\id ACT Printed: Jul 99. \ide UTF-8 \h Xɛɛrae xa taruxui \toc1 Isa xa xɛɛrae xa taruxui \toc2 Taruxui \mt Isa xa xɛɛrae xa taruxui \imt Masenyi nde yi Kitaabui xa fe ra \ip Annabi Luki naxan Inyila Isa sɛbɛ, a naxa Kitaabui firin nde sɛbɛ naxan xili «Isa xa xɛɛrae xa taruxui». Inyila Isa a masenma won bɛ Isa fe naxan nabaxi a xa simaya kui. Yi Kitaabui firin nde fɔlɔxi boore Kitaabui danxi dɛnnaxɛ, a fan a masenma won bɛ Isa fɔxirabirɛe nun a xa xɛɛrae naxan naba alako Isa xa masenyi xa yensen duniɲa birin na. \ip Beenun Isa xa a xa xɛɛrae xɛɛ e xa a xa masenyi kawandi duniɲa birin bɛ, a naxa Ala Xaxili Sɛniyɛnxi ragoro e ma alako e xa sɛnbɛ sɔtɔ a xa wali rabafe ma. E to na sɔtɔ, e naxa kawandi ti fɔlɔ Darisalamu. Mixi gbegbe naxa la e xa masenyi ra, e findi Isa fɔxirabirɛe ra. Kaabanako gbegbe naxa raba alako mixi xa la Isa xa xɛɛrae xa masenyi ra. \ip Na kawandi nu sɛnbɛ sɔtɔfe Darisalamu tɛmui naxɛ, Isa yaxuie naxa danxaniyatɔɛe tɔɔrɔ fɔlɔ. Na kui, Isa fɔxirabirɛe naxa yensen Darisalamu fari ma. E naxa siga kawandi ti ra Yudaya nun Samari bɔxi ma. Sora singe han sora fu nun firin nde, na wali nan masenxi won bɛ. Piyɛri tide gbo na taruxui kui. \ip Na xanbi Ala naxa xɛɛra gbɛtɛ xili naxan findixi Pɔlu ra. Beenun Ala xa a xili, Pɔlu nu Isa fɔxirabirɛe ɲaxankatama Isirayila xa diinɛ xili ra. Kɔnɔ Isa naxa a yɛtɛ masen Pɔlu bɛ, a fa a xɛɛ ɲamanɛ gbɛtɛe ma. Na kui, Isa xa xibaaru bara dangi Isirayila naaninyi ra sigafe ra bɔxie ma si gbɛtɛe nu na dɛnnaxɛ. \ip Pɔlu naxa na wali raba yire wuyaxi, keli Darisalamu han Rɔma. Yuwifie naxa a ɲaxankata ki fanyi, kɔnɔ e mu nɔ a ra. A nu kawandi tima Yuwifie xa salidee nan kui, a man nu a ti si gbɛtɛe xa salidee kui. A na raba nɛ alako duniɲa birin xa a kolon Isa bara naxan naba e bɛ. \ip Na birin kui, to danxaniyatɔɛe nɔma a kolonde Isa fɔxirabirɛ singee duniɲa igirixi ki naxɛ. E xa wali xa findi misaali ra won bɛ. Ala xa won mali xaxili sɔtɔfe ra yi Kitaabui saabui ra. Amina. \imte Isa xa xɛɛrae xa taruxui \cl Sora \c 1 \s Isa tefe koore ma \p \v 1 Teyofilo, n bara a masen n ma Kitaabui singe kui Isa naxan birin falaxi nun a naxan nabaxi kabi a fɔlɛ \v 2 han a te lɔxɔɛ koore ma. Beenun a xa te koore ma, a naxa yaamari fi a xa xɛɛra sugandixie ma, Ala Xaxili Sɛniyɛnxi saabui ra. \p \v 3 A xa ɲaxankatɛ xanbi, a naxa mini e ma xi tongo naani bun ma, a a yɛtɛ masenma e bɛ kiraya wuyaxi a a ɲiɲɛ na a ra. A nu fa Ala xa mangɛya niini fe fala e bɛ. \v 4 A nu e ya ma tɛmui naxɛ, a naxa a fala e bɛ, «Wo naxa wo makuya Darisalamu ra. Wo xa lu be han Baba Ala a xa laayidi rakamalima tɛmui naxɛ, alɔ n na masenxi wo bɛ ki naxɛ. \v 5 Yaya wo xunxa ye nan xɔɔra, kɔnɔ Ala Xaxili Sɛniyɛnxi nan fama gorode wo ma yi saxanyi.» \p \v 6 Awa, xɛɛrae to e malan, e naxa Isa maxɔrin, «Marigi, i Isirayila mangɛya ragbilenma a ra yi tɛmui nɛ?» \v 7 Isa naxa e yaabi, «Na waxati kolonfe mu na wo tan xa ma. Na natɛ na Baba Ala keren peti nan yi ra. \v 8 Kɔnɔ, wo sɛnbɛ sɔtɔma Ala Xaxili Sɛniyɛnxi na fa wo ma tɛmui naxɛ. Wo findima n ma seedee nan na Darisalamu nun Yudaya birin, Samari, han duniɲa dande.» \p \v 9 A to gɛ na masenyi tide, Ala naxa a rate koore ma e ya xɔri, nuxui fa a nɔxun e ya tode ra. \v 10 E to nu a matoma a tefe koore ma, xɛmɛ firin naxa mini e ma, sose fiixɛ ragoroxi e ma. \v 11 E naxa a masen Isa fɔxirabirɛe bɛ, «Wo tan Galilekae, munfe ra wo tixi be wo nu fa koore mato? Yi Isa naxan tongoxi wo tagi tefe koore ma, a man fama nɛ alɔ wo a toxi siga ra ki naxɛ.» \s Yudasi ɲɔxɔɛ \p \v 12 Na xanbi e naxa gbilen Darisalamu, kelife geya ma naxan xili Oliwi geya. Kelife na geya ma han Darisalamu, yaamilɛ keren na a ra. \v 13 E naxa so koore banxi kui, e nu darixi e malan na dɛnnaxɛ. Naxee nu na na: Piyɛri, Yaya, Yaki, Andire, Filipu, Tomasi, Barotolome, Matiyu, Yaki Alifa xa di, Simɔn naxan findi Seloti ra, nun Yudasi, Yaki xa di. \v 14 E birin nu Ala maxandima ɲanige keren na, e nun ginɛe, a nun Mariyama, Isa nga, a nun Isa xunyae. \p \v 15 Lɔxɔ nde Piyɛri naxa keli, a ti a ngaxakerenyie tagi. Mixi kɛmɛ mixi mɔxɔɲɛn ɲɔndɔn nu malanxi naa. A naxa a fala e bɛ, \v 16 «N ngaxakerenyie, Ala Xaxili Sɛniyɛnxi naxan masenxi Kitaabui kui Dawuda saabui ra, Yudasi xa fe ra, naxan ti mixie ya ra Isa suxufe ma, na birin bara kamali. \v 17 A nu na muxu tan xɛɛrae nan ya ma. Muxu birin nan nu xɛɛra wali rabama. \v 18 E naxa bɔxi sara yi xɛmɛ xa fe kobi rabaxi sare ra. Yudasi naxa faxa mɛnni, a bira, a furi bula, a furingɛe naxa mini a ra. \v 19 Darisalamukae birin naxa yi fe kolon. E naxa na bɔxi xili fala Akeledama, na nan falaxi e xa xui ‹Wuli Bɔxi›.» \p \v 20 «A sɛbɛxi Yabura Dawuda kui, ‹A xa banxi xa balan, mixi yo naxa sabati naa.› A man sɛbɛxi, ‹Xɛɛra gbɛtɛ xa ti a ɲɔxɔɛ ra.› \v 21-22 Awa na kui, a lanma xɛmɛ keren xa sugandi naxan nɔma muxu malide seedeya rabade Isa xa marakeli xa fe ra. A lanma won xa mixi sugandi naxan nu na won ya ma, won nun Marigi Isa to nu a ra, kelife Yaya Isa xunxa ye xɔɔra tɛmui naxɛ, han Isa te koore ma tɛmui naxɛ.» \p \v 23 E naxa mixi firin masen: Yusufu naxan nu xili Barasaba, e man nu naxan xili falama Yusutu, a nun Matiyasi. \v 24 Na xanbi e naxa Ala maxandi, «Marigi, i tan naxan birin bɔɲɛ ma fe kolon, a masen muxu bɛ i mixi naxan sugandixi yi firinyie tagi. \v 25 Na xa findi Yudasi ɲɔxɔɛ ra xɛɛraya nun wali rabafe ra, barima Yudasi bara siga a sigade.» \v 26 E naxa Matiyasi sugandi Ala xa mali ra. A naxa sa yi xɛɛra fu nun kerenyie xun ma. \c 2 \s Ala Xaxili Sɛniyɛnxi gorofe danxaniyatɔɛe ma \p \v 1 Xɛ Xabɛ Sali to a li, Isa fɔxirabirɛe birin nu malanxi yire keren. \v 2 Xui nde naxa mini koore ma keren na alɔ foye xungbe xui. A naxa banxi kui birin nafe e nu dɔxɔxi dɛnnaxɛ. \v 3 E naxa se ndee to naxee maniya nɛnyie ra, tɛ na e ma. Na see naxa itaxun, keren keren naxa dɔxɔ kankan xunyi ma. \v 4 Ala Xaxili Sɛniyɛnxi naxa goro fɔxirabirɛe birin ma, e naxa so xui gbɛtɛe falafe Ala Xaxili Sɛniyɛnxi saabui ra. \p \v 5 Yuwifi diinɛlae kelife ɲamanɛ birin ma, e nu malanxi Darisalamu na saxanyi. \v 6 Ɲama to yi xui mɛ, e naxa fa e gi ra. E naxa kaaba barima kankan nu Isa fɔxirabirɛe xui mɛma e bari xui yati nan na. \v 7 E dɛ naxa ixara, e fa a fala, «Pe, yi mixie naxee wɔyɛnma yi ki, Galilekae xa mu e birin na? \v 8 Won fa won bari xui mɛfe e ra di? \v 9 Paratokae, Medekae, Elamakae, naxee sabatixi Mesopotamiya, Yudaya, Kapadose, Pontu, Asi, \v 10 Firigiya, Panfiliya, Misira, Libiya, Sireni bɔxi fɛ ma, a nun naxee keli Rɔma, Yuwifie a nun mixi naxee soxi e xa diinɛ ya ma, Kirɛtikae a nun Arabue, \v 11 won birin na e xui mɛfe won bari xui yati nan na. E na Ala xa kaabanako fee falafe won ma xuie. Na rabaxi di?» \v 12 E birin dɛ naxa ixara, e naxa ifu. E nu a fala e bore bɛ, «Munfe yi ki?» \v 13 Kɔnɔ ndee naxa e mayele, e nu fa a fala, «E siisixi nɛ yi ki.» \s Piyɛri xa kawandi \p \v 14 Na xanbi Piyɛri nun yi xɛɛra fu nun kerenyie naxa keli. Piyɛri naxa a masen ɲama bɛ a xui itexi ra, «Yuwifie, a nun wo tan naxan birin na Darisalamu, wo xa wo tuli mati n na. Wo xa a kolon, \v 15 yi mixie mu siisixi xɛ de alɔ wo a maɲɔxunxi ki naxɛ, barima gɛɛsɛgɛ na a ra yi ki.» \p \v 16 «Annabi Yoweli yi masenyi nan ti. \q \v 17 ‹Ala naxɛ, \q n fama n Xaxili taxunde mixi birin na lɔxɔɛ dɔnxɔɛe. \q Wo xa di xɛmɛe nun wo xa di ginɛe \q wɔyɛnma nɛ n tan Ala xili ra. \q Wo xa sɛgɛtalae to tima nɛ fee ra, \q wo xa forie fan xiyee sa. \q \v 18 Na waxati, \q n fama n Xaxili ragorode n ma konyi xɛmɛe \q nun n ma konyi ginɛe ma. \q E wɔyɛnma nɛ n tan Ala xili ra. \q \v 19 N kaabanakoee rabama nɛ koore ma, \q n tɔnxumae masenma nɛ bɔxi fari, \q naxee findima wuli, tɛ, nun tuuri ra. \q \v 20 Soge dimima nɛ, \q kike gbeelima nɛ alɔ wuli \q beenun Marigi xa lɔxɔɛ xa a li, \q na dariyɛ lɔxɔɛ xungbe. \q \v 21 Mixi yo naxan Marigi xili maxandima, \q na kanyi kisima nɛ.›» \b \p \v 22 «Isirayilakae, wo wo tuli mati yi masenyi ra. Isa Nasarɛtika Ala xa Mixi Sugandixi nan nu a ra. Ala naxa na masen kaabanakoee, fe magaaxuxie, nun tɔnxumae ra, Isa naxan nabaxi wo tagi. Wo birin na fee kolon. \v 23 Ala bara a ragiri kaafirie xa kafu wo ma, alako wo xa yi xɛmɛ faxa, wo a banban wuri magalanbuxi ma, alɔ Ala nu a ɲanigexi ki naxɛ. \v 24 Kɔnɔ na xanbi, Ala bara a rakeli, a faxɛ luuti ba a ma, barima faxɛ mu nu nɔma kankande a ma.» \p \v 25 «Dawuda nu Isa xa fe nan falafe yi masenyi ra. \q ‹N Marigi toma tɛmui birin n ya i. \q A to na n sɛɛti ma, n mu nɔma birade. \q \v 26 Na nan a toxi n bɔɲɛ na sɛɛwɛ kui, \q n dɛ fan a xa fe masenma ɲɛlɛxinyi ra. \q N fate fan malabuma nɛ bɔɲɛsa kui, \q \v 27 barima i mu n nii bɛɲinma aligiyama, \q i mu i xa sɛniyɛntɔɛ luma gaburi kui, a xa bɔrɔ. \q \v 28 I bara a niya n xa kisi kira kolon. \q I sɛɛwɛ fima nɛ n ma i yire.›» \b \p \v 29 Piyɛri man naxa a fala, «N ngaxakerenyie, wo a lu n xa won benba Dawuda xa fe fala wo bɛ. A faxa nɛ, a naxa ragata, a xa gaburi man na won tagi be han to. \v 30 Namiɲɔnmɛ to nu a ra, a nu a kolon Ala bara laayidi tongo a bɛ. Ala naxa a kali a Dawuda xa mamadi nde dɔxɔma nɛ a xa mangɛ kibanyi. \v 31 Na kui, Dawuda nu a kolon Ala xa Mixi Sugandixi fama nɛ kelide faxɛ ma. Ala mu nɛɛmuma a ma aligiyama, a fate mu bɔrɔma gaburi kui. \v 32 Ala nan Isa rakelixi faxɛ ma. Won birin findixi seede ra na fe ma. \v 33 A to rate Ala yirefanyi ma, a naxa Ala Xaxili Sɛniyɛnxi sɔtɔ Baba Ala ra, alɔ Ala laayidi tongoxi ki naxɛ. A man bara Ala Xaxili Sɛniyɛnxi ragoro won ma. Wo na nan tofe, wo na nan mɛfe yi ki.» \p \v 34 «Dawuda mu texi koore ma, kɔnɔ a tan nan a fala, \q ‹Marigi naxa a fala n Marigi bɛ, \q Dɔxɔ n yirefanyi ma, \q \v 35 han n xa i sanyi ti i yaxuie fari.›» \p \v 36 «Na kui, Isirayilaka birin xa la a ra, Ala bara Isa findi Marigi ra, nun a xa Mixi Sugandixi ra. Kɔnɔ wo bara a banban wuri magalanbuxi ma.» \p \v 37 Yi masenyi naxa ɲama bɔɲɛ tɔɔrɔ ki fanyi ra. E naxa a fala Piyɛri nun xɛɛra booree bɛ, «N ngaxakerenyie, a lanma muxu xa munse raba fa?» \v 38 Piyɛri naxa a fala e bɛ, «Wo xa tuubi, wo birin xa wo xunxa ye xɔɔra Isa xili ra, Ala xa Mixi Sugandixi, alako wo xa yunubie xa xafari, wo man xa Ala Xaxili Sɛniyɛnxi sɔtɔ. \v 39 Ala bara yi laayidi tongo wo bɛ, wo xa die bɛ, nun mixi birin bɛ a naxee xilima, hali naxee na yire makuye.» \v 40 Piyɛri man naxa e rasi, a naxa e ralimaniya masenyi wuyaxi ra. A naxa e maxandi, «Wo wo mɛɛni yi waxati mixi tinxintaree ma.» \p \v 41 Naxee tin a xa masenyi ra, e naxa e xunxa ye xɔɔra. Na lɔxɔɛ mixi wulu saxan ɲɔndɔn naxa sa Isa fɔxirabirɛe xun ma. \v 42 E nu e tunnabɛxima xɛɛrae xa xaranyi ma. E naxa lu ngaxakerenya kui. E man naxa e tunnabɛxi taami itaxunfe nun Ala maxandife ma. \v 43 Gaaxui naxa e birin suxu. Xɛɛrae naxa kaabanako nun tɔnxuma gbegbe raba. \v 44 Danxaniyatɔɛe birin nu malanxi yire keren. Xa mixi keren se sɔtɔ, na bara findi e birin gbe ra. \v 45 E e xa see matima, e nu e harige itaxun e bore ma, kankan nu a hayi fan na kui. \v 46 Lɔxɔ yo lɔxɔ e nu e malanma hɔrɔmɔbanxi kui, e nu donse don e xɔnyi sɛɛwɛ nun bɔɲɛsa kui. \v 47 E nu Ala matɔxɔma. E naxa rafan birin ma. Lɔxɔ yo lɔxɔ Marigi nu nde sama danxaniyatɔɛ ɲama kɔnti xun ma. \c 3 \s Namatɛ rayalanfe \p \v 1 Lɔxɔ nde Piyɛri nun Yaya nu tefe hɔrɔmɔbanxi kui, sali tɛmui gɛɛsɛgɛ. \v 2 Hɔrɔmɔbanxi naadɛ ra naxan xili «Naadɛ Tofanyi», xɛmɛ nde nu na naxan nu namataxi kabi a bari lɔxɔɛ. E nu a dɔxɔma na lɔxɔɛ birin alako a xa nu kɔbiri makula mixie ma naxee soma hɔrɔmɔbanxi kui. \v 3 A to Piyɛri nun Yaya to so ra hɔrɔmɔbanxi kui, a naxa kɔbiri makula e ma. \p \v 4 Piyɛri nun Yaya naxa e ya ti a ra. Piyɛri naxa a fala a bɛ, «Muxu mato.» \v 5 Xɛmɛ naxa e mato, a ɲɔxɔ naxa lu a ma e na kɔbiri nan fife a ma. \v 6 Piyɛri fa a fala a bɛ, «Gbeti mu na n yi, xɛɛma mu na n yi, kɔnɔ naxan na n yi ra, n a fima i ma. N bara i yaamari Isa Nasarɛtika xili ra, naxan findixi Ala xa Mixi Sugandixi ra, keli, i i ɲɛrɛ!» \v 7 A naxa a suxu a yirefanyi bɛlɛxɛ ma, a a rakeli. A sanyie nun a sankɔnyie naxa sɛnbɛ sɔtɔ keren na. \v 8 Na ikɔrɛxi ra, a naxa keli, a naxa so a ɲɛrɛfe. A naxa so Piyɛri nun Yaya fɔxɔ ra hɔrɔmɔbanxi kui. A ɲɛrɛma, a tuganma, a Ala tantuma. \p \v 9 Birin naxa a to, a a ɲɛrɛma, a Ala matɔxɔma. \v 10 E naxa a kolon a tan nan nu dɔxɔma hɔrɔmɔbanxi «Naadɛ Tofanyi» dɛ ra kulɛ matide. Birin naxa kaaba, e tɛrɛnna yi fe ra naxan bara raba a bɛ. \v 11 A fan naxa bira Piyɛri nun Yaya fɔxɔ ra. Ɲama birin naxa kaaba, e naxa e gi sigafe ra e yire Sulemani xa buntunyi ra. \p \v 12 Piyɛri to na to, a naxa ɲama maxɔrin, «Wo tan Isirayilakae, munfe ra wo kaabama yi fe ma? Munfe ra wo wo yae banbanxi muxu ra alɔ muxu yi xɛmɛ raɲɛrɛxi muxu yɛtɛ sɛnbɛ nan na, xa na mu a ra muxu xa tinxinyi ra? \v 13 Annabi Iburahima, Annabi Isiyaga, nun Annabi Yaxuba Marigi Ala, won benbae Marigi Ala, a bara a xa dariyɛ fi a xa konyi Isa ma, wo naxan yanfa, wo fa mɛɛ a ra Pilati ya i, naxan nu wama a rabɛɲinfe. \v 14 Wo bara Ala xa sɛniyɛntɔɛ nun a xa tinxintɔɛ yanfa. Wo man fa maxandi ti Pilati xa faxɛti nde rabɛɲin wo bɛ. \v 15 Wo bara Marakisima faxa, Ala naxa a rakeli faxɛ ma. Muxu na na fe seede ra. \v 16 Yi xɛmɛ naxan yi ki, wo naxan kolon, wo naxan toxi, a bara sɛnbɛ sɔtɔ danxaniya kui Isa xili saabui ra. A xa danxaniya Isa ma, na nan a yalanxi wo birin ya xɔri.» \p \v 17 «Yakɔsi, n ngaxakerenyie, n a kolon wo naxan nabaxi Isa ra, wo bara a raba a kolontareya ma, wo nun wo xa mangɛe. \v 18 Kɔnɔ Ala nan yi birin nagirixi, alako a xa wɔyɛnyi xa rakamali, a nu bara naxan masen waxati dangixi a xa namiɲɔnmɛe dɛ ra, a falafe a a xa Mixi Sugandixi fama nɛ tɔɔrɔde. \v 19 Awa, wo tuubi, wo gbilen Ala ma, alako wo xa yunubie xa xafari, \v 20 alako Marigi xa fa bɔɲɛsa waxati ra, a man xa Isa xɛɛ, a bara naxan sugandi wo bɛ. \v 21 Kɔnɔ Isa, Ala xa Mixi Sugandixi xa lu koore ma sinden, han beenun fe birin xa yailan, alɔ Ala a masen ki naxɛ a xa namiɲɔnmɛ sɛniyɛnxie kɛrɛ ra kafi a xɔnnakuye ra.» \p \v 22 «Annabi Munsa naxa a fala, ‹Wo Marigi Ala namiɲɔnmɛ nde xɛɛma nɛ wo ma alɔ n tan. Won ngaxakerenyi nan lanxi a ma. A naxan birin falama wo bɛ, wo xa a suxu. \v 23 Naxan yo mu na namiɲɔnmɛ xui suxu, na kanyi bama nɛ Ala xa ɲama ya ma, a faxa.›» \p \v 24 «Namiɲɔnmɛ naxee birin bara wɔyɛn kabi Annabi Samuweli xa tɛmui, e birin bara yi lɔxɔɛe xa fe fala. \v 25 Saatɛ die nun namiɲɔnmɛ die nan na wo ra. Ala bara saatɛ tongo won babae bɛ. A a fala nɛ Iburahima bɛ, ‹Duniɲa birin fama hɛɛri sɔtɔde i bɔnsɔɛ nan saabui ra.› \v 26 Ala to bara a xa konyi rakeli faxɛ ma, a a xɛɛ wo tan nan singe ma, a xa duba wo bɛ, a xa kankan nagbilen fe kobie fɔxɔ ra.» \c 4 \s Piyɛri nun Yaya makiitife \p \v 1 Yaya nun Piyɛri to nu wɔyɛnma mixie bɛ, sɛrɛxɛdubɛe, hɔrɔmɔbanxi sɔɔri yarerati, nun Sadusenie naxa fa. \v 2 E bɔɲɛ naxa te barima Piyɛri nun Yaya nu ɲama xaranfe, a falafe mixi faxaxie fama nɛ rakelide alɔ Isa rakelixi ki naxɛ. \v 3 E naxa e suxu, e e sa geeli han na kuye iba, barima kɔɛ nu bara so. \v 4 Kɔnɔ mixi wuyaxi naxee na wɔyɛnyi mɛ, e naxa a suxu. Danxaniyatɔɛe xun naxa masa, han xɛmɛe kɔnti naxa wulu suuli ɲɔndɔn li. \p \v 5 Na kuye iba, Yuwifi yareratie, forie, nun sɛriyɛ karamɔxɔe naxa e malan Darisalamu, \v 6 a nun Anani sɛrɛxɛdubɛ kuntigi, nun Kayafa, Yaya, Alesandire, a nun naxee birin na sɛrɛxɛdubɛ kuntigi bɔnsɔɛ. \v 7 E naxa Piyɛri nun Yaya ti e tagi, e naxa e maxɔrin, «Wo nɔxi yi rayalande di? Wo a rayalanxi saabui mundun na?» \p \v 8 Piyɛri naxa a masen e bɛ muxu a rayalanxi Ala Xaxili Sɛniyɛnxi nan saabui ra, \v 9 «Isirayila forie nun kuntigie, wo bara muxu maxɔrin yi namatɛ xa fe fanyi sɔtɔɛ ma, a yalanxi ki naxɛ. \v 10 Wo tan nun Isirayilakae birin xa a kolon yi xɛmɛ yalanxi Isa Nasarɛtika, Ala xa Mixi Sugandixi, xili saabui nan na. Wo Isa naxan banban wuri magalanbuxi ma, Ala naxan nakeli faxɛ ma, a tan nan xili yi namatɛ rayalanxi. \v 11 Isa maniyaxi ‹gɛmɛ nan na naxan tide gbo dangi gɛmɛ birin na, kɔnɔ wo tan banxitie bara mɛɛ na gɛmɛ ra.