\id LUK Satawalese \ide UTF-8 \h Luke \toc3 Luke \toc2 Luke \toc1 Fangkenio We Foatogiaen Luke \mt Fangkenio We Foatogiaen Luke \c 1 \s Fangkenio we Foatogiaen Luke \p \v 1 Aerhaengerhaeng Theophilus: \p Aeremas towunap re oarhorho pwe repwe foatogi kkepesaen meeta kka a wewwen me neeimaem. \v 2 Iir ra foatogi meeta kka e itto ngaeniir me reer rhooakka ra fasiun weri minikkeei me nee rhaepetaen nge ra aepesa iiy kkepas mwamwaai we. \v 3 Iwe een pwonno iga iya wori firhiy oanongaen minikkeei saengi pweoneotaen, iya niuwaennei pwe epwe mwamwaai pwe ipwe foatogi wunuunun aetettaeniin ngaeniug. \v 4 Iya feeori minneei pwe een wopwe giuneei gacchiuw minna wenewenen oanongaen meeta kkewe ra kapwiung ngaeniug. \s Kkepesaen Wupwutiwen John Baptist \p \v 5 Noan oatowe Erotes eno pwe \tl king\tl*aaen Judea, eno erhai patere itan Zechariah, iiy e tapweei tettaenin patereen Abijah. Itaen rhooapwut na rhooan ngaenneyan nge Elizabeth; nge iiy epwan itto saengi eew faminiin patere. \v 6 Iir me riiurhai nge e igin mwamwaai noan meneweer faaen mesaen Deus nge re tapweei gacchiuw oanongaen aaen Soamwoon anniug me akkiuneo. \v 7 Iir esooar naiiur pwe Elizabeth ese mmwenen nainai, nge igina mwo nge ra igin tugufaeyi. \p \v 8 Eraaen nge Zechariah a itinong feeori aan engaang noan \tl Temple\tl* we, pwe a toori oaton ginigin we aan epwe engaang noan raaenin we. \v 9 Noan peigin aaen engaang patere, nge iiy minne ra fini pwe epwe fifi oappwongesaen wooan antar. Iwe a toonong noan \tl Temple\tl* we aaen Soamwoon, \v 10 nge rhooa towunap kkewe reno niugiun pwe re maeipin reen oatowe iiy e fifi oappwongas kkewe. \v 11 Angkenus we naiun Soamwoon a pwae ngaeni, nge e iu peig mwaaenen antar we igiwe oappwongas we eno ee. \v 12 Oatowe Zechariah a weri mwaaen we, a riu nge a mesag tae. \v 13 Angkenus we a aengaeni pwe, “Wosoapw mesag, Zechariah! Deus a rongorong oamw maeipin, iwe Elizabeth we reemw epwene naini erhai aetemwaaen. Wopwe aeitae ngaeni pwe John. \v 14 Epwene ifa mwo oamw wenepwu me pwapwa, iwe me aar aaemweoi wenepwu reen aan supwutiw. \v 15 John epwene igin taegias me faaen mesaen Deus. Esoapw iun \tl wine\tl* me aerhi. Saengi rhag aan wupwutiw epwene sseog reen Espritu Santus, \v 16 nge iiy epwene pwigiir towunepeer re Israel ngaeni Soamwoon we aar Deus. \v 17 Iiy epwe gommw me weni mmwaei Soamwoon, pwe e mamaaw pwe taeppen rhag profeta we Elijah. Epwe aesefaaeni fengaenniir saam me naai pwe repwe eew rhag; iiy epwe wegiti sefaaeniir rhooa serong feon ngaeni niunniuwaen mwamwaai; nge epwe oamoannaar tae aeremas weni mmwaei Soamwoon.” \p \v 18 Zechariah a aengaeni angkenus we pwe, “Epwe ifa wusun nge iya giuneei pwe ennet minneei? Ngaang iya tugufaeyi, nge manna pwiuniuwaei nge a pwan tugufaeyi.” \p \v 19 “Ngaang Gabriel,” mwaeniaen angkenus we. “Ngaang iyiu weni mmwaen Deus, iwe iiy minne efang ngaang pwe ipwe pwigito kkepas mwamwaai een reemw. \v 20 Nge een wose niugiuniug ngaeni mwaeniaei, nge minneei epwe noa pwaetae minna wenewenen noan oaton naan. Iwe nge iga wose niugiuniug, een wosoapw mmwenen kkepas no; wopwene anniug noa rhag toori aan itto iiy raaenin na iya fasiun ppwoneei ngaeniug.” \p \v 21 Noan oateei nge aeremas re wewweti Zechariah nge ra niunniuwaennei aere meeta a igin itinong pwongiy noan \tl Temple\tl* we reen. \v 22 Enoa toowow, nge esa mmwenen kkepas ngaeniir no, nge ra giuneei pwe eyor minne a itinong weri me noan \tl Temple\tl* we. Igiwe esa mmwenen kkepas no, iwe a taenepom ngaeniir rhag. \p \v 23 Oatowe a moanno noa engaang we aan noan \tl Temple\tl* we, Zechariah a sefaaen noa nee iimw. \v 24 Enoa eew oaton nge Elizabeth a pwoopwo nge a no rhag nee iimw noan nimowu meram. \v 25 “Ennaen igina minne Deus a tipaengiaei,” mwaeniaen niewe. “A arhiuwa saengiaei aessaewaei me neeiir rhooanap!” \s Kkepesaen Wupwutiwen Jesus \p \v 26 Noan oawonowuwaen meremaen Elizabeth Deus a fangetiw angkenus we Gabriel noan eew aepinoamwon Galilee itan Nazareth. \v 27 Eyor eew aan kkepesaen oarong ngaeni erhai rhooapwut a kkefoat ngaeni mwaaen we itan Joseph, iwe itto saengi teeo we aan \tl king\tl* David. Itan nge Maria. \v 28 Angkenus we a itto reen niewe nge a iura pwe, “Oapoas epwe no reemw! Soamwoon eno reemw nge a aewenepwuwoag.” \p \v 29 Maria a gin riutae reen miniwe mwaeniaen angkenus we, nge a niuwaennei meeta faan iiy kkepas kkewe. \v 30 Angkenus we a aengaeni niewe pwe, “Wosoapw mesag, Maria; pwe Deus minne e igin mwamwaai ngaeniug. \v 31 Wopwene pwoopwo nge wa nainitiw erhai aetemwaaen, nge wa aeitae ngaeni pwe Jesus. \v 32 Epwe igin taegias nge epwe ffai pwe iiy naiun Deus na oarosaen taegias. Soamwoon Deus epwene feeori pwe iiy \tl king\tl* taeppen rhag David we aan rhaepeto, \v 33 nge epwe no pwe \tl king\tl* reen teeo we aaen Jacob oanongaen oat; minna mweoiun ina esooar aigiugiun!” \p \v 34 Maria a aengaeni angkenus we pwe, “Ngaang erhai piirgo. Epwe ifa wusun rhag nge a mmwen minneei?” \p \v 35 Angkenus we a iura pwe, “Espritu Santus epwene ittiw woamw, nge minna kkaeinen Deus ina oarosaen taegias a no woamw. Nge faaen minneei nge aetena esooar epwene ffai pwe Naiun Deus. \v 36 Wo maengiy rhag Elizabeth we re pwugusoamw? Iwe re iura pwe esoapw mmwenen nainai no, nge igina nge a wonowu mereman, inamwo iga a igin tugufaeyi. \v 37 Pwe esooar eew meeta ne Deus esoapw mmwenen feeori.” \p \v 38 “Ngaang erhai naiun Soamwoon rhooan akkiuneo,” aaen Maria iura. “Nigiti pwe epwe wen ngaeniaei petenaen kkepas mwu wa iura.” Iwe angkenus we a siusaengi niewe. \s Maria a Noa Emwaeri Elizabeth \p \v 39 Ese mmwaei mwo me weni mwirin nge Maria a oamoannatae epwe mwekkaei noa reen eew aepinoamw eno neeiin rhugun Judea. \v 40 A noa reen imwaen Zechariah pwe epwe noa koapwong ngaeni Elizabeth. \v 41 Igiwe Elizabeth a rongorong aaen Maria koapwong nge aetewe naiun a mwagiut me noan upwan. Elizabeth a sseog reen Espritu Santus \v 42 iwe a aekkepwas faeregit tae nge a iura pwe, “Een minne wa oarosaen wenepwu me neeiir rhooapwut, nge epwan wenepwu aetena wopwe naini! \v 43 Meeta ppweoniun aaen min mwamwaai eei aan epwe itto wen ngaeniaei, iye nie inaen soamwoon a itto sengaeriaei? \v 44 Pwe igiwe rhag i rongorong oamw koapwong, iwe nge aete noan upwaei a mwagiut reen aaen kker. \v 45 Ifa mwo oamw kker pwe wa niugiuw pwe kkepas we aaen Soamwoon ngaeniug nge epwe nnet noa!” \s Aaen Maria Keoniun Aepingeping \p \v 46 Maria a iura pwe, \q “Nee tipaei a aepingepinga Soamwoon; \q \v 47 ngeoniuy apwapwa pwe aegin Deus iiy aaei Rhooan Aemenaw, \q \v 48 pwe iya maengiaei ngaang naiun rhooan akkiuneo man sessoan! \q Saengi igina oanongeer aeremas nge repwene faingiaei pwe ngaang wenepwu, \q \v 49 pwe reen min mwamwaai kka Deus na oarosaen kkeman a feeori ngaeniaei. \q Minna itan ina essoar; \q \v 50 saengi eew me eew saaer e pwaeri aan ffayeo ngaeniir rhooan oassoara. \q \v 51 A aeiti noa paiun na e kkeman \q nge e oamwotoraar noa rhooana re namanam taegias noan aar niunniuwaen. \q \v 52 A oatoraar tiw \tl king\tl* kka re mamaaw me wooan nenien mooatoor, \q nge e saeregiir tae ikka re sessoan. \q \v 53 A oamwongoor rhooa pecchai ngaeni min mwamwaai, \q nge a aefengaar noa rhooa pisaegisaeg nge esooar oawton paiiur. \q \v 54-55 Iiy e ammwarhiuto rhag ppwon we aan ngaeniir rhooawe rhaepetorh, \q nge a itto pwe epwe fang tipaengieer rhooawe re Israel iwe naiun rhooan akkiuneo. \q Iiy e maengiy rhag pwe epwe pwaeri ffaayeo we aan ngaeni Abraham \q me oanongeer rhooan teowe aan iwe esooar iaenin!” \p \v 56 Epwe enuuw meram aaen Maria no aegini reen Elizabeth nge a sefaaeniti pwugusan. \s Wupwutiwen John Baptist \p \v 57 Enoa tooto oatowe Elizabeth epwene nainai, nge a timenewaegini erhai aetemwaaen. \v 58 Rhooan weni oaron me rhooa kkewe repwugusan ra rongorong ifa mwo aaen soamwoon mwamwaai ngaeni, iwe iir ra maegin tapweei reen aan pwapwa. \p \v 59 Igiwe aetewe a eew \tl week\tl* aan no, ra itto repwe \tl circumcise\tl* aegini, nge repwene aeitae ngaeni pwe Zechariah, aeiteitaen mwaaen we seman. \v 60 Nge rhooapwut we inan a iura pwe, “Aapw! Epwe itaeni John.” \p \v 61 Nge ra aengaeni niewe pwe, “Aetae esooar re pwugusoamw ne e ina itan!” \v 62 Nge iir ra taenepom ngaeni mwaaen we seman, meeta e mwerhaen pwe aetewe epwe itaeni. \p \v 63 Zechariah a tingoar eew pwapwior nge a foatogitiw pwe, “Itan nge John.” Ifa mwo aar riutae rhooawe! \v 64 Reen oatonaan rhag nge Zechariah a mmwenen kkepas, a rhaepetae aan aepingepinga Deus. \v 65 Rhooan no oaroor ra igin mesag, nge kkepesaen minikkeei a rheeoi noa wooan rhugun aepinoamwon Judea. \v 66 Rhooan rongorong kkepas we ra gaen niunniuwaennei nge ra aeiyeg pwe, “Meeta aeteei epwene no pwe iiy?” Pwe igiwe epwae noa pwe maemaewaen Soamwoon eno wooan. \s Aaen Zechariah Woowo \p \v 67 Zechariah we semaen John a sseog noa reen Espritu Santus, nge a aepesa wow kkepesaen oarongorong we aaen Deus: \q \v 68 “Sipwe aepingepinga Soamwoon iwe aaen Israel Deus! \q A itto epwe fang tipaengiaen naiun aeremas nge aessaenetaegiir noa. \q \v 69 A fang ngaenigirh naiurh rhooan aemenaw e igin kkeman, \q rhooan teowe aaen David iwe naiun rhooan akkiuneo. \q \v 70 A ppwon ngaeniir profeta kkewe mweoiwe \q \v 71 pwe iiy epwe aemenewaegirh saengiir rhooan kkoapwut ngaenigirh, \q saengi maemaeweer rhooakkena re aeni giirh aeffaeioapwut. \q \v 72 E iura pwe epwe pwaeri ngaeniir rhooakkena rhaepetorh ffaiyeo \q iwe me e maengiy ppwon ssoar we aan. \q \v 73-74 Noan aan aekkepan ngaeni Abraham we rhaepetorh \q iiy eppwon pwe epwe aemenewaegirh saengiir rhooan oapwutaegirh, \q iwe nge e nigiti ngaenigirh pwe sisoapw mesag noan aarh engaang ngaeni, \q \v 75 pwonno giirh sipwe ssoar nge si mwamwaai me weni mmwan \q noan oanongaen raaenin aarh menaw. \b \q \v 76 “Een naeyi, wopwene ffai pwe profeta we naiun Deus na oarosaen taegias. \q Een wopwene mmweei Soamwoon wopwene oamoannatae ennepan, \q \v 77 wopwe aengaeniir naiun aeremas repwene menaw igine emwus noa monofitiir. \q \v 78 Naiurh Deus ina e sseogiun ffayeo nge etip mererhaeg. \q Epwe feeori pwe seremaen menaw epwe ttinitiw wooarh \q \v 79 nge seremaen wooan naaeng epwe ttin noa wooar rhooa no noan rorhappiungiun maenoa, \q pwe epwe aeitiiti mesaen gupworh noan ennepaen oapoas.” \p \v 80 Iwe a temoag tae aetewe iwe a mamaaw noa oanongan me ngeoniun. Iwe a no noan \tl desert\tl* we e toori noan raaenin we a pwae ngaeniir re Israel. \c 2 \s Wupwutiwen Jesus \r (Mat 1.18-25) \p \v 1 Noan oatonaan nge Soamwoonin Rome we Augustus a akkiuneo pwe epwe yor paaepaen fainaaw noan oanongaen faniuw kka nemaeniaen Rome. \v 2 Reen igiwe aeyewaen paaepae a rhaepetae nge Quirinius minne eno pwe \tl governor\tl* reen Syria. \v 3 Erhai me erhai nge enoa foatogi itan reen aan taeninimw. \p \v 4 Joseph a noa saengi Nazareth noan Galilee a noa ngaeni Bethlehem noan Judea, igiwe esiupwutiw \tl king\tl* David me ee. Joseph a noa igiwe pwe igiwe iiy teoteeon David. \v 5 A noa pwe enoa foatogi iteer me Maria, rhooapwut we a no pwe kkefoaton. Niewe a pwoopwo, \v 6 oatowe reno Bethlehem, a toori oaton aan supw aetewe naiun. \v 7 Niewe a timenewaegini aetemwaaen we mesaemmwaei naiun, nge a tiugiumi nong noan mengaag nge e oana nong noan miniwe nenien anan maan, pwe igiwe esooar no nenieer me noan imwaen waseona we. \s Rhooan Neginegin \tl Sheep\tl* me Angkenus Kkewe \p \v 8 Eyor aekkaerhai rhooan neginegin \tl sheep\tl* reno wooan menaai nee pwoong re aefaenniir naiiur maan.\fig |alt=". . ." src="LB00013B.tif" size="span" loc=". . ." copy=". . ." ref="Luke 2.8"\fig* \v 9 Erhai naiun Soamwoon angkenus a pwae ngaeniir, nge nningen Soamwoon a ttinitiw wooar. Ra igin mesag, \v 10 nge angkenus we a aengaeniir pwe, “Oawsoapw mesag! Ngaang iya pwigito eew kkepas mwamwaai reemi, kkepas een epwe pwigito eew kker temoag ngaeniir oanongeer aeremas. \v 11 Raaenin eei noan aepinoamw we aepinoamwon David rhooan aemenaw we aaemi a supw — Kristus we Soamwoon! \v 12 Ieen minne epwe aniugiuniugiuw ngaenigaemi: oawpwe noa rhuungi erhai wonigaet e tiugiutiug noan mengaag nge ewon noan nenien anan maan.” \p \v 13 Ese mmwaei mwo nge eew mwirhaen angkenus a pwae noa me oaron angkenus we erhai, ra aepingepinga Deus noan aar keon: \q \v 14 “Sia fang ssoar ngaeni Deus na eno wooai naaeng, \q nge oapoas enoa ngaeniir rhooakkena e mwamwaai nee tipan wooar!” \p \v 15 Oatowe angkenus kkewe ra nigitiir ra sefaaen noa naaeng, rhooan neginegin \tl sheep\tl* kkewe ra kkepas fengaen nee fineer pwe, “Sa noa Bethlehem sipwe noa weri meeta minne a wen, minne Soamwoon a aengaenigirh.” \p \v 16 Iwe ra siu mwetekkaei noa me igiwe, nge ra noa weri Maria me Joseph iwe nge reweri wonigaet we ewon noan nenien anan maan. \v 17 Oatowe ra weri aetewe, nge ra aengaeniir rhooawe meeta we angkenus e iura reen aetewe. \v 18 Oanongeer iyo kkewe re rongorong miniwe nge ra mwaar reen miniwe mwaenieer rhooawe rhooan neginegin \tl sheep\tl* kkewe. \v 19 Maria a maeng ngaeni oanongaen minikkeei nge a niuwaennei nong rhag nee tipan. \v 20 Rhooan neginegin \tl sheep\tl* ra sefaaen, nge ra aepingepinga Deus reen igiwe meeta kkewe ra rongorong nge ra weri; nge taeppen rhag miniwe angkenus we a aengaeniir. \s Ra Aeita Jesus \p \v 21 Enoa eew \tl week\tl* weni mwirin, reen oatowe aetewe epwene \tl circumcise\tl*, ra aeita ngaeni pwe Jesus, itiwe angkenus a fasiun ngaenneer weni mmwaen aan supw. \s Ra Pwigi Noa Jesus Noan \tl Temple\tl* we \p \v 22 A toori oatowe Joseph me Maria repwe feeori eew pwaengepwaengin aenimenim, pwe ina miniwe oasoapwosoapw we aaen Moses e aepesa. Iwe ra pwigi noa aetewe Jerusalem pwe repwe noa pwaeri ngaeni Soamwoon, \v 23 pwe ina miniwe effoat noan oasoapwosoapw we aaen Soamwoon pwe, “Oanongaen mesaemmwaei naiiur aetemwaaen nge repwe aeyimweoiiur ngaeni Soamwoon.” \v 24 Ra pwai noa pwe repwe noa aeni maenigaech riiurhai \tl dove\tl* aere riiurhai aeppaen \tl pigeons\tl*, pwe ina miniwe e fasiun no noan oasoapwosoapw we aaen Soamwoon. \p \v 25 Noan oatonaan nge eno erhai mwaaen itan Simeon eno noan Jerusalem. Iiy erhai mwaaen reepiy nge e mwamwaai noan menewan nge e wewweti oatona epwe cchipw Israel. Espritu Santus a teeotiw wooan \v 26 nge a aniugiuniugiuw ngaeni pwe iiy esoapw mae weni mmwaen epwe weri Kristus we Soamwoon e ppwoneei. \v 27 Espritu Santus a paeni Simeon a itinong noan \tl Temple\tl* we. Oatowe rhooawe inan me seman ra pwigito goagoa we noan \tl Temple\tl* we pwe repwe feeori ngaeni meeta we oasoapwosoapw e iura, \v 28 Simeon a ammwarhiu aetewe noan paiun nge a fang aerhigerhig ngaeni Deus: \q \v 29 “Igina Soamwoon, een wa iseni ppwon we oamw, \q nge wa mwiuti ngaeni noawumw rhooan akkiuneo pwe epwe noa noan oapoas. \q \v 30 Iya weri ngaeni mesaei oamw engaengaen menaw, \q \v 31 iwe een wa oamoannatae me weni mmweer oanongeer aeremas: \q \v 32 eew seram epwe pwaeri ngaeniir re Gentiles mwerhaen na oamw \q iwe me pwigito nning ngaeniir noawumw re Israel.” \p \v 33 Rhooawe inan me seman aetewe ra mwaar reen meeta kkewe Simeon e iura reen aetewe. \v 34 Simeon a aepiniir nge a aengaeni Maria, iwe inaen aetewe, “Aeteei a ffin tae me reen Deus pwe epwe oatoaropa nge e aemenewaer towunepaen re Israel. Iiy epwe no pwe eew aeginn me reen Deus pwe towunepaen aeremas repwe appaniuwaeni noan aar kkepas, \v 35 iwe a pwaeritae noan niunniuwaen mwoanomwoan kena aar. Nge niemaam eweei kaengin saeitan, epwe fereei pwunnomw.” \p \v 36-37 Eno erhai profeta tugufaeyi itan Anna nge a mae noa pwiuniuwan. Nge iiy naiun Phanuel saengi aeinang we aaen Asher. Fisuuw raeg aan pwiuppwiuniuw nge emae noa pwiuniuwan. Nge igina a waniig me faawu raegin. Iiy ese nigiti \tl Temple\tl* we; pwoong me raaen nge e aesirowu noa rhag Deus, e aecchigipin nge e memmaeipin. \v 38 Noan rhag awa we e tooto nge a fang aerhigerhig ngaeni Deus nge a fioangei mmwenen aetewe ngaeniir oanongeer rhooa kkewe re iya wetiwet ngaeni Deus pwe epwe saeneti noa Jerusalem. \s Ra Sefaaen Ngaeni Nazareth \p \v 39 Igiwe Joseph me Maria ra moannon feeori minikkewe eno noan anniug we aaen Soamwoon, nge ra sefaaen ngaeni miniwe aepinoamwoor iwe Nazareth me noan Galilee. \v 40 A tootae aetewe nge amamaaw noa, nge a sseog noan reepiy nge Deus a no wooan. \s Aet we Jesus me Noan \tl Temple\tl* we \p \v 41 Oanongaen raeg nge rhooawe inaen me seman Jesus ra noa Jerusalem pwe repwe noa tapweei gupwunon \tl Passover\tl* we. \v 42 Oatowe a seig me ruwowu raegin Jesus nge ra noa tapweei gupwun we taeppen rhag miniwe regaen feoffeeori. \v 43 Enoa moanno noa gupwun we, rhooawe ra sefaaen noa nee pwuguseer, nge Jesus a notiw noan Jerusalem. Rhooawe inan me seman rese giuneei minneei; \v 44 iir re niuwaennei pwe eno reer rhooanap we, iwe eraaen nniuw aar nennoa nge a rhaepetae aar kiukkiutta fetaeneei aetewe me neeiir aei oaroor me maereyaereer. \v 45 Nge iir rese weri, iwe ra sefaaen noa giutta me Jerusalem. \v 46 Wooan ayeoniuraenin aar giut nge ra noa weri me noan \tl Temple\tl* we, emooat neeiir sinsein Jews kkewe, e aiussaening ngaeniir nge e kekkepas aeiineo ngaeniir. \v 47 Oanongeer rhooa kkewe re rongorong mwaenian nge remwaar noa reen aesefaaenin kkepas aeiyeg kkewe aan. \v 48 Rhooawe inan me seman re riutae reen igiwe ra noa weri, iwe nge rhooapwut we inan a aengaeni pwe, “Naeyi, meeta wa feeori ngaenigemaem minneei reen? Pwe ngaang me mwaaen e semoamw aeiya gin noanineeng reen aemaem giutta fetaeneog.” \p \v 49 Nge iya paniuwaeniir nge a iura pwe, “Meeta aaemi oawnoa giutta fetaeneaei reen? Oawse giuneei pwe ngaang ipwe no noan imwaen minna Semaei?” \v 50 Nge iir rese metaf reen miniwe e iura. \p \v 51 Iwe Jesus a tapweei sefaaeniir noa Nazareth, nge a noa aiussaening ngaeniir. Miniwe inaan a iseni nong rhag oanongan nee tipan. \v 52 Jesus a temoag tae wooan oanongan me aan reepiy me temoagon rhaengiin me reen Deus me aeremas. \c 3 \s Aaen John Baptist Fenai \r (Mat 3.1-12; Mark 1.1-8; John 1.19-28) \p \v 1 Noan miniwe seig me nimowu raeg aan Soamwoonin Rome we Tiberius nemenem, nge Pontius Pilate minne \tl governor\tl* reen Judea, nge Erotes minne soamwoonin Galilee, iwe nge Philip we pwiin minne soamwoonin faniuwaen Iturea me Trachonitis; iwe nge Lysanias minne soamwoonin Abilene, \v 2 iwe nge Annas me Caiaphas minikka Patere taegias — noan oatonaan nge Deus a fang to kkepas reen John iwe naiun Zechariah me noan \tl desert\tl* we. \v 3 Iwe John a noa fenai fetaen noan faniuwaen rhan pwupwu na Jordan, “Toagun saengi monofitimi nge oawpwe paptismus, ina nge Deus epwe saeneti noa monofitimi.” \v 4 Miniwe effoat noan pwapwior we aaen profeta Isaiah pwe: \q “Erhai aeremas e iyaekkepwas me noan \tl desert\tl* we nge e iura pwe: \q ‘Oawpwe oamoannatae ennepaen Soamwoon; \q oawpwe awenecchera eew aan pwe epwe faaeraeg wooan! \q \v 5 Oanongaen mwoattotiw nepetaen rhug nge sipwe oawutaeni tae, \q oanongaen taeiit me rhug nge epwe soan eew noa rhag. \q Oanongaen aan pwoar nge epwe aewwen noa, \q oanongaen aan toarumwrumw nge epwe arhannenoa. \q \v 6 Oanongeer aeremas nge repwe weri menaw na Deus epwene fangetiw!’ ” \p \v 7 Aeremas towunap ra maeg wow reen John pwe epwe noa paptismus aeginiir. Nge a aengaeniir pwe, “Aaemi sowufaeng! Iyo e aengaenigaemi pwe oawpwe mmwenen kkewaeg saengi aaen Deus aegaeregaer iga epwe aefengato? \v 8 Oaw ssiuweniy wegitaegimi pwe epwe pwaeri noa pwe oawwa toagun saengi monofitimi. Oawsoapw niunniuwaennei pwe oawwa taaw saengi aaen Deus aegaeregaer reen aaemi aepesa pwe Abraham minne rhaepetomi. Ngaang ipwe aengaenigaemi, pwe Deus emmwenen feeori faai kaan pwe tettaenin Abraham! \v 9 Eew soapaen a oamoannatae pwe epwe gopiy tiw waniwan saengi waeran. Oanongaen waniwan kka ese gacch uwaan nge epwe gopogop tiw nge e aekkaerh nong noan aengaet.” \p \v 10 Aeremas ra aeiineow pwe, “Meeta minne aeipwe feeori?” \p \v 11 A paniuwaeniir pwe, “Iyo na riiuwapeo mengaagiun nge epwe fangenoa epeo pwe mengaagiun manna esooar mengaagiun, iwe nge iyo na eyor mwongo reen nge epwe fang ngaeniir aaemweoi.” \p \v 12 Aaemweoi rhooan iyoiyon \tl tax\tl* re itto pwe repwe paptismus, iwe nge ra aeiineow pwe, “Sinsei, meeta aemaem aeipwe feeori?” \p \v 13 Nge iiy a aengaeniir pwe, “Oawsoapw iyoiy \tl tax\tl* temoag saengi minna eno noan oasoapwosoapw.” \p \v 14 Aaemweoi sonotaw ra pwan aeiineow pwe, “Iwe nge aemaem? Meeta aemaem aeipwe feeori?” \p Nge a aengaeniir pwe, “Oawsoapw pweipwog senaapiy saengiir aeremas noan amamaaw ngaere oatupwutupw tae kkepas wooan erhai. Oawsoapw tipinap saengi minikkena paniuwaemi noan engaang.” \p \v 15 Aar aepiniugiuniug aeremas a tettemoag noa reen miniwe mwaenian, iwe nge a rhaepetae aar niunniuwaennei ngaere teorh maeni pwe John minne Kristus. \v 16 John a aengaeniir oanongeer noa pwe, “Ngaang iya paptismusaegaemi reen rhaan, iwe nge erhai ina epwe itto nge e taegias me mmwaei. Ngaang mwo nge ese fin ipwe pwaeisi geeogeeon nokkaan. Iiy epwe paptismusaegaemi ngaeni Espritu Santus me aengaet. \v 17 A kkemwarh aan sepwin pwe epwe aeyimweoiuw fesaenngiy faiun saengi peeon. Iwe, epwe ioni fengaenniy faiun nge a iseni nong noan aan imwaen iseis, nge peeon epwe oatoranong noan aengaet we ese mmwenen gunnoa.” \p \v 18 E towunap mesemesaen aaen John fenaiuw Kkepas Mwamwaai we ngaeniir aeremas nge e aemaemaewa ngaeniir pwe repwe ssiuweniy meneweer. \v 19 Iwe nge John a soong ngaeni \tl Governor\tl* Erotes, pwe igiwe e rhooan ngaenne aeni Herodias, iwe rhooan ngaenneyaen mwaaen we pwiin, iwe me igiwe e towunap min aenneew kkewe efeeori. \v 20 Iwe egius mwo nge Erotes a faer gin feeori aenneewa noa pwe a iseni nong John noan kanepwus. \s Aaen Jesus Paptismus \r (Mat 3.13-17; Mark 1.9-11) \p \v 21 Mwirin aar oanongeer aeremas paptismus, Jesus a pwan paptismus. Nugunupaen aan maeipin nge a susu noa naaeng, \v 22 iwe nge Espritu Santus a ittiw wooan eweei rhag erhai \tl dove\tl*. Iwe nge eew mangiungiu a ittiw me noan naaeng nge a aepesa pwe, “Een naeyi mwaaen aerhaengerhaeng. Iye efin tipaei reen.” \s Rhaepeto Kkewe Aaen Jesus \r (Mat 1.1-17) \p \v 23 Oatowe Jesus a rhaepetae aan engaang, nge a eniig raegin. Aeremas re niuwaennei pwe iiy naiun Joseph, iwe naiun Heli, \v 24 iwe naiun Matthat, iwe naiun Levi, iwe naiun Melchi, iwe naiun Jannai, iwe naiun Joseph, \v 25 Iwe naiun Mattathias, iwe naiun Amos, iwe naiun Nahum, iwe naiun Esli, iwe naiun Naggai, \v 26 iwe naiun Maath, iwe naiun Mattathias, iwe naiun Semein, iwe naiun Josech, iwe naiun Joda, \v 27 iwe naiun Joanan, iwe naiun Rhesa, iwe naiun Zerubbabel, iwe naiun Shealtiel, iwe naiun Neri, \v 28 iwe naiun Melchi, iwe naiun Addi, iwe naiun Cosam, iwe naiun Elmadam, iwe naiun Er, \v 29 iwe naiun Joshua, iwe naiun Eliezer, iwe naiun Jorim, iwe naiun Matthat, iwe naiun Levi, \v 30 iwe naiun Simeon, iwe naiun Judah, iwe naiun Joseph, iwe naiun Jonam, iwe naiun Eliakim, \v 31 iwe naiun Melea, iwe naiun Menna, iwe naiun Mattatha, iwe naiun Nathan, iwe naiun David, \v 32 iwe naiun Jesse, iwe naiun Obed, iwe naiun Boaz, iwe naiun Salmon, iwe naiun Nahshon, \v 33 iwe naiun Amminadab, iwe naiun Admin, iwe naiun Arni, iwe naiun Hezron, iwe naiun Perez, iwe naiun Judah, \v 34 iwe naiun Jacob, iwe naiun Isaac, iwe naiun Abraham, iwe naiun Terah, iwe naiun Nahor, \v 35 iwe naiun Serug, iwe naiun Reu, iwe naiun Peleg, iwe naiun Eber, iwe naiun Shelah, \v 36 iwe naiun Cainan, iwe naiun Arphaxad, iwe naiun Shem, iwe naiun Noah, iwe naiun Lamech, \v 37 iwe naiun Methuselah, iwe naiun Enoch, iwe naiun Jared, iwe naiun Mahalaleel, iwe naiun Kenan, \v 38 iwe naiun Enosh, iwe naiun Seth, iwe naiun Adam, iwe naiun Deus. \c 4 \s Sessoaton Jesus \r (Mat 4.1-11; Mark 1.12-13) \p \v 1 Enoa sefaaeneto Jesus me reen pwupwu we Jordan nge a sseog noa reen Espritu Santus iwe nge Espritu Santus a paeninoa noan \tl desert\tl*, \v 2 nge Saetan a noa soatoni me ee noan faaeig raaen. Noan oanongaen raaenin kkewe nge ese mwongo, ina miniwe a meyaefi pecchai reen. \p \v 3 Saetan a aengaeni pwe, “Ngaere een Naiun Deus, wopwe aengaeniir faai kaan pwe repwe ssiuwen ngaeni fenoawa.” \p \v 4 Jesus a paniuwaeni pwe, “Pwapwior we e Santus e aepesa pwe, ‘Saapw fenoawa rhag minne aeremas repwe menaw reen.’ ” \p \v 5 Iwe Saetan a pwigitae weei naaeng nge a noa pwaeri ngaeni reen rhag eew oat oanongaen mweoi me noan faeinaengiy. \v 6 Saetan a aengaeni pwe, “Ipwe ngaenneog oanongaen mamaaw kkeei me oanongaen mmwen kkeei. Oanongaen nge nemaeniaei, nge ipwe fang ngaeni iyo iye tipaei ipwe ngaenneei. \v 7 Oanongaen minikkeei nge epwe no pwe oamw igine wopwe oassotupw ngaeniaei.” \p \v 8 Jesus a paniuwaeni pwe, “Pwapwior we e Santus e aepesa pwe, ‘Wopwe oassotupw ngaeni Deus na oamw Soamwoon nge iiy rhag wopwe engaang ngaeni. ’” \p \v 9 Iwe Saetan a pwigi noa Jerusalem nge a noa iseni tae pwiuneoi we oarosaen taegias me reen \tl Temple\tl* we, nge a aengaeni pwe, “Ngaere een Naiun Deus nge wa oatoroagotiw me igeei. \v 10 Pwe iwe Pwapwior we e Santus e aepesa pwe, ‘Deus epwe akkiuneeor naiun angkenus repwe aemmwenoag.’ \v 11 Nge epwan aepesa pwe, ‘Repwe ammwarhiug tae noan paiiur pwe pirhemw mwo nge ete woas ngaeni faai.’ ” \p \v 12 Iwe nge Jesus a paniuwaeni pwe, “Pwapwior we e Santus e aepesa pwe, ‘Wosoapw soatoni Deus na oamw Soamwoon.’ ” \p \v 13 Weni mwirin aaen Saetan soatoni Jesus, iwe nge a nigiti noa mwo. \s Jesus a Rhaepeta Aan Engaang me Noan Galilee \r (Mat 4.12-17; Mark 1.14-15) \p \v 14 Iwe Jesus a sefaaen ngaeni Galilee, iwe nge miniwe maemaewaen Espritu Santus eno reen. Miniwe fioangon a rheeoi fetaen wooan oanongan noa faniuw we. \v 15 A fenai fetaen noan wutteer Jews nge oanongaen aeremas ra mwaar reen. \s Rhooan Nazareth Rese Aetiwa Jesus \r (Mat 13.53-58; Mark 6.1-6) \p \v 16 Jesus a noa Nazareth, igiwe effooan me ee, nge wooan Sabbath a noa noan wutteer Jews we taeppen rhag miniwe egaen feeori. A iutae pwe epwene aeraegi Pwapwior we e Santus, \v 17 nge ra ngaenneei pwapwior we aaen profeta Isaiah. A suginoa pwapwior we nge a weri pwiuneoi we effoat me ee, \q \v 18 “Kkemenaen Soamwoon a no wooai \q pwe iya ffin tae ipwe pwigito Kkepas Mwamwaai eei reer rhooa affayeo. \q Iya fangenoa ngaang ipwe oaronga ngaeniir rhooan kanepwus pwe iir ra saenetaeg \q nge i aecchipwaar rhooa parh pwe repwe ffat noa, \q me pwan aengesaar noa rhooa waeiraes \q \v 19 iwe me ipwe oaronga ngaeniir aeremas pwe a toori oatowe Soamwoon epwe aemenewaar naiun aeremas.” \p \v 20 Jesus a oawunnu noa pwapwior we, a ateeow sefaaeniy ngaeni aeremas we e tipaengi, iwe nge a mooat tiw. Oanongeer aeremas kkewe noan wutteer Jews we nge a meseer ngaeni rhag, \v 21 Iwe nge a aengaeniir pwe, “Soapwon kkepas e noan Pwapwior we e Santus iye igina nge a pwae noa pwe ennet, iye oawwa rongorong ngaeni.” \p \v 22 Ra piungiun mwaar reen nge ra maengi noannei nong mwamwaaiun ititin aan kkepas. Ra iura pwe, “Saapw iiy mwaaen we naiun Joseph?” \p \v 23 A aengaeniir pwe, “I giuneei firhiy pwe oawpwe aengaeni sefaaeniaei kkepas een, ‘Toagota, aecchipwa oanongoamw.’ Oawpwe akkiuneowaei pwe ipwe feeori me nee pwugusaei minikkewe oaw rongorong pwe i fasiun gaen feeori me noan Capernaum.” \v 24 Jesus a iura pwe, “Ennetaen, ipwe aengaenigaemi, pwe profeta nge ese gacch aar aewenimmwaar me noan pwuguseer. \v 25 Aiussaening ngaeniaei: regin towunap rhooapwut kka ra mae rhooan ngaenneyeer me wooan Israel noan oatowe oaton Elijah, oatowe esooar worhow noan enuuw me esoapw raeg iwe a itto eew naengeta gin oarosaen temoag wooan oanongaen faniuw we. \v 26 Inamwo nge esooar erhai ne re fangenoa Elijah reen me wooan Israel, pwe aeggaen erhai rhag rhooapwut a mae rhooan ngaenneyan eno wooan Zarephath me wooan faniuw na Sidon. \v 27 Iwe nge ra gin ssow rhooa affayeo reen kaenepaai kka reno wooan Israel reen oatowe oaton Elisha; nge inamwo nge erhai mwo me neeiir nge ese cchipw, pwe aeggaen Naaman we erhai re Syria.” \p \v 28 Igiwe aeremas kkewe reno noan wutteer Jews we ra rongorong miniwe nge a gin teeo ngaeniir aar soong. \v 29 Ra iutae rhag, iuriutepa wow Jesus me noan aepinoamw we, nge ra pwigitae wooan wungaen rhug we eno miniwe aepinoamwoor wooan. Re menaen pwe repwe aerheei noa me wooan rhug we, \v 30 iwe nge iiy etowow rhag me nugunupaen pwuwa we nge a faaeraeg noa. \s Mwaaen we Eyor Aniu Aenneew Wooan \r (Mark 1.21-28) \p \v 31 Iwe Jesus a noa wooan Capernaum, eew aepinoamwon Galilee, a noa fenai ngaeniir aeremas wooan Sabbath. \v 32 Ra mwaar reen aan fenai, pwe igiwe eyor kkemenaen aan fenai. \v 33 Noan wutteer Jews we nge eyor erhai mwaaen eyor aniu aenneew wooan; a gin aekkepwas temoag tae, \v 34 “Ah! Meeta oamw mwerhaen ngaenigemaem, Jesus re Nazareth? Wa itto igeei pwe wopwe oatoaropagemaem? Ngaang i giuneei een iyo: een mwaaenessoar we rhooan pweipwogin kkepas we aaen Deus!” \p \v 35 Jesus a anniugiu ngaeni aniuwe pwe, “Wopwe anniug noa nge wa siunoa me wooan mwaaen na!” Iwe nge aniu aenneew we a aerheei tiw mwaaen we weni mmweer rhooawe nge a teeowow me wooan, nge esooar minne e oawoasu ngaeni. \p \v 36 Aeremas ra piungiun mwaar nge ra kkepas fengaen wooar pwe, “Meeta taeppen kkepas kkeei? Eyor kkemenaen me maemaewaen aaen mwaaen een kkepas ngaeniir aniu aenneew nge ra siu!” \v 37 Iwe miniwe fioangon Jesus a rheeoi fetaen wooan faniuw we. \s Jesus a Aecchipwa Towunepaen Aeremas \r (Mat 8.14-17; Mark 1.29-34) \p \v 38 Jesus a siusaengi wutteer Jews we iwe a noa reen miniwe pwugusaen Simon. Niewe inaen pwiuniuwaen Simon e semwaai pwe egin pwerhikkar ginin, iwe ra kkepas ngaeni Jesus reen mmwenen. \v 39 A noa iwe a noa iu oaron niewe iwe nge a aengaeni pwerhikkar we pwe epwe siusaengi niewe. Iwe rhag nge esaer noa miniwe pwerhin niewe, iwe niewe a rhimwitae pwe a ittae feor fetaen minne epwe tipaengi ngaeniir. \p \v 40 Enoa mwirin tupwunoan aenet nge oanongeer rhooawe eyor rhooa semwaai reer nge ra pwigiir to reen Jesus. E iseni tae paiun wooar oanongeer nge a aecchipwaar tae. \v 41 Mwuniaan mwo nge re piungiun teeowow me wooar rhooa towunap we nge ra itiwow aekkepwas pwe, “Een mwaaen we Naiun Deus!” \p Jesus a kkepas sseor ngaeniir aniu aenneew kkewe pwe resoapw kkepas, pwe igiwe re giuneei pwe iiy miniwe Kristus. \s Jesus e Fenai Noan Wutteer Jews Kkewe \r (Mark 1.35-39) \p \v 42 Weni mmwaei raaen Jesus a nigiti aepinoamw we iwe a noa eew pwiuneoi ne iiy noa rhag. Aeremas a rhaepetae aar giutta fetaeneei, iwe nge renoa weri, nge ra aegina aar ammwarhiu tiw pwe ete rhiuwen siunoa. \v 43 Iwe nge iya aengaeniir pwe, “Ngaang ipwan noa fenaiuw Kkepas Mwamwaai we reen Mweoiun Deus me noan aepinoamw kena aekkaew, pwe ina minne Deus efang ngaang pwe ipwe noa feeori.” \p \v 44 Iwe a noa fenaiuw noan oanongan noa wutteer Jews me wooan faniuw we. \c 5 \s Jesus a Faingiir Rhooawe Mesaemmwaen Rhooan Kkayeo \r (Mat 4.18-22; Mark 1.16-20) \p \v 1 Eraaen nge Jesus e iu reen meoneoiniun we Gennesaret nipwaen aar aeremas aekkaetemaegin to pwe repwe itto rongorong miniwe kkepesaen Deus. \v 2 A weri riiufoarh pwoot pwe ra iuriiur tae weni ppiy: nge rhooan fita kkewe ra nigiti pwe ra noa wupwuuw noa wuug kkewe naiiur.\fig |alt=". . ." src="HK00207B.tif" size="span" loc=". . ." copy=". . ." ref="Luke 5.2"\fig* \v 3 Jesus a toonong noan efoarh pwoot kkewe — pwoot we waen Simon — nge a tingoareei ngaere epwe mmwenen amman saengi egius mwoarhoisaet. Jesus a mooat noan pwoot we nge a fenai ngaeniir rhooa towunap we. \p \v 4 Enoa moann aan mwaenieniy, nge a aengaeni Simon pwe, “Ammaan ffoarh wow igina e nennoan ee, nge een me rhooa kkomwu rhinoamw oawwa aerheei tiw wuug mwu naimi pwe oawpwe fita.” \p \v 5 Simon a paniuwaeni pwe, “Soamwoon, efoarh ngaeni nee pwoong we aemaem fita nge esooar iig e aei nipaeni. Iwe ngaere ina minimwu wo iura, ina nge iya iseni tiw wuug kka naimaem.” \v 6 Ra iseni tiw wuug kkewe nge ra igin niyap iig nge aetae epwene ffeir wuug kkewe. \v 7 Iwe nge ra taenepom ngaeniir rhooa kkewe rhoaniuwaar wooan pwoot we efoarh pwe repwe itto tipaengiir. Re itto iwe ra itto oawuta pwoot kkewe waar e sseogtae reen iig aetae pwoot kkewe repwene mweoius. \v 8 Oatowe Simon Peter a weri miniwe a wen, a foatotiw weni mmwaen Jesus nge a iura pwe, “Siu saengiaei Soamwoon! Ngaang erhai mwaaen monofit!” \p \v 9 Iiy me rhooa kkewe ra riutae reen towunepaen iig kkewe ra nipaeni. \v 10 Pwan ina rhag miniwe ewen ngaeniir James me John, mwaaen kkewe naiun Zebedee. Jesus a aengaeni Simon pwe, “Wosoapw mesag: saengi igina a noa een wopwene niyap aeremas.” \p \v 11 Ra iuriutae pwoot kkewe waar weni ppiy, nigititiw oanongaen aegiaeg, nge ra tapweei noa Jesus. \s Jesus a Aecchipwa Erhai Mwaaen \r (Mat 8.1-4; Mark 1.40-45) \p \v 12 Eew oat nge Jesus eno noan eew aepinoamw igiwe erhai mwaaen eweri eew kaenepaai eno ee. Igiwe eweri Jesus, a foatotiw wooan ppweon nge a aeffaenipirhe ngaeni pwe, “Menap, aere wo mwerhaen, wa aecchipwanoa aaei semwaai!” \p \v 13 Jesus e angenoa nge a geotteopa mwaaen we, nge a paniuwaeni pwe, “Ngaang i mwerhaen, wone cchipw noa!” Reen rhag oatowe nge kaenepaai we a rhiuw saengi mwaaen we. \v 14 Jesus a ammwir ngaeni pwe, “Esooar ne wopwe aengaeni minneei, nge faaeraeg uwen noa reen patere pwe epwe weriug. Iwe nge a feeori oasoar we Moses e akkiuneo, pwe epwe pwaeri ngaeniir aeremas pwe wa nimegacch noa.” \p \v 15 Miniwe kkepesaen Jesus a rheeoi fetaen, iwe pwuwaen aeremas ra maegeto repwe itto aiussaening ngaeni nge e aecchipwa aar semwaai. \v 16 Iwe nge egaen noa pwiuneoi e esooar aeremas ee, nge a noa maeipin ee. \s Jesus a Aecchipwa Erhai Mwaaen Maemerhoar \r (Mat 9.1-8; Mark 2.1-12) \p \v 17 Eraaen nge Jesus e fenai, nge aaemweoi Pharisees me sinsein anniug remooat igiwe, nge re itto me wooan aepinoamwon Galilee me Judea me Jerusalem. Kkeman we aaen Soamwoon eno wooan Jesus pwe epwe mmwenen aecchipwaar rhooa semwaai. \v 18 Aaemweoi mwaaen re pwigito erhai mwaaen e maemerhoar wooan eew giegiy, re aegina pwe repwe pwigi nong noan iimw we nge ra oawnatiw weni mmwaen Jesus. \v 19 Pwonno reen pwuwaen aeremas we, iwe rese mmwenen repwe toori Jesus. Iwe ra teeotae wooan iimw we, ra feingi noa aekkaew oason iimw we, nge re atairaetiw mwaaen we noan giegiy we nugunupaen pwuwa we me weni mmwaen Jesus. \v 20 Igiwe Jesus a weri nepaen aar niugiuniug rhooawe, a aengaeni mwaaen we pwe, “Naeyi, monofitimw a mwusunoa.” \p \v 21 Sinsein anniug kkewe me Pharisees kkewe a rhaepetae aar niuwaennei fengaen wooar pwe, “Iyo mwaaen e aepesa aenneewa Deus! Deus rhag minne emmwen epwe oamwusa noa monofit!” \p \v 22 Jesus e giuneei niunniuwaen kkewe aar nge a aengaeniir pwe, “Meeta oaw niuwaennei minikkena e aenneew reen? \v 23 E mererhaeg pwe sipwe aepesa pwe, ‘Monofitimw a mwusunoa,’ aere sipwe aepesa pwe, ‘Iutae wa faaeraeg noa’? \v 24 Ipwe pwaeri ngaenigaemi pwe mwaaen we Naiun Aeremas eyor maemaewan wooan soanop pwe epwe oamwusa noa monofit.” Iwe a aengaeni mwaaen maemerhoar we pwe, “Ipwe aengaeniug, iutae, pwigi giemw wa noa noan imwoamw!” \p \v 25 Iwe rhag mwaaen we a iutae me weni mmweer rhooawe, a pwigi miniwe gien iwe ewon wooan, a noa nee pwugusan, a noa aepingepinga Deus. \v 26 Oanongeer rhooawe ra gin riutae reen aar mesag, nge ra aepingepinga Deus nge ra iura pwe, “A inamwo aemwaeraeran minikka sa weri noan raaeneei!” \s Jesus a Faingi Levi \r (Mat 9.9-13; Mark 2.13-17) \p \v 27 Mwirin minneei, Jesus a noa weri erhai rhooan iyoiyon \tl tax\tl* itan Levi, emooat noan aan \tl office\tl*. Jesus a aengaeni pwe, “Itto tapweaei.” \v 28 Iwe Levi a iutae nigiti oanongaen aegiaeg nge a tapweei noa mwirin. \p \v 29 Oatona nge Levi a feeori eew gupwun gin temoag me reen iimw na imwan pwe aaen Jesus, iwe nge neeiir rhooan itto tapweei gupwun we nge regin ssow rhooan iyoiyon \tl tax\tl* me pwan aaemweoi aeremas. \v 30 Aaemweoi Pharisees me sinsein anniug re appaniuwaen ngaeniir rhooan kkayeo kkewe naiun Jesus re iura pwe, “Meeta oaw iun nge oaw mwongo ngaeniir rhooan iyoiyon \tl tax\tl* me rhooa aenneew wegitaegiir kkomwun reen?” \p \v 31 Jesus a paniuwaeniir a iura pwe, “Rhooakka rese semwaai rese noa reer toagota, pwe rhooakka refaer semwaai. \v 32 Ngaang ise itto pwe ipwe faingiir rhooa mwamwaai, pwe faer rhooa monofit pwe repwe toagun saengi monofitiir.” \s Kkepas Aeiineon Aecchigipin \r (Mat 9.14-17; Mark 2.18-22) \p \v 33 Aekkaaemweoi aeremas re aengaeni Jesus pwe, “Rhooan kkayeo kkewe naiun John regaen aecchigipin ffoarh noa rhag nge re maeipin ffoarh, pwan ina rhag rhooan akkiuneo kka naiiur Pharisees; nge rhooan kkayeo kkomwu noawumw re mwongo noa rhag me re iun noa rhag.” \p \v 34 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Oaw niuwaennei pwe epwe mmwen oawsoapw oamwongoor aeremas kkewe re itto reen gupwunon appwiuniupai igiwe \tl bridegroom\tl* we e rhiuwen no reer? Aapw! \v 35 Nge epwe itto raaenin na repwe pwigi saengiir \tl bridegroom\tl* we, nge ina oatona repwene aecchigipin noa.” \p \v 36 Jesus a pwan aengaeniir fioangon awewe een: “Oawsoapw taeringa eew mengaag ffeo pwe oawpwe pinisa ngaeni eew mengaag maerhiy. Esooar ipitan oawpwe feeori. Iwe ngaere epwe ina, oawwa taeringa mwaenenei noa mengaag ffeo we pwe ikka mengaag ffeo we ese aeffitaeg ngaeni mengaag maerhiy we. \v 37 Oawsoapw pwan aenianong \tl wine\tl* ffeo noan nenien \tl wine\tl* maerhiy, pwonno \tl wine\tl* ffeo we epwe taeringatiw nenien \tl wine\tl* maerhiy we, iwe a nipi noa \tl wine\tl* we nge nenien \tl wine\tl* we a ffeir noa. \v 38 \tl Wine\tl* ffeo ina oawpwan ngoannong rhag noan nenien \tl wine\tl* ffeo! \v 39 Nge esooar erhai ne epwe iun \tl wine\tl* maerhiy nge epwe pwan rhiuwen iun \tl wine\tl* ffeo. Pwe e iura pwe, ‘\tl Wine\tl* kka e ssiunaei minne enneo.’ ” \c 6 \s Kkepas Aeiineon Sabbath \r (Mat 12.1-8; Mark 2.23-28) \p \v 1 Jesus a feffaaeraeg noa neeiin maetaen \tl wheat\tl* wooan raaenin Sabbath. Rhooan kkayeo kkewe naiun ra ginigin iuwoapwon \tl wheat\tl* kkewe, ra mwunuti fetaeneei noan paiiur, nge re angi minikkewe faiun. \v 2 Aekkaerhai Pharisee kkewe ra aeiineow pwe, “Meeta oawwa feeori miniwe oasoapwosoapw we aarh e iura pwe oawsoapw feeori wooan Sabbath reen?” \p \v 3 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Oawse aeraegi mwo miniwe David efeeori noan oaton we iiy me rhooa kkewe naiun ra pecchai? \v 4 Iwe etonong noan imwaen Deus, nge a pwigi fenoawa kkewe re aeni oasoar ngaeni Deus, nge a angi nge a pwan ngaenneer mwaaen kkewe rhoaniuwan. Miniwe nge e aenneew ngaeni aarh oasoapwosoapw pwe aeremas repwe angi pwe aeggaen patere rhag.” \p \v 5 Iwe nge Jesus a soapwei noa pwe, “Minna Naiun Aeremas minne Soamwoonin Sabbath.” \s Erhai Mwaaen Mae Paiun \r (Mat 12.9-14; Mark 3.1-6) \p \v 6 Wooan eew noa raaenin Sabbath nge Jesus a noa noan wutteer Jews a noa fenai. Erhai mwaaen eno ee nge e maemerhoar pai mwaaenen. \v 7 Aaemweoi sinsein anniug me aaemweoi Pharisees re giutta aekkaew rhaepin minikka repwe oaturu Jesus wooan, iwe ina faan ra pipiiy gacchiuw Jesus aere epwe aecchipwaar aeremas wooan Sabbath. \v 8 Nge Jesus e giuneei niunniuwaen kkewe aar nge a aengaeni mwaaen we pwe, “Iutae nge wa itto iu weni mmwan.” Mwaaen we a iutae nge a itto iu igiwe. \v 9 Iwe nge Jesus a aengaeniir pwe, “Ipwe aeiineogaemi: meeta aarh anniug e aengaenigirh sipwe mmwenen feeori noan raaenin Sabbath? Meeta aarh anniug e aengaenigirh sipwe mmwenen feeori noan raaenin Sabbath? Sipwe tipaengi aeremas ngaere sipwe oawoasuur? Sipwe aemenewaar, aere sipwe niir noa?” \v 10 A fan fetaen neeiir oanongeer, iwe nge a aengaeni mwaaen we pwe, “Aeitiwow poawumw.” Iwe mwaaen we a aeitiwow paiun, iwe a mamaaw sefaaen. \p \v 11 A gin teoteeo aar soong rhooa kkewe iwe ra pwiungiuwwoar meeta e repwene feeori ngaeni Jesus. \s Jesus a Finiir Seig me Riiurhai Oapostonus \r (Mat 10.1-4; Mark 3.13-19) \p \v 12 Oatonaan nge Jesus a ittae wooan eew taeiit epwe ittae maeipin, iwe a ittae no aegini noa epwoong reen aan ittae maeipin ngaeni Deus. \v 13 Enoa raaen tae, a faingiir rhooan kkayeo kkewe nge a finiir seig me riiurhai me neeiir, nge a aeita ngaeniir pwe oapostonus: \v 14 Simon (iwe a aeita ngaeni pwe Peter) iwe nge Andrew we pwiin; James me John, Philip me Bartholomew, \v 15 Matthew me Thomas, James we naiun Alphaeus, iwe me Simon (iwe regaen iura pwe man menat),\f + \fr 6.15 \fr*\fq man menat: \fq*\ft erhai mwaaen e fiiow ngaeniir sonotawaen Rome faaen itaen faniuwan.\ft*\f* \v 16 Judas we naiun James, iwe me Judas Iscariot, iwe e fangenoa tinnimaen Jesus. \s Jesus e Fenai Nge e Aecchipwaar Aeremas \r (Mat 4.23-25) \p \v 17 Igiwe Jesus enoa ittiw me wooan taeiit we iiy me oapostonus kkewe, a ittiw iunoa nefenapi reen eew mweoiuyaen rhooan kkayeo kkewe naiun. Eew pwuwaen aeremas temoag a no ee, nge re maegeto me Judea me Jerusalem me aepinoamw kkewe wenepeigin faniuwaen Tyre me Sidon; \v 18 re maegeto repwe itto aiussaening ngaeni me repwe itto aecchipwa aar semwaai. Oanongeer rhooakka eteeotae mwuniaan wooar nge re maegeto nge a aecchipwaar. \v 19 Oanongeer aeremas nge re aetemaegin repwe geotteopa, pwe miniwe kkemenan e itiwow me wooan nge a aecchipwaar noa oanongeer. \s Kker me Niemaam \r (Mat 5.1-12) \p \v 20 Jesus a toagun ngaeniir rhooan kkayeo kkewe naiun nge a iura pwe, \q “Oaw wenepwu aaemi rhooa mwaenene; \q pwe minna Mweoiun Deus a no pwe aaemi! \q \v 21 Oaw wenepwu aaemi rhooa pecchai igina; \q pwe aaemi oawpwene faeyemwaai! \q Oaw wenepwu aaemi rhooa nee tip cchoaw; \q pwe aaemi oawpwene kekkaei! \p \v 22 “Oaw wenepwu aaemi igine re aeserhoawuna gaemi, asiugaemi, aessaewa gaemi, aepesa gaemi pwe oaw aenneew, pwe faaen ngaeni mwaaen we Naiun Aeremas! \v 23 Oawkker igine a wen minna ngaenigaemi nge oaw ittae maan fetaen reen aaemi mesaeig, pwe a yor paniuwaemi ina e igin faeregit me naaeng. Pwe rhooa kkewe rhaepetoor repwan feeori taeppen minneei ngaeniir profeta kkewe. \q \v 24 Nge ifa mwo aenneewan ngaenigaemi aaemi rhooamwu oawwiin igina; \q oawwa gaen aemmererhaeg rhag igina! \q \v 25 Ifa mwo aenneewan ngaenigaemi rhooamwu oawwa igin faeyemwaai igina; \q oawpwene pecchai! \q Ifa mwo aenneewan ngaenigaemi rhooamwu oaw aemweireyiir fetaen igina; \q oawpwene nee tip cchoaw me saeng! \p \v 26 “Ifa mwo aenneewan ngaenigaemi igine oanongeer aeremas repwe aepesa gacchiumi; pwe rhooawe rhaepetoor ina rhag miniwe repwan aepesa reer profeta oatupwutupw kkewe. \s Aerhaengiir Rhooan Kkoapwut \r (Mat 5.38-48; 7.12a) \p \v 27 “Nge ipwe aengaenigaemi aaemi rhooan aiussaening ngaeniaei: aerhaengiir rhooa oapwutaegaemi, ffeeor mwamwaai ngaeniir rhooa aeserhoawuna gaemi, \v 28 oaw aewenepwuwaar rhooan soong ngaenigaemi, nge oaw maeipinaar rhooa feoffeeor aenneew ngaenigaemi. \v 29 Ngaere erhai e pigiri epeig ne oawusupoamw, wa wegeti ngaeni peig na epeig pwe epwe pwan pigiri; ngaere erhai e pwigi noa mengaagiumw, wa pwan ngaenneei pwan epeo. \v 30 Ngaenneer iyo kena rhooan tingoareog aegiaeg, me ngaere erhai e pwigi pisaegimw nge wosoapw rhiuwen tingoar sefaaen no. \v 31 Oawpwe feeori ngaeniir aeremas taeppen meeta na aaemi oaw mwerhaen pwe repwe feeori ngaenigaemi. \p \v 32 “Aere oaw aerhaengiir rhag rhooa na re aerhaengigaemi, meeta faaen aaemi oawpwe pwigi eew wenepwu? Rhooa kkewe mwo rhooa monofit nge repwan aerhaengiir rhooa kkewe re aerhaengiir! \v 33 Ngaere igine oawffeeor mwamwaai ngaeniir rhag rhooakkena reffeeor mwamwaai ngaenigaemi, meeta faaen aaemi oawpwe pwigi eew wenepwu? Rhooa monofit kkewe mwo nge repwan feeori taeppen rhag! \v 34 Ngaere oawfang pisaegimi ngaeniir rhag rhooakkena oaw niunniuwaennei pwe repwe aesefaaeni niuwenin, meeta faaen aaemi oawpwe pwigi eew wenepwu? Rhooa monofit mwo nge repwan mmwoon ngaeniir rhag rhooa monofit, pwe repwe pwan pwigi rhag nepaen miniwe refang! \v 35 Aapw! Aerhaengiir rhooan oapwutaegaemi me ffeeor mwamwaai ngaeniir; oawfang ngaeniir pisaegimi nge oawsoapw niunniuwaennen repwe aesefaaenin. Ina nge minna wenepwuwaemi epwe temoag noa, nge oawpwe no pwe aaemi naiun Deus na oarosaen taegias. Pwe iiy nge e mwamwaai ngaeniir rhooa kkewe re sonap me aeremas aenneew. \v 36 Oawpwe faayeow taeppen rhag aaen Semaemi faayeow ngaenigaemi. \s Kapwiungiiur Aaemweoi \r (Mat 7.1-5) \p \v 37 “Oawsoapw apwiungiu aeremas, nge ina nge Deus esoapw pwan apwiungiugaemi; oawsoapw oamonofitiir aaemweoi, nge ina nge Deus esoapw pwan oamonofitigaemi; oaw oamwusaar noa aaemweoi, nge ina nge Deus epwe pwan oamwusagaemi. \v 38 Oawpwe fang ngaeniir aaemweoi, pwe ina nge Deus epwe pwan fang ngaenigaemi. Ewaer, pwe ammwenemi ina epwene igin towunap, ina esoapw faer noan paimi iga oawpwe ammwarhiu fengaenniy. Nepaen minna oaw aeyae ngaeniir aaemweoi, nge ina nepaen minne Deus epwe pwan aeyae ngaenigaemi.” \p \v 39 Iwe Jesus a aengaeniir eew fioangon awewe: “Erhai mwaaen parh mesan esoapw mmwenen wummwuw erhai ne epwan parh. Ngaere e wummwuw, nge repwe ppiung nong ne niipw iir me riiurhai. \v 40 Esooar erhai aeteei suguun epwe taegias saengi aan sinsei; pwe oanongeer aeteei suguun nge epwe noa moann ngaeniir aar suguun nge repwe naaen aeffitaeg ngaeniir aar sinsei. \p \v 41 “Meeta wa weri peipei na noan mesaen pwiimw, nge wose weri soapwon irae mwu noan mesoamw? \v 42 Epwe ifa wusun oamw aengaeni pwiimw, ‘Moawwerh pwiiy, itto ipwe tipwei wow peipei mwu noan mesoamw,’ nge wose weri soapwon irae mwu noan mesoamw een? Een erhai man oatupwutupw! Mmwaen tipwei wow soapwon irae mwu noan mesoamw, nge wopwe naaen weri gacchiuw oamw tipwei wow peipei na noan mesaen ina pwiimw. \s Efoarh Waniwan me Uwaan \r (Mat 7.16-20; 12.33-35) \p \v 43 “Efoarh waniwan mwamwaai esoapw uwa aenneew, nge efoarh waniwan aenneew esoapw uwa mwamwaai. \v 44 Oanongaen mesemesaen waniwan nge si giuneei reen minikkena uwaan; wosoapw mmwenen gin \tl fig\tl* me reen irae towfanfan ngaere gin \tl grape\tl* saengi fetin towfanfan. \v 45 Erhai aeremas gacch epwe oatowowuw mini gacch saengi gacchiun noan tipan, nge erhai aeremas aenneew epwe oatowowuw mini aenneew saengi aenneewaen noan tipan. Pwe iga aaw aepesa meeta kena esseog noan pwunn. \s Riiurhai Rhooan Kaiu Iimw \r (Mat 7.24-27) \p \v 46 “Meeta faan oaw faingi ngaeniaei pwe, ‘Soamwoon, Soamwoon,’ nge oawse feeori minne i aengaenigaemi reen? \v 47 Erhai ne e itto reei nge e aiussaening minikka mwaeniaei nge e tapweei — ngaang ipwe pwaeri ngaenigaemi meeta na iiy eweei. \v 48 Iiy eweei erhai mwaaen e aiuwtae imwan, e genengitiw nipwan taeyifan iimw we imwan nge enoa ssaenitae me wooan porow. Iwe enoa itto pwur we itto parengi iimw we nge ese ffeir iimw we, pwe igiwe egin mamaaw kaiun. \v 49 Nge erhai ne e rongorong mwaeniaei nge ese tapweei, ina nge iiy epwe weei rhag mwaaen we e aiuwtae imwan nge ese ffeeor taeyifan; iwe enoa itto pwur we itto parengi iimw we iwe toarop noa, ifa mwo nepaen aan ffeir noa!” \c 7 \s Jesus a Aecchipwa Rhooan Engaang we Naiun Soamwoonin Sonotawaen Rome \r (Mat 8.5-13) \p \v 1 Oatowe Jesus a moannon aepesa oanongaen minikkeei ngaeniir aeremas kkewe, nge a noa Capernaum. \v 2 Erhai soamwoonin sonotawaen Rome eno erhai naiun rhooan engaang ne egin aerhaengi; nge rhooan engaang we naiun a gin semwaai nge epwene oaropaen mae. \v 3 Oatowe soamwoonin sonotaw we a rongorong wunuunun Jesus, a aefengaar noa mwaaen kkewe aar re Jews repwe noa faingito Jesus pwe epwe itto aecchipwa tae rhooan engaang we naiun. \v 4 Ra noa reen Jesus nge ra noa aeffaenipirhe ngaeni, “Mwaaen een nge yor ipitan wopwe tipaengi. \v 5 Egin ffayeo ngaeniir aeremesarh nge iiy wooan oanongan a aiuwtae eew wutteer Jews pwe aarh.” \p \v 6 Iwe Jesus a tapweer noa rhooawe. Ese taaw saengi iimw we igiwe soamwoonin sonotaw we a aefengaar noa rhooawe maereyaeren pwe repwe noa aengaeni pwe, “Soamwoon, wosoapw aewwaeiraesiug. Pwe saapw ngaang erhai aeremas yor ipitan reen oamw wopwe itto toonong reei noan imwaei, \v 7 nge saapw ngaang erhai aeremas yor ipitan reen aaei ipwe itto ngaeniug. Wopwe aepesa rhag epat kkepas nge rhooan engaang e naeyi epwe mamaaw tae. \v 8 Ngaang mwo nge pwan ngaang erhai mwaaen ino faaen nemaeniaen erhai e soamwoon saengiaei, nge epwan yor sonotaw kka reno faaen nemaeniaei. Ipwe aengaeni inaan pwe, ‘Wopwe noa!’ iwe a noa; iya aengaeni inaan pwe, ‘Wopwe itto!’ iwe a itto; iwe iya aengaeni rhooan akkiuneo, ‘Feeori minneen!’ iwe a feeori.” \p \v 9 Jesus a mwaar oatowe e rongorong minneen; a saep sefaaen ngaeniir mwirhaen aeremas we rettapw to mwirin nge a aengaeniir pwe, “Ipwe aengaenigaemi pwe, noan mwo Israel nge isaaen weri mwo taeppen niugiuniug een me ee!” \p \v 10 Iwe rhooawe maereyaeren soamwoonin sonotaw we ra sefaaen noa reen miniwe imwan nge ra noa weri pwe rhooan engaang we naiun a mamaaw noa. \s Jesus a Aemenewa Sefaaen Tae Mwaaen we Naiun Rhooapwut we a Mae Pwiuniuwan \p \v 11 Weni mwirin rhag oatowe nge Jesus a noa reen eew aepinoamw itan Nain, nge rhooan kkayeo kkewe naiun me eew pwuwaen aeremas re tapweto mwirin. \v 12 Iwe oatowe a tooto reen wororaen aepinoamw we, nge ra pwigiwow erhai manimae. Mwaaen we emae i rhag naiun erhai rhooapwut iwe a mae pwiuniuwan, towunepaen aeremesaen aepinoamw we re tapweei niewe. \v 13 Igiwe Soamwoon Jesus a weri niewe, iwe a gin faayeow, nge a aengaeni pwe, “Wosoapw saeng.” \v 14 Iwe a faaeraeg noa a noa geotteopa kakoonaen manimae we, iwe mwaaen kkewe re pwigi ra iug noa. Jesus a iura pwe, “Anian een! Rhimwitae!” \v 15 Iwe manimae we a mooat tae iwe a ittae kkepas fetaen, iwe Jesus a fang sefaaen ngaeni niewe inan. \p \v 16 Iwe oanongeer noa ra igin mesag nge ra aepingepinga Deus. Iwe ra iura pwe, “Erhai profeta taegias iye a pwae me neeirh igina! Deus a itto epwe aemenewa naiun aeremas!” \p \v 17 Iwe miniwe kkepesaen Jesus a rheeoi fetaen noan oanongaen Judea me pwiuneoi kkewe oaron. \s Rhooa Kkewe John Baptist Efang Noa \r (Mat 11.2-19) \p \v 18 Iwe rhooan kkayeo kkewe naiun John Baptist ra itto reen John nge ra aengaeni oanongaen minikkewe, iwe e faingiir riiurhai me neeiir \v 19 nge a aefengaar noa reen Soamwoon pwe repwe noa aeiyegiy pwe, “Een miniwe re iura pwe epwe itto, aere aeipwe wewweti erhai?” \p \v 20 Oatowe ra itto reen Jesus, nge ra iura pwe, “John Baptist e aefengagemaem to reemw pwe aeipwe itto aeiyegiug aere een miniwe re iura epwe itto, aere aeipwe wewweti erhai?” \p \v 21 Faer oatowe rhag Jesus a aecchipwaar towunepaen aeremas saengi mesemesaen aar semwaai, nge epwan oatowowuur aniu aenneew me wooar, nge e aeffetaar noa rhooa masparh. \v 22 A paniuwaeniir pwe, “Oaw sefaaen noa oawwa aengaeni John meeta kka oawwa weri me rongorong: rhooa masparh ra ffatenoa, rhooa pirhemae ra faaeraeg, rhooa kaenepaai ra gacch noa, rhooa saeningapiung ra rongorong, rhooa mae ra menawtae, nge Kkepas Mwamwaai we a fenai ngaeniir rhooa affayeo. \v 23 Ifa mwo wenepwuweer rhooa se tip mwaramwar reei!” \p \v 24 Weni mwirin aar rhooan pweipwogin kkepas kkewe naiun John ra noa, Jesus a kkepas ngaeniir aeremas kkewe reen wunuunun John: “Igine oawwa noa reen John noan \tl desert\tl* we, meeta minne oaw niuwaennei pwe oawpwe noa weri? Efoarh fetin e mwoaroro reen aaeng? \v 25 Meeta minne oawnoa pwe oawpwe weri? Erhai mwaaen kka e memmengaag tae mengaag nning? Rhooa kkomwu re memmengaag tae taeppen minikkena imwu reno rhag noan imwaen \tl king\tl*! \v 26 Aengaeniaei, meeta oawnoa pwe oawpwe weri? Erhai profeta? Ooa, ennetaen, oawwa weri erhai e taegias saengi erhai profeta. \v 27 Pwe John miniwe Pwapwior we e Santus e iura pwe, ‘Deus a kkepas, ngaang ipwene fangetiw naeyi rhooan pweipwogin kkepas me weni mmwoamw pwe epwe noa maeneti ennepoamw.’ \v 28 Ipwe aengaenigaemi pwe John ina e taegias saengiir aeremas towunap kka reno wooan soanop. Iwe nge manna oarosaen git me noan minna Mweoiun Deus ina e taegias saengi John.” \p \v 29 Oanongeer aeremas nge re rongorong miniwe; iir me rhooan iyoiyon \tl tax\tl* kkewe re rongorong minikka mwaeniaen Deus nge e wenewen, iwe oanongeer noa ra noa paptismus reen John. \v 30 Iwe nge Pharisees me sinsein anniug kkewe rese tipaeni aaen Deus oatoat ngaeniir, iwe ina minne rese tipaeni no repwe paptismus reen John reen. \p \v 31 Jesus a pwan iura pwe, “Iwe, meeta ipwe aweweei ngaeniir aeremesaen mweoi e igina? E ifa wunuunuur? \v 32 Ra aeffitaeg ngaeniir rhag wonigaet kkewe remooat noan nenien chuwaai. Eew mwiirh nge re iyaekkepwas ngaeniir aaemweoi, ‘Aemaem aeiya pwai kker ngaenigaemi nge aaemi oawse maan! Aemaem aeiya arhiuwerhiuw, nge aaemi oawse saeng!’ \v 33 John Baptist a itto, e aecchigipin nge ese pwan iun \tl wine\tl*, nge aaemi oaw iura pwe, ‘Iiy eyor aniu aenneew wooan!’ \v 34 A itto Naiun Aeremas, e mwommwongo nge e iun nge oaw iura pwe, ‘Oaw pipiiy mwaaen een! Iiy erhai mwaaen mwongonap me iun \tl wine\tl*, nge maereyaereer rhooan iyoiyon \tl tax\tl* me rhooa monofit!’ \v 35 Iwe nge minna repiaen Deus a pwae noa pwe ennet reer aeremas kka re tapweei.” \s Jesus me Reen Imwaen Pharisee we Simon \p \v 36 Erhai Pharisee e tengaeg Jesus epwe noa mwongoon faaef reen, iwe Jesus a noa reen iimw we imwan a noa mooat tiw pwe repwene mwongo. \v 37 Noan aepinoamw we eno erhai rhooapwut monofit ee. Niewe e rongorong pwe Jesus e mwongo reen iimw we imwaen Pharisee we, iwe a pwigito eew neoningas, \v 38 iwe a noa iu mwirin Jesus oaron pirheen nge a saeng nge e oasopwutiw rhaniun mesan wooan pirheen Jesus. Iwe a aepaena ngaeni aennirhimwen nge a faeisongei miniwe pirheen Jesus, iwe a aepiti ngaeni neoningas. \v 39 Igiwe Pharisee we a weri miniwe nge a kkepastiw rhag wooan nge a iura pwe, “Ngaere igine ennet pwe erhai profeta, mwaaeneei nge epwe pwae ngaeni iyo rhooapwut een me meeta taeppen aeremas iye e itto geotteopa; pwe rhooapwut een iye erhai maan monofit!” \p \v 40 Jesus a kkepas nge a iura pwe, “Simon, eyor minne ipwe aengaeniug mwo.” \p Simon a iura pwe, “Ooa wo sinsei, aengaeniaei?” \p \v 41 Jesus a rhaepetae aan fioang, “Riiurhai mwaaen re monofit senaapiy me reen erhai rhooan fang senaapiy. Erhai e monofiti nimapwiugiuw faifayiun senaapiy \tl silver\tl*, nge iwe erhai nimeig. \v 42 Esooar erhai rhooawe e e rhiuwen mmwenen aera minikkiwe monofitiir, iwe mwaaen we a oamoaw noa minikkewe monofitiir. Iwe ifa erhai neeiir ne epwe temoag aan aerhaengi mwaaen we?” \p \v 43 Simon a paniuwaeni pwe, “I maengi nge epwe mwaaen na e temoag minna e aar me reen monofitin.” \p Jesus a iura pwe, “Ennet reemw.” \v 44 Iwe a toagun ngaeni rhooapwut we nge a mwaenieniy ngaeni Simon, “Woweri rhooapwut een? Ngaang itto noan minne imwoamw, nge esooar rhaan e wo ngoatto pwe toatoan pirheei, nge iya faer toafi pirheei reen rhaniun mesan nge e aepaena ngaeni aennirhimwen. \v 45 Wose faeisongei aei reen oamw aewenimmwaeyaei, nge iiy iye esaaen iug noa mwo reen aan faeisongei pirheei saengi rhag oatowe i tooto. \v 46 Esooar tiikka e wofang pwe aepitaen rhimwei, nge iiy a faer aepiti ngaeni pirheei neoningas. \v 47 Iwe ina minne ipwe aengaeniug pwe, aerhaengerhaeng temoag e a pwaeri noa, ina a tiwegin pwe oanongaen minikkiwe monofitin nge a saenetaeg noa. Iwe nge iyo na e egius rhag monofit na e aessaenetaegiy nge ina e egius rhag aan aerhaengerhaeng.” \p \v 48 Iwe Jesus a aengaeni rhooapwut pwe, “A saenetaeg noa monofitimw.” \p \v 49 Rhooa kkewe aaemweoi iwe remooat reen \tl table\tl* we ra iura fengaenni pwe, “Iyo minne epwan gaen aessaenetaegiy aar aeremas monofit?” \p \v 50 Nge Jesus a aengaeni rhooapwut we pwe, “Wa menaw reen oamw niugiuniug; wone noa noan oapoas.” \c 8 \s Rhooapwut Kkewe re Tapweei Jesus \p \v 1 Enoa faeiyegius noa Jesus a noa fetaen noan aepinoamw me pwugos kkewe, reen aan fenaiuw fetaeneei Kkepas Mwamwaai we reen Mweoiun Deus. Rhooan kkayeo kkewe seig me riiurhai re tapweei, \v 2 iwe me pwan aekkaerhai rhooapwut kkewe ra cchipw saengi aniu aenneew me mesemesaen semwaai: Maria (we pwan itan Magdalene), niewe Jesus e oatowowuw fiusiuman aniu aenneew me wooan; \v 3 Joanna we rhooan ngaenneyaen Chuza we e nemaeni minikkiwe pisaegin Erotes; me Susanna, me pwan towunepeer rhooapwut kkewe regaen pwan tipaengi fetaeneei Jesus me rhooan kkayeo kkewe naiun. \s Fioangon Awewe Erhai Rhooan Aeperes Faiun Foat \r (Mat 13.1-9; Mark 4.1-9) \p \v 4 Aeremas ra maegeto reen Jesus saengi eew me eew aepinoamw; iwe enoa mweoiuto eew pwuwa temoag nge Jesus a fioangei ngaeniir eew fioangon awewe: \p \v 5 “Eno erhai mwaaen a noa pwe epwe noa aeperes faiun foat. Igiwe e aeperes fetaen foat kkewe, aekkaefai faiun ra ppiungiutiw wenepeigin aan we, nge repwuriir noa, nge man aeniaen epwan anginoa. \v 6 Aekkaefai ra ppiungtiw wooan kaenefai, renoa pwaech tae nge reppwass noa pwe ese patapat ppweoniun. \v 7 Aekkaefai ra ppiungiutiw neeiin irae towfanfan. Iwe irae towfanfan kkewe ra menawtae nge ra fittitae wooar iwe ra maenoa. \v 8 Nge aekkaefai ra ppiungiutiw wooan ppweon mwamwaai, iwe ra menaw tae nge ra uwa, nge efoarh nge epwe epwiugiuw uwaan.” \p Iwe Jesus a soapwei noa, “Iyo eyor saeningan, epwe rongorong!” \s Faaen Aaen Jesus Kkepesaen Fioangon Awewe \r (Mat 13.10-17; Mark 4.10-12) \p \v 9 Rhooan kkayeo kkewe ra aeiineow Jesus meeta faaen fioang we. \v 10 Iwe a paniuwaeniir pwe, “Deus a fang ngaenigaemi pwe oawpwe giuneei kkepas mwoanomwoanon minna Mweoiun Deus, nge iga aaemweoi ina epwe toowow noan fioangon awewe, pwe ina repwene pipiiy nge resoapw weri, nge ina repwene aiussaening nge resoapw metaf reen. \s Jesus e Aemmetefa Fioangon Awewen Rhooan Foat we \r (Mat 13.18-23; Mark 4.13-20) \p \v 11 “Ieen faaen fioang we: faiun foat we ina kkepesaen Deus. \v 12 Faiun kkewe re ppiungiutiw wenepeigin aan, ra aeffitaeg ngaeni rhooawe re rongorong kkepesaen Deus, nge e itto rhag Saetan nge e itto pwigi noa miniwe kkepesaen Deus me reer, pwe rese niugiuniug iwe ra menaw. \v 13 Nge faiun kkewe re ppiungiutiw wooan kaenefai, ra aeffitaeg ngaeni rhooawe re rongorong kkepas we nge ra kker aegini. Nge ina rhag ese itinong nee tipeer; pwe egiufet rhag aar niugiuniug, pwe e itto rhag oaton sessoat nge ra mwetekkaein fangetae. \v 14 Nge faiun kkewe re ppiungiutiw neeiin irae towfanfan, ra aeffitaeg ngaeni rhooawe re rongorong; nge aiunaeng me naiwiis me aemmesaeigaen wooan feoniufan a fittiir noa iwe ese mmarh minikkewe uwaan. \v 15 Nge faiun kkewe re ppiungiutiw noan ppweon mwamwaai, ra aeffitaeg ngaeni rhooa kkewe re rongorong minna kkepesaen Deus; nge ra aeiseisa nong noan ennetin me mwamwaaiun pwunnoor, nge ra aetemaegin rhag toori aar uwa. \s Eew Oappwun Eno Faaen Saepiy \r (Mark 4.21-25) \p \v 16 “Esooar ne egaen fifi oappwun nge a iseni nong faaen saepiy ngaere ngoanoa faaen pooa. Pwe refaer pwigi ngaettae wooan nenien oappwun pwe aeremas repwe seram igine ra toonong. \p \v 17 “Oanongaen meeta ewop noa epwene pwae noa, nge oanongaen meeta e pwanipwan nge epwe pwae noa noan seram. \p \v 18 “Oawpwe aefaennigaemi reen wunuunun aaemi aiussaening; pwe iyo a yor meeta aan nge repwe pwan fang ngaeni, nge iyo kena esooar nge refaer pwigi saengiir mwo nge giufetin minikkena re maengiy pwe eno reer.” \s Rhooapwut we Inaen Jesus me Mwaaen Kkewe Pwiin \r (Mat 12.46-50; Mark 3.31-35) \p \v 19 Rhooapwut we inaen Jesus me mwaaen kkewe pwiin re itto reen, nge rese mmwenen rhungaeni pwonno rhooanap we. \v 20 Nge erhai a aengaeni Jesus pwe, “Niewe inoamw me mwaaen kkewe pwiimw ikka reno niugiun, nge re mwerhaen repwe rhuungiug.” \p \v 21 Jesus a aengaeniir oanongeer pwe, “Maan na inaei me mwaaen kena pwiiy ina rhooakka re rongorong kkepesaen Deus nge re tapweei.” \s Jesus a Oapoassaetiw Eew Aaeng Cchoaw \r (Mat 8.23-27; Mark 4.35-41) \p \v 22 Eraaen Jesus a teeotae wooan efoarh pwoot Iiy me rhooan kkayeo kkewe naiun nge a aengaeniir pwe, “Oaw sipwe noa epeig meoneoiniun eei.” Iwe ra noa. \v 23 Igiwe ra sesseraeg noa nge Jesus a maiur noa. Ese mmwaei mwo nge a noa itto eew aaeng cchoaw noan meoneoiniun we, iwe pwoot we a mweomweoyius nge rhooa kkewe ra no noan oawoas. \v 24 Rhooan kkayeo kkewe ra noa reen Jesus ra noa faingitae, ra iura pwe, “Soamwoon, Soamwoon! Sipwene mae!” \p Jesus a mmasetae a kkepas sseor ngaeni aaeng we me noa we pwe repwe poas noa; iwe ra iug noa, nge a igin rhoaraeg noa. \v 25 Iwe a aengaeniir rhooan kkayeo kkewe pwe, “Eno iya aaemi niugiuniug?” \p Rhooawe ra riutae nge ra mesag, nge ra iura fengaenni wooar pwe, “Iyo mwaaeneei? E mwaenieniy ngaeni aaeng me noa, nge re tapweei mwaenian!” \s Jesus a Aecchipwa Erhai Mwaaen Eyor Aniu Aenneew Wooan \r (Mat 8.28-34; Mark 5.1-20) \p \v 26 Jesus me rhooan kkayeo kkewe naiun ra saei saengi Galilee nge ra noa Gerasa, iwe eno peigin meoneoiniun we me eotiw. \v 27 Igiwe Jesus a tiwegitae ppiy, nge a noa rhuungi erhai mwaaenin aepinoamw we nge eyor aniu aenneew wooan. A ssiunaei aaen mwaaen een se memmengaag nge ese pwan nonotiw no noan imwan, pwe a noa no fetaen rhag noan paeyi kkewe. \v 28 Iwe oatowe eweri Jesus, nge a igin eor noa, nge a foatotiw me weni mmwaen Jesus nge a aepwesaegini pwe, “Jesus, mwaaen na Naiun Deus na oarosaen taegias! Meeta minne wo tipaeni me reei? Iya aeffaenipirheog pwe wosoapw aewwaeiraesiaei!” \v 29 E iura minneei pwe iga Jesus a oatowowuw mwuniaan aenneew we me wooan. Towunepaen oatokka epwe kkaein ngaeni, nge inamwo iga e geeogeeo paiun me pirheen ngaeni \tl ccheen\tl* nge egaen mweoiti, iwe mwuniaan we a pwigi noa noan \tl desert\tl*. \p \v 30 Jesus a aeiineow pwe, “Meeta itoamw?” \p Mwaaen we a paniuwaeni pwe, “Itaei nge Cchon, ” pwonno iga a towunap mwuniaan wartae wooan. \v 31 Mwuniaan kkewe ra aeffaenipirheei Jesus pwe esoapw fangenoa iir noan niipw we e igin nennoan. \p \v 32 Eew cchon sino re mwongo fetaen wooan eew taeiit. Iwe mwuniaan kkewe ra aeffaenipirhe ngaeni Jesus pwe epwe aeweraar tae wooar sino kkewe, iwe a aeweraar tae wooar. \v 33 Iwe aniu kkewe ra toowow me wooan mwaaen we nge ra wartae wooar sino kkewe. Cchon sino we ra fattapw tiw rhag me wenepeigin rhug we ittiw noan meoneoiniun we itinong moapw noa. \p \v 34 Mwaaen kkewe rhooan ffooanon sino reweri meeta we a wen, iwe ra fattapw noa arheoiuwa fetaeneei noan aepinoamw we me menaai kkewe. \v 35 Aeremas ra maeg wow pipiiy miniwe a wen, nge renoa itto reen Jesus ra itto rhuungi mwaaen we retowow mwuniaan me wooan, pwe emooat wenepeigin pirheen Jesus, nge e memmengaag nge iiy man reepiy; iwe rhooa kkewe ra igin mesag. \v 36 Rhooawe reweri miniwe ra fioangei ngaeniir aeremas wunuunun aar aniu aenneew kkewe toowow me wooan mwaaen we. \v 37 Iwe rhag nge oanongeer aeremesaen pwiuneoi we ra tingoareei Jesus epwe nigitiir, pwe igiwe ra igin mesag. Iwe Jesus a teeotae wooan pwoot we a noa. \v 38 Mwaaen we etowow aniu kkewe me wooan a aeffaenipirhe ngaeni Jesus epwe tapweei. \p Nge Jesus a aefenganoa, nge a aengaeni pwe, \v 39 “Sefaaen noa nee pwugusoamw nge wa noa fioangei meeta e Deus a feeori ngaeniug.” Iwe mwaaen we a noa fetaen noan aepinoamw we a noa fioangei fetaeneei meeta we Jesus a feeori ngaeni. \s Rhooapwut we Naiun Jairus me Rhooapwut we e Geotteopa Mengaagiun Jesus \r (Mat 9.18-26; Mark 5.21-43) \p \v 40 Oatowe Jesus enoa sefaaeniti peigin meoneoiniun we epeig, aeremas ra itto aetiwa, pwe igiwe ra wetiwet noa rhag iiy. \v 41 Erhai mwaaen itan Jairus a noa itto; iiy erhai soamwoonin wutteer Jews. A itto foatotiw weni mmwaen pirheen Jesus a aeffaenipirhe ngaeni epwe tapweei noa reen iimw na imwan, \v 42 pwe igiwe rhooapwut we naiun iwe enaaen seig me ruwowu raegin a oaropaen mae. \p Igiwe Jesus a tapweei noa nge aeremas ra igin itto aetietiy ngaeni. \v 43 Eno erhai rhooapwut neeiir eseiug aan peitaeg noa noan seig me ruwowu raeg, nge esooar erhai ne emmwenen aecchipwa. \v 44 Rhooapwut we a itto me niugiusagiuriun Jesus a itto geotteopa soapwon mengaagiun, iwe rhag nge e iug noa aan noa epeig faniuw. \v 45 Nge Jesus a aeiineo pwe, “Iyo we e geotteopayaei?” \p Oanongeer rhooawe nge re iura pwe saapw iir, nge Peter a iura pwe, “Soamwoon, regin ssow rhooakka re pwaeniaeniug noa me aetietiy ngaeniug.” \p \v 46 Jesus a iura pwe, “Erhai imwu e geotteopayaei, pwe i meyaefi maemaewaei aan toowow me wooai.” \v 47 Iwe rhooapwut we a giuneei pwe a pwae miniwe efeeori, iwe a noa faaeraeg ngongongoto a itto aerheei tiw me weni mmwaen pirheen Jesus. Weni mmweer rhooanap we iwe niewe a aengaeni faaen minne e geotteopa reen me wunuunun aan iug noa aan noa epeig faniuw oatowe e geotteopa. \v 48 Jesus a aengaeni niewe pwe, “Naeyi, oamw niugiuniug minne a aecchipwoag tae. Wonoa noan oapoas.” \p \v 49 Nge igiwe Jesus e rhiuwen kekkepas, nge erhai rhooan oarong a noa itto me reen imwaen Jairus nge a aengaeni Jairus pwe, “A mae noa rhooapwut we noawumw, wosoapw rhiuwen angiurhiu no Sinsei na.” \p \v 50 Jesus e rongorong miniwe nge a aengaeni Jairus pwe, “Wosoapw mesag; niugiuniug rhag ina nge epwe menaw tae.” \p \v 51 Oatowe enoa toorito iimw we, ese tipan pwe aeremas repwe tapweei nong nee iimw pwe aeggaen Peter rhag me John me James iwe me mwaaen we seman me inaen aet we. \v 52 Oanongeer aeremas kkewe noan iimw we ra saeng wooan aet we. Jesus a iura pwe, “Oawsoapw saeng; aeteen iye ese mae, pwe aan rhag maiur!” \p \v 53 Rhooa kkewe ra kekkaei aegini pwe igiwe re giuneei pwe aet we a mae. \v 54 Jesus a ammwarhiu tae paiun nge a iura pwe, “Rhimwitae, moawwerh!” \v 55 Iwe a menaw tae nge a rhiuwei rhimwitae rhag. Iwe Jesus a aengaeniir repwe ngaenneei anan mwongo. \v 56 Mwaaen we seman me inaen aet we ra riutae, nge Jesus a ammwir ngaeniir pwe resoapw aengaeni mwo nge erhai meeta e a wen. \c 9 \s Jesus a Aefengaar Noa Rhooawe Seig me Riiurhai \r (Mat 10.5-15; Mark 6.7-13) \p \v 1 Jesus a faingi fengaenniir rhooawe seig me riiurhai a fang ngaeniir nemaenieer me aar manaman pwe repwe asiiur aniu aenneew me aecchipwaar rhooa semwaai. \v 2 Iwe a aefengaar noa pwe repwe noa fenaiuw minna Mweoiun Deus nge re aecchipwaar rhooa semwaai. \v 3 A aengaeniir pwe, “Esooar minne oawpwe pwigi wooan aaemi saei: oawsoapw pwigi yomi, oawsoapw pweipwog aaemi pwetoaw, oawsoapw pweipwog mwongo, oawsoapw pweipwog senaapiy, oawsoapw pwan pweipwog ssiuwenin mengaagiumi. \v 4 Ese tiwegin iya re aetiwaegaemi me ee, oawno noan iimw naan toori aaemi oawpwe siu me reen aepinoamw naan; \v 5 iwe nge pwiuneoi na aeremas rese aetiwaegaemi me ee, nge oawwa siusaengi pwiuneoi we nge oawwa iurhiugi noa ppweoniun me wooan pirhemi pwe eew atapeonneog ngaeniir.” \p \v 6 Rhooan kkayeo kkewe ra noa fetaen noan aepinoamw kkewe, ra noa fenaiuw Kkepas Mwamwaai we nge re aecchipwaar aeremesaen oanongaen pwiuneoi. \s Aaen Erotes Pwurhopwurh Fetaen \r (Mat 14.1-12; Mark 6.14-29) \p \v 7 Oatowe Erotes, we soamwoonin Galilee, e rongorong minikkewe a wen a igin pwurhopwurh fetaen, pwe aaemweoi re iura pwe John Baptist a menaw sefaaen. \v 8 Aaemweoi re iura pwe Elijah minne a pwaeto, iwe nge pwan aaemweoi re iura pwe erhai \tl profeta\tl* kkewe mweoiwe minne a menaw sefaaen. \v 9 Erotes a iura pwe, “John iwe iya gopiy noa iiuwaen, nge iyo mwaaeneei i rongorong kkepesan?” Iwe a aekkaetemaegini fetaeneei aan epwe noa weri Jesus. \s Jesus e Oamwongoor Nimingeras Aeremas \r (Mat 14.13-21; Mark 6.30-44; John 6.1-14) \p \v 10 Iwe ra sefaaeneto oapostonus kkewe ra itto aengaeni Jesus meeta kkewe ra feeori. A wummwuur, iwe iir rhag ra noa reen eew aepinoamw itan Bethsaida. \v 11 Igiwe pwuwaen aeremas we ra rongorong ra pwan ttapw noa mwirin. Jesus a aewenimmwaar, a fenaiuw ngaeniir wunuunun minna Mweoiun Deus iwe nge e aecchipwaar rhooakka re semwaai. \p \v 12 Noan faefin we nge rhooan kkayeo kkewe naiun ra itto reen nge ra aengaeni pwe, “E igin anug noa igeei nge a pwan pwoong. Aefengaar noa aeremas kaan nee aepinoamw pwe repwene noa sipegin chuwaai aeneer mwongo.” \p \v 13 Jesus a faer aengaeniir pwe, “Oawfang ngaeniir aeneer.” \p Nge ra iura pwe, “Niffai rhag fenoawa me riiurhai iig minne eno remaem. Wo mwerhaen pwe aeipwe noa nge aeiya noa chuwaai to aeneer rhooanap een?” \v 14 (Repwe nimingeras mwaaen reno igiwe.) \p Jesus a aengaeniir rhooan kkayeo kkewe naiun pwe, “Oaw aengaeniir pwe repwe mooat tiw nge repwe aenimeig aeremas noan eew me eew pwoatu.” \p \v 15 Weni mwirin aar rhooan kkayeo kkewe feeori miniwe, \v 16 nge Jesus a pwigi fenoawa kkewe niffai me iig kkewe riiurhai, a fattae naaeng nge a fang ngaeni Deus aan aerhigerhig. Iwe a giniiy fenoawa kkewe nge a fang ngaeniir rhooan kkayeo kkewe pwe repwe inetiy wooar aeremas kkewe. \v 17 Oanongeer nge ra maegin mwongo iwe ra mat noa. Iwe rhooan kkayeo kkewe ra oawuta seig me ruwowu rhiug reen nuseg kkewe. \s Peter e Iura pwe Jesus Iwe Kristus \r (Mat 16.13-19; Mark 8.27-29) \p \v 18 Igiwe Jesus noa rhag aan noa maeipin, rhooan kkayeo kkewe ra noa itto reen. Iwe a aeiyegiir, “Aeremas re iura pwe ngaang iyo?” \p \v 19 Ra paniuwaeni, “Aaemweoi re iura pwe een John Baptist, nge aekkaaemweoi re iura pwe een Elijah, nge pwan aekkaaemweoi re iura pwe een erhai \tl profeta\tl* kkewe mweoiwe nge wa menaw sefaaen.” \p \v 20 A aeiineeor pwe, “Nge aaemi, oaw iura pwe ngaang iyo?” \p Peter a paniuwaeni pwe, “Een Kristus we Naiun Deus.” \s Jesus a Aepesa Waeiraesin me Maenoan \r (Mat 16.20-28; Mark 8.30 — 9.1) \p \v 21 Jesus a aetiwenigiy ngaeniir pwe resoapw aengaeni mwo nge erhai minneei. \v 22 Nge a pwan aengaeniir pwe, “Mwaaen na Naiun Aeremas ina epwe gin affayeo nge e serhoawun me neeiir mwaaen kkewe aar me soamwoonin patere me sinsein anniug. Repwene niiy noa nge eoniuraen mwirin nge a menaw sefaaen.” \p \v 23 Nge a aengaeniir oanongeer pwe, “Erhai ne e mwerhaen tapweaei, epwe aerheei noa niunniuwaennen wooan oanongan, a aiufera aan kurus oanongaen raaenin, nge a tapweeito mwiriy. \v 24 Pwe iyo e mwerhaen ammwarhiu menewan, epwe ppiung saengi. Nge iyo eppiung saengi menewan pwonno ngaang, epwe giuneei menaw. \v 25 Epwe yor ipitan igine eyo ngaeniug oanongan noa faeinaengiy nge a soano saengiug menewoamw? Esooar ipitan! \v 26 Aere wosaew aeginiaei me fenai kka aaei, ina nge mwaaen we Naiun Aeremas epwe pwan saew aeginiug igine a noa itto noan nningen me nningen mwaaen na Seman me nningeer angkenus kena re