\id MRK - Revised Susu Gospels \ide UTF-8 \h Maraki \toc1 Inyila Isa Annabi Maraki naxan sɛbɛxi \toc2 Maraki \mt Inyila Isa \mt Annabi Maraki naxan sɛbɛxi \imt Masenyi nde yi Kitaabui xa fe ra \ip Kitaabui naxan xili «Inyila Isa,» a dɔxɔ naani na a ra. Namiɲɔnmɛ naani nan Inyila Isa xa taruxui sɛbɛ Ala Xaxili Sɛniyɛnxi saabui ra. E xili nɛ Matiyu, Maraki, Luki, nun Yaya. \ip Annabi Maraki yi Kitaabui sɛbɛ nɛ ɲɛ tongo saxan ɲɔndɔn Isa faxa xanbi. A naxa Isa xa duniɲɛigiri birin masen alako mixie xa a kolon, a Isa findixi Ala xa Mixi Sugandixi nan na. A a sɛbɛ Girɛki xui nɛ, kɔnɔ muxu bara a madangi Soso xui ra alako Sosoe fan nɔma a fahaamude a fanyi ra. \ip Isa xa kaabanako gbegbe sɛbɛxi yi Kitaabui kui alako mixi xa a sɛnbɛ kolon, Ala naxan fixi a ma. A furemae rayalan nɛ, a ɲinnɛ ragbilen mixie fɔxɔ ra. Annabi Maraki bara wa mixie xa Isa xa xaranyi fan kolon. Isa to mixie xaran Ala xa masenyi ra, e naxa a kolon, a a nɔndi yati yati nan kawandima. A dɔnxɔɛ ra, yi Kitaabui dɛntɛgɛ sama Isa faxa ki naxɛ, a man kelixi faxɛ ma ki naxɛ. \ip Na birin nɔma fahaamui fide won ma, won xa a kolon nde na Isa ra. A lɔnni naxan fixi won ma yi Kitaabui kui, a nɔma won malide won ma duniɲɛigiri kui, a man nɔma won malide aligiyama. Ala xa a raso won xaxili ma. Amina. \imte Inyila Isa \imte Annabi Maraki naxan sɛbɛxi \cl Sora \c 1 \s Annabi Yaya kawandi tife \r (Matiyu 3:1-12, Luki 3:1-22) \p \v 1 Inyila Isa fɔlɛ nan ya, naxan Ala xa Mixi Sugandixi Isa xa fe masenma, naxan findixi Ala xa Di ra. \v 2 A sɛbɛxi Annabi Esayi xa Kitaabui kui, \q «N fama n ma xɛɛra rasanbade i ya ra, \q a xa kira rabɔɔ i bɛ. \q \v 3 A a xui itema gbengberen yire, \q ‹Wo kira yailan Marigi bɛ, \q wo sankirae matinxin a ya ra.›» \m \v 4 Na kui, Yaya Xunxa naxa to gbengberenyi ma. A nu kawandi tima mixie bɛ, e xa e xunxa ye xɔɔra tuubi ra, alako Ala xa e xa yunubie xafari. \v 5 Yudayakae nun Darisalamuka birin nu sigama a yire. E nu e xa yunubie masenma kɛnɛ ma, Yaya fan nu e xunxama Yurudɛn xure xɔɔra. \v 6 Ɲɔxɔmɛ xabe donma nan nu ragoroxi Yaya ma, bɛlɛti kiri daaxi nu xirixi a tagi. A nu baloma katoe nun wula kumi nan na. \v 7 A nu kawandi tima, a nu a fala, «Naxan fama fade n xanbi ra, na sɛnbɛ gbo n tan bɛ. Na binyɛ mu na n tan yi ra, n ɲan xa n felen a xa sankiri luuti yati fulunde. \v 8 N tan bara wo xunxa ye xɔɔra, kɔnɔ a tan Ala Xaxili Sɛniyɛnxi nan nagoroma wo ma.» \s Isa xunxafe \r (Matiyu 3:13-17, Luki 3:21-22, Yaya 1:32-34) \p \v 9 Na waxati ma, Isa naxa fa keli Nasarɛti, Galile bɔxi ma, Yaya naxa a xunxa Yurudɛn xure xɔɔra. \v 10 A fɛfɛ te ye xɔɔra tɛmui naxɛ, a naxa koore to rabi ra, Ala Xaxili Sɛniyɛnxi naxa goro a ma alɔ ganbɛ. \v 11 Xui nde naxa mɛ keli koore ma, a a masen, «N ma Di maxanuxi nan na i ra. I n kɛnɛnxi ki fanyi ra.» \s Sentanɛ katafe a xa Isa ratantan \r (Matiyu 4:1-11, Luki 4:1-13) \p \v 12 Na xanbi Ala Xaxili naxa Isa xanin gbengberenyi ma. \v 13 Xi tongo naani bun ma, a nu na gbengberen yire, Sentanɛ nu katafe a ratantande. Wula subee nu na naa. Malekɛe naxa a bun ti. \s Isa xa wali fɔlɛ nun a fɔxirabirɛ singee \r (Matiyu 4:12-22, Luki 4:14-5:11) \p \v 14 Yaya sa xanbi geeli, Isa naxa siga Galile bɔxi ma Ala xa xibaaru fanyi kawandi ra. \v 15 A nu a masenma, «Waxati sugandixi bara a li, Ala xa mangɛya niini bara makɔrɛ. Wo tuubi, wo la Ala xa xibaaru fanyi ra.» \p \v 16 A to nu dangife Galile baa dɛ ra, a naxa Simɔn nun a xunya Andire to, e yɛlɛ wolife, barima yɛxɛsuxuie nan nu e ra. \v 17 Isa naxa a fala e bɛ, «Wo bira n fɔxɔ ra. Tɛmui dangixi, wo nu yɛxɛ nan sɔtɔma, kɔnɔ yakɔsi n a niyama wo xa nu mixie nan sɔtɔ n bɛ.» \v 18 E naxa e xa yɛlɛe lu na keren na, e bira Isa fɔxɔ ra. \v 19 E to dangi na ra dondoronti, a naxa Sebede xa di Yaki nun a xunya Yaya to, e nu na yɛlɛe madɛgɛfe e xa kunkui kui. \v 20 Isa naxa e xili keren na, e fan naxa e baba Sebede nun walikɛe lu kunkui kui, e bira Isa fɔxɔ ra. \s Isa ɲinnɛ kerife \r (Luki 4:31-37) \p \v 21 Isa nun a fɔxirabirɛe naxa so Kapɛrɛnamu. Malabu lɔxɔɛ ma, Isa naxa so salide kui, a kawandi ti fɔlɔ. \v 22 Mixie naxa kaaba a xa xaranyi ma, barima a mu nu luxi alɔ e xa sɛriyɛ karamɔxɔe. A tan nu wɔyɛnma mangɛ sɛnbɛ nan na. \v 23 Na waxati yati, xɛmɛ nde ɲinnɛ nu naxan fɔxɔ ra, a naxa sɔnxɔɛ rate fɔlɔ e xa salide banxi kui, \v 24 «Isa Nasarɛtika, i waxi munse xɔn ma muxu bɛ? I faxi muxu sɔntɔde nɛ? N a kolon mixi naxan lanxi i ma. Ala xa Sɛniyɛntɔɛ nan na i ra.» \v 25 Isa naxa wɔyɛn a ma a xɔrɔxɔɛ ra, «I sabari. Gbilen yi xɛmɛ fɔxɔ ra.» \v 26 Ɲinnɛ naxa xɛmɛ raketun a ra, a sɔnxɔ, a fa gbilen a fɔxɔ ra. \v 27 Birin dɛ naxa ixara, e nu fa e bore maxɔrin, «Munse yi ki? Xaranyi nɛɛnɛ a nun sɛnbɛ! Hali ɲinnɛe, a e yamarima, e a xui rabatu.» \v 28 A mu bu, a xili naxa din Galile bɔxi yire birin na. \s Isa Simɔn bitanyi nun furema gbegbe rayalanfe \r (Matiyu 8:14-17, Luki 4:38-41) \p \v 29 E to mini salide kui, Isa nun Yaki nun Yaya naxa siga Simɔn nun Andire xɔnyi. \v 30 Simɔn bitanyi ginɛma nu saxi, a fate wolenxi. E naxa a xa fe fala Isa bɛ keren na. \v 31 Isa naxa a maso ginɛ ra, a a bɛlɛxɛ suxu, a a rakeli. Fure naxa a bɛɲin, a naxa e bun ti fɔlɔ. \p \v 32 Nunmare to so, soge naxa dula, mixie naxa fa furemae birin na a xɔn, a nun ɲinnɛe biraxi naxee fɔxɔ ra. \v 33 Taa birin naxa e malan naadɛ ra. \v 34 A naxa furema gbegbe rayalan, fure mɔɔli wuyaxi nu naxee ma. A naxa ɲinnɛ gbegbe fan keri mixie fɔxɔ ra, kɔnɔ a mu tin ɲinnɛe xa wɔyɛn, barima e nu a kolon. \s Isa kawandi tife Galile bɔxi ma \r (Matiyu 4:23, Luki 4:42-44) \p \v 35 Subaxɛ ma, Isa naxa keli, a naxa mini wula i Ala maxandide. \v 36 Simɔn nun a booree ya koto naxa mɔ Isa fende. \v 37 E to a to, e naxa a fala a bɛ, «Birin na i fenfe.» \v 38 Isa naxa e yaabi, «Won xɛɛ taa gbɛtɛe naxee na be rabilinyi alako n xa kawandi raba mɛnni fan, barima n faxi na nan ma.» \v 39 A naxa siga Galile bɔxi birin ma, a nu kawandi ti e xa salide banxie kui, a nu ɲinnɛe fan keri mixie fɔxɔ ra. \s Kunɛ kanyi rayalanfe \r (Matiyu 8:1-4, Luki 5:12-14) \p \v 40 Kunɛ kanyi nde naxa fa Isa yire, a a xinbi sin a bun ma, a a mayandi, «Xa i tin, i nɔma n nasɛniyɛnde.» \v 41 Isa naxa kinikini a ma. A naxa a bɛlɛxɛ itala, a a sa kunɛ kanyi ma, a a fala a bɛ, «N tinxi. I xa sɛniyɛn.» \v 42 Kunɛ fure naxa ba xɛmɛ ma keren na, a naxa sɛniyɛn. \v 43 Isa to a ragbilen, a naxa a matintin a ra \v 44 yi masenyi ra, «I naxa yi fe fala mixi yo bɛ. Siga i sa i yɛtɛ dɛntɛgɛ sɛrɛxɛdubɛ bɛ, i sɛrɛxɛ ba i xa sɛniyɛnyi xa fe ra, alɔ Annabi Munsa a yamarixi ki naxɛ. Na findima seedeɲɔxɔya nan na e bɛ.» \v 45 Kɔnɔ xɛmɛ to siga, a naxa so yi fe tagi rabafe birin bɛ, a nu a xibaaru rayensen yɛ. Na naxa a niya Isa mu nɔ sode taa kui sɔnɔn kɛnɛ ma. Fo a to nu sa luma taa fari ma mixi yo mu sabatixi dɛnnaxɛ. Mixie fan nu kelima yire birin fafe ra a yire. \c 2 \s Namatɛ rayalanfe \r (Matiyu 9:1-8, Luki 5:17-26) \p \v 1 Xi ndee to dangi, Isa man naxa gbilen Kapɛrɛnamu, mixie fa a mɛ a a na banxi. \v 2 Ɲama gbegbe naxa fa a yire, banxi kui naxa rafe, tide naxa ɲɔn tande birin ma. Isa naxa e kawandi Ala xa masenyi ra. \v 3 Mixi ndee naxa fa namatɛ ra Isa xɔn. Xɛmɛ naani nan nu a xaninfe. \v 4 Kɔnɔ ɲama to nu gbo, e mu nu nɔma e makɔrɛde Isa ra. Na kui, e naxa banxi fari yire nde maba Isa yailanyi. E naxa namatɛ ragoro mɛnni ra a xa sade fari. \v 5 Isa to e xa danxaniya to, a naxa a fala namatɛ bɛ, «N ma di, i xa yunubie bara xafari.» \v 6 Sɛriyɛ karamɔxɔ ndee nu dɔxɔxi naa, e naxa e xaxili raɲɛrɛ, \v 7 «Yi wɔyɛnma yi mɔɔli ra munfe ra? A na Ala rasɔtɔfe nɛ yi ki! Nde nɔma yunubie xafaride, bafe Ala keren na?» \v 8 Isa naxa e xa maɲɔxunyi kolon a xaxili ma keren na. A naxa a fala e bɛ, «Munfe ra yi maɲɔxunyi mɔɔli na wo bɔɲɛ ma? \v 9 Wɔyɛnyi mundun sɔɔnɛya, a falafe yi namatɛ bɛ, ‹I xa yunubie bara xafari,› ka a falafe a bɛ, ‹Keli, i xa sade tongo, i ɲɛrɛ›? \v 10 N xa a masen wo bɛ a Adama xa Di nɔma yunubi xafaride duniɲa ma.» Isa naxa a masen namatɛ bɛ, \v 11 «N naxɛ i bɛ, keli, i i xa sade tongo, i siga i xɔnyi.» \v 12 A naxa keli keren na, a a xa sade tongo, a mini birin ya xɔri. Ɲama birin dɛ naxa ixara, e nu fa Ala matɔxɔ, «Han to muxu singe mu nu yi ɲɔndɔn to.» \s Lewi birafe Isa fɔxɔ ra \r (Matiyu 9:9-13, Luki 5:27-32) \p \v 13 Isa man naxa goro baa dɛ ra. Ɲama birin naxa fa a yire, a nu e kawandi. \v 14 A to nu dangife, a naxa Alifa xa di Lewi to, a dɔxɔxi duuti maxilide. A naxa a fala a bɛ, «Bira n fɔxɔ ra.» Lewi naxa keli, a bira a fɔxɔ ra. \p \v 15 Lɔxɔ nde Isa nun a fɔxirabirɛe nu na e dɛgefe Lewi xɔnyi. Duuti maxilie nun yunubitɔɛ gbegbe fan nu na, e birin nu e dɛgefe yire keren, barima na mixi mɔɔli wuyaxi nu bara bira Isa fɔxɔ ra. \v 16 Sɛriyɛ karamɔxɔ naxee nu na Farisɛnie ya ma, e to Isa to a dɛge ra e nun duuti maxilie nun yunubitɔɛe, e naxa a fɔxirabirɛe maxɔrin, «Munfe ra Isa nun duuti maxilie nun yunubitɔɛe e dɛgema yire keren?» \v 17 Isa to na mɛ, a naxa e yaabi, «Mixi yalanxi hayi mu na seriba ma. Furema nan hayi na a ma. N mu faxi tinxintɔɛe xa xilide. N faxi yunubitɔɛe nan xilide.» \s Isa maxɔrinfe sunyi ma \r (Matiyu 9:14-17, Luki 5:33-39) \p \v 18 Annabi Yaya fɔxirabirɛe nun Farisɛnie to nu na sunyi, mixie naxa fa Isa maxɔrinde, «Munfe ra Yaya fɔxirabirɛe nun Farisɛnie fɔxirabirɛe sunyi suxuma, kɔnɔ i gbee tan mu sunma?» \v 19 Isa naxa e yaabi, «Ginɛfenyi xa futixiri xulunyi, a booree nɔma sunyi suxude a na e fɛ ma tɛmui naxɛ? Xa e nun ginɛfenyi na a ra, e mu nɔma sunde. \v 20 Lɔxɔɛ fama, ginɛfenyi bama nɛ e ya ma. Na waxati tan, e sunyi suxuma nɛ. \v 21 Mixi yo mu dugi fori lonpoma dugi nɛɛnɛ ra, xa na mu a ra na dugi nɛɛnɛ xuntunyi dugi fori ibɛndunma, dugi ibɔɔ dangi a singe ra. \v 22 Mixi yo man mu wɛni nɛɛnɛ sama lɛbɛ fori kui, xa na mu a ra na wɛni nɛɛnɛ na funtu, wɛni lɛbɛ fori bulama nɛ. Na kui, wɛni yo, lɛbɛ yo, a kanyi ganma nɛ e birin na. A lan nɛ wɛni nɛɛnɛ xa sa lɛbɛ nɛɛnɛ nan kui.» \s Malabu lɔxɔɛ xa sɛriyɛ \r (Matiyu 12:1-21, Luki 6:1-11) \p \v 23 Malabu lɔxɔ nde, Isa nun a fɔxirabirɛe nu ɲɛrɛfe sankira ma xɛe tagi. E to nu dangife, a fɔxirabirɛe naxa mɛngi tɔnsɔɛ nde ba fɔlɔ. \v 24 Na kui, Farisɛnie naxa wɔyɛn Isa bɛ, «Munfe ra e na malabu lɔxɔɛ sɛriyɛ matandife?» \v 25 Isa naxa e yaabi, «Wo mu nu a xaran Dawuda naxan naba kaamɛ to a suxu, a tan nun naxee nu na a fɔxɔ ra? \v 26 A so nɛ Ala xa banxi kui, Abiyatari nu findixi sɛrɛxɛdubɛ kuntigi ra tɛmui naxɛ, a taami don naxan fixi Ala ma, a nde so a fɔxirabirɛe fan yi ra, hali a to mu nu daxa mixi yo xa na don, fo sɛrɛxɛdubɛe.» \v 27 Isa man naxa a masen e bɛ, «Malabu lɔxɔɛ na mixi nan bɛ, mixi xa mu daaxi malabu lɔxɔɛ bɛ. \v 28 Na kui, Adama xa Di findixi Marigi nan na hali malabu lɔxɔɛ xun ma.» \c 3 \s Fe fanyi rabafe malabu lɔxɔɛ ma \r (Matiyu 12:9-21, Luki 6:6-11) \p \v 1 Isa man naxa so salide kui. A naxa xɛmɛ nde li naa, naxan bɛlɛxɛ tuuxi a ma. \v 2 Farisɛnie nu e ya tixi Isa ra e xa a mato xa a a rayalanma malabu lɔxɔɛ ma, alako e xa nɔ a kalamude fe nde ma. \v 3 Isa naxa a fala xɛmɛ bɛ naxan bɛlɛxɛ tuuxi a ma, «Keli, i fa ti be, ɲama tagi.» \v 4 A naxa e maxɔrin, «A daxa fe fanyi nan xa raba malabu lɔxɔɛ, ka fe ɲaaxi? Nii rakisife nan daxa ka nii sɔntɔfe?» Kɔnɔ mixi yo mu