\id JAS \ide UTF8 \h IAMESI \toc1 IAMESI ENA URIURI \toc2 Iamesi \toc3 Iamesi \mt1 IAMESI ENA URIURI \c 1 \s1 Sunuma lauitana. \p \v 1 Iamesi, Eaubada ena heaheari tauna, eo Guiau Iesu Keriso enana, Boda saudoudoi‐labui, tupo gamagari eai se tatagorigori, enadi ea uri: Agutoi. \p \v 2 Egu tataoyao e, ena noho udoi udoi au hearodi bena au ene emi kode meta, \v 3 teina au nuatui, emi sunuma lauitana arinai abo au torotahitahi. \v 4 Torotahitahi ana paisoa maudoina bena i abi arimiu eai, bena omi au lolo‐dumaduma, au abi heohi, taba nige saha au deha. \p \v 5 Ena omi taumiu esau sonoga i deha, taba Eaubada i aibodai mo, ia tatao gamagamagari i ainauia‐daoiedi, nige i ribaribasuu, tau wa abo enana se mosei. \v 6 Na taba masunusunumana mo i aiboda, nige ma‐nualabulabuina, paana tau‐nualabulabui ia doha butubutu esau, gabogabo eai mana se iohoilaei, se gabaisini. \v 7 Tau me tabu ena nuatu i ene abo ginauri esa Guiau arinai i abi; \v 8 tau nuana labui ia ena laulau gamagaridi se tauoriori. \p \v 9 Eda tau dobidobina esau, taba i kode mo ena ia se lau’sini, \v 10 Na taumonamonaune ia taba i kode ena se laudobei, paana doha lagau liasina ia abo i tauyamui. \v 11 Mahana i sinai, gigiborina ma‐alaalasina, nige baeaona lagau i hewowoea, liasina i urugorigori, ana ao e pasana i baaeao. Tai doha, taumonamonaune ena laulau gamagaridi boeadi eai abo i tauyamui hinage. \p \v 12 Kausara hinage, aitea tau noho boeana eai i torotahitahi, sora ia se lauita abotai mauri koronana i abi, doha Guiau taugadosisiena enadi i ribahesunumaeyao. \v 13 Tau esau ena taba noho i hearo, tabu i ene, “Eaubada i nohoigu ta,”; paana Eaubada taba nige baaea nohona i hearo, hinage ia taba nige tau esau i nohoi; \v 14 esau to esau noho i hearo ena iabom ena gadolelehi eai se niurihai, se hegadolesa. Lelehina wa abo baaea i hetubu. \v 15 Lelehi wa abo ie boga, ena haihaisu ede baaea, baaea i taulailaio siagana eai abo mate i hetubu. \p \v 16 Tabu se boraimiu, egu tataoyao e, egu nuanuai. \v 17 Ainauia lolona, eo lolo‐dumadumana, esau to esau, ewa eai i dobima, mara Tamana arinai i laoma, ia taba nige i ori, taba nige begana i sinisinibui. \v 18 Iabom ena nuatu eai i hetubuda, riba mamohoina debana eai, bena ita ia nimana ginaurina uaua‐baguagunana ede. \p \v 19 Teina bena abina au ata, egu tataoyao e, egu nuanuai, bena tau esa eo esa ataatai eai i heula, ribariba eai mo i bebeda, ouyalayala eai i bebeda, \v 20 paana tau ena ouyalayala taba nige Eaubada ena laulau‐dudurai i paisoaei. \v 21 Arinai biina gamagamagari, abi‐baaea ena hemonau‐boriboriri, ta torehesuaradi ma‐nuatudobidobiuioida, ribana boeada eai se umai wa ita bena ta abi, abina i ata earuamiu i hemauridi. \p \v 22 Na bena omi riba tau‐ginauriwataina, nige tau‐ataiena mo, ata au borauioimiu. \v 23 Ena esau riba i ataiei mo, nige i ginauriwatai, ia doha tau ana ao mamohoi ilu eai i itaitai; \v 24 ana ao ie ita, i torohai ie lau, abo maesega nuana ie