\id HEB \ide UTF8 \h HEBERU \toc1 Uriuri heberu tataodi enadi \toc2 Heberu \toc3 Heb. \mt1 URIURI HEBERU TATAODI ENADI \c 1 \s1 Mauri tanuagana ede Natuna, iabom ie sae: peroveta nige’e, aneru nige’e. \p \v 1 Mumuga eai, hari teha eai eo hari dobila eai, Eaubada ie riba tamadayao aridi eai, peroveta awadi eai; \v 2 i lau e huia murimurita eai ta i ribalaoma arida eai hinage, Natuna debana eai, ia wa i tauribaei ginauri gamagaridi tanuagana, ia debana eai hinage tanoubu i hetubu. \v 3 Eaubada namanamarina abahesinana ede ia, ana ao mamohoi tautauna, ena gigibori ribana eai ginauri gamagari i abididinidi. Baaea i heaagabaeyao abotai i bawabigabiga ewa eai, tepo saesaena nimatutuna eai. \v 4 Aneru i saetawatawaidi, ia mo esana lolodumadumana ia se mosei, isi nige doha. \p \v 5 Aisega aneru huia esana eai Eaubada ie riba i ene, “Oa natugu ede, asubena eai ta ea hetubum”? (Ps. 2.7.) \v 6 E i ene, “Eau abo tamana ede, ia abo natugu”? (2 Sam. 7.14.) \v 7 Eo huia ne natu‐ealahouna i hetamariyama tanoubu eai ta i ene, “Eaubada ena aneru gamagamagari ia taba se aihelahui.” (Ps. 97.7.) \p \v 8 Na natuna mo i ribaei i ene, “Eaubada e, em terona i lau e nige nosina, em tanutanuaga tuena, laulaudududuraina, iaede em basileia tuena. \v 9 Duduraina oa u gadosisiei, baaeana u hewaiunuei; arinai Eaubada, em Eaubada, kode eausina eai urum i heyausi, em tataoyao u saetawatawaidi.” (Ps. 46.6-7.) \v 10 Eo hinage: \q1 “Oa, Guiau, huia bagubagunana eai tanoubu paana ue tore, \q1 galewa ede oa nimam paisoana; \q1 \v 11 abo se tatagorigori, na oa mo abo u laulau, \q1 gamagaridi abo se beabea, doha lulu i beabeao \q1 \v 12 doha abobo abo u noudi, doha lulu abo se abihai esau se lui. \q1 Na oa mo am ao gonogonoana ede, \q1 em borimai taba nige se ohi.” (Ps. 102.25-27.) \m \v 13 Na aisega aneru huia esana eai ie riba i ene, “Nimatutugu eai u bawa, i lau e em waiunuyao se hemala aem adi bou”? (Ps. 110.1.) \v 14 Isi ede earuearua, tauheaheari mo, e nige’e? Mauri tauabina debadi eai se hetamaridi ede, bena isi enadi se paisoa. \c 2 \s1 Tau, Iesu Keriso, tanoubu abo se tore ia aena ubuna eai. \p \v 1 Arinai ginauri wa ta ataiedio, i lolo ta ataieididinidi, ata ta buigabaedi abo ta sapurihai. \v 2 Paana ena riba ta, aneru se bahei wa, mamohoina ede, eo laugagaeo utusina gamagari, eo awayagara, abo se hemaisadi nonoina duduraina eai, \v 3 ita haedi abo eda aba‐dago, ena mauri lailai aririna ta ta nuagabaei? Guiau awana eai se hemasaraha‐bagunai, abotai ia ena riba tauataiena se hemasarahama ita arida eai; \v 4 Eaubada hinage hemasarahana eai i saguidi, heiheinoi eo noo se tubu, gigibori udoi udoi, eo Earua Tabuna ena ainauia eai, i soieyama wa iabom ena nuatu eai. \p \v 5-6 Tanoubu esau matada eai wa, ta ribaribaei wa, nige aneru i mosedi se tanuagai. Na haedi se ribaeyao si ene, “Tau ia saha, to u nuanuaiei? E tau natuna, to u bobodiei? \v 7 Tau u hetubu, ena abatoro u mosei, i sigidobi begana aneru ubudi eai, hedebasae eo heasisi arinai u hekorona, eo u hetoro nimam paisoadi i tanuagaidi. \v 8 Eo ginauri gamagaridi u toredi aena ubuna eai, ia bena se awaabiei.” (Ps. 8.4-6.) Ginauri gamagaridi tau nimana eai i toredi, ia mo nige ginauri esau Eaubada awaabina murimurina eai i toro. Abo ina ta sora nige ginauri maudoina ta ita i tanuagaiheohi. \v 9 Na Iesu ta iita, huia kuukuuna ena abatoro ede aneru ubudi eai, mate amamnana debana eai ia se hekorona, se hedebasaei eo wasana i lolo, Eaubada ena ainauia eai ia mate i aiitayao, tatao gamagaridi enadi. \p \v 10 Doha i dudurai, ia wa debana eai ginauri gamagaridi se tubu, eo ginauri gamagaridi enana se hetubudi, nanatunayao se gamagari ariri bena i woeaidima iabom namanamarina boeana eai, arinai edi mauri tauedabagunaena wa i helolo‐dumadumai, amamna debana eai. \v 11 Tauhetahetabu eo isi wa se hetahetabuedi, gamagaridi paadi esega. Arinai ede nige i maee esadi i ataidi ia ana bogaoyao mamohoi, i ene, \v 12 “Abo esam ea ribahemasaraha egu tataoyao aridi eai, oigogo boeana eai abo ea wana eo ea hedebasaem.” (Ps. 22.22.) \v 13 Eo i ribauio i ene, “Ia abo ea sunusunumaei.” Eo hinage, “Hage au ita, eau ma‐nanatuguyao ta, isi wa Eaubada i ledima arigu eai.” (Is. 8.17-18.) \p \v 14 Doha merumeru tamadiyao bulumadi eo osinadi se abi tupona, ia hinage doha, ena tupo maeda ie abi, bena mate dobilana eai ia wa mate gigiborina ie abi nimana eai wa, abo i unui, iaede diabolo. \v 15 Eo isi gamagaridi wa, edi mauri asubenadi maudoina eai mate matausina i auauidi, bena i iairigabaedi. \v 16 Mamohoi, ia nige aneru i abidi i hepaisoaidi, Aberahama pesipesinayao mo. \v 17 Arinai i aipate ginauri gamagaridi aridi eai maena tataoyao abo adi ao esega, bena i hemala edi kohena saesaena, enadi tautoro, taunuatoatoa ia, eo nuana i tore‐esegai, Eaubada ena dobila eai bena i woeaidi, eo tatao edi baaea maisana ia i hedudurai. \v 18 Paana ia amamnana i abiyao, noho i hearoyao, arinai ede abina i ata tatao edi noho eai i saguidi. \c 3 \s1 Keriso, Natuna, ia Mose, tauheaheari, i saetawatawai ede. \p \v 1 Arinai egu tataoyao tabudi e, omi galewa miamiana eai emi tupo au abiyao, hage Iesu au nuatui, ia eda sunuma ta Aposotolona ede, eo kohenana saesaena. \v 2 Tauhetorona arinai nuana i patu‐esegai, doha Mose Eaubada ena numa wa i miatahitahini. \v 3 Taiede, Iesu hedebasaena mo Mose enana wa i saepoi, doha numa nige se hedebasaei na tauhetorona mo. \v 4 (Numa esa, esa tauhetorona, na Eaubada mo ginauri gamagaridi tauhetorodi.) \v 5 Mose mamohoi ia tauheaheari lolona, ia ena numa eai, ginauri sora abotai se ribaedi, ia tauhemasarahadi ede. \v 6 Na Keriso, ia doha natuna mamohoi, ena numa tanuagana ede ia. Ena numa tataodi ede ita, ena eda nua‐adidiri, eda kode, eda sunuma ta abididini i lau e anasiga. \q1 \v 7 Arinai doha Earua Tabuna ena riba wa, i ene: \q1 “Wau‐ta ena arinana au ataiei, \q1 \v 8 tabu nuamiu au heoiuradi, doha huiana au hesohesomgu, \q1 doha noho asubenana eai, barabara eai wa, \q1 \v 9 huiana ne tamamiuyao se nohoigu wa, se lauitagu, \q1 egu paipaisoa se ita borimai tatao‐labui‐se‐mate. \q1 \v 10 Arinai nuagu i baaea teina isina ta aridi eai, \q1 ea ene, ‘Tatao ta huia gamagari nuadi eai se gegege, egu laulau se hekahekaudi.’ \q1 \v 11 Arinai egu ouyalayala eai ea riba aigora, \q1 ‘Taba nige egu aiyawasi eai se lusora.’” (Ps. 95.7-11.) \m \v 12 Egu tataoyao e, au komakomanimiu, ata boeamiu eai esau nuana ma‐baaeana, nige i awaawamamohoi, Eaubada maumaurina abo i beugabaei. \v 13 Au lauhasahasaiuioimiu, asubena gamagari, eda huia ina gonoana ta ene “wau‐ta,” ata esau baaea ena borabora debana eai iabom nuana i heoiura. \v 14 Paana ita eda tupo Keriso arinai ta abi, ena eda nua‐adidiri bagubagunana wa ta abiabididini i lau e anasiga. \v 15 Doha si ene “Wau‐ta,” arinana ena au ataiei, tabu nuamiu au heoiuradi, doha hesohesom huiana eai wa. \v 16 Aidobudi wa, arinana se ataiei to se hesom? Isi gamagaridi Mose i woeahaidi Aigupito se torohaigabaei, e nige’e? \v 17 Aidobudi aridi eai nuana i baaea borimai tatao‐labui‐se‐mate? Isi baaea tauabina aridi eai, e nige’e, to sinaredi se laugabaedi barabara eai wa? \v 18 Aidobudi i riba aigoraidi taba nige se lusora ena aiyawasi eai? Tauawayagara wa, isi ede. \v 19 Arinai ta ita, nige gonoadi se lusora, paana nige se awamamohoi. \c 4 \s1 Tauataiena aiyawasina, arinai abo i lusora, tautauna. \p \v 1 Taba ta matausi mo, ata se ribahesunumaedao bena ena aiyawasi eai ta lusora, ia mo esau arimiu eai dobila eai i tarutoro. \v 2 Paana ita arida eai wasa lolona se guguiai, doha isi; na riba ataiena nige i helolodi, paana tauataiena nige nuadi esega sunuma eai ta. \v 3 Ita tauataiwataina ta lusorao aiyawasina wa arinai, doha i ribaei, “Egu ouyalayala eai ea riba‐aigora, taba nige se lusora egu aiyawasi eai,” ia mo dobila ta se nuatunonohaiyao, tanoubu ena huia tubu eai. \v 4 Doha haedi hinage i ribaeyao, asubena hehaligigi‐labuina ribana, i ene, “Na Eaubada ana paisoa gamagaridi aridi eai i aiyawasi, asubena hehaligigi‐labuina eai.” \v 5 Aba‐urina esau eai hinage i ene, “Taba nige se lusora egu aiyawasi eai.” \v 6 Hede‐omi i masaraha, headi abo se lusora, na isi‐baguna wa wasa lolona se ataibagunai wa, isi nige se lusora, edi awayagara debana eai. \v 7 Asubena esau hinage i ribaei, “Wau‐ta,” sorasora lohalohana abotai Davida ena uriuri eai, iaede ta ribaeyao, “Wau‐ta, ena arinana au ataiei, tabu nuamiu au heoiuradi.” \v 8 Taba Iosua abina ie ata aiyawasi wa i mosedi, taba nige murina eai abo asubena esau i ribaei. \v 9 Hede Eaubada ana bodao edi sabate aiyawasina sora ie ota; \v 10 paana ia wa taulusorao ena aiyawasi eai, ana paisoa gamagaridi aridi eai i aiyawasi hinage, gonoana doha Eaubada ana paisoa eai i aiyawasi. \p \v 11 Hage nuada ta headidiridi bena ta lusora wau aiyawasi eai wa, ata tau esau i beu, iilana gonogonoana doha isi, iaede awayagara. \v 12 Paana Eaubada ena riba maumaurina ede, eo i paipaisoa, i mata ariri, nige elepa aba‐aiaiunu matalabulabui esau ena mata doha, iabom i gorigorilapai i lau e nua eo earua i tupalapaidi, eo siada popodi eo aroarodi hinage, i heula ariri nuatu eo aipate nua boeana eai i itasipoidi. \v 13 Nige ginauri maumauri esau matana eai i tauyamui, na ginauri gamagaridi se masaraha, eo ia matana eai se wese‐auridio, ia wa arinai ta itaitalau. \p \v 14 Arinai eda kohena‐saesaena, lailaina, galewa eai i lusorao, iaede Iesu, Eaubada Natuna, eda miamia ta taba ta sogohididini. \v 15 Eda kohena‐saesaena ta taba nige ta ene eda beruberu nige se abiita, ia amnadi i ataiedio, ia tupo gamagari eai noho i hearodio, doha ita ta hearodi, ia mo nige baaeana. \v 16 Arinai besi ta laoma, ena ainauia teronana eai ta hanahanauma, ma‐nuaadidirida, bena ena nuatoatoa ta hearo, ena ainauia ta lobai, i saguida eda deha huiadi eai. \c 5 \s1 Ita eda Kohena‐saesaena, tautauna eo dobilana. \p \v 1 Kohena‐saesaena tatao boeadi eai, esau, esau se tauribaei tatao enadi i toro, Eaubada ena dobila i paisoaei, bena ainauia i tore, eo aitalasam, baaea debadi eai. \v 2 I taubiga ariri tausupusupu eo tauponori aridi eai, paana ia hinage tau beruberuna esau. \v 3 Matapaana ede baaea aitalasamna i ginauri, tatao enadi eo iabom enana hinage. \v 4 Taba nige tau esau bena i helolouioi, arinai paisoa ta i abi, na Eaubada ena eoga eai mo, doha Arona se eogai wa. \p \v 5-6 Keriso hinage, kohena‐saesaena paisoana ie abi nige iabom i hedebasaeuioi, na tauyogaina ede i tauribaei, ia wa i ene, “Oa natugu, wau‐ta ea hetubum”, (Ps. 2.7.) eo uriuri esau eai hinage i ene, “Oa kohena tauna i lau e nige nosina, Melekisedeka ena dobila u miawatai.” (Ps. 110.4.) \p \v 7 Ia bulumana asubenadi eai wa, Iesu i uura‐lau ia arinai, ia wa abina i ata mate eai i hemauri, i aibodagadogadora, ma‐doulailaina, ma‐matasuluna, ena uura wa se ataiei, paana Eaubada matausina i matusi. \v 8 Ia natuna mamohoi taiede amamna debadi eai awaabi abina ie ata; \v 9 i lau e i lolodumaduma, arinai tauawaabi gamagaridi edi mauri i lau e nige nosina ia tauhetubuna ede, \v 10 Eaubada esana ie tore kohena‐saesaena, Melekisedeka dobilana eai. \p \v 11 Ia ribana se gamagari taba ai ribaedi, headi aniodi se piripiri ariri paana emi ataatai eai au porohe. \v 12 Huiana i lageo taba omi taulauheata, ia mo sora se heaheatamiu, Eaubada ena riba paana