a yaabi. \v 5 Isa xɔnɔxi naxa e mato, a bɔɲɛ tɔɔrɔxi ki fanyi barima kinikinitare nan nu e ra. A naxa a fala xɛmɛ bɛ naxan bɛlɛxɛ tuuxi a ma, «I bɛlɛxɛ itala.» A naxa a itala, a bɛlɛxɛ naxa yalan. \v 6 Farisɛnie naxa mini keren na, e tan nun Herode fɔxirabirɛe naxa sa malanyi raba Isa xili ma. E naxa kira fen fɔlɔ Isa faxafe ma. \s Ɲama malanfe Isa yire \r (Matiyu 4:23-25, 12:15-16, Luki 6:17-19) \p \v 7 Isa naxa keli naa e nun a fɔxirabirɛe, e naxa siga baa dɛ ra. Ɲama gbegbe naxa bira e fɔxɔ ra kelife Galile, Yudaya, \v 8 Darisalamu, Idumeya, Yurudɛn naakiri, a nun Tire nun Sidɔn nabilinyie. Ɲama nu bara a mɛ Isa nu na fee naxee rabafe. Na nan a to e gbegbe naxa fa a yire. \v 9 Isa naxa a fala a fɔxirabirɛe bɛ, e xa kunkui nde xiri a bɛ baa dɛ ra, alako ɲama naxa fa a xɛtɛn. \v 10 Barima a to nu bara mixi gbegbe rayalan, furemae birin nu katama e xa e bɛlɛxɛ din a ra. \v 11 Ɲinnɛe nɛfɛ Isa to, e nu birama a bun ma, e nu gbelegbele, «Ala xa Di nan na i ra.» \v 12 Kɔnɔ Isa naxa tɔnyi dɔxɔ e ma e naxa mixie rakolon a xa fe ma. \s Isa fɔxirabirɛ fu nun firin sugandife \r (Matiyu 10:1-4, Luki 6:12-16) \p \v 13 Na xanbi, Isa naxa te geya fari. A naxa mixie xili a waxi naxee xɔn, e fan naxa fa a fɛ ma. \v 14 A naxa fɔxirabirɛ fu nun firin sugandi, alako e xa lu a sɛɛti ma, a man xa e xɛɛ kawandi rabade, \v 15 a man xa sɛnbɛ fi e ma ɲinnɛ kerife ra mixie fɔxɔ ra. \v 16 A mixi fu nun firin nan sugandi: Simɔn, a naxan xili sa Piyɛri, \v 17 Yaki, Sebede xa di, nun Yaya, Yaki xunya, (a naxa yi firinyie fan xili sa Bowanerige, na nan falaxi «sesarinyi xa die»), \v 18 Andire, Filipu, Barotolome, Matiyu, Tomasi, Alifa xa di Yaki, Tadayo, Simɔn Kanaanka, \v 19 nun Yudasi Isikariyoti naxan Isa yanfa, a a sa mixi kobie bɛlɛxɛ. \s Xaxili Sɛniyɛnxi rasɔtɔfe \r (Matiyu 12:22-33, Luki 11:14-23, 12:10) \p \v 20 Na xanbi, e naxa gbilen banxi, kɔnɔ ɲama man naxa e malan e yire. E ɲan mu nɔ e dɛgede. \v 21 Isa xa mixie to a mɛ, e naxa siga a fɔxɔ ra, barima e nu a falafe, «A bara daxu.» \p \v 22 Sɛriyɛ karamɔxɔ naxee keli Darisalamu, nee fan nu a falafe, «A ɲinnɛe kerima ɲinnɛ mangɛ Bɛlɛsɛbulu nan saabui ra.» \v 23 Isa naxa e xili, a taali sa e bɛ, «Sentanɛ nɔma Sentanɛ keride? \v 24 Xa ɲamanɛ a yɛtɛ gere lantareya kui, na ɲamanɛ mu xanma. \v 25 Xa denbaya fan a yɛtɛ gere lantareya kui, na denbaya mu xanma. \v 26 Sentanɛ fan, xa a a yɛtɛ gere lantareya kui, a xa fe bara ɲɔn, a a yɛtɛ kanama nɛ. \v 27 Wo xa a kolon, mixi yo mu nɔma sode sɛnbɛma xa banxi kui, a a harige ba a yi ra, xa a mu a xiri sinden. Na tɛmui, a nɔma nɛ a harige birin muɲade.» \p \v 28 «N xa nɔndi fala wo bɛ, Ala diɲɛma nɛ adamadie xa yunubi nun marasɔtɔɛ birin ma, \v 29 kɔnɔ mixi naxan Ala Xaxili Sɛniyɛnxi rasɔtɔma, na yunubi tan mu nɔma xafaride na kanyi bɛ abadan.» \v 30 Isa yi fe birin masen nɛ e bɛ, barima e nu a falafe nɛ, «Ɲinnɛ kanyi na a ra.» \s Isa xa denbaya \r (Matiyu 12:46-50, Luki 8:19-21) \p \v 31 Isa nga nun a xunya xɛmɛmae naxa fa, e ti tande, e mixi xɛɛ Isa xilide. \v 32 Ɲama nu dɔxɔxi Isa rabilinyi. E naxa a fala a bɛ, «I nga nun i xunyae na tande, e wama wo xa dɛ masara.» \v 33 Isa naxa e yaabi, «Nde findixi n nga nun n xunyae ra?» \v 34 A naxa a ya rage mixie tagi naxee nu dɔxɔxi a rabilinyi, a fa a masen, «A mato, n nga nun n xunyae nan ya. \v 35 Mixi yo naxan Ala waxɔnfe rabama, na kanyi nan findixi n xunya xɛmɛma, n maaginɛ, nun n nga ra.» \c 4 \s Xɛ rawali xa taali \r (Matiyu 13:1-23, Luki 8:4-15) \p \v 1 Isa man naxa kawandi ti fɔlɔ baa dɛ ra. Ɲama gbegbe to e malan, a naxa sa dɔxɔ kunkui kui, ɲama naxa lu baa dɛ ra. \v 2 A naxa fe wuyaxi masen e bɛ taalie ra. A xa kawandi kui, a naxa a masen e bɛ, \v 3 «Wo wo tuli mati. Xɛ rawali nde nan mini sansi xɔri garansande. \v 4 A to nu sansi xɔri garansanma, xɔri ndee naxa bira sankira xɔn, xɔnie naxa fa, e e don gbiki. \v 5 Xɔri ndee fan naxa bira gɛmɛ yire, bɛndɛ mu gbo dɛnnaxɛ. Nee naxa bula mafuren na, barima na bɛndɛ mu tilin. \v 6 Kɔnɔ soge to xɔnɔ, na sansie naxa ragan, e xara gben, barima sanke mu nu na e bɛ. \v 7 Sansi xɔri ndee fan naxa bira tunbe kunsie tagi. Tunbe kunsie naxa gbo, e sansie ixɛtɛn, e e kana, e mu bogi yo ramini. \v 8 Sansi xɔri ndee fan naxa bira bɛndɛ fanyi ma. Na xɔrie tan, e keren keren birin sansie naxa tɔnsɔɛ ramini, ndee naxa xɔri tongo saxan namini, ndee xɔri tongo senni, ndee xɔri kɛmɛ.» \v 9 Na xanbi, a naxa a masen, «Xa wo tuli fe mɛma, wo wo tuli mati yi masenyi ra.» \p \v 10 Isa to lu a xati ma, a fɔxirabirɛ fu nun firinyie a nun naxee nu na a rabilinyi, e naxa a maxɔrin a xa taalie ma. \v 11 A naxa a masen e bɛ, «Ala bara fahaamui fi wo ma wo xa a xa mangɛya niini gundo kolon, kɔnɔ mixi gbɛtɛe tan fe birin mɛma taali wɔyɛnyie nan na, \v 12 alako \q ‹E xa fe to a fanyi ra, kɔnɔ e naxa a igbɛ. \q E xa fe mɛ a fanyi ra, kɔnɔ e naxa a fahaamu. \q Na rabaxi nɛ alako e naxa fa e ya rafindi Ala ma, Ala fa diɲɛ e ma.›» \p \v 13 A naxa e maxɔrin, «Wo to mu fa yi taali kui kolonxi, wo taali gbɛtɛe kolonma di? \v 14 Xɛ rawali naxan sansi xɔri garansanma, a maniya mixi ra naxan Ala xa masenyi kawandima. \v 15 Mixi ndee maniyaxi na sansi xɔrie ra naxee bira kira xɔn. E nɛfɛ Ala xa masenyi mɛ, Sentanɛ a ba e xaxili ma. \v 16 Sansi xɔri naxee bira gɛmɛ yire, nee misaalixi mixie nan na naxee Ala xa masenyi mɛma, e a suxu mafuren sɛɛwɛ ra. \v 17 Kɔnɔ sanke to mu na e bɛ, e xa danxaniya mu buma. Tɔɔrɛ nun ɲaxankatɛ na e li Ala xa masenyi xa fe ra, e gbilenma nɛ Ala xa fe fɔxɔ ra keren na. \v 18 Sansi xɔri naxee bira tunbe kunsie tagi, nee misaalixi mixie nan na naxee Ala xa masenyi mɛma, \v 19 kɔnɔ yi duniɲa kɔntɔfili, nun naafuli xɔli, nun fe gbɛtɛe xɔli nan e suxuma han e Ala xa masenyi bɛɲin. Na kui, Ala xa masenyi mu nɔma e bɔɲɛ masarade. \v 20 Sansi xɔri naxee bira bɛndɛ fanyi tan ma, nee misaalixi mixie nan na naxee Ala xa masenyi mɛma, e man a suxu, a e bɔɲɛ masara. Xɔri keren bogi tongo saxan naminima, ndee bogi tongo senni, gbɛtɛe fan bogi kɛmɛ.» \s Lanpui xa taali \r (Luki 8:16-18) \p \v 21 Isa man naxa a masen e bɛ, «Lanpui nɔma dɔxɔde debe bun ma, xa na mu sade bun ma? A mu dɔxɔma lanpui dɔxɔse xa fari? \v 22 Barima se naxan birin nɔxunxi, fo a birin xa makɛnɛn. Se naxan birin findixi gundo ra, fo a birin xa sa kɛnɛ ma. \v 23 Xa wo tuli fe mɛma, wo wo tuli mati yi masenyi ra.» \p \v 24 Isa man naxa a masen e bɛ, «Wo wo ɲɔxɔ sa n ma masenyi xɔn. Wo maniyase naxan nawalima booree bɛ, na nan nawalima wo fan bɛ, Ala man nde sa a xun. \v 25 Fahaamui kanyi xa fahaamui xun masama, kɔnɔ fahaamutare, hali a naxan di maɲɔxunxi a gbe ra, na fama bade a yi ra.» \s Sansi xɔri xa taali \p \v 26 Isa man naxa a masen, «Ala xa mangɛya maniyaxi xɛmɛ nan na naxan sansi xɔri garansanma xɛ ma. \v 27 Xa a xife, xa a mu xife, kɔɛ nun yanyi, sansi bulama nɛ, a te, kɔnɔ a tan mu a kolon na rabama kiyoki. \v 28 Bɔxi nan sansi ramɔma a yɛtɛ ma. A bulama nɛ sinden, a te, a tɔnsɔɛ mini, a xɔri fa rafe. \v 29 A nɛfɛ mɔ, a kanyi a xabama nɛ, barima a xaba tɛmui bara a li.» \s Konde xɔri xa taali \r (Matiyu 13:31-35, Luki 13:18-19) \p \v 30 Isa man naxa a masen, «Won nɔma Ala xa mangɛya misaalide munse ra? Won nɔma a xa fe masende taali wɔyɛnyi mundun na? \v 31 A maniyaxi konde xɔri nan na. A nɛ sima bɔxi tɛmui naxɛ, a xɔri xurun bɔxi sansi birin bɛ, \v 32 kɔnɔ xa a bara bula, a findi a ra, a bili nun a salonyie gboma dangife sansi birin na, xɔnie nu fa e tɛɛ sa a kɔn na, niini bun ma.» \p \v 33 A nu mixie kawandima yi taali wɔyɛnyi mɔɔli gbegbe nan na e xaxili bɛrɛ ra. \v 34 A ɲan mu nu masenyi yo tima e bɛ xa taali daaxi xa ma ra. Kɔnɔ xa e nun a fɔxirabirɛe doro bara lu a ra, a nu a birin tagi rabama nɛ e bɛ. \s Isa foye belebele raxarafe \r (Matiyu 8:23-27, Luki 8:22-25) \p \v 35 Nunmare to so na lɔxɔɛ kerenyi, Isa naxa a fala a fɔxirabirɛe bɛ, «Won xɛɛ naakiri ma.» \v 36 A fɔxirabirɛe naxa keli ɲama xun, e Isa xanin kunkui kui a nu naxan kui. E naxa kunkui gbɛtɛe fan xanin. \v 37 Foye belebele naxa keli baa ma, mɔrɔnyi nu fa sa kunkui kui. \v 38 Kɔnɔ Isa tan nu na xife kunkui xɔrɛ ra, a xunyi saxi xunsase ma. A fɔxirabirɛe naxa fa a raxunu, e a fala a bɛ, «Karamɔxɔ, i mu kɔntɔfilixi won faxafe ra?» \v 39 Isa to xunu, a naxa xaaɲɛ foye ma, a fa baa yamari, «Dundu! I raxara!» Foye naxa iti, baa naxa raxara yen! \v 40 Isa fa e maxɔrin, «Wo gaaxuxi munfe ra? Han ya danxaniya mu na wo bɛ?» \v 41 E fan naxa gaaxu ki fanyi, e nu a fala e bore bɛ, «Nde lanxi yi ma? Hali foye nun baa, e a xui rabatuma.» \c 5 \s Isa ɲinnɛe kerife Gadaraka fɔxɔ ra \r (Matiyu 8:28-34, Luki 8:26-39) \p \v 1 Isa nun a fɔxirabirɛe naxa fa naakiri ma, Gadara bɔxi ma. \v 2 Isa to goro kunkui kui, xɛmɛ nde naxa fa a ralande, ɲinnɛ nu naxan fɔxɔ ra. A nu kelixi gaburie yire, \v 3 barima a nu sabatixi mɛnni nɛ. Mixi yo mu nu nɔma a xiride sɔnɔn, hali yɔlɔnxɔnyi ra. \v 4 Sanya wuyaxi, e nu bara wure balan a sanyie ma, e yɔlɔnxɔnyi balan a bɛlɛxɛe fan ma. Kɔnɔ a nu yɔlɔnxɔnyie bolonma nɛ, a wuree fan birin igira. Mixi yo mu nu na naa naxan nɔma a ra. \v 5 Kɔɛ nun yanyi a nu na gaburie yire nɛ, a nun geyae fari. A nu gbelegbelema, a nu a yɛtɛ maxɔnɔ gɛmɛ ra. \p \v 6 A to Isa to keli yire makuye, a naxa a gi, a sa suyidi a bɛ. \v 7 A naxa gbelegbele, «Isa, i tan Ala Xili Xungbe Kanyi xa Di, i wama munse xɔn ma n bɛ? N bara i mayandi Ala xa fe ra, i naxa n ɲaxankata.» \v 8 Isa nu bara a yamari, «I tan ɲinnɛ, gbilen yi xɛmɛ fɔxɔ ra.» \v 9 Isa man naxa a maxɔrin, «I xili di?» A naxa a yaabi, «N xili nɛ Gali, barima muxu gali nan a ra.» \v 10 A naxa Isa mayandi ki fanyi, a a naxa e keri na bɔxi ma. \p \v 11 Xɔsɛ gali nu na e dɛmadonfe geya nde ma. \v 12 Ɲinnɛe naxa Isa mayandi, «Muxu raso yi xɔsɛe alako muxu xa lu e fate.» \v 13 Isa naxa tin. Ɲinnɛe naxa gbilen na xɛmɛ fɔxɔ ra, e so xɔsɛe. Xɔsɛe naxa goro e gi ra tentenyi ra, e sin baa ma. E wulu firin nan nu a ra. E birin naxa madula, e faxa. \p \v 14 Naxee nu na xɔsɛe dɛmadonfe, e naxa e gi. E naxa sa na fe fala taakae nun daaxakae bɛ, mixie fan naxa siga na fe matode. \v 15 E to Isa yire li, e naxa na xɛmɛ to ɲinnɛ gali nu naxan fɔxɔ ra, a dɔxɔxi, sose ragoroxi a ma, a bara xaxili sɔtɔ. Na naxa e gaaxu. \v 16 Naxee nu bara a to Isa ɲinnɛe kerixi xɛmɛ fɔxɔ ra ki naxɛ, a nun naxan naba xɔsɛe ra, e naxa a tagi raba e birin bɛ. \v 17 Na xanbi, naakae naxa so Isa mayandife alako a xa keli e xa bɔxi ma. \p \v 18 Isa to nu bakife kunkui kui, ɲinnɛe nu xɛmɛ naxan fɔxɔ ra, a naxa Isa mayandi a e birin xa lu a ra. \v 19 Kɔnɔ Isa mu tin, a a fala a bɛ, «Gbilen i xɔnyi, i xa mixie yire. Sa dɛntɛgɛ sa e bɛ, Marigi fe naxan birin nabaxi i bɛ, a nun a kinikinixi i ma ki naxɛ.» \v 20 Xɛmɛ naxa siga, a sa na bɔxi isa fɔlɔ, naxan xili Taa Fu. Isa naxan birin nabaxi a bɛ, a naxa a tagi raba naakae bɛ, birin naxa kaaba. \s Ginɛdimɛdi rakelife faxɛ ma \s nun ginɛ gbɛtɛ rayalanfe \r (Matiyu 9:18-26, Luki 8:40-56) \p \v 21 Isa man to giri naakiri ma kunkui kui, ɲama gbegbe naxa e malan a yire baa dɛ ra. \v 22 Salide yarerati nde naxa fa a xɔn naxan xili Yayiru. A to Isa to, a naxa suyidi a bɛ. \v 23 A naxa a mayandi ki fanyi, «N ma di ginɛ na a nii magagafe! Yandi, fa i fa i bɛlɛxɛ sa a ma alako a xa yalan, a xa kisi.» \v 24 Isa naxa siga a fɔxɔ ra. Ɲama gbegbe fan naxa bira Isa fɔxɔ ra, e nu fa a xɛtɛn. \p \v 25 Ginɛ nde nu na e ya ma naxan xa kike wali mu nu a itima ɲɛ fu nun firin bun ma. \v 26 A nu bara tɔɔrɔ seriba wuyaxi yi, a a harige birin so e yi ra, kɔnɔ a mu fisa. A xa fure xun nu masama nan tui. \v 27 A to nu bara Isa xa fe mɛ, a naxa so ɲama tagi, a fa Isa xanbi ra, a a bɛlɛxɛ din a xa donma ra. \v 28 Barima a nu bara a fala a yɛtɛ bɛ, «Xa n nɔ n bɛlɛxɛ dinde Isa xa donma ra gbansan, n yalanma nɛ.» \v 29 A xa kike wali naxa dan keren na, a naxa a kolon a fate ma a a bara yalan. \v 30 Isa naxa a kolon keren na a sɛnbɛ nde bara mini a fate yi kaabanako rabafe ra. A naxa a ya rafindi ɲama ma, a maxɔrinyi ti, «Nde a bɛlɛxɛ dinxi n ma donma ra?» \v 31 A fɔxirabirɛe naxa a fala a bɛ, «I mu ɲama toxi e i xɛtɛnfe ki naxɛ? I man nu fa maxɔrinyi ti, ‹Nde dinxi n na?