› \v 12 Kisi mu sɔtɔma ndende ra fo a tan, barima xili gbɛtɛ yo mu na duniɲa, won kisima naxan saabui ra.» \p \v 13 E naxa kaaba Piyɛri nun Yaya xa limaniya ma, barima xarantaree nan nu e ra. E naxa a kolon e nu bara bira Isa fɔxɔ ra a nu na duniɲa ma tɛmui naxɛ. \v 14 Kɔnɔ xɛmɛ to nu tixi e sɛɛti ma, a yalanxi, e mu nɔ sese falade. \v 15 E naxa Piyɛri, Yaya, nun na xɛmɛ yaamari e xa mini Yuwifi kiitisae ya ma. E nu fa wɔyɛn e bore tagi. \v 16 E naxa e bore maxɔrin, «Won xa munse raba yi mixie ra? Darisalamukae birin bara a kolon e kaabanako xungbe nan nabaxi. Won fan mu nɔma na matandide. \v 17 Kɔnɔ alako yi fe naxa yensen yɛ mixie ra, won xa e ratɔn a xɔrɔxɔɛ ra, e naxa wɔyɛn Isa xili ra sɔnɔn.» \p \v 18 E naxa Piyɛri, Yaya, nun na xɛmɛ xili. E naxa wɔyɛn e bɛ a xɔrɔxɔɛ ra, a e naxa masenyi yo ti, e naxa mixi yo xaran Isa xili ra sɔnɔn. \v 19 Piyɛri nun Yaya naxa e yaabi, «Wo a mato, a lanma muxu xa bira wo tan nan fɔxɔ ra ba, ka Ala? \v 20 Muxu mu nɔma dundude fe ma muxu bara naxan to, muxu bara naxan mɛ.» \v 21 E man naxa xaaɲɛ e ma, kɔnɔ ɲama birin to nu Ala matɔxɔma fe ma naxan bara raba, e mu nɔ lande a ma a lanma e xa e ɲaxankata ki naxɛ. E naxa e rabɛɲin. \v 22 Yi xɛmɛ naxan nayalanxi, a xa simaya nu bara dangi ɲɛ tongo naani ra. \s Togondiyatɔɛe Ala maxandife \p \v 23 E to e bɛɲin, Piyɛri nun Yaya naxa siga e booree yire. E naxa fe birin yaba e bɛ sɛrɛxɛdubɛ kuntigie nun forie naxan fala e bɛ. \v 24 E to na mɛ, e birin naxa e xui ite Ala ma ɲanige keren fari. E naxa a maxandi, «Marigi, i tan naxan koore daa, a nun bɔxi, a nun baa, a nun se naxan birin na duniɲa, \v 25 i tan nan a fala Ala Xaxili Sɛniyɛnxi saabui ra, i xa konyi Dawuda dɛ ra, muxu baba, \b \q ‹Munfe ra sie bɔɲɛ texi fufafu? \q Munfe ra ɲamae matandi tife? \q \v 26 Duniɲa mangɛe bara keli, \q xunmatie bara ti Marigi \q nun a xa Mixi Sugandixi kanke.›» \b \p \v 27 «Nɔndi na a ra, Herode, Ponsi Pilati, xɔɲɛe, a nun Isirayila bɔnsɔɛe bara ti i xa konyi sɛniyɛnxi Isa kanke, i naxan sugandixi, \v 28 alako e xa fe birin naba i singe nu bara natɛ tongo a nu lan naxan xa raba. \v 29 Yakɔsi, Marigi, i xa a mato e xaaɲɛxi ki naxɛ. Sɛnbɛ fi i xa konyie ma, alako e xa nɔ i xa wɔyɛnyi masende limaniya ra. \v 30 I bɛlɛxɛ itala, alako mixi xa rayalan, kaabanakoee nun tɔnxumae xa raba i xa konyi sɛniyɛnxi Isa xili ra.» \p \v 31 E to gɛ Ala maxandide, e nu malanxi dɛnnaxɛ, na naxa sɛrɛn. Ala Xaxili Sɛniyɛnxi naxa goro e birin ma. E naxa so Ala xa wɔyɛnyi masenfe limaniya ra. \s Togondiyatɔɛe xa lanyi \p \v 32 Danxaniyatɔɛ ɲama birin bɔɲɛ ma fe naxa lu keren. Mixi yo mu a falama a keren gbe nan na se nde ra, kɔnɔ se birin naxa findi birin gbe ra. \v 33 Xɛɛrae naxa Marigi Isa xa marakeli masen mixie bɛ sɛnbɛ ra. Ala naxa hinnɛ e ra a fanyi ra. \v 34 Setare yo mu nu na e ya ma, barima xɛe nun banxie nu na naxee birin yi ra, e nu e matima nɛ, \v 35 e nu a sare dɛntɛgɛ xɛɛrae bɛ. Nee nu fa a itaxun kankan hayi bɛrɛ ma. \p \v 36 Mixi nde nu na naxan xili Yusufu, Lewi di naxan barixi Sipiri. Xɛɛrae nu a xili falama nɛ Baranabasi, na nan falaxi «mixi ralimaniya». \v 37 A naxa xɛ mati naxan nu na a yi, a naxa fa a kɔbiri ra, a a dɛntɛgɛ xɛɛrae bɛ. \c 5 \s Ananiyasi nun Safira \p \v 1 Xɛmɛ nde naxan xili Ananiyasi, a nun a xa ginɛ Safira, nee fan naxa e xa xɛ mati. \v 2 Ananiyasi nun a xa ginɛ naxa lan a ma e xa xɛ sare nde ragata e yɛtɛ bɛ. Ananiyasi naxa kɔbiri dɔnxɔɛ xanin, a a dɛntɛgɛ xɛɛrae bɛ. \v 3 Piyɛri naxa a fala a bɛ, «Ananiyasi, munfe ra Sentanɛ i madaxuxi han i bara wule fala Ala Xaxili Sɛniyɛnxi bɛ yi xɛ sare nde nɔxunfe ra? \v 4 Beenun i xa yi xɛ mati, i gbe xa mu nu na xɛ ra? I kɔbiri naxan sɔtɔxi, i gbe xa mu nu na fan na? Munfe ra i yi fe mɔɔli rabaxi? I mu wule falaxi mixie xa bɛ, i wule falaxi Ala nan bɛ.» \p \v 5 Ananiyasi to na wɔyɛnyi mɛ, a naxa bira keren na, a faxa. Naxee birin na fe mɛ, e naxa gaaxu. \v 6 Sɛgɛtalae to keli, e naxa a kasange, e a xanin, e sa a ragata. \p \v 7 Waxati saxan to dangi, a xa ginɛ naxa so, a mu nu a kolon fe naxan nabaxi. \v 8 Piyɛri naxa a fala a bɛ, «A fala n bɛ, xa wo xɛ matixi yi xasabi nan na, wo naxan dɛntɛgɛxi yi ki?» A naxa a yaabi, «Iyo, muxu a matixi yi kɔbiri nan na.» \v 9 Awa, Piyɛri naxa a fala a bɛ, «Munfe ra wo lanxi a ma wo xa Ala Xaxili madaxu? Naxee i xa mɔri ragataxi, e tan nan tixi naadɛ ra yi ki, e i fan xaninma ya.» \p \v 10 A naxa bira xɛɛra bun ma keren na, a faxa. Sɛgɛtalae to so, e naxa a li a fan bara faxa. E naxa a xanin, e sa a fan nagata a xa mɔri fɛ ma. \v 11 Gaaxui xungbe naxa danxaniyatɔɛ ɲama birin suxu, a nun naxee birin yi fe mɛ. \s Tɔnxumae nun kaabanakoee \p \v 12 Kaabanako wuyaxi nun tɔnxumae nu rabama ɲama tagi xɛɛrae saabui ra. Togondiyatɔɛ birin nu e malanma Sulemani xa buntunyi ra. \v 13 Mixi gbɛtɛ yo mu nu suusama sunbude e ra, kɔnɔ mixie nu e binyama a fanyi ra. \v 14 Naxee nu danxaniyaxi Marigi ma, xɛmɛe nun ginɛe, e kɔnti xun nu masama tɛmui birin. \v 15 Na fee ma, mixie nu fama nɛ furemae ra sade nun dagie ma kira xɔn, alako Piyɛri nɛ dangima tɛmui naxɛ, a niini xa ti e ma. \v 16 Ɲama nu kelima Darisalamu rabilinyi, e nu fa furemae ra nun ɲinnɛ fure kanyie. E birin naxa yalan. \s Xɛɛrae makankanfe \p \v 17 Na tɛmui sɛrɛxɛdubɛ kuntigi, a nun naxee nu na a fɔxɔ ra, naxee findixi Sadusenie ra, e naxa natɛ tongo tɔɔnɛ ma. \v 18 E naxa xɛɛrae suxu, e e woli geeli. \v 19 Kɔnɔ Marigi xa malekɛ naxa fa kɔɛ ra, a naxa geeli naadɛ rabi, a fa e ramini. A naxa a fala e bɛ, \v 20 «Wo siga, wo sa ti hɔrɔmɔbanxi kui, wo Ala xa kira nɛɛnɛ xa fe birin tagi raba ɲama bɛ.» \v 21 E to na mɛ, e naxa so hɔrɔmɔbanxi kui subaxɛ ma, e kawandi ti fɔlɔ. \p Sɛrɛxɛdubɛ kuntigi nun naxee nu na a fɔxɔ ra, e to fa, e naxa Yuwifi kiitisae nun Isirayila fori birin malan. E naxa mixie rasiga xɛɛrae tongode geeli kui. \v 22 Sɔrie to siga, e mu e li geeli kui. E naxa gbilen, e sa dɛntɛgɛ sa. \v 23 E naxɛ, «Muxu bara geeli li a balanxi a fanyi ra, geeli kantamae tixi naadɛ ra, kɔnɔ muxu to a rabi, muxu mu mixi yo lixi a kui.» \p \v 24 Hɔrɔmɔbanxi sɔɔrie xa mangɛ nun sɛrɛxɛdubɛ kuntigie to na fe mɛ, e dɛ naxa ixara. E nu fa e bore maxɔrin, «Munfe yi ra?» \v 25 Mixi nde naxa fa a fala e bɛ, «Wo fa a mato, wo xɛmɛ naxee sa geeli, e na hɔrɔmɔbanxi kui e mixie xaranfe.» \v 26 Awa, sɔɔri xunmati nun a xa sɔɔrie naxa siga, e sa fa xɛɛrae ra. Kɔnɔ e mu e sɛnbɛ ramini e ma, barima e nu gaaxuxi ɲama fa e magɔnɔfe gɛmɛ ra. \p \v 27 E to bara e xanin Yuwifi kiitisae yire, sɛrɛxɛdubɛ kuntigi naxa e maxɔrin, \v 28 «Muxu bara wo ratɔn a xɔrɔxɔɛ ra, wo naxa xaranyi raba yi xɛmɛ xili ra, kɔnɔ wo bara wo xa xaranyi ralantan Darisalamu birin na. Wo wama a xa faxɛ safe muxu tan nan xun!» \v 29 Piyɛri nun xɛɛrae naxa e yaabi, «A lanma muxu xa Ala xui nan nabatu dangife mixie xui ra. \v 30 Won babae Marigi Ala bara Isa rakeli, wo naxan faxa, wo naxan banban wuri ma. \v 31 Ala bara a rate a yirefanyi ma a xa findi Mangɛ nun Marakisima ra, alako Isirayila xa nɔ tuubide, e xa yunubi xa xafari. \v 32 Muxu nun Ala Xaxili Sɛniyɛnxi na yi fe seedee ra. Ala Xaxili Sɛniyɛnxi fima mixi nan ma, naxan na a xui rabatu.» \p \v 33 E to yi masenyi mɛ, e naxa xɔnɔ han e naxa wa xɛɛrae faxafe. \v 34 Kɔnɔ Farisɛni nde naxan xili Gamaliyɛli, sɛriyɛ karamɔxɔ kuntigi naxan nu rafan ɲama birin ma, na naxa keli Yuwifi kiitisae tagi. A naxa yaamari fi e xa xɛɛrae ramini sinden. \v 35 Awa, a naxa a fala kiitisae bɛ, «Isirayilakae, wo mɛɛni fe ma wo naxan nabama yi mixie ra. \v 36 Waxati dangixi xɛmɛ nde naxan xili Tudasi naxa a yɛtɛ igbo. Mixi kɛmɛ naani nan nu biraxi a fɔxɔ ra, kɔnɔ a to faxa e birin naxa yensen yɛ. A xa fe mu findi fefe ra.» \p \v 37 «Na to dangi, Yudasi Galileka naxa mini xili sɛbɛ tɛmui. A naxa mixi wuyaxi bɛndun a ma, kɔnɔ a fan naxa faxa, a fɔxirabirɛe birin naxa yensen yɛ. \v 38 Yakɔsi n a falama wo bɛ, wo naxa fefe raba yi mixie ra. Wo gbilen e fɔxɔ ra. Xa yi fe birin fatanxi mixie nan na, a mu sɔɔnɛyama. \v 39 Kɔnɔ, xa a fatanxi Ala nan na, wo mu nɔma a xun nakanade. Wo wo ɲɛrɛ ki mato a fanyi ra, wo nun Ala naxa fa gere.» \p \v 40 E to lan fe keren ma, e naxa xɛɛrae xili, e e bɔnbɔ. E naxa e ratɔn wɔyɛnfe ra Isa xili ra, e fa e rabɛɲin. \p \v 41 Xɛɛrae to mini Yuwifi kiitisae tagi, e naxa ɲɛlɛxin barima Ala e tan nan sugandixi, e xa tɔɔrɔ Isa xili xa fe ra. \v 42 Lɔxɔ yo lɔxɔ, e nu kawandi tima hɔrɔmɔbanxi kui, e man mixie xaranma e xɔnyi. E nu Isa, Ala xa Mixi Sugandixi xa xibaaru fanyi masenma nɛ tɛmui birin. \c 6 \s Xɛɛra malima solofere \p \v 1 Na tɛmui, Isa fɔxirabirɛe kɔnti xun to nu masama, Yuwifie naxee Girɛki xui falama, e naxa e mawa Yuwifie xɔn naxee Eburu xui falama, barima lɔxɔ yo lɔxɔ donse itaxunma tɛmui naxɛ, e nu nɛɛmuma nɛ kaaɲɛ ginɛe ma naxee Girɛki xui falama. \v 2 Xɛɛra fu nun firinyi naxa Isa fɔxirabirɛe malan, e naxa a fala e bɛ, «A mu lan muxu xa Ala xa masenyi kawandife rabolo donse itaxun fe ra. \v 3 Na nan a ra, n ngaxakerenyie, wo xɛmɛ solofere sugandi wo ya ma, mixi binyee, xaxilimaya nun Ala Xaxili Sɛniyɛnxi na naxee bɛ. Muxu xa yi donse itaxunfe so e yi ra, \v 4 alako muxu tan xa nu lu Ala maxandi ra nun Ala xui kawandi ra.» \p \v 5 Na masenyi naxa rafan birin ma. E naxa Etiyɛn sugandi, xɛmɛ naxan xa danxaniya nu gbo, Ala Xaxili Sɛniyɛnxi man nu goroxi naxan ma. E man naxa Filipu, Pirokoru, Nikanoro, Timon, nun Paramenasi sugandi, a nun Nikolasi Antiyɔkika naxan soxi Yuwifie xa diinɛ ya ma. \v 6 E naxa e dɛntɛgɛ xɛɛrae bɛ. Xɛɛrae naxa e bɛlɛxɛ sa e xunyie ma, e naxa Ala maxandi e bɛ. \p \v 7 Ala xa masenyi naxa yensen yɛ. Isa fɔxirabirɛe xun nu masama a gbegbe ra Darisalamu. Sɛrɛxɛdubɛ wuyaxi fan nu danxaniyafe. \s Etiyɛn suxufe \p \v 8 Ala naxa a xa hinnɛ nun sɛnbɛ fi Etiyɛn ma. A nu tɔnxumae nun kaabanako xungbee rabama ɲama tagi. \v 9 Sirenikae nun Alesandireka naxee nu salima salide kui, naxan xili «xɔrɛya mixi xa salide», a nun Yuwifie naxee kelixi Silisi nun Asi, e naxa sɔnxɔ Etiyɛn ma. \v 10 Kɔnɔ e mu nɔ Etiyɛn xa wɔyɛnyi ra, barima Ala Xaxili Sɛniyɛnxi nan nu xaxilimaya fima a ma. \p \v 11 Awa, e naxa xɛmɛ ndee sare fi, e xa a fala, «Muxu bara a xui mɛ a wɔyɛnyi falama naxan mu daxa Annabi Munsa nun Ala mabiri.» \v 12 E naxa ɲama, forie, nun sɛriyɛ karamɔxɔe kui iso. E naxa bagan a ma, e a suxu, e a xanin Yuwifi kiitisae yire. \v 13 E naxa tɔɔɲɛgɛlae ramini, naxee a fala, «Yi xɛmɛ mu bama wɔyɛnyi ɲaaxie falafe hɔrɔmɔbanxi nun Ala xa sɛriyɛ xa fe ra. \v 14 Muxu bara a xui mɛ, a a falama Isa Nasarɛtika fama yi hɔrɔmɔbanxi kanade, a man naamunyie masarama Annabi Munsa naxee fixi won ma.» \v 15 Yuwifi kiitisae birin naxa e ya banban Etiyɛn na, a yatagi naxa lu e bɛ alɔ malekɛ. \c 7 \s Etiyɛn xa masenyi \p \v 1 Sɛrɛxɛdubɛ kuntigi naxa Etiyɛn maxɔrin, «Naxan falaxi i xun ma, nɔndi na a ra?» \v 2 Etiyɛn naxa e yaabi, «N ngaxakerenyie nun n babae, wo wo tuli mati n na. Ala dariyɛ kanyi mini nɛ won baba Iburahima ma a nu na Mesopotamiya bɔxi ma tɛmui naxɛ, beenun a xa sabati Xarani. \v 3 Ala naxa a fala a bɛ, ‹Keli i xa bɔxi nun i xabilɛ xun, siga bɔxi ma n dɛnnaxɛ masenma i bɛ.› \v 4 Awa, a naxa mini Kalidi bɔxi ra, a sa sabati Xarani. Mɛnni, a baba faxa xanbi, Ala naxa a radangi yi bɔxi ma wo sabatixi dɛnnaxɛ yi ki to. \v 5 A mu lingira yo fi a ma yi bɔxi kui hali santide. Kɔnɔ a naxa laayidi tongo a bɛ, a fama yi bɔxi fide a tan nun a bɔnsɔɛ nan ma, hali a faxa xanbi. Na waxati di yo mu nu na a bɛ sinden.» \p \v 6 «Ala naxa a fala a bɛ, ‹I bɔnsɔɛ sabatima bɔxi gbɛtɛ nan ma. Mɛnni e findima nɛ konyie ra. E e ɲaxankata ɲɛ kɛmɛ naani bun.› \v 7 Ala man naxa a fala, ‹N fama na si makiitide naxan e rasoma konyiya kui. Na dangi xanbi, e kelima nɛ naa, e fa n batu be.›» \p \v 8 «Awa, Ala naxa sunna saatɛ fi Iburahima ma. Iburahima to Isiyaga bari, a naxa a sunna a xi solomasaxan nde ma. Isiyaga to Yaxuba bari, a naxa a fan sunna. Yaxuba fan naxa won benba fu nun firinyie sunna.» \p \v 9 «Won benbae naxa Yusufu tɔɔnɛ, e naxa a mati, a naxa findi konyi ra Misira bɔxi ma. \v 10 Kɔnɔ Ala naxa lu a fɔxɔ ra. A naxa a ramini a xa kɔntɔfili birin kui. A naxa hinnɛ nun xaxilimaya fi a ma, alako a xa rafan Misira mangɛ ma, naxan a findi Misira gomina nun a xa banxi birin xunmati ra.» \p \v 11 «Kaamɛ xungbe naxa so Misira bɔxi ma a nun Kanaan bɔxi. Won babae mu nu baloe sɔtɔma, tɔɔrɛ naxa gbo. \v 12 Yaxuba naxa a mɛ a mɛngi na Misira bɔxi ma. A naxa won babae xɛɛ naa a singe. \v 13 E xa sigɛ firin nde, Yusufu naxa a yɛtɛ masen a fafaxakerenyie bɛ, Misira mangɛ fan naxa Yusufu xabilɛ rakolon. \v 14 Awa, Yusufu naxa e xɛɛ a baba Yaxuba tongode nun a xa denbaya birin. E kɔnti nu sigaxi han mixi tongo solofere a nun suuli. \v 15 Yaxuba naxa goro Misira, a faxa dɛnnaxɛ a nun won babae. \v 16 E furee naxa ragbilen Sikemi, e e ragata gaburi nan kui, Iburahima naxan sara kɔbiri ra Xamori xa die ma.» \p \v 17 «Ala xa laayidi rakamali waxati to makɔrɛ, laayidi naxan tongoxi Iburahima bɛ, won ma ɲama xun naxa masa Misira bɔxi ma. \v 18 Kɔnɔ na xanbi mangɛ gbɛtɛ naxa ti naxan mu nu Yusufu xa fe kolon. \v 19 Na mangɛ naxa won ma ɲama yanfa. A naxa won benbae ɲaxankata, han a naxa e yaamari e xa e xa diyɔrɛe wɔlɛ, alako e xa faxa. \v 20 Na tɛmui Annabi Munsa naxa bari, Ala hinnɛ naxan na. Kike saxan a rabalofe a baba xa banxi kui. \v 21 Na xanbi a naxa a bɛlɛxɛ ba a ma. Misira mangɛ xa di ginɛ fa a tongo, a naxa a ramɔ alɔ a xa di. \v 22 Annabi Munsa naxa kolon sɔtɔ Misira xa fe birin ma. A wɔyɛn ki nun a ɲɛrɛ ki naxa sɛnbɛ sɔtɔ.» \p \v 23 «A to ɲɛ tongo naani sɔtɔ, a naxa wa a ngaxakerenyie kolonfe. A naxa siga a boore Isirayilakae yire matode. \v 24 A to Misiraka to a fe ɲaaxi niyafe Isirayilaka nde ra, Annabi Munsa naxa a ngaxakerenyi xa gere so, a naxa Misiraka faxa. \v 25 A naxa a maɲɔxun a a ngaxakerenyie a kolonma nɛ Ala xɔrɛya fima e ma a saabui nan na, kɔnɔ e mu kolon sɔtɔ na ma. \v 26 Na kuye iba, Annabi Munsa naxa Isirayilaka firin to, e na gerefe. A naxa kata e xa lan e bore ma, a naxa a fala e bɛ, ‹Ngaxakerenmae nan na wo ra. Munfe ra wo fe ɲaaxi niyama wo bore ra?› \v 27 Kɔnɔ naxan nu fe ɲaaxi rabafe a ngaxakerenyi ra, a naxa Annabi Munsa radin yɛ, a a fala a bɛ, ‹Nde i tixi mangɛ nun kiitisa ra muxu xun ma? \v 28 I waxi n faxafe nɛ alɔ i Misiraka faxaxi ki naxɛ xoro?› \v 29 Annabi Munsa to na wɔyɛnyi mɛ, a naxa a gi. A naxa sabati Madiyan bɔxi ma, a naxa di firin bari mɛnni.» \p \v 30 «Ɲɛ tongo naani dangi xanbi, malekɛ naxa mini a ma tɛ xɔɔra naxan nu sansi bili ganfe gbengberenyi ma, Sinayi geya fari. \v 31 Annabi Munsa to na fe to, a naxa kaaba. A to a maso a ra, a xa a igbɛ, a naxa Marigi xui mɛ. \v 32 ‹I babae Marigi Ala nan n na, Iburahima, Isiyaga, nun Yaxuba Marigi Ala.› Annabi Munsa naxa sɛrɛn, a naxa gaaxu a igbɛfe ma. \v 33 Marigi naxa a fala a bɛ, ‹Sankiri ba i sanyi, barima i tixi dɛnnaxɛ, bɔxi sɛniyɛnxi na a ra. \v 34 N bara n ma ɲama xa tɔɔrɛ to Misira, n bara e kutun xui mɛ. N bara goro n xa xɔrɛya fi e ma. Yakɔsi, n xa i xɛɛ Misira.› \v 35 Ala Annabi Munsa xɛɛ nɛ, e a fala naxan bɛ, ‹Nde i tixi mangɛ nun kiitisa ra muxu xun ma.› Malekɛ naxan minixi a ma tɛ xɔɔra a naxa a masen a bɛ a xa findi mangɛ nun marakisima ra.» \p \v 36 «Annabi Munsa nan Isirayilakae ramini Misira bɔxi ra. Ɲɛ tongo naani bun ma, a naxa tɔnxumae nun kaabanakoee raba Misira, Xulunyumi Baa, nun gbengberenyi ma. \v 37 Annabi Munsa tan naxa a fala Isirayila bɛ, ‹Ala namiɲɔnmɛ raminima wo ngaxakerenyie nan ya ma naxan luma alɔ n tan.› \v 38 Won benbae ɲama e to nu malanxi gbengberenyi ma, malekɛ naxa wɔyɛn Annabi Munsa bɛ Sinayi geya fari. A sɛriyɛ naxan mɛxi, a naxa na radangi won ma.» \p \v 39 «Kɔnɔ won benbae mu tin a xa yaamari suxude. E naxa a matandi, e e bɔɲɛ ti Misira ra. \v 40 E naxa a fala Haruna bɛ, ‹Alae yailan won bɛ, naxee ɲɛrɛma won ya ra, barima yi Munsa naxan won naminixi Misira, won mu a kolon se naxan a sɔtɔxi.› \v 41 E naxa kuye yailan ninge misaali ra, e fa sɛrɛxɛ ba a bɛ. E naxa ɲɛlɛxin na ra, e naxan yailanxi e bɛlɛxɛe ra.» \p \v 42 «Awa, Ala naxa a kobe so e ra, a naxa e rabolo, e xa tunbuie batu, alɔ a sɛbɛxi namiɲɔnmɛ xa Kitaabui kui ki naxɛ. \q ‹Isirayila bɔnsɔɛ, \q wo sɛrɛxɛe ba n tan nan bɛ \q ɲɛ tongo naani bun ma gbengberenyi ma? \q \v 43 Wo bara Mɔlɔkɔ kuye batu, \q wo bara Remefan tunbui kuye batu, \q wo kuye naxee yailanxi wo bɛlɛxɛ ra. \q Na nan a toxi n fan wo xaninma Babilɔn xanbi ra.