eo lauheatana bagubagunana. Au hemala doha isi susu mo se nomnom, taba nige aiai mamohoi se ai. \v 13 Esau esau ena taba susu mo i nomnom, ia laulaududurai ribana sora nige i italobai, sora ia kaimou mo. \v 14 Na aiai mamohoi meta tatao lailai adi, edi lubulubui eai saha i lolo e saha i baaea, abina se ata se itahineri. \c 6 \p \v 1 Keriso ena lauheata bagubagunadi hage ta hemuridi, ta dalapoe i lau e maudoina ta abi, tabu paana mo ta toretoreuioi, doha nuabui paisoa matematedi aridi eai, sunuma Eaubada arinai, \v 2 bapatiso lauheatana, nima uru potana eai se saosae, taumate edi torouio, eo hemaisa i lau e nige nosina. \v 3 Teina abo ta abi Eaubada ena ie eari. \v 4 Headi beabeana matadi se lala wa, ribadi: galewa ainauiana se ai‐itayao, Earua Tabuna arinai edi tupo hinage se abiyao, \v 5 Eaubada ena riba lolona amnana se ataieyao eo huia i laolaoma matada eai gigiborina, \v 6 abotai ena se tausuara, nige abina ta ata nuabui esau arinai ta heharihariudi, paana isibom debadi eai Eaubada Natuna se hesataurouioi, masaraha eai ia se isugaraei. \v 7 Huia gamagari nabu i taru tano potana eai, tano wa ie nom abo i ua, aiai se tubu, tano taugiarina wa adi, doha Eaubada tano wa i ainauiai. \v 8 Na ena nurinuri eo lagau baaea mo, tano wa abo se ribaei i baaea, ana paisoa ede se aigabu mo. \p \v 9 Ai riba doha ina, na taiede, egu nuanuai e, ginauri lolodi mo ai sunumaedi abo omi arimiu eai se ua, ginauri isi ede mauri ena tupo eai se laulau. \v 10 Eaubada ena abi se dudurai, ami paisoa eo ia esana au gadosisiei taba nige nuana se hui, paana hetabu tataodi enadi ma‐paipaisoamiu ina. \v 11 Ai henua bena emi aipate saesaena ta au laelaei, sunumamiu au abihemonau i lau e anasiga, \v 12 arinai tabu au bebeda, na isi wa edi sunuma eo edi taubiga debana eai ribahesunuma se hearodio, isi bena au abiwataidi ede. \p \v 13 Huiana ne Eaubada ribahesunuma i mosei Aberahama, nige esau ena sae doha ia, esana eai bena i aigora, arinai iabom esana eai i riba aigora, \v 14 enaba, “Mamohoi ainauia eai abo ea helolom, helaina eai abo ea helaim.” (Gen. 22.16-17.) \v 15 Arinai Aberahama huia lohaloha i miataubiga, i lau e Eaubada ena ribahesunuma aniona ie ita. \v 16 Tatao huia gamagari ginauri tau‐saetawatawaidi mo esadi eai se aiaigora, eo haiawayagara gamagaridi se heduduraidi aigora esau debana eai. \v 17 Arinai Eaubada ena nuatu bena i hemasaraha komakomani, ribahesunuma tauabina wa bena se italobai, ena nuatu i ota‐esegai mo, arinai aigora eai i riba headidiri. \v 18 Ginauri labui taba nige se ori, arinai Eaubada nige abina i ata i boraida, debadi eai nuada se adidiri ariri, ita baaea tau‐dagogabaena ta bawayamui mauri boeana eai, ita sunuma matada eai se tore wa, taunapuhaina. \v 19 Sunuma ta ta abi i hemala nua sonoga, i talaahi mamohoi, i miatahitahi, i tatasorao woeo wa tupo aroarona eai. \v 20 Metai Iesu i lusorao, tauedabagunaeda, i hemala eda kohena‐saesaena i lau e nige nosina, Melekisedeka ena dobila eai. \c 7 \s1 Melekisedeka, eda kohena Keriso, tautauna. (Ge, 14.17-20.) \p \v 1 Teina Melekisedeka ta, Salem edi wasawasa, Eaubada saesae‐aririna ena kohena tauna, ia Aberahama i hailobai huiana ne wasawasa i unuidi wa to dobila eai i uiouioma, Aberahama wa abo i hedebasaei. \v 2 Arinai Aberahama i heuio, ena gogo ie soi pei saudoudoi, lausoisoi esega enana i mosei. Ia esana heaheasonina bagubagunana ede laulau‐dudurai wasawasana, abotai Salem wasawasana, heaheasonina ede loni wasawasana. \v 3 Nige tamana, nige sinana, nige urutubuna, ena asubena nige edi huia tubu, ena mauri nige anasiga, na doha Eaubada Natuna tautauna, ia kohena eai i miahai huia nige nosina. \p \v 4 Tau ta hage ta nuatui, i sae ariri! Arinai tamada Aberahama iala eai gogo i lobai wa, lausoisoi hesaudoudoina enana i mosei. \v 5 Hinage laugagaeo eai se ribaei, Levi nanatunayao kohena paisoana se abi, laugagaeo eai edi sorasora se mosedi, gogo enadi tupona doha nei se tano tatao aridi eai, ta ene edi tataoyao mamohoi aridi eai se abi, paana gamagaridi Aberahama tauna eai se tubuma. \v 6 Na ina tau ta, ia nige adi boga tauna, ena lausoisoi Aberahama arinai ie abi, eo ribahesunuma tauabina wa i riba helabiniei. \v 7 Taba nige ta harere, tau dobidobi ia ede ainauia abo i abi tau saesaena nimana eai. \v 8 Ina huia ta tatao sora abo se mate, edi lausoisoi hesaudoudoina se tanotanoi tatao aridi eai; nei huia ne esau wa enana i tanoi, iaede se ribaei sora ma‐maurina. \v 9 Arinai ta ene Levi laugagaeo eai gogo se soi hesaudoudoi arinai lausoisoina esega i abiabini, ia mo Aberahama debana eai ia hinage gogo tausoiena esau, \v 10 paana Levi sorana urutubuna tauna boeana eai, huia ne Melekisedeka i hailobai. \p \v 11 Ena gonoana ginauri se hedudurai‐heohidi kohena Levi ana bogao edi paipaisoa eai (dobila ta boeana eai laugagaeo ie lage tatao aridi eai), paana saha bena kohena udoi ta abi, Melekisedeka ena dobila eai, nige Arona ena dobila eai? \v 12 Paana kohena ena dobila ena se bui, laugagaeo hinage abo se bui. \v 13 Tau wa, riba ta arinai ie patu wa, ia hari boga tauna, nige ia ana boga tauna esau aitalasam hatahatana eai i paisoa. \v 14 I masaraha hinage, eda Guiau ia Iuda edi bogao arinai i tubuma, boga ta Mose nige i tauribaedi bena se hemala kohena. \p \v 15 Abotai i masaraha ariri, kohena esau abo i tubu murita, ana ao doha Melekisedeka, \v 16 i hemala kohena nige laugagaeo dobilana eai, e urutubuna adi bogao debana eai, na iabom maurina gigiborina eai. \v 17 Doha ia wa se ribaei: “Oa kohena i lau e nige nosina, Melekisedeka dobilana u miawatai.” \v 18 Tupo esega eai ta ita laugagaeo se torehesuara, paana i beruberu, nige