\id LUK - Revised Susu Gospels \ide UTF-8 \h Luki \toc1 Inyila Isa Annabi Luki naxan sɛbɛxi \toc2 Luki \mt Inyila Isa \mt Annabi Luki naxan sɛbɛxi \imt Masenyi nde yi Kitaabui xa fe ra \ip Kitaabui naxan xili «Inyila Isa,» a dɔxɔ naani na a ra. Namiɲɔnmɛ naani nan Isa xa taruxui sɛbɛ Ala Xaxili Sɛniyɛnxi saabui ra. E xili Matiyu, Maraki, Luki, nun Yaya. \ip Luki naxa yi Kitaabui sɛbɛ ɲɛ tongo saxan ɲɔndɔn Isa xa faxɛ xanbi. A naxa Isa xa fe birin mato alako a xa dɛntɛgɛ kamalixi ya xaran duniɲa bɛ. A naxa a sɛbɛ Girɛki xui ra. Muxu bara a madangi Soso xui ra alako Sosoe nɔma a kolonde a fanyi ra. \ip Yi Kitaabui xa masenyi singe findi Isa bari ki nan na. Ala bara Isa xɛɛ duniɲa ginɛdimɛdi Mariyama saabui ra. Isa xa duniɲɛigiri kui, a naxa xaranyi gbegbe ti mixi bɛ. A man naxa kaabanakoe gbegbe raba. Luki na birin masenxi nɛ a xa Kitaabui kui. A dɔnxɔɛ ra, a dɛntɛgɛ sama nɛ Isa xa faxɛ, nun a xa marakeli xa fe ra. \ip Na birin nɔma won nakolonde nde na Isa ra. A lɔnni naxan fixi won ma yi Kitaabui kui, a nɔma won malide duniɲɛigiri kui. Ala xa na raso won xaxili ma. Amina. \imte Inyila Isa \imte Annabi Luki naxan sɛbɛxi \cl Sora \c 1 \s Annabi Luki xa masenyi fɔlɛ \p \v 1 Mixi wuyaxi bara kata e xa dɛntɛgɛ sa fee ma naxee dangixi muxu tagi. \v 2 E a sɛbɛxi nɛ alɔ muxu fan a mɛxi mixie ra ki naxɛ, naxee a birin to kabi a fɔlɛ, e man fa findi xibaaru fanyi xa masenyi kawandilae ra. \v 3 Na kui, n fan to bara na fe birin mato ki fanyi naxee rabaxi kabi a fɔlɛ, n bara a maɲɔxun fe fanyi ra, n xa a birin sɛbɛ i bɛ, n ba Teyofilo. \v 4 N yi rabaxi nɛ, alako i xa a kolon, a i xaranxi naxan na, a findixi nɔndi nan yati ra. \s Malekɛ xa masenyi Annabi Yaya xa fe ra \p \v 5 Yudaya mangɛ Herode xa waxati, sɛrɛxɛdubɛ nde nu na naxan xili Sakari. A nu na Abiya xa sɛrɛxɛdubɛ lanxundɛ nan kui. A xa ginɛ Elisabɛti fan kelixi Haruna bɔnsɔɛ nɛ. \v 6 E firin birin nu tinxin Ala ya i. E nu ɲɛrɛma Ala xa sɛriyɛ nun yaamari birin ma sɛniyɛnyi kui. \v 7 Di yo mu nu na e yi ra barima Elisabɛti mu nu nɔma di baride, e firin birin man nu bara fori. \p \v 8 Sakari xa lanxundɛ wali tɛmui to a li, a naxa sɛrɛxɛdubɛ walie suxu Ala ya i. \v 9 Alɔ sɛrɛxɛdubɛe nu darixi a ra ki naxɛ, Sakari booree nu bara a sugandi Ala xa mali ra, a tan nan xa so hɔrɔmɔbanxi kui surayi gande Ala ya i. \v 10 Surayi gan tɛmui, ɲama birin nu na salife tande. \p \v 11 Na tɛmui, Marigi xa malekɛ nde naxa mini Sakari ma surayi sɛrɛxɛbade yirefanyi ma. \v 12 Na naxa Sakari tɛrɛnna, a naxa a gaaxu ki fanyi. \v 13 Kɔnɔ malekɛ naxa a masen a bɛ, «Sakari, i naxa gaaxu, barima Ala bara i xa duba suxu. I xa ginɛ Elisabɛti fama di xɛmɛ sɔtɔde i bɛ. I xa a xili sa Yaya. \v 14 Na findima sɛɛwɛ nun ɲɛlɛxinyi nan na i bɛ, mixi gbegbe fan ɲɛlɛxinma nɛ a barife ra, \v 15 barima a binyɛ sɔtɔma nɛ Ala ya i. A mu wɛni nun sese gbɛtɛ minma naxan mixi siisima. Ala Xaxili Sɛniyɛnxi luma nɛ a ma kabi a na a nga tɛɛgɛ tɛmui naxɛ. \v 16 A Isirayila di gbegbe ragbilenma nɛ e Marigi Ala ma. \v 17 Sɛnbɛ nun Ala Xaxili Sɛniyɛnxi fima nɛ a ma alɔ a fi Annabi Eliya ma ki naxɛ. Marigi a xɛɛma nɛ a ya ra, a xa babae bɔɲɛ rafindi e xa die ma, a yunubitɔɛe ya rafindi tinxintɔɛe xa fahaamui ma. A sigama nɛ ɲama xɔn ma Marigi ya ra alako a xa e ya rafindi a ma.» \p \v 18 Na kui, Sakari naxa malekɛ maxɔrin, «N yi fe kolonma di? N tan bara fori a nun n ma ginɛ.» \v 19 Malekɛ naxa a yaabi, «Yibirila nan n tan na, naxan tima Ala ya i a xa yaamari rabafe ra. A n xɛɛxi nɛ yi xibaaru fanyi masende i bɛ. \v 20 Na kui, a mato, i boboma nɛ, i mu nɔ wɔyɛnde han yi fee sa rabama lɔxɔ naxan ma, barima i mu laxi n ma masenyi ra, naxan sa kamalima a waxati.» \p \v 21 Ɲama to nu na Sakari mamɛfe tande, e naxa kɔntɔfili Sakari bufe ma hɔrɔmɔbanxi kui. \v 22 A to mini a mu nɔ wɔyɛnde e bɛ, e naxa a kolon a a laamatunyi nan toxi hɔrɔmɔbanxi kui. A boboxi ra a nu katafe a xa masenyi ti e bɛ a bɛlɛxɛe ra. \p \v 23 Sakari to gɛ a xa sɛrɛxɛdubɛ wali ra, a naxa siga a xɔnyi. \p \v 24 Na waxati dangi xanbi, Sakari xa ginɛ Elisabɛti naxa tɛɛgɛ. A naxa a ya manɔxun mixie ma kike suuli. A naxa a fala, \v 25 «Marigi yi nan nabaxi n bɛ, a to a ya ragoroxi n ma a xa fonisireya kui! A bara yaagi ba n ma, mixie tagi.» \s Malekɛ xa masenyi Isa xa fe ra \r (Matiyu 1:18-25) \p \v 26 Elisabɛti xa tɛɛgɛ to kike senni li, Ala naxa malekɛ Yibirila xɛɛ Galile bɔxi taa nde ma, naxan xili «Nasarɛti». \v 27 A a xɛɛ ginɛdimɛdi nde nan xɔn ma, xɛmɛ nu bara naxan xa kote dɔxɔ. Na xɛmɛ nu fatanxi Dawuda bɔnsɔɛ nɛ, a nu xili Yusufu. Ginɛdimɛdi fan nu xili Mariyama. \v 28 Malekɛ to siga a xɔn, a naxa a masen a bɛ, «I kɛna, i tan Marigi hinnɛxi naxan na. Marigi na i fɛ ma!» \p \v 29 Mariyama naxa ifu na wɔyɛnyi ma. A mu nu a kolon yi findixi xɛɛbui mɔɔli yo ra. \v 30 Malekɛ naxa a masen a bɛ, «Mariyama, i naxa gaaxu, barima Ala bara hinnɛ i ra. \v 31 A mato, i fama tɛɛgɛde di xɛmɛ ma. I na a bari, i xa a xili sa Isa. \v 32 A binyɛ sɔtɔma, a xili fala Ala Xili Xungbe Kanyi xa Di. Marigi Ala fama nɛ a benba Dawuda xa mangɛya fide a ma. \v 33 A findima nɛ Yaxuba bɔnsɔɛ xa mangɛ ra abadan, danyi yo mu luma a xa mangɛya ma.» \v 34 Mariyama naxa malekɛ maxɔrin, «Yi fe nɔma rabade di, n to fa findixi ginɛdimɛdi nan na?» \p \v 35 Malekɛ naxa a yaabi, «Ala Xaxili Sɛniyɛnxi nan fama i ma, Ala Xili Xungbe Kanyi sɛnbɛ fa i xun ma. Na nan a toxi, i fama yi di naxan baride, a findima sɛniyɛntɔɛ ra, a xili fala Ala xa Di. \v 36 A mato, i barenyi Elisabɛti fan bara tɛɛgɛ di xɛmɛ ma a xa foriɲa kui. E nu a xili falama dibaritare, kɔnɔ a furi kike senni nan a ra yi ki. \v 37 Sese mu na Ala mu nɔma naxan nabade.» \p \v 38 Mariyama naxa a yaabi, «Marigi xa konyi nan n na. A xa raba n bɛ alɔ i a falaxi ki naxɛ.» Na xanbi, malekɛ naxa keli a xun ma. \s Mariyama sigafe Elisabɛti xɔnyi, \s nun Mariyama xa masenyi \p \v 39 Na tɛmui Mariyama naxa siga mafuren taa nde Yudaya geya yire. \v 40 A to so Sakari xɔnyi, a naxa Elisabɛti xɛɛbu. \v 41 Elisabɛti to Mariyama xa xɛɛbui mɛ, diyɔrɛ naxa a ramaxa a tɛɛgɛ, Ala Xaxili Sɛniyɛnxi fa goro Elisabɛti ma. \v 42 A naxa a fala a xui itexi ra, «Ala bara baraka sa i ma dangi ginɛ birin na, a bara baraka sa i xa di ma naxan na i tɛɛgɛ. \v 43 N tan yi hɛɛri sɔtɔxi di, n Marigi nga xa fa n xɔnyi? \v 44 A mato, n to i xa xɛɛbui mɛ, n ma diyɔrɛ bara a ramaxa n tɛɛgɛ sɛɛwɛ ra. \v 45 Sɛɛwɛ na i bɛ, i tan naxan laxi a ra a Marigi xa masenyi kamalima nɛ, a naxan masen i bɛ.» \p \v 46 Mariyama naxa fa a masen, \q «N nii birin Marigi matɔxɔma! \q \v 47 N xaxili bara sɛɛwa Ala n Nakisima ra, \q \v 48 a to a ya ragoroxi a xa konyi magoroxi ma. \q Keli yi waxati ma han waxati naxan birin sa fama, \q mixie n xili falama nɛ ‹sɛɛwatɔɛ›, \q \v 49 barima Sɛnbɛ Kanyi bara fe xungbee raba n bɛ. \q A xili sɛniyɛn. \q \v 50 A kinikinima waxati birin mixie ma, \q naxee gaaxuma a ya ra. \q \v 51 A xa walie bara a sɛnbɛ masen. \q A bara yɛtɛ igboe rayensen. \q \v 52 A bara mangɛe ba e xa kibanyie kui, \q a mixi magoroxie xa fe ite. \q \v 53 A bara kaamɛtɔɛe rawasa se fanyi ra, \q a bannamixie rasiga e yi igeli ra. \q \v 54 A bara a xa konyi Isirayila mali, \q a mu nɛɛmuxi kinikinide a ma. \q \v 55 A kinikinima nɛ Iburahima nun a xa die ma abadan, \q alɔ a a fala won benbae bɛ ki naxɛ.» \p \v 56 Mariyama naxa lu Elisabɛti yire kike saxan ɲɔndɔn, a fa gbilen a xɔnyi. \s Yaya bari ki \p \v 57 Elisabɛti xa di bari tɛmui to a li, a naxa di xɛmɛ sɔtɔ. \v 58 A dɔxɔbooree nun a barenyie to a mɛ a Marigi bara kinikini a ma ki fanyi, e nun Elisabɛti naxa sɛɛwa. \p \v 59 A xi solomasaxan lɔxɔɛ, mixie naxa fa diyɔrɛ sunnade. E nu waxi di xili safe a baba Sakari xun ma, \v 60 kɔnɔ a nga naxa a fala, «Ade, a xili sama nɛ Yaya.» \v 61 E naxa wɔyɛn a bɛ, «Mixi yo mu na i xa mixie ya ma yi xili na naxan xun ma.» \v 62 E naxa tɔnxuma raba di baba bɛ e xa a kolon a wama a xili xa sa ki naxɛ. \v 63 Sakari to walaxɛ maxɔrin, a naxa a sɛbɛ, «A xili Yaya.» E birin naxa kaaba. \v 64 Keren na, Sakari nɛnyi naxa keli, a wɔyɛn, a so Ala tantufe. \v 65 E dɔxɔboore birin naxa gaaxu na fe ma. Yudaya geya bɔxi birin ma, mixie nu na fee nan ifalama. \v 66 E to a mɛ, birin nu e ɲɔxɔ saxi yi fee xɔn ma, e nu a fala, «Yi di findima nde ra?» E a kolon Marigi bɛlɛxɛ nu na a xun ma. \s Sakari xa masenyi \p \v 67 Ala Xaxili Sɛniyɛnxi naxa goro a baba Sakari ma, a naxa yi masenyi ti Ala xili ra, \q \v 68 «Tantui na Ala bɛ, Isirayila Marigi Ala! \q A bara fa a xa mixie xunmatode, a e xunsara. \q \v 69 A bara Marakisima Sɛnbɛma rakeli \q a xa konyi Dawuda bɔnsɔɛ ya ma, \q \v 70 alɔ a nu a masenxi ki naxɛ tɛmui dangixi, \q a xa namiɲɔnmɛ sɛniyɛntɔɛe saabui ra. \q \v 71 A a masen nɛ, a a won nakisima won yaxuie yi ra, \q a won ba won xɔnmae birin bɛlɛxɛ. \q \v 72 A bara kinikini won benbae ma, \q a bara ratu a xa saatɛ sɛniyɛnxi ma. \q \v 73 A laayidi nan tongo won benba Iburahima bɛ, \q \v 74 a a won bama won yaxuie bɛlɛxɛ, \q alako won xa nɔ a batude bɔɲɛsa kui, \q \v 75 won xa nɔ ɲɛrɛde sɛniyɛnyi nun tinxinyi kui, \q won ɲɛrɛ a ya i won ma simaya lɔxɔɛ birin. \q \v 76 I tan, n ma di, \q i xili falama nɛ Ala Xili Xungbe Kanyi xa Namiɲɔnmɛ, \q barima i sigama nɛ Marigi ya ra kirae yailande a bɛ, \q \v 77 alako Marigi xa mixie xa kisi kolon, \q e naxan sɔtɔma e xa yunubie na xafari. \q \v 78 Na kisi kelima won Marigi Ala xa kinikini xungbe nan ma. \q A naiyalanyi xɛɛma won ma keli ariyanna, \q \v 79 alako a xa yanba mixie bɛ naxee na dimi kui, \q naxee dɔxɔxi faxɛ xa dimi kui, \q alako a xa won naɲɛrɛ bɔɲɛsa kira xɔn.» \p \v 80 Na kui, di naxa mɔ, a nu sɛnbɛ nun xaxili sɔtɔ. A naxa sabati wula i han a a yɛtɛ masen Isirayila bɛ lɔxɔ naxɛ. \c 2 \s Isa bari ki naxɛ \r (Matiyu 1:18-25) \p \v 1 Na tɛmui, Rɔma mangɛ xungbe Ogusutu naxa yaamari fi duniɲa birin xa xili sɛbɛ raba. \v 2 Yi xili sɛbɛ singe raba tɛmui naxɛ, Kirinyusi nan nu findixi Siriya gomina ra. \v 3 Birin naxa siga a bari taa a xili sɛbɛde. \p \v 4 Yusufu fan naxa keli Nasarɛti, taa naxan na Galile bɔxi ma, sigafe ra Bɛtɛlɛɛmu, mangɛ Dawuda baride naxan na Yudaya bɔxi ma. Yusufu siga naa nɛ, barima a nu kelixi Dawuda bɔnsɔɛ nun a xabilɛ nan kui, \v 5 a siga a xa sa a xili sɛbɛ, e nun Mariyama, a nu bara naxan xa kote dɔxɔ. Mariyama tɛɛgɛxi nan nu a ra. \v 6 E nu na mɛnni tɛmui naxɛ, Mariyama di sɔtɔ tɛmui naxa a li, \v 7 a fa a xa di singe bari, di xɛmɛ. A naxa a mafilin dugi kui, a a sa xuruse dɛgede kui, barima yigiya fanyi mu nu na e bɛ. \s Malekɛ xa masenyi xuruse dɛmadonyie bɛ \p \v 8 Mɛnni xuruse dɛmadonyi ndee nu na wula i, xurusee kantade kɔɛ ra. \v 9 Marigi xa malekɛ nde naxa mini e ma, e naxa Marigi xa nɔrɛ to yanba ra e rabilinyi. E naxa gaaxu ki fanyi ra. \v 10 Malekɛ naxa a masen e bɛ, «Wo naxa gaaxu barima n faxi xibaaru fanyi nan masende wo bɛ, naxan findima sɛɛwɛ xungbe ra ɲama birin bɛ. \v 11 To, wo Rakisima, Ala xa Mixi Sugandixi, a bara bari Dawuda xa taa kui. Wo Marigi nan a ra. \v 12 Wo a kolonma yi tɔnxuma nan na, wo diyɔrɛ lima a mafilinxi dugi kui, a man saxi xuruse dɛgede kui.» \p \v 13 Malekɛ gɛ wɔyɛnde tan mu a ra, malekɛ gali naxa fa boore fɛ ma. E nu Ala matɔxɔfe, e nu a fala, \v 14 «Matɔxɔɛ na Ala bɛ han koore ma! Bɔɲɛsa na adamadie bɛ duniɲa ma, a hinnɛxi naxee ra!» \p \v 15 Malekɛe to keli e xun ma tefe ra koore ma, xuruse dɛmadonyie naxa a fala e bore bɛ, «Won xɛɛ Bɛtɛlɛɛmu, won xa sa yi fe mato naxan nabaxi naa, Marigi bara naxan masen won bɛ.» \p \v 16 E naxa siga e xulun na, e Mariyama nun Yusufu li, e nun diyɔrɛ, a saxi xuruse dɛgede kui. \v 17 E to na to, e naxa fe birin tagi raba, malekɛ naxan masen e bɛ na di xa fe ra. \v 18 Mixi naxee xuruse dɛmadonyie xui mɛ, e birin naxa kaaba e xa wɔyɛnyi ma. \v 19 Mariyama fan naxa yi fe birin nagata a bɔɲɛ ma, a nu a ɲɔxɔ sa a xɔn. \v 20 Xuruse dɛmadonyie naxa gbilen Ala matɔxɔ ra, e nu a tantu fe birin ma e bara naxee mɛ, e man bara naxee to. E a birin lixi nɛ alɔ a masen e bɛ ki naxɛ. \p \v 21 Xi solomasaxan to kamali, diyɔrɛ naxa sunna. A xili naxa sa Isa, malekɛ nu bara xili naxan masen a nga bɛ beenun a xa tɛɛgɛ a ma. \s Isa sigafe Darisalamu a yɔrɛ ra \p \v 22 Marasɛniyɛnyi waxati to kamali Annabi Munsa xa sɛriyɛ ki ma, Yusufu nun Mariyama naxa Isa xanin Darisalamu, a xa masen Marigi bɛ, \v 23 alɔ a sɛbɛxi ki naxɛ Marigi xa sɛriyɛ kui, «Wo di xɛmɛ singe birin fima n tan nan ma.» \v 24 E man siga nɛ e xa sa sɛrɛxɛ ba alɔ a sɛbɛxi Marigi xa sɛriyɛ kui ki naxɛ, «ganbɛ firin, xa na mu a ra kolokonde lanma firin.» \p \v 25 Xɛmɛ nde nu na Darisalamu, naxan xili Simeyɔn. Diinɛla tinxinxi nan nu a ra, naxan nu Isirayila Rakisima mamɛfe. Ala Xaxili Sɛniyɛnxi nu na a xun ma. \v 26 Ala Xaxili Sɛniyɛnxi nu bara a masen a bɛ, a a mu faxama fo a Marigi xa Mixi Sugandixi to. \v 27 Ala Xaxili Sɛniyɛnxi naxa a niya a xa siga hɔrɔmɔbanxi kui. Isa barimae fan to so naa e xa di ra, alako e xa Ala xa sɛriyɛ rabatu a xa fe ra, \v 28 Simeyɔn naxa Isa rasuxu, a a sa a kanke ma. A naxa Ala matɔxɔ, a a masen, \q \v 29 «Marigi, i bara fa i xa laayidi rakamali n bɛ to, \q i xa konyi xa taa masara bɔɲɛsa kui, \q \v 30 barima n ya bara i xa kisi to, \q \v 31 i naxan xɛɛxi adamadie birin ya xɔri. \q \v 32 Naiyalanyi nan a ra \q naxan Ala makɛnɛnma si gbɛtɛe bɛ, \q a findi nɔrɛ ra i xa Isirayila ɲama bɛ.» \p \v 33 Isa baba nun a nga to a mɛ naxan masenxi a xa fe ra, e naxa kaaba. \v 34 Simeyɔn to duba e bɛ, a naxa a fala Isa nga Mariyama bɛ, «Ala bara ɲanige tongo yi di xa fe ra. Isirayilakae xa fe gbegbe magoroma nɛ a saabui ra, ndee fan xa fe itema nɛ. A findima tɔnxuma nan na, kɔnɔ mixi wuyaxi fama nɛ a matandide. \v 35 Na kui, mixi gbegbe bɔɲɛ ma fee fama makɛnɛnde. I tan fan, sunnunyi fama i bɔɲɛ tunbade alɔ santidɛgɛma.» \p \v 36 Namiɲɔnmɛ ginɛ fori fan nu na, naxan xili Anna. A xa simaya nu bara masiga ki fanyi. Fanuweli xa di nan nu a ra kelife Aseri bɔnsɔɛ. A nu bara dɔxɔ xɛmɛ taa a ginɛdimɛdi ra, kɔnɔ ɲɛ solofere dangi xanbi, a xa mɔri naxa laaxira. \v 37 Kabi na tɛmui, a nu bara lu kaaɲɛ kui han a xa simaya nu bara ɲɛ tongo solomasaxan nun naani li. A mu nu kelima hɔrɔmɔbanxi kui, a nu Ala batu naa, kɔɛ nun yanyi, sunyi nun sali ra. \v 38 Na waxati kerenyi, Anna naxa fa naralan Isa nun a xa mixie ra. A naxa so Ala matɔxɔfe, a nu fa yi di xa fe fala birin bɛ, naxee nu e ya tixi Ala ra Darisalamu xunsarafe ra. \p \v 39 Yusufu nun Mariyama to gɛ fe birin nakamalide alɔ Marigi xa sɛriyɛ a masenxi ki naxɛ, e naxa gbilen Nasarɛti, e xɔnyi Galile bɔxi ma. \v 40 Di naxa mɔ, a nu sɛnbɛ sɔtɔ, a xa lɔnni xun nu siga masa ra ki fanyi. Ala xa hinnɛ nu na a xun ma. \s Isa sigafe Darisalamu a dimɛdi tɛmui \p \v 41 Ɲɛ yo ɲɛ, Isa barimae nu sigama Sayamalekɛ Dangi Sali rabade Darisalamu. \v 42 Isa ɲɛ fu nun firin sɔtɔ ɲɛ naxan na, e birin naxa te sali rabade Darisalamu alɔ e darixi a ra ki naxɛ. \v 43 Sali lɔxɔɛe birin to dangi, Isa barimae naxa biyaasi fɔlɔ gbilenfe e xɔnyi, kɔnɔ e xa di Isa naxa lu Darisalamu, e tan mu a kolon. \v 44 E nu bara a maɲɔxun a a na e biyaasibooree ya ma. E to gɛ fɛɛɲɛn keren ɲɛrɛ rabade, e nu a fenfe e barenyie nun e booree ya ma. \v 45 Kɔnɔ e to mu a to, e naxa gbilen Darisalamu a fende. \v 46 Xi saxan dangi xanbi, e naxa fa a to hɔrɔmɔbanxi kui karamɔxɔe ya ma, a a tuli matife e ra, a nu maxɔrinyi tife e ma. \v 47 Naxan birin nu na Isa xui mɛfe, e nu kaabama a xa xaxili fanyi nun a xa yaabie ma. \p \v 48 A barimae to a to, e fan naxa kaaba. A nga naxa a fala a bɛ, «N ma di, i yi fe mɔɔli rabaxi muxu ra munfe ra? N tan nun i baba kɔntɔfilixi nan i fenxi yi ki.» \v 49 A naxa a fala e bɛ, «Wo n fenma munfe ra? Wo mu a kolon fo n xa n Baba xa wali raba?» \v 50 Kɔnɔ e mu fahaamui sɔtɔ a xa wɔyɛnyi ma. \v 51 Na tɛmui, Isa naxa bira e fɔxɔ ra gorofe ra Nasarɛti, a nu e sago raba. A nga naxa yi fe birin nagata a bɔɲɛ ma. \v 52 Isa naxa mɔ lɔnni nun hinnɛ ra. A naxa rafan Ala nun mixie ma. \c 3 \s Annabi Yaya kawandi tife \r (Matiyu 3:1-12, Maraki 1:2-11) \p \v 1 Rɔma mangɛ xungbe Tiberiyo nu na a xa mangɛya ɲɛ fu nun suuli nde kui. Ponsi Pilati nan nu findixi Yudaya gomina ra. Herode nan nu findixi Galile mangɛ ra, a taara Filipu fan nu findixi Itureya nun Tirakoniti bɔxie mangɛ ra. Lisaniya nan nu findixi Abilen mangɛ ra. \v 2 Anani nun Kayafa nan nu findixi sɛrɛxɛdubɛ kuntigie ra. Na waxati, Ala xa masenyi naxa fa Sakari xa di Yaya ma, a to nu na wula i. \v 3 Na kui, a naxa siga kawandi rabade Yurudɛn xure longori birin. A nu kawandi tima mixie bɛ, e xa e xunxa ye xɔɔra tuubi ra, alako Ala xa e xa yunubie xafari. \v 4 A sɛbɛxi Annabi Esayi xa Kitaabui kui, \q «Mixi nde a xui itema gbengberenyi ma, \q ‹Wo kira yailan Marigi bɛ, \q wo sankirae matinxin a ya ra. \q \v 5 Fole birin nafema nɛ. \q Geya xungbe nun a lanma, \q a birin igoroma nɛ. \q Kira madalinxi tinxinma nɛ, \q kira ɲaaxi yailanma nɛ. \q \v 6 Adamadi birin fama nɛ Ala xa kisi tode.