›» \p \v 44 «Ala xa hɔrɔmɔlingira, a xa seedeɲɔxɔya sɛbɛli na dɛnnaxɛ, na nu na won benbae tagi gbengberenyi ma. Ala nu bara a misaali masen Annabi Munsa bɛ, a naxa a yaamari a xa a yailan na ki. \v 45 Won benbae to hɔrɔmɔlingira sɔtɔ, e naxa a xanin bɔxi ma Ala si gbɛtɛe keri dɛnnaxɛ, Yosuwe xa yaamari bun ma. A naxa lu naa han Dawuda xa waxati.» \p \v 46 «Dawuda naxan nafanxi Ala ma, na naxa a maxɔrin a xa lingira ti a tan Yaxuba Marigi Ala bɛ. \v 47 Kɔnɔ Sulemani nan fa na lingira ti Ala bɛ. \v 48 Kɔnɔ Ala Xili Xungbe Kanyi mu sabatima adama xa banxi tixi kui. Namiɲɔnmɛ na nan masenxi, \q \v 49 ‹Wo Marigi naxɛ, \q koore, n ma kibanyi, \q bɔxi, n santide. \q Wo banxi mundun tima n bɛ? \q Wo yire mundun findima n ma malabude ra? \q \v 50 N tan xa mu na birin yailanxi?›» \p \v 51 «Wo xaxili nun wo tuli xɔrɔxɔ, wo sondonyi mu fan. Wo Ala Xaxili Sɛniyɛnxi matandima tɛmui birin alɔ wo benbae a raba ki naxɛ. \v 52 Wo benbae namiɲɔnmɛe birin ɲaxankata nɛ. E namiɲɔnmɛe faxa nɛ, naxee nu Ala xa Tinxintɔɛ xa fafe falama. Yakɔsi wo bara na fan faxa. \v 53 Wo tan naxee bara Ala xa sɛriyɛ sɔtɔ malekɛe saabui ra, wo mu a rabatuxi!» \s Etiyɛn xa faxɛ \p \v 54 E to yi masenyi mɛ, e naxa xɔnɔ han e nu e ɲinyie raxin. \v 55 Kɔnɔ Ala Xaxili Sɛniyɛnxi naxa goro Etiyɛn ma. Etiyɛn to a ya banban koore ma, a naxa Ala xa dariyɛ to, a man naxa Isa to a tixi Ala yirefanyi ma. \v 56 A naxa a masen, «N bara koore rabixi to, Adama xa Di tixi Ala yirefanyi ma.» \v 57 Ɲama naxa sɔnxɔɛ rate, e naxa e tuli dɛsɛ. E birin naxa bagan a ma. \v 58 E naxa mini a bubu ra sigafe ra taa fari ma, e a magɔnɔ han a naxa faxa. Seedee naxa e xa donmae sa sɛgɛtala nde san ma, naxan xili Sɔlu. \v 59 E nu na a magɔnɔfe tɛmui naxɛ, Etiyɛn naxa Ala maxandi, «N Marigi Isa, n nii rasɛnɛ.» \v 60 Na xanbi a naxa a xinbi sin, a naxa a xui ite, «N Marigi, i naxa e suxu yi yunubi ma!» A gɛ na falade tan mu a ra, a naxa taa masara. Sɔlu fan nu na Etiyɛn faxafe kui. \c 8 \s Danxaniyatɔɛe xa tɔɔrɛ \p \v 1 Na lɔxɔɛ, ɲaxankatɛ xungbe naxa Darisalamu danxaniyatɔɛ ɲama suxu. E birin naxa yensen Samari nun Yudaya bɔxi ma fo xɛɛrae, nee nan gbansan lu naa. \v 2 Xɛmɛ tinxinxie naxa Etiyɛn nagata. E naxa wa a xa faxɛ ma. \v 3 Kɔnɔ Sɔlu tan naxa danxaniyatɔɛ ɲama tɔɔrɔ. A nu soma banxie kui, a nu danxaniyatɔɛ xɛmɛe nun ginɛe ramini, a nu fa e sa geeli. \v 4 Danxaniyatɔɛ to yensen yɛ, e naxa xibaaru fanyi kawandi ti yire birin. \s Xibaaru fanyi kawandife Samari \p \v 5 Filipu to goro Samari taa nde kui, a naxa Ala xa Mixi Sugandixi xa fe masen naakae bɛ. \v 6 Ɲama to Filipu xa kaabanakoee to, e naxa e tuli mati a ra a fanyi ra. \v 7 Ɲinnɛe naxa gbilen furemae fɔxɔ ra, e nu fa gbelegbele. Mabɛnyi nun namatɛ wuyaxi naxa yalan. \v 8 Naakae naxa sɛɛwa a fanyi ra. \p \v 9 Xɛmɛ nde nu na na taa kui naxan xili Simɔn. A nu duureya rabama naxan Samarikae birin nakaabama, a nu fa a yɛtɛ igbo. \v 10 E birin, dimɛdie nun forie, a xui ramɛxi a fanyi ra. E nu a fala, «Yi xɛmɛ Ala sɛnbɛ na a ra, won naxan xili falama Sɛnbɛ Xungbe.» \v 11 E nu bara bira a fɔxɔ ra kabi a xɔnnakuye barima a nu e rakaabama a xa duureya ra. \v 12 Kɔnɔ e to la Filipu ra, naxan Ala xa mangɛya niini nun Isa Ala xa Mixi Sugandixi xa xibaaru fanyi kawandi rabama, xɛmɛe nun ginɛe naxa e xunxa ye xɔɔra. \v 13 Simɔn yati naxa danxaniya, a fan naxa a xunxa ye xɔɔra. A naxa bira Filipu fɔxɔ ra. A naxa kaaba a xa tɔnxumae nun kaabanako xungbee ma. \p \v 14 Xɛɛrae, naxee nu na Darisalamu, e to a mɛ Samarikae bara tin Ala xa masenyi ra, e naxa Piyɛri nun Yaya xɛɛ naa. \v 15 E to so naa, e naxa Ala maxandi alako Samarikae xa Ala Xaxili Sɛniyɛnxi sɔtɔ, \v 16 barima Ala Xaxili Sɛniyɛnxi mu nu goroxi mixi yo ma e ya ma sinden. E nu xunxaxi ye nan gbansan xɔɔra Isa xili xa fe ra. \v 17 Awa, Piyɛri nun Yaya naxa e bɛlɛxɛ sa e ma, e naxa Ala Xaxili Sɛniyɛnxi sɔtɔ. \p \v 18 Simɔn to a to Ala Xaxili Sɛniyɛnxi nu sɔtɔma xɛɛrae bɛlɛxɛe nan saabui ra, a naxa kɔbiri masen e bɛ, a fa a fala, \v 19 «Wo yi sɛnbɛ fi n fan ma, alako n na n bɛlɛxɛe sa naxan ma, a xa Ala Xaxili Sɛniyɛnxi sɔtɔ.» \v 20 Piyɛri naxa a yaabi, «I tan nun i xa kɔbiri xun xa rakana, barima i a maɲɔxunxi nɛ Ala xa ki sɔtɔma kɔbiri nan na. \v 21 I gbe yo mu na yi fe ya ma, barima i sondonyi mu fiixɛxi Ala bɛ. \v 22 Gbilen yi fe ɲaaxi fɔxɔ ra. I man xa Marigi maxandi alako a xa diɲɛ i ma i xa yi maɲɔxunyi xa fe ra, xa a sa tinma. \v 23 N a toxi nɛ yi ki, i na fe ɲaaxi gbegbe kui. I bara findi Sentanɛ xa konyi ra.» \p \v 24 Simɔn naxa a yaabi, «Wo yɛtɛ xa Marigi maxandi n bɛ alako wo fe naxee birin falaxi a naxa n li.» \v 25 E to gɛ seedeɲɔxɔya bade Marigi xa masenyi ra, Piyɛri nun Yaya naxa gbilen Darisalamu. Kira fan na, e naxa xibaaru fanyi kawandi ti Samari taa wuyaxi kui. \s Etiyopi xunmati nde xunxafe ye xɔɔra \p \v 26 Marigi xa malekɛ naxa a fala Filipu bɛ, «Keli, siga yirefanyi biri ra, gbengberen kira xɔn, naxan goroma Gasa, kelife Darisalamu.» \v 27 A naxa keli, a naxa Etiyopika nde li kira ra. Xɛmɛ nan nu a ra naxan mu nu nɔma ginɛ fe rabade. A findixi Kandasi, Etiyopi mangɛ ginɛ xunmati nan na. A tan nan nu a xa naafuli birin kantama. A nu faxi salide nɛ Darisalamu. \v 28 A na gbilenfe a xɔnyi, a dɔxɔxi a xa maɲɛrɛse kui, a na Annabi Esayi xa Kitaabui xaranfe. \p \v 29 Ala Xaxili Sɛniyɛnxi naxa a masen Filipu bɛ, «Siga, i i makɔrɛ na maɲɛrɛse ra.» \v 30 Filipu naxa siga a gi ra. A naxa Etiyopika xui mɛ, a nu Annabi Esayi xa Kitaabui xaranfe. A naxa a maxɔrin, «I naxan xaranfe yi ki, i a fahaamuxi?» \v 31 A naxa a yaabi, «N nɔma na ra di, xa mixi yo mu na naxan a tagi rabama n bɛ?» A naxa a fala Filipu bɛ a xa dɔxɔ a sɛɛti ma. \v 32 A nu na yi sɛbɛli nan xaranfe Kitaabui kui: \q «E a xaninxi tɛmui naxɛ a xa faxa \q a naxa lu alɔ yɛxɛɛ naxan xaninma faxade. \q A mu a xui yo ramini, \q alɔ yɛxɛɛ naxan tima a xabe maxabama ya ra. \q \v 33 A xa marayaagi kui, \q e naxa a makiiti sɛriyɛ xanbi. \q Nde nɔma a xa taruxui falade? \q A xa simaya bara ɲɔn bɔxi fari.» \p \v 34 Na Etiyopika naxa a fala Filipu bɛ, «Yandi, a masen n bɛ, Annabi Esayi nde xa fe falama yi ki? A yɛtɛ ba, ka mixi gbɛtɛ?» \v 35 Awa, Filipu naxa a fɔlɔ na sɛbɛli ma, a naxa a kawandi Isa xa xibaaru fanyi ra. \p \v 36 E na sigafe kira xɔn, e naxa ye li. Na Etiyopika naxa a fala Filipu bɛ, «Ye nan ya. Nanse a niyama n mu xunxama ye xɔɔra?» \v 37 Filipu naxa a yaabi, «Xa i danxaniya i bɔɲɛ birin na, i nɔma na ra.» Na Etiyopika naxa a yaabi, «N laxi a ra, Ala xa Di nan lanxi Isa ma.» \v 38 A naxa maɲɛrɛse rati, e firin birin naxa goro ye ma. Filipu naxa na Etiyopika xunxa ye xɔɔra. \v 39 E to te ye xɔɔra, Marigi Xaxili naxa Filipu tongo, a a xanin. Na Etiyopika mu fa a to sɔnɔn. A naxa siga sɛɛwɛ kui. \p \v 40 Filipu naxa mini Asotu taa kui. A man naxa siga Sesare. A naxa xibaaru fanyi kawandi ti taa birin kui a nu dangima dɛnnaxɛ. \c 9 \s Sɔlu xunxafe ye xɔɔra \p \v 1 Na tɛmui birin, Sɔlu nu kɔnkɔxi Marigi fɔxirabirɛe ma, a xa e faxa. A naxa siga sɛrɛxɛdubɛ kuntigi xɔn \v 2 kɛɛdi maxɔrinde katarabi Damasi salide yareratie ma, alako xa a naxee li naa, e biraxi Isa xa kira fɔxɔ ra, xɛmɛe nun ginɛe, a xa fa e xirixi ra Darisalamu. \v 3 A na makɔrɛfe Damasi ra, yanbɛ naxa mini a ma keli koore ma, a a rabilin. \v 4 A naxa bira bɔxi ma, a naxa xui nde mɛ, «Sɔlu, Sɔlu, i na n ɲaxankatafe munfe ra?» \v 5 Sɔlu naxa a yaabi, «Marigi, nde i ra?» A naxa a yaabi, «Isa nan n na, i naxan ɲaxankatafe. \v 6 Keli, so taa kui, e fama a falade i bɛ a lanma i xa naxan naba.» \v 7 Xɛmɛe naxee nu a fɔxɔ ra, nee dɛ naxa bobo a ra gaaxui bɛ. E nu xui mɛma, kɔnɔ e mu nu mixi yo toma. \v 8 Sɔlu naxa keli bɔxi ma, a ya rabixi, kɔnɔ a ya mu se toma. E naxa a bɛlɛxɛ suxu, e a mati Damasi. \p \v 9 A naxa lu xi saxan a mu sese to, a mu sese don, a mu sese min. \v 10 Isa fɔxirabirɛ nde nu na Damasi, naxan xili Ananiyasi. Marigi naxa a xili laamatunyi kui, «Ananiyasi!» Ananiyasi naxa a ratin, «Marigi, n tan nan ya.» \v 11 Marigi naxa a fala a bɛ, «Keli, siga kira ra naxan xili ‹Kira Tinxinxi›, i xa xɛmɛ fen Yudasi xa banxi kui, naxan xili Sɔlu Tariseka. A na Ala maxandife. \v 12 A bara mixi nde to laamatunyi kui, naxan xili Ananiyasi, a na a bɛlɛxɛ safe a ma alako a man xa se to.» \v 13 Ananiyasi naxa a yaabi, «Marigi, n bara yi xɛmɛ xa fe mɛ mixi wuyaxi ra, a bara fe kobi naxan naba i xa mixi sɛniyɛnxie ra Darisalamu. \v 14 Sɛrɛxɛdubɛ kuntigie bara nɔɛ so a yi ra, a xa birin suxu naxee i xili maxandima.» \p \v 15 Kɔnɔ Marigi naxa Ananiyasi yaabi, «Siga, barima n bara yi xɛmɛ sugandi xɛɛra ra, a xa n xili masen si birin bɛ, e xa mangɛe bɛ, a nun Isirayila die birin bɛ. \v 16 N a masenma nɛ a bɛ, a fama tɔɔrɔde ki naxɛ n xili xa fe ra.» \v 17 Ananiyasi naxa siga na banxi. A to so, a naxa a bɛlɛxɛ sa Sɔlu ma. A naxa a fala a bɛ, «N ngaxakerenyi Sɔlu, Marigi Isa naxan mini i ma kira ra, a tan nan n xɛɛxi i ma, alako i xa se to, i man xa Ala Xaxili Sɛniyɛnxi sɔtɔ.» \v 18 Se nde naxa ba a ya ma keren na alɔ xalee, a ya naxa se to. A naxa keli, a fa a xunxa ye xɔɔra. \v 19 Na xanbi a naxa a dɛge, a fa sɛnbɛ sɔtɔ. \s Sɔlu kawandi rabafe Damasi \p Sɔlu naxa saxanyi raba Damasi a nun Isa fɔxirabirɛe. \v 20 A naxa bɔnbɔ kawandi tife ra keren na salidee kui a nu a masen a Ala xa Di nan lanxi Isa ma. \v 21 Naxee birin a xui mɛ, e dɛ naxa ixara. E naxa a fala, «Yi xɛmɛ xa mu nu mixie ɲaxankatama Darisalamu, naxee nu maxandi tima Isa xili ra? A mu faxi xɛ be, a xa e xanin e xirixi ra sɛrɛxɛdubɛ kuntigie xɔn?» \v 22 Sɔlu naxa sɛnbɛ sɔtɔ. A xa masenyi naxa Damasi Yuwifie ifu, a falafe a Isa nan lanxi Ala xa Mixi Sugandixi ma. \p \v 23 Tɛmui nde to dangi, Yuwifie naxa lan a ma e xa Sɔlu faxa. \v 24 Sɔlu naxa e xa gundo kolon. E nu taa sode dɛ kantama kɔɛ nun yanyi alako e xa a faxa. \v 25 Kɔnɔ kɔɛ nde ra, Isa fɔxirabirɛe naxa a ragoro tɛtɛ fari ma saga kui. \s Sɔlu sigafe Darisalamu \p \v 26 Sɔlu to siga Darisalamu, a naxa wa bonife Isa fɔxirabirɛe ra, kɔnɔ e birin nu gaaxuxi a ya ra. E mu nu laxi a ra xa Isa fɔxirabirɛ nan yati a ra. \v 27 Awa, Baranabasi naxa a xanin xɛɛrae xɔn. A naxa a tagi raba e bɛ Sɔlu Marigi toxi ki naxɛ, a man a xui mɛxi kira ra ki naxɛ. A naxa a masen e bɛ Sɔlu bara kawandi naxan naba Isa xili ra Damasi taa kui. \v 28 E birin naxa dɔxɔ yire keren Darisalamu. Sɔlu nu Marigi xili kawandima sɛnbɛ ra. \v 29 E nun Yuwifie fan naxa wɔyɛn e nu xɔrɔxɔ, Yuwifi naxee Girɛki xui falama, kɔnɔ nee nu katafe e xa Sɔlu faxa. \v 30 A ngaxakerenyi Isayankae to na fe mɛ, e naxa a xanin Sesare, e fa a rasiga Tarise. \v 31 Danxaniyatɔɛ ɲama naxa lu bɔɲɛsa kui Yudaya, Galile, nun Samari bɔxi birin ma. E nu luma e bore ralimaniya ra, e nu e ɲɛrɛ Marigi xa yaragaaxui kui. E xun nu masama Ala Xaxili Sɛniyɛnxi saabui ra. \s Piyɛri sigafe Lida nun Yafa \p \v 32 Piyɛri to nu bɔxi iɲɛrɛma, a naxa goro sɛniyɛntɔɛe yire Lida. \v 33 A naxa xɛmɛ namataxi nde li naa, naxan xili Ene, a nu saxi sade ma kabi ɲɛ solomasaxan. \v 34 Piyɛri naxa a fala a bɛ, «Ene, Isa Ala xa Mixi Sugandixi bara i rayalan. Keli, i i xa sade yailan.» A naxa keli keren na. \v 35 Lidakae nun Sarɔnka birin to yi fe to, e naxa tuubi Marigi ma. \p \v 36 Ginɛ nde nu na Yafa Isa fɔxirabirɛe ya ma. A nu xili Tabita, naxan falaxi Dɔrakasi. A nu fe fanyi gbegbe rabama, a nu tɔɔrɔmixie ki. \v 37 Na tɛmui, fure naxa a suxu, a naxa faxa. E to a maxa, e naxa a sa koore banxi dɛki firin nde. \v 38 Isa fɔxirabirɛe naxee nu na Yafa, e naxa a mɛ a Piyɛri na Lida. Lida mu makuya Yafa ra. Awa, e naxa xɛmɛ firin xɛɛ Piyɛri ma, e xa a mayandi a xa fa e xɔnyi mafuren. \v 39 Piyɛri naxa keli, e nun na xɛmɛe naxa siga. E to so, e naxa a xanin koore banxi kɔn na. Kaaɲɛ ginɛe naxa a rabilin, e wama. E naxa dugie nun sosee masen a bɛ Dɔrakasi naxee yailan a nu na e ya ma tɛmui naxɛ. \v 40 Piyɛri naxa e birin namini tande. A naxa a xinbi sin, a Ala maxandi. Na xanbi, a naxa a mafindi fure mabiri ra. A naxa a fala, «Tabita, keli.» Tabita naxa a ya rabi. A to Piyɛri to, a naxa keli. \v 41 Piyɛri naxa a bɛlɛxɛ suxu, a a rakeli. A naxa sɛniyɛntɔɛe nun kaaɲɛ ginɛe xili. A naxa a ɲiɲɛ dɛntɛgɛ e bɛ. \v 42 Yafakae birin naxa na fe mɛ. Mixi wuyaxi naxa danxaniya Marigi ma. \v 43 Piyɛri naxa xi wuyaxi raba Yafa, Simɔn garange xɔnyi. \c 10 \s Koroneliyo xunxafe ye xɔɔra \p \v 1 Xɛmɛ nde nu na Sesare naxan nu xili Koroneliyo. Sɔɔri kɛmɛ xunmati nan nu a ra Itali sɔɔri gali ya ma. \v 2 Diinɛla nan nu a ra. A tan nun a xa mixi birin nu gaaxuxi Ala ya ra. A nu setaree malima a gbegbe ra, a man nu Ala maxandima tɛmui birin. \p \v 3 Nunmare ra, a naxa Ala xa malekɛ nde to laamatunyi ra, a sofe a xɔnyi. Malekɛ naxa a xili, «Koroneliyo.» \v 4 Koroneliyo to a to, a naxa gaaxu. A naxa a fala, «Marigi, munse niyaxi?» Malekɛ naxa a fala a bɛ, «Ala bara i xa maxandi suxu. A bara ratu i ma, i bara naxan naba setaree bɛ. \v 5 Yakɔsi, i xa mixi ndee xɛɛ Yafa e xa fa Simɔn na, naxan xili falama Piyɛri. \v 6 A yigiyaxi Simɔn garange xɔnyi baa dɛ ra.» \p \v 7 Malekɛ to gɛ wɔyɛnde, a naxa siga. Koroneliyo naxa konyi firin xili, a nun a xa sɔɔri diinɛla, naxan nu walima a bɛ. \v 8 A naxa yi fe birin yaba e bɛ, a fa e xɛɛ Yafa. \v 9 Na kuye iba yanyi tagi ɲɔndɔn, e nu na kira xɔn ma tɛmui naxɛ, e makɔrɛ taa ra, Piyɛri naxa te koore banxi fari a xa Ala maxandi. \v 10 Na tɛmui kaamɛ naxa a suxu, a nu wama a dɛgefe. Beenun donse xa gɛ yailande, a naxa laamatunyi to. \p \v 11 A naxa koore to a rabixi, se nde naxa goro bɔxi alɔ dugi, a xirixi a tunxun naanie ma. \v 12 Subee, bubusee, nun xɔni birin nu na na dugi kui. \v 13 Xui nde naxa a fala, «Piyɛri, keli, i sube nde faxa, i xa a don.» \v 14 Kɔnɔ Piyɛri naxa a yaabi, «Ade, Marigi. N mu nu se raharamuxi don sinden, xa na mu a ra se sɛniyɛntare.» \v 15 Xui naxa wɔyɛn a bɛ a firin nde, «Ala bara se naxan nasɛniyɛn i naxa a fala a sɛniyɛntare.» \v 16 Na naxa raba sanya saxan. Na xanbi, na dugi man naxa te koore ma. \p \v 17 Piyɛri to nu a maɲɔxunfe na laamatunyi ma, a wama naxan masenfe, Koroneliyo xa xɛɛrae nu bara Simɔn xɔnyi maxɔrin. E naxa ti naadɛ ra. \v 18 E naxa maxɔrinyi ti xa Simɔn yigiyaxi naa nɛ, e naxan xili falama Piyɛri. \v 19 Piyɛri nu a maɲɔxunfe laamatunyi ma tɛmui naxɛ, Ala Xaxili naxa a masen a bɛ, «Xɛmɛ saxan na i maxɔrinfe. \v 20 Keli, i xa goro, wo birin xa siga. I naxa siikɛ, barima n tan nan e xɛɛxi.» \v 21 Awa, Piyɛri naxa goro, a naxa a fala na xɛmɛe bɛ, «N tan nan yi ki wo naxan fenfe. Wo faxi munfe ma?» \v 22 E naxa dɛntɛgɛ sa, «Koroneliyo, sɔɔri mixi kɛmɛ xunmati, nan muxu xɛɛxi. Xɛmɛ tinxinxi na a ra, naxan gaaxuxi Ala ya ra. Yuwifie birin a xili fanyi falama. Ala xa malekɛ sɛniyɛnxi bara a masen a bɛ a xa i rafa a xɔnyi alako a xa i xa masenyi ramɛ.» \v 23 Awa, Piyɛri naxa e yigiya. Na kuye iba, a naxa keli, e birin naxa siga. Yafaka danxaniyatɔɛ ndee fan naxa e mati. \p \v 24 Na kuye iba, e naxa so Sesare, Koroneliyo nu e mamɛfe dɛnnaxɛ. A nu bara a xa mixie nun a boore fanyie malan. \v 25 Piyɛri to so, Koroneliyo naxa a ralan, a naxa a yɛtɛ magoro a bɛ. \v 26 Kɔnɔ Piyɛri naxa a rakeli, a naxa a fala, «Keli, mixi nan na n fan na.» \v 27 E naxa so banxi e wɔyɛnma e bore ra. Piyɛri naxa mixi gbegbe malanxi li naa. \v 28 A naxa a fala e bɛ, «Wo a kolon tɔnyi dɔxɔxi Yuwifie ma e nun si gbɛtɛ bɔnsɔɛ naxa lu yire keren, xa na mu a ra sofe ra e xɔnyi. Kɔnɔ Ala bara a masen n bɛ a n naxa mixi yo maɲɔxun sɛniyɛntare ra. \v 29 Na na a ra, wo to n xili, n mu tondi fade. Awa, wo n xilixi munfe ma?» \v 30 Koroneliyo naxa a masen a bɛ, «Na xi naani nan yi ki, n nu salife n ma banxi kui nunmare tɛmui. Xɛmɛ nde naxa mini n ma, a xa sosee yanbama. \v 31 A naxa a masen n bɛ, ‹Koroneliyo, Ala bara i xa maxandi suxu. A bara ratu a ma i bara naxan naba setaree bɛ. \v 32 Awa, mixie xɛɛ Yafa, e xa fa Simɔn Piyɛri ra be. A yigiyaxi Simɔn garange xa banxi kui, baa dɛ ra.