\id JHN Satawalese \ide UTF-8