›» \p \v 7 Na kui, ɲama to nu sigama Yaya xɔn ma a xa e xunxa ye xɔɔra, a naxa a fala e bɛ, «Wo tan bɔximase bɔnsɔɛ! Nde wo rakolonxi wo xa wo gi Ala xa xɔnɛ ma naxan na fafe? \v 8 Wo kɛɲa xa wali fanyi ramini alɔ wuri bili fanyi bogi fanyi raminima ki naxɛ, bogi naxan a masenma a wo bara tuubi. Wo naxa a fala wo yɛtɛ ma, ‹Iburahima nan na muxu benba ra,› barima fɛɛrɛ na Ala yi a xa yi gɛmɛe mafindi Iburahima xa die ra. \v 9 Beera ɲan na wurie sankee ra a xa e bilie sɛgɛ. Wuri naxan yo mu bogi fanyi raminima, a fɔnma nɛ, a woli tɛ i.» \p \v 10 Ɲama naxa a maxɔrin, «Muxu xa munse raba fa?» \v 11 A naxa e yaabi, «Donma firin na naxan yi ra, a kanyi xa keren fi boore ma, se mu na naxan yi. Donse na naxan yi ra, a kanyi fan xa a raba na ki.» \v 12 Duuti maxilie fan naxa fa e xunxade ye xɔɔra, e a maxɔrin, «Karamɔxɔ, a lanma muxu xa munse raba?» \v 13 A naxa e yaabi, «Wo naxa duuti xun masa dangi yaamari ra.» \v 14 Sɔɔri ndee fan naxa a maxɔrin, «Muxu tan go? A lanma muxu fan xa munse raba?» A naxa e yaabi, «Wo naxa mixi yo muɲa, wo naxa mixi yo tɔɔɲɛgɛ. Wo xa wo wasa so wo wali sare nan na.» \p \v 15 Mixie naxa e xaxili ti Yaya ra, e nu e maɲɔxun, a tɛmunde Ala xa Mixi Sugandixi na a ra. \v 16 Yaya naxa a fala e birin bɛ, «N tan wo xunxama ye nan xɔɔra, kɔnɔ naxan fama n xanbi ra, na sɛnbɛ gbo n tan bɛ. Na binyɛ mu na n tan yi ra, n ɲan xa a xa sankiri luuti yati fulun. A tan nan Ala Xaxili Sɛniyɛnxi ragoroma wo ma, a tan nan wo xunxama tɛ ra. \v 17 A xa segere suxuxi a yi ra, a maale nun a lagi yegetima naxan na lɔnyi ma. A maale rasoma a xa bili kui, kɔnɔ a lagi tan ganma tɛ ra naxan mu xubenma.» \v 18 Yaya man nu mixie rasima a mɔɔli wuyaxi ra, a nu e kawandi xibaaru fanyi ra. \p \v 19 Kɔnɔ Yaya to wɔyɛn mangɛ Herode ma, a taara xa ginɛ Herodiyasi xa fe ra, a nun a nu bara fe ɲaaxi naxan birin naba, \v 20 Herode man naxa yi fe kobi keren sa na birin xun: A naxa Yaya sa geeli. \s Isa xunxafe ye xɔɔra \r (Matiyu 3:13-17, Maraki 1:9-11, Yaya 1:32-34) \p \v 21 Ɲama birin to nu bara e xunxa ye xɔɔra, Isa fan naxa a xunxa ye xɔɔra. A to nu Ala maxandife, koore naxa rabi, \v 22 Ala Xaxili Sɛniyɛnxi naxa goro a ma alɔ ganbɛ. Xui nde naxa keli koore ma, a a masen, «N ma Di maxanuxi nan na i ra. I n kɛnɛnxi ki fanyi ra.» \s Isa benbae \r (Matiyu 1:1-17) \p \v 23 Isa to ɲɛ tongo saxan ɲɔndɔn sɔtɔ, a naxa a xa wali fɔlɔ. Mixie nu laxi a ra Yusufu xa di nan a ra. \b \q Yusufu findixi Heli xa di nan na, \q \v 24 Heli findixi Matahati xa di nan na, \q Matahati findixi Lewi xa di nan na, \q Lewi findixi Meliki xa di nan na, \q Meliki findixi Yannayi xa di nan na, \q Yannayi findixi Yusufu xa di nan na, \q \v 25 Yusufu findixi Matahisa xa di nan na, \q Matahisa findixi Amosi xa di nan na, \q Amosi findixi Naxumu xa di nan na, \q Naxumu findixi Esili xa di nan na, \q Esili findixi Nagayi xa di nan na, \q \v 26 Nagayi findixi Maati xa di nan na, \q Maati findixi Matahisa xa di nan na, \q Matahisa findixi Semeyin xa di nan na, \q Semeyin findixi Yoseke xa di nan na, \q Yoseke findixi Yoda xa di nan na, \q \v 27 Yoda findixi Yohana xa di nan na, \q Yohana findixi Resa xa di nan na, \q Resa findixi Sorobabeli xa di nan na, \q Sorobabeli findixi Salatiyeli xa di nan na, \q Salatiyeli findixi Neri xa di nan na, \q \v 28 Neri findixi Meliki xa di nan na, \q Meliki findixi Adi xa di nan na, \q Adi findixi Kosan xa di nan na, \q Kosan findixi Elemadan xa di nan na, \q Elemadan findixi Eru xa di nan na, \q \v 29 Eru findixi Yosuwe xa di nan na, \q Yosuwe findixi Eliyeseri xa di nan na, \q Eliyeseri findixi Yorimi xa di nan na, \q Yorimi findixi Matahati xa di nan na, \q Matahati findixi Lewi xa di nan na, \q \v 30 Lewi findixi Simeyɔn xa di nan na, \q Simeyɔn findixi Yuda xa di nan na, \q Yuda findixi Yusufu xa di nan na, \q Yusufu findixi Yonan xa di nan na, \q Yonan findixi Eliyakin xa di nan na, \q \v 31 Eliyakin findixi Meleya xa di nan na, \q Meleya findixi Mena xa di nan na, \q Mena findixi Matata xa di nan na, \q Matata findixi Natan xa di nan na, \q Natan findixi Dawuda xa di nan na, \q \v 32 Dawuda findixi Yisayi xa di nan na, \q Yisayi findixi Obedo xa di nan na, \q Obedo findixi Boosu xa di nan na, \q Boosu findixi Salimon xa di nan na, \q Salimon findixi Naxason xa di nan na, \q \v 33 Naxason findixi Aminadabo xa di nan na, \q Aminadabo findixi Adimin xa di nan na, \q Adimin findixi Arini xa di nan na, \q Arini findixi Xesiron xa di nan na, \q Xesiron findixi Peresi xa di nan na, \q Peresi findixi Yuda xa di nan na, \q \v 34 Yuda findixi Yaxuba xa di nan na, \q Yaxuba findixi Isiyaga xa di nan na, \q Isiyaga findixi Iburahima xa di nan na, \q Iburahima findixi Tera xa di nan na, \q Tera findixi Naxori xa di nan na, \q \v 35 Naxori findixi Serugu xa di nan na, \q Serugu findixi Rewu xa di nan na, \q Rewu findixi Pelegi xa di nan na, \q Pelegi findixi Eberi xa di nan na, \q Eberi findixi Selaha xa di nan na, \q \v 36 Selaha findixi Kayinan xa di nan na, \q Kayinan findixi Arafaxadi xa di nan na, \q Arafaxadi findixi Semi xa di nan na, \q Semi findixi Nuha xa di nan na, \q Nuha findixi Lemeki xa di nan na, \q \v 37 Lemeki findixi Metusela xa di nan na, \q Metusela findixi Enoki xa di nan na, \q Enoki findixi Yeredi xa di nan na, \q Yeredi findixi Mahalaleli xa di nan na, \q Mahalaleli findixi Kenan xa di nan na, \q \v 38 Kenan findixi Enosi xa di nan na, \q Enosi findixi Seti xa di nan na, \q Seti findixi Adama xa di nan na, \q Adama findixi Ala xa di nan na. \c 4 \s Sentanɛ katafe a xa Isa ratantan \r (Matiyu 4:1-11, Maraki 1:12-13) \p \v 1 Isa to keli Yurudɛn, Ala Xaxili Sɛniyɛnxi nu goroxi a ma, a Isa xun ti gbengberenyi ra. \v 2 Xi tongo naani bun ma, a nu na naa, Ibulisa nu katafe a ratantande. Isa mu sese don na waxati birin bun. Na xi kɔnti to kamali, kaamɛ nu na a ma. \v 3 Ibulisa naxa a fala a bɛ, «Xa Ala xa Di nan i ra, yaamari fi yi gɛmɛ xa findi taami ra.» \v 4 Isa naxa a yaabi, «A sɛbɛxi Kitaabui kui, ‹Mixi mu baloma taami gbansan xa ra.›» \p \v 5 Ibulisa naxa fa a xanin geya fari, a duniɲa mangɛya birin masen a bɛ kerenyi ra. \v 6 A naxa a fala a bɛ, «N yi mangɛya birin fima nɛ i ma a nun a dariyɛ, barima a soxi n tan nan yi. N fan nɔma a fide, n na wa a fife naxan yo ma. \v 7 Na kui, xa i i felen n bɛ, i n batu, n a birin findima nɛ i gbe ra.» \v 8 Isa naxa a yaabi, «A sɛbɛxi Kitaabui kui, ‹I xa i Marigi Ala gbansan nan batu, i xa suyidi a keren nan bɛ.›» \p \v 9 Ibulisa man naxa a xanin Darisalamu, a a ti Ala xa hɔrɔmɔbanxi fari, yire itexi. A naxa a fala a bɛ, «Xa Ala xa Di nan lanxi i ma, tugan be ra, \v 10 barima a sɛbɛxi, ‹Ala yaamari fima nɛ a xa malekɛe ma i xa fe ra, e xa i kanta.› \v 11 A man sɛbɛxi, ‹E e bɛlɛxɛe rasoma nɛ i bun ma, e i rate alako i sanyi naxa din gɛmɛ ra.›» \v 12 Isa naxa a yaabi, «Kitaabui man a masenxi, ‹I naxa i Marigi Ala mato.›» \p \v 13 Ibulisa to gɛ katɛ birin nabade a xa Isa ratantan, a naxa keli a xun ma, han beenun a xa waxati gbɛtɛ xa a li. \s Isa a xa wali fɔlɔfe Galile bɔxi ma \r (Matiyu 4:12-25, Maraki 1:14-20) \p \v 14 Isa naxa gbilen Galile bɔxi ma. Ala Xaxili Sɛniyɛnxi xa sɛnbɛ nu na a ma. A xa fe xibaaru naxa siga rayensen na yire birin. \v 15 Isa nu mixie xaranma e xa salidee kui, birin nu a matɔxɔ. \s Nasarɛtikae tondife lade Isa ra \r (Matiyu 13:53-58, Maraki 6:1-6) \p \v 16 Isa naxa siga Nasarɛti, a xuruxi dɛnnaxɛ. Malabu lɔxɔɛ ma, a naxa so salide kui alɔ a nu darixi a ra ki naxɛ, a ti, a xa Kitaabui xaran mixie bɛ. \v 17 E naxa Annabi Esayi xa Kitaabui so a yi. A to a itala, a naxa yire to a sɛbɛxi dɛnnaxɛ, \q \v 18 «Marigi Xaxili na n xun ma, \q barima a bara n sugandi, a a ragoro n ma, \q n xa setaree kawandi xibaaru fanyi ra. \q A n xɛɛxi nɛ \q n xa xɛɛra iba mixi suxuxie bɛ, e xɔrɛyama nɛ, \q n xa xɛɛra iba dɔnxuie bɛ, e ya se toma nɛ, \q n xa tɔɔrɔmixie xɔrɛya naxee na nɔɛ bun ma, \q \v 19 n xa xɛɛra iba mixie bɛ, \q Ala xa hinnɛ waxati bara a li.» \p \v 20 A naxa fa Kitaabui makuntan, a a so taalibi yi, a dɔxɔ. Birin e ya banbanxi a ra salide kui. \v 21 A naxa masenyi ti fɔlɔ e bɛ, «To, yi sɛbɛli naxan xaranxi wo bɛ yi ki, a bara kamali.» \p \v 22 Birin nu a xa fe fanyi falama, e nu kaaba wɔyɛn fanyie ma naxee nu minima a kɛrɛ i. E naxa so e bore maxɔrinfe, «Yusufu xa di xa mu yi ki?» \v 23 Isa naxa a fala e bɛ, «N na a kolon wo yi taali sama nɛ n bɛ, ‹Seriba, i yɛtɛ dandan.› Wo man a falama nɛ n bɛ, ‹Muxu bara fe naxan birin mɛ i naxan nabaxi Kapɛrɛnamu, i man xa a mɔɔli raba i xɔnyi be.› \v 24 N xa nɔndi fala wo bɛ, namiɲɔnmɛ yo mu binyama a xɔnyi tan. \v 25 Wo man xa wo tuli ti nɔndi ra. Kaaɲɛ ginɛ wuyaxi nu na Isirayila bɔxi ma Annabi Eliya xa waxati, kaamɛ to sin bɔxi ma, tunɛ ye mu bira ɲɛ saxan kike senni. \v 26 Kɔnɔ Ala mu Annabi Eliya xɛɛ e tan Isirayilaka ginɛe sese ma, fo a to a xɛɛ kaaɲɛ ginɛ nde nan gbansan ma naxan nu na Sarepeta, Sidɔn bɔxi ma. \v 27 Kunɛ kanyi wuyaxi fan nu na Isirayila bɔxi ma Annabi Elise xa waxati, kɔnɔ a mu e tan sese rayalan, fo Naaman Siriyaka gbansan, a na nan nayalan.» \p \v 28 E to yi fee mɛ, mixi birin naxee nu na salide kui, e bɔɲɛ naxa te Isa xili ma. \v 29 E naxa keli, e a ramini taa fari ma. E xa taa to nu tixi geya ra, e naxa a xanin yire nde e xa a radin yɛ gelenyi ra. \v 30 Kɔnɔ Isa naxa mini e tagi, a a xa kira suxu. \s Isa mixi gbegbe rayalanfe \r (Matiyu 8:14-17, Maraki 1:21-34) \p \v 31 Isa naxa goro Kapɛrɛnamu, Galile bɔxi taa nde. A to nu na mixie kawandife malabu lɔxɔɛ, \v 32 e naxa kaaba a xa xaranyi ma, barima a nu wɔyɛnma mangɛ sɛnbɛ nan na. \v 33 Na salide kui, xɛmɛ nde nu na ɲinnɛ nu naxan fɔxɔ ra. A naxa sɔnxɔɛ rate fɔlɔ, a gbelegbele, \v 34 «Ee! Isa Nasarɛtika, i waxi munse xɔn ma muxu bɛ? I faxi muxu sɔntɔde nɛ? N na a kolon mixi naxan lanxi i ma. Ala xa Sɛniyɛntɔɛ nan na i ra.» \v 35 Isa naxa wɔyɛn a ma a xɔrɔxɔɛ ra, a a yamari, «I sabari. Gbilen yi xɛmɛ fɔxɔ ra.» Ɲinnɛ naxa xɛmɛ rabira bɔxi ɲama tagi, a fa gbilen a fɔxɔ ra. Xɛmɛ mu maxɔnɔ hali keren. \v 36 Birin dɛ naxa ixara, e nu fa e bore maxɔrin, «Masenyi mɔɔli mundun yi ki? A ɲinnɛe yamarima nɔɛ nun sɛnbɛ ra, nee gbilen mixi fɔxɔ ra!» \v 37 Na kui, Isa xa fe xibaaru naxa yensen yɛ na bɔxi rabilinyi yire birin. \p \v 38 Isa to mini salide kui, a naxa siga Simɔn xɔnyi. Simɔn bitanyi mu nu yalanxi. A fate nu ganxi a ma. E naxa Isa maxandi a xa a mali. \v 39 Isa to ti a xun ma, a naxa wɔyɛn na fure ma, fure naxa a bɛɲin. A naxa keli keren na, a kuri so e bɛ. \p \v 40 Soge to dula, e naxa fa furema mɔɔli birin na Isa xɔn ma. A naxa a bɛlɛxɛ sa e ma keren keren, a fa e rayalan. \v 41 A naxa ɲinnɛe fan keri mixi wuyaxi fɔxɔ ra. Ɲinnɛe nu furemae bɛɲinma, e nu gbelegbele e nu a fala, «Ala xa Di nan na i ra!» Kɔnɔ Isa naxa e yamari, a e ratɔn wɔyɛnfe ra, barima e nu a kolon a Ala xa Mixi Sugandixi nan a ra. \p \v 42 Na kuye iba, a naxa mini, a siga yire madunduxi nde. Ɲama naxa a fen han e a to. E nu katafe nɛ e xa kankan a ma, a naxa fa keli e xun. \v 43 Kɔnɔ a naxa a masen e bɛ, «Fo n xa taa gbɛtɛe fan kawandi Ala xa mangɛya niini xa xibaaru fanyi ra, barima n xɛɛxi na nan ma.» \v 44 Na kui, a nu kawandi tima salidee kui Yudaya bɔxi ma. \c 5 \s Isa fɔxirabirɛ singee \r (Matiyu 4:18-22, Maraki 1:16-20) \p \v 1 Isa nu na Genesareti baa dɛ ra. Ɲama fan nu e bore xɛtɛnma alako e xa a xui mɛ Ala xa masenyi kawandide. \v 2 Isa naxa kunkui firin to baa dɛ ra. Yɛxɛsuxuie nu bara goro e kui, e nu e xa yɛlɛe raxafe. \v 3 Isa naxa baki Simɔn xa kunkui kui, a a maxɔrin a xa kunkui ndedi mamini xare dɛ ra. Na xanbi, Isa naxa dɔxɔ kunkui kui, a so ɲama kawandife. \p \v 4 Isa to gɛ masenyi tide, a naxa a fala Simɔn bɛ, «Won xɛɛ dula ma. Wo yɛlɛ sa naa, wo xa sa yɛxɛ suxu.» \v 5 Simɔn naxa a yaabi, «Karamɔxɔ, muxu kɔɛ birin nan nadangixi yakotomɔɛ nan na, muxu mu sese suxu. Kɔnɔ i tan nan to a falaxi, n man sa yɛlɛ sama.» \p \v 6 E to na raba, e naxa yɛxɛ gbegbe suxu yɛlɛ kui, yɛlɛ naxa bɔɔ fɔlɔ. \v 7 E naxa e bɛlɛxɛ magira booree bɛ naxee nu na kunkui boore kui, e xa fa e mali. E to fa, e naxa na kunkui firinyie rafe yɛxɛ ra han e firin birin naxa wa dulafe. \p \v 8 Simɔn Piyɛri to na fe to, a naxa bira Isa bun ma, a a fala, «Marigi, i xa i makuya n na, barima yunubitɔɛ nan n na!» \v 9 A na fala nɛ barima a tan nun a boore birin nu bara gɛ kaabade na yɛxɛ suxufe ra, \v 10 Simɔn walibooree, Sebede xa di firinyie Yaki nun Yaya, e fan nu bara kaaba. Na kui, Isa naxa a fala Simɔn bɛ, «I naxa gaaxu. I darixi yɛxɛ nan suxu ra, kɔnɔ keli yi waxati ma, i fama mixie nan sɔtɔde n bɛ.» \v 11 E to kunkui rate xare ma, e naxa se birin lu naa, e bira Isa fɔxɔ ra. \s Kunɛ kanyi rayalanfe \r (Matiyu 8:1-4, Maraki 1:40-45) \p \v 12 Isa to nu na taa nde kui, a naxa xɛmɛ nde li naa, kunɛ dinxi a fate birin na. A to Isa to, a naxa a yatagi rafelen bɔxi ma, a a mayandi, «N Marigi, xa i tin, i nɔma n nasɛniyɛnde.» \v 13 Isa naxa a bɛlɛxɛ itala, a a sa kunɛ kanyi ma, a a fala a bɛ, «N tinxi. Findi mixi sɛniyɛnxi ra.» Kunɛ fure naxa a bɛɲin keren na. \v 14 Na xanbi, Isa naxa a yamari, «I naxa yi fe fala mixi yo bɛ. Siga i sa i dɛntɛgɛ sɛrɛxɛdubɛ bɛ, i sɛrɛxɛ ba i xa sɛniyɛnyi xa fe ra, alɔ Annabi Munsa a yamarixi ki naxɛ. Na findima seedeɲɔxɔya nan na e bɛ.» \v 15 Kɔnɔ Isa xa fe xibaaru ɲan naxa yensen yɛ dangi a singe ra. Ɲama gbegbe nu e malanma e xa a xui ramɛ, a man xa e rayalan e xa furee ma. \v 16 Kɔnɔ Isa fan nu luma siga ra yire madunduxie, a sa Ala maxandi. \s Isa Namatɛ rayalanfe \r (Matiyu 9:1-8, Maraki 2:1-12) \p \v 17 Lɔxɔ nde, Isa nu kawandi tife. Farisɛnie nun sɛriyɛ karamɔxɔe nu bara fa dɔxɔ, naxee kelixi Darisalamu, a nun Galile nun Yudaya taa birin. Marigi xa sɛnbɛ nu na Isa ma furemae rayalanfe ra. \v 18 Na tɛmui, mixi ndee naxa fa namatɛ nde ra, a saxi sade ma. E nu katafe nɛ e xa fa a sa Isa bun, \v 19 kɔnɔ ɲama xa fe naxa a niya e mu nɔ sode a ra. Na kui, e naxa te banxi fari, e a fari yire nde maba, e fa namatɛ ragoro mɛnni ra, a saxi a xa sade fari, a goro ɲama tagi Isa ya i. \v 20 Isa to e xa danxaniya to, a naxa a fala namatɛ bɛ, «N boore, i xa yunubie bara xafari i bɛ.» \v 21 Farisɛnie nun sɛriyɛ karamɔxɔe naxa so e maɲɔxunfe, «Pe, nde yi ra, a to Ala rasɔtɔma yi ki? Nde nɔma yunubie xafaride, bafe Ala keren na?» \p \v 22 Isa to e xa maɲɔxunyi kolon, a naxa e maxɔrin, «Munfe ra yi maɲɔxunyi mɔɔli na wo bɔɲɛ ma? \v 23 Wɔyɛnyi mundun sɔɔnɛya, a falafe ‹I xa yunubie bara xafari,› ka a falafe ‹Keli, i ɲɛrɛ›? \v 24 N xa a masen wo bɛ a Adama xa Di nɔma yunubi xafaride duniɲa ma.» A naxa fa a fala namatɛ bɛ, «N naxɛ i bɛ, keli, i xa sade tongo, i xa siga i xɔnyi.» \p \v 25 Namatɛ naxa keli mixie ya xɔri keren na. A naxa se tongo a nu saxi naxan ma, a fa siga a xɔnyi Ala matɔxɔ ra. \v 26 Ɲama birin dɛ naxa ixara ki fanyi, e nu Ala matɔxɔ. Ala xa yaragaaxui fan naxa lu e bɔɲɛ ma, e a fala, «To, muxu bara kaabanako fee to.» \s Lewi birafe Isa fɔxɔ ra \r (Matiyu 9:9-17, Maraki 2:13-22) \p \v 27 Na dangi xanbi, Isa naxa mini, a duuti maxili nde to naxan xili Lewi, a dɔxɔxi duuti maxilide. Isa naxa a fala a bɛ, «Bira n fɔxɔ ra.» \v 28 Lewi naxa keli, a fe birin nabolo, a bira a fɔxɔ ra. \p \v 29 Na tɛmui, Lewi naxa xulunyi belebele ti a xɔnyi Isa bɛ. E birin nu na e dɛgefe yire keren, duuti maxili wuyaxi nun mixi gbɛtɛe fan nu na naa. \v 30 Farisɛnie nun sɛriyɛ karamɔxɔe naxa Isa fɔxirabirɛe maxɔrin, «Munfe ra wo nun duuti maxilie nun yunubitɔɛe wo dɛgema yire keren?» \v 31 Isa naxa e yaabi, «Mixi yalanxi hayi mu na seriba ma. Furema nan hayi na a ma. \v 32 N mu faxi tinxintɔɛe xa xilide. N faxi yunubitɔɛe nan xilide, e xa tuubi.» \s Isa maxɔrinfe sunyi ma \r (Matiyu 9:14-15, Maraki 2:18-20) \p \v 33 Mixi ndee naxa fa a fala Isa bɛ, «Annabi Yaya nun Farisɛnie fɔxirabirɛe sunyi nun salie rabama han, kɔnɔ i gbee tan e dɛgema tun.» \v 34 Isa naxa e yaabi, «Xa futixiri xulunyi a li, wo nɔma a falade ginɛfenyi booree bɛ e xa sunyi suxu a na e fɛ ma tɛmui naxɛ? \v 35 Waxati fama, ginɛfenyi bama e yi ra tɛmui naxɛ. Na waxati tan, e sunyi suxuma nɛ.» \p \v 36 Isa man naxa taali nde sa e bɛ, «Mixi yo mu dugi xuntunyi bama dugi nɛɛnɛ ra a xa dugi fori lonpo a ra. Xa na raba, dugi nɛɛnɛ kanama nɛ, na xuntunyi fan mu lanma dugi fori ma. \v 37 Mixi yo man mu wɛni nɛɛnɛ sama lɛbɛ fori kui, xa na mu a ra wɛni nɛɛnɛ na funtu, na lɛbɛ fori bulama nɛ, wɛni fili, a sase fan kana. \v 38 A lan nɛ wɛni nɛɛnɛ xa sa lɛbɛ nɛɛnɛ nan kui. \v 39 Mixi yo man mu wama wɛni nɛɛnɛ xɔn xa a bara wɛni fori min, barima a a falama nɛ, ‹Wɛni fori nan fan.›» \c 6 \s Malabu lɔxɔɛ xa sɛriyɛ, \s nun xɛmɛ nde bɛlɛxɛ rayalanfe \r (Matiyu 12:1-14, Maraki 2:23-3:6) \p \v 1 Malabu lɔxɔ nde, Isa nun a fɔxirabirɛe nu ɲɛrɛfe sankira ra xɛe tagi. Isa fɔxirabirɛe naxa mɛngi tɔnsɔɛ ndee ba, e e tuxutuxu e bɛlɛxɛ, e a xɔrie don. \v 2 Farisɛni ndee naxa wɔyɛn, «Munfe ra wo na malabu lɔxɔɛ sɛriyɛ matandife?» \v 3 Isa naxa e yaabi, «Wo mu nu a xaran Dawuda naxan naba kaamɛ to a suxu, a tan nun naxee nu na a fɔxɔ ra? \v 4 A so nɛ Ala xa banxi kui, a taami don naxan fixi Ala ma, a nde so a fɔxirabirɛe fan yi ra, hali a to mu nu daxa mixi yo xa na don, fo sɛrɛxɛdubɛe.» \v 5 Isa man naxa a fala e bɛ, «Adama xa Di nan findixi marigi ra malabu lɔxɔɛ xun ma.» \p \v 6 Malabu lɔxɔɛ gbɛtɛ ma, Isa man naxa so salide kui, a mixie kawandi. A naxa xɛmɛ nde li naa, naxan yire fan bɛlɛxɛ tuuxi a ma. \v 7 Farisɛnie nun sɛriyɛ karamɔxɔe nu e ya tixi Isa ra e xa a mato xa a mixi rayalanma malabu lɔxɔɛ ma, alako e xa nɔ a kalamude fe nde ma. \v 8 Kɔnɔ Isa to nu e xa maɲɔxunyi kolon, a naxa a fala xɛmɛ bɛ naxan bɛlɛxɛ tuuxi a ma, «Keli, i fa ti be ɲama tagi.» A naxa keli, a ti. \p \v 9 Isa naxa a masen e bɛ, «N xa wo maxɔrin. A daxa fe fanyi nan xa raba malabu lɔxɔɛ ma, ka fe ɲaaxi? Nii rakisife nan daxa ka nii sɔntɔfe?» \v 10 A to gɛ a ya raɲɛrɛde mixi birin kanke ma, a naxa a fala na xɛmɛ bɛ, «I bɛlɛxɛ itala.» A naxa a itala, a bɛlɛxɛ naxa yalan. \v 11 Kɔnɔ Farisɛnie tan naxa xɔnɔ ki fanyi. E naxa so wɔyɛnfe e bore bɛ, e xa lan fe ma, e nɔma naxan niyade Isa ra. \s Isa a xa xɛɛra fu nun firinyi sugandife \r (Matiyu 10:1-3, Maraki 3:13-19) \p \v 12 Na waxati ma, Isa naxa siga geya fari Ala maxandide, a kɔɛ birin nadangi a Ala maxandima. \v 13 Kuye to iba a naxa a fɔxirabirɛe xili. A naxa fu nun firin sugandi e ya ma, a e xili sa xɛɛrae. E tan nan ya: \v 14 Simɔn, Isa naxan xili sa Piyɛri, Piyɛri xunya Andire, Yaki, Yaya, Filipu, Barotolome, \v 15 Matiyu, Tomasi, Alifa xa di Yaki, Simɔn naxan xili nu falama Seloti, \v 16 Yaki xa di Yudasi, nun Yudasi Isikariyoti naxan findi yanfante ra, a Isa sa mixi kobie bɛlɛxɛ. \s Isa ɲama kawandife \r (Matiyu 5-7) \p \v 17 Isa nun na mixi fu nun firinyie to goro, a naxa ti kɛnɛ nde ma. A fɔxirabirɛe gali nu na naa, a nun ɲama gbegbe naxee nu kelixi Yudaya nun Darisalamu, a nun baa dɛ ra, Tire nun Sidɔn nabilinyi. \v 18 E birin nu faxi Isa xui ramɛde, a man xa e rayalan e xa furee ma. Ɲinnɛ nu naxee tɔɔrɔma, a nu e rayalanma. \v 19 Ɲama birin nu katafe e xa din a ra, barima sɛnbɛ nu minife a i, a nu e birin nayalan. \s2 Sɛɛwɛ nun Gbaloe \r (Matiyu 5:1-12) \p \v 20 Na tɛmui Isa naxa a ya ti a fɔxirabirɛe ra, a a masen e bɛ, \q «Sɛɛwɛ na wo bɛ, wo tan setaree, \q barima wo ɲan na Ala xa mangɛya niini bun ma. \q \v 21 Sɛɛwɛ na wo bɛ, wo tan naxee kaamɛxi yakɔsi, \q barima wo fama nɛ wasade. \q Sɛɛwɛ na wo bɛ, wo tan naxee wama yakɔsi, \q barima wo fama nɛ yelede. \q \v 22 Sɛɛwɛ na wo bɛ, mixie na wo xɔn tɛmui naxɛ, \q e na wo keri, e na wo konbi, e na wo xili kana Adama xa Di xa fe ra. \q \v 23 Wo xa sɛɛwa na lɔxɔɛ, wo tugan ɲɛlɛxinyi ra, \q barima wo baraayi gboma nɛ ariyanna. \q E benbae nu namiɲɔnmɛe fan tɔɔrɔma na ki nɛ.» \b \q \v 24 «Kɔnɔ gbaloe na wo bɛ, wo tan bannae, \q barima wo ɲan bara wo xa fe fanyi sɔtɔ. \q \v 25 Gbaloe na wo bɛ, wo tan naxee wasaxi yakɔsi, \q barima kaamɛ fama nɛ wo suxude. \q Gbaloe na wo bɛ, wo tan naxee yelema yakɔsi, \q barima sunnunyi nun wa fama nɛ wo suxude. \q \v 26 Gbaloe na wo bɛ, mixi birin na wo xili fanyi fala tɛmui naxɛ, \q barima e benbae nu wule falɛe fan xunmafalama na ki nɛ \q naxee nu e yɛtɛ findixi namiɲɔnmɛe ra.» \s2 Yaxuie xanufe \r (Matiyu 5:38-48) \p \v 27 «N xa a fala wo bɛ, wo tan naxee na wo tuli matife n na, \q wo xa wo yaxuie xanu, \q wo fe fanyi nan naba wo xɔnmae bɛ, \q \v 28 wo Ala maxandi wo dankamae bɛ, \q wo Ala maxandi wo tɔɔrɔmae bɛ. \q \v 29 Xa mixi i xɛrɛ garin, \q i xa boore sɛɛti fan ti a bɛ. \q Xa mixi i xa donma tongo, \q i naxa tondi a xa i xa mafelenyi fan tongo. \q \v 30 Naxan yo na i makula, i xa a ki. \q Naxan na see ba i yi, i naxa a maxɔrin a xa a ragbilen. \q \v 31 Wo wama mixie xa naxan birin naba wo bɛ, \q wo fan xa na nan naba e bɛ.» \p \v 32 «Xa wo sa mixi gbansan nan xanuma, naxee wo fan xanuxi, wo baraayi mundun sɔtɔma na kui? Hali yunubitɔɛe, e mixie nan xanuma naxee e tan fan xanuxi. \v 33 Xa wo sa fe fanyi rabama mixie bɛ, naxee fe fanyi rabama wo fan bɛ, wo baraayi mundun sɔtɔma na kui? Na tan, hali yunubitɔɛ a rabama. \v 34 Xa wo sa doni tima mixi nan bɛ, wo laxi naxan na a wo xa doni fima, wo baraayi mundun sɔtɔma na kui? Hali yunubitɔɛe, e doni tima e boore bɛ, alako e man xa doni birin sɔtɔ. \v 35 Kɔnɔ wo tan xa wo yaxuie xanu. Wo xa fe fanyi nan naba. Wo xa doni ti, hali wo mu laxi a fife ra. Na kui, wo baraayi gboma nɛ, wo findi Ala Xili Xungbe Kanyi xa die ra, barima a tan fe fanyi rabama finsiriwalie nun mixi kobie bɛ. \v 36 Wo fan xa kinikini mixi ma, alɔ wo Baba Ala kinikinima mixi ma ki naxɛ.» \s2 Wuri fuɲi nun xebenyi \r (Matiyu 7:1-5) \p \v 37 «Wo naxa wo yɛtɛ findi wo boore adama kɛwalie makiitima ra, alako kiiti naxa fa kana wo fan na Ala yi. Wo naxa mixi makiiti kiiti xɔrɔxɔɛ ra, alako wo fan naxa makiiti kiiti xɔrɔxɔɛ ra. Wo diɲɛ mixi ma, alako Ala xa diɲɛ wo fan ma. \v 38 Wo mixi ki, alako Ala fan xa wo ki. Wo kima ki naxɛ, a luma nɛ alɔ maale na maniya, a maniyase rafe a fanyi ra, maale madɛtɛn, a xɛyɛ xɛyɛ, nde man fa sa a xun han a fili a ma. Na kui, wo maniyase naxan nawalima booree bɛ, na nan nawalima wo fan bɛ.» \p \v 39 Isa man naxa yi taali wɔyɛnyi fala e bɛ, «Dɔnxui nɔma xuli suxude dɔnxui bɛ yire? A di, e firin birin mu birama xɛ yili kui? \v 40 Taalibi mu dangima a karamɔxɔ ra, kɔnɔ taalibi naxan birin nu gɛ a matinkande, a luma nɛ alɔ a karamɔxɔ.» \p \v 41 «Munfe ra i wuri fuɲi toma i ngaxakerenyi ya ma, a fa li i mu xebenyi toxi naxan na i tan yɛtɛ ya ma? \v 42 I nɔma a falade i ngaxakerenyi bɛ di, ‹A lu n xa na wuri fuɲi ba i yɛtɛ ya ma,› a fa li i tan mu xebenyi toxi naxan na i tan ya ma? I tan filankafui, xebenyi nan singe ba i ya ma! Na ba xanbi, i nɔma nɛ se igbɛde a fanyi ra, alako i xa wuri fuɲi ba i ngaxakerenyi fan ya ma.» \s2 Wuri bili kolonma a bogi nan ma \r (Matiyu 7:16-20, 12:33-35) \p \v 43 «Sansi fanyi mu na naxan bogi kobi raminima, sansi kobi fan mu na naxan bogi fanyi raminima. \v 44 Sansi birin kolonma a bogi nan ma. Xɔrɛ mu bama tunbe bili ra, kusu fan mu bama baagi bili kɔn na. \v 45 Fe fanyi to ragataxi mixi fanyi bɔɲɛ kui, a fe fanyi nan naminima. Fe kobi to ragataxi mixi kobi bɔɲɛ kui, a fe kobi nan naminima. Naxan na gbo mixi bɔɲɛ kui, na nan dɔnxɔɛ minima a dɛ i.» \s2 Banxiti firinyie xa taali \r (Matiyu 7:24-27) \p \v 46 «Munfe ra wo n xilima ‹N Marigi, n Marigi,› kɔnɔ wo mu n xui rabatuma? \v 47 Mixi yo fa n ma, a n ma masenyi ramɛ, a fa a rabatu, wo wo tuli mati n xa a masen wo bɛ na kanyi maniyaxi mixi naxan na. \v 48 A maniyaxi banxiti nan na, naxan bɔxi ge han a sa fanye li, a fa a xa banxi bili ti na fanye fari. Lɔxɔ nde, xure naxa banbaran yɛ han a din banxi ma, kɔnɔ a mu nɔ sese niyade a ra, barima a nu tixi a fanyi ra. \v 49 Kɔnɔ mixi yo naxan n ma masenyi ramɛ, a fa li a mu a rabatu, na kanyi tan maniyaxi xɛmɛ nan na naxan banxi ti bɔxi fari ma, bili mu a bɛ. Xure to banbaran, a din banxi ma, a naxa a rabira keren na, banxi naxa kana a ɲaaxi ra.» \c 7 \s Sɔɔri xunmati xa danxaniya \r (Matiyu 8:5-13) \p \v 1 Isa to gɛ a xa masenyi birin tide ɲama bɛ, a naxa so Kapɛrɛnamu. \v 2 Sɔɔri mixi kɛmɛ xunmati nde nu na naa, naxan ma konyi xɛmɛ nde nu furaxi, a gbe mu nu luxi a xa faxa. Konyi nan nu a ra naxan nu rafan a marigi ma ki fanyi. \v 3 Sɔɔri xunmati to Isa xa fe mɛ, a naxa Yuwifi kuntigi ndee xɛɛ Isa xɔn, a xa fa a xa konyi rayalan. \v 4 Yuwifi kuntigie to Isa yire li, e naxa a mayandi ki fanyi, e a fala, «Mixi na a ra, a lan nɛ i xa yi fe raba a bɛ, \v 5 barima won si rafan a ma. A tan nan salide tixi muxu bɛ.» \p \v 6 Isa naxa bira e fɔxɔ ra. A to makɔrɛ banxi ra, na sɔɔri mixi kɛmɛ xunmati naxa a boore ndee xɛɛ e xa a fala a bɛ, «Marigi, i naxa i yɛtɛ tɔɔrɔ, barima na binyɛ mu na n yi ra i tan xa so n ma banxi kui. \v 7 Na nan a niya, n ɲan mu tin n yɛtɛ xa fa i xɔn. I xa yaamari gbansan nan fi, n ma konyi xa yalan. \v 8 N a kolon barima n fan na mangɛ ndee xa yaamari bun ma, sɔɔri ndee man na n yi, naxee na n fan ma yaamari bun ma. N na a fala sɔɔri nde bɛ, ‹Siga,› a sigama nɛ. N na a fala, ‹Fa,› a fama nɛ. N na n ma konyi nde yamari, ‹Yi fe raba,› a a rabama nɛ.» \p \v 9 Isa to a xa wɔyɛnyi mɛ, a naxa kaaba a xa fe ma. A naxa a ya rafindi ɲama ma naxan nu biraxi a fɔxɔ ra, a a masen e bɛ, «N xa a fala wo bɛ, n mu yi danxaniya mɔɔli toxi hali Isirayila bɔxi ma.» \v 10 Xɛɛrae to gbilen sɔɔri xunmati xɔnyi, e naxa konyi li, a yalanxi. \s Isa kaaɲɛ ginɛ xa di rakelife faxɛ ma \p \v 11 Na dangi xanbi, Isa naxa siga taa nde, dɛnnaxɛ xili Nayin, a fɔxirabirɛe nun ɲama gbegbe nu na a fɔxɔ ra. \v 12 A to makɔrɛ taa sode dɛ ra, Isa naxa a to mixie minife xɛmɛ nde fure ra. Kaaɲɛ ginɛ nde xa di kerenyi nan nu faxaxi, na taa ɲama gbegbe fan nu ɲɛrɛfe kaaɲɛ ginɛ fɛ ma. \v 13 Marigi to kaaɲɛ ginɛ to, a naxa kinikini a ma, a a fala a bɛ, «I naxa wa.» \v 14 A naxa a maso fure ra, a a bɛlɛxɛ sa a xaninse fari, a xaninmae naxa ti. Isa naxa a masen, «I tan sɛgɛtala, n naxɛ i bɛ, keli!» \v 15 Faxamixi naxa keli, a so wɔyɛnfe. Isa naxa a ragbilen a nga ma. \v 16 Gaaxui naxa e birin suxu, e nu Ala matɔxɔ, e nu a fala, «Ala namiɲɔnmɛ xungbe nan nakelixi won tagi!» E man nu a fala, «Ala bara fa a xa mixie xunmatode!» \v 17 Isa xa xibaaru naxa siga rayensen na Yudaya bɔxi birin ma a nun naa rabilinyi. \s Annabi Yaya xa maxɔrinyi \r (Matiyu 11:1-30) \p \v 18 Yaya fɔxirabirɛe naxa yi fe birin fala Yaya bɛ. \v 19 A fan naxa mixi firin xili e ya ma, a e xɛɛ Isa maxɔrinde, «I findixi Ala xa Mixi Sugandixi nan na naxan lanma a xa fa, ka muxu xa mixi gbɛtɛ nan mamɛ?» \v 20 E to Isa yire li e naxa a maxɔrin, «Yaya Xunxa nan muxu xɛɛxi i maxɔrinde. I findixi Ala xa Mixi Sugandixi nan na naxan lanma a xa fa, ka muxu xa mixi gbɛtɛ nan mamɛ?» \v 21 Na tɛmui yati, Isa nu furemae, ɲinnɛ kanyie, nun dɔnxui gbegbe rayalanfe. \v 22 Na kui, a naxa Yaya xa xɛɛrae yaabi, «Wo fe naxan mɛxi nun wo fe naxan toxi, wo sa na dɛntɛgɛ Yaya bɛ. Dɔnxuie se toma, namatɛe ɲɛrɛma, kunɛ kanyie yalanma, tulixɔrie wɔyɛnyi mɛma, faxamixie kelima, fuxarilae kawandima xibaaru fanyi ra. \v 23 Sɛɛwɛ na mixi bɛ naxan mu siikɛma n ma fe ra.» \p \v 24 Yaya xa xɛɛrae to siga, Isa naxa ɲama maxɔrin Yaya xa fe ma, «Wo siga munse matode wula i? Foye kale naxan namaxama? \v 25 Xa na mu a ra, wo siga munse matode? Dugi tofanyi kanyi? Naxee maxirixi a fanyi ra, e xa duniɲɛ igiri bannaya kui, nee toma mangɛ banxie nan kui. \v 26 Wo fa siga munse matode? Namiɲɔnmɛ? Iyo, n xa a fala wo bɛ, a ɲan dangi namiɲɔnmɛ ra. \v 27 A tan nan xa fe sɛbɛxi Kitaabui kui, ‹N fama n ma xɛɛra rasanbade i ya ra alako a xa kira yailan i bɛ.› \v 28 N xa a fala wo bɛ, ginɛ yo mu di bari naxan dangi Yaya ra. Kɔnɔ n man xa a fala wo bɛ, mixi naxan na Ala xa mangɛya niini bun ma, a xurun kiyoki, a fan dangi Yaya ra.» \p \v 29 «Ɲama nun duuti maxilie to a xui mɛ, e la nɛ Ala ra, e fa lu Yaya xa e xunxa ye xɔɔra. \v 30 Kɔnɔ Farisɛnie nun sɛriyɛ karamɔxɔe tan tondi nɛ Ala waxɔnfe ra e bɛ barima e tondi nɛ Yaya xa e xunxa ye xɔɔra.» \p \v 31 «N nɔma to mixie misaalide munse ra? E maniyaxi nde ra? \v 32 E maniyaxi dimɛdie nan na naxee dɔxɔxi taa kui, e nu a fala e booree bɛ, \q ‹Muxu bara xule fe wo bɛ, \q kɔnɔ wo mu fare boronxi. \q Muxu bara ɲɔn bɛɛti ba, \q kɔnɔ wo mu wa.›» \m \v 33 «Yaya Xunxa to bara fa, a mu taami don, a mu wɛni min. Wo bara a fala, ‹Ɲinnɛ na a fɔxɔ ra.› \v 34 Adama xa Di to fa, a tan mu tondi sigade xulunyi yire. Na kui, wo bara a fala, ‹Furi ɲaaxi siisila mato! E nun duuti maxilie nun yunubitɔɛe nan a ra!› \v 35 Kɔnɔ xaxilimaya kolonma a kɛwali nan ma.» \s Ginɛ yunubitɔɛ nde xa yunubie xafarife \p \v 36 Farisɛni nde naxa Isa xili e xa e dɛge a xɔnyi. Isa naxa so naa, a a magoro. \v 37 Ginɛ yunubitɔɛ nde nu na taa kui, a naxa a mɛ a Isa a dɛgɛfe na Farisɛni xɔnyi. Na kui, a naxa labundɛ ture suxu a yi ra, na saxi a bitirɛ tofanyi kui naxan nu rafalaxi alabatira gɛmɛ ra. \v 38 A to so naa, a naxa ti Isa xanbi ra a sanyi yire. A to wa fɔlɔ, a naxa Isa sanyie bunda a yaye ra. A naxa e mafuruku a xunsɛxɛ ra, a e sunbu, a fa labundɛ maso e ma. \p \v 39 Farisɛni naxan Isa xili a dɛgede a xɔnyi, a to na fe to, a naxa a fala a yɛtɛ ma, «Xa yi xɛmɛ findixi namiɲɔnmɛ nan na nu, a yi ginɛ xa fe kolonma nɛ nu, a a kolonma nɛ nu a yunubitɔɛ nan dinfe a ra yi ki.» \v 40 Isa naxa a fala a bɛ, «Simɔn, n xa fe nde masen i bɛ.» Na naxa a yaabi, «Karamɔxɔ, a masen n bɛ.» \v 41 Isa naxa yi taali sa a bɛ, «Kɔbiri kanyi nde nu bara mixi firin doni. A singe xa doni findixi gbeti kɔbiri kole kɛmɛ suuli nan na, a firin nde, gbeti kɔbiri kole tongo suuli. \v 42 Fɛɛrɛ to mu nu na e sese yi ra, kɔbiri kanyi naxa diɲɛ e firin birin xa doni ma. Na mixi firinyi tagi, kɔbiri kanyi rafanma nde ma dangi boore ra?» \v 43 Simɔn naxa a yaabi, «N laxi a ra, naxan xa doni nu gbo boore bɛ.» Isa naxa a fala a bɛ, «I nɔndi.» \p \v 44 Na tɛmui a naxa a ya rafindi ginɛ ma, a fa a masen Simɔn bɛ, «I yi ginɛ to? N so nɛ i xɔnyi, i mu ye fi n ma n xa n sanyie maxa, kɔnɔ a tan n sanyie maxaxi a yaye nan na, a e mafuruku a xunsɛxɛ ra. \v 45 I tan mu n sunbu, kɔnɔ a tan, kabi n soxi i xɔnyi, a mu baxi n sanyie masunbufe. \v 46 I tan mu ture maso n xunyi ma, kɔnɔ a tan labundɛ ture nan masoxi n sanyie ma. \v 47 Na na a ra, n xa a fala i bɛ, a xa yunubie naxee gboxi na ki, e bara xafari a bɛ, barima a xa xanunteya fan gbo. Kɔnɔ naxan xa yunubi xafarixie xurun, na kanyi xa xanunteya fan xurun.» \p \v 48 Isa naxa fa a masen ginɛ bɛ, «I xa yunubie bara xafari.» \v 49 Naxee nu magoroxi e dɛgede, nee fan naxa so a falafe e yɛtɛ ma, «Nde yi ra a to yunubi xafarima?» \v 50 Isa man naxa a masen ginɛ bɛ, «I xa danxaniya bara i rakisi. Siga bɔɲɛsa kui.» \c 8 \s Ginɛe naxee Isa malife \p \v 1 Na dangi xanbi, Isa naxa siga taa birin isa ra, a xungbe nun a xuri, a nu mixie xaran, a nu e kawandi Ala xa mangɛya niini xa xibaaru fanyi ra. A fɔxirabirɛ fu nun firinyie nu na a fɔxɔ ra, \v 2 a nun ginɛ nde naxee nu bara rayalan ɲinnɛe nun fure gbɛtɛe ma. E xilie nan ya: Mariyama, a nu falama naxan bɛ Magidalaka, Isa ɲinnɛ solofere keri naxan fɔxɔ ra, \v 3 a nun Yohanna, naxan nu dɔxɔxi Herode xa walikɛe xunyi Kusa xɔn, a nun Susanna, a nun mixi gbɛtɛ wuyaxi. E nu Isa nun a fɔxirabirɛe malima e yɛtɛ harige ra. \s Xɛ rawali xa taali \r (Matiyu 13:1-23, Maraki 4:1-20) \p \v 4 Ɲama gbegbe to malan Isa yire kelife taa wuyaxi, a naxa yi taali wɔyɛnyi masen e bɛ, \v 5 «Xɛ rawali nde nan mini sansi xɔri garansande. A to nu sansi xɔri garansanma, a xɔri ndee naxa bira sankira xɔn, mixie naxa nee maboron, xɔnie man fa e don gbiki. \v 6 Sansi xɔri nde fan naxa bira gɛmɛ yire. A to bula, a naxa ragan barima ye mu nu na a bɛ. \v 7 Sansi xɔri ndee fan naxa bira tunbe kunsie tagi. Tunbe kunsie naxa gbo, e sansie ixɛtɛn, e e kana. \v 8 Sansi xɔri nde fan naxa bira bɛndɛ fanyi ma. Na xɔri keren keren birin sansie to te, e naxa e tɔnsɔɛ ramini, xɔri kɛmɛ kɛmɛ.» Isa to gɛ na wɔyɛnyi ra, a naxa a xui ite, a a fala, «Xa wo tuli fe mɛma, wo wo tuli mati yi masenyi ra.» \p \v 9 Isa fɔxirabirɛe to a maxɔrin a xa na taali ya iba e bɛ, \v 10 a naxa e yaabi, «Ala bara fahaamui fi wo ma wo xa a xa mangɛya niini gundo kolon, kɔnɔ mixi gbɛtɛe tan a mɛma taali wɔyɛnyie nan na, alako \q ‹E xa fe to, kɔnɔ e naxa a igbɛ. \q E xa fe mɛ, kɔnɔ e naxa a fahaamu.›» \p \v 11 «Na taali wɔyɛnyi ya ibama yi ki nɛ. Sansi xɔri misaalixi Ala xa masenyi nan na. \v 12 Sansi xɔri naxee bira kira xɔn, nee misaalixi mixie nan na naxee bara Ala xa masenyi mɛ, kɔnɔ Ibulisa nan fama fa, a a ba e bɔɲɛ ma, alako e naxa fa danxaniya, e kisi. \v 13 Sansi xɔri naxee bira gɛmɛ yire, nee misaalixi mixi nan na naxee Ala xa masenyi mɛma, e a suxu sɛɛwɛ ra. Kɔnɔ sanke to mu na e bɛ, e xa danxaniya mu buma. Maratantanyi waxati na a li, e mu xanma. \v 14 Sansi xɔri naxee bira tunbe kunsie tagi, nee misaalixi mixie nan na naxee Ala xa masenyi mɛma, kɔnɔ kɔntɔfili, bannaya, nun yɛtɛ rafan fee nan a niyama e mu gɛ e bogi raminide Ala bɛ. \v 15 Sansi xɔri naxee bira bɛndɛ fanyi tan ma, nee misaalixi mixie nan na naxee Ala xa masenyi mɛma, e a ragata e bɔɲɛ fanyi ma tinxinyi kui, e e bogi ramini Ala bɛ tunnabɛxiya kui.» \s Lanpui xa taali \r (Maraki 4:21-25) \p \v 16 «Mixi yo mu lanpui radɛxɛma, a man fa fɛɲɛ felen a xun na, xa na mu a ra a a raso sade bunyi. A a dɔxɔma lanpui dɔxɔse nan fari alako naxee soma banxi, e xa a tɛ dɛxɛ to. \v 17 Fe nɔxunxi birin fama kolonde. Gundo birin makɛnɛnma nɛ. \v 18 Na na a ra, wo lan wo xa wo tuli mati a fanyi ra. Fahaamui kanyi xa fahaamui xun masama, kɔnɔ fahaamutare, hali a naxan di maɲɔxunxi a gbe ra, na fama bade a yi ra.» \s Isa nga nun a xunyae \r (Matiyu 12:46-50, Maraki 3:31-35) \p \v 19 Isa nga nun a xunya xɛmɛmae naxa siga a yire, kɔnɔ e mu nu nɔma makɔrɛde a ra ɲama xa fe ra. \v 20 Mixi nde naxa a fala Isa bɛ, «I nga nun i xunyae na tande, e wama i tofe.» \v 21 Kɔnɔ Isa naxa a yaabi, «Mixi naxee Ala xa masenyi ramɛma, e a rabatu, nee nan findixi n nga nun n xunyae ra.» \s Isa foye raxarafe \r (Matiyu 8:23-27, Maraki 4:35-41) \p \v 22 Lɔxɔ nde, Isa naxa a fala a fɔxirabirɛe bɛ, «Won xɛɛ baa naakiri ma.» E birin naxa baki kunkui kui, e siga. \v 23 Na ɲɛrɛ kui, Isa naxa xi. Foye belebele naxa keli baa ma, kunkui naxa rafe fɔlɔ ye ra. Gbaloe nu bara makɔrɛ e ra. \v 24 Na kui, a fɔxirabirɛe naxa fa Isa raxunu e a fala a bɛ, «Karamɔxɔ, karamɔxɔ, won faxafe nɛ yi ki!» Isa to xunu, a naxa wɔyɛn foye nun mɔrɔnyie ma, a e yaamari. Foye nun mɔrɔnyie naxa a iti, baa naxa raxara. \v 25 Isa naxa fa a fɔxirabirɛe maxɔrin, «Wo xa danxaniya na minden?» E fan naxa gaaxu, e kaaba, e nu a fala e bore bɛ, «Nde lanxi yi ma? Hali foye nun baa, a e yamarima, e a xui rabatu.» \s Isa ɲinnɛe kerife Gadara xɛmɛ nde fɔxɔ ra \r (Matiyu 8:28-34, Maraki 5:1-20) \p \v 26 Isa nun a fɔxirabirɛe to so Gadara bɔxi ma, dɛnnaxɛ na Galile naakiri ma, \v 27 Isa to goro xare ma, a naxa ɲinnɛe kanyi li naa. Singe a nu sabatixi taa kui, kɔnɔ kabi tɛmui xɔnkuye a sabatixi gaburi yire a mageli ra. \v 28 A to Isa to, a naxa gbelegbele, a sa bira a bun ma, a a fala a xui itexi ra, «Isa, i tan Ala Xili Xungbe Kanyi xa Di, i wama munse xɔn ma n bɛ? N bara i mayandi, i naxa n ɲaxankata.» \v 29 A na fala nɛ, barima Isa nu bara ɲinnɛ yamari a xa gbilen na xɛmɛ fɔxɔ ra. Sanmaya wuyaxi, mixie nu bara yɔlɔnxɔnyi sa a sanyie nun a bɛlɛxɛe ma, alako a naxa a maxɔnɔ, kɔnɔ ɲinnɛ nu luma yɔlɔnxɔnyie bolon na, a fa a rakonkon wula ra. \p \v 30 Isa naxa a maxɔrin, «I xili di?» A naxa a yaabi, «N xili nɛ Gali.» A na fala nɛ barima ɲinnɛ gbegbe nan nu a fɔxɔ ra. \v 31 Ɲinnɛe naxa Isa mayandi alako a naxa e rasanba yahannama. \p \v 32 Xɔsɛ gali nu na e dɛmadonfe geya nde ma. Ɲinnɛe naxa Isa mayandi a xa tin e xa sa so na xɔsɛe. Isa to tin, \v 33 ɲinnɛe naxa gbilen na xɛmɛ fɔxɔ ra, e sa so xɔsɛe. Xɔsɛe naxa goro e gi ra tentenyi ra, e sin baa ma. E birin naxa madula, e faxa. \p \v 34 Xɔsɛ dɛmadonyie to na fe to, e naxa siga e gi ra, e sa a fala taakae nun daaxakae bɛ, \v 35 mixie fan naxa siga e xa sa a mato naxan nabaxi. E to Isa yire li, e naxa xɛmɛ fan li naa, ɲinnɛe nu bara keri naxan fɔxɔ ra, a dɔxɔxi Isa bun ma, sose ragoroxi a ma, a bara yalan. Na naxa e ragaaxu. \v 36 Naxee nu bara a to Isa ɲinnɛe keri xɛmɛ fɔxɔ ra ki naxɛ, e naxa a tagi raba birin bɛ. \p \v 37 Na tɛmui, Gadarakae birin naxa Isa mayandi a xa keli e xɔnyi, barima gaaxui nu bara e suxu ki fanyi. Na kui, Isa naxa baki kunkui kui, a xa gbilen. \v 38 Ɲinnɛ kerixi xɛmɛ naxan fɔxɔ ra, a naxa Isa mayandi a e birin xa lu a ra. Kɔnɔ Isa naxa a ragbilen, a a masen a bɛ, \v 39 «Gbilen i xɔnyi. Ala fe naxan birin nabaxi i bɛ, sa na dɛntɛgɛ sa.» Xɛmɛ naxa siga, a sa na taa birin isa. Isa naxan nabaxi a bɛ, a naxa sa na tagi raba birin bɛ. \s Di ginɛ nde rakelife faxɛ ma \s nun ginɛ gbɛtɛ rayalanfe \r (Matiyu 9:18-26, Maraki 5:21-43) \p \v 40 Isa to gbilen naakiri ma, ɲama birin nu a mamɛfe. E naxa a ralan. \v 41 Salide yarerati nde naxa fa a xɔn naxan nu xili Yayiru. A naxa fa a suyidi Isa bɛ, a a mayandi a xa siga a xɔnyi, \v 42 barima a xa di ginɛ kerenyi nu fa na faxafe nɛ. A ɲɛ kɔnti nu bara ɲɛ fu nun firin ɲɔndɔn li. \p Isa to nu sigafe Yayiru xɔnyi, ɲama gbegbe nu na a xɛtɛnfe. \v 43 Ginɛ nde nu na e ya ma naxan xa kike wali mu nu a itima ɲɛ fu nun firin bun ma, mixi yo mu nɔ a dandande. \v 44 Na ginɛ naxa fa Isa xanbi ra, a a bɛlɛxɛ din a xa donma sanbunyi ra. Keren na, a xa kike wali naxa dan. \v 45 Isa naxa maxɔrinyi ti, «Nde dinxi n na?» Birin to a fala a e tan mu a ra, Piyɛri naxa a fala Isa bɛ, «Karamɔxɔ, ɲama i rabilinxi, birin nan i xɛtɛnfe!» \v 46 Kɔnɔ Isa naxa a masen, «Mixi nde bara din n na, barima n a kolon sɛnbɛ nde bara mini n fate.» \v 47 Ginɛ to a kolon a a mu nu nɔma a nɔxunde, a naxa fa a sɛrɛnma, a suyidi Isa bɛ. A a bɛlɛxɛ dinxi a ra fe naxan ma, a man yalanxi a ikɔrɛxi ra ki naxɛ, a naxa na birin tagi raba ɲama ya xɔri. \v 48 Isa naxa a masen a bɛ, «N ma di ginɛ, i xa danxaniya bara i rayalan. Siga bɔɲɛsa kui.» \p \v 49 Isa to nu wɔyɛnfe, mixi nde naxa fa kelife salide yarerati xɔnyi, a a fala a tan Yayiru bɛ, «I xa di ginɛ bara faxa. I naxa karamɔxɔ tɔɔrɔ sɔnɔn.» \v 50 Isa to a mɛ, a naxa a masen Yayiru bɛ, «I naxa gaaxu. I xa danxaniya tun. I xa di kisima nɛ.» \p \v 51 Isa to Yayiru xɔnyi li, a mu tin mixi yo xa so banxi kui fo Piyɛri, Yaya, Yaki, di ginɛ baba nun a nga. \v 52 Isa to a to birin nu wafe di ginɛ xa fe ra sunnunyi kui, a naxa a masen e bɛ, «Wo naxa wa. Yi di ginɛ mu faxaxi xɛ, a na xife nɛ.» \v 53 Ɲama naxa yo Isa ma, e a mayele, barima e nu a kolon a tɛmɛdi bara faxa. \v 54 Kɔnɔ Isa naxa tɛmɛdi bɛlɛxɛ suxu, a a fala a bɛ a xui itexi ra, «N ma di, keli!» \v 55 A nii naxa gbilen a i, a keli keren na. Isa naxa a fala e bɛ e xa donse fi a ma. \v 56 Tɛmɛdi barimae dɛ nu ixaraxi, kɔnɔ Isa naxa a matintin e ra fa a fala, a fe naxan nabaxi, e naxa a fala mixi yo bɛ. \c 9 \s Isa a fɔxirabirɛ fu nun firinyie xɛɛfe \r (Matiyu 10:5-42, Maraki 6:7-12) \p \v 1 Isa to a fɔxirabirɛ fu nun firinyie malan, a naxa sɛnbɛ nun nɔɛ fi e ma alako e xa nɔ ɲinnɛe keride mixie fɔxɔ ra, e man xa nɔ furema mɔɔli birin nayalande. \v 2 A naxa e xɛɛ mixie kawandide Ala xa mangɛya niini xa masenyi ra, e man xa furemae rayalan. \v 3 A naxa a masen e bɛ, «Wo nɛ biyaasima, wo naxa sese xanin wo xun ma, alɔ xuli, gbɔnfɔɛ, taami, kɔbiri, xa na mu a ra donma firin nde. \v 4 Wo na so banxi naxan kui, wo xa yigiya mɛnni nɛ han wo sa sigama taa gbɛtɛ tɛmui naxɛ. \v 5 Xa na taakae mu wo rasɛnɛ, wo xa keli naa. Wo xa mɛnni bɛndɛ rakɔnkɔn wo sanyie ra, a xa findi seedeɲɔxɔya ra e bɛ, wo bara e rabolo.» \v 6 Na kui, Isa fɔxirabirɛe naxa siga, e sa taae birin isa. E nu mixie kawandima Ala xa xibaaru fanyi ra, e nu furemae rayalan yire birin. \s Mangɛ Herode ifuxi Isa xa fe ra \r (Matiyu 14:1-12, Maraki 6:14-29) \p \v 7 Galile mangɛ Herode to fe birin mɛ naxee nu rabafe a xa bɔxi ma, a naxa ifu Isa xa fe ra, barima ndee nu a falama a Yaya Xunxa nan kelixi faxɛ ma, \v 8 ndee a fala a Annabi Eliya nan gbilenxi, ndee a fala a namiɲɔnmɛ gbɛtɛ naxan nu na duniɲɛ tɛmui dangixi, na nan man kelixi. \v 9 Herode naxa a fala, «Yaya tan, n bara na xunyi bolon a dɛ i. Kɔnɔ nde fa yi tan na, n naxan xa fe mɛma yi ki?» Na kui, a naxa so katafe a xa Isa to. \s Isa donse fife mixi wulu suuli ma \r (Matiyu 14:13-21, Maraki 6:30-44) \p \v 10 Xɛɛrae to gbilen, e fe naxee rabaxi, e naxa a birin dɛntɛgɛ sa Isa bɛ. A fan naxa e xanin Betesayida e xa lu e xati ma yire keren. \v 11 Kɔnɔ ɲama to a kolon, e naxa bira Isa fɔxɔ ra. A fan naxa e ralan, a wɔyɛn e bɛ Ala xa mangɛya niini xa fe ra, a furemae