› \v 33 N naxa mixie xɛɛ keren na. Muxu bara ɲɛlɛxin ki fanyi i fafe ra. Awa, yakɔsi muxu birin na Ala ya i. I xa masenyi ti muxu bɛ, Marigi bara i yamari naxan birin na.» \p \v 34 Awa, wɔyɛnyi to so Piyɛri yi, a naxa a masen, «Yakɔsi n bara a kolon nɔndi nan yati a ra, Ala mu mixi yo rafisaxi a boore bɛ. \v 35 A wama mixi birin xɔn, sie birin ya ma, naxee gaaxuma a ya ra, naxee tinxin. \v 36 Ala bara xibaaru fanyi masen Isirayila ɲama bɛ. A bara a masen e bɛ a bɔɲɛsa sɔtɔma duniɲa Marigi Isa, Ala xa Mixi Sugandixi nan na. \v 37 Wo a kolon naxan nabaxi fɔlɔfe Galile bɔxi ma, dɔxɔfe Yudaya birin na. Yaya nu bara kawandi ti mixie xa e xunxa ye xɔɔra. \v 38 Na tɛmui Ala naxa Isa Nasarɛtika sugandi, Ala Xaxili Sɛniyɛnxi nun sɛnbɛ naxa goro a ma. Isa naxa siga yire birin, a nu fe fanyi raba, a nu mixi birin nayalan naxee nu na Ibulisa xa konyiya bun. Ala nu na a fɔxɔ ra.» \p \v 39 «Yi fe birin seede nan muxu ra a naxan naba Yuwifie xa bɔxi ma nun Darisalamu. E naxa a banban wuri ma, a faxa. \v 40 Kɔnɔ Ala naxa a rakeli faxɛ ma xi saxan lɔxɔɛ, duniɲa xa a to. \v 41 A mu tin a makɛnɛnde birin bɛ, kɔnɔ a naxa a yɛtɛ masen muxu bɛ, Ala naxee sugandixi e xa findi seedee ra. Muxu nun Isa bara donse don, muxu bara ye min a keli xanbi faxɛ ma. \v 42 Isa naxa muxu yamari, muxu xa kawandi ti mixie bɛ, e xa a kolon Ala nan Isa tixi kiitisa ra mixi baloxie nun mixi faxaxie xun ma. \v 43 Namiɲɔnmɛ birin nu bara a xa fe fala, naxan na danxaniya a ma na kanyi xa yunubi xafarima nɛ a xili saabui ra.» \p \v 44 Piyɛri to nu wɔyɛnma, naxee birin nu yi masenyi ramɛfe, Ala Xaxili Sɛniyɛnxi naxa goro e ma. \v 45 Danxaniyatɔɛ sunnaxie naxee Piyɛri mati naa, e naxa kaaba yi fe ma, Ala Xaxili Sɛniyɛnxi gorofe sunnataree fan ma, \v 46 barima e naxa e xui mɛ e na Ala matɔxɔfe xui gbɛtɛe ra. \v 47 Awa, Piyɛri naxa maxɔrinyi ti, «Mixi nde nɔma tondide yi mixie xa xunxa ye xɔɔra? E fan bara Ala Xaxili Sɛniyɛnxi sɔtɔ alɔ won fan a sɔtɔxi ki naxɛ.» \v 48 A naxa yaamari fi fa e xa e xunxa ye xɔɔra Isa xili ra. Na xanbi e naxa Piyɛri mayandi a xa lu e xɔnyi na saxanyi. \c 11 \s Piyɛri xunmafalafe \p \v 1 Xɛɛrae nun ngaxakerenyie naxee nu na Yudaya, e naxa a mɛ a si gbɛtɛe fan bara tin Ala xa masenyi ra. \v 2 Piyɛri to te Darisalamu, Yuwifi danxaniyatɔɛe naxa a kalamu, «I bara so sunnataree xɔnyi, \v 3 wo birin bara wo dɛge!» \p \v 4 Awa Piyɛri naxa fe birin tagi raba e bɛ a dangixi ki naxɛ. \v 5 A naxa a masen, «N nu na Yafa taa nan kui. N na Ala maxandife tɛmui naxɛ, n naxa laamatunyi to. Se nde naxan maniyaxi dugi xungbe ra, a xirixi a tunxun naanie ma, na naxa goro keli koore ma han n yire. \v 6 N naxa a igbɛ a fanyi ra. N naxa xurusee, wula subee, bubusee, nun xɔni birin to a kui. \v 7 Xui nde naxa a fala, ‹Piyɛri, keli, i sube nde faxa, i xa a don.› \v 8 Kɔnɔ n naxa a fala, ‹Ade, Marigi. N mu nu se raharamuxi don sinden, xa na mu a ra se sɛniyɛntare.› \v 9 Xui naxa wɔyɛn n bɛ a firin nde, ‹Ala bara naxan nasɛniyɛn i naxa a fala a sɛniyɛntare.› \v 10 Na naxa raba sanya saxan. Na xanbi, a birin man naxa te koore ma.» \p \v 11 «Na tɛmui mixi saxan, naxee nu xɛɛxi n yire kelife Sesare, e naxa ti muxu xa banxi naadɛ ra. \v 12 Ala Xaxili naxa a masen n bɛ a muxu birin xa siga, a hali n mu siikɛ. Yi xɛmɛ senni naxee yi ki, e fan naxa n mati naa. Muxu to so Koroneliyo xɔnyi, \v 13 a naxa a yaba muxu bɛ a malekɛ toxi a xa banxi kui ki naxɛ. Malekɛ naxa a masen a bɛ, ‹Mixi xɛɛ Yafa, a xa fa Simɔn na, e naxan xili falama Piyɛri. \v 14 A fama masenyi tide i bɛ, i tan nun i xa mixi birin kisima naxan saabui ra.›» \p \v 15 «N to so wɔyɛnfe, Ala Xaxili Sɛniyɛnxi naxa goro e ma alɔ a goro won ma ki naxɛ a fɔlɛ. \v 16 N fa ratu Marigi xa masenyi ma, ‹Yaya bara mixi xunxa ye xɔɔra, kɔnɔ Ala Xaxili Sɛniyɛnxi fama gorode wo ma.› \v 17 Ala to bara e ki alɔ a won kixi ki naxɛ, won tan naxee danxaniyaxi Isa Ala xa Mixi Sugandixi ma, a nu lan n xa Ala matandi?» \p \v 18 E to na mɛ, e naxa dundu, e naxa Ala matɔxɔ, «Ala bara tuubi ragiri si gbɛtɛe fan bɛ, alako e fan xa kisi.» \s Baranabasi nun Sɔlu sigafe Antiyɔki \p \v 19 Isa fɔxirabirɛ naxee yensen Etiyɛn faxa xanbi ɲaxankatɛ saabui ra, e naxa siga han Fenisiya, Sipiri, nun Antiyɔki. E nu Ala xa masenyi kawandima Yuwifie nan bɛ. \v 20 Kɔnɔ Sipirikae nun Sirenikae naxee nu na e ya ma, e to siga Antiyɔki, e naxa Marigi Isa xa xibaaru fanyi masen Girɛkikae fan bɛ. \v 21 Marigi xɔnyɛ nu na e ma. Mixi gbegbe naxa danxaniya, e naxa tuubi Marigi ma. \p \v 22 Darisalamu danxaniyatɔɛ ɲama to na fe mɛ, e naxa Baranabasi xɛɛ Antiyɔki. \v 23 A to so naa, a naxa ɲɛlɛxin Ala xa hinnɛ tofe ra. A naxa e ralimaniya, e xa danxaniya Marigi ma. \v 24 Baranabasi, mixi fanyi nan nu a ra. A nu rafexi danxaniya nun Ala Xaxili Sɛniyɛnxi ra. Ɲama gbegbe naxa danxaniya Marigi ma. \p \v 25 Na xanbi, Baranabasi naxa siga Tarise Sɔlu fende. \v 26 A to a to, a naxa fa a ra Antiyɔki. E nun danxaniyatɔɛe nan nu e malanma naa ɲɛ keren birin bun ma. E naxa mixi gbegbe xaran. Isa fɔxirabirɛ naxee nu na Antiyɔki, nee nan singe «Isayanka» xili sɔtɔ. \p \v 27 Na tɛmui, namiɲɔnmɛ ndee naxa goro Antiyɔki, kelife Darisalamu. \v 28 Naxan nu xili Agabu, na naxa ti, a fa a fala Ala Xaxili Sɛniyɛnxi saabui ra, a kaamɛ xungbe fama sinde duniɲa birin ma. Na fe raba mangɛ Kilɔdi xa waxati nɛ. \v 29 Isa fɔxirabirɛe naxa lan a ma e xa Yudaya ngaxakerenyie mali harige ra, kankan nɔma naxan na. \v 30 E naxa a so Baranabasi nun Sɔlu yi ra katarabi kuntigie ma. \c 12 \s Tɔɔrɛ man xɛɛrae life \p \v 1 Na tɛmui mangɛ Herode naxa so danxaniyatɔɛ ɲama mixi ndee tɔɔrɔfe. \v 2 A naxa Yaki, Yaya taara, faxa santidɛgɛma ra. \v 3 A to a to na nu rafan Yuwifie ma, a man naxa Piyɛri suxu Taami Lɛbinitare Sali. \v 4 A to a suxu, a naxa a sa geeli kui. A naxa sɔɔri naani naani tongo xundɛ naani kui, a nee yamari, e xa a kanta. Herode nu waxi Piyɛri xa makiiti ɲama ya xɔri Sayamalekɛ Dangi Sali na ba a ra. \v 5 Piyɛri nu na geeli kui, kɔnɔ danxaniyatɔɛ ɲama nu na Ala maxandife a bɛ. \p \v 6 Kɔɛ ra, beenun Herode xa Piyɛri makiiti, a nu xife sɔɔri firin tagi, yɔlɔnxɔnyi balanxi a ma. Sɔɔri gbɛtɛe fan nu geeli naadɛ kantafe. \v 7 Marigi xa malekɛ nde naxa mini a ma tɛrɛnna ra. Yanbɛ naxa geeli kui iyalan. Malekɛ naxa Piyɛri sɛɛti mabɔnbɔ, a xa xunu, a fa a fala a bɛ, «Keli, i xulun!» Yɔlɔnxɔnyie naxa yolon a bɛlɛxɛ ra keren na. \v 8 Malekɛ naxa a fala a bɛ, «I maxiri, i xa sankirie so.» A to na raba, malekɛ man naxa a fala a bɛ, «Donma felen i ma, bira n fɔxɔ ra.» \v 9 Piyɛri naxa mini, a bira malekɛ fɔxɔ ra, kɔnɔ a mu a kolon xa na fe findixi nɔndi nan na. A nu bara a maɲɔxun, tɛmunde a findixi laamatunyi nan na. \v 10 E to bara dangi sɔɔrie singe e nun a firin ndee ra, e naxa wure naadɛ li naxan dɛ rabixi taa ma, na naxa rabi a yɛtɛ ra. E naxa mini. E mu nu a ikuyaxi kira xɔn ma, malekɛ naxa keli Piyɛri xun. \p \v 11 Piyɛri to xaxili sɔtɔ na fe ma, a naxa a fala, «Yakɔsi, n bara a kolon Marigi nan a xa malekɛ xɛɛxi, a xa n ba Herode yi ra. A bara n natanga Yuwifie bɛlɛxɛ.» \v 12 A to kolon sɔtɔ yi fe ma, a naxa siga Yaya nga Mariyama xɔnyi, Yaya naxan man xili Maraki. Mixi wuyaxi nu malanxi naa, e na Ala maxandife. \v 13 A to naadɛ kɔnkɔn, konyi ginɛ nde, naxan xili Roda, a naxa fa naadɛ rabide. \v 14 A to Piyɛri xui mɛ, a naxa ɲɛlɛxin han a naxa nɛɛmu naadɛ rabife ma. A naxa a gi a xa sa a fala booree bɛ Piyɛri na naadɛ ra. \v 15 E naxa a fala a bɛ, «I bara daxu.» Kɔnɔ a to e karaxan, e naxa a fala, «A xa malekɛ na a ra.» \v 16 Na tɛmui birin Piyɛri nu na naadɛ kɔnkɔnfe. E to naadɛ rabi, e naxa kaaba a tofe ma. \v 17 Piyɛri to e masabari a bɛlɛxɛ ra, a naxa a yaba e bɛ Marigi a raminixi geeli kui ki naxɛ. A naxa a fala, «Wo yi fe ragbilen Yaki nun ngaxakerenyie ma.» Na xanbi, a naxa mini, a xa siga yire gbɛtɛ. \p \v 18 Kuye to iba, sɔɔrie naxa lu maimaxɛ xungbe kui, a kolonfe ra Piyɛri xa fe niyaxi ki naxɛ. \v 19 Herode naxa a fen, kɔnɔ a mu a to. A naxa sɔɔrie makiiti, a naxa yaamari fi a e birin xa faxa. Na xanbi, a naxa keli Yudaya, a naxa goro Sesare, a xa saxanyi radangi mɛnni. \s Herode xa faxɛ \p \v 20 Tirekae nun Sidɔnkae nu na lantareya kui e nun Herode ra na tɛmui. E naxa lan e bore ma, e xa siga Herode yire, e xa wɔyɛn. E to bara Bilasitu masɔtɔ, mangɛ xa batula kuntigi, e naxa Herode mayandi lanyi xirife ra e tagi, barima e xa bɔxi xaxili nu tixi Herode xa bɔxi baloe nan na. \v 21 Malan lɔxɔɛ, Herode nu maxirixi a xa mangɛ sosee kui, a naxa masenyi ti ɲama bɛ, a dɔxɔxi mangɛ kibanyi kui. \v 22 Mixie naxa sɔnxɔɛ rate, «Ala xui nan yi ki, adama xui mu a ra.» \v 23 Marigi xa malekɛ nde naxa a rafura keren na, barima a mu Ala matɔxɔ. Kulie naxa a don, a naxa faxa. \p \v 24 Na waxati mixi gbegbe naxa Ala xa wɔyɛnyi ramɛ, danxaniyatɔɛe kɔnti xun naxa masa. \v 25 Baranabasi nun Sɔlu to gɛ xɛɛra ibade Darisalamu, e naxa gbilen Yaya xanin na e xun ma, e naxan xili falama Maraki. \c 13 \s Baranabasi nun Sɔlu sugandife \p \v 1 Namiɲɔnmɛe nun karamɔxɔe nu na Antiyɔki danxaniyatɔɛ ɲama tagi: Baranabasi, Simeyɔn naxan xili sa Nigeri, Lususi Sirenika, Manahɛn, nun Sɔlu. Manahɛn nun mangɛ Herode nan xuru yire keren. \v 2 E to nu Marigi batufe, e man nu sunfe, Ala Xaxili Sɛniyɛnxi naxa a fala e bɛ, «Wo Baranabasi nun Sɔlu ti n bɛ e xati ma, wali xa fe ma n e xilixi naxan ma.» \v 3 Awa, e to gɛ sunde, nun Ala maxandide, e naxa e bɛlɛxɛ sa Baranabasi nun Sɔlu ma, e xa e taxu Ala ra. Na xanbi, e naxa e bɛɲin, e siga. \s E sigafe Sipiri \p \v 4 Ala Xaxili Sɛniyɛnxi to Baranabasi nun Sɔlu xɛɛ, e naxa goro Selusiya, e fa baki kunkui kui sigafe ra Sipiri suri ma. \v 5 E to so Salamin, e naxa so Ala xa masenyi kawandife Yuwifie xa salide kui. Yaya nan nu e malima ra. \v 6 E to bara suri igiri han Pafosi, e naxa duure nde li naa, Yuwifi naxan nu a yɛtɛ findixi namiɲɔnmɛ wule falɛ ra, naxan nu xili Bari Yesu xa di. \v 7 A nu na mangɛ Sɛrigu Pɔlu sɛɛti ma, naxan xaxili nu fan. Na tan naxa Baranabasi nun Sɔlu xili, barima a nu wama Ala xa masenyi ramɛfe. \p \v 8 Kɔnɔ na duure e naxan ma Elimasi, a xili wama a masenfe a duure nan a ra, a naxa e matandi. A nu katafe nɛ alako a xa mangɛ xa ba danxaniya kira xɔn ma. \v 9 Awa Sɔlu, naxan man xili Pɔlu, Ala Xaxili Sɛniyɛnxi to goro a ma, a naxa a ya banban a ra, \v 10 a naxa a fala a bɛ, «Kalabante nun yanfante nan i ra. Ibulisa xa di, tinxintare, i mu bama Marigi xa kira tinxinxi dalinfe? \v 11 Awa yakɔsi, Marigi bara a bɛlɛxɛ sa i ma. I fama nɛ dɔnxude. Waxati nde bun ma, i mu soge toma.» Dimi naxa dusu a xun na keren na. A naxa so milimalafe na ma, a nu mixie fen naxee a yi rasuxuma. \v 12 Awa, mangɛ Sɛrigu Pɔlu to na to, a naxa danxaniya Marigi xa sɛriyɛ ma. \s E sigafe Pisidiya bɔxi ma \p \v 13 Pɔlu nun a booree to baki kunkui kui Pafosi, e naxa siga Pɛriga naxan na Panfiliya bɔxi ma. Yaya naxa a ba e ma, a naxa gbilen Darisalamu. \v 14 Mɛnni e naxa ti kira xɔn. E naxa so Antiyɔki naxan na Pisidiya bɔxi ma. E to so salide kui malabu lɔxɔɛ, e naxa e magoro. \v 15 Tawureta Munsa nun namiɲɔnmɛe xa Kitaabui xaranyi to ba a ra, salide xunmatie naxa xɛɛra ti e ma, e nu a fala, «Won ngaxakerenyie, xa marasi nde na wo yi ra ɲama bɛ, wo a fala.» \v 16 Pɔlu to keli, a naxa e masabari, a fa a fala, «Isirayilakae nun wo tan naxee gaaxuxi Ala ya ra, wo wo tuli mati. \v 17 Isirayila ɲama Marigi Ala bara won babae sugandi. A naxa e rawuya Misira bɔxi ma. Na xanbi a naxa e ramini naa a sɛnbɛ ra. \v 18 A naxa e rabalo ɲɛ tongo naani ɲɔndɔn gbengberenyi ma. \v 19 A to si solofere halaki Kanaan bɔxi ma, a naxa na bɔxie fi Isirayilakae ma. \v 20 Ɲɛ kɛmɛ naani ɲɛ tongo suuli bun ma, a naxa mangɛe ti e xun ma han Annabi Samuweli xa tɛmui. \v 21 Awa, e to wa mangɛ belebele xɔn ma, Ala naxa Kisu xa di, Sɔlu, naxan fatan Bunyamin bɔnsɔɛ ra, a naxa na ti e xun ma. A xa mangɛya naxa bu ɲɛ tongo naani. \v 22 A to Sɔlu ba mangɛya ra, a naxa Dawuda findi mangɛ ra e xun. A yi seedeya masen na nan ma, ‹N bara Dawuda to, Yisayi xa di, naxan kɛɲa rafan n ma. A tan nan n sago birin nakamalima.›» \p \v 23 «Ala Isirayila Rakisima raminixi Dawuda bɔnsɔɛ nan ya ma, naxan lanxi Isa ma, alɔ a laayidi tongoxi ki naxɛ. \v 24 Beenun Isa xa fa, Yaya nu bara mixie kawandi e xa tuubi, e xa e xunxa ye xɔɔra. \v 25 A xa wali raɲɔn tɛmui, a naxa a fala, ‹N mu findixi mixi xa ra, wo naxan maɲɔxunxi. Na kanyi fama n xanbi ra. Na binyɛ mu na n yi ra n xa a xa sankiri mafulun.›» \p \v 26 «N ngaxakerenyie, Iburahima bɔnsɔɛ xa die nun wo tan naxee gaaxuma Ala ya ra, yi kisi masenyi rasanbaxi won tan nan ma. \v 27 Darisalamukae nun e xunmatie mu tin Isa ra. E mu fahaamui sɔtɔ namiɲɔnmɛe xa masenyi ma, naxan xaranma malabu lɔxɔɛ birin. Kɔnɔ e naxa na masenyi yati rakamali Isa tɔɔɲɛgɛfe ra. \v 28 Hali e to mu sese to a lanma a xa faxa naxan ma, e naxa Pilati maxandi a xa a faxa. \v 29 Na kui, e naxa fe birin nakamali naxee sɛbɛxi a xun. E man naxa a ragoro wuri magalanbuxi ma, e a fure sa gaburi kui. \v 30 Kɔnɔ Ala naxa a rakeli faxɛ ma. \v 31 Mixi gbegbe naxee Isa mati kelife Galile sigafe Darisalamu, nee naxa a to xi wuyaxi bun ma. Yakɔsi e bara findi a xa seedee ra ɲama tagi.» \p \v 32 «Awa, muxu tan fan yi xibaaru fanyi masenma nɛ wo bɛ, Ala laayidi naxan tongo won benbae bɛ. \v 33 Ala bara a rakamali won tan bɛ, e xa die. A bara Isa rakeli faxɛ ma alɔ a sɛbɛxi Yabura sora firin nde kui ki naxɛ. A naxɛ, ‹N ma di nan i ra. N bara findi i baba ra to.› \v 34 A bara a rakeli faxɛ ma, alako a naxa bɔrɔ. A na nan masenxi yi ki, ‹Laayidi sɛniyɛnxie, naxee mu kanama, n naxee tongoxi Dawuda bɛ, n nee tongoma nɛ wo fan bɛ.› \v 35 Na na a ra, a man na masenyi falaxi yire gbɛtɛ. A naxɛ, ‹I mu i xanuntenyi luma gaburi kui.› \v 36 Dawuda to gɛ Ala sago rabade a xa waxati, a faxa nɛ, a a benbae li gaburi kui, a man bɔrɔ naa. \v 37 Kɔnɔ Ala mixi naxan nakelixi faxɛ ma, na tan mu bɔrɔ.» \p \v 38 «N ngaxakerenyie, naxan kawandixi wo bɛ, wo xa a kolon yunubi xafarima a tan nan saabui ra. \v 39 Naxan yo danxaniya, na kanyi bara kisi yunubie ma, Annabi Munsa xa sɛriyɛ mu nɔ wo rakiside naxee ma. \v 40 Na kui, wo wo mɛɛni naxan falaxi namiɲɔnmɛe xa Kitaabuie kui, a naxa fa wo li. E naxɛ, \v 41 ‹Wo a mato, wo tan mixi mayelee, wo dɛ xa ixara, wo bara lɔɛ, barima n fama kɛwali rabade wo xa lɔxɔɛe nan ma, wo mu lama naxan na hali e a yaba wo bɛ.›» \p \v 42 Sɔlu nun Baranabasi to mini, mixie naxa e maxandi e man xa yi masenyi ti malabu lɔxɔɛ naxan man fama kɔrɛ. \v 43 Awa, ɲama to yensen, Yuwifi wuyaxi nun mixi naxee nu soxi Yuwifi xa diinɛ kui, nee naxa bira Pɔlu nun Baranabasi fɔxɔ ra. Pɔlu nun Baranabasi naxa e rasi e xa lu Ala xa hinnɛ kui. \v 44 Na malabu lɔxɔɛ xungbilenyi, taakae birin naxa e malan Ala xa masenyi ramɛde. \v 45 Yuwifie to ɲama to, tɔɔnɛ naxa e suxu. E naxa ti Pɔlu kanke, e nu a xa wɔyɛnyi matandi, e nu a konbi. \v 46 Pɔlu nun Baranabasi naxa a fala e bɛ ɲama tagi, «A lanma Ala xa masenyi xa masen wo tan nan singe bɛ, kɔnɔ wo bara tondi a ra. Na kui, wo yɛtɛ bara a fala a mu daxa wo xa kisi sɔtɔ. Yakɔsi muxu muxu ya rafindima si gbɛtɛe nan ma, \v 47 alɔ Marigi muxu yamarixi ki naxɛ. A naxɛ, \q ‹N bara i ti i xa findi naiyalanyi ra sie bɛ, \q kisi xaninfe ra han duniɲa danyi.