›» \v 32 Kɔnɔ Isa naxa a ya rage a xa a kanyi kolon. \p \v 33 Ginɛ to a kolon fe naxan a sɔtɔxi, a naxa gaaxu han a sɛrɛn. A naxa suyidi Isa bɛ, a nɔndi birin fala a bɛ. \v 34 Isa naxa a fala ginɛ bɛ, «N ma di, i xa danxaniya bara i rayalan. Siga bɔɲɛsa kui, i xa tɔɔrɛ bara ba i ma.» \p \v 35 Isa to nu wɔyɛnfe, mixi ndee naxa fa kelife salide yarerati xɔnyi, e a fala a bɛ, «I xa di ginɛ bara faxa. Hali i mu karamɔxɔ tɔɔrɔ sɔnɔn.» \v 36 Kɔnɔ Isa mu e xui danxun. A naxa a fala salide yarerati bɛ, «I naxa gaaxu. I tan xa la Ala ra tun.» \v 37 Isa mu tin mixi yo xa bira a fɔxɔ ra, fo Piyɛri, Yaki, nun Yaya, Yaki xunya. \v 38 E to salide yarerati xɔnyi li, Isa naxa mixie li, e wafe, e gbelegbelefe. \v 39 A to so banxi kui, a naxa e maxɔrin, «Wo wafe munfe ra? Wo gbelegbelema mun ma? Yi dimɛdi mu faxaxi. A na xife nɛ.» \v 40 Kɔnɔ e tan naxa so a mayelefe. \p Isa to e birin namini, a naxa so dimɛdi saxi dɛnnaxɛ, a tan nun a fɔxirabirɛe, a nun di baba, nun a nga. \v 41 Isa naxa a suxu a bɛlɛxɛ ma, a a fala a bɛ, «Talita kumi». Na nan falaxi e xa xui, «Ginɛdimɛdi, n naxɛ i bɛ, keli!» \v 42 Ginɛdimɛdi naxa keli keren na, a a ɲɛrɛ. A ɲɛ fu nun firin nan nu a ra. Naxee nu na, e naxa kaaba ki fanyi, e birin dɛ naxa ixara. \v 43 Isa naxa a matintin e ra, a e naxa yi fe tagi raba mixi yo bɛ. A naxa a fala e bɛ e xa donse fi tɛmɛdi ma. \c 6 \s Nasarɛtikae tondife lade Isa ra \r (Matiyu 13:53-58, Luki 4:16-30) \p \v 1 Isa naxa keli mɛnni, a siga a xɔnyi, a mɔxi dɛnnaxɛ. A fɔxirabirɛe naxa bira a fɔxɔ ra. \v 2 Malabu lɔxɔɛ, a naxa mixie kawandi fɔlɔ salide kui. Mixi gbegbe naxa a xui mɛ. E dɛ naxa ixara, e e bore maxɔrin, «Nde yi masenxi yi bɛ? A lɔnni mundun sɔtɔxi yi ki? A nɔxi yi kaabanako fee rabade di? \v 3 Kamudɛri xa mu a ra, Mariyama xa di? Yaki, Yusufu, Yuda, nun Simɔn taara xa mu a ra? A xunya ginɛmae fan mu na won ya ma be?» Na kui, e mu la a ra, e xɔnɔ a ma. \p \v 4 Isa fan naxa a masen e bɛ, «Namiɲɔnmɛ binyaxi yire birin, fo a xɔnyi, a baribooree, nun a ngaxakerenyie tagi.» \v 5 Isa mu nɔ kaabanako yo rabade naa, fo a to a bɛlɛxɛ sa furema keren keren ma, a e rayalan. \v 6 Isa naxa kaaba e xa danxaniyatareɲa ma. \s Isa a fɔxirabirɛ fu nun firinyie xɛɛfe \r (Matiyu 10:5-42, Luki 9:1-6) \p \v 7 Isa naxa a fɔxirabirɛ fu nun firinyie xili, a e xɛɛ firin firin na. A naxa nɔɛ fi e ma e xa nɔ ɲinnɛe keride mixie fɔxɔ ra. \v 8 A naxa a fala e bɛ, «Wo naxa sese xanin wo xun ma, hali taami, gbɔnfɔɛ, nun kɔbiri. Wo xuli gbansan nan xanin. \v 9 Wo sankirie so, kɔnɔ wo naxa donma firin xanin wo xun.» \v 10 A naxa a fala e bɛ, «Wo na so banxi naxan kui, wo xa yigiya mɛnni nɛ han wo sigama yire gbɛtɛ tɛmui naxɛ. \v 11 Xa mixi ndee tondi wo rasɛnɛde, e mu e tuli mati wo ra, wo nɛ kelima naa, wo xa mɛnni bɛndɛ rakɔnkɔn wo sanyie ra, a xa findi seedeɲɔxɔya ra e bɛ, wo bara e rabolo.» \p \v 12 Na kui, Isa fɔxirabirɛe naxa siga kawandi tide mixie bɛ alako e xa tuubi. \v 13 E naxa ɲinnɛe keri mixi gbegbe fɔxɔ ra. E naxa ture sa furema gbegbe ma, e e rayalan. \s Annabi Yaya xa faxɛ \r (Matiyu 14:1-12, Luki 9:7-9) \p \v 14 Galile mangɛ Herode naxa yi fe mɛ, barima Isa xili nu bara te, a din yire birin na. Ndee nu a falama, «Yaya Xunxa nan kelixi faxɛ ma. Na nan a toxi nɔɛ na a yi a xa kaabanakoe raba.» \v 15 Gbɛtɛe fan nu a falama, «Annabi Eliya na a ra.» Ndee fan nu a falama, «Namiɲɔnmɛ nan a ra naxan luxi alɔ namiɲɔnmɛ dangixie.» \v 16 Kɔnɔ Herode to Isa xa fe mɛ, a naxa a fala, «N Yaya naxan xunyi bolon, na nan kelixi faxɛ ma.» \p \v 17 A na fala nɛ, barima a tan Herode yati nan mixie xɛɛ Yaya suxude, yɔlɔnxɔnyi xa sa a ma, a xa sa geeli Herodiyasi xa fe ra, a taara Filipu xa ginɛ, Herode naxan dɔxɔ. \v 18 Yaya nu a falama Herode bɛ, «A mu daxa i xa i taara xa ginɛ tongo.» \v 19 Na naxa a niya Yaya naxa raɲaaxu Herodiyasi ma, a naxa wa a xa faxɛ xɔn. Kɔnɔ a faxa fɛɛrɛ mu nu na a bɛ, \v 20 barima Herode mu nu suusama Yaya ra. A nu a kolon mixi na a ra, naxan tinxin, a man sɛniyɛn. Na na a toxi, a nu a makantama. Herode nu a tuli tima Yaya ra tɛmui naxɛ, a nu kɔntɔfilima a xa wɔyɛnyi ra, kɔnɔ a man nu rafan a ma a xa nu a tuli mati a ra. \p \v 21 Lɔxɔ nde, Herodiyasi naxa fɛɛrɛ sɔtɔ Yaya faxafe ma. Herode naxa ɲɛlɛxin xulunyi ti a bari lɔxɔɛ igbilenyi xa fe ra. A naxa mixi binyee xili, a xa sɔɔrie xa mangɛe, a nun Galile bɔxi mixi xungbee. \v 22 Herodiyasi xa di ginɛ to so mɛnni, a fare boron mixie bɛ, a naxa rafan Herode nun a xa xɔɲɛe ma. Mangɛ naxa a fala yi ginɛdimɛdi bɛ, «I wama naxan yo xɔn, a fala n bɛ n xa a fi i ma.» \v 23 A naxa a kali, a a fala a bɛ, «I na naxan yo maxɔrin n ma, n na soma nɛ i yi ra, hali a findi n ma mangɛya sɛɛti ra.» \v 24 Ginɛdimɛdi naxa mini a sa a nga maxɔrin, «A lan n xa munse maxɔrin a ma?» A nga naxa a yaabi, «Yaya xunyi.» \v 25 Ginɛdimɛdi naxa a xulun mafuren sigafe mangɛ yire, a a fala a bɛ, «N wama a xɔn ma nɛ, i xa Yaya xunyi so n yi ra pileti ma keren na.» \v 26 Mangɛ naxa nimisa na ma ki fanyi, kɔnɔ a xa marakali nun a xa xɔɲɛe xa fe ra, a mu nɔ tondide a bɛ. \v 27 A naxa sɔɔri xɛɛ keren na, a xa sa fa Yaya xunyi ra. Sɔɔri naxa siga geeli kui, a sa Yaya xunyi bolon a dɛ i. \v 28 A naxa fa a xunyi ra pileti ma, a na so ginɛdimɛdi yi ra. Ginɛdimɛdi fan naxa a xanin a nga xɔn ma. \v 29 Yaya fɔxirabirɛe to yi fe mɛ, e naxa sa a fure tongo, e a ragata. \s Isa donse fife xɛmɛ mixi wulu suuli ma \r (Matiyu 14:13-21, Luki 9:10-17) \p \v 30 Xɛɛrae man naxa naralan Isa yire. E fe naxee raba, e kawandi naxee ti, e naxa a birin dɛntɛgɛ sa a bɛ. \v 31 Isa naxa a fala e bɛ, «Won xɛɛ yire madunduxi alako won doro xa lu yire keren, wo xa wo malabu.» A na fala nɛ, barima mixie xa fa nun sigɛ gbo e yire. E ɲan mu nu nɔma e yɛtɛ sɔtɔde, e xa e dɛge. \v 32 Na kui, e naxa baki kunkui kui, e doro xa siga wula i. \p \v 33 Mixi wuyaxi naxa e to siga ra, e naxa e kolon. E gbegbe naxa keli na taae, e e gi e sanyi ra han e tan singe sa so Isa nun a fɔxirabirɛe nu sigafe dɛnnaxɛ. \v 34 Isa to goro kunkui kui, a naxa ɲama gbegbe to naa. A naxa kinikini e ma, barima e nu luxi nɛ alɔ yɛxɛɛ naxee makantama mu na. A naxa e kawandi fɔlɔ fe gbegbe ra. \p \v 35 Nunmare to so fɔlɔ, Isa fɔxirabirɛe naxa e maso Isa ra, e a fala a bɛ, «Won na wula nɛ yi ki, kɔɛ fan bara so. \v 36 Ɲama rayensen alako e xa siga taae nun daaxae naxee na be rabilinyi, e xa sa donsee sara.» \v 37 Kɔnɔ Isa naxa e yaabi, «Wo tan xa donse so e yi.» E tan naxa a fala a bɛ, «Xa muxu sa taami sara yi ɲama birin bɛ, na kɔbiri sigama han walikɛ xa kike solomasaxan sare!» \v 38 A naxa e maxɔrin, «Taami yeri na wo yi ra? Wo sa na mato.» E to a mato, e naxa a yaabi, «Taami suuli, a nun yɛxɛ firin.» \p \v 39 A naxa yaamari fi mixi birin ma, e xa e magoro e xundɛ xundɛ ma ɲooge xinde fari. \v 40 Na kui, mixie naxa siga dɔxɔ ra e kɛmɛ kɛmɛ nun e tongo suuli suuli ma. \v 41 Isa naxa na taami suuli nun na yɛxɛ firin tongo, a a ya rate koore ma, a fa Ala nuwali sa. A naxa taamie igira, a fa a so a fɔxirabirɛe yi ra, e xa e itaxun ɲama ma. A naxa na yɛxɛ firinyie fan itaxun birin ma. \v 42 Ɲama birin naxa e dɛge han e wasa. \v 43 Taami nun yɛxɛ dɔnxɔɛ to matongo, debe fu nun firin nan nafe. \v 44 Mixi naxee taami don, xɛmɛ wulu suuli nan nu e ra. \s Isa ɲɛrɛfe ye fari \r (Matiyu 14:22-33) \p \v 45 Na xanbi, Isa naxa a fala a fɔxirabirɛe bɛ, e xa baki kunkui kui, e giri naakiri ma. E xa siga a ya ra Betesayida, a tan xa nu ɲama ragbilen. \v 46 A to gɛ a ɲungude ɲama ma, a naxa te Ala maxandide geya fari. \p \v 47 Kɔɛ to so, kunkui nu na baa tagi. Isa keren nan nu na xare ma. \v 48 A naxa a fɔxirabirɛe to e na tɔɔrɔfe a ɲaaxi ra laala bade, barima foye ya nu rafindixi e ma. Subaxɛ, Isa naxa fa a fɔxirabirɛe ma, a ɲɛrɛfe baa fari. A gbe mu nu luxi a xa dangi e ra, \v 49 e fa a to ɲɛrɛ ra ye fari. E naxa a maɲɔxun tubari ra, e sɔnxɔɛ rate, \v 50 barima e birin nu Isa toxi, e birin gaaxuxi. Kɔnɔ Isa naxa a masen e bɛ keren na, «Wo naxa kɔntɔfili, n tan nan a ra. Wo naxa gaaxu.» \v 51 Isa naxa te e xa kunkui kui, foye fan naxa a raxara. E birin naxa kaaba, e dɛ ixara. \v 52 E mu nu taamie xa kaabanako fe fahaamuxi, barima e xaxili mu nu rabixi. \s Isa furema gbegbe rayalanfe Genesareti \r (Matiyu 14:34-36) \p \v 53 E to gɛ baa igiride, e naxa so Genesareti bɔxi, e kunkui xiri naa. \v 54 E to goro kunkui kui, mixie naxa Isa kolon keren na, \v 55 e naxa na bɔxi birin isa. E nu Isa xili mɛma dɛdɛ, e nu fama e gi ra furemae ra a xɔn, e saxi e xa sadee ma. \v 56 Isa nu soma daaxa nun taa yo kui, mixie nu furemae sama a ya ra yire makɛnɛnxie, e a mayandi e xa e bɛlɛxɛ din a xa donma sanbunyi gbansan na. Furema birin naxee na raba, e birin naxa yalan. \c 7 \s Ala xa sɛriyɛ nun Adama xa naamunyi \r (Matiyu 15:1-20) \p \v 1 Farisɛnie naxa e malan Isa yire, e nun sɛriyɛ karamɔxɔ ndee naxee nu bara fa kelife Darisalamu. \v 2 E naxa a to, a fɔxirabirɛ ndee e dɛgema e bɛlɛxɛ sɛniyɛntaree ra, e mu e raxaxi naamunyi ki ma. \p \v 3 Farisɛnie nun Yuwifi birin nɛ e dɛgema fo e e bɛlɛxɛ raxa sinden e xa naamunyi ki ma naxan fatanxi e benbae ra. \v 4 Xa e keli ɲama yire, e mu e dɛgema sinden, fo e gɛ e maxade a diinɛ ki ma. Naamunyi wuyaxi man na e yi ra, alɔ tɔnbili, tunde, nun paani maxa ki. \p \v 5 Na kui, Farisɛnie nun sɛriyɛ karamɔxɔe naxa Isa maxɔrin, «Munfe ra i fɔxirabirɛe mu biraxi forie xa naamunyie fɔxɔ ra, e nu e dɛge e bɛlɛxɛ sɛniyɛntaree ra?» \v 6 Isa naxa e yaabi, «Wo tan filankafuie, Annabi Esayi nɔndi yati nan masen wo xa fe ra a xa Kitaabui kui, \q ‹Yi ɲama n binyama e dɛ nɛ, \q kɔnɔ e bɔɲɛ makuya n na pon! \q \v 7 E xa sali fufafu na a ra, \q barima e mixi xaranma adamadie xa maɲɔxunyie nan na \q alɔ na naamunyie nan findixi n tan ma sɛriyɛ nan na.›» \m \v 8 «Wo bara Ala xa sɛriyɛ bɛɲin, wo bira mixie xa naamunyi fɔxɔ ra.» \p \v 9 Isa man naxa a masen e bɛ, «Wo fataxi de! Wo gbilenxi Ala xa sɛriyɛ nan fɔxɔ ra alako wo xa bira wo gbe naamunyi fɔxɔ ra! \v 10 Annabi Munsa bara a masen, ‹Wo xa wo baba nun wo nga binya.› A man bara a masen, ‹Mixi yo naxan a baba nun a nga konbi, a lan nɛ na kanyi xa faxa.