rayalan. \p \v 12 Nunmare to so fɔlɔ, Isa fɔxirabirɛ fu nun firinyie naxa e maso a ra, e a fala a bɛ, «Ɲama rayensen alako e xa sa so taae nun daaxae naxee na be rabilinyi, e xa sa yigiyadee nun donsee fen, barima won na wula nɛ yi ki.» \v 13 Isa naxa a fala e bɛ, «Wo tan nan xa donse fi e ma.» A fɔxirabirɛe naxa a yaabi, «Sese mu na muxu yi bafe taami suuli nun yɛxɛ firin na. Ka muxu tan nan xa siga donse sarade yi ɲama birin bɛ?» \v 14 Mixie naxee nu na naa, xɛmɛe kɔnti naxa siga han wulu suuli ɲɔndɔn. \p Isa naxa a fala a fɔxirabirɛe bɛ, «Wo a fala mixie bɛ e xa dɔxɔ e tongo suuli suuli ma.» \v 15 E fan naxa a raba na ki, e mixi birin nadɔxɔ. \v 16 Isa naxa na taami suuli nun na yɛxɛ firin tongo, a a ya rate koore ma, a fa Ala nuwali sa. A naxa taamie igira, a fa e so a fɔxirabirɛe yi ra, alako e xa e itaxun ɲama ma. \v 17 Ɲama birin naxa e dɛge han e wasa. Donse dɔnxɔɛ xuntunyie to matongo, debe fu nun firin nan nafe. \s Piyɛri Isa kolonfe Ala xa Mixi Sugandixi ra, \s nun Isa a xa faxɛ nun marakeli xa fe masenfe \r (Matiyu 16:13-28, Maraki 8:27-30) \p \v 18 Lɔxɔ nde Isa nu na Ala maxandife a xati ma. A fɔxirabirɛe fan nu na naa. A naxa e maxɔrin, a naxɛ, «Mixie munse falama n ma fe ra? Nde lanxi n ma?» \v 19 E naxa a yaabi, «Ndee a falama, Annabi Yaya Xunxa. Ndee a falama, Annabi Eliya. Ndee a falama, namiɲɔnmɛ gbɛtɛ naxan faxa waxati dangixi, na nan man kelixi.» \v 20 Isa man naxa e maxɔrin, «Kɔnɔ wo tan naxɛ di? Nde n na?» Piyɛri naxa a yaabi, «Ala xa Mixi Sugandixi nan na i ra.» \p \v 21 Isa naxa a matintin e ra, a e yamari, e naxa a xa fe fala mixi yo bɛ. \v 22 A man naxa a masen e bɛ, «Fo Adama xa Di xa tɔɔrɛ gbegbe sɔtɔ. Yuwifie xa forie, sɛrɛxɛdubɛ kuntigie, nun sɛriyɛ karamɔxɔe mu fama lade a ra, e a faxama nɛ, kɔnɔ a man xa keli faxɛ ma a xi saxan nde.» \p \v 23 Isa naxa a masen birin bɛ, «Xa mixi wa birafe n fɔxɔ ra, a xa tondi a yɛtɛ ma, a xa tin tɔɔrɛ nun faxɛ ra lɔxɔɛ birin, a bira n fɔxɔ ra. \v 24 Mixi naxan wama a yɛtɛ rakisife, na kanyi lɔɛma nɛ. Naxan a yɛtɛ ralɔɛma n tan ma fe ra, na kanyi kisima nɛ. \v 25 Duniɲa birin sɔtɔɛ munse fanma mixi ma, xa a sigama yahannama? \v 26 Naxan yo yaagima n tan nun n ma wɔyɛnyi xa fe ra, n tan Adama xa Di fama a nɔrɛ kui tɛmui naxɛ nun a Baba Ala nun a xa malekɛ sɛniyɛnxie xa nɔrɛ, n fan yaagima nɛ na kanyi xa fe ra. \v 27 N xa nɔndi fala wo bɛ, mixi ndee tixi wo ya ma be, naxee mu faxama fo e Ala xa mangɛya niini to.» \s Isa nɔrɔfe \r (Matiyu 17:1-3, Maraki 9:1-13) \p \v 28 Yi masenyi dangi xanbi xi solomasaxan ɲɔndɔn, Isa naxa Piyɛri, Yaya, nun Yaki xanin geya fari Ala maxandide. \v 29 Isa to nu Ala maxandife, a yatagi naxa masara. A xa dugie fan naxa fiixɛ alɔ naiyalanyi. \v 30 Na tɛmui, Annabi Munsa nun Annabi Eliya naxa mini e ma, e nun Isa naxa wɔyɛn. \v 31 E mini nɔrɛ xungbe nan kui, e nu wɔyɛnfe Isa bɛ a xa faxɛ xa fe ma, naxan nu fafe kamalide Darisalamu. \p \v 32 Xi xɔli nu bara nɔ Piyɛri nun a booree ra, kɔnɔ e to xunu, e naxa Isa xa nɔrɛ to, a nun na xɛmɛ firin naxee nu na a fɛ ma. \v 33 Na xɛmɛ firinyie to nu kelife Isa xun, Piyɛri naxa a fala a bɛ, «Marigi, fe fanyi na a ra muxu to na be yi ki. Muxu xa lingira saxan yailan, keren i gbe, keren Annabi Munsa gbe, keren Annabi Eliya gbe.» Piyɛri mu nu a kolonxi a nu sese naxan falafe. \v 34 A to nu na wɔyɛnfe, nuxui naxa goro e ma. Piyɛri nun a booree naxa gaaxu e to a to nuxui bara din e ma. \v 35 Xui nde naxa mini nuxui kui, a a masen, «N ma Di nan ya, n ma Mixi Sugandixi. Wo wo tuli mati a ra.» \v 36 Na xui to gɛ wɔyɛnde, e naxa Isa to a keren. A fɔxirabirɛe fe naxan toxi e ya ra, e naxa dundu a fe ma, e mu a fala mixi yo bɛ na waxati. \s Isa ɲinnɛ kerife dimɛdi nde fɔxɔ ra \r (Matiyu 17:14-23, Maraki 9:14-32) \p \v 37 Na kuye iba, Isa nun a fɔxirabirɛe naxa goro geya fari, ɲama gbegbe naxa fa a ralande. \v 38 Na tɛmui, xɛmɛ nde naxa a xui ite ɲama tagi Isa mayandife ra, «Karamɔxɔ, yandi, fa n ma di xɛmɛ mato, barima yi di kerenyi nan na n bɛ! \v 39 A mato, ɲinnɛ nan na a fɔxɔ ra. A na keli a ra, a sɔnxɔma nɛ, a a raketun a ra, n ma di dɛxunfɛ nu fa mini. A mu a bɛɲinma mafuren, fo a gɛ a rahalakide. \v 40 N bara i fɔxirabirɛe mayandi e xa yi ɲinnɛ keri a fɔxɔ ra, kɔnɔ e mu nɔxi.» \p \v 41 Isa naxa e yaabi, «Wo tan bɔnsɔɛ danxaniyatare, wo kobi. N xa lu wo sɛɛti ma han mun tɛmui? N xa ti wo bun ma han mun lɔxɔɛ? Wo fa na di ra n xɔn.» \p \v 42 A ɲan mu nu Isa yire li sinden, ɲinnɛ naxa di rabira bɔxi ma, a a raketun a ra. Kɔnɔ Isa to ɲinnɛ yamari, di naxa yalan, Isa fa a ragbilen a baba ma. \v 43 Ɲama birin naxa kaaba Ala xa sɛnbɛ ma. \s Isa a xa faxɛ xa fe masenfe a sanmaya firin nde \r (Matiyu 17:22-23, Maraki 9:30-32) \p Birin to nu kaabaxi Isa wali fɔxi birin ma, a naxa a fala a fɔxirabirɛe bɛ, \v 44 «Wo tan xa yi masenyi nan namɛ a fanyi ra: Adama xa Di sama nɛ mixie bɛlɛxɛ.» \v 45 Kɔnɔ e mu na wɔyɛnyi fahaamu, barima a nu bara nɔxun e ma alako e naxa a kolon. E man mu suusa Isa maxɔrinde a ma. \s Mixi naxan tide gbo \r (Matiyu 18:1-11, Maraki 9:33-50) \p \v 46 Isa fɔxirabirɛe naxa so wɔyɛnyi kui, e xa a kolon naxan tide gbo e ya ma. \v 47 Kɔnɔ Isa to nu e bɔɲɛ ma fe kolon, a naxa dimɛdi nde tongo, a a ti a fɛ ma. \v 48 A naxa a masen e bɛ, «Mixi yo naxan yi dimɛdi mɔɔli rasɛnɛma n xili ra, na kanyi bara n tan yɛtɛ yati rasɛnɛ. Mixi yo naxan n tan nasɛnɛ, na kanyi bara n xɛɛma fan nasɛnɛ. Naxan findixi mixi xuri ra wo birin ya ma, a tan nan tide gbo.» \s Findife Isa fɔxirabirɛ ra \r (Maraki 9:38-41) \p \v 49 Yaya naxa a yaabi, «Karamɔxɔ, muxu bara xɛmɛ nde to a ɲinnɛ kerima mixi fɔxɔ ra i xili saabui ra. Muxu bara kata a xa ba na ma, barima a mu biraxi won fɔxɔ ra.» \v 50 Isa naxa e yamari, «Wo naxa a ratɔn, barima xa naxan mu kelixi wo xili ma, na tan na wo tan na bɛ.» \s Samari taa nde tondife Isa rasɛnɛde \p \v 51 Waxati to nu bara makɔrɛ Isa xa te koore, a naxa natɛ tongo a xa Darisalamu kira suxu. \v 52 A naxa mixi ndee xɛɛ a ya ra. E to siga, e naxa so Samari taa nde e xa sa yigiya nde fen a bɛ. \v 53 Kɔnɔ naakae mu tin a rasɛnɛde barima a nu sigafe Darisalamu nɛ. \v 54 A fɔxirabirɛe Yaya nun Yaki to na fe to, e naxa a fala a bɛ, «Marigi, muxu xa yaamari fi tɛ xa goro keli koore, a xa e ratɔn?» \v 55 Kɔnɔ Isa naxa a ya rafindi e ma, a wɔyɛn xɔrɔxɔɛ fala e bɛ. \v 56 Na tɛmui, e naxa siga taa gbɛtɛ. \s Birafe Isa fɔxɔ ra \r (Matiyu 8:19-22) \p \v 57 E to nu kira xɔn ma, xɛmɛ nde naxa fa a fala Isa bɛ, «I siga dɛdɛ, n na i fɔxɔ ra.» \v 58 Isa naxa a yaabi, \q «Xulumase xima yili kui. \q Xɔni xima a tɛɛ kui. \q Kɔnɔ dɛdɛ mu na Adama xa Di bɛ a a xunyi sama dɛnnaxɛ.» \m \v 59 Isa man naxa a masen mixi gbɛtɛ nde bɛ, «Bira n fɔxɔ ra.» Kɔnɔ a kanyi naxa a yaabi, «Marigi, a lu n xa siga, n xa sa n baba ragata sinden.» \v 60 Isa naxa a yaabi, «A lu faxamixie nan xa e xa faxamixie ragata. I tan xa siga, i xa sa mixie kawandi Ala xa mangɛya niini ra.» \v 61 Mixi gbɛtɛ fan naxa a fala a bɛ, «Marigi, n birama nɛ i fɔxɔ ra, kɔnɔ a lu n xa siga n xɔnyi, n xa sa n ɲungu n ma mixie ma.» \v 62 Kɔnɔ Isa naxa a yaabi, «Mixi yo naxan saari suxuma a nu fa a xanbi mato, a kanyi mu daxa a xa wali suxu Ala xa mangɛya niini bɛ.» \c 10 \s Isa a fɔxirabirɛe tongo solofere a nun firin xɛɛfe \p \v 1 Yi fee dangi xanbi, Marigi naxa mixi gbɛtɛe sugandi, mixi tongo solofere a nun firin. A naxa e xɛɛ firin firin na, e xa siga a ya ra taa birin kui a nun yire birin a tan yɛtɛ nu fafe sigade dɛnnaxɛ. \v 2 A naxa a masen e bɛ, «Xɛ xaba wali belebele nan na, kɔnɔ walikɛe tan xurun. Wo xɛ kanyi maxandi alako a xa walikɛe rasanba a xa xɛ xabade. \v 3 Wo siga. N na wo xɛɛfe nɛ alɔ yɛxɛɛyɔrɛ naxee soma wula baree tagi. \v 4 Wo naxa kɔbiri, gbɔnfɔɛ, xa na mu a ra sankiri xanin wo xun ma. Wo naxa bu mixie xɛɛbu ra kira xɔn ma.» \p \v 5 «Wo nu so banxi naxan kui, beenun wo xa se gbɛtɛ fala wo xa a masen sinden, ‹Ala xa bɔɲɛsa fi yi fɔxɔɛ ma.› \v 6 Xa bɔɲɛsa mixi nde sabatixi naa, Ala wo xa duba suxuma nɛ a bɛ, kɔnɔ xa na mixi mɔɔli mu na, Ala wo xa duba ragbilenma wo tan nan ma. \v 7 Wo xa lu na banxi kerenyi nan kui. E se naxan soma wo yi ra, wo xa a don, wo xa a min, barima a lanma walikɛ xa a sare sɔtɔ. Wo naxa keli na banxi kui wo xa sa yigiya banxi gbɛtɛ.» \p \v 8 «Wo nu so taa naxan yo kui e naxa wo rasɛnɛ, e na naxan so wo yi ra, wo xa na don. \v 9 Wo xa na furemae rayalan, wo a masen naakae bɛ, ‹Ala xa mangɛya niini bara makɔrɛ wo ra.› \v 10 Kɔnɔ wo nu so taa naxan yo kui e mu wo rasɛnɛ, wo xa siga taa tagi nɛ, wo a masen mixie bɛ, \v 11 ‹Hali wo xa taa xube naxan kankanxi muxu sanyie ra, muxu bara a rakɔnkɔn a xa findi seedeɲɔxɔya ra naxan baxi wo xili ma. Kɔnɔ wo xa a kolon nɛ, a Ala xa mangɛya niini bara makɔrɛ.› \v 12 N xa a fala wo bɛ, kiiti sa lɔxɔɛ, kiiti fanma Sodoma bɛ dangife na taa ra.» \s Taa danxaniyataree xa gbaloe \r (Matiyu 11:21-24) \p \v 13 «Gbaloe na wo bɛ, Korasinkae! Gbaloe na wo fan bɛ, Betesayidakae! Kaabanako naxee raba wo tagi, xa nee sa raba Tire nun Sidɔn nɛ nu, a a lima e tan bara tuubi nu a rakuya, e dɔxɔ sunnun donma ragoroxi e ma, e tɛ xube maso e ma e xa tuubi tɔnxuma ra. \v 14 Kiiti sa lɔxɔɛ xɔrɔxɔma wo tan ma dangi Tirekae nun Sidɔnkae ra. \v 15 I tan Kapɛrɛnamu go, i ɲɔxɔ a ma a i tema han ariyanna kui? Ade, i ragoroma nɛ han yahannama.» \p \v 16 Isa man naxa a fala a fɔxirabirɛe bɛ, «Naxan na a tuli mati wo ra, a kanyi a tuli matixi n tan nan na. Naxan na tondi lade wo ra, na kanyi tondixi lade n tan nan na. Naxan na tondi lade n tan na, na kanyi tondixi lade n xɛɛma nan na.» \s Isa fɔxirabirɛ tongo solofere a nun firinyie gbilenfe \p \v 17 Isa fɔxirabirɛ tongo solofere a nun firin naxa gbilen sɛɛwɛ kui, e a fala a bɛ, «Marigi, muxu na yaamari fi i xili ra, hali ɲinnɛe, e muxu xui rabatuma.» \v 18 Isa naxa a masen e bɛ, «N bara Sentanɛ to bira ra keli koore ma alɔ seyamakɔnyi. \v 19 A mato, n bara nɔɛ fi wo ma wo xa ɲɛrɛ bɔximase nun tali ma, n nɔɛ fi wo ma yaxui Sentanɛ xa sɛnbɛ birin xun. Na birin kui, sese mu wo toma. \v 20 Kɔnɔ wo naxa sɛɛwa xɛ ɲinnɛe to wo xui rabatuma. Wo xa sɛɛwa nɛ barima wo xili sɛbɛxi ariyanna.» \s Isa sɛɛwafe Ala sagoe ra \r (Matiyu 11:25-27, 13:16-17) \p \v 21 Na waxati, Isa naxa sɛɛwa Ala Xaxili Sɛniyɛnxi saabui ra, a a fala, «Baba Ala, koore nun bɔxi Marigi, n bara i tantu i to yi fee nɔxunxi lɔnnilae nun xaxilimae ma, i e masen dimɛdie bɛ. Iyo, n Baba, n bara i tantu barima i kɛnɛn fe nan ya.» \p \v 22 «N Baba bara fe birin taxu n na. Mixi yo mu Ala xa Di kolon, fo Baba Ala. Mixi yo mu Baba Ala kolon, fo Ala xa Di, a nun Ala xa Di nu tin a masende naxan bɛ.» \v 23 A naxa a ya rafindi fɔxirabirɛe ma, a a fala e bɛ e xati ma, «Sɛɛwɛ na mixi bɛ, naxan fee toma wo ya naxan toxi! \v 24 N xa a fala wo bɛ, namiɲɔnmɛ nun mangɛ wuyaxi bara wa e xa fee to wo na naxee tofe, kɔnɔ e mu a to. E bara wa e xa fee mɛ wo na naxee mɛfe, kɔnɔ e mu a mɛ.» \s Yaamari naxan tide gbo a birin bɛ, \s nun Samarika mixi fanyi nde xa taali \r (Matiyu 22:34-40, Maraki 12:28-34) \p \v 25 Lɔxɔ nde, sɛriyɛ lɔnnila nde to nu wama Isa matofe, a naxa ti, a a fala a bɛ, «Karamɔxɔ, a lanma n xa munse raba alako n xa abadan kisi sɔtɔ?» \v 26 Isa fan naxa a maxɔrin, «Munse sɛbɛxi Munsa xa sɛriyɛ kui? I a fahaamuxi di?» \v 27 Sɛriyɛ lɔnnila naxa a yaabi, «I xa Ala xanu i bɔɲɛ birin na, i nii birin na, i sɛnbɛ birin na, a nun i xaxili birin na. I man xa i ngaxakerenyi xanu alɔ i i yɛtɛ xanuxi ki naxɛ.» \v 28 Isa naxa a fala a bɛ, «I xa yaabi fan. Xa i na raba, i kisima nɛ.» \p \v 29 Kɔnɔ sɛriyɛ lɔnnila to nu wama a tan xa kolon tinxintɔɛ ra, a man naxa Isa maxɔrin, «Kɔnɔ nde findixi n ngaxakerenyi ra?» \v 30 Isa naxa wɔyɛnyi tongo, a a yaabi, «Xɛmɛ nde nu na kira xɔn kelife Darisalamu gorofe ra Yeriko. Muɲɛtie naxa dutun a ma, e a xa dugie birin ba a ma, e a bɔnbɔ, e a lu alɔ faxamixi. \v 31 A naxa a li, sɛrɛxɛdubɛ nde nan nu fafe na kira xɔn ma. A to na xɛmɛ to saxi kira ra, a naxa dangi kira sɛɛti boore ra. \v 32 Na mɔɔli man na, Lewi di nde fan naxa fa kira xɔn ma. A to na li, a xɛmɛ to saxi kira ra, a fan naxa dangi kira sɛɛti boore ra.» \p \v 33 «Kɔnɔ Samarika nde fan naxa fa a xa biyaasi kui, a na xɛmɛ li kira ra. A to a to, a naxa kinikini ki fanyi. \v 34 A to a maso a ra, a naxa ture nun wɛni sa a xa fie ma, a e maxiri. A naxa a tongo, a a sa a xa sofale fari. A naxa a xanin yigiya banxi nde kui, a mɛɛni a ma. \v 35 Na kuye iba, a naxa gbeti kɔbiri kole firin so na yigiya banxi kanyi yi ra, a a fala a bɛ, ‹Mɛɛni yi xɛmɛ ma. Xa i kɔbiri ba a xa fe ra dangi yi ra, n man nɛ dangima be n na kɔbiri ragbilenma i ma.›» \p \v 36 Isa naxa fa sɛriyɛ lɔnnila maxɔrin, «Yi mixi saxanyi ya ma, nde findixi ngaxakerenyi ra na xɛmɛ bɛ muɲɛtie dutun naxan ma?» \v 37 Sɛriyɛ lɔnnila naxa a yaabi, «Naxan kinikini a ma.» Isa naxa a masen a bɛ, «I fan xa na mɔɔli nan naba.» \s Marata nun Mariyama xɔnyi \p \v 38 Isa nun a fɔxirabirɛe to so taa nde kui, ginɛ nde naxa e yigiya naxan xili Marata. \v 39 A xunya ginɛma fan nu na naxan nu xili Mariyama. Na naxa sa dɔxɔ Marigi sɛɛti ma, a a tuli mati a xa masenyi ra, \v 40 kɔnɔ Marata tan ya koto nu mɔxi a xa xɔɲɛe bun tife ra. Na kui, Marata naxa sa a fala Isa bɛ, «Marigi, i mu n xunya toxi? A bara wali birin lu n tan keren ma. Wɔyɛn a bɛ, a xa fa n mali.» \v 41 Marigi naxa a yaabi, «Marata, Marata, i kɔntɔfilixi, i man ya koto mɔxi fe gbegbe ma, \v 42 kɔnɔ i hayi na fe keren peti nan ma. Mariyama tan, a tan nan fe fanyi sugandixi. Na man mu bama a yi feo!» \c 11 \s Ala maxandife \r (Matiyu 6:9-13, 7:7-11) \p \v 1 Lɔxɔ nde, Isa nu na Ala maxandife yire nde. A to gɛ, a fɔxirabirɛ nde naxa a fala a bɛ, «Marigi, muxu tinkan Ala maxandide alɔ Yaya a fɔxirabirɛe tinkanxi ki naxɛ.» \v 2 Isa naxa a masen e bɛ, «Wo nɛ Ala maxandima, wo xa a fala, \q ‹Baba Ala, duniɲa birin xa i xili sɛniyɛnxi kolon. \q I xa mangɛya niini xa fa. \q \v 3 Baloe fi muxu ma lɔxɔɛ birin, \q muxu hayi na naxan ma. \q \v 4 Diɲɛ muxu xa yunubie ma, \q barima muxu fan diɲɛma mixie haakɛ ma, \q naxan yo bara fe kobi niya muxu ra. \q I naxa muxu ti maratantanyi kira xɔn.›» \p \v 5 Isa man naxa a masen e bɛ, «Xa a sa li, wo ya ma mixi nde naxa siga a boore nde xɔn kɔɛ tagi, a a fala a bɛ, ‹N boore, taami saxan doni n bɛ, \v 6 barima xɔɲɛ nde nan faxi n bɛ keli biyaasi, a fa li donse yo mu na n naxan soma a yi.›» \p \v 7 «Xa a sa li go, banxi kanyi a yaabi, ‹Ba n tɔɔrɔfe! Naadɛ balanxi, n tan nun n ma die birin saxi. N mu nɔma kelide fa n xa taami so i yi!› \v 8 N xa a fala wo bɛ, banxi kanyi mu kelima a xa a boore mali e xa dɔxɔbooreya ma. Kɔnɔ a boore xa lixirinyi tan, na nan a niyama banxi kanyi xa keli, a a boore hayi birin fan.» \p \v 9 «N xa a fala wo bɛ, \q wo maxandi ti, wo a sɔtɔma nɛ. \q Wo fenyi ti, wo a toma nɛ. \q Wo naadɛ kɔnkɔn, a rabima nɛ wo bɛ. \q \v 10 Mixi naxan birin maxandi tima, a a sɔtɔma nɛ. \q Mixi naxan se fenma, a a toma nɛ. \q Mixi naxan naadɛ kɔnkɔnma, a rabima nɛ a bɛ.» \m \v 11 «Baba mundun na wo ya ma naxan xa di yɛxɛ maxɔrinma a ma, a sa bɔximase so a yi ra? \v 12 Xa a sa tɔxɛlɛ nan maxɔrin wo ma, wo nɔma tali sode a yi ra? \v 13 Xa wo tan mixi kobie fata se fanyie fide wo xa die ma, Baba Ala naxan na ariyanna, a dangi wo ra pon! A a Xaxili Sɛniyɛnxi fima nɛ a maxandimae ma.» \s Ala Xaxili Sɛniyɛnxi matandife \r (Matiyu 12:22-37, Maraki 3:20-27) \p \v 14 Isa naxa ɲinnɛ nde keri xɛmɛ fɔxɔ ra naxan nu bara a kanyi findi boboe ra. Isa to na ɲinnɛ keri, boboe naxa wɔyɛn, ɲama naxa kaaba. \v 15 Kɔnɔ mixi ndee nu na e ya ma, nee a fala, «A ɲinnɛe kerima ɲinnɛ mangɛ Bɛlɛsɛbulu nan saabui ra.» \v 16 Mixi gbɛtɛe naxa gantanyi sa a ya ra a maxɔrinfe ra Ala xa tɔnxuma nde ma. \v 17 Isa to e xa maɲɔxunyi birin kolon, a naxa a masen e bɛ, «Lantareya na mangɛya naxan kui, a mu buma. Denbaya lantaree fan, e kanama nɛ. \v 18 Sentanɛ xa mangɛya nɔma bude xa lantareya na a kui? Wo naxɛ a n ɲinnɛ kerima Bɛlɛsɛbulu saabui nan na. \v 19 Xa n tan ɲinnɛe kerima Bɛlɛsɛbulu nan saabui ra, wo tan xa mixie fa e kerima nde saabui ra? Na kui, e tan nan yati wo makiitima. \v 20 Kɔnɔ xa n tan ɲinnɛ kerima Ala sɛnbɛ nan saabui ra, Ala xa mangɛya niini yati nan bara wo li.» \p \v 21 «Xa sɛnbɛma a xa banxi kantama geresose ra, a harige birin na kantari nan kui. \v 22 Kɔnɔ xɛmɛ gbɛtɛ na fa naxan sɛnbɛ gbo a bɛ, a nɔma nɛ a ra, a a xa geresosee ba a yi a nu laxi naxee ra, a a harige birin itaxun mixi gbɛtɛe ra.» \p \v 23 «Mixi naxan mu n fɔxɔ ra, a tixi n kanke nɛ. Naxan mu n malima mixi sɔtɔde, a na mixie rayensenfe nɛ.» \s Ɲinnɛ gbilenfe a sabatide fori \r (Matiyu 12:43-45) \p \v 24 «Ɲinnɛ na gbilen mixi fɔxɔ ra, a sigama yire maxare lingira gbɛtɛ fende, kɔnɔ a mu a toma. Na tɛmui a a falama a yɛtɛ bɛ, ‹N xa gbilen n ma banxi kui n kelixi dɛnnaxɛ.› \v 25 A na gbilen mɛnni, a a lima nɛ na banxi makɔxi, a raxunmaxi a fanyi ra. \v 26 Na tɛmui, a sigama nɛ a sa fa ɲinnɛ solofere gbɛtɛe ra naxee ɲaaxu a bɛ, e birin so na banxi kui, e sabati naa. Na kui, na mixi xa fe ɲaaxuma nɛ dangife singe ra.» \s Sɛɛwɛ na mixi naxee bɛ \p \v 27 Isa to nu yi fee falafe, ginɛ nde naxa a xui ite ɲama tagi, «Sɛɛwɛ na ginɛ bɛ naxan i bari, a xiɲɛ fi i ma!» \v 28 Kɔnɔ Isa naxa a yaabi, «Sɛɛwɛ na mixie nan bɛ naxee Ala xa masenyi ramɛma, e a rabatu.» \s Annabi Yunusa xa tɔnxuma \r (Matiyu 12:38-42) \p \v 29 Ɲama to nu Isa xɛtɛnfe, Isa naxa a masen e bɛ, «To mixie kobi. E wama tɔnxuma makaabaxi tofe, kɔnɔ tɔnxuma yo mu fima e ma bafe Annabi Yunusa xa tɔnxuma ra. \v 30 Annabi Yunusa findi tɔnxuma ra Ninewekae bɛ ki naxɛ, Adama xa Di fan findima tɔnxuma ra na ki nɛ yi waxati mixie bɛ. \v 31 Kiiti lɔxɔɛ, Seeba mangɛ ginɛ fan tima nɛ e nun to mixie, a seedeɲɔxɔya ba wo xili ma, barima a tan fa nɛ kelife yire makuye Sulemani xa lɔnni ramɛde, a fa li naxan na wo yire yi ki be, a tide gbo Sulemani bɛ. \v 32 Kiiti sa lɔxɔɛ, Ninewekae fan kiiti tinxinxi sama nɛ yi waxati mixie ma, barima Ninewekae tuubi Yunusa xa kawandi nan saabui ra, kɔnɔ yakɔsi mixi nde na be naxan xa fe gbo Annabi Yunusa bɛ.» \s Danxaniya xa naiyalanyi \r (Matiyu 5:15, 6:22-23) \p \v 33 «Mixi yo mu lanpui radɛxɛma a man fa a nɔxun yire nde, xa na mu a ra a debe felen a xun. A a dɔxɔma lanpui dɔxɔse nan fari alako naxee soma banxi, e xa a tɛ dɛxɛ to.» \p \v 34 «I ya nan na i fate xa lanpui ra. Xa i ya fan, i fate birin iyalanma nɛ, kɔnɔ xa i ya mu fan, i fate luma dimi nan kui. \v 35 Na kui, i maɲɔxun ki fanyi xa naiyalanyi naxan na i bɔɲɛ kui mu findixi dimi ra. \v 36 Xa i fate birin iyalanxi, dɛdɛ mu fa na dimi kui, a birin luma nɛ naiyalanyi kui alɔ lanpui dɛxɛ na ti i ma.» \s Diinɛla kobie \r (Matiyu 23:1-39, Maraki 12:38-40) \p \v 37 Isa to gɛ wɔyɛnde, Farisɛni nde naxa Isa maxɔrin e xa sa e dɛge. Isa to so Farisɛni xɔnyi, a naxa a magoro. \v 38 Farisɛni naxa kaaba, a to a to Isa mu a bɛlɛxɛ raxa Yuwifie xa naamunyi ki ma beenun a xa a dɛge. \v 39 Na kui, Marigi naxa a fala a bɛ, «Wo tan Farisɛnie, wo pɔɔti nun pileti fari maxama e xa rasɛniyɛn, kɔnɔ mixi see muɲafe nun sɛniyɛntareɲa nan tun na wo bɔɲɛ ma. \v 40 Wo tan xaxilitaree! Wo mu a kolon Ala naxan se fari daa, a tan nan mixi bɔɲɛ fan daa? \v 41 Xa wo setare ki baloe ra naxan na wo xa piletie kui, wo xa fe birin nasɛniyɛnma nɛ.» \p \v 42 «Gbaloe na wo bɛ, wo tan Farisɛnie! Wo sansi xunxurie birin farilɛ bama, alɔ salaxui nun gbɛngbɛ, kɔnɔ wo gbilenxi tinxinyi nun Ala xanufe fɔxɔ ra. A lanma nɛ nu wo xa na sɛriyɛ hagigɛe rabatu, wo man mu nɛɛmu boore sɛriyɛ xunxurie fan ma. \v 43 Gbaloe na wo bɛ, wo tan Farisɛnie! Barima a rafanxi wo ma, wo xa dɔxɔ binyɛ yire salide banxi kui, mixie man xa nu wo xɛɛbu taa kui binyɛ xɛɛbuie ra. \v 44 Gbaloe na wo bɛ, barima wo maniyaxi gaburie nan na naxee mu matɔnxumaxi, mixie ɲɛrɛma naxan fari e mu a kolon!» \p \v 45 Sɛriyɛ lɔnnila nde naxa a fala a bɛ, «Karamɔxɔ, i to yi fee falama yi ki, i na muxu fan nasɔtɔfe nɛ.» \v 46 Isa naxa a yaabi, «Gbaloe na wo fan bɛ, wo tan sɛriyɛ lɔnnilae! Barima wo kote dɔxɔma mixi xun ma naxan xanin xɔnɔ ki fanyi, kɔnɔ wo tan mu tinma e malide hali wo bɛlɛxɛsole keren na. \v 47 Gbaloe na wo bɛ, barima wo gaburi fanyie yailanma namiɲɔnmɛe bɛ, a fa li wo benbae nan e faxa! \v 48 Na kui, wo bara findi wo benbae xa kɛwalie seede ra, e xa na kɛwalie man bara wo kɛnɛn, barima e tan bara namiɲɔnmɛe faxa, wo fan na namiɲɔnmɛe xa gaburie raxunmama. \v 49 Na nan a ra, Ala xa lɔnni fan a masenxi nɛ, ‹N namiɲɔnmɛe nun xɛɛrae rasanbama nɛ e ma, e tan ndee faxa, e ndee ɲaxankata.