›» \p \v 48 Mixi naxee mu findixi Yuwifi ra, nee to na mɛ, e naxa sɛɛwa. E naxa e Marigi xa wɔyɛnyi matɔxɔ. Naxee birin nu sugandixi kisi fe ra, nee naxa danxaniya. \p \v 49 Marigi xa masenyi naxa yensen bɔxi birin kui. \v 50 Kɔnɔ Yuwifie naxa ginɛ hagigɛe, naxee nu soxi Yuwifie xa diinɛ kui, nun na taa kuntigie, e naxa nee bɔɲɛe rate. E naxa tɔɔrɛ dɔxɔ Pɔlu nun Baranabasi ma han e naxa e keri e xa bɔxi ma. \v 51 Pɔlu nun Baranabasi naxa e sanyi rakonkon, na xa findi seede ra a lantareya na e tagi. Na xanbi e naxa siga Ikoniyon. \v 52 Isa fɔxirabirɛe naxa sɛɛwa, e man nu fa Ala Xaxili Sɛniyɛnxi sɔtɔ. \c 14 \s E sigafe Ikoniyon \p \v 1 Pɔlu nun Baranabasi naxa so Yuwifie xa salide kui Ikoniyon. E naxa wɔyɛn a fanyi ra han Yuwifie nun Girɛkika gbegbe naxa danxaniya. \v 2 Kɔnɔ Yuwifie naxee mu danxaniya, nee naxa Girɛkikae kui iso, alako e bɔɲɛ xa te danxaniyatɔɛe xili ma. \v 3 Pɔlu nun Baranabasi naxa tɛmui xɔnkuye raba Ikoniyon, e nu wɔyɛn lanlanteya kui. Marigi naxa tɔnxumae nun kaabanakoe raba e saabui ra, e tan naxee findixi seede ra Ala xa masenyi bɛ, a xa hinnɛ xa fe ra. \v 4 Taakae naxa itaxun dɔxɔ firin. Ndee naxa lu Yuwifie xa sɛɛti, ndee fan naxa lu xɛɛrae xa sɛɛti. \v 5 Girɛkikae nun Yuwifie nun e xa mangɛe naxa lan e xa fe ɲaaxi dɔxɔ e ma, e man xa e magɔnɔ han e xa faxa. \v 6 Pɔlu nun Baranabasi to na kolon, e naxa e gi, e siga Likayoni taae kui, Lisitire nun Deribe, a nun na rabilinyi. \v 7 E naxa xibaaru fanyi kawandi ti naa. \s E Sigafe Lisitire \p \v 8 Mixi nde nu dɔxɔxi Lisitire, namatɛ nan nu a ra, a bari na ki nɛ lanyuru kui. A mu nu nɔma a ɲɛrɛde hali keren. \v 9 A nu a tuli matima Pɔlu xa masenyi nan na. Pɔlu naxa a ya ti a ra. A naxa a to a danxaniyaxi a yalan fe ma. \v 10 A naxa a fala a xui itexi ra, «Keli, i ti i sanyie xun na. A naxa keli keren na, a ɲɛrɛ.» \v 11 Ɲama to na to, Pɔlu naxan nabaxi, e naxa a fala Likayoni xui, «Alae bara e falin mixie, e goro won tagi.» \v 12 E naxa xili nde xabu e xun, e Baranabasi xili naxa sa Seyusi, Pɔlu fan Heremɛsi, barima a tan nan nu wɔyɛnma. \v 13 Seyusi xa sɛrɛxɛdubɛ, naxan xa salide nu na taa sode dɛ ra, na naxa fa tuurae nun fugee ra naadɛe biri ra. A tan nun ɲama naxa wa sɛrɛxɛ bafe e bɛ. \p \v 14 Xɛɛrae Baranabasi nun Pɔlu to na kolon, e naxa e xa sosee ibɔɔ, e man fa gbelegbele ɲama ra. \v 15 E naxa a fala, «Wo tan, munfe ra wo yi fe mɔɔli rabama? Mixi nan muxu ra, alɔ wo tan. Muxu faxi xibaaru fanyi nan na wo bɛ. Muxu wo rasima wo xa ba yi fufafu fee ma alako wo xa bira Ala xa kira fɔxɔ ra, naxan koore nun bɔxi, baa nun se birin daa. \v 16 Tɛmui dangixi Ala a lu nɛ si birin xa bira e yɛtɛ kan xa kirae fɔxɔ ra. \v 17 Hali na birin kui, a nu fe fanyi rabama naxan findi seede ra a xa fe ra. Tunɛ ye nu fama keli koore ma. Sansie nu fanma a tɛmui alako wo xa balo, wo man xa sɛɛwa wo bɔɲɛ kui.» \v 18 Pɔlu nun Baranabasi naxa kata ki fanyi ra alako e naxa sɛrɛxɛ ba e bɛ. \p \v 19 Awa, Yuwifie naxa fa keli Antiyɔki nun Ikoniyon. E naxa ɲama kui iso han e naxa Pɔlu magɔnɔ a xa faxa. E naxa mini a bubu ra taa fari ma barima e tan bɛ a bara gɛ faxade. \v 20 Kɔnɔ Isa fɔxirabirɛe to a rabilin, a naxa keli, a man naxa gbilen taa kui. \s E gbilenfe Antiyɔki Siriya bɔxi ma \p \v 21 Kuye to iba, Pɔlu nun Baranabasi naxa siga Deribe. E to gɛ kawandi tide taa kui, mixi gbegbe naxa findi Isa fɔxirabirɛe ra. Na xanbi e naxa gbilen Lisitire, Ikoniyon, nun Antiyɔki. \v 22 E nu Isa fɔxirabirɛe ralimaniya. E man nu e rasi e xa sabati danxaniya kui. E nu a fala, «Won mu soma Ala xa mangɛya niini bun ma fo won xa tɔɔrɔ.» \v 23 E naxa kuntigie sugandi danxaniyatɔɛ ɲama keren keren ma bɛ. E to gɛ salide nun sunde, e naxa e taxu Marigi ra, e nu danxaniyaxi naxan ma. \v 24 Awa, e to Pisidiya igiri, e naxa fa Panfiliya. \v 25 E naxa kawandi ti Pɛriga, e naxa goro Ataleya. \p \v 26 E to keli mɛnni, e naxa baki kunkui kui sigafe ra Antiyɔki, e nu taxuxi Ala xa hinnɛ ra dɛnnaxɛ. E nu bara gɛ na wali birin nabade. \v 27 E to so, e naxa danxaniyatɔɛ ɲama malan. E naxa fe birin dɛntɛgɛ sa e bɛ Ala naxan nabaxi e saabui ra, nun Ala danxaniya naadɛ rabixi si gbɛtɛe bɛ ki naxɛ. \v 28 E nun Isa fɔxirabirɛe naxa bu e bore ra. \c 15 \s Darisalamu malanyi \p \v 1 Mixi ndee naxee keli Yudaya, e naxa a fala Isa fɔxirabirɛe bɛ, «Xa wo mu wo sunna Annabi Munsa xa naamunyi ki ma, wo mu nɔma kiside.» \v 2 Pɔlu nun Baranabasi naxa wɔyɛnyi xɔrɔxɔɛ fala e bɛ. E naxa natɛ tongo Pɔlu nun Baranabasi nun mixi ndee xa te Darisalamu xɛɛrae nun kuntigie maxɔrinde yi fe ma. \v 3 Danxaniyatɔɛ ɲama naxa e xɛɛ. E dangixi Fenisiya nun Samari ra tɛmui naxɛ, e naxa a masen mɛnnikae bɛ, mixi naxee kelixi si gbɛtɛe ma, nee danxaniyaxi ki naxɛ. Yi masenyi naxa Isa fɔxirabirɛe raɲɛlɛxin. \v 4 E to so Darisalamu, danxaniyatɔɛ ɲama nun xɛɛrae, nun kuntigie naxa e rasɛnɛ. Ala naxan birin naba e saabui ra, e naxa na yaba e bɛ. \v 5 Awa, Farisɛni nde naxee nu bara danxaniya, e naxa keli, e nu fa a fala, a lanma nɛ si gbɛtɛ mixie xa sunna, e xa bira Annabi Munsa xa sɛriyɛ fɔxɔ ra. \p \v 6 Xɛɛrae nun kuntigie naxa e malan e xa na fe mato. \v 7 E to na fe isɔnxɔ sɔnxɔ, Piyɛri naxa keli, a a fala e bɛ, «N ngaxakerenyie, wo a kolon kafi tɛmui xɔnkuye Ala bara n sugandi wo tagi, alako si gbɛtɛ mixie xa xibaaru fanyi mɛ n dɛ ra, e xa danxaniya. \v 8 Awa, Ala naxan mixi sondonyi kolon, na bara seedeya raba e bɛ, a a Xaxili Sɛniyɛnxi fi e ma alɔ won tan. \v 9 A mu mixi yo rafisa a boore bɛ e tan nun won tan tagi, barima a bara e sondonyi rasɛniyɛn danxaniya ra. \v 10 Yakɔsi, munfe ra wo Ala matoma? Wo na kote dɔxɔfe Isa fɔxirabirɛe xun, won benbae nun won tan mu naxan nɔma. \v 11 Wo xa a kolon a won nakisixi Marigi Isa xa hinnɛ nan na alɔ e tan fan.» \p \v 12 Ɲama birin naxa dundu, e naxa e tuli mati Pɔlu nun Baranabasi ra. Pɔlu nun Baranabasi naxa a tagi raba booree bɛ Ala kaabanakoe nun tɔnxumae naxee birin naba e saabui ra si gbɛtɛe tagi. \v 13 E to gɛ wɔyɛnde, Yaki naxa wɔyɛnyi tongo, a naxɛ, \v 14 «N ngaxakerenyie, wo wo tuli mati n na. Simɔn bara a yaba Ala mixie sugandima ki naxɛ sie ya ma, a xili sama naxee xun ma. \v 15 Namiɲɔnmɛe birin xa masenyi lanxi na nan ma. A sɛbɛxi, \q \v 16 ‹Na xanbi n fama nɛ \q Dawuda xa banxi biraxi rakelide. \q N na yire kanaxie rafalama nɛ, \q n na rakelima nɛ, \q \v 17 alako mixi naxee luxi e xa nɔ Marigi fende, \q si gbɛtɛ naxee birin findima n gbe ra. \q \v 18 Marigi xa masenyi nan na ki, \q naxan yi fe kolon kabi a fɔlɛ, \q naxan yi fe birin nagirima.›» \p \v 19 «Na na a ra, a mu lanma a xa findi fe xɔrɔxɔɛ ra si gbɛtɛe bɛ naxee wama birafe Ala fɔxɔ ra. \v 20 Kɔnɔ won xa bataaxɛ sɛbɛ e ma, e naxa see don naxee baxi sɛrɛxɛ ra kuyee bɛ. E man xa ba yɛnɛ ma, a nun e naxa sube yufaxi don, e man naxa wuli min. \v 21 Barima kabi won benbae xa waxati, mixie na taa birin kui, naxee Annabi Munsa xa sɛriyɛ xaranma salidee kui malabu lɔxɔɛ.» \p \v 22 Awa, xɛɛrae nun kuntigie nun danxaniyatɔɛ ɲama birin naxa lan a ma e xa mixi ndee xɛɛ Antiyɔki, naxee Pɔlu nun Baranabasi matima. E naxa Yudasi naxan xili Barasaba, nun Silasi sugandi, xɛmɛ binyee ngaxakerenyie ya ma. \v 23 E naxa bataaxɛ keren so e yi ra naxan sɛbɛxi, «Xɛɛrae nun kuntigie, naxee lanxi wo ngaxakerenyie ma, katarabi won ngaxakerenyie ma si gbɛtɛe ya ma, naxee na Antiyɔki, Siriya, nun Silisi, muxu bara wo xɛɛbu. \v 24 Muxu bara a mɛ a mixi ndee naxee kelixi muxu ya ma, muxu mu ɲungui saxi naxee ma, a nee bara wo rakɔntɔfili e xa wɔyɛnyi ra. E bara wo bɔɲɛ ifu.» \p \v 25 «Na na a ra, muxu bara lan a ma muxu xa xɛɛrae xɛɛ wo ma, sa Pɔlu nun Baranabasi fari, muxu xanuntenyie, \v 26 naxee bara mɛɛ e nii ra won Marigi Isa xa fe ra, Ala xa Mixi Sugandixi. \v 27 Muxu bara Yudasi nun Silasi fan xɛɛ, naxee yi fee tagi rabama wo bɛ. \v 28 Ala Xaxili Sɛniyɛnxi nun muxu tan bara lan a ma muxu naxa kote gbɛtɛ dɔxɔ wo xun fo naxan daxa. \v 29 A tan nan yi ki: Wo naxa sube don naxan baxi sɛrɛxɛ ra kuyee bɛ, nun sube yufaxie, wo naxa wuli fan min. Wo man naxa yɛnɛ fan naba. Wo lan wo xa gbilen yi fe birin fɔxɔ ra. Wo salamu.» \p \v 30 Awa, e to bara e ɲungu ɲama ma, e naxa siga Antiyɔki, e naxa sa bataaxɛ so danxaniyatɔɛ ɲama yi ra. \v 31 Ngaxakerenyie to a xaran, e naxa ɲɛlɛxin, e naxa limaniya. \v 32 Yudasi nun Silasi, naxee yati nu findixi namiɲɔnmɛe ra, e naxa e kawandi, e nu e ralimaniya wɔyɛn wuyaxi ra. \v 33 Waxati nde to dangi, e ngaxakerenyie naxa e bɛɲin bɔɲɛsa kui gbilenfe e xɛɛmae ma. \v 34 Kɔnɔ Silasi tan naxa lu naa. \v 35 Pɔlu nun Baranabasi naxa lu Antiyɔki, e nun e boore wuyaxi e nu fa mixie xaran, e man nu Marigi xa xibaaru fanyi kawandi ti. \s Pɔlu nun Baranabasi fatanfe \p \v 36 Lɔxɔɛ ndee to dangi, Pɔlu naxa a fala Baranabasi bɛ, «Won xa gbilen taa birin kui won Marigi xa masenyi kawandixi dɛnnaxɛ, won xa a mato won ngaxakerenyie danxaniyatɔɛe na ki naxɛ naa.» \v 37 Baranabasi nu wama Yaya fan xaninfe, naxan xili Maraki. \v 38 Kɔnɔ Pɔlu naxa a fala a mu lan e xa mixi xanin e xun ma naxan keli e xun ma Panfiliya, a mu tin birade e fɔxɔ ra e xa wali kui. \v 39 Na lantareya naxa xɔrɔxɔ han a naxa findi fatanyi ra. Baranabasi naxa Maraki tongo, e naxa baki kunkui kui sigafe ra Sipiri suri ma. \v 40 E ngaxakerenyie to e taxu Marigi xa hinnɛ ra, Pɔlu naxa Silasi tongo, e naxa siga \v 41 Siriya nun Silisi bɔxie ma, e danxaniyatɔɛ ɲamae ralimaniya. \c 16 \s Timote birafe Pɔlu nun Silasi fɔxɔ ra \p \v 1 Pɔlu naxa siga Deribe nun Lisitire. Isa fɔxirabirɛ nde nu na, a xili Timote. Yuwifi ginɛ danxaniyatɔɛ nde xa di nan nu a ra. A baba Girɛkika nan nu a ra. \v 2 Lisitire nun Ikoniyon ngaxakerenyie nu a xili fanyi falama. \v 3 Pɔlu to wa a xaninfe a xun, a naxa a sunna Yuwifie xa fe ra naxee nu na mɛnni, barima birin nu a kolon a baba Girɛkika na a ra. \p \v 4 E naxa xɛɛrae nun Isa fɔxirabirɛe kuntigi naxee nu na Darisalamu, e naxa nee xa natɛ masen danxaniyatɔɛe bɛ na taae kui, e xa a rabatu. \v 5 Danxaniyatɔɛ ɲamae xa danxaniya sɛnbɛ xun nu masama, danxaniyatɔɛ kɔnti fan xun nu masa lɔxɔ yo lɔxɔ. \s Pɔlu laamatunyi tofe Tiroyasi \p \v 6 Ala Xaxili Sɛniyɛnxi to mu tin e xa kawandi ti Asi bɔxi ma, e naxa Firigiya nun Galati bɔxi igiri. \v 7 E to makɔrɛ Misi bɔxi ra, e naxa wa sofe Bitiniya, kɔnɔ Isa Xaxili mu tin e xa siga naa. \v 8 Awa, e naxa Misi igiri, e naxa goro Tiroyasi. \v 9 Kɔɛ ra, Pɔlu naxa laamatunyi to. Masedonka nde naxa keli, a fa a maxandi, «Fa Masedon bɔxi ma, i xa fa muxu mali.» \v 10 Pɔlu laamatunyi to xanbi, muxu naxa la a ra a Marigi bara muxu xili xibaaru fanyi kawandife ra naa. Muxu naxa kata sigafe ra Masedon keren na. \s Lidi xunxafe ye xɔɔra \p \v 11 Muxu to keli Tiroyasi, muxu naxa baki kunkui kui, muxu naxa muxu ya rafindi Samotirasi ma keren na. Na kuye iba, muxu naxa ti Neyapoli. \v 12 Muxu to keli naa, muxu naxa siga Filipi, Masedon taa singe. E nu na Rɔmakae xa mangɛya nan bun ma. Muxu naxa saxanyi radangi na taa kui. \p \v 13 Malabu lɔxɔɛ, muxu naxa siga taa fari ma xure dɛ ra, muxu dɛnnaxɛ maɲɔxun salide ra. Muxu to dɔxɔ, muxu naxa wɔyɛn ginɛe ra naxee nu malanxi naa. \v 14 Ginɛ nde nu na e ya ma naxan xili Lidi, garɛ dugi mati. Tiyatireka nan nu a ra. A gaaxu Ala ya ra. A to a tuli mati, Marigi naxa a bɔɲɛ rabi alako Pɔlu naxan falama a xa so a xaxili ma. \v 15 A to a xunxa ye xɔɔra, a nun a xa denbaya, a naxa muxu mayandi, «Xa wo sa laxi a ra n bara danxaniya Marigi ma, wo fa lu n ma banxi kui yi saxanyi.» A naxa muxu karaxan mayandi ra. \s E na geeli kui Filipi \p \v 16 Muxu to nu sigama salide, konyi ginɛ nde naxa fa muxu ya ra. Ɲinnɛ kanyi nan nu a ra, ɲinnɛ naxan xili Tinɛ, naxan se matoma. Na ginɛ nu naafuli xungbe rasoma a kanyie ma. \v 17 A naxa so birafe muxu fɔxɔ ra, Pɔlu nun muxu tan. A nu sɔnxɔɛ rate, «Yi mixie Ala Xili Xungbe Kanyi xa konyie nan e ra. E wo tife kisi kira nan xɔn ma.» \v 18 A naxa na raba xi wuyaxi. Pɔlu to xɔnɔ, a naxa a ya rafindi, a naxa a fala ɲinnɛ bɛ, «N bara i yamari Isa xili ra, Ala xa Mixi Sugandixi, gbilen yi ginɛ fɔxɔ ra.» Ɲinnɛ naxa gbilen a fɔxɔ ra keren na. \p \v 19 Na konyi ginɛ kanyie to a to e xa geeni bara kana, e naxa Pɔlu nun Silasi suxu. E naxa e xanin kiitisae yire. \v 20 E naxa e dɛntɛgɛ kiitisae bɛ, e naxɛ, «Yi mixie nan won ma taa ya isofe. \v 21 Yuwifi nan e ra naxee naamunyie xa fe masenma won mu tinxi naxee ra, won tan Rɔmakae.» \v 22 Ɲama fan naxa keli e ra, nun kiitisae. E naxa e makoyɛn, e naxa yaamari fi e xa e bɔnbɔ luxusinyi ra. \v 23 E to gɛ e bɔnbɔde, e naxa e woli geeli kui. E naxa kɔsibili yamari a xa e kanta a fanyi ra. \v 24 Na kɔsibili to na yaamari sɔtɔ, a naxa Pɔlu nun Silasi sa geeli kui, a yɔlɔnxɔnyie sa e ma. \v 25 Kɔɛ tagi to a li, Pɔlu nun Silasi nu Ala maxandife, e nu Ala matɔxɔfe bɛɛti ra. Geelimanie nu e xui mɛxi. \v 26 Bɔxi naxa sɛrɛn keren na, geeli sanbunyi naxa a ramaxa. Na tɛmui kerenyi kui, naadɛ birin naxa rabi. Geelimanie birin xa yɔlɔnxɔnyie naxa mabolon. \v 27 Kɔsibili naxa xunu. A to geeli naadɛe to e rabixi, a naxa a xa santidɛgɛma bɛndun a tɛɛ a xa a yɛtɛ faxa, a ɲɔxɔ a ma a geelimanie nu bara e gi. \p \v 28 Kɔnɔ Pɔlu naxa sɔnxɔ a xui itexi ra, «I naxa fe xɔnɛ niya i yɛtɛ ra, muxu birin na be.» \v 29 Awa, kɔsibili to tɛ maxili, a naxa so mafuren. A naxa a xinbi sin Pɔlu nun Silasi bun ma, a sɛrɛnma. \v 30 A naxa e ramini, a e maxɔrin, «Marigie, a lanma n xa munse raba alako n xa kisi?» \v 31 Pɔlu nun Silasi naxa a yaabi, «I xa danxaniya Marigi Isa ma. Na nan a toma i kisima, i tan nun i xa denbaya.» \v 32 E naxa Marigi xa wɔyɛnyi masen a bɛ a nun a xa mixie. \v 33 A naxa e xanin a xun ma keren na kɔɛ kui, a naxa e xa fie yae xa. Na waxati yati a naxa xunxa ye xɔɔra, a tan nun a xa mixi birin. \v 34 A naxa e yigiya a xa banxi kui, a man fa donse fi e ma. A naxa ɲɛlɛxin a fanyi ra, a nun a xa denbaya birin barima e bara danxaniya Ala ma. \p \v 35 Kuye to iba, kiitisae naxa sɔɔrie xɛɛ e xa sa a fala kɔsibili bɛ a xa na mixie rabolo. \v 36 Kɔsibili naxa a fala Pɔlu bɛ, «Kiitisae bara xɛɛra ti a wo xa rabɛɲin. Awa, yakɔsi wo mini, wo xa siga bɔɲɛsa kui.» \v 37 Kɔnɔ Pɔlu naxa a fala sɔɔrie bɛ, «Muxu tan naxee findixi Rɔmakae ra, e bara muxu sa geeli e mu muxu makiiti. E naxa muxu sa geeli, yakɔsi e wama muxu raminife gundo ra? Na mu lanma feo! E yɛtɛ yati nan fama muxu rabolode.» \v 38 Sɔɔrie naxa yi wɔyɛnyie ragbilen kiitisae ma. E to a mɛ a Rɔmakae nan e ra, e naxa gaaxu. \v 39 E naxa fa e mayandi, e e rabolo. E fan naxa e maxandi a e xa keli na taa. \p \v 40 E to mini geeli kui, e naxa so Lidi xɔnyi. E to bara gɛ e ngaxakerenyie ralimaniyade, e naxa siga. \c 17 \s E sigafe Tɛsaloniki \p \v 1 Pɔlu nun Silasi to dangi Anfipoli nun Apoloniya ra, e naxa so Tɛsaloniki taa kui, Yuwifie xa salide nde nu na dɛnnaxɛ. \v 2 Pɔlu naxa so naa alɔ a darixi naxan na. Malabu lɔxɔɛ xi saxan bun ma, e nun Pɔlu naxa Kitaabui xa fe fala. \v 3 A nu a tagi raba e bɛ a a lanma Ala xa Mixi Sugandixi xa tɔɔrɔ ki naxɛ, a man xa keli faxɛ ma. A naxa a fala, «Isa, n naxan ma fe falafe wo bɛ yi ki, a tan nan Ala xa Mixi Sugandixi ra.» \v 4 Ndee naxa la a ra e ya ma. E naxa bira Pɔlu nun Silasi fɔxɔ ra. Girɛkika gbegbe fan naxee nu gaaxuxi Ala ya ra, nee fan naxa la a ra, e nun ginɛ hagigɛ gbegbe. \v 5 Kɔnɔ Yuwifi tɔɔnɛxi ndee naxa mixi ɲaaxi ndee tongo e xa ɲama ya iso taa kui. E naxa siga Yason xɔnyi Pɔlu nun Silasi fende alako e xa e xanin kiitisae xɔn ma. \v 6 E to mu e to, e naxa Yason nun a ngaxakerenyie ndee mabɛndun na taa kiitisae yire. E nu sɔnxɔɛ rate, e naxɛ, «Yi mixie naxee duniɲa ifuma, e bara fa be fan. Yason bara e yigiya. \v 7 E birin Rɔmaka mangɛ xa wɔyɛnyi nan gbesen bama, e man a falama a mangɛ gbɛtɛ nde na naxan xili Isa.» \v 8 E naxa ɲama nun kiitisae bɔɲɛ rate na wɔyɛnyie ra. \v 9 Beenun e xa Yason nun a booree bɛɲin, fo e to kɔbiri ba. \s E sigafe Beere taa \p \v 10 Na kɔɛ ra, e ngaxakerenyie naxa Pɔlu nun Silasi rasiga Beere taa. E to so naa, e naxa so Yuwifie xa salide kui. \v 11 Na Yuwifie xaxili nu matinse dangi Tɛsalonikikae ra. E ɲan gbata nɛ na masenyi kolonde, e man Kitaabui kui mato lɔxɔ yo lɔxɔ alako e xa a kolon e naxan falama e bɛ xa nɔndi yati nan a ra. \v 12 Yuwifi wuyaxi naxa danxaniya e ya ma, nun Girɛkika ginɛ gorobonɛ wuyaxi, nun xɛmɛ wuyaxi. \p \v 13 Kɔnɔ Yuwifie Tɛsalonikikae to a kolon a Pɔlu na Ala xa wɔyɛnyi kawandife Beere taa fan, e naxa fa naa, e fa ɲama ya iso. \v 14 Awa, danxaniyatɔɛe naxa Pɔlu tongo keren na, e naxa siga a ra baa fɛ ma, kɔnɔ Silasi nun Timote naxa lu Beere taa. \v 15 Naxee Pɔlu mati, e naxa siga a ra han Atɛn. Na xanbi e naxa gbilen e ɲungui ra Silasi nun Timote xɔn ma, e xa Pɔlu li sinnanyi ma Atɛn. \s Pɔlu kawandi tife Atɛn \p \v 16 Pɔlu nu Silasi nun Timote mamɛfe Atɛn. A bɔɲɛ naxa maɲaaxu a ra na taa xa kuyee xa fe ra. \v 17 Na kui, a naxa dɛ masara e nun Yuwifie ra, a nun mixie naxee gaaxuxi Ala ya ra salide kui. A man naxa wɔyɛn mixie ra a naralanma naxee ra malan yire taa kui lɔxɔ yo lɔxɔ. \v 18 Epikuri nun Sitoyisi karamɔxɔe naxa so wɔyɛnfe Pɔlu ra, e nu a fala, «Yi wɔyɛnla munse falafe?» Ndee to Pɔlu xui mɛ a Isa xa xibaaru masenma, a man nu fa marakeli fee falafe, e naxɛ, «A luxi nɛ alɔ a ala gbɛtɛe nan ma fee falama.» \p \v 19 Awa, e naxa a tongo, e naxa siga a ra Areyopago malan yire, e naxa a maxɔrin, «Yi lɔnni nɛɛnɛ i naxan masenma, muxu nɔma a kolonde di? \v 20 Barima muxu fe nɛɛnɛ nan mɛfe yi ki, muxu wama na fasari nan kolonfe.» \v 21 Atɛnkae nun xɔɲɛe naxee sabatixi Atɛn, e nu darixi e tuli matife ra wɔyɛn nɛɛnɛ ra naxee masenma. \p \v 22 Pɔlu naxa ti Areyopago tagi, a naxa a fala, «Atɛnkae, n bara a to diinɛlae yati yati nan wo ra. \v 23 N bara see to wo naxee batuma. N man bara sɛrɛxɛbade nde to, a sɛbɛxi naxan ma, ‹Ala naxan mu kolonxi!› Wo naxan batuma, a fa lu wo mu a kolon, n na nan ma fe masenfe wo bɛ. \v 24 Ala naxan duniɲa daaxi, a nun se naxan birin na a kui, a tan naxan koore nun bɔxi Marigi ra, a mu sabatixi banxi kui mixi bɛlɛxɛ naxan nafalaxi. \v 25 A hayi mu na see ma adama naxan xaninma a xɔn ma. A tan nan baloe nun ɲɛngi nun se birin fima mixi ma. \v 26 A tan nan a niya mixi birin xa mini benba keren fate. A naxa e rasabati bɔxi birin ma. A man naxa e xa waxati nun e lude naaninyie sa, \v 27 alako e xa Ala fen, e xa kata a kolonde, hali a to mu makuya won na. \v 28 Wo xa lɔnnilae yati fan bara a fala, ‹Won baloxi a tan nɛ, won fe birin nabama a tan nan saabui ra, nun won minixi a tan nɛ. A bɔnsɔɛ nan won na.› \v 29 Awa xa won kelixi a bɔnsɔɛ nɛ, a mu lanma won xa a maɲɔxun a Ala maniyaxi xɛɛma, gbeti, xa na mu gɛmɛ nan na, mixi bɛlɛxɛ naxan solixi e xaxili ra. \v 30 Ala mu nu na fe kolontareya tɛmui matoxi, kɔnɔ yakɔsi a bara a fala mixi birin bɛ, yire birin, e xa tuubi, \v 31 barima a bara lɔxɔɛ keren sugandi, a fama duniɲa makiitide naxan ma tinxinyi ra, mixi nde saabui ra a bara a ragiri naxan ma. A bara na kanyi matɔnxumaxi rakeli faxamixie ya ma.» \v 32 E to yi fe mɛ, fa a fala mixi kelima faxɛ ma, ndee naxa so a mayelefe. Ndee naxa a fala, «Muxu fama muxu tuli matide i ra lɔxɔɛ gbɛtɛ.» \v 33 Awa, Pɔlu naxa mini e ya ma. \v 34 Ndee naxa lu a mabiri ra, e naxa danxaniya, alɔ Denisiyo, naxan nu na Areyopago mixie ya ma, nun ginɛ nde naxan xili Damarisi, e nun mixi gbɛtɛe ra. \c 18 \s E sigafe Korinti \p \v 1 Na xanbi, Pɔlu naxa keli Atɛn, a naxa siga Korinti. \v 2 A naxa Yuwifi keren li naa, a xili Akila, Pontuka nan a ra. A nu baxi fade keli Itali a nun a xa ginɛ Pirisila, barima Kilɔdi nu bara Yuwifi birin yaamari e xa mini Rɔma. Pɔlu naxa kafu e ma, \v 3 barima e nu wali keren nan nabama, kiri banxi rafalafe. A naxa lu e xɔnyi, e nu wali naa. \v 4 Pɔlu nu wɔyɛnma salide kui malabu lɔxɔɛ birin. A nu Yuwifie nun Girɛkikae radanxaniya. \v 5 Silasi nun Timote to so, keli Masedon, Pɔlu naxa a yɛtɛ fi kawandi rabafe gbansan ma. A nu a fala Yuwifie bɛ a Isa nan Ala xa Mixi Sugandixi ra. \v 6 Kɔnɔ Yuwifie to na matandi konbi ra, Pɔlu naxa a xa donma ikonkon tɔnxuma ra, a naxa a fala e bɛ, «Xa wo lɔɛ, wo tan nan fɔxi na na ra. N tan bara na kote ba n xun. Yakɔsi n sigama nɛ si gbɛtɛe ma.» \p \v 7 A to keli naa, a naxa so mixi nde xɔnyi, a kanyi xili Titi Yusutu, a gaaxu Ala ya ra. A xa banxi nu na salide fɛ ma. \v 8 Na tɛmui, Kirisipu salide xunmati naxa danxaniya Marigi ma a nun a xa denbaya birin. Korintikae wuyaxi naxee nu Pɔlu xui mɛxi, e fan naxa danxaniya, e naxa e xunxa ye xɔɔra. \p \v 9 Marigi naxa a fala Pɔlu bɛ laamatunyi ra kɔɛ kui, «I naxa gaaxu muku! Wɔyɛn! I naxa dundu, \v 10 barima n na i fɔxɔ ra. Mixi yo bɛlɛxɛ mu i lima a xa fe ɲaaxi raba i ra, barima mixi gbegbe na n bɛ yi taa kui.» \v 11 Pɔlu naxa lu naa ɲɛ keren kike senni. A nu Korintikae xaran Ala xa masenyi ra. \p \v 12 Galiyon to nu na Akayi mangɛ ra, Yuwifie naxa yanfanteya xiri Pɔlu xun, e naxa a xanin kiitisae yire. \v 13 E naxa a fala, «Yi di nan mixie kui isoma e xa Ala batu ki gbɛtɛ naxan mu sɛriyɛ ki ra.» \v 14 Pɔlu to wɔyɛn fɔlɔ, Galiyon naxa a fala Yuwifie bɛ, «Xa a sa li tinxintareya na a ra, xa na mu a ra wali kobi nde, n n tuli matima nɛ wo ra nu, \v 15 kɔnɔ xa a sa li boore matandi na a ra wɔyɛnyi ma, xa na mu a ra xilie ma, a nun wo xa sɛriyɛ ma, na na wo tan nan ma. N mu wama findife na fe makiitima ra.» \v 16 Na kui, a naxa e keri kiiti banxi kui. \v 17 Ɲama naxa salide xunmati Sositene suxu, e a bɔnbɔ kiiti banxi tande ma, kɔnɔ Galiyon mu e hansa. \s E gbilenfe Antiyɔki \p \v 18 Pɔlu to bu Korinti ki fanyi ra, a naxa keli a ngaxakerenyie xun ma. A naxa baki kunkui kui a nun Pirisila nun Akila, e siga Siriya. A naxa a xunyi bi Senxereya, barima a nu bara laayidi tongo Ala bɛ. \v 19 E to so Efɛsɛ, Pɔlu naxa a ɲɛrɛbooree lu naa. A naxa so salide kui, e nun Yuwifie naxa sumun. \v 20 E naxa a mayandi a xa bu naa, \v 21 kɔnɔ na mu a xunyi suxu. A naxa a ɲungu e ma. A naxɛ, «Fo n xa sa sali Darisalamu nɛ. Xa Ala tin, n man fama wo xɔnyi.» \v 22 Awa, a naxa baki kunkui kui, a keli Efɛsɛ, a siga Sesare. A to gɛ danxaniyatɔɛ ɲama xɛɛbude, a naxa goro Antiyɔki. \s Pɔlu xa biyaasi saxan nde \p \v 23 Pɔlu to bara saxanyi radangi Antiyɔki, a naxa kira tongo, a naxa Galati nun Firigiya bɔxi birin isa, a nu Isa fɔxirabirɛe ralimaniya. \p \v 24 Apolosi, Yuwifi nde naxan barixi Alesandire, a naxa Efɛsɛ li. A nu fata wɔyɛnde, a Kitaabui fan kolon. \v 25 A nu xaranxi Marigi xa kiraya ra. A naxa Isa xa fe masen a fanyi ra, kɔnɔ a nu Yaya xa xaranyi nan gbansan kolon xunxa tife ye xɔɔra. \v 26 A naxa so wɔyɛnfe a rawasaxi ra salide kui. Akila nun Pirisila to a xui mɛ, e naxa kafu a ma alako e xa Ala xa kiraya masen a bɛ a ki ma. \v 27 Na xanbi a to nu wama dangife Akayi, a ngaxakerenyie naxa a ralimaniya. E naxa bataaxɛ sɛbɛ Isa fɔxirabirɛe ma a e xa a rasɛnɛ. A xa sigɛ naxa findi fe fanyi ra danxaniyatɔɛe bɛ Akayi bɔxi ma, naxee danxaniya Ala xa hinnɛ saabui ra. \v 28 Apolosi naxa Yuwifie matandi sɛnbɛ ra kɛnɛ ma, a naxa a masen Kitaabui ra a Isa nan Ala xa Mixi Sugandixi ra. \c 19 \s Pɔlu sigafe Efɛsɛ \p \v 1 Apolosi nu na Korinti. Pɔlu to bara gɛ Asi fuge biri isade, a naxa fa Efɛsɛ. A to naralan Isa fɔxirabirɛ ndee ra, \v 2 a naxa e maxɔrin, «Wo bara Ala Xaxili Sɛniyɛnxi sɔtɔ wo to danxaniya?» E naxa a yaabi, «Muxu ɲan mu nu na mɛ sinden xa Ala Xaxili Sɛniyɛnxi na na.» \v 3 A naxa e maxɔrin, «Wo wo xunxa ye xɔɔra munfe ma?» E naxa a yaabi, «Muxu bara muxu xunxa ye xɔɔra alɔ Yaya a masenxi ki naxɛ.» \v 4 Awa, Pɔlu naxa a fala, «Yaya nu mixi xunxama ye xɔɔra nɛ tuubi xa fe ra. A nu a fala mixie bɛ, e xa danxaniya mixi nde ma naxan fama a tan xanbi ra. Na nan lanxi Isa ma.» \v 5 Na masenyi ma e naxa e xunxa ye xɔɔra Marigi Isa xili ra. \v 6 Pɔlu to a bɛlɛxɛ sa e ma, Ala Xaxili Sɛniyɛnxi naxa fa e ma. E naxa so xui gbɛtɛe falafe, e man nu Ala xa masenyi fala. \v 7 E birin nalanxi, xɛmɛ fu nun firin nan nu e ra. \p \v 8 Na dangi xanbi, Pɔlu naxa so salide kui, a kawandi ti. A nu fe tagi raba e bɛ Ala xa mangɛya niini xa fe ra kike saxan bun ma. A nu kata a xa mixie nɔ naxee tuli nu matixi a ra. \v 9 Kɔnɔ ndee xaxili nu xɔrɔxɔ, e mu la a ra. E naxa Marigi xa kira bɛxu ɲama ya i. Pɔlu naxa mini e ya ma, a naxa Isa fɔxirabirɛe tongo a xun, alako a xa e xaran lɔxɔ yo lɔxɔ Tiranusi xa xarande kui. \v 10 Na naxa siga han ɲɛ firin. Yuwifie nun Girɛkika naxee birin nu sabatixi Asi, e Marigi xa masenyi ramɛ na nan kui. \v 11 Ala nu kaabanako xungbee rabama Pɔlu bɛlɛxɛe ra \v 12 han e nu dugi nun xunxurie sa furemae ma, Pɔlu nu bara din naxee ra. Fure nu ba nɛ e ma, ɲinnɛ nu mini mixie i. \s Seba xa Die \p \v 13 Yuwifie ndee naxee ɲinnɛ raminima mixie yire birin, e naxa kata Marigi Isa xili rawalide ɲinnɛ kanyie bɛ. E a fala, «N bara wo yaamari Isa xili ra Pɔlu naxan xa fe kawandima.» \v 14 Seba, Yuwifie sɛrɛxɛdubɛ kuntigi nde, xa di solofere nan nu na fe rabama. \v 15 Ɲinnɛ naxa e yaabi, «N Isa nun Pɔlu kolon, kɔnɔ n mu wo tan kolon feo!» \v 16 Na ɲinnɛ kanyi naxa bagan e ma, a naxa e bɔnbɔ han e naxa e gi banxi kui e rageli nun e maxɔnɔxi ra. \p \v 17 Yuwifi nun Girɛkika naxee birin nu sabatixi Efɛsɛ, e naxa na fe kolon. Gaaxui naxa e birin suxu. Marigi Isa xili dariyɛ naxa mate. \v 18 Danxaniyatɔɛ wuyaxi naxa fa, e naxa e ti e xa yunubie ra, e naxa e xa fe ɲaaxi birin fala kɛnɛ ma. \v 19 Duuree fan naxa fa e xa bukie ra, e naxa e gan birin ya xɔri. E naxa bukie sare kɔnti, kɔbiri kole wulu tongo suuli nan nu a ra. \v 20 Marigi xa masenyi nu yiriwama na ki nɛ sɛnbɛ ra. \s Girinbanyi birafe Efɛsɛ \p \v 21 Yi fee to dangi, Pɔlu naxa natɛ tongo a xa siga Darisalamu. Na biyaasi kui fo a xa Masedon nun Akayi bɔxi ibolon. A naxa a fala, «N na siga Darisalamu, fo n xa Rɔma fan li.» \v 22 A naxa a malima firin xɛɛ Masedon, Timote nun Erasito, kɔnɔ a tan naxa lu Asi sinden. \p \v 23 Na tɛmui sɔnxɔɛ xungbe naxa raba naa Marigi xa kira xa fe ma. \v 24 Xabui nde, naxan xili Demetiri, a nu ala Aritemi xa salide misaali lanmadi yailanma gbeti ra. Na xabui mɔɔlie nu kɔbiri gbegbe sɔtɔma na wali kui. \v 25 A naxa a walibooree malan, a a fala e bɛ, «Wo a kolon, won baloxi yi wali nan kui. \v 26 Wo bara a to, wo bara a mɛ, yi Pɔlu bara mixi gbegbe madaxu Asi bɔxi birin ma, Efɛsɛ gbansan xa mu a ra. A naxɛ a alae naxee rafalaxi mixie bɛlɛxɛ ra, a ala mu e ra. \v 27 Na kui won ma wali fama nɛ xili ɲaaxi sɔtɔde. Won ma ala Aritemi xa salide fan xun nakanama nɛ. Nde bama nɛ Aritemi xa binyɛ ra Asi bɔxi nun duniɲa ma.» \p \v 28 A to na fala, e naxa xɔnɔ, e naxa so sɔnxɔɛ ratefe, «Efɛsɛkae xa ala Aritemi nan gbo.» \v 29 Taa birin ya naxa iso. E naxa Gayu nun Arisitaraki, Pɔlu ɲɛrɛboore Masedonkae, xanin malande xungbe kui. \v 30 Pɔlu naxa wa sigafe naa, kɔnɔ Isa fɔxirabirɛe mu tin. \v 31 A booree Asikae xunmatie fan naxa xɛɛra ti Pɔlu ma, e a mayandi a naxa siga malan yire. \v 32 Ndee nu sɔnxɔma e gbe ki ma. Booree fan sɔnxɔma e gbe ki. Lantareya nu na malanyi ya ma. Mixi wuyaxi mu nu a kolon e malanxi fe naxan ma. \p \v 33 Awa, Yuwifie naxa Alesandire tutun yare a xa wɔyɛn. A naxa ɲama masabari a bɛlɛxɛ ra alako a xa masenyi ti. \v 34 Kɔnɔ, e to a kolon a Yuwifi nan a ra, e birin nalanxi naxa sɔnxɔɛ rate lɛɛri firin bun ma. E naxɛ, «Efɛsɛkae xa ala Aritemi nan gbo.» \v 35 Na xanbi, taa kuntigi nde naxa ɲama masabari, a naxa a fala, «Efɛsɛkae, duniɲa birin a kolon a Efɛsɛ taa nan Aritemi xa salide kantama a nun Aritemi maniyɛ, naxan goroxi keli koore ma. \v 36 Mixi yo mu na matandima. A lanma wo xa dundu. Wo naxa gbata fefe rabade. \v 37 Wo bara fa yi mixie ra be, kɔnɔ e mu Aritemi muɲa, e mu a konbi. \v 38 Xa Demetiri nun a walibooree wama mixi nde kalamufe, e xa na masen kiitisae bɛ kiiti lɔxɔɛe. \v 39 Xa wo wama fe gbɛtɛ nan xɔn, na fan ya ibama won ma malan lɔxɔɛ. \v 40 E nɔma won suxude won ma bɔɲɛte ma naxan dangixi to, barima nɔndi yo mu na won bɛ yi malanyi rabafe ma.» A to gɛ, a naxa malanyi rayensen. \c 20 \s A sigafe Masedon nun Girɛki bɔxie ma \p \v 1 Sɔnxɔɛ to bara ɲɔn, Pɔlu naxa Isa fɔxirabirɛe malan e rasife ma. A to a ɲungu e ma, a naxa siga Masedon. \v 2 A naxa na bɔxi isa, a nu Isa fɔxirabirɛe rasi marasi wuyaxi ra. Na dangi xanbi, a naxa siga Girɛki bɔxi ma. \v 3 A to lu naa kike saxan, a naxa wa sigafe Siriya kunkui kui, kɔnɔ Yuwifie nu bara yanfanteya yailan a xili ma. Na kui, a naxa natɛ tongo a xa gbilen Masedon kira ra. \v 4 Naxee a mati han Asi nee nan yi ki: Sopateri, Beereka Pirusi xa di, Arisitaraki nun Sekondu Tɛsalonikikae, Gayu Deribeka nun Timote, Tikike nun Tirofimo Asikae. \v 5 Nee naxa ti yare, e naxa sa muxu mamɛ Tiroyasi. \v 6 Taami Lɛbinitare Sali lɔxɔɛ dangi xanbi, muxu naxa baki kunkui kui Filipi. Beenun xi suuli, muxu naxa e li Tiroyasi. Muxu naxa lu naa xi solofere. \s Pɔlu Eyutiki rakelife faxɛ ma \p \v 7 Sande lɔxɔɛ muxu naxa malan taami igirafe ra. Pɔlu naxa kawandi ti Isa fɔxirabirɛe bɛ han kɔɛ tagi. A lan nɛ a xa siga kuye na iba. \v 8 Lanpui gbegbe nu na na koore banxi kui, muxu nu malanxi dɛnnaxɛ. \v 9 Sɛgɛtala nde naxan xili Eyutiki nu dɔxɔxi wundɛri ra. Pɔlu xa kawandi xɔn to kuya, xi xɔli naxa a suxu a fanyi ra, a bira bɔxi ma kelife banxi dɛki saxan nde. E naxa a li, a bara faxa. \v 10 Pɔlu to goro, a naxa a felen a xun. A naxa a tongo, a a fala e bɛ, «Wo naxa kɔntɔfili, barima a mu faxaxi.» \v 11 Pɔlu to te, a naxa taami igira, a naxa a don. A man naxa wɔyɛn han gɛɛsɛgɛ. Na gɛɛsɛgɛ, a naxa siga. \v 12 Danxaniyatɔɛe naxa sɛgɛtala xanin a ɲiɲɛ ra bɔɲɛsa kui. \s Pɔlu a ɲungufe Efɛsɛkae ma \p \v 13 Muxu naxa kunkui bɛla rakeli sigafe ra Asosi Pɔlu ya ra alɔ muxu lanxi a ma ki naxɛ. A naxa wa sigafe a sanyi ra. \v 14 A to muxu li Asosi, muxu naxa a baki kunkui kui sigafe Mitilɛni. \v 15 Keli mɛnni, muxu naxa siga baa kira ra. Na fan kuye iba, muxu naxa Kiyo li. Na xanbi, muxu naxa siga han Samosi. Na lɔxɔɛ kuye iba, muxu naxa Mileto li. \v 16 Pɔlu nu bara natɛ tongo a xa dangi Efɛsɛ mabiri alako a naxa bu Asi bɔxi ma. A nu gbataxi a xa so Darisalamu Xɛ Xabɛ Sali lɔxɔɛ xa a sa sɔɔnɛyama a bɛ. \p \v 17 Pɔlu to Mileto li, a naxa xɛɛra ti a Efɛsɛ danxaniyatɔɛ ɲama kuntigie xa fa. \v 18 E to fa a yire, a naxa a fala e bɛ, «Wo a kolon n ɲɛrɛxi wo tagi ki naxɛ. Kabi n so Asi, \v 19 n Marigi xa wali raba yɛtɛ magoroe nan kui. N yaye bara mini, n bara tɔɔrɔ Yuwifie xa wali ɲaaxi saabui ra. \v 20 Wo a kolon a n mu wo munafan se yo nɔxun wo ma. N bara kawandi ti wo bɛ kɛnɛ ma nun wo xa banxie kui. \v 21 N nu a falama nɛ Yuwifie nun Girɛkikae bɛ e xa togondiya Ala ma, e xa danxaniya won Marigi Isa, Ala xa Mixi Sugandixi ma.» \p \v 22 «Yakɔsi Ala Xaxili Sɛniyɛnxi wama nɛ n xa siga Darisalamu, kɔnɔ n mu a kolon naxan sigama n sɔtɔde naa. \v 23 Taa birin kui Ala Xaxili Sɛniyɛnxi bara n nakolon a geeli nun tɔɔrɛ fama nɛ n lide naa. \v 24 Kɔnɔ n nii tide yo mu na n bɛ. N xa n ma xɛɛraya rakamali, n Marigi Isa naxan taxuxi n na. N xa findi Ala xa hinnɛ seedeɲɔxɔya ba ra, naxan findixi xibaaru fanyi ra.» \p \v 25 «Yakɔsi n a kolon wo mu n yatagi toma sɔnɔn, wo tan naxee birin wo tuli matixi n ma kawandi ra, Ala xa mangɛya niini xa fe ra. \v 26 Na na a ra, n a falama wo bɛ to, wo xa kote yo mu na n xun, \v 27 barima n bara Ala sago birin masen wo bɛ, n mu sese nɔxun wo ma. \v 28 Awa, wo xa mɛɛni wo yɛtɛ ma a nun danxaniyatɔɛ birin, Ala Xaxili Sɛniyɛnxi wo findixi naxee xa xunmati ra, alako wo xa mɛɛni Marigi xa danxaniyatɔɛ ɲama ma, a naxan sɔtɔxi a yɛtɛ wuli ra. Wo xa e kanta alɔ xurusee dɛmadonyi gɔɔrɛ kantama ki naxɛ. \v 29 N na kolon, n na siga, mixi ɲaaxie fama nɛ sode wo tagi, alɔ wula baree soma gɔɔrɛ ya ma ki naxɛ. \v 30 Mixi ndee soma wo tagi, e xa xaranyi ɲaaxi ti alako e xa Isa fɔxirabirɛe bɛndun e ma. \v 31 Wo xa wo mɛɛni. Wo xa ratu yi ɲɛ saxanyi bun ma n mu wo kawandife iti kɔɛ nun yanyi. N na birin nabaxi yaye nan kui.» \p \v 32 «Awa yakɔsi, n wo taxuma Ala ra nun a xa hinnɛ masenyi ra, naxan nɔma sɛnbɛ nun kɛ fanyi fide sɛniyɛntɔɛ birin ma. \v 33 N mu nu wama wo xa kɔbiri xa xɔn, xa na mu a ra wo xa xɛɛma, wo xa sosee. \v 34 Wo yɛtɛ yati a kolon a n wali yi bɛlɛxɛe nan na alako n xa balo n nun n ɲɛrɛbooree. \v 35 N bara a masen wo bɛ mɔɔli birin na, a won lan nɛ won xa wali alako won xa setaree mali. Wo xa ratu Marigi Isa xa wɔyɛnyi ma, a naxɛ, ‹Ɲɛlɛxinyi na ki nan kui, dangife a sɔtɔfe ra.›» \p \v 36 A to gɛ wɔyɛnde, a naxa a xinbi sin, e birin naxa Ala maxandi. \v 37 E birin naxa so wafe. E naxa findigilin Pɔlu kɔnyi ma, e a masunbu. \v 38 E sunnun nɛ barima a bara a fala e mu nɔma a tode sɔnɔn. E naxa a mati han kunkui dɛ ra. \c 21 \s Pɔlu sigafe Darisalamu \p \v 1 Muxu to fatan, muxu naxa siga keren na Kosi kunkui kui. Na kuye iba, muxu naxa siga Rodi. Muxu to keli Rodi, muxu naxa siga Patara. \v 2 Muxu to kunkui to naa, naxan nu baa igirife sigafe Fenisiya biri ra, muxu naxa baki na kui. \v 3 Muxu to bara Sipiri suri to, muxu naxa dangi na ra kɔɔla ma, sigafe Siriya biri ra. Muxu naxa ti Tire alako kote xa ragoro. \v 4 Muxu naxa Isa fɔxirabirɛe ndee li naa. Muxu naxa xi solofere radangi e xɔnyi. Ala Xaxili Sɛniyɛnxi naxa goro Isa fɔxirabirɛe ma, e xa a fala Pɔlu bɛ a naxa te Darisalamu. \p \v 5 Kɔnɔ xi solofere kamali lɔxɔɛ, muxu naxa kira tongo sigafe ra. E birin naxa muxu mati, a nun e xa ginɛe nun e xa die ra, han taa fari ma. Muxu naxa muxu xinbi sin baa dɛ ra Ala maxandife ra. \v 6 Ɲungui to ɲɔn, muxu naxa baki kunkui kui. Booree tan naxa gbilen e xɔnyi. \v 7 Muxu naxa keli Tire sigafe ra Pitolomayi. Muxu naxa ngaxakerenyie xɛɛbu mɛnni, muxu naxa fɛɛɲɛn naa. \p \v 8 Na kuye iba, muxu naxa siga Sesare, Filipu xibaaru fanyi kawandila xɔnyi, naxan nu na mixi sugandixi solofere ya ma. \v 9 A xa di ginɛ naani nu na naxee mu nu dɔxɔ xɛmɛ taa. E nu namiɲɔnmɛ wali rabama. \v 10 Muxu to bara xi wuyaxi raba naa, Ala xa namiɲɔnmɛ naxan xili Agabu, naxa fa muxu xɔnyi kelife Yudaya. \v 11 A naxa Pɔlu xa bɛlɛti tongo, a naxa a yɛtɛ kan sanyie nun a bɛlɛxɛe xiri. A naxa a fala, «Ala Xaxili Sɛniyɛnxi yi nan masenxi. Xɛmɛ naxan gbe yi bɛlɛti ra, Yuwifie a xirima yi mɔɔli nan na Darisalamu, e a so mixie yi ra naxee findi si gbɛtɛe ra.» \p \v 12 Muxu to na mɛ, muxu nun naakae naxa Pɔlu maxandi a naxa te Darisalamu. \v 13 A naxa muxu yaabi, «Munfe ra wo wama n bɔɲɛ maɲaaxufe wo yaye ra? N bara tin e xa n xiri Darisalamu, e xa n faxa, Marigi Isa xili xa fe ra.» \v 14 A to mu tin muxu xui suxude, muxu mu tin a karaxande. Muxu naxa a fala, «Marigi sago xa raba.» \p \v 15 Na lɔxɔɛe to dangi, muxu naxa muxu yailan, muxu naxa te Darisalamu. \v 16 Isa fɔxirabirɛe ndee Sesarekae naxa muxu mati. E naxa muxu xanin Menason Sipirika xɔnyi, naxan findixi Isa fɔxirabirɛ ra a rakuya. A naxa muxu yigiya. \s Pɔlu Yaki xɛɛbufe \p \v 17 Muxu to so Darisalamu, Isa fɔxirabirɛe naxa muxu rasɛnɛ ɲɛlɛxinyi ra. \v 18 Na kuye iba, muxu nun Pɔlu naxa siga Yaki xɔnyi. Danxaniyatɔɛ ɲama kuntigi birin naxa e malan naa. \v 19 A to gɛ e xɛɛbude, Pɔlu naxa a xa wali dɛntɛgɛ sa Ala naxan nabaxi si gbɛtɛe tagi a saabui ra. \v 20 E to na mɛ, e naxa Ala matɔxɔ. E naxɛ, «Muxu ngaxakerenyi, i bara a to Yuwifi wulu wuyaxi bara danxaniya, kɔnɔ e man e tunnabɛxixi birafe Annabi Munsa xa sɛriyɛ fɔxɔ ra. \v 21 Mixi ndee bara a fala e bɛ a i Yuwifie xaranma, naxee na si gbɛtɛe ya ma, a e xa gbilen Annabi Munsa xa sɛriyɛe fɔxɔ ra, a e naxa e xa die sunna, a e naxa bira Yuwifie xa naamunyie fɔxɔ ra.» \p \v 22 «Won na ma di? Siikɛ yo mu na, ɲama a kolonma nɛ a i bara fa. \v 23 Na na a ra, muxu naxan falama i bɛ i xa a raba. Mixi naani na muxu ya ma, naxee bara laayidi tongo Ala bɛ. \v 24 I xa kafu e ma, wo birin xa wo yɛtɛ rasɛniyɛn, i man xa e sare fi, e xa e xunyi bi. Na na a ra birin a kolonma a mixie naxan falaxi i xun ma, wule na a ra. E xa a kolon i fan biraxi Annabi Munsa xa sɛriyɛ nan fɔxɔ ra. \v 25 Muxu naxa natɛ tongo, muxu man fa na sɛbɛ. Danxaniyatɔɛe naxee keli si gbɛtɛe ma, e naxa sube don naxan baxi sɛrɛxɛ ra kuyee bɛ, nun sube yufaxie. E naxa wuli fan min. E man naxa yɛnɛ fan naba.» \p \v 26 Awa na kuye iba, Pɔlu naxa na mixie tongo, e naxa e yɛtɛ rasɛniyɛn. Na xanbi a naxa so hɔrɔmɔbanxi kui, a xa a masen, marasɛniyɛnyi rakamalima lɔxɔɛ naxan ma, a nun sɛrɛxɛ naxan bama kankan bɛ. \s Pɔlu safe geeli kui \p \v 27 Na xi solofere raɲɔnyi, Yuwifie Asikae to Pɔlu to hɔrɔmɔbanxi kui, e naxa ɲama birin ya iso, e man naxa Pɔlu suxu. \v 28 E nu sɔnxɔɛ rate, «Isirayilakae, wo muxu mali! Na xɛmɛ nan yi ki naxan kawandi ɲaaxi rabama yire birin mixi birin bɛ, Yuwifie, nun Annabi Munsa xa sɛriyɛ, nun yi hɔrɔmɔbanxi xa fe ra. A man bara Girɛkikae raso hɔrɔmɔbanxi kui. Na bara yi yire sɛniyɛnxi findi yire sɛniyɛntare ra.» \v 29 E na fala nɛ barima e nu bara Pɔlu nun Tirofimo Efɛsɛka to e boore fɔxɔ ra taa kui. E naxa a maɲɔxun a Pɔlu a raso nɛ hɔrɔmɔbanxi kui. \p \v 30 Taa kui birin ya naxa iso. Mixie naxa fa e gi ra keli yire birin. E naxa Pɔlu suxu, e naxa mini a bubu ra tande ma. E naxa naadɛe ragali keren na. \v 31 E nu wama Pɔlu faxafe nɛ. Sɔɔri mangɛ naxa a kolon Darisalamu birin ya isoxi. \v 32 Sɔɔri mangɛ naxa sɔɔrie nun e xa xunmatie tongo, e siga Pɔlu fɔxɔ ra keren na. Ɲama to sɔɔrie to, e naxa ba Pɔlu bɔnbɔfe. \v 33 Awa, sɔɔri mangɛ naxa yaamari fi e xa a xiri yɔlɔnxɔnyi firin na. A naxa maxɔrinyi ti fa nde a ra, nun a munfe rabaxi. \v 34 Ɲama sɛɛti nde sɔnxɔma e gbe ki, booree fan sɔnxɔma e gbe ki. A to mu nɔ fe fiixɛ sɔtɔde e ra sɔnxɔɛ xa fe ra, a naxa a fala e xa Pɔlu xanin sɔɔri banxi kui. \v 35 Pɔlu to ti banxi dɛ ra, sɔɔrie naxa a tongo ɲama xa ɲaaxui ma, \v 36 barima mixi gali nan nu biraxi e fɔxɔ ra, e nu fa a fala e xui itexi ra, «A xa faxa!» \s Pɔlu a yɛtɛ xun mafalafe \p \v 37 E wama a rasofe sɔɔri banxi kui tɛmui naxɛ, Pɔlu naxa sɔɔri mangɛ maxɔrin, «I nɔma n sago sade n xa fe nde fala i bɛ?» Sɔɔri mangɛ naxa a yaabi, «I Girɛki xui mɛma? \v 38 I tan xa mu na Misiraka ra, naxan mixie ya iso yi dɔnxɔɛ ra, a naxa suute wulu naani xanin wula kui?» \v 39 Pɔlu naxa a yaabi, «Yuwifi nan n na, Tariseka. Na taa xungbe a munafanyi gbo Silisi bɔxi ma. N sago sa n xa wɔyɛn yi gali bɛ.» \p \v 40 Sɔɔri mangɛ to a sago sa, Pɔlu tixi banxi tede dɛ ra, a naxa mixie masabari a bɛlɛxɛ ra. Kuye naxa bolon yen! Pɔlu naxa wɔyɛn Eburu xui. \c 22 \p \v 1 «N ngaxakerenyie, n babae, wo xa wo tuli mati n na, n xa n yɛtɛ kan xun mafala.» \v 2 E to a mɛ a Eburu xui falama, e naxa dundu dangi singe ra. Pɔlu naxa a fala, \v 3 «Yuwifi nan n na, n barixi Tarise nɛ, Silisi bɔxi ma, kɔnɔ n mɔxi be nɛ. Gamaliyɛli naxa n xaran alako n xa bira won babae xa sɛriyɛ fɔxɔ ra. Ala xa fe nu n bɔɲɛ suxuma alɔ a wo fan suxuma ki naxɛ to. \v 4 N mixie tɔɔrɔ nɛ han n naxa e faxa, naxee nu biraxi Isa xa kira fɔxɔ ra. N naxa ginɛe nun xɛmɛe suxu, n naxa e sa geeli kui. \v 5 Sɛrɛxɛdubɛ kuntigi nun diinɛ forie birin na n seedee ra. E naxa kɛɛdie so n yi ra katarabi e ngaxakerenyie ma Damasi alako n na danxaniyatɔɛe to, n xa e xiri, n xa fa e ra Darisalamu, n xa e ɲaxankata.» \p \v 6 «N to makɔrɛ Damasi ra yanyi tagi, yanbɛ xungbe naxa goro n ma kelife koore ma. \v 7 N naxa bira bɔxi. N naxa xui mɛ naxan nu a falama n bɛ, ‹Sɔlu, Sɔlu, munfe ra i n ɲaxankatama?› \v 8 N naxa a yaabi, ‹Nde i ra, Marigi?› A naxa n yaabi, ‹Isa Nasarɛtika nan n na, i naxan ɲaxankatafe.› \v 9 Naxee nu na n fɔxɔ ra, e naxa yanbɛ to, kɔnɔ naxan nu wɔyɛnfe, e mu na tan xui mɛ. Awa, n naxa a fala, \v 10 ‹N xa munse raba, Marigi?› Marigi naxa a fala n bɛ, ‹Keli, i siga Damasi. Mɛnni a fama falade i bɛ i lan i xa naxan naba.› \v 11 N mu nu se toma na yanbɛ xa naiyalanyi saabui ra. Naxee nu na n fɔxɔ ra, e naxa n bɛlɛxɛ rasuxu han Damasi.» \p \v 12 «Awa, xɛmɛ nde naxan xili Ananiyasi, mixi tinxinxi na a ra Ala xa sɛriyɛ ki ma, naxan nafanxi Damasi Yuwifie ma, \v 13 a naxa fa n yire. A naxa a fala, ‹N ngaxakerenyi Sɔlu, to ti.› N ya naxa rabi keren na, n naxa se birin to. \v 14 A naxa a fala, ‹Won babae Marigi Ala bara i sugandi i xa a sago kolon, i xa Tinxintɔɛ to, nun i xa a wɔyɛnyi mɛ a tan yati dɛ ra, \v 15 barima i findima a xa seede nan na mixi birin ya i, i fee naxee toxi nun i naxee mɛxi. \v 16 Yakɔsi, i munse mamɛfe? Keli, i xa i xunxa ye xɔɔra, i xa yunubi xa ba i ma, i xa Marigi xili maxandi.›» \p \v 17 «N naxa gbilen Darisalamu. N to nu na Ala maxandife hɔrɔmɔbanxi kui, n naxa laamatunyi to. \v 18 Marigi naxa a fala n bɛ, ‹I xa mini mafuren Darisalamu, barima e mu tinma i xa seedeya ra n ma fe ra.› \v 19 N naxa a fala, ‹Marigi, e yati a kolon a n nu sigama salidee kui danxaniyatɔɛe fende alako n xa e sa geeli, n man xa e bɔnbɔ. \v 20 E to nu i xa seede Etiyɛn faxama, n tan yati nu na, n nu ɲɛlɛxinxi na ra. N tan nan man nu booree xa dugie suxuxi.› \v 21 Awa, Marigi naxa a fala n bɛ, ‹Siga, n i xɛɛma yire makuye si gbɛtɛe ma.›» \p \v 22 E naxa e tuli mati a xa masenyi birin na, han a yi wɔyɛnyi falaxi tɛmui naxɛ. E fa gbelegbele, «Wo yi xɛmɛ faxa. A mu lan a xa balo.» \v 23 E naxa sɔnxɔɛ rate, e nu e xa donmae rate e ma, e nu xube ite kuye i. \v 24 Sɔɔri mangɛ naxa a fala a e xa Pɔlu raso sɔɔri banxi kui, e man xa a bɔnbɔ luxusinyi ra alako e xa a kolon ɲama sɔnxɔma fe naxan ma. \p \v 25 E to nu a xirife alako e xa a bɔnbɔ, Pɔlu naxa sɔɔri mixi kɛmɛ xunmati maxɔrin naxan nu tixi naa, «Sɛriyɛ na wo yi ra naxan a masenxi a wo xa Rɔmaka bɔnbɔ luxusinyi ra hali a mu makiitixi?» \v 26 Sɔɔri kɛmɛ xunmati to na mɛ, a naxa sa sɔɔri mangɛ rakolon. A naxɛ, «Yi xɛmɛ Rɔmaka lasiri na a ra. Won na ma di?» \v 27 Sɔɔri mangɛ naxa fa, a naxa Pɔlu maxɔrin, «A fala n bɛ xa Rɔmaka na i ra?» Pɔlu naxa a yaabi, «Iyo xɛ.» \v 28 Sɔɔri mangɛ man naxa a fala, «N tan naafuli gbegbe nan baxi, n fa findi Rɔmaka lasiri ra.» Pɔlu naxa a fala a bɛ, «N tan barixi lasiriya nan kui nɛ.» \v 29 Kabi na raba, naxee nu wama a bɔnbɔfe alako a xa wɔyɛn, e birin naxa e magbilen. Sɔɔri mangɛ yɛtɛ naxa gaaxu a kolonfe ra Pɔlu Rɔmaka na a ra, a naxan xiri yɔlɔnxɔnyi ra. \s Yuwifie Pɔlu makiitife \p \v 30 Na kuye iba, sɔɔri mangɛ to wa a kolonfe a fiixɛ ra Yuwifie Pɔlu kalamuxi fe naxan ma, a naxa a fulun. A naxa yaamari fi, sɛrɛxɛdubɛ kuntigie nun Yuwifi kiitisae birin xa malan. A naxa Pɔlu ragoro, a ti e tagi. \c 23 \p \v 1 Pɔlu naxa a ya ti Yuwifi kiitisae ra. A naxa a masen, «N ngaxakerenyie, n naxan nabaxi han to, n a rabaxi n bɔɲɛ fiixɛ nan na Ala ya xɔri» \v 2 Sɛrɛxɛdubɛ kuntigi, Ananiyasi naxa mixie yaamari, naxee nu na a fɛ ma, e xa a dɛ ragarin. \v 3 Awa, Pɔlu naxa a fala a bɛ, «Ala nan fama i tan bɔnbɔde. I luxi nɛ alɔ banxi naxan fari fiixɛ kɔnɔ a kui nɔxɔxi. I bara wa n makiitife kiiti sɛriyɛ ra, kɔnɔ i to yaamari fixi e xa n bɔnbɔ, i bara sɛriyɛ matandi.» \v 4 Naxee nu na a fɛ ma, e naxa a fala a bɛ, «I Ala xa sɛrɛxɛdubɛ kuntigi nan konbima yi ki!» \v 5 Pɔlu naxa a fala, «N ngaxakerenyie, n mu nu a kolon xa sɛrɛxɛdubɛ kuntigi na a ra, barima a sɛbɛxi, ‹I naxa wɔyɛn kobi fala ɲama mangɛ bɛ.›» \p \v 6 Pɔlu to a kolon Sadusenie nun Farisɛnie nu na Yuwifi kiitisae xa malanyi kui, a naxa a fala a xui itexi ra, «N ngaxakerenyie, Farisɛni nan n na. N baba fan Farisɛni nan nu a ra. To n na kiiti banxi barima n laxi a ra Ala fama won nakelide faxɛ ma kiiti lɔxɔɛ.» \v 7 A to na fala, boore matandi naxa lu Farisɛnie nun Sadusenie tagi. Ɲama naxa itaxun. \v 8 Sadusenie tan bɛ, mixi mu kelima faxɛ ma. E man mu laxi malekɛe nun ɲinnɛe xa fe ra. Kɔnɔ Farisɛnie tan la nee birin xa fe ra. \v 9 Sɔnxɔɛ xungbe naxa mini. Sɛriyɛ karamɔxɔ ndee Farisɛnie tagi e naxa wɔyɛn xɔrɔxɔɛ fala. E naxɛ, «Muxu mu fefe ɲaaxi yo rakɔrɔsixi yi xɛmɛ ma. Tɛmunde ɲinnɛ nde, xa na mu a ra malekɛ nde, nan wɔyɛnxi a ra.» \v 10 Sɔnxɔɛ to nu sigama gbo ra, sɔɔri mangɛ naxa gaaxu e fa Pɔlu faxafe. A naxa sɔɔrie ragoro e xa Pɔlu tongo e tagi, e xa a xanin sɔɔri banxi kui. \p \v 11 Na kɔɛ ra, Marigi naxa mini Pɔlu ma. A naxa a fala a bɛ, «I xa limaniya barima i findima n ma seede nan na Rɔma alɔ i a rabaxi Darisalamu ki naxɛ.» \s E lanyi xirife Pɔlu faxafe ra \p \v 12 Kuye to iba, Yuwifie naxa lanyi xiri kali ra, e naxa e dɛge, e naxa e min sinden, a fo e xa Pɔlu faxa. \v 13 Naxee na lanyi xiri, e nu dangi mixi tongo naani ra. \v 14 E naxa a masen sɛrɛxɛdubɛ kuntigie nun forie bɛ, «Muxu bara muxu kali Ala ra, muxu mu sese donma sinden fo muxu xa Pɔlu faxa. \v 15 Awa, yakɔsi, wo tan nun Yuwifi kiitisae xa mangɛ mayandi a xa fa a ra alako wo xa a xa fe mato a fanyi ra. Na kui, muxu tan a faxama kira ra.» \p \v 16 Pɔlu maaginɛ xa di naxa na yanfɛ kolon. A naxa siga sɔɔri banxi kui, a naxa na birin masen Pɔlu bɛ. \v 17 Pɔlu naxa sɔɔri mixi kɛmɛ xunmati nde xili, a naxɛ, «Yi sɛgɛtala xanin sɔɔri mangɛ xɔn ma, alako a xa fe nde fala a bɛ.» \v 18 Sɔɔri kɛmɛ xunmati naxa sɛgɛtala tongo, a naxa a xanin sɔɔri mangɛ xɔn ma. A naxɛ, «Pɔlu, geelimani nan n xilixi, a naxa n mayandi a n xa fa yi sɛgɛtala ra i xɔn ma, a xa fe nde masen i bɛ.» \v 19 Sɔɔri mangɛ naxa sɛgɛtala tongo, e naxa e mamini. Mangɛ naxɛ, «I wama munse falafe n bɛ?» \v 20 A naxa a yaabi, «Yuwifie bara lan a ma, e xa i maxandi i xa Pɔlu xanin Yuwifi kiitisae yire, alako e man xa maxɔrinyi nde ti a ma. \v 21 I naxa i tuli mati e ra, barima mixi tongo naani nun nde bara yanfɛ xiri a xun e ya ma. E bara e kali a e mu sese donma, e mu sese minma a fo e na Pɔlu faxa tɛmui naxɛ. Yakɔsi e bara gɛ e yailande, e fa i sago nan mamɛfe.» \v 22 Sɔɔri mangɛ naxa sɛgɛtala rabolo, a naxa tɔnyi dɔxɔ a ma, fa fala, a fe naxan falaxi a bɛ, a naxa na fala mixi yo bɛ. \s E Pɔlu xɛɛfe Mangɛ Felisi xɔn \p \v 23 A naxa sɔɔri mixi kɛmɛ xunmati firin xili, a naxa a fala e bɛ, «Wo sɔɔri kɛmɛ firin yailan, sɔɔri soe ragie tongo solofere, nun xali woli kɛmɛ firin. Wo xa e yailan sigafe ra Sesare to kɔɛ ra. \v 24 Wo xa soe nde yailan Pɔlu bɛ, alako a xa mangɛ Felisi li hɛɛri kui.» \p \v 25 Sɔɔri mangɛ naxa yi fe sɛbɛ bataaxɛ ra. \v 26 «N tan Kilɔdi Lisiya, i tan Mangɛ Felisi mafanxi, n bara i xɛɛbu. \v 27 Yi xɛmɛ Yuwifie nan a suxuxi. E naxa wa a faxafe. N to a kolon a Rɔmaka na a ra, n nun sɔɔrie naxa fa, muxu naxa a ba e yi. \v 28 N to wa a kolonfe e a suxuxi naxan ma, n naxa siga a ra e xa kiitisae yire. \v 29 N naxa a li e a kalamuxi e xa sɛriyɛ xa fe nan ma, kɔnɔ a mu fe kobi yo rabaxi a lanma a xa faxa naxan ma, xa na mu a ra a xa sa geeli kui. \v 30 N to bara a mɛ a Yuwifie bara gali malan a xili ma, n naxa a rasanba i ma keren na. N a kalamumae rakolonma e yɛtɛ kan xa sa a kalamu i xɔn a xa fe ra. Wo salamu.» \p \v 31 Sɔɔrie naxa Pɔlu tongo alɔ e yamarixi ki naxɛ. E naxa a xanin kɔɛ ra han Antipatiri. \v 32 Na kuye iba, sɔɔrie naxa gbilen sɔɔri banxi. Soe ragie naxa Pɔlu tongo. \v 33 E to so Sesare, soe ragie naxa bataaxɛ nun Pɔlu so mangɛ yi ra. \v 34 Mangɛ to gɛ bataaxɛ xarande, a naxa Pɔlu maxɔrin a keli dɛnnaxɛ. A to bara a mɛ a Silisika na a ra, a naxa a fala, \v 35 «N fama nɛ i makiitide i tɔɔɲɛgɛlae na fa tɛmui naxɛ.» A naxa yaamari fi e xa Pɔlu xanin geeli banxi Herode naxan tixi. \c 24 \s Felisi kiiti safe Pɔlu xa fe ra \p \v 1 Xi suuli dangi xanbi, Ananiyasi, naxan findixi sɛrɛxɛdubɛ kuntigi ra, nun forie naxa fa e nun xunmafalɛ nde, naxan xili Teritulo. E naxa Pɔlu kalamu mangɛ xɔn ma. \v 2 E to Pɔlu xili, Teritulo naxa so a tɔɔɲɛgɛfe yi masenyi ra. \p «Felisi mangɛ fanyi, yi bɔxi birin dɔxɔxi bɔɲɛsa kui i xa fe kolonyi nun i xa xaxili fanyi nan saabui ra. \v 3 I bara muxu rasɛɛwa hɛɛri xungbe ra. \v 4 N mu wama i rabufe, kɔnɔ n bara i maxandi i xa i tuli mati muxu xa masenyi ra dondoronti. \v 5 Muxu bara a to yi xɛmɛ mixi ɲaaxi na a ra. A Yuwifie tagi isoma naxee na duniɲa birin. A tan nan na Isa Nasarɛtika xa ɲama xunyi ra. \v 6 A man naxa wa hɔrɔmɔbanxi maberefe. Muxu naxa a suxu. Muxu naxa wa a makiitife muxu xa sɛriyɛ ki ma, \v 7 kɔnɔ sɔɔri mangɛ Lisiya naxa fa, a naxa a ba muxu yi sɛnbɛ xungbe ra. \v 8 A naxa a kalamulae yaamari e xa fa i xɔn ma. Xa i fan Pɔlu maxɔrin, i fama a kolonde muxu a suxuxi fe naxan ma.» \v 9 Yuwifie naxa tin na masenyi ra, e fan naxa a fala a na na ki nɛ. \p \v 10 Mangɛ naxa Pɔlu yaamari a fan xa wɔyɛn. Pɔlu naxa a masen a bɛ, «N a kolon, yi bɔxi makiitima nan i ra kabi ɲɛ wuyaxi. Na kui, n nan ma fe xunmafalama nɛ i bɛ lanlanteya kui. \v 11 Xi fu nun firin mu dangi kabi n naxa siga Darisalamu salide. \v 12 E mu nu muxu nun mixi li sɔnxɔ ra hɔrɔmɔbanxi kui, xa na mu a ra salide xunxurie kui. N mu sɔnxɔɛ ratexi taa kui, n mu gali kui isoxi. \v 13 E mu nɔma sese masende, e n kalamuma naxan ma. \v 14 N naxan masenma i bɛ na nan ya. N nan n benbae Marigi Ala nan batuma alɔ Isa xa kira a masenxi ki naxɛ, e a falama kira naxan bɛ a wule kira. Naxan sɛbɛxi Tawureta Munsa nun namiɲɔnmɛe xa Kitaabui kui, n la na birin na. \v 15 N laxi Ala xa masenyi ra naxan masenxi a tinxintɔɛe nun tinxintare birin fama nɛ kelide faxɛ ma. Yuwifie fan laxi na ra. \v 16 Na nan a toxi n nan n yɛtɛ karaxanma alako n xa n ma simaya radangi bɔɲɛ fiixɛ kui Ala nun mixie tagi. \v 17 N mu nu na be ɲɛ wuyaxi bun ma, kɔnɔ yakɔsi n faxi harige nde ra n bɔnsɔɛ bɛ. N fan faxi sɛrɛxɛ bade Ala bɛ. \v 18 E n lixi na tɛmui nɛ hɔrɔmɔbanxi kui, n sɛniyɛnxi, gali mu na n fɔxɔ ra, sɔnxɔɛ yo fan mu keli n saabui ra. \v 19 Kɔnɔ Yuwifi nde naxee keli Asi bɔxi ma, e mu tin n ma fe ra. E tan xa e yɛtɛ masen i bɛ, xa fe nde na e bɛ n ma fe ra. \v 20 Xa na mu a ra naxee na be, e xa a masen i bɛ e n toxi fe ɲaaxi naxan xun, n to siga Yuwifi kiitisae yire. \v 21 N wɔyɛnyi naxan falaxi e tagi na nan ya: ‹Wo n makiitima nɛ to barima n laxi a ra Ala fama nɛ mixi faxaxie rakelide.›» \p \v 22 Felisi naxan nu Isa xa kira kolon a fanyi ra, a naxa e xa fe sa sinden. A naxɛ, «Mangɛ Lisiya na fa, n wo xa fe matoma.» \v 23 A naxa sɔɔri mixi kɛmɛ xunmati yamari a xa Pɔlu kanta, a naxa a tɔɔrɔ, a man naxa a xa mixi yo ratɔn fe fanyi rabafe ra a bɛ. \p \v 24 Xi ndee to dangi, Felisi nun a xa ginɛ Dirusila, naxan na Yuwifi ra, e naxa fa. Felisi naxa Pɔlu xili kawandi rabade Isa Ala xa Mixi Sugandixi xa fe ra. Pɔlu naxa danxaniya xa fe fala e bɛ Isa ma, \v 25 kɔnɔ a xa masenyi to nu binyaxi tinxinyi ma, nun yɛtɛ xurufe ma, nun Ala xa kiiti naxan fama, Felisi naxa gaaxu. A naxɛ, «Siga sinden. N na n yɛtɛ masɔtɔ tɛmui naxɛ, n man i xilima.» \v 26 A man nu waxi nɛ Pɔlu xa kɔbiri fi a ma. A nu a xilima na nan ma tɛmui birin, e xa sa e bore to. \p \v 27 Ɲɛ firin to dangi, Felisi masarama naxa fa, Pɔrusu Fɛsitu. Felisi to wa a yɛtɛ mafanfe Yuwifie bɛ, a naxa Pɔlu lu geeli kui. \c 25 \s Fɛsitu Pɔlu makiitife \p \v 1 Fɛsitu naxa xi saxan naba Sesare. Na xanbi, a naxa te Darisalamu. \v 2 Sɛrɛxɛdubɛ kuntigi nun Yuwifi kuntigie naxa Pɔlu kalamu Fɛsitu bɛ. \v 3 E naxa Fɛsitu mayandi a xa fa a ra Darisalamu. E nu wama nɛ e xa a faxa kira ra. \v 4 Fɛsitu naxa e yaabi, «Pɔlu makantaxi Sesare. A gbegbe mu luxi n tan fan xa siga naa. \v 5 Wo xa yarerati ndee xa n mati, wo xa Pɔlu kalamu naa xa a bara sa fe ɲaaxi nde raba.» \p \v 6 Fɛsitu mu se sa xi solomasaxan fari, xa na mu a ra xi fu Darisalamu, a naxa goro Sesare. Na kuye iba, a naxa dɔxɔ a xa kiiti kibanyi ma. A naxa yaamari fi e xa fa Pɔlu ra. \v 7 A to fa, Yuwifie naxee fa keli Darisalamu, e naxa a rabilin. E naxa tɔɔɲɛgɛ gbegbe sa a xun, e mu nu nɔma naxan masende nɔndi ra. \v 8 Pɔlu naxa so a yɛtɛ xunmafalafe, a nu a fala, «N mu fe ɲaaxi yo rabaxi Yuwifie xa sɛriyɛ ra, xa na mu hɔrɔmɔbanxi ra, xa na mu a ra Rɔma mangɛ ra.» \v 9 Fɛsitu to wa a yɛtɛ mafanfe Yuwifie xɔn, a naxa Pɔlu maxɔrin, «I wama tefe Darisalamu i xa sa makiiti yi fee ma n ya xɔri?» \v 10 Pɔlu naxa a yaabi, «N lanma n xa makiiti mangasanyi xa kiiti banxi nan kui, n tixi dɛnnaxɛ yi ki. N mu fe kobi yo rabaxi Yuwifie ra. I fan na kolon a fanyi ra. \v 11 Xa n bara fe ɲaaxi raba a lanma n xa faxa naxan ma, n mu tondima n xa faxa, kɔnɔ xa e naxan falama wule na a ra, a mu lan mixi yo xa n so e yi ra. Mangɛ xungbe xa sa n makiiti Rɔma.» \v 12 Fɛsitu to wɔyɛn a rasimae ra, a naxa a fala Pɔlu bɛ, «I bara wa sigafe mangɛ xungbe xɔn. Awa, i sigama nɛ.» \s Pɔlu masenfe Agiripa nun Berinisi bɛ \p \v 13 Xi nde to dangi, mangɛ Agiripa nun Berinisi naxa so Sesare Fɛsitu xɛɛbude. \v 14 E to bara xi wuyaxi radangi naa, Fɛsitu naxa Pɔlu xa fe fala mangɛ Agiripa bɛ. A naxɛ, «Felisi bara geelimani nde lu be. \v 15 N nu na Darisalamu tɛmui naxɛ, sɛrɛxɛdubɛ kuntigie nun Yuwifie forie naxa a kalamu, e man naxa wa a xa faxa. \v 16 N naxa e yaabi a Rɔmakae xa sɛriyɛ mu mixi faxama, fo a xa a gbe fala kalamusae bɛ kiitisa ya xɔri. \v 17 Na fe nan e rafaxi be. N fan mu dugundi. Na kuye iba, n naxa dɔxɔ n ma kiiti banxi. N naxa yaamari fi e xa fa na xɛmɛ ra. \v 18 Kalamusae to e dɛntɛgɛ, e mu fe ɲaaxi yo fala a xun ma, n nu naxee maɲɔxunxi. \v 19 E nu xɔrɔxɔma e xa diinɛ nan ma fe ra, a nun Isa xa fe ra. E naxɛ a bara faxa, kɔnɔ Pɔlu naxɛ a baloxi. \v 20 Awa, n to mu a kolon a lan n xa naxan naba, n naxa a maxɔrin xa a wama sigafe Darisalamu, a xa makiiti naa. \v 21 Kɔnɔ Pɔlu naxa wa a xa fe xaninfe mangɛ xungbe xɔn ma. Na tɛmui n naxa yaamari fi e xa a kanta han n a rasanbama mangɛ xungbe ma tɛmui naxɛ.» \p \v 22 Agiripa naxa a fala Fɛsitu bɛ, «N fan wama n tuli matife na xɛmɛ ra.» Fɛsitu naxa a yaabi, «Tina, i a xui mɛma.» \v 23 Awa, na kuye iba, Agiripa nun Berinisi naxa so malan yire e nun taa kuntigie. E nu maxirixi a fanyi ra. Fɛsitu xa yaamari ma, e naxa fa Pɔlu ra. \v 24 Fɛsitu naxa a fala, «Mangɛ Agiripa nun wo tan naxee birin na be, wo bara yi xɛmɛ to Yuwifi naxan birin kalamuxi n xɔn Darisalamu nun be. E naxɛ a a xa faxa. \v 25 N tan bɛ, a mu fefe rabaxi a lan a xa faxa naxan ma, kɔnɔ a tan yati bara mayandi ti sigafe ra mangɛ xungbe xɔnyi Rɔma. Awa, n fan bara tin na ra. \v 26 N mu fe xɔri yo sɔtɔxi naxan sɛbɛma mangɛ xungbe ma a xa fe ra. Na na a ra, n a raminixi wo ya i, a gbengbenyi i tan mangɛ Agiripa, alako won na gɛ a maxɔrinde n xa a kolon a lanma n xa naxan sɛbɛ. \v 27 N mu nɔma geelimani rasanbade mangɛ ma, n mu a masen a naxan nabaxi.» \c 26 \s Pɔlu a yɛtɛ xun mafalafe \p \v 1 Agiripa naxa a fala Pɔlu bɛ, «I xa i yɛtɛ xun mafala.» Pɔlu to a bɛlɛxɛ ite, a naxa a yɛtɛ rafiixɛ yi masenyi ra. \v 2 «Mangɛ Agiripa, to n ɲɛlɛxinxi n ma fe rafiixɛfe ra Yuwifie n kalamuxi naxan ma. \v 3 I e xa diinɛ nun e xa sɛriyɛ kolon ki fanyi ra. Awa yandi, i xa i tuli mati n na. \v 4 Kabi n dimɛdi tɛmui, n nu na Darisalamu n bɔnsɔɛ ya ma. Yuwifi birin n ɲɛrɛ ki kolon \v 5 a rakuya. E man a kolon Farisɛni nan nu n na diinɛla tagi naxee xa fe maxɔrɔxɔ. E nɔma na seedeɲɔxɔya bade. \v 6 Yakɔsi, e n nakiitife barima n laxi Ala xa laayidi ra a naxan tongoxi muxu benbae bɛ, \v 7 muxu bɔnsɔɛ fu nun firinyi naxan mamɛfe. E Ala batuma tɛmui birin, kɔɛ nun yanyi. N laxi na laayidi nan na. Mangɛ, Yuwifie n kalamuxi na nan ma. \v 8 Wo nɔma lade a ra a Ala mixi faxaxie rakelima?» \p \v 9 «N tan kata nɛ kira mɔɔli birin na n xa Isa Nasarɛtika xili kana. \v 10 N na nan naba Darisalamu. Sɛrɛxɛdubɛ kuntigie naxa tin n xa sɛniyɛntɔɛ wuyaxi sa geeli kui. N man naxa tin e xa faxa. \v 11 N nu sigama salide banxie kui alako n xa e tɔɔrɔ, e xa gbilen e xa danxaniya fɔxɔ ra. N ma xɔnɛ kui, n nu e tɔɔrɔ hali taa gbɛtɛe kui.» \p \v 12 «Sɛrɛxɛdubɛ kuntigie naxa tin n xa siga Damasi na fe ma. \v 13 Mangɛ, yanyi tagi n naxa yanbɛ to kira xɔn ma kelife koore, n tan nun n booree rabilinyi. A yanbɛ nu dangi soge ra. \v 14 Muxu naxa bira bɔxi ma. N naxa xui nde mɛ naxan nu a falama n bɛ Eburu xui, ‹Sɔlu, Sɔlu, munfe ra i n ɲaxankatama? Na fe xɔrɔxɔma nɛ i bɛ.› \v 15 N naxa a yaabi, ‹Marigi, nde i ra?› Marigi naxa n yaabi, ‹Isa nan n na, i naxan ɲaxankatafe. \v 16 Keli, ti i sanyie xun na. N minixi nɛ i ma alako n xa i findi walikɛ nun seede ra fee ma i naxee toxi nun i fama naxee tode. \v 17 N i ratangama nɛ Yuwifie ma nun si gbɛtɛe ma, n i xɛɛma naxee ma, alako i xa e yae rabi, \v 18 e xa mini dimi kui, e xa so naiyalanyi kui. E xa keli Sentanɛ xa nɔɛ bun, e xa so Ala xa mangɛya niini bun ma. Na kui, e xa yunubi xafarima nɛ, e man fama nɛ kɛ sɔtɔde sɛniyɛntɔɛe ya ma naxee danxaniyaxi n ma.›» \p \v 19 «Na kui, mangɛ Agiripa, n mu tondi na xɛɛraya ra naxan keli koore ma. \v 20 N naxa na kawandi ti Damasi, Darisalamu, Yudaya, nun si gbɛtɛe tagi. N naxa a masen e bɛ e xa tuubi, e xa danxaniya Ala ma, nun e xa wali fanyi raba naxan e xa togondiya masenma.» \p \v 21 «Yuwifie naxa n suxu hɔrɔmɔbanxi kui, e waxi n faxafe na nan ma. \v 22 Kɔnɔ, Ala tantu, n baloxi a tan nan saabui ra han to. N naxa na seedeɲɔxɔya ba dimɛe nun forie birin bɛ. N mu fefe gbɛtɛ falaxi fo namiɲɔnmɛe nun Annabi Munsa nu naxee falama a e fama nɛ rabade. \v 23 E naxa a masen Ala xa Mixi Sugandixi tɔɔrɔma nɛ, a singe nan kelima faxamixie ya ma, a nun a Yuwifie nun si gbɛtɛe kawandima kisi ra.» \p \v 24 A to nu wɔyɛnfe a yɛtɛ rafiixɛfe ra, Fɛsitu naxa a fala a xui itexi ra, «Pɔlu, i daxu! I xa fe gbegbe kolonyi bara i findi daxui ra.» \v 25 Pɔlu naxa a yaabi, «Fɛsitu mafanxi, daxui mu na n na. N nɔndi nun lɔnni nan masenfe. \v 26 Mangɛ Agiripa tan yi fee kolon. N yi birin falama a tan nan bɛ, barima a ɲan a kolon, a a mu raba gundo xa kui.» \v 27 Pɔlu naxa a fala Agiripa bɛ, «Mangɛ Agiripa, i laxi namiɲɔnmɛe ra? I la e ra, n na kolon.» \p \v 28 Agiripa naxa a fala Pɔlu bɛ, «A gbe mu luxi i xa n fan findi Isayanka ra!» \v 29 Pɔlu naxa a yaabi, «A fa findi yakɔsi ra, xa na mu tɛmui gbɛtɛ, n Marigi maxandima nɛ alako i tan yo, a nun naxan birin n xui ramɛfe be to, wo fan xa lu alɔ n tan, ba yi yɔlɔnxɔnyi ra naxan na n ma.» \p \v 30 Mangɛ Agiripa, mangɛ Fɛsitu, Berinisi, nun naxee birin nu dɔxɔxi e sɛɛti ma, e naxa keli. \v 31 E to nu sigama, e naxa a fala e bore bɛ, «Yi xɛmɛ mu fefe rabaxi a lanma a xa faxa naxan ma, xa na mu a ra a lanma a xa sa geeli kui naxan ma.» \v 32 Agiripa naxa a fala Fɛsitu bɛ, «Yi xɛmɛ nu lan a xa bɛɲin, kɔnɔ a bara maxandi ti Mangɛ Xungbe xa a makiiti.» \c 27 \s Pɔlu sigafe Rɔma \p \v 1 E to natɛ tongo muxu xa baki kunkui kui sigafe ra Itali, e naxa Pɔlu nun geelimani ndee so sɔɔri mixi kɛmɛ xunmati yi ra naxan xili Yuliyusi, naxan na mangɛ xungbe xa sɔɔrie ya ma. \v 2 Muxu nun Arisitaraki, naxan keli Tɛsaloniki Masedon bɔxi ma, naxa baki kunkui kui naxan keli Adiramiti. A nu lan a xa dangi Asi sɛɛti ma. \v 3 Na kuye iba, muxu naxa kilɔn Sidɔn. Yuliyusi, naxan nu a ɲɔxɔ saxi Pɔlu xɔn ma a fanyi ra, a naxa a sago sa a xa siga a booree xɔnyi biyaasi fandɛ fende. \v 4 Muxu to keli naa, muxu naxa dangi Sipiri suri ma, barima foye mu nu tinxi muxu bɛ. \v 5 Muxu to Silisi nun Panfiliya baa igiri, muxu naxa so Mira, Lisi bɔxi ma. \v 6 Mɛnni, sɔɔri mixi kɛmɛ xunmati naxa kunkui to naxan keli Alesandire, a sigafe Itali. Muxu naxa baki na kui. \p \v 7 Xi wuyaxi bun ma kunkui nu tɔɔrɔma ɲɛrɛde. Kata nun kata muxu fa Sinidi li kɔnɔ foye mu tin muxu xa kilɔn naa. Na nan a to muxu naxa dangi Kirɛti suri laabe ra, Salemone sɛɛti ma. \v 8 Naa iɲɛrɛfe nu xɔrɔxɔ. Muxu naxa yire nde li, naxan xili Wafu Tofanyi, Laseya fɛ ma. \p \v 9 Muxu naxa bu naa. Ɲɛrɛ man nu xɔrɔxɔ barima sunyi tɛmui nu bara dangi. \v 10 Na na a ra, Pɔlu naxa a fala, «N biyaasibooree, n bara a kolon won ma ɲɛrɛ fama nɛ xɔrɔxɔde. Kotee, kunkui, nun mixie fama nɛ tɔɔrɔde.» \v 11 Sɔɔri kɛmɛ xunmati naxa a tuli mati kɛpini nun kunkui kanyi xa wɔyɛnyi ra, a tondi Pɔlu xa marasi ra. \v 12 Mixi gbegbe naxa wa Feniki life, barima e nu na wafu dɛnnaxɛ, mɛnni mu nu fan ɲɛmɛ radangide ra. Feniki, Kirɛti suri wafu nan a ra, naxan ya rafindixi sogegorode biri ma. E naxa wa e xa ɲɛmɛ radangi naa. \p \v 13 Foye di nde naxa mini keli kɔɔla ma. E naxa a maɲɔxun a biyaasi bara fan. E naxa hanga bɛndun, e kunkui radangi Kirɛti suri fɛ ma. \v 14 Kɔnɔ na tɛmui foye xungbe, naxan xili Yurakilɔn, a naxa fa keli suri ma. \v 15 Foye naxa kunkui tutun, han kunkui mu nu nɔma matinxinde. Muxu naxa muxu raxara foye yi ra. \v 16 Muxu naxa dangi suri lanmadi laabe ra, naxan xili Kiloda. Muxu naxa tɔɔrɔ kunkui lanma masɔtɔfe ra. \v 17 E to gɛ a ratede, e naxa luuti mafilin kunkui ma. E to nu gaaxuxi dɔxɔfe ra Sirite bɛnki ma, e naxa bɛla ragoro, foye nu fa siga muxu ra. \v 18 Foye naxa muxu bɔnbɔ a fanyi ra. Na kuye iba, muxu naxa kote nde woli baa ma. \v 19 Xi saxan to dangi, muxu yati naxa kunkui isee birin nagoro ye ma. \v 20 Xi wuyaxi naxa dangi, soge mu na, tunbuie mu na, foye sɛnbɛ nu gboma nan tui. Muxu mu nu laxi muxu kisife ra sɔnɔn. \p \v 21 Kabi xi wuyaxi muxu mu nu donse donma. Awa Pɔlu naxa ti mixie tagi, a naxa a fala e bɛ, «N booree, xa wo wo tuli mati n na nu, won mu kelima Kirɛti nu, won mu yi kasarɛ nun lɔsi sɔtɔma nu. \v 22 Kɔnɔ yakɔsi, n wo rasima nɛ, wo xa limaniya, barima mixi yo mu faxama wo ya ma, kunkui nan gbansan kasarama. \v 23 N Marigi Ala, n walima naxan bɛ, a xa malekɛ nde bara mini n ma yi kɔɛ ra. \v 24 A naxa a fala n bɛ, ‹Pɔlu, i naxa gaaxu, fo i xa ti nɛ mangɛ xungbe ya i. Ala bara tin i biyaasiboore birin natangade.› \v 25 Na na a ra, wo xa limaniya barima n laxi Ala xa masenyi ra. \v 26 Won fama suri nde lide.» \p \v 27 Kɔɛ fu nun naani nde, muxu naxa Adiriyatike baa li. Na kɔɛ tagi kunkui raɲɛrɛ naxa sogi a muxu bara makɔrɛ bɔxi nde ra. \v 28 E to ye tilinyi maniyase ragoro, e naxa kanke ya mɔxɔɲɛn sɔtɔ. E to makuya dondoronti, e man naxa a ragoro, e naxa kanke ya fu nun suuli sɔtɔ. \v 29 E to gaaxu garinde fanye nde ra, e naxa hanga naani woli kunkui xanbi ra. E naxa gbata kuye ibafe ra. \v 30 Kɔnɔ kunkui raɲɛrɛe nu wama kelife kunkui xun. E naxa kunkui lanma ragoro baa ma alɔ e na hangae nan nagorofe kunkui ya ra. \v 31 Pɔlu naxa a fala sɔɔri mixi kɛmɛ xunmati nun sɔɔrie bɛ, «Xa yi mixie mu lu kunkui kui, wo mu nɔma kiside.» \v 32 Awa, sɔɔrie naxa kunkui lanma luuti bolon, e naxa a rabɛɲin a xa siga. \p \v 33 Beenun kuye xa iba, Pɔlu naxa e birin nasi e xa donse don. A naxa a fala e bɛ, «A xi fu nun naani nan to wo mamɛ tife, wo mu tinxi wo dɛgede. \v 34 N bara wo rasi wo xa donse don, barima na nan fan wo fate bɛ. Mixi yo mu halakima, hali wo xunsɛxɛ keren mu lɔɛma.» \v 35 A to na fala, a naxa taami tongo, a Ala nuwali sa e birin ya xɔri, a taami igira, a naxa a don fɔlɔ. \v 36 Na tɛmui e birin naxa limaniya, e fan naxa so taami donfe. \v 37 Muxu mixi kɛmɛ firin mixi tongo solofere a nun senni nan nu na kunkui kui. \v 38 E to wasa donse ra, e naxa farin woli baa ma alako kunkui xa yelebu. \p \v 39 Kuye to iba, e mu a kolon e na dɛnnaxɛ, kɔnɔ e naxa bɔxi nde to. E naxa natɛ tongo e xa kata kunkui rasigade naa. \v 40 E naxa hangae fulun, e xa sin baa ma. E naxa fɛya luutie fan bolon. E naxa yare bɛla rate, e xa e xun sa xare ma. \v 41 Kɔnɔ e naxa bɛnki li, kunkui naxa kankan. Kunkui xunyi to kankan, mɔrɔnyi naxa a xɔrɛ kana sɛnbɛ ra. \v 42 Sɔɔrie naxa lan geelimanie faxafe ma, alako e naxa ye masa, e e gi. \v 43 Kɔnɔ sɔɔrie kɛmɛ xunmati, naxan nu wama Pɔlu rakisife, a naxa e ratɔn. A naxa yaamari fi e ma a naxee fata ye masade, e singe xa bagan ye ma alako e xa xare masɔtɔ. \v 44 Booree xa gbaku xebenyie ra, xa na mu a ra kunkui xuntunyie ra. E birin naxa xare masɔtɔ hɛɛri kui. \c 28 \s Pɔlu Malita suri life \p \v 1 Muxu to xare masɔtɔ, muxu naxa a kolon a na suri xili Malita. \v 2 Malitakae naxa sɛɛwa muxu ra ki fanyi ra. E naxa muxu birin malan tɛ xungbe fɛ ma, e nu naxan xuruxi, barima tunɛ nu fafe nun xinbeli gbegbe ra. \v 3 Pɔlu to bolee matongo safe tɛ i, bɔximase naxa mini na tɛ wuyenyi xa fe ra, a naxa a bɛlɛxɛ xin. \v 4 Malitakae to bɔximase to, a bara a bɛlɛxɛ xin a singanxi a ra, e naxa a fala e bore bɛ, «Nɔndi ra, niba nan yi mixi ra, barima haakɛ mu tinxi a xa balo, hali a to tangaxi baa ma.» \v 5 Pɔlu naxa bɔximase ralisan tɛ, sese mu a to. \v 6 Na mixie nu mamɛ tife nɛ a xinde xa funtu, xa na mu a ra a xa faxa keren na, kɔnɔ sese mu a to. E to mamɛ ti, e naxa e xa maɲɔxunyi masara. E naxa a fala ala nde nan a ra. \p \v 7 Suri kuntigi xungbe, naxan xili Pubiliyu, naxa muxu yigiya a fanyi ra a xɔnyi xi saxan bun ma. \v 8 Pubiliyu baba nu saxi, a furaxi, mangafaxɛ nu na a ma. Pɔlu to a makɔrɛ a ra, a naxa a bɛlɛxɛ sa a ma, a Ala maxandi, a naxa a rayalan. \v 9 Na xanbi, suri furema gbɛtɛe naxa fa, Pɔlu naxa e fan nayalan. \v 10 E naxa muxu binya a fanyi ra. Muxu to keli sigade, e naxa fandɛ fi muxu ma. \s Pɔlu Sigafe Rɔma \p \v 11 Muxu to kike saxan nadangi naa, muxu naxa baki kunkui kui, naxan keli Alesandire. A nu bara ɲɛmɛ radangi suri ma. Tɔnxuma nu a ma naxan findixi kuye masolixi firinyi ra. \v 12 Muxu to so kilɔn Sirakusi, muxu naxa lu naa xi saxan. \v 13 Muxu to keli naa, muxu naxa siga Regiyo baa dɛ ra. Foye to keli yirefanyi ma na kuye iba, muxu naxa xi firin ɲɛrɛ raba han Pusoli. \v 14 Muxu naxa ngaxakerenyie li naa naxee muxu mayandi xi solofere radangife ra e xɔnyi. Na tɛmui muxu siga nɛ han Rɔma. \v 15 Muxu ngaxakerenyi Rɔmakae, naxee muxu xa fe mɛ, e naxa fa muxu ralande, keli Rɔma han Apiyusi malan yire nun taa naxan xili Banxi Saxanyie. Pɔlu to e to a naxa Ala nuwali sa, a naxa limaniya. \p \v 16 Muxu to so Rɔma, sɔɔri mixi kɛmɛ xunmati naxa geelimanie so mangɛ yi ra, kɔnɔ a naxa Pɔlu lu a kerenyi ma, a nun sɔɔri keren naxan a kantama. \v 17 Xi saxan to dangi, Pɔlu naxa Yuwifi kuntigie xili. E to malan, a naxa yi wɔyɛnyi ti e bɛ, «N ngaxakerenyie, hali n to mu fefe rabaxi won ma mixie ra, nun won benbae xa naamunyie ra, Yuwifie bara n sa geeli kui Darisalamu, na xanbi e man fa n so Rɔmakae yi ra. \v 18 E to gɛ n maxɔrinde, e nu wama n nabolofe nɛ, barima e mu sese toxi n faxama naxan ma. \v 19 Kɔnɔ Yuwifie mu tin. Na ma, n naxa mangɛ xungbe xa kiiti maxandi, kɔnɔ n mu wa n bɔnsɔɛ nan kalamufe. \v 20 Na na a ra, n naxa wa wo tofe alako n xa wɔyɛn wo ra, barima Isirayilakae xaxili tixi xɛɛra naxan na, na xa fe nan a toxi e yi yɔlɔnxɔnyi saxi n ma.» \p \v 21 E naxa a yaabi, «Muxu mu bataaxɛ yo sɔtɔxi i xa fe ra keli Yudaya. Won ngaxakerenyi yo mu faxi fe ɲaaxi falade i xa fe ra. \v 22 Kɔnɔ, muxu wama a kolonfe nɛ i naxan maɲɔxunxi, barima muxu a kolon e yi diinɛ xa fe ibaxantinma yire birin.» \p \v 23 Pɔlu naxa lɔxɔɛ keren so e yi. Mixi wuyaxi to fa a xɔnyi, Pɔlu naxa Ala xa mangɛya seedeɲɔxɔya ba. A naxa Isa xa fe masen e bɛ Tawureta Munsa nun namiɲɔnmɛe xa Kitaabui saabui ra keli gɛɛsɛgɛ han nunmare. \v 24 Ndee naxa la a ra, kɔnɔ booree mu danxaniya. \v 25 E to nu fatanma lantareya kui, Pɔlu naxa yi masenyi sa a fari, «Ala Xaxili Sɛniyɛnxi a fala nɛ wo benbae bɛ nɔndi ki ma Annabi Esayi saabui ra. A naxɛ, \q \v 26 ‹Siga yi mixie xɔn ma, i xa a fala e bɛ: \q “Wo a mɛma wo tulie ra, kɔnɔ wo mu a fahaamuma. \q Wo a toma wo yae ra, kɔnɔ wo mu a igbɛma.” \q \v 27 Barima yi mixie sondonyi bara xɔrɔxɔ. \q E bara e tulie dɛsɛ. \q E bara e yae raxi, \q alako e naxa a to e yae ra, \q e naxa a mɛ e tulie ra, \q e naxa a fahaamu e xaxili ra. \q Xa na mu a ra e e sondonyi mafindima nɛ, \q alako Ala xa e rayalan.›» \b \p \v 28 «Awa, wo xa a kolon a Ala xa kisi bara rasanba si gbɛtɛe ma. E fama e tuli matide a ra.» \v 29 A to na fala, Yuwifie naxa siga xɔrɔxɔɛ kui e booree tagi. \p \v 30 Pɔlu naxa lu banxi nde kui ɲɛ firin, a nu a sare fi. Naxee birin nu fama a tode, a nu e birin nasɛnɛma. \v 31 A nu Ala xa mangɛya niini xa fe nan kawandima a nun Marigi Isa xa fe, Ala xa Mixi Sugandixi. A naxa na birin naba limaniya ra, mixi yo mu a tɔɔrɔ.