu amiire agaaza arituukra owulamu owutariwua.” \s1 Yesu agamba-gambre olwa okusatu ku okufwa kwae \r (Math 20:17–19; Mari 10:32–34) \p \v 31 Yesu yatoola awalonzi waae ikumi ni wawiri awa nawo kuwuawu awalaga otino, “Wuno tugia Yerusaleemu, kandi ewintu wiona ewiajojwa na *awagambi ku Omuzia owa Omuntu wigia okutuuka kuwuene.\x - \xo 18:31 \xt Luuk 9:51\x* \v 32 Aeniki agia okuteewua mu amakono aga awatari *Awayaudi, awaaza okumukorra amatiicha ne ewintu ewia ensuuko, ni wamufuuzako amate. \v 33 Waaza okumuswawuka enkowa nikwo wamuite. No owuire owua okusatu aaza okuziuka aeme ku awafu.” \p \v 34 Awalonzi waae awo ngawakawurra ekia yawalaganga. Ekia yawoolanga kiawaiwisra kandi ngawakamanya ekia yagamba-gambangako.\x - \xo 18:34 \xt Luuk 9:21–22\x*\x - \xo 18:34 \xt Luuk 9:45; 24:45; Yowa 20:9\x* \s1 Yesu alamiizie omuntu omuwuunu \r (Math 20:29–34; Mari 10:46–52) \p \v 35 Ni Yesu yawanga ampi ni Yeriiko, omuwuunu wundi yawanga na aikaale entulo eya engira na asawa-sawa. \v 36 Olwa yawurra omurima ogwa awantu ni guwita gugia, yawawuuzia ekiaikolanga. \v 37 Waamulaga mbwe, “Yesu Omunazareeti nio owita agia.” \p \v 38 Yaogerera wukalu otino, “Yesu, *Omuzia owa Daudi, mpambre amagongi!” \p \v 39 Na awantu awaawanga emberi waamugaania ni wamulaga mbwe asarigire. Ni iye yagia emberi na akuba erioga ino otino, “Omuzia owa Daudi, mpambre amagongi!” \p \v 40 Yesu yaimerra kandi asikirra mbwe omuntu oyo areetwe ku iye. Olwa yaaza ampi, Yesu yamuwuuzia otino, \v 41 “Ekia oagala nkukorre niki?” \p Yamuirania otino, “Omwami, nyagala amiiso gange gawone.” \p \v 42 Yesu yamulaga otino, “Amiiso gaao kagawone; okuganya kwao kukulamiizie.”\x - \xo 18:42 \xt Luuk 7:50\x* \v 43 Ao-ao amiiso gaae gaiguka atanika okuwona, kandi yalonda Yesu na atondowola Katonda. Olwa awantu waawona ekiaikola kino, woona waatondowola Katonda. \c 19 \s1 Sakaayo aweere omulonzi owa Yesu \p \v 1 Yesu yaingira ku omugizi ogwa Yeriiko kandi yawitanga omwo na agia. \v 2 Omuntu wundi yawangao oetwa mbwe Sakaayo, omukangasi owa awasolozi awa *omusolo, kandi omuntu omunyazi ino. \v 3 Yaagalanga okuwona kiomo Yesu afwanana, ni ngakaesanga aeniki yawanga omuntu omwimpi ino kandi omurima ogwaikumia ku Yesu gwamulowera okumuwona. \v 4 Kutio yarumuka agia emberi kandi aniina omukuyu kugere amuwone, aeniki Yesu yaazanga okuwita ku engira eyo. \p \v 5 Olwa Yesu yatuuka asi ao, yawarra kungulu amulaga otino, “Sakaayo, ika ansi wuangu-wuangu aeniki reero ngia okuwa omugeni omwao.” \v 6 Kutio yaika ansi wuangu-wuangu kandi aingizia Yesu mu enyumba yaae ne ekisangaalo. \p \v 7 Awantu woona awaawona ekiaikola kino waatanika okungʼongʼoona ni wawoola watino, “Agiire okuwa omugeni owa ‘omwoni’.”\x - \xo 19:7 \xt Math 9:10\x* \p \v 8 Ni Sakaayo iye yaema awoola otino, “Omwami wona! Nyesania enusu eya ewintu ewiange ku awataka nyingeeno. Kandi ni nyatoola ekintu-ukintu ku omuntu ku engira eya owusakuzi, nyiza okumuiranizia aa kane.”\x - \xo 19:8 \xt Okuf 22:1; Ezek 33:14–16\x* \p \v 9 Yesu yamulaga otino, “Reero owuinunuzi wuingiire mu enyumba eno, aeniki omuntu ono oona no omuzia owa Abraamu.\x - \xo 19:9 \xt Math 3:9; Luuk 3:8; 13:16; Yowa 8:33–47; Awat 16:31; Awaru 4:12, 16–17; Gala 3:7, 29\x* \v 10 Aeniki *Omuzia owa Omuntu yaaza okuagarizia kandi okununula awantu awaateeka.”\x - \xo 19:10 \xt Luuk 5:32; 1Timo 1:15\x* \s1 Olugero olwa awemirimo ikumi awaaegekwa amasendi aga edhaabu \r (Math 25:14–30) \p \v 11 Ni waawanga ni wakiategerezia gano, Yesu yatanika okuwalaga olugero, aeniki yawanga na ari ampi okutuuka Yerusaleemu kandi awantu waingirizianga mbwe *Owuami owua Katonda wuagianga okutuuka enyinga-unyinga.\x - \xo 19:11 \xt Luuk 11:2; 24:21\x* \v 12 Nikuemao yawalaga otino, “Omuntu wundi owaemanga mu owuiwulane owua awaami yagianga ku ekialo ekia ale, okuteewua ku entewe eya owuami nikwo airane. \v 13 Kutio, ni yawanga na akiari okufuma, yaeta awemirimo waae ikumi awaegeka amasendi aga edhaabu ikumi, omuntu ki omuntu endala-ndala. Nikuemao yawalaga otino, ‘Mukole amaara na amasendi aga mbaegeeke gano nawuno nyirane.’\x - \xo 19:13 \xt Mari 13:34; Awat 1:11; 2:33–36\x* \p \v 14 “Na awantu awayagianga okuwa omwami waawu waatuma *omutumwa gumulonda, mbwe ngawamuagala awe omwami waawu.\x - \xo 19:14 \xt Awat 4:17; 5:28; 13:44–46; 28:25–28\x* \v 15 Kukawa kutio, yateewua ku entewe eya owuami kandi airana engo. Nikuemao, yatumania mbwe awemirimo waae awa yaegeka amasendi garia waetwe, kugere amanye ekia wamiire okutuukra kungulu. \p \v 16 “Osookere yaaza emberi waae amulaga otino, ‘Omukangasi, isendi eria waanyegeka rimiire okuiwula agandi ikumi kungulu.’ \p \v 17 “Omwami waae yamulaga otino, ‘Okorre geeza ino iwue owemirimo omulootu kandi omuigolovu! Aeniki omiire okuwa omulongoole ku okurinda amatono geeza, katio nyiza okuegeka emigizi ikumi emikaate orinde.’ \p \v 18 “Owa okuwiri yaaza awoola otino, ‘Omukangasi, isendi eria waanyegeka riiwuule agandi itaanu kungulu.’ \p \v 19 “Omukangasi oyo yamulaga otino, ‘Iwue ooza okurinda emigizi emikaate itaanu.’\x - \xo 19:19 \xt Luuk 12:42–44; 16:10\x* \p \v 20 “Nikuemao owemirimo wundi yaaza amulaga otino, ‘Omukangasi, isendi riao eria waanyegeka ndino. Nyawanga ni ndisiwre mu ekiraka, ndiwiika ale. \v 21 Nyawanga ni nkutiire, aeniki ori omuntu omugugu, otoola ewintu asi aa ataata ewiae, kandi ogesa aa otaakomera.’ \p \v 22 “Omukangasi waae yamulaga otino, ‘Nyiza okukengera ekiina nikulondokana na amangʼana agaemere mu omunwa gwao, iwue owemirimo omuwiiwi ono! Owuo owoola mbwe wawanga no omanyire mbwe ndi omuntu omugugu, otoola ewintu aa ataata ewiae, kandi mbwe ngesa aa ntaakomera? \v 23 Ni kuri kutio, kane ekiakulowera okuwiika isendi riange mu ebenki kugere ni nyiraane ndituukre ni rimiire okuiwula agandi kungulu niki?’ \p \v 24 “Nikuemao yalaga awaawanga ni waimeriire antulo ao otino, ‘Mumutooleko isendi eria ari nario erio, mu-ee omuntu ori na amasendi ikumi oria.’ \p \v 25 “Waamulaga watino, ‘Omukangasi, oria ari na amasendi ikumi goona!’ \p \v 26 “Yawairania otino, ‘Mbalaga kuwuene mbwe omuntu-umuntu okola geeza ne ekia aegeekwe, nio orisongwa amangi. No omuntu otakola geeza ne ekia aegeekwe, aaza okunyagulwa namba ekitono ekia yaegekwa.\x - \xo 19:26 \xt Math 25:29\x* \v 27 Ni ku awazigu wange awaalowa mbwe namba-aa omwami waawu waria, muwareete ano kandi muwaite emberi wange ano.’ ” \s1 Yesu aingiziiwue Yerusaleemu ne ekisangaalo \r (Math 21:1–11; Mari 11:1–11; Yowa 12:12–19) \p \v 28 Olwa Yesu yamala okuwoola gano, yagia emberi no olugendo lwae olwa okugia Yerusaleemu. \v 29 Olwa yatuuka ampi ni Bethfaage ni Bethania, ku ekigiri ekietwa mbwe *Zaituuni, yatuma awatumwa waae wawiri emberi \v 30 na awalaga otino, “Mugie mu ekitemo ekiri emberi kiiria, aa ni muingira mugia okutuukra entikiri embuuka eya omuntu akiari okuniinako ne esiwirwe ku olugoe. Mugisiwule mugireete ano.\x - \xo 19:30 \xt Luuk 23:53\x* \v 31 No omuntu awawuuziizie mbwe ‘Ekigera ni mugisiwula niki?’ mumulage mbwe, ‘Omwami nio ogiagala.’ ” \p \v 32 Kutio, awaatumwa awo waafuma wagia watuukra entikiri eyo kiomo Yesu yawalaga. \v 33 Ni waasiwulanga entikiri eyo, aweeneyo waawawuuzia watino, “Ekigera ni musiwula entikiri eyo niki.” \p \v 34 Waawairania watino, “Omwami nio ogiagala?” \v 35 Waareeta entikiri eyo ku Yesu, wagiaziako enguwo ziawu nikwo waikazia Yesu ku omugongo gwayo. \v 36 Ni yagianga emberi, awantu waa-anzuula enguwo ziawu ku engira.\f + \fr 19:36 \ft Kino kilagana owuti owukaate owua waamuanga ki Omwami waawu.\f*\x - \xo 19:36 \xt 2Awaam 9:13\x* \p \v 37 Olwa yatuuka ampi, ku ekiserengeto ekiika no oema ku ekigiri ekia Zaituuni, omurima ogwa awaamulondanga gwatanika okuogerera wukalu ne ekisangaalo ni watondowola Katonda ku ewintu ewikate-kaate ewia waawona.\x - \xo 19:37 \xt Luuk 2:20; 24:52–53\x* \v 38 Waawoola watino, \q1 “Asereekwe iye Omwami \q2 ooza ku eriina eria *Omwami Katonda.\x † \xo 19:38 \xt Zabu 118:26\x* \q1 Owuolu wuweeo ku igulu, \q2 kandi owunene wueewue ori kungulu okukira.”\x - \xo 19:38 \xt 1Awaam 1:38–40\x*\x - \xo 19:38 \xt Luuk 2:14\x* \p \v 39 *Awafarisaayo wandi awaawanga mu omurima ogwo waalaga Yesu watino, “Omugerezi, gaania awalonzi waao wareke okuogerera!” \v 40 Yawairania otino, “Mbalaga mbwe ni wasarigiire namba amawaale gano gaaza okuogerera ni gatondowola Katonda.”\x - \xo 19:40 \xt Abak 2:11; Luuk 19:44; 21:5–6, 20–24\x* \p \v 41 No olwa yatuuka ampi kandi awona omugizi omunene ogwa Yerusaleemu, yagurra\x - \xo 19:41 \xt Isaa 22:4\x* \v 42 na awoola otino, “Kanga mbwe namba inywe mwona mumanyire nyingeeno ekikawareetra owuolu. Ni kukawa kutio, kiwaiwisiire kandi ngamukiwona.\x - \xo 19:42 \xt Owuiz 32:28–29; Awat 28:26–27; Awaru 11:8, 10\x* \v 43 Amiire gaaza aga awazigu waao waaza okukuigarra wakusunguuzie embega ziona. \v 44 Warikugwisia ansi, iwue alala na awaana waao awakumenyeremo kandi ngawarireka namba iwaale ilala ni riigereeke ku rindi. Aeniki ngokamanya enyinga ezia Katonda yakuuzako okukununula.”\x - \xo 19:44 \xt Luuk 21:20–24\x*\x - \xo 19:44 \xt Luuk 21:6; 1:68\x* \s1 Yesu arumuusie awaguzi mu ekaalu olwa okuwiri\f + \fr 19:44 \ft Okurumusia okwa kuluweri kuri mu Yowaana 2:13–22.\f* \r (Math 21:12–17; Mari 11:15–19) \p \v 45 Nikuemao, Yesu yaingira mu *ekaalu atanika okurumusia awaguzi awaaguzianga ewintu mu ekaalu na awafumia omwo. \v 46 Yawalaga otino, “Kwajojwa mbwe ‘Enyumba yange eeza okuetwa enyumba eya okusawa’\x † \xo 19:46 \xt Isaa 56:7\x* ni inywe mugigaluusie ‘Owuiwiso owua awasakuzi.’\x † \xo 19:46 \xt Yere 7:11\x* ”\x - \xo 19:46 \xt Luuk 2:49\x* \p \v 47 Owuire ki owuire Yesu yagereranga mu ekaalu omwo. Awakangasi awa *awoozia na *awagerezi awa endagirra alala na awakangasi awa *Awayaudi, waagalanga engira eya okumuita.\x - \xo 19:47 \xt Math 26:55; Mari 11:18; Luuk 21:37; Yowa 7:1; 18:20\x* \v 48 Kukawa kutio ngawakatuukra engira eya okukola otio, aeniki awantu awangi waawanga ni wamuikumiizieko ni wawurra amangʼana gaae.\x - \xo 19:48 \xt Luuk 20:19; 21:38; 22:2\x* \c 20 \s1 Awakangasi awa Awayaudi wawuuziizie Yesu aa amaani gaae gaema \r (Math 21:23–27; Mari 11:27–33) \p \v 1 Owuire wulala, ni Yesu yawanga na agerera awantu mu *ekaalu kandi na alanzia *injiili, awakangasi awa *awoozia, na *awagerezi awa endagirra alala na *awagaaka waamuuzako. \v 2 Waamuwuuzia watino, “Tulageko mbwe na amaaniiki aga okola nago ewintu ewia okola wino? Okueere amaani gano naanu?” \p \v 3 Yawairania otino, “Noona nyagala okuwawuuzia okuwuuzia okulala, munyiranie. \v 4 Amaani aga Yowaana yabatiisa nago awantu, gaaema ku igulu ku Katonda, kusi ku omuntu?” \p \v 5 Waaiwuuzia ku ingʼana rino agati yaawu aweene watino, “Ni tuwoorre mbwe ‘Gaamuemera ku igulu’ aaza okutuwuuzia mbwe, ‘Ekiawalowera okumuganyako niki?’ \v 6 Ni, ni tuwoorre mbwe ‘Gaamuemera ku awantu,’ awantu wano woona waaza okutukuba na amawaale, aeniki waganyire kuwuene mbwe Yowaana yawanga *omugambi owa Katonda.”\x - \xo 20:6 \xt Math 14:5\x* \p \v 7 Kutio waamuirania mbwe, “Ngatumanyire aa gaaema.” \v 8 Yesu yawalaga otino, “Noona ngʼanyiza okuwalaga aa amaani aga nkola nago ewintu wino gaema, yaaya.” \s1 Olugero olwa awarimi awaakodeesa omusiri \r (Math 21:33–46; Mari 12:1–12) \p \v 9 Yesu yatanika okulaga awantu olugero luno: “Omuntu wundi yasimba emizabiibu mu omusiri gwae mala agu-aa awarimi wandi wagukodeesa wagurinde, nikuemao afuma agia mu ekialo kindi aweera eyo ku amiire amangi.\x - \xo 20:9 \xt Isaa 5:1–7\x* \v 10 Olwa enyinga ezia igesa ziatuuka, yatuma owemirimo waae ku awarimi awo kugere wamueeko ensaafu zindi ezia ku omusiri ogwa emizabiibu ogwo. Na awarimi awo waamukuba kandi wamurumusia airana amakono masa. \v 11 Yatuma owemirimo wundi, ni oyo oona waamukuba kandi wamukorra ewintu ewia ensuuko, nikwo wamurumusia airana amakono masa. \v 12 Yatuma kandi owemirimo wundi owa okusatu. Ni ono waamukuba wamunyaala nikwo wamuzigiza enze eya omusiri.\x - \xo 20:12 \xt 2Amiir 36:15–16\x* \v 13 Nikuemao, omwene omusiri oyo yawoola otino, ‘Ekia nkakola niki? Nyiza okutuma omuzia wange owa ngonziizie. Andi waaza waamu-aa owuti.’\x - \xo 20:13 \xt Luuk 3:22\x* \v 14 No olwa awarimi awo waamuwona, waawoola aweene watino, ‘Ono nio osugaane arie omwandu ogwa ngʼina omusiri. Mutumuite kugere omusiri guno gutusigarre.’ \v 15 Kutio waamurigiza enze eya omusiri kandi wamuita. \p “Katio niki ekia omwene omusiri aaza okukorra awantu awo? \v 16 Aaza okuita awarimi awo, nikuemao atoole omusiri ate mu amakono aga awandi.” Olwa waawurra amangʼana gano, waawoola watino, “Kino kitaaza kiaikola!” \p \v 17 Yesu yawawarra nikwo awawuuzia otino, “Kane amangʼana agaajojwa mbwe, \q1 “ ‘Iwaale eria awaomboki waalowa \q2 nirio eriairana riwa ilootu eriambiriire enzizi eya enyumba,’\x † \xo 20:17 \xt Zabu 118:22\x* \m galaganaki? \v 18 Omuntu-umuntu oigunyire ku iwaale erio aaza okuvunika wutono-tono, no owa iwaale erio rigwireko riiza okumusia ki egunduusi.”\x - \xo 20:18 \xt Isaa 8:14; Dani 2:34–35, 44–45; 1Pet 2:8\x* \p \v 19 Olwa waamanya mbwe niwo Yesu yawanga na akuba olugero luno, awagerezi awa endagirra na awakangasi awa awoozia waageraania engira eya okumuamba enyinga ezio, ni waatia awantu awaawanga ao.