hui ia tau ana ao itaitana saha. \v 25 Na ia wa iairihai laugagaeona, lolo‐dumadumana arinai i italau, eo dobilana eai i tau‐esegai, ia nige doha tau‐ataiena nuanuahuina, ia tau‐ginauriwataina, i paipaisoa, teina tau ta ena abiabiwataina eai nuana abo i woiwoina. \p \v 26 Ena tau esau boeamiu eai ena abi doha ia tau‐tabaohu esau, ia mo memenana nige abina i ata i tanuagaei na iabom nuana i boraborauioi, ina tau ta ena tabaohu nige aniona. \v 27 Tabaohu mamohoina, aana eo nige se hebii Eaubada Tamada matana eai ede ina: ta laulau dabudabure eo wabuwabu aridi eai, edi amamna boeadi eai ta aitaumanaidi, eo esa, esa, tanoubu eai i abihesuarauioi, biina taba nige i hemasi. \c 2 \s1 Gadosisi ana ao, eo abiabi lolodi. \p \v 1 Egu tataoyao e, eda Guiau Iesu Keriso, namanamarina Guiauna, sunumana ena aue abi, tabu au abi‐hinehineri tatao aridi eai. \v 2 Ena taba tau esau emi sunago eai i awasae, ena nimaau \tl gold\tl* eo lulu lolona ie lui, eo esau hinage i awasae, tau‐gogogesagesa, lulu tausoesoena ie lui, \v 3 na au italau lulu lolo taulauina arinai au ene, “Agutoi, u bawa inai, aba‐babawa lolona eai ta,” na tau‐gogogesagesa arinai au ene, “U torolau me,” e “U bawadobi aegu eai ta,” \v 4 iaede, nuamiu eai au abi‐hinehineri, e nige’e, eo au hetorouioimiu tauhetala, eo emi nuanuatu se baaea, e nige’e? \v 5 Egu tataoyao ea gadosisiemiu e, egu riba au ataiei. Tatao tanoubu ena gogo eai se deha, isi Eaubada i tauribaedi ede bena sunumadi eai isi gogo tataodi, e nige’e? Maraitom‐asubena ena basileia tauabina abo isi, iaede i ribahesunumaei aidobudi ia taugadosisiena wa, enadi. \v 6 Na omi wa tau‐gogogesagesa nige au heasisiei. Gogo lailai tataodi isi tau‐heporohemiu ede, isi se tabelaemiu abalauhetala eai, e nige’e wa? \v 7 Esana saesaena arinai se eogaimiu wa isi ede tauribabaaeai, e nige’e? \p \v 8 Taiede, laugagaeo wasawasana ena au hemamohoiei, uriuri tabuna eai wa si ene, “Helem tauna abo u gadosisiei, doha oabom u gadosisiuioim,” abo emi abi se lolo. \v 9 Na taba abi‐hinehineri eai tatao au heaheasisiedi, baaea au abi meta, laugagaeo i hegirumiu, omi tau‐utuutusina ede. \v 10 Paana eai to eai laugagaeo maudoina i sogohi, na tupo esega eai mo i alabesibesi, maudoina giruna abo i abi. \v 11 Ia wa i ene, “Tabu u ganaganawari,” ia hinage i ene, “Tabu u aiunu.” Ena nige u ganawari, ia mo tau u unui, oa u hemala laugagaeo maudoina tau‐utusina. \v 12 Au ribariba eo au miamia doha tatao iairihai laugagaeona arinai abo se heduduraidi. \v 13 Esau nige i nuatoatoa, ia taba nige se nuatoatoaei, abo se hegiru; nuatoatoa hegiru i dioi. \p \v 14 Ena lolo saha, egu tataoyao e, ena tau i ene i sunusunuma, ia mo nige paipaisoana? Sunuma mo gonoana abo ia i hemauri? \v 15 Ena eda tau esau, e louda esau, nige ana lulu e aiai asubena to asubena ie dabu. \v 16 na omi esau i ribalau aridi eai i ene, “Besi, nuamiu se taru na au lau,” e “Besi, taumiu se gigibori, bogamiu se sese,” ia mo buluma aba‐helolona