› \v 11 Kɔnɔ wo tan naxɛ, xa mixi nde a fala a baba xa na mu a nga bɛ, ‹I nu lanma i xa naxan sɔtɔ n na i malise ra, n bara a fi Ala ma,› \v 12 hali na kanyi mu fefe raba a baba nun a nga bɛ. \v 13 Na kui, wo Ala xa sɛriyɛ matandima wo xa naamunyie saabui ra, wo man fa nee nan masenma wo xa die bɛ. Wo na fe mɔɔli gbegbe nan nabama, bafe yi ra.» \p \v 14 Isa man naxa ɲama xili, a a masen e bɛ, «Wo birin xa wo tuli mati n na, wo xa fahaamui sɔtɔ. \v 15-16 Donse naxan keli a fari ma, a so mixi fate i, a sese mu na naxan nɔma a kanyi findide mixi sɛniyɛntare ra. Fe kobi naxee kelima mixi bɔɲɛ ma, nee nan a kanyi findima mixi sɛniyɛntare ra.» \p \v 17 Isa to bara keli ɲama xun, a so banxi, a fɔxirabirɛe naxa a maxɔrin yi taali wɔyɛnyi ma. \v 18 A naxa a masen e bɛ, «Yaxa wo fan mu fahaamui sɔtɔ? Wo mu a kolon, a donse yo keli a fari ma, a so mixi fate i, na mu nɔma a kanyi findide mixi sɛniyɛntare ra? \v 19 Barima na mu soma bɔɲɛ xa kui, a goroma furi nɛ, a fa mini mixi fate i.» Na kui, Isa a masen nɛ, a donse birin sɛniyɛn. \v 20 A man naxa a masen, «Fe kobi naxan kelima mixi bɔɲɛ ma, na nan a kanyi findima mixi sɛniyɛntare ra. \v 21 Barima xaxili kobi fatanma mixi bɔɲɛ nan na, alɔ langoeɲa, muɲɛ, faxɛ tife, \v 22 yɛnɛ, wasatareya, ɲaaxui, yanfanteya, ɲɛngɛya, tɔɔnɛ, konbi, yɛtɛ igboe, nun daxuɲa. \v 23 Na fe kobie birin kelima mixi bɔɲɛ nan ma, e a kanyi findi mixi sɛniyɛntare ra.» \s Siriya Fenisiya ginɛ xa danxaniya \r (Matiyu 15:21-28) \p \v 24 Isa naxa keli mɛnni, a siga Tire bɔxi ma. A naxa so a yigiyade. A mu nu wama mixi yo xa a yire kolon, kɔnɔ a mu nɔ a nɔxunde. \v 25 Ginɛ nde nu na, ɲinnɛ nu naxan xa di ginɛ fɔxɔ ra. A to Isa xa fe mɛ, a naxa fa a yire, a suyidi a bɛ. \v 26 Yuwifi xa mu nu yi ginɛ ra, a nu barixi Siriya Fenisiya nɛ. A naxa Isa mayandi, a xa ɲinnɛ keri a xa di ginɛ fɔxɔ ra. \v 27 Isa naxa a yaabi, «A lu dimɛe nan singe xa e dɛge, barima a mu lan taami xa ba dimɛdie yi ra, a sa baree bun.» \v 28 Ginɛ fan naxa a yaabi, «Marigi, i nɔndi, kɔnɔ baredi naxee na teebili bun ma, e fan dimɛe xa donse donma naxan birama bɔxi.» \v 29 Isa naxa a fala a bɛ, «I xa yaabi xa fe ra, siga, ɲinnɛ bara gbilen i xa di ginɛ fɔxɔ ra.» \v 30 Ginɛ to gbilen a xɔnyi, a naxa a xa di li a saxi sade ma, ɲinnɛ bara gbilen a fɔxɔ ra. \s Isa tulixɔri boboxi rayalanfe \p \v 31 Isa naxa keli Tire bɔxi, a dangi Sidɔn, a gbilen Galile baa mabiri, Taa Fu bɔxi ma. \v 32 E naxa fa tulixɔri nde ra a xɔn ma, wɔyɛnfe xɔrɔxɔxi naxan ma, e Isa mayandi a xa a bɛlɛxɛ sa a ma. \v 33 Isa naxa tulixɔri tongo ɲama yire, e sa ti e xati ma. Isa naxa a bɛlɛxɛsolee raso tulixɔri tulie kui, a a yɛtɛ kan dɛye sa a nɛnyi ma. \v 34 A naxa a ya rate koore, a a ɲɛngi rate a belebele ra. A fa a fala tulixɔri bɛ, «Efafata!» Na nan falaxi e xa xui, «I xa rabi!» \v 35 A tulie naxa fe mɛ keren na, a nɛnyi fan naxa keli, a naxa wɔyɛn fɔlɔ a fanyi ra. \p \v 36 Isa naxa e yamari, a e naxa yi fe fala mixi yo bɛ. Kɔnɔ hali Isa to nu tɔnyi dɔxɔma e ma kiyoki, e tan nu sigama a xa xibaaru fala ra nan tui. \v 37 E nu bara kaaba ki fanyi, e nu a fala, «A fe fanyi mɔɔli birin nabama! A a niyama tulixɔri xa fe mɛ, boboe fan xa wɔyɛn!» \c 8 \s Isa donse fife xɛmɛ mixi wulu naani ma \r (Matiyu 15:32-39) \p \v 1 Na saxanyi, ɲama gbegbe man nu bara e malan. Donse to mu nu e yi ra, Isa naxa a fɔxirabirɛe xili, a a masen e bɛ, \v 2 «N bara kinikini yi ɲama ma, barima a xi saxan nan yi ki, e na n yire. Donse yo mu e bɛ yi ki. \v 3 N na a fala ya, e xa siga e xɔnyi kaamɛ ra e ma, e tɔɔrɔma nɛ kira xɔn ki fanyi. Ndee na e ya ma, e kelide makuya.» \v 4 Isa fɔxirabirɛe naxa a yaabi, «Taami sɔtɔma di yi wula kui naxan yi ɲama wasama?» \v 5 Isa naxa e maxɔrin, «Taami gundi yeri na wo yi?» E naxa a yaabi, «Solofere.» \p \v 6 Isa naxa a fala ɲama bɛ e xa dɔxɔ bɔxi. A naxa na taami gundi solofere tongo, a Ala nuwali sa. A to e igira, a naxa e so a fɔxirabirɛe yi ra, e xa e itaxun ɲama ma. E fan naxa a raba na ki. \v 7 Yɛxɛ lanma ndee fan nu na e yi ra. Isa to Ala nuwali sa e xa fe ra, a naxa a fala, a e fan xa itaxun. \v 8 Ɲama naxa a dɛge han e wasa. Donse dɔnxɔɛ fan naxa matongo han debe solofere naxa rafe. \v 9 Mixi wulu naani ɲɔndɔn nan nu na naa. Isa to e ragbilen, \v 10 a naxa te kunkui kui keren na, e nun a fɔxirabirɛe naxa siga Dalamanuta bɔxi ma. \s Farisɛnie nun Sadusenie xa danxaniyatareɲa \r (Matiyu 16:1-12) \p \v 11 Farisɛnie naxa fa, e nun Isa naxa wɔyɛn fɔlɔ. E to nu wama a matofe, e naxa a maxɔrin a xa tɔnxuma makaabaxi nde masen e bɛ kelife koore ma. \v 12 Na naxa Isa bɔɲɛ tɔɔrɔ ki fanyi. A naxa a masen, «Munfe ra yi waxati mixie n maxɔrinma tɔnxuma makaabaxi ma? N xa nɔndi fala wo bɛ, tɔnxuma yo mu fima yi waxati mixie ma.» \v 13 Na xanbi a naxa keli e xun ma, a man baki kunkui kui girife ra naakiri ma. \p \v 14 A fɔxirabirɛe nu bara nɛɛmu fade taami nde ra e xun. Taami gundi keren peti nan nu na e yi ra kunkui kui. \v 15 Isa naxa yi matintin e ra, «Wo wo yɛtɛ ratanga Farisɛnie nun Herode xa lɛbini ma.» \v 16 E naxa so wɔyɛnfe e bore bɛ na fe ma, a a na falaxi nɛ barima taami mu na e yi ra. \v 17 Isa to e xa wɔyɛnyi kolon, a naxa a masen e bɛ, «Wo taami fe falama wo bore bɛ munfe ra? Han ya wo mu xaxili sɔtɔ, wo mu fe fahaamu? Wo xaxili mu rabixi? \v 18 Ya na wo bɛ, kɔnɔ wo mu se toma. Tuli na wo bɛ, kɔnɔ wo mu fe mɛma. Wo nɛɛmuxi nɛ? \v 19 N taami gundi suuli itaxun mixi wulu suuli ma dɛnnaxɛ, wo debe yeri rafe taami dɔnxɔɛ ra?» E naxa a yaabi, «Fu nun firin.» \v 20 «N man to taami gundi solofere itaxun xɛmɛ wulu naani ma, wo debe yeri rafe taami dɔnxɔɛ ra?» E naxa a yaabi, «Solofere.» \v 21 A fa e maxɔrin, «Han ya wo mu fahaamui sɔtɔ?» \s Dɔnxui rayalanfe \p \v 22 E to so Betesayida, mixie naxa fa dɔnxui nde ra Isa xɔn, e a mayandi a xa a bɛlɛxɛ sa a ma. \v 23 Isa naxa dɔnxui bɛlɛxɛ suxu, a mini a ra taa fari ma. A naxa a dɛye sa a ya ma, a a bɛlɛxɛ sa a ma, a fa a maxɔrin, «I se nde toma?» \v 24 Dɔnxui naxa a ya rabi, a fa a fala, «N bara mixie to ɲɛrɛ ra, kɔnɔ e luxi alɔ wuri bilie.» \v 25 Isa man naxa a bɛlɛxɛ sa a ya ma. Dɔnxui to a ya rabi sɔnɔn, a nu bara yalan, a se birin igbɛma a fanyi ra. \v 26 Na tɛmui, Isa naxa a fala a bɛ, «Gbilen i xɔnyi keren na, hali i mu so taa kui.» \s Piyɛri Isa kolonfe Ala xa Mixi Sugandixi ra \r (Matiyu 16:13-20, Luki 9:18-21) \p \v 27 Isa nun a fɔxirabirɛe man naxa mini sigafe ra taa naxee na Sesareya Filipi rabilinyi. Kira xɔn, Isa naxa a fɔxirabirɛe maxɔrin, «Mixie munse falama n ma fe ra? Nde lanxi n ma?» \v 28 E naxa a yaabi, «Ndee a falama, Annabi Yaya Xunxa. Ndee a falama, Annabi Eliya, xa na mu a ra namiɲɔnmɛ gbɛtɛ.» \v 29 Isa man naxa e maxɔrin, «Kɔnɔ wo tan naxɛ di? Nde n na?» Piyɛri naxa a yaabi, «Ala xa Mixi Sugandixi nan na i ra.» \v 30 Isa naxa a matintin e ra, a e naxa a xa fe fala mixi yo bɛ. \s Isa a xa faxɛ nun marakeli xa fe masenfe \r (Matiyu 16:21-28, Luki 9:22) \p \v 31 Isa naxa a masen fɔlɔ e bɛ, a fo Adama xa Di xa tɔɔrɛ gbegbe sɔtɔ. Yuwifie xa forie, sɛrɛxɛdubɛ kuntigie, nun sɛriyɛ karamɔxɔe mu lama a ra, e a faxa, kɔnɔ xi saxan dangi xanbi, a man kelima nɛ faxɛ ma. \v 32 A naxa yi wɔyɛnyi birin masen e bɛ a fiixɛ ra. Piyɛri to a bɛndun, e sa ti e xati ma, a naxa so wɔyɛnfe Isa ma, a xa ba na mɔɔli falafe. \v 33 Kɔnɔ Isa naxa a ya rafindi a fɔxirabirɛe ma, a fa a fala Piyɛri bɛ, «Keli n ya i, i tan Sentanɛ! I xaxili mu tixi Ala fee xa ra, a tixi adama fee nan na.» \p \v 34 Na xanbi, Isa naxa ɲama xili a nun a fɔxirabirɛe, a a masen e bɛ, «Xa mixi wa birafe n fɔxɔ ra, a xa tondi a yɛtɛ ma, a tin tɔɔrɛ nun faxɛ ra, a bira n fɔxɔ ra. \v 35 Mixi naxan wama a yɛtɛ rakisife, na kanyi lɔɛma nɛ. Naxan a yɛtɛ ralɔɛma n tan ma fe ra a nun n ma xibaaru fanyi xa fe ra, na kanyi kisima nɛ. \v 36 Duniɲa birin sɔtɔɛ munse fanma mixi ma, xa a sigama yahannama? \v 37 Fe mundun na, mixi nɔma a xa ariyanna masarade naxan na? \v 38 Naxan yo yaagima n tan nun n ma wɔyɛnyi xa fe ra yi waxati mixi kobie nun yunubitɔɛe tagi, n tan Adama xa Di fama n Baba xa nɔrɛ kui tɛmui naxɛ n nun malekɛ sɛniyɛnxie, n fan yaagima nɛ na kanyi xa fe ra.» \c 9 \p \v 1 Isa man naxa a masen e bɛ, «N xa nɔndi fala wo bɛ, mixi ndee tixi wo ya ma be, naxee mu faxama fo e Ala xa mangɛya niini to fa ra sɛnbɛ kui.» \s Isa nɔrɔfe \r (Matiyu 17:1-13, Luki 9:28-36) \p \v 2 Xi senni dangi xanbi, Isa naxa Piyɛri, Yaki, nun Yaya xanin e doro ma geya itexi nde fari. Mɛnni Isa naxa masara, a nɔrɔ e ya xɔri. \v 3 A xa sosee naxa fiixɛ a mɔɔli nde ra naxan mu toma duniɲa ma. \v 4 Annabi Eliya nun Annabi Munsa naxa mini fɔxirabirɛe ya xɔri, e naxa e to naa e nun Isa wɔyɛnfe. \p \v 5 Piyɛri naxa a fala Isa bɛ, «Karamɔxɔ, fe fanyi na a ra muxu to na be yi ki. Muxu xa lingira saxan yailan, keren i gbe, keren Annabi Munsa gbe, keren Annabi Eliya gbe.» \v 6 Piyɛri na fala nɛ a to mu nu sese kolon a naxan falama, barima a tan nun a booree nu bara gaaxu ki fanyi ra. \v 7 Na xanbi, nuxui naxa goro e xun ma, xui nde naxa mini nuxui kui, a a masen, «N ma Di maxanuxi nan yi ki. Wo wo tuli mati a ra.» \v 8 Na ikɔrɔxi ra, Isa fɔxirabirɛe to e ya rage, e mu mixi yo to e yire fo Isa. \p \v 9 E to nu na gorofe geya fari, Isa naxa a matintin e ra, e fe naxan toxi e ya ra, e naxa a fala mixi yo bɛ, han beemanun Adama xa Di xa keli faxɛ ma. \v 10 E naxa na ragata e xaxili ma, e nu e bore maxɔrin, «A to a fala a a kelima faxɛ ma, na munse masenxi?» \p \v 11 E naxa Isa maxɔrin, «Munfe ra sɛriyɛ karamɔxɔe a falama a fo Annabi Eliya nan singe xa fa?» \v 12 A naxa a masen e bɛ, «Nɔndi na a ra. Annabi Eliya nan singe fama yati, a fe birin yailan. A man sɛbɛxi munfe ra, a fo Adama xa Di xa tɔɔrɛ gbegbe sɔtɔ, mixie a mabere? \v 13 Kɔnɔ n xa a fala wo bɛ, Annabi Eliya ɲan bara fa, kɔnɔ e bara e waxɔnfe birin niya a ra, alɔ a xa fe sɛbɛxi ki naxɛ.» \s Isa ɲinnɛ kerife dimɛdi fɔxɔ ra \r (Matiyu 17:14-23, Luki 9:37-45) \p \v 14 Na xanbi, e naxa sa fɔxirabirɛ booree li, e nun sɛriyɛ karamɔxɔe nu na xɔrɔxɔfe e xa wɔyɛnyie kui, ɲama gbegbe fan nu na e rabilinyi. \v 15 Ɲama fɛfɛ Isa to, e naxa kaaba, e e gi, e xa sa a xɛɛbu. \v 16 Isa naxa e maxɔrin, «Wo nun yee na wɔyɛnfe yi mɔɔli ra munfe ma?» \v 17 Xɛmɛ nde naxa a yaabi ɲama tagi, «Karamɔxɔ, n faxi n ma di xɛmɛ nan na i xɔn, barima ɲinnɛ na a fɔxɔ ra naxan bara a dɛ bobo. \v 18 A na keli a ra dɛdɛ, a a rabirama nɛ bɔxi, a dɛ xunfɛ nu fa mini, a nu a ɲinyi raxin, a fate birin xɔrɔxɔ a ra. N bara i fɔxirabirɛe mayandi e xa yi ɲinnɛ keri a fɔxɔ ra, kɔnɔ e mu nɔ.» \p \v 19 Isa naxa e yaabi, «Wo tan danxaniyatare bɔnsɔɛ, n xa lu wo sɛɛti ma han mun tɛmui? N xa ti wo bun ma han mun lɔxɔɛ? Wo fa na di ra n xɔn.» \v 20 E naxa fa a ra a xɔn. Ɲinnɛ to Isa to, a naxa di rabira keren na, a nu fa a maɲindigilin bɔxi, a dɛ xunfɛ nu mini. \v 21 Isa naxa a baba maxɔrin, «Yi rabama a ra kabi mun tɛmui?» A naxa a yaabi, «Kabi a dimɛdi tɛmui. \v 22 Sanmaya wuyaxi yi ɲinnɛ a rabirama tɛ xɔɔra, xa na mu ye, alako a xa a faxa. Kɔnɔ xa i nɔma fe nde ra, muxu mali. Kinikini muxu ma!» \v 23 Isa naxa a masen a bɛ, «I naxɛ, xa n nɔma. Fefe mu na naxan mu nɔma rabade mixi bɛ xa danxaniya na a bɛ.» \v 24 Di baba fan naxa a xui ite keren na Isa mayandife ra, «Danxaniya na n bɛ, kɔnɔ n mali n ma danxaniyatareɲa xa fe ra!» \p \v 25 Isa to ɲama to, e fafe e gi ra, a naxa wɔyɛn ɲinnɛ ra, «I tan ɲinnɛ naxan bara yi di dɛ bobo, i a tuli xɔri, n bara i yaamari, gbilen a fɔxɔ ra, i man naxa a tɔɔrɔ sɔnɔn!» \v 26 Ɲinnɛ naxa sɔnxɔ, a di raketun a ra a ɲaaxi ra, a fa gbilen a fɔxɔ ra. Di naxa lu alɔ a faxaxi nɛ. Mixi gbegbe naxa a fala, «A bara faxa.» \v 27 Kɔnɔ Isa naxa a suxu a bɛlɛxɛ ma, a a rakeli, di fan naxa ti. \p \v 28 Isa to so banxi, a fɔxirabirɛe naxa a maxɔrin e doro ma, «Munfe ra muxu tan mu nɔ na ɲinnɛ keride?» \v 29 Isa naxa a masen e bɛ, «Yi ɲinnɛ mɔɔli tan kerima mixi fɔxɔ ra Ala maxandi nan tun na.» \s Isa a xa faxɛ nun marakeli xa fe masenfe sanmaya firin nde \r (Matiyu 17:22-23, Luki 9:43-46) \p \v 30 E naxa keli mɛnni, e Galile bɔxi igiri. Isa mu nu wama mixie xa a yire kolon, \v 31 barima a nu na a fɔxirabirɛe xaranfe nɛ. A naxa a masen e bɛ, «Adama xa Di sama nɛ mixie bɛlɛxɛ, e a faxa. A xa faxɛ xi saxan dangi xanbi, a man kelima nɛ faxɛ ma.» \v 32 Kɔnɔ a fɔxirabirɛe mu a xa wɔyɛnyi fahaamu, e man mu suusa a maxɔrinde. \s Mixi naxan tide gbo \r (Matiyu 18:1-5, Luki 9:46-48) \p \v 33 E naxa so Kapɛrɛnamu. E man to so banxi kui, Isa naxa e maxɔrin, «Wo nu na wɔyɛnyi mundun kira xɔn?» \v 34 Kɔnɔ e mu sese fala, barima e to nu wɔyɛnma e bore bɛ kira xɔn, e nu wama a kolonfe nɛ naxan tide gbo e ya ma. \v 35 Na kui, Isa to a magoro, a naxa yi mixi fu nun firin xili, a a masen e bɛ, «Xa mixi yo wa findife yarerati ra, fo na kanyi xa findi birin xa xanbirati ra, a findi birin hayi fanma ra.» \p \v 36 Isa naxa dimɛdi nde tongo, a a ti e tagi. A naxa dimɛdi dɔxɔ a san ma, a fa a masen a fɔxirabirɛe bɛ, \v 37 «Mixi yo naxan yi dimɛdi mɔɔli rasɛnɛma n xili ra, na kanyi bara n tan yɛtɛ yati rasɛnɛ. Mixi yo n nasɛnɛ, na kanyi mu n tan gbansan xa rasɛnɛxi. A bara n xɛɛma fan nasɛnɛ.» \s Findife Isa fɔxirabirɛ ra \r (Luki 9:49-50) \p \v 38 Yaya naxa a fala a bɛ, «Karamɔxɔ, muxu bara xɛmɛ nde to a ɲinnɛ kerima mixi fɔxɔ ra i xili saabui ra. Muxu bara kata a xa ba na ma, barima a mu biraxi won fɔxɔ ra.» \v 39 Isa naxa a masen, «Wo naxa a ratɔn, barima mixi yo kaabanako raba n xili saabui ra, na kanyi mu nɔma fe ɲaaxi falade n ma fe ra mafuren. \v 40 Na kui, mixi naxan mu a ikelixi won xili ma, a kanyi na won bɛ nɛ. \v 41 Mixi yo wo ki ye n xili ra wo to biraxi Ala xa Mixi Sugandixi fɔxɔ ra, n xa nɔndi fala wo bɛ, na kanyi mu ganma a baraayi ra muku.» \s Maratantanyi saabui \r (Matiyu 18:6-9, Luki 17:1-2) \p \v 42 «Mixi yo yi mixi xuri keren natantan, naxan danxaniyaxi n ma, a fisa na kanyi bɛ gɛmɛ binye xa xiri a kɔnyi ra, a rasin baa ma. \v 43-44 Xa i bɛlɛxɛ findi i ratantanse ra, a bolon. I sofe ariyanna i bɛlɛxɛ keren bolonxi, na fisa i bɛ dinɛ i bɛlɛxɛ firin luxi na, i fa siga yahannama, tɛ mu xubenma dɛnnaxɛ. \v 45-46 Xa i sanyi findi i ratantanse ra, a bolon. I sofe ariyanna i sanyi keren bolonxi, na fisa i bɛ dinɛ i sanyi firin luxi na, i fa woli yahannama. \v 47 Xa i ya findi i ratantanse ra, a ba na. I sofe ariyanna i ya keren kanaxi, na fisa i bɛ dinɛ i ya firin luxi na, i fa woli yahannama, \v 48 kuli mu faxama dɛnnaxɛ, tɛ fan mu xubenma.» \r (Matiyu 5:13, Luki 14:34-35) \p \v 49 «Tɛ sama nɛ mixi birin ma, alɔ fɔxɛ sama donse ma ki naxɛ. \v 50 Fɔxɛ findixi fe fanyi nan na, kɔnɔ xa fɔxɛ mɛxɛmɛxɛnyi bara ba, a fa mɛxɛmɛxɛnma di? Fɔxɛ xa lu wo i, wo xa lu bɔɲɛsa kui wo bore tagi.» \c 10 \s Futi nun fatanyi \r (Matiyu 19:1-9, Luki 16:18) \p \v 1 Isa naxa keli mɛnni, a siga Yudaya bɔxi a nun Yurudɛn naakiri ma. Ɲama gbegbe man naxa e malan a yire, a fan naxa e kawandi fɔlɔ, alɔ a nu darixi a ra ki naxɛ. \p \v 2 Farisɛnie naxa fa Isa yire alako e xa gantanyi te a bɛ. E naxa a maxɔrin, «A daxa xɛmɛ xa mɛɛ a xa ginɛ ra?» \v 3 Isa naxa e yaabi, «Annabi Munsa wo yamari munse ra?» \v 4 E fan naxa a yaabi, «Annabi Munsa a fala nɛ, a xa xɛmɛ wa mɛɛfe a xa ginɛ ra, a xa fatan kɛɛdi nan nafala, a fa mɛɛ ginɛ ra.» \p \v 5 Isa naxa a masen e bɛ, «Annabi Munsa yi yaamari sɛbɛxi nɛ wo bɛ wo xaxili to xɔrɔxɔ. \v 6 Kɔnɔ duniɲa fɔlɔ fɔlɛ ra, Ala naxa xɛmɛ nun ginɛ daa. \v 7 ‹Na kui, xɛmɛ kelima a baba nun a nga xun ma, a a xa ginɛ xa futi xiri, \v 8 e firin findi keren na.› Na nan a toxi, mixi firin xa mu e ra sɔnɔn, e firin bara findi keren na. \v 9 Ala bara naxee xiri e boore ra, adama naxa e rafatan.» \p \v 10 E to so banxi, Isa fɔxirabirɛe man naxa a maxɔrin na masenyi ma. \v 11 Isa naxa a masen e bɛ, «Mixi yo mɛɛ a xa ginɛ ra, a sa gbɛtɛ dɔxɔ, a kanyi bara yɛnɛ raba. \v 12 Xa ginɛ fan mɛɛ a xa xɛmɛ ra, a sa dɔxɔ xɛmɛ gbɛtɛ xɔn, a fan bara yɛnɛ raba.» \s Isa nun dimɛdie \r (Matiyu 19:13-15, Luki 18:15-17) \p \v 13 Mixie nu fafe dimɛdie ra Isa xɔn, alako a xa a bɛlɛxɛ sa e ma, kɔnɔ a fɔxirabirɛe naxa wɔyɛn na mixie ma. \v 14 Isa to na fe to, a naxa xɔnɔ, a fa a masen a fɔxirabirɛe bɛ, «Wo a lu dimɛdie xa fa n yire. Wo naxa tɔnyi dɔxɔ e ma, barima naxee maniyaxi e ra, nee nan soma Ala xa mangɛya niini bun ma. \v 15 N xa nɔndi fala wo bɛ, mixi naxan mu tinma Ala xa mangɛya niini ra alɔ dimɛdi, na kanyi mu soma Ala xa mangɛya niini bun ma feo!» \v 16 A naxa dimɛdie dɔxɔ a san ma, a a bɛlɛxɛ sa e ma, a duba e bɛ. \s Sɛgɛtala bannaxi \r (Matiyu 19:16-30, Luki 18:18-30) \p \v 17 Isa to nu bara kira suxu, xɛmɛ nde naxa fa a gi ra a fɔxɔ ra, a a xinbi sin a bun ma. A naxa Isa maxɔrin, «Karamɔxɔ fanyi, a lan n xa munse raba alako n xa abadan kisi sɔtɔ kɛ ra?» \v 18 Isa naxa a masen a bɛ, «Munfe ra i n xilima karamɔxɔ fanyi? Mixi yo mu fan. Ala keren peti nan fan. \v 19 I sɛriyɛ kolon: ‹I naxa faxɛ ti. I naxa yɛnɛ raba. I naxa muɲɛ ti. I naxa mixi tɔɔɲɛgɛ. I naxa fu mixi ma. I baba nun i nga binya.›» \p \v 20 Xɛmɛ naxa Isa yaabi, «Karamɔxɔ, n bara na birin nabatu kafi n dimɛdi tɛmui.» \v 21 Isa naxa xɛmɛ mato, a naxa a xanu. A naxa a masen a bɛ, «Fe keren nan fa luxi i bɛ. Siga, se naxan birin na i yi ra, i sa a mati, i a kɔbiri fi setaree ma. Na kui, i fama bannaya sɔtɔde ariyanna. I na na raba, fa, i bira n fɔxɔ ra.» \v 22 Xɛmɛ to na wɔyɛnyi mɛ, a naxa siga sunnunyi kui, barima harige gbegbe nu na a yi ra. \p \v 23 Isa naxa a ya rage a rabilinyi, a fa a masen a fɔxirabirɛe bɛ, «Sofe Ala xa mangɛya niini bun ma, a xɔrɔxɔ naafuli kanyie bɛ ki fanyi!» \v 24 A fɔxirabirɛe naxa kaaba a xa wɔyɛnyi ma, kɔnɔ Isa man naxa a masen e bɛ, «N ma die, sofe Ala xa mangɛya niini bun ma, a xɔrɔxɔ ki fanyi! \v 25 Ɲɔxɔmɛ so ɲɔxun sɛnbɛ yale ra, dinɛ bannamixi sofe ra Ala xa mangɛya niini bun ma.» \v 26 Isa fɔxirabirɛe dɛ naxa ixara ki fanyi ra, e nu e bore maxɔrin, «Nde fa nɔma kiside fa?» \v 27 Isa naxa e mato, a fa a masen e bɛ, «Adama mu nɔma a yɛtɛ rakiside, kɔnɔ Ala tan nɔma fe birin na.» \p \v 28 Piyɛri naxa wɔyɛn fɔlɔ Isa bɛ, «A mato, muxu bara keli se birin xun ma, muxu bira i fɔxɔ ra.» \v 29 Isa naxa a masen, «N xa nɔndi fala wo bɛ, mixi yo naxan na keli a xa se nde xun ma n tan nun n ma xibaaru fanyi xa fe ra, a findi banxi ra ba, xunyae ba, taarae ba, baba ba, nga ba, die ba, bɔxie ba, \v 30 na kanyi fama na birin ɲɔxɔɛ kɛmɛ kɛmɛ nan sɔtɔde. Fɔxɔɛe yo, xunyae yo, taarae yo, babae yo, ngae yo, bɔxie yo, a e sɔtɔma yi duniɲa ma a nun ɲaxankatɛ ra, a man fa abadan kisi sɔtɔ aligiyama. \v 31 Yarerati wuyaxi fama findide xanbiratie ra, xanbiratie fan findi yareratie ra.» \s Isa a xa faxɛ nun marakeli xa fe masenfe sanmaya saxan nde \r (Matiyu 20:17-19, Luki 18:31-34) \p \v 32 Isa nun a fɔxirabirɛe naxa kira suxu tefe Darisalamu, Isa tixi e ya ra. A fɔxirabirɛe nu kɔntɔfilixi, naxee fan nu biraxi e fɔxɔ ra, nee fan nu gaaxuxi. Isa man naxa a fɔxirabirɛ fu nun firin xun lan, a so fe tagi rabafe e bɛ naxan fama a tan lide. \v 33 A naxa a masen, «Wo a mato, won na tefe Darisalamu nɛ yi ki. Adama xa Di sama nɛ sɛrɛxɛdubɛ kuntigie, nun sɛriyɛ karamɔxɔe bɛlɛxɛ, e a makiiti faxɛ kiiti ra, e a so kaafirie yi ra. \v 34 E a mayelema nɛ, e dɛye bɔxun a ma, e a bɔnbɔ sɛbɛrɛ ra, e man fa a faxa. Kɔnɔ a xa faxɛ xi saxan dangi xanbi, a man kelima nɛ faxɛ ma.» \s Sebede xa die xa maxɔrinyi \r (Matiyu 20:20-28, Luki 22:24-47) \p \v 35 Na xanbi, Sebede xa die, Yaki nun Yaya, e naxa e maso Isa ra, e a fala a bɛ, «Karamɔxɔ, muxu wama a xɔn ma nɛ, muxu na fe naxan yo maxɔrin i ma, i xa na raba muxu bɛ.» \v 36 Isa naxa e maxɔrin, «Wo wama n xa munse raba wo bɛ?» \v 37 E naxa a yaabi, «Tin muxu bɛ, keren xa dɔxɔ i yirefanyi ma, boore fan xa dɔxɔ i kɔɔla ma i xa nɔrɛ kui.» \v 38 Isa naxa a masen e bɛ, «Wo mu a kolon wo fe naxan maxɔrinfe. Wo nɔma tinde tɔɔrɛ ra, alɔ n tan tinma a ra ki naxɛ? Wo nɔma tide tɔɔrɛ ya i naxan fafe n lide?» \v 39 E naxa a yaabi, «Muxu nɔma.» Isa fan naxa a fala e bɛ, «Wo fan yati fama ɲaxankatɛ sɔtɔde alɔ n tan. Wo fan fama tide n ma tɔɔrɛ bun ma naxan fafe n lide. \v 40 Kɔnɔ dɔxɔfe n yirefanyi nun n kɔɔla ma, na mu fatanma n tan xa ra. Na na mixie nan bɛ, a ragataxi naxee bɛ.» \p \v 41 Fɔxirabirɛ fu dɔnxɔɛ to na fe mɛ, e bɔɲɛ naxa te fɔlɔ Yaki nun Yaya ma. \v 42 Isa naxa e xili a yire, a a masen e bɛ, «Wo a kolon, naxee kolonxi ɲamanɛ mangɛe ra, e mixie yamarima a xɔrɔxɔɛ ra, e e sɛnbɛ raminima e ma alako e xa mangɛya xa kolon. \v 43 Kɔnɔ a naxa lu na ki wo tan tagi. Mixi naxan wama a tide xa gbo wo ya ma, a xa findi wo malima nan na. \v 44 Mixi naxan wama findife wo xa yarerati ra, a kanyi xa findi birin xa konyi nan na. \v 45 Hali Adama xa Di a faxi na nan ma. A mu faxi xɛ mixie xa wali a tan bɛ. A faxi nɛ alako a tan nan xa wali mixie bɛ, a xa mixi gbegbe xunsara a xa faxɛ saabui ra.» \s Isa Yeriko dɔnxui rayalanfe \r (Matiyu 20:29-34, Luki 18:35-43) \p \v 46 E naxa so Yeriko. Isa nun a fɔxirabirɛe man to nu kelife naa, e nun ɲama gbegbe, Timeyo xa di xɛmɛ Baritimeyo nu dɔxɔxi kira dɛ ra kulɛ matide. Dɔnxui nan nu a ra. \v 47 A to a mɛ a Isa Nasarɛtika nan nu dangife naa, a naxa so a xilife a xui itexi ra, «Isa, Dawuda xa Di, kinikini n ma.» \v 48 Ɲama naxa wɔyɛn dɔnxui ma a a xa a sabari, kɔnɔ a ɲan naxa a xui ite dangi a singe ra, a nu xili ti, «Dawuda xa Di, kinikini n ma.» \v 49 Isa naxa ti, a a fala, «Wo a xili.» E naxa dɔnxui xili, e a fala a bɛ, «Limaniya! Keli, Isa na i xilife!» \v 50 Dɔnxui naxa a xa donma binye wɔlɛ keren na, a keli, a tugan, a siga Isa yire. \v 51 Isa naxa a maxɔrin, «I wama n xa munse raba i bɛ?» Dɔnxui naxa a yaabi, «Karamɔxɔ, n wama nɛ n ya xa se to.» \v 52 Isa naxa a masen a bɛ, «Siga, i xa danxaniya bara i rakisi.» A ya naxa se to keren na, a fa bira Isa fɔxɔ ra kira xɔn. \c 11 \s Isa sofe Darisalamu \r (Matiyu 21:1-11, Luki 19:28-44, Yaya 12:12-16) \p \v 1 E to makɔrɛ Darisalamu ra, e na Betifage nun Betani yire li, Oliwi geya mabiri, Isa naxa a fɔxirabirɛ mixi firin xɛɛ, \v 2 a a fala e bɛ, «Wo xa so taa kui naxan na yare. Wo nɛfɛ so naa, wo sofale lanma lima a xirixi na, mixi singe mu nu dɔxɔ naxan fari. Wo xa a fulun, wo fa a ra n xɔn ma. \v 3 Xa mixi nde fa sa wo maxɔrin, ‹Wo a fulunfe munfe ra,› wo xa a yaabi, ‹Marigi nan hayi na a ma. A a ragbilenma ya.