ena aba‐heloloda \v 19 (paana laugagaeo nige abina i ata ginauri esau i helolo mamohoiei); tupo esau eai dobila udoi ta ita, iaede ta sunumaei arinai abo ta hanahanauma Eaubada arinai. \p \v 20 Dobila ta nige ta abi gaibui, riba aigora esau hinage debana eai ta abi. \v 21 Isi tau hemala‐kohena, nige riba aigora debana eai paisoa ta se mosedi, na esau ta ma‐aigorana, si ene, \q1 “Guiau i riba‐aigoraei \q1 taba nige nuana i bui, i ene \q1 ‘Oa kohena tauna i lau e nige nosina.’” \m \v 22 Riba ta debana eai dobila esau, i lolo ariri, ta sunumaei Iesu debana eai. \p \v 23 Kohena se tauribaedi wa, se gamagari ariri, ia mo mate i helautomdi, taba nige adi paisoa se laelaei huia nige nosina; \v 24 na ina eda kohena esau ta i lauesegai, ena mauri i lau e nige nosina, ana paisoa taba nige ana ao ie ori. \v 25 Arinai isi wa ia debana eai se laoma Eaubada gegesina eai, abina i ata i hemauridi, huia i lau e nige nosina, paana ia mamiana enadi i aiaiboda ede, huia gamagamagari. \p \v 26 I dudurai ariri eda kohena‐saesaena doha ina ta abi, ia tabuna, nige ena baaea, nige biina, nige begana ena tupo tatao baaea aridi eai, galewa ewadi ia mo i saepoidi. \v 27 Ia taba nige asubena gamagari aitalasam i ginauri iabom ena baaea debadi eai eo tatao gamagaridi edi baaea debadi eai, doha kohena‐saesaedi adi paisoa wa; paana teina i ginauriyao, ma‐esega mo, huiana ne ena heaitalasamuio eai iabom i moseuioi, huia gamagari enana gonoana. \v 28 Mamohoi laugagaeo tatao i tauribaedi se hemala kohena‐saesaedi; na aigora wa ribana, laugagaeo i tauhemuri, Natuna ede i tauribaei, ia wa se helolodumadumao i lau e nige nosina. \c 8 \s1 Kohena edi dobila ede tautau mo, Keriso ia mamohoina. \p \v 1 Eda ribariba eai ta, ginauri bagubagunana ede ina: eda kohena‐saesaena ta ia i babawa Eaubada ena terona namanamarina nima‐tutuna eai, galewa eai, \v 2 apa‐tabuna mamohoina wa arinai ia tauheaeai, iaede Eaubada i abihetoro wa, nige tatao. \v 3 Kohena‐saesaedi gamagaridi se tauribaedi bena ainauia eo aitalasam Eaubada se mosei; arinai teina eda kohena‐saesaena ta ia hinage bena enana i leama i mosei. \v 4 Ena ia tanoubu eai ta ma‐miana, ia taba nige kohena eai i laulau, paana isi nonohadi ina, ainauia tautorena, doha laugagaeo eai edi dobila se mosedio. \v 5 Adi paisoa eai galewa ginauridi se abiwataidi, doha tautauna se ginauri, doha Mose Eaubada i ribahesanapuei wa huia ne i hetubu bena \f + \fr 8.5 \ft English: \fq tabernacle\f* apa tabuna wa i ginauri: i ene, “U ita komakomani, ginauri gamagaridi doha tautauna oea tupina eai se heitam wa, iaede u ginauriwataidi.” \v 6 Na huia ta Keriso heaheari paisoana loloaririna i lobai, Eaubada dobila esau i hetubu, wasawasana, dobila paana ede ribahesunuma lolodi, nige doha bagubagunana wa. \v 7 Ribahesunuma bagubagunana ena i lolo, taba nige esau bena ta eooi. \q1 \v 8 Ia mo nige ena lolo gonoana, arinai i hegiru i ene: \q1 “Sora au ita, asubenadi abo se lage, Guiau ie riba; \q1 ribahesunuma harihariuna abo ea hetubu Isaraela numana arinai, eo Iudea numana; \q1 \v 9 nige doha ribahesunuma esau wa, tamadiyao enadi ea ribaei \q1 nei asubenana eai ea abilau nimadi eai \q1 Aigupito edi tano eai ea woeahaidi; \q1 paana Guiau ie riba i ene, egu ribahesunuma nige se miatahitahini, \q1 arinai nige ea nuatuidi. \q1 \v 10 Ribahesunumana ede ina, abo ea hetubu Isaraela numana enadi, \q1 asubenadi me muridi eai, Guiau ie riba; \q1 egu laugagaeo abo ea toredi edi nuanuatu eai, \q1 nuadi eai hinage abo ea uri‐auridi, \q1 Eau abo edi Eaubada ede, \q1 isi abo egu basileia tataodi. \q1 \v 11 Taba nige tau esau ena eanua tauna, e ena tau mamohoi \q1 i heata i ene, “Guiau bena u nuatui,’ \q1 paana gamagaridi abo abigu se atao, \q1 gagiri‐konekonena i lau e tau saesae‐aririna, \q1 \v 12 Edi laulau baaea eai abo ea nuatoatoaedi, \q1 edi baaea taba nige huia esau ea henuaisiniuioi.” (Jer. 31.31-34.) \m \v 13 Wau ribahesunuma harihariuna i ribaei wa, arinai ede bagubagunana i beabeao. Na ginauri wa i beabeao, iaede ena huia i lauo, nige baeaona abo i tauyamui ariri. \c 9 \s1 Edi tabaohu eo edi ginauri tabudi, isi hinage tautau. \p \v 1 Ribahesunuma bagubagunana wa ena aihelahui dobilana se toreyao, eo ena aba‐tabaohu tabuna tanoubu eai ta. \v 2 Apa tabuna se abinonohai, alona eai mara edi aba‐torena, kandela, eo hatahata, arinai falawa tabuna se wese; esana ede Teha Tabuna. \v 3 Woeo helabuina aloalona eai tehana ede se ribaei Hetabuaririna, \v 4 muramura panepane edi aba‐gabuna \tl gold\tl* wa metai, eo \tl ake\tl* ribahesunuma heiheinoina wa, tupo gamagarina arinai \tl gold\tl* se hepatu, se sumaheohi, alona eai gulewa \tl gold,\tl* aiai \tl manna\tl* edi aba‐usaina, eo Arona ena tue, ie bogu wa, eo we’u wa, aridi eai laugagaeo se uri. \v 5 Potana eai Serubim namanamarina, nuatoatoa ababawana mabena eai i helogulogu. Teina ta ribana se gamagari, nige gonoana inai aniodi ta ribaedi. \p \v 6 Ginauri ta se tore‐nonohaidi doha ina, kohena tataodi huia gamagari se lulusora teha bagubagunana eai, uura eo aitalasam hesabana. \v 7 Na kohena‐saesaena, ia iabom taba i lusora teha esau, boea‐ariri eai wa, borimai esega sorasorana eai ma‐esega mo, osina i heboriri baguna, iabom enana eo tatao gamagaridi enadi, edi ponori debadi eai. \v 8 Arinai Earua Tabuna ena abaheatadi, aba‐lusora teha hetabuaririna eai wa dobilana sora nige i masaraha, huiana ne Apa‐tabuna i totoro \v 9 (parabole ina, eda huia ta tautauna). Dobila eai ta ita sora aitalasam eo ainauia ta toretoredi ia mo ginauri ta nige gonoadi tau‐tabaohu nuana se heaa mamohoi, \v 10 paana buluma laugagaeodi mo ina (doha buluma aiaina, nomnom, eo