nige begana au mosedi, edohana abo i saguidi? \v 17 Gonoana hinage, sunuma ena nige ma‐paipaisoana, iaede i mateo. \p \v 18 E, tau esau abo i ene, “Besi oa tau‐sunuma, eau taupaipaisoana.” Ena emi paipaisoa nige’e, hage emi sunuma ana ao au heitagu, eo eau egu paipaisoa eai egu sunuma abo ea heitamiu. \v 19 U awamamohoi wa, u ene Eaubada esegana; kausara! Na demoni isi hinage se awamamohoi, ma‐tabutabubudi. \v 20 Na abo u italobai e nige’e, tau supusupu e, sunuma ena nige paipaisoana, i agari ede. \v 21 Tamada Aberahama ia ena paipaisoa debana eai se hedudurai, e nige’e, nei huia ne natuna Isaako i moselaei aitalasam hatahatana potana eai? \v 22 U ita, ia ena sunuma ma‐paipaisoana, eo ena paipaisoa eai ena sunuma i hemamohoiei, \v 23 arinai uriuri tabuna wa se hemamohoiei si ene, “Aberahama Eaubada i sunumaei, meta ia arinai se nonoi, ena laulau‐dudurai ede;” eo ia esana se ribaei Eaubada ehana. \v 24 Au ita, ena paipaisoa eai hinage tau se hedudurai, nige ena sunuma eai mo. \v 25 Hinage doha, sine laulau‐baaea wa Rahaba, ena paipaisoa debadi eai ia se hedudurai, e nige’e, paana tau‐itaitasipo wa i oiyamidi, eo dobila udoi eai i hetamaridi se uio? \v 26 Doha tauda abo se mate, ena earuada se tausuaraedi, gonoana sunuma hinage, ie mate ena paipaisoana nige’e. \c 3 \s1 Sunuma heiheinoina: abina i ata memenana i tanuagaei. \p \v 1 Omi tabu tauheatamiu au hegamagaridi, egu tataoyao e, ta nuatui ita mo ada giru abo i porohe ariri. \v 2 Abaponori se gamagari, arinai, gamagarida ta ponori. Ena tau esau nige begana ena riba esau eai i ponori, ia tau lolo‐dumadumana ede, tauna maudoina abina i ata i tanuagaei hinage. \v 3 Hosi aba‐woeaidi awadi eai se heapudi wa, ta toredi bena se awaabieda, arinai taudi maudoidi ta hesinibuidi. \v 4 Waga hinage, hage au itadi; headi se lalai ariri, mana wowori adiadidiri eai se boboeo, ia mo eaisi kiukiuna eai taba se hetaiiridi haedi tau‐eaisi iabom ena henuhenu eai. \v 5 Hinage doha, memena, eau‐kiukiuna, ia mo ginauri lailaidi gonoana i ribapasipasiedi. Au ita, oeagi tai se lalai ginaha gagiridi aridi eai se healasidi! \p \v 6 Memena ede oeagi alaalasina. Tanoubu esau, baabaaeana meta, eauda boeadi eai i paipaisoa, iaede memena. Tanoubu maudoina taba i hebii, eo eda mauri edana eai i taitaiiri, maudoina taba i healasi‐ohi, i lau e Gehena eai se gabu. \v 7 Paana suisui hari ao udoi udoi, eo manu, eo ginauri neneneneusidi, eo gabogabo ginauridi taba se hemanasadi, hinage tatao se hemanasadio, \v 8 na memena mo nige tau esau abina i ata i hemanasa — hemahemanabarana, hemahemate ailewana i monau. \v 9 Arinai Guiauna, Tamada ta hedebasaei, arinai hinage tau, Eaubada ana ao eai se hetubu, ta ribahemate. \v 10 Awa esegana eai riba‐hewoiwoina eo riba‐hemahemate se laolaoma. Egu tataoyao e, teina doha nige i lolo. \v 11 Abo ipu esegana eai goila lolona eo goila telatelana se bunubunuwasima? \v 12 Kuhou oeagina eai abo \tl olive\tl* se ua, e \tl