\x - \xo 20:19 \xt Luuk 19:48\x* \s1 Okufumizia Kaisaari omusolo \r (Math 22:15–22; Mari 12:13–17) \p \v 20 Kutio, waamuwarranga ino kandi wamutumako awantu awaisemerezia mbwe wari nae owulootu kugere wamutuukreko owuwi ku ekintu ekia awoorre omwene, ekikagera wamuire emberi wa omukangasi owa ekialo.\x - \xo 20:20 \xt Luuk 11:53–54\x* \v 21 Waaza waamuwuuzia watino, “Omugerezi, tumanyire mbwe ewia owoola ne ewia ogerera wiri kuwuene, kandi ngotiire amiiso aga awantu. Ni, iwue ogerera mala engira eya Katonda mu engira eri kuwuene. \v 22 Tulageeko, mberi endagirra iifu etuganyiire okufumizia Omwami Kaisaari *omusolo, nakuwa yaaya?” \p \v 23 Yesu yamanya owuchege wuawu, kandi awalaga otino, \v 24 “Mundageko isendi eria edinaari. Kino ne ekiiruuzia ekia anu? Kandi rino ne eriina eria anu?” Waamuirania watino, “*Kaisaari.” \p \v 25 Nikuemao yawalaga otino, “Mu-ee Kaisaari ewia Kaisaari, ne ewia Katonda mu-ee Katonda!”\x - \xo 20:25 \xt Awaru 13:7\x* \v 26 Ni ngawakaesanga okumuamba ku ekintu ekia yawoola emberi wa awantu ao. Ni waaluguula ino ku okuirania okwa yawairania, kutio waasarigira kiri. \s1 Awasadukaayo wawuuzia Yesu ku okuziuka \r (Math 22:23–33; Mari 12:18–27) \p \v 27 *Awasadukaayo awaalowanga mbwe okuziuka okwa awafu kuwulao, waaza ku Yesu\x - \xo 20:27 \xt Math 3:7; 16:1, 6, 11–12; 22:23; Awat 4:1–2; 5:17; 23:6–8\x* \v 28 waamuwuuzia watino, “Omugerezi, Muusa yatujojera mu *ensikirra mbwe no omuntu afwire arekeo omukazi okiawula awaana, wamwawu osigaale paka agereme omukazi oyo, kugere afumie enyumba eya wamwawu.\x - \xo 20:28 \xt Owut 38:8; Owuiz 25:5–6\x* \v 29 Waawangao awazia musamvu awa omuntu omulala. Omukulu yatoola omukazi, ni yafwa na akiari okuiwula nae awaana. \v 30 Owa okuwiri yamugerema, ni oona yafwa na ataiwuule nae omwana. \v 31 Nikuemao owa okusatu yamugerema, kandi nintio awazia musamvu awo woona waawa nae, ni wafwa ni wataiwuule nae omwana. \v 32 Lunyima, omukazi oyo oona yafwa. \v 33 Katio, olwa awantu wariziuka, omukazi oyo ariwa omukazi owa anu ku awasaaza musamvu awaawa nae ki awasaaza waae wano?” \p \v 34 Yesu yawairania otino, “Awantu awa ikula eria nyingeeno rino wakwa kandi wakwewua. \v 35 Na, awa Katonda awuine mbwe wasugre okuwa mu ikula eriiza kandi mu okuziuka okuema ku awafu, iwo ngawarikwa kandi ngawarikwewua. \v 36 Ngawarifwa mala kiomo *enyankoi, kandi wariwa awaana awa Katonda awa aziusie okuema ku awafu.\x - \xo 20:36 \xt 1Yow 3:1–2\x* \v 37 Ni ku okuziuka okwa awafwu, namba Muusa oona yalagana mu omunayo ogwa isaka eriayianga mbwe awafu waesa okuziuka, olwa yaeta *Omwami Katonda mbwe ‘Katonda owa Abraamu, Katonda owa Isaaka, kandi Katonda owa Yakoobo’\x † \xo 20:37 \xt Okuf 3:2, 6\x* \v 38 Ngari Katonda owa awafu, yaaya, na ari Katonda owa awalamu. Aeniki awantu woona watuukra owulamu ku iye.” \p \v 39 Awandi ku awagerezi awa endagirra waairania watino, “Owoorre geeza ino omugerezi!”\x - \xo 20:39 \xt Mari 12:32\x* \v 40 Kutio, awulao omuntu owasianiya okumuwuuzia embuuzia indi kandi.\x - \xo 20:40 \xt Math 22:46\x* \s1 Kristo ari Omuzia owa Daudi \r (Math 22:41–46; Mari 12:35–37) \p \v 41 Nikwo Yesu yawawuuzia otino, “Wareeta watie okuwoola mbwe Kristo no *Omuzia owa Daudi? \v 42 Aeniki, Daudi omwene awoola mu ebuuki eya Zabuuri mbwe, \q1 “ ‘Omwami Katonda yalaga Omwami wange otino, \q2 Ikala nyakukono kwange okusaaza, \q1 \v 43 nawuno nte awazigu waao \q2 ansi ya amagulu gaao.’\x † \xo 20:43 \xt Zabu 110:1\x* \m \v 44 Ni Daudi amueta mbwe Omwami waae, katio *Kristo awa otie omuzia waae kandi?”\x - \xo 20:44 \xt Math 20:30–31\x* \s1 Yesu asiagizia awakangasi awa ediini eya Awayaudi \r (Math 23:1–12; Mari 12:38–40) \p \v 45 Olwa awantu woona waamutegerezianga, Yesu yalaga awalonzi waae otino, \v 46 “Muwe amankaga ne enkola ezia awagerezi awa endagirra awagonziizie okugenda-genda ni waiwooye enguwo endiire-ndiire na amakeezio aga owuti aga wakeeziwua nago mu ewiiyia. Lwona wagonziizie okuikala ku entewe endowole mu amasinagoogi kandi warumukra amawaga agatengekrwe awakangasi mu emigomo.\x - \xo 20:46 \xt Luuk 11:43; 14:7\x* \v 47 Wasemerezia awakazi awafwire ni wawariako ewintu kandi wasawa okusawa okuliire okwa okuilagana emberi wa awantu. Iwo warikengerwa ekiina ekiwiiwi okukira awandi.” \c 21 \s1 Omukazi omufwire afumiizie okukira woona \r (Mari 12:41–44) \p \v 1 Ni Yesu yawanga mu olwanyi olwa *ekaalu na agerera, yawona awanyazi ni wafumia ewintu wiawu ni wata mu esanduuki eya okuta amasendi agafumiziwua Katonda.\x - \xo 21:1 \xt 2Awaam 12:9\x* \v 2 Yawona omukazi omufwire omutaka na ataamo eela iwiri ziengʼene. \v 3 Nikuemao yawoola otino, “Mbalaga kuwuene mbwe omukazi omufwire omutaka ono afumiizie amangi okukira awantu wano woona. \v 4 Aeniki awandi woona wafumiizie amatono okuema ku owunyazi owungi owua wari nawuo, no omukazi omutaka ono iye afumiizie goona aga awerenga nago mu owulamu wuae.”\x - \xo 21:4 \xt 2Kori 8:12\x* \s1 Ekaalu eya Katonda eeza okuonwa \r (Math 24:1–2; Mari 13:1–2) \p \v 5 Awandi ku awalonzi waae waagamba-gambanga ku ekaalu, kiomo yaombokwa na amawaale amalootu agaomerezia kandi elongwa ne ewintu ewiafumiziwua Katonda. Yesu yawoola otino, \v 6 “Amayumba aga muwona ano gano, goona gaaza okugemulwa gawuere ansi kandi riwulao namba iwaale ilala eriiza okusigala ni riigereeke ku erindi.”\x - \xo 21:6 \xt Luuk 19:44\x* \s1 Ewilago ewia owutuuko owua ekialo \r (Math 24:3–14; Mari 13:3–13) \p \v 7 Waamuwuuzia watino, “Omugerezi, ni ri olwa ewintu wino wiriikola, kandi ewirilagana mbwe wiri ampi okuikola niki?” \p \v 8 Yawairania otino, “Muwe amankaga mutaaza mwateesiwua no omuntu, aeniki awantu awangi waaza okuuza ne eriina riange ni wawoola mbwe, ‘Ni inze *Kristo, ni inze Kristo,’ kandi mbwe ‘Enyinga zimiire okutuuka.’ Ni mutawalonda. \v 9 Ni muuza okuwurra mbwe amaye galwana, kandi mbwe awantu wataagulana, ago gatawatiisia. Aeniki ewintu wino paka wiikole owusookere, ni mumanye mbwe owutuuko ngawuuza okutuuka ku enyinga ezio.” \p \v 10 Nikuemao, yawalaga otino, “Enganda zirilwana, kandi ewialo ewia owuami wirilwana. \v 11 Okuzegera okunene okwa ekialo kuriwaao kandi enzala na amalwire amangi wiriwaao mu ewialo ewingi. Lwona ewintu ewitiisia wiriwaao, alala ne ewilago ewiluguulwa ku igulu. \p \v 12 “Ni ne ewintu wino wiona wikiari, waaza okuwa-amba kandi wawanyaasie ino. Waaza okuwaira emberi wa ewiina mu amasinagoogi kandi wawaingizie mu owusiwe. Lwona, muuza okuirwa mu ewiina emberi wa awakangasi na awaami awa ewialo ku amangʼana aga eriina riange.