hari aiaideuri laulaudi), se hetorodi bena ta laulauedi i lau e hetubuuioi huiana i lage. \p \v 11 Na Keriso i laomao, ia eda kohena‐saesaena ede, eo maraitom‐asubena ena ginauri lolodi enana hinage, isi eda apa‐tabuna saesaena, lolo‐aririna, debana eai abo se tubu, nige tatao nimadi eai se ginauridi, eo nige tanoubu abiabina eai se hetubudi, \v 12 nige bokania e bulumakau nanatudi osinadi eai, na iabom osinana debana eai, teha tabuna eai i lusorao, ma‐esega mo, huia gamagarina enana, hemaurina i lau e nige nosina i abiyao enada. \v 13 Hage ena bokania eo bulumakau osinadi, eo bulumakau natuna bawesina se gabu ahuna se hesuruauri tatao biibii potadi eai, gonoana i hetabuedi, buluma aba‐heaana ede, \v 14 abo nige Keriso osinana mo nuamiu i heaa‐aririedi, paisoa matematedi aridi eai i hemaurimiu, bena Eaubada maumaurina au heaheyaiei? Ia nige baaeana begana, iabom i moseuioi Eaubada arinai, Earua Tabuna ena paipaisoa eai. \p \v 15 Paana ede ia, arinai ribahesunuma harihariuna ta ie tubu, isi laugagaeo bagubagunana boeana eai mamiadi wa, edi baaea eai abo i hemauridi, ena mate debana eai, isi se eogaidi wa bena edi tupo se lobai ribahesunuma eai ta, i lau e nige nosina. \v 16 Ena tau i mate, ena gogo soiena pepana eai se uri nonohaiyao, pepana ta ita ta ene tau ie mate. \v 17 Tau mamiana pepa wa nige aniona, sora i mate abotai se lauwatai, wa? \v 18 Hinage doha, ribahesunuma bagubagunana eai wa nige se ginauri gaibui, osina eai se hetabuei. \v 19 Mose lauhesom ribadi gamagaridi laugagaeo eai i ribaedio tatao gamagaridi aridi eai, abotai bulumakau nanatudi eo bokania osinadi ie abi, eo goila eo mamoe uiana buiabuia, eo lugu iniini esau esana hisopa, abo buka eai i helausibusibuei, eo tatao gamagari potadi eai i hesibusibu hinage, \v 20 i ene, “Teina ribahesunuma laugagaeona osinana ede, Eaubada i ribaei enamiu, au lauwatai.” \v 21 Hinage apa‐tabuna lulu eai se ginauri wa, eo ginauri tabudi numa alona eai se hepahepaisoaidi wa, ena abiabidi esega, osina eai i lausibuedi. \v 22 Mamohoi laugagaeo dobilana eai ta ene ginauri gamagaridi osina eai mo se heaadi, baaea nige aba‐ribagigirina ena osina nige i boriri. \p \v 23 Arinai i dudurai bena ginauri galewa eai tautaudi ina, doha ina se heaadi; na galewa ginauridi mamohoidi isi abo udoi, atalasam lolo‐ariridi eai mo se heaadi. \v 24 Paana Keriso ia nige i lusora teha tabuna tautauna eai mo, iaede tatao nimadi eai se ginauri, ia galewa mamohoina eai ie lusora, eo Eaubada matana eai i totoro ita debada eai. \v 25 Hinage ia nige ma‐hisa i heaitalasamuioi, doha kohena saesaena borimai to borimai i lulusora teha hetabu‐aririna eai, osina i bahei, nige iabom osinana; \v 26 ena doha ina abo tanoubu ena abatubu eai i laoma huia ta abo ma‐hisa amamna i hearo. Na huia murimuritana eai ta ia i taumasarahama, iabom ena heaitalasamuioi debana eai, bena baaea i torehesuara. \v 27 Doha tatao edi dobila se toreyao, huia esau eai abo se mate, eo murina eai abo heduduraina, \v 28 hinage Keriso, huia bagubagunana eai se heaitalasam, tatao gamagaridi edi baaea i baheidi, huia helabuina eai abo i taumasarahauio, baaeana nige’e, abo i taumasaraha taubagibagiena aridi eai, isi aidobu edi mauri ia arinai se abiyao. \c 10 \p \v 1 Laugagaeo iaede tautau mo, ginauri lolodi sora abo se laoma tautaudi ede, na nige adi ao mamohoi; tatao se awasaema aitalasam arinai, adi ao esega borimai to borimai, aitalasam wa nige gonoana tautorena i heaamamohoiei. \v 2 Ena nige’e tautabaohu abo nige se aitalasam lautom? Abo se aa’o, baaea taba nige amnana se ataiei. \v 3 Na aitalasam eai wa edi baaea aba‐henuaisinina, borimai to borimai. \v 4 Paana bulumakau eo bokania osinadi nige gonoadi baaea se hetausuara‐aririei. \q1 \v 5 Arinai Keriso i laoma tanoubu eai wa, i ene, \q1 “Aitalasam eo ginauri se ainauiai, nige u nuatuidi, \q1 na tau eauna mo, enagu u abinonohai; \q1 \v 6 aitalasam gabugabudi, eo baaea maisana se gabu, aridi eai nige em kode. \q1 \v 7 Abo ea ene, ‘Hage u ita, oa em nuatu hesabana ea laoma ta, Eaubada e,’ \q1 doha buka nouna eai wasagu se uriyao.” (Ps. 40.6-8.) \m \v 8 Huiana ne i ene, “Aitalasam eo ainauia eo aitalasam gabugabudi, eo baaea maisana se gabu oa nige u nuatui, aridi eai nige em kode,” (doha laugagaeo dobilana se abiwatai wa), \v 9 abo hinage i ene, “Hage u ita, oa em nuatu hesabana ea laoma ta.” Riba bagubagunana i abihai bena helabuina arinai i helaudamai. \v 10 Ia ena nuatu eai ta se hetabueda, huiana esega, huia gamagarina enana, Iesu Keriso tauna se heaitalasam wa. \p \v 11 Kohena gamagaridi, esau, esau, i totoro aba‐aitalasam eai, asubena to asubena, i paipaisoa aitalasam esegana wa i laulauginauri, ia mo baaea nige i laehesuara. \v 12 Na huiana ne Keriso i moseuioi, aitalasam esega dumadumana meta, baaea debadi eai, i lau e nige nosina. \v 13 I bagibagi i lau e ana waiunuyao se hemala aena adi bou. \v 14 Aitalasam esegana eai ta, tauhetabu wa i hedudurai‐heohidi i lau e nige nosina. \v 15 Earua Tabuna riba i hemasaraha arida eai, riba bagubagunana i ene, \q1 \v 16 “Ribahesunumana ede ina, aridi eai abo ea abi, \q1 nei asubenadi muridi eai ne, Guiau i ene: \q1 Egu laugagaeo nuadi eai abo ea toredi, \q1 edi nuanuatu eai abo ea uridi,” \m \v 17 hinage i riba muritai, “Edi baaea, edi baaea diodio, taba nige ea henuaisiniuioidi.” (Jer. 31.33-34.) \v 18 Ginauri ta, ena se ribagigiridio, taba nige baaeana enana se aitalasamuioi. \p \v 19 Arinai, egu tataoyao e, ta nuakipikipio, abo ta lusora teha hetabu‐aririna eai wa, Iesu osinana debana eai, \v 20 dobilana i hetabunonohai ita enada, dobila harihariuna, maumaurina, woeona wa