›» \p \v 4 E to siga, e naxa a li sofale lanma xirixi naadɛ nde sɛɛti ma kira dɛ ra. E to a fulun, \v 5 mixi naxee nu tixi naa, e naxa e maxɔrin, «Wo munse rabafe, wo to yi sofale lanma fulunxi?» \v 6 E naxa e yaabi alɔ Isa a masen e bɛ ki naxɛ. Nee fan naxa e lu e xa siga. \v 7 E to fa sofale lanma ra Isa xɔn, e naxa e xa donmae sa a fari, Isa fa a magoro a ma. \p \v 8 Mixi gbegbe naxa e xa donmae itala kira xɔn ma, ndee fan naxa fɛnsɛ sɛgɛ, e nee fan sa kira xɔn ma Isa binyafe ra. \v 9 Ɲama naxee nu ɲɛrɛfe Isa ya ra, a nun naxee nu ɲɛrɛfe a xanbi ra, e birin nu e xui itefe, e a fala, \q «Tantui na won Nakisima bɛ! \q Baraka na a bɛ naxan fafe Marigi xili ra! \q \v 10 Baraka na won Baba Dawuda xa mangɛya bɛ naxan na fafe! \q Tantui na won Nakisima bɛ naxan na koore ma!» \p \v 11 Isa to so Darisalamu, a naxa siga hɔrɔmɔbanxi kui. A to gɛ naa rabilinyi birin matode, e nun a fɔxirabirɛ mixi fu nun firinyie naxa siga Betani, barima kɔɛ nu bara so. \s Isa xɔrɛ bili dankafe \r (Matiyu 21:18-22) \p \v 12 Na kuye iba, e to nu kelife Betani, kaamɛ naxa Isa suxu. \v 13 A to xɔrɛ bili nde to, a ndedi makuyaxi e ra, a burɛxɛ na a kɔn na, a naxa sa na mato, xa a nɔma a bogi nde masɔtɔde. Kɔnɔ a to makɔrɛ xɔrɛ bili ra, a mu sese li a kɔn na fo a burɛxɛ, barima xɔrɛ bogi tɛmui mu nu a lixi. \v 14 Isa naxa a fala xɔrɛ bili bɛ, «Mixi yo naxa i tan bogi don sɔnɔn!» A fɔxirabirɛe fan naxa a xui mɛ. \s Isa sarematie kerife hɔrɔmɔbanxi kui \r (Matiyu 21:12-17, Luki 19:45-48, Yaya 2:13-16) \p \v 15 E to siga Darisalamu, Isa naxa so hɔrɔmɔbanxi kui, a sarematie nun saresoe keri fɔlɔ, naxee nu na naa. A naxa kɔbiri masarɛe xa teebilie nun ganbɛ matie xa dɔxɔsee rabira. \v 16 A man mu tin mixi yo xa dangi hɔrɔmɔbanxi sansanyi kui, e na findi e xa kote maxanin kira ra. \v 17 A naxa e kawandi, a a masen, «A mu sɛbɛxi xɛ, ‹N ma banxi xili falama nɛ, si birin ma salide banxi›? Kɔnɔ wo tan bara a findi muɲɛtie dɔxɔde ra.» \v 18 Sɛrɛxɛdubɛ kuntigie nun sɛriyɛ karamɔxɔe to yi fe mɛ, e naxa fɛɛrɛ fen fɔlɔ e nɔma Isa faxade ki naxɛ. E nu gaaxuxi a ya ra, barima a nu ɲama birin dɛ ixarama a xa kawandi ra. \v 19 Nunmare to so, Isa nun a fɔxirabirɛe man naxa keli taa kui. \s Xɔrɛ bili xare nun Ala maxandife \r (Matiyu 21:20-22) \p \v 20 Na kuye iba, e to nu dangife, a fɔxirabirɛe naxa xɔrɛ bili to a bara xara han a sanke. \v 21 Piyɛri to ratu, a naxa a fala Isa bɛ, «Karamɔxɔ, a mato, i xɔrɛ bili naxan danka, a bara xara gben.» \p \v 22 Isa naxa a masen e bɛ, «Wo xa danxaniya Ala ma. \v 23 N xa nɔndi fala wo bɛ, xa wo a fala yi geya bɛ, ‹Keli be, i sa sin baa ma,› xa na kanyi mu siikɛ a bɔɲɛ ma, a la a ra, a naxan falaxi a rabama nɛ, na fe rabama nɛ na kanyi bɛ. \v 24 Na nan a ra, n xa a fala wo bɛ, wo na Ala maxandi fefe ra, xa wo la a ra a wo bara a sɔtɔ, wo a sɔtɔma nɛ. \v 25-26 Wo na ti Ala maxandide tɛmui naxɛ, xa fe nde na wo nun mixi nde tagi, wo xa diɲɛ a ma, alako wo Baba naxan na ariyanna, a fan xa diɲɛ wo xa yunubie ma.» \s Isa walima nde xa yaamari ma? \r (Matiyu 21:23-27, Luki 20:1-8) \p \v 27 E man naxa so Darisalamu. Isa to nu a ɲɛrɛfe hɔrɔmɔbanxi kui, sɛrɛxɛdubɛ kuntigie, sɛriyɛ karamɔxɔe, nun Yuwifie xa forie naxa fa a yire, \v 28 e a maxɔrin, «I yi fee rabama nde xa yaamari ma? Nde yi sɛnbɛ fixi i ma, i xa yi fee raba?» \v 29 Isa naxa e yaabi, «N fan xa wo maxɔrin fe keren ma. Xa wo n yaabi, n a falama nɛ wo bɛ n yi fee rabama naxan ma yaamari ma. \v 30 Yaya to nu mixie xunxama ye xɔɔra, Ala nan a xɛɛxi ba, ka adama? Wo n yaabi.» \p \v 31 Na kui e naxa so wɔyɛnfe e bore tagi, «Xa won na a yaabi, won naxɛ, ‹Ala,› a a falama nɛ won bɛ, ‹Munfe ra wo mu fa la a ra?› \v 32 Kɔnɔ won na a yaabi, ‹Adama,› na fan findima fe nan na won bɛ.» E nu gaaxuxi ɲama nan ya ra, barima birin Yaya maɲɔxunxi namiɲɔnmɛ yati nan na. \v 33 Na kui, e naxa Isa yaabi, «Muxu mu a kolon.» Isa fan naxa a masen e bɛ, «N fan mu a falama wo bɛ n yi fee rabama naxan ma yaamari ma.» \c 12 \s Bɔxi rawali ɲaaxie xa taali \r (Matiyu 21:33-46, Luki 20:9-19) \p \v 1 Isa man naxa so taali wɔyɛnyie falafe e bɛ, a a masen, «Xɛmɛ nde naxa wɛni bilie si. A naxa tɛtɛ rabilin bɔxi ra, a baye ti, a yili ge wɛni bogi bunduma dɛnnaxɛ. Na xanbi, a naxa na hɛri bɔxi rawalie ma, a fa biyaasi.» \p \v 2 «Wɛni bogi ba tɛmui to a li, bɔxi kanyi naxa konyi nde xɛɛ bɔxi rawalie xɔn ma, e xa wɛni bogi nde so a yi ra. \v 3 Kɔnɔ, bɔxi rawalie naxa na konyi suxu, e a bɔnbɔ, e a ragbilen a bɛlɛxɛ igeli ra.» \p \v 4 «Bɔxi kanyi man naxa konyi gbɛtɛ xɛɛ e xɔn ma. E naxa na fan bɔnbɔ a xunyi ma, e a konbi a mayaagixi ra. \v 5 Bɔxi kanyi man to mixi gbɛtɛ xɛɛ, e naxa na tan faxa. Bɔxi kanyi mixi wuyaxi gbɛtɛe xɛɛ nɛ e xɔn ma na ki. E naxa ndee bɔnbɔ, e ndee faxa.» \p \v 6 «Bɔxi kanyi xa di xanuxi kerenyi nan nu fa luxi. A dɔnxɔɛ ra, a naxa na xɛɛ e xɔn ma, barima a nu bara a fala, ‹E n ma di tan binyama nɛ.› \v 7 Kɔnɔ yi bɔxi rawalie naxa a fala e bore bɛ, ‹Yi nan na kɛ tongoma ra, wo fa, won xa a faxa alako kɛ xa findi won gbe ra.› \v 8 E naxa a suxu, e a faxa, e fa a woli tɛtɛ xanbi ra.» \p \v 9 «Na kui, bɔxi kanyi munse rabama fa? A sigama nɛ naa, a bɔxi rawalie faxa, a a xa bɔxi so mixi gbɛtɛe yi. \v 10 Wo mu nu yi masenyi xaran Kitaabui kui? \q ‹Banxitie mɛɛ gɛmɛ naxan na, \q a bara findi tuxui gɛmɛ hagigɛ ra. \q \v 11 Marigi fɔxi nan a ra. \q Fe makaabaxi nan ya won bɛ.›» \p \v 12 A nu wɔyɛnfe naxee bɛ, e naxa a kolon a Isa yi taali wɔyɛnyi masenxi e tan nan bɛ. E nu katafe e xa a suxu, kɔnɔ e nu gaaxuxi ɲama nan ya ra. Na kui, e naxa keli a xun, e siga. \s Gantanyi tefe Isa bɛ duuti xa fe ra \r (Matiyu 22:15-22, Luki 20:20-26) \p \v 13 E naxa Farisɛni nun Herode fɔxirabirɛ ndee xɛɛ Isa xɔn alako e xa gantanyi te a bɛ, e xa a masɔtɔ wɔyɛnyi kui. \v 14 E to siga a yire, e naxa a fala a bɛ, «Karamɔxɔ, muxu a kolon nɔndi falɛ nan i ra. I mu gaaxuma mixi yo xɔn, barima i mu mixi rafisama e booree bɛ. I mixie xaranma Ala xa kira nan na a nɔndi ki ma. A lanma ka a mu lanma muxu xa duuti fi Rɔma mangɛ ma? Muxu xa a fi, ka muxu naxa a fi?» \p \v 15 Isa to e xa filankafuiɲa kolon, a naxa e yaabi, «Wo katafe n masɔtɔde munfe ra? Wo fa gbeti kɔbiri kole keren na n xɔn ma, n xa a mato.» \v 16 E to fa keren na, a naxa e maxɔrin, «Nde xili nun misaali na yi kɔbiri kole ma yi ki?» E naxa a yaabi, «Rɔma Mangɛ gbe.» \v 17 Isa naxa a fala e bɛ, «Wo mangɛ gbe ragbilen mangɛ ma, wo Ala fan gbe ragbilen Ala ma.» E fan naxa kaaba Isa xa fe ma. \s Sadusenie Isa maxɔrinfe faxamixie xa marakeli ma \r (Matiyu 22:23-33, Luki 20:27-40) \p \v 18 Sadusenie, naxee a falama a faxamixie mu kelima faxɛ ma, e naxa fa yi maxɔrinyi ra Isa xɔn ma, \v 19 «Karamɔxɔ, Annabi Munsa yi nan sɛbɛ muxu bɛ Kitaabui kui, ‹Xa xɛmɛ nde taara faxa, a naxa a xa ginɛ lu a mu di yo bari, a na xunya nan na ginɛ dɔxɔma, alako a xa bɔnsɔɛ fi a taara ma.› \v 20 Na kui, xɛmɛ nde naxa di xɛmɛ solofere sɔtɔ. A xa di singe naxa ginɛ dɔxɔ, a faxa, a mu bɔnsɔɛ yo lu. \v 21 A xanbiratoe naxa na kaaɲɛ ginɛ tongo, kɔnɔ a fan naxa faxa, a mu bɔnsɔɛ yo lu. Na nan man naba na fan xanbiratoe ra. \v 22 Yi mixi solofere birin, e sese mu bɔnsɔɛ lu. A dɔnxɔɛ ra, ginɛ fan naxa faxa. \v 23 Na kui, marakeli lɔxɔɛ, na ginɛ to dɔxɔxi yi mixi solofere birin xɔn ma, a sa findima nde gbe ra?» \p \v 24 Isa naxa a masen e bɛ, «Wo mu Ala xa Kitaabui kolon, wo mu Ala sɛnbɛ fan kolon. Wo xa tantanyi kelide xa mu na ki? \v 25 Mixie na keli faxɛ ma marakeli lɔxɔɛ, xɛmɛ mu ginɛ dɔxɔma, ginɛ fan mu dɔxɔma xɛmɛ xɔn. E luma nɛ alɔ malekɛe na ariyanna ki naxɛ. \v 26 A falafe tan, a faxamixie mu kelima faxɛ ma, wo mu nu Annabi Munsa xa Kitaabui xaran, wuri bili xa fe falaxi dɛnnaxɛ? Ala a masen nɛ a bɛ, ‹N tan nan na Marigi Alatala ra, Iburahima, Isiyaga, nun Yaxuba naxan batuma.› \v 27 Faxamixie xa mu Ala batuma, fo naxee baloxi. Na tan findixi wo bɛ tantanyi nan na.» \s Yaamari naxan tide gbo a birin bɛ \r (Matiyu 22:34-40, Luki 10:25-37) \p \v 28 Sɛriyɛ karamɔxɔ nde naxa a maso e ra, a a tuli mati e xa wɔyɛnyi ra. A to a to a Isa bara yaabi fanyi fi, a naxa a maxɔrin, «Sɛriyɛ mundun tide gbo sɛriyɛ birin ya ma?» \v 29 Isa naxa a yaabi, «A singe nan yi ki, ‹Isirayila, i tuli mati, won Marigi Ala, Marigi keren peti na a ra. \v 30 I xa i Marigi Ala xanu i bɔɲɛ birin na, i nii birin na, i xaxili birin na, a nun i sɛnbɛ birin na.› \v 31 A firin nde nan yi ki, ‹I xa i ngaxakerenyi xanu alɔ i i yɛtɛ xanuxi ki naxɛ.› Sɛriyɛ gbɛtɛ yo mu na naxan dangi nee ra.» \p \v 32 Sɛriyɛ karamɔxɔ naxa a fala Isa bɛ, «I nɔndi, karamɔxɔ. I bara nɔndi masen a Ala keren peti nan a ra, a boore mu na, fo a keren. \v 33 Mixi xa a xanu a bɔɲɛ birin na, a xaxili birin na, a nun a sɛnbɛ birin na. Mixi man xa a ngaxakerenyi xanu alɔ a a yɛtɛ xanuxi ki naxɛ. Nee rabatufe dangi sɛrɛxɛ gan daaxi nun sɛrɛxɛ birin na.» \v 34 Isa to a to, a a bara xaxilimaya yaabi fi, a naxa a masen a bɛ, «A gbe mu luxi i xa so Ala xa mangɛya niini bun ma.» Na xanbi, mixi yo mu suusa Isa maxɔrinde sɔnɔn. \s Dawuda nun Ala xa Mixi Sugandixi \r (Matiyu 22:41-46, Luki 20:41-44) \p \v 35 Isa naxa kawandi ti fɔlɔ hɔrɔmɔbanxi kui. «Munfe ra sɛriyɛ karamɔxɔe a falama, a Ala xa Mixi Sugandixi findixi Dawuda xa di nan na? \v 36 Ala Xaxili Sɛniyɛnxi saabui ra, Dawuda yɛtɛ a masen nɛ, \q ‹Marigi bara a masen n Marigi bɛ, \q “I magoro n yirefanyi ma, \q han beemanun n xa i yaxuie ragoro i sanyi bun.”›» \m \v 37 «Dawuda yɛtɛ yati a falama a bɛ, ‹N Marigi›. Dawuda fa nɔma findide a baba ra di?» \p Ɲama gbegbe nu e tuli matima a ra, a xa kawandi nu rafan e ma. \s Diinɛla kobie \r (Matiyu 23:1-39, Luki 11:37-52, 20:45-47) \p \v 38 Isa naxa a masen e bɛ a xa kawandi kui, «Wo wo yɛtɛ ratanga sɛriyɛ karamɔxɔe ma. A rafan e ma e xa e maɲɛrɛ guba xungbe ragoroxi e ma, mixie xa nu e xɛɛbu taa kui binyɛ xɛɛbuie ra. \v 39 E wama dɔxɔfe salide safɛ singee, e man xa binyɛ sɔtɔ xulunyi. \v 40 E kaaɲɛ ginɛe harige muɲama. E salima a xɔnkuye ra, alako mixie xa e to. Gbaloe naxan nagataxi e bɛ, a gbo ki fanyi.» \s Kaaɲɛ ginɛ xa hadiya \r (Luki 21:1-4) \p \v 41 Isa naxa dɔxɔ salide kui, a ya rafindixi kɔbiri kankira ma, a nu mixie mato e kɔbiri sama a kui ki naxɛ. Bannamixi wuyaxi nu kɔbiri gbegbe safe. \v 42 Kaaɲɛ ginɛ misikiinɛ fan to fa, a tan naxa kɔbiri kole firin sa naxee yusi mu gbo. \v 43 Na kui, Isa naxa a fɔxirabirɛe xili, a a masen e bɛ, «N xa nɔndi fala wo bɛ, yi kaaɲɛ ginɛ misikiinɛ xa kɔbiri saxi gbo dangi birin gbe ra naxee bara kɔbiri sa kankira kui. \v 44 E tan xa hadiya kelixi e xa naafuli nan kui, kɔnɔ yi kaaɲɛ ginɛ tan xa hadiya kelixi a xa baloe nan kui.» \c 13 \s Hɔrɔmɔbanxi xa misaali \r (Matiyu 24:1-2, Luki 21:5-6) \p \v 1 Isa to mini hɔrɔmɔbanxi, a fɔxirabirɛ keren naxa a fala a bɛ, «Karamɔxɔ, yi banxie mato, e tixi gɛmɛ xungbe naxee ra, e ti ki man tofanxi ki naxɛ!» \v 2 Isa naxa a yaabi, «I yi banxi belebelee toxi? Yi gɛmɛ keren mu luma a boore fari be, a birin nabirama nɛ.» \s Maratantanyi, tɔɔrɛ, nun ɲaxankatɛ \r (Matiyu 24:3-14, Luki 21:7-19) \p \v 3 Isa to nu magoroxi Oliwi geya fari, a ya rafindixi hɔrɔmɔbanxi ma, Piyɛri, Yaki, Yaya, nun Andire naxa a maxɔrin e doro ma, \v 4 «Na fe sa rabama mun tɛmui? A man sa kolonma tɔnxuma mundun ma a a fafe rabade?» \p \v 5 Isa naxa so wɔyɛnfe e bɛ, «Wo wo mɛɛni. \v 6 Mixi wuyaxi fama n tan xili falade e yɛtɛ xun ma a falafe ra, ‹N tan nan na Ala xa Mixi Sugandixi ra!