› \v 50 Na kui, namiɲɔnmɛe birin wuli naxan filixi kabi duniɲa fɔlɛ, yi waxati mixie nan a sare fima, \v 51 kelife Habila wuli ma han Sakari, naxan faxa sɛrɛxɛbade nun hɔrɔmɔbanxi tagi. Iyo, n xa a fala wo bɛ, to mixie nan a birin sare fima. \v 52 Gbaloe na wo bɛ sɛriyɛ karamɔxɔe, barima wo bara saabi tongo naxan lan a xa lɔnni naadɛ rabi. Kɔnɔ wo mu soma, wo man mu tinma mixi gbɛtɛ fan xa so naa.» \p \v 53 Isa to keli naa, Farisɛnie nun sɛriyɛ karamɔxɔe naxa ti fɔlɔ a kanke a xɔnɛ ra. E naxa maxɔrinyi mɔɔli birin ti a ma, \v 54 alako e xa a suxu tantanyi nde kui. \c 12 \s Isa a fɔxirabirɛe rasife \r (Matiyu 10:26-33, 12:32, 10:19-20) \p \v 1 Yi fee nu dangife tɛmui naxɛ, mixi wulu wulu nan nu bara e malan, han e nu e bore maboronfe. Isa wɔyɛn fɔlɔ a fɔxirabirɛe nan singe bɛ, a naxɛ, «Wo wo yɛtɛ ratanga Farisɛnie xa lɛbini ma, naxan findixi filankafuiɲa ra. \v 2 Fefe nɔxunxi mu na naxan mu fama makɛnɛnde, gundo yo mu na naxan mu fama kolonde. \v 3 Na kui, wo naxan yo falama kɔɛ ra, a mɛma nɛ yanyi ra. Wo fefe makɔyikɔyima banxi kui, duniɲa birin fama rakolonde a ra kɛnɛ ma.» \p \v 4 «N booree, n xa a fala wo bɛ, wo naxa gaaxu mixie ya ra naxee nɔma mixi fate bɛndɛ faxade, kɔnɔ e mu nɔma fefe ra na xanbi ra. \v 5 N xa a masen wo bɛ, a lan wo xa gaaxu naxan ya ra. Wo xa gaaxu Ala nan ya ra, barima a tan nan mixi faxama, a tan nan man nɔma mixi wolide yahannama. Iyo, n xa a fala wo bɛ, a lanma wo xa gaaxu a tan nan ya ra.» \p \v 6 «Turunna suuli xa mu sarama batanka firin na? Kɔnɔ Ala tan mu nɛɛmuma e sese ma. \v 7 Hali xunsɛxɛ naxan na wo xunyi ma, Ala a birin kɔnti kolon. Wo naxa gaaxu, barima wo munafanyi gbo dangi turunna xɔni gali ra.» \p \v 8 «N xa a fala wo bɛ, mixi yo naxan n kolonma a Marigi ra adamadie ya ma, n tan Adama xa Di fan na kanyi kolonma nɛ Ala xa malekɛe ya i. \v 9 Kɔnɔ naxan na tondi n kolonde adamadie ya i, n fan tondima nɛ na kanyi kolonde Ala xa malekɛe ya i.» \p \v 10 «Mixi naxan birin wɔyɛn kobi falama Adama xa Di xa fe ra, na yunubi nɔma nɛ xafaride na kanyi bɛ, kɔnɔ mixi naxan Ala Xaxili Sɛniyɛnxi rasɔtɔma, na yunubi tan mu nɔma xafaride na kanyi bɛ.» \p \v 11 «E na wo xanin salide kiitisae yire, xa na mu a ra mangasanyi xɔn, wo naxa kɔntɔfili wo e yaabima ki naxɛ, xa na mu a ra wo naxan masenma e bɛ, \v 12 barima Ala Xaxili Sɛniyɛnxi wo rakolonma nɛ na waxati yati ma, a lan wo xa naxan fala.» \s Banna xaxilitare xa taali \p \v 13 Mixi nde naxa a fala Isa bɛ ɲama tagi, «Karamɔxɔ, a fala n taara bɛ a xa muxu kɛ itaxun, a n gbe so n yi.» \v 14 Isa naxa a yaabi, «Nde n findixi kiitisa ra wo xun ma, xa na mu a ra wo kɛ taxunma ra?» \v 15 A man naxa a masen e bɛ, «Wo a i ki fanyi, wo wo yɛtɛ ratanga xɔyife se mɔɔli birin ma, barima i banna kiyoki, duniɲɛigiri tide mu kelima se sɔtɔɛ xa ma.» \p \v 16 Na xanbi, Isa naxa yi taali sa e bɛ, «Xɛmɛ bannaxi nde xa xɛ naxa fan ki fanyi. \v 17 A naxa a maɲɔxun a yɛtɛ ma, ‹N munse rabama, barima yire mu n bɛ n nɔma n ma donse birin nagatade dɛnnaxɛ?› \v 18 A naxa natɛ tongo, ‹N yi nan nabama. N na n ma bilie rabirama nɛ, n gbɛtɛe ti naxee gbo e bɛ. N na n ma donse nun n ma se birin malanma nee nan kui. \v 19 Na tɛmui n na a falama nɛ n yɛtɛ bɛ, N bara se gbegbe ragata naxan buma ɲɛ wuyaxi. N xa n malabu fa, n xa n dɛge, n xa n min, n xa ɲɛlɛxin.› \v 20 Kɔnɔ Ala naxa a masen a bɛ, ‹I tan xaxilitare! To kɔɛ yati ra, i nii bama nɛ i fate. I naxan birin malanxi, a fa luma nde bɛ?› \v 21 A na na ki nɛ mixi bɛ naxan se malanma a yɛtɛ bɛ, kɔnɔ a mu bannaxi Ala bɛ.» \s Xaxili tife Ala ra \p \v 22 Na dangi xanbi Isa naxa a masen a fɔxirabirɛe bɛ, «Na nan a toxi, n xa a fala wo bɛ, wo naxa kɔntɔfili baloe xa fe ra wo hayi na naxan ma yi duniɲɛigiri kui, xa na mu a ra, dugie xa fe ra wo naxee ragoroma wo fate ma. \v 23 Wo xa duniɲɛigiri tide gbo donse bɛ, wo fate tide gbo dugie bɛ. \v 24 Wo wo maɲɔxun xaaxae ma. E mu sansi sima, e mu xɛ xabama. Saga nun bili sese mu e yi, kɔnɔ Ala e rabaloma. Wo tan tide gbo xɔnie bɛ pon! \v 25 Nde nɔma hali xi keren sade a xa simaya xun a xa kɔntɔfilife saabui ra? \v 26 Xa wo mu nɔma na fe lanma ra, wo fa kɔntɔfilima fe gbɛtɛe ra munfe ra?» \p \v 27 «Wo wula sansi fuge tofanyie mato e minima ki naxɛ. E mu walima, e mu woligɛsɛ yailanma, kɔnɔ n xa a fala wo bɛ, hali mangɛ Sulemani xa dariyɛ birin kui, a xa sosee mu nu tofan alɔ na sansi fuge keren. \v 28 Xa Ala wula sansi mɛɛnima yi ki nɛ, naxan na na to, tina a gan, a mɛɛnima nɛ wo tan ma dangi na ra pon! Wo xa danxaniya xurun. \v 29 Wo naxa wo xaxili birin ti donse nun minse ra. Wo naxa kɔntɔfili. \v 30 Kaafiri birin birama na fe mɔɔli nan tun fɔxɔ ra. Kɔnɔ wo tan Baba Ala a kolon, a wo hayi na na see ma. \v 31 Wo xa Ala xa mangɛya niini singe fen. Wo hayi na naxan birin ma, a na fan fima nɛ wo ma.» \s Harige malanfe ariyanna \r (Matiyu 6:19-21) \p \v 32 «Wo naxa gaaxu, wo tan naxee luxi alɔ n ma xuruse gɔɔrɛ lanma, barima a bara wo Baba Ala kɛnɛn a xa mangɛya niini fi wo ma. \v 33 Se naxan na wo yi ra, wo xa sa a mati, wo a kɔbiri fi setaree ma. Wo xa kɔbiri bɔɔtɔ sɔtɔ naxan mu kanama, wo harige sɔtɔ naxan mu ɲɔnma, naxan na ariyanna, muɲɛti mu dɛnnaxɛ lima, nimasee fan mu kanari sama dɛnnaxɛ. \v 34 Wo harige na dɛnnaxɛ, wo bɔɲɛ fan luma mɛnni nɛ.» \s Wali suxufe Marigi ya ra \r (Matiyu 24:43-51) \p \v 35 «Wo tagi ixirixi nan xa lu a ra, wo xa lanpuie radɛxɛxi. \v 36 Wo xa lu nɛ alɔ mixi naxee e marigi mamɛfe kelife futixiri xulunyi. A na fa, a naadɛ kɔnkɔn, e a rabima nɛ a bɛ keren na. \v 37 Sɛɛwɛ na konyie bɛ, marigi naxee lima e mu xixi a fa tɛmui. N xa nɔndi fala wo bɛ, marigi yati fama a tagi ixiride, a fa magorode fen a xa na konyie bɛ, a fa e bun ti. \v 38 Sɛɛwɛ na e bɛ, marigi naxee lima e mu xixi, hali a gbilen kɔɛ tagi, xa na mu a ra a ɲan dangi na ra.» \p \v 39 «Wo xa a fahaamu a fanyi ra, xa banxi kanyi a kolon nɛ nu muɲɛti fama tɛmui naxɛ, a mu a luma muɲɛti xa so a xɔnyi. \v 40 Wo fan, wo xa wo tagi ixiri, wo naxa yanfa, barima Adama xa Di fama waxati nan ma wo ɲɔxɔ mu naxan ma.» \p \v 41 Piyɛri naxa a maxɔrin, «Marigi, i yi taali saxi muxu tan nan bɛ, ka birin bɛ?» \v 42 Marigi naxa a yaabi, «Nde luma alɔ walikɛ xunmati naxan findixi xaxilima dugutɛgɛ ra? A marigi a tima a xa banxi walikɛe birin xun ma, a xa donse taxun e ra a waxati. \v 43 Ɲɛlɛxinyi na na konyi bɛ, naxan marigi a lima na wali ra. \v 44 N xa nɔndi fala wo bɛ, na marigi a harige birin taxuma nɛ na konyi ra. \v 45 Kɔnɔ xa a sa li go, na konyi a fala a yɛtɛ bɛ, ‹N marigi buma nɛ fafe ra›, a fa marigi xa konyi xɛmɛe nun konyi ginɛe bɔnbɔ, a xulunyi ti, a siisi? \v 46 Lɔxɔ nde fama, a tan konyi mu naxan kolon, a ɲɔxɔ mu saxi naxan ma, a marigi gbilenma nɛ. A na fa, a na konyi ɲaxankatama nɛ a ɲaaxi ra, konyi gbaloe sɔtɔ e nun kaafirie.» \p \v 47 «Konyi naxan a marigi sago kolon, kɔnɔ a mu a tagi ixiri, a man mu a sago raba, a fama nɛ bɔnbɔɛ gbegbe sɔtɔde. \v 48 Kɔnɔ naxan mu a marigi sago kolon, xa a bara fe raba a lanma a xa bɔnbɔ naxan ma, a mu bɔnbɔɛ gbegbe sɔtɔma. A gbegbe bara so naxan yi, a gbegbe man maxɔrinma nɛ a ma. A gbegbe bara taxu naxan na, na gbegbe man maxɔrinma nɛ a ma, nde man fa sa na xun.» \s Isa faxi fatanyi nan na \r (Matiyu 10:34-36) \p \v 49 «N faxi tɛ nan sade bɔxi ma. A rafanma n ma xa a ɲan bara dɛxɛ! \v 50 Fo n xa tɔɔrɛ belebele sɔtɔ. N bɔɲɛ mu sama fo na kamali tɛmui naxɛ. \v 51 Wo ɲɔxɔ a ma a n faxi bɔɲɛsa nan na duniɲa? Ade, n faxi fatanyi nan na. \v 52 Keli yi waxati ma, xa mixi suuli na denbaya kui, gere luma mixi saxan nun mixi firin tagi. \v 53 Baba a xa di xɛmɛ gerema nɛ, di xɛmɛ fan a baba gere. Nga a xa di ginɛ gerema nɛ, di ginɛ fan a nga gere. Mama a xa mamadi gerema nɛ, mamadi fan a mama gere.» \s Waxati tɔnxumae kui kolonfe \r (Matiyu 16:2-3) \p \v 54 Isa man naxa a fala ɲama bɛ, «Wo na nuxui to a malan na sogegorode, wo a falama keren na, ‹Tunɛ nan kelixi,› a fa li na nan man yati rabama. \v 55 Foye na keli kɔɔla ma, wo a falama, ‹Kuye ifurama nɛ,› a fa li na nan man yati rabama. \v 56 Wo tan filankafuie! Wo fata bɔxi nun koore ɲingi kui kolonde, kɔnɔ munfe ra wo mu fata yi waxati fee tan tagi rabade?» \s Lanyi xirife sinnanyi ma \r (Matiyu 5:25-26) \p \v 57 «Munfe ra wo tan yɛtɛ mu fe matoma, wo xa a kolon naxan findixi tinxinyi ra? \v 58 Xa wo nun i kalamu mixi na sigafe kiitisa yire, kata wo xa lanyi xiri kira xɔn, xa na mu a ra a i bɛndunma nɛ han kiitisa xɔn, kiitisa fan i so kɔsibili yi ra, kɔsibili i sa geeli. \v 59 N xa a fala i bɛ, i mu minima mɛnni fo i kɔbiri birin fi han batanka dɔnxɔɛ.» \c 13 \s Tuubife \p \v 1 Na tɛmui, mixi ndee naxa dɛntɛgɛ sa Isa bɛ a mangɛ Pilati bara Galileka ndee faxa, a e wuli masunbu e xa sɛrɛxɛ ra. \v 2 Isa naxa e yaabi, «Wo a maɲɔxunxi nɛ a na mixie tɔɔrɔxi nɛ na ki barima e xa yunubi dangi Galileka booree ra? \v 3 N xa a fala wo bɛ na mu a ra feo! Kɔnɔ xa wo mu tuubi, wo birin halakima nɛ alɔ e tan. \v 4 Na Darisalamuka fu nun solomasaxanyi go, Silɔmu koore banxi bira naxee ma? Wo ɲɔxɔ a ma a na tɔɔrɛ e lixi nɛ yunubitɔɛe nan to e ra dangi Darisalamuka boore birin na? \v 5 N xa a fala wo bɛ na mu a ra feo! Kɔnɔ xa wo mu tuubi, wo birin sɔntɔma nɛ alɔ e tan.» \p \v 6 Isa man naxa yi taali masen e bɛ. «Xɔrɛ bili to nu sixi xɛmɛ nde xa bɔxi ma, a naxa siga a xa sa a bogi ba, kɔnɔ a mu sese to a kɔn na. \v 7 Na kui, a naxa a fala a xa walikɛ bɛ, ‹A mato, a ɲɛ saxan nan yi ki n fama xɔrɛ bogi fende yi xɔrɛ bili kɔn na, n mu se to. A side bara findi bɔxi makanaxi nan na! A sɛgɛ!› \v 8 Walikɛ naxa a yaabi, ‹Marigi, i man xa diɲɛ toofare xa dangi, alako n xa a rabilinyi buxa, n ɲaɲɛ sa a ma. \v 9 Xa a bogi tamuna, awa. Xa a mu bogi, i a sɛgɛ.›» \s Isa ginɛ nde rayalanfe malabu lɔxɔɛ ma \p \v 10 Malabu lɔxɔ nde ma, Isa nu na kawandi tife salide nde kui. \v 11 A naxa ginɛ nde li naa ɲinnɛ nu bara naxan kuntin a ra. Kabi ɲɛ fu nun solomasaxan a mu nu nɔma a rakelide feo! \v 12 Isa to a to, a naxa a xili, a a fala a bɛ, «N nga, i bara fulun yi fure ma to.» \v 13 Isa to a bɛlɛxɛ sa a ma, ginɛ naxa a rakeli keren na, a so Ala matɔxɔfe. \p \v 14 Kɔnɔ Isa to a rayalanxi malabu lɔxɔɛ nɛ, salide xunmati naxa xɔnɔ a ma, a a fala ɲama bɛ, «Xi senni nan na a daxa mixi xa wali naxan kui. Wo xa fa marayalanyi fende na lɔxɔɛe nɛ, kɔnɔ wo naxa fa malabu lɔxɔɛ tan ma.» \v 15 Marigi naxa a yaabi, «Wo tan filankafuie! Malabu lɔxɔɛ ma, wo birin mu wo xa ninge xa na mu wo xa sofale fulunma xɛ a xiride, wo a xanin ye minde? \v 16 Iburahima xa di nan yi ginɛ ra, kɔnɔ Sentanɛ bara a xiri kabi ɲɛ fu nun solomasaxan. A mu lanma n xa a fan fulun malabu lɔxɔɛ ma?» \v 17 A to na fala, a yaxui birin naxa yaagi, kɔnɔ ɲama tan naxa sɛɛwa a xa kaabanako fe birin na. \s Konde xɔri nun lɛbini xa taalie \r (Matiyu 13:31-35, Maraki 4:30-32) \p \v 18 Isa man naxa a masen e bɛ, «Ala xa mangɛya maniyaxi munse ra? N nɔma a misaalide tali wɔyɛnyi mundun na? \v 19 A luxi nɛ alɔ konde xɔri xurudi xɛmɛ naxan si a xa bɔxi ma. A naxa te, a findi wuri bili ra, xɔnie fa e tɛɛ sa a kɔn na.» \p \v 20 A man naxa a masen, «N xa Ala xa mangɛya misaali munse ra? \v 21 A luxi nɛ alɔ lɛbini, ginɛ naxan sa farin busali tagi xun ma, na fa farin birin nate.» \s Naadɛ ixutuxi \r (Matiyu 7:13-14, 21-23, 8:11-12) \p \v 22 Isa nu sigama kawandi ti ra taae birin kui, a xungbe nun a xuri. Na birin, a nu na Darisalamu kira nan xɔn. \v 23 Mixi nde naxa a maxɔrin, «Marigi, nɔndi nan a ra, a mixi gbegbe mu kisima?» A naxa a yaabi, \v 24 «Wo kata wo xa so naadɛ ixutuxi nan na, barima n xa a fala wo bɛ, mixi wuyaxi katama nɛ sode naa, kɔnɔ e mu nɔma. \v 25 A waxati a lima banxi kanyi kelima nɛ a naadɛ balan. Wo tan fama nɛ tide tande wo nu naadɛ kɔnkɔn na, wo a fala, ‹Marigi, naadɛ rabi muxu bɛ.› Na tɛmui, a wo yaabima nɛ, ‹N mu wo kolon, n mu wo kelide kolon.› \v 26 Wo man a falama nɛ a bɛ, ‹I mixie xaranxi muxu xɔnyi nɛ, won birin nan won dɛgexi, won birin nan won min.› \v 27 Kɔnɔ a wo yaabima nɛ, ‹N xa a fala wo bɛ, n mu wo kolon, n mu wo kelide kolon. Wo keli n ya i, wo tan fe kobi rabae!› \v 28 Iburahima, Isiyaga, Yaxuba, nun namiɲɔnmɛ birin, wo e toma nɛ Ala xɔnyi ariyanna, kɔnɔ wo tan naminima tande, wa nun ɲinyi raxinyi na dɛnnaxɛ. \v 29 Mixie kelima sogetede nun sogegorode, e keli kɔɔla nun yirefanyi biri, e e dɛge Ala xa mangɛya niini bun ma. \v 30 Na kui, xanbiratie findima nɛ yareratie ra, yareratie fan findi xanbiratie ra.» \s Isa sunnunfe Darisalamu xa fe ra \r (Matiyu 23:37-39) \p \v 31 Na waxati ma, Farisɛni ndee naxa fa Isa xɔn, e a fala a bɛ, «I xa keli be. Siga yire gbɛtɛ, barima Herode wama i faxafe.» \v 32 A naxa e yaabi, «Wo siga, wo sa a fala na xulumase kɔɔtaxi bɛ, n na ɲinnɛe kerife mixie fɔxɔ ra, n na mixie rayalanfe, to a nun tina. Xi saxan nde ma, n gɛma nɛ n ma wali ra. \v 33 Kɔnɔ fo n xa n ɲɛrɛ to, tina nun tina bora, barima a mu lanma tan namiɲɔnmɛ xa faxa fo Darisalamu.» \p \v 34 «Darisalamu, Darisalamu, taa naxan namiɲɔnmɛe faxama, naxan Ala xa xɛɛrae magɔnɔma. Sanmaya wuyaxi n bara wa i xa die malanfe n yire, alɔ tɔxɔɛ a xa die rasoma a gabutenyi bun ma ki naxɛ, kɔnɔ wo naxa tondi! \v 35 Na kui, Ala bara keli wo xa banxi xun ma. N xa a fala wo bɛ, wo mu n toma sɔnɔn, han wo a falama tɛmui naxɛ, ‹Baraka na a bɛ naxan fafe Marigi xili ra!›» \c 14 \s Isa mixi rayalanfe malabu lɔxɔɛ ma \p \v 1 Malabu lɔxɔ nde ma, Isa to nu a dɛgefe Farisɛni kuntigi nde xɔnyi, e birin nu Isa rabɛnfe nɛ. \v 2 Xɛmɛ nde nu na naa naxan fate nu mafuntuxi. \v 3 Na kui, Isa naxa Farisɛnie nun sɛriyɛ lɔnnilae maxɔrin, «A daxa ka a mu daxa furema xa rayalan malabu lɔxɔɛ ma?» \v 4 Kɔnɔ e mu sese fala. Isa naxa a bɛlɛxɛ sa furema ma, a a rayalan, a a ragbilen a xɔnyi. \p \v 5 Na xanbi, Isa man naxa e maxɔrin, «Xa a sa li go, wo xa di, xa na mu wo xa ninge bara bira gulunba ra malabu lɔxɔɛ ma, wo mu a ratema xɛ keren na?» \v 6 E mu nɔ na yaabi yo fide. \s Yɛtɛ magore nun yɛtɛ igboe \p \v 7 Isa to a rakɔrɔsi xɔɲɛe nu magorode fanyie nan tongoma e yɛtɛ bɛ, a naxa yi taali wɔyɛnyi fala e bɛ, \v 8 «Mixi na i xili a xa xulunyi, i naxa magorode fanyi fen, barima xa mixi fa naxan tide gbo i bɛ, \v 9 i yatigi a falama nɛ i bɛ, ‹I xa dɔxɔse so na mixi binye yi ra.› Na kui, i kelima nɛ yaagi ra sigafe dɔxɔse gbɛtɛ fende, binyɛ mu na dɛnnaxɛ. \v 10 Kɔnɔ mixi na i xili a xa xulunyi, i xa magorode binyɛtare nan tongo. Na kui, xa i yatigi bara fa, a a falama nɛ i bɛ, ‹N boore, sa magorode fanyi nan tongo yare.› Na findima binyɛ nan na i bɛ mixie birin ya ma wo nun naxee dɔxɔxi naa. \v 11 Naxan yo na a yɛtɛ igbo, a fama nɛ igorode. Naxan yo na a yɛtɛ magoro, a xa fe itema nɛ.» \p \v 12 Isa naxa a fala xulunyi kanyi bɛ, «Xa a li i xulunyi tima, i naxa i booree, i baribooree, i barenyie, nun i dɔxɔboore bannaxie gbansan xa xili, barima e nɔma nɛ i xa wali fanyi birin nagbilende i ma. \v 13 Donse fanyie na rafala i xɔnyi, a lanma i xa setaree, mabɛnyie, namatɛe, nun dɔnxuie nan xili e xa fa e dɛge. \v 14 Na kui, i findima sɛɛwatɔɛ nan na, barima fɛɛrɛ mu e tan bɛ e xa i xa na fe fanyi ragbilen i ma, kɔnɔ i fama nɛ a sare sɔtɔde mixi tinxinxie rakelima faxɛ ma lɔxɔ naxɛ.» \s Donyi xungbe maxili xa taali \r (Matiyu 22:1-14) \p \v 15 Xɛmɛ nde Isa nun naxan nu a dɛgefe, a to na fe mɛ, a naxa a fala a bɛ, «Sɛɛwɛ na mixi bɛ naxan fama a dɛgede Ala xɔnyi ariyanna!» \v 16 Isa fan naxa a masen a bɛ, «Xɛmɛ nde naxa mixi gbegbe rakolon, a e xa fa a xɔnyi, e xa e dɛge a fanyi ra. \v 17 A tɛmui to a li, a naxa a xa konyi xɛɛ mixie xilide, yi fe binyɛ nu bara ragbilen naxee ma, a xa a fala, ‹Wo fa, fe birin bara gɛ yailande.› \v 18 Kɔnɔ e birin naxa e yɛtɛ maxandi. A singe naxɛ, ‹N baxi xɛ nan sarade, fo n xa sa a mato. Diɲɛ n bɛ.› \v 19 Boore fan naxɛ, ‹N baxi ninge firin dɔxɔ suuli nan sarade, fo n xa sa e mato. Diɲɛ n bɛ.› \v 20 Gbɛtɛ fan naxɛ, ‹N baxi ginɛ nan dɔxɔde. N mu nɔma fade.›» \p \v 21 «Konyi to gbilen a marigi xɔnyi, a naxa na fee dɛntɛgɛ sa a bɛ. Na kui, banxi kanyi naxa xɔnɔ, a a fala a xa konyi bɛ, ‹Siga mafuren, i sa setaree, mabɛnyie, dɔnxuie, nun namatɛe xili naxee na taa kui yire birin. I xa fa e ra n xɔnyi be.›» \p \v 22 «Konyi man to gbilen a naxa a fala, ‹Marigi, n bara i xa yaamari raba, kɔnɔ han ya dɔxɔde luxi i xa banxi kui.› \v 23 Banxi kanyi naxa a fala a xa konyi bɛ, ‹I man xa mini, i sa taa fari yire birin isa. I xa fe birin naba mixie xa fa, n ma banxi xa rafe. \v 24 N xa a fala i bɛ, mixi naxee singe xilixi, e tan sese mu e dɛgema n xɔnyi feo!›» \s Birafe Isa fɔxɔ ra \r (Matiyu 10:37-39, 5:13, Maraki 9:50) \p \v 25 Isa man to nu kira ra, ɲama gbegbe nu a fɔxɔ ra. A naxa a ya rafindi e ma, a a masen e bɛ, \v 26 «Xa mixi wa birafe n fɔxɔ ra, fo a xa n xanu nɛ dangi a baba ra, a nga ra, a taara ra, a xunya ra, a xa ginɛ ra, a xa die ra, nun a yɛtɛ yati fan na. Xa na mu a ra, a kanyi mu nɔma findide n fɔxirabirɛ ra. \v 27 Xa mixi mu a yɛtɛ waxɔnfe gere, a fa tin n waxɔnfe ra, a mu nɔma findide n fɔxirabirɛ ra.» \p \v 28 «Xa mixi nde sa wa koore banxi xungbe tife wo ya ma, fo a xa dɔxɔ nɛ sinden, a a mato kɔbiri xasabi naxan nɔma na banxi tide, alako a xa a kolon xa a xa fɛɛrɛ nɔma na wali raɲɔnde. \v 29 Xa na mu a ra, a kanyi na banxi kɔɔrin a mu fa nɔ a raɲɔnde, mixie nu na to, e a mayelema nɛ, \v 30 e a fala, ‹Yi xɛmɛ bara banxi ti fɔlɔ, kɔnɔ a mu nɔxi a raɲɔnde.