\x - \xo 21:12 \xt Awat 12:1–4; 18:12–17\x* \v 13 Kuno kuriwa-aa iwaga eria okuwoola amangʼana gange emberi waawu. \v 14 Mutainyaasia ni muingirizia kiomo muuza okuwairania mu ekiina. \v 15 Aeniki nyiza okuwa-aa amangʼana aga muriwoola na amaganga, aa awulao omuzigu wiinyu origalwania nakuwa origalowa mbwe ngagari kuwuene.\x - \xo 21:15 \xt Luuk 12:11–12; Awat 6:10\x* \v 16 Muuza okuguziwua namba na awiiwuzi wiinyu, waamwinyu, awaganda wiinyu na awiiko wiinyu, kandi awandi ku inywe waaza okuitwa.\x - \xo 21:16 \xt Math 10:35\x* \v 17 Muriregwa na awantu awa ewialo wiona ku amangʼana gange. \v 18 Kukawa kutio, awulao ku inywe oriteesia owulamu wuae.\x - \xo 21:18 \xt 1Sam 14:45; Luuk 12:7\x* \v 19 Ni muimerre wukalu nikwo murinunula owulamu wuinyu.\x - \xo 21:19 \xt Math 10:17–22\x*\x - \xo 21:19 \xt Math 10:22; Luuk 17:33\x* \s1 Emidambo egiriamba awantu awa Yerusaleemu \r (Math 24:15–22; Mari 13:14–20) \p \v 20 “Ni muwuine omugizi ogwa Yerusaleemu ni gusunguuziiwue guteerwe agati na awa-iiye, mumanye mbwe guri ampi okuonwa. \v 21 Kutio awantu awari Yudeea wasomoke wagie mu ewigiri, na awari mu emigizi emikaate wagifumemo kandi awari enze eya emigizi egio watagiiranamo. \v 22 Aeniki gano nigo amiire aga okuswawukwa okutuusia goona agaajojwa na *awagambi awa Katonda.\x - \xo 21:22 \xt Owuiz 32:35; Yere 5:29; Ezek 9:1; Dani 9:26; Osea 9:7; Miik 3:12; Luuk 11:49–51\x* \v 23 Kuriweera awakazi, awa amiire ago garituukra ni wari awazito namba ni wanuunia, uwiiwi owufwana wutie? Aeniki emidambo egiluguulwa giriwa ku ekialo kandi Katonda ariswawuka awantu wano. \v 24 Awandi wari-itwa ne emiambe egia iiye na awandi wariambwa wairwe mu ewialo windi. Omugizi ogwa Yerusaleemu guritazwa-tazwako na awatari *Awayaudi nawuno amiire aga waeerwe gawue.\x - \xo 21:24 \xt Luuk 17:22–24\x*\x - \xo 21:24 \xt Luuk 19:41–44\x*\x - \xo 21:24 \xt Isaa 5:5; Isaa 63:18\x* \s1 Ewintu ewirilagana mbwe okuirana okwa Yesu kuri ampi \r (Math 24:29–31; Mari 13:24–27) \p \v 25 “Ewilago wiriwaao ku enyanga, ku omwenzi ni ku engʼeni-ngʼeni. Ni ku ekialo, awantu awa ewialo wiona wariwa no owuti ni waluguula ekiikola, olwa wariwurra okubolooka no okusawaala okwa amasiira aga enyanza.\x - \xo 21:25 \xt Math 24:29\x* \v 26 Owuti wurigera omuuka guwuere awantu ni waingirizia ekiwi ekiluguulwa ekiiza okuikola ku ekialo kiona. Aeniki ewintu ewiri ku igulu wirizegera \v 27 kandi awantu wariwona *Omuzia owa Omuntu na aaza mu ire na ari na amaani no owunene owungi.\x - \xo 21:27 \xt Math 26:64; Mari 13:26; 14:62\x* \v 28 Olwa ewintu wino wiritanika okuikola, mueme kandi muginge amiiso giinyu kungulu muwarre, aeniki owuinunuzi wuinyu wuriwa ampi okutuuka.” \s1 Okuigerera ku omuti ogwa omukuyu \r (Math 24:32–35; Mari 13:28–31) \p \v 29 Nikuemao yawalaga olugero luno: “Muwarreko omuti ogwa omukuyu, ne emiti gindi giona. \v 30 Enyinga ezia gisewuuke na amatu amaolu, muuza mwawona aweene kandi mwamanya mbwe entwigo eri ampi. \v 31 Mu engira endala eyo, ni muwuine wino ni wiikola, muwe no okumanya mbwe *Owuami owua Katonda wuri ampi. \v 32 Mbalaga kuwuene mbwe ikula\f + \fr 21:32 \ft Ano ikula rilagana awalonzi awa Kristo ari ekaniisa.\f* rino ngariiza okuwita, wino wiona ni wikiari okuikola. \v 33 Igulu ne ekialo wiiza okuwua chwe, na amangʼana gange ngagariwua. \s1 Awulao omanyire owuire owua okuirana okwa Yesu \r (Math 24:36–44; Mari 13:32–37) \p \v 34 “Muwe amankaga kandi muirinde. Wusa-wusa emioyo giinyu giiza giatoolwa ne ewisangaalo ewia ekialo, okudungʼa na amalwa, alala na amaingirizio aga ekialo, nawuno muizukirre owuire owuo ni wutuuka ni mutamanyire. \v 35 Aeniki awantu woona awamenyere mu ewitemo wiona ewia ku ekialo wari-izukirra owuire owuo kalala ki omuweto ni watamanyire.\x - \xo 21:35 \xt Luuk 17:26–30; 1Thes 5:1–3\x* \v 36 Muwe amiiso amiire goona, kandi musawe Katonda kugere mumizuke ku ewintu ewiiza okuikola wino, kandi muimerre emberi wa Omuzia owa Omuntu.”\x - \xo 21:36 \xt Math 25:13\x* \s1 Yesu yagereranga owuire ki owuire mu ekaalu \p \v 37 Amiire goona Yesu yagereranga mu ekaalu omuwasu, kandi ni kwatuukanga igulo yagianga ku ekigiri, ekiaetwanga mbwe ekigiri ekia *Zaituuni, aa yaweeranga owuire wuona.\x - \xo 21:37 \xt Luuk 19:47; 22:39\x* \v 38 Kandi awantu woona waazanga mu ekaalu kunkio okumutegerezia. \c 22 \s1 Awakangasi awa ediini eya Awayaudi wagala okuita Yesu \r (Math 26:1–5; Mari 14:1–2) \p \v 1 *Omugomo ogwa Omukaati oguwulamo amamera, oguetwa mbwe *Pasaaka, katio gwawanga ni guri ampi okutuuka.\x - \xo 22:1 \xt Okuf 12:15–20\x* \v 2 Awakangasi awa *awoozia na *awagerezi awa endagirra waagalanga engira eya okuita Yesu, ni waatia awantu.\x - \xo 22:2 \xt Mari 11:18; Luuk 19:47–48\x* \s1 Yudaasi aganyire okuguzia Yesu \r (Math 26:14–16; Mari 14:10–11) \p \v 3 Nikuemao *Sataani yaingira mu omwoyo ogwa Yudaasi oetwa mbwe Iskarioti, owawanga omulala ku awalonzi ikumi ni wawiri.\x - \xo 22:3 \xt Luuk 4:13; 10:18; 22:31, 53; Yowa 12:4\x* \v 4 Yudaasi yagia ku awakangasi awa awoozia na awarinzi awakaate mu *ekaalu agamba-gamba nawo ku kiomo akata Yesu mu amakono gaawu. \v 5 Waasangaala ino kandi waaganyana okumu-aa amasendi. \v 6 Kutio yaganya kandi yatanika okuagala iwaga eria okumuta mu amakono gaawu, aa awantu awangi wawula. \s1 Okuikagra omugomo ogwa Pasaaka \r (Math 26:17–19; Mari 14:12–16) \p \v 7 Owuire owua omugomo ogwa Omukaati ogutazogrwe na amamera wuatuuka, olwa ekimaatwa ekia Pasaaka kiaitwanga ki omusango.\x - \xo 22:7 \xt Okuf 12:6\x* \v 8 Kutio, Yesu yatuma Yowaana ni Petro na awalaga otino, “Mugie mutuikazizie okuria asi aa tugia okuriira Pasaaka.” \v 9 Iwo waawuuzia watino, “Omwami, na ai aa wagala mbwe tukuikazizie omugomo ogwo?” \v 10 Yesu yawairania otino, “Ni munaingira ku omugizi omunene, muuza okuagana omusaaza ogingre entamu eya amanzi. Mumulonde paka mu enyumba eya agia okuingiramo. \v 11 Mulage omwene enyumba eyo mutino, ‘Omugerezi atutumre, tuuze tukuwuuzie mbwe enyumba eya awageni eya akariiramo omugomo ogwa Pasaaka na awalonzi waae eriai?’ \v 12 Omuntu oyo aaza okuwalaga enyumba enkaate eri kungulu ku egoroofa erimo ewintu wiona ewiagalana. Ao nio mutuikazizie tuuze turiiremo.” \p \v 13 Waagia watuukra ewintu wiona mala kiomo Yesu yawalaga otio. Kutio waafumba okuria okwa Pasaaka wakuikazia omwo. \s1 Yesu aria okuria okwa Pasaaka na awalonzi waae \p \v 14 Olwa enyinga ezia okuria ziatuuka, Yesu yaigolola okuria na awatume waae ku emeesa.