\id MAT Satawalese \ide UTF-8 \h Matthew \toc3 Mat \toc2 Matthew \toc1 Fangkenio We Foatogiaen Matthew \mt Fangkenio We Foatogiaen Matthew \rem Book introduction has been temporarily moved to the XXA book. Later it can be placed back here. (Paulus Kieviet, January 2019) \c 1 \s Rhaepeto Kkewe Aaen Jesus Kristus \r (Luke 3.23-38) \p \v 1 Ikkaan tettaenin rhaepeton Jesus Kristus, iiy erhaep saengi David, iwe nge David erhaep saengi Abraham. \p \v 2 Nge Abraham semaen Isaac, nge Isaac semaen Jacob, nge Jacob semaen Judah me mwaaen kkewe pwiin. \v 3 Nge Judah semaen Peres me Zerah (itaen ineer nge Tamar), iwe nge Peres semaen Hezron, nge Hezron semaen Ram. \v 4 Nge Ram semaen Amminadab, nge Amminadab semaen Nahshon, nge Nahshon semaen Salmon. \v 5 Nge Salmon semaen Boaz (itaen inan nge Rahab), nge Boaz semaen Obed (itaen inan nge Ruth), nge Obed semaen Jesse, \v 6 nge Jesse semaen \tl king\tl* David. \p Nge David semaen Solomon, iwe e naini me wooan niewe pwiuniuwaen Uriah, \v 7 nge Solomon semaen Rehoboam, nge Rehoboam semaen Abijah, nge Abijah semaen Asa. \v 8 Nge Asa semaen Jehoshaphat, nge Jehoshaphat semaen Jehoram, nge Jehoram semaen Uzziah. \v 9 Nge Uzziah semaen Jotham, nge Jotham semaen Ahaz, nge Ahaz semaen Hezekiah. \v 10 Nge Hezekiah semaen Manasseh, nge Manasseh semaen Amon, nge Amon semaen Josiah. \v 11 Nge Josiah semaen Jehoiachin me mwaaen kkewe pwiin ikkiwe re asiiur nong noan Babylon. \p \v 12 Mwirin aar asiiur noa Babylon: Jehoiachin semaen Shealtiel, nge Shealtiel semaen Zerubbabel. \v 13 Zerubbabel semaen Abiud, Abiud semaen Eliakim, nge Eliakim semaen Azor. \v 14 Azor semaen Zadok, Zadok semaen Achim, nge Achim semaen Eliud. \v 15 Eliud semaen Eleazar, Eleazar semaen Matthan, nge Matthan semaen Jacob. \v 16 Jacob semaen Joseph iwe pwiuniuwaen Maria, niewe a nainitiw Jesus iwe re faingi pwe Kristus. \p \v 17 Seig me faawu saeren aeremas saengi Abraham ngaeni David, pwan seig me faawu saeren aeremas saengi David ngaeni oaton aar asiiur noa noan Babylon, pwan seig me faawu saeren aeremas saengi oaton we re asiiur noa Babylon ngaeni wupwutiwen Kristus. \s Wupwutiwen Jesus Kristus \r (Luke 2.1-7) \p \v 18 Ieen wunuunun aaen Jesus Kristus wupwutiw. Maria we inan a kkefoat ngaeni Joseph, nge igiwe resaaen pwiuppwiuniuw mwo nge a pwae pwe niewe a pwoopwo reen kkemenaen Espritu Santus. \v 19 Nge Joseph erhai mwaaen wenewen, ese mwerhaen aessaewa Maria me weni mmweer aeremas, iwe a niunniuwaennei epwene siusaengi, nge epwe feeori rhag noan mwoanomwoan. \v 20 Igiwe e rhiuwen niunniuwaennei wunuunun, erhai naiun Soamwoon angkenus a pwae ngaeni noan aan ttan nge a aengaeni pwe, “Joseph we tettaenin David, wosoapw mesag oamw wopwe pwiuniuwaeni Maria, pwe iiy a pwoopwo reen kkemenaen Espritu Santus. \v 21 Epwene naini erhai aetemwaaen, iwe wopwe aeita ngaeni Jesus,\f + \fr 1.21 \fr*\fq Jesus \fq*\ft wewen nge \ft*\fqa Soamwoon aemenewa\fqa*\f* pwe iga iiy epwe aemenewaar naiun aeremas saengi aar monofit.” \p \v 22 A wen oanongaen minikkeei pwe epwe pwaeritae meeta we profeta a aepesa pwe mwaeniaei Soamwoon: \q \v 23 “Erhai aeterhooapwut epwene pwoopwo nge a naini erhai aetemwaaen, \q repwe aeitae ngaeni Immanuel”, (wewen nge “Deus eno reerh”). \p \v 24 Iwe oatowe Joseph a mmasetae, a feeori wunuunun miniwe angkenus we naiun Soamwoon e aepesa ngaeni. Iwe a pwiuniuwaeni Maria. \v 25 Nge Joseph ese maiur ngaeni Maria toori aan nainitiw aetewe naiun. Iwe, Joseph a aeita aetewe pwe Jesus. \c 2 \s Rhooan Emwaamw Saengi Faniuwaen Eotiw \p \v 1 Iwe, Jesus a wupwutiw noan Bethlehem we aepinoamwon Judea wene mweoiun \tl king\tl* Erotes. Ese ssiunaei mwo mwirin, nge aaemweoi mwaaen saengi faniuwaen eotiw re metefaaegini wunuunun fiiu ra itto Jerusalem. \v 2 Ra aeiineo pwe, “Iya iga eno \tl king\tl* we aar re Jews ee iwe a supw? Aeiweri taetaen fiiu we aeginnen aan ittae me eotiw. Iwe aeiya itto pwe aeipwe aesirowu.” \p \v 3 Oatowe \tl king\tl* Erotes a rongorong iiy kkepas we, a toagun aenneew noa nee tipan, pwan oanongeer noa rhooan Jerusalem. \v 4 A faingiir oanongeer soamwooniir patere kkewe, me sinsein anniug kkewe nge a aeiineeor aere iya iga Kristus epwe wupwutiw ee. \p \v 5 Iwe nge ra iura pwe, “Epwe wupwutiw me noan Bethlehem noan Judea. Pwe ieei wunuunun miniwe profeta we e foatogi pwe: \q \v 6 ‘Een Bethlehem noan faniuwaen Judah, \q wosoapw foakkon sessoan me neeiin taeninimwaei Judah, \q pwe erhai soamwoon epwe toowow saengiug, epwe nemaeni naeyi re Israel.’ ” \p \v 7 Iwe Erotes a faingiir rhooan emwaamw kkewe re ittiw me eotiw pwe repwe sseoiu noan mwoanomwoan. Iwe Erotes a aeiineo firhiir oaton taetaen fiiu we. \v 8 Mwirin nge a aefengaar noa Bethlehem nge a aetiwenig ngaeniir pwe, “Oawpwe noa giutta firhiy iiy aetena. Nge aere oawwa weri, oawwa aengaeniaei, pwe ngaang ipwe pwan noa aesirowu.” \p \v 9 Mwirin aaen \tl king\tl* we kkepas ngaeniir iwe nge ra noa. Iwe, oatowe re feffaaeraeg noa, ra pwan weri sefaaeniy fiiu we reweri mwo me eotiw, nge a gommw noa memmweer a noa iugiu noa me wooan iimw we aetewe eno ee. \v 10 Oatowe reweri fiiu we nge ra igin kker. \v 11 Iwe, ra toonong noan iimw we nge ra weri aetewe me Maria iwe inan, iwe ra foatotiw me mmwan nge ra aesirowu. Mwirin ra iseni tiw niffang kkewe aar: \tl gold\tl*, \tl frankincense\tl* me \tl myrrh\tl* iwe ra fang ngaeni.\fig |alt=". . ." src="LB00295B.tif" size="col" loc=". . ." copy=". . ." ref="2.11"\fig* \p \v 12 Iwe, Deus a kkepas ngaeniir noan aar ttan, pwe resoapw sefaaeniti Erotes, ina minne ra sefaaeniti faniuweer wooan eew noa aan. \s Ra Kkewaeg Noa Egypt \p \v 13 Mwiriir rhooan emwaamw kkewe ra noa, nge erhai naiun Soamwoon angkenus a pwae ngaeni Joseph noan aan ttan nge a aengaeni pwe, “Erotes imwu e giutta aetena pwe epwe niiy noa. Rhimwitae wopwe pwigi aetena me niemwu inan nge oawwa kkewaeg noa Egypt. Oawpwe noa no iginaan toori oatona ipwe aengaeniug pwe oawpwene sefaaen.” \p \v 14 Iwe, Joseph a rhimwitae noan rhag pwongin we iwe a pwigi aetewe me niewe inan nge ra kkewaeg noa Egypt. \v 15 Ra noa no Egypt toori aaen Erotes mae noa. A wen minneei pwe epwe nnet miniwe profeta a aepesa pwe mwaeniaen Soamwoon, “Iya faingiwow mwaaen na Naeyi saengi Egypt.” \s Erotes a Niir Noa Aeten Bethlehem \p \v 16 Oatowe Erotes enoa giuneei noa pwe rhooawe re ittiw me eotiw re oatupwu, nge a igin soong. Iwe, a akkiuneo pwe repwe niir noa oanongeer aetemwaaen kka a ruwowu raegiir aere wonigaet tiw me faar me noan Bethlehem me niugiun Bethlehem. A feeori minneei, pwe e ayiureoyiura ngaeni oaton taetaen fiiu we a giuneei saengiir rhooawe re ittiw me eotiw. \p \v 17 A wen minneei pwe epwe pwaeritae miniwe profeta Jeremiah e aepesa pwe: \q \v 18 “Aeremas ra rongorong \q mweireirei saeng me noan Ramah. \q Rachel a saengitiir aetekkewe naiun. \q Iwe esa rhipino, \q pwe naiun ra maenoa.” \s Sefaaen Toor me Egypt \p \v 19 Mwirin aaen Erotes maenoa, erhai naiun Soamwoon angkenus a pwae ngaeni Joseph noan aan ttan me Egypt \v 20 nge a aengaeni pwe, “Wopwe rhimwitae nge wa pwigi aetena me niemwu inan iwe, oawwa sefaaen noa wooan faniuwaen Israel, pwe rhooawe re niunniuwaennei repwe niiy noa aetena nge ra maenoa.” \v 21 Iwe Joseph a rhimwitae, a pwigi aetewe me niewe inan nge ra sefaaeniti Israel. \p \v 22 Nge oatowe Joseph a rongorong pwe Archelaus a ssiuweniy \tl king\tl* Erotes we seman me noan Judea, iwe a mesag aan epwe noa igiwe. Noan aan ttan, Deus a pwan aetiwenig ngaeni iwe ina minne a noa wooan faniuwaen Galilee reen \v 23 nge a noa no noan aepinoamw we itan Nazareth. Iwe ieei minne epwe pwaeritae minikkiwe profeta kkewe re aepesa, “Epwe ffai pwe iiy re Nazareth.” \c 3 \s Aaen John Baptist Fenai \r (Mark 1.1-8; Luke 3.1-18; John 1.19-28) \p \v 1 Reen oaton naan nge John Baptist a noa noan eew \tl desert\tl* me noan Judea iwe a rhaepiy tae aan fenai. \v 2 Iwe, a iura pwe, “Oawpwe toagun saengi monofitimi, pwe Mweoiu Naaeng a arapeto.” \v 3 Iiy John miniwe profeta Isaiah e aepesa kkepesan iwe e iura pwe, \q “Erhai a iyaekkepwas me noan \tl desert\tl*: \q ‘Oawpwe oamoannatae ennepaen Soamwoon; \q oawpwe awenecchera eew aan pwe epwe faaeraeg wooan.’ ” \p \v 4 John e memmengaag mengaag effeeor saengi iunaen \tl camel\tl*, nge pwaanto na aan effeeor saengi ginin maan, nge anan mwongo ina manni neeiin waniwan ina nirhiugiunpweon me \tl honey\tl*. \v 5 Aeremas ra maegeto reen saengi Jerusalem me oanongaen pwiuneoi me noan Judea, pwan saengi oanongaen pwiuneoi me niugiun pwupwu we Jordan. \v 6 Ra pwuwafayiuw noa monofitiir, nge John a paptismusaar noan pwupwu we Jordan. \p \v 7 Igiwe John a weriir towunepeer Pharisees me Sadducees kkewe re itto reen pwe epwe paptismusaar, a aengaeniir pwe, “Aaemi sowufaeng! Iyo e aengaenigaemi pwe oawpwe mmwenen kkewaeg saengi aaen Deus aegaeregaer iga epwe aefengato? \v 8 Oaw ssiuweniy wegitaegimi pwe epwe pwaeri noa pwe oawwa toagun saengi monofitimi. \v 9 Oawsoapw niunniuwaennei pwe oawwa taaw saengi aaen Deus aegaeregaer reen aaemi aepesa pwe Abraham minne rhaepetomi. Ngaang ipwe aengaenigaemi, pwe Deus emmwenen feeori faai kaan pwe tettaenin Abraham! \v 10 Eew soapaen a oamoannatae pwe epwe gopiy tiw waniwan saengi waeran. Oanongaen waniwan kka ese gacch uwaan nge epwe gopogop tiw nge e aekkaerh nong noan aengaet. \p \v 11 “Ngaang iya paptismusaegaemi reen rhaan pwe pwaepwaenoan aaemi toagun saengi monofitimi. Iwe nge erhai ina epwe itto me mwiriy epwe paptismusaegaemi reen Espritu Santus me aengaet. Iiy ina e taegias saengiaei, nge ese fin mwo nge aaei ipwe pwigi nokkaan. \v 12 A kkemwarh aan sepwin pwe epwe aeyimweoiuw fesaenngiy faiun saengi peeon. Iwe, epwe ioni fengaenniy faiun nge a iseni nong noan aan imwaen iseis, nge peeon epwe oatoranong noan aengaet we ese mmwenen gunnoa.” \s Paptismusaen Jesus \r (Mark 1.9-11; Luke 3.21-22) \p \v 13 Noan oaton naan nge Jesus a itto me Galilee a itto reen pwupwu we Jordan, pwe John epwe paptismusa. \v 14 Nge John a menaen epwe ssiuweniy aan niunniuwaen. Iwe, a aengaeni pwe, “Iureoyiureon pwe een wopwe faer paptismusaeyaei, nge meeta een wa faer noa itto reei reen?” \p \v 15 Nge, Jesus a paniuwaeni pwe, “Wopwe nigiti noa mwo ina. Pwe igina nge sipwe tapweei mwo oanongaen meeta tipaen Deus.” Iwe John a tipieew ngaeni. \p \v 16 Igiwe rhag Jesus a moann me paptismus noa, a teeotae me noan rhaan we. Iwe naaeng a sugaeg ngaeni nge a weri Espritu Santus aan ittiw nge eweei rhag erhai \tl dove\tl* a ittiw soatiw wooan. \v 17 Iwe nge eew mangiungiu a ittiw me noan naaeng a aepesa pwe, “Ieei naeyi mwaaen aerhaengerhaeng, iye efin tipaei reen.” \c 4 \s Sessoaton Jesus \r (Mark 1.12-13; Luke 4.1-13) \p \v 1 Iwe Espritu a paeninoa Jesus noan \tl desert\tl* we pwe epwe noa sessoat me reen Saetan. \v 2 Nge mwirin aaen Jesus aecchigipin noan faaeig raaen me faaeig pwoong, iwe a meyaefi aan pecchai. \v 3 Iwe, Saetan we a itto reen nge a aengaeni pwe, “Aere een Naiun Deus, wopwe aengaeniir faai kaan pwe repwe ssiuwen ngaeni fenoawa.” \p \v 4 Nge Jesus a paniuwaeni pwe, “Pwapwior we e Santus e aepesa pwe, ‘Saapw fenoawa rhag minne aeremas repwe menaw reen, pwe re menaw reen oanongaen kkepas kka Deus a aepesa.’ ” \p \v 5 Iwe Saetan we a paeninoa Jesus Jerusalem, aepinoamw we e santus, nge a noa aiuwtae pwiuneoi we oarosaen taegias me reen \tl Temple\tl* we. \v 6 Iwe, a aengaeni pwe, “Aere een Naiun Deus, wa oatoroagotiw me igeei, pwe Pwapwior we e Santus e aepesa pwe, \q ‘Deus epwe akkiuneeor naiun angkenus repwe aemmwenoag. \q Repwe ammwarhiug tae noan paiiur \q pwe pirhemw mwo nge ete woas ngaeni faai.’ ” \p \v 7 Jesus a paniuwaeni pwe, “Pwapwior we e Santus epwan aepesa pwe, ‘Wosoapw soatoni Deus na oamw Soamwoon.’ ” \p \v 8 Mwirin Saetan we a pwan paenitae Jesus wooan eew rhug igin taegias nge a pwaeri ngaeni mweoiun feoniufan me oanongaen minikkena nningen. \v 9 Iwe, a aengaeni Jesus pwe, “Oanongaen minikkeei ipwe ngaenneog, aere wopwe foatotiw me weni mmwaei nge wa oassotupw ngaeniaei.” \p \v 10 Jesus a paniuwaeni pwe, “Siunoa Saetan! Pwe Pwapwior we e Santus e aepesa pwe, ‘Wopwe oassotupw ngaeni Deus na oamw Soamwoon nge iiy rhag wopwe engaang ngaeni.’ ” \p \v 11 Iwe rhag nge Saetan we a siusaengi Jesus, iwe nge angkenus ra itto tipaengi. \s Jesus a Rhaepiy Tae Aan Engaang Noan Galilee \r (Mark 1.14-15; Luke 4.14-15) \p \v 12 Igiwe Jesus a rongorong pwe ra iseni nong John noan kanepwus, iiy a noa Galilee. \v 13 Ese notiw noan Nazareth, pwe a noa no noan Capernaum, eew aepinoamw oaron meoneoiniuniun Galilee noan faniuwaen Zebulun me Naphtali. \v 14 A feeori minneen pwe epwe nnet miniwe profeta Isaiah e aepesa pwe, \q \v 15 “Faniuwaen Zebulun me faniuwaen Naphtali \q wooan aanna enoa ngaeni eew meoneoiniun, \q peiginoan pwupwu we Jordan \q me Galilee, faniuweer rhooawe re Gentiles! \q \v 16 Aeremas kkewe reno noan rorhappiung \q repwene weri eew seram faeregit, \q nge rhooakkena reno noan rorhappiungiun faniuwaen mae \q ina eew seram epwene ttinitiw wooar.” \p \v 17 Saengi iiy oatowe nge Jesus a rhaepiy tae aan fenai, “Oawpwe toagun saengi monofitimi, pwe Mweoiu Naaeng a arapeto!” \s Jesus a Faingiir Faaman Rhooan Fita \r (Mark 1.16-20; Luke 5.1-11) \p \v 18 Nipwaen aaen Jesus a faaeraeg ngaerhei meoneoiniuniun Galilee, a weriir riiurhai rhooan fita nge re pwipwi, Simon (pwan itan Peter) me Andrew iwe pwiin, rewuug fetaen iig noan iiy meoneoiniun we. \v 19 Jesus a aengaeniir pwe, “Oaw itto tapweaei pwe ipwe oasuguuna ngaenigaemi wunuunun aaemi oawpwe fita aeremas.” \v 20 Oatowe rhag nge ra siusaengi wuug kkewe aar nge ra tapweei noa mwirin. \p \v 21 Jesus a pwan faaeraeg noa nge a pwan weriir riiurhai mwaaen pwipwi, James me John, ikkiwe naiun Zebedee. Reno wooan pwoot we waar reen mwaaen we semeer Zebedee, re aemmwena wow wuug kkewe aar. Iwe nge Jesus a faingiir. \v 22 Oatowe rhag nge ra siusaengi pwoot we waar me mwaaen we semeer nge re tapweei noa mwirin. \s Jesus e Fenai me Aecchipwaar Aeremas \r (Luke 6.17-19) \p \v 23 Iwe, Jesus a mwet fetaen wooan oanongaen Galilee, nge e fenai me noan wutteer Jews we nge e fenaiuw Kkepas Mwamwaai we reen Mweoiu Naaeng, me pwan aecchipwaar aeremas kkewe eweriir mesemesaen semwaai. \v 24 Kkepesaen Jesus a rheeoi noa wooan oanongaen faniuwaen Syria, iwe aeremas ra pweipwog to oanongeer rhooa semwaai reen, rhooakka eweriir mesemesaen semwaai me metaeg, aeremas kka waen aniu, man ngong me aeremas kka re maemerhoar. Iwe, Jesus a aecchipwaar tae oanongeer. \v 25 Re towunap aeremas kka rettapw mwirin Jesus saengi Galilee me Decapolis, saengi Jerusalem me Judea me faniuw we eno epeig me reen pwupwu we Jordan. \c 5 \s Jesus a Fenai me Weei Rhug \p \v 1 Igiwe Jesus a weri pwuwaen aeremas kkewe, iwe a ittae wooan eew rhug a ittae mooat tiw. Rhooan kkayeo kkewe naiun ra itto reen. \v 2 Iwe, Jesus a rhaepetae aan fenai ngaeniir: \s Oanongonniuwaen Wenepwu \r (Luke 6.20-23) \q \v 3 “Ra wenepwu rhooan giuneei pwe ngeoniiur e affayeo; \q pwe iir repwe mweoiuni Mweoiu Naaeng. \q \v 4 Ra wenepwu rhooa nee tip cchoaw nee tipeer, \q pwe Deus epwe rhipeer. \q \v 5 Ra wenepwu rhooa mesoan, \q pwe iir repwe faniuwaeni feoniufan. \q \v 6 Ra wenepwu rhooan mwerhaen feeori minne epwiung me faaen mesaen Deus, \q pwe Deus epwe fang ngaeniir minikkena re tipaeni. \q \v 7 Ra wenepwu rhooa ffayeo, \q pwe Deus epwe pwan ffayeo ngaeniir. \q \v 8 Ra wenepwu rhooa nimegacch nee tipeer, \q pwe iir repwe weri Deus. \q \v 9 Ra wenepwu rhooan engaengaen oapoas, \q pwe Deus epwe faingiir pwe iir naiun. \q \v 10 Ra wenepwu rhooa aewwaeiraes reen aar feeori nee tipaen Deus, \q pwe iir repwe mweoiuni Mweoiu Naaeng. \p \v 11 “Oaw wenepwu aaemi rhooana re ffeeoretae kkepesaemi, nge re aewwaeiraesigaemi, me aepesa aenneewagaemi pwe aegin ngaang. \v 12 Oawkker nge a mwamwaai nee tipaemi, pwe a yor paniuwaemi ina e igin faeregit me naaeng. Pwe ieei wunuunun aar pwan aewwaeiraesiir profeta kkewe regommw me mmwaemi. \s Aesiig me Seram \r (Mark 9.50; Luke 14.34-35) \p \v 13 “Aaemi oawwa taeppen rhag aesiig faaen iteer aeremesaen feoniufan. Pwe aere aesiig esa saaet no, esoapw mmwen sipwe aesaaeti sefaaeniy. Iwe esa yor no ipitan, epwe aekkaerh wow pwe aeremas repwe pwuri fetaeneei. \p \v 14 “Aaemi seremaen feoniufan. Eew aepinoamw ne eno wooan eew rhug esoapw mmwenen mwoanonoa. \v 15 Esooar erhai aeremas ne epwe figi eew oappwun nge a iseni nong faaen eew saepiy, pwe epwe faer iseni tae wooan nenien, pwe epwe aesseremaar rhooan iimw we. \v 16 Epwe ieei wunuunun seremaemi aan epwe ttin memmweer aeremas, pwe repwe giuneei aaemi wegitaeg mwamwaai iwe nge re aepingepinga Semaemi me wooai naaeng. \s Jesus a Fenaiuw Wunuunun Anniug \p \v 17 “Oawsoapw niunniuwaennei pwe iya itto pwe ipwe oamoai noa Anniug kkewe aaen Moses me aar profeta kkewe kkepesaen fenai. Ngaang ise itto pwe ipwe itto oamoai noa, pwe ifaer itto pwe ipwe pwaeritae minna wenewenen. \v 18 Ennetaen, ipwe aengaenigaemi, pwe epat mwo aere efai mwo iirh me reen anniug eei nge esoapw aekkaerh noa toori aan toarop noa naaeng me soanop pwan toori aan epwe moann oanongaen meeta. \v 19 Iwe, ngaere erhai ese tapweei mwo nge eew anniug mwittig kkeei nge e oasuguuna ngaeniir aaemweoi pwe repwe pwan taeppen iiy, iiy epwe igin sessoan me noan Mweoiu Naaeng. Ngaere erhai epwe tapweei iiy anniug kkeei nge e oasuguuna ngaeniir aaemweoi pwe repwe pwan taeppen iiy, iiy epwe taegias me noan Mweoiu Naaeng. \v 20 Ipwe aengaenigaemi, pwe aaemi oawpwe mmwenen toonong rhag noan Mweoiu Naaeng igine aaemi e mwamwaai wegitaegimi saengiir sinsein anniug me Pharisees kkewe. \s Fenaiuw Wunuunun Soong \p \v 21 “Oawwa rongorong aar aengaeniir aeremesaen mweoiwe pwe, ‘Wosoapw nni menaw aeremas. Iyo enni menaw aeremas epwe toonong noan nenien apwiung.’ \v 22 Nge ngaang ipwene aengaenigaemi: iyo e esoong ngaeni pwiin nge epwe noa noan nenien apwiung, nge iyo e aengaeni pwiin pwe, ‘Een esooar ipitoamw,’ epwe noa noan nenien apwiung na e taegias, nge iyo e aengaeni pwiin pwe, ‘Een wopwurh,’ nge epwe noa noan aengaetaen nifierno. \v 23 Iwe aere wopwe pwigitae oamw oasoar ngaeni Deus wooan antar, nge a maeng ngaeniug pwe pwiimw ecchoaw tipan woamw, \v 24 wa nigiti mwo oasoar we oamw weni mmwan antar nge wa sefaaen, pwe oawpwe oamwusomwus fengaen. Mwirin wa sefaaeneto pwigitae oasoar we oamw ngaeni Deus. \p \v 25 “Aere erhai a mwerhaen pwigiug noa noan nenien apwiung, wopwe mwetekkaein saeneti ffin nipwaen iga e rhiuwen yor oaton, weni mmwaen iga wopwe toori nenien apwiung. Pwe oatona wopwe toori rhag nenien apwiung, ina nge een wopwene noa reen soaw apwiung we, nge iiy epwene aefengoag noa nee paiiur police, nge iir repwene iseniug nong noan kanepwus. \v 26 Ennetaen, ipwe aengaenigaemi, pwe iginaan iga wopwe noa no e toori oamw wopwe piungiutiw oanongaen paniuwaen monofitimw. \s Fenaiun Oamonofitin Maiur Ngaeniir Maan Pwiuppwiuniuw \p \v 27 “Oawwa rongorong pwe re aepesa pwe, ‘Wosoapw maiur ngaeni pwiuniuwaen erhai.’ \v 28 Nge ngaang ipwe aengaenigaemi pwe: aere erhai mwaaen a pipiiy erhai rhooapwut nge a rig nee tipan ngaeni, iiy a fasiun monofit reen aan maiur ngaeni pwiuniuwaen erhai me noan nee tipan. \v 29 Iwe, aere ifirhin mesoamw e paeniug nong noan monofit, oannusuwow wa oatoranoa. Efaer gacch igine egiufet ireiren oanongoamw epwe ppiungiunoa, mmwaen igine wunusaen oanongoamw epwe aekkaerhnong noan nifierno. \v 30 Ngaere ifirhin poawumw e paeniug nong noan monofit, gopiy noa wa oatoranoa. Efaer gacch igine egiufet ireiren oanongoamw epwe ppiungiunoa, mmwaen igine wunusaen oanongoamw epwe toonong noan nifierno. \s Fenaiuw Wunuunun Mweoinoa \r (Mat 19.9; Mark 10.11-12; Luke 16.18) \p \v 31 “Epwan aepesa pwe, ‘Erhai ne e asiuw noa pwiuniuwan nge epwe ngaenneei niewe erheo pwapwioron mweoinoa.’ \v 32 Nge ngaang ipwe aengaenigaemi: aere erhai mwaaen a mweoi saengi pwiuniuwan reen ese tiwegin meeta ppweoniun, nge soapw reen aaen niewe maiur ngaeni pwiuniuwaen erhai, iwe wonowe minne a monofit pwe a feeori niewe epwe oamonofit reen aan pwiuppwiuniuw sefaaen, nge iiy mwaaen na a pwiuniuwaeni, ina iiy a pwan feeori monofit. \s Fenaiuw Wunuunun Aekkepan \p \v 33 “Oawwa pwan rongorong aar aengaeniir aeremesaen mweoiwe pwe, ‘Wosoapw misimis oamw aekkepan, nge wopwe faer feeori meeta e oamw aekkepan\f + \fr 5.33 \fr*\fq aekkepan: \fq*\ft ppwon faaen mesaen Deus ngaere aeremas\ft*\f* ngaeni Deus.’ \v 34 Nge ngaang ipwe aengaenigaemi: wosoapw aekkepan rhag. Wosoapw aekkepan faaen itaen naaeng, pwe ina nenien Deus, \v 35 nge soapw pwan faaen itaen soanop, pwe ina aaen Deus nenien aseoseon pirheen, nge soapw pwan faaen itaen Jerusalem, pwe ina aepinoamwon \tl King\tl* we egin taegias. \v 36 Wosoapw pwan aekkepan mwo nge faaen itaen rhimwemw, pwe wosoapw mmwenen aepwerhepwerha aere oarhonaanoa eyaen aennirhimwemw. \v 37 Wopwe aepesa, ‘Ewaer,’ aere ‘Aapw,’ pwe ese tiwegin minne wonaaen aepesa nge e itto saengi Man Aenneew we. \s Fenaiuw Wunuunun Appaniuwaenin Aenneew \r (Luke 6.29-30) \p \v 38 “Oawwa rongorong pwe re aepesa pwe, ‘Aere erhai e aettiwow efai mesoamw nge paniuwaenin wa pwan aettiwow efai mesan, nge aere erhai e aettiwow efoarh ngiimw, nge paniuwaenin wa pwan aettiwow efoarh ngiin.’ \v 39 Nge ngaang ipwe aengaenigaemi: oawsoapw paniuwaeni aaen aeremas aenneew ngaenigaemi. Aere erhai e ppeosepa ne oawusupoamw me wooan peig mwaaenemw, pwan wegeti ngaeni ne oawusupoamw me wooan peig rhooapwutomw. \v 40 Aere erhai e pwigiug noa noan nenien apwiung pwe epwe pwigi mengaagiumw mengaag, faer pwan nigiti ngaeni siketa na pwe pwan mengaagiun. \v 41 Aere erhai sonotaw e akkiuneog pwe wopwe pwigi ngaeni pisaegin noan eew \tl mile\tl*, faer pwigi ngaeni noan ruwowu \tl miles\tl*. \v 42 Aere erhai a tingoareog meeta oamw, ngaenneei, ngaere erhai a mwerhaen aeyae mwo meeta pisaegimw, fang ngaeni. \s Fenaiuw Wunuunun Aarh Sipwe Aerhaengiir Rhooan Oapwutaegirh \r (Luke 6.27-28, 32-36) \p \v 43 “Oawwa rongorong pwe re aepesa pwe, ‘Oaw aerhaengiir rhooan weni oaromi, nge oaw oapwutaar rhooan oapwutaegaemi.’ \v 44 Nge ngaang ipwe aengaenigaemi: oawpwe aerhaengiir rhooan oapwutaegaemi nge oawwa maeipin faaen iteer rhooakkena re aewwaeiraesigaemi, \v 45 pwe oawpwe no pwe naiun minna Semaemi wooai naaeng. Pwe iya aettina feeorian aenet wooar aeremas aenneew me aeremas gacch, nge a apiungiutiw worhow wooar rhooakkena reffeeor mwamwaai me rhooakkena reffeeor aenneew. \v 46 Meeta faan Deus epwe fang niffengaemi aere oaw aerhaengiir rhag rhooa na re aerhaengigaemi? Pwan rhooan iyoiyon mwo \tl tax\tl* nge refeeori minna. \v 47 Aere weni maereyaeremi rhag minne wogaen kekkepas ngaeniir, ina nge minna wofeeori nge ese pwan wen saengiir aaemweoi. Pwan re Gentiles mwo nge refeeori taeppen minna. \v 48 Iwe aaemi oawpwe igin menaw gacch pwe oawpwe taeppen rhag gacchiun minna Semaemi wooai naaeng. \c 6 \s Fenaiuw Wunuunun Ammwen Ngaeniir Rhooa Affayeo \p \v 1 “Oawpwe aefaenniy pwe oawsoapw feeori feoffeeoriun aaemi tiwegin faaen meseer aeremas pwe repwe weri meeta oawwa feeori. Pwe aere oawfeeori taeppen minneen nge oawsoapw pwigi paniuwaemi me reen minna Semaemi wooai naaeng. \p \v 2 “Iwe aere oawfang ngaeni erhai man affayeo eew aegiaeg, oawsoapw aeni oangonongon minne oawwa feeori, oawte taeppeer rhooa oatupwutupw kka refeeori noan wutteer Jews me pwan wooan ennap. Refeeori minneen pwe aeremas repwe ngonotiir. Ennetaen, ipwe aengaenigaemi pwe ra moannon pwigi paniuweer. \v 3 Ngaere oawwa fang ngaeni erhai man affayeo eew meeta, oawpwe feeori noan mwoanomwoan, pwe rhooan oaromw mwo nge resoapw giuneei wunuunun. \v 4 Ina nge epwe mwoanomwoan meeta oawwa feeori. Nge Semaemi a weri minne oawwa feeori noan mwoanomwoan epwe aesefaaeni ngaenigaemi paniuwaenin. \s Fenaiuw Wunuunun Maeipin \r (Luke 11.2-4) \p \v 5 “Igine oawpwe maeipin, oawsoapw taeppeer rhooa oatupwutupw kkewe. Re tipaeni repwe gaen iutae nge ra maeipin me noan wutteer Jews me noan oapwugopwugon ennap, pwe aeremas repwe weriir. Ennetaen, ipwe aengaenigaemi, pwe ra moann me pwigi paniuweer. \v 6 Ngaere aaemi oawpwe maeipin, oawpwe toonong noan aaemi sengkin, oawwa ttiy noa asam nge oawwa maeipin ngaeni Semaemi ina oawse weri. Iwe, Semaemi epwe weri minikka oawwa feeori noan mwoanomwoan epwe aesefaaeni ngaenigaemi paniuwaenin. \p \v 7 “Ngaere oaw maeipin, oawsoapw aeyae towunepaen petenaen kkepas kka esooar faan, taeppeer re Gentiles regaen feeori minneei, pwe re maengiy pwe aar deus repwe aiussaening aar maeipin pwe iga e igin faeremworh.\fig |alt=". . ." src="HK00272B.tif" size="col" loc=". . ." copy=". . ." ref="6.7"\fig* \v 8 Oawsoapw taeppeer, pwe Semaemi a fasiun giuneei meeta aaemi mwerhaen weni mmwaen iga aaemi oawpwe tingoar ngaeni. \v 9 Iwe, epwe ieei wunuunun aaemi oawpwe maeipin: \q ‘Semmaem wooai naaeng, \q aemwo epwe ssoar minna itoamw ina e santus, \q \v 10 aemwo Mweoiumw epwe war, \q aemwo nee tipoamw epwe no \q wooan feoniufan wunuunun rhag noan naaeng. \q \v 11 Ngaennegemaem mwongoi raaeneei aeipwe mwongo igina. \q \v 12 Wopwe saeneti noa aemaem monofit, \q wunuunun pwan aemaem aeiya saenetiir noa rhooakkena re monofit ngaenigemaem. \q \v 13 Wosoapw oatonongegemaem noan sessoat, \q nge wopwe aengesagemaem saengi Man Aenneew we. \q [Pwe oamw rhag mweoi me manaman me nning esoapw iug. Amen.]’\f + \fr 6.13 \fr*\ft Petenan eei nge e soano noan aekkaew petenan kka e foatofoat noan kkepesaen Greek.\ft*\f* \p \v 14 “Aere oawpwe saeneti noa aar aeremas monofit, ina nge Semaemi wooai naaeng epwe pwan saeneti noa aaemi monofit. \v 15 Nge aere oawsoapw saeneti noa aar aeremas monofit, Semaemi esoapw pwan saeneti noa aaemi monofit. \s Fenaiuw Wunuunun Aecchigipin \p \v 16 “Ngaere oawpwe aecchigipin, oawsoapw mas affayeo taeppeer rhooa oatupwutupw kkewe regaen feeori. Ra mas affayeo noa, pwe aeremas repwe giuneei pwe ra aecchigipin. Ennetaen, ipwe aengaenigaemi, pwe ra faer moannon pwigi paniuweer. \v 17 Ngaere aaemi oaw aecchigipin, oawpwe woraes me kkomwuuw rhimwemi, \v 18 pwe aeremas resoapw giuneei pwe oawwa aecchigipin, pwe aaen manna rhag Semaemi ina oawse weri minne e giuneei. Nge Semaemi iwe e giuneei minne oawwa feeori noan mwoanomwoan epwe aesefaaeni ngaenigaemi paniuwaenin. \s Fenaiuw Wunuunun Wenepwuwarh me Wooai Naaeng \r (Luke 12.33-34) \p \v 19 “Oawsoapw iseis wiinaemi wooai soanop, pwe manepwur me iyow repwe fereei noa, nge rhooa mwoarho repwe fereei nong nge ra pirifa. \v 20 Nge oawpwe faer iseis wenepwuwaemi wooai naaeng, iga manepwur me iyow resoapw mmwenen fereei, nge rhooa mwoarho resoapw mmwenen fereei nong nge ra pirifa. \v 21 Pwe pwunnomi epwe no rhag iga wenepwuwaemi eno ee. \s Fenaiuw Wunuunun Seremaen Oanong \r (Luke 11.34-36) \p \v 22 “Maas eweei rhag oappwunon oanong. Pwe aere mesoamw effat, oanongan noa oanongoamw epwe seram. \v 23 Ngaere mesoamw ese ffat, oanongan noa oanongoamw epwe rorhappiung. Pwe aere minna aesseremaen oanongoamw ese seram, nge epwe ifa mwo rorhappiungiun minna nee tipaemi! \s Fenaiuw Wunuunun Deus me Minikka Pisaegirh \r (Luke 16.13; 12.22-31) \p \v 24 “Ese mmwen erhai epwe engaang ngaeniir riiurhai maasta. Ina epwe oapwuta erhai, nge aerhaengi iwe erhai, me ngaere epwe mwamwaai ngaeni erhai, nge a aenneew ngaeni erhai. Ese mmwen oawpwe engaangappag ngaeni Deus me senaapiy. \p \v 25 “Ina minne ipwe aengaenigaemi, pwe oawsoapw aiunaeng reen mwongo me rhaan pwe oawpwe menaw reen, ngaere mengaagiun oanongaemi. Pwe meeta, ese rhaeng rhag menaw me mmwaen mwongo? Nge ese rhaeng noa rhag oanong me mmwaen mengaag? \v 26 Oaw pipiir man aeniaen: Rese foat faiun waniwan, me giniiy uwaan, pwe repwe seoiyeoninong noan soko, nge Semaemi wooai naaeng efang rhag aeneer. Pwe meeta, ese temoag noa egius rhaengimi memmweer man aeniaen? \v 27 Eyor neeimi epwe mmwenen enaenaei noa egius menewan reen aan aiunaeng?\f + \fr 6.27 \fr*\ft aere: \ft*\fqa Eyor erhai me neeimi ne epwe mmwen aenaenaeinoa egius taegiasan oanongan reen aan aiunaeng? \fqa*\f* \p \v 28 “Meeta oaw aiunaeng reen mengaag reen? Oawfan ngaeni peeon waniwan wunuunun aar menawtae: rese engaang, nge rese pwan ffeeor mengaagiiur. \v 29 Nge ngaang ipwe aengaenigaemi, pwe igiwe mwo \tl king\tl* Solomon e menaw iwe erhai man ssow wiinan nge esooar mengaagiun ne enning noa me mmwaen peeon waniwan kaan. \v 30 Pwe Deus minne aememmengaagiur fetinen neeiin waniwan — fetin kka eyor igina, nge resoapw nonoa naiu, pwe ra figaeg noa newumw. Pwe meeta, Deus esoapw mmwenen aememmengaagiugaemi? Me gaen mwittiginen aaemi niugiuniug! \p \v 31 “Ieei minne oawsoapw aiunaeng nge aepesa pwe, ‘Meeta sipwe mwongo?’ aere ‘Meeta sipwe iuniumi?’ aere ‘Meeta sipwe memmengaag?’ \v 32 (Pwe ikkaan minikka re Gentiles retip mwaramwar reen.) Semaemi wooai naaeng e giuneei pwe oawpwe ammweneni oanongaen minikkeei. \v 33 Nge oawpwe gommwaen giutta minna Mweoiun Deus me minikkena e mwerhaen pwe oawpwe feeori, iwe, iiy epwe ngaennegaemi oanongaen minikkeei. \v 34 Ieei minne oawsoapw aiunaengiy naiu reen, pwe naiu epwe sipegin feeori aiunaengin. Esooar ipitan sipwe oatomoga noa aiunaengiy noan eraaen me eraaen. \c 7 \s Wunuunun Apwiungiun Aeremas \r (Luke 6.37-38, 41-42) \p \v 1 “Oawsoapw apwiungiu aeremas, pwe Deus ete pwan apwiungiugaemi. \v 2 Pwe Deus ina epwe pwan apwiungiugaemi taeppen rhag aaemi apwiungiiur aaemweoi, epwe pwan aeyae ngaenigaemi anniug kena oawpwan aeyae ngaeniir aaemweoi. \v 3 Meeta wa weri peipei na noan mesaen pwiimw, nge wose weri soapwon irae mwu noan mesoamw? \v 4 Epwe ifa wusun oamw wopwe aengaeni pwiimw pwe, ‘Itto ipwe tipwei wow peipei mwu noan mesoamw,’ iga een nge eno eew soapwon irae noan mesoamw? \v 5 Een erhai man oatupwutupw! Wopwe mmwaen tipwei wow soapwon irae mwu noan mesoamw, nge wopwe naaen weri gacchiuw oamw tipwei wow peipei na noan mesaen pwiimw. \p \v 6 “Oawsoapw ngaenneei gonaag minne essoar, pwe rete pwan toagun nge re giugaemi. Oawsaapw oatora ngaeniir sino aaemi faiun usowus eyor ipitan, pwe iir repwe pwuritiw faaen pirheer. \s Tingoar, Giutta me Apiungiupiung \r (Luke 11.9-13) \p \v 7 “Oawpwe tittingoar, ina nge epwe yo ngaenigaemi; oawpwe giutta, ina nge oawpwe weri; oawpwe apiungiupiung wooan asam, ina nge epwe sugaeg ngaenigaemi. \v 8 Pwe iyo a tittingoar nge epwe yo ngaeni, nge iyo a giutta epwe weri, nge asam epwe sugaeg ngaeni iyo na e apiungiupiung. \v 9 Iyo neeimi saam epwe ngaenneei naiun efai faai igine e tingoar fenoawa? \v 10 Ngaere epwe tingoar erhai iig, wopwe mmwenen ngaenneei erhai sowufaeng? \v 11 Iwe, inamwo aaemi aeremas aenneew, nge oawwa giuneei aaemi oawpwe fang ngaeniir naimi minikka e mwamwaai. Epwe pwan ifa mwo nepan aaen minna Semaemi wooai naaeng ngaenneer minikka e mwamwaai rhooakkena re tingoar ngaeni! \p \v 12 “Oawpwe feeori ngaeniir aeremas taeppen meeta na aaemi oaw mwerhaen pwe repwe feeori ngaenigaemi. Pwe ieei oawuton aaen Moses Anniug me aar profeta kkewe kkepesaen fenai. \s Asam we e Rheogit \r (Luke 13.24) \p \v 13 “Oawtonong noan asam na e rheogit! Pwe aesemaen nifierno ina e rheonap, nge aan na eyan ngaeni nge e mererhaeg, nge towunepaen aeremas retaeri. \v 14 Nge aesemaen menaw ina e rheogit, nge aan na eyan ngaeni nge e waeiraes, nge fitiman rhag aeremas kka re rhuungi. \s Efoarh Waniwan me Uwaan \r (Luke 6.43-44) \p \v 15 “Oawpwe aefaennigaemi reer profeta oatupwutupw kkewe, ra itto reemi taeppen rhag \tl sheep\tl*, nge nee tipeer a aeffitaeg ngaeni rhag \tl wolves\tl* kkewe re mwoarho. \v 16 Oawpwe giuneer reen meeta kka ra feeori. Aekkaew irae towfanfan resoapw uwaeni uwaen \tl grape\tl*, nge fetin towfanfan resoapw uwaeni uwaen \tl fig\tl*. \v 17 Efoarh waniwan gacch epwe uwa gacch, nge efoarh waniwan aenneew epwe uwa aenneew. \v 18 Efoarh waniwan gacch esoapw mmwenen uwa aenneew, nge efoarh waniwan aenneew esoapw mmwenen uwa gacch. \v 19 Nge oanongaen waniwan kka ese gacch uwaan repwe gopogop tiw pwe repwe aekkaerhnong noan aengaet. \v 20 Iwe ina aaemi oawpwene giuneer profeta oatupwutupw me reen minikka ra feeori. \s Ngaang Ise Giunegaemi \r (Luke 13.25-27) \p \v 21 “Saapw oanongeer rhooakka re faingiaei pwe ‘Soamwoon, Soamwoon,’ nge repwe toonong noan Mweoiu Naaeng, pwe rhooawe rhag refeeori nee tipaen minna Semaei wooai naaeng. \v 22 Ngaere enoa tooto Raaenin Apwiung, repwe gin ssow rhooa kkomwu repwe aengaeniaei pwe ‘Soamwoon, Soamwoon! Faaen itoamw minne aeiya fenaiuw minna oanoon Deus, faaen itoamw minne aeiya asiiur wow towunepeer aniu aenneew, nge pwan faaen itoamw minne aeiya feeori towunepaen kkeman.’ \v 23 Iwe ngaang ipwene aengaeniir pwe, ‘Ngaang ise giunegaemi. Oawsiu noa me reei, aaemi man aenneew kena.’ \s Riiurhai Rhooan Kaiu Iimw \p \v 24 “Iwe iyo kka re rongorong minikka mwaeniaei nge re tapweei, ina nge re taeppen mwaaen reepiy we e aiuwtae imwan wooan porow. \v 25 Iwe, a piung worhow, nge a pwurutae rhaan nge a igin ngiung aaeng. Nge iiy iimw we ese toaroponoa, pwe iga e kaiutae wooan porow. \p \v 26 “Iwe nge iyo kka re rongorong minikka mwaeniaei nge rese tapweei, ina nge ra taeppen erhai mwaaen tipoarorh, e aiuwtae imwan wooan ppiy. \v 27 Iwe, a piung worhow nge a pwurutae rhaan nge a igin ngiung aaeng. Nge enoa toarop iimw we, nge a ifa mwo nepaen aan ffeir noa!” \s Minna Nemaeniaen Jesus \p \v 28 Igiwe Jesus a moann aan aepesa minikkaan nge pwuwaen aeremas ra mwaar reen wunuunun aan fenai, \v 29 pwe ese taeppen sinsein anniug kkewe, pwe iiy e fenai faaen minna nemaenian. \c 8 \s Jesus e Aecchipwa Erhai Mwaaen \r (Mark 1.40-45; Luke 5.12-16) \p \v 1 Igiwe Jesus a ittiw me wooan rhug we, re towunap aeremas kka re tapwetiw mwirin. \v 2 Iwe, erhai mwaaen eweri kaenepaai a itto reen Jesus, a foatotiw me mmwan nge a aengaeni pwe, “Menap, aere wo mwerhaen, wa aecchipwanoa aaei semwaai.” \p \v 3 Jesus e angenoa nge a geotteopa mwaaen we, nge a paniuwaeni pwe, “Ngaang i mwerhaen, wone cchipw noa!” Reen rhag oatowe nge a cchipw noa miniwe semwaaiun mwaaen we. \v 4 Iwe Jesus a aengaeni pwe, “Pipiiy, wosoapw aengaeni mwo nge erhai minneei, nge wa faaeraeg uwen noa reen patere pwe epwe weriug. Iwe nge a feeori oasoar we Moses e akkiuneo, pwe epwe pwaeri ngaeniir aeremas pwe wa nimegacch noa.” \s Jesus a Aecchipwa Erhai Rhooan Engaang Naiun Sonotaw we \r (Luke 7.1-10) \p \v 5 Oatowe Jesus a toonong noan Capernaum, erhai soamwoonin sonotawaen Rome a itto nge a tingoar maaw ngaeni, \v 6 iwe a iura pwe, “Soamwoon, naeyi rhooan engaang a no rhag nee iimw, ese mmwenen mwagiut, nge a pwan igin metaeg.” \p \v 7 Jesus a aengaeni pwe, “Ipwe noa pwe ipwe noa aecchipwa.” \p \v 8 Nge soamwoonin sonotaw we a aengaeni pwe, “Soamwoon, ngaang soapw erhai man yor ipitan reen oamw wopwe itto noan imwaei. Nge wopwe aepesa rhag epat kkepas, nge rhooan engaang we naeyi epwe mamaaw tae. \v 9 Ngaang mwo nge pwan ngaang erhai mwaaen ino faaen nemaeniaen erhai e soamwoon saengiaei, nge epwan yor sonotaw kka reno faaen nemaeniaei. Ipwe aengaeni inaan pwe, ‘Wopwe noa,’ iwe a noa; iya aengaeni inaan pwe, ‘Wopwe itto,’ iwe a itto; iwe iya aengaeni rhooan akkiuneo, ‘Feeori minneen,’ iwe a feeori.” \p \v 10 Igiwe Jesus a rongorong kkepas kkeei, a riutae reen nge a aengaeniir aeremas kkewe rettapw noa mwirin pwe, “Ennetaen, ipwe aengaenigaemi, ise giuneei mwo nge erhai me noan Israel epwe ieei wusun aan niugiuniug. \v 11 Ipwe aengaenigaemi, pwe re towunap aeremas repwe itto saengi eotiw me netow nge repwe mooat oaron Abraham, Isaac me Jacob noan gupwunnap na noan Mweoiu Naaeng. \v 12 Nge rhooawe repwe no noan Mweoiu Naaeng repwe oatorawow noan rorhappiung, iga repwe sessaeng nge akkaarengi me ee.” \v 13 Iwe Jesus a aengaeni soamwoonin sonotaw we pwe, “Sefaaen noa noan imwoamw; meeta wa niugiuniug ngaeni, epwe pwan wen ngaeniug.” \p Iwe rhag nge rhooan engaang we naiun a mamaaw tae. \s Jesus a Aecchipwa Towunepaen Aeremas \r (Mark 1.29-34; Luke 4.38-41) \p \v 14 Iwe, Jesus a noa reen imwaen Peter. A noa giuneei niewe inaen pwiuniuwaen Peter ewon noan gien pwe a igin pwerhikkar ginin. \v 15 Jesus a geotteopa rhag paiun, nge esaer noa pwerhin niewe. Mwirin niewe a rhimwitae a ittae engaang ngaeni. \p \v 16 Igiwe a nee oatofaaef noa, aeremas ra pwigiir to reen Jesus pwuwaen aeremas kkewe eyor aniu aenneew wooar. Jesus a asiiur wow aniu aenneew reen petenaen mwaenian, nge a aemaemaewaar tae rhooawe re semwaai. \v 17 A feeori minneen pwe epwe pwaeritae miniwe profeta we Isaiah a aepesa pwe, “Iiy e arhiuwa aarh semwaai nge aiuferanoa mesemesaen aarh semwaai.” \s Rhooan Mwerhaen Tapweei Mwirin Jesus \r (Luke 9.57-62) \p \v 18 Igiwe Jesus a giuneei pwuwaen aeremas kkewe me oaron, a aengaeniir rhooan kkayeo kkewe naiun pwe repwe fatiun noa epeig meoneoiniun we. \v 19 Iwe, erhai sinsein anniug a itto reen nge a aengaeni pwe, “Sinsei, ese tiwegin iga wopwe noa ee nge ngaang ipwe tapweog.” \p \v 20 Jesus a aengaeni pwe, “\tl Fox\tl* eyor ngeteer, man aeniaen eyor feseer, iwe nge mwaaen we Naiun Aeremas esooar eew pwiuneoi ne epwe noa wonotiw aseoseo ee.” \p \v 21 Nge erhai mwaaen pwan iiy rhooan kkayeo a aengaeni pwe, “Soamwoon, mmwaen fang mwo ngaang ipwe sefaaen noa nipwaeni noa mwaaen na semaei.” \p \v 22 Jesus a paniuwaeni pwe, “Itto tapweaei nge wa nigitiir rhooa mae repwe sipegin nipwaeni aar mae.” \s Jesus a Oapoassaetiw Eew Aaeng Cchoaw \r (Mark 4.35-41; Luke 8.22-25) \p \v 23 Jesus a teeotae wooan pwoot we nge rhooan kkayeo kkewe naiun ra tapweei. \v 24 Ese mmwaei mwo nge eew mwoor enoa itto noan meoneoiniun we, nge pwoot we a arapakkaan aan epwene mweoiusiutiw. Nge Jesus e maiur. \v 25 Rhooan kkayeo kkewe ra noa reen, nge ra faingitae. Ra aengaeni pwe, “Soamwoon, aemenewaegemaem pwe sipwene mae!” \p \v 26 Jesus a aengaeniir pwe, “Meeta oawwa mesag reen? Me gaen mwittiginen aaemi niugiuniug!” Iwe a iutae nge a kkepas sseor ngaeni aaeng me noa pwe repwe poas noa, iwe rhag nge a niuwanoa wooai saaet. \p \v 27 Iwe, mwaaen kkewe ra riutae nge ra aepesa pwe, “Meeta taeppen aeremas een? Iye aaeng mwo me noa nge re tapweei mwaenian!” \s Jesus a Aecchipwaar Riiurhai Mwaaen Eyor Aniu Aenneew Wooar \r (Mark 5.1-20; Luke 8.26-39) \p \v 28 Igiwe Jesus a toori faniuwaen Gadara eno epeig meoneoiniun we, a itto rhuungiir riiurhai mwaaen retowow me noan paeyi kkewe. Mwaaen kkeei nge ewartae aniu aenneew wooar, nge re igin aemmesag ina minne esooar ne e rhiuwen taeri aan een reen. \v 29 Reen rhag oaton een nge ra aekkepwastae pwe, “Naiun Deus, meeta minne wo tipaeni me remaem? Wa itto pwe wopwe itto aeppaetigimaem mmwaen oaton apwiung?” \p \v 30 Eno eew cchon sino re mwommwongo fetaen me peiginoar. \v 31 Iwe aniu aenneew kkewe ra aeffaenipirhe ngaeni Jesus pwe, “Aere wopwe asiugemaem, fangenoa aemaem neeiir sino kenaan.” \p \v 32 Jesus a aengaeniir pwe, “Oawnoa!” Iwe ra toowow me wooar mwaaen kkewe nge ra noa wartae wooar sino kkewe. Iwe cchon sino kkewe ra fattapw tiw wenepeigin rhug we e ittiw noan meoneoiniun we ittiw moapw noa. \p \v 33 Mwaaen kkewe rhooan ffooanon sino ra fattapw noa ra ittiw nee aepinoamw, iwe ra ittiw fioangei oanongan meeta kkewe a wen ngaeniir mwaaen kkewe ewartae aniu aenneew wooar. \v 34 Iwe oanongeer rhooan aepinoamw we ra noa pwe repwe noa rhuungi Jesus. Nge igiwe ra weri, ra aeffaenipirhe ngaeni pwe epwe siusaengi miniwe faniuweer. \c 9 \s Jesus a Aecchipwa Erhai Mwaaen Maemerhoar \r (Mark 2.1-12; Luke 5.17-26) \p \v 1 Jesus a teeotae wooan pwoot we nge a sefaaeniti miniwe aepinoamwon iwe eno epeig meoneoiniun we. \v 2 Aaemweoi aeremas ra pwigito reen erhai mwaaen e maemerhoar ewon noan epeo giegiy. Igiwe Jesus a weri nepaen aar niugiuniug rhooawe, a aengaeni mwaaen we e maemerhoar pwe, “Aetemaegin naeyi! Monofitimw a mwusunoa.” \p \v 3 Iwe aaemweoi sinsein anniug kkewe ra niuwaennei pwe, “Mwaaen een e aepesa aenneewa Deus!” \p \v 4 Nge Jesus a giuneei niunniuwaen kkewe aar nge a aengaeniir pwe, “Meeta oaw niuwaennei minikkena e aenneew reen? \v 5 E mererhaeg pwe sipwe aepesa pwe, ‘Monofitimw a mwusunoa,’ aere sipwe aepesa pwe, ‘Iutae wa faaeraeg noa’? \v 6 Iwe, ngaang ipwe pwaeri ngaenigaemi pwe mwaaen we Naiun Aeremas eyor maemaewan wooan soanop pwe epwe oamwusa noa monofit.” Iwe, a aengaeni mwaaen maemerhoar we pwe, “Iutae, pwigi giemw nge wa noa noan imwoamw.” \p \v 7 Iwe mwaaen we a iutae nge a noa noan imwan. \v 8 Igiwe aeremas ra weri miniwe, ra mesag tae nge ra aepingepinga Deus reen aan ngaenneer aeremas taeppen mamaaw we. \s Jesus a Faingi Matthew \r (Mark 2.13-17; Luke 5.27-32) \p \v 9 Jesus a siusaengi igiwe nge a weri erhai rhooan iyoiyon \tl tax\tl* itan Matthew, emooat noan aan \tl office\tl*. Jesus a aengaeni pwe, “Itto tapweaei.” \p Iwe Matthew a iutae nge a tapweei noa mwirin. \p \v 10 Igiwe Jesus a mwongo noan imwaen Matthew, nge re towunap rhooan iyoiyon \tl tax\tl* me rhooa monofit ra itto tapweei Jesus me rhooan kkayeo kkewe naiun reen \tl table\tl* we. \v 11 Oatowe aaemweoi Pharisees kkewe ra giuneei miniwe, ra aeiyegiir rhooan kkayeo kkewe naiun pwe, “Meeta faan naimi sinsei a mwongo ngaeniir rhooan iyoiyon \tl tax\tl* me rhooa monofit kena reen?” \p \v 12 Jesus a rongorong aar kkepas nge a paniuwaeniir pwe, “Rhooakka rese semwaai rese noa reer toagota, pwe rhooakka refaer semwaai. \v 13 Oawnoa giutta faaen kkepas een me noan Pwapwior we e Santus: ‘Faayeow minne ngaang i tipaeni, nge saapw maan kkena aar oasoar ngaeniaei.’ Ngaang ise itto pwe ipwe faingiir rhooa mwamwaai, pwe faer rhooa monofit.” \s Kkepas Aeiineon Aecchigipin \r (Mark 2.18-22; Luke 5.33-39) \p \v 14 Iwe rhooan kkayeo kkewe naiun John Baptist ra itto reen Jesus nge ra aeiineow pwe, “Meeta faan aemaem me Pharisees aeisooaw aecchigipin, nge rhooan kkayeo kkomwu noawumw rese aecchigipin reen?” \p \v 15 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Oaw niuwaennei nge epwe aenneew tipeer rhooakkena re itto reen gupwunon appwiuniupai we igiwe \tl bridegroom\tl* we e rhiuwen no reer? Aapw! Nge epwe itto raaenin na repwe pwigi saengiir \tl bridegroom\tl* we, nge ina oatona repwene aecchigipin noa. \p \v 16 “Esooar erhai epwe aeyae mengaag ffeo aan epwe pinisa tae wooan erheo mengaag maerhiy, pwe mengaag ffeo we epwe fereei noa mengaag maerhiy we, nge miniwe taeringen epwene faer gin temoag noa. \v 17 Esooar erhai epwe aenianong \tl wine\tl* ffeo noan nenien \tl wine\tl* maerhiy, pwe ina epwe pwoanoa nge \tl wine\tl* we e nipiwow nge nenien \tl wine\tl* we epwe ffeir noa. Pwe faer \tl wine\tl* ffeo epwe itinong noan nenien \tl wine\tl* ffeo, pwe ina nge oanongaen repwe gacch.” \s Jesus e Aemenewaetae Erhai Aeterhooapwut Nge e Aecchipwatae Erhai Rhooapwut \r (Mark 5.21-43; Luke 8.40-56) \p \v 18 Igiwe Jesus e aepesa minneen, erhai soamwoonin Jews a itto reen, a foatotiw mmwan nge a aengaeni pwe, “Naeyi aeterhooapwut a maenoa igina, nge wopwe itto rhag iseni tae poawumw wooan, pwe epwe menaw.” \p \v 19 Iwe, Jesus a iutae nge a tapweei noa, nge rhooan kkayeo kkewe naiun ra pwan tapweei. \p \v 20 Eno erhai rhooapwut neeiir eseiug aan peitaeg noa noan seig me ruwowu raeg, a itto me niugiusagiuriun Jesus nge a geotteopa soapwon mengaagiun. \v 21 A niuwaennei nong nee tipan, “Aere i geotteopa rhag mengaagiun nge ipwe mamaaw tae.” \p \v 22 Iwe, Jesus a toagun, a weri niewe nge a aengaeni pwe, “Naeyi, wopwe aetemaegin, oamw niugiuniug minne a aecchipwoag tae.” Reen rhag oatowe nge rhooapwut we a mamaaw tae. \p \v 23 Mwirin Jesus a noa noan imwaen soamwoon we. Nge a weriir rhooan arhiuwerhiuw kkewe me pwuwa we ra igin saeng, \v 24 a aengaeniir pwe, “Oawtowow oanongaemi! Aeterhooapwut een nge ese mae, pwe aan rhag maiur!” Iwe ra kekkaei aegini. \v 25 Nge igiwe aeremas ra toowow niugiun, Jesus a toonong noan sengkin we aaen aeterhooapwut we nge a ammwarhiu tae paiun, iwe a rhimwitae. \v 26 Iwe, fioangon miniwe a rheeoi noa wooan oanongaen faniuw we. \s Jesus a Aecchipwaar Riiurhai Mwaaen Masparh \p \v 27 Oatowe Jesus a siusaengi pwiuneoi we, riiurhai mwaaen masparh ra pwan tapweei noa mwirin. Ra aepwesaegini pwe, “Naiun David, wopwe faayeogemaem!” \p \v 28 Iwe, igiwe Jesus a toonong noan iimw we, mwaaen masparh kkewe ra itto reen. Jesus a aeiineeor pwe, “Oaw niugiuniug pwe ngaang ipwe mmwenen aeffetanoa mesaemi?” \p Iir ra paniuwaeni pwe, “Ooa, menap.” \p \v 29 Iwe Jesus a geotteopa meseer nge aepesa pwe, “Meeta oaw niugiuniug ngaeni, epwe pwan wen ngaenigaemi.” \p \v 30 Iwe, a ffatenoa meseer. Nge Jesus a igin ammwir ngaeniir pwe resoapw aengaeni mwo nge erhai miniwe a wen. \p \v 31 Nge iir ra faer noa arheoiuwa noa wunuunun Jesus wooan oanongaen faniuw we. \s Jesus a Aecchipwa Erhai Mwaaen Ese Mmwenen Kkepas \p \v 32 Igiwe mwaaen kkewe ra noa, aaemweoi aeremas ra pwigito reen Jesus erhai mwaaen ese mmwenen kkepas pwe ewartae aniu aenneew wooan. \v 33 Reen rhag oaton we Jesus a oatowowuw aniu aenneew we saengi mwaaen we, nge a mmwenen kkepas. Oanongeer aeremas kkewe ra mwaar reen nge ra aepesa pwe, “Esaaen yor mwo giuneyarh taeppen minneei me noan Israel.” \p \v 34 Nge Pharisees kkewe ra aepesa pwe, “Soamwoonin aniu aenneew minne efang maemaewan pwe epwe asiiur noa aniu aenneew.” \s Jesus e Faayeow Ngaeniir Aeremas \p \v 35 Jesus a faaeraeg fetaen wooan oanongaen aepinoamw me pwugos kkewe. E fenaiuw me noan wutteer Jews, e fenaiuw Kkepas Mwamwaai we reen Mweoiu Naaeng me pwan aecchipwaar aeremas kkewe eweriir mesemesaen semwaai. \v 36 Nge igiwe a weriir pwuwaen aeremas kkewe, nge a igin faayeeor, pwe ra no noan affayeo me waeiraes taeppen \tl sheep\tl* kkewe esooar no rhooan neginegiir. \v 37 Iwe a aengaeniir naiun rhooan kkayeo pwe, “A towunap uwaen menaai, nge re fitiman rhag rhooan gin. \v 38 Oaw maeipin ngaeni soamwoonin maat we pwe epwe fangenoa rhooan engaang pwe repwe giniiy oanongaen uwaen maat we aan.” \c 10 \s Oapostonus Kkewe Seig me Riiurhai \r (Mark 3.13-19; Luke 6.12-16) \p \v 1 Jesus a faingi fengaenniir rhooawe seig me riiurhai rhooan kkayeo nge a ngaenneer maemaeweer pwe repwe asiuw aniu aenneew me aecchipwaar tae aeremas kka eweriir mesemesaen semwaai. \v 2 Ikkaan iteer oapostonus kkewe seig me riiurhai: mmwan nge Simon (pwan itan Peter) me Andrew we pwiin; James we pwiin John, ikkiwe naiun Zebedee; \v 3 Philip, Bartholomew, Thomas me Matthew iwe rhooan iyoiyon \tl tax\tl*; James we naiun Alphaeus iwe me Thaddaeus; \v 4 Simon, iwe erhai man menat,\f + \fr 10.4 \fr*\fq man menat: \fq*\ft erhai mwaaen e fiiow ngaeniir sonotawaen Rome faaen itaen faniuwan.