santus. \v 27 Ipwe aniugiuniugiuw ngaenigaemi pwe eyor aaemweoi aeremas igeei resoapw mae toori oatona repwe weri minna Mweoiun Deus.” \s Nniuwen Noan Wunuunun Jesus \r (Mat 17.1-8; Mark 9.2-8) \p \v 28 Epwe eew noa \tl week\tl* mwirin aan Jesus aepesa minikkeei, nge a pwigiir Peter, John, me James ra ittae maeipin wooan eew rhug. \v 29 Oatowe e maeipin, a nniuwen noa wunuunun wooan mesan, nge miniwe mengaagiun a marettin pwerhepwerh noa. \v 30 Ese mmwaei mwo nge riiurhai mwaaen ra itto mwaenieniy ngaeni. Iir Moses me Elijah, \v 31 repwaeto noan nning seramram nge ra itto mwaenieniy ngaeni Jesus reen wunuunun aan epwene pwaeritae aaen Deus koat reen aan epwe mae noa me noan Jerusalem. \v 32 Peter me rhooawe rhoaniuwan ra igin maiur, nge renoa mmasetae ra weri miniwe seramramaen nningen Jesus me mwaaen kkewe riiurhai iwe re iu oaron. \v 33 Igiwe mwaaen kkewe riiurhai ra siunoa, nge Peter a aengaeni Jesus pwe, “Sinsei, a igin gacch pwe sino igeei. Aeipwe aiuwtae enuuw iimw tampwoning, eew imwoamw, eew imwaen Moses, me eew imwaen Elijah.” (Ese metefaaegini faaen minikkiwe e aepesa.) \p \v 34 Igiwe e rhiuwen kkepas, a itto eew toapw pwaniiur noa faaen niuriun; rhooan kkayeo kkewe ra mesag reen toapw we a itto pwaniiur noa. \v 35 Eew mangiungiu a noa ittiw me noan toapw we, “Ieen mwaaen e naeyi, iye iya finitae — oaw aiussaening ngaeni!” \p \v 36 Iwe mangiungiu we a iug noa, iwe a Jesus noa rhag. Rhooan kkayeo kkewe ra anniug aegini noa rhag miniwe, nge esooar mwo erhai ne re aengaeni meeta we ra weri reen oatowe. \s Jesus e Aecchipwa Erhai Aetemwaaen Eyor Aniu Aenneew Wooan \r (Mat 17.14-18; Mark 9.14-27) \p \v 37 Mmasetaen raaen we eraaen nge Jesus me rhooan kkayeo kkewe eoniurhai ra ittiw me wooan rhug we, nge eew pwuwa temoag ra itto reen Jesus. \v 38 Erhai mwaaen a aekkepwas me noan pwuwa we, “Sinsei! Faaen pirhemw, itto pipiiy aet e naeyi — ieen rhag naeyi mwaaen! \v 39 Oate aniu aenneew een epwe kkaein tiw wooan, nge e rhiuwen apwas rhag nge a ittiw cchech fetaen, pwuropwur wow noan ewan; e aewwaeiraesi fetaeneei rhag nge esa siusaengi no! \v 40 Iya aeffaenipirhe ngaeniir rhooan kkayeo kkewe noawumw pwe repwe oatowowuw, nge ese mmwen ngaeniir.” \p \v 41 Jesus a paniuwaeni pwe, “Ifa mwo aaemi se niugiuniug me ruguppin faaen oateei! Epwe ifa ssiunaein aaei ipwe no reemi? Epwe ifa wusun aaei noaneenaei reemi?” Iwe nge a aengaeni mwaaen we pwe, “Pwigito aetemwu noawumw iga.” \p \v 42 Igiwe aetewe a itto reen nge aniu aenneew we a aerheitiw wooan ppweon a ittiw cchech fetaen. Jesus a aerh ngaeni aniu aenneew we pwe epwe toowow, iwe a aecchipwa aet we, iwe a iseni sefaaeniy ngaeni mwaaen we seman. \v 43 Oanongeer rhooawe ra mwaar reen maemaewaen kkemenaen Deus. \s Jesus a Pwan Aepesa Wunuunun Aan Maenoa \r (Mat 17.22-23; Mark 9.30-32) \p Oanongeer aeremas kkewe nge ra riutae reen meeta kkewe Jesus a feeori nge a aengaeniir rhooan kkayeo kkewe naiun pwe, \v 44 “Oawteorh maniuwegini minne ipwe aengaenigaemi! Mwaaen we Naiun Aeremas epwene yonong nee paiiur aeremas.” \v 45 Iwe nge iir rhooan kkayeo kkewe naiun rese metefaaegini faaen miniwe mwaenian. Miniwe ekooap saengiir pwonno rete metefaaegini, iwe iir ra mesag pwe repwe aeiyeg. \s Iyo e Oarosaen Taegias? \r (Mat 18.1-5; Mark 9.33-37) \p \v 46 Iwe rhooan kkayeo kkewe ra aengiingi fengaen neeiir ngaere iyo e oarosaen taegias. \v 47 Jesus a giuneei niunniuwaen kkewe aar, iwe a pwigi erhai wonigaet a aiuw tiw oaron, \v 48 a aengaeniir pwe, “Iyo e aetiwa aeteen faaen itaei, ina e aetiwaeyaei; nge iyo erhai ne e aetiwaeyaei, ina e aetiwa aeremas na efangeto ngaang. Pwe iyo na oarosaen sessoan neeimi nge ina iiy minne oarosaen taegias.” \s Iyo na Ese Appaniuwaenigaemi Nge Ina Rhoaniuwaemi \r (Mark 9.38-40) \p \v 49 John a iura pwe, “Sinsei, aeiweri erhai mwaaen e oatowowuw aniu aenneew faaen itoamw, nge aeiya aengaeni pwe epwe iug noa pwe saapw iiy rhoaniuwarh.” \p \v 50 Jesus a aengaeni pwe, “Oawsoapw aiugiu noa, pwe iyo na ese appaniuwaenigaemi ina rhoaniuwaemi.” \s Eew Aepinoamwon Samaria Ese Aetiwa Jesus \p \v 51 Igiwe a arapeto oaton aaen Jesus noa naaeng, a aettiweginiy nee tipan epwe noa Jerusalem. \v 52 A fangenoa rhooan pweipwogin kkepas repwe noa wooan eew aepinoamw me Samaria repwe noa oamoannatae oanongaen meeta me weni mmwan. \v 53 Iwe nge aeremesaen pwiuneoi we rese mwerhaen aetiwa pwe igiwe epwae ngaeniir pwe epwene noa Jerusalem. \v 54 Igiwe James me John ra giuneei miniwe ra aengaeni pwe, “Soamwoon, wo mwerhaen pwe aeipwe tingoar noa aengaet naaeng pwe epwe ittiw figiir noa?” \p \v 55 Jesus a toagun ngaeniir a soong ngaeniir. \v 56 Iwe Jesus me rhooan kkayeo kkewe naiun ra noa wooan eew noa aepinoamw. \s Rhooan Mwerhaen Tapweei Mwirin Jesus \r (Mat 8.19-22) \p \v 57 Igiwe ra noa erhai mwaaen a aengaeni Jesus, “Ese tiwegin iga wopwe noa ee nge ngaang ipwe tapweog.” \p \v 58 Jesus a aengaeni pwe, “\tl Fox\tl* eyor ngeteer, man aeniaen eyor feseer, iwe nge mwaaen we Naiun Aeremas esooar eew pwiuneoi ne epwe noa wonotiw aseoseo ee.” \p \v 59 Jesus a pwan aengaeni erhai mwaaen, “Itto tapweaei.” \p Iwe mwaaen we a paniuwaeni pwe, “Soamwoon, mmwaen fang mwo ngaang ipwe sefaaen noa nipwaeni noa mwaaen na semaei.” \p \v 60 Jesus a paniuwaeni pwe, “Nigitiir rhooa mae repwe sipegin nipwaeni aar mae. Nge een wa noa arheoiuwa fetaeneei kkepesaen minna Mweoiun Deus.” \p \v 61 Pwan erhai mwaaen a iura, “Menap, ipwe tapweog; nge ipwe mmwaen noa mwo oapwongiir aaei famini.” \p \v 62 Jesus a aengaeni pwe, “Erhai ne epwe rhaepetae aan engaengaen maat nge e feffan sefaaen nge iiy esoapw firh ngaeni minna Mweoiun Deus.” \c 10 \s Jesus e Aefengaar Noa Rhooawe Fisiig me Riiurhai \p \v 1 Mwirin minneen nge Soamwoon a finiir fisiig me riiurhai mwaaen, nge a aefengaar noa e repwe riiurhai me riiurhai, pwe repwe gommw noa noan eew me eew aepinoamw me taeninimw kkewe iiy epwe noa e. \v 2 Iya aengaeniir pwe, “A towunap uwaen menaai, nge re fitiman rhag rhooan gin. Oaw maeipin ngaeni soamwoonin maat we pwe epwe fangenoa rhooan engaang pwe repwe giniiy oanongaen uwaen maat we aan. \v 3 Oawnoa! Ipwene aefengaegaemi noa pwe oawpwene weei rhag \tl sheep\tl* neeiir \tl wolves\tl*. \v 4 Oawsoapw pweipwog aaemi saiff ngaere pwetoaw ngaere nokkaemi; nge oawsoapw iunoa pwe oawpwe koapwong ngaeniir aeremas me wooan ennap. \v 5 Ese tiwegin eew iimw ne wopwe toonong noan nge mesaemmwaen minna wopwe iura ina, ‘Oapoas epwe no reer rhooan imweei.’ \v 6 Ngaere eyor erhai aeremas ne epoas eno iginaan, iwe nge oawwa nigititiw kkepesaen oapoas we aaemi reen; iwe ngaere esooar, ina nge oawwa pwigi sefaaeniy kkepesaen oapoas we aaemi. \v 7 Oawpwe no rhag noan iimw we, nge oaw mwongo nge oaw iun ese tiwegin meeta refang ngaenigaemi, pwe rhooan engaang ina epwe toowow paniuweer. Oawsoapw siu me reen eew iimw nge oawnoa me reen eew. \v 8 Ngaere igine oawtonong noan eew aepinoamw nge re aetiwagaemi, oaw mwongo meeta refang ngaenigaemi, \v 9 oaw aecchipwaar rhooa semwaai noan aepinoamw naan, nge oaw aengaeniir aeremas kena reno noan pwe, ‘Mweoiun Deus a arapeto reemi.’ \v 10 Ngaere oaw itinong noan eew aepinoamw nge rese aetiwagaemi, nge oawwa itiwow wooan ennap nge oawwa iura pwe, \v 11 ‘Eew mwo ppweoniun noan aepinoamw e aepinoamwomi iye e mmwarh tae wooan pirhemaem nge iye aeipwene peonitiw reemi. Nge oawwa maengi rhag pwe minna Mweoiun Deus ina a arap ngaenigaemi!’ \v 12 Iya aengaenigaemi pwe noan Raaenin Apwiung nge Deus epwe faayeow re Sodom memmweer aeremesaen aepinoamw naan! \s Aepinoamw Kkewe Rese Niugiuniug \r (Mat 11.20-24) \p \v 13 “Ifa mwo aenneewan ngaenigaemi aaemi rhooan Chorazin! Pwan ifa mwo aenneewan ngaenigaemi aaemi rhooan Bethsaida! Aere kkeman kka refeeori me wooan igeei minne refeeori me wooan Tyre me Sidon, ina nge a ssiunaei rhag aar mooat tiw, nge ra memmengaag tutu nge re oamworomwor tae fenang wooar, pwe epwe pwae noa aar toagun saengi monofit! \v 14 Noan Raaenin Apwiung nge Deus epwe faayeow re Tyre me re Sidon me mmwaemi. \v 15 Nge een Capernaum! Wo tipaeni wopwe tooritae naaeng? Een wopwe ppiungiutiw noan nifierno!” \p \v 16 Jesus a aengaeniir rhooan kkayeo kkewe naiun pwe, “Iyo e aiussaening ngaeniug e aiussaening ngaeniaei; nge iyo e oapwutaegaemi e oapwutaeyaei, nge iyo e oapwutaeyaei e oapwuta iyo na efangeto ngaang.” \s Rhooawe Fisiig me Riiurhai ra Sefaaeneto \p \v 17 Mwaaen kkewe fisiig me riiurhai ra sefaaeneto noan aar igin kker. Ra iura, “Soamwoon, mwuniaan mwo nge re aiussaening mwaeniaemaem reen kkemenaen minna itoamw!” \p \v 18 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Iweri Saetan aan ppiungiutiw pwe eweei rhag ffiutiwen weriwer me noan naaeng. \v 19 Aiussaening! Iya ngaennegaemi kkaeinemi, pwe epwe mmwen pwe oawpwe faaeraeg wooar sowufaeng me maennipwong, nge oawniiy noa minikkena kkaeinen mwuniaan nge esooar minne oawpwe woas reen.\fig |alt=". . ." src="BK00058B.tif" size="col" loc=". . ." copy=". . ." ref="10.19"\fig* \v 20 Iwe nge oawsoapw igin kker reen pwonno iga aniu aenneew re aiussaening ngaenigaemi; pwe oawfaer kker pwe iga itaemi a foatofoat me wooan naaeng.” \s Jesus a Kker \r (Mat 11.25-27; 13.16-17) \p \v 21 Reen oatowe nge Jesus a sseog noan kker me reen Espritu Santus nge a iura pwe, “Semaei, Soamwoonin naaeng me soanop, iya ngaenneog oamw aerhigerhig, pwe wa oapanoa minikkeei saengiir rhooa reepiy me metefaaegini, nge wa pwaeri ngaeniir rhooa kkewe reweer wonigaet. Ennet, Semaei, pwe ina minna wo tipaeni epwe wen. \p \v 22 “Semaei a ngaenneaei oanongaen meeta. Nge esooar erhai ne e giuneei minna Naiun pwe aeggaen minna Seman rhag, nge esooar ne e giuneei minna Seman pwe aeggaen minna Naiun rhag, iwe me iyo kena minna Naiun a finiir tae pwe epwe pwaeri ngaeniir.” \p \v 23 Iwe Jesus a toagun ngaeniir rhooan kkayeo kkewe naiun nge a iura pwe, “Wenepwu iir maskena ra weri meeta aaemi oawwa weri! \v 24 Iya aengaenigaemi pwe ressow \tl profeta\tl* me \tl king\tl* ra mwerhaen weri meeta kka aaemi oawwa weri, nge iir rese weri. Ra pwan mwerhaen rongorong meeta kka aaemi oawwa rongorong, nge iir rese rongorong.” \s Fioangon Re Samaria we e Mwamwaai \p \v 25 Erhai sinsein anniug a itto epwe soatoni Jesus. Mwaaen we a iura pwe, “Sinsei, meeta minne ipwe feeori nge epwe yo ngaeniaei menaw na esooar iaenin?” \p \v 26 Jesus a paniuwaeni pwe, “Meeta miniwe Pwapwior we e Santus e iura? Meeta aemmetefan me reemw?” \p \v 27 Mwaaen we a iura pwe, “Wopwe aerhaengi Soamwoon na oamw Deus reen oanongaen nee tipoamw, reen oanongaen ngeoniumw, reen oanongaen oamw niunniuwaen, pwan reen oanongaen maemaewoamw, iwe nge wa aerhaengiir rhooan weni oaromw taeppen rhag oamw sipegin aerhaengi oanongoamw.” \p \v 28 Jesus a iura pwe, “Ennet ngaeniug, wopwe feeori minikkena nge wopwe menaw.” \p \v 29 Iwe nge iiy e tipaeni epwe pwaeri noa pwe ennet meeta kkewe e iura, iwe a aeiineow Jesus pwe, “Iyo kena aeremesaen weni oaroi?” \p \v 30 Jesus a paniuwaeni pwe, “Eyor erhai mwaaen emwet saengi Jerusalem epwe noa Jericho nge rhooa mwoarho ra torofi, ra pwigi saengi mengaagiun, ra niiy, nge ra nigiti noa nge epwene oaropaen mae. \v 31 Enoa wen ngaeni pwe erhai patere epwan taeri rhag ennap we; igiwe eweri mwaaen we nge a toakonoa peigin aan we me epeig. \v 32 Epwan ina wunuunun erhai re \tl Levite\tl* epwan itto pwiuneoi we, a weri mwaaen we nge a pwan toakonoa me peigin ennap we. \v 33 Iwe nge erhai re Samaria enoa faaeraegto, a pwan itto rhuungi mwaaen we, eweri rhag mwaaen we nge a gin ffaiyeow. \v 34 A noa reen mwaaen we, a noa aepiti minikkewe ginisan ngaeni tiikka me \tl wine,\tl* iwe a tiugiumi noa; a iseni tae mwaaen we wooan manewe naiun nge a pwigi noa noan imwaen waseona, iwe a noa aemmwena me ee. \v 35 Mmasetaen raaen we eraaen a pwigi riiufai faifayiun senaapiy a ngaenneei mwaaen we aan iimw we. Iwe a aengaeni pwe, ‘Wa aemmwena aeremas een, nge ese tiwegin meeta paerenoan oamw ammwen, nge ngaang ipwe aesefaaeni ngaeniug oate ipwe sefaaeneto.’ ” \p \v 36 Jesus a soapwei noa, “Noan oamw niunniuwaen nge ifa erhai me neeiir rhooa kkewe eoniurhai ne e ffaiyeow mwaaen we rhooa mwoarho reniiy?” \p \v 37 Sinsein anniug we a paniuwaeni pwe, “Aeremas we e aemmwena.” \p Iwe Jesus a paniuwaeni pwe, “Wonoa nge wa noa feeori taeppen rhag minnaan.” \s Jesus a Noa Sengaeriir Martha me Maria \p \v 38 Igiwe Jesus me rhooan kkayeo kkewe naiun ra noa, Jesus a itinong noan eew aepinoamw nge erhai rhooapwut itan Martha a aetiwa nong noan iimw we imwan. \v 39 Eno erhai pwiin rhooapwut itan Maria, a itto mooat tiw reen pirheen Soamwoon nge a aiussaening ngaeni fenai kkewe aan. \v 40 Martha a tip mworhomworh reen oanongaen engaang kkewe a feeori, iwe a itto reen Jesus a aengaeni pwe, “Soamwoon, wose aetenaegiy noa mwo pwe nie pwiiy a nigiti ngaeniaei rhag oanongaen engaang pwe ipwe feeori? Aengaeni pwe epwe itto tipaengiaei!” \p \v 41 Soamwoon a iura pwe, “Martha, Martha! E towunap minikkena wa aiunaengiy noa rhag nge esa poas no tipoamw reen, \v 42 pwe aeggaen eew noa rhag minne eyor ipitan. Maria a fini minna egacch, nge esooar erhai ne epwe pwigi saengi.” \c 11 \s Jesus a Fenaiuw Wunuunun Maeipin \r (Mat 6.9-13; 7.7-11) \p \v 1 Eraaen nge Jesus a maeipin eew pwiuneoi. Oatowe enoa moann aan maeipin, erhai me neeiir rhooan kkayeo kkewe a aengaeni pwe, “Soamwoon, fenaiuw ngaenigemaem wunuunun maeipin, taeppen aaen John fenaiuw ngaeniir rhooan kkayeo kkewe naiun.” \p \v 2 Jesus a aengaeniir pwe, “Igine oawpwe maeipin, ieen minne oawpwe iura: \q ‘Semmaem, \q aemwo epwe ssoar minna itoamw ina e santus; \q aemwo Mweoiumw epwe war. \q \v 3 Ngaennegemaem aenemaem mwongo eraaen me eraaen. \q \v 4 Wopwe saeneti noa aemaem monofit, \q wunuunun pwan aemaem aeiya saenetiir noa rhooakkena re monofit ngaenigemaem. \q Wosoapw oatonongegemaem noan sessoat.’ ” \p \v 5 Iwe Jesus a aengaeniir rhooan kkayeo kkewe naiun pwe, “Ngaere igine a nugaenipwoong nge erhai me neeimi a noa reen imwaen erhai maereyaeren nge a iura pwe, ‘Maereyaerei, ipwe tingoareog mwo eoniufai fenoawa. \v 6 Erhai maereyaerei enaaen wareto rhag me wooan aan saei, nge esooar minne ipwe fang pwe anan me reen imwaei!’ \v 7 Iwe nge ngaere mwaaen we maereyaeremw a noa kkepas wow me nee iimw nge e iura pwe, ‘Wosoapw itto aetipoapwutaeyaei! A fasiun amwarh noa asam nge ngaang me aetekka naeyi aeiya maiur. Isoapw mmwenen rhimwitae pwe ipwe iseis ngaeniug aegiaeg.’ \v 8 Ipwe aengaenigaemi pwe inamwo e iura esoapw rhimwitae pwe epwe ngaenneog fenoawa kena pwe iga oaw maereyaer, nge iiy ina epwe fasiun rhimwitae pwe epwe ngaenneog oanongaen minikkena wo tingoar pwe iga een wose saew reen oamw tingoar noa rhag. \v 9 Ina minne ngaang ipwe aengaenigaemi pwe: oawpwe tittingoar, ina nge epwe yo ngaenigaemi; oawpwe giutta, ina nge oawpwe weri; oawpwe apiungiupiung wooan asam, ina nge epwe sugaeg ngaenigaemi. \v 10 Pwe iyo a tittingoar nge epwe yo ngaeni, nge iyo a giutta epwe weri, nge asam epwe sugaeg ngaeni iyo na e apiungiupiung. \v 11 Emmwen pwe aaemi saam kena oawpwe ngaenneei naimi sowufaeng igine e tingoar iig? \v 12 Me ngaere oawpwe ngaenneei erhai maennipwong aere e tingoar soagun? \v 13 Inamwo aaemi aeremas aenneew, nge oawwa giuneei aaemi oawpwe fang ngaeniir naimi minikka e mwamwaai. Epwe ifa mwo nepaen faeregitin aaen minna Semaemi wooai naaeng epwe fang Espritu Santus ngaeniir rhooakkena re tingoar ngaeni!” \s Jesus me Beelzebul \r (Mat 12.22-30; Mark 3.20-27) \p \v 14 Jesus a oatowowuw erhai aniu aenneew me wooan erhai mwaaen ese mmwenen kkepas; oatowe e oatowowuw aniu aenneew we me wooan mwaaen we, iwe mwaaen we a rhaep aan mmwenen kkepas fetaen. Iwe pwuwaen aeremas we ra mwaar reen miniwe, \v 15 nge aekkaaemweoi ra iura pwe, “Beelzebul, manewe soamwoonin aniu aenneew, minne efang maemaewan pwe epwe asiiur noa aniu aenneew.” \p \v 16 Nge aaemweoi re niunniuwaennei repwe aegina Jesus, iwe ra aengaeni pwe epwe feeori eew kkeman pwe epwe pwaeri noa pwe efin tipaen Deus reen. \v 17 Nge Jesus e giuneei niunniuwaen kkewe aar, iwe a aengaeniir pwe, “Aere eew faniuw a ginigin fesaeng nge ra fiiow fengaen wooar, faniuw een esoapw ssiunaei; nge rhooan eew famini ne rese tip eew nge repwe toaroporop. \v 18 Iwe ngaere minna mweoiun Saetan epwan ginigin kkit tiw nge re fiffiiow fengaen rhag wooar, epwe ifa wusun rhag nge epwe iutae aan nemenem? Oaw iura pwe i oatowowuw mwuniaan pwe iga Beelzebul efang ngaeniaei maemaewaei. \v 19 Ngaere igine e ieei wunuunun aaei asiiur noa, iwe nge e ifa wusun aar rhooa kkomwu rhoaniuwaemi asiiur noa aniu aenneew? Rhooa kkomwu rhoaniuwaemi ra pwaeritae pwe oaw mwaerhei! \v 20 Aapw, ngaang ina i oatowowuw aniu aenneew noan minna kkemenaen Deus, nge ieen minne a pwaeri noa pwe minna Mweoiun Deus a faer toorigaemi. \p \v 21 “Igine erhai mwaaen mamaaw, a fasiun oamoannatae oanongaen niman, nge e posuw iimw na imwan, ina nge oanongan noa pisaegin nge epwe gofaeg rhag. \v 22 Iwe ngaere igine erhai mwaaen e mamaaw saengi a itto fiiow ngaeni nge a niiy, ina nge epwene pwigi noa oanongaen minikkewe niman ikkiwe mwaaen we a aeisetip wooan nge a noa inetiy fetaeneei meeta kkewe e mwoarhow. \p \v 23 “Erhai ne ese tapweaei, nge iiy rhooa aenneew ngaeniaei, nge erhai ese tipaengiaei reen ioi, iiy erhai rhooan oammwoatoar. \s Sefaaeneton Aniu Aenneew \r (Mat 12.43-45) \p \v 24 “Igine erhai aniu aenneew epwe toowow me wooan erhai aeremas, nge ina epwene faaeraeg fetaen wooan faniuw paenekka pwe egiut nenien aan aseoseo. Ngaere esooar eew neniy e rhuungi, nge ina epwene aengaeni oanongan pwe, ‘Ipwene sefaaen noa reen imwaei iwe i siusaengi.’ \v 25 Iwe a sefaaen nge a noa rhuungi iimw we pwe a nimegacch noa noan pwe oanongaen aegiaeg nge a wonopaeg noa nenien. \v 26 Iwe epwe noa nge a noa paeniir to fiusiuman aniu aenneew kena re igin kkaein aar aenneew saengi, nge ra itto no pwiuneoi we. Iwe igiwe a moann oanongan noa, nge wunuunun aeremas we a faer igin aenneew saengi mmwaen miniwe rhaepetaen.” \s Ennetaen Kker \p \v 27 Oatowe Jesus e aepesa minikkeei, erhai rhooapwut eno noan pwuwa we a kkepas tae nge a iura pwe, “Ifa mwo nepaen mwamwaaiun tipan rhooapwut na e timenewaeginiug me e attiug!” \p \v 28 Iwe Jesus a paniuwaeni pwe, “Epwe faer ifa mwo mwamwaaiun tipeer rhooakkena re rongorong minna oanoon Deus nge re aesirowu!” \s Re Tittingoar Eew Kkeman \r (Mat 12.38-42) \p \v 29 Oatowe aeremas kkewe ra itto roangei noa Jesus, a kkepas nge e iura pwe, “A ifa mwo aenneeweer aeremesaen mweoi e igina! Re tittingoar eew kkeman, nge esooar eew kkeman ne epwe pwae ngaeniir pwe aeggaen kkeman we rhag Deus efeeori ngaeni Jonah. \v 30 Epwe weei rhag wunuunun aaen \tl profeta\tl* Jonah eno pwe eew aeginn ngaeniir re Nineveh, nge mwaaen na Naiun Aeremas epwene no pwe eew aeginn ngaeniir aeremesaen mweoi e igina. \v 31 Noan Raaenin Apwiung nge Queen reen Sheba epwe iutae nge a oamonofiti aeremesaen mweoi e igina, pwe iiy a itto saengi faniuwaen taaw noa pwe epwe itto aiussaening ngaeni aaen \tl king\tl* Solomon kkepesaen reepiy; nge ipwe aengaenigaemi pwe erhai e taegias saengi Solomon eno igeei! \v 32 Noan Raaenin Apwiung re Nineveh repwe iutae nge ra oamonofiti aeremesaen mweoi e igina, pwe iga iir re toagun saengi monofitiir oatowe re rongorong fenai kkewe aaen Jonah; nge ipwe aengaenigaemi pwe erhai e taegias saengi Jonah eno igeei! \s Minna Seremaen Oanong \r (Mat 5.15; 6.22-23) \p \v 33 “Esooar erhai epwe figi eew oappwun nge a oapanoa ngaere iseni nong faaen saepiy; pwe ina epwe faer iseni tae wooan nenien oappwun, pwe aeremas repwe weri sereman igine repwe toonong. \v 34 Minikkena mesoamw ikkina eweei pwe oappwunon oanongoamw. Igine epwe ffat mesoamw, ina nge minna oanongoamw epwe seram; nge igine ese ffat mesoamw, ina nge minna oanongoamw epwe rorhappiung. \v 35 Iseni tipoamw pwe seram na nee tipoamw ete no pwe rorhappiung. \v 36 Ngaere igine oanongoamw e seram, nge esooar mwo egius me reen ne eno noan rorhappiung, ina nge oanongoamw epwe seram taeppen rhag aaen eew oappwun aesseremoag.” \s Jesus a Pwaeritae Tereer Pharisee me Sinsein Anniug Kkewe \r (Mat 23.1-36; Mark 12.38-40) \p \v 37 Iwe oatowe Jesus enoa moannon kkepas, erhai Pharisee a aerigirig iiy pwe epwe noa mwongo reen; iwe a noa mooat tiw reen pwe ra mwongo. \v 38 Pharisee we e riutae oatowe eweri Jesus pwe ese nniuwa paiun weni mmwaen aan epwe mwongo. \v 39 Iwe Soamwoon a aengaeni pwe, “Iwe igina, aaemi Pharisee oawgaen nniuwa niugiun aaemi kkap me saepiy, nge nee tipaemi e sseogiun rhegoaw me feoffeeor aenneew. \v 40 Oawpwurh! Saapw Deus minne efeeori minna niugiun me pwan minna noan? \v 41 Oawfang ngaeniir rhooa affayeo oawton kkap me saepiy kena aaemi, ina nge oanongan aegiaeg epwe nim me reemi. \p \v 42 “Ifa mwo aenneewan ngaenigaemi aaemi Pharisee! Oaw ngaenneei Deus eew me reen giniginin seig me reen \tl mint\tl* me \tl dill\tl* me \tl cumin\tl* me oanongaen waningas, iwe nge oaw oatoranoa ikkina efin me aaemi ffayeo ngaeni Deus. Ikkeei anniug kka oawpwe pomwoni, nge oawsoapw nigiti noa ikkina aekkaew. \p \v 43 “Ifa mwo aenneewan ngaenigaemi aaemi Pharisee! Oaw aerhaengi rhag oawpwe mooat wooan neniy kkena nenieer rhooa taegias me noan wutteer Jews, nge re aerhaengi aar aeremas repwe aewenimmwaar me aesirowuur me noan imwaen chuwaai. \v 44 Ifa mwo aenneewan ngaenigaemi! Oawwa weei paeyi kkewe esooar aeginn wooan ikkiwe aeremas re faaeraeg fetaen wooan nge rese giuneei.” \p \v 45 Iwe nge erhai me neeiir sinsein anniug kkewe a aengaeni pwe, “Sinsei, wopwan igin aessaewaegemaem reen meeta kkomwu wo iura!” \p \v 46 Jesus a paniuwaeni pwe, “Epwe pwan ifa mwo aenneewan ngaenigaemi aaemi sinsein anniug kena! Pwe oawwa iseis tae mini cchoaw wooar aeremas, nge aaemi mwo nge oawse aeitiwow egatt aiuttiumi pwe oawpwe tipaengiir. \v 47 Ifa mwo aenneewan ngaenigaemi! Oawfeeori paeyieer rhooawe \tl profeta\tl* pwe epwe gacch, pwe ina iir rhooa kkewe rhaepeto kkewe aaemi reniiy maaer noa. \v 48 Aaemi wooan oanongaemi oawwa aepwaeri noa pwe oaw tipieew ngaeni meeta kkewe rhaepeto kkewe aaemi refeeori; reniiy maaer noa \tl profeta\tl* kkewe, nge aaemi oawwa feeori paeyieer. \v 49 Iwe reen minneei nge minna Repiaen Deus e iura pwe, ‘Ipwe fangetiw \tl profeta\tl* me rhooan akkiuneo reer; nge iir repwe niiy maaer noa aekkaaemweoi nge re aewwaeiraesiir aekkaaemweoi.’ \v 50 Iwe aeremesaen faaen mweoiu repwene aegaeregaer pwe faan ngaeniir \tl profeta\tl* kkewe reniiy maaer noa saengi oatowe ffeeor taen faeinaengiy, \v 51 saengi oatowe reniiy maei noa Abel noa ngaeni oatowe reniiy maei noa Zechariah, iwe reniiy tiw me nepetaen antar me Pwiuneoi we epin. Ennetaen, ipwe aengaenigaemi, pwe aeremesaen faaen mweoiu nge repwe aegaeregaer pwe faan ngaeniir \tl profeta\tl* kkewe reniiy maaer noa. \p \v 52 “Ifa mwo aenneewan ngaenigaemi aaemi sinsein anniug! Oaw ammwarhiu \tl key\tl* we epwe sugi ngaeni asam we aesemaen reepiy; aaemi mwo nge oawsoapw pwan toonong, nge oawpwan aiugiiur iyo kena repwe mwerhaen toonong!” \p \v 53 Oatowe Jesus a siusaengi pwiuneoi we, nge sinsein anniug kkewe me \tl Pharisee\tl* kkewe ra rhaep aar aepesa aenneewa nge re kkepas aeiyeg ngaeni reen mesemesaen aegiaeg, \v 54 minni pwe repwe oatupwu pwe repwe pipiiy ngaere epwe rugunoa aan kkepas. \c 12 \s Eew Atapeonneog Reen Riugiuriug \r (Mat 10.26-27) \p \v 1 Iga sengeras aeremas repwe pwuwa fengaen, nge ra pwuu tae rhag wooan pirheen erhai, Jesus a aengaeniir rhooan kkayeo kkewe naiun pwe, “Oaw aefaennigaemi reen \tl yeast\tl* kkewe aar \tl Pharisees\tl* — wewen minneei nge aar riugiuriug. \v 2 Oanongaen meeta na epwe mwoan nge epwe pwaetae, nge oanongaen meeta ewop nge epwene pwae noa. \v 3 Iwe ina ese tiwegin minne oaw aepesa me ne roorh nge ina epwene rong noa noan seram, nge ese tiwegin minne oawpwe ngiuniungiuniuw me nee iimw nge ina aeremas repwene aekkepwas aegini fetaeneei me wooan wungaen iimw. \s Iyo na Sipwe Mesagiu \r (Mat 10.28-31) \p \v 4 “Ipwe aengaenigaemi, weni maereyaerei, oawsoapw mesagiiur rhooamwu regaen niiy noa oanongaemi, pwe epwe noa weni mwirin nge esooar no eew min aenneew ne repwe rhiuwen mmwenen feeori. \v 5 Ipwene pwaeri ngaenigaemi iyo na oawpwe mesagiu: oawpwe mesagiu Deus, pwe iiy minne eyor maemaewan pwe epwe oatoragaemi nong noan nifierno weni mwirin aan niiy gaemi noa. Niugiuniug ngaeniaei, pwe iiy minne oawpwe mesagiu! \p \v 6 “Pwe meeta, saapw riiufai checcha nge paniuwaenin nimman nicchok? Iwe nge esooar mwo erhai neeiir ne Deus e maniuwegi noa. \v 7 Oanongaen aennirhimwemi mwo nge Deus e paengi. Ina oawsoapw mesag, pwe aaemi ina eyor ipitaemi memmweer towunepeer nicchok! \s Pwuwafaai me Oasoarhoawuna Kristus \r (Mat 10.32-33; 12.32; 10.19-20) \p \v 8 “Ipwe aengaenigaemi pwe ese tiwegin iyo kkena re aepesa pwe iir naeyi me neeiir aeremas, nge epwe pwan ina wunuunun aaen mwaaen we Naiun Aeremas epwe feeori ngaeniir me weni mmweer angkenus kkena naiun Deus. \v 9 Nge iyo kena resaep saengiaei me neeiir aeremas, nge epwe pwan ina wunuunun aaen mwaaen we Naiun Aeremas feeori ngaeniir me weni mmweer angkenus kkena naiun Deus. \p \v 10 “Ese tiwegin iyo na e kkepas aenneewa mwaaen we Naiun Aeremas nge epwe mmwenen mwusunoa; nge iyo na e kkepas aenneewa Espritu Santus esoapw mmwenen saenetaeg. \p \v 11 “Igine repwe pwigiug noa pwe wopwe noa apwiung noan wutteer Jews aere weni mmweer \tl governor\tl* ngaere soamwoonin faniuw, nge oawsoapw pireiir reen wunuunun meeta kena oawpwe feeori me aepesa. \v 12 Espritu Santus epwe kapwiungiu ngaenigaemi meeta kena oawpwe aepesa.” \s Fioangon Awewen Erhai Mwaaen Naiwiis we Epwurh \p \v 13 Erhai mwaaen me noan pwuwa we a aengaeni Jesus pwe, “Sinsei, aengaeni maan na pwiiy pwe epwe aemegena woamaem minikkena pisaegimaem ina mwaaen na semmaem e nigiti ngaenigemaem.” \p \v 14 Jesus a paniuwaeni pwe, “Maereyaerei, iyo efang ngaeniaei maemaewaei pwe ipwe aettiwegini ngaere ipwe aemegena pisaeg kena woami?” \v 15 A aengaeniir pwe, “Oaw neogiuw tipaemi nge oaw aefaennigaemi reen mesemesaen rhegoaw, pwe wenewenen oamw menaw ina ese ffeeorto me reen minikkena oamw, inamwo ifa nepaen oamw naiwiis.” \p \v 16 Iwe nge Jesus a aeni ngaeniir fioangon awewe een: “Eno erhai mwaaen ne e naiwiis nge e towunap uwaen mwongoon minikkena pwugusan. \v 17 A niunniuwaennei nong rhag wooan oanongan; ‘Esooar no iga ipwe iseni noa e uwaen minikka fetaen ee. Meeta ipwe feeori?’ \v 18 A aepesa pwe, ‘Ieen minne ipwene feeori. Ipwene fereei tiw soko e aaei nge iya feeori sefaaeniy aekkaew min tettemoag, pwe ipwene iseni oanongaen uwaen minikka fetaen me minikka pisaegiy noan. \v 19 Nge ina ipwene gaen iura pwe, mwaaen wenepwu! A yo ngaeniug oanongaen minikkewe e mwamwaai pwe ammwenemw reen fitowu mwo raeg. Wonoa amaniuwa noa, wopwe mwongo, iun, nge wo apwapwa fetaen.’ \v 20 Nge Deus a aengaeni pwe, ‘Wopwurh! Noan pwongin eei rhag nge wopwene fangetae oamw nngas; iwe nge iyo na epwene pwigi oanongaen minikka wa iseni rhag pwe ammwenemw?’ ” \p \v 21 Jesus a soapwei noa, “Egaen ieei wusun minne egaen wen ngaeniir rhooakka regaen oacchongatae rhag naiwiiseer, nge rese naiwiis faaen mesaen Deus.” \s Niugiuniug Ngaeni Deus \r (Mat 6.25-34) \p \v 22 Iwe Jesus a aengaeniir rhooan kkayeo kkewe naiun pwe, “Iwe ipwe aengaenigaemi pwe oawsoapw aiunaeng reen mwongo kkomwu oawpwe menaw reen, ngaere reen mengaagiun oanongaemi. \v 23 Menaw ina e igin yor rhaengin mmwaen mwongo, nge oanong ina eyor rhaengin me mmwaen mengaag. \v 24 Pipiir mwiiy kenaan: rese foat faiun waniwan ngaere gin uwaen waniwan; esooar aar soko; nge Deus e oamwongoor! Aaemi e igin yor ipitaemi memmweer man aeniaen! \v 25 Eyor neeimi epwe mmwenen enaenaei noa egius menewan reen aan aiunaeng?\f + \fr 12.25 \fr*\ft aere: Eyor erhai me neeimi ne epwe mmwen aenaenaeinoa egius taegiasan oanongan reen aan aiunaeng? \ft*\f* \v 26 Ngaere igine ese mmwen ngaenigaemi minikka e paerhigerhig, pwan minin meeta aaemi pireiir reen ikka aekkaew? \v 27 Pipiiy wunuunun aaen peeon waniwan menawtae: rese engaang nge rese pwan ffeeor mengaagiiur. Nge ngaang ipwe aengaenigaemi, pwe igiwe mwo \tl king\tl* Solomon e menaw iwe erhai man ssow wiinan nge esooar mengaagiun ne enning noa me mmwaen peeon waniwan kaan. \v 28 Pwe Deus minne aememmengaagiur fetinen neeiin waniwan — fetin kka eyor igina, nge resoapw nonoa naiu, pwe ra figaeg noa newumw. Pwe meeta, Deus esoapw mmwenen aememmengaagiugaemi? Me gaen mwittiginen aaemi niugiuniug! \p \v 29 “Iwe oawsoapw igin aenneewa tipaemi, oawsoapw tip mwaramwar reen meeta kena oawpwe mwongo me iun. \v 30 (Pwe re Gentiles me noan faeinaengiy nge retip mwaramwar reen oanongaen minikka.) Minna na Semaemi e giuneei pwe oawpwe ammweneni minikkeei. \v 31 Nge ina rhag, oawpwe pwan giutta minna Mweoiun Deus, nge ina nge iiy epwe fang ngaenigaemi meeta kenaan. \s Wenepwu Kena Wooai Naaeng \r (Mat 6.19-21) \p \v 32 “Oawsoapw mesag, aaemi ikkina fitiman, pwe minna Semaemi ina e mwamwaai tipan epwe ngaennegaemi minna Mweoiun. \v 33 Chuwaiuw noa oanongaen pisaegimi nge oawfang senaapian ngaeniir rhooa mwaenene. Oaw pweipwog aaemi pwetoaw kkewe ese mmwenen ffeir, nge oawwa iseis nong wenepwuwaemi me wooai naaeng noan, ina esoapw mmwenen gitigit tiw pwe esooar maan mwoarho ne epwe mwoarhow, nge esooar manepwur ne epwe mmwenen fereei. \v 34 Pwe pwunnomi epwe no rhag iga wenepwuwaemi eno ee. \s Rhooan Akkiuneo Kkewe re Anneogiuneog \p \v 35 “Oawpwe neogiuw tipaemi reen minikka epwe ikkitto, oawwa pwigi aaemi oappwun nge oawwa figi, \v 36 pwe epwe weer rhag rhooan akkiuneo kkewe re wewweti maasta we aar aan epwe sefaaen to me reen gupwunon appwiuniupai we. Oatona epwe noa sefaaen nge epwe apiungiupiung rhag asam we, nge ra sugi. \v 37 Ifa mwo aar kker rhooan akkiuneo kka maasta we aar epwe noa itto nge e rhuungiir pwe re rhiuwen mmas pwe re wewweti noa rhag! Ennetaen, ipwe aengaenigaemi, pwe maasta we epwe noa itto nge a pwiniti mengaagiun, a amooattiweer, nge iiy minne epwene ffeeor ngaeniir aeneer. \v 38 Ifa mwo aar kker igine maasta we e itto rhuungiir nge re oamoannatae, inamwo igine enoa itto nugaenipwoong ngaere weni mmwaei raaen! \v 39 Nge oawpwe metaf pwe ngaere soaw iimw we e giuneei oaton aaen maan mwoarho we epwe itto, iwe nge iiy esoapw fang ngaeni rhooa mwoarho we epwe fereeinong iimw we imwan. \v 40 Nge pwan aaemi nge oawpwan oamoannatae, pwe mwaaen we Naiun Aeremas epwe noa itto reen eew oat ina aaemi oawsoapw tapeonneog reen.” \s Rhooan Akkiuneo we e Wenewen me Iwe Ese Wenewen \r (Mat 24.45-51) \p \v 41 Peter a iura pwe, “Soamwoon, nge aemaem rhag minne wo niuwaennei ngaenigemaem fioangon awewe een, ngaere oanongeer aeremas?” \p \v 42 Soamwoon a iura pwe, “Ina nge iyo rhooan akkiuneo na e wenewen nge e reepiy? Iiy minne maasta we a fang ngaeni pwe epwe nemaeniir rhooan akkiuneo kkewe nge e ngaenneer mwongo noan oaton efin. \v 43 Ifa mwo wenepwuwaen rhooan akkiuneo we, aere maasta we aan e itto giuneei aan feeori minikkeei igiwe ewar! \v 44 Ennetaen, ipwe aengaenigaemi, pwe maasta we epwe ngaenneei rhooan akkiuneo we pwe epwe nemaeni oanongaen minikkewe pisaegin. \v 45 Nge ngaere igine rhooan akkiuneo we e niuwaennei pwe maasta we aan epwe mmwaei aan sefaaeneto, nge a rhaepetae aan wirhiir rhooan akkiuneo kkewe rhinan, mwaaen fengaen me rhooapwut, nge e mwongo nge e iun e pwunaas noa, \v 46 ina nge maasta we epwe sefaaeneto noan raaenin we rhooan akkiuneo we ese niuwaennei, me eew oaton esoapw giuneei. Iwe maasta we epwene fena kititiw nge efang noa neeiir rhooawe rhooa misimis. \p \v 47 “Rhooan akkiuneo na e giuneei minna maasta we aan e mwerhaen pwe epwe feeori, nge ese oamoannatae pwe epwe feeori, ina nge epwe igin temoag aegaeregaer na repwe feeori ngaeni. \v 48 Iwe nge rhooan akkiuneo na ese giuneei minna maasta na aan e tipaeni, nge efaer feeori minne epwe woawwoaw reen, ina nge epwe ppaen woawwoaw na repwe fang ngaeni. Aere Deus efang towunepaen aegiaeg ngaeni erhai aeremas, ina nge aeremas we a pwan igin towunap noa meeta epwe feeori, ina nge Deus a pwan igin towunap meeta epwe aeiineow. \s Jesus Minne e Pwigito Aengimaw \r (Mat 10.34-36) \p \v 49 “Iya itto ipwe ffooanaetae eew aengaet wooan faeinaengiy, nge e ifa mwo aaei aeniaen ngaere a fasiun giu! \v 50 Eyor eew paptismus ipwe paptismus reen, nge e ifa mwo nepaen waeiraes noan tipaei igina toori aan epwe moanno noa! \v 51 Oaw niuwaennei pwe i itto pwe ipwe pwigito oapoas noan faeinaengiy? Aapw, saapw oapoas, pwe aeyimweoi. \v 52 Saengi igina a noa eew iimw ne re nimman aeremesaen ina repwene aeyimweoi, eoniurhai repwene aengimaaw ngaeniir ikkina riiurhai nge riiurhai repwene aengimaaw ngaeniir ikkina eoniurhai. \v 53 Semeer repwene aengimaaw ngaeniir mwaaen kkena naiiur, nge mwaaen kkena naiiur repwene aengimaaw ngaeniir mwaaen kkena semeer; iin repwene aengimaaw ngaeniir naiiur rhooapwut nge naiiur rhooapwut repwene aengimaaw ngaeniir ineer; inaen pwiuniuweer repwene aengimaaw ngaeniir pwiuniuwaen naiiur nge pwiuniuwaen naiiur repwene aengimaaw ngaeniir inaen pwiuniuweer.” \s Metefaaeginin Faei Oat Kkeei \r (Mat 16.2-3) \p \v 54 Jesus a pwan aengaeniir aeremas kkewe pwe, “Oate oawweri eew toapw e ittae me netow, oawwa iura rhag pwe epwe piung worhow — iwe a piung. \v 55 Nge oawpwe meyaefi aaen aaeng peopeoto me eor, nge oawwa iura pwe epwene pwerhikkar — ina nge epwene pwerhikkar. \v 56 Maan oatupwutupw! Oawmmwenen woo ngaeni faeinaeng me noan naaeng nge oawwa mmwenen iura wunuunun mesaei raaen; ina nge meeta faan oawse giuneei mmwenen minikka ewen oatokkeei reen? \s Oapoasson Nee Finarh me Rhooan Kkoapwutorh \r (Mat 5.25-26) \p \v 57 “Meeta ese mmwen ngaenigaemi pwe aaemi rhag oawpwe aettiwegini minne efin oawpwe feeori reen? \v 58 Ngaere erhai e pwigiug noa noan nenien apwiung pwe wopwe apwiung, een wopwe oarhorho wopwe oapoassa nepetaemi weni mmwaen wopwe gona nenien apwiung. Ngaere wose feeori ina nge een wopwene noa weni mmwaen soaw apwiung nge iiy a aefengoag noa nee paiiur \tl police\tl*, nge iir ra noa kanepwusoag noa. \v 59 Ipwe aengaeniug pwe iginaan iga wopwe noa no e toori oamw piungtiw oanongaen paniuwaen monofitimw.” \c 13 \s Toagun Saengi Monofitimi pwe Oawte Mae \p \v 1 Noan eew oat aekkaerhai aeremas re fioangei ngaeni Jesus mmweneer re Galilee kkewe Pilate eniir noa reen oatowe refang aar maenigaech ngaeni Deus. \v 2 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Reen iga e ina wusun aar mae noa iir re Galilee kkena, nge aaemi oaw niuwaennei pwe remae pwe ekkaein monofitiir memmweer oanongeer noa re Galilee kaan? \v 3 Aapw saapw ina! Ipwe aengaenigaemi pwe ngaere igine oawse toagun saengi monofitimi, nge aaemi oawpwe pwan maegin mae noa. \v 4 Nge aeremas kkewe seig me waniman ikkiwe remae noa oatowe e ppiungiutiw iimw taegias we Siloam wooar? Oaw niuwaennei pwe remae pwe ekkaein monofitiir memmweer oanongeer aeremas kena reno noan Jerusalem? \v 5 Aapw saapw ina! Ipwe aengaenigaemi pwe ngaere igine oawse toagun saengi monofitimi, nge aaemi oawpwe pwan maegin mae noa.” \s Fioang Awewen Eew \tl Fig\tl* Iwe Ese Uwa \p \v 6 Iwe Jesus a aengaeniir fioangon awewe een: “Eno erhai mwaaen ne e menaw tae eew \tl fig\tl* me noan menaai na aan. Egiut uwaen \tl fig\tl* we nge esooar minne e rhuungi. \v 7 Iwe a aengaeni rhooan menaai we naiun pwe, ‘Een pipiiy, a enuuw raeg aaei itto giut uwaan \tl fig\tl* eei, nge esooar minne i rhuungi me wooan. Een gopiy tiw! Meeta ipitaen aan itto foat wooan ppweon eei?’ \v 8 Nge rhooan engaengaen menaai we a aengaeni pwe, ‘Soawumwaer, nigiti mwo reen eew raeg pwe ipwe genengi pwaeniaeniy fetaeneei mwo nge iya iseis nong koyasiun. \v 9 Nge ngaere enoa raeg iiy nge a yor uwaan ina nge a mwamwaai; ngaere esooar, ina nge wonaaen gopiy tiw.’ ” \s Jesus a Aecchipwa Aaen Semwaai Erhai Rhooapwut Wooan Sabbath \p \v 10 Wooan Sabbath nge Jesus a fenai noan eew wutteer Jews. \v 11 Erhai rhooapwuton pwiuneoi we a seig me wanuuw raeg aan semwaai pwe eno erhai aniu aenneew wooan; eppwoar sagiuriun nge ese mmwenen iutae. \v 12 Oatowe Jesus enoa weri nge a faingiwow, “Rhooapwut mwuun, wopwene saenetaeg me reen oamw semwaai!” \v 13 A iseni tae paiun wooan niewe, nge noan oaton we rhag nge a uwen tae nge a aepingepinga Deus. \p \v 14 Soamwoonin wutteer Jews we a soong wooan Jesus pwe igiwe e aecchipwa rhooapwut we wooan Sabbath, a kkepas tae nge a aengaeniir pwe, “Wonowu raaen raaenin aarh sipwe engaang; iwe ina epwe noa itto raaen kenaan nge oawwa itto aecchipwaar rhooa semwaai, nge saapw wooan Sabbath!” \p \v 15 Soamwoon a paniuwaeni pwe, “Maan oatupwutupw! Aaemi oawmmwenen pwaeisi naimi wakke ngaere \tl donkey\tl* me noan gurur nge oawwa paeniir noa oawpwe noa aiuniiur rhan wooan Sabbath. \v 16 Igina ina eno erhai rhooan aeinang we aaen Abraham ina a seig me wanuuw raeg aaen Saetan geoni; sisoapw saeneti nieen wooan Sabbath?” \v 17 Aessefaaenin kkepas we aan a aessaewaar noa rhooa kkewe rhooan kkoapwuton, nge aeremas towunap ra faer igin pwapwa reen oanongaen min mwamwaai kkewe efeeori. \s Fioang Awewen Faiun \tl Mustard\tl* we \r (Mat 13.31-32; Mark 4.30-32) \p \v 18 Jesus a aeiyeg pwe, “E ifa wusun minna Mweoiun Deus? Meeta minne ipwe awewe ngaeni? \v 19 E ieen wusun. Erhai mwaaen a pwigi efai faiun \tl mustard\tl* nge a noa foatogi noan menaai we aan. A pwaech miniwe faiun nge a temoag noa pwe efoarh waniwan, nge man aeniaen ra itto ffeeor feseer wooan raaen.” \s Fioang Awewen Eew \tl Yeast\tl* \r (Mat 13.33) \p \v 20 Jesus a pwan aeiineo, “Meeta minne ipwe awewe ngaeni minna Mweoiun Deus? \v 21 E ieen wusun. Erhai rhooapwut e pwigi egius \tl yeast\tl* nge a nofiti fengaenniy me enuuw pwaecchin fenoawa emas toori aan pwo tae fenoawa we.” \s Asam we e Rheogit \r (Mat 7.13-14, 21-23) \p \v 22 Jesus a toonong noan aepinoamw kkewe me pwugos kkewe, nge a fenai fetaen aeremas igiwe e nennoa ngaeni Jerusalem. \v 23 Erhai a aeiineow pwe, “Soawumwaer mwuun, aekkaerhai rhag minne repwe menaw?” \p Jesus a paniuwaeni pwe, \v 24 “Oarhorho pwe wopwe faer nong noan asam na e rheogit; pwe iga re towunap aeremas repwe aeginaar nong nge resoapw takkenong. \v 25 Miniwe soamwoonin iimw we epwene iutae nge a ttiy noa asam we; iwe oawpwene iu nasam pwe oawpwene apiungiupiung nong wooan asam nge oawwa iura pwe, ‘Soawumwaer, sugi mwo asam!’ nge iiy epwe paniuwaeni gaemi pwe, ‘Ise giuneei igine aaemi oaw itto me ee!’ \v 26 Nge aaemi oawpwene paniuwaeni pwe, ‘Aemaem aei mwongo me iun me reemw; een wo fenaiuw noan miniwe aepinoamwomaem!’ \v 27 Nge iiy epwene pwan iura sefaaeniy pwe, ‘Ngaang ise giuneei igine aaemi oaw itto me ee. Oawsiu noa me oaroi, oanongaemi rhooa wegitaeg aenneew!’ \v 28 Ifa mwo aaemi pwe sessaeng me akkaarengi, igine oawpwene weriir Abraham, Isaac, Jacob, me oanongeer \tl profeta\tl* kkewe me noan miniwe Mweoiun Deus, nge aaemi oawwa faer aekkaerh noa! \v 29 Aeremas repwene maegeto me eotiw me netow, eor me efaeng, iwe ra itto mooat tiw noan gupwunnap na noan Mweoiun Deus. \v 30 Iwe aaemweoi re amwirimwir repwene gommw, nge aaemweoi regommw repwene amwirimwir.” \s Aaen Jesus Aerhaengerhaeng Ngaeni Jerusalem \r (Mat 23.37-39) \p \v 31 Noan oatowe rhag nge aekkaaemweoi \tl Pharisee\tl* ra itto reen Jesus ra aengaeni pwe, “Wopwene siu me igeei wa noa eew pwiuneoi, pwe Erotes a mwerhaen epwene niug noa.” \p \v 32 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Oawnoa oawwa noa aengaeni maan oatupwutupw na pwe: ‘Ipwe oatowowuw mwuniaan nge i arhiuwa aar semwaai aeremas igina me naiu, nge wooan ayeoniuraenin raaen nge a moann aaei engaang.’ \v 33 Inamwo nge ngaang ipwene noa raaeneei, naiu, me raaennenaan; pwe ese ffin pwe erhai \tl profeta\tl* epwe noa mae me eew pwiuneoi pwe noan rhag Jerusalem. \p \v 34 “Jerusalem, Jerusalem! Wa niir noa \tl profeta\tl* kkewe, nge wo teraar rhooan pweipwogin kkepas kkewe Deus efangeto reemw! A faaen fiteig aaei mwerhaen pwe ipwe ioni fengaenniy noawumw aeremas, taeppen maniug a ioni fengaenniy naiun faaen paiun, nge een wose mwerhaen pwe ipwe feeori! \v 35 Iwe \tl Temple\tl* we oamw ina aeremas repwe siusaengi iwe peonoa. Ipwe aengaenigaemi pwe aaemi oawsoapw weriaei no toori oatona oawpwe iura pwe, ‘Deus epwe aewenepwuwa aeremas na epwe itto faaen itaen Soamwoon.’ ” \c 14 \s Jesus e Aecchipwa Aaen Erhai Mwaaen Semwaai \p \v 1 Eew Sabbath Jesus enoa epwe noa mwongo reen imwaen erhai soamwoonin \tl Pharisee\tl*; nge aeremas regaen igin pipiiy firhiy. \v 2 Erhai mwaaen epwo pirheen me paiun a noa itto reen Jesus, \v 3 iwe nge Jesus a kepastae nge a aengaeniir sinsein anniug kkewe me \tl Pharisees\tl* kkewe pwe, “Meeta Anniug we aarh e iura sipwe aecchipwaar aeremas wooan Sabbath ngaere aapw?” \p \v 4 Nge iir rese paniuwaeni. Iwe Jesus a paeni mwaaen we, a aecchipwa, nge a aengaeni pwe epwene noa. \v 5 Iwe a aengaeniir rhooawe pwe, “Ngaere igine erhai me neeimi eyor naiun wonigaet ngaere wakke nge eppiung nong noan eew rhanniunim wooan Sabbath, oawsoapw taiuw mwetekkaeiwow inamwo raaenin Sabbath miniwe?” \p \v 6 Nge erhai mwo me neeiir nge ese mmwen ngaeni epwe paniuwaeni. \s Mesoanosoan me Ttiumwiun \p \v 7 Jesus eweriir aaemweoi me neeiir waseona kkewe re fini pwiuneoi kkewe e igin mwamwaai pwe repwe mooat ee, iwe a fioangei ngaeniir fioangon awewe een. \v 8 “Igine erhai epwe aerigirig wopwe noa tapweei eew gupwunon appwiuniupai, wosoapw noa mooat pwiuneoi na e oarosaen mwamwaai. Pwe ina maeni epwe yor erhai ina eyor ipitan me mmwoamw ina epwe noa itto, \v 9 nge iyo we e faingigaemi epwe noa itto nge epwene aengaeniug pwe, ‘Merenoa pwe mwaaen een epwe mooat igina.’ Iwe ina een wopwene saew nge wopwene noa mooat tiw pwiuneoi na e oarosaen sessoan. \v 10 Ieen minne oawpwe feeori, igine repwe aerigirig, wopwe noa wa noa mooat igina oarosaen sessoan ee, ina nge iyo we e faingiug epwe noa itto reemw nge epwene aengaeniug pwe, ‘Moawwerh maereyaerei, itto mooat iga e mwamwaai e.’ Ieen minne epwene aetaegisoag tae me neeiir aeremas kkena reno pwe een erhai aeremas eyor ipitoamw. \v 11 Pwe iyo na e aetaegiasa tae epwe sessoanotiw, nge iyo na epwe oasossonaetiw epwe taegias tae.” \p \v 12 Iwe Jesus a aengaeni iyo we e faingito pwe, “Igine wopwe gaen ffeeor oamw mwongoon oanowas ngaere mwongoon faaef, wosoapw faingiir maereyaeremw ngaere pwiimw ngaere perhaengioamw ngaere iyo kkena aeremesaen weni oaromw igina re naiwiis — pwe ina repwe pwan faingi sefaaeniug pwe wopwe pwan noa tapweer reen gupwun pwe repwe paniuwaeni ngaeniug meeta we wofeeori ngaeniir. \v 13 Igine wopwe gaen ffeeor oamw gupwun, faingiir rhooakkena re mwaenene, rhooakkena e mwaetete oanongeer, rhooa mae pirheer, me rhooa parh; \v 14 ina nge wopwe wenepwu, pwe iga iir rese mmwen repwe paniuwaeni meeta we wofeeori ngaeniir. Deus epwe paniuwaeni oamw feoffeeor noan raaenin na oanongeer aeremas kena re mwamwaai repwene menaw tae me reen mae.” \s Awewen Gupwun Igin Temoag we \r (Mat 22.1-10) \p \v 15 Oatowe erhai me neeiir waseona kkewe remooat reen \tl table\tl* we e rongorong minikkewe, nge a aengaeni Jesus pwe, “Ifa mwo aar kker rhooakka repwe tapweei gupwun na noan minna Mweoiun Deus!” \p \v 16 Jesus a aengaeni pwe, “Eno erhai mwaaen efeeori eew gupwun igin temoag nge e igin towunap aeremas kka e faingiir. \v 17 Igiwe a toori oaton gupwun we nge a fang noa erhai naiun rhooan akkiuneo epwe noa faingiir waseona kkewe, ‘Oaw itto pwe oanongaen meeta nge a oamoannatae!’ \v 18 Iwe nge erhai me erhai neeiir a ffeeor fetaen mwarhneokkiur. Manewe egommw a aengaeni rhooan akkiuneo we pwe, ‘Ngaang iya chuwaiuw eew maat nge ipwe noa mwo sengaeri; faaen pirhemw nge isoapw mmwenen tapweog.’ \v 19 Nge iwe erhai a iura pwe, ‘Ngaang inaaen chuwaiur seig wakke nge iye ipwene noa aegina aaei aengaengaar; faaen pirhemw nge isoapw mmwenen tapweog.’ \v 20 Nge iwe erhai a iura pwe, ‘Ngaang iye inaaen appwiuniupai noa rhag, nge ina faaen minne isoapw mmwenen toowow reen.’ \v 21 Iwe rhooan akkiuneo we a sefaaen nge a noa aengaeni maasta we aan oanongaen minikkewe re iura. Maasta we a igin soong nge a aengaeni rhooan akkiuneo we pwe, ‘Mwetekkaei wow wooan aan temoag kena me aan mwittig kkomwu ne aepinoamw, nge wa pwigiir to rhooa mwaenene, rhooa mwaetete oanongeer, rhooa parh, me rhooa pirhemae.’ \v 22 Ese mmwaei mwo nge rhooan akkiuneo we a itto iura pwe, ‘Iya moann aaei feeori meeta kkewe wo iura, nge e rhiuwen nenieer aeremas.’ \v 23 Iwe maasta we a aengaeni rhooan akkiuneo we naiun pwe, ‘Wonoa itiwow noan ennap me aan paecchig kena enoa niugiun aepinoamw pwe wopwe noa faingiir to aeremas, pwe epwe sseog noa noan iimw we imwaei. \v 24 Ipwe aengaenigaemi pwe esooar erhai me neeiir rhooawe si mmwaen faingiir ne epwe nnaeri egius me reen mwongoon gupwun e aaei.’ ” \s Wunuunun Aaen Erhai Epwe No pwe Rhooan Kkayeo \r (Mat 10.37-38) \p \v 25 Eew oat igiwe e igin towunap aeremas re tettapwei Jesus, a wegitaeg nge a aengaeniir pwe, \v 26 “Iyo kka re itto reei resoapw mmwenen no pwe naeyi rhooan kkayeo igine rese aerhaengiaei noa memmweer semeer me ineer, rhooan ngaenneer me naiiur, pwiir me mwengeyeer, me iir wooan oanongeer. \v 27 Iyo kena rese aiufera aar kurus nge ra itto tapweaei resoapw mmwenen no pwe naeyi rhooan kkayeo. \v 28 Ngaere igine erhai me neeimi e niunniuwaennei pwe epwe feeori eew iimw taegias, mesaemmwaen minne wopwe feeori ina wopwe mooat tiw wa aeperha paniuwaen, pwe wopwe giuneei ngaere epwe toaw ngaeniug paniuwaen aan moann ngaeniug engaang na oamw. \v 29 Ngaere wose feeori minneei, nge ina esoapw mmwenen moann ngaeniug iimw taegias eei mwirin oamw feeori noa poasopoason; nge oanongeer rhooakkena reweri meeta ewen repwene kekkaei aeginiug. \v 30 Nge repwene iura pwe, ‘A rhaepetae oamw kaiu nge ese mmwenen moann ngaeniug oamw engaang!’ \v 31 Ngaere erhai \tl king\tl* e pwigiir seig sengeras sonotaw repwe noa moawun ngaeni pwan erhai \tl king\tl* e pwigiir riiuweig sengeras sonotaw, mesaemmwaen ina epwe mooat tiw a niunniuwaennei mwo ngaere epwe mmwenen niir rhooan peig na epeig. \v 32 Ngaere esoapw mmwen, iwe epwene fangenoa naiun rhooan akkiuneo reen \tl king\tl* na erhai iga e rhiuwen taaw pwe repwe feeori fengaenniy oapoas nepeteer. \v 33 Epwe ieei rhag wusun pwe esooar neeimi ne epwe mmwenen no pwe naeyi rhooan kkayeo igine ese oatoranoa oanongaen aegiaeg.” \s Aesiig we Ese Saaet \r (Mat 5.13; Mark 9.50) \p \v 34 “Aesiig ina e mwamwaai, iwe ngaere esa saaet no, sisoapw mmwenen aesaaeti sefaaeniy. \v 35 Ese gacch ngaeni ppweon ngaere koiyas; re aekkaerh noa. Iyo eyor saeningan, epwe rongorong!” \c 15 \s \tl Sheep\tl* we e Mwaenirh Noa \r (Mat 18.12-14) \p \v 1 Eew raaen nge ra noa ssow to rhooan iyoiyon \tl tax\tl* me rhooa monofit ra itto aiussaening ngaeni Jesus. \v 2 Nge Pharisees me sinsein anniug kkewe a rhaepetae aar mwangiuniungiun pwe, “Mwaaeneei e aetiwaar rhooa monofit nge epwan mmwenen mwongo reer!” \v 3 Jesus a aeni ngaeniir fioangon awewe we: \p \v 4 “Aere igine erhai neeimi eyor epwiugiuw naiun \tl sheep\tl* iwe nge erhai me neeiir e mwaenirh noa — meeta wopwene feeori? Wopwene nigitiir noa \tl sheep\tl* kkewe tiweig me tiweman nge wa noa giutta fetaeneei manewe e mwaenirh noa ssiaaenin oamw noa rhuungi.