\x - \xo 22:14 \xt Luuk 6:13\x* \v 15 Yawalaga otino, “Miire okuwa na amiiga aga okuria ni inywe okuria okwa Pasaaka kuno ni nkiari okuwona eminyako-nyaako emilulu. \v 16 Aeniki mbalaga kuwuene mbwe ngʼanyiza okuria ni inywe kandi, nawuno ekia okuria kuno kulagana kutuuke kuwuene mu *Owuami owua Katonda.” \p \v 17 Nikuemao yatoola ekikombe ekia edivaai, airania otioo nikwo awoola otino, “Mutoole ekikombe kino kandi mukinyweremo kusangu-sangu. \v 18 Aeniki mbalaga mbwe okuemera nyingeeno, ngʼanyiza okunywa edivaai eema ku ensaafu eya *omuzabiibu kandi, nawuno Owuami owua Katonda wuuze.” \s1 Amasaai aga endagano empia \r (Math 26:26–29; Mari 14:22–25; 1Kori 11:23–25) \p \v 19 Nikuemao, yatoola omukaati, kandi olwa yamala okuikazia Katonda, yagugenyula kandi agu-aa awalonzi waae na awalaga otino, “Guno no omuwiri gwange oguezaniiwue ku inywe. Mukole mutino ni munyingirizia nagwo.” \p \v 20 Mu engira yazane eyo, ni waamala okuria, yatoola ekikombe ekia edivaai awoola otino, “Ekikombe kino ne ekia *endagano empia eya amasaai gange, aga mufukirwa.\x - \xo 22:20 \xt Okuf 24:6–8; Yere 31:31–34; Awaru 11:27; 1Kori 11:25; 2Kori 3:6; Gala 4:24; Awaib 8:6\x* \s1 Yesu awoorre ooza okumuguzia \r (Math 26:20–25; Mari 14:17–21; Yowa 13:21–25) \p \v 21 “Ni muwone, omuntu ogia okunguzia aria ni inze ku emeesa eno. \v 22 Aeniki *Omuzia owa Omuntu aaza okufwa aemeo mala kiomo kwamala okuteewua kale. Ni kuriweera omuntu omuguziizie wululu ino!” \v 23 Awalonzi waae waatanika okuiwuuzia naanu agati yaawu okakola ekintu ekifwana kitio.\x - \xo 22:23 \xt Zabu 41:9; Yowa 13:2, 21–30\x* \s1 Oagala okukangata paka awe omukurumu owa awandi \r (Math 20:25–28; 19:28; Mari 10:42–45) \p \v 24 Nikuemao waatanika okuikululana mu amangʼana agati yaawu ni waagala okumanya owawanga omunene agati yaawu. \v 25 Yesu yawalaga otino, “Awakangasi awa awantu awa ekialo kino walagana amaani aga wari nago ku awa wakangatiire. Kukawa kutio, wakiagala mbwe waetwe ‘awatunzi’ awa awantu. \v 26 Ni inywe mutawa otio. Owugawuuke nawo, omuntu ori omunene agati iinyu awe ki omwana omuto, kandi omukangasi awe ki owemirimo.\x - \xo 22:26 \xt Luuk 9:46–48\x*\x - \xo 22:26 \xt Math 23:11\x* \v 27 Agati ya omuntu oria ku emeesa no omuntu omureetra okuria, naanu ori omunene okukira owundi? Omuntu oria ku emeesa ngʼanio ori omunene? Ni inze ndi agati iinyu ki owemirimo.\x - \xo 22:27 \xt Yowa 13:4–5, 12–17\x* \p \v 28 “Inywe muri awantu awamiire okuimerra ni inze mu eminyako-nyaako egia miire okuwona. \v 29 Kandi mba-aa amaani aga owuami, mala kiomo Soifu yoona yampa amaani aga owuami,\x - \xo 22:29 \xt Luuk 12:32\x* \v 30 kugere murie kandi munywe ku emeesa eya ndiko mu owuami wuange, kandi muikale ku entewe ezia owuami okukengera ewiriango ikumi ni wiwiri ewia Israeli ekiina.”\x - \xo 22:30 \xt Math 19:28\x* \s1 Yesu awoorre mbwe Petro aaza okumulowa \r (Math 26:33–35; Mari 14:29–31; Yowa 13:36–38) \p \v 31 Yesu yalaga Petro otino, “Simioni, Simioni! Sataani aagala okuwaseesa ki amaemba.\x - \xo 22:31 \xt Ayub 1:6–12; 2:1–6; Luuk 22:3\x* \v 32 Ni, miire okukusawira iwue Simioni, kugere okuganya kwao kutaaza kwairana enyima. Kandi no omiire okuimerra wukalu, okalangusie awiina waao.”\x - \xo 22:32 \xt Math 16:18; Luuk 22:62; 24:34\x* \p \v 33 Yamuirania otino, “Omwami, inze nganyire okugia ni iwue mu owusiwe namba okukufwira.” \p \v 34 Yesu yamulaga otino, “Nkulaga Petro, engoko ngeeza okulagula owuire wuno, no okiari okulowa kasatu mbwe ngomanyire.”\x - \xo 22:34 \xt Mari 14:30–31\x*\x - \xo 22:34 \xt Luuk 22:61\x* \s1 Eminyako-nyaako egiri emberi \p \v 35 Nikuemao Yesu yawawuuzia otino, “Ni nyawatuma ni mutagingre ewibeeti, ensawo nakuwa ewiraato, kiriooko ekia mwataka?” \p Waamuirania mbwe, “Yaaya, kiwulao.”\x - \xo 22:35 \xt Luuk 9:3; 10:4\x* \p \v 36 Yesu yawalaga otino, “Ni nyingeeno no ori ne ekibeeti ne ensawo zitoole, kandi no owula no omwambe ogwa olugangala, guzia ikooti riao ogie ogule.\x - \xo 22:36 \xt Math 10:34\x* \v 37 Kujojrwe mbwe, ‘Yateewua alala na awantu awooni’\x † \xo 22:37 \xt Isaa 53:12\x*; kandi mbalaga mbwe kino paka kituuke kinyiikorre. Aeniki, ewintu ewiajojwa ku inze katio wituukre wiikola.” \v 38 Awalonzi waae waamulaga watino, “Omwami wona, gino ne emiambe iwiri egia olugangala.” \p Yawairania otino, “Agio gisugre!” \s1 Yesu asawa Gethsemaani ku ekigiri ekia Zaituuni \r (Math 26:36–46; Mari 14:32–42) \p \v 39 Yesu yafuma na agia ku ekigiri ekia *Zaituuni kiomo kwawanga enkola yaae, kandi awalonzi waae waamulonda.\x - \xo 22:39 \xt Math 26:30; Luuk 21:37; Yowa 18:1–2\x* \v 40 Olwa waatuuka asi ao, yawalaga otino, “Musawe kugere mutagwa ni mugeezaniwua.” \p \v 41 Yawaemako agia emberi waawu ampi nawo, akuba amasigamo kandi atanika okusawa otino, \v 42 “Soifu, no okaganya, ntoorreo ekikombe ekia emidambo kino ntakinywa. Ni kutaaza kwawa okuagala kwange, no okuagala okwao kuwe mbwe nikwo okuikola.”\x - \xo 22:42 \xt Math 6:10; Mari 10:38; Yowa 12:27–28\x* \v 43 *Enyankoi wundi yaema ku igulu kandi amukalangusia. \v 44 Ni aeniki yawanga no owululu mu omwoyo yasawa no omwoyo ogwa munsi ino, kandi oluuya olwa amasaai lwamuemako ni lutoonya ku ilowa.\f + \fr 22:44 \ft Amatu amangi gawula ne ewika ewia 43 na 44.\f* \p \v 45 Olwa yaema mu okusawa, yairana ku awalonzi waae atuukra ni waluyire ni wagona, ku okuwa okwa waawanga no owululu owua emioyo. \v 46 Yawawuuzia otino, “Mugona kolaki? Mueme musawe kugere mutagwa ni mugeezaniwua.”\x - \xo 22:46 \xt Luuk 5:16\x* \s1 Yesu aguziiwue kandi a-ambrwe \r (Math 26:47–56; Mari 14:43–52; Yowa 18:1–11) \p \v 47 Ni yawanga na akiagamba-gamba, omurima ogwa awantu gwaingira ni gukangatiirwe no omuntu oetwa Yudaasi, owawanga omulala ku awalonzi ikumi ni wawiri. Yagia ku Yesu okumukeezia na amunuuna, \v 48 ni Yesu yamuwuuzia otino, “Yudaasi, owuo oguzia Omuzia owa Omuntu na amakeezio no okumunuuna?” \p \v 49 Olwa awalonzi awa Yesu waamanya ekiagianga okuikola waamulaga watino, “Omwami, mberi tukawalwania ne emiambe giifu?” \v 50 Omulala ku awalonzi awo yata omwambe ku owemirimo owa Omukangasi omunene owa awoozia, amukewa okutwi okusaaza, kuwuera ansi chee. \p \v 51 Ni Yesu yawagaania otino, “Muwareke wakole ekia waagala.” Kandi yata okukono kwae ku okutwi okwa omuntu oyo kandi amulamia. \p \v 52 Nikuemao, Yesu yalaga awakangasi awa awoozia, na awakangasi awa ekaalu alala na *awagaaka, awaaza okumuamba otino, “Munyiziire ne emiambe egia olugangala ne ewirungu ki awagiira omukangasi olwania esirikaali otino kolaki? \v 53 Olwa nyawanga ni inywe owuire ki owuire mu olwanyi olwa ekaalu, mutampamba. Ni zino nizio enyinga ziinyu, ezia amaani aga ekierema gakola emirimo.”