› Na kui, e fama mixi gbegbe ratantande. \v 7 Wo na gere fe mɛ, wo na gere nde xili mɛ, wo naxa kɔntɔfili, barima fo na fe mɔɔlie xa raba. Na xa mu findima duniɲa raɲɔnyi ra sinden. \v 8 Sie kelima nɛ e boore xili ma, ɲamanɛe e boore gere. Bɔxi fama nɛ sɛrɛnde yire wuyaxi, kaamɛ fan sin bɔxi ma. Na birin findima mantɔɔrɔli fɔlɛ nan na.» \p \v 9 «Wo xa mɛɛni wo yɛtɛ ma, barima e wo soma nɛ kiitisae yi ra, e wo bɔnbɔ salide banxie kui. Wo tima nɛ gominae nun mangɛe ya i n tan ma fe ra, wo findima nɛ n ma seedee ra e tan bɛ. \v 10 Fo xibaaru fanyi xa kawandi si birin bɛ sinden. \v 11 E na wo xanin wo makiitide tɛmui naxɛ, wo naxa kɔntɔfili wo xa masenyi xa fe ra beenun wo xa a ti. Ala na wɔyɛnyi naxan yo fi wo ma na waxati ma, wo xa na nan fala, barima wo tan xa mu wɔyɛnma, Ala Xaxili Sɛniyɛnxi nan fama wɔyɛnde.» \p \v 12 «Mixi fama a ngaxakerenyi yanfade, a a sa mixie bɛlɛxɛ, e xa a faxa. Babɛ fan na mɔɔli niyama a xa di ra, die fan kelima nɛ e barimae xili ma, e xa e faxa. \v 13 Mixi birin fama wo xɔnde n tan ma fe ra, kɔnɔ naxan na a tunnabɛxi han a raɲɔnyi, na kanyi kisima nɛ.» \s Se haramuxi ɲaaxi \r (Matiyu 24:15-28, Luki 21:20-24) \p \v 14 «Wo tan naxee na yi xaranfe, wo wo tuli mati de! Wo na se haramuxi ɲaaxi to kasarɛ na naxan xanbi ra, a tixi yire a mu lan a xa ti dɛnnaxɛ, wo tan naxee na Yudaya na tɛmui, wo xa wo gi geyae fari. \v 15 Naxan na tande, a naxa so sese tongode a xa banxi kui. \v 16 Naxan na xɛ ma, a naxa gbilen a xa xinbeli donma tongode. \v 17 Na waxati findima gbaloe nan na furuginɛe nun dingɛe bɛ! \v 18 Wo Ala maxandi na naxa wo li ɲɛmɛ tɛmui! \v 19 Barima tɔɔrɛ a lima na waxati ma, naxan maniyɛ singe mu nu to kabi Ala naxa duniɲa daa, a man mu gbilenma to ra abadan. \v 20 Xa Marigi mu a ragirixi nu nde xa ba na xi kɔnti ra, adama yo mu kisima nu. Kɔnɔ a nde baxi a kɔnti ra mixi sugandixie nan xa fe ra.» \p \v 21 «Xa mixi nde sa a fala wo bɛ, ‹A mato, Ala xa Mixi Sugandixi na be›, xa na mu a ra, ‹Ala xa Mixi Sugandixi na mɛnni,› wo naxa la a ra. \v 22 Barima wule falɛe fama Ala xa Mixi Sugandixi xili falade e yɛtɛ xun, xa na mu e e yɛtɛ findi namiɲɔnmɛe ra. E fama tɔnxuma makaabaxie nun kaabanakoe rabade alako e xa Ala xa mixi sugandixie ratantan, xa e sa nɔma. \v 23 Wo mɛɛni wo yɛtɛ ma. N bara fe birin masen wo bɛ beenun a waxati xa a li.» \s Adama xa Di gbilenfe \r (Matiyu 24:29-31, Luki 21:25-28) \p \v 24 «Na ɲaxankatɛ waxati dangi xanbi, \q ‹soge ifɔɔrɔma nɛ, \q kike yanbɛ bama nɛ, \q \v 25 tunbuie birama nɛ bɔxi, \q se naxan birin na koore ma a sɛrɛnma nɛ.›» \m \v 26 «Na tɛmui Adama xa Di toma nɛ fa ra nuxui kui, sɛnbɛ nun nɔrɛ ra. \v 27 A a xa malekɛe xɛɛma nɛ duniɲa tunxun naani birin na, e xa sa a xa mixi sugandixie malan keli sɛɛti han sɛɛti.» \s Xɔrɛ bili xa misaali \r (Matiyu 24:32-35, Luki 21:29-33) \p \v 28 «Wo xɔrɛ bili mato misaali ra, wo xa xaxili sɔtɔ. A salonyi na ɲingi, a burɛxɛ nɛɛnɛ naxa mini, wo a kolonma nɛ ɲɛmɛ bara makɔrɛ. \v 29 Adama xa Di fafe fan na na ki nɛ. Wo na yi fe birin to raba ra, wo xa a kolon Adama xa Di bara makɔrɛ, a ɲan tixi naadɛ ra. \v 30 N xa nɔndi fala wo bɛ, to mixie mu dangima fo na fe birin naba. \v 31 Koore nun bɔxi dangima nɛ, kɔnɔ n ma masenyi tan mu dangima abadan.» \s Duniɲa raɲɔnyi waxati kolonfe \r (Matiyu 24:36-44) \p \v 32 «Mixi yo mu a kolon yi fee sa rabama lɔxɔɛ nun waxati yo ma. Hali malekɛ naxee na ariyanna, e mu a kolon, Ala xa Di fan mu a kolon, fo Baba Ala keren peti. \v 33 Wo mɛɛni wo yɛtɛ ma, wo naxa yanfa, barima wo fan mu a kolon yi fee sa kamalima tɛmui naxɛ.» \p \v 34 «A maniyaxi xɛmɛ nan na, naxan na sigafe biyaasi. A na keli a xa fɔxɔɛ xun, a na birin taxuma a xa konyie ra, a kankan ti a xa wali dɛ, a man a fala naadɛ kantɛ bɛ, a a naxa yanfa. \v 35 Na kui, wo naxa yanfa. Xa fɔxɔɛ kanyi gbilenma nunmare nan na ba, xa na mu kɔɛ tagi, xa na mu konkore dɛya singe, xa na mu gɛɛsɛgɛ, wo mu a waxati yo kolon. \v 36 Xa a fa wo tɛrɛnna, a naxa a li de wo xife! \v 37 N naxan falama wo bɛ, n na nan a falama birin bɛ: Wo naxa yanfa!» \c 14 \s Yanfanteya Isa bɛ \r (Matiyu 26:1-5, Luki 22:1-6) \p \v 1 Xi firin nan nu luxi beenun Sayamalekɛ Dangi Sali xa a li, naxan man xili falama Taami Lɛbinitare Sali. Sɛrɛxɛdubɛ kuntigie nun sɛriyɛ karamɔxɔe nu na fɛɛrɛ fenfe e xa Isa suxu yanfanteya saabui ra, e xa a faxa. \v 2 E naxa lan a ma, «Won naxa a suxu sali lɔxɔɛ, xa na mu a ra ɲama a xunyi kelima nɛ.» \s Ginɛ nde labundɛ ture safe Isa ma \r (Matiyu 26:6-13) \p \v 3 Isa to nu na Betani, Simɔn kunɛ kanyi xɔnyi, a a dɛgefe teebili ra, ginɛ nde naxa fa. Narada labundɛ ture nu na a yi ra, naxan sare xɔrɔxɔ ki fanyi. A nu saxi a bitirɛ tofanyi kui naxan nu rafalaxi alabatira gɛmɛ ra. Ginɛ to bitirɛ dɛ rabi, a naxa labundɛ ture sa Isa xunyi. \v 4 Kɔnɔ mixi ndee nu na naa, e naxa xɔnɔ, e a fala e bore bɛ, «Yi labundɛ ture makanaxi yi mɔɔli ra munfe ra? \v 5 Xa a sa mati nɛ nu, a sare nɔma dangide walikɛ xa ɲɛ keren wali sare ra, na kɔbiri fan nɔ fide setaree ma.» E bɔɲɛ naxa te ginɛ xili ma. \p \v 6 Kɔnɔ Isa naxa a masen, «Wo yi ginɛ lu na. Wo na a tɔɔrɔfe munfe ra? Kɛwali fanyi nan yi ki, a naxan nabaxi n bɛ. \v 7 Setaree luma nɛ wo ya ma tɛmui birin. Wo na wa a xɔn ma tɛmui yo, wo nɔma fe fanyi rabade e bɛ, kɔnɔ n tan mu luma wo yi ra be abadan xɛ. \v 8 Yi ginɛ nɔxi naxan na, a na nan nabaxi. A labundɛ saxi n ma n ma maragatɛ lɔxɔɛ nan ma fe ra. \v 9 N xa nɔndi fala wo bɛ, Ala xa xibaaru fanyi sa kawandima dɛdɛ duniɲa birin kui, yi ginɛ xa kɛwali xa fe fan falama nɛ, mixie xa e ratu a xa fe ma.» \s Yudasi xa yanfanteya \r (Matiyu 26:14-16, Luki 22:1-6) \p \v 10 Na tɛmui, Yudasi Isikariyoti, naxan nu na Isa fɔxirabirɛ fu nun firinyie ya ma, a naxa siga sɛrɛxɛdubɛ kuntigie yire, e xa wɔyɛn alako a xa Isa sa e bɛlɛxɛ. \v 11 E to a mɛ, e naxa ɲɛlɛxin ki fanyi ra, e kɔbiri laayidi tongo a bɛ. Na kui, Yudasi naxa so waxati fenfe a nɔma Isa sade e bɛlɛxɛ tɛmui naxɛ. \s Sayamalekɛ Dangi Sali \r (Matiyu 26:17-25, Luki 22:7-34) \p \v 12 Taami Lɛbinitare Sali to a li, a lɔxɔɛ singe, yɛxɛɛyɔrɛ bama sɛrɛxɛ ra lɔxɔ naxɛ, Isa fɔxirabirɛe naxa a maxɔrin, «I wama muxu xa sa Sayamalekɛ Dangi Sali donyi rafala i bɛ minden?» \v 13 A naxa a fɔxirabirɛ mixi firin xɛɛ, a a fala e bɛ, «Wo siga taa kui. Wo naralanma xɛmɛ nde ra, ye fɛɲɛ dɔxɔxi a xun. Wo xa bira a fɔxɔ ra. \v 14 A na so dɛnnaxɛ, wo xa a fala na banxi kanyi bɛ, ‹Karamɔxɔ wama a kolonfe a nɔma Sayamalekɛ Dangi Sali donyi donde dɛnnaxɛ, a tan nun a fɔxirabirɛe.› \v 15 A fama banxi kui xungbe masende wo bɛ koore ra, se birin yailanxi naa a fanyi ra. Wo xa Sayamalekɛ Dangi Sali donyi rafala mɛnni.» \v 16 A fɔxirabirɛe naxa siga, e so taa kui, e fe birin li alɔ Isa a masen e bɛ ki naxɛ. E naxa Sayamalekɛ Dangi Sali donyi rafala. \p \v 17 Nunmare to so, Isa nun a fɔxirabirɛ fu nun firinyie naxa fa. \v 18 E nu na e dɛgefe teebili ra tɛmui naxɛ, Isa naxa a masen, «N xa nɔndi fala wo bɛ, wo tan naxee na wo dɛgefe n fɛ ma yi ki, mixi keren na wo ya ma naxan fafe n yanfade.» \v 19 A fɔxirabirɛe naxa sunnun fɔlɔ, kankan nu fa Isa maxɔrin, «N tan mu a ra?» \v 20 Isa naxa e yaabi, «A kanyi na wo tan mixi fu nun firinyie ya ma, n nun naxan bɛlɛxɛ ragoroma paani keren kui. \v 21 Adama xa Di sigama nɛ alɔ a xa fe sɛbɛxi ki naxɛ, kɔnɔ gbaloe nan na Adama xa Di yanfama bɛ. A fisa na kanyi bɛ hali a mu bari nu.» \s Marigi xa sɛrɛxɛ tɔnxuma \r (Matiyu 26:26-30, Luki 22:14-20, Korinti I 11:23-25) \p \v 22 E to nu e dɛgefe, Isa naxa taami tongo. A to tantui rasiga Ala ma, a naxa taami igira, a a so a fɔxirabirɛe yi ra, a a fala e bɛ, «Wo n ko, wo a don. Yi findixi n fate nan na.» \v 23 Na dangi xanbi, Isa naxa tɔnbili fan tongo. A man to tantui rasiga Ala ma, a naxa tɔnbili so e yi ra, e birin naxa a min. \v 24 Isa naxa a masen e bɛ, «Yi findixi n wuli nan na, saatɛ wuli naxan baxi mixi gbegbe bɛ. \v 25 N xa nɔndi fala wo bɛ, n to yi wɛni minfe yi ki, n mu yi minma sɔnɔn, han won birin man sa a minma lɔxɔ naxɛ Ala xa mangɛya niini bun ma.» \p \v 26 E to gɛ bɛɛti bade, e naxa te Oliwi geya fari. \s Isa a falafe Piyɛri bɛ a a yɛtɛ rasanma nɛ a ma \r (Matiyu 26:31-35, Luki 22:31-34, Yaya 13:36-38) \p \v 27 Isa naxa a masen a fɔxirabirɛe bɛ, «Wo birin gbilenma nɛ n fɔxɔ ra, barima a sɛbɛxi, ‹N xuruse dɛmadonyi faxama nɛ, yɛxɛɛe fan yensen.› \v 28 Kɔnɔ n na keli faxɛ ma, n sigama wo ya ra Galile.» \p \v 29 Piyɛri naxa a fala a bɛ, «Hali birin gbilen i fɔxɔ ra, n tan mu gbilenma i fɔxɔ ra!» \v 30 Isa naxa Piyɛri yaabi, «N xa nɔndi fala i bɛ, to kɔɛ yati, beenun konkore xa a rate dɛya firin, i i yɛtɛ rasanma nɛ n ma sanmaya saxan.» \v 31 Kɔnɔ Piyɛri naxa a fala sɛnbɛ ra, «Hali won birin nan sa faxama, n mu n yɛtɛ rasanma i ma!» Isa fɔxirabirɛ birin naxa gbilen na wɔyɛn keren fala ra. \s Isa Ala maxandife Getesemani \r (Matiyu 26:36-46, Luki 22:39-46) \p \v 32 Na dangi xanbi Isa nun a fɔxirabirɛe naxa siga yire nde, dɛnnaxɛ xili Getesemani. Isa naxa a fala e bɛ, «Wo dɔxɔ be. N tan xa sa Ala maxandi.» \v 33 A naxa Piyɛri, Yaki, nun Yaya xanin a xun ma. Ɲaxankatɛ nun kɔntɔfili naxa Isa bɔɲɛ suxu. \v 34 A naxa a masen e bɛ, «Sunnunyi bara nɔ n bɔɲɛ ra alɔ a xa n faxa. Wo lu be, kɔnɔ wo naxa xi.» \p \v 35 Isa naxa a masiga dondoronti, a a yatagi rafelen bɔxi ma, a Ala maxandi na waxati xa makuya a ra, xa na sa nɔma rabade. \v 36 A naxa Ala maxandi, «N Baba, i nɔma fe birin na. I xa n natanga yi ɲaxankatɛ ma. Kɔnɔ n sago naxa raba, i tan nan sago xa raba.» \v 37 A to gbilen a fɔxirabirɛe yire, a naxa e li e na xife. A naxa a fala Piyɛri bɛ, «Simɔn, i xife nɛ yi ki? I mu nɔxi waxati keren xi xɔli kanade n ma fe ra? \v 38 Wo naxa xi. Wo Ala maxandi nɛ alako wo naxa bira tantanyi kui. Maɲɔxun fanyi na adama bɛ, kɔnɔ a fate bɛndɛ tan sɛnbɛ mu na.» \p \v 39 Isa man to a masiga e ra, a man naxa Ala maxandi na maxandi kerenyi ra. \v 40 A to gbilen a fɔxirabirɛe yire, a man naxa e li e xife, barima xi xɔli nu bara nɔ e ra. Yaabi yo mu nu e yi Isa bɛ. \p \v 41 Isa man to gbilen e yire a sanmaya saxan nde, a naxa a fala e bɛ, «Wo xife nɛ? Wo na wo malabufe han ya? A tan nan na ki, waxati bara a li. Adama xa Di fafe sade yunubitɔɛe bɛlɛxɛ. \v 42 Wo keli, won xɛɛ. Wo a mato, n yanfama bara fa.» \s Isa suxufe \r (Matiyu 26:47-56, Luki 22:47-53, Yaya 18:3-11) \p \v 43 Isa ɲan mu nu gɛxi wɔyɛnde, Yudasi, naxan nu na a fɔxirabirɛ fu nun firinyie ya ma, a naxa fa keren na e nun ɲama, santidɛgɛma nun gbengbeta suxuxi e yi ra. Sɛrɛxɛdubɛ kuntigie, sɛriyɛ karamɔxɔe, nun Yuwifie xa forie nan nu e xɛɛxi. \v 44 Isa yanfama nun na ɲama nu bara lan a ma, a xa Isa matɔnxuma e bɛ. A nu bara a fala e bɛ, «N na mixi naxan sunbu, a tan nan na ki. Wo a suxu, wo a xanin, wo a kanta.» \v 45 Yudasi fɛfɛ fa, a naxa a maso Isa ra, a a fala a bɛ, «Karamɔxɔ,» a fa a sunbu. \v 46 Na kui, ɲama naxa Isa suxu. \p \v 47 Mixi nde nu tixi naa, a naxa a xa santidɛgɛma ramini, a sɛrɛxɛdubɛ kuntigi xa konyi tuli bolon. \v 48 Isa naxa a masen e bɛ, «Wo to minixi n xili ma santidɛgɛma nun gbengbeta suxuxi wo yi ra, suute nan na n na? \v 49 Lɔxɔ yo lɔxɔ, n nu na wo ya ma, n nu kawandi ti hɔrɔmɔbanxi kui, wo mu n suxu. Kɔnɔ naxan sɛbɛxi Kitaabui kui, fo a xa kamali.» \v 50 Na xanbi, Isa fɔxirabirɛe birin naxa e gi a xun ma. \p \v 51 Sɛgɛtala nde fan nu na naxan nu biraxi Isa fɔxɔ ra, dugi nan gbansan nu felenxi a ma. E naxa a suxu, \v 52 kɔnɔ a naxa mini a xa dugi kui, a a gi a mageli ra. \s Yuwifie Isa makiitife \r (Matiyu 26:57-68, Luki 22:63-65, Yaya 18:12-24) \p \v 53 E naxa Isa xanin sɛrɛxɛdubɛ kuntigie xunyi xɔn. Sɛrɛxɛdubɛe kuntigie, Yuwifie xa forie, nun sɛriyɛ karamɔxɔ birin nu malanxi naa. \v 54 Piyɛri nu bara bira Isa fɔxɔ ra, kɔnɔ a mu nu a makɔrɛma a gbe ra. A naxa bira a fɔxɔ ra han a so sɛrɛxɛdubɛ kuntigie xunyi xa tɛtɛ kui. E nun hɔrɔmɔbanxi kantamae naxa dɔxɔ tɛ ra, e nu fa e maxara. \v 55 Sɛrɛxɛdubɛ kuntigie nun Yuwifie xa kiitisa dɔnxɔɛ birin, e nu seede fenfe Isa xili ma, alako e xa a faxa, kɔnɔ e mu se to. \v 56 Mixi gbegbe naxa fa Isa tɔɔɲɛgɛde, kɔnɔ e xa wulee mu nu lanma e boore ma. \v 57 Mixi ndee to keli wule seede bade a xili ma, e naxa a fala, \v 58 «Muxu a xui mɛxi nɛ, a a falama, ‹N yi hɔrɔmɔbanxi rabirama nɛ, adama bɛlɛxɛ naxan tixi, n gbɛtɛ ti xi saxan bun ma, naxan mu tixi adama bɛlɛxɛ ra.