abo ta tupapurisi, iaede ia bulumana. \v 21 Eda kohena‐saesaena ta abiyao, ede ia, Eaubada ena numa i tanuagai, \v 22 Hage ta awasae ia gegesina eai, ma‐nuada mamohoi, eda sunuma i monau; baaea amnana eai se iairihaidao, nuada se lausibuedi, nige ada giru, eo goila aana eai tauda se deuridio. \v 23 Eda sunuma miatahitahina ta sogohididini, tabu begana i eoeo, paana tauribahesunumaeda wa ia ena nuatu se ota‐esegaidi; \v 24 eo ta haisagusaguuioida, gadosisi eo paipaisoa lolodi arinai ta hesohesomuioida, \v 25 eda oioigogo tabu ta nuagabaedi, doha headi edi laulau, na ta hairibahasahasaiuioida, ina doha ta abi‐headidiri paana Asubenana wa ta ita i hanahanaumao. \p \v 26 Ena taba dobila mamohoina ta abiyao, na nuada eai baaea mo hesabana ta laulau, ita nige eda aitalasam esau baaea enana, \v 27 na matausi lailai mo, heduduraina abo ta bagibagiei, eo oeagi alaalasina Eaubada ena waiunuyao abo i hearodi. \v 28 Aitea tau Mose ena laugagaeo i gabaei, tauitana labui e haiona edi ribataubiga eai ia abo i mate, nige nuatoatoana. \v 29 Abo au ene edoha, ia ena maisa abo i lai ariri e nige’e, Eaubada Natuna i ututawatawai, eo ribahesunuma osinana wa, arinai ia se hetabuei, abotai i awa‐ginauri‐gaibuei, eo aiainauia Earuana i hebaaea? \v 30 Abina ta atao, paana ribana wa i ene, “Abigum eau agu paisoa ede, abo ea hemaisa.” Eo i ribauio, “Guiau abo ena tataoyao i heduduraidi”. \v 31 Ginauri matamatausina ede ena Eaubada maumaurina nimana eai ta beudobi. \p \v 32 Na emi asubena bagubagunadi wa hage au henuaisinidi, mara aue ita murina eai heasiwolewole lailai eo amamna au hearo, \v 33 huia headi se riba baaeaimiu eo se abi baaeaimiu, eo huia headi au heoiesegaimiu isi aridi eai wa, ina abiabi baaea ta tau‐hearona. \v 34 Huiana ne headi se auauidi wa au nuatoatoaedi, emi gogo se hebaaeadi wa, aue kode mo, paana au nuatuiyao emi gogo loloaririna otana, gogo miatahitahina. \v 35 Arinai emi nuaadidiri tabu au gabaei, ainauiana i lai ariri abo au abi. \v 36 Paana emi gadohi esau ede nuaheesegaina, Eaubada ena nuatu au ginauri abotai abo ribahesunumana au hearo. \q1 \v 37 “Sora huia kuukuuna mo, \q1 ia bena i laoma wa, abo i laoma, taba nige i bagi; \q1 \v 38 na egu laulau‐dudurai tauna ia sunuma eai abo i miamia, \q1 ena i murisuwasuwa, taba nige nuagu i kode ia arinai.” (Hab. 2.3-4.) \m \v 39 Na ita nige taumurisuwasuwa tataoda bena baaea ta hearo, ita tausunuma, earuada se mauri ede. \c 11 \s1 Sunuma dobilana iabom i lolo ariri. \p \v 1 Sunuma iaede ginauri ta eoowataidi adi ao ta itadio, eo ginauri sora nige ta itadi eda abaitalobaidi ede. \v 2 Debana eai ede tamadayao mumuga eai wasadi se lolo. \v 3 Sunuma debana eai ta nuatui tanoubu ta se hetubu, Eaubada ena riba eai, arinai ginauri ta itadi nige ginauri masamasarahadi aridi eai se tubuma. \p \v 4 Sunuma debana eai Abela ena aitalasam Eaubada matana eai i lolo ariri, nige doha Kaina enana, arinai ede ia se ribaei i dudurai, eo ena aiainauia Eaubada i henua; arinai hinage ia ie mate, taiede sunumana debana eai ia sora ma‐ribaribana. \v 5 Sunuma debana eai Enoka se abiisini galewa eai, arinai ia mate nige i ita; ia nige se lobai paana Eaubada i abi’siniyao. Paana ia sora nige se abi’sini, wasana ede ina: Eaubada nuana i helolo. \v 6 Na ena taba sunuma nige’e, ita nige abina ta ata Eaubada nuana ta helolo. Esa bena i laoma Eaubada arinai, abo i sunusunumaei ia mamohoina, eo tauyooina ma‐nuaadidirina ia abo i ainauiai. \v 7 Sunuma debana eai Noa Eaubada matausina nuana i dudui, ake i abi‐nonohai, paana ginauri sora nige se tubu Eaubada i ribahesanapuei abo se tubu, arinai ena numa tataodi i hemauridi, arinai tanoubu i hegiru, eo i hemala laulaududurai sunuma debana eai tauabina esau. \p \v 8 Sunuma debana eai Aberahama nei huiana ne se eogahai wa, i awaabi, i torohai eanua esau hesabana, bena abo i abi ena eanua; i torohai nige i nuatui haedi i laulau. \v 9 Sunuma debana eai i hemala taumiahai ribahesunuma eanuana eai ta, doha eanua udoi eai i miamia enana tahunuana nige’e, apa lulu eai se ginauridi i miamiaidi, Isaako eo Iakobo hinage doha, ia maenayao wa ribahesunuma esegana tauabina. \v 10 Eanua esau mo i itaitalau arinai, paa adiadidirina potana eai se abihetoro, tauginaurina, tauhetubuna, iaede Eaubada. \v 11 Sunuma debana eai Sara hinage ena adidiri i lobai, i sinesinebada‐aririo, taiede natuna i labasi, paana tauribahesunumaena wa i sunumaei ena riba abo i hemamohoiei. \v 12 Arinai tau esega mo, eo ia gonoana doha i mateo, ia mo ia tauna eai moutuana se tubuma, gamagarina doha galewa iporadi, e doha geregere, gabogabo hasarina eai, taba nige ta hasiridi. \p \v 13 Ina gamagaridi ta ma‐sunusunumadi eai se mate, ribahesunuma wa aniodi sora nige se lobaidi, na eda lohaloha eai mo se itadi eo se kode, eo se ribahemasarahauioidi, isi tau‐laolaoma mo, tau‐adaadau mo tanoubu eai ta. \v 14 Paana riba doha ina tau‐ribaena se hemasaraha‐auri si ene edi eanua tahunuana se eooeooi ede. \v 15 Mamohoi ena isi eanua beabeana arinai se laoma wa se nuanuatu‐daoiei, taba hinage edi sorasora se lobai se uio arinai. \v 16 Ia mo isi eanua esau se henua, lolo‐dumadumana, iaede galewa eai. Arinai Eaubada nige i maee ia esana se ribaei edi Eaubada, paana edi eanua‐saesaena ia i abinonohaiyao. \p \v 17 Sunuma debana eai Aberahama nei huiana ne ia se lauita wa, Isaako i moselaei, ribahesunuma tauabina wa abotai natu‐eseesegana i mosegabaei ena aitalasam, \v 18 ia wa se ribaei si ene, “Isaako arinai abo am isimurita se eogaidima.” \v 19 Ena nuatu i ene Eaubada abina ie ata mate eai natuna taba i hemauriuioi; arinai mamohoi, doha mate eai i abiuioi