\x - \xo 22:53 \xt Luuk 19:47; 22:3\x* \s1 Petro alowa mbwe ngamanyire Yesu \r (Math 26:69–75; Mari 14:66–72; Yowa 18:25–27) \p \v 54 Waamuamba wagia nae kandi wamuira mu enyumba eya Omukangasi omunene owa awoozia. Petro yawalonda enyima ale wutono. \v 55 Olwa waamala okukuma omurro agati eya olwanyi oluri agati eya amayumba kandi waikumia alala ku omurro ogwo, Petro oona yaaza aikala nawo. \v 56 Owemirimo owekiala yamuwona na aikaale mu owueru owua omurro. Yamuwarra geeza kandi awoola otino, “Omuntu ono oona yawanga nae.” \p \v 57 Ni iye yalowa na awoola mbwe, “Omukazi iwue, inze ngʼamumanyire.” \p \v 58 Lunyima wutono, omuntu wundi yamuwona, mala awoola otino, “Kuwuene ori omulala ku iwo.” \p Ni Petro yamuirania otino, “Omugaaka iwue, inze ngʼandi nawo.” \p \v 59 Ne enyinga ezikasuga enyinga endala ziawita, kandi omuntu wundi oona yawoola otino, “Kuwuene omuntu ono yoona yawerenga nae, aeniki ari Omugaliili.” \p \v 60 Ni Petro yamuirania otino, “Yaaya, inze ngʼamanyire ekia owoola!” Ao-ao ni yawanga na akiagamba-gamba, engoko yalagula. \v 61 Omwami yagaluka mala awarra Petro mu amiiso. Nikuemao Petro yaingirizia amangʼana aga Omwami, kiomo yamulaga mbwe, “Ne engoko ekiari okulagula owuire wuno, ooza okulowa kasatu mbwe ngomanyire.”\x - \xo 22:61 \xt Mari 14:30; Luuk 22:34\x* \v 62 Yafuma enze kandi arra wululu ino. \s1 Awarinzi wakorra Yesu amatiicha \r (Math 26:67–68; Mari 14:65) \p \v 63 Awantu awaawanga ni warinda Yesu waatanika okumusekera kandi okumukuba. \v 64 Waamusiwa amiiso ne ekitambaaya nikwo wamuwuuzia watino, “Tulageeko amangʼana aga owugambi. Okukubre naanu?”\x - \xo 22:64 \xt Luuk 7:16\x* \v 65 Kandi waawoola ewintu ewingi ewia amanyego ku iye. \s1 Yesu airrwe mu oluwuga olwa awagaaka \r (Math 26:59–66; Mari 14:55–64; Yowa 18:19–24) \p \v 66 Olwa wuakia, awagaaka awa oluwuga olwa *Awayaudi waaikumia alala, awagingre awakangasi awa awoozia na awagerezi awa endagirra. Yesu yatoolwa airwa emberi wa *oluwuga olwa awagaaka. Waatanika okumuwuuzia watino, \v 67 “Ni kuri mbwe ni iwue *Meesia, tulage.” \p Ni Yesu yawalaga otino, “Ni mbalagre, ngamuuza okuganya ni inze,\x - \xo 22:67 \xt Mari 8:29; Luuk 9:20; Yowa 4:25; Awat 5:42\x* \v 68 kandi ni mbawuuziizie ekintu, ngamuuza okunyirania. \v 69 No okuemera nyingeeno, Omuzia owa Omuntu aaza okuikala nyakukono okusaaza okwa amaani aga *Omwami Katonda.”\x - \xo 22:69 \xt Mari 12:36\x* \p \v 70 Woona waawuuzia watino, “Katio ni iwue Omuzia owa Katonda?” \p Yawairania otino, “Inywe aweene mumiire okuwoola mbwe ni inze.”\x - \xo 22:70 \xt Math 14:33; Luuk 1:32, 35\x* \p \v 71 Nikuemao waawoola watino, “Ekia tukiagarra awawoni wandi niki? Ifwe aweene tuwuriire ekia awoorre no omunwa gwae omwene.” \c 23 \s1 Awayaudi wairre Yesu ku Pilaato \r (Math 27:1–2, 11–14; Mari 15:1–5; Yowa 18:28–38) \p \v 1 Nikuemao *awagaaka awa Awayaudi woona waema kandi wamuira ku Pilaato. \v 2 Kandi waatanika okumuingirra ni wawoola watino, “Tutuukiire omuntu ono na aona awiifu, na awalaga mbwe watafumia *omusolo ku Omwami *Kaisaari, kandi awoola mbwe iye ono ni iye *Meesia, omwami!”\x - \xo 23:2 \xt Luuk 20:20–26\x* \p \v 3 Pilaato yawuuzia Yesu otino, “Mbwe iwue ni iwue omwami owa *Awayaudi?” \p Yesu yamuirania otino, “Omwene ni iwue owoorre otio.”\x - \xo 23:3 \xt Math 27:11\x* \p \v 4 Nikuemao Pilaato yalaga Awakangasi awanene awa *awoozia alala no omurima ogwo otino, “Kiwulao ekia ntuukiire ku omuntu ono ekia akairrwa mu ekiina.” \v 5 Na awantu waamunigirizia ni wawoola watino, “Engerera yaae emiire okuwa ne ereeta erioga asi-uasi aa agiire mu ekialo ekia Awayaudi kiona. Yatanikra Galiili kandi nyingeeno atuukre ano.” \s1 Yesu airrwe mu ekiina emberi wa Eroode \p \v 6 Olwa yawurra amangʼana ago, Pilaato yawuuzia ni kuri mbwe omuntu oyo yawanga Omugaliili. \v 7 Kandi olwa yamanya mbwe Yesu yawanga owa ekialo ekia *Eroode yawanga na arindre, yamutuma ku Eroode owawanga na ari Yerusaleemu ku enyinga ezio.\x - \xo 23:7 \xt Luuk 3:1\x* \p \v 8 Olwa Eroode yawona Yesu, yawa no owusangaavu ino, aeniki yawanga na amiire okuagala okumuwona ku amiire amangi. Ni, nikulondokana ne ekia yamuwurrangako, yarindiranga okumuwona na akola amankono.\x - \xo 23:8 \xt Luuk 9:9; 13:31–33\x* \v 9 Yamuwuuzia embuuzia enyingi, ni Yesu ngakamuirania namba ingʼana ilala. \v 10 Awakangasi awa awoozia alala na *awagerezi awa endagirra awaawanga ni waimeriire ao waamuingirra ni wamuwoolako amangʼana amangi. \v 11 Eroode na awalangra waae waamunyaasia ni wamukorra amatiicha ni wamusekera. Nikuemao yamuingizizia enguwo endiire eya owuami kandi amuirania ku Pilaato.\x - \xo 23:11 \xt Mari 15:17\x* \v 12 Owuire owuo Eroode ni Pilaato waawa awiiko, ne enyima waawanga awazigu. \s1 Pilaato ateere Yesu mu amakono aga awantu wamuwambe \r (Math 27:15–26; Mari 15:6–15; Yowa 18:39—19:16) \p \v 13 Nikuemao Pilaato yaeta awakangasi awa awoozia, na awakangasi awa ekialo, alala na awantu wandi, \v 14 awalaga otino, “Mundeetiire omuntu ono mumuingirra mbwe amiire okuwa na areeta erioga mu ewialo. Omwene miire okumugenderezia emberi wiinyu ano, ndeka okutuukra ekintu ekilamu ekia akairwa nakio mu ekiina. \v 15 Namba Eroode oona ngakamutuukrako ekintu kandi wuno amuiraanie ku ifwe ano. Kiomo mwona muesa okuwona, kiwulao ekia akorre ekikagera akengerwe ekiina ekia olumbe. \v 16 Kutio, nyiza okumuswawuka kandi musiwule agie.” \v 17 Mu omugomo ogwa *Pasaaka, omwaka ki omwaka, Pilaato yasugananga awasiwurre omusiwe omulala. \p \v 18 Ni woona waaogerera wukalu no omwoyo omulala watino, “Mututooleko omuntu ono aemeo! Tusiwurre Barabaasi!” \v 19 Barabaasi yawanga na ateerwe mu owusiwe ku okureeta erioga ku omugizi omunene ao, no okuita omuntu. \p \v 20 Pilaato kandi yawaiyemba, aeniki mu omwoyo gwae yaagalanga asiwule Yesu. \v 21 Ni iwo waagia emberi ni waogerera watino, “*Muwambe! Muwambe ku *omusalaaba!” \p \v 22 Yawaiyemba kandi olwa okusatu otino, “Kolaki? Niki ekia akorre ekisugre no olumbe? Inze ngʼankamutuukrako ekintu ekiwi ekisugre no olumbe. Kutio, nyiza okumuta aswawukwe, nikuemao musiwule agie.” \p \v 23 Ni iwo waaogerera wukalu ni wanigirizia mbwe Yesu awambwe ku omusalaaba, kandi erioga riawu riagera wakira. \v 24 Kutio Pilaato yakenga ekiina mbwe wakorrwe kiomo waagalanga. \v 25 Yasiwula omuntu owa waamusawa, owawanga na ateerwe mu owusiwe ku okureeta erioga ku omugizi omunene no okuita omuntu. Ni yata Yesu mu amakono gaawu kugere wamukorre kiomo waagalanga.