›» \v 59 Kɔnɔ hali na wɔyɛnyi kui, e xa seedeɲɔxɔya mu nu lanxi a boore ma. \p \v 60 Na kui, sɛrɛxɛdubɛ kuntigie xunyi naxa keli ɲama tagi, a Isa maxɔrin, «Pe, i mu e yaabima? Yi xɛmɛe munse safe i xun ma yi ki?» \v 61 Kɔnɔ Isa mu yaabi yo fi, a mu sese fala. Sɛrɛxɛdubɛ kuntigi xunyi man naxa a maxɔrin, «I tan nan na Ala xa Mixi Sugandixi ra, Batu Mangɛ xa Di?» \v 62 Isa naxa a masen, «N tan nan na a ra. Wo fama Adama xa Di tode, a dɔxɔxi Ala Sɛnbɛma yirefanyi ma, wo a to fafe ra nuxuie kui.» \p \v 63 Na kui, sɛrɛxɛdubɛ kuntigi naxa a yɛtɛ xa donma suxu, a ibɔɔ xɔnɛ ra, a a fala, «Won hayi na seede gbɛtɛe ma yire? \v 64 Wo bara a mɛ a Ala mabɛxuxi ki naxɛ! Wo kiiti toxi di?» E birin naxa a fala a lanma a xa faxa nɛ. \v 65 Ndee naxa dɛye bɔxun fɔlɔ a ma. E naxa a ya maxiri, e nu a madin, e nu fa a fala a bɛ, «Namiɲɔnmɛɲa raba! A fala ba, naxan i bɔnbɔxi!» A to sa kɔsibilie bɛlɛxɛ, nee fan naxa a bɔnbɔ. \s Piyɛri a yɛtɛ rasanfe Isa ma \r (Matiyu 26:69-75, Luki 22:55-62, Yaya 18:15-25) \p \v 66 Piyɛri nu na tɛtɛ kui tɛmui naxɛ lanbanyi, sɛrɛxɛdubɛ kuntigie xunyi xa konyi ginɛ keren naxa fa. \v 67 A to Piyɛri to, a a maxarafe tɛ ra, a naxa a igbɛ, a a fala, «I tan, wo nun Isa Nasarɛtika birin nan nu a ra.» \v 68 Piyɛri naxa a matandi, a a fala, «N mu a kolon i na fefe falafe!» A naxa mini tɛtɛ kui. \v 69 Kɔnɔ konyi ginɛ man to a to, a man naxa wɔyɛn fɔlɔ mixie bɛ naxee nu na naa, «A xa mixi nde nan ya.» \v 70 Piyɛri man naxa a matandi. A mu bu, naxee nu na naa, e man naxa a fala Piyɛri bɛ, «Nɔndi na a ra, a tan mixi nde nan yati i ra, barima Galileka nan i ra.» \v 71 Kɔnɔ Piyɛri naxa so a kalife, a a fala «Ala xa n danka! Wo yi xɛmɛ naxan ma fe falafe, n tan mu a kolon feo!» \v 72 Konkore naxa a rate keren na a dɛya firin nde. Piyɛri naxa ratu fa Isa xa wɔyɛnyi ma a bɛ, «Beemanun konkore xa a rate dɛya firin, i i yɛtɛ rasanma nɛ n ma sanmaya saxan.» Na kui, a naxa so wafe. \c 15 \s Isa xaninfe Pilati xɔn \r (Matiyu 27:1-2,11-26, Luki 23:1-7,13-25, Yaya 18:28-19:16) \p \v 1 Kuye to iba, sɛrɛxɛdubɛ kuntigie, Yuwifie xa forie, sɛriyɛ karamɔxɔe, nun Yuwifie xa kiitisa dɔnxɔɛ birin, e to nu bara gɛ e xa malanyi ra, e naxa Isa xiri, e a xanin Pilati xɔn. \p \v 2 Pilati naxa Isa maxɔrin, «I tan nan findixi Yuwifie xa mangɛ ra?» Isa naxa a yaabi, «I tan nan a falaxi.» \v 3 Sɛrɛxɛdubɛ kuntigie naxa fa Isa tɔɔɲɛgɛ fe gbegbe ma. \v 4 Pilati man naxa a maxɔrin, «I mu e yaabima? I mu a mɛxi e fe naxan birin safe i xun ma?» \v 5 Kɔnɔ Isa mu yaabi gbɛtɛ yo fi sɔnɔn. Pilati fan naxa kaaba na ma. \p \v 6 Ɲɛ yo ɲɛ, sali na a li, Pilati dari fe nan nu a ra, a xa geelimani keren nabɛɲin ɲama bɛ, e na wa naxan yo xɔn. \v 7 Na waxati, geresoe ndee nu na geeli naxee nu bara keli mangasanyi xili ma. Ɲaxasi to bira, e nu bara faxɛ ti. Xɛmɛ nde nu na e ya ma naxan nu xili Barabasi. \v 8 Awa ɲama naxa fa Pilati xɔn, e a maxɔrin, a xa a raba e bɛ, alɔ a darixi a ra ki naxɛ. \v 9 Pilati naxa e maxɔrin, «Wo wama n xa Yuwifie xa mangɛ bɛɲin wo bɛ?» \v 10 Pilati nu a kolon a sɛrɛxɛdubɛ kuntigie nu Isa saxi a bɛlɛxɛ tɔɔnɛ nan ma. \p \v 11 Kɔnɔ sɛrɛxɛdubɛ kuntigie naxa ɲama kui iso, alako Pilati xa Barabasi nan bɛɲin e bɛ. \v 12 Pilati man naxa e maxɔrin, «Wo fa wama a xɔn ma n xa munse raba yi xɛmɛ ra, wo naxan ma, a Yuwifie xa mangɛ?» \v 13 Ɲama man naxa sɔnxɔ, «A banban wuri magalanbuxi ma!» \v 14 Kɔnɔ Pilati naxa e maxɔrin, «Munfe ma? A fe ɲaaxi mundun nabaxi?» Kɔnɔ e tan sɔnxɔɛ nan tun xun masama, e nu a fala, «A banban wuri magalanbuxi ma!» \v 15 Na kui, Pilati to wa ɲama bɔɲɛ rafanfe e ma, a naxa Barabasi rabɛɲin e bɛ. A naxa yaamari fi sɔɔrie xa Isa bɔnbɔ sɛbɛrɛ ra. Na xanbi, a naxa Isa so e yi e xa sa a banban wuri magalanbuxi ma. \s Sɔɔrie Isa mayelefe \r (Matiyu 27:27-31, Yaya 19:2-3) \p \v 16 Sɔɔrie naxa Isa xanin gomina xɔnyi, na tɛtɛ kui, e e boore sɔɔrie birin xili. \v 17 E naxa mangɛ guba gbeeli ragoro Isa ma, e fa tunbee mafilin, e e yailan mangɛ katanyi maniyɛ ra. E naxa na sa a xun ma, \v 18 e nu a xɛɛbu, «I kɛna, Yuwifie xa mangɛ.» \v 19 E nu a xunyi bɔnbɔma wuri ra, e dɛye bɔxun a ma, e e xinbi sin, e suyidi a bɛ. \v 20 E to gɛ Isa mayelede, e naxa mangɛ guba rate a ma, e a gbe dugi ragoro a ma, e fa a ramini e xa sa a banban wuri magalanbuxi ma. \s Isa banbanfe wuri magalanbuxi ma \r (Matiyu 27:32-44, Luki 23:26-49, Yaya 19:16-24) \p \v 21 Sirenika xɛmɛ nde nu na dangife kira ra, a kelixi daaxa. A nu xili Simɔn, Alesandire nun Rufu baba. Sɔɔrie naxa a yamari, a xa Isa xa wuri magalanbuxi xanin. \v 22 E naxa Isa xanin yire dɛnnaxan xili falama Gologota, na nan falaxi e xa xui, «xunkonkota yire». \v 23 E naxa wɛni so a yi, miri seri saxi a xun, kɔnɔ a mu tin a minde. \v 24 E naxa a mabanban wuri magalanbuxi ma, e kanda bun a xa dugie xa fe ra, alako e xa a kolon kankan naxan sɔtɔma. \v 25 E nu a banbanfe tɛmui naxɛ, gɛɛsɛgɛ tagi nan nu a ra. \v 26 E to nu wama birin xa a kolon e a banbanxi fe naxan ma, e yi sɛbɛli nan gbaku a xun ma, «Yuwifie xa mangɛ.» \p \v 27-28 E naxa suute mixi firin fan banban wuri magalanbuxie ma Isa fɛ ma, keren a yirefanyi ma, boore a kɔɔla ma. \v 29 Mixie nu dangima Isa konbi ra, e nu e xunyi lintan a ma, e a fala, «Ee, i tan naxan hɔrɔmɔbanxi rabirama, i man fa a ti xi saxan bun ma, \v 30 i yɛtɛ rakisi! Goro wuri magalanbuxi kɔn na!» \v 31 Sɛrɛxɛdubɛ kuntigie nun sɛriyɛ karamɔxɔe fan nu a mayelefe, e nu a fala, «A bara mixi gbɛtɛe rakisi, kɔnɔ a mu nɔma a yɛtɛ tan nakiside. \v 32 Isirayila mangɛ xa mu a ra, Ala xa Mixi Sugandixi? A xa goro wuri magalanbuxi kɔn be ya, muxu xa a to, muxu xa la a ra.» Naxee nu banbanxi a fɛ ma, nee fan nu Isa konbife nɛ. \s Isa xa faxɛ \r (Matiyu 27:45-56, Luki 23:44-49, Yaya 19:28-30) \p \v 33 Yanyi tagi to a li, yanyi xare ra, dimi naxa sin bɔxi birin ma lɛɛri saxan bun ma. \v 34 Na waxati ma, Isa naxa gbelegbele sɛnbɛ ra, «Eloyi, Eloyi, lɛma sabaxatani?» Na nan falaxi e xa xui, «N Marigi Ala, n Marigi Ala, i n nabɛɲinxi munfe ra?» \v 35 Mixi naxee nu na naa, e to a xui mɛ, e naxa a fala, «Wo a mato, a na Annabi Eliya nan xilife!» \v 36 Mixi nde naxa a gi, a sa dunkobi rasin wɛni xɔnɛ xɔɔra, a a so wuri dɛ i, a fa a ti Isa bɛ alako a xa a min. A naxa a fala, «Wo a lu, won xa a mato xa Annabi Eliya fama a ragorode.» \v 37 Isa naxa a xui ite sɛnbɛ ra, a fa laaxira. \p \v 38 Na waxati, dugi xungbe naxan singanxi hɔrɔmɔbanxi kui, a naxa ibɔɔ firin na, keli a fuge han a laabe. \v 39 Sɔɔri mangɛ naxan nu tixi Isa ya i, a to Isa laaxira ki to, a naxa a fala, «Nɔndi nan a ra yati, Ala xa Di nan nu yi xɛmɛ ra!» \v 40 Ginɛ ndee fan nu na naa, e ndedi makuyaxi Isa yire ra, e yi fe birin matoma. Mariyama Magidalaka nu na e ya ma, a nun Salome, a nun Mariyama, Yaki lanmadi nun Yusufu nga. \v 41 Isa nu na Galile tɛmui naxɛ, yi ginɛe nan nu birama a fɔxɔ ra, e nu walie raba a bɛ. Ginɛ gbɛtɛ gbegbe fan nu na naa naxee nu bara Isa mati han Darisalamu. \s Isa xa maragatɛ \r (Matiyu 27:57-61, Luki 23:50-56, Yaya 19:38-42) \p \v 42 Nunmare to so, beenun malabu lɔxɔɛ xa fɔlɔ, \v 43 Yusufu Arimateka naxa siga Pilati xɔn. Yuwifie xa kiitisa binye nde nan nu a ra naxan nu Ala xa mangɛya niini mamɛfe. Limaniya kui, a naxa sa Pilati maxandi Isa fure ma. \v 44 Pilati naxa tɛrɛnna a kolonfe ra a Isa ɲan bara faxa. A naxa sɔɔri mangɛ xili, a a maxɔrin na fe ma. \v 45 Sɔɔri mangɛ fan to a rakolon a Isa bara faxa, Pilati naxa Isa fure so Yusufu yi ra. \v 46 Yusufu to kasange sara, a naxa Isa fure ragoro wuri magalanbuxi kɔn, a a kasange, a fa a bɛlɛ gaburi kui, naxan nu gexi gɛmɛ kui. Na xanbi, a naxa gɛmɛ xungbe maɲindigilin, a a dɔxɔ gaburi dɛ ma. \v 47 Mariyama Magidalaka nun Mariyama Yusufu nga, e naxa a to e Isa ragatafe dɛnnaxɛ. \c 16 \s Isa kelife faxɛ ma \r (Matiyu 28:1-15, Luki 24:1-12, Yaya 20:1-20) \p \v 1 Malabu lɔxɔɛ to ba a ra, Mariyama Magidalaka, Mariyama Yaki nga, nun Salome, e naxa labundɛ ture sara alako e xa a sa Isa fure ma. \v 2 Sande lɔxɔɛ, kuye baxi ibade, e naxa kurun gaburi yire ra. \v 3 Kira ra, e naxa e bore maxɔrin, «Nde gɛmɛ bama won bɛ gaburi dɛ ma?» \p \v 4 Gɛmɛ naxan nu dɔxɔxi gaburi dɛ ma, a nu xungbo ki fanyi. Kɔnɔ e to e ya rasiga, e naxa a to gɛmɛ bara ba naa. \v 5 E to so gaburi kui, e naxa sɛgɛtala nde to a dɔxɔxi yirefanyi ma, guba fiixɛ ragoroxi a ma. E naxa gaaxu. \v 6 A naxa a fala e bɛ, «Wo naxa gaaxu. Wo na Isa Nasarɛtika nan fenfe, e naxan banban wuri magalanbuxi ma. A mu be, a bara keli faxɛ ma. Wo a mato, e nu a saxi mɛnni nɛ. \v 7 Kɔnɔ wo siga, wo sa a fala a fɔxirabirɛe bɛ, a nun Piyɛri, a Isa na sigafe wo ya ra Galile. Wo a toma mɛnni nɛ alɔ a a masen wo bɛ ki naxɛ.» \v 8 Ginɛe naxa mini gaburi kui, e siga e gi ra, e kaabaxi fo e sɛrɛnma. E mu sese fala mixi yo bɛ, barima e nu bara gɛ gaaxude. \s Isa minife mixie ma a nun a xa te koore \r (Matiyu 28:9-10, Yaya 20:11-18) \p \v 9 Isa to keli faxɛ ma sande lɔxɔɛ kuye iba, a mini Mariyama Magidalaka nan singe ma, a ɲinnɛ solofere keri naxan fɔxɔ ra. \v 10 Mariyama naxa siga Isa xibaaru falade mixie bɛ e nun naxee nu a ra. E birin nu sunnunxi, e man nu wafe Isa xa ɲɔnfe ma. \v 11 E to a mɛ a a Isa ɲiɲɛ to nɛ, e mu la a ra. \r (Luki 24:13-35) \p \v 12 Na fee dangi xanbi, Isa naxa mini kɛɲa gbɛtɛ ra a fɔxirabirɛ mixi firin ma, e to nu na daaxa nde kira xɔn. \v 13 Nee fan naxa gbilen yi fe tagi raba ra booree bɛ, kɔnɔ e mu la nee fan xui ra. \v 14 Na xanbi, Isa naxa mini a fɔxirabirɛ fu nun keren ma, e nu e dɛgefe teebili ra tɛmui naxɛ. Isa naxa wɔyɛn e ma e xa danxaniyatareɲa nun xaxili xɔrɔxɔya xa fe ra, barima e mu nu laxi mixie ra naxee Isa to, a to nu bara keli faxɛ ma. \r (Matiyu 28:16-20, Luki 24:44-53) \p \v 15 Isa naxa a masen e bɛ, «Wo siga duniɲa birin kui, wo daali birin kawandi xibaaru fanyi ra. \v 16 Naxan na danxaniya n ma, a xunxa ye xɔɔra, na kanyi kisima nɛ. Kɔnɔ xa naxan mu danxaniya n ma, na kanyi bɔnɔma nɛ. \v 17 Naxee na danxaniya n ma e yi kaabanako fee rabama nɛ n xili ra. E fama nɛ ɲinnɛe keride mixie fɔxɔ ra, e xui nɛɛnɛe falama nɛ, \v 18 e bɔximasee suxuma nɛ e bɛlɛxɛ ra e mu e xin, e sefi minma nɛ se mu e to, e e bɛlɛxɛ sama nɛ furemae ma, furemae yalan.» \p \v 19 Na kui, Marigi Isa to gɛ wɔyɛnde e bɛ, a naxa te koore ma. A naxa sa a magoro Ala yirefanyi ma. \v 20 E tan naxa siga kawandi tide yire birin, e nun Marigi naxa wali. Marigi naxa fɛɛrɛ fi e ma, e xa tɔnxuma makaabaxie raba, mixie xa la e xa kawandi ra.