vine\tl* daodaona eai abo kuhou se ua? Hinage taba nige goila ariarita eai goila‐nomnom i leama. \p \v 13 Eai boeamiu eai i sibasiba, tauitaitalobai? Ena miamia lolona eai taba ena paipaisoa i hemasarahadi, sonoga nuatudobidobiuioina eai. \v 14 Na ena nuaboeamiu eai aiaromagigiri kalapina ie ota, eo haisaesae, tabu au ribapasipasi, tabu mamohoina au borai. \v 15 Sonoga doha ina nige ewa eai i dobima, i awa‐tanoubu mo, earua enana nige’e, diabolo enana ede. \v 16 Haedi eai aiaromagigiri eo haisaesae, temetai nuaponopono eo paipaisoa baaeadi. \v 17 Na sonoga wa ewa eai i dobima, iaede ie aa, i helahelabini, i manabiga, riba abo i ataiedi, nuatoatoa i monau eo uaua lolodi, taba nige i nualabulabui, eo ana ao i masaraha. \v 18 Eo laulau‐dudurai masurina, ede loni eai se umai, isi taulaulaubiri nimadi eai. \c 4 \s1 Awa‐eha tanoubu arinai, se ribasuui. \p \v 1 Iala eo lululu boeamiu eai haedi edi aba‐tubuma? Iaede emi gadosisi eai se laoma, e nige’e, eaumiu boeadi eai se iaiala, wa? \v 2 Emi henuhenu nige au abidi, arinai au aiunu. Eo gadomiu se lelehi, nige gonoamiu emi gadosisi au abidi; arinai au lulu, eo iala se tubu. Nige enamiu au abi, paana nige au aiboda. \v 3 Au aiboda ia mo nige enamiu au abi, paana emi aiaiboda i ponori, emi gadolelehi mo enadi. \v 4 Tauganawari tataomiu, sisinemiu! Nige au nuatui, wa, tanoubu ta awa‐ehana ede Eaubada hewaiunuena? Arinai ena esau i henua bena ia tanoubu ta ehana, abo i hemala Eaubada ana waiunu. \v 5 E au ene uriuri tabudi se riba gaibu si ene, “Earuana i hemia boeada eai ta, i gadosisiei maaiaromagigirina”? \v 6 Na ia mo ainauia i helaiyama; arinai si ene, “Eaubada taunuasaesae i taugudui, na taunuadobidobi i ainauiai.” (Prov. 3.34.) \v 7 Au moseuioimiu, besi, Eaubada arinai. Diabolo au gudugudui abo i dagogabaemiu. \v 8 Au sigilaoma Eaubada gegesina eai ia abo i hanahanauimiu hinage. Nimamiu au heaadi, omi tau‐laulaubaaeamiu, eo nuamiu au hetabu‐heaadi, omi tau‐nualabulabui. \v 9 Taba amnamiu se baaea, au nuadubu, au dou. Emi maruhi i hemala doudou eo emi kode i hemala nuaporohe. \v 10 Au hedobidobiuioimiu Guiau matana eai, ia abo i lau’sinimiu. \p \v 11 Egu tataoyao e, tabu esau esau au hai‐ribahebaaeauioimiu. Esau ena tau i riba‐baaeai e i hegiru, ia laugagaeo i riba‐baaeai eo i hegiru. Na ena oa laugagaeo u hegiru, oa nige laugagaeo tauabiwataina, oa ede tau‐hetalana. \v 12 Laugageo tauhepaisoaina, tau‐hetalana, esegana, abina ie ata i hemauri eo abina ie ata i hebaaea. Na oa eai bena helem tauna u hegiru? \p \v 13 Au laoma ne, omi emi riba wa au ene, “Wau‐ta e maraitom abo ai lau eanua esana eai, borimai esega abo ai mia, ai uneune eo gogo enamei ai hetubu”; \v 14-15 ia mo omi maraitom au hekau. Emi mauri saha? Omi doha goura, huia kuukuuna i taumasaraha, abotai i tauyamui. I lolo mo taba au ene, “Ena Guiau ena nuatu, abo ai mia, e ai abi doha ina, e doha meta.” \v 16 Na ina doha emi nuasaesae eai au ribaribapasipasi. Ribapasipasi