\x - \xo 23:25 \xt Awat 3:13–14\x* \s1 Okuwambwa okwa Yesu ku omusalaaba \r (Math 27:32–44; Mari 15:21–32; Yowa 19:17–27) \p \v 26 Ni waagianga nae, waagaana Simioni omuntu owa Kureene na aema olugendo enze, kandi kuno kwatuukra na aingira ku omugizi ogwo. Waamutwika omusalaaba ogwa Yesu na amaani, okuguginga na aema enyima wa Yesu. \v 27 Omurima omunene ogwa awantu gwamulonda, ni warimo awakazi awaamurranga ni wakuba enkweri. \v 28 Yesu yagaluka kandi awalaga otino, “Inywe awaala awa Yerusaleemu, mureke okundira. Ni muirre inywe aweene, kandi murre awaana wiinyu.\x - \xo 23:28 \xt Luuk 19:41–44\x* \v 29 Aeniki enyinga ziiza ezia muuza okuwoola mutino, ‘Wari ne enkawi awakazi awaataiwula, enda ezitaaginga awaana, kandi embeere ezitaanuunia!’\x - \xo 23:29 \xt Yere 16:1–4; Luuk 21:23\x* \v 30 Nikuemao waaza okugamba-gamba ne ewigiri mbwe, ‘Mutugweko!’ Kandi warilaga ewigiri ewitono mbwe wiwasanikre!\x † \xo 23:30 \xt Osea 10:8\x*\x - \xo 23:30 \xt Owus 6:16\x* \v 31 Aeniki, ni kuri mbwe awantu wakola wino no omuti gukiari omuwisi, katio muingirizia mbwe niki ekiiza okuikola no omuti ogukarre?”\f + \fr 23:31 \ft Olugero luno luesa okuwa mbwe lugamba-gamba ku awantu wawiri otino: \fq ni kuri mbwe awantu wakola ewintu wino ku inze otari omwoni kandi ori ki omuti ogukiari omuwisi, katio muingirizia mbwe niki ekiiza okuikola ku awooni awari ki omuti ogukarre?\f*\x - \xo 23:31 \xt 1Pet 4:17\x* \p \v 32 Awantu wawiri wandi, awaawanga awooni awakianyaanya, woona waairwa nae okugia okuitwa. \v 33 Olwa waatuuka asi aetwa mbwe Ekiyanga ekia Omutwe, waamuwamba ku omusalaaba ao alala na awooni wawiri awo, omulala nyakukono okusaaza no owundi nyakukono okumosi.\x - \xo 23:33 \xt Isaa 53:12\x* \v 34 Yesu yawoola otino, “Soifu, warekere, aeniki ngawamanyire ekia wakola.” Kandi waagawana enguwo ziae ku okukuba ensiiti.\x - \xo 23:34 \xt Zabu 22:18; Awat 7:60\x* \p \v 35 Awantu waimerra ao ni wawona ekiaikolanga; na awakangasi waawu iwo waamusekera ne ekirega watino, “Mbwe yanunula awandi, iye oona ainunuleko reero, ni kuri mbwe nio *Kristo, Omulowole owa Katonda!” \p \v 36 Awalangra awo woona waamurigizra amangʼana ni wamusekera. Waatoola amalwa amalulu pe watanika okumu-aa mbwe anywe\x - \xo 23:36 \xt Zabu 22:7; 109:3–5\x*\x - \xo 23:36 \xt Zabu 69:21\x* \v 37 ni wamulaga watino, “Ni kuri mbwe ni iwue omwami owa Awayaudi, inunulako omwene!” \p \v 38 Riawangao ibaawu nyamutwe gwae kungulu ku omusalaaba eriajojwa otino: \sc ono nio omwami owa awayaudi.\sc*\x - \xo 23:38 \xt Math 27:11\x* \p \v 39 Omulala ku awooni awakianyaanya owaawamba nae, yamurigizra amanyego otino, “Kane ngori Meesia? Inunulako omwene kandi twona otununule!”\x - \xo 23:39 \xt Luuk 2:11\x* \v 40 No omwina waae yamugaania otino, “Iwue ngotiire Katonda, aeniki tukengeerwe ekiina owufwanani nae? \v 41 Ifwe okwifu kisugre ne enkola ziifu embiiwi, no omuntu ono iye kiwulao ekiwi ekia akorre.” \v 42 Nikuemao yamulaga otino, “Yesu onyingirizie olwa oriiza mu owuami wuao.” \p \v 43 Yesu yamuirania otino, “Nkulaga kuwuene, mbwe reero ooza okuwa ni inze mu Paradiiso.”\f + \fr 23:43 \ft Paradiiso na asi aa awantu awalongoole awatiire Katonda wagia ni wafwire.\f* \s1 Okufwa okwa Yesu ku omusalaaba \r (Math 27:45–56; Mari 15:33–41; Yowa 19:28–37) \p \v 44 Ziawanga katio enyinga ezia mukaaga, kandi ekierema kia-amba ekialo kiona nawuno kutuuka enyinga ezia kienda, \v 45 aeniki enyanga yareka okuwala. Kandi epasia eya mu *ekaalu yatanduka aa kawiri.\x - \xo 23:45 \xt Math 24:29; 27:51\x* \v 46 Nikuemao Yesu yaeterezia no omwoyo oguri kungulu otino, “Soifu, nteere omwoyo gwange mu amakono gaao.” Olwa yamala okuwoola amangʼana gano, yakewa enkolo.\x - \xo 23:46 \xt Zabu 31:5; Awat 7:59\x* \p \v 47 Olwa omukangasi owa awa-iiye yawona ewiaikola wino, yatondowola Katonda kandi awoola otino, “Kuwuene, omuntu ono kane yawanga omweru!”\x - \xo 23:47 \xt Awat 3:14\x* \v 48 Kandi olwa awantu woona awaikumia ao okuwona ekiagianga okuikola waawona agaikola gano, waaiamba ni wari no owululu, wafuma ni wagia. \v 49 Awantu woona awaawanga ni wamanyire Yesu alala na awakazi awaamulonda okuemera Galiili waawanga ni waimeriire ale ni wawona ewiaikolanga wino.\x - \xo 23:49 \xt Luuk 8:2–3\x* \s1 Owuawizi owua Yesu mu iwuuta \r (Math 27:57–61; Mari 15:42–47; Yowa 19:38–42) \p \v 50-51 Yawangao omuntu wundi oetwa Yoseefu owaemanga ku omugizi ogwa Awayaudi oguetwa Arimathea mu ekitemo ekia Yudeea. Yawanga omuntu omulootu kandi omulongoole, owarindirranga okuuza okwa *Owuami owua Katonda. Yawanga omulala ku awagaaka awa oluwuga, ni iye yagawukana na awiinae ku ewintu ewia waawisia kandi ewia waakolanga wino.\x - \xo 23:50-51 \xt Luuk 2:25\x* \v 52 Omuntu ono yagia ku Pilaato amusawa omuwiri ogwa Yesu kandi Pilaato yamuganyira. \v 53 Nikuemao, yagia aguiisia ansi aguwasaania ne ekitambaaya, kandi oguingizia mu iwuuta iyia eriawanga ni riawirwe mu iwaale, aa omuntu wundi yawanga na akiari okuawirwamo.\x - \xo 23:53 \xt Luuk 19:30\x* \v 54 Wuawanga owuire owua okuikagra *Sabato, kandi Sabato yawanga ne eri ampi okutanika. \p \v 55 Awakazi awaawanga ni waemere ni Yesu Galiili waria waawalonda, kandi wawona owuina owuo ni kiomo omuwiri gwae gwateewua omwo. \v 56 Nikuemao waafuma wagia engo kandi waikazia emiti na amavuta agawunya esaami aga okuuza okuwaka nago omuwiri ogwa Yesu. Ni waawuluuka olwa Sabato kiomo *ensikirra yaagalanga.\x - \xo 23:56 \xt Okuf 20:8–10\x* \c 24 \s1 Okuziuka okwa Yesu \r (Math 28:1–10; Mari 16:1–8; Yowa 20:1–10) \p \v 1 Nyanga olwa omudiira ogwa okuwiri kunkio ino, awakazi awo waagia ku ekiwaga ekia Yesu, ni wagingre emiti na amavuta agawunya esaami aga waaikazia. \v 2 Waatuukra oguwaale ni gugalangasiiwue gutoorrwe ku omunwa ogwa iwuuta. \v 3 No olwa waaingira, ngawakatuukra omuwiri ogwa Yesu omwo. \v 4 Ni waawanga ni wakialuguula ekingʼana ekio, waaizukira awantu awawiri awaiwooye enguwo enzeru zerre ni waimeriire ampi nawo. \v 5 Owuti wuawa-amba kandi waafunamia emitwe ansi. Nikuemao awantu awo waawalaga watino, “Ekigera ni muagala omulamu agati eya awafu niki? \v 6 Muingirizie ekia yawalaga ni yawanga na akiari Galiili,\x - \xo 24:6 \xt Awat 1:10–11\x* \v 7 mbwe *Omuzia owa Omuntu ariteewua mu amakono aga awantu awooni, kandi *ariwambwa ku omusalaaba afwe, no owuire owua okusatu ariziuka.”\x - \xo 24:7 \xt Luuk 9:21–22\x* \v 8 Nikuemao waaingirizia amangʼana aga yawalaga ago. \p \v 9 Olwa waairana ni waema ku ekiwaga, waalaga *awatumwa ikumi ni mulala, alala na awalonzi wandi woona, ewintu wino wiona. \v 10 Maaria omwala owa Eumagidaala, ni Yoani, ni Maaria ngʼinwawu Yakoobo na awakazi wandi awaawanga nawo, waalaga awatumwa amangʼana gano.