›» \p \v 31 «Xa mangɛ nde wa minife e nun mangɛ gbɛtɛ xa gere, fo a xa dɔxɔ nɛ sinden, a a maɲɔxun xa a xa sɔɔri mixi wulu fu nɔma tide mangɛ boore xa sɔɔri mixi wulu mɔxɔɲɛn kanke. \v 32 Xa a bara a kolon a e mu nɔma, beemanun mangɛ boore nun a xa sɔɔrie xa makɔrɛ, a xɛɛra nan nasigama a ma alako lanyi nan xa xiri e tagi. \v 33 Na kui, xa mixi yo na wo ya ma naxan mu nɔma mɛɛde fe birin na n tan ma fe ra, a kanyi mu nɔma findide n fɔxirabirɛ ra.» \p \v 34 «Fɔxɛ fan, kɔnɔ xa fɔxɛ mɛxɛmɛxɛnyi bara ba, a fa mɛxɛmɛxɛnma di? \v 35 A mu fan xɛ bɛ, a mu fan ɲaɲɛ ra. A wɔlɛma nɛ tun. Xa naxan tuli fe mɛma, a xa a tuli mati yi masenyi ra.» \c 15 \s Yɛxɛɛ lɔɛxi xa taali \r (Matiyu 18:12-14) \p \v 1 Lɔxɔ nde, duuti maxilie nun yunubitɔɛe birin nu e makɔrɛfe Isa ra e xa e tuli mati a ra. \v 2 Farisɛnie nun sɛriyɛ karamɔxɔe naxa so a mafalafe, e nu a fala, «Yi xɛmɛ yunubitɔɛe rasɛnɛma, a man a dɛgema e xɔnyi.» \p \v 3 Na kui, Isa naxa yi taali wɔyɛnyi masen e bɛ, \v 4 «Xa mixi nde na wo ya ma, yɛxɛɛ kɛmɛ na naxan yi ra, keren fa lɔɛ e tagi, a mu yɛxɛɛ tongo solomanaani nun solomanaani luma e dɛmadonde, a siga na kerenyi fende han a sa a to? \v 5 A na a to, a ɲɛlɛxinma nɛ ki fanyi, a a sa a tunkie ma. \v 6 A na so a xɔnyi, a a xanuntenyie nun a dɔxɔbooree xilima nɛ, a a fala e bɛ, ‹Wo fa, won birin xa sɛɛwa, barima n bara n ma yɛxɛɛ to, naxan nu bara lɔɛ!› \v 7 Na kui, n xa a fala wo bɛ, sɛɛwɛ gboma nɛ ariyanna yunubitɔɛ tuubixi keren xa fe ra, dangife tinxintɔɛ tongo solomanaani nun solomanaani ra naxee hayi mu tuubi ma.» \s Gbeti kɔbiri kole lɔɛxi xa taali \p \v 8 «Xa a sa li gbeti kɔbiri kole fu na ginɛ nde yi ra, keren fa lɔɛ a yi, a mu lanpui radɛxɛma xɛ, a banxi makɔ, a na kɔbiri kole fen han a a to? \v 9 A na a to, a a xanuntenyie nun a dɔxɔbooree xilima nɛ, a a fala e bɛ, ‹Wo fa, won birin xa sɛɛwa, barima n bara n ma gbeti kɔbiri kole to naxan nu bara lɔɛ n ma!› \v 10 Na kui, n xa a fala wo bɛ, sɛɛwɛ na Ala xa malekɛe xɔnyi yunubitɔɛ keren gbansan tuubife ma.» \s Di lɔɛxi xa taali \p \v 11 Isa man naxa a masen, «Xɛmɛ nde nu na, di xɛmɛ firin nu naxan yi ra. \v 12 A xa di firin nde naxa a fala a baba bɛ, ‹Won ma denbaya harige sɛɛti so n yi ra, naxan lanma a xa findi n gbe ra.› Na kui, babɛ naxa a harige itaxun a xa di xɛmɛ firinyie ma.» \p \v 13 «A mu bu di firin nde naxa a xa se birin malan, a fa biyaasi ɲamanɛ makuye. A naxa a harige makana mɛnni, fuyanteya kui. \v 14 A birin to ɲɔn, kaamɛ fan naxa sin na ɲamanɛ ma a xɔrɔxɔɛ ra, sese mu lu na di yi ra. \v 15 A to siga wali fende naaka nde xɔn, na naxa a xɛɛ xɔsɛe dɛmadonde. \v 16 Wuri bogi naxan nu soma xɔsɛe yi, a tan nu wama na nan donfe, kɔnɔ mixi yo mu tin a kide nde ra.» \p \v 17 «Na kui, a naxa xaxili sɔtɔ fa, a a fala a yɛtɛ bɛ, ‹N baba xa walikɛ birin lugama a fanyi ra, e donse dɔnxɔɛ lu, a fa li n tan na faxafe kaamɛ nan na be! \v 18 Fo n xa gbilen n baba xɔnyi, n xa a fala a bɛ, N baba, n bara yunubi sɔtɔ Ala ra, n bara haakɛ sɔtɔ i fan na. \v 19 A mu daxa sɔnɔn n xa findi i xa di ra. I xa n findi i xa walikɛ nan na.› \v 20 A naxa keli, a siga a baba xɔn.» \p «Beenun a xa naa li, a baba naxa sa a to fa ra, a makuyaxi a ra sinden. A baba naxa kinikini ki fanyi. A naxa a gi, a sa a xa di ralan, a a masunbu. \v 21 Di naxa a fala a bɛ, ‹N baba, n bara yunubi sɔtɔ Ala ra, n bara haakɛ sɔtɔ i fan na. A mu daxa sɔnɔn n xa findi i xa di ra.›» \p \v 22 «Kɔnɔ a baba naxa a fala a xa konyie bɛ, ‹Wo wo xulun, wo fa guba fanyi ra, wo a ragoro a ma. Wo bɛlɛxɛrasoe so a bɛlɛxɛ ra, wo sankiri so a sanyi. \v 23 Wo fa ninge turaxi ra, wo a faxa. Won xa won dɛge, won xa xulunyi ti, \v 24 barima n ma yi di nu bara lu alɔ a nu faxaxi nɛ, kɔnɔ a nii man bara gbilen a i. A nu bara lɔɛ, kɔnɔ a man bara to.› Na kui, e naxa xulunyi ti fɔlɔ.» \p \v 25 «Na waxati, di singe nu na xɛ ma. A to nu sofe, a a makɔrɛ banxi ra, a naxa xulunyi xui mɛ. \v 26 A naxa konyi nde xili, a a maxɔrin, ‹Munse rabaxi yi ki?› \v 27 Na naxa a yaabi, ‹I xunya nan faxi. I baba bara ninge turaxi faxa, barima a man bara a xa di masɔtɔ a yalanxi.› \v 28 Di singe naxa xɔnɔ, a tondi sode banxi. A baba naxa mini, a so a mayandife, \v 29 kɔnɔ a xa di naxa a fala a bɛ, ‹A mato, kabi ɲɛ wuyaxi n tan walima i bɛ alɔ i xa konyi, n mu i xa yaamari matandi hali keren. Kɔnɔ na birin kui, hali si lanma, i mu nu a fi n ma, muxu nun n booree xa xulun di ti. \v 30 Kɔnɔ i xa di tan to faxi, naxan i harige birin makanaxi e nun langoe ginɛe ra, i ninge turaxi nan faxaxi a tan bɛ!›» \p \v 31 «A baba naxa a fala a bɛ, ‹N ma di, i tan na n fɛ ma tɛmui birin. Se naxan birin na n yi, i tan nan gbe a ra. \v 32 Kɔnɔ a lan nɛ won xa sɛɛwa, won xulunyi ti, barima i xunya nu bara lu alɔ a nu faxaxi nɛ, kɔnɔ a nii man bara gbilen a i. A nu lɔɛxi nɛ, kɔnɔ a man bara to.›» \c 16 \s Walikɛ xunmati kɔɔtaxi xa taali \r (Matiyu 6:24) \p \v 1 Isa man naxa a fala a fɔxirabirɛe bɛ, «Xɛmɛ bannaxi nde nu bara a xa fe birin taxu a xa walikɛ xunmati ra, a xa a raɲɛrɛ. Lɔxɔ nde, a naxa a mɛ, a na walikɛ xunmati nu na a harige makanafe. \v 2 A naxa a xili, a a maxɔrin, ‹N nanse mɛxi i xa fe ra? I xa i xa wali dɛntɛgɛ sa n bɛ, barima n bara xunmati wali ba i yi ra.› \v 3 Walikɛ xunmati naxa a fala a yɛtɛ bɛ, ‹N munse rabama fa? N ma mangɛ bara n namini walide. Sɛnbɛ mu n yi n xa siga yire buxade, n man yaagima nɛ kulɛ matide. \v 4 N bara fa a kolon n naxan nabama, alako n ma wali na ba n yi, mixie xa nu n nasɛnɛ e xɔnyi.›» \p \v 5 «A naxa a marigi xa donitie birin xili keren keren yi ra. Naxan singe fa, a naxa a maxɔrin, ‹N marigi xa yeri na i ma?› \v 6 Na naxa a yaabi, ‹Oliwi ture sunbui ya kɛmɛ.› Walikɛ xunmati naxa a fala a bɛ, ‹I xa i xa kɛɛdi tongo mafuren, dɔxɔ, i a sɛbɛ tongo suuli.› \v 7 Na xanbi, a naxa a fala gbɛtɛ bɛ, ‹I tan go? Yeri na i ma?› Na naxa a yaabi, ‹Maale busali wulu keren.› A naxa a fala a bɛ, ‹I fan xa kɛɛdi tongo, i xa a sɛbɛ kɛmɛ solomasaxan.› \v 8 Na kui, na walikɛ xunmati tinxintare xa mangɛ naxa a matɔxɔ, a to kɔɔta rabaxi.» \p «Yi duniɲa mixi naxee ɲɛrɛma dimi kui, e kɔɔta e booree mabiri, dangife mixie ra naxee ɲɛrɛma naiyalanyi kui. \v 9 N xa a fala wo bɛ, wo xa dɛfanɲa fen yi duniɲa tinxintare xa naafuli saabui ra. Na naafuli na ɲɔn, wo fama rasɛnɛde banxie kui naxee mu kanama abadan.» \p \v 10 «Naxan mu lanlanteya kanama fe xurudi kui, a mu lanlanteya kanama fe xungbe fan kui. Naxan mu tinxin fe xurudi kui, a mu tinxinma fe xungbe fan kui. \v 11 Xa wo bara lanlanteya kana yi duniɲa tinxintare xa naafuli fe kui, nde fa lama wo ra a xa ariyanna bannaya taxu wo ra? \v 12 Xa wo bara lanlanteya kana se taxuxi xa fe kui, nde fa wo gbe soma wo yi?» \p \v 13 «Konyi yo mu nɔma lude marigi firin xa yaamari bun ma, barima a fama marigi keren xɔnde, a boore maxanu. A xirima nɛ keren na, a boore rabolo. Wo mu nɔma Ala nun naafuli rabatude.» \s Isa xa masenyi ndee \r (Matiyu 11:12-13, 5:31-32, 5:18, Maraki 10:11-12) \p \v 14 Farisɛnie, kɔbiri nu rafanxi naxee ma, e fan naxa e tuli mati na fe birin na, e nu Isa mayele. \v 15 Isa naxa a masen e bɛ, «Wo wama wo yɛtɛ masenfe tinxintɔɛe nan na adamadie ya i, kɔnɔ Ala wo bɔɲɛ ma fe kolon. Naxan tide gbo mixie bɛ, Ala na xɔnxi.» \p \v 16 «Annabi Munsa xa sɛriyɛ nun namiɲɔnmɛe xa Kitaabuie nan kawandi han Yaya xa waxati. Keli na tɛmui ma, Ala xa mangɛya niini xa xibaaru fanyi nan kawandima fa, mixie fe birin nan nabafe, alako e xa so Ala xa mangɛya niini bun ma. \v 17 Koore nun bɔxi lɔɛma nɛ beenun sigirɛ keren xa ba Ala xa sɛriyɛ ra.» \p \v 18 «Xɛmɛ yo mɛɛ a xa ginɛ ra, a sa gbɛtɛ dɔxɔ, a kanyi bara yɛnɛ raba. Naxan na ginɛ dɔxɔ xɛmɛ bara mɛɛ naxan na, a fan bara yɛnɛ raba.» \s Banna xɛmɛ nun Lasaru xa taali \p \v 19 «Xɛmɛ bannaxi nde nu na, naxan nu luma a maxiri ra dugi sare xɔrɔxɔɛe ra. Tɛmui birin, a nu xulunyi nan tife. Lɔxɔ yo lɔxɔ, a nu lugama donse ɲɔxunmɛ nan na. \v 20 Misikiinɛ nde nu saxi yi banna xa tɛtɛ sode dɛ ra, naxan nu xili Lasaru. Suurie nu na a fate birin ma. \v 21 A nu wama donse xuntunyi ndee nan sɔtɔfe naxee nu birama na banna xa teebili ra. A to nu saxi naa, baree nan nu fama a yire, e nu a xa suurie makɔn.» \p \v 22 «Lɔxɔ nde misikiinɛ naxa laaxira, malekɛe naxa sa a xanin Annabi Iburahima yire. Na banna xɛmɛ fan naxa faxa, a ragata, \v 23 a siga yahannama. A xa ɲaxankatɛ kui mɛnni, a naxa a ya rate a sa Annabi Iburahima to yire makuye, e nun Lasaru. \v 24 A naxa a xui ramini, ‹N baba Iburahima, kinikini n ma! Yandi, Lasaru xɛɛ n yire, a xa a bɛlɛxɛsole rasin ye xɔɔra, a n nɛnyi maxinbeli, barima n na yi tɛ naxan xɔɔra, a n ɲaxankatafe a ɲaaxi ra!›» \p \v 25 «Kɔnɔ Annabi Iburahima naxa a yaabi, ‹N ma di, i xa i ratu, i tan bara fe fanyi sɔtɔ i xa duniɲɛigiri kui, kɔnɔ Lasaru tan tɔɔrɛ nan sɔtɔ. Yakɔsi, a tan bara madundu be, i tan na ɲaxankatafe. \v 26 Sa na birin xun, gulunba belebele nan saxi won tagi, alako mixi naxa nɔ kelide be sigafe ra i yire, mixi man naxa nɔ kelide mɛnni girife ra muxu fan yire.›» \p \v 27 «Na kui, banna naxa a fala a bɛ, ‹Awa n baba, n bara i mayandi, i xa Lasaru xɛɛ n baba xɔnyi, \v 28 barima xunya suuli nan na n bɛ. A xa sa e rasi, alako e naxa fa be, yi ɲaxankatɛ ma.› \v 29 Kɔnɔ Annabi Iburahima naxa a yaabi, ‹Annabi Munsa nun namiɲɔnmɛe xa Kitaabuie na e yi. E xa e tuli mati nee xa masenyie ra.› \v 30 Banna naxa a fala, ‹N baba Iburahima, na mu sɔɔnɛyama, kɔnɔ xa mixi nde keli faxamixie ya ma sigafe ra e xɔn, e tuubima nɛ.› \v 31 Kɔnɔ Annabi Iburahima naxa a masen a bɛ, ‹Xa e mu Annabi Munsa nun namiɲɔnmɛe xui ramɛma, hali mixi keli faxɛ ma, e mu lama a ra.›» \c 17 \s Isa a fɔxirabirɛe rasife \r (Matiyu 18:6-7, 15, 21-22, 17:20, Maraki 9:42, 11:22-23) \p \v 1 Isa naxa a fala a fɔxirabirɛe bɛ, «Maratantanyi fafe mu kanama, kɔnɔ ɲaxankatɛ na mixi bɛ naxan findima na saabui ra. \v 2 A fisa na kanyi bɛ gɛmɛ binye xa xiri a kɔnyi ra, a rasin baa ma, beemanun a xa yi mixi xuri keren natantan. \v 3 Wo mɛɛni wo yɛtɛ ma de!» \p «Xa i ngaxakerenyi bara haakɛ sɔtɔ i ra, wɔyɛn a bɛ. Xa a tuubi, i xa diɲɛ a ma. \v 4 Xa a haakɛ sɔtɔ i mabiri sanmaya solofere lɔxɔɛ keren bun, a tuubixi man gbilen i madiɲɛde sanmaya solofere, fo i xa diɲɛ a ma.» \p \v 5 Xɛɛrae naxa a fala Marigi bɛ, «Muxu xa danxaniya xun masa!» \v 6 Marigi naxa e yaabi, «Xa danxaniya na wo bɛ nu, hali a xurun alɔ yɛntɛn xɔri, wo nɔma nɛ a falade yi konde bili bɛ, ‹Tala be, i sa sin baa ma,› a wo xui rabatuma nɛ.» \p \v 7 «Xa a sa li konyi na mixi nde yi wo tagi, na konyi na keli yire buxade xa na mu xurusee dɛmadonde, a kanyi nɔma a falade a bɛ keren na, ‹Fa, i fa i magoro, i i dɛge›? \v 8 Ade, wo a falama a bɛ, ‹N ma donse rafala. I xa i xa donma masara alako i xa fa donse nun ye ra n bɛ. I na gɛ na ra, i fan nɔma i dɛgede.› \v 9 Mixi mu a xa konyi tantuma yaamari rabatufe ma. \v 10 Wo tan fan, wo na gɛ fe birin nabade wo yamarixi naxan na, wo xa a fala nɛ, ‹Konyi nan tun na muxu ra. Muxu muxu xa wali gbansan nan nabaxi.›» \s Isa kunɛ kanyi fu rayalanfe \p \v 11 Isa to nu Darisalamu kira xɔn, a naxa dangi Samari nun Galile bɔxi tagi. \v 12 A to so taa nde kui, kunɛ kanyi fu naxa fa a xɔn. E naxa sa ti e ndedi makuyaxi a ra, \v 13 e e xui ite a bɛ, «Karamɔxɔ Isa, kinikini muxu ma!» \v 14 A to e to, a naxa a fala e bɛ, «Wo siga, wo sa wo yɛtɛ masen sɛrɛxɛdubɛe bɛ.» Na kui, e nu sigafe tɛmui naxɛ, e naxa yalan. \v 15 Na tɛmui, mixi keren e ya ma, a to a to a yalanxi, a naxa gbilen Ala matɔxɔ ra a xui itexi ra. \v 16 A naxa suyidi Isa bɛ, a a tantu. Samarika nan nu a ra. \v 17 Isa naxa a fala a bɛ, «Mixi fu xa mu rayalan? Na solomanaanie tan go? \v 18 Mixi yo mu gbilen Ala tantude fo yi Samarika?» \v 19 Isa naxa a fala a bɛ, «Keli, i siga. I xa danxaniya bara i rakisi.» \s Ala xa mangɛya niini nun Isa xa gbilenyi \r (Matiyu 24:23-28,37-41, Maraki 13:21-22, 15-16) \p \v 20 Farisɛnie to Isa maxɔrin, a Ala xa mangɛya niini fama mun tɛmui, a naxa e yaabi, «Mixi mu Ala xa mangɛya niini fa tɛmui kolonma. \v 21 Mixie mu a falama xɛ de, ‹A mato, a tan nan ya,› xa na mu a ra, ‹A tan nan sa na ki›, barima Ala xa mangɛya niini na wo ya ma nɛ.» \p \v 22 Na tɛmui, Isa naxa a fala a fɔxirabirɛe bɛ, «Waxati fama nɛ, Adama xa Di to xɔli wo suxuma nɛ, a xa lu wo ya ma hali lɔxɔ keren peti, kɔnɔ wo mu a toma. \v 23 Mixie a falama nɛ wo bɛ, ‹A mato, a tan nan sa na ki,› xa na mu a ra, ‹A tan nan yi ki!› Wo naxa wo gi na matode, wo naxa bira nee fɔxɔ ra. \v 24 A fa lɔxɔɛ, Adama xa Di luma nɛ alɔ seyamakɔnyi naxan minima, kuye birin yanba. \v 25 Kɔnɔ beenun na lɔxɔɛ xa a li, fo a xa tɔɔrɛ gbegbe sɔtɔ. To mixie mu lama a ra. \v 26 Adama xa Di fa lɔxɔɛ luma nɛ alɔ Annabi Nuha xa waxati. \v 27 Mixie nu e dɛgema, e nu e minma, e nu ginɛe dɔxɔma, e nu e xa die fima xɛmɛe ma, han Annabi Nuha so kunkui kui lɔxɔ naxɛ. Banbaranyi belebele to din bɔxi ma, e birin naxa sɔntɔ. \v 28 Na nan man naba Loti xa waxati. Mixie nu e dɛgema, e nu e minma, e nu sare matima, e nu sansi sima, e nu banxie tima. \v 29 Kɔnɔ Loti keli Sodoma lɔxɔ naxɛ, tɛ nun sooda ye nu goroma nɛ kelife koore ma alɔ tunɛ, birin naxa sɔntɔ. \v 30 A man sa rabama na ki nɛ Adama xa Di na makɛnɛn lɔxɔ naxɛ.» \p \v 31 «Na lɔxɔɛ, naxan na tande, a naxa so a harige tongode banxi kui. Naxan na xɛ ma, a fan naxa gbilen a xɔnyi. \v 32 Wo xa ratu nɛ Loti xa ginɛ ma. \v 33 Mixi yo katafe a yɛtɛ ratangade, na kanyi lɔɛma nɛ, kɔnɔ mixi yo a yɛtɛ ralɔɛma, na kanyi ratangama nɛ. \v 34 N xa a fala wo bɛ, na tɛmui ma, xa mixi firin saxi sade keren ma kɔɛ ra, mixi keren tongoma nɛ, boore lu naa. \v 35-36 Xa ginɛ firin na se dinfe mulunyi keren kui, keren tongoma nɛ, boore lu naa.» \v 37 E naxa a maxɔrin, «Marigi, na rabama minden?» A naxa e yaabi, «Binbi na lu dɛnnaxɛ, yubɛe sa e malanma mɛnni nɛ.» \c 18 \s Kaaɲɛ ginɛ nun kiitisa xa taali \p \v 1 Na dangi xanbi, Isa naxa yi taali wɔyɛnyi masen e bɛ e xa a kolon a fo e xa Ala maxandi tɛmui birin tunnabɛxi kui. \v 2 A naxa a masen, «Kiitisa nde nu na taa nde kui, naxan mu nu gaaxuma Ala ya ra, a gbe fe man mu nu mixi yo xa fe ma. \v 3 Kaaɲɛ ginɛ nde fan nu na na taa kui, naxan nu luma fa ra kiitisa xɔn, a nu a fala, ‹Kiiti tinxinxi sa n tan nun n yaxui tagi.› \v 4 A naxa bu na ki, kiitisa mu tin a bɛ, kɔnɔ lɔxɔ nde a naxa a fala a yɛtɛ bɛ, ‹Nɔndi na a ra, n tan mu gaaxuma Ala ya ra, n gbe fe man mu mixi yo xa fe ma. \v 5 Kɔnɔ yi kaaɲɛ ginɛ tan na n bɔɲɛ raɲaaxufe n ma. N xa kiiti tinxinxi so a yi ra, alako a xa ba fafe n xɔn, a naxa fa n tɔɔrɔ.›» \p \v 6 Na kui, Marigi naxa a masen, «Wo yi kiitisa kobi xui ramɛ. \v 7 Ala mu kiiti tinxinxi soma xɛ a xa mixi sugandixie yi ra, naxee a maxandima kɔɛ nun yanyi? A buma e malife ra? \v 8 N xa a fala wo bɛ, a kiiti tinxinxi soma e yi ra mafuren. Kɔnɔ Adama xa Di na fa, a danxaniya lima nɛ duniɲa ma?» \s Farisɛni nun duuti maxili xa taali \p \v 9 Isa man naxa yi taali wɔyɛnyi masen mixi ndee bɛ naxee nu laxi e yɛtɛ ra, a tinxintɔɛe nan na e tan na dangi booree ra e yoxi naxee ma. \v 10 A naxa a masen, «Xɛmɛ firin naxa siga Ala maxandide hɔrɔmɔbanxi kui. Keren nu findixi Farisɛni nan na, boore, duuti maxili. \v 11 Farisɛni naxa ti, a Ala maxandi a bɔɲɛ ma, a nu a i, ‹Ala, n bara i tantu barima n mu luxi alɔ mixi gbɛtɛe, naxee findixi muɲɛtie, fe kobi rabae, nun yɛnɛlae ra. N bara i tantu barima n mu luxi alɔ yi duuti maxili. \v 12 N sunma sanmaya firin lɔxun keren bun ma, n man farilɛ fima n sɔtɔse birin na.› \v 13 Kɔnɔ duuti maxili tan naxa ti a xati ma. A ɲan mu nu suusama a xa a ya rate koore ma. A nu a bɛlɛxɛ saxi a kanke ma, a nu a fala, ‹Ee, Ala! Kinikini n ma, barima yunubitɔɛ nan n na!›» \p \v 14 «N xa a fala wo bɛ, yi mixi firin to gbilen e xɔnyi, na duuti maxili nan nu tinxinxi Ala ya i, barima mixi yo a yɛtɛ igbo, a kanyi fama nɛ igorode. Kɔnɔ mixi naxan a yɛtɛ magoroma, a xa fe itema nɛ.» \s Isa nun dimɛdie \r (Matiyu 19:13-15, Maraki 10:13-16) \p \v 15 Mixie nu fafe dimɛdie ra Isa xɔn, alako a xa a bɛlɛxɛ sa e ma. A fɔxirabirɛe to na to, e naxa wɔyɛn na mixie ma. \v 16 Kɔnɔ Isa naxa e xili, a a masen e bɛ, «Wo a lu dimɛdie xa fa n yire. Wo naxa tɔnyi dɔxɔ e ma, barima naxee maniyaxi e ra, e tan nan soma Ala xa mangɛya niini bun ma. \v 17 N xa nɔndi fala wo bɛ, mixi naxan mu tinma Ala xa mangɛya niini ra alɔ dimɛdi, na kanyi mu soma Ala xa mangɛya niini bun ma feo!» \s Sɛgɛtala bannaxi \r (Matiyu 19:16-30, Maraki 10:17-31) \p \v 18 Mangɛ nde naxa Isa maxɔrin, «Karamɔxɔ fanyi, a lan n xa munse raba alako n xa abadan kisi sɔtɔ kɛ ra?» \v 19 Isa naxa a masen a bɛ, «Munfe ra i n xilima karamɔxɔ fanyi? Mixi yo mu fan. Ala keren peti nan fan. \v 20 I sɛriyɛ kolon: ‹I naxa yɛnɛ raba. I naxa faxɛ ti. I naxa muɲɛ ti. I naxa mixi tɔɔɲɛgɛ. I baba nun i nga binya.›» \p \v 21 Mangɛ naxa Isa yaabi, «N bara na birin nabatu kafi n dimɛdi tɛmui.» \v 22 Isa to na mɛ, a naxa a fala a bɛ, «Fe keren nan fa luxi i xa fe. Siga, se naxan birin na i yi ra, sa a mati, i a kɔbiri fi setaree ma. Na kui, i fama bannaya sɔtɔde ariyanna. I na na raba, fa, i bira n fɔxɔ ra.» \p \v 23 Kɔnɔ a to na mɛ, a naxa sunnun, barima a nu bannaxi ki fanyi. \v 24 Isa to a sunnunxi to, a naxa a masen a bɛ, «Sofe Ala xa mangɛya niini bun ma, a xɔrɔxɔ naafuli kanyie bɛ ki fanyi! \v 25 Ɲɔxɔmɛ so ɲɔxun sɛnbɛ yale ra, dinɛ bannamixi sofe ra Ala xa mangɛya niini bun ma.» \v 26 Mixi naxee a xui mɛ, e naxa a maxɔrin, «Nde fa nɔma kiside?» \v 27 Isa naxa e yaabi, «Mixie mu nɔma naxan na, Ala tan nɔma na ra.» \p \v 28 Piyɛri naxa a fala Isa bɛ, «A mato, muxu bara keli muxu xa se birin xun ma, muxu bira i fɔxɔ ra.» \v 29 Isa naxa a masen e bɛ, «N xa nɔndi fala wo bɛ, mixi yo naxan na keli a xa se nde xun ma Ala xa mangɛya niini xa fe ra, a findi banxi ra ba, ginɛ ba, ngaxakerenyie ba, barimae ba, die ba, \v 30 na kanyi a ɲɔxɔɛ wuyaxi sɔtɔma nɛ yi duniɲa ma, a man fa abadan kisi sɔtɔ aligiyama.» \s Isa a xa faxɛ nun marakeli xa fe masenfe sanmaya saxan nde \r (Matiyu 20:17-29, Maraki 10:32-34) \p \v 31 Isa naxa a xa xɛɛra fu nun firinyie xun lan, a a fala e bɛ, «Wo a mato, won na tefe Darisalamu nɛ yi ki. Namiɲɔnmɛe fe naxee sɛbɛxi Adama xa Di xa fe ra, a birin fama nɛ kamalide naa. \v 32 A sama nɛ kaafirie bɛlɛxɛ, e a mayele, e a konbi, e dɛye bɔxun a ma. \v 33 E na gɛ a bɔnbɔde sɛbɛrɛ ra, e a faxama nɛ, kɔnɔ a xa faxɛ xi saxan nde, a man kelima nɛ faxɛ ma.» \v 34 Kɔnɔ Isa fɔxirabirɛe mu na sese fahaamu. Na masenyi bara findi wɔyɛnyi nɔxunxi ra e bɛ, e mu naxan kui kolon. \s Isa Yeriko dɔnxui rayalanfe \r (Matiyu 20:29-34, Luki 18:35-43) \p \v 35 Isa to makɔrɛ Yeriko ra, dɔnxui nde nu dɔxɔxi kira dɛ ra kulɛ matide. \v 36 A to ɲama xui mɛ kira ra, a naxa maxɔrinyi ti, «Munse rabaxi?» \v 37 E naxa a fala a bɛ, «Isa Nasarɛtika nan dangife.» \v 38 Na kui, a naxa gbelegbele, «Isa, Dawuda xa Di, kinikini n ma!» \v 39 Mixi naxee nu yare, e naxa wɔyɛn a ma a a xa sabari, kɔnɔ a tan ɲan naxa so a xui itefe dangi singe ra, «Dawuda xa Di, kinikini n ma!» \p \v 40 Isa naxa ti, a a fala mixie bɛ e xa fa dɔnxui ra a xɔn. Dɔnxui to a maso a ra, Isa naxa a maxɔrin, \v 41 «I wama n xa munse raba i bɛ?» A naxa a yaabi, «Marigi, n wama n ya xa se to.» \v 42 Isa naxa a masen a bɛ, «Se to. I xa danxaniya bara i rayalan.» \v 43 A ya naxa se to keren na, a fa bira Isa fɔxɔ ra Ala matɔxɔ ra. Ɲama birin to na to, e fan naxa Ala matɔxɔ. \c 19 \s Isa nun Sakɛyɛ \p \v 1 Isa to so Yeriko, a nu taa iɲɛrɛfe. \v 2 Xɛmɛ nde nu na naxan nu xili Sakɛyɛ. Duuti maxilie kuntigi nan nu a ra, a bannaxi. \v 3 A nu katafe nɛ a xa Isa kolon, kɔnɔ a mu nu nɔma a tode ɲama xa fe ra, barima mixi dunke nan nu a ra. \v 4 Na kui, a naxa a gi yare, a sa te wuri bili kɔn na alako a xa Isa to dangi ra. \p \v 5 Isa to a yire li, a naxa a ya rate, a a fala a bɛ, «Sakɛyɛ, goro mafuren, barima n sa yigiyama i xɔnyi nɛ to.» \v 6 Sakɛyɛ naxa a xulun gorode, a Isa rasɛnɛ ɲɛlɛxinyi kui. \v 7 Mixie to na to, e birin naxa so Isa mafalafe, e nu a fala, «A bara sa yigiya yunubitɔɛ xɔnyi.» \v 8 Kɔnɔ Sakɛyɛ naxa ti, a a fala Isa bɛ, «Marigi, n bara natɛ tongo, n xa n sɔtɔse tagi fima nɛ fuxarilae ma. Xa a sa li n bara se ba naxan yi funmaya ra, n a ragbilenma nɛ a kanyi ma dɔxɔ naani.» \v 9 Isa fan naxa a masen a xa fe ra, «Yi fɔxɔɛ bara kisi sɔtɔ to, barima Iburahima xa di nan na yi xɛmɛ fan na. \v 10 Adama xa Di bara fa a xa mixi lɔɛxie fen, a xa e rakisi.» \s Mangɛ xa kɔbiri taxuxi xa taali \r (Matiyu 25:14-30) \p \v 11 Isa to nu bara makɔrɛ Darisalamu ra, ɲama ɲɔxɔ nu a ma, a Ala xa mangɛya niini fafe makɛnɛnde nɛ keren na. Na kui, mixie to nu Isa xui ramɛfe, a naxa yi taali wɔyɛnyi masen e bɛ. \v 12 «Kuntigi nde naxa sa biyaasi yire makuye, alako mangɛ xungbe naxan nu sabatixi naa, a xa a tan kuntigi xɔnyi mangɛya so a yi, a man xa gbilen a xɔnyi. \v 13 Beenun a xa siga, a naxa a xa konyi mixi fu xili, a gbeti kɔbiri kole kɛmɛ so e birin yi ra, a fa a fala e bɛ, ‹Wo yulɛya raba yi kɔbiri ra beenun n fa tɛmui.