\fig |alt=". . ." src="BK00005B.tif" size="span" loc=". . ." copy=". . ." ref="15.4"\fig* \v 5 Igine wonoa rhuungi nge wopwene igin kker, nge wopwene ngaettae wooan eferoamw \v 6 nge wa pwigi noa nee iimw. Wopwene faingiir to weni maereyaeremw me rhooan no oaromw, wopwene aengaeniir pwe, ‘Iya igin kker pwe iya rhuungi \tl sheep\tl* we naeyi iwe e mwaenirh noa. Sipwene oagupwuna!’ \v 7 Iwe, ipwe aengaenigaemi pwe epwe pwan igin temoag kkeren weei naaeng wooan erhai man monofit e toagun saengi monofitin mmweer rhooawe tiweig me tiweman ikkiwe rese toagun saengi monofitiir. \s Faiun Senaapiy we Eppiung Noa \p \v 8 “Aere igine eyor erhai rhooapwut eyor seig naiun faiun senaapiy nge efai eppiung noa — meeta niewe epwene feeori? Epwe figi eew oappwun, a peoni noan iimw we imwan, nge a aetemaeginiy aan giutta toori aan noa weri. \v 9 Oatona epwe noa weri nge epwene faingiir maereyaeren me rhooakkena reno oaron nge epwene aengaeniir pwe, ‘Iya igin kker pwe iya weri faiun senaapiy we eppiung saengiaei. Sia oagupwuna.’ \v 10 Ipwe aengaenigaemi pwan ieen rhag taeppen aar kker angkenus kkewe naiun Deus igine erhai maan monofit a toagun saengi monofitin.” \s Aetemwaaen we e Mwaenirh Noa \p \v 11 Jesus a soapwei noa nge a iura pwe, “Eyor erhai mwaaen reno riiurhai naiun aetemwaaen. \v 12 Aetewe egit a aengaeni pwe, ‘Semaei, ngoatto inetiiy me reen minikkomwu oamw.’ Iwe mwaaen we a giniiy minikkewe aan wooar aet riiurhai kkewe naiun. \v 13 Enoa mwirin fitowu raaen nge aetewe egit a chuwaiuw noa minikkewe aan nge a pwigi senaapian nge a siusaengi miniwe pwugusan. A noa wooan eew faniuw taaw noa, iwe a noa oasonopa noa senaapiy kkewe naiun reen wegitaeg kkewe e aenneew. \v 14 Iwe a noa oarosa noa senaapiy kkewe naiun. Nge enoa weni mwirin a noa itto eew naengeta ngaeni faniuw we, iwe a noa mwaenene noa aetewe. \v 15 Iwe a noa engaang ngaeni erhai aeremesaen faniuw we, aan engaang ina rhooan oamwongon sino. \v 16 Aetewe a gaen aeniaen pwe epwe mwongo minikkewe anan sino pwe igiwe esooar ne egaen ngaenneei anan. \v 17 Amwiucchiunoan igiwe aetemwaaen we enoa metaf noa wooan nge a iura pwe, ‘Oanongeer rhooan engaang kkewe naiun mwaaen we semaei nge e igin towunap aeneer nge ngaang iye ipwene oaropaen maen pecchai noa! \v 18 Ipwene iutae igina nge ipwene noa reen mwaaen we semaei nge iya aengaeni pwe, “Semaei, iya monofit ngaeni Deus nge iya pwan monofit ngaeniug. \v 19 Esa ferhanno ipwe ffai pwe ngaang noawumw; aeffitaegiaei noa rhag me rhooan engaang kkena noawumw.” ’ \v 20 Iwe a iutae a sefaaen noa reen mwaaen we seman. \p “Aetewe e rhiuwen taaw saengi iimw we imwan nge mwaaen we seman a weri; a igin ffaiyeow, iwe a fattapw ngaeni, a roamito aetewe naiun nge a faeisongei. \v 21 Nge aetewe a iura pwe, ‘Semaei, iya monofit ngaeni Deus nge iya pwan monofit ngaeniug. Isa ferhanno ipwe ffai pwe ngaang noawumw.’ \v 22 Nge faer mwaaen we seman a faingiir rhooan akkiuneo kkewe naiun, ‘Oaw mwetekkaei! Oawnoa pwigito mengaag na oarosaen mwamwaai oawpwe aememmengaagiu ngaeni. Nge oawwa iseni tae efai \tl ring\tl* wooan aiuttiun nge oaw iseni tae nokkaan wooan pirheen. \v 23 Iwe nge oawwa noa oawpwe noa pwigito wakke na oarosaen soopwun oawwa itto niiy pwe oaw sipwene feeori eew gupwun faeregit pwe aan! \v 24 Pwe aetewe naeyi iwe a mae, igina a menaw; e mwaenirh noa nge igina iya weri.’ Iwe ra feeori gupwun we aar. \p \v 25 “Noan oatowe nge aetewe e tugufaeyi eno noan maat. Nge a noa sefaaeneto reen iimw we imweer nge a rongorong pwe ra pwai me wur. \v 26 A faingi erhai rhooan akkiuneo kkewe a aeiineow pwe, ‘Meeta a wen?’ \v 27 Rhooan akkiuneo we a iura pwe, ‘Aet we pwiimw a sefaaeneto nee iimw, nge mwaaen we semoamw a aengaeniir repwe niiy noa wakke we oarosaen soopwun pwe igiwe enoa sefaaeneto nge esooar minne ewen ngaeni.’ \v 28 Aet we e tugufaeyi a soong esa mwerhaen toonong no nee iimw; iwe mwaaen we seman a teeowow aeffaenipirhe ngaeni epwe toonong. \v 29 Nge iiy a appaniuwaeni mwaaen we seman, ‘Pipiiy, fiteig raeg aaei engaang ngaeniug taeppen aaen engaang erhai \tl slave\tl*, nge esaaen yor mwo faaen eew ne i tipowwen ngaeniug. Nge meeta minne wo ngaenneaei? Erhai mwo \tl goat\tl* nge wose ngaenneaei pwe aeipwe gupwun wooan me rhooakka maereyaerei! \v 30 Nge aete noawumw iye e oasonopa noa senaapiaen minikkewe wofang ngaeni wooar rhooapwutoi chuwaai, nge enoa rhag itto nge wa niiy ngaeni wakke we oarosaen soopwun pwe aan mwongoon gupwun!’ \v 31 Mwaaen we seman a iura pwe, ‘Moawwerh naeyi, een wo nonno rhag oaroi, nge oanongaen minikka aaei nge eno pwe oamw. \v 32 Nge sipwe apwapwa pwe sa kker, pwe aetewe pwiimw iwe a mae nge igina a menaw sefaaen; e mwaenirh noa nge igina iya weri.’ ” \c 16 \s Soamwoonin Engaang we e Riugiuriug \p \v 1 Jesus a aengaeniir rhooan kkayeo kkewe naiun pwe, “Eno erhai mwaaen naiwiis eno erhai naiun rhooan akkiuneo e nemaeni minikkewe pisaegin. Ra aengaeni mwaaen we pwe rhooan akkiuneo we a oasonopa senaapiy kkewe naiun, \v 2 iwe a faingito a aengaeni pwe, ‘Meeta minne iya rongorong pwe fioangomw? Foatogitiw pwapwioron minikka pisaegiy, pwe iga een wosoapw nono pwe rhooan nemenemaen minikka aaei.’ \v 3 Rhooan akkiuneo we a kkepastiw rhag wooan nge a iura pwe, ‘Maasta e aaei epwene arhiuwaeyaei me reen engaang e aaei. Meeta ipwene feeori? Ngaang ise mamaaw pwe ipwe noa no pwe rhooan kkenin maat, iwe nge ngaang isaew pwe ipwe noa tingoar fetaen. \v 4 Iya giuneei meeta ipwene feeori! Oatona epwe noa sooar noa engaang e aaei, epwene yor maereyaerei ikka repwene aewenimmwaeyaei nong noan imweer.’ \v 5 Iwe a faingiir nong rhooa kkewe eyor monofitiir ngaeni maasta we aan. A aeiineow iwe egommw pwe, ‘Fiteig monofitimw ngaeni maasta e aaei?’ \v 6 Mwaaen we a paniuwaeni pwe, ‘Epwiugiuw pwaerinaen tiikkaen \tl olive\tl*.’ Rhooan akkiuneo we a iura pwe, ‘Ieen pwapwioron monofitimw; itto mooat tiw nge wa foatogi pwe nimeig.’ \v 7 A pwan aeiineow iwe erhai pwe, ‘Nge een — fiteig monofitimw?’ Mwaaen we a paniuwaeni pwe, ‘Sengeras tutuun \tl wheat\tl*.’ Nge a pwan aengaeni pwe, ‘Ieen pwapwioron monofitimw, foatogi pwe wanepwiugiuw.’ \v 8 Pwonno reen meeta we a feeori, maasta we a aepingepinga rhooan akkiuneo we naiun iwe e riugiuriug, pwe ieei faaen minne aeremesaen soanop re igin tipaecchem reen feeoriun minikka ammweneer wooan oanongeer memmweer rhooakkena reno noan seram.” \p \v 9 Iwe Jesus a pwan iura pwe, “Ipwe aengaenigaemi pwe, oawgiut maereyaeremi nge oawpwe nainai meeta wiinaemi me soanop, pwe oawpwe noa mae noa nge repwe mmwenen aewenimmwoag nong noan iimw na esooar iaenin. \v 10 Iyo na e wenecchar menewan noan minikka e mwittig nge epwe pwan wenecchar menewan noan minikka e tettemoag; nge iyo na e oatupwutupw noan minikka e mwittig nge epwe pwan oatupwutupw noan ikka e tettemoag. \v 11 Pwe ngaere ese wenecchar menewoamw noan minikka pisaegin wooan soanop, nge epwe ifa wusun nge epwe niugiug reen pisaeg kka ennet? \v 12 Pwe ngaere ese wenecchar oamw engaang ngaeni pisaegin erhai, nge iyo epwe mwerhaen fang ngaeniug ikkina pisaegimw? \p \v 13 “Esooar erhai rhooan akkiuneo epwe engaang ngaeniir riiurhai maasta. Ina epwe oapwuta erhai, nge aerhaengi iwe erhai, me ngaere epwe mwamwaai ngaeni erhai, nge a aenneew ngaeni erhai. Ese mmwen oawpwe engaangappag ngaeni Deus me senaapiy.” \s Aekkaew Kkepas Kkewe Aaen Jesus \r (Mat 11.12-13; 5.31-32; Mark 10.11-12) \p \v 14 Igiwe Pharisees kkewe ra rongorong minneei ra aeni fetaeneei aegekkaei Jesus, pwe igiwe iir re aerhaengi senaapiy. \v 15 Jesus a aengaeniir pwe, “Aaemi rhooa kkewe regaen feeori mwamwaaiuw wunuunuur me noan meseer aeremas, nge Deus e giuneei noan tipaemi. Pwe minikka egaen yor ipitaen me noan tipeer aeremas nge esooar ipitan me noan tipaen Deus. \p \v 16 “Oasoapwosoapw kkewe aaen Moses me ikkiwe foatogieer profeta kkewe e enoa toorito oaton John Baptist; mwirin a itto Kkepas Mwamwaai we reen Mweoiun Deus, iwe oanongeer aeremas ra aetietiy nong repwe toonong. \v 17 Iwe nge e mererhaeg egius aaen naaeng me soanop repwe nurh noa me mmwaen aeppaerhigin oasoapwosoapw kkeei epwe nurh noa. \p \v 18 “Erhai mwaaen epwe mweoi saengi pwiuniuwan nge a noa pwiuniuwaeni erhai, nge iiy a feeori eew feoffeeor aenneew; nge erhai ne e pwiuniuwaeni erhai rhooapwut ne a siusaengi pwiuniuwan nge iiy a feeori monofit. \s Mwaaen we e Naiwiis me Lazarus \p \v 19 “Eno erhai mwaaen naiwiis e memmengaag rhag mengaag cchoaw paniuwan nge egin mwamwaai aan nonno oanongaen raaenin. \v 20 Epwan no erhai mwaaen affayeo itan Lazarus, erupw wooan oanongan, epwan gaen ikkitto reen aesemaen imwaen mwaaen naiwiis we, \v 21 egaen aeniaen pwe epwe mwongo peipeyin mwongo kena egaen ppiungtiw me wooan \tl table\tl* we aaen mwaaen naiwiis we. Nge gonaag mwo nge re itto tumwuri minikkewe rupwun. \v 22 Iwe mwaaen affayeo we a maenoa nge angkenus ra itto pwigi epwe noa mooat oaron Abraham me noan gupwun we weei naaeng. Iwe nge mwaaen naiwiis we a pwan mae ra noa nipwaeni, \v 23 nge noan nifierno wonowe a igin metaeg, a noa fattae a noa weri Abraham me itaaw noa, a noa weri Lazarus pwe eno oaron. \v 24 Wonowe a faingi, ‘Semaei Abraham, faayeowaei, wa fangenoa mwo Lazarus epwe rhiri aiuttiun noan eew rhaan pwe epwe itto aepetapeta minne rheon iiuwaei pwe ngaang iya igin metaeg noan aengaeteei!’ \v 25 Abraham a iura pwe, ‘Wo maengiy rhag naeyi, pwe noan oatowe wo menaw nge oanongaen mini mwamwaai nge itto reemw, nge Lazarus iwe oanongaen mini aenneew nge enoa reen. Igina iya no noan kker nge een wa no noan waeiraes. \v 26 Nge soapw pwan ina rhag, pwe eew niipw gin nennoan eno nepetarh, manekka re mwerhaen faaeraeg wow me igaan nge resoapw mmwenen toowow, nge iyo kena re mwerhaen faaeraegto me igina nge resoapw pwan mmwen.’ \v 27 Mwaaen naiwiis we a iura pwe, ‘Iya tingoar aeffaenipirhe ngaeniug semaei Abraham wopwe fangenoa Lazarus reen imwaen mwaaen we semaei, \v 28 igiwe reno rhooa nimman pwiiy ee. Aengaeni epwe noa a noa atapeonneogiiur pwe rete itto noan pwiuneoi e nenien waeiraes.’ \v 29 Abraham a iura pwe, ‘Mwaaen kkewe pwiimw ra fasiun tapeonneog reen Moses me profeta kkewe; repwe aiussaening ngaeni meeta repwe iura.’ \v 30 Mwaaen naiwiis we a paniuwaeni pwe, ‘Ese nnaaf minna, semaei Abraham! Pwe ngaere erhai e menaw sefaaen tae me reen mae a noa reer nge repwe toagun saengi monofitiir.’ \v 31 Abraham a iura pwe, ‘Aere rese aiussaening ngaeniir Moses me profeta kkewe, nge iir resoapw niugiuniug, inamwo me igine erhai e menaw sefaaen tae me reen mae noa.’ ” \c 17 \s Meeta Kka e Oamonofitiir Aeremas \r (Mat 18.6-7, 21-22; Mark 9.42) \p \v 1 Jesus a aengaeniir rhooan kkayeo kkewe pwe, “Minikka e feoffeeori pwe aeremas repwe monofit ina epwe wewwen rhag, nge ifa mwo aenneewan ngaeni aeremas na efeeori minikkeei pwe epwe wen! \v 2 Efaer gacch ngaeni igine aere e geeogeeo tae efai fai temoag rhaepin iiuwan a aegekkaerh noa nee set me mmwaen aan feeori pwe erhai aet mwittig kaan epwe monofit. \v 3 Iwe oaw emwaeri meeta kkomwu oawgaen feeori! \p “Aere igine erhai pwiimw e monofit, soong ngaeni, aere e toagun saengi aan monofit, saeneti noa. \v 4 Aere igine e monofit ngaeniug faaen fisuuw noan eraaen, nge a gaen itto aengaeniug pwe, ‘ngaang iya toagun saengi monofitiy,’ wopwe pwan saeneti noa.” \s Niugiuniug \p \v 5 Oapostonus kkewe ra aengaeni Soamwoon pwe, “Oatomoga noa aemaem niugiuniug.” \p \v 6 Soamwoon a paniuwaeni pwe, “Aere aaemi niugiuniug eweei nepaen faiun \tl mustard\tl* een, emmwen oawpwe aengaeni waniwan temoag een pwe, ‘Wisaegtae me waeroamw wa noa foat noa nee set!’ ina epwe rongorong ngaeniug. \s Aaen Erhai Rhooan Akkiuneo Engaang \p \v 7 “Aere erhai noawumw rhooan akkiuneo engaang fetaen noan maat aere e aefaenniy noawumw \tl sheep\tl*, iwe nge enoa itto me noan maat, wopwe mmwenen aengaeni pwe aemwetekkaeiyiug pwe epwene mwongo? \v 8 Aapw aere! Wopwe faer aengaeni pwe, ‘Wonoa feeori aenaei mwongo, nge wa ngaettae mengaagiun oamw engaang nge wa itto ngoatto aenaei pwe ipwe mwongo nge i iun; inoa moann nge een wonaaen mwongo.’ \v 9 Rhooan akkiuneo we mwo nge wosoapw ngaenneei aan aerhigerhig pwe iga e tapweei oamw akkiuneo, aere meeta? \v 10 Epwan ina rhag wusumi; oatona oawpwe oamoanna meeta oawpwe feeori, nge oawwa iura pwe, ‘Aemaem rhag rhooan akkiuneo; aeifeeori rhag engaang kka aemaem.’ ” \s Jesus e Aecchipwa Seig Mwaaen \p \v 11 Igiwe Jesus a nennoa ngaeni Jerusalem, e faaeraeg wooan ayiuweyiuwen nepetaen Samaria me Galilee. \v 12 Oatowe a toonong noan eew pwugos, a rhuungiir seig mwaaen kaenepaai. Re iu rhag me itaaw, \v 13 nge ra aekkepwas, “Jesus! Soamwoon! Faayeogemaem!” \p \v 14 Jesus a weriir nge a aengaeniir pwe, “Oawnoa aengaeniir patere pwe repwe worigaemi.” \p Igiwe ra feffaaeraeg noa nge a rhiuw noa minikkewe kaenepaiiur. \v 15 Oatowe erhai me neeiir a weri pwe a cchipw noa miniwe ginin, iwe a sefaaen, nge a gaen igin oatomogatae aan aepingepinga Deus. \v 16 A itto aerheitiw oanongan reen pirheen Jesus a itto fang aan aerhigerhig. Mwaaen we nge erhai re Samaria. \v 17 Jesus a kkepas nge a iura pwe, “Nge aetae iwe seig rhooa kkewe e mwamwaai noa giniir; nge ifa ikkiwe tiweman? \v 18 Meeta faaen minne waseona een rhag minne e sefaaeneto pwe e itto fang aaen Deus aerhigerhig reen?” \v 19 Nge Jesus a aengaeni pwe, “Iutae wa noa; pwe oamw niugiuniug a aetekkoagtae.” \s Itton Minna Mweoiun Deus \r (Mat 24.23-28, 37-41) \p \v 20 Aekkaerhai Pharisees re aeiineow Jesus ineeta epwe itto minna Mweoiun Deus. Nge a paniuwaeni pwe, “Minna Mweoiun Deus ina esoapw itto nge noan taeppen we sipwe rhuungi. \v 21 Esooar ne epwe iura pwe, ‘Oaw pipiiy pwe ieei iiy!’ aere ‘Inaan iiy!’; pwe minna Mweoiun Deus ina a no neeimi.” \p \v 22 Iwe aengaeniir rhooan kkayeo kkewe naiun pwe, “Eyor oatokka oaw aeneaeneei pwe oawpwe weri eew minikkena raaenin mwaaen we Naiun Aeremas, nge oawsoapw weri. \v 23 Eyor manekka repwe aengaenigaemi pwe, ‘Fannoa iginaan!’ aere, ‘Fatto igaan!’ Nge aaemi oawsoapw toowow noa giutta fetaeneei. \v 24 Pwe igine epwene weriwer noan naaeng nge e aesserema noa noan naaeng, ina epwe pwan ina wusun mwaaen we Naiun Aeremas noan minna raaenin. \v 25 Nge mmwan, ina epwe igin affayeo me serhoawun me reer aeremesaen raaennekkeei. \v 26 Epwe pwan taeppen miniwe ewen mweoiun Noah, ina epwe pwan wen noan raaenin mini Naiun Aeremas. \v 27 Oanongeer aeremas re rhiuwen mwommwongo me kukkupwun, nge mwaaen me rhooapwut re pwiuppwiuniuw toori raaenin we Noah a teeotae rhiun pwoot we waan, iwe e itto rhag noataer we niir noa oanongeer. \v 28 Epwe pwan taeppen weni mweoiun Lot. Oanongeer aeremas nge re mwongo noa rhag me kkupwun noa rhag, nge re chuwaai fetaen, foato fetaen, me kaiu fetaen iimw. \v 29 Noan raaenin we Lot a nigiti Sodom, aengaet me \tl sulfur\tl* a piungtiw me noan naaeng a ittiw niir noa oanongeer. \v 30 Epwe pwan ina wusun minne epwe wen noan raaenin na epwe pwaeto mwaaen we Naiun Aeremas. \p \v 31 “Noan raaenin naan nge iyo eno wooan wungaen iimw, esoapw teeotiw no nee iimw epwe pweipwog pisaegin; pwan ina rhag wusun iyo eno noan maat pwe esoapw pwan sefaaen noa nee iimw. \v 32 Oaw maengiy rhag niewe pwiuniuwaei Lot! \v 33 Iyo na e mwerhaen epwe ammwarhiu menewan ina epwe ppiung saengi; nge iyo na eppiung saengi menewan, ina epwe menaw. \v 34 Ipwe aengaenigaemi, pwe noan pwongin naan riiurhai aeremas re maiur wooan eew pooa; erhai repwe pwigi noa nge erhai epwe notiw. \v 35 Riiurhai rhooapwut repwe ammaat mwongo; erhai repwe pwigi noa nge erhai epwe notiw. \v 36 [Igine riiurhai mwaaen repwe engaang noan maat nge erhai ra pwigi noa nge erhai a notiw.”]\f + \fr 17.36 \fr*\ft Petenan eei nge e soano noan aekkaew petenan kka e foatofoat noan kkepesaen Greek.\ft*\f* \p \v 37 Rhooan akkiuneo kkewe naiun ra aeiineow pwe, “Iya, Soamwoon?” \p Jesus a paniuwaeni pwe, “Ese tiwegin igine epwe yor erhai manimae ee, nge witiyas repwe mweoiuto reen.” \c 18 \s Fioang Awewen Erhai Rhooapwut Mae Pwiuniuwan me Erhai Soaw Kapwiung \p \v 1 Iwe Jesus a fioangei ngaeniir rhooan kkayeo kkewe naiun eew fioangon awewe pwe repwe memmaeipin noa rhag oanongaen oat nge resoapw mwetekkaein fangetae. \v 2 “Eno erhai soaw apwiung noan eew aepinoamw nge ese mesagiu Deus nge ese pwan aesirowuur aeremas. \v 3 Noan aepinoamw we nge epwan no erhai rhooapwut a mae pwiuniuwan, nge esooaw ikkitto rhag reen pwe epwe tipaengi nge a aengaeni pwe, ‘Tipaengiaei me reer rhooan appaniuwaen ngaeniaei.’ \v 4 A ssiunaei aaen soaw apwiung we ese mwerhaen tipaengi rhooapwut we, nge enoa mwirin nge a maengiy nong rhag noan tipan pwe, ‘Inamwo ikka ise mesagiu Deus aere aesirowu aeremas, \v 5 iwe nge iga rhooapwut een a soaw ikkitto rhag angiurhiuwaei, iwe ipwene feeori ngaeni meeta na e tipaeni. Ngaere ise feeori ngaeni nge ina epwe ikkitto rhag angiurhiuwaei toori aaei sipegin aerhigerhig noa.’ ” \p \v 6 Iwe Soamwoon a pwan iura pwe, “Oaw aiussaening ngaeni meeta soaw apwiung aenneew we a iura. \v 7 Iwe Deus esoapw faer ppaeniir aeremas kkena a finiir iga ra sessaeng ngaeni rhag nee pwoong me nee raaen pwe epwe tipaengiir? Oaw niuwaennei nge epwe mmwaei aan tipaengiir? \v 8 Ipwe aengaenigaemi pwe Deus epwe mwetekkaei aan oayoow ngaeniir minikkena iir re tipaeni. Iwe oaw niuwaennei pwe mwaaen we Naiun Aeremas epwe weri tiwegin me wooan soanop reen oatonoa epwe sefaaeneto?” \s Fioang Awewen Erhai Pharisee me Erhai Rhooan Iyoiyon \tl Tax\tl* \p \v 9 Jesus a pwan fioangei awewe een ngaeniir aeremas kka re maengiy pwe iir regacch noa memmweer aaemweoi iwe nge oanongeer aeremas re sessoan tiw faer. \v 10 “Nonno noa wooar riiurhai mwaaen renoa noan \tl Temple\tl* we pwe repwe noa maeipin; erhai Pharisee nge erhai rhooan iyoiyon \tl tax\tl*. \v 11 Pharisee we a noa imweoi noa pwe a maeipin nge a iura pwe, ‘Wa aerhigerhig Deus pwe ngaang ise rhegoaw, ise oatupwutupw, me maiur ngaeni pwiuniuwaen erhai, taeppeer aeremas kka aaemweoi. Wa aerhigerhig pwe ngaang ise taeppen rhooan iyoiyon \tl tax\tl* na eno iginaan. \v 12 Ngaang ise mwongo noan riiuraaen noan eew \tl week\tl*, nge iya fang ngaeniug giniginin eew me reen seig me reen oanongan noa meeta paniuwaei.’ \v 13 Nge rhooan iyoiyon \tl tax\tl* we e iu me itaaw noa nge ese mmwen mwo nge epwe fattae weei naaeng, a gaen tugutuguw ne aiungan nge a gaen iura pwe, ‘Deus, faayeowaei, ngaang erhai man monofit!’ ” \v 14 Jesus a iura pwe, “Ipwe aengaenigaemi pwe rhooan iyoiyon \tl tax\tl* naan nge saapw Pharisee naan minne enoa nee iimw nge e mwamwaai me noan sapweoiniun Deus. Pwe iyo na e aetaegiasa tae epwe sessoanotiw, nge iyo na epwe oasossonaetiw epwe taegias tae.” \s Jesus a Maeipinaar Wonigaet Mwittig \r (Mat 19.13-15; Mark 10.13-16) \p \v 15 Aaemweoi aeremas re pwigito naiiur wonigaet mwittig pwe Jesus epwe iseni tae paiun wooar. Rhooan kkayeo kkewe naiun ra weriir nge ra soong ngaeniir reen miniwe refeeori, \v 16 nge Jesus a faingiir aetekkewe nge a aengaeniir pwe, “Fangeto aetekkena reei, nge oawsoapw aiugiiur, pwe minna Mweoiun Deus ina aar aeremas kka reweer wonigaet. \v 17 Ennetaen, ipwe aengaenigaemi pwe iyo na ese aetiwa Mweoiun Deus taeppen erhai wonigaet, nge esoapw toonong noan.” \s Erhai Mwaaen Naiwiis \r (Mat 19.16-30; Mark 10.17-31) \p \v 18 Erhai soamwooniir Jews a aeiineow Jesus pwe, “Sinsei mwamwaai, meeta ipwe feeori nge epwe yo ngaeniaei menaw na esooar iaenin?” \p \v 19 Jesus a aengaeni pwe, “Meeta wo iura pwe i mwamwaai reen?” Esooar erhai ne e mwamwaai pwe aeggaen Deus rhag. \v 20 Wo giuneei anniug kkewe: wosoapw ffeeor manetemwaai, wosoapw nni aeremas, wosoapw mwoarho, wosoapw oatupwutupw tae kkepas wooan erhai, aesirowuur semoamw me inoamw. \p \v 21 Mwaaen we a paniuwaeni pwe, “Saengi rhag nee nipwaen wonigaeteei nge ngaang i tapweei oanongaen oasoapwosoapw kkeei.” \p \v 22 Igiwe Jesus a rongorong miniwe nge a aengaeni pwe, “E rhiuwen no eew minne wopwe feeori. Wonoa ameow noa oanongaen pisaegimw nge wa fang senaapian ngaeniir rhooa affayeo, ina nge epwe yor wiinoamw me wooai naaeng. Iwe wa itto wopwe itto tapweaei.” \v 23 Igiwe mwaaen we a rongorong miniwe a igin aenneew tipan, pwe igiwe iiy erhai man naiwiis. \p \v 24 Jesus a weri pwe a aenneew tipan nge a iura pwe, “Ifa mwo waeiraesin aar rhooakka re pisaegisaeg repwe toonong noan minna Mweoiun Deus! \v 25 Egin mererhaeg aaen erhai \tl camel\tl* epwe toonong noan ngetaen efoarh oaguwa, me mmwaen aaen erhai mwaaen pisaegisaeg epwe toonong noan minna Mweoiun Deus.” \p \v 26 Rhooa kkewe re rongorong miniwe ra aeiineo pwe, “Iwe, iyo rhag epwe mmwenen menaw?” \p \v 27 Jesus a paniuwaeni pwe, “Minikkena ese mmwen ngaeniir aeremas nge emmwen ngaeni Deus.” \p \v 28 Peter a iura pwe, “Pipiiy! Aemaem aeiya nigiti pwugusaemmaem nge aeiya itto tapweog.” \p \v 29 Jesus a aengaeniir pwe, “Ennetaen, ipwe aengaenigaemi pwe aere erhai e siusaengi imwan, aere pwiuniuwan, aere pwiin, aere seman aere inan, aere naiun pwe faaen itaen minna Mweoiun Deus, \v 30 ina epwe gin temoag minne epwe pwigi reen oate igina, nge noan oatona epwe itto epwe pwan pwigi menaw na esooar iaenin.” \s Aeinuwaen Aaen Jesus Aepesa Aan Maenoa \r (Mat 20.17-19; Mark 10.32-34) \p \v 31 Jesus a paeniir noa rhooan akkiuneo kkewe seig me riiurhai a aengaeniir pwe, “Oaw aiussaening! Sipwene noa Jerusalem nge oanongaen meeta kkewe profeta kkewe re iura pwe wunuunun mwaaen we Naiun Aeremas ina epwene nnetaen wen. \v 32 Repwene iseni nong nee paiiur Gentiles, ina repwene aeni aegekkaei, me aessaewa, nge re oattuffa. \v 33 Repwene wirhiy nge reniiy noa, mwirin enuuw raaen nge a menaw sefaaen tae.” \p \v 34 Nge rhooan akkiuneo kkewe naiun nge rese metefaaegini minikkewe; pwe faan kkepas kkewe nge emwoan saengiir, iwe rese metefaaegini meeta kkewe Jesus e aepesa. \s Jesus a Aeffetanoa Mesaen Erhai Mwaaen Parh \r (Mat 20.29-34; Mark 10.46-52) \p \v 35 Jesus a aekkaerepa to Jericho, igiwe erhai mwaaen parh e mooaton wenepeigin aan nge e tittingoar noa rhag. \v 36 Igiwe a rongorong aar rhooanap we itto faaeraeg noa me oaron, nge a aeiineeor pwe, “Meeta eei?” \p \v 37 Ra aengaeni pwe, “Jesus re Nazareth iye epwe faaeraeg na me igeei.” \p \v 38 Mwaaen we aekkepwas noa, “Jesus, Naiun David, faayeowaei!” \p \v 39 Aeremas kkewe reno mmwan ra soong ngaeni pwe epwe anniug noa. Nge egius mwo nge oatomoga noa aan iyaekkepwas, “Naiun David, faayeowaei!” \p \v 40 Jesus a iug noa nge a akkiuneo pwe repwe pwigito man masparh we reen. Igiwe a arapeto nge Jesus a aeiineow pwe, \v 41 “Meeta wa tipaeni pwe ipwe feeori ngaeniug?” \p Nge a paniuwaeni pwe, “Soawumwaer! Ngaang i mwerhaen ipwe weriwer sefaaen.” \p \v 42 Jesus a aengaeni pwe, “Iwe fanoa pwe wopwe weriwer! Oamw niugiuniug a aecchipwoag.” \p \v 43 Iwe rhag nge wonowe a ffatenoa mesan, iwe a tapweei Jesus iwe a itto fang aaen Deus aerhigerhig. Igiwe rhooanap we ra weri miniwe ra aepingepinga Deus. \c 19 \s Jesus me Zacchaeus \p \v 1 Jesus a itto noan Jericho iwe ra feffaaeraeg noa. \v 2 Eyor erhai soamwoonin rhooan iyoiyon \tl tax\tl* itan Zacchaeus, erhai man naiwiis. \v 3 Iiy e aekkaegina epwe weri Jesus nge igiwe iiy erhai mwaaen mwittig ese weri Jesus me noan pwuwa we. \v 4 Iwe a fattapw noa me mmwaen pwuwa we a noa teeotae wooan efoarh waniwan pwe epwe weri Jesus aan faaeraeg noa me igiwe. \v 5 Oatowe Jesus enoa itto pwiuneoi we, enoa fattae a weri Zacchaeus iwe a aengaeni pwe, “Mwetekkaeitiw Zacchaeus pwe ipwe no noan iimw we imwoamw raaeneei.” \p \v 6 Zacchaeus a teeo mwetekkaeitiw a itto aewenimmwa Jesus noan aan kker. \v 7 Oanongeer aeremas kkewe ra weri minikkewe a rhaepetae aar mwangiuniungiun pwe, “Mwaaen een epwene noa no noan imwaen erhai man monofit!” \p \v 8 Zacchaeus a iutae nge a aengaeni Soamwoon pwe, “Soawumwaer! Ngaang ipwene fang esoapw pisaegiy ngaeniir man affayeo, nge ngaere eyor mane i riugiuriug ngaeni nge ipwe aesefaaeni paniuwaen minikkena aan faaen faawu.” \p \v 9 Jesus a aengaeni pwe, “Menaw a toori imweei raaeneei, pwe pwan mwaaeneei nge pwan iiy teoteeon Abraham. \v 10 Manewe Naiun Aeremas e itto giut nge e itto aemenewaar rhooa mwaenirh noa.” \s Fioangon Faiun \tl Gold\tl* \r (Mat 25.14-30) \p \v 11 Nugunupaen aar aeremas aiussaening minikkeei nge Jesus a soapwei noa aan kkepas nge a fioangei ngaeniir eew fioangon awewe. Igina nge a aekkaerepa noa Jerusalem, nge rhooawe ra niuwaennei pwe miniwe Mweoiun Deus epwene oaropaen pwaeto. \v 12 A iura pwe, “Eno erhai mwaaen taegias epwene noa wooan eew faniuw taaw noa epwene noa no pwe \tl king\tl*, nge mwirin a sefaaeneto nee pwugusan. \v 13 Weni mmwaen aan epwe noa a faingi fengaenniir rhooan akkiuneo kkewe naiun iwe seig, nge a ngaenneer eew tutuun \tl gold\tl* nge a aengaeniir pwe, ‘Oaw giutta ngaere eyor minne oawpwe aemenewa ngaeni minneen igine ipwene noa.’ \v 14 Iwe nge aeremas kkewe naiun nge re oapwuta, iwe ra fangenoa rhooan pweipwogin mwaenieer wooan faniuw we eew pwe, ‘Aemaem aeise tipaeni mwaaen een pwe epwe no pwe aemaem \tl king\tl*.’ \p \v 15 “Ra oatonongei mwaaen we pwe \tl king\tl* nge a noa sefaaeneto. Iwe rhag nge a akkiuneo rhooan engaang kkewe naiun pwe repwe itto reen pwe epwe pipiiy a ifa nepaen minne ra aemenewa ngaeni senaapiy kkewe. \v 16 Iwe egommw a iura pwe, ‘Menap, a seig aan paer noa faiun \tl gold\tl* minne iya aemenewa ngaeni iwe efai iwe wo ngaenneaei.’ \v 17 Mwaaen we a iura pwe, ‘Wo igin mwamwaai. Een erhai rhooan akkiuneo we wo igin mwamwaai! Pwonno iga min paerhigerhig mwo nge wo aniugiuniug noan, een wopwene nemaeni seig aepinoamw.’ \v 18 Rhooan akkiuneo we ariiurhaiun a noa itto a iura pwe, ‘Menap, a nimowu aan paer noa faiun \tl gold\tl* minne iya aemenewa ngaeni iwe wo ngaenneaei.’ \v 19 Iwe mwaaen we a iura pwe, ‘Een wopwene nemaeni nimowu aepinoamw.’ \v 20 Iwe erhai a noa itto nge a iura pwe, ‘Menap, ieen faiun \tl gold\tl* we noawumw i oapa noan eew mengaag. \v 21 I mesagiug pwe iga een erhai mwaaen sosoong. Wo pwigi minikka saapw oamw nge wo giniiy minikka saapw foatogiyoamw.’ \v 22 Mwaaen we a aengaeni pwe, ‘Een erhai rhooan akkiuneo e aenneew! Minikkomwu mwaenioamw nge ipwene oamonofitiug wooan! Wo giuneei pwe ngaang erhai man sosoong, i pwigi mwo nge minikkena saapw aaei nge i giniiy uwaen irae kena ise foatogi. \v 23 Iwe meeta rhag wose ngoannong senaapiy we naeyi noan \tl bank\tl* reen? Ina nge ipwe pwigi nge epwene yor menewan iga iya sefaaeneto.’ \v 24 A aengaeniir rhooa kkewe re iu pwe, ‘Pwigi saengi mwaaen mwuun faiun \tl gold\tl* na nge oawwa ngaenneei mwaaen we seig naiun faiun \tl gold\tl*.’ \v 25 Nge ra aengaeni pwe, ‘Menap, a fasiun seig naiun \tl gold\tl*!’ \v 26 A iura pwe, ‘Ipwe aengaenigaemi pwe, iyo a yor meeta aan nge repwe pwan fang ngaeni, nge iyo ese yor meeta aan nge repwe pwigi saengi mwo nge iwe egius iwe eyor reen. \v 27 Igina, nge rhooa kkewe rhooan kkoapwutoi ikkiwe rese tipaeni pwe ipwe no pwe aar \tl king\tl*, oaw pwigiir to igeei, iwe oawwa itto niir tiw me weni mmwaei!’ ” \s Toonongon Jesus Noan Jerusalem \r (Mat 21.1-11; Mark 11.1-11; John 12.12-19) \p \v 28 Mwirin aaen Jesus aepesa minneei, nge a gommw noa weni mmweer ra noa ngaeni Jerusalem. \v 29 Igiwe a aerepato Bethphage me Bethany me reen miniwe rhugun \tl Olives\tl* nge a akkiuneeor noa riiurhai rhooan kkayeo kkewe naiun \v 30 nge a aengaeniir pwe: “Oawnoa noan pwugos mwu mmwaemi; nge oatona oawpwe toonong nge oawpwe weri erhai \tl donkey\tl* mwittig e feotaeg ina esaaen yor mwo erhai ne e waawa. Oaw pwaeisi oawwa pwigito igeei. \v 31 Ngaere igine aeremas e aeiineogaemi aere meeta oaw saeneti reen, oawwa aengaeni pwe Soamwoon e mwerhaen waawa.” \p \v 32 Ra noa nge oanongaen min kkewe Jesus e aengaeniir nge ewen ngaeni. \v 33 Igiwe ra pweppwaeisi ooas mwittig we nge manewe naiun a mwaenieniy ngaeniir, “Meeta oawwa pwaeisi noa reen?” \p \v 34 Ra paniuwaeni pwe, “Maasta e mwerhaen waawa”, \v 35 iwe ra pwigi noa \tl donkey\tl* we reen Jesus. Ra iseni tae minikkewe mengaagiiur wooan, iwe ra iseni tae Jesus wooan. \v 36 Igiwe Jesus a faaeraeg nge aeremas ra mmeraeg tiw mengaagiiur wooan ennap we. \p \v 37 Igiwe a aerepato Jerusalem, pwiuneoi we ennap we e ittiw me reen rhugun \tl Olives\tl*, rhooa towunap kkewe naiun rhooan kkayeo ra rhaepetae aar fang aan Deus aerhigerhig, nge re aekkepwas temoag tae reen aar aepingepinga Deus reen oanongaen manaman kkena ra weri. \v 38 Ra iura pwe, “Deus epwe aewenepwuwa \tl king\tl* na e itto faaen itaen Soamwoon! Oapoas me wooai naaeng me nning ngaeni Deus na oarosaen taegias!” \p \v 39 Aaemweoi Pharisees reno noa pwuwa we ra aengaeni Jesus pwe, “Sinsei, mwaenieniy ngaeniir rhooan kkayeo kkomwu noawumw pwe resoapw oacchorong!” \p \v 40 Jesus a paniuwaeniir, “Ipwe aengaenigaemi pwe, aere igine repwe anniug, ina nge fai kaan minne repwe aekkepwas.” \s Jesus a Saengiti Jerusalem \p \v 41 Igiwe Jesus a aerepato aepinoamw we, nge oatowe eweri nge a saengiti, \v 42 nge a iura pwe, “Aetaemwo wogaen giuneei raaeneei meeta minne epwe pwigito oapoas! Nge igina een wosoapw mmwenen weri! \v 43 Eew oat epwe noa itto rhooan kkoapwutomw repwene roangeog noa, nge re aetippoag, nge ra pineyi saengiug oanongaen pwiuneoi. \v 44 Repwene oatoaropoag noa een me aeremas kkomwu noan minimwu neniemw; esooar efai faai kaan ne epwe notiw nenien, pwe iga een ese pwae ngaeniug oatowe Deus e itto pwe epwe aemenewoag!” \s Jesus a Noa Noan \tl Temple\tl* we \r (Mat 21.12-17; Mark 11.15-19; John 2.13-22) \p \v 45 Jesus a noa noan \tl Temple\tl* we nge a rhaepetae aan asiiur wow rhooan ameomeo kkewe reno noan, \v 46 a aengaeniir pwe, “E foatofoat noan Pwapwior we e Santus pwe Deus e aepesa pwe, ‘\tl Temple\tl* e aaei nge imwaen maeipin.’ Nge aaemi oawwa ssiuweniy pwe nenien wopoor rhooa mwoarho!” \p \v 47 Oanongaen raaen nge Jesus e fenai noan \tl Temple\tl* we. Soamwoonin patere me sinsein anniug me soamwooniir aeremas kkewe ra mwerhaen niiy noa, \v 48 nge ina rhag esooar eew meeta ne re giuneei pwe repwe feeori ngaeni, pwe igiwe oanongeer aeremas kkewe nge re tipaeni repwe aiussaening ngaeni minikkewe petenaen mwaenian. \c 20 \s Kkepas Aeiineon Nemaeniaen Jesus \r (Mat 21.23-27; Mark 11.27-33) \p \v 1 Eraaen igiwe Jesus e fenai ngaeniir aeremas me noan \tl Temple\tl* we, e fenaiuw Kkepas Mwamwaai we, nge soamwooniir patere, me sinsein anniug me fengaen me rhooa kkewe ra tugufaeyi ra noa itto \v 2 nge ra aengaeni pwe, “Meeta nemaenioamw pwe wopwe feeori minikkeei? Iyo a ngaenneog oamw nemenem?” \p \v 3 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Ipwe aeiineogaemi eew kkepas aeiineo. Oaw aengaeniaei, \v 4 iya e itto aaen John nemenem pwe epwe paptismus fetaen: saengi Deus aere saengi aeremas?” \p \v 5 Ra rhaepetae aar aengimaw fengaen wooar, “Meeta sipwe iura? Aere sipwe iura pwe, ‘Saengi Deus,’ nge iiy epwe aeiineogirh pwe, ‘Nge meeta rhag oawse niugiuniug ngaeni John reen?’ \v 6 Nge aere sipwe iura pwe, ‘Saengi aeremas,’ ina nge pwuwaen aeremas eei nge repwene teragirh, pwe iga re niugiuniug pwe John nge erhai profeta.” \v 7 Ra paniuwaeni pwe, “Aeise giuneei iga e itto me ee.” \p \v 8 Iwe nge Jesus a aengaeniir pwe, “Ina nge ngaang isoapw pwan aengaenigaemi iya iga i pwigi me ee nemaeniaei pwe ipwe feeori minikkeei.” \s Fioangon Awewen Rhooan Aemmwenen Maat we \r (Mat 21.33-46; Mark 12.1-12) \p \v 9 Iwe Jesus a aeni eew fioang awewe ngaeniir aeremas kkewe. “Eno erhai mwaaen a foatogi eew maetaen \tl grape\tl*, nge a ngaenneer aaemweoi rhooan maat pwe repwe aefaenniy. Iwe rhag nge a saei taaw noa. \v 10 Enoa itto oatowe repwe giniiy uwaen waniwan kkewe, a fangenoa erhai rhooan akkiuneo pwe epwe noa pwigi wiwiin me reen uwaen maat kkewe. Nge rhooan maat kkewe ra wirhiy nge ra aesefaaeni noa nge esooar meeta e pwigi. \v 11 Iwe a pwan fangenoa erhai rhooan akkiuneo; rhooan maat kkewe ra pwan noa wirhiy nge ra feeori ngaeni aekkaew wegitaeg aessaew nge re aesefaaeni noa nge esooar meeta e pwigi. \v 12 A pwan fangenoa aeiniurhaiun rhooan akkiuneo kkewe; rhooan maat kkewe ra pwan oawoasu nge re aerheiwow niugiun maat we. \v 13 Manewe aan maat we a iura pwe, ‘Meeta minne ipwene feeori? Maeni ipwene fangenoa aeterhaeng e naeyi; e tiwegin nge repwe aesirowu!’ \v 14 Nge igiwe rhooan maat we ra weri, ra pwiungiuw fengaenniy wooar pwe, ‘Ieei mwaaen we naiun mwaaen we aan maat eei iwe epwe pwugusaeni minneei. Oaw itto sipwe niiy noa, pwe sipwe pwigi minne pwugusaen pwe pwugusarh!’ \v 15 Iwe ra oatorawow niugiun maat we nge ra niiy noa.” \p Jesus a aeiineeor pwe, “Meeta manewe aan maat we epwe feeori ngaeniir rhooan maenemaen kkewe? \v 16 Epwe itto a itto niir noa mwaaen kkewe, nge a ngaenneer aaemweoi maat we.” \p Igiwe aeremas ra rongorong minneei nge ra iura pwe, “Aapw saapw ina!” \p \v 17 Jesus a wegitaeg ngaeniir nge a aeiineeor pwe, “Iwe ina nge meeta awewen miniwe noan Pwapwior we e Santus? \q ‘Fai we rhooan kaiu iimw re aerheei noa, \q nge faer ina fai we egin yor ipitan me mmwaen oanongan.’ \m \v 18 Oanongeer rhooakka repwe ppiungiutiw wooan faai een nge repwe mwetoarotoar noa; nge aere faai een epwe ppiungiutiw wooan erhai, epwe aepettatiw.” \s Kkepas Aeiineon \tl Tax\tl* \r (Mat 22.15-22; Mark 12.13-17) \p \v 19 Sinsein anniug me soamwoonin patere kkewe ra mwerhaen repwe torofi Jesus, pwe igiwe re giuneei pwe fioangoor miniwe a aengaeniir; nge igiwe re mesagiiur aeremas kkewe. \v 20 Iwe ra weti ngaeni eew oat ne repwe mmwenen torofi. Ra fang ngaeniir aaemweoi mwaaen senaapiy pwe repwe noa feeoriir noa pwe iir aaemweoi mwaaen wenewen, iwe ra fangenoa iir pwe repwe noa oatupwu Jesus pwe repwe torofi reen aan kkepas pwe epwe mmwen pwe repwe fangenoa iiy reen \tl Governor\tl* reen Rome ina eyor maemaewan. \v 21 Iwe aeremas kkewe ra aengaeni Jesus pwe, “Sinsei, aei giuneei pwe minikkomwu wo aepesa nge e wenewen. Aei giuneei pwe een wose aefaenniy wunuunun erhai me erhai, nge wa fenaiuw wenewenen nee tipaen Deus ngaeniir aeremas. \v 22 Aengaenigemaem, e mwamwaai aarh sipwe fang \tl tax\tl* ngaeni Soamwoonin Rome, aere aapw?” \p \v 23 Jesus e metefaaegini oatupwutupw we aar nge a aengaeniir pwe, \v 24 “Pwaerito efai senaapiy \tl silver\tl*. Mesaen iyo me itaen iyo imwu eno wooan?”\fig |alt=". . ." src="HK00166B.tif" size="col" loc=". . ." copy=". . ." ref="20.24"\fig* \p Ra paniuwaeni pwe, “Soamwoonin Rome.” \p \v 25 Jesus a iura pwe, “Iwe ina nge oaw ngaenneei Soamwoonin Rome meeta aaen Soamwoonin Rome, nge oaw ngaenneei Deus meeta aaen Deus.” \p \v 26 Iwe esooar meeta ne emmwen pwe repwe torofi Jesus reen petenaen kkepas kkewe e paniuwaeni ngaeniir me weni mmweer rhooa towunap we, iwe ra anniug noa rhag pwe ra mwaar reen sefaaenin kkepas kkewe aan. \s Kkepas Aeiineon Menaw Sefaaen \r (Mat 22.23-33; Mark 12.18-27) \p \v 27 Aaemweoi Sadducees, iwe re iura pwe esooar menaw sefaaen me reen mae, ra itto aengaeni Jesus pwe, \v 28 “Sinsei, Moses minne e foatogi anniug eei pwe aemaem: ‘Aere erhai mwaaen a mae nge esooar naiun wooan rhooapwut we pwiuniuwan, ina nge mwaaen we pwiin epwe pwiuniuwaeni rhooapwut we pwe epwe yor naiun pwe epwe ffai pwe naiun mwaaen we a mae.’ \v 29 Reno fiusiuman pwipwi; mwaaen we e tugufaeyi a pwiuniuwaeni nge emae noa nge esooar naiun. \v 30 Iwe ariiurhaiun a pwan pwiuniuwaeni rhooapwut we, \v 31 pwan ina rhag iwe aeiniurhaiun. Oanongeer me fiusiuman nge ina rhag miniwe ewen ngaeniir. Remae noa nge esooar naiiur. \v 32 Mwirin noan, nge rhooapwut we a maenoa. \v 33 Iwe igina, wooan raaenin na manimae repwene menaw sefaaen, iyo me neeiir epwe pwiuniuwaeni rhooapwut we? Pwe igiwe rhooawe fiusiuman nge re pwiuniuwaeni niewe.” \p \v 34 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Mwaaen me rhooapwuton faaen mweoiuw nge re rhooan ngaenne, \v 35 iwe nge mwaaen me rhooapwut kena ra ffin tae pwe repwe menaw sefaaen iwe nge ra no noan mweoi na epwe noa itto nge ina resoapw rhiuwen pwiuppwiuniuw. \v 36 Iir repwene weei rhag angkenus pwe resoapw mmwenen mae. Ra no pwe naiun Deus pwe ra menaw sefaaen me reen maenoa. \v 37 Moses a aeffeta noa pwe manimae nge re menaw sefaaen tae. Me reen petenaen fioangon waniwan we e ppwunuwow aengaet me reen iwe e aepesa kkepesaen Soamwoon pwe, ‘aaen Abraham Deus, aaen Isaac Deus, me aaen Jacob Deus.’ \v 38 Pwe iiy minne aar Deus rhooakka re menaw nge soapw rhooakka ra mae, pwe me reen nge oanongeer aeremas nge re menaw me reen.” \p \v 39 Aekkaaemweoi me neeiir sinsein anniug we ra mwaenieniy tae, “Sinsei, e igin gacch aessefaaenin kkepas we oamw!” \v 40 Pwe iir ra mesag pwe repwe aeiineo mwo nge eew kkepas aeiineo. \s Kkepas Aeiineon Iyo na Kristus \r (Mat 22.41-46; Mark 12.35-37) \p \v 41 Jesus a aeiineeor pwe, “Meeta emmwen pwe re iura pwe Kristus nge teoteeon David reen? \v 42 Pwe David wooan oanongan nge e iura me noan pwapwior we Psalms, \q ‘Soamwoon a aengaeniaei Soamwoon: \q Mooat tiw peig mwaaeneei \q \v 43 toori aaei ipwe iseniir tiw rhooan oapwutoag faaen pirhemw \q pwe repwe no pwe nenien pirhemw.’ \m \v 44 David e faingi pwe iiy ‘Soamwoon’; iwe nge e ifa wusun nge Kristus epwe no pwe teoteeon David?” \s Jesus a Atapeonneogiiur Reen Sinsein Anniug Kkewe \r (Mat 23.1-36; Mark 12.38-40) \p \v 45 Igiwe aeremas re aiussaening ngaeni nge Jesus a aengaeniir rhooan kkayeo kkewe naiun pwe, \v 46 “Oaw aefaennigaemi reen sinsein anniug kkewe, re aerhaengi aar faaeraeg fetaen faaen mengaagiiur min enaenaei, nge re aerhaengi aar aeremas repwe aewenimmwaar me aesirowuur me noan imwaen chuwaai, nge re fini rhag neniy kkena nenieer rhooa taegias me noan wutteer Jews me pwiuneoi mwamwaai me noan gupwun. \v 47 Re oapwurhaar rhooapwut kkewe ra mae pwiuniuweer, nge ra pirifa saengiir pwuguseer, nge ra oangona ngaeniir aeremas aar maeipin enaei! Iwe nge aegaeregaeriir ina epwene igin waeiraes!” \c 21 \s Maenigaech we Aaen Rhooapwut we a Mae Pwiuniuwan \r (Mark 12.41-44) \p \v 1 Jesus a fan fetaen nge a weriir rhooa naiwiis pwe ra iseis nong aar maenigaech noan nenien maenigaech me noan \tl Temple\tl* we, \v 2 iwe nge a pwan weri erhai rhooapwut mwaenene a maenoa pwiuniuwan a iseis nong riiufai manfaifai pwe aan maenigaech. \v 3 Nge a iura pwe, “Ennetaen, ipwe aengaenigaemi pwe maenigaech na rhooapwut mwaenene we efang ina e temoag saengi aar oanongeer aeremas towunap kkewe. \v 4 Pwe oanongeer nge re iseni nong nusegin wiineer; nge rhooapwut een inamwo iga e igin affayeo nge efang oanongaen minikkena eno reen.” \s Jesus e Aepesa Toaroponoan \tl Temple\tl* we \r (Mat 24.1-2; Mark 13.1-2) \p \v 5 Aaemweoi me neeiir rhooan kkayeo kkewe re fiffioangei \tl Temple\tl* we reen nningen faai kkewe eno wooan me niffang kkewe aar aeremas ngaeni Deus. Nge Jesus a iura pwe, \v 6 “Oanongaen minikka oawwa weri, ina eyor eew oat ina epwe noa itto nge esooar efai faai kaan ne epwe notiw nenien; oanongan noa nge repwene toaropotiw.” \s Affayeo me Aewwaeiraes \r (Mat 24.3-14; Mark 13.3-13) \p \v 7 Ra aeiineow pwe, “Sinsei, ineeta epwe wen minneei? Meeta na epwe wen nge epwe pwaeri ngaenigemaem pwe minikkeei nge epwene wen?” \p \v 8 Jesus a iura pwe, “Oaw aefaennigaemi; oawteorh tupw. Towunepeer aeremas repwene itto faaen itaei nge repwene aepesa pwe, ‘Ngaang minne iiy! A ieei oatowe!’ Nge oawsoapw tapweer. \v 9 Oawsoapw mesag igine oawpwe rongorong kkepesaen moawun me fitigogon weni faniuw; ikkeei minikka epwe mmwaen wen, iwe nge saapw reen a arapeto ne soapwonoan.” \p \v 10 A pwan soapwei noa a pwan iura pwe, “Faniuw me faniuw nge repwene fiiow fengaen, eew mweoi me eew mweoi repwene moawun fengaen. \v 11 Epwene yor fanemwar tettemoag, me naengeta, me semwaai temoag me oanongaen pwiuneoi; epwene yor mini ariuriu me aemmesag ittiw me weei naaeng. \v 12 Ina rhag nge weni mmwaen minikkeei epwene wen, ina repwene torofigaemi nge ra aewwaeiraesigaemi; ra pwigigaemi noa noan wutteer Jews pwe oawpwene noa apwiung iwe nge oawnoa kanepwus; repwene pwigigaemi weni mmweer \tl king\tl* me soamwoon pwe faaen itaei. \v 13 Nge a ieei oaton aaemi oawpwe aepesa Kkepas Mwamwaai we. \v 14 Oawpwe fasiun oamoannatae nee tipaemi pwe oawsoapw aiunaengiy aaemi noa saenetigaemi, \v 15 pwe ngaang ipwe ngaennegaemi mwaeniaemi me repiaemi nge esooar erhai rhooan kkoapwutomi epwe mmwen epwe appaniuwaeni aere paniuwaeni mwaeniaemi. \v 16 Aaemi ina inaemi me semaemi, pwiimi, perhaengiyaemi, me maereyaeremi, minne repwe fangenoa aaemi. Nge aaemweoi aaemi ina repwene nigaemi noa. \v 17 Oanongeer aeremas nge repwene oapwutaegaemi noa pwe faaen itaei. \v 18 Ina rhag ina eyaen mwo aennirhimwemi nge esoapw ppiung noa. \v 19 Oaw oarhorho, nge ina nge oawpwe menaw. \s Jesus a Aepesa Wunuunun Ffeir Noan Jerusalem \r (Mat 24.15-21; Mark 13.14-19) \p \v 20 “Igine oawpwe weriir sonotaw aar pwaeniaeniy noa Jerusalem, ina nge oawwa giuneei pwe a arap oaton aan epwene ffeir noa. \v 21 Iwe rhooawe reno Judea repwe fattapwetae weei rhug; rhooawe reno nee aepinoamw repwe siusaengi, rhooawe reno neman nge resoapw ittiw no nee aepinoamw. \v 22 Pwe ikkinaan raaenin kena raaenin aegaeregaer, nge minikkeei epwe pwaeritae minikkiwe mwaeniaen Pwapwior we e Santus e aepesa. \v 23 Epwe ifa mwo aar affayeo rhooapwut pwoopwo me ikka re nayigit noan oaton naan! Temoagon aewwaeiraes epwene itto weni faniuw, nge aaen Deus aegaeregaer epwene itto wooar aeremas kaan. \v 24 Aaemweoi repwene mae wooan saeitan nge aaemweoi repwene pwigiir noa wooan aekkaaemweoi faniuw; nge re Gentiles ina repwene itto pwuraegraeg wooan Jerusalem toori aan moanno noa minna oatoor. \s Itton Mwaaen we Naiun Aeremas \r (Mat 24.29-31; Mark 13.24-27) \p \v 25 “Epwene yor eew aeginn epwene wen ngaeni aenet me meram me fiiu. Nge wooan soanop nge towunepaen faniuw repwene maegin no noan aewwaeiraes, repwene mesagiu piungpiungiun noa me pwuurtaen saaet. \v 26 Aeremas repwene niyoarorhrorh reen aar mesag noan aar wetiwet ngaeni meeta epwe wen ngaeni faeinaengiy, pwe minikkena maemaewaen noan naaeng repwene mwagiut saengi nenieer. \v 27 Noan oatonaan nge miniwe Naiun Aeremas epwene pwaeto me noan naengemaan reen maemaewan me nningen. \v 28 Oatona epwe wen minikkeei, nge oawwa iutae nge oawwa saeregi tae rhimwemi, pwe menewaemi ina a arapeto.” \s Fenaiun Waniwan e \tl Fig\tl* \r (Mat 24.32-35; Mark 13.28-31) \p \v 29 Jesus a aengaeniir fioangon awewe een: “Oaw maengiy efoarh waniwan \tl fig\tl* me oanongaen waniwan kkewe aaemweoi. \v 30 Nge oawpwe weri minikkena rheon pwe a pwiugiuw wow, oawwa giuneei pwe a arapeto neraeg. \v 31 Epwan ieei rhag taeppen, igine oawweri minikkeei pwe a wen, ina nge oawwa giuneei pwe arapeto minna Mweoiun Deus. \p \v 32 “Ennetaen, ipwe aengaenigaemi pwe oanongaen minikkeei nge epwe wen weni mmwaen iga aeremesaen igina repwe maenoa. \v 33 Naaeng me soanop repwe soapwonoa, nge aaei kkepas esoapw soapwonoa. \s Oaw Aefaennigaemi \p \v 34 “Oaw aefaennigaemi pwe oawte igin gupwun me oappwunaas me aaemi aiunaengiy menaen menaw eei, nge epwe tooto raaenin naan nge epwe rhiuwen torofigaemi rhag \v 35 taeppen iga oawyo noan taefirh. Pwe minneei ina epwe wen ngaeniir oanongeer aeremesaen noan faeinaengiy. \v 36 Ina oawpwe aefaennigaemi nge oaw maeipin noa rhag pwe epwe yor maemaewaemi noan oatonaan epwe wenewen minikkeei iwe me aaemi noa iutae me weni mmwaen mwaaen we Naiun Aeremas.” \p \v 37 Jesus aeni raaenin kkeei reen aan fenai noan \tl Temple\tl* we, nge enoa nee oatofaaef, nge a noa wooan rhugun \tl Olives\tl*. \v 38 Nee oatosor moawugowug nge oanongeer aeremas ra maegeto noan \tl Temple\tl* we pwe repwe aiussaening ngaeni aan fenai. \c 22 \s Aar Rhiu Aenneewa Jesus \r (Mat 26.1-5; Mark 14.1-2; John 11.45-53) \p \v 1 A arapeto oaton gupwunon fenoawa we esooar \tl yeast\tl* reen, iwe regaen iura pwe \tl Passover\tl*. \v 2 Soamwoonin patere me sinsein anniug kkewe re mesagiiur aeremas iwe ra kiukkiutta eew oat ne repwe niiy noa Jesus noan mwoanomwoan. \s Judas a Tipaeni Epwe Fangenoa Tinnimaen Jesus \r (Mat 26.14-16; Mark 14.10-11) \p \v 3 Saetan a itinong nee tipaen Judas, pwan itan Iscariot, iwe erhai me neeiir rhooan kkayeo kkewe seig me riiurhai. \v 4 Judas a noa mwaenieniy ngaeniir soamwoonin patere kkewe me soamwooniir poosun \tl Temple\tl* we reen wunuunun aan epwe fang ngaeniir Jesus. \v 5 A gacch nee tipeer rhooawe iwe ra iura pwe repwene fang senaapiy reen miniwe epwene feeori. \v 6 Judas a tipieew ngaeni miniwe iwe a rhaepetae aan kiukkiutta eew oaton ne egacch pwe epwe fangenoa menewaen Jesus nge aeremas resoapw giuneei. \s Jesus Oamoannatae pwe Epwe Mwongo Mwongoon \tl Passover\tl* \r (Mat 26.17-25; Mark 14.12-21; John 13.21-30) \p \v 7 A itto raaenin gupwunon fenoawa we esooar \tl yeast\tl* reen, igiwe regaen ninni \tl sheep\tl* pwe mwongoon \tl Passover\tl*. \v 8 Jesus a fangenoa Peter me John a aengaeniir pwe, “Oawnoa oamoannatae mwongoon \tl Passover\tl* we aarh.” \p \v 9 Ra aeiineow pwe, “Iya iga wo mwerhaen pwe aeipwe noa oamoannatae me ee?” \p \v 10 A paniuwaeniir pwe, “Oaw itinong nee aepinoamw, nge erhai mwaaen na epwe pweipwog ruumen rhaan ina epwe itto rhuungigaemi. Oawwa tapweei noa noan iimw na epwe noa toonong noan, \v 11 nge oawwa aengaeni mwaaen na imwan iimw naan pwe: ‘Sinsei e aeiineo ngaeniug pwe, Ifa sengkin na rhooan kkayeo kena naeyi me ngaang aeipwe mwongoon \tl Passover\tl* me ee?’ \v 12 Ina epwene pwaeri ngaenigaemi eew sengkin faeregit ina wooan tae, ina e fasiun moannotae noan, nge ina igina oawpwene noa oamoannatae me ee.” \p \v 13 Ra noa rhooawe ra noa weri pwe oanongaen minikkewe Jesus e aengaeniir nge ewen ngaeni, iwe ra noa oamoannatae mwongoon \tl Passover\tl* me ee. \s Aaen Soamwoon Mwongoon Faaef \r (Mat 26.26-30; Mark 14.22-26; 1 Cor 11.23-25) \p \v 14 Enoa toori oatowe nge Jesus a mooat tiw reen \tl table\tl* we reer oapostonus kkewe naiun. \v 15 A aengaeniir pwe, “A igin noa tipaei pwe sipwe aeni fengaenniy mwongoon \tl Passover\tl* eei weni mmwaen aaei ipwe toonong noan aaei aewwaeiraes! \v 16 Pwe ipwe aengaenigaemi pwe, isoapw rhiuwen mwongonoa mwongo eei toori oatona epwe pwae noa oanongaen minna faan minna mwongoon \tl Passover\tl* me noan minna Mweoiun Deus.” \p \v 17 Iwe Jesus a pwigi eew kkap, a fang aan aerhigerhig ngaeni Deus, nge a iura pwe, “Oaw pwigi minneen pwe oawpwe amakkiu fengaenniy woami. \v 18 Ipwe aengaenigaemi pwe saengi igina a noa nge isoapw iun no \tl wine\tl* een toori tooton minna Mweoiun Deus.” \p \v 19 Iwe a pwigi fenoawa we a fang aan maeipinen aerhigerhig, iwe a giniiy nge a ngaenneer nge a iura pwe, “Ieen minne oanongaei, iye ipwene fangenoa pwe aegin aaemi. Oawpwe feeori minneen pwe ipwe gaen memmaeng ngaenigaemi.” \v 20 Pwan taeppen rhag miniwe efeeori igiwe a noa moanno noa mwongo we nge pwigi kkap we nge a iura pwe, “Ieen miniwe kkepaen ppwon ffeo we aaen Deus iye reen minne cchaei, iye epwene nipinoa pwe aegin aaemi. \p \v 21 “Iwe nge oaw pipiiy! Pwe mwaaen we epwe fangenoa tinnimaei iye eno reei oaron \tl table\tl* eei! \v 22 Mwaaen we Naiun Aeremas ina epwene mae noa noan aaen affeeor Deus, iwe nge ifa mwo aenneewan ngaeni mwaaen na e fangenoa tinnimaen!” \p \v 23 Iwe rhag nge ra maegetae aeiineo fengaen wooar iyo erhai neeiir na epwe mmwenen feeori minneei. \s Aengiingin Iyo na e Taegias \p \v 24 Rhooa kkayeo kkewe ra itto aengiingi fengaen wooar iyo na oarosaen taegias. \v 25 Jesus a aengaeniir pwe, “\tl King\tl* kena soamwooniir re Gentiles ina eyor maemaeweer wooar, iwe nge iir soamwoon kaan nge iir minne re iura pwe ‘iir maereyaereer aeremas.’ \v 26 Nge aaemi esoapw ieei wusumi; oawpwe faer feeori pwe iyo na oarosaen taegias epwe faer weer rhag maan wonigaet, nge soamwoon repwe weer rhag rhooan akkiuneo. \v 27 Iyo na oarosaen taegias, manna emooat tiw pwe epwe mwongo aere manna e inet mwongo? Manewe emooat tiw minna e taegias. Ngaang iye ino neeimi nge ngaang minne i inet mwongo. \p \v 28 “Oawwa nonno reei noan oanongaen aaei waeiraes; \v 29 nge eweei rhag igiwe manewe Semaei a ngaenneaei maemaewaei pwe ipwe nemenem, nge ngaang ipwe pwan ngaennegaemi iiy maemaewaei. \v 30 Aaemi oawpwe mwongo me iun me reen \tl table\tl* e aeinoa minna Mweoiuy, iwe nge aaemi oawpwe mooat wooan minikkena nenieer soamwoon oawpwe nemaeniir aeinang kkewe seig me ruwowu ikkiwe aaen Israel. \s Jesus e Aepesa Aaen Peter Iura pwe Ese Giuneei \r (Mat 26.31-35; Mark 14.27-31; John 13.36-38) \p \v 31 “Simon, Simon! Aiussaening! A fasiun saenetaeg pwe Saetan epwe soatonigaemi, pwe epwe aeyimweoiuw noa rhooa mwamwaai me rhooa aenneew, taeppen rhag iga rhooan maat regaen aeyimweoiuw noa \tl wheat\tl* saengi peeon. \v 32 Nge ngaang i maeipinoag een Simon, pwe oamw niugiuniug esoapw ppiung noa. Nge oatonoa wopwe noa toagun ngaeniaei nge wa aemaewaar rhooa kkomwu pwiimw.” \p \v 33 Peter a paniuwaeni pwe, “Soamwoon, ngaang iya oamoannatae ipwe tapweog reen kanepwus me oamw mae!” \p \v 34 Jesus a iura pwe, “I aengaeniug Peter, pwe esoapw keokkeok maniug nee pwongiy toori oatona wopwe iura faaen enuuw pwe wose giuneaei.” \s Pwetoaw, Tutu, me Saeitan \p \v 35 Jesus a aeiineeor rhooan kkayeo kkewe naiun pwe, “Oatowe i aefengaegaemi noa nge esooar aaemi pwetoaw, tutu me nokka, nge eyor minne esooar reemi?” \p Ra paniuwaeni pwe, “Esooar mwo.” \p \v 36 Jesus a iura pwe, “Nge igina, iyo eyor aan pwetoaw aere tutu nge epwe pwigi; nge iyo esooar naiun saeitan, epwe chuwaiuw noa mengaagiun pwe epwe meoni efoarh saeitan. \v 37 Pwe ipwe aengaenigaemi pwe Pwapwior we e Santus e iura pwe, ‘Iiy ina a pwan aeffitaeg ngaeniir rhag rhooakkena re aenneew,’ ina epwe nnetaen wen ngaeniaei, pwe iga minikka kkepesaei ikka e foatofoat nge ikka a pwae noa pwe ennet.” \p \v 38 Rhooan kkayeo kkewe ra iura pwe, “Emwaeri! Soamwoon, riiufoarh saeitan ikka!” \p Nge iya iura pwe, “A toaw!” \s Jesus a Maeipin Wooan Rhugun \tl Olives\tl* \r (Mat 26.36-46; Mark 14.32-42) \p \v 39 Jesus a nigiti aepinoamw we nge a noa ngaeni miniwe rhugun \tl Olives\tl*, igiwe e fasiun gaen noa e, nge rhooan kkayeo kkewe ra pwan tapweei noa. \v 40 Igiwe ra toori pwiuneoi we, nge a aengaeniir pwe, “Oaw maeipin pwe oawte ppiungiunong noan sessoat.” \p \v 41 A nigitiir iwe a sooar mwet taaw saengiir egius, a noa foatotiw pwe a maeipin. \v 42 A iura pwe, “Semaei, aere wo mwerhaen nge wa arhiuwa saengiaei kkepaen waeiraes ee. Nge soapw minne tipaei, pwe minna tipoamw minna epwe mmwen.” \v 43 Erhai angkenus naaeng a itto reen a itto aemaemaewa tae. \v 44 Noan aan igin waeiraes egius mwo nge e aetemaegin reen aan maeipin, moaniyoanon e ssopwetiw nee ppweon nge a weei rhag sossopwun ccha. \p \v 45 Enoa iutae me reen maeipin, a sefaaen noa reer rhooan kkayeo kkewe naiun nge a noa weriir pwe ra maiur, ra gin mmaniuniu reen aar nee tip cchoaw. \v 46 A aengaeniir pwe, “Meeta oawwa maiur reen? Oaw rhimwitae oawwa maeipin pwe oawte ppiungiunong noan sessoat.” \s Aar Torofi Jesus \r (Mat 26.47-56; Mark 14.43-50; John 18.3-11) \p \v 47 Jesus e rhiuwen mwaenieniy nge a noa itto eew pwuwaen aeremas, Judas minne e mmweer, iwe erhai me neeiir rhooawe seig me riiurhai a war. A itto reen Jesus a itto faeisongei. \v 48 Nge Jesus a iura pwe, “Judas, faeisong mwu oamw minimwu wopwene fangenoa tinnimaen Naiun Aeremas reen?” \p \v 49 Oatowe rhooan kkayeo kkewe reno reen Jesus ra giuneei miniwe epwene wen, nge ra aeiineow pwe, “Soamwoon, aeipwe mmwenen nainai saeitan kka naimaem?” \v 50 Erhai me neeiir e pwigi fena rhooan akkiuneo we naiun Soamwoonin Patere iwe gopiy noa peig mwaaenen saeningan. \p \v 51 Iwe nge Jesus a iura pwe, “Iug noa, a gacch nepaen!” A geotteopa saeningaen mwaaen we iwe a gacch noa. \p \v 52 Jesus a aengaeniir rhooawe soamwoonin patere me soamwooniir poosun \tl Temple\tl* we me mwaaen tugufaeyi kkewe re itto pwe repwe itto torofi, “Meeta oawnoa itto faaen saeitan me soapwon irae reen, pwe iga aetae ngaang erhai man mwoarho? \v 53 I nonno reemi oanongaen raaen noan \tl Temple\tl* we, nge esooar aaemi torofiaei. Iwe nge igina minne a oatomi, pwe iga maemaewaen pwoong roorh a nemenem.” \s Peter a Iura pwe Ese Giuneei Jesus \r (Mat 26.57-58, 69-75; Mark 14.53-54, 66-72; John 18.12-18, 25-27) \p \v 54 Ra torofi Jesus ra pwigi noa noan iimw we imwaen Soamwoonin Patere; nge Peter epwan tettapweer to me itaaw. \v 55 Effooan eew aengaet noan wororaen iimw we, nge Peter a itto mooat tiw oaroor rhooawe re feroangoroangei noa aengaet we. \v 56 Igiwe erhai rhooapwut rhooan engaang a weri pwe emooat oaron aengaet we, a fan wenewen ngaeni nge a iura pwe, “Pwan mwaaen een nge rhoaniuwaen Jesus!” \p \v 57 Nge Peter e iura pwe, “Rhooapwut mwuun, ngaang ise giuneei mwaaen na!” \p \v 58 Ese mmwaei mwo nge erhai mwaaen a pwan weri Peter nge a pwan iura pwe, “Pwan een erhai rhoaniuwan!” \p Nge Peter a iura pwe, “Mwaaen mwuun, soapw ngaang!” \p \v 59 Epwe eew awa me mwirin nge erhai mwaaen a pwan kkepas ngaeni pwe, “Ennetaen pwe mwaaen een rhoaniuwaen Jesus, pwe iga iiy pwan erhai re Galilee!” \p \v 60 Peter a paniuwaeni pwe, “Mwaaen mwuun, ise giuneei meeta mwu wo iyaekkepesa!” \p Iwe rhag nge igiwe e rhiuwen mwaenieniy nge a keokkeok noa maniug we. \v 61 Soamwoon a wegitaeg a fan wenewenei Peter, iwe nge Peter a maengiy meeta we Soamwoon e aengaeni, “Weni mmwaen epwe keokkeok maniug nee pwongiy, nge een wopwe aepesa faaen enuuw pwe wose giuneaei.” \v 62 Peter a toowow a igin noa saeng. \s Ra Aeni Aegekkaei Jesus Nge re Wirhiy \r (Mat 26.67-68; Mark 14.65) \p \v 63 Mwaaen kkewe re posuw Jesus ra aeni fetaeneei aegekkaei nge re wirhiy. \v 64 Ra pwaniuw noa mesan nge ra aeiineow pwe, “Aegina! Iyo we e wirhiug?” \v 65 Egin towunap kkepas aenneew kka repwan aengaeni. \s Jesus a Noa Weni Mmwaen \tl Council\tl* \r (Mat 26.59-66; Mark 14.55-64; John 18.19-24) \p \v 66 Enoa itto raaenin we, nge tugufaeyi me soamwoonin patere me sinsein anniug ra mwiirh fengaen, nge ra pwigito Jesus me weni mmweer. \v 67 Ra aengaeni pwe, “Aengaenigemaem, een minne Kristus?” \p A paniuwaeni, “Aere i aengaenigaemi nge oawsoapw niugiuniug ngaeniaei; \v 68 iwe aere i aeiineogaemi eew kkepas aeiyeg, oawsoapw paniuwaeni. \v 69 Iwe nge saengi igina a noa, miniwe Naiun Aeremas epwene mooat peig mwaaenen Deus na oarosaen maemaew.” \p \v 70 Ra maegin iura pwe, “Ina nge een minne Naiun Deus?” \p Nge a paniuwaeniir, “Aaemi minimwu oaw iura pwe ngaang.” \p \v 71 Ra iura pwe, “Esooar no ne si rhiuwen weti pwe epwe itto pwaeritae aenneewan! Giirh wooan oanongarh nge sia rongorong miniwe e iura!” \c 23 \s Jesus me Weni Mmwaen Pilate \r (Mat 27.1-2, 11-14; Mark 15.1-5; John 18.28-38) \p \v 1 Rhooa towunap we ra maegin iutae ra paeninoa Jesus weni mmwaen Pilate, \v 2 iwe a rhaepetae aar oaturu Jesus me ee: “Aemaem aeiweri mwaaen een pwe e oatupwuur aeremas, egaen iura pwe resoapw fang \tl tax\tl* ngaeni Soamwoonin Rome, nge epwan iura pwe iiy miniwe Kristus, iwe erhai \tl king\tl*.” \p \v 3 Pilate a aeiineow pwe, “Een minne aar \tl king\tl* re Jews?” \p Jesus a paniuwaeni, “Een minimwu wo aepesa.” \p \v 4 Pilate a aengaeniir soamwoonin patere kkewe me aeremas kkewe pwe, “Esooar meeta minne i giuneei pwe teren mwaaen een.” \p \v 5 Nge ra egius mwo nge re aengimaaw tae, “Reen aan fenai minne a rhaepiy tae fiiow nepeteer aeremas me wooan oanongaen Judea. Erhaepetae me Galilee iwe nge igina a toorito igeei.” \s Jesus Weni Mmwaen Erotes \p \v 6 Igiwe Pilate a rongorong minneei, nge a aeiyeg pwe, “re Galilee mwaaen een?” \v 7 Igiwe a pwae ngaeni pwe Jesus e itto me pwiuneoi we Erotes e nemaeni, iwe a fangenoa Jesus reen Erotes, iwe iiy epwan no Jerusalem reen oatowe. \v 8 Erotes a igin kker igiwe a weri Jesus, pwe igiwe a fasiun rongorong kkepesaen Jesus nge e tipaeni pwe epwe weri rhag me mweoiuwe. E tipaeni pwe epwe weri aaen Jesus feeori aekkaew kkeman. \v 9 Iwe Erotes a aeiyegiy Jesus aekkaew kkepas aeiyeg, nge Jesus ese paniuwaeni. \v 10 Soamwoonin patere kkewe me sinsein anniug kkewe ra toonong nge ra aetemaeginiy pwe repwe oamonofitiy Jesus. \v 11 Erotes me sonotaw kkewe naiun ra aeni aegekkaei Jesus iwe nge refeeori ngaeni aekkaew min aenneew; iwe ra iseni tae eew mengaag nning wooan iwe nge ra fang sefaaen noa reen Pilate. \v 12 Noan raaenin we rhag nge Erotes me Pilate ra maereyaer noa; nge igiwe mmwan nge re aenneew fengaen. \s Ra Aettiweginiy Aaen Jesus Mae Noa \r (Mat 27.15-26; Mark 15.6-15; John 18.39 — 19.16) \p \v 13 Pilate a faingi fengaenniir soamwoonin patere, me mwaaen kkewe me rhooa towunap we, \v 14 nge a aengaeniir pwe, “Oaw pwigito mwaaen een reei nge oaw iura pwe e oatupwuur aeremas. Igina iya pipiiy gacchiuw me igeei nge esooar minne iweri pwe oawpwe oamonofitiy wooan. \v 15 Erotes mwo nge esooar minne e oamonofitiy ngaeni, iwe a aesefaaenito reerh. Esooar meeta ne mwaaen een efeeori nge epwe mae reen. \v 16 Iwe ipwene aengaeniir pwe repwene wirhiy nge ra saeneti noa.” [ \v 17 Noan oanongaen gupwunon \tl Passover\tl* nge Pilate egaen saeneti noa erhai rhooan kanepwus ngaeniir aeremas.]\f + \fr 23.17 \fr*\ft Petenan eei nge e soano noan aekkaew petenan kka e foatofoat noan kkepesaen Greek.\ft*\f* \p \v 18 Rhooanap we ra aekkepwas rhag pwe, “Niiy noa! Saeneti ngaenigemaem Barabbas!” ( \v 19 Barabbas e kanepwus reen aan aeffiiowuur aeremas noan aepinoamw we me aan nni menaw aeremas.) \p \v 20 Pilate e mwerhaen epwe saeneti noa Jesus iwe a pwan tingoar sefaaen ngaeniir pwuwa we. \v 21 Nge iir ra faer aekkepwas sefaaen pwe, “Kurusuw noa! Kurusuw noa!” \p \v 22 Aeinuwaen aaen Pilate kkepas ngaeniir a iura pwe, “Meeta monofit na efeeori? Ngaang esooar minne iweri pwe efeeori ne sipwe niiy noa reen! Ipwene aengaeniir pwe repwe wirhiy nge ra saeneti noa.” \p \v 23 Nge iir egius mwo nge re aekkepwas temoag tae pwe repwe kurusuw noa Jesus, enoa oarosan noa nge ina miniwe ra feeori. \v 24 Iwe Pilate a feeori ngaeni Jesus meeta we aar aeremas tingoar. \v 25 Pilate a saeneti noa mwaaen we re tipaeni, iwe re kanepwusa pwe e aeffiiow aeremas me nni menaw aeremas, nge Jesus a iseni ngaeniir pwe repwe feeori ngaeni minna re tipaeni. \s Ra Kurusuw Noa Jesus \r (Mat 27.32-44; Mark 15.21-32; John 19.17-27) \p \v 26 Sonotaw kkewe ra paeninoa Jesus, igiwe ra feffaaeraeg noa, ra rhuungi erhai re Cyrene itan Simon iwe e itto saengi eew soapw. Ra torofi iwe ra ngaettae kurus we wooan, nge ra feeori pwe epwe aiufera kurus we me mwirin Jesus. \p \v 27 Eew pwuwaen aeremas towunap ra tettapwei noa mwirin; aekkaerhai rhooapwut reno neeiir ra saengiti. \v 28 Jesus a wegitaeg ngaeniir nge a aengaeniir pwe, “Rhooapwuton Jerusalem! Oawsoapw saengitiaei, pwe oawfaer saengiti gaemi me aetekkomwu naimi. \v 29 A ikkitto raaennekena aeremas repwene iura pwe, ‘Ra wenepwu rhooapwut kkena esooar naiiur, esaaen yor mwo aar nainai, nge esaaen yor mwo aar atiut!’ \v 30 Ina oatona aeremas repwene aengaeni rhug pwe, ‘Piungtiw woamaem!’ nge re aengaeni taeiit pwe, ‘Oapaegemaem!’ \v 31 Pwe ngaere minikkeei a wenewen iga e rhiuwen arawaraw waniwan, nge epwe ifa wusun igine a ppwass?” \p \v 32 Riiurhai mwaaen, rhooan kanepwus, ra pwan paeniir wow repwe noa niir noa me reen Jesus. \v 33 Renoa itto reen pwiuneoi we regaen iura pwe “Peopeoi Rhimw”, ra itto kurusuw noa Jesus me ee, fengaen me rhooan kanepwus kkewe riiurhai, erhai me peig mwaaenin nge erhai me peig rhooapwuton. \v 34 Jesus a iura pwe, “Semaei, oamwusaar noa! Rese metaf reen minikka refeeori.” \p Re aekkaerh \tl dice\tl* pwe repwe inetiy minikkewe mengaagiun wooar. \v 35 Aeremas ra iun oawruru soamwooniir Jews kkewe ra gaen aeni fetaeneei aegekkaei: “A aemenewaar aaemweoi; iwe nigiti ngaeni epwe aemenewa oanongan ngaere ennetaen pwe iiy Kristus we Deus e fini!” \p \v 36 Sonotaw kkewe ra pwan aeni fetaeneei aegekkaei: ra itto reen ra ngaenneei \tl wine\tl* kkewe emwaenn, \v 37 nge ra iura pwe, “Aemenewa oanongoamw ngaere ennetaen pwe een soamwooniir Jews!” \p \v 38 Wooan tae rhimwen nge effoat pwe: “Ieen minne Kingaen Jews.” \p \v 39 Erhai me neeiir rhooan kanepwus kkewe e kurus a gaen aessaewa pwe: “Saapw een miniwe Kristus? Aemenewoag nge wa pwan aemenewaegemaem!” \p \v 40 Nge mwaaen we erhai a soong ngaeni a iura pwe, “Wose mesagiu Deus? Oamw mae epwan aeffitaeg ngaeni rhag aan. \v 41 Iwe nge giirh ina efin pwe sipwe kurus pwe paniuwaen aenneew kena giirh sifeeori; nge iiy esooar min aenneew ne efeeori.” \v 42 Iwe nge a aengaeni Jesus pwe, “Maengiaei, Jesus, igine wopwene noa itto noan nemenem na oamw!” \p \v 43 Jesus a aengaeni pwe, “Iya ppwoneei ngaeniug raaeneei pwe een wopwe no reei noan Paradise.” \s Maenoan Jesus \r (Mat 27.45-56; Mark 15.33-41; John 19.28-30) \p \v 44-45 Saengi nugunupaen oanowas nge aenet esa ttin no nge a rorhappiung noa faniuw we enoa gona enuuw konook; iwe nge mengaag we e tteoraeg noan \tl Temple\tl* we mwo nge a taeringatiw faaen ruwowu.\fig |alt=". . ." src="LB00265B.tif" size="col" loc=". . ." copy=". . ." ref="23.45"\fig* \v 46 Jesus a aekkepwas noa nge a iura pwe, “Semaei! Iya iseni nong minne ngeoniuy noan poawumw!” E iura rhag minneei nge a nurh noa aan ngasangas. \p \v 47 Soamwoonin sonotaw we eweri miniwe a wen, iwe a aepingepinga Deus, nge iwe a iura pwe, “Ennet pwe erhai aeremas mwamwaai mwaaen we!” \p \v 48 Igiwe aeremas kkewe re maegeto pwe rhooan oawruru miniwe a wen, igiwe ra weri, ra sefaaen noa nee iimw, nge ra tugutuguw aiungeer reen aenneewaen tipeer. \v 49 Oanongeer rhooa kkewe re giuneei Jesus, fengaen me rhooapwut kkewe re tapweeito me Galilee, renoa iun oawruruto me itaaw. \s Paeyinoan Jesus \r (Mat 27.57-61; Mark 15.42-47; John 19.38-42) \p \v 50-51 Eno erhai mwaaen itan Joseph iwe re Arimathea, eew aepinoamw me noan Judea. Iiy erhai mwaaen mwamwaai nge essoar, e wewweti rhag itton minna Mweoiun Deus. Inamwo igiwe iiy erhai rhooan \tl Council\tl* we, nge ese tipieew ngaeni niunniuwaen we aar me miniwe ra feeori. \v 52 A noa reen Pilate nge a noa tingoar miniwe oanongaen Jesus. \v 53 A noa pwinititiw miniwe oanongaen nge a tiugiumi noa noan mengaag pwerh we, nge a oawnanong noan paeyi we iwe ekken wow neeiin faai, iwe esaaen yor mwo manimae ne etonong noan. \v 54 Wooan Aenimowu miniwe, a gin egius rhag nge epwene itto Sabbath. \p \v 55 Rhooapwut kkewe re tapweei mwirin Jesus me Galilee ra tapweei noa Joseph ra noa weri paeyi we me wunuunun aaen miniwe oanongaen Jesus won noan. \v 56 Ra sefaaen noa nee iimw ra noa oamoannatae aar waningas me neoningas pwe repwe noa aepiti miniwe oanongaen Jesus. \p Wooan Sabbath ra aseoseo, pwe ina miniwe e foatofoat noan Anniug we. \c 24 \s Aaen Jesus Menaw Sefaaen \r (Mat 28.1-10; Mark 16.1-8; John 20.1-10) \p \v 1 Sunday nee oatosor moawugowug nge rhooapwut kkewe ra mwet noa reen paeyi we, nge re pweipwog noa neoningas kkewe re oamoannatae. \v 2 Ra noa weri fai we pwe a mwagiut saengi aesemaen paeyi we, \v 3 iwe ra toonong noan paeyi we; nge rese rhuungi miniwe oanongaen Soamwoon Jesus. \v 4 Ra riu reen meeta we a wen, iwe rhag nge riiurhai mwaaen igin marettin mengaagiiur ra iu me oaroor. \v 5 Reen aar igin mesag, rhooapwut kkewe ra foatotiw nee ppweon, nge mwaaen kkewe ra aengaeniir pwe, “Meeta faan aaemi giutta mwaaen e menaw me neeiir rhooa mae reen? \v 6 Esa nono igeei; a menaw sefaaen tae. Oaw maengiy meeta we e aengaenigaemi igiwe eno noan Galilee: \v 7 ‘Mwaaen we Naiun Aeremas ina epwene toonong nee paiiur rhooa monofit, repwe kurusuw noa, nge mwirin enuuw raaen epwe menaw sefaaen tae.’ ” \p \v 8 Iwe nge ra maengiy noa meeta kkewe Jesus e aepesa, \v 9 ra sefaaen saengi paeyi we, ra noa fioangei ngaeniir rhooawe seig me erhai rhooan kkayeo me pwan oanongeer rhooawe aaemweoi. \v 10 Rhooapwut kkewe iwe Maria Magdalene, Joanna, me Maria we inaen James; iir me rhooapwut kkewe aaemweoi ra aengaeniir oapostonus kkewe minikkewe a wen. \v 11 Nge oapostonus kkewe ra maengiy pwe meeta we rhooapwut kkewe re aepesa nge min ffeeoretae rhag, iwe rese niugiuniug ngaeniir. \v 12 Nge Peter a iutae rhag nge a fattapw noa reen paeyi we; a pwoarotiw nge a weri pwe a mengaag kkewe rhag. Iwe a mwet sefaaen noa nee iimw nge a mwaar reen meeta we a wen. \s Faaeraeg Ngaeni Emmaus \p \v 13 Noan raaenin we rhag nge riiurhai mwaaen kkewe rhoaniuwaen Jesus ra faaeraeg ngaeni eew soapw itan Emmaus, iwe epwe fisuuw \tl miles\tl* saengi Jerusalem, \v 14 iwe nge regaen mwaenieniy fengaen wooar reen oanongaen meeta kkewe a wen. \v 15 Igiwe re kekkepas me fioangei minikkewe, nge Jesus a noa arapeto reer iwe a itto faaeraeg eew noa meyiir; \v 16 nge ra weri nge rese giuneei pwe Jesus miniwe. \v 17 Jesus a aengaeniir pwe, “Meeta mwu oaw iyaepesa fengaenniy, wooan aaemi feffaaeraeg noa?” \p Iwe ra iunoa, ra mas affayeo noa. \v 18 Erhai me neeiir, itan Cleopas, a aeiineow pwe, “Een rhag me neeiir waseona wooan Jerusalem minne wose giuneei meeta kka a wewwen noan raaenin kkewe a noa?” \p \v 19 “Meeta kena?” a aeiyeg. \p Ra paniuwaeni pwe, “Minikkewe ewen ngaeni Jesus re Nazareth we. Mwaaeneei nge erhai profeta, iwe Deus me oanongeer aeremas nge re giuneei pwe eyor maemaewan noan oanongaen meeta kka e iura me feeori. \v 20 Soamwoonin patere me mwaaen kkewe aarh ra fangenoa pwe repwe noa niiy noa, iwe me kurusuw noa. \v 21 Nge aeiya iseni aemaem aepiniugiuniug wooan pwe iiy minne epwene saeneti noa Israel me noan aenneew! Nge soapw ina rhag, pwe a enuuw raaen mwirin aan wen minikkewe. \v 22 Aaemweoi rhooapwut kkewe rhoaniuwarh minne re ariugemaem; renoa reen paeyi we nee oatosor moawugowug, \v 23 nge rese weri miniwe oanongan. Ra sefaaeneto nge ra iura pwe aaemweoi angkenus repwae ngaeniir nge ra aengaeniir pwe iiy a menaw sefaaen tae. \v 24 Aaemweoi aemaem ra noa reen paeyi we nge ra noa weri pwe oanongaen meeta kkewe rhooapwut kkewe re aepesa nge ennet, pwe rese weri minna oanongan.” \p \v 25 Iwe Jesus a aengaeniir pwe, “A ifa mwo pwurhomi, me mmwaeyin aaemi niugiuniug ngaeni oanongaen meeta profeta kkewe re iura! \v 26 Pwe esoapw faer ieei wusun aaen Kristus waeiraes reen minikkeei weni mmwaen aan noa toonong noan minna nningen?” \v 27 Iwe Jesus a aemmetefa ngaeniir meeta kkewe kkepesan me noan oanongaen Pwapwior we e Santus, rhaepetae me noan mini pwapwioron Moses me oanongaen minikkewe foatogieer profeta kkewe. \p \v 28 Igiwe ra arapeto reen soapw we re faaeraeg ngaeni, Jesus a feeori pwetae epwe faaeraeg saengiir; \v 29 nge iir ra ammwarhiu sefaaeniy, ra iura pwe, “Notiw remaem, epwene oaropaen pwoong nge iye a rorhappiung noa.” Iwe a toonong pwe epwene notiw reer. \v 30 Iwe a mooat tiw pwe epwene mwongo reer, a pwigi fenoawa we, nge a maeipina; a giniiy fenoawa we nge a ngaenneer. \v 31 Iwe egius mwo nge eppwun noa meseer nge ra giuneei pwe iiy, iwe rhag nge e soano saengiir. \v 32 Ra iura fengaenniy pwe, “Meeta ese weei rhag ppwunon aengaet me noan tiparh, igiwe e mwaenieniy ngaenigirh me wooan ennap reen aan aemmetefa ngaenigirh meeta we e foatofoat noan Pwapwior we e Santus?” \p \v 33 Ra iutae rhag ra noa Jerusalem, ra noa rhuungi rhooan kkayeo kkewe seig me erhai me rhooawe aaemweoi, \v 34 ra iura pwe, “A menaw sefaaen Soamwoon! A pwae ngaeni Simon!” \p \v 35 Rhooawe riiurhai ra itto fioangei ngaeniir miniwe ewen me wooan ennap, me wunuunun aar giuneei pwe iiy Soamwoon igiwe a giniiy fenoawa we. \s Jesus a Pwae Ngaeniir Rhooan Kkayeo Kkewe Naiun \r (Mat 28.16-20; Mark 16.14-18; John 20.19-23; Feof 1.6-8) \p \v 36 Oatowe rhooa kkewe riiurhai re rhiuwen mwaenieniy, nge Soamwoon e rhiuwen iunoa rhag me neeiir nge a aengaeniir pwe, “Oapoas epwe no reemi.” \p \v 37 Ra igin mesag pwe ra maengiy pwe ra weri erhai aniu. \v 38 Nge a aengaeniir pwe, “Meeta oawwa aiuraeg reen? Meeta oawtip mwaramwar fetaen reen? \v 39 Oaw pipiiy paeyi me pirheei, pwe oawpwe weri pwe ngaang minneen. Oaw geotteopayaei, pwe oawpwe giuneei, pwe esooar aniu ne egaen yor fitigon me rhiun, nge oawpwe weri pwe eyor wooai.” \p \v 40 Igiwe e aepesa minneei nge a pwaeri ngaeniir paiun me pirheen. \v 41 Nge iir resaaen niugiuniug rhag, reen aar igin kker me tip mwaramwar; iwe a aeiineeor pwe, “Eyor minne sipwe mwongo me igeei?” \v 42 Iwe ra ngaenneei egiufet iig appwerh, \v 43 iwe e pwigi nge a aengi me weni mmweer aeremas kkewe. \p \v 44 Iwe a aengaeniir pwe, “Ikkeei minikkewe i fasiun aengaenigaemi oatowe i rhiuwen no reemi: oanongaen minikkewe effoat pwe wunuunuy noan Oasoapwosoapw we aaen Moses, me minikkewe foatogieer profeta kkewe, iwe me noan pwapwioron Psalms nge epwe nnet.” \p \v 45 Nge a sugi noa aar niunniuwaen pwe repwe metefaaegini oawton Pwapwior we e Santus, \v 46 nge a aengaeniir pwe, “Ieen miniwe effoat: Kristus epwe affayeo nge a menaw sefaaen mwirin eoniuraen, \v 47 nge noan minna itan nge kkepas we kkepesaen toagun saengi monofit iwe me sessaenin monofit epwe fenaiuw ngaeniir oanongaen faniuw, epwe rhaepetae me Jerusalem. \v 48 Aaemi rhooan pwaeritae oanongaen minikkeei. \v 49 Iwe nge ngaang ipwene aefengatiw woami meeta we mwaaen we Semaei e ppwoneei. Nge aaemi oawpwe no rhag nee aepinoamw toori aan ittiw woami maemaew na wooai naaeng.” \s Jesus a Noa Naaeng \r (Mark 16.19-20; Feof 1.9-11) \p \v 50 A pwigiir wow me noan aepinoamw we toori noa Bethany, igiwe a aeititae paiun nge a aepiniir noa. \v 51 Nugunupaen aan aepiniir nge a nigitiir pwe a noa weei naaeng. \v 52 Iir ra oassoara iiy nge ra sefaaen noa Jerusalem, reen aar igin kker, \v 53 nge ra no rhag noan \tl Temple\tl* we reen aar fang ngaeni Deus aan aerhigerhig.