tautauna. \v 20 Sunuma debana eai Isaako ena riba‐hewoiwoina i mosei Iakobo eo Isoa, ginauri sora nige se tubu arinai i hemasarahadi. \v 21 Sunuma debana eai Iakobo, huia ne ena mate i hanahanaumao, riba‐hewoiwoina i mosei Iosepa nanatunayao labui aridi eai, ena tue eai i duihasari, i aihelahui. \v 22 Sunuma debana eai Iosepa hinage ena huia i hanahanau wa, Isaraela nanatunayao edi torohai i ribanonohai, eo i lauhesomdi Aigupito se laugabaei bena ia siadana abo se bahelaei. \p \v 23 Sunuma debana eai Mose, nei huia ne se labasi wa, nawalai haiona tamana eo sinana ia se toreyamui, paana se ita merumeru lolona; wasawasa ena laugagaeo nige se matausiei. \v 24 Sunuma debana eai Mose, huia ne i taulailaio, nige i henua esana se atai Parao natuna‐sine natuna, \v 25 i henua mo besi ia se abi‐baaeaei, Eaubada ana bodao tataodi maediyao, nige i henua huia kuukuuna baaea i lauheamna. \v 26 Ena nuatu i ene Keriso hetaumaeamaeana meta mo gogo saesaena, Aigupito ena ginauri lolodi nige se lolo doha, paana i itaitalau mo ainauiana matana eai. \v 27 Sunuma debana eai Aigupito i nuagabaei, wasawasa ena ouyalayala nige i matausiei; i samasamadudu mo, doha ia wa taba nige ta ita, iaede matana eai i itaitai. \v 28 Sunuma debana eai pasova mataasina i hetubu, heiheinoina wa osina i lausibuei (\tl numa gududi eai\tl*) natu‐ealahou tauunuidi wa taba nige i abilau enadi aridi eai. \p \v 29 Sunuma debana eai gabogabona esana Buiabuia, arinai tatao se leta‐dobi, doha tano pitapitari eai se awasi; na Aigupito se aipate se hemuriwataidi wa, gamagaridi se galamosi. \v 30 Sunuma debana eai Ieriko gana‐tonana se urugorigori, huiana ne asubena haligigi‐labui eai se tauhetaiiri. \v 31 Sunuma debana eai Rahaba, laulau baaea sinena wa, nige i mate helena taumia awaawayagaradi wa maediyao, paana eanua tau‐itasipoina wa i abidi ena numa eai, i labiniedi. \p \v 32 Abo riba esana egu riba ea tubei? Huia nige gonoana wasadi ea ribaedi, Gideona eo Baraka, eo Samasoni eo Iapeta, eo Davida eo Samuela, eo peroveta gamagaridi— \v 33 isi sunuma debana eai basileia se heguridi, dobila duduraidi se hetubudi, ribahesunuma hemamohoiena se hearodi, liona awadi se gududi, \v 34 oeagi alaalasi ena gigibori se heboso, elepa matamatana se dagogabaei, beruberu boeana eai edi adidiri se lobai, iala eai se nuakipikipi ariri, waiunu edi tauiala bodadi se hetatagorigoridi. \v 35 Sisine enadi taumate se abiuioidi se mauriuio. Headi amamna lailai eai se hebaaeadi, iairihaina nige se eooi, mauri esau, lolo‐aririna, isi bena se abi. \v 36 Headi lauita se hearodi, alaliuliua eo pidipidiri, hedeona se paidi hinage, eo se tutuguduidi. \v 37 Se lauwe’uidi, taudi se seselapaidi, noho se hearodi, elepa eai se unuhematedi; se tautausi gaibu, mamoe opidi eo bokania opidi se luiluidi, paana se gogogesagesa, se hebaaeadi, se heamamnadi— \v 38 ahani tanoubu nige i lolo, isi mo se lolo — barabara eai se tautausi, oea tupidi eai, aba‐bawayamui eai, tano gudadi eai hinage. \p \v 39 Ina gamagaridi ta sunuma debana eai wasadi se lolo, ia mo ribahesunuma aniona mamohoi isi nige se ita; \v 40 Eaubada dobila lolo‐aririna esau enadi i abinonohaiyao, arinai isi helolo‐dumadumana taba nige se hearo, ena ita maediyao nige’e. \c 12 \s1 Tauataiena ena dobila eai, eda tautau ede Keriso. \p \v 1 Ta ita, tauitana gamagamagari se totoro‐hetahetaiirida, doha eada lailai aririna, besi porohe gamagamagari ta tore hesuaradi, eo baaea i healabesibesi‐aririeda wa, na ma‐taubigada ta aitautau hailako eai ta, dobilana ede se tore matada eai, \v 2 ta itaitalau Iesu arinai, eda sunuma tauhetubuna eo tauheohina, ia kode wa matana eai se tore debana eai satauro i hearo, i lau e ana siga, taumaeamaeana nige i nuatui, arinai ede ia se hebawa Eaubada ena terona nimatutuna eai. \p \v 3 Ia hage au nuatui, ia wa tatao baaea edi hewaiunu i hearo‐aririei, bena omi tabu au tausiololo, eo nuamiu se beruberu. \v 4 Omi sora nige huia esau baaea au taugudui, au ialai, i lau e osinamiu se boriri. \v 5 Eo ribana au nuahuiei wa, arinai i ribalaowa doha omi nanatunayao mamohoi — i ene, \q1 “Natugu e, Guiau ena heduhedudurai tabu u nuatuhegagiri \q1 eo tabu nuam i beruberu ena i ribasuuim. \q1 \v 6 Paana Guiau eai i gadosisiei, ia abo i hedudurai ede, eo natuna esa, esa, i abi, pidipidiri abo i hearo.” (Prov. 3.11-12.) \m \v 7 Hedudurai ta abo i heatamiu. Hede Eaubada i abimiu doha omi ia nanatunayao; paana aitea merumeru tamana taba nige i hedudurai? \v 8 Ena omi nige se heduduraimiu, doha gamagarida tupona ta hearoyao, abo omi kamkamkeda, omi nige tau nanatunayao mamohoi. \v 9 Ita tamadayao tanoubu eai se heduduraida, hinage ta heasisiedi. Earuada Tamadi ia hinage abo nige ta awaabiei eo ta mauri? \v 10 Isi wa mamohoi asubena hisahisawaidi eai se heduduraida, isibom edi nuatu eai, na ia wa ita eda lolo debana eai mo, bena ia hetabuena eai ita tupona ta abi. \v 11 Hemaisa wa, eda huia hearona eai ta ene i amamna mo, nige kodena; ia mo murina eai loni uauana abo se masaraha tauhearona wa nuadi eai, iaede laulau‐dudurai. \p \v 12 Arinai nimam se abaabasi gaibu ta, bena u lau’sinidi, eo turim beruberudi u hetamomosidi, \v 13 eda dududuraidi aem enadi u sepa‐nonohaidi, arinai tau beruberuna taba nige u oihesuara, na abo u headidiri mo. \v 14 Em abi tatao gamagaridi aridi eai, loni hesabana u laulau, eo nuam heaana, ena nige’e taba nige tau esa Eaubada i ita. \v 15 Au itakomakomanimiu ata tau esau Eaubada ena ainauia eai i abihekuu; ata lamna kalakalapina esau i ini‐saema, i hemodemiu, headi boeamiu eai abo i hebiidi hinage. \v 16 Ata boeamiu eai tau‐laulaubii esau, e tau Eaubada nige i heasisiei