›» \p \v 14 «Kɔnɔ a to mu nu rafanxi a xɔnyi mixi ndee ma, e fan naxa xɛɛrae xɛɛ mangɛ xungbe ma, e xa a fala, ‹Muxu mu wama a xɔn yi xɛmɛ xa findi mangɛ ra muxu xun ma.›» \p \v 15 «Na xɛmɛ to mangɛya sɔtɔ, a naxa gbilen a xɔnyi. A naxa yaamari fi na konyie xa xili, a nu bara kɔbiri so naxee yi, alako a xa a kolon e geeni naxan sɔtɔxi yulɛya kui. \v 16 Konyi singe naxa fa, a dɛntɛgɛ sa, a naxɛ, ‹N marigi, i i xa gbeti kɔbiri kole kɛmɛ naxan so nɛ n yi, a ɲɔxɔɛ dɔxɔ fu bara sa a xun geeni ra.› \v 17 Mangɛ naxa a fala a bɛ, ‹I nuwali! Konyi fanyi nan i ra! I to mu lanlanteya kana fe xuri kui, n bara mangɛya so i yi taa fu xun ma.›» \p \v 18 «Konyi firin nde naxa fa, a dɛntɛgɛ sa, a naxɛ, ‹N Marigi, i i xa gbeti kɔbiri kole kɛmɛ naxan so nɛ n yi, a ɲɔxɔɛ dɔxɔ suuli bara sa a xun geeni ra.› \v 19 Mangɛ naxa a fala na fan bɛ, ‹N bara mangɛya so i fan yi taa suuli xun ma!›» \p \v 20 «Konyi gbɛtɛ fan naxa fa, a dɛntɛgɛ sa, a naxɛ, ‹N marigi, a mato, i xa gbeti kɔbiri kole kɛmɛ nan ya. N sa a ragata dunkobi nan kui, \v 21 barima n gaaxu nɛ i ya ra. Xɛmɛ nan i ra, i xa fe maxɔrɔxɔ. I se tongoma i gbe mu naxan na. I xɛ xabama i mu naxan garansan.› \v 22 Mangɛ naxa a yaabi, ‹I tan konyi kobi, n i makiitima i yɛtɛ kan xui nan yati ma! A di, i mu a fala a i nu a kolon a n ma fe maxɔrɔxɔ? I naxɛ, a n se tongoma n gbe mu naxan na, n xɛ xabama n mu naxan garansan. \v 23 Munfe a to i mu n ma kɔbiri so kɔbiri rawalie yi ra, alako n na fa, i a ragbilen n ma geeni saxi a xun?› \v 24 A naxa a fala mixie bɛ naxee nu tixi na, ‹Wo na gbeti kɔbiri kole kɛmɛ rasuxu a yi, wo a so boore yi naxan gbeti kɔbiri kole wulu keren sɔtɔxi.› \v 25 E naxa a fala mangɛ bɛ, ‹Marigi, gbeti kɔbiri kole wulu keren ɲan na a yi!› \v 26 A naxa e yaabi, ‹N xa a fala wo bɛ, a na naxan yo yi ra, a gbe xun masama nɛ. Kɔnɔ a mu na naxan yi ra, hali naxan di na a yi, na yati bama nɛ a yi ra. \v 27 Kɔnɔ n yaxuie tan, naxee mu nu wama n xa findi mangɛ ra e xun ma, wo fa e ra be, wo e faxa n ya xɔri.›» \s Isa sofe Darisalamu \r (Matiyu 21:1-11, Maraki 11:1-10) \p \v 28 Isa to gɛ na masenyi ra, a naxa siga yare, sigafe ra Darisalamu. \v 29 A to makɔrɛ Betifage nun Betani taae ra, Oliwi geya fɛ ma, a naxa a fɔxirabirɛe mixi firin xɛɛ, \v 30 a a fala e bɛ, «Wo xa so taa kui naxan na yare. Wo nɛfɛ so naa, wo sofale lanma lima a xirixi naa, mixi mu nu dɔxɔ naxan fari. Wo xa a fulun, wo fa a ra be. \v 31 Xa mixi nde fa wo maxɔrin, ‹Wo a fulunfe munfe ra› wo xa a yaabi, ‹Marigi nan hayi na a ma.›» \p \v 32 E to siga xɛɛraya rabade, e naxa fe birin li alɔ Isa a fala e bɛ ki naxɛ. \v 33 E nu na sofale lanma fulunfe tɛmui naxɛ, a kanyie naxa e maxɔrin, «Wo yi sofale fulunfe munfe ra?» \v 34 E naxa a masen, «Marigi nan hayi na a ma.» \v 35 E to sofale xanin Isa xɔn, e naxa e xa donmae sa a fari, e fa Isa mali a xa a magoro a ma. \v 36 A to nu sigama, mixie nu e xa donmae italama kira xɔn ma, Isa binyafe ra. \p \v 37 A to nu makɔrɛfe Darisalamu ra, a gorofe Oliwi geya ra, a fɔxirabirɛ gali birin naxa sɛɛwa, e so Ala matɔxɔfe e xui itexi ra kaabanako birin xa fe ra e nu bara naxee to. \v 38 E nu a falafe nɛ, \q «Baraka na Mangɛ bɛ naxan fafe Marigi xili ra! \q Bɔɲɛsa na ariyanna, \q matɔxɔɛ na Ala bɛ han koore ma!» \p \v 39 Farisɛni nde naxee nu na ɲama tagi, e naxa a fala Isa bɛ, «Karamɔxɔ, wɔyɛn i fɔxirabirɛe bɛ!» \v 40 Isa naxa e yaabi, «N xa a fala wo bɛ, xa e tan e sabari, gɛmɛe yati fama nɛ e xui raminide.» \p \v 41 Isa to makɔrɛ Darisalamu ra, a naxa na taa to, a naxa wa fɔlɔ naa xa fe ra, \v 42 a a masen, «I tan Darisalamu, to tan, hali i fan a kolon nɛ nu fee naxee bɔɲɛsa fima! Kɔnɔ na bara nɔxun i ma. \v 43 Tɛmui fama a lide, wo yaxuie bɛndɛ malanma nɛ taa tɛtɛ fari ma alako e xa nɔ sode taa kui. E fama wo rabilinde maraxɛtɛnyi ra. \v 44 E fama i tan Darisalamu rabirade, e i xa die sɔntɔ. I xa banxie tixi gɛmɛe naxee ra, keren mu luma a boore fari. Yi birin fama i tan Darisalamu lide barima Ala to faxi kisi ra i xɔn, i mu a kolonxi.» \s Sarematie kerife hɔrɔmɔbanxi kui \r (Matiyu 21:12-17, Maraki 11:15-19) \p \v 45 Isa to so hɔrɔmɔbanxi kui, a naxa sarematie keri fɔlɔ, \v 46 a a fala e bɛ, «A sɛbɛxi, ‹N ma banxi xili falama nɛ, salide banxi,› kɔnɔ wo tan bara a findi muɲɛtie dɔxɔde ra.» \p \v 47 Lɔxɔ yo lɔxɔ Isa nu mixie kawandima hɔrɔmɔbanxi kui. Sɛrɛxɛdubɛ kuntigie, sɛriyɛ karamɔxɔe, nun ɲama yareratie nu na fɛɛrɛ fenfe e nɔma Isa faxade ki naxɛ. \v 48 Kɔnɔ e mu nu fɛɛrɛ yo kolon barima ɲama birin nu a tuli matixi a ra. \c 20 \s Isa walima nde xa yaamari ma? \r (Matiyu 21:23-27, Maraki 11:27-33) \p \v 1 Lɔxɔ nde, Isa to nu mixie kawandife hɔrɔmɔbanxi kui, a nu Ala xa xibaaru fanyi masenfe e bɛ, sɛrɛxɛdubɛ kuntigie, sɛriyɛ karamɔxɔe, nun Yuwifie xa forie naxa fa a yire, \v 2 e a maxɔrin, «A fala muxu bɛ, i yi fee rabama nde xa yaamari ma? Nde yi sɛnbɛ fixi i ma?» \v 3 A naxa e yaabi, «N fan xa wo maxɔrin fe keren ma. Wo a fala n bɛ, \v 4 Yaya to nu mixie xunxama ye xɔɔra, Ala nan a xɛɛxi ba, ka adama?» \v 5 E fan naxa so wɔyɛnfe e bore tagi, «Xa won na a yaabi, ‹Ala,› a a falama nɛ won bɛ, ‹Munfe ra wo mu fa la a ra?› \v 6 Kɔnɔ xa won na a yaabi, ‹Adama,› ɲama birin won magɔnɔma nɛ e xa won faxa, barima e laxi a ra a namiɲɔnmɛ nan nu Yaya ra.» \v 7 Na kui, e naxa a yaabi a e mu a kolon naxan yo Yaya xɛɛxi. \v 8 Isa naxa a masen e bɛ, «N fan mu a falama wo bɛ n yi fee rabama naxan ma yaamari ma.» \s Bɔxi rawali ɲaaxie xa taali \r (Matiyu 21:33-46, Maraki 12:1-12) \p \v 9 Na xanbi, Isa naxa so yi taali wɔyɛnyi masenfe ɲama bɛ. «Xɛmɛ nde naxa wɛni bilie si. A naxa na hɛri bɔxi rawalie ma, a fa biyaasi xɔnkuye ramini. \v 10 Wɛni bogi ba tɛmui to a li, bɔxi kanyi naxa konyi nde xɛɛ bɔxi rawalie xɔn ma, e xa wɛni bogi nde so a yi ra. Kɔnɔ bɔxi rawalie naxa na konyi bɔnbɔ, e a ragbilen a bɛlɛxɛ igeli ra. \v 11 Bɔxi kanyi man naxa konyi gbɛtɛ xɛɛ. E naxa na fan bɔnbɔ, e a konbi a mayaagixi ra, e a ragbilen a bɛlɛxɛ igeli ra. \v 12 Bɔxi kanyi naxa a saxan nde man xɛɛ. E naxa na fan maxɔnɔ, e a keri.» \p \v 13 «Na kui, bɔxi kanyi naxa a fala, ‹N munse rabama fa? N xa n ma di maxanuxi nan xɛɛ. Tɛmunde, e fama na tan binyade.› \v 14 Kɔnɔ bɔxi rawalie to a to, e naxa a fala e bore bɛ, ‹Yi nan na kɛ tongoma ra. Won na a faxa alako kɛ xa findi won gbe ra.› \v 15 Bɔxi rawalie naxa a ramini bɔxi ra, e sa a faxa.» \p «Na bɔxi kanyi munse rabama fa? \v 16 A sigama nɛ naa, a na bɔxi rawalie faxa, a a xa bɔxi so mixi gbɛtɛe yi.» Ɲama to na masenyi mɛ, e naxa a fala, «Astɔfulahi!» \v 17 Kɔnɔ Isa naxa a ya ti e ra, a e maxɔrin, «Yi naxan sɛbɛxi Kitaabui kui, a fa fasarima di? \q ‹Banxitie mɛɛ gɛmɛ naxan na, \q a bara findi tuxui gɛmɛ hagigɛ ra.›» \m \v 18 «Naxan birama na gɛmɛ ma, a igirama nɛ. Na gɛmɛ birama naxan ma, na fan butuxunma nɛ.» \v 19 Sɛriyɛ karamɔxɔe nun sɛrɛxɛdubɛ kuntigie naxa a kolon a Isa yi taali wɔyɛnyi masenxi e tan nan bɛ. E naxa kata e xa a suxu keren na, kɔnɔ e gaaxu ɲama nan ya ra. \s Gantanyi tefe Isa bɛ duuti xa fe ra \r (Matiyu 22:15-22, Maraki 12:13-17) \p \v 20 E nu wama nɛ e xa a sa gomina bɛlɛxɛ, a xa lu a tan nan xa nɔɛ bun ma. Na kui, e naxa Isa rabɛn, e mixi ndee xɛɛ a yire e xa e yɛtɛ findi tinxintɔɛe ra, e xa sa Isa masɔtɔ a xa wɔyɛnyi kui. \v 21 Na kui, e naxa Isa maxɔrin yi masenyi ma, «Karamɔxɔ, muxu a kolon i xa masenyi tinxin. I mu mixi e rafisama e bore bɛ, i Ala xa kira masenma a nɔndi ki ma. \v 22 A lanma ka a mu lanma muxu xa duuti fi Rɔma mangɛ ma?» \p \v 23 Kɔnɔ Isa to nu e xa kɔɔta kolon, a naxa e yaabi, \v 24 «Wo gbeti kɔbiri kole masen n bɛ. Nde xili nun misaali na a ma?» E naxa a yaabi, «Rɔma Mangɛ.» \v 25 A naxa a masen e bɛ, «Wo mangɛ gbe ragbilen mangɛ ma, wo Ala fan gbe ragbilen Ala ma.» \v 26 Nee fan mu nɔ a masɔtɔde a xa wɔyɛnyi kui, ɲama birin ya xɔri. Fo e to kaaba a xa yaabi ma, e sabari. \s Sadusenie Isa maxɔrinfe faxamixie xa marakeli ma \r (Matiyu 22:23-33, Maraki 12:18-27) \p \v 27 Sadusenie, naxee a falama a faxamixie mu kelima faxɛ ma, e naxa fa yi maxɔrinyi ra Isa xɔn ma, \v 28 «Karamɔxɔ, Annabi Munsa yi nan sɛbɛxi muxu bɛ Kitaabui kui, ‹Xa xɛmɛ nde taara faxa, a naxa a xa ginɛ lu a mu di yo bari, a na xunya nan na ginɛ dɔxɔma, alako a xa bɔnsɔɛ fi a taara ma.› \v 29 Na kui, xɛmɛ nde naxa di xɛmɛ solofere sɔtɔ. A xa di singe naxa ginɛ dɔxɔ, a faxa, a mu bɔnsɔɛ yo lu. \v 30 A xanbiratoe naxa na kaaɲɛ ginɛ tongo, kɔnɔ a fan naxa faxa. \v 31 Na nan man naba na fan xanbiratoe ra, a nun na di solofere birin na. E birin naxa faxa, e sese mu bɔnsɔɛ lu. \v 32 A dɔnxɔɛ ra, ginɛ fan naxa faxa. \v 33 Na kui, marakeli lɔxɔɛ, na ginɛ to dɔxɔxi yi mixi solofere birin xɔn ma, a sa findima nde gbe ra?» \p \v 34 Isa naxa a masen e bɛ, «Yi duniɲɛigiri kui, xɛmɛ ginɛ dɔxɔma, ginɛ fan dɔxɔma xɛmɛ xɔn. \v 35 Kɔnɔ mixi naxee binyɛ sɔtɔma e xa keli faxɛ ma, e xa sa so waxati kui naxan sa fama, e tan xɛmɛe mu ginɛe dɔxɔma, ginɛe fan mu dɔxɔma xɛmɛe xɔn. \v 36 E mu faxama sɔnɔn, barima e luma nɛ alɔ malekɛe. E to bara keli faxɛ ma, e findima Ala xa die nan na.» \p \v 37 «Kɔnɔ a falafe tan, a faxamixie kelima faxɛ ma, Annabi Munsa yati na masen nɛ Kitaabui kui wuri bili xa fe falaxi dɛnnaxɛ, a to Marigi xili fala, ‹N tan nan na Marigi Alatala ra, Iburahima, Isiyaga, nun Yaxuba naxan batuma.› \v 38 Faxamixie xa mu Ala batuma, fo a mixi ɲiɲɛ. Mixi yo findi Ala batui ra, na kanyi ɲiɲɛ nan a ra.» \v 39 Sɛriyɛ karamɔxɔ ndee naxa a fala a bɛ, «Karamɔxɔ, i xa masenyi fan,» \v 40 barima Sadusenie mu suusa maxɔrinyi yo tide a ma sɔnɔn. \s Dawuda nun Ala xa Mixi Sugandixi \r (Matiyu 22:41-46, Maraki 12:35-37) \p \v 41 Isa naxa e maxɔrin, «Munfe ra e a falama a Ala xa Mixi Sugandixi findixi Dawuda xa di nan na? \v 42 Dawuda yɛtɛ a masen nɛ Yabura Kitaabui kui, \q ‹Marigi bara a masen n Marigi bɛ, \q “I magoro n yirefanyi ma, \q \v 43 han beemanun n xa i yaxuie findi i sanyi kilɔnse ra.”›» \m \v 44 «Xa Dawuda a xili ‹N Marigi›, Dawuda fa nɔma findide a baba ra di?» \s Yɛtɛ ratangafe diinɛla kobie ma \r (Matiyu 23:1-39, Maraki 12:38-40) \p \v 45 Ɲama birin to nu e tuli tixi a ra, Isa naxa a masen a fɔxirabirɛe bɛ, \v 46 «Wo wo yɛtɛ ratanga sɛriyɛ karamɔxɔe ma. A rafan e ma e xa e maɲɛrɛ guba xungbe ragoroxi e ma, mixi xa nu e xɛɛbu taa kui binyɛ xɛɛbui ra. E wama dɔxɔfe salide safɛ singee, e man xa binyɛ sɔtɔ xulunyi. \v 47 E kaaɲɛ ginɛe harige bama e yi. E salima a xɔnnakuye ra, alako mixie xa e to. Gbaloe naxan nagataxi e tan bɛ, a gbo ki fanyi.» \c 21 \s Kaaɲɛ ginɛ xa hadiya \r (Maraki 12:41-44) \p \v 1 Isa to a ya rasiga, a naxa bannamixie to, e e xa hadiya sama hadiya a sase kui. \v 2 A naxa kaaɲɛ ginɛ misikiinɛ nde fan to, naxan a gbe hadiya sa, wure gbeeli kɔbiri kole firin gbansan. \v 3 A naxa a masen, «N xa nɔndi fala wo bɛ, yi kaaɲɛ ginɛ misikiinɛ xa hadiya gbo dangi na boore birin gbe ra, \v 4 barima e tan xa hadiya kelima e xa naafuli nan kui, kɔnɔ yi kaaɲɛ ginɛ xa hadiya kelima a xa baloe nan kui.» \s Hɔrɔmɔbanxi xa kanɛ \r (Matiyu 24:1-2, Maraki 13:1-2) \p \v 5 Mixi ndee nu wɔyɛnfe hɔrɔmɔbanxi xa fe ra, a to nu ratofanxi gɛmɛ sare xɔrɔxɔɛe ra, a nun se gbɛtɛe, mixi naxee baxi sɛrɛxɛ ra. Na kui, Isa naxa a masen, \v 6 «Wo yi se naxee birin toxi yi ki, lɔxɔɛ fama a lide, gɛmɛ keren mu luma a boore fari be, a birin nabirama nɛ.» \s Maratantanyi, tɔɔrɛ, nun ɲaxankatɛ \r (Matiyu 24:3-14, Maraki 13:3-24) \p \v 7 E naxa a maxɔrin, «Karamɔxɔ, na fe sa rabama mun tɛmui? A man sa kolonma tɔnxuma mundun ma a a fafe rabade?» \v 8 Isa naxa yi yaabi ti, «Wo wo yɛtɛ ratanga alako mixi yo naxa fa wo ratantan. Mixi wuyaxi fama n xili falade e yɛtɛ xun ma, a falafe ra, ‹N tan nan na Ala xa Mixi Sugandixi ra. Waxati bara makɔrɛ.› Wo naxa bira e fɔxɔ ra. \v 9 Wo na geree nun ɲaxasie xa fe mɛ, wo naxa gaaxu, barima fo na fe mɔɔlie xa raba sinden. Kɔnɔ na waxati ma, duniɲa raɲɔnyi mu a lima keren na.» \p \v 10 Na xanbi, a naxa a masen e bɛ, «Sie kelima nɛ e boore xili ma, ɲamanɛe e boore gere. \v 11 Bɔxi fama nɛ sɛrɛnde a xungbe ra, kaamɛ nun fure sin yire wuyaxi. Fe magaaxuxie nun tɔnxuma makaabaxie fama minide kuye ma.» \p \v 12 «Kɔnɔ beemanun na birin xa raba, e fama nɛ wo suxude, e wo ɲaxankata. E wo sama nɛ salide kuntigie bɛlɛxɛ, e man wo sama nɛ geeli. E wo xaninma nɛ mangɛ nun gominae yire n xili xa fe ra. \v 13 Kɔnɔ na birin kui, wo findima n ma seedee nan na. \v 14 Wo naxa kɔntɔfili wo yɛtɛ xunmafalafe ra, \v 15 barima n masenyi nun xaxilimaya fima wo ma, alako wo yaxuie naxa nɔ wo ra, e naxa nɔ wo matandide. \v 16 Wo barimae, wo ngaxakerenmae, wo baribooree, nun wo dɛfanbooree, e fama nɛ wo yanfade, e wo sa mixie bɛlɛxɛ. Nee tan mixi ndee faxama nɛ wo ya ma. \v 17 Birin fama nɛ wo xɔnde n tan ma fe ra, \v 18 kɔnɔ wo ratangama nɛ. Hali wo xunsɛxɛ keren, a mu lɔɛma. \v 19 Wo xa tunnabɛxiya kui, wo kisima nɛ.» \p \v 20 «Wo na Darisalamu to, sɔɔri gali bara a rabilin, wo xa a kolon nɛ a a xa kasarɛ bara makɔrɛ. \v 21 Na tɛmui, mixi naxee na Yudaya, e xa e gi geyae fari. Naxee na Darisalamu taa kui, e xa keli naa. Naxee fan na daaxae, e naxa so taa kui, \v 22 barima na lɔxɔɛe findima gbeɲɔxɔ waxati nan na, alako naxan sɛbɛxi Kitaabui kui a birin xa kamali. \v 23 Na waxati findima gbaloe nan na furuginɛe nun dingɛe bɛ! Barima tɔɔrɛ gboma nɛ bɔxi ma, Ala xa xɔnɛ makɛnɛnma yi ɲama xili ma. \v 24 Ndee faxama nɛ santidɛgɛma ra, ndee xaninma nɛ, e sa findi konyie ra ɲamanɛ birin kui. Si gbɛtɛe fama nɛ Darisalamu maboronde, han e xa waxati kamalima tɛmui naxɛ.» \s Isa xa gbilenyi nun xɔrɛ bili xa taali \r (Matiyu 24:29-35, Maraki 13:24-31) \p \v 25 «Na tɛmui, tɔnxumae minima nɛ soge, kike, nun tunbuie ma. Si birin gaaxuma nɛ, e kɔntɔfili baa wundu xui nun a mɔrɔnyie xa fe ra. \v 26 Mixie na a kolon fe naxan fama rabade bɔxi ma, e birama nɛ gaaxui saabui ra, barima koore fama nɛ imaxade. \v 27 Na tɛmui, Adama xa Di toma nɛ fa ra nuxui kui, sɛnbɛ nun nɔrɛ ra. \v 28 Na fee na raba fɔlɔ, wo ti, wo wo xun nakeli, barima wo xa kisi bara makɔrɛ.» \p \v 29 Isa naxa taali wɔyɛnyi masen e bɛ, «Wo xɔrɛ bili mato, a tan nun wuri bili birin. \v 30 Wo na a to, e bara e burɛxɛ nɛɛnɛ ramini, wo a kolonma ɲɛmɛ tɛmui ɲan bara makɔrɛ. \v 31 Adama xa Di fafe fan na na ki nɛ. Wo na yi fe birin to raba ra, wo xa a kolon a Ala xa mangɛya niini bara makɔrɛ. \v 32 N xa nɔndi fala wo bɛ, to mixie mu dangima fo na fe birin naba. \v 33 Koore nun bɔxi dangima nɛ, kɔnɔ n ma masenyi tan mu dangima abadan, a mu kanama muku.» \s «Wo naxa yanfa!» \p \v 34 «Kɔnɔ wo mɛɛni wo yɛtɛ ma! Wo naxa yanfa xurutareɲa nun siisife ma, wo man naxa yanfa yi duniɲɛigiri xa kɔntɔfili ma, alako na lɔxɔɛ naxa fa wo tɛrɛnna, \v 35 alɔ gantanyi xɔni suxuma ki naxɛ. Barima na lɔxɔɛ tan fama duniɲa mixi birin lide. \v 36 Wo naxa yanfa! Wo xa Ala maxandi nɛ tɛmui birin alako wo xa sɛnbɛ sɔtɔ, wo xa nɔ ratangade fe birin ma naxee fama a lide, wo man xa nɔ tide Adama xa Di ya i.» \p \v 37 Isa nu mixie kawandima hɔrɔmɔbanxi kui yanyi ra, a nu sa kɔɛ radangi Oliwi geya fari. \v 38 Ɲama birin nu kurunma sigafe ra a xɔn ma, e xa sa a xui ramɛ hɔrɔmɔbanxi kui. \c 22 \s Yudasi nun kuntigie xa lanyi \r (Matiyu 26:1-5, 14-16, Maraki 14:1-2, 10-11) \p \v 1 Taami Lɛbinitare Sali naxa makɔrɛ, naxan man xili falama Sayamalekɛ Dangi Sali. \v 2 Sɛrɛxɛdubɛ kuntigie nun sɛriyɛ karamɔxɔe nu na fɛɛrɛ fenfe e xa Isa suxu, e xa a faxa, kɔnɔ e nu gaaxuxi ɲama nan ya ra. \p \v 3 Na tɛmui Sentanɛ naxa bira Isa fɔxirabirɛ Yudasi Isikariyoti fɔxɔ ra, naxan nu na Isa xa xɛɛra fu nun firinyie ya ma. \v 4 A tan Yudasi naxa siga sɛrɛxɛdubɛ kuntigie nun kɔsibili mangɛe xɔn, e naxa wɔyɛn, a sa nɔma Isa sade e bɛlɛxɛ ki naxɛ. \v 5 E fan naxa ɲɛlɛxin ki fanyi ra, e kɔbiri laayidi tongo a bɛ. \v 6 Yudasi naxa tin na ra, a so waxati fenfe a Isa sama e bɛlɛxɛ tɛmui naxɛ ɲama xanbi. \s Sayamalekɛ Dangi Sali \r (Matiyu 26:17-35, Maraki 14:12-31) \p \v 7 Taami Lɛbinitare Sali naxa a li, yɛxɛɛ lanma faxama lɔxɔ naxɛ Sayamalekɛ Dangi Sali xa fe ra. \v 8 Isa naxa Piyɛri nun Yaya yamari a falafe ra, «Wo xa siga Sayamalekɛ Dangi Sali yire rafala won bɛ, alako won birin xa Sayamalekɛ Dangi Sali donyi don.» \v 9 E naxa a maxɔrin, «I wama muxu xa sa a rafala minden?» \v 10 A naxa a masen e bɛ, «Wo nu so taa kui, wo nun xɛmɛ nde naralanma, ye fɛɲɛ dɔxɔxi a xun ma. Wo xa bira a fɔxɔ ra han a sa soma banxi naxan kui. \v 11 Wo xa a fala na banxi kanyi bɛ, ‹Karamɔxɔ wama a kolonfe a nɔma Sayamalekɛ Dangi Sali donyi donde dɛnnaxɛ, a tan nun a fɔxirabirɛe.