\x - \xo 24:10 \xt Luuk 8:2–3; 6:13\x* \v 11 Ni iwo waatoola amangʼana aga awakazi awo ki amangʼana aga owusa, kandi waagalowa wasiriisia.\x - \xo 24:11 \xt Mari 16:10–11\x* \v 12 Kukawa kutio, Petro iye yafuma arukumuka na agia ku ekiwaga. Yaikirra awarra munsi kandi awona ewitambaaya ewieru ni wiriao wusa, kandi yairana ku omugizi na aluguula ekiaikola kino. \s1 Yesu afumiire awalonzi waae ku engira egia Emausi \r (Mari 16:12–13) \p \v 13 Owuire wuazane owuo, awalonzi wawiri waawanga ku engira ni wagia mu ekitemo ekietwa mbwe Emausi, ekiri emaeli musamvu okuema Yerusaleemu. \v 14 Waagamba-gambanga alala ni wawoola ewintu wiona ewiawanga ni wiikorre ampi. \v 15 Ni waawanga ni wakiagamba-gamba ku amangʼana ago, Yesu yawaazako atanika okugenda-genda nawo alala. \v 16 Ni waawiswa aa ngawakaesanga okumumanya.\x - \xo 24:16 \xt Yowa 20:14–15; 21:4\x* \p \v 17 Yesu yawawuuzia otino, “Ekia mugamba-gambako ni mugenda-genda kino niki?” \p Waimerra kalala, ewieni wiawu ni wilagana okuwula kwawu no owusangaavu. \v 18 Omulala, ku eriina Kiliopaasi, yamuirania ne embuuzio otino, “Kane iwue engʼene ni iwue omugeni otamanyire ewintu ewimiire okuikola Yerusaleemu wuangu ano?” \p \v 19 Yesu yawawuuzia mbwe, “Ewintuki ewio?” \p Waamuirania watino, “Ewintu ewia izuuzi wiaikorra Yesu Omunazareeti. Yawanga *omugambi owa amaani amangi ku amangʼana aga yawoolanga ne ewintu ewia yakolanga emberi wa Katonda na awantu woona.\x - \xo 24:19 \xt Luuk 7:16; Awat 2:22\x* \v 20 Awakangasi awa *awoozia alala na awakangasi wiifu izuuzi waamuingirra kugera akengerwa ekiina ekia olumbe, kandi wamuwamba ku *omusalaaba. \v 21 Ni ifwe twawanga no okuganya mbwe iye nio owaazanga okununula Awaisraeli. Nyingeeno no owuire owua okusatu okuemera ewintu wino wiikole.\x - \xo 24:21 \xt Luuk 1:68; 2:38; 19:11\x* \v 22 Owukirre ago, awiina wiifu wandi awekikazi watuluguuzie na amangʼana mbwe wagiire ku ekiwaga reero kunkio ku amagambaazi, \v 23 ni wareka okutuukra omuwiri gwae! Mbwe wawuine owusasuko owua *enyankoi awawalagre mbwe Yesu ari omulamu. \v 24 Nikuemao awiina wiifu awandi wagiire paka ku ekiwaga kandi wakituukra mala kiomo awakazi awo watulagre, ni ngawakawona omuwiri gwae.”\x - \xo 24:24 \xt Luuk 24:12; Yowa 20:3–10\x* \p \v 25 Yawalaga otino, “Muri awasiru awafwana watie, kandi muri awa emioyo emizito okuganya amangʼana aga awagambi wamiire okuwoola! \v 26 Kane *Kristo ngayawanga mbwe paka ainyaasie ku ewintu wino nikwo aingire mu owunene wuae?”\x - \xo 24:26 \xt Awat 14:22\x* \v 27 Kandi yawalaga amangʼana goona agari mu endagano agamugamba-gambako, okutanikra ku Muusa na awagambi woona.\x - \xo 24:27 \xt Luuk 24:44\x* \p \v 28 Olwa waatuuka ampi no omugizi ogwa Emausi ogwa waagiangako, Yesu yaikola ki owita okugia emberi. \v 29 Ni waamuiyemba ni wamulaga watino, “Ingira owe ano ni ifwe, aeniki ekisirisiri mpano ki-ingira, kandi owuire mpano wuwuirre.” Kutio, yaingira aweera ao nawo. \p \v 30 Ni yawanga na aria ku emeesa nawo, yatoola omukaati, airania otioo nikwo agugenyula, kandi atanika okuwagawira.\x - \xo 24:30 \xt Luuk 9:16; 22:19\x* \v 31 Nikuemao amiiso gaawu gaaiguka wamumanya, kandi ao-ao yateeka mu amiiso gaawu. \v 32 Waaiwuuzia aweene watino, “Awiifu, owuolu ngawuwerenga ni wuizuuzie emioyo giifu enyinga ziona ezia awerenga na agamba-gamba ni ifwe ku engira, na atunawurra amangʼana agari mu endagano eya Katonda?” \p \v 33 Waaema kalala wairana Yerusaleemu wagia watuukra eyo awatumwa ikumi ni mulala waria, na awandi awaawanga nawo ni waikumre alala \v 34 ni wawoola watino, “Kuri kuwuene! Omwami aziukre, kandi afumiire Simioni amuwona.”\x - \xo 24:34 \xt 1Kori 15:5\x* \v 35 Nikuemao awawiri wano woona waawalaga ekiawaikorra ku engira, kandi kiomo waamanyirizia Yesu olwa yawagenyurra omukaati.\x - \xo 24:35 \xt Mari 16:12–13\x* \s1 Yesu afumiizie owutumwa owunene \r (Math 28:16–20; Mari 16:14–18; Yowa 20:19–23) \p \v 36 Ni waawanga ni wakiawoola amangʼana gano, waaizukira ni Yesu omwene aimeriire agati yaawu kandi awakeezia. \p \v 37 Waazinduka amasaai kandi owuti wuwa-amba ni waingirizia mbwe wawuine ekiiruuzia.\x - \xo 24:37 \xt Mari 6:49\x* \v 38 Yawalaga otino, “Ekigera ni muinyaasia mu emioyo giinyu kandi no okutaganya kuwa mu emioyo giinyu niki? \v 39 Muwarre amakono gange na amagulu gange mumanye mbwe ono ni inze! Mumpambe muwone mbwe ngʼandi ekiiruuzia, aeniki ekiiruuzia kiwula ne enyama ne ewigumba kiomo ndi ntino.”\x - \xo 24:39 \xt Mari 16:14–16\x* \p \v 40 Olwa yamala okuwoola amangʼana gano, yawalaga embala eziawanga ku amakono na amagulu gaae.\x - \xo 24:40 \xt Yowa 20:20\x* \v 41 Waawanga ni wakiari ni kaoozi, ne eno ni waizuule no owusangaavu alala no okuluguula. Yesu yawawuuzia otino, “Mberi muri ne ekintu ano ekia tukaria?” \v 42 Waatoola emvwa ensambe wamu-aa, \v 43 kandi yagitoola agiria emberi waawu.\x - \xo 24:43 \xt Luuk 24:30–31; Yowa 21:5, 10; Awat 10:41\x* \p \v 44 Yawalaga otino, “Wino niwio ewintu ewia nyawalaga olwa nyawanga ni inywe: Ewintu wiona ewiajojwa ku inze mu *ensikirra ezia Muusa alala ne ebuuki ezia awagambi ni mu Zabuuri wiona wiawanga mbwe paka wituuke kuwuene.”\x - \xo 24:44 \xt Zabu 22:1, 7–8, 15, 18; 69:4, 9, 21; Isaa 52:13—53:12; Luuk 24:27; Yowa 5:46\x* \p \v 45 Nikuemao yaigulao amongo gaawu kugere wawurre amangʼana agari mu endagano.\x - \xo 24:45 \xt Luuk 24:27, 32\x* \v 46 Yawalaga otino, “Ni ntino kwajojwa, mbwe Kristo arinyaasiwua kandi afwe, no owuire owua okusatu ariziuka aeme ku awafu.\x - \xo 24:46 \xt Mari 14:49; Luuk 22:67; Awat 3:18; 17:2–3; 28:23; 1Kori 15:3–4\x* \v 47 Kandi mbwe okugaluka okureka amawi no okurekerwa amawi kuuza okulanziwua ku eriina riae ku awantu awa ewialo wiona, okutanikra Yerusaleemu.\x - \xo 24:47 \xt Awat 1:8; 2:38; 5:31; 11:18; 17:30–31; 20:21; Awaru 15:19\x* \v 48 Inywe muri awawoni awa ewintu wino.\x - \xo 24:48 \xt Awat 1:8\x* \v 49 Ngia okuwatumra ekintu ekia Soifu yawaifuuwira. Ni mutafuma Yerusaleemu ano nawuno mutuukre amaani agaema ku igulu.”\x - \xo 24:49 \xt Yowa 15:26–27; Awat 5:32\x*\x - \xo 24:49 \xt Luuk 4:18\x* \s1 Yesu aguluuke agiire ku igulu \r (Mari 16:19; Awat 1:9–11) \p \v 50 Olwa yamala okuwafumia awaira enze ampi no omugizi ogwa Bethania, yaginga amakono gaae kungulu awasereka. \v 51 Ni yawaserekanga otio, yawaemako awareka, kandi yatoolwa aniiniwua ku igulu.\x - \xo 24:51 \xt Mari 16:19; Luuk 9:51; Awat 1:9; 3:21\x* \v 52 Nikuemao waamusawa kandi wairana Yerusaleemu no owusangaavu owungi.\x - \xo 24:52 \xt Awat 1:12\x* \v 53 Kandi waaweera mu *ekaalu enyinga ziona ni watondowola Katonda.\x - \xo 24:53 \xt Awat 2:46; 5:12\x*