ta i baaea. \v 17 Eai to eai duduraina i italobaiyao bena i ginauri, ia mo nige i ginauri, ia arinai baaea meta. \c 5 \s1 Taumonaune se ribahesanapuedi, eo lauhasahasa headi tauataiena enana. \p \v 1 Ehei, omi taumonamonaune, au dou, au eaba paana abibaaea potamiu eai abo se taru. \v 2 Emi gogo se posao eo ami lulu motamota se aidi. \v 3 Emi \tl gold\tl* eo emi \tl silver\tl* se masio, masidi abo se ribataubigaimiu, bulumamiu abo se aiaidi doha oeagi alaalasi. Emi gogo enamiu au peiauri, huia murimurita enana. \v 4 Hage au ita, emi taupaisoa, emi oea tau‐eaoidi, edi maisa au nuahi wa, au boraidi, iaede i eoga lailai; eo emi masuri taulauoeaina arinadi i lageo moutuana Guiauna beana eai. \v 5 Tanoubu eai ta amna lolo boeana eai aue mia, eo au hekodeuioimiu; aiunu asubenana eai omibom nuamiu au heai‐komakomanidi. \v 6 Tau‐laulau‐duduraina au hegiru, au unui; nige gonoana i tauguduimiu. \p \v 7 Arinai egu tataoyao e, au taubiga, i lau e Guiau ena laoma eai. Hage au ita, oea taupaisoa ena tano uauana lolona i bagibagiei, i taubigai i lau e nabu bagubagunana eo nabu murimuritana se taru. \v 8 Omi hinage au taubiga. Nuamiu au headidiridi, paana Guiau ena laolaoma i hanahanaumao. \v 9 Egu tataoyao e, esau to esau, tabu au haimonumonunu, ata omi hinage se hegirumiu; au ita, Tauhekiraino ia dobila guduna eai i totoro. \v 10 Taubiga eo amamna iilana, egu tataoyao e, hage au italau peroveta aridi eai, isi Guiau esana eai se ririba. \v 11 Mamohoi ta ene se kode ariri, isi tau‐torotahitahi wa. Iobu ena toro‐tahitahi wasana au ataieyao, eo Guiau ena abiabi au itayao, doha Guiau i taubiga ariri eo i nuatoatoaida. \p \v 12 Na egu tataoyao e, teina mo au ataiei, tabu au ribariba aigora, galewa esana eai, e tanoubu esana, e hari aigora eai, na emi riba E, hede E mo, eo ena au ene Nige’e, hede Nige’e, arinai taba nige se hegirumiu. \p \v 13 Esau boeamiu eai amamna i hearo, wa? Taba i lau‐uura. Esau nuana ie kode? Taba i wana hedebasae. \v 14 Esau boeamiu eai i asiebo? Taba ekalesia babadadi i eogaidima, enana abo se lau‐uura, eo \tl oil\tl* eai se heyausi Guiau esana eai. \v 15 Uura ma‐sunumana tauasiebo abo i hemauri, Guiau abo i hetorouioi; ena taba baaea ie abi, ia abo se ribagigiri. \v 16 Arinai emi baaea esau esau arinai au hai‐hemasarahadi, eo esau esau enamiu au hai‐lau‐uura, bena se helolouioimiu. Taulaulau‐dudurai ena uura i gigibori ariri, ma‐aniona. \v 17 Elia ia tau, nuana kamanina doha ita nuada, na i lau‐uura ma‐nuagigiborina bena tabu nabu i taru, to borimai haiona eo nawalai haligigi‐esega nige i taru tanoubu potana eai. \v 18 Abotai i lau‐uurauio to galewa nabuna i leama, eo tanoubu aiaina se tubuuio. \p \v 19 Egu tataoyao e, ena esau boeamiu eai mamohoina eai i gege, na tau esau ia i woeauioi, \v 20 taba i nuatui, eai to eai tau‐laulaubaaea esau ena dobila ponorina arinai i hesinibuiyama, ia earuana mate eai abo i hemauri, eo arinai abo baaea moutuana se tauyamui.