› \v 12 A fama banxi kui xungbe masende wo bɛ koore ra, na se birin yailanxi a fanyi ra. Wo xa Sayamalekɛ Dangi Sali donyi rafala mɛnni.» \v 13 E naxa siga, e sa fe birin li alɔ Isa a masen e bɛ ki naxɛ. E naxa Sayamalekɛ Dangi Sali donyi rafala. \s Marigi xa sɛrɛxɛ tɔnxuma \r (Matiyu 26:26-30, Maraki 14:22-26, Korinti I 11:23-25) \p \v 14 Waxati to a li, Isa naxa a magoro a xa a dɛge e nun a xa xɛɛra fu nun firinyie. \v 15 A naxa a masen e bɛ, «Kabi tɛmui dangixi, a xɔli n ma ki fanyi won xa yi Sayamalekɛ Dangi Sali donyi don yire keren beenun n xa ɲaxankatɛ sɔtɔ. \v 16 Barima n xa a fala wo bɛ, yi na dangi, n mu a donma sɔnɔn fo a kamali Ala xɔnyi ariyanna.» \v 17 A to tɔnbili nde tongo, a naxa tantui rasiga Ala ma, a fa a masen, «Wo xa yi tɔnbili tongo, wo birin xa a min. \v 18 N xa a fala wo bɛ, n mu yi wɛni minma fo Ala xa mangɛya niini na fa tɛmui naxɛ.» \p \v 19 Na dangi xanbi Isa naxa taami tongo. A to tantui rasiga Ala ma, a naxa taami igira, a a so a fɔxirabirɛe yi ra a falafe ra, «Wo n ko, wo a don. Yi findixi n fate nan na, naxan fixi wo bɛ. Wo xa ratu n ma fe ma yi saabui ra.» \v 20 Na mɔɔli man na, e to gɛ e dɛgede, Isa naxa tɔnbili fan tongo, a a masen, «N wuli nan ya, saatɛ nɛɛnɛ wuli naxan baxi mixi gbegbe bɛ. \v 21 Kɔnɔ n xa a fala wo bɛ, yanfante naxan n sama mixie bɛlɛxɛ, a magoroxi yi teebili ra. \v 22 Adama xa Di sigama alɔ Ala a ragirixi ki naxɛ, kɔnɔ gbaloe na xɛmɛ bɛ naxan Adama xa Di yanfama.» \v 23 E fan naxa so e bore maxɔrinfe, «Nde nɔma na mɔɔli rabade won ya ma?» \s Naxan tide gbo Isa fɔxirabirɛe ya ma \r (Matiyu 18:1, 20:24-28, 19:28, Maraki 9:34, 10:41-45) \p \v 24 Wɔyɛnyi naxa mini Isa fɔxirabirɛe tagi e xa a kolon naxan tide gbo e ya ma. \v 25 Isa naxa a masen e bɛ, «Ɲamanɛ mangɛe mixie yamarima a xɔrɔxɔɛ ra. E tan naxee e sɛnbɛ raminima mixie ma, e ‹fe fanyi rabae› xili nan natema e yɛtɛ xun. \v 26 Kɔnɔ wo tan naxa lu na ki. Naxan tide gbo wo ya ma, a xa lu alɔ wo birin xunya. Yarerati man xa lu alɔ birin ma walikɛ. \v 27 Nde tide gbo, naxan a magoroxi a xa a dɛge, ka naxan donyi radangima a ma? Naxan magoroxi a dɛgede, na nan tide gbo, kɔnɔ n tan na wo ya ma alɔ mixi naxan walima wo bɛ.» \p \v 28 «Wo tan nan findixi n fɔxirabirɛe ra naxee mu nu keli n xun n ma tɔɔrɛ kui. \v 29 N fan bara mangɛya fi wo ma, alɔ n Baba Ala a fixi n ma ki naxɛ. \v 30 Na kui, won birin won dɛgema nɛ n xɔnyi n ma mangɛya kui, wo man wo magoroma nɛ kibanyie ma, wo Isirayila bɔnsɔɛ fu nun firin makiiti.» \s Isa a falafe Piyɛri bɛ a a yɛtɛ rasanma nɛ a ma \r (Matiyu 26:31-35, Maraki 14:27-31, Yaya 13:36-38) \p \v 31 «Simɔn, Simɔn, a kolon Sentanɛ bara Ala maxɔrin wo tan xa sa a bɛlɛxɛ, a xa wo ife alɔ maale ifema ki naxɛ. \v 32 Kɔnɔ n bara Ala maxandi i bɛ, alako danxaniya naxa gɛ bade i yi. I na gbilen n ma, i xa i ngaxakerenyie ralimaniya.» \v 33 Piyɛri naxa a fala a bɛ, «Xa won birin nan a ra, n tinxi, hali a findi geeli ra, hali a findi faxɛ ra!» \v 34 Isa naxa a masen, «Piyɛri, n xa a fala i bɛ, beenun konkore xa a rate, i a falama nɛ dɔxɔ saxan, a i mu n kolon.» \s Isa a fɔxirabirɛe rasife \p \v 35 Isa man naxa a masen a fɔxirabirɛe bɛ, «N to wo xɛɛ kɔbiri, gbɔnfɔɛ, nun sankiri mu wo xun, wo tɔɔrɔ nɛ?» E naxa a yaabi, «Ade.» \v 36 A man naxa a masen e bɛ, «Kɔnɔ yakɔsi tan, xa kɔbiri nun gbɔnfɔɛ na naxan yi, a xa e tongo. Xa santidɛgɛma mu na naxan yi ra, a xa a xa xinbeli donma mati, a santidɛgɛma sara, \v 37 barima n xa a fala wo bɛ, yi masenyi naxan sɛbɛxi Kitaabui kui, fo a xa n li, ‹A ɲaxankatɛ nan sɔtɔma fe kobi rabae ya ma.› Naxan nagirixi n ma, na n lima nɛ. Naxan sɛbɛxi, na fama nɛ kamalide.» \v 38 A fɔxirabirɛe naxa a masen, «Marigi, a mato, santidɛgɛma firin nan ya.» A naxa e yaabi, «Na bara wasakɛ.» \s Isa Ala maxandife Getesemani \r (Matiyu 26:36-46, Maraki 14:32-42) \p \v 39 Isa to mini, a naxa siga Oliwi geya ma alɔ a nu darixi a ra ki naxɛ, a fɔxirabirɛe fan naxa a mati. \v 40 E to mɛnni li, Isa naxa a fala e bɛ, «Wo Ala maxandi nɛ, wo naxa fa bira tantanyi kui.» \v 41 A naxa a ndedi masiga e ra, a a xinbi sin, a Ala maxandi, \v 42 «N Baba, xa i sago na a ra, i xa n natanga yi ɲaxankatɛ ma. Kɔnɔ n sago naxa raba, i tan nan sago xa raba.» \v 43 Na tɛmui malekɛ nde naxa mini a ma keli koore, a a sɛnbɛ so. \v 44 Isa bɔɲɛ to nu ɲaxankatafe, a naxa a xa Ala maxandife sɛnbɛ xun masa. A yilenfure naxa silɔn bɔxi alɔ wuli. \v 45 A to keli Ala maxandide, a naxa gbilen a fɔxirabirɛe yire, a naxa e li e na xife nimisɛ xa fe ra. \v 46 A naxa e maxɔrin, «Wo xife munfe ra? Wo keli, wo Ala maxandi, alako wo naxa bira tantanyi kui.» \s Isa suxufe \r (Matiyu 26:47-56, Maraki 14:43-50, Yaya 18:3-11) \p \v 47 Isa ɲan mu nu gɛxi wɔyɛnde, mixi gali naxa a yire li. Yudasi, naxan nu na Isa fɔxirabirɛ fu nun firinyie ya ma, a tan nan nu tixi e ya ra. A naxa a maso Isa ra, a xa a sunbu. \v 48 Isa naxa a masen a bɛ, «Yudasi, i Adama xa Di yanfama sunbui nan na?» \v 49 Naxee nu na Isa fɔxɔ ra, e to a to naxan fafe rabade, e naxa a maxɔrin, «Marigi, muxu xa gere so santidɛgɛma ra?» \v 50 A fɔxirabirɛ nde naxa sɛrɛxɛdubɛ kuntigi xa konyi yirefanyi tuli bolon. \v 51 Kɔnɔ Isa naxa a fala, «Wo a lu!» A naxa fa a bɛlɛxɛ sa na xɛmɛ tuli ma, a a rayalan. \p \v 52 Na tɛmui, Isa naxa wɔyɛn sɛrɛxɛdubɛ kuntigie, hɔrɔmɔlingira kɔsibili mangɛe, nun forie bɛ naxee nu faxi a xili ma. A naxa a fala e bɛ, «Wo to minixi n xili ma santidɛgɛma nun gbengbeta suxuxi wo yi ra, suute nan n na? \v 53 Lɔxɔ yo lɔxɔ n nu na wo ya ma hɔrɔmɔbanxi kui, wo mu n suxu. Kɔnɔ yi waxati tan findixi wo gbe nun dimi nɔɛ kanyi gbe nan na.» \s Piyɛri a yɛtɛ rasanfe Isa ma \r (Matiyu 26:57-58,69-75, Maraki 14:53-54,66-72, Yaya 18:12-18,25-27) \p \v 54 E to Isa suxu, e naxa a xanin sɛrɛxɛdubɛ kuntigie xunyi xɔnyi. Piyɛri fan naxa bira e fɔxɔ ra, kɔnɔ a mu nu a makɔrɛma a gbe ra. \v 55 E to so, e naxa tɛ xuru tande, e birin dɔxɔ mɛnni, sɛrɛxɛdubɛ kuntigi xa tɛtɛ kui. Piyɛri fan nu dɔxɔxi e ya ma. \v 56 Konyi ginɛ nde to Piyɛri to tɛ fɛ ma, a naxa a ya ti a ra, a fa a fala, «Isa nun yi xɛmɛ nan nu a ra.» \v 57 Kɔnɔ Piyɛri naxa a matandi, a a fala, «N tan mu na xɛmɛ kolon feo!» \p \v 58 A mu bu, mixi gbɛtɛ fan naxa Piyɛri to, a a fala a bɛ, «I fan findixi a xa mixi nde nan na.» Piyɛri naxa a yaabi, «Ade, n tan mu na ki!» \v 59 Waxati keren to dangi, mixi gbɛtɛ naxa a maxɔrɔxɔ, a a fala, «Yi mixi nun Isa nan nu a ra, barima Galileka nan a ra.» \v 60 Piyɛri naxa a yaabi, «N tan mu a kolon i na fefe falafe!» A ɲan mu nu gɛxi wɔyɛnde, konkore naxa a rate keren na. \v 61 Na tɛmui, Marigi naxa a mafindi, a a ya ti Piyɛri ra. Piyɛri fan naxa ratu Marigi xa masenyi ma, a to a fala a bɛ, «Beemanun konkore xa a rate to, i i yɛtɛ rasanma nɛ n ma dɔxɔ saxan.» \v 62 Piyɛri naxa mini, a wa a xɔrɔxɔɛ ra sunnunyi kui. \s Isa tife Yuwifi kiitisae ya ra \r (Matiyu 26:57-68, Maraki 14:53-65, Yaya 18:12-24) \p \v 63 Xɛmɛ naxee nu Isa suxuxi, e naxa a rasɔtɔ, e naxa a bɔnbɔ. \v 64 E naxa a ya maxiri, e nu fa a fala, «Namiɲɔnmɛɲa raba! A fala ba, naxan i bɔnbɔxi!» \v 65 E man naxa konbi mɔɔli birin sa a fari. \p \v 66 Kuye to iba, Yuwifie xa forie, sɛrɛxɛdubɛ kuntigie, nun sɛriyɛ karamɔxɔe naxa Sanederɛn malanyi raba Isa makiitife ra. E to fa Isa ra, \v 67 e naxa a maxɔrin, «Xa i findixi Ala xa Mixi Sugandixi nan na, a fala muxu bɛ.» Isa naxa a masen e bɛ, «N na a fala wo bɛ, wo mu lama a ra. \v 68 Xa n maxɔrinyi ti, wo mu n yaabima. \v 69 Kɔnɔ keli yi waxati ma, Adama xa Di dɔxɔma Ala Sɛnbɛ Kanyi yirefanyi ma.» \v 70 E birin naxa fa a maxɔrin, «Na kui, i findixi Ala xa Di nan na?» A naxa e yaabi, «Wo tan nan yati a falaxi na ki, a n findixi Ala xa Di nan na.» \v 71 E fan naxa a fala, «Won hayi mundun na seede gbɛtɛ ma sɔnɔn? Won bara a tan yɛtɛ yati wɔyɛn xui mɛ.» \c 23 \s Yuwifie Isa xaninfe Pilati xɔn \r (Matiyu 27:1-2,11-31, Maraki 15:1-5, Yaya 18:28-19:16) \p \v 1 Na tɛmui ɲama birin naxa keli, e Isa xanin mangɛ Pilati xɔn. \v 2 E naxa so a kalamufe, e nu a fala, «Muxu bara yi xɛmɛ li a na muxu xa ɲama ramurutafe. A bara a fala e bɛ a e naxa duuti fi Rɔma mangɛ xungbe ma. A man naxɛ, a a tan yɛtɛ findixi mangɛ nan na, Ala xa Mixi Sugandixi.» \p \v 3 Pilati naxa Isa maxɔrin, «I tan nan findixi Yuwifie xa mangɛ ra?» Isa naxa a yaabi, «I tan nan a falaxi.» \v 4 Pilati naxa fa a fala sɛrɛxɛdubɛ kuntigie nun ɲama bɛ, «N mu fe kobi yo toxi yi xɛmɛ xa fe.» \v 5 Kɔnɔ ɲama man naxa a karaxan, e nu a fala, «A bara mixie kui iso a xa xaranyi ra Yudaya bɔxi birin ma, kelife Galile bɔxi ma, han be.» \p \v 6 Pilati to Galile xili mɛ, a naxa maxɔrinyi ti xa Isa Galileka nan a ra. \v 7 A to a kolon a Isa nu na Galile mangɛ Herode xa yaamari nan bun ma, a naxa a rasanba Herode ma, naxan fan nu na Darisalamu taa kui na waxati. \s Isa xaninfe Herode xɔn \p \v 8 Herode naxa sɛɛwa Isa tofe ra, barima kafi tɛmui xɔnkuye a nu wama a tofe. A to nu bara a xa fe mɛ, a xɔli nu a ma Isa xa tɔnxuma makaabaxi nde raba a ya xɔri. \v 9 Na kui, Herode naxa maxɔrinyi gbegbe ti Isa ma, kɔnɔ Isa mu yaabi keren fi. \v 10 Sɛrɛxɛdubɛ kuntigie nun sɛriyɛ karamɔxɔe nu tixi naa, e nu Isa kalamu a ɲaaxi ra. \v 11 Herode nun a xa sɔɔrie fan naxa a konbi a mayaagixi ra, e nu a mayele. E to guba tofanyi ragoro a ma mayele se ra, Herode naxa a ragbilen Pilati ma. \v 12 Singe, Pilati nun Herode dɛ mu nu fan, kɔnɔ na lɔxɔɛ booreɲa naxa lu e tagi. \s Isa tife Pilati ya i \r (Matiyu 27:11-31, Maraki 15:1-20) \p \v 13 Pilati naxa sɛrɛxɛdubɛ kuntigie, mangɛe, nun ɲama malan, \v 14 a a masen e bɛ, «Wo bara fa yi xɛmɛ ra n xɔn a kalamufe ra a a na mixie bɔɲɛ ratefe. Muxu bara dɛ masara wo ya xɔri, kɔnɔ n mu fe kobi yo toxi a ra, wo a kalamuxi naxan ma. \v 15 Herode fan mu se toxi, barima a bara a ragbilen won ma. A mato, yi xɛmɛ mu fefe rabaxi a lanma a xa faxa naxan ma. \v 16-17 Na kui, n yaamari fima nɛ a xa bɔnbɔ, n fa a rabɛɲin.» \p \v 18 Kɔnɔ birin naxa sɔnxɔɛ rate, e a fala, «Yi xɛmɛ faxa! Barabasi rabɛɲin muxu bɛ.» \v 19 Geresoe nde nan nu Barabasi ra naxan nu bara sa geeli a to keli mangasanyi xili ma. Ɲaxasi to bira taa kui, a naxa faxɛ ti. \p \v 20 Pilati to nu wama Isa rabɛɲinfe, a man naxa wɔyɛn ɲama bɛ, \v 21 kɔnɔ e nu sɔnxɔfe nan tui, «A banban! A banban wuri magalanbuxi ma!» \v 22 Pilati man naxa wɔyɛn e bɛ a sanmaya saxan nde, «Munfe ma? A fe ɲaaxi mundun nabaxi? N mu sese rakɔrɔsixi a xa fe, a lanma a xa faxa naxan ma. Na kui, n yaamari fima nɛ a xa bɔnbɔ, n fa a rabɛɲin.» \p \v 23 Kɔnɔ ɲama nu sɔnxɔɛ ratefe nan tui, e Pilati karaxan, Isa xa banban wuri magalanbuxi ma. Na kui, e xui naxa nɔ mangɛ ra. \v 24 Pilati naxa natɛ tongo, e waxɔnfe xa raba. \v 25 A naxa Barabasi rabɛɲin, naxan nu na geeli kui gere sofe nun faxɛ tife ma, a fa Isa sa ɲama sagoe. \s Isa banbanfe wuri magalanbuxi ma \r (Matiyu 27:32-56, Maraki 15:21-42, Yaya 19:16-30) \p \v 26 E to nu Isa xaninfe, e naxa Simɔn Sirenika li, a sofe taa kui keli daaxa. E naxa a suxu, e wuri magalanbuxi sa a fari, a tan xa a xanin Isa bɛ a xanbi ra. \p \v 27 Ɲama gbegbe nu biraxi Isa fɔxɔ ra. Ginɛ ndee fan nu na e ya ma, naxee nu wafe a gbegbe ra. \v 28 Isa naxa a ya rafindi e ma, a a masen e bɛ, «Darisalamu di ginɛe, wo naxa wa n tan ma fe ra. Wo wa wo yɛtɛ nun wo xa die nan ma fe ra, \v 29 barima waxati fafe, mixie a falama nɛ, ‹Sɛɛwɛ na dibaritaree bɛ, naxee mu xiɲɛ fi diyɔrɛ ma.›» \q \v 30 «E man fama nɛ a falade geyae bɛ, ‹Wo bira muxu ma!› \q E a fala tentenyie bɛ, ‹Wo muxu makoto, muxu xa ragata!›» \m \v 31 «Xa yi fe mɔɔli nan nabama wuri xinde ra, wuri xare tan fa luma di?» \p \v 32 E naxa suute firin fan xanin, e xa e faxa e nun Isa. \v 33 E to yire nde li, dɛnnaxɛ xili xunkonkota yire, e naxa Isa banban wuri magalanbuxi ma. E naxa na geelimani firin fan mabanban, e keren ti Isa yirefanyi ma, e boore ti Isa kɔɔla ma. \p \v 34 Isa naxa a masen, «N Baba, diɲɛ yi mixie ma, barima e mu a kolon e fefe naxan nabafe.» E naxa kanda bun a xa dugie xa fe ra, alako e xa a kolon kankan naxan sɔtɔma. \v 35 Ɲama naxa ti naa, e nu e ya ti na fe birin na. Kuntigie fan nu na Isa mayelefe, e nu a fala, «A bara mixi gbɛtɛe rakisi. A xa a yɛtɛ fan nakisi, xa a findixi Ala xa Mixi Sugandixi nan na!» \p \v 36 Sɔɔrie fan naxa a mayele, e fa, e wɛni muluxunxi ti a bɛ, \v 37 e a fala, «Xa i findixi Yuwifie xa mangɛ nan na, i yɛtɛ rakisi!» \v 38 Yi sɛbɛli nan nu gbakuxi a xun ma, «Yuwifie xa mangɛ nan ya.» \p \v 39 Suute keren naxan nu banbanxi a fɛ ma, a nu Isa makonbife, a nu a fala, «I mu findixi Ala xa Mixi Sugandixi xa ra? I yɛtɛ rakisi, i muxu fan nakisi!» \v 40 Kɔnɔ a boore suute naxa wɔyɛn a ma, a a maxɔrin, «Won birin to gbaloe nan sɔtɔxi yi ki, i mu gaaxuma Ala ya ra? \v 41 A lanxi tan won firin xa yi fe sɔtɔ, barima a findixi won ma kɛwali kobie sare nan na. Kɔnɔ yi tan mu fefe kobi rabaxi.» \v 42 A to gɛ na falade a boore bɛ, a naxa a fala Isa bɛ, «Isa, i xa ratu n ma i soma i xa mangɛya kui tɛmui naxɛ.» \v 43 Isa naxa a yaabi, «N xa nɔndi fala i bɛ, to yati, i soma nɛ n fɔxɔ ra ariyanna.» \s Isa xa faxɛ \r (Matiyu 27:45-56, Maraki 15:33-41, Yaya 19:28-30) \p \v 44 Yanyi tagi ɲɔndɔn to a li, dimi naxa sin bɔxi birin ma, lɛɛri saxan bun ma. \v 45 Soge naxa ifɔɔrɔ. Dugi xungbe naxan singanxi hɔrɔmɔbanxi kui, a naxa ibɔɔ firin na. \v 46 Na tɛmui Isa man naxa a xui rate sɛnbɛ ra, a a fala, «N Baba, n bara n nii sa i bɛlɛxɛ.» A to na fala, a naxa laaxira. \p \v 47 Sɔɔri kɛmɛ xunmati naxan nu na naa, a to a to naxan nabaxi, a naxa Ala matɔxɔ yi masenyi ra, «Nɔndi na a ra yati, tinxintɔɛ nan nu yi xɛmɛ ra!» \v 48 Ɲama naxan birin nu malanxi na faxɛ matode, e fan to fe birin to naxee rabaxi, e nu gbilenfe sunnunyi nan kui, e bɛlɛxɛ saxi e xunyi. \v 49 Kɔnɔ Isa kolonmae birin nun ginɛ naxee bira a fɔxɔ ra keli Galile, e tan nu tixi, e na fe birin matoma, e ndedi nu makuyaxi naa ra. \s Isa xa maragatɛ \r (Matiyu 27:57-66, Maraki 15:42-47, Yaya 19:38-42) \p \v 50 Xɛmɛ fanyi tinxintɔɛ nde nu na, naxan nu xili Yusufu. Yuwifie xa kiitisa nde nan nu a ra, \v 51 kɔnɔ a tan mu tin a boore kiitisae xa natɛ kobi ra, e fe naxan niya Isa ra. A nu kelixi Arimate nɛ, Yudaya bɔxi ma. A nu na Ala xa mangɛya niini mamɛfe. \v 52 A tan yi xɛmɛ naxa siga Pilati yire, a sa Isa fure maxandi a ma. \v 53 Na tɛmui, a to Isa fure ragoro wuri magalanbuxi kɔn na, a naxa a kasange, a a bɛlɛ gaburi, naxan nu gexi gɛmɛ kui, fure yo mu nu ragata dɛnnaxɛ. \v 54 Yi fe birin nabaxi malabu lɔxɔɛ nan ya ra. \p \v 55 Ginɛ naxee nu bara bira Isa fɔxɔ ra keli Galile, e naxa siga Yusufu xanbi ra, e sa gaburi to, e man a to Isa fure ragata ki naxɛ. \v 56 Na dangi xanbi, e naxa gbilen se xiri ɲɔxunmɛ nun labundɛ rafalade. Malabu lɔxɔɛ e naxa e malabu, alɔ a sɛbɛxi Kitaabui kui ki naxɛ. \c 24 \s Isa xa marakeli faxɛ ma \r (Matiyu 28:1-15, Maraki 16:1-8, Yaya 20:1-20) \p \v 1 Sande lɔxɔɛ subaxɛ ma, ginɛe naxa kurun siga ra gaburi yire, e labundɛ ture xanin, e nu bara naxan nafala. \v 2 Kɔnɔ e naxa a li, gɛmɛ naxan nu dɔxɔxi gaburi dɛ ma, a nu bara ba naa. \v 3 E to so gaburi kui, e mu Marigi Isa fure to. \v 4 E kɔntɔfilixi to nu tixi, xɛmɛ firin naxa mini e ma, e xa sosee mayilenma. \v 5 Ginɛe naxa gaaxu, e e xun sin bɔxi. Na xɛmɛ firin naxa a fala e bɛ, «Munfe ra wo mixi ɲiɲɛ fenma faxamixie ya ma? \v 6 Isa mu na be, a bara keli faxɛ ma. Wo xa wo ratu a naxan masenxi wo bɛ Galile. \v 7 A a masen nɛ, a fo Adama xa Di xa sa yunubitɔɛe bɛlɛxɛ, a banban wuri magalanbuxi ma, a man fa keli faxɛ ma a xi saxan nde ma.» \v 8 Na kui, e naxa ratu Isa xa wɔyɛnyie ma. \p \v 9 E to gbilen kelife gaburi yire, e naxa na fe birin masen Isa fɔxirabirɛ fu nu kerenyie bɛ, a nun a fɔxirabirɛ boore birin bɛ. \v 10 Mariyama Magidalaka, Yohanna, Yaki nga Mariyama, a nun ginɛ gbɛtɛe naxee nu na e fɔxɔ ra, e tan nan na fe birin fala Isa xa xɛɛrae bɛ. \v 11 Kɔnɔ nee mu la e ra, barima na masenyi naxa lu e bɛ alɔ daxu wɔyɛnyi. \v 12 Kɔnɔ Piyɛri tan naxa keli, a a gi han gaburi yire. A naxa a felen na kui matofe ra, kɔnɔ a mu sese to fo kasange, a saxi a kui igeli. A naxa gbilen a xɔnyi, a kaabaxi na fe ma naxan bara raba. \s Isa nun a fɔxirabirɛ firinyi ndee \r (Maraki 16:12-14) \p \v 13 Na lɔxɔɛ kerenyi, Isa fɔxirabirɛ mixi firin ndee nu na kira ra sigafe Emayusi, taa lanma naxan makuya Darisalamu ra kilomɛtiri fu nun keren ɲɔndɔn. \v 14 E nu na wɔyɛnfe e bore bɛ yi fe birin ma naxee nu bara raba. \v 15 E nu wɔyɛnfe tɛmui naxɛ, Isa naxa a maso e ra, e birin naxa siga kira keren xɔn, \v 16 kɔnɔ e mu a kolon a Isa nan a ra. \p \v 17 Isa naxa e maxɔrin, «Wo nu na munse falafe kira xɔn?» Na maxɔrinyi ma, e naxa ti kira ra, e sunnunxi. \v 18 Kelopa naxa a yaabi, «I keren nan mu a kolonxi fe naxan dangixi yi waxati Darisalamu?» \v 19 Isa naxa a maxɔrin, «Munse niyaxi?» E naxa dɛntɛgɛ sa a bɛ fe naxan Isa Nasarɛtika lixi. E naxa a fala a bɛ, «Namiɲɔnmɛ xungbe nan nu a ra a kɛwali ki ma nun a xa masenyi ki ma Ala nun ɲama bɛ. \v 20 Sɛrɛxɛdubɛ kuntigie nun muxu xa mangɛe bara a sa mixie bɛlɛxɛ, e xa a makiiti faxɛ kiiti ra, e a banban wuri magalanbuxi ma. \v 21 Kɔnɔ muxu tan nan nu laxi a ra, a a tan nan nu fama Isirayila xɔrɛyade. Sa na birin xun ma, a xa faxɛ xi saxan nde nan to, \v 22 kɔnɔ ginɛ ndee na muxu ya ma, e bara muxu rakaaba e xa dɛntɛgɛ ra. E to kurun siga ra gaburi yire, \v 23 e mu a fure li naa. E naxa fa a fala muxu bɛ, a malekɛ ndee nan mini e ma, e a fala e bɛ a Isa ɲiɲɛ na a ra. \v 24 Mixi gbɛtɛe muxu ya ma, e fan naxa siga gaburi yire, e a birin li alɔ ginɛe a masenxi ki naxɛ, kɔnɔ e mu a tan Isa to.» \p \v 25 Na kui, Isa naxa a masen e bɛ, «Ee, wo xaxili xɔrɔxɔ! Namiɲɔnmɛe naxan birin masenxi, wo bɔɲɛ mu lama a ra mafuren! \v 26 Wo mu a kolon a fo Ala xa Mixi Sugandixi xa na tɔɔrɛ sɔtɔ, a fa so a xa nɔrɛ kui?» \v 27 A naxa fa a fɔlɔ Annabi Munsa ma, dɔxɔ namiɲɔnmɛ birin na, a Kitaabuie yire birin fasari e bɛ, a tan yɛtɛ xa fe masenxi dɛnnaxɛ. \p \v 28 E to makɔrɛ na taa lanma ra e nu sigafe dɛnnaxɛ, Isa naxa lu alɔ a nu wama dangife nɛ, \v 29 kɔnɔ e naxa a mayandi, e a fala a bɛ, «Lu muxu xɔnyi nɛ. Nunmare na a ra yi ki, kɔɛ ɲan bara so.» Na kui, a naxa so e xɔnyi a xa lu naa. \v 30 E birin to dɔxɔ e dɛgede, Isa naxa taami tongo, a tantui rasiga Ala ma, a a igira, a a itaxun e ma. \v 31 A naxa makɛnɛn e xaxili bɛ keren na, e a kolon a Isa na a ra, kɔnɔ a man naxa lɔɛ e ma yen! \v 32 E naxa a fala e bore bɛ, «A to nu Kitaabui kui fasarima won bɛ kira xɔn, a mu nu luxi xɛ alɔ a tɛ nan xuruxi won bɔɲɛ kui?» \p \v 33 E naxa keli keren na, e gbilen Darisalamu. E naxa sa Isa fɔxirabirɛ fu nun kerenyie li, a nun naxee nu na e fɔxɔ ra, e birin malanxi yire keren. \v 34 Nee naxa a fala e bɛ, «Marigi bara keli faxɛ ma yati! A bara mini Simɔn ma!» \v 35 E fan naxa dɛntɛgɛ sa nee bɛ fe birin ma naxee dangixi kira xɔn, a nun Isa makɛnɛn e bɛ ki naxɛ a to taami igira. \s Isa nun a fɔxirabirɛ fu nun kerenyi \r (Matiyu 28:16-20, Maraki 16:14-18, Yaya 20:19-23, Taruxui 1:6-8) \p \v 36 E to nu wɔyɛnfe na fe birin ma, Isa yɛtɛ naxa mini e ma, a tixi e tagi. A naxa e xɛɛbu, «Ala xa wo bɔɲɛ sa.» \v 37 E bɔɲɛ naxa mini, e gaaxu, barima e nu a maɲɔxunxi tubari nan na. \v 38 Kɔnɔ Isa naxa a masen e bɛ, «Munfe ra wo kɔntɔfilixi, wo bɔɲɛ man siikɛxi? \v 39 Wo n bɛlɛxɛe nun n sanyie mato, wo xa a kolon n tan nan yati a ra. Wo xa n masuxu, wo xa n mato, barima sube nun xɔri mu na tubari bɛ, alɔ wo naxan toma n ma yi ki.» \v 40 A to na fala e bɛ, a naxa a bɛlɛxɛe nun a sanyie masen e bɛ, \v 41 kɔnɔ na fe sɛɛwɛ nun kaabɛ nu gbo e bɛ. E to mu nu gɛxi lade a ra, Isa naxa e maxɔrin, «Donse na wo yi ra be?» \v 42 E to yɛxɛ ganxi nde so a yi, \v 43 a naxa a tongo, a a don e ya xɔri. \s Isa tefe koore \r (Matiyu 28:16-20, Maraki 16:15-20) \p \v 44 Na tɛmui, a naxa a masen e bɛ, «N nu na wo tagi tɛmui naxɛ, n yi fe birin masen nɛ wo bɛ. N a masen nɛ wo bɛ, fa fala naxan birin sɛbɛxi n tan ma fe ra Annabi Munsa xa sɛriyɛ kui, a nun namiɲɔnmɛe xa Kitaabuie kui, a nun Yabura Dawuda kui, fo na birin xa kamali nɛ.» \v 45 Na tɛmui, a naxa e xaxili rabi alako e xa Kitaabuie fahaamu. \v 46 A naxa a masen e bɛ, «A sɛbɛxi nɛ, a fo Ala xa Mixi Sugandixi xa tɔɔrɔ, fo a man xa keli faxɛ ma a xi saxan nde. \v 47 A tan xili ra, fo si birin xa kawandi nɛ tuubi fe nun yunubi xafarife ra, fɔlɔfe Darisalamu ma. \v 48 Wo tan bara findi yi fee seedee ra. \v 49 N Baba naxan laayidixi, n na rasanbama nɛ wo ma. Wo tan xa lu be taa kui, han sɛnbɛ xa keli koore gorofe wo ma.» \p \v 50 Na xanbi, Isa naxa e xanin han Betani biri ra. A naxa a bɛlɛxɛ ite, a duba e bɛ. \v 51 A nu dubama e bɛ tɛmui naxɛ, a naxa keli e xun, a rate koore. \v 52 E to gɛ a suyidide, e naxa gbilen Darisalamu sɛɛwɛ xungbe kui. \v 53 E nu na hɔrɔmɔbanxi kui tɛmui birin Ala tantude.