doha Isoa, ia lauriga esega debana eai ena ealahou‐ainauiana i unegabaei. \v 17 Au nuatui huiana murina eai abotai abo i henua ariri bena ainauiana wa i hearo, i eoo adidiri ma‐matasuluna, ia mo se tauotaotaei, nige ena huia se moseuio bena i nuabui. \p \v 18 Omi nige au laoma oea‐tupina eai ta, oeana taba se abilau, alalasina, eada dubadubana i poiitawai, eo asuasu dubadubana, eo mana, eo wowori, \v 19 eo bogigi daguguna, eo ariarina lailaina, arina tauataiena wa se aiboda asa bena tabu riba esau se ribaei aridi eai. \v 20 Paana ribana i porohe ariri, nige gonoadi. “Ena suisui esau i utusae mo, besi, abo se lau‐we’ui.” (Ex. 19.12-13.) \v 21 Ana ao hinage i nuamatamatausi ariri, arinai wa Mose i ene, “Ea tabutabubu ea matausi ariariri.” (Deu. 9.19.) \v 22 Na omi ede aue laoma Siona oea‐tupina eai, Eaubada maumaurina ena eanua saesaena eai, Ierusalema galewa eai wa, eo aneru moutuadi taba nige ta hasiridi edi heoiesega saesaena eai, \v 23 eo taubaguna edi oigogo lailaina eai, isi esadi wa galewa eai se uridio, eo Eaubada arinai, tatao gamagari tauheduduraidi, eo aue laoma taulaulau‐dudurai earuadi se helolo‐dumadumadio aridi eai, \v 24 eo Iesu arinai, ribahesunuma harihariuana wa tau hepaisoaina, eo osinana wa se lausibusibuei, ainauiana ede i lolo ariri, Abela osinana nige doha. \p \v 25 Au komani, ia tauribalaowa wa tabu au tauotaotaei. Paana ena isi wa nige edi aba‐dago huia ne ia tanoubu eai ta ena ribahesanapu se otaotaei, ita haedi abo ta dago ena ia wa galewa eai i ribahesanapueda, ta otaotaei? \v 26 Nei huiana ne ia arinana tanoubu i oihetabubu; huia ta i ribahesunumaeda, i ene, “Sora huia esau, nige tanoubu mo na galewa hinage, abo ea hetabutabubudi.” (Hag. 2.6.) \v 27 Riba ta, “Sora huia esau,” aniona ede ginauri se heoiluiluidi, abo se torehesuaradi, doha ginauri nima eai se ginauri, na saha lauitana eai taba nige i moimoiu, abo i miahai ede. \v 28 Arinai eda lautoi ina, basileia ta abi wa, taba nige se hemoimoiu, eo ainauiana nuada eai ta laoma ta tabaohu, Eaubada ta aihelahui ma‐heasisida eo mamatausida; \v 29 paana eda Eaubada ia doha oeagi alaalasina i aiaigabu. \c 13 \p \v 1 Emi hai‐gadosisi bena au he‐esegai, doha omi tataoyao mamohoi. \v 2 Tabu nuamiu se hui emi haitala au hemasaraha taulaolaoma aridi eai, paana doha nei tatao headi nige abina se ata na aneru se abi‐taumanaidi. \v 3 Isi numa‐tutugudu eai se auaudi au nuatuidi, doha omi maediyao se au‐esegaimiu; eo isi se abibaaeaidi hinage, doha omi hinage taumiu eai mamiamiu. \v 4 Gamagarida bena tawasora ta heasisiei, eo tawasora aba‐enona tabu ta hebii; paana Eaubada tau‐enoenobiri eo tau‐ganaganawari abo i hegirudi. \v 5 Moni gadosisina tabu emi mauri eai i tanuagaemiu; ginauri saha au abidio aridi eai nuamiu bena se taru; paana ia ede i ribaei i ene, “Eau taba nige ea abihebeumiu, taba nige ea nuagabaemiu.” (Deu. 31.6; Jos. 1.5.) \v 6 Arinai gonoada ma‐nuaadidirida ta ene, \q1 “Guiau Tausaguigu ede, \q1 Taba nige ea matausi; \q1 tau taba i sahaigu?” (Ps. 118.6.) \p \v 7 Emi tanutanuagao au nuatuidi, isi wa Eaubada ena riba arimiu eai se ribaei; edi mauri aniona au italau, edi sunuma au laulauei. \v 8 Iesu Keriso ia gonogonoana mo, lahi, eo wau, eo i lau e huia nige nosina. \v 9 Tabu hari lauheata, eo riba udoidi, se woeahesuaramiu; i lolo mo taba nuamiu Eaubada ena ainauia eai se headidiridi, nige aiai aridi eai, doha headi se mode‐aririedi, ia mo nige i helolodi. \v 10 Ita eda aitalasam hatahatana, tauheayaiena arinai taba nige adi se ai. \v 11 Paana suisui wa osinadi kohena‐saesaena se leama teha tabuna alona eai, baaea aitalasamna, eaudi murimuri eai se gabudi. \v 12 Iesu hinage, tatao bena i hetabuedi iabom osinana eai wa, eanua ganana murimurina eai ia se heamamna. \v 13 Besi ita hinage ta lau ia arinai, eanua murimurina eai, taumaeamaeana ia debana eai hinage ta bahei. \v 14 Paana inai nige eda eanua tahunuana, miamiahaina, na eanua esau sora abo i laoma, ta eooi ede. \v 15 Ia debana eai bena hedebasae aitalasamna ta helele‐laei Eaubada arinai, huia gamagamagari, sopada uauadi meta, ia esana ede se ataatai. \v 16 Na tabu nuamiu se hui abilolo laulaudi au ginauridi, eo emi saha au mosei tatao enadi hinage se abi, teina aitalasam ta arinai Eaubada nuana i lolo ariri. \p \v 17 Isi tanuagamiu eai se laulau, au awaabiedi eo edi riba aridi eai au eari; paana isi earuamiu tauitawataidi, doha tatao adi paisoa abo se hetala. Bena paisoa eai ta au hekodedi, tabu au henuadubudi, doha ina taba nige se saguimiu. \p \v 18 Enamai au lau‐uura, ai nuamai se masaraha, nuata abaheduduraina eai, ema gadosisi bena ginauri gamagaridi eai duduraina ai miai mo. \v 19 Ea samaduduimiu ina, ma‐nuagigiborigu teina au abi, arinai abo ea lage heuheula arimiu eai. \p \v 20 Abotai loni Eaubadana ia eda Guiau Iesu Keriso mate eai i woeaisiniuioi, mamoe tauitawataina saesaena wa, ribahesunumana i lau e nige nosina osinana eai wa, \v 21 ginauri gamagaridi aridi eai i helolo‐aririemiu bena ena nuatu au lauwatai, boeamiu eai hinage i paipaisoa, saha eo saha ia matana eai se lolo abo i hetubudi, Iesu Keriso debana eai; ia ta hedebasaei i lau e huia nige nosina. Amen. \p \v 22 Egu tataoyao e, hinage ea aibodaimiu, egu lauhasahasa ina au abi, riba kuukuuna ede ea uriyawa. \v 23 Au nuatui eda tau Timoteo numa‐tutugudu eai se iairigabaeyao, ena i heulama abo ia maegu, nige baeaona, ai itamiu. \v 24 Tauwoeaimiu gamagaridi eo hetabu tataodi, ea lautoiedi. Isi wa Italia eai taumia se lautoiemiu. \v 25 Ainauiana bena maemiu, omi gamagarimiu. Amen. \f + \fr 13.25 \ft Italia eai se uri, Heberu tataodi enadi, Timoteo nimana eai.\f*