\ft*\f* me Judas Iscariot, iwe e fangenoa tinnimaen Jesus. \s Aar Engaang Rhooawe Seig me Riiurhai \r (Mark 6.7-13; Luke 9.1-6) \p \v 5 Jesus a fangenoa rhooawe seig me riiurhai nge a ammwir ngaeniir pwe, “Oawsoapw noa noan faniuweer re Gentiles aere noan aepinoamwoor re Samaria. \v 6 Nge oawpwe faer noa reer aeremesaen Israel pwe iir minne ra weer \tl sheep\tl* kkewe ra mwaenirh noa. \v 7 Oawnoa nge oawwa fenaiuw kkepas een, ‘Mweoiu Naaeng a arapeto!’ \v 8 Oaw aecchipwaar rhooa semwaai, oaw aemenewaar tae manimae, oaw aecchipwaar rhooa kaenepaai iwe me oatowowuur aniu aenneew. Oawwa pwigi minneei me reei nge esooar paniuwan, nge oawpwene noa fang nge esoapw pwan yor paniuwan. \v 9 Nge oawsoapw pweipwog eew taeppen senaapiy noan pwoarsaemi; \v 10 oawsoapw pwan pweipwog pwetoaw me ssiuwenin mengaagiumi me nokka me yomi. Pwe rhooan engaang ina epwe toowow paniuweer. \p \v 11 “Ngaere oawwa toori eew aepinoamw aere pwugos, oawwa pipiiy iyo e tipaeni epwe aetiwaegaemi, iwe oawwa noa no reen toori aaemi oawpwene siusaengi pwiuneoi we. \v 12 Ngaere oawtonong noan eew iimw, oawwa aengaeniir pwe, ‘Oapoas epwe no reemi.’ \v 13 Aere aeremesaen iimw we re aetiwaegaemi, nigititiw kkepesaen oapoas we aaemi reer. Nge aere rese aetiwaegaemi, nge oawwa pwigi sefaaeniy kkepesaen oapoas we aaemi. \v 14 Iwe, aere rhooan eew aepinoamw me aere eew iimw rese aetiwaegaemi aere aiussaening ngaenigaemi, oaw siusaengi pwiuneoi we nge oawwa iurhiugi noa ppweoniun me wooan pirhemi. \v 15 Ennetaen, ipwe aengaenigaemi pwe noan Raaenin Apwiung nge Deus epwe faayeow re Tyre me Sidon memmweer aeremesaen aepinoamw naan. \s Aewwaeiraes Kka Epwe Tooto \r (Mark 13.9-13; Luke 21.12-17) \p \v 16 “Aiussaening, ngaang ipwene aefengaegaemi wow taeppeer \tl sheep\tl* reno neeiir cchon \tl wolves\tl*. Nge oawpwe aetipaecchemegaemi taeppen sowufaeng nge oawpwan tipipoas taeppeer \tl doves\tl*. \v 17 Oawpwan aefaennigaemi pwe imwu eyor aeremas kka repwe torofigaemi nge re paenigaemi nong noan nenien apwiung, nge repwe pwan wirhigaemi me noan wutteer Jews. \v 18 Pwe reen minne itaei, minne repwene paenigaemi noa mmweer soamwoon me \tl king\tl*, pwe oawpwe aengaeniir me re Gentiles Kkepas Mwamwaai we. \v 19 Iwe aere ra isenigaemi nong noa nenien apwiung, oawsoapw pireiir reen meeta oawpwe aepesa me wunuunun aaemi aepesa, pwe petenaen kkepas kka oawpwe aepesa epwe toorigaemi noan oaton naan. \v 20 Pwe saapw aaemi minne oaw kkepas, pwe Ngeoniun minna Semaemi minne oawwa aepesa mwaenian. \p \v 21 “Aeremas repwene afangmaei noa pwiir ngaeni maenoa, nge saam repwe pwan feeori taeppen minneen ngaeni naiiur; nge naiiur repwene pwan appaniuwaeni semeer me ineer nge re fangenoa iir pwe repwe noa niir noa. \v 22 Oanongeer aeremas nge repwe oapwutaegaemi pwe faaen itaei. Nge iyo na e aetemaegin ngaeni minna oarosan nge epwe menaw. \v 23 Iwe, aere re aewwaeiraesigaemi me noan eew aepinoamw, siunoa noan ina eew. Ennetaen, ipwe aengaenigaemi, pwe epwe itto mwaaen we Naiun Aeremas nge aaemi oaw sogoppaen moann reen aaemi engaang wooan oanongaen aepinoamwon Israel. \p \v 24 “Esooar erhai aeteei suguun epwe taegias saengi aan sinsei, nge esooar erhai rhooan akkiuneo epwe taegias saengi aan maasta. \v 25 Ieei minne erhai aeteei suguun epwe kker tipan aan epwe aeffitaeg ngaeni aan sinsei, nge erhai rhooan akkiuneo epwe kker tipan aan epwe aeffitaeg ngaeni aan maasta. Aere ra aeita ngaeni soamwoonin aeinang we pwe Beelzebul, epwe ifa mwo aenneewan aar repwe faingi ngaeniir oanongeer rhooan aeinang we. \s Iyo Sipwe Mesagiu \r (Luke 12.2-7) \p \v 26 “Iwe, oawsoapw mesagiiur aeremas. Pwe oanongaen meeta ewop epwene pwae noa, iwe me oanongaen kkepas mwoanomwoan repwene giuneei. \v 27 Meeta ngaang iya aengaenigaemi noan rorhappiung, oawpwe aepesatae noan seram. Nge meeta oaw rongorong noan saeningaemi oawpwe aekkepwas aegini noa me wooan wungaen iimw. \v 28 Oawsoapw mesagiiur rhooamwu regaen niiy noa oanongaemi, pwe ina resoapw mmwenen niiy noa ngeoniumi. Nge oawpwe faer mesagiu Deus, iwe emmwenen niiy noa oanongaemi me ngeoniumi noan nifierno. \v 29 Reen efai rhag checcha nge wa mmwenen chuwaiuw riiurhai nicchok, nge erhai mwo nge ese ppiungiutiw nee ppweon aere Semaemi ese iura. \v 30 Iwe nge aaemi, oanongaen aennirhimwemi mwo nge Deus e paengi. \v 31 Ina oawsoapw mesag, pwe aaemi ina eyor ipitaemi memmweer towunepeer nicchok! \s Pwuwafaai me Oasoarhoawuna Kristus \r (Luke 12.8-9) \p \v 32 “Rhooakka re aepesa pwe iir naeyi me neeiir aeremas, ngaang ipwe pwan feeori ngaeniir me weni mmwaen Semaei wooai naaeng. \v 33 Nge iyo kena resaep saengiaei me neeiir aeremas, ngaang ipwe pwan saep saengiir me weni mmwaen Semaei wooai naaeng. \s Saapw Oapoas pwe Efoarh Saeitan \r (Luke 12.51-53; 14.26-27) \p \v 34 “Oawsoapw maengiy pwe iya itto pwe ipwe pwigito oapoas wooan soanop. Aapw, ise itto pwe ipwe pwigito oapoas, pwe faer efoarh saeitan. \v 35 Pwe ngaang itto ipwe feeoriir aetemwaaen repwe aengimaaw ngaeniir semeer, me aeterhooapwut repwe aengimaaw ngaeniir ineer, pwiuniuwaen naiiur repwene aengimaaw ngaeniir inaen pwiuniuweer; \v 36 nge rhooan oapwutoag repwe itto saengi rhag rhooan oamw famini. \p \v 37 “Rhooakka e temoag aerhaengerhaengin semeer me ineer me mmwaei, ese fin repwe no pwe naeyi rhooan kkayeo. Nge rhooakka e temoag aerhaengerhaengin naiiur me mmwaei, ese pwan fin repwe no pwe naeyi rhooan kkayeo. \v 38 Iwe, rhooakka rese aiufera aar kurus nge re tapweeito mwiriy, nge ese fin repwe no pwe naeyi rhooan kkayeo. \v 39 Nge rhooakkena re maengiy repwe kkemwarh wooan meneweer, epwe ppiung saengiir, nge rhooakkena eppiung saengiir meneweer pwe faaen itaei nge repwe weri sefaaeniy. \s Paniuwaenin \r (Mark 9.41) \p \v 40 “Iyo e aetiwaegaemi, e aetiwaeyaei, nge iyo a aetiwaeyaei, a pwan aetiwa iwe efangeto ngaang. \v 41 Iyo a aetiwa erhai profeta pwe iga iiy erhai profeta, epwe yor paniuwaenin me reen minna paniuwaen. Nge iyo a aetiwa erhai aeremas mwamwaai pwe iga iiy erhai aeremas mwamwaai, epwe yor paniuwaenin taeppen erhai aeremas mwamwaai. \v 42 Aere erhai a aiuniu ngaeni erhai man sessoan kka rhoaniuwaei eew kkepaen rhaan patapat pwe iga iiy erhai rhoaniuwaei, ennetaen, ipwe aengaenigaemi, iiy epwe yo ngaeni minna paniuwaenin.” \c 11 \s Rhooan Pweipwogin Kkepas Kkewe Naiun John \r (Luke 7.18-35) \p \v 1 Igiwe Jesus a moannon akkiuneeor rhooan kkayeo kkewe naiun iwe seig me riiurhai, a noa saengi pwiuneoi we iwe a noa fenai me oaronga fetaeneei wooan oanongaen aepinoamw kkewe pwiuneoi we. \p \v 2 Nge oatowe John Baptist a rongorong me noan imwaen kanepwus wunuunun engaang kkewe Kristus a feeorin, a fangenoa aaemweoi rhooan kkayeo kkewe naiun reen. \v 3 Iwe, ra aeiineow Jesus pwe, “Een miniwe re iura pwe epwe itto, aere aeipwe wewweti erhai?” \p \v 4 Jesus a paniuwaeni pwe, “Oaw sefaaen noa oawwa aengaeni John minne oawwa rongorong me weri: \v 5 rhooa masparh ra ffatenoa, rhooa pirhemae ra faaeraeg, rhooa kaenepaai ra gacch noa, rhooa saeningapiung ra rongorong, rhooa mae ra menawtae, nge Kkepas Mwamwaai we a fenai ngaeniir rhooa affayeo. \v 6 Ifa mwo wenepwuweer rhooa se tip mwaramwar reei!” \p \v 7 Oatowe rhooawe naiun John ra noa, Jesus a kkepas ngaeniir aeremas kkewe reen wunuunun John: “Igiwe oawwa noa reen John noan \tl desert\tl* we, meeta minne oaw niuwaennei pwe oawpwe noa weri? Efoarh fetin e mwoaroro reen aaeng? \v 8 Meeta minne oawnoa pwe oawpwe weri? Erhai mwaaen e memmengaag tae mengaag nning? Aeremas kka e ina wusun mengaagiiur nge reno noan imwaen \tl king\tl*! \v 9 Aengaeniaei, meeta rhag oawnoa pwe oawpwe weri? Erhai profeta? Ooa, ennetaen, oawwa weri erhai e taegias saengi erhai profeta. \v 10 Pwe John miniwe Pwapwior we e Santus e iura pwe, ‘Deus a kkepas, ngaang ipwene fangetiw naeyi rhooan pweipwogin kkepas me weni mmwoamw pwe epwe noa maeneti ennepoamw.’ \v 11 Ennetaen, ipwe aengaenigaemi, pwe John Baptist ina e taegias saengiir aeremas towunap kka reno wooan soanop. Iwe nge manna oarosaen git me noan Mweoiu Naaeng ina e taegias saengi John. \v 12 Saengi rhag oaton we John Baptist a rhaepetae aan fenai toorito igina nge miniwe Mweoiu Naaeng a toonong noan waeiraes pwe aeremas aenneew ra fiiow wooan pwe repwe nemaeni. \v 13 Toorito oatowe John a no, oanongeer profeta me Anniug kkewe aaen Moses ra aepesa wunuunun miniwe Mweoiu Naaeng; \v 14 nge aere oawwa niugiuw aar fenai, John nge iiy Elijah, iwe ra fasiun aepesa noa pwe epwe itto. \v 15 Iyo eyor saeningan, epwe rongorong! \p \v 16 “Iwe, meeta ipwe aweweei ngaeniir aeremesaen mweoi e igina? Ra aeffitaeg ngaeniir rhag wonigaet kkewe remooat noan nenien chuwaai. Eew mwiirh nge re iyaekkepwas ngaeniir aaemweoi, \v 17 ‘Aemaem aeiya pwan kker ngaenigaemi, nge aaemi oawse maan! Aemaem aeiya arhiuwerhiuw, nge aaemi oawse saeng!’ \v 18 Igiwe John a itto, e aecchigipin nge ese pwan iun \tl wine\tl*, nge aeremas ra aepesa pwe, ‘Iiy eyor aniu aenneew wooan!’ \v 19 Nge igiwe Naiun Aeremas e itto, a mwommwongo nge e iun, nge aeremas ra aepesa pwe, ‘Oaw pipiiy mwaaen een! Iiy erhai mwaaen mwongonap me iun \tl wine\tl*, nge maereyaereer rhooan iyoiyon \tl tax\tl* me rhooa monofit.’ Iwe nge minna repiaen Deus reepiy a pwae noa pwe ennet reen meeta a feeori.” \s Aepinoamw Kkewe Rese Niugiuniug \r (Luke 10.13-15) \p \v 20 Aeremesaen aepinoamw kkewe Jesus a feeori towunepaen kkeman kkewe aan me ee ina rese toagun saengi aar monofit, iwe Jesus a soong ngaeniir. \v 21 “Ifa mwo aenneewan ngaenigaemi, aaemi rhooan Chorazin me Bethsaida! Aere kkeman kka refeeori me wooan igeei minne refeeori me wooan Tyre me Sidon, ina nge aeremesaen aepinoamw kenaan a ssiunaei rhag aar memmengaag tutu nge re oamworomwor tae fenang wooar, pwe epwe pwae noa aar toagun saengi monofit! \v 22 Ipwe aengaenigaemi pwe noan Raaenin Apwiung nge Deus epwe faayeow re Tyre me Sidon me mmwaemi. \v 23 Nge een Capernaum! Wo tipaeni wopwe tooritae naaeng? Een wopwe ppiungiutiw noan nifierno! Aere kkeman kkewe effeeor me reemw epwan ffeeor me noan Sodom, epwe rhiuwen no rhag igina. \v 24 Ipwe aengaenigaemi, pwe noan Raaenin Apwiung nge Deus epwe faayeow re Sodom me mmwoamw.” \s Oaw Itto Aseoseo Reei \r (Luke 10.21-22) \p \v 25 Reen oatowe nge Jesus a aepesa pwe, “Semaei, Soamwoonin naaeng me soanop, iya ngaenneog oamw aerhigerhig, pwe wa oapanoa minikkeei saengiir rhooa reepiy me metefaaegini, nge wa pwaeri ngaeniir rhooa kkewe reweer wonigaet. \v 26 Ennet, Semaei, pwe ina minna wo tipaeni epwe wen.” \p \v 27 “Semaei a ngaenneaei oanongaen meeta. Esooar erhai ne e giuneei minna Naiun, pwe aeggaen minna Seman rhag, nge esooar erhai e giuneei minna Seman, pwe iiy rhag minna Naiun, iwe me iyo kena minna Naiun a finiir tae pwe epwe pwaeri ngaeniir. \p \v 28 “Oaw itto reei oanongaemi rhooakkena oawwa aerhig reen pweipwogin mini cchoaw, pwe ngaang ipwe asseoseogaemi. \v 29 Oaw pwigi \tl yoke\tl*\f + \fr 11.29 \fr*\fq yoke: \fq*\ft eew soapwon irae eno wooan iiuweer riiurhai wakke, pwe e ammwarhiu fengaenniir igine repwe feeori eew engaang cchoaw.\ft*\f* e aaei nge oawwa iseni tae woami, nge oawwa kapwiung saengiaei, pwe ngaang itip maniuweniuw nge i mesoanosoan; pwe ina nge aaemi oawpwe meyaefi aseoseo. \v 30 Pwe yoke e ngaang ipwene fang ngaenigaemi iye e mererhaeg, nge minne ipwe iseni tae woami oawpwe aiufera iye eppaen.” \c 12 \s Kkepas Aeiineon Sabbath \r (Mark 2.23-28; Luke 6.1-5) \p \v 1 Ese ssiunaei weni mwirin aaen Jesus faaeraeg nong noan aekkaew maetaen \tl wheat\tl* wooan raaenin Sabbath. Nge rhooan kkayeo kkewe naiun ra pecchai, iwe ra rhaepetae aar ferhiy iuwoapwon \tl wheat\tl* kkewe nge ra angi minikkewe faiun. \fig |alt="stalks of wheat" src="HK00099B.TIF" size="col" loc="TEMPORARY" ref="12.1"\fig* \v 2 Nge igiwe Pharisees kkewe ra weri miniwe, ra aengaeni Jesus pwe, “Pipiiy, ese gacch ngaeni aarh anniug pwe rhooan kkayeo kkomwu noawumw repwe feeori minna wooan Sabbath!” \p \v 3 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Oawse aeraegi mwo miniwe David efeeori noan oaton we iiy me rhooa kkewe naiun ra pecchai? \v 4 A toonong noan imwaen Deus, nge iiy me mwaaen kkewe rhoaniuwan ra mwongo fenoawa kkewe ra aeni oasoar ngaeni Deus, inamwo igiwe e aenneew ngaeni anniug pwe repwe mwongo, pwe patere rhag minne emmwen pwe repwe mwongo fenoawa kkewe. \v 5 Aere oawse aeraegi miniwe effoat noan aaen Moses anniug pwe oanongaen raaenin Sabbath nge patere kkena noan \tl Temple\tl* we re fereei anniugiun Sabbath, nge rese monofit? \v 6 Ipwe aengaenigaemi pwe erhai minne eno igeei e taegias saengi \tl Temple\tl*. \v 7 Pwapwior we e Santus e iura pwe, ‘Faayeow minne ngaang i tipaeni, nge saapw maan kkena aar oasoar ngaeniaei.’ Aere aaemi oaw giuneei faaen kkepas een, ina nge oawsoapw oamonofitiir aeremas kena rese monofit. \v 8 Pwe mwaaen we Naiun Aeremas minne Soamwoonin Sabbath.” \s Mwaaen we e Maemerhoar Paiun \r (Mark 3.1-6; Luke 6.6-11) \p \v 9 Iwe, Jesus a noa saengi pwiuneoi we nge a toonong noan wutteer Jews we, \v 10 nge eno erhai mwaaen e maemerhoar paiun. Aaemweoi aeremas repwan no igiwe, ra giutta aekkaew rhaepin minikka repwe oaturu Jesus wooan. Iwe ra aeiineow Jesus pwe, “E mwamwaai ngaeni aarh anniug pwe repwe aecchipwa erhai wooan raaenin Sabbath?” \p \v 11 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Epwe ifa aere erhai naimi \tl sheep\tl* a ppiungiunong noan eew niipw wooan raaenin Sabbath? Oawsoapw pwigi pwe oawpwe taiuwtae? \v 12 Pwe erhai aeremas nge eyor ipitan mmwaen erhai \tl sheep\tl*! Iwe aarh anniug a saeneti aarh sipwe feeori minne e mwamwaai wooan raaenin Sabbath.” \v 13 Mwirin Jesus a aengaeni mwaaen we e maemerhoar paiun pwe, “Aeitiwow poawumw.” \p Iwe, a aeitiwow paiun nge a mamaaw noa pwan taeppen rhag ina epai. \v 14 Iwe Pharisees kkewe ra siunoa pwiungiuw wunuunun aar repwe niiy noa Jesus. \s Deus a Fini Jesus pwe Naiun Rhooan Akkiuneo \p \v 15 Oatowe Jesus a rongorong pwiungiupwiung we aar, a noa saengi pwiuneoi we, nge pwuwaen aeremas ra ttapw noa mwirin. Iwe a aecchipwaar oanongeer rhooa semwaai \v 16 nge a aengaeniir pwe resoapw fioangei ngaeniir aeremas wunuunun iiy. \v 17 A feeori minneen, pwe epwe pwaeritae miniwe Deus a aengaeni profeta Isaiah: \q \v 18 “Ieen naeyi rhooan akkiuneo iya finitae, \q iiy minne i aerhaengi, iya igin kker reen. \q Ngaang ipwene fangetiw aaei Espritu wooan, \q nge iiy epwe arheoiuwa noa wunuunun aaei apwiung ngaeniir oanongaen faniuw. \q \v 19 Esoapw aengimaw aere apwas, \q aere kkepas temoag wooan aan. \q \v 20 Esoapw gopiy mwo nge efoarh fetin ppwoar, \q me pwan gunuw noa naam na e oamoaruporup. \q Iiy epwe oarhorho ngaeni toori ssiaaen aan mmwen ngaeni oapoas na efin pwe epwe yo ngaeni oanongaen faeinaengiy. \q \v 21 Ina nge oanongaen faniuw repwene aeisetip wooan.” \s Jesus me Beelzebul \r (Mark 3.20-30; Luke 11.14-23) \p \v 22 Iwe aaemweoi aeremas ra pwigito reen Jesus erhai mwaaen parh nge ese pwan mmwenen kkepas, pwe ewartae aniu aenneew wooan. Jesus a aecchipwa mwaaen we, iwe a mmwenen kkepas me fannoa. \v 23 Pwuwaen aeremas kkewe ra riutae reen miniwe Jesus a feeori nge ra aeiineo pwe, “Meeta, epwe ieei mwaaen we naiun David?” \p \v 24 Igiwe Pharisees ra rongorong kkepas kkewe, ra aepesa pwe, “Emmwenen asiiur noa aniu aenneew pwe iga rhag Beelzebul we soamwoonin aniu aenneew minne efang maemaewan.” \p \v 25 Jesus a giuneei aar niunniuwaen nge a aengaeniir pwe, “Aere eew faniuw a ginigin fesaeng me fiiow fengaen, faniuw een esoapw ssiunaei. Aere rhooan eew aepinoamw aere eew famini repwe ginigin fesaeng me fiiow fengaen, nge repwe mwetoar fesaeng. \v 26 Iwe aere rhooan mweoiun Saetan ra fiiow fengaen ina nge ra fasiun mwetoarotoar, nge minna mweoiun epwe iug noa! \v 27 Ngaere igine e ieei wunuunun aaei asiiur noa, iwe nge e ifa wusun aar rhooa kkomwu rhoaniuwaemi asiiur noa aniu aenneew? Rhooa kkomwu rhoaniuwaemi ra pwaeritae pwe oaw mwaerhei! \v 28 Aapw, pwe Ngeoniun Deus a ngaenneaei maemaewaei aaei ipwe asiiur noa aniu aenneew. Ieei minne a pwaeri noa pwe minna Mweoiun Deus a faer toorigaemi. \p \v 29 “Esooar erhai epwe tongaeni toonong noan imwaen erhai mwaaen mamaaw pwe epwe pwigi noa pisaegin; aere epwe mmwaen geoni noa mwo mwaaen we, ina nge epwapw mmwenen piraf me noan iimw we. \p \v 30 “Erhai ne ese tapweaei, nge iiy rhooa aenneew ngaeniaei, nge erhai ese tipaengiaei reen ioi, iiy erhai rhooan oammwoatoar. \v 31 Faaen minneei ipwe aengaenigaemi: aeremas repwe mmwenen oamwusa noa ese tiwegin monofitiir, me pwan kkepas aenneew kka re aepesa; nge aere erhai e kkepas aenneew ngaeni Espritu Santus nge esoapw mwusunoa. \v 32 Iyo e kkepas aenneew ngaeni Naiun Aeremas epwe mmwenen mwusunoa. Nge iyo e kkepas aenneew ngaeni Espritu Santus esoapw mmwenen mwusunoa igina toori nee soapw noan. \s Efoarh Waniwan me Uwaan \r (Luke 6.43-45) \p \v 33 “Aere eyor waniwan gacch, uwaan repwan gacch, nge aere a yor waniwan e aenneew, uwaan repwan aenneew. Pwe sigaen giuneei meeta taeppen waniwan we me reen rhag uwaan. \v 34 Aaemi sowufaeng! Epwe ifa wusun aaemi aepesa min mwamwaai nge aaemi aeremas aenneew. Pwe iga aaw e aepesa meeta kkena esseog noan pwunn. \v 35 Erhai aeremas gacch epwe oatowowuw mini gacch saengi gacchiun noan tipan, nge erhai aeremas aenneew epwe oatowowuw mini aenneew saengi aenneewaen noan tipan. \p \v 36 “Nge ipwe aengaenigaemi, pwe noan Raaenin Apwiung nge aeremas repwe aengaeni oanongaen kkepas kka esooar ipitan ikka re aepesa. \v 37 Pwe reen oamw kkepas minne Deus epwe apwiungiug reen, epwe pwaeritae aere een minne wo mwamwaai aere wo monofit.” \s Tingoaron Kkeman \r (Mark 8.11-12; Luke 11.29-32) \p \v 38 Iwe aaemweoi sinsein anniug me rhooawe Pharisees ra aengaeni Jesus pwe, “Sinsei, aemaem aei mwerhaen weri oamw feeori eew kkeman.” \p \v 39 Nge Jesus a aengaeniir pwe, “A ifa mwo aenneewan me aar se niugiuniug aeremesaen mweoi e igina! Oawwa tingoar ngaeniaei pwe ipwe feeori eew kkeman? Nge esoapw yor eew kkeman epwe pwae ngaenigaemi me niugiunoan kkeman we aaen profeta Jonah. \v 40 Epwe wunuunun rhag aaen Jonah no aegini eoniuraen me eoniupwoong noan upwaen erhai iig faeregit we, ina minne Naiun Aeremas epwe no eoniuraen me eoniupwoong noan faeinaengiy. \v 41 Noan Raaenin Apwiung re Nineveh repwe iutae nge ra oamonofiti aeremesaen mweoi e igina, pwe iga iir re toagun saengi monofitiir oatowe re rongorong fenai kkewe aaen Jonah; nge ipwe aengaenigaemi pwe erhai e taegias saengi Jonah eno igeei! \v 42 Noan Raaenin Apwiung nge Queen reen Sheba epwe iutae nge a oamonofiti aeremesaen mweoi e igina; pwe iiy a itto saengi faniuwaen taaw noa, pwe epwe itto aiussaening ngaeni aaen \tl king\tl* Solomon kkepesaen reepiy; nge ipwe aengaenigaemi, pwe erhai e taegias saengi Solomon eno igeei! \s Sefaaeneton Aniu Aenneew \r (Luke 11.24-26) \p \v 43 “Igine erhai aniu aenneew a toowow me wooan erhai aeremas, nge ina epwene faaeraeg fetaen wooan faniuw paenekka pwe egiut nenien aan aseoseo. Aere esooar eew neniy e rhuungi, \v 44 nge ina epwene aengaeni oanongan pwe, ‘Ipwene sefaaen noa reen imwaei iwe i siusaengi.’ Iwe a sefaaen nge a noa rhuungi iimw we pwe a peo, nge a pwan nimegacch noa noan pwe oanongaen aegiaeg nge a wonopaeg noa nenien. \v 45 Iwe epwe noa nge a noa paeniir to fiusiuman aniu aenneew kena re igin kkaein aar aenneew saengi, nge ra itto no pwiuneoi we. Iwe igiwe a moann oanongan noa, nge wunuunun aeremas we a faer igin aenneew saengi mmwaen miniwe rhaepetaen. Ieei wunuunun minne epwe wen ngaeniir aeremas aenneewan mweoi e igina.” \s Inaen Jesus me Pwiin \r (Mark 3.31-35; Luke 8.19-21) \p \v 46 Jesus e rhiuwen kekkepas ngaeniir aeremas kkewe, nge miniwe inan me rhooawe pwiin ra war. Ra iu niugiun iimw we nge ra tingoar pwe repwe kkepas ngaeni. \v 47 Iwe erhai aeremas kkewe a aengaeni Jesus pwe, “Pipiiy, inoamw me rhooawe pwiimw re iu niugiun nge re mwerhaen kkepas ngaeniug.” \p \v 48 Jesus a paniuwaeni pwe, “Iyo inaei me iyo pwiiy?” \v 49 Iwe a aeitiiti ngaeniir rhooan kkayeo kkewe naiun nge a iura pwe, “Pipiiy! Ikkaan iir inaei me pwiiy! \v 50 Pwe iyo na a feeori nee tipaen Semaei wooai naaeng, iir pwiiy me mwengeaei me inaei.” \c 13 \s Fioangon Awewe Erhai Rhooan Aeperes Faiun Foat \r (Mark 4.1-9; Luke 8.4-8) \p \v 1 Iwe noan rhag raaenin we Jesus a siusaengi iimw we a noa reen meoneoiniun we, iwe a noa mooat tiw wenepeigin. \v 2 Nge aeremas towunap kkewe ra itto reen, iwe a teeotae wooan efoarh pwoot a ittae mooat wooan. Nge rhooawe ra iu nee ppiy. \v 3 Jesus a fioang awewe ngaeniir towunepaen aegiaeg, iwe a aengaeniir pwe, \p “Erhai mwaaen a noa pwe epwe noa aeperes faiun foat. \v 4 Igiwe e aeperes fetaen foat kkewe, nge aekkaefai ra ppiungiutiw wenepeigin aan we, nge man aeniaen ra itto anginoa. \v 5 Aekkaefai ra ppiungiutiw wooan kaenefai, igiwe ese maniueon ppweon ee. Faiun kkewe ra mwetekkaein pwaechetae, pwe igiwe rese no ppweon ttonoa. \v 6 Nge igiwe aenet a ttinitae, nge a aeppwesa noa foat kkewe; pwe igiwe waeran foat kkewe ese nennoan noa, iwe a mwetekkaein mae noa. \v 7 Aekkaefai ra ppiungiutiw neeiin irae towfanfan. Iwe irae towfanfan kkewe ra menawtae nge ra fittitae wooar iwe ra maenoa. \v 8 Nge aekkaefai ra ppiungiutiw noan ppweon mwamwaai, iwe ra uuwa: aekkaefai ra uwaeni epwiugiuw, aekkaefai woneig, nge aekkaefai eniig.” \p \v 9 Iwe Jesus a aengaeniir pwe, “Iyo eyor saeningan, epwe rongorong!” \s Faaen Aaen Jesus Kkepesaen Fioangon Awewe \r (Mark 4.10-12; Luke 8.9-10) \p \v 10 Iwe rhooan kkayeo kkewe ra itto reen Jesus nge ra aeiineow pwe, “Meeta wo kkepas noan fioangon awewe iga wo kkepas ngaeniir reen?” \p \v 11 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Deus a fang ngaenigaemi pwe oawpwe giuneei kkepas mwoanomwoanon minna Mweoiu Naaeng, nge ikka aaemweoi ese ngaenneer. \v 12 Pwe iyo a yor meeta aan nge repwe pwan fang ngaeni iwe epwene igin ssow noa aan, nge iyo ese yor meeta aan nge repwe pwigi saengi mwo nge iwe egius iwe eyor reen. \v 13 Faaen aaei kkepas ngaeniir noan fioangon awewe, pwe iga re pipiiy noa nge rese weri, nge repwe aiussaening nge rese rongorong, nge rese pwan metaf reen. \v 14 Iwe a pwae pwe ennet minikkiwe mwaeniaen profeta Isaiah: \q ‘Oawpwe aiussaening me aiussaening nge oawsoapw metaf; \q oawpwe pipiiy me pipiiy nge oawsoapw weri. \q \v 15 Pwe aar niunniuwaen rhooakkeei nge a pwurh, \q nge ra pineyinoa saeningeer, nge ra ammaiur noa meseer. \q Ngaere ese ieei wusuur, ina nge meseer epwe weriwer \q nge saeningeer epwe rongorong, \q epwe metaf noan pwunnoor, \q iwe nge repwe toagun ngaeniaei, \q nge ngaang ipwe aemaemaewaar tae.’ \m Ieei minne mwaeniaen Deus. \p \v 16 “Nge aaemi oawwa wenepwu! Pwe mesaemi ra weriwer nge saeningaemi ra rongorong. \v 17 Ennetaen, ipwe aengaenigaemi, pwe towunap profeta me aeremas mwamwaai ra mwerhaen weri meeta kka aaemi oawwa weri, nge iir rese weri. Ra pwan mwerhaen rongorong meeta kka aaemi oawwa rongorong, nge iir rese rongorong. \s Jesus e Aemmetefa Fioangon Awewen Rhooan Foat we \r (Mark 4.13-20; Luke 8.11-15) \p \v 18 “Iwe oaw aiussaening, pwe oawpwe metaf reen fioangon awewen rhooan foat we. \v 19 Rhooa kkewe re rongorong kkepesaen Mweoiu Naaeng, nge rese metefaaegini, ra taeppen rhag faiun foat kkewe re ppiungiutiw wenepeigin aan we. Iwe Man Aenneew we a itto pwigi saengiir minne a toonong nee tipeer. \v 20 Nge faiun kkewe re ppiungiutiw wooan kaenefai, ra aeffitaeg ngaeni rhooawe re aetiwa miniwe kkepesaen Deus noan kker reen rhag oaton we ra rongorong. \v 21 Nge kkepas we ese waaraar me nee tipeer, iwe ese ssiunaei wooar. Nge aere a yor fitigogo me waeiraes faaen itaen miniwe kkepesaen Deus, ra mwetekkaein fangetae. \v 22 Nge faiun kkewe re ppiungiutiw neeiin irae towfanfan, ra aeffitaeg ngaeniir rhooawe re rongorong kkepesaen Deus, nge aiunaeng reen menaw e igina me mwecheniaen pisaegin feoniufan ra oamoapwu miniwe kkepesaen Deus, pwe esoapw mmwenen uuwa. \v 23 Nge faiun kkewe re ppiungiutiw wooan ppweon mwamwaai, ra aeffitaeg ngaeniir rhooawe re rongorong miniwe kkepesaen Deus nge ra metaf reen: iwe, ra uuwa, aaemweoi ra uwaeni epwiugiuw, aaemweoi woneig, nge pwan aaemweoi eniig.” \s Fioangon Awewen Fetin \p \v 24 Jesus a pwan fioangei ngaeniir pwan eew fioangon awewe: “Mweoiu Naaeng a aeffitaeg ngaeni minneen. Erhai mwaaen a aeperes faiun foat gacch noan aan menaai. \v 25 Noan eew pwongin, igiwe aeremas ra maiur, erhai man aenneew a itto aeperes pwuger mwaaen neeiin maat we, iwe, a noa. \v 26 Oatowe faiun foat kkewe ra menawtae nge ra uuwa, iwe nge a noa pwae noa pwuger mwaaen kkewe. \v 27 Mwaaen kkewe naiun rhooan engaang ra itto reen nge ra aengaeni pwe, ‘Menap, saapw faiun foat gacch miniwe wofoat noan menaai we oamw?. Nge iya rhag pwuger mwaaen ra noa itto me ee?’ \v 28 A paniuwaeniir pwe, ‘Erhai man aenneew a feeori minneei.’ Iwe, rhooawe rhooan engaang ra aeiineow pwe, ‘Wo mwerhaen aeipwe noa wiytae pwuger mwaaen kenaan?’ \v 29 Iwe a paniuwaeniir pwe, ‘Aapw, pwe aere oawpwe wiytae pwuger mwaaen kenaan nge emmwen pwe faiun foat kkewe repwe pwan wisaegtae. \v 30 Oaw nigitiir pwe repwe menaw ppagtae toori oaton ee sipwene gin. Iwe nge ngaang ipwe naaen aengaeni rhooan affeeoriun repwe mmwaen wiytae pwuger mwaaen kkewe, ra geoni fengaenniy nge ra figiir noa. Iwe ra ioni fengaenniy faiun foat kkewe nge ra iseniir nong noan aaei imwaen soko.’ ” \s Fioangon Awewen Faiun \tl Mustard\tl* \r (Mark 4.30-32; Luke 13.18-19) \p \v 31 Iwe, Jesus a fioangei ngaeniir pwan eew fioangon awewe: “Mweoiu Naaeng a aeffitaeg ngaeni minneen. Erhai mwaaen a pwigi efai faiun \tl mustard\tl* a noa foatogi noan aan menaai. \v 32 Iiy minne oarosaen mwittigin me neeiir faiun irae, nge igine a menawtae nge iiy minne oarosaen temoag me neeiin irae me noan menaai we. A ssiuwen ngaeni efoarh irae faeregit, pwe man aeniaen repwe itto ffeeor feseer wooan raaen.” \s Fioangon Awewen \tl Yeast\tl* \r (Luke 13.20-21) \p \v 33 Iwe, Jesus a fioangei ngaeniir pwan eew fioangon awewe: “Mweoiu Naaeng a aeffitaeg ngaeni minneen. Erhai rhooapwut a pwigi egius \tl yeast\tl* nge a nofiti fengaenniy me enuuw pwaecchin fenoawa emas toori aan pwo tae fenoawa we.” \s Faaen Aaen Jesus Aeyae Fioangon Awewe \r (Mark 4.33-34) \p \v 34 Jesus a aeyae fioangon awewe aan epwe aepesa ngaeniir pwuwaen aeremas oanongaen minikkeei; esoapw aepesa mwo nge epat aegiaeg ngaeniir igine ese aeyae fioangon awewe. \v 35 A feeori minneei pwe epwe pwaeritae pwe ennet miniwe profeta a aepesa pwe, \q “Ngaang ipwe aeyae fioangon awewe iga ipwe kkepas ngaeniir. \q Ngaang ipwe aepesa ngaeniir minikka rese giuneei saengi rhaepetaen feoniufan.” \s Jesus a Aemmetefa Fioangon Awewen Fetin we \p \v 36 Iwe igiwe Jesus a noa saengi pwuwaen aeremas kkewe nge a toonong noan eew iimw, rhooan kkayeo kkewe naiun ra itto reen nge ra aengaeni pwe, “Wopwe aemmetefa ngaenigemaem meeta faaen fioangon awewen fetin we noan menaai we.” \p \v 37 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Mwaaen we aeperes faiun foat kkewe egacch nge ina iiy Naiun Aeremas; \v 38 menaai we ina feoniufan; faiun foat kkewe regacch ina aeremesaen Mweoiu Naaeng; nge pwuger mwaaen kkewe, ina iir naiun Man Aenneew we; \v 39 nge man aenneew we e foatogi pwuger mwaaen kkewe ina Saetan. Nge oaton gin nge ina nee soapwonoan feoniufan, nge rhooan affeeoriun gin we ina iir angkenus. \v 40 Wunuunun pwuger mwaaen kkewe ra ioni fengaenniy nge ra figiir tae wooan aengaet, nge ina wunuunun minne epwe wen nee soapwonoan feoniufan. \v 41 Miniwe Naiun Aeremas epwene fangenoa naiun angkenus pwe repwe ioniir iyo kkewe reno noan Mweoiun iwe re paeni ngaeniir monofit, pwan rhooawe refeeori wegitaeg aenneew, \v 42 nge repwe oatoranong noan nenien aengaet, iga repwe sessaeng nge akkaarengi me ee. \v 43 Iwe rhooa mwamwaai repwene ttin taeppen aenet noan Mweoiun Semeer. Iyo eyor saeningan, epwe rongorong! \s Fioangon Awewen Pisaeg Kooap \p \v 44 “Mweoiu Naaeng a pwan weei minneen. Erhai mwaaen enoa rhuungi eew pisaeg kooap egin rhaeng me wooan eew maat. A pwaniuw sefaaen noa nge noan aan kker a noa ameow noa oanongaen minikkena pisaegin, nge a sefaaen noa nge a noa meoni maat we. \s Fioangon Awewen Faiun Usowus \p \v 45 “Mweoiun Naaeng a pwan weei minneen. Erhai mwaaen rhooan chuwaai nge e kiukkiutta fetaen faiun usowus kka nning, \v 46 nge igine a giuneei efai min igin yor ipitan, a noa ameow noa oanongaen pisaegin nge a meoni faiun usowus we. \s Fioangon Awewen Wuug \p \v 47 “Mweoiun Naaeng a pwan weei minneen. Aaemweoi rhooan fita ra aekkaerh wow aar wuug noan meoneoiniun we nge ra niyap mesemesaen iig. \v 48 Oatowe wuug we a sseog reen iig, nge ra iuriunong nee ppiy, mwirin ra mooat tiw pwe repwe aemegena fesaenngiy iig kkewe: iig gacch ra iseni nong noan rhiug, nge iig kkewe re aenneew ra oatoranoa. \v 49 Epwe ieei wunuunun nee soapwonoan feoniufan. Angkenus repwene noa aeyimweoiuw fesaenngiy aeremas aenneew saengiir aeremas mwamwaai. \v 50 Repwe oatoranong aeremas aenneew noan nenien aengaet, iya repwe sessaeng nge akkaarengi me ee.” \s Minne Effeo me Maerhiy \p \v 51 Jesus a aeiineeor pwe, “Oaw metefaaegini oanongaen minikkaan?” \p Ra paniuwaeni pwe, “Ooa.” \p \v 52 Iwe a aengaeniir pwe, “Ina nge faaen minneei ina oanongeer sinsein anniug kka repwe no pwe rhooan kkayeo noan Mweoiun Naaeng ra taeppen rhag soaw iimw we e oatowowuw pisaeg mini ffeo me min maerhiy me noan soko we aan.” \s Rhooan Nazareth Rese Aetiwa Jesus \r (Mark 6.1-6; Luke 4.16-30) \p \v 53 Igiwe Jesus a moann aan fioangei fioangon awewe kkewe, a noa saengi pwiuneoi we \v 54 nge a noa nee pwugusan. A fenai noan wutteer Jews we, nge rhooawe re rongorong ngaeni ra riutae reen. Ra aeiineo, “Iya woneei a pwigi me ee aan tipaecchem me kkeman kka aan? \v 55 Ifa wusun, soapw woneei miniwe naiun taikusang we? Saapw Maria miniwe inan? Me saapw James, Joseph, Simon me Judas nge pwiin? \v 56 Soapw oanongeer mwengeyan nge reno igeei? Iya woneei a pwigi oanongaen minikkeei me ee?” \v 57 Iwe resa aetiwa no iiy. \p Jesus a aengaeniir, “Erhai profeta eyor aesirowun me noan oanongaen pwiuneoi, nge ese yor aesirowun me noan sipegin taeninimwan aere noan imwan.” \v 58 Pwe iga esooar aar niugiuniug, ina minne Jesus ese feeori towunepaen kkeman kkewe aan me igiwe reen. \c 14 \s Maenoan John Baptist \r (Mark 6.14-29; Luke 9.7-9) \p \v 1 Noan oatowe Erotes iwe soamwoonin Galilee a rongorong wunuunun Jesus. \v 2 A aengaeniir rhooan engaang kkewe naiun pwe, “Ieei iiy John Baptist, nge a menaw sefaaen. Ina faaen minne eyor maemaewan pwe epwe feeori kkeman kkeei reen.” \p \v 3 Pwe mmwan nge Erotes a akkiuneo pwe repwe torofi John nge ra geoni iwe ra oatoranong noan kanepwus. Erotes a feeori minneei faaen itaen Herodias iwe pwiuniuwaen Philip we pwiin. \v 4 Pwe John Baptist a fasiun aepini ngaeni Erotes pwe, “Ese fin ngaeniug oamw wopwe pwiuniuwaeni Herodias.” \v 5 Erotes e mwerhaen pwe epwe niiy noa John, nge e mesagiiur Jews pwe iga re iseni John pwe erhai profeta. \p \v 6 Nge raaenin gupwunon wupwutiwen Erotes, nge niewe naiun Herodias epwaai me weni mmweer rhooawe. Nge Erotes igin kker, \v 7 a ppwon ngaeni niewe pwe, “Iya aekkepan, pwe ngaang ipwe ngaenneog ese tiwegin meeta wo tingoar.” \p \v 8 Miniwe inan a akkiuneow pwe epwe tingoareei Erotes pwe, “Igina rhag nge wopwe ngaenneaei rhimwen John Baptist noan eew saepiy!” \p \v 9 Iwe rhag nge e aenneew noa tipaen \tl king\tl* we, nge pwonno igiwe a aekkepan weni mmweer waseona kkewe, a aepesa pwe mwerhaen we aaen rhooapwut we naiun epwe mmwen. \v 10 Iwe a akkiuneo pwe repwe noa gopiy noa iiuwaen John me noan kanepwus. \v 11 Iwe, ra pwigito miniwe rhimwen John noan eew saepiy nge ra ngaenneei aeterhooapwut we, iwe niewe a pwigi noa reen niewe inan. \v 12 Rhooan kkayeo kkewe naiun John ra itto pwigi miniwe oanongan nge ra noa paeia noa. Iwe nge ra noa aengaeni Jesus. \s Jesus e Oamwongoor Nimingeras Aeremas \r (Mark 6.30-44; Luke 9.10-17; John 6.1-14) \p \v 13 Igiwe Jesus a rongorong miniwe kkepesaen John, a tapweei efoarh pwoot saengi igiwe nge a noa ngaeni eew pwiuneoi ne iiy noa rhag. Nge igiwe aeremas ra rongorong miniwe, ra noa saengi aepinoamwoor nge ra tapweei noa mwirin me weni faniuw. \v 14 Jesus a teeotiw me wooan pwoot we, nge a giuneei pwuwaen aeremas kkewe, nge a igin faayeeor iwe a aecchipwaar tae rhooawe re semwaai me neeiir. \p \v 15 Noan faefin we nge rhooan kkayeo kkewe naiun ra itto reen nge ra aengaeni pwe, “E igin anniug noa igeei, nge a pwan pwoong. Aefengaar noa aeremas kaan nee aepinoamw pwe repwe noa sipegin chuwaai aeneer mwongo.” \p \v 16 Nge Jesus a aengaeniir pwe, “Inamwo me rese noa, aaemi oawpwe ngaenneer meeta repwe mwongo!” \p \v 17 Nge iir ra paniuwaeni pwe, “Minne eyor remaem nge niffai rhag fenoawa me riiurhai iig.” \p \v 18 Iwe, Jesus a aengaeniir pwe, “Iwe oaw pwigito reei.” \v 19 Iwe nge a aepesa ngaeniir rhooawe pwe repwe mooat tiw wooan fetin kkewe. Iwe a pwigi fenoawa kkewe niffai me iig kkewe riiurhai, a fattae naaeng nge a fang aan maeipinen aerhigerhig Iwe a giniiy fenoawa kkewe nge a ngaenneer rhooan kkayeo kkewe naiun, nge iir ra inetiy ngaeniir aeremas kkewe. \v 20 Oanongeer nge ra maegin mwongo iwe ra faeyemwaai noa. Iwe rhooan kkayeo kkewe ra oawuta seig me ruwowu rhiug reen nuseg kkewe. \v 21 Iwe nepeer mwaaen kkewe re mwongo nge nimingeras, nge rese paaepae rhooapwut me wonigaet. \s Jesus e Faaeraeg Noa Weei Saaet \r (Mark 6.45-52; John 6.15-21) \p \v 22 Iwe rhag nge Jesus a aepekkaar rhooan kkayeo kkewe naiun pwe repwe teeotae wooan pwoot we, nge ra gommwonoa epeig meoneoiniun we, nge iiy a aefengaar noa aeremas kkewe. \v 23 Mwirin aan aefengaar noa aeremas kkewe, Jesus a ittae wooan rhug we nge iiy rhag, pwe epwe noa maeipin. Igiwe a pwongonoa, a iiy noa rhag igiwe. \v 24 Reen oateen nge pwoot we a taaw saengi faniuw, a nuponup pwoot we reen tettemoagon noa, nge igiwe repwan maeyi ngaeni aaeng. \p \v 25 Enoa nepetaen enuuw me wonowu konook nee oatosor Jesus a itto reer rhooan kkayeo kkewe, enoa faaeraegto weei saaet. \v 26 Igiwe ra giuneei aan faaeraegto weei saaet, ra igin mesag. Ra aekkepwas pwe, “Erhai aniu!” \p \v 27 Noan rhag oaton een nge Jesus a kkepas ngaeniir pwe, “Oaw aemenetaegaemi! Ngaang minneei, oawte mesag!” \p \v 28 Iwe Peter a aepesa pwe, “Soamwoon, aere een minna, aengaeniaei pwe ipwe faaeraeg wow reemw wooan saaet.” \p \v 29 Jesus a paniuwaeni pwe, “Itto!” Iwe Peter a teeotiw me wooan pwoot we nge a faaeraeg noa reen Jesus weei saaet. \v 30 Nge igiwe a weri maemaewaen aaeng we, a mesag nge a rhaepetae aan mwotupwutiw. Iwe, a aekkepwas pwe, “Aemenewaeyaei Soamwoon!” \p \v 31 Iwe rhag nge Jesus a aeiti noa paiun, a ammwarhiu Peter nge a aengaeni pwe, “Me gaen mwittiginen oamw niugiuniug! Meeta wotip mwaramwar reen?” \p \v 32 Iwe ra teeotae wooan pwoot we, iwe nge aaeng we a maseoseotiw. \v 33 Iwe rhooan kkayeo kkewe reno wooan pwoot we ra aesirowu Jesus nge ra aepesa pwe, “Ennetaen pwe een Naiun Deus!” \s Jesus a Aecchipwaar Rhooa Semwaai Noan Gennesaret \r (Mark 6.53-56) \p \v 34 Iwe ra seraeg noa epeig meoneoiniun we nge ra noa itto noan me Gennesaret. \v 35 Aeremesaen pwiuneoi we re aeginna Jesus iwe ra aepesa noa wooan oanongaen faniuw pwe Jesus a no. Iwe aeremas ra pwigiir to oanongeer rhooa semwaai reen Jesus. \v 36 Ra tingoar ngaeni pwe aere uwen aar mwo man semwaai geotteopa soapwon mengaagiun. Iwe oanongeer iyo kkewe re geotteopa ra mamaaw noa. \c 15 \s Aar Fenai Rhaepeto Kkewe \r (Mark 7.1-13) \p \v 1 Iwe aaemweoi Pharisees me sinsein anniug ra itto reen Jesus saengi Jerusalem nge ra aeiineow pwe, \v 2 “Meeta rhooan kkayeo kkomwu noawumw rese tapweei aar fenai rhaepeto kkewe aarh reen? Rese tapweei wunuunun toatoan pai mmwaen aar repwe mwongo!” \p \v 3 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Iwe ina meeta oawse tapweei aaen Deus anniug reen pwe oawwa tapweei ina kkomi? \v 4 Pwe Deus a aepesa pwe, ‘Wopwe aesirowuur semoamw me inoamw’ iwe me, ‘Iyo e oari seman aere inan nge repwe niiy noa.’ \v 5 Nge aaemi oawwa aengaeniir aeremas pwe aere eyor minne erhai epwe tipaengi ngaeni seman aere inan, nge a iura pwe, ‘Ieen aaen Deus,’ \v 6 nge ese aenneew igine ese aesirowu no seman. Ieei minne oawwa oatoranoa aaen anniug Deus pwe aaemi oawpwe feeori minna kkomi. \v 7 Aaemi rhooa oatupwutupw! A gin weneeti minne we Isaiah e fenaiuw pwe wunuunumi! \q \v 8 ‘Deus a aepesa pwe: Aeremas kkeei ra oassoamwooniaei rhag reen aar kkepas, \q nge nee tipeer a igin taaw saengiaei. \q \v 9 Esooar ipitaen aar aesirowuwaei, \q pwe re fenaiuw aar aeremas anniug, \q nge ra feeori pwe aetae gaen aaei anniug!’ ” \s Minikka e Aenimaenneewa Aeremas \r (Mark 7.14-23) \p \v 10 Iwe Jesus a faingiir to pwuwaen aeremas kkewe nge a aengaeniir pwe, “Oaw aiussaening pwe oawpwe metaf! \v 11 Saapw meeta kka etonong noan ewaemi minne epwe aenimaenneewagaemi, pwe faer meeta kka etowow me noan minne a aenimaenneewagaemi.” \p \v 12 Iwe rhooan kkayeo kkewe ra itto reen Jesus nge ra aengaeni pwe, “Wa giuneei pwe ra soong Pharisees kkewe reen meeta we wo aepesa?” \p \v 13 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Oanongan waniwan kka miniwe Semaei noan naaeng ese foatogi epwe wiwiytae. \v 14 Oawsoapw niunniuwaenneer iir! Iir ikkomwu rhooa parh nge re paaepae rhooa parh. Ngaere erhai man parh e paeni pwan erhai man parh, nge iir me riiurhai repwe ppiungiunong nee niipw.” \p \v 15 Peter a aengaeni pwe, “Wopwe aemmetefa ngaenigemaem meeta faaen kkepas eei.” \p \v 16 Jesus a aengaeniir pwe, “Oawsaaen metaf noa mwo? \v 17 Oawse metaf? Pwe meeta kka a toonong noan ewaemi pwan toonong noan upwaemi, mwirin a toowow me noan oanongaemi. \v 18 Nge meeta kka retowow saengi ewaemi rhaep saengi pwunnomi, nge ikkaan minikka e aenimaenneewagaemi. \v 19 Pwe saengi noan pwunnomi a toowow niunniuwaen aenneew taeppen, nni menaw, maiur ngaeni pwiuniuwaen erhai, ffeeor aenneew, mwoarho, oatupwutupw me aenneewa noa iteer aaemweoi. \v 20 Ikkaan minikka e aenimaenneewagaemi. Iwe nge erhai e mwongo nge ese tapweei wunuunun toatoan pai, minneen esoapw aenimaenneewagaemi.” \s Aaen Niugiuniug Erhai Rhooapwut \r (Mark 7.24-30) \p \v 21 Jesus a noa saengi pwiuneoi we nge a noa noan faniuw kkewe oaron aepinoamwon Tyre me Sidon. \v 22 Erhai rhooapwuton Canaan e nonno pwiuneoi we a itto reen, nge a aepwesaegini pwe, “Soamwoon, Naiun David! Faayeowaei! Rhooapwut na naeyi a wartae aniu aenneew wooan nge a igin cchoaw noa.” \p \v 23 Nge Jesus ese aengaeni mwo eew petenaen kkepas. Rhooan kkayeo kkewe naiun ra itto reen nge ra tingoar gacch ngaeni pwe, “Aefenganoa nieei! Ettapw fetaen rhag me mwirirh nge e igin soaw oacchorong!” \p \v 24 Iwe Jesus a aepesa pwe, “Deus e aefengaeyaei to rhag pwe reer re Israel kkewe ra weer \tl sheep\tl* kkewe re mwaenirh noa.” \p \v 25 Iwe rhag nge rhooapwut we a itto foatotiw weni mmwan nge a iura pwe, “Soamwoon, tipaengiaei!” \p \v 26 Jesus a paniuwaeni pwe, “Ese mwamwaai pwe sipwe pwigi aeneer wonigaet mwongo nge sa oatora ngaeniir gonaag.” \p \v 27 Iwe niewe a paniuwaeni pwe, “Ennet minna, Soamwoon, nge gonaag mwo nge re angi peipeyin mwongo ppiungiutiw saengi aar maasta \tl table\tl*.” \p \v 28 Iwe Jesus a paniuwaeni niewe pwe, “Een erhai rhooapwut e igin faeregit oamw niugiuniug! Meeta na oamw mwerhaen nge epwe yo ngaeniug.” Iwe noan rhag oaton we nge rhooapwut we naiun a takketae. \s Jesus e Aecchipwaar Rhooa Towunap Kkewe \p \v 29 Jesus a noa saengi pwiuneoi we nge a noa faaeraeg ngaerhen meoneoiniuniun Galilee. A ittae wooan eew rhug a ittae mooat tiw. \v 30 Towunepaen aeremas kkewe ra itto reen, pwigito rhooawe re pirhemae, rhooa parh, rhooa maemerhoar, rhooa se kkepas, me pwan towunepaen aeremas kka re semwaai ra itto iseniir tiw oaron pirheen Jesus; iwe a aecchipwaar tae oanongeer. \v 31 Aeremas ra mwaar reen meeta we ra weri pwe igiwe rhooawe rese kkepas ra kkepas, rhooawe re maemerhoar ra mamaaw noa, rhooawe re pirhemae ra faaeraeg, pwan rhooawe reparh ra weri mmweer. Iwe, ra aepingepinga Deus we naiiur re Israel. \s Jesus e Oamwongoor Faangeras Aeremas \r (Mark 8.1-10) \p \v 32 Jesus a faingiir to rhooan kkayeo kkewe naiun nge a aengaeniir pwe, “Ngaang iya faayeeor aeremas kaan, pwe ra no reei noan eoniuraen nge esooar meeta minne repwe angi. Ngaang ise mwerhaen aefengaar noa noan aar pecchai, pwe repwe tongaeni niyoarorhrorh iga repwe faaeraeg ngaeni imweer.” \p \v 33 Rhooan kkayeo kkewe ra aeiineow pwe, “Iya me noan pwiuneoi anniug noa eei minne sipwe weriwer mwongo me ee pwe epwe nap ngaeniir towunepeer aeremas kaan?” \p \v 34 Jesus a aeiineeor pwe, “Fitifai fenoawa eyor reemi?” \p Ra paniuwaeni pwe, “Fiusiufai fenoawa me fitiman iig mwittig.” \p \v 35 Iwe Jesus a aepesa ngaeniir aeremas kkewe pwe repwe mooat tiw weni ppweon. \v 36 A pwigi fenoawa kkewe fiusiufai me iig kkewe nge a fang ngaeni Deus aan aerhigerhig, a giniytiw nge a ngaenneer rhooan kkayeo kkewe, nge rhooan kkayeo ra ngaeniir aeremas kkewe. \v 37 Oanongeer ra mwongo nge ra faeyemwaai. Rhooan kkayeo kkewe ra oawuta fisuuw rhiug reen nusegin mwongo kkewe. \v 38 Nneogeoiiur mwaaen kkewe re mwongo nge faangeras, nge rese paaepaenong rhooapwut me wonigaet. \p \v 39 Iwe Jesus a fangenoa aeremas kkewe, nge a teeotae wooan pwoot we nge a saei ngaeni miniwe faniuwaen Magadan. \c 16 \s Tingoaron Kkeman \r (Mark 8.11-13; Luke 12.54-56) \p \v 1 Aaemweoi Pharisees me Sadducees ra itto reen Jesus pwe repwe aegina, iwe ra tingoareei pwe epwe feeori eew kkeman, pwe epwe pwae noa pwe Deus e tipieew ngaeni. \v 2 Nge Jesus a paniuwaeniir pwe, “Iga aenet epwe tupwutiw oawwa aepesa, ‘Epwe igin gacch raaen naiu, pwe a ccha noa noan naaeng.’ \v 3 Nge nee oatosor moawugowug oawwa aepesa pwe, ‘Epwe igin piung worhow raaeneei, pwe a ccha me roorh noa noan mann.’ Oawwa mmwenen aepesa wunuunun raaen mwaai me raaen aenneew reen aaemi weri noan mann, nge oawsoapw mmwenen aweweei minikka aeginnen mweoi kkeei! \v 4 A ifa mwo aenneewan me aar se niugiuniug aeremesaen mweoi e igina! Oawwa tingoar ngaeniaei pwe ipwe feeori eew kkeman. Nge esoapw yor eew kkeman epwe pwae ngaenigaemi me niugiunoan kkeman we kkemenaen profeta Jonah.” \p Iwe nge Jesus a nigitiir a noa taaw noa. \s Aar \tl Yeast\tl* Pharisees me Sadducees \r (Mark 8.14-21) \p \v 5 Igiwe rhooan kkayeo kkewe ra noa epeig meoneoiniun we, ra maniuwegi noa pwe repwe pweipwog fenoawa. \v 6 Jesus a aengaeniir pwe, “Oaw atapeonneogiugaemi nge aefaennigaemi reen \tl yeast\tl* we aar Pharisees me Sadducees.” \p \v 7 Iwe rhooan kkayeo kkewe ra rhaepetae reen kkepas fengaen nee fineer, “A aepesa kkepas eei pwe iga sise pweipwog fenoawa.” \p \v 8 Jesus a giuneei meeta we ra aepesa, iwe a aeiineeor pwe, “Meeta oawwa fioangei nee finaemi aan esooar fenoawa reemi reen? Me gaen mwittiginen aaemi niugiuniug! \v 9 Meeta, oawsaaen metaf mwo? Oawse maengiy igiwe i giniiy niffai fenoawa wooar rhooawe nimingeras? Fitowu rhiug oawwa oawuta reen minikkewe nusegin mwongo? \v 10 Nge oatowe i giniiy fenoawa kkewe fiusiufai wooar rhooawe faangeras, fitowu rhiug oaw oawuta reen minikkewe nusegin mwongo? \v 11 Ifa wusun imwu oawse metaf pwe ise kkepesaen fenoawa ngaenigaemi? Oawpwe aefaennigaemi reen aar \tl yeast\tl* Pharisees me Sadducees!” \p \v 12 Iwe rhooan kkayeo kkewe ra metefaaegini pwe Jesus ese kkepesaen pwe repwe aefaenniir reen \tl yeast\tl* we eno noan fenoawa, pwe saengi aar Pharisees me Sadducees fenai. \s Peter e Iura pwe Jesus Ina Kristus \r (Mark 8.27-30; Luke 9.18-21) \p \v 13 Jesus a noa ngaeni pwiuneoi we e arap ngaeni aepinoamwon Caesarea Philippi, igiwe a aeiineeor rhooan kkayeo kkewe me ee pwe, “Iyo ee aeremas ra aepesa pwe iiy Naiun Aeremas?” \p \v 14 Ra paniuwaeni pwe, “Aaemweoi re iura pwe John Baptist, nge aaemweoi re iura pwe Elijah, nge aaemweoi re iura pwe Jeremiah aere aaemweoi profeta.” \p \v 15 Jesus a aeiineeor pwe, “Nge aaemi, oaw iura pwe ngaang iyo?” \p \v 16 Simon Peter a paniuwaeni pwe, “Een Kristus iwe Naiun Deus iwe e menaw.” \p \v 17 Jesus a paniuwaeni pwe, “Wenepwu ngaeniug, Simon naiun John! Pwe kkepas eei ese itto reemw me reer aeremas, pwe Semaei noan naaeng minne e pwaeri ngaeniug. \v 18 Iwe ipwe aengaeniug pwe een Peter: een efai faai.\f + \fr 16.18 \fr*\ft Wewen \ft*\fq Peter\fq* me noan kkepesaen Greek nge \fqa faai. \fqa*\f* Nge wooan wungaen fai een ipwe aiuwtae aaei keneisia wooan, nge maenoa mwo nge esoapw tongaeni oatoaropa. \v 19 Ngaang ipwe ngaenneog kkiaen Mweoiun Naaeng; minne oawwa feoti me feoniufan epwe pwan feofeo me wooan naaeng, nge minne oawwa saeneti me wooan feoniufan epwe pwan saenetaeg me wooan naaeng.” \p \v 20 Iwe Jesus a aetiwenig ngaeniir rhooan kkayeo kkewe pwe resoapw aengaeni mwo nge erhai pwe iiy miniwe Kristus. \s Jesus a Aepesa Waeiraesin me Maenoan \r (Mark 8.31 — 9.1; Luke 9.22-27) \p \v 21 Saengi rhag oatowe nge Jesus a rhaepetae aan aemmetefa ngaeniir rhooan kkayeo kkewe naiun pwe, “Ipwene noa Jerusalem, nge ipwene noa waeiraes me reer mwaaen kkewe aar, me soamwoonin patere kkewe me rhooawe sinsein anniug. Repwe niaei noa, nge mwirin enuuw raaen nge ipwe menaw sefaaen.” \p \v 22 Iwe Peter a wummwuw noa egius nge a noa soong ngaeni pwe, “Soamwoon, esoapw ina minna! Esoapw mmwenen wen ngaeniug minna!” \p \v 23 Nge Jesus a toagun ngaeni Peter nge a aengaeni pwe, “Rhiuw me oaroi, Saetan, een rhooan pineyiaei. Pwe oamw niunniuwaen ese itto me reen Deus, pwe e itto me reen aeremas.” \p \v 24 Iwe Jesus a aengaeniir rhooan kkayeo kkewe naiun pwe, “Aere erhai a mwerhaen tapweaei, epwe aerheei noa niunniuwaennen wooan oanongan, a aiufera aan kurus nge tapweeito mwiriy. \v 25 Pwe iyo e mwerhaen ammwarhiu menewan, epwe ppiung saengi; nge iyo eppiung saengi menewan pwonno ngaang, epwe giuneei menaw. \v 26 Epwe meeta ipitan aaen yo faeinaengiy nniuw noa ngaeni erhai, nge ese yo ngaeni menewan? Esooar ngaere! Esoapw yor meeta erhai epwe tongaeni fangenoa pwe epwe pwigi sefaaeniy menewan. \v 27 Pwe Naiun Aeremas epwe war noan nningen minna Seman me angkenus kkewe naiun. Enoa oatonaan nge a aesefaaeni ngaeni erhai me erhai aeremas wunuunun aan feoffeeor. \v 28 Ennetaen, ipwe aengaenigaemi pwe eyor aaemweoi aeremas igeei resoapw mae, toori oatona repwe weri Naiun Aeremas epwe wareto pwe \tl King\tl*.” \c 17 \s Nniuwen Noan Wunuunun Jesus \r (Mark 9.2-13; Luke 9.28-36) \p \v 1 Iwe mwirin wonowu raaen, Jesus a paenitae Peter me mwaaen pwipwi kkewe riiurhai James me John nge a wummwuur tae wooan eew rhug taegias, nge a iir noa rhag ee. \v 2 Igiwe re rhiuwen oawruru Jesus, nge a ssiuwen noa wunuunun: wooan mesan a weei seremaen ttinen aenet, nge mengaagiun a igin pwerheraeg noa. \v 3 Iwe nge rhooan kkayeo kkewe eoniurhai ra weri Moses me Elijah pwe re kekkepas fengaen me Jesus. \v 4 Iwe, Peter a aengaeni Jesus pwe, “Soamwoon, a igin gacch pwe sino igeei. Aere wo tipaeni, ipwe aiuwtae enuuw iimw tampwoning igeei, eew imwoamw, eew imwaen Moses, me eew imwaen Elijah.” \p \v 5 Igiwe Peter e rhiuwen kekkepas, eew toapw seram a itto pwaniiur noa, nge eew mangiungiu saengi toapw we a aepesa pwe, “Ieei Naeyi mwaaen aerhaengerhaeng, iye efin tipaei reen, oaw aiussaening ngaeni!” \p \v 6 Igiwe rhooan kkayeo kkewe ra rongorong kkepas kkewe, ra igin mesag, iwe ra tororhap tiw wooan ppweon. \v 7 Iwe Jesus a itto reer nge a geotteopaar nge a aengaeniir pwe, “Oawpwaetae, oawsoapw mesag!” \v 8 Iwe renoa fattae nge esooar ne re rhiuwen weri pwe a Jesus noa rhag. \p \v 9 Igiwe ra ittiw me wooan rhug we, Jesus a aetiwenig ngaeniir pwe, “Oawsoapw aengaeni mwo nge erhai meeta oawwa weri, toori aaen mwaaen we Naiun Aeremas epwe menaw sefaaen me reen maenoa.” \p \v 10 Iwe rhooan kkayeo kkewe ra aeiineow Jesus pwe, “Meeta sinsein anniug ra aepesa pwe Elijah epwe mmwaen itto reen?” \p \v 11 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Epwe fasiun gommwoto Elijah pwe epwe oamoannatae oanongaen aegiaeg. \v 12 Nge ngaang ipwe aengaenigaemi, pwe Elijah a fasiun itto, nge aeremas rese aeginna, pwe refeeori ngaeni minne re tipaeni. Epwan ina rhag aar aeppaeti mwaaen we Naiun Aeremas.” \p \v 13 Iwe rhooan kkayeo kkewe ra metaf pwe Jesus a kkepas ngaeniir reen wunuunun John Baptist. \s Jesus e Aecchipwa Erhai Aetemwaaen Eyor Aniu Aenneew Wooan \r (Mark 9.14-29; Luke 9.37-43) \p \v 14 Igiwe ra sefaaen ngaeniir pwuwaen aeremas kkewe, erhai mwaaen a itto reen Jesus, a foato pwiugiuwtiw me mmwan \v 15 nge a aengaeni pwe, “Soamwoon, faayeow aetemwaaen e naeyi! Egaen ngong nge a igin waeiraes nge a faaen ssow aan ppiungiunong noan aengaet me ne rhaan. \v 16 Iya pwigito reer rhooan kkayeo kkewe noawumw, nge iir rese mmwenen aecchipwatae.” \p \v 17 Iwe Jesus a paniuwaeni pwe, “Ifa mwo aaemi se niugiuniug me ruguppin faaen oateei! Epwe ifa ssiunaein aaei ipwe no reemi? Epwe ifa wusun aaei noaneenaei reemi? Oaw pwigito aetena reei!” \v 18 Jesus a aerh ngaeni aniu aenneew we, iwe a toowow me reen aet we, nge noan rhag oatowe nge aet we a cchipw tae. \p \v 19 Iwe rhooan kkayeo kkewe ra itto reen Jesus igiwe a iir noa rhag nge ra aeiineow pwe, “Meeta aemaem aeise mmwenen oatowowuw aniu aenneew we reen?” \p \v 20 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Pwonno iga e mwittig aaemi niugiuniug. Ennetaen, ipwe aengaenigaemi, pwe aere aaemi niugiuniug eweei nepaen faiun \tl mustard\tl* een, emmwen oawpwe aengaeni rhug een pwe, ‘Wopwe mwagiut saengi igeei nge wa noa iginaan!’ nge epwe mwagiut. Emmwen oawpwe feeori ese tiwegin meeta.” \v 21 [Nge maeipin me aecchigipin rhag minne emmwen epwe asiuw wow taeppen een; esooar pwan eew meeta ne emmwen.]\f + \fr 17.21 \fr*\ft Petenan eei nge e soano noan aekkaew petenan kka e foatofoat noan kkepesaen Greek.\ft*\f* \s Jesus a Pwan Aepesa Wunuunun Aan Maenoa \r (Mark 9.30-32; Luke 9.43-45) \p \v 22 Oatowe rhooan kkayeo kkewe ra rhu fengaen me noan Galilee, Jesus a aengaeniir pwe, “Mwaaen we Naiun Aeremas epwene yonong nee paiiur aeremas, \v 23 repwe niiy noa, nge mwirin enuuw raaen epwe menaw sefaaen.” \p A igin aenneew noa noan tipeer rhooan kkayeo kkewe. \s \tl Tax\tl* Reen \tl Temple\tl* we \p \v 24 Igiwe Jesus me rhooan kkayeo kkewe naiun ra toori Capernaum, rhooan iyoiyon \tl tax\tl* reen \tl Temple\tl* we ra itto reen Peter nge ra aeiineow pwe, “Ifa wusun, sinsei mwu naimi esoapw fang \tl tax\tl* reen \tl Temple\tl* we?” \p \v 25 Peter a paniuwaeniir pwe, “Ewaer, epwe fang.” \p Oatowe Peter a toonong noan iimw we, Jesus a mmwaen kkepas, “Simon, meeta oamw niunniuwaen? Iyo epwe pey aegini ngaeniir \tl king\tl*aaen faniuw \tl tax\tl*? Naiiur aeremas aere waseona?” \p \v 26 Peter a paniuwaeni pwe, “Waseona.” \p Iwe Jesus a aengaeni pwe, “Aere ina, nge aeremesaen faniuw resoapw fang aar \tl tax\tl*. \v 27 Nge sise mwerhaen sipwe aenneewa nee tipeer aeremas kaan. Iwe wonoa noan meoneoiniun we wa noa aerheei nong oamw ooa noan. Iwe nge mmwaen iig na wopwe nipaeni, wopwe sugi noa ewan, nge wa pwigi faiun senaapiy ina eno noan e nnaaf ngaeniaei \tl tax\tl* reen \tl Temple\tl* me oamw. Pwigi nge wa fang ngaeniir pwe aarh \tl tax\tl*.” \c 18 \s Iyo e Oarosaen Taegias? \r (Mark 9.33-37; Luke 9.46-48) \p \v 1 Noan oatowe rhooan kkayeo kkewe ra itto reen Jesus nge ra aeiineow pwe, “Iyo e oarosaen taegias me noan minna Mweoiu Naaeng?” \p \v 2 Iwe Jesus a faingito erhai wonigaet nge aiuwtae me weni mmweer. \v 3 Nge a aepesa pwe, “Ennetaen, ipwe aengaenigaemi, aere oawse ssiuwen pwe oawpwe weer rhag wonigaet, oawsoapw mmwenen toonong noan minna Mweoiu Naaeng. \v 4 Iyo na oarosaen taegias me noan minna Mweoiu Naaeng, nge iiy minne e oasossonaetiw pwe epwe aeffitaeg ngaeni wonigaet een. \v 5 Nge iyo e aetiwa erhai wonigaet faaen itaei, iiy epwan aetiwaeyaei. \s Meeta Kka e Oamonofitiir Aeremas \r (Mark 9.42-48; Luke 17.1-2) \p \v 6 “Aere erhai efeeori pwe erhai maan mwittig kaan epwe ppiung noa aan niugiuniug reei, nge efaer gacch pwe epwe geeogeeotae efai fai temoag faaen iiuwan nge ra noa oamoapwu noa nee metaw. \v 7 Ifa mwo aenneewaen faeinaengiy iga eyor rhag minikka e affeeori pwe epwe ppiung noa aar aeremas niugiuniug! Taeppen minikkaan nge repwe fasiun wen, nge ifa mwo aenneewan aeremas na erhaepiy tae minikkeei! \p \v 8 “Aere poawumw aere pirhemw re affeeori pwe epwe ppiung noa oamw niugiuniug, wa gopiy noa wa oatoranoa! Egacch oamw wopwe toonong noan menaw na esooar iyaenin wooan oamw pai efoarh me pirhe efoarh, mmwaen oamw wopwe pai riiufoarh aere pirhe riiufoarh nge ra aerheog nong noan aengaet we esooar iaenin. \v 9 Me ngaere mesoamw a affeeori pwe epwe ppiung noa oamw niugiuniug, wopwe oannusuwow wa oatoranoa! Efaer gacch oamw wopwe toonong noan menaw na esooar iyaenin reen oamw maseyefai, mmwaen oamw wopwe maseriufai nge ra aerheog nong noan aengaetaen nifierno. \s Fioangon \tl Sheep\tl* we e Mwaenirh Noa \r (Luke 15.3-7) \p \v 10 “Oaw aefaenniy pwe oawsoapw aeffaeioapwut mwo nge erhai me neeiir aet mwittig kaan. Pwe ipwe aengaenigaemi, pwe angkenusuur aetekkaan repwe wewweri rhag mesaen minna Semaei noan naaeng. \v 11 [Pwe Naiun Aeremas a itto, pwe epwe aemenewaar rhooawe re mwaenirh noa.]\f + \fr 18.11 \fr*\ft Petenan eei nge e soano noan aekkaew petenan kka e foatofoat noan kkepesaen Greek.\ft*\f* \p \v 12 “Meeta aaemi niunniuwaen? Aere erhai mwaaen eyor epwiugiuw naiun \tl sheep\tl*, nge erhai neeiir a mwaenirh noa, iiy epwe nigititiw ikkiwe tiweig me tiweman wooan rhug we pwe epwe noa giutta iwe erhai e mwaenirh noa. \v 13 Ngaere a weri iwe erhai, ennetaen, ipwe aengaenigaemi, iiy epwe igin kker reen iwe erhai mmwaen ikkiwe tiweig me tiweman rese mwaenirh noa. \v 14 E aeffitaeg ngaeni rhag iga Semaemi noan naaeng ese mwerhaen pwe erhai mwo me neeiir man mwittig kaan repwe mwaenirh noa. \s Iga Erhai Epwe Monofit \p \v 15 “Aere pwiimw a monofit ngaeniug, wopwe noa reen pwe wopwe noa pwaeri ngaeni meeta na teren, nge noan mwoanomwoan nepetaemi rhag riiurhai. Ngaere e aiussaening ngaeniug, een wa pwini sefaaeniy pwiimw. \v 16 Ngaere ese aiussaening ngaeniug, wopwe paeni erhai aere riiurhai rhinoamw, ‘pwe oanongaen kkepas nge rhooa na riiurhai aere eoniurhai repwe aenneta aere ennet,’ taeppen miniwe effoat noan Pwapwior we e Santus. \v 17 Iwe, aere ese mwerhaen aiussaening ngaeniir, wopwe pwaeri ngaeni rhooan keneisia. Aere keneisia mwo nge ese aiussaening ngaeni, iwe ina nge wopwe feeori ngaeni wunuunun minna wopwe feeori ngaeni erhai mane ese niugiuw Deus aere erhai rhooan iyoiyon \tl tax\tl*. \s Feoti me Saeneti \p \v 18 “Ennetaen, ipwe aengaenigaemi: minne oawwa feoti me feoniufan epwe pwan feofeo me wooan naaeng, nge minne oawwa saeneti me wooan feoniufan epwe pwan saenetaeg me wooan naaeng. \p \v 19 “Iwe, ipwe pwan aengaenigaemi pwe: aere riiurhai neeimi wooan feoniufan ra tipieew fengaen wooan aekkaew minne repwe maeipin wooan, epwe toorigaemi mmwenen me reen Semaei wooai naaeng. \v 20 Pwe iga riiurhai aere eoniurhai ra rhu fengaen pwe faaen itaei, ngaang ipwan no reer.” \s Rhooan Engaang we Ese Faayeow \p \v 21 Iwe Peter a itto reen Jesus nge aeiineow pwe, “Soamwoon, aere pwiiy a gaen monofit ngaeniaei, faaen fitowu ngaang ipwe saeneti noa aan monofit? Epwe faaen fisuuw?” \p \v 22 Nge Jesus a paniuwaeni pwe, “Aapw, saapw faaen fisuuw rhag, pwe faaen fisiig me fisuuw. \v 23 Ieei minne Mweoiu Naaeng a aeffitaeg ngaeni. Erhai \tl king\tl* a mwerhaen pwe naiun rhooan engaang repwene itto aera monofitiir ngaeni. \v 24 Oatowe ennaen rhaepetae ne feeori iiy miniwe, nge ra pwigito erhai nge e monofitini fitasenn mwo senaapiy. \v 25 Iwe iga rhooan engaang we ese mmwenen aera miniwe monofitin, iwe \tl king\tl* we a aepesa pwe repwe ameow noa fengaen me pwiuniuwan me naiun me oanongaen meeta pisaegiir pwe epwe mmwenen aera minikkewe monofitin. \v 26 Iwe rhooan engaang we a foato pwiugiuwtiw me mmwaen \tl king\tl* we nge aeffaenipirhe ngaeni pwe, ‘Faayeowaei, pwe wopwe tipenaei ngaeniaei. Ngaang ipwe aera sefaaeniy oanongaen monofitiy ngaeniug.’ \v 27 Iwe \tl king\tl* we a igin faayeow rhooan engaang we, iwe a saeneti noa aan monofit nge a fang pwe epwene noa. \p \v 28 “Mwirin rhooan engaang we a noa weri erhai rhinan rhooan engaang e monofit ngaeni fitowu rhag senaapiy. Iwe a torofi mwaaen we, a fiengi worongan nge a aengaeni pwe, ‘Wopwe aera sefaaen monofitimw ngaeniaei.’ \v 29 Iwe rhooan engaang we a aesirowu tiw nge tingoar maaw ngaeni, ‘Wose mwerhaen wopwe faayeow ngaeniaei, ngaang ipwapw pey monofitiy ngaeniug!’ \v 30 Nge mwaaen we ese mwerhaen. A aepesa pwe repwe oatoranong noan imwaen kanepwus toori aan epwe pey aegini monofitin. \v 31 Igiwe rhooan engaang kkewe rhinan ra giuneei meeta we a wen, ra igin soong iwe ra noa reen \tl king\tl* we ra noa aengaeni oanongaen meeta we a wen. \v 32 Iwe\tl king\tl* we a faingito rhooan engaang we nge a aengaeni pwe, ‘Een erhai rhooan engaang kkewe re aenneew! Ngaang iya saeneti noa oanongaen oamw monofit ngaeniaei faaen itaen oamw tingoar ngaeniaei. \v 33 Meeta wose faayeow ngaeni rhinoamw rhooan engaang reen, taeppen rhag meeta ngaang iya feeori ngaeniug?’ \v 34 Noan aaen \tl king\tl* we igin soong, a fangenoa rhooan engaang we noan kanepwus toori aan epwe pey aegini oanongaen monofit kkewe aan ngaeni. \p \v 35 “Epwe ieen taeppen minne Semaei noan naaeng epwe feeori ngaeni erhai me erhai neeimi, aere oawsoapw saeneti noa monofitin pwiimi me noan tipaemi.” \c 19 \s Jesus a Fenaiuw Wunuunun Mweoinoa \r (Mark 10.1-12) \p \v 1 Igiwe Jesus a moann aan aepesa oanongaen minikkeei, nge a siusaengi Galilee pwe noa ngaeni faniuwaen Judea me wenepeiginoan pwupwu we Jordan. \v 2 Pwuwaen aeremas kkewe rettapw noa mwirin, a aecchipwa tae me pwiuneoi we. \p \v 3 Aaemweoi Pharisees ra itto reen pwe repwe soatoni, nge ra aeiineow pwe, “Egacch me noan aarh anniug pwe erhai mwaaen epwe mweoi saengi pwiuniuwan reen minne rhag e tipaeni?” \p \v 4 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Oawse aeraegi miniwe effoat noan Pwapwior we e Santus, pwe saengi rhaepetaen nge Deus a feeoriir aeremas pwe mwaaen me rhooapwut? \v 5 Nge Deus a aepesa pwe, ‘Ieei minne erhai mwaaen epwe nigiti seman me inan nge a noa rhuu ngaeni pwiuniuwan, pwe repwene eew rhag.’ \v 6 Ina minne iir resoapw rhiuwen riiurhai no, pwe ra erhai rhag. Esooar erhai aeremas ne epwe mweoiti fesaenngiy meeta e Deus a oarhuw fengaenniy.” \p \v 7 Iwe, rhooawe Pharisees ra aeiineow pwe, “Meeta rhag Moses a feeori anniug we pwe erhai mwaaen epwe mmwenen ngaenneei pwiuniuwan pwapwioron mweoinoa reen?” \p \v 8 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Moses a saeneti pwe aaemi mwaaen oawpwe mweoi saengi pwiuniuwaemi faaen itaen aaemi se rongorong ngaeni aan fenai. Nge ese ina wusun saengi rhaepetaen igiwe Deus efeeori feoniufan. \v 9 Nge ngaang ipwe aengaenigaemi: aere erhai mwaaen a mweoi saengi pwiuniuwan faaen itaen aekkaew aegiaeg, nge soapw reen aaen niewe maiur ngaeni pwiuniuwaen erhai, iiy mwaaen we epwan feeori monofit aere a pwiuniuwaeni pwan erhai rhooapwut.” \p \v 10 Iwe rhooan kkayeo kkewe naiun ra aengaeni pwe, “Aere epwe ieei wusun nepetaen erhai mwaaen me pwiuniuwan, epwe faer gacch aarh sisoapw pwiuppwiuniuw.” \p \v 11 Jesus a aengaeniir pwe, “Fenai eei nge ese noa ngaeniir oanongeer aeremas, pwe rhooawe rhag Deus a ngaenneer. \v 12 Pwe e towunap faan minne mwaaen rese gaen pwiuppwiuniuw reen: aaemweoi re wupwutiw pwe epwe ina wusuur, aaemweoi nge aeremas minne refeeoriir pwe resoapw pwiuppwiuniuw, nge pwan aaemweoi rese mwerhaen pwiuppwiuniuw pwonno faaen itaen minna Mweoiu Naaeng. Iyo e metefaaegini fenai een ina epwe metaf reen.” \s Jesus a Maeipinaar Wonigaet \r (Mark 10.13-16; Luke 18.15-17) \p \v 13 Aaemweoi aeremas ra pwigiir to wonigaet reen Jesus, pwe epwe iseni tae paiun wooar nge a maeipinaar, nge rhooan kkayeo kkewe naiun ra soong ngaeniir. \v 14 Nge Jesus a iura pwe, “Fangeto aetekkena reei, nge oawsoapw aiugiiur, pwe minna Mweoiu Naaeng ina aar aeremas kka reweer wonigaet.” \p \v 15 Iwe a iseni tae paiun wooar, iwe a mwet saengiir. \s Erhai Anian Naiwiis \r (Mark 10.17-31; Luke 18.18-30) \p \v 16 Eew oaton nge erhai mwaaen a itto reen Jesus nge a aeiineow pwe, “Sinsei, meeta min mwamwaai ipwe feeori pwe epwe yo ngaeniaei menaw na esooar iaenin?” \p \v 17 Jesus a paniuwaeni pwe, “Meeta wa faer aeiineowaei minne e mwamwaai reen? Erhai rhag minne e mwamwaai. Aere wo mwerhaen weri menaw, tapweei oasoapwosoapw kkeei.” \p \v 18 A aeiineo pwe, “Oasoapwosoapw kkefa?” \p Jesus a paniuwaeni pwe, “Wosoapw nni aeremas, wosoapw ffeeor manetemwaai, wosoapw mwoarho, wosoapw oatupwutupw tae kkepas wooan erhai. \v 19 Wopwe aesirowu semoamw me inoamw, wopwe aerhaengi rhooan weni oaromw taeppen rhag oamw sipegin aerhaengi oanongoamw.” \p \v 20 Iwe anian we a aengaeni pwe, “Ngaang iya fasiun tapweei oanongaen oasoapwosoapw kkeei. E rhiuwen pwan yor meeta isaaen feeori mwo?” \p \v 21 Jesus a paniuwaeni pwe, “Aere wa mwerhaen wopwe oanongonniuwaen gin gacch, wa noa ameow noa oanongaen pisaegimw, nge wa fang senaapian ngaeniir rhooa affayeo, ina nge epwe yor wiinoamw me wooai naaeng. Iwe nge wa itto tapweaei.” \p \v 22 Igiwe anian we a rongorong miniwe, a siunoa noan aan tip aenneew, pwe igiwe iiy erhai man naiwiis. \p \v 23 Iwe Jesus a aengaeniir rhooan kkayeo kkewe naiun pwe, “Ennetaen, ipwe aengaenigaemi: epwe waeiraes pwe aeremas kka re pisaegisaeg repwe toonong noan minna Mweoiu Naaeng. \v 24 Ipwe aepini sefaaeniy ngaenigaemi, egin mererhaeg aaen erhai \tl camel\tl* epwe toonong noan ngetaen efoarh oaguwa, me mmwaen aaen erhai mwaaen pisaegisaeg epwe toonong noan minna Mweoiun Deus.”\fig |alt=". . ." src="HK00041B.tif" size="col" loc=". . ." copy=". . ." ref="19.24"\fig* \p \v 25 Igiwe rhooan kkayeo kkewe ra rongorong kkepas we, ra igin riutae reen nge ra aeiineow pwe, “Iwe, iyo rhag epwe mmwenen menaw?” \p \v 26 Nge Jesus a fan wenewen ngaeniir nge a paniuwaeniir pwe, “Minneei ese mmwen ngaeni aeremas, nge oanongaen meeta nge emmwen ngaeni Deus.” \p \v 27 Iwe Peter a iura, “Pipiiy, aemaem aeiya siusaengi oanongaen aegiaeg nge aeiya itto tapweog. Iwe meeta aeipwe aeni?” \p \v 28 Jesus a aengaeniir, “Ennetaen, ipwe aengaenigaemi, pwe oatona mwaaen we Naiun Aeremas epwe mooat wooan nenien mooat na aan ina enning noan mweoi ffeo eei, nge aaemi rhoaniuwaei oawpwe pwan mooat wooan seig me ruwowu nenien mooat pwe oawpwe nemaeniir aeinang kkewe seig me ruwowu ikkiwe aaen Israel. \v 29 Nge iyo e siusaengi imwan, aere pwiin, aere mwengeyan, aere seman, aere inan, aere naiun, aere faniuwan, faaen itaei, epwe pwigi meoniun epwe temoag saengi epwiugiuw, nge epwe pwan pwigi menaw na esooar iaenin. \v 30 Pwe towunepeer rhooawe re amwirimwir repwene gommw, nge towunepeer rhooawe regommw repwene amwirimwir. \c 20 \s Rhooan Engaang Wooan Maetaen \tl Grape\tl* \p \v 1 “Minna Mweoiu Naaeng eweei minneen. Eno erhai mwaaen a wugusoronoa epwe noa giut rhooan engaang pwe repwe engaang wooan aan maetaen \tl grape\tl*. \v 2 A tipieew ngaeniir rhooan engaang kkewe pwe paniuweer nge epwe efai faiun \tl silver\tl* noan eew raaen, iwe a fangenoa pwe repwe noa engaang wooan maetaen \tl grape\tl* we aan. \v 3 Enoa tiwowu konook a sefaaen noa reen nenien chuwaai we nge a noa weriir aaemweoi mwaaen re iu fetaen, nge esooar meeta refeeori, \v 4 iwe a aengaeniir pwe, ‘Oawpwe pwan noa engaang noan maetaen \tl grape\tl* na aaei, pwe ipwe ngaennegaemi paniuwaemi iye egacch.’ \v 5 Iwe ra noa. Iwe nge enoa seig me ruwowu konook iwe pwan enuuw konook nge a pwan feeori taeppen rhag miniwe a feeori mmwan. \v 6 Enoa aerepa nimowu konook nee oanowas, a pwan noa noan nenien chuwaai we, nge a noa weriir aaemweoi mwaaen repwan iu fetaen igiwe. Iwe, a aeiineeor pwe, ‘Meeta oawwa iu fetaen rhag igeei, nge oawse engaang?’ \v 7 Ra paniuwaeni pwe, ‘Esooar erhai ne e mwerhaen aengaengagemaem.’ Iwe, a aengaeniir pwe, ‘Oawnoa engaang noan maetaen \tl grape\tl* na aaei.’ \p \v 8 “Nge igiwe a pwoong noa, nge mwaaen we aan maat we a aengaeni soamwooniir rhooan engaang kkewe pwe, ‘Faingiir to rhooan engaang kkewe nge wa pey aeginiir, rhaepetae me reer rhooawe re amwirito toori rhooawe regommwoto.’ \v 9 Mwaaen kkewe re rhaepetaen aar engaang reen nimowu konook, ra pey aeginiir reen efai \tl silver\tl* nge paniuwaen erhai. \v 10 Iwe nge igiwe mwaaen kkewe regommw ra war pwe repwe pwigi paniuweer, ra niuwaennei pwe epwe temoag paniuweer saengiir, nge repwan fang rhag efai \tl silver\tl* ngaeni erhai me erhai iir. \v 11 Igiwe ra pwigi paniuweer nge ra rhaepetae aar ngiuniungiuniuw wonowe aan maat we. \v 12 Ra aepesa pwe, ‘Mwaaen kkewe re amwirito, re engaang noan eew rhag awa, nge aemaem aeiya engaang waeiraes faaen aenet noan ffoarhon raaeneei, nge wa pwan aeffitaegiy rhag paniuweer ngaeni paniuwaemmaem!’ \v 13 Iwe wonowe aan maat we a aengaeni erhai neeiir, ‘Maereyaerei, ngaang ise oatupwug. Een wo tipieew ngaeniaei pwe wopwe engaang noan eew raaen faaen itaen efai \tl silver\tl*. \v 14 Igina pwigi paniuwoamw nge wa noa reen imwoamw. Ngaang i tipaeni ipwe pey aegini mwaaen enaaen itto nepaen rhag miniwe ngaang i ngaenneog. \v 15 Meeta, esooar maemaewaei pwe ipwe feeori meeta tipaei ngaeni naeyi senaapiy? Ngaere wopwai iga ngaang igin mmwoon?’ ” \p \v 16 Iwe Jesus a soapwei noa nge a aepesa pwe, “Ina minne rhooawe re amwirimwir repwene gommw, nge rhooawe regommw repwene amwirimwir.” \s Aeinuwaen Aaen Jesus Aepesa Aan Maenoa \r (Mark 10.32-34; Luke 18.31-34) \p \v 17 Igiwe Jesus a ittae Jerusalem, a paeniir rhooan kkayeo kkewe seig me riiurhai nge a kkepas ngaeniir igiwe a iir noa rhag reen aar faaeraeg. \v 18 Iwe a aengaeniir pwe, “Oaw aiussaening. Sipwe ittae Jerusalem, nge aeremas repwene fangenoa miniwe Naiun Aeremas nee paiiur soamwoonin patere kkewe me sinsein anniug kkewe. Repwene apwiungiu pwe epwe maenoa, \v 19 nge ra fangenoa nee paiiur Gentiles, nge repwe aeni aegekkaei, repwe wirhiy nge re kurusuw noa; nge mwirin enuuw raaen epwe menaw sefaaen.” \s Aaen Erhai Iin Tingoar \r (Mark 10.35-45) \p \v 20 Iwe niewe pwiuniuwaen Zebedee me mwaaen riiurhai kkewe naiun ra itto reen Jesus, rhooapwut we a foatotiw me mmwan nge a aengaeni tingoar we aan. \p \v 21 Jesus a aeiineow pwe, “Meeta wo tipaeni?” \p Rhooapwut we a iura pwe, “Wopwe ppwon ngaeniaei, pwe mwaaen riiurhai kka naeyi repwe mooat peig mwaaenemw me peig rhooapwutomw, iga aere wopwene no pwe een \tl king\tl*.” \p \v 22 Jesus a aengaeniir rhooawe riiurhai pwe, “Aaemi oawse giuneei minne oawwa tingoar. Oawmmwenen iun me reen kkepaen aewwaeiraes e ngaang ipwe iuniumi?” \p Ra paniuwaeni pwe, “Ooa, emmwen ngaenigemaem.” \p \v 23 Jesus a aengaeniir pwe, “Ooa, oawpwe mmwenen iun me noan kkap e aaei, nge soapw ngaang minne ipwe finitae iyo epwe mooat peig mwaaeneei me peig rhooapwutoi. Neniy kkeei nge nenieer rhooakkena minna Semaei a fasiun feeori pwe nenieer.” \p \v 24 Nge igiwe rhooan kkayeo kkewe seig ra rongorong kkepas kkewe, ra igin soong wooar mwaaen pwipwi kkewe riiurhai. \v 25 Iwe Jesus a faingiir oanongeer nge a aengaeniir pwe, “Aaemi oaw giuneei pwe rhooakka re nemaeniir re Gentiles ina eyor maemaeweer wooar, nge soamwoon kena aar minne re nemaeni ppagiiur noa. \v 26 Nge esoapw ieei wunuunun nee finaemi. Pwe iyo a mwerhaen taegias me neeimi, iiy epwe no pwe naimi rhooan engaang ngaenigaemi oanongaemi, \v 27 nge iyo a mwerhaen epwe gommw me neeimi, iiy epwe \tl slave\tl* ngaenigaemi. \v 28 Epwe taeppen rhag Naiun Aeremas iye ese itto pwe aeremas repwe engaang ngaeni, pwe efaer itto pwe epwe engaang ngaeniir aeremas me fangenoa menewan faaen iteer towunepaen aeremas.” \s Jesus a Aeffetanoa Meseer Riiurhai Mwaaen Parh \r (Mark 10.46-52; Luke 18.35-43) \p \v 29 Igiwe Jesus me rhooan kkayeo kkewe naiun ra mwet saengi Jericho, eew pwuwaen aeremas ra ttapw to mwiriir. \v 30 Iwe nge riiurhai mwaaen parh remooat wenepeigin aan we ra rongorong pwe Jesus a faaeraeg wooan aan we, iwe ra rhaepetae reen aar iyaekkepwas, “Naiun David, faayeogemaem menap!” \p \v 31 Nge rhooa towunap we ra soong ngaeniir nge ra aengaeniir pwe repwe anniug noa. Nge iir ra faer egius mwo nge oatomoga noa aar iyaekkepwas, “Naiun David, faayeogemaem menap!” \p \v 32 Jesus a iug noa nge a faingiir to. A aeiineeor pwe, “Meeta oawwa mwerhaen pwe ipwe feeori ngaenigaemi?” \p \v 33 Ra paniuwaeni pwe, “Menap, aei mwerhaen pwe wopwe aeffetanoa mesaemmaem!” \p \v 34 Jesus a igin faayeeor iwe a geotteopa meseer; reen rhag oatowe nge a ffatenoa meseer, iwe ra tapweei noa mwirin Jesus. \c 21 \s Toonongon Jesus Noan Jerusalem \r (Mark 11.1-11; Luke 19.28-40; John 12.12-19) \p \v 1 Igiwe Jesus me rhooan kkayeo kkewe naiun ra arap ngaeni Jerusalem, ra itto reen Bethphage reen rhugun \tl Olives\tl*. Iwe nge Jesus a fangenoa riiurhai rhooan kkayeo kkewe \v 2 iwe a aengaeniir pwe, “Oawpwe noa noan pwugos mwu mmwaemi, nge oawpwe noa weri erhai \tl donkey\tl* e feotaeg iginaan fengaen me minna naiun eno oaron. Oawpwe pwaeisiir nge oawwa wummwuur to reei. \v 3 Nge aere erhai epwe aepesa eew meeta ngaenigaemi, oawpwe aengaeni pwe, ‘Soamwoon e mwerhaen waawa’; ina rhag nge epwe fangenoa iir.” \p \v 4 A wen minneen pwe epwe pwaeri noa miniwe profeta e aepesa: \q \v 5 “Aengaeni aepinoamwon Zion pwe: \q Emwaeri, a itto \tl king\tl* we noawumw! \q Etip sessoan nge e waawa erhai \tl donkey\tl*, \q erhai \tl donkey\tl* mwittig, naiun erhai \tl donkey\tl*.” \p \v 6 Iwe rhooan kkayeo kkewe naiun ra noa feeori meeta miniwe Jesus a aengaeniir. \v 7 Ra pwigito \tl donkey\tl* we me miniwe naiun \tl donkey\tl* we, ra iseni tae mengaagiiur wooar, nge Jesus a teeotae wooan. \v 8 Iwe rhooa towunap we ra mmeraeg noa mengaagiiur wooan aan we, nge aaemweoi ra gopogop tiw paeiniu pwe enenaen wooan aan we. \v 9 Towunepeer aeremas kkewe regommw me mmwaen Jesus, pwan rhooawe re tapweto mwirin ra aekkepwas pwe, “Sipwe aepingepinga Naiun David! Deus epwe aewenepwuwa aeremas na epwe itto faaen itaen Soamwoon! Aepingepinga Deus na oarosaen taegias!” \p \v 10 Igiwe Jesus a toonong noan Jerusalem, oanongaen aepinoamw we ra riu pwurhopwurh fetaen reen. Ra aeiineo pwe, “Iyo mwaaeneei?” \p \v 11 Aaemweoi aeremas ra paniuwaeni pwe, “Iiy profeta we Jesus saengi Nazareth noan Galilee.” \s Jesus a Noa Noan \tl Temple\tl* we \r (Mark 11.15-19; Luke 19.45-48; John 2.13-22) \p \v 12 Igiwe Jesus a toonong noan \tl Temple\tl* we, nge a asiiur wow rhooawe re chuwaai me ameomeo pisaeg me igiwe. A aerheppa noa \tl table\tl* kkewe aar rhooan ssiuwen senaapiy me nenien mooat kkewe aar rhooan chuwaai \tl pigeons\tl*, \v 13 nge a aengaeniir pwe, “E foatofoat noan Pwapwior we e Santus pwe Deus a aepesa pwe, ‘\tl Temple\tl* e aaei epwe ffai pwe imwaen maeipin,’ nge aaemi oawwa ssiuweniy ngaeni eew nenien wopoor rhooa mwoarho.” \p \v 14 Iwe rhooa kkewe re masparh me rhooa pirhemae ra itto reen Jesus noan \tl Temple\tl* we, nge a aecchipwaar tae. \v 15 Nge soamwoonin patere kkewe me sinsein anniug kkewe ra igin soong reen min amwaraar kkewe Jesus a feeorin, me pwan aar wonigaet kkewe re iyaekkepwas me noan \tl Temple\tl* we pwe, “Sipwe aepingepinga Naiun David!” \p \v 16 Iwe ra aeiineow Jesus pwe, “Wo rongorong minikka wonigaet kaan ra aepesa?” \p Jesus a paniuwaeniir pwe, “Ewaer, iya rongorong. Oawsaaen aeraegi mwo miniwe a foat noan Pwapwior we e Santus? ‘Aaemi oawwa oasuguunaar wonigaet me goagoa pwe repwe oassoara itoamw.’ ” \p \v 17 Iwe Jesus a nigitiir me Jerusalem, a noa ngaeni aepinoamwon Bethany. Iwe a noa no aegini epwoong igiwe. \s Jesus a Soong Ngaeni Waniwan we \tl Fig\tl* \r (Mark 11.12-14, 20-24) \p \v 18 Igiwe a sefaaeniti aepinoamw we noan soran we, nge Jesus a pecchai. \v 19 A weri waniwan we \tl fig\tl* eno wenepeigin aan we iwe a faaeraeg ngaeni, nge a weri pwe esooar uwaan pwe rheon rhag. Iwe a aengaeni waniwan we pwe, “Esooar faaen eew ne wopwe rhiuwen uwa!” Noan rhag oaton we nge waniwan we a ppwass noa. \p \v 20 Igiwe rhooan kkayeo kkewe ra weri miniwe nge ra riutae nge ra iura pwe, “E ifa wusun rhag nge a noa mwetekkaein ppwass noa waniwan \tl fig \tl* een?” \p \v 21 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Ennetaen, ipwe aengaenigaemi pwe aere oaw niugiuniug, nge oawse tip mwaramwar, oawpwe mmwenen feeori meeta ngaang iya feeori ngaeni waniwan we \tl fig\tl*. Nge saapw minneen rhag, pwe oawpwe pwan mmwenen aengaeni rhug een pwe, ‘Mwagiut saengi igeei nge wa noa oatoranoa oanongoamw nee metaw,’ nge epwe mmwen. \v 22 Aere oaw niugiuniug, nge oawpwe pwigi oanongaen meeta oaw tingoar noan aaemi maeipin.” \s Kkepas Aeiineon Nemaeniaen Jesus \r (Mark 11.27-33; Luke 20.1-8) \p \v 23 Igiwe Jesus a sefaaen nong noan \tl Temple\tl* we, nge a fenai, nge soamwooniir patere kkewe me mwaaen kkewe aar ra itto reen nge ra aeiineow pwe, “Meeta nemaenioamw pwe wopwe feeori minikkeei? Iyo a ngaenneog oamw nemenem?” \p \v 24 Jesus a paniuwaeniir, “Ngaang ipwe aeiineogaemi eew kkepas aeiineo, nge aere oaw paniuwaeni, ngaang ipwe pwan aengaenigaemi iya iga i pwigi aaei nemenem me ee pwe ipwe feeori minikkeei. \v 25 Iya e itto aaen John nemenem pwe epwe paptismus fetaen: saengi Deus aere saengi aeremas?” \p Iwe, ra rhaepetae aar aengimaw fengaen wooar, “Meeta sipwe iura? Aere sipwe iura pwe, ‘Saengi Deus,’ nge iiy epwe aeiineogirh pwe, ‘Meeta rhag oawse niugiuniug ngaeni John reen?’ \v 26 Nge aere sipwe iura pwe, ‘Saengi aeremas,’ si mesagiiur aeremas, pwe oanongeer re niugiuniug pwe John nge erhai profeta.” \v 27 Iwe ra paniuwaeni Jesus pwe, “Aeise giuneei.” \p Jesus a aengaeniir, “Iwe ngaang isoapw pwan aengaenigaemi iya iga i pwigi me ee nemaeniaei pwe ipwe feeori minikkeei. \s Fioangoor Riiurhai Pwipwi \p \v 28 “Igina meeta aaemi niunniuwaen? Eno erhai mwaaen eyor riiurhai naiun mwaaen. A noa reen mwaaen we e tugufaeyi nge a aengaeni pwe, ‘Naeyi, wonoa engaang noan maetaen \tl grape\tl* igina.’ \v 29 Iwe nge iiy a paniuwaeni pwe, ‘Ngaang ise tipaeni ipwe noa.’ Nge mwirin a ssiuwen noa aan niunniuwaen nge a noa. \v 30 Iwe wonowe semeer a noa reen erhai naiun nge a noa aengaeni taeppen rhag iwe e aengaeni iwe erhai. Nge a paniuwaeni, ‘Ooa menap, ngaang ipwe noa,’ nge ese noa. \v 31 Iwe iyo neeiir rhooa ee riiurhai efeeori miniwe semeer e tipaeni?” \p Iwe, ra paniuwaeni, “Iwe e faeregit.” \p Iwe Jesus a aengaeniir, “Ennetaen, ipwe aengaenigaemi, pwe rhooawe rhooan iyoiyon \tl tax\tl* me rhooapwutoi chuwaai kkewe nge repwe toonong noan Mweoiun Deus me mmwaemi. \v 32 Pwe John Baptist a itto reemi nge a pwaeri ngaenigaemi aan na e mwamwaai, nge aaemi oawse niugiuniug reen. Nge rhooawe rhooan iyoiyon \tl tax\tl* me rhooapwutoi chuwaai kkewe ra niugiuniug reen. Inamwo iga oawwa weri minneen, nge aaemi oawse ssiuweniy aaemi niunniuwaen pwe oawpwe niugiuniug ngaeni.” \s Fioangon Awewen Rhooan Aemmwenen Maat we \r (Mark 12.1-12; Luke 20.9-19) \p \v 33 Iwe Jesus a iura pwe, “Oaw aiussaening ngaeni pwan eew fioangon awewe. A yor erhai mwaaen e foatogi eew maetaen \tl grape\tl*, a feeori gurun niugiun, a genengi eew niipw pwe nenien wongowongin uwaen \tl grape\tl* we nge a aiuwtae eew imwaen poos taegias me noan. Mwirin a ngaenneer aaemweoi rhooan maat pwe repwe aefaenniy. Iwe rhag nge a saei taaw noa. \fig |alt=". . ." src="LB00103B.tif" size="span" loc=". . ." copy=". . ." ref="21.33"\fig* \v 34 Nge igiwe a toori oaton gin, a fangenoa naiun rhooan akkiuneo reer rhooan maat kkewe pwe repwe noa pwigito inetin me reen uwaen \tl grape\tl* kkewe. \v 35 Iwe nge rhooan maat kkewe ra torofi rhooan akkiuneo kkewe nge ra wirhiy erhai, ra niiy noa erhai nge ra tera iwe erhai. \v 36 Mwirin nge mwaaen we a pwan fangenoa aaemweoi rhooan akkiuneo re towunap saengi rhooawe mmwan, nge rhooan maat kkewe ra pwan feeori ngaeniir wunuunun meeta kkewe ra feeori ngaeniir rhooawe regommw. \v 37 Oarosan nge a fangenoa mwaaen we naiun reer, nge a iura pwe, ‘I niugiuw nge repwe aesirowu mwaaen e naeyi.’ \v 38 Nge igiwe rhooan maat kkewe ra weri miniwe naiun, ra aepesa fengaenniy nee fineer pwe, ‘Ieen mwaaen we naiun mwaaen we aan maat eei iwe epwe pwugusaeni minneei. Oaw itto sipwe niiy noa, pwe sipwe pwigi minne pwugusaen pwe pwugusarh!’ \v 39 Iwe ra torofi, ra oatorawow me niugiun maat we nge ra niiy noa.” \p \v 40 Jesus a aeiineeor pwe, “Igina, ngaere mwaaen we aan maat we a war, meeta epwe feeori ngaeniir rhooan maat kkewe?” \p \v 41 Ra paniuwaeni pwe, “Epwe niir noa rhooawe re aenneew nge a ngaenneer aaemweoi maat we iyo kka repwe mmwenen fang inetin uwaen \tl grape\tl* kkewe oaton gin.” \p \v 42 Iwe, Jesus a aengaeniir, “Oawsaaen pwan aeraegi mwo meeta kkewe Pwapwior we e Santus e aepesa? \q ‘Fai we rhooan kaiu iimw re aerheei noa, \q nge faer ina fai we egin yor ipitan me mmwaen oanongan. \q Minneen nge feeoriaen Soamwoon, \q a inamwo amwaraeran nningen!’ \p \v 43 “Iwe, ipwe aengaenigaemi, pwe minna Mweoiun Deus nge repwe pwigi saengigaemi pwe repwe ngaenneer aeremas kka epwe mmwen epwe feeori uuwan. \v 44 [Iyo a ppiungiutiw wooan faai een nge epwe mwetoarotoar noa, nge aere faai een epwe ppiungiutiw wooan erhai, epwe aepettatiw.]”\f + \fr 21.44 \fr*\ft Petenan eei nge e soano noan aekkaew petenan kka e foatofoat noan kkepesaen Greek.\ft*\f* \p \v 45 Igiwe soamwooniir patere kkewe me Pharisees ra rongorong fioangon awewe kkewe, nge re giuneei pwe e aepesaar, \v 46 iwe ra aegina pwe repwe torofi. Nge re mesagiu pwuwaen aeremas kkewe, pwe iir re iseni Jesus pwe erhai profeta. \c 22 \s Aeiineon Miniwe Gupwunon Appwiuniupai \r (Luke 14.15-24) \p \v 1 Iwe, Jesus a pwan kkepas ngaeniir aeremas kkewe noan fioangon awewe. \v 2 “Mweoiu Naaeng eweei minneen. Eno erhai \tl king\tl* e oamoannatae aaen mwaaen we naiun gupwunon appwiuniupai. \v 3 A fangenoa naiun rhooan engaang pwe repwe noa faingiir to waseona kkewe repwe itto tapweei gupwun we, nge rese mwerhaen itto. \v 4 Mwirin a pwan fangenoa aaemweoi rhooan engaang pwe repwe noa aengaeniir aeremas pwe: ‘Igina, aaei gupwun a moannotae; naeyi wakke me man pwetaei kkewe naiiur ra niir noa, iwe oanongan nge a moannotae. Oaw itto tapweei gupwuneen.’ \v 5 Nge rhooawe re faingiir rese tepa, iwe ra siunoa: erhai a noa ngaeni aan menaai, nge erhai a noa ngaeni aan nenien chuwaai, \v 6 nge pwan aaemweoi ra torofiir rhooan engaang kkewe, ra wirhiir nge ra niir noa. \v 7 Iwe \tl king\tl* we a igin soong, iwe a fangenoa sonotaw kkewe pwe repwe noa niir noa rhooawe renni menaw iwe me figinoa aepinoamwoor. \v 8 Iwe a faingiir to rhooan engaang kkewe naiun nge a aengaeniir pwe, ‘Aaei gupwunon appwiuniupai a moannotae, nge waseona kkewe i faingiir pwe repwe itto tapweei gupwuneen nge ese fin pwe repwe itto. \v 9 Iwe oawnoa wooan ennap temoag kena pwe oawpwe faingiir to oanongeer aeremas kka oaw rhuungiir.’ \v 10 Iwe rhooan engaang kkewe ra faaeraeg wow wooan ennap kkewe nge ra faingiir oanongeer aeremas kka re rhuungiir, ese tiwegin aere aeremas gacch aere aeremas aenneew, iwe a sseog noa imwaen gupwun we reer waseona. \p \v 11 “Igiwe \tl king\tl* we a toonong noan iimw we pwe epwe pipiiy rhooan gupwun kkewe, a weri erhai mwaaen ese memmengaag min mwamwaai to reen appwiuniupai we. \v 12 Iwe \tl king\tl* we a aeiineow pwe, ‘Maereyaerei, ifa wusun oamw toonong igeei, nge wose memmengaag min mwamwaai to reen appwiuniupai eei?’ Nge mwaaen we ese paniuwaeni. \v 13 Iwe \tl king\tl* we a aengaeniir rhooan engaang kkewe pwe, ‘Oaw geoni paiun me pirheen nge oawwa oatorawow noan rorhappiung, iga epwe sessaeng nge akkaarengi me ee.’ ” \p \v 14 Nge Jesus a iura pwe, “Re towunap rhooawe re faingiir, nge fitiman rhag re finiir.” \s Kkepas Aeiineon \tl Tax\tl* \r (Mark 12.13-17; Luke 20.20-26) \p \v 15 Pharisees kkewe ra noa nge ra pwiungiuw fengaenniy pwe repwe aettefaeti reen aar kkepas aeiineo. \v 16 Ra fangenoa aaemweoi rhooan kkayeo kkewe naiiur reen Jesus me aaemweoi rhinaen Erotes. Nge ra aengaeni pwe, “Sinsei, aemaem aei giuneei pwe een wo aepesa minikka ennet. Wa fenaiuw minikka ennet pwe wunuunun nee tipaen Deus ngaeniir aeremas, nge wose niuwaennei minikka aeremas ra aeni niunniuwaen, nge wose niuwaennei wunuunun erhai me erhai. \v 17 Iwe, aengaenigemaem meeta oamw niunniuwaen. E mwamwaai aarh sipwe fang \tl tax\tl* ngaeni Soamwoonin Rome, aere aapw?” \p \v 18 Nge Jesus e giuneei aar niunniuwaen aenneew, iwe a aengaeniir pwe, “Aaemi rhooa oatupwutupw! Meeta oaw mwerhaen pwe oawpwe soatoniaei reen? \v 19 Oaw pwaeri ngaeniaei senaapiy mwu oawpwe fang pwe \tl tax\tl*!” \p Iwe, ra pwigito reen efai senaapiy. \v 20 Nge Jesus a aeiineeor pwe, “Mesaen iyo me itaen iyo een?” \p \v 21 Ra paniuwaeni pwe, “Soamwoonin Rome.” \p Iwe Jesus a aengaeniir pwe, “Iwe, oawfang ngaeni Soamwoonin Rome meeta aaen Soamwoonin Rome, nge oawfang ngaeni Deus meeta aaen Deus.” \p \v 22 Oatowe re rongorong kkepas we, ra mwaar noa reen, iwe ra siusaengi. \s Kkepas Aeiineon Menaw Sefaaen \r (Mark 12.18-27; Luke 20.27-40) \p \v 23 Noan raaenin we rhag nge aaemweoi Sadducees ra itto reen Jesus ra iura pwe aeremas resoapw menaw sefaaen me reen mae. \v 24 Iwe, ra aepesa pwe, “Sinsei, Moses a iura pwe ngaere erhai mwaaen a maenoa nge esooar naiun, ina nge mwaaen we pwiin epwe pwiuniuwaeni rhooapwut we pwe epwe yor naiun pwe epwe ffai pwe naiun mwaaen we a mae. \v 25 Iwe, eyor fiusiuman pwipwi re fasiun nonno igeei. Iwe mwaaen we e tugufaeyi a pwiuniuwaeni erhai rhooapwut, nge a maenoa nge esooar naiun, iwe a nigiti niewe ngaeni wonowe pwiin. \v 26 Taeppen rhag meeta we ewen ngaeni iwe ariiurhaiun me iwe aeiniurhaiun toori oanongeer noa rhooawe fiusiuman. \v 27 Mwirin noan, nge rhooapwut we a maenoa. \v 28 Iwe, noan raaenin na manimae repwene menaw sefaaen, iyo me neeiir rhooawe fiusiuman minne pwiuniuwaen rhooapwut we? Igiwe oanongeer nge re pwiuniuwaeni niewe.” \p \v 29 Nge Jesus a paniuwaeniir pwe, “Aaemi oawwa mwaerhei, pwe iga aaemi oawse giuneei oawton Pwapwior we e Santus ngaere minikkena maemaewaen Deus. \v 30 Pwe oate rhooa mae repwe menaw sefaaen, repwene aeffitaeg ngaeniir rhag angkenusun naaeng nge resoapw pwiuppwiuniuw no. \v 31 Iwe nge reer manimae iga repwe menaw sefaaen tae: esaaen yor mwo aaemi aeraegi meeta we Deus e aengaenigaemi? Iwe e aepesa pwe, \v 32 ‘Ngaang aaen Abraham Deus, aaen Isaac Deus me aaen Jacob Deus.’ Iiy aar Deus rhooakka re menaw, nge saapw aar Deus rhooakka remae.” \p \v 33 Igiwe pwuwaen aeremas kkewe ra rongorong kkepas kkewe, ra mwaar noa reen aan fenai. \s Anniug we Oarosaen Taegias \r (Mark 12.28-34; Luke 10.25-28) \p \v 34 Oatowe Pharisees ra rongorong noa pwe Sadducees kkewe ra iugiu noa pwe resa giuneei no minne repwe paniuwaeni ngaeni Jesus, iir ra rhu fengaen, \v 35 nge erhai me neeiir, erhai sinsein anniug, a aegina ne soatoni Jesus reen aan kkepas aeiineo. \v 36 A aeiineow pwe, “Sinsei, ifa oasoapwosoapw e oarosaen taegias me neeiin oanongaen Anniug?” \p \v 37 Jesus a paniuwaeni pwe, “Wopwe aerhaengi Soamwoon na oamw Deus reen oanongaen nee tipoamw, reen oanongaen ngeoniumw pwan reen oanongaen oamw niunniuwaen. \v 38 Ieei minne e oarosaen taegias me yor ipitan me neeiin oanongan oasoapwosoapw. \v 39 Nge oaruwowwaen oasoapwosoapw epwan taegias nge: ‘Wopwe aerhaengiir rhooan weni oaromw taeppen rhag oamw sipegin aerhaengi oanongoamw.’ \v 40 Oanongaen aaen Moses Anniug me aar profeta kkewe pwapwior nge re oanongonong rhag wooan oasoapwosoapw kka ruwowu.” \s Kkepas Aeiineon Iyo na Kristus \r (Mark 12.35-37; Luke 20.41-44) \p \v 41 Igiwe aaemweoi Pharisees ra rhu fengaen, Jesus a aeiineeor pwe, \v 42 “Meeta oaw niuwaennei reen Kristus? Iiy teoteeon iyo?” \p Ra paniuwaeni pwe, “Iiy teoteeon David.” \p \v 43 Jesus a aeiineeor pwe, “Meeta rhag nge Espritu Santus a aemeyaefi ngaeni David aan epwe faingi pwe ‘Soamwoon’? Iwe David a aepesa, \q \v 44 ‘Soamwoon a aengaeniaei Soamwoon pwe: \q Mooat tiw peig mwaaeneei \q toori aaei ipwe iseniir tiw rhooan oapwutoag faaen pirhemw.’ \m \v 45 Iwe, ngaere David e faingi ngaeni pwe iiy ‘Soamwoon’, ifa wusun nge Kristus epwe no pwe teoteeon David?” \p \v 46 Esooar erhai ne emmwenen paniuwaeni kkepas aeiyeg kkewe aaen Jesus, iwe saengi rhag noan raaenin we nge esooar no ne e rhiuwen mwerhaen pwe epwe aeiineow aekkaew kkepas aeiineo. \c 23 \s Jesus a Atapeonneogiiur Reer Sinsein Anniug me Pharisees Kkewe \r (Mark 12.38-39; Luke 11.43, 46; 20.45-46) \p \v 1 Iwe Jesus a aengaeniir pwuwaen aeremas me rhooan kkayeo kkewe naiun pwe, \v 2 “Sinsein anniug me Pharisees kkewe minne rhooan aweweei Anniug kkewe aaen Moses. \v 3 Iwe oawpwe tapweei nge oawfeeori oanongaen meeta ra aengaenigaemi; nge oawsoapw appiuriu aar wegitaeg, pwe rese pomwoni meeta ra aeni fenai. \v 4 Re geonitae wooan sagiuriiur aeremas minikka ecchoaw nge e waeiraes pwe repwe aiufera, nge rese mwerhaen mwo nge repwe saeregi egatt aiuttiun paiiur pwe repwe tipaengiir reen aiufar. \v 5 Refeeori oanongaen meeta pwe aeremas repwe weriir. Oaw pipiiy minikkena eno wegisin Pwapwior we e Santus wooan ina ra geonitae wooan rhimweer me paiiur, nge e igin tettemoagon! Oaw pipiiy enaeyin minikkena maetetteren weni ngaerhen mengaagiiur! \fig |src="HK00274B.tif" size="col" ref="23.5"\fig* \v 6 Re aerhaengi neniy kkena egacch noa me noan gupwun me pwan neniy kkena nenieer rhooa taegias me noan wutteer Jews, \v 7 repwan aerhaengi aar aeremas repwe aewenimmwaar me aesirowuur me noan imwaen chuwaai, me aar aeremas repwe faingiir pwe ‘Sinsei’. \v 8 Nge aaemi oawsoapw ffai pwe ‘Sinsei’, pwe erhai rhag aaemi Sinsei, nge oanongaemi nge oaw pwipwi. \v 9 Oawsoapw faingi mwo nge erhai me wooan soanopeei pwe ‘Saam’, pwe iga erhai rhag Semaemi eno wooai naaeng. \v 10 Oawsoapw pwan ffai pwe aaemi ‘Rhooan a Wen’, pwe iga pwan erhai rhag aaemi rhooan a wen imwu iiy Kristus. \v 11 Iyo e egin taegias noa me neeimi nge iiy epwe no pwe naimi rhooan akkiuneo. \v 12 Pwe iyo na e aetaegiasa tae epwe sessoanotiw, nge iyo na epwe oasossonaetiw epwe taegias tae. \s Jesus a Songetiir Rhooa Oatupwutupw \r (Mark 12.40; Luke 11.39-42, 44, 52; 20.47) \p \v 13 “Ifa mwo aenneewan ngaenigaemi, aaemi sinsein anniug me Pharisees! Aaemi rhooa oatupwutupw! Oawttiy noa aesemaen Mweoiu Naaeng saengiir aeremas. Nge aaemi oawse toonong noan, oawse pwan fang ngaeniir mwo nge rhooawe re tipaeni repwe toonong. \v 14 [Ifa mwo aenneewan ngaenigaemi, aaemi sinsein anniug me Pharisees! Aaemi rhooa oatupwutupw! Oaw oapwurhaar rhooapwut kka a mae pwiuniuweer, nge oawwa pwigi saengiir imweer, nge oawwa oangonongon ngaeniir aeremas aaemi maeipin enaei. Reen minneei minne Deus epwe fang ngaenigaemi aegaeregaer na oarosaen cchoaw.]\f + \fr 23.14 \fr*\ft Petenan eei nge e soano noan aekkaew petenan kka e foatofoat noan kkepesaen Greek.\ft*\f* \p \v 15 “Ifa mwo aenneewan ngaenigaemi, aaemi sinsein anniug me Pharisees! Aaemi rhooa oatupwutupw! Aaemi oawwa seraeg fetaen nee metaw pwan wooan oanongaen faniuw pwe minni oawpwe wegiti tipaen erhai aeremas ngaeni aaemi namanam; nge aere iga emmwen minneen, aaemi oawwa feeori pwe iiy epwe faer kkaein noa aaen aegaeregaer me mmwaemi me noan nifierno. \p \v 16 “Ifa mwo aenneewan ngaenigaemi, aaemi rhooan afan parh! Oaw aepesa pwe, ‘Aere erhai a aekkepan faaen itaen \tl Temple\tl* we, miniwe nge esooar ipitan. Nge aere a aekkepan faaen itaen goon we noan \tl Temple\tl* we, iiy epwene feeori meeta we a aeni ppwon.’ \v 17 Aaemi masepwurh masparh! Ifa minne e igin yor ipitan, goon aere \tl Temple\tl* we efeeori goon we pwe epwe pin? \v 18 Aaemi oawpwan aepesa pwe, ‘Aere erhai a aekkepan faaen itaen antar we, miniwe nge esooar ipitan. Nge aere a aekkepan faaen itaen niffang kkewe wooan antar we, iiy epwene feeori meeta we a aeni ppwon.’ \v 19 Masperhaemi! Meeta e igin yor ipitan, niffang we aere antar we efeeori niffang we pwe epwe pin? \v 20 Iwe, ngaere erhai a aekkepan faaen itaen antar we, a aekkepan faaen itaen antar we me oanongaen niffang kena eno wooan. \v 21 Nge ngaere erhai a aekkepan faaen itaen \tl Temple\tl*, a aekkepan faaen itaen \tl Temple\tl* we nge a pwan aekkepan faaen itaen Deus iwe eno noan. \v 22 Nge ngaere erhai a aekkepan faaen itaen naaeng, ina a aekkepan faaen itaen nenien mooat we aaen Deus me pwan faaen itaen Deus iwe emooat wooan. \p \v 23 “Ifa mwo aenneewan ngaenigaemi, aaemi sinsein anniug me Pharisees! Aaemi rhooa oatupwutupw! Oaw ngaenneei Deus eew ginigin me noan seig reen \tl mint\tl* me \tl dill\tl* me \tl cumin\tl*. Iwe nge oaw aerheei noa Anniug kkewe eyor ipitan me reen oasoapwosoapw, taeppen awewe mwamwaai me faayeow me ennet. Ikkeei anniug kka oawpwe pomwoni, nge oawsoapw nigiti noa ikkina aekkaew. \v 24 Aaemi rhooan afan parh! Oaw tipwei wow erhai nnoang me noan minimwu iuniumaemi, nge oawwa faer woromi noa erhai \tl camel\tl*! \p \v 25 “Ifa mwo aenneewan ngaenigaemi, aaemi sinsein anniug me Pharisees! Aaemi rhooa oatupwutupw! Oaw toafi gacchiuw niugiun aaemi kkap me saepiy, nge noan a sseog noa reen fitigogo me tipinap. \v 26 Masperhaemi, aaemi Pharisees! Oawpwe mmwaen toafi gacchiuw noan kkap we pwe ina nge niugiun epwan nimegacch noa. \p \v 27 “Ifa mwo aenneewan ngaenigaemi, aaemi sinsein anniug me Pharisees! Aaemi rhooa oatupwutupw! Oawweei rhag taeppen pwerheraegin paeyi kka enning niugiun, nge noan a sseog noa reen rhiun aeremas me pwotoron manimae. \v 28 Epwan taeppen rhag aaemi: me niugiun oawnning faaen meseer aeremas, nge noan nge a sseog noa reen oatupwutupw me monofit. \s Jesus e Aepesa Aar Aegaeregaer \r (Luke 11.47-51) \p \v 29 “Ifa mwo aenneewan ngaenigaemi, aaemi sinsein anniug me Pharisees! Aaemi rhooa oatupwutupw! Oawfeeori paeyieer rhooawe profeta pwe epwe gacch, nge oawwa awweoniuwa faiun paeyieer rhooawe rhooa mwamwaai. \v 30 Oawwa aepesa pwe, ‘Aere aemaem aei menaw noan oaton we rhaepetomaem re rhiuwen menaw, aemaem aeisoapw tapweer reen niir noa profeta kkewe.’ \v 31 Iwe oawwa sipegin pwaeritae pwe aaemi teoteeor rhooawe reniir noa profeta kkewe! \v 32 Iwe oawnoa pwan soapwei noa meeta minikkewe aaemi rhaepeto rerhaepiy tae! \v 33 Aaemi sowufaeng me naiiur sowufaeng! Epwe ifa wusun aaemi kkewaeg saengi aaemi aegaeregaer noan nifierno? \v 34 Ieei minne ipwe fang wow reemi profeta me soaw tipaecchem me sinsei; aaemi oawpwe niir noa aaemweoi, oaw kurusuur noa aaemweoi, oawpwan wirhiy aaemweoi me noan wutteer Jews nge oaw fattapweer noa me reen eew me eew aepinoamw kkena. \v 35 Ieei minne epwe ittiw woami eew aegaeregaer faaen iteer rhooa kkewe mwamwaai iwe oawniir noa, saengi nni menaw noan mwaaen mwamwaai we Abel toori Zechariah iwe naiun Berechiah, mwaaen we oawniiy noa me nepetaen \tl Temple\tl* we me antar we. \v 36 Ennetaen, ipwe aengaenigaemi: aegaeregaerin oanongaen nni menaw kkewe nge epwe tooriir aeremesaen mweoi e igina. \s Aaen Aerhaengerhaeng Jesus Ngaeni Jerusalem \r (Luke 13.34-35) \p \v 37 “Jerusalem, Jerusalem! Wa niir noa profeta kkewe nge wo teraar rhooan pweipwogin kkepas kkewe Deus efangeto reemw! A faaen fiteig aaei mwerhaen pwe ipwe ioni fengaenniy noawumw aeremas, taeppen maniug a ioni fengaenniy naiun faaen paiun, nge een wose mwerhaen pwe ipwe feeori! \v 38 Iwe \tl Temple\tl* we aaemi ina aeremas repwe siusaengi iwe peonoa. \v 39 Pwe ipwe aengaenigaemi, pwe saengi igina oawsoapw rhiuwen weriaei no toori oawpwe iura pwe, ‘Deus epwe aewenepwuwa aeremas na epwe itto faaen itaen Soamwoon.’ ” \c 24 \s Jesus e Aepesa Toaroponoan \tl Temple\tl* we \r (Mark 13.1-2; Luke 21.5-6) \p \v 1 Igiwe Jesus a siusaengi \tl Temple\tl* we, rhooan kkayeo kkewe naiun ra itto reen nge ra pwaeri ngaeni iimw kkewe noan \tl Temple\tl* we. \v 2 Nge Jesus a aengaeniir pwe, “Ooa, oawwa weri oanongan minikkaan. Ennetaen, ipwe aengaenigaemi: esooar efai faai kaan ne epwe notiw nenien; oanongan noa nge repwene toaropotiw.” \s Affayeo me Aewwaeiraes \r (Mark 13.3-13; Luke 21.7-19) \p \v 3 Igiwe Jesus a mooat wooan miniwe rhugun \tl Olives\tl*, rhooan kkayeo kkewe naiun ra itto reen nge iir noa rhag. Ra aeiyeg ngaeni pwe, “Aengaenigemaem ineeta minikkeei epwe wen, me meeta aegin epwe pwaeri noa oamw itto me soapwonoan feoniufan?” \p \v 4 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Oaw aefaennigaemi, pwe esoapw yor erhai epwe oatupwugaemi. \v 5 Towunepeer aeremas repwe itto faaen itaei nge re aepesa pwe, ‘Ngaang Kristus!’ Iwe, repwe oatupwuur noa pwuwaen aeremas. \v 6 Oawpwe rongorong oacchorongon moawun arapeto me kkepesaen moawun taaw noa, nge oawsoapw mesag. Oatokkeei nge minikkeei nge repwe fasiun wen, nge saapw reen a arapeto ne soapwonoan. \v 7 Faniuw me faniuw repwe fiiow fengaen, nge mweoi me mweoi repwe pwan moawun fengaen. Epwe yor naengeta me fanemwar oanongaen pwiuneoi. \v 8 Oanongaen minikkaan nge eweei pweoneotaen metaegin erhai rhooapwut iga epwe nainai. \p \v 9 “Iwe repwe torofigaemi nge refang noa aaemi repwe noa aewwaeiraesigaemi nge ra nigaemi noa. Oanongeer aeremas repwe oapwutaegaemi pwonno faaen itaei. \v 10 Reen oatona nge towunepeer repwene fangetae aar niugiuniug; nge re afangmaei erhai nge re kkoapwut fengaen nee fineer. \v 11 Iwe towunepeer profeta oatupwutupw repwe itto nge ra oatupwuur noa pwuwaen aeremas. \v 12 Pwonno iga a temoag noa feoffeeor aenneew, aerhaengerhaeng we nepetaen aeremas epwene mwittig noa. \v 13 Nge iyo e aetemaegin toori nee soapwonoan nge epwe menaw. \v 14 Nge Kkepas Mwamwaai we reen Mweoiu Naaeng repwe noa fenaiuw wooan oanongaen faniuw, pwe epwe pwae ngaeniir oanongaen aeremas, iwe mwirin epwapw itto nee soapwonoan. \s Eew Min Aemmesagsag \r (Mark 13.14-23; Luke 21.20-24) \p \v 15 “Oawpwe weri eew Min Oarosaen Aemmesagsag, iwe profeta Daniel a kkepas faaen itan. Epwe no noan pwiuneoi we epin.” (Ngaeni rhooan aeraegraeg: metefaaegini minneen!) \v 16 “Iwe rhooawe reno Judea repwe fattapwetae weei rhug. \v 17 Erhai ne eno wooan wungaen iimw, esoapw teeotiw pweipwog pisaegin me nee iimw. \v 18 Nge erhai ne eno noan maat, esoapw sefaaen ngaeni imwan pwe epwe pweipwog mengaagiun. \v 19 Epwe ifa mwo aar affayeo rhooapwut pwoopwo me ikka re nayigit noan oaton naan! \v 20 Oawpwe maeipin ngaeni Deus pwe aaemi siunoa esoapw itto noan oaton patapat aere noan raaenin Sabbath! \v 21 Pwe waeiraesin oatonaan ina epwe faer igin kkaein saengi oanongaen waeiraes kka enoa itto reen oatowe supwuton faniuw toorito igina. Nge esoapw rhiuwen yor taeppen epwe rhiuwen itto. \v 22 Nge Deus a fasiun oamworhomworha nepaen raaen; ngaere ese feeori, nge esooar ne epwe menaw. Nge pwonno faaen iteer rhooawe a finiir tae, Deus a oamworhomworhanoa nepaen raaen. \p \v 23 “Iwe, ngaere erhai e aepesa ngaenigaemi pwe, ‘Pipiiy, ieei iiy Kristus!’ aere ‘Inaan iiy!’ oawsoapw niugiuniug ngaeni. \v 24 Pwe aaemweoi aeremas repwene oatupwutupw pwe iir Kristus, aere erhai profeta, nge repwene feeori min amwaraar me manaman tettemoag, pwe repwe oatupwu rhooawe Deus a finiir tae aere repwe mmwenen feeori. \v 25 Oaw rongorong! Ngaang iya fasiun pwaeri ngaenigaemi oanongaen minikkeei mmwaen aar repwe wen. \p \v 26 “Iwe aere erhai epwe aengaenigaemi pwe, ‘Pipiiy, a no noan \tl desert\tl*!’, oawsoapw noa iginaan. Ngaere re aepesa, ‘Pipiiy, iiy ewop igeei!’, oawsoapw niugiuniug ngaeni. \v 27 Pwe mwaaen we Naiun Aeremas epwe itto taeppen rhag weriwer iga e ffiunoa noan naaeng saengi rhag eotiw toori netow. \p \v 28 “Ese tiwegin igine epwe yor erhai manimae ee, nge witiyas repwe mweoiuto reen. \s Itton Mwaaen we Naiun Aeremas \r (Mark 13.24-27; Luke 21.25-28) \p \v 29 “Mwirin rhag moanno noan aewwaeiraesin noan raaenin kkewe, aenet epwene rorhonoa, meram esoapw rhiuwen ttin, nge fiiu repwene ppiungiutiw me noan naaeng, nge minikkiwe maemaewaen noan naaeng repwene mwagiut saengi nenieer. \v 30 Iwe nge miniwe aeginnen Naiun Aeremas epwe pwae noa me noan naaeng; nge oanongeer aeremesaen faniuw repwe sessaeng aar repwe giuneei miniwe Naiun Aeremas aan itto wooan toapw noan minna maemaewan me nningen ina e temoag. \v 31 Nge epwe fangenoa naiun angkenus reen nngiun ttigin rappwa we, nge repwene ioni fengaenniy rhooawe Deus a finiir saengi faawu pwaeisiisin faeinaengiy, saengi esoapw naaeng toori esoapw. \s Fenaiun Waniwan e \tl Fig\tl* \r (Mark 13.28-31; Luke 21.29-33) \p \v 32 “Oawpwe kapwiung saengi waniwan e \tl fig\tl*. Oate minikkena raaen ra arawaraw me mechecchoar noa nge a pwiugiuw wow rheon, oawwa giuneei pwe a arapeto neraeg. \v 33 Epwan taeppen rhag, igine oawweri minikkeei pwe a wen, oawpwene giuneei pwe oatowe ina a arapeto, oamoannatae pwe epwene rhaep. \v 34 Ennetaen, ipwe aengaenigaemi pwe oanongaen minikkeei nge epwe wen weni mmwaen iga aeremesaen igina repwe maenoa. \v 35 Naaeng me soanop repwe soapwonoa, nge aaei kkepas esoapw soapwonoa. \s Esooar ne e Giuneei Raaenin Aere Awa \r (Mark 13.32-37; Luke 17.26-30, 34-36) \p \v 36 “Esooar erhai ne e giuneei raaenin aere awa aan epwe itto, angkenusun naaeng mwo nge resoapw giuneei, aere miniwe Naiun, pwe aaen Saam rhag. \v 37 Pwe itton mwaaen we Naiun Aeremas epwe taeppen rhag meeta a wen noan oaton Noah. \v 38 Noan raaenin kkewe mmwaen noataer we, aeremas re mwommwongo nge kukkupwun, mwaaen me rhooapwut re pwiuppwiuniuw toori noan raaenin we Noah a teeotae wooan pwoot we. \v 39 Rese giuneei minne epwe wen toori aaen noataer we itto niir noa oanongeer. Ina wunuunun minne epwe wen oate Naiun Aeremas epwe war. \v 40 Iwe nge riiurhai mwaaen re engaang wooan maat: erhai repwe pwigi noa nge erhai epwe notiw. \v 41 Riiurhai rhooapwut repwe ammaat mwongo; erhai repwe pwigi noa nge erhai epwe notiw. \v 42 Ieei minne oawpwe aefaennigaemi reen, pwe oawsoapw giuneei noan raaen fa minne aaemi Soamwoon epwe wareto. \v 43 Nge oawpwe metaf pwe ngaere soaw iimw we e giuneei ineet rhooa mwoarho we epwe itto, pwe iiy epwe mmas noa rhag, nge esoapw fang ngaeni rhooa mwoarho we aan epwe fereeinong iimw we imwan. \v 44 Ieei minne pwan aaemi, oawpwe moannotae, pwe mwaaen we Naiun Aeremas epwe noa itto reen eew oat ina aaemi oawse tapeonneog reen. \s Rhooan Akkiuneo We e Wenewen me Iwe Ese Wenewen \r (Luke 12.41-48) \p \v 45 “Iwe, iyo rhag rhooan akkiuneo we e wenewen nge e reepiy? Iiy minne maasta we a fang ngaeni pwe epwe nemaeniir rhooan akkiuneo kkewe nge e ngaenneer mwongo noan oaton efin. \v 46 Ifa mwo wenepwuwaen rhooan akkiuneo we, aere maasta we aan e itto giuneei aan feeori minikkeei igiwe ewar. \v 47 Ennetaen, ipwe aengaenigaemi, pwe maasta we epwe ngaenneei rhooan akkiuneo we pwe epwe nemaeni oanongaen minikkewe pisaegin. \v 48 Nge aere rhooan akkiuneo we e aenneew, epwe niuwaennei nong noan tipan, ‘Maasta we aaei epwe mmwaei aan sefaaeneto,’ \v 49 nge epwene rhaepetae aan wirhiir rhooan akkiuneo kkewe rhinan, nge e mwongo me gupwun fengaen me aaemweoi man pwunaas. \v 50 Mwirin maasta we epwe sefaaeneto noan raaenin we rhooan akkiuneo we ese niuwaennei, me eew oaton esoapw giuneei. \v 51 Iwe maasta we epwene fena kititiw nge efang noa neeiir rhooawe rhooa oatupwutupw. Igiwe epwe sessaeng me akkaarengi me ee. \c 25 \s Fioangoor Seig Rhooapwut Anian \p \v 1 “Reen oaton naan nge minna Mweoiu Naaeng epwe aeffitaeg ngaeni minneen. Eno seig rhooapwut anian re pwigi aar oappwun nge ra noa soawuni erhai \tl bridegroom\tl*. \v 2 Nimman me neeiir re tipoarorh, nge nimman re tipaecchem. \v 3 Rhooawe re tipoarorh ra pwigi aar oappwun, nge rese pwigi oatoawun rhaniun oappwun kkewe aar, \v 4 nge ikkiwe re tipaecchem ra pwigi aar oappwun fengaen me neon rhaniun oappwun kkewe aar. \v 5 Iwe igiwe \tl bridegroom\tl* e mmwaei aan itto, iwe ra cchoaw iwe ra maiur noa. \p \v 6 “Igiwe a nugaenipwoong noa nge a yor eew aekkepwas, ‘Ieen iiy \tl bridegroom\tl* we! Oaw itto oawpwe rhuungi!’ \v 7 Iwe rhooapwut kkewe seig ra mmasetae nge ra oamoannatae oappwun kkewe aar. \v 8 Iwe, rhooawe re tipoarorh ra aengaeni rhooawe re tipaecchem pwe, ‘Oawfang ngaenigemaem egius rhaniun oappwun, pwe oappwun kka aemaem nge repwene gunnoa.’ \v 9 Nge rhooawe re tipaecchem ra paniuwaeniir pwe, ‘Ese mmwen, pwe iye esoapw nnaaf aaemi me pwan aemaem. Oawnoa sitowa oawpwe noa chuwaai aaemi rhaniun oappwun.’ \v 10 Iwe rhooawe re tipoarorh ra noa pwe repwe noa chuwaai aar rhaniun oappwun. Nge igiwe ra noa, iwe nge \tl bridegroom\tl* we a war. Iwe, rhooawe nimman rhooapwut re moannotae ra tapweei nong noan imwaen gupwun we, iwe mwirin iwe a titti noa asam we. \p \v 11 “Mwirin nge rhooapwut kkewe aaemweoi ra pwan war. Iwe, ra iyaekkepwas, ‘Soamwoon, soamwoon, sugi ngaenigemaem asam.’ \p \v 12 “Iwe nge \tl bridegroom\tl* we a paniuwaeniir pwe, ‘Ennetaen, ipwe aengaenigaemi, ise giunegaemi.’ ” \p \v 13 Iwe Jesus a soapwei noa nge a iura pwe, “Oawpwe atapeonneogiugaemi, pwe oawse giuneei raaenin me awaan. \s Fioangoor Eoniurhai Rhooan Engaang \r (Luke 19.11-27) \p \v 14 “Noan oaton naan nge Mweoiu Naaeng epwe aeffitaeg ngaeni minneen. Eno erhai mwaaen epwene noa waeii; a faingiir rhooan engaang kkewe naiun nge a aengaeniir pwe repwe nemaeni oanongaen minikkewe pwugusan. \v 15 A ngaenneei erhai me erhai iugiugiun minne epwe mmwen ngaeni: a ngaenneei erhai nimingeras faiun senaapiy, nge a ngaenneei pwan iwe erhai riiungeras, nge iwe erhai eew sengeras. Iwe a noa waeii noa. \v 16 Iwe rhag nge rhooan engaang we e pwigi nimingeras faiun senaapiy a mwetekkaein noa aengaenga iwe reen, iwe a pwan pwigi sefaaeniy pwan nimingeras menewan. \v 17 Epwan ina rhag wunuunun iwe e pwigi riiungeras pwe a pwan pwigi sefaaeniy pwan riiungeras menewan. \v 18 Nge rhooan engaang we e pwigi sengeras faiun senaapiy, a noa genengi eew niipw nge a nipwaeni noa faiun senaapiy we naiun maasta we aan noan. \p \v 19 “A ssiunaei noa mwirin nge maasta we a sefaaen to nge a aeiyegiir senaapiy kkewe naiun. \v 20 Iwe rhooan engaang we e pwigi nimingeras faiun senaapiy a itto nge a iseni tiw pwan nimingeras. A aepesa pwe, ‘Maasta, een wo ngaenneaei nimingeras faiun senaapiy. Pipiiy, a pwan yo ngaeniaei nimingeras faiun senaapiy pwe menewan.’ \v 21 Maasta we a aengaeni pwe, ‘Egacch, een erhai rhooan engaang mwamwaai me wenewen. Een wo menaw wenewen reen oamw nemaeni minikka e mwittig, ina minne ipwe faer ngaenneog minikka e tettemoag pwe wopwe nemaeni. Itto tapweaei reen apwapwa e aaei.’ \v 22 Iwe rhooan engaang we e pwigi riiungeras faiun senaapiy a toonong nge aepesa pwe, ‘Maasta, een wa ngaenneaei riiungeras faiun senaapiy. Pipiiy, a pwan yo riiungeras faiun senaapiy pwe menewan.’ \v 23 Maasta we a aengaeni, ‘Egacch, een erhai rhooan engaang mwamwaai me wenewen. Een wo menaw wenewen reen oamw nemaeni minikka e mwittig, ina minne ipwe faer ngaenneog minikka e tettemoag pwe wopwe nemaeni. Itto tapweaei reen apwapwa e aaei.’ \v 24 Iwe rhooan engaang we e pwigi sengeras faiun senaapiy a toonong nge aepesa pwe, ‘Maasta, i giuneei pwe een erhai mwaaen sosoong. Wo giniiy uwaen foat inamwo iga wose foat, wa ioni fengaenniy uwaen irae inamwo wose oamworomwor faiun. \v 25 Iya mesag, ina minne iya noa nipwaeni noa senaapiy we noawumw faaen ppweon reen. Pipiiy, ieen senaapiy we noawumw.’ \v 26 Iwe maasta we a paniuwaeni pwe, ‘Een erhai rhooan engaang aenneew me gagu! Wo giuneei pwe ngaang iya giniiy ikka ise foat, iya pwan ioni fengaenniy uwaan ikka ise oamworomwor faiun ee? \v 27 Iwe, meeta wose faer iseni nong senaapiy mwu naeyi noan \tl bank\tl* reen? Ina nge ipwe pwigi sefaaeniy fengaen me menewan igine iya sefaaen to. \v 28 Igina, oaw pwigi saengi senaapiy kkomwu reen nge oawwa ngaenneei imwu eyor seig sengeras faiun senaapiy reen. \v 29 Pwe iyo a yor meeta aan nge repwe pwan fang ngaeni, iwe epwene igin ssow noa aan; nge iyo ese yor meeta aan nge repwe pwigi saengi mwo nge iwe egius iwe eyor reen. \v 30 Nge reen rhooan engaang e esooar ipitan, oaw oatorawow niugiun noan rorhappiung, iga epwe sessaeng nge akkaarengi me ee.’ \s Amwiucchiun Apwiung \p \v 31 “Ngaere igine mwaaen we Naiun Aeremas epwene war noan nningen pwe \tl king\tl* nge oanongeer angkenus repwe tapweei, nge epwe mooat wooan minna nenien \tl king\tl*, \v 32 iwe, nge oanongeer aeremesaen faeinaengiy nge repwe rhu fengaen me weni mmwan. Nge epwe aeyimweoiuw fesaenngiir noan ruwowu mwiirh, taeppen rhag erhai rhooan neginegin maan e aeyimweoiuw fesaenngiir \tl sheep\tl* saengiir \tl goat\tl*. \v 33 Epwe iseniir nong \tl sheep\tl* peig mwaaenen, nge \tl goat\tl* peig rhooapwuton. \v 34 Nge \tl king\tl* we epwene aengaeniir rhooawe reno peig mwaaenen, ‘Oaw itto, aaemi rhooa wenepwu me reen Semaei! Oawpwe mweoiuni mweoi e oamoannatae faaen itaemi saengi rhaepetaen feoniufan. \v 35 Pwe ngaang iya pecchai nge aaemi oawwa oamwongowaei, iya moar nge aaemi oawwa aiuniuwaei, iya waseona nge aaemi oawwa aetiwaeyaei noan imwaemi. \v 36 Ise memmengaag nge aaemi oawwa fang mengaagiuy, iya semwaai nge aaemi oawwa aefaenniaei, iya no noan kanepwus nge aaemi oawwa itto rhuungiaei.’ \v 37 Iwe rhooawe rhooa wenewen repwene paniuwaeni, ‘Soamwoon, ineet aeiya giuneei pwe wa pecchai nge aeiya oamwongog, ineet wa moar, nge aeiya aiuniug? \v 38 Ineet aeiya giuneei pwe wa waseona, nge aeiya aetiwoag nong noan imwaemmaem, aere ineet aeiya giuneei pwe esooar mengaagiumw, nge aeiya fang mengaagiumw? \v 39 Ineet aeiya giuneei pwe wo semwaai aere no noan kanepwus, nge aeiya itto rhuungiug?’ \v 40 Iwe, \tl king\tl* we epwene paniuwaeni pwe, ‘Ennetaen, ipwe aengaenigaemi, ese tiwegin minne oawwa feeori ngaeni erhai neeiir rhooakka rewen pwiiy ikka re igin sessoan, nge oawpwan feeori ngaeniaei.’ \p \v 41 “Iwe epwan aengaeniir rhooawe reno peig rhooapwuton, ‘Oawpwe siu saengiaei, aaemi rhooawe Deus epwene fang aaemi aegaeregaer, oawpwe noa noan aengaet we esooar iaenin a faer oamoannatae faaen iteer Saetan me naiun angkenus! \v 42 Pwe iya pecchai, nge aaemi oawse oamwongowaei; iya moar, nge aaemi oawse ainiuwaei. \v 43 Iya waseona, nge aaemi oawse aetiwaeyaei noan imwaemi; ise memmengaag, nge aaemi oawse fang mengaagiuy; iya semwaai me no noan kanepwus, nge aaemi oawse aefaenniaei.’ \v 44 Iwe repwene paniuwaeni pwe, ‘Soamwoon, ineet aemaem aeiya giuneei pwe wa pecchai aere moar, aere waseona, aere wose memmengaag, aere semwaai, aere no noan kanepwus, nge aeise aefaenniug?’ \v 45 Nge \tl king\tl* we epwene paniuwaeniir pwe, ‘Ennetaen, ipwe aengaenigaemi: ese tiwegin minne oawse feeori ngaeni erhai neeiir rhooakka re rewen pwiiy ikka re igin sessoan, oawse pwan feeori ngaeniaei.’ \v 46 Iwe, rhooakkeei repwe noa ngaeni aegaeregaer we esooar iaenin, nge rhooawe rhooa wenewen repwe noa ngaeni menaw na esooar ssiaaenin.” \c 26 \s Aar Rhiu Aenneewa Jesus \r (Mark 14.1-2; Luke 22.1-2; John 11.45-53) \p \v 1 Oatowe Jesus a moann aan fenaiuw oanongaen minikkeei, a aengaeniir rhooan kkayeo kkewe naiun pwe, \v 2 “Aaemi oaw giuneei pwe a faei riiuraaen nge epwene gona miniwe gupwunon \tl Passover\tl*, nge miniwe Naiun Aeremas epwene toonong nee paiiur aeremas pwe repwene noa kurusuw noa.” \p \v 3 Iwe soamwooniir patere me mwaaen kkewe aar ra mwiirh fengaen noan imwaen Soamwoonin Patere we itan Caiaphas, \v 4 nge ra pwiungiuw wunuunun aar repwe torofi Jesus noan mwoanomwoan pwe repwe noa niiy noa. \v 5 Nge ra aepesa pwe, “Sisoapw feeori minneei oaton gupwunon \tl Passover\tl*, pwe aeremas rete aefitigogo tae.” \s Rhooapwut We e Aepiti Jesus \r (Mark 14.3-9; John 12.1-8) \p \v 6 Jesus a noa Bethany noan imwaen Simon, erhai mwaaen kaenepaai mwo igiwe. \v 7 Nge oaton we Jesus a mwongo, erhai rhooapwut a itto reen faaen eew neo effeeor saengi \tl alabaster\tl* nge e oawut ngaeni neoningas e igin cchoaw paniuwan, a itto aeniatiw neo we wooan rhimwen Jesus. \v 8 Rhooan kkayeo kkewe ra giuneei miniwe, nge ra soong. Ra aepesa pwe, “Meeta mwo oasonopaen neoningas eei? \v 9 Pwe neoningas een emmwen erhai epwe chuwaiuw ngaeni senaapiy temoag nge ra ngaenneer man affayeo!” \p \v 10 Jesus e giuneei meeta kkewe ra aepesa, iwe a aengaeniir pwe, “Meeta oaw amwagiutiu nieen reen? Egin mwamwaai minne a feeori ngaeniaei. \v 11 Pwe rhooa affayeo repwe fasiun yor reemi oanongaen oat, nge ngaang isoapw no rhag reemi oanongaen oat. \v 12 Minne efeeori iga e aeniatae neoningas wooan oanongaei, nge a faer oamoannayaei tae ngaeniaei nipwaenipw. \v 13 Ennetaen, ipwe aengaenigaemi, pwe ese tiwegin iga repwe fenaiuw Kkepas Mwamwaai een me ee, nge minne nieei a feeori nge aeremas repwene fioangei pwe aemaengimaengin faaen itan.” \s Judas a Tipaeni Epwe Fangenoa Tinnimaen Jesus \r (Mark 14.10-11; Luke 22.3-6) \p \v 14 Iwe erhai me neeiir rhooan kkayeo kkewe seig me riiurhai, iwe itan Judas Iscariot, a noa reen soamwoonin patere kkewe \v 15 nge a aeiineeor pwe, “Meeta oawpwe ngaenneaei aere ipwe fangenoa tinnimaen Jesus?” Ra paengiwow eniig faiun senaapiy \tl silver\tl* nge ra ngaenneei. \v 16 Saengi rhag oatowe nge Judas a giutta eew oaton ne egacch aan epwe fang ngaeniir Jesus. \s Jesus me Rhooawe Naiun ra Aeni Fengaenniy Eew Mwongoon \tl Passover\tl* \r (Mark 14.12-21; Luke 22.7-13, 21-23; John 13.21-30) \p \v 17 Noan aeyewaen raaenin Gupwunon Fenoawa we esooar \tl Yeast\tl* reen, rhooan kkayeo kkewe ra itto reen Jesus nge ra aeiineow pwe, “Iya iga wo mwerhaen pwe aeipwe oamoannatae mwongoon \tl Passover\tl* me ee?” \p \v 18 Jesus a aengaeniir pwe, “Oawnoa noan aepinoamw na reen erhai mwaaen nge oawwa aengaeni, ‘Sinsei e iura pwe, A arapeto oatoi nge rhooan kkayeo kena naeyi me ngaang pwe feeori mwongoon \tl Passover\tl* me noan imwoamw.’ ” \p \v 19 Iwe rhooan kkayeo kkewe ra feeori wunuunun meeta we Jesus a aengaeniir, nge ra oamoannatae mwongoon \tl Passover\tl* we. \p \v 20 Igiwe a nee oatofaaef noa, Jesus me rhooan kkayeo kkewe seig me riiurhai ra mooat tiw reen \tl table\tl* we. \v 21 Iga ra mwongo, nge Jesus a aengaeniir pwe, “Ennetaen, ipwe aengaenigaemi, pwe erhai me neeimi epwene fangenoa tinnimaei.” \p \v 22 Rhooan kkayeo kkewe a igin aenneew noa nee tipeer reen kkepas we nge ra rhaepetae ne kkepas aeiyeg ngaeni, erhai me erhai ra aepesa pwe, “Soamwoon, saapw ngaang?” \p \v 23 Jesus a paniuwaeni pwe, “Erhai ne e tapweaei reen rhirinong anan fenoawa noan saepiy een, ina iiy epwe fangenoa tinnimaei. \v 24 Minna Naiun Aeremas epwe maenoa taeppen rhag meeta we Pwapwior we e Santus e aepesa, nge epwe ifa mwo aenneewaen mwaaen na iiy e afangmaei noa mwaaen we Naiun Aeremas! Egacch rhag igine rese nainitiw mwaaen een!” \p \v 25 Judas iwe e afangmaei noa Jesus a kepastae, “Sinsei, saapw ngaang?” \p Jesus a paniuwaeni pwe, “Een minimwu wo aepesa minna.” \s Aaen Soamwoon Mwongoon Faaef \r (Mark 14.22-26; Luke 22.14-20; 1 Cor 11.23-25) \p \v 26 Igiwe ra mwongo, Jesus a pwigi eew fenoawa, a fang aan maeipinen aerhigerhig, iwe a giniiy nge a ngaenneer rhooan kkayeo kkewe naiun nge a aepesa pwe, “Oaw pwigi pwe oawpwe angi, pwe ieen minne oanongaei.” \p \v 27 Mwirin a pwigi eew kkap, a fang aan maeipinen aerhigerhig, iwe, a ngaenneer nge a aepesa pwe, “Oaw iuniumi minneen oanongaemi, \v 28 pwe ieen minne cchaei iye epwene no pwe tiweginin ppwon we aaen Deus ngaenigaemi, nge minne cchaei epwene nipiwow pwe arhiuwerhiuwen aar monofit aeremas. \v 29 Ipwe aengaenigaemi, pwe isoapw rhiuwen iuniumi \tl wine\tl* een toori raaenin na ipwe iuniumi \tl wine\tl* na effeo me noan minna Mweoiun Semaei.” \p \v 30 Mwirin ra aeni erheo keoniun aerhigerhig, nge ra toowow ngaeni miniwe rhugun \tl Olives\tl*. \s Jesus e Aepesa Aaen Peter Iura pwe Ese Giuneei \r (Mark 14.27-31; Luke 22.31-34; John 13.36-38) \p \v 31 Iwe Jesus a aengaeniir pwe, “Nee pwongiy nge oanongaemi oawpwe nigitiaei noa, pwe iwe Pwapwior we e Santus e aepesa pwe, ‘Deus epwe niiy noa rhooan neginegin \tl sheep\tl* we, nge \tl sheep\tl* kkewe repwene toaropas fetaen.’ \v 32 Nge mwirin aaei menaw sefaaen, ipwe gommwonoa Galilee me mmwaemi.” \p \v 33 Iwe, Peter a paniuwaeni pwe, “Ngaang isoapw nigitiug noa, inamwo me oanongeer nge re nigitiug noa!” \p \v 34 Jesus a aengaeni Peter pwe, “Ennetaen, ipwe aengaeniug pwe mmwaen aaen maniug we epwe keokkeok nee pwongiy, nge epwe faaen enuuw oamw iura pwe wose giuneaei.” \p \v 35 Peter a paniuwaeni pwe, “Esooar faaen eew ipwe aepesa minna, inamwo aere ipwe tapweog reen maenoa.” \p A pwan ina rhag meeta re iura rhooan kkayeo kkewe aekkaerhai. \s Jesus a Maeipin Noan Gethsemane \r (Mark 14.32-42; Luke 22.39-46) \p \v 36 Iwe Jesus me rhooan kkayeo kkewe naiun ra noa noan eew neniy itan Gethsemane, iwe a aengaeniir pwe, “Oawmooat tiw igeei, pwe ngaang ipwe noa maeipin iginaan.” \v 37 A paeninoa Peter me mwaaen riiurhai kkewe naiun Zebedee. Waeiraes me nee tip cchoaw a tooto reen, \v 38 iwe a aengaeniir pwe, “Waeiraesin noan minne nee tipaei egin temoag, arapakkaan rhag epwe niaei noa. Oawno igeei oawpwe tapweaei reen metenaeg.” \p \v 39 Jesus a mwet noa egius mmwan, a won rhappetiw nee ppweon nge maeipin, “Semaei, aere emmwen, wopwe pwigi saengiaei kkepaen waeiraes een; nge saapw minne ngaang i tipaeni, pwe minne een wo tipaeni.” \p \v 40 Iwe a sefaaeneto reer rhooan kkayeo kkewe eoniurhai we naiun, nge a giuneer pwe ra maiur. Iwe a aengaeni Peter pwe, “Ifa wusun, aaemi mwo nge ese mmwen oawpwe mmas ngaeniaei noan eew rhag awa? \v 41 Oaw mmas nge oaw maeipin pwe oawte ppiungiunong noan sessoat. Ngeon a mwerhaen, nge oanong a apwangapwang.” \p \v 42 Jesus a pwan sefaaen noa maeipin, “Semaei, aere wosoapw pwigi saengiaei kkepaen waeiraes een pwe ipwe iuniumi, nge minna tipoamw minne epwe mmwen.” \v 43 Jesus epwan sefaaen nge a giuneer pwe ra pwan maiur, pwe ra igin cchoaw. \p \v 44 Iwe, Jesus a pwan mwet saengiir, a sefaaen noa maeipin reen aeinuwaen, nge epwan aeni rhag maeipin we e aeni me mmwan. \v 45 Iwe a sefaaeneto reer rhooan kkayeo kkewe nge a aengaeniir pwe, “Oaw rhiuwen maiur me aseoseo rhag? Pipiiy, a toori oaton repwene fangenoa Naiun Aeremas nee paiiur rhooa monofit. \v 46 Oaw rhimwitae, oaw sia noa. Pipiiy, ieei iiy mwaaen we e fangenoa menewaei!” \s Aar Torofi Jesus \r (Mark 14.43-50; Luke 22.47-53; John 18.3-12) \p \v 47 Oatowe Jesus e rhiuwen kekkepas, Judas iwe erhai me neeiir rhooawe seig me riiurhai a war. Pwuwaen aeremas kkewe re tapweei faaen naiiur saeitan me soapwon irae, nge re itto faaen iteer soamwoonin patere me mwaaen kkewe aar. \v 48 Rhooan afangmaei noa we a fang aeginn ngaeniir pwuwa we: “Mwaaen na ipwe faeisongei ina mwaaen na oaw tipaeni. Oaw torofi!” \p \v 49 Judas a faaeraeg wenewen ngaeni Jesus nge a aengaeni pwe, “Sirow woamw, Sinsei,” iwe a faeisongei. \p \v 50 Jesus a paniuwaeni pwe, “Pwiiy, feeori meeta wo itto reen.” \p Iwe ra mwet ngaeni, ra torofi Jesus nge ra ammwarhiu. \v 51 Nge erhai me neeiir rhooawe rhoaniuwaen Jesus a waeitiwow naiun saeitan, nge a fena rhooan akkiuneo we naiun Soamwoonin Patere iwe gopiy noa eew saeningan. \v 52 Iwe, Jesus a aengaeni pwe, “Wopwe aesefaaeninong saeitan mwu noawumw noan nenien. Pwe rhooakkena re pweipwog saeitan repwe maenoa wooan saeitan. \v 53 Oawse giuneei, pwe ngaang ina emmwen ipwe tingoar ngaeni Semaei pwe epwe tipaengiaei, pwe epwe mwetekkaein fang ngaeniaei seig me ruwowu mwirhaen sonotawaen angkenus? \v 54 Nge ngaere epwe wen minneei, epwe ifa wusun nge epwe nnet miniwe e foatofoat noan Pwapwior we e Santus, iwe e iura pwe ieei meeta epwe fasiun wen?” \p \v 55 Iwe Jesus a aengaeniir aeremas towunap kkewe pwe, “Meeta oawnoa itto faaen naimi saeitan me soapwon irae pwe oawpwe torofiaei, pwe iga aetae ngaang erhai man mwoarho? Raaen me raaen nge ngaang imooat reemi nge i fenai noan \tl Temple\tl*, nge aaemi oawse torofiaei. \v 56 Nge ina oanongaen minikkeei nge epwe wen pwe epwe nnet ngaeni minikkiwe profeta ra foatogitiw noan Pwapwior we e Santus.” \p Iwe oanongeer rhooan kkayeo kkewe ra siusaengi Jesus nge ra fattapw noa. \s Jesus me Weni Mmweer Soaw Kapwiung Kkewe \r (Mark 14.53-65; Luke 22.54-55, 63-71; John 18.13-14, 19-24) \p \v 57 Rhooawe re torofi Jesus ra paeninoa reen Soamwoonin Patere itan Caiaphas, iwe me sinsein anniug kkewe me mwaaen kkewe aar ra mwiirh fengaen ee. \v 58 Nge Peter e tettapw to mwirin Jesus me itaaw toorito niugiun imwaen Soamwoonin Patere we. A toonong noan wororaen iimw we nge a mooat tiw reer rhooan poos kkewe pwe epwe giuneei meeta epwe wen. \v 59 Rhooawe soamwooniir patere me oanongeer rhooan \tl council\tl* we ra giutta eew min oatupwutupw ne repwe tipi ngaeni Jesus pwe repwe niiy noa, \v 60 nge esooar meeta ne reweri, inamwo igiwe re towunap aeremas kka ra itto iutae nge re pwaeritae aar oatupwutupw reen. Mwirin riiurhai mwaaen ra iutae \v 61 nge ra aepesa pwe, “Mwaaen een aepesa pwe, ‘Ngaang immwenen fereeitiw aaen Deus \tl Temple\tl*, nge noan enuuw raaen ipwe aiusefaaeniy tae.’ ” \p \v 62 Soamwoonin Patere a iutae nge a aengaeni Jesus pwe, “Esooar minne wopwe paniuwaeni ngaeni kkepas kka mwaaen kaan ra tipi ngaeniug?” \v 63 Nge Jesus a anniug noa rhag. Iwe Soamwoonin Patere a pwan aepesa ngaeni Jesus pwe, “Wopwe ppwon faaen itaen Deus na e menaw nge wa aengaenigemaem aere een Kristus, Naiun Deus.” \p \v 64 Jesus a paniuwaeni pwe, “Een minne wo iura. Nge ipwe aengaenigaemi: saengi igina oawpwene giuneei Naiun Aeremas epwe mooat peig mwaaenen iwe e oarosaen Mamaaw, nge epwe ittiw me weei naaeng wooan toapw.” \p \v 65 Iwe Soamwoonin Patere we a fereeitiw mengaagiun nge a iura pwe, “A aepesa aenneewa Deus! Meeta si rhiuwen pwigiir to rhooan oatuttur reen? Pipiiy, oawwa sipegin rongorong aan aepesa aenneewa Deus. \v 66 Meeta aaemi niunniuwaen?” \p Ra paniuwaeni pwe, “Iiy e monofit nge epwe mae.” \p \v 67 Mwirin ra oattuffa mesan nge re wirhiy, nge ikkiwe re peosepa \v 68 ra aepesa pwe, “Aengaenigemaem, Kristus! Iyo we e wirhiug!” \s Peter a Aepesa pwe Ese Giuneei Jesus \r (Mark 14.66-72; Luke 22.56-62; John 18.15-18, 25-27) \p \v 69 Igiwe Peter emooat noan wororaen iimw we imwaen Soamwoonin Patere, iwe erhai rhooapwut naiun rhooan engaang a itto reen nge a aengaeni pwe, “Een pwan erhai rhoaniuwaen Jesus saengi Galilee.” \p \v 70 Peter a paniuwaeni memmweer oanongeer, nge a iura pwe, “Ngaang ise giuneei meeta mwu wo aepesa,” \v 71 iwe a faaeraeg wow me noan asam we. Iwe erhai rhooapwut rhooan engaengaen igiwe a giuneei Peter nge a aengaeniir mwaaen kkewe igiwe pwe, “Mwaaen een eno reen Jesus re Nazareth we.” \p \v 72 Iwe, Peter a pwan iura pwe ese giuneei nge a aepesa pwe, “Iya aekkepan pwe ise giuneei mwaaen naan!” \p \v 73 Faeiyegius noa mwirin nge rhooawe re iu igiwe ra itto reen Peter nge ra aengaeni pwe, “Ennet, een pwan erhai rhoaniuwaen mwaaen naan, pwe aei giuneei rhag me reen ngingin oamw kkepas.” \p \v 74 Iwe Peter a iura pwe, “Iya aekkepan pwe ngaang i aepesa minne ennet! Deus epwe apwiungiuwaei aere i oatupwutupw! Ngaang ise giuneei mwaaen naan.” \p Iwe rhag nge e keokkeok noa maniug we, \v 75 iwe Peter a maengiy miniwe Jesus e aengaeni: “Weni mmwaen epwe keokkeok maniug, een wopwe aepesa faaen enuuw pwe wose giuneaei.” Iwe a toowow niugiun nge a igin noa saeng. \c 27 \s Ra Paeninoa Jesus Reen Pilate \r (Mark 15.1; Luke 23.1-2; John 18.28-32) \p \v 1 Enoa nee oatosor moawugowug, oanongeer soamwoonin patere kkewe me mwaaen kkewe aar ra pwiungiuw wunuunun aar repwe niiy noa Jesus. \v 2 Ra geoni noa nge ra paeninoa reen Pilate, iwe iiy minne \tl governor\tl*. \s Maenoan Judas \r (Feof 1.18-19) \p \v 3 Igiwe Judas, iwe efang noa menewaen Jesus, a giuneei pwe ra aettiweginiy pwe Jesus epwene mae, a ssiuwen aan niunniuwaen iwe a aesefaaeni ngaeniir soamwoonin patere me mwaaen kkewe aar faiun senaapiy we eniig. \v 4 Nge a aepesa pwe, “Ngaang iya monofit reen aaei fangenoa menewaen erhai mwaaen se monofit.” \p Iwe, ra paniuwaeni pwe, “Meeta faan ngaenigemaem? Feeori pwe oamw engaang.” \p \v 5 Judas a oatoranong senaapiy kkewe noan \tl Temple\tl* we nge a noa, iwe a noa nnoma noa iiuwan. \p \v 6 Soamwoonin patere kkewe ra pwigi faiun senaapiy kkewe nge ra aepesa pwe, “Senaapiaen meoniun ccha minneen, nge e aenneew ngaeni aarh anniug pwe sipwe oarhuw nong noan senaapiaen \tl Temple\tl*.” \v 7 Ra tipieew fengaen wooan senaapiy we, iwe ra meoni eew faniuw itan \tl Potter’s Field\tl*, pwe eew nenien paeyieer waseona. \v 8 Ina minne ra aeita ngaeni pwe “Faniuwaen Ccha” toorito igina. \p \v 9 Iwe a pwae noa pwe ennet meeta we profeta Jeremiah e aepesa: “Ra pwigi eniig senaapiy \tl silver\tl*, nepaen miniwe re Israel ra tipieew wooan pwe repwe pey aegini ngaeni mwaaen we, \v 10 nge ra naini senaapiy een ne meoni ngaeni \tl Potter’s Field\tl*, taeppen miniwe Soamwoon e anniugiu ngaeniaei.” \s Pilate e Kkepas Aeiyeg Ngaeni Jesus \r (Mark 15.2-5; Luke 23.3-5; John 18.33-38) \p \v 11 Iwe Jesus a iu me mmwaen \tl governor\tl* we nge a aeiyegiy Jesus pwe, “Een minne aar \tl king\tl* re Jews?” \p Jesus a paniuwaeni pwe, “Een minimwu wo aepesa.” \v 12 Iwe esa paniuwaeni no meeta kkewe soamwoonin patere me mwaaen kkewe aar ra aepesa pwe teren. \p \v 13 Iwe Pilate a aengaeni pwe, “Wose rongorong towunepaen kkepesaen oatuttur kkomwu ra oaturug rhag reen?” \p \v 14 Nge Jesus ese paniuwaeni mwo nge eew, iwe \tl governor\tl* we a igin mwaar noa reen. \s Ra Aettiweginiy Aaen Jesus Maenoa \r (Mark 15.6-15; Luke 23.13-25; John 18.39 — 19.16) \p \v 15 Reen oanongaen oaton gupwunon \tl Passover\tl*, nge \tl governor\tl* egaen saeneti noa erhai rhooan kanepwus ina aeremas towunap re tingoar. \v 16 Nge noan oaton naan nge eno erhai rhooan kanepwus itan nge Barabbas, nge oanongeer aeremas nge re giuneei. \v 17 Iwe igiwe rhooa towunap kkewe ra maegin rhu fengaen, nge Pilate a aeiineeor pwe, “Iyo e oaw tipaeni pwe ipwe saeneti ngaenigaemi, Barabbas aere Jesus we re faingi pwe Kristus?” \v 18 E fasiun giuneei pwe ra fang nong Jesus nee paiun faaen itaen aar noanowo ngaeni. \p \v 19 Iwe igiwe Pilate e rhiuwen mooat wooan nenien mooaton apwiung we aan, nge niewe pwiuniuwan a fangenoa reen eew kkepas: “Esooar meeta wopwe feeori ngaeni mwaaen mwamwaai na, pwe noan aaei ttan nee pwoong we nge iya igin waeiraes noa faaen itan.” \p \v 20 Iwe soamwooniir patere kkewe me mwaaen kkewe aar ra igin aetemaeginiy ngaeniir aeremas pwe repwe tingoareei Pilate pwe epwe saeneti noa Barabbas, nge a niiy noa Jesus. \v 21 Nge \tl governor\tl* we a aeiineeor aeremas pwe, “Iyo neeiir rhooa riiurhai een oaw tipaeni pwe ipwe saeneti ngaenigaemi?” \p Ra paniuwaeni pwe, “Barabbas!” \p \v 22 Pilate a aeiineeor pwe, “Nge meeta ipwe feeori ngaeni Jesus, iwe itaen Kristus?” \p Oanongeer noa ra paniuwaeni pwe, “Kurusuw noa!” \p \v 23 Nge Pilate a aeiineeor pwe, “Meeta taeppen wegitaeg aenneew e a feeori?” \p Nge iir ra pwan oatomoga aar iyaekkepwas pwe, “Kurusuw noa!” \p \v 24 Igiwe Pilate a giuneei pwe esooar ipitan aan epwe kkepas ngaeniir, pwe ina nge epwene rhaepetae eew fitigogo, a pwigi rhaan nge a toafi paiun memmweer aeremas kkewe nge a aepesa pwe, “Esooar monofitiy reen cchaaen mwaaen een aan mae. Pwe faer aaemi.” \p \v 25 Aeremas towunap kkewe ra paniuwaeni pwe, “Cchaan epwe itto woamaem me wooar naimaem!” \p \v 26 Iwe Pilate a saeneti Barabbas ngaeniir, nge ra wirhiy Jesus nge a fangenoa pwe repwene noa kurusuw noa. \s Sonotaw ra Aeni Aegekkaei Jesus \r (Mark 15.16-20; John 19.2-3) \p \v 27 Iwe sonotaw kkewe naiun Pilate ra paeni nong Jesus noan imwaen \tl governor\tl*, nge ra faingiir oanongeer sonotaw kkewe nge ra itto roangei noa oaron. \v 28 Ra pwiniti saengi mengaagiun nge ra aememmengaagiu ngaeni erheo mengaag ccha. \v 29 Iwe ra fiti eew mwaer saengi irae towfanfan nge ra ngaettae wooan rhimwen, nge ra pwan iseni nong efoarh soapwon irae noan pai mwaaenen; nge ra foatotiw me mmwan nge ra aeni fetaeneei aegekkaei. Ra gaen aepesa pwe, “Sirow woamw, \tl Kingaen\tl* Jews.” \v 30 Ra oattuffa, ra pwigi irae we saengi nge ra wirhiy ngaeni rhimwen. \v 31 Nge igiwe ra moann me aeni aegekkaei, ra pwiniti saengi mengaag ccha we nge ra aememmengaagiu sefaaeniy ngaeni ikkiwe sipegin mengaagiun. Iwe ra paeninoa pwe repwene noa kurusuw noa. \s Ra Kurusuw Noa Jesus \r (Mark 15.21-32; Luke 23.26-43; John 19.17-27) \p \v 32 Igiwe ra nennoa, nge ra rhuungi erhai mwaaen itan Simon saengi Cyrene; nge sonotaw kkewe ra aengimaw ngaeni pwe epwe aiufera kurus we aaen Jesus. \v 33 Nge ra tooto reen eew pwiuneoi itan Golgotha, wewen nge “Nenien Peopeoi Rhimw”. \v 34 Igaan iga ra itto aiuniu ngaeni Jesus \tl wine\tl* min nofit me meras. Nge mwirin aan nnaeri, nge ese mwerhaen iuniumi. \p \v 35 Mwirin aar kurusuw noa Jesus, nge ra itto aekkaerh \tl dice\tl* pwe repwe inetiy minikkewe mengaagiun wooar. \v 36 Iwe ra mooat tiw igiwe nge ra pipiiy. \v 37 Wooan tae rhimwen ra aepperhatae aaemweoi foatofoat e pwaeritae meeta we ra tipi ngaeni, e iura pwe: “Ieei Jesus, \tl Kingaen\tl* Jews.” \v 38 Iwe ra pwan kurusuur noa riiurhai rhooa mwoarho oaron Jesus, erhai me peig rhooapwuton, nge erhai me peig mwaaenen.\fig |alt=". . ." src="LB00328B.tif" size="span" loc=". . ." copy=". . ." ref="27.32-44"\fig* \p \v 39 Aeremas kkewe re faaeraeg noa me oaron Jesus ra gaen aepesa aenneewa, nge re iurhiugi rhimweer \v 40 nge re aepesa pwe, “Een miniwe wo iura pwe wopwe fereeitiw \tl Temple\tl* we nge wa aiusefaaeniy tae noan enuuw raaen! Aemenewoag aere een Naiun Deus, nge wa teeotiw me wooan kurus na!” \p \v 41 Epwan ina rhag wunuunun soamwoonin patere kkewe me sinsein anniug me mwaaen kkewe aar re aeni aegekkaei Jesus nge re iura pwe, \v 42 “A aemenewaar aaemweoi, nge ese mmwenen aemenewa oanongan! Saapw i miniwe \tl king\tl*aaen Israel? Aere epwe teeotiw saengi kurus naan igina, ina nge sipwe niugiuniug ngaeni. \v 43 E niugiuniug ngaeni Deus, nge e aepesa pwe iiy Naiun Deus. Iwe, sipwe pipiiy aere Deus epwe mwerhaen aemenewa igina!” \p \v 44 Pwan rhooa mwoarho kkewe mwo re tapweei reen kurus nge repwan aessaewa reen aar kkepas ngaeni. \s Maenoan Jesus \r (Mark 15.33-41; Luke 23.44-49; John 19.28-30) \p \v 45 Saengi nugunupaen oanowas a noa, a rorhappiung noa wooan oanongaen faniuw we noan enuuw konook. \v 46 Enoa enuuw konook nge Jesus a aekkepwas temoag tae pwe, \tl “Eli, Eli, lama sabachthani?”\tl* wewen, “Aaei Deus, aaei Deus, meeta wa nigitiaei noa reen?” \p \v 47 Aaemweoi aeremas kkewe re iu igiwe ra rongorong miniwe nge ra iura pwe, “A faingi Elijah!” \v 48 Erhai me neeiir a mwetekkaein fattapweto reen, a pwigi eew faerewa nge a rhirinong noan eew \tl wine\tl* emwaenn, a iseni tae nee soapwon efoarh irae nge a aiuniu ngaeni Jesus. \p \v 49 Nge aaemweoi re iura pwe, “Weti sipwe pipiiy aere Elijah epwe itto aemenewa.” \p \v 50 Nge Jesus a pwan aekkepwas temoag tae faaen eew, iwe a fangetae ngeoniun. \p \v 51 Iwe nge mengaag we e tteoraeg noan \tl Temple\tl* we mwo nge a taeringatiw faaen ruwowu, saengi wooan ittiw faan. A fanemwar faniuw, nge faai ra tiningaeg fesaeng, \v 52 nge paeyi ra sugaeg, nge towunap rhooa maenoa kkewe naiun Deus ra menaw sefaaen. \v 53 Ra siusaengi paeyieer nge mwirin aaen Jesus menaw sefaaen nge ra noa noan aepinoamw we e santus, igiwe pwuwaen aeremas ra noa giuneer me ee. \p \v 54 Igiwe soamwoonin sonotaw we me sonotaw kkewe re pippipiiy Jesus ra giuneei fanemwar me oanongaen minikkiwe a wen, ra igin riutae iwe nge ra aepesa pwe, “Ennetaen pwe iiy Naiun Deus!” \p \v 55 Epwan ssow rhooapwut ikkiwe re oawruruto me itaaw noa, ikkiwe re tapweeito mwirin Jesus saengi Galilee pwe repwe tipaengi. \v 56 Me neeiir rhooapwut kaan nge reno Maria Magdalene me Maria we ineer James me Joseph, me miniwe ineer mwaaen kkewe naiun Zebedee. \s Paeyinoan Jesus \r (Mark 15.42-47; Luke 23.50-56; John 19.38-42) \p \v 57 Igiwe a nee oatofaaef noa, erhai mwaaen naiwiis saengi Arimathea a itto; itan nge Joseph, nge mwaaeneei nge pwan erhai rhooan kkayeo kkewe naiun Jesus. \v 58 A noa reen Pilate nge a noa tingoar miniwe oanongaen Jesus. Iwe, Pilate a aepesa pwe repwe ngaenneei oanong we. \v 59 Iwe Joseph a pwigi miniwe oanongan, a tiugiumi ngaeni eew mengaag pwerh ffeo, \v 60 nge a iseni nong noan paeyi ffeo we aan, iwe ekken me neeiin faai. Iwe a oasoagopeniy to efai faai gin temoag reen aesemaen paeyi we, iwe a noa. \v 61 Maria Magdalene me pwan Maria we erhai ra mooat saep ngaeni paeyi we. \s Rhooan Poosun Paeyi we \p \v 62 Mmasetae noan raaenin we Sabbath, nge soamwoonin patere kkewe me Pharisees kkewe ra itto rhuungi Pilate \v 63 nge ra iura pwe, “Menap, aemaem aei maengiy rhag miniwe maan oatupwutupw naan igiwe e rhiuwen menaw e aepesa pwe, ‘Ipwe menaw sefaaen mwirin enuuw raaen.’ \v 64 Fang mwaenioamw pwe sonotaw repwe posuw gacchiuw paeyi naan toori miniwe aeinuwaen raaen, pwe minni rhooan kkayeo kkewe naiun resoapw mmwenen noa reen paeyi naan nge renoa mwoarhow noa minna oanongan, nge ra noa aengaeniir aeremas pwe a menaw sefaaen saengi maenoa. Kkepas oatupwutupw een nge e igin oarosan aenneew saengi iwe mmwan.” \p \v 65 Pilate a aengaeniir pwe, “Oaw pwigiir sonotaw repwe noa posuw gacchiuw paeyi naan.” \p \v 66 Iwe ra noa nge ra noa ammwarhiu gacchiuw noa fai we tittin paeyi we, nge ra siusaengi aaemweoi sonotaw pwe epwe posuw. \c 28 \s Aaen Jesus Menaw Sefaaen \r (Mark 16.1-10; Luke 24.1-12; John 20.1-10) \p \v 1 Mwirin Sabbath, nee oatosoron raaenin Sunday, Maria Magdalene me pwan Maria we erhai ra noa pwe repwe noa pipiiy paeyi we. \v 2 Nge ese mmwaei mwo nge a fanemwar faniuw, pwe naiun Soamwoon angkenus a ittiw saengi naaeng, a ittiw peniy noa faai we saengi aesemaen paeyi we nge a mooat tiw wooan. \v 3 Wunuunun nge a weei rhag weriwer, nge mengaagiun a gin weei rhag pwerhepwerhen \tl snow\tl*. \v 4 Iwe nge poos kkewe ra gin ngong reen aar mesag nge ra weer maani mae. \p \v 5 Iwe nge angkenus we a kkepas ngaeniir rhooapwut kkewe, nge a iura pwe, “Oawsoapw mesag. I giuneei pwe oaw giutta Jesus iwe re kurusuw noa. \v 6 Esa nono igeei, a menaw sefaaen, taeppen rhag miniwe e aepesa. Oaw itto iga, oawpwe weri igiwe ewon mwo ee. \v 7 Oaw mwetekkaei noa, pwe oawpwe noa aengaeniir rhooan kkayeo kkewe naiun pwe, ‘A menaw sefaaen saengi maenoa, nge a gommw noa Galilee me mmwaemi, nge iginaan minne oawpwene noa weri me ee.’ Oaw maengiy meeta e i aengaenigaemi.” \p \v 8 Iwe ra mwetekkaein siusaengi paeyi we, ra mesag nge a pwan igin kker, ra fattapw pwe repwe noa aengaeniir rhooan kkayeo kkewe naiun. \p \v 9 Ese mmwaei mwo nge Jesus a rhuungiir nge a aengaeniir pwe, “Sirow woami.” Iwe ra itto reen, ra ammwarhiu pirheen nge ra aesirowu. \v 10 Jesus a aengaeniir pwe, “Oawsoapw mesag! Oawnoa aengaeniir rhooawe pwiiy pwe repwe noa Galilee, pwe repwe naaen noa weriaei me ee.” \s Aar Poos Kkewe Fioang \p \v 11 Igiwe rhooapwut kkewe ra feffaaeraeg noa, aaemweoi poosun paeyi we ra sefaaen noa noan aepinoamw we nge ra noa fioangei ngaeniir soamwoonin patere kkewe oanongaen meeta we a wen. \v 12 Soamwooniir patere me mwaaen kkewe aar ra rhu fengaen nge ra pwiungiuw meeta repwe feeori; iwe ra ngaenneer poos kkewe towunepaen senaapiy, \v 13 nge ra aengaeniir pwe, “Oawpwe aengaeniir aeremas pwe, ‘Rhooan kkayeo kkewe naiun re itto nee pwoong we, nge ra itto mwoarhow noa miniwe oanongan oatowe aemaem aei maiur.’ \v 14 Nge aere \tl governor\tl* e rongorong kkepas eei, aemaem aeipwe aeffeta ngaeni pwe soapw reen aaemi feoffeeor aenneew, nge aaemi esooar meeta minne oawpwe tip mwaramwar reen.” \p \v 15 Iwe poos kkewe ra pwigi senaapiy we nge ra feeori meeta we re aengaeniir pwe repwe feeori. Iwe fioangei nge a rheeoi noa neeiir oanongeer Jews toorito igina. \s Jesus a Pwae Ngaeniir Rhooan Kkayeo Kkewe Naiun \r (Mark 16.14-18; Luke 24.36-49; John 20.19-23; Feof 1.6-8) \p \v 16 Mwirin rhooan kkayeo kkewe seig me erhai ra noa wooan rhug we noan Galilee, igiwe Jesus e aengaeniir pwe repwe noa ee. \v 17 Igiwe ra weri, ra aesirowu, nge aaemweoi me neeiir retip mwaramwar. \v 18 Jesus a aerepaar to nge a iura pwe, “Semaei a ngaenneaei oanongaen nemenem wooai naaeng me feoniufan pwe nemaeniaei. \v 19 Iwe oawnoa ngaeniir aeremas noan oanongaen pwiuneoi, oawpwe noa feeoriir pwe naeyi rhooan kkayeo, nge oawwa paptismusaar faaen itaen Saam, me Naiun me Espritu Santus. \v 20 Nge oawwa oasuguunaar pwe repwe tapweei oanongaen minne iya aepesa ngaenigaemi oawpwe feeori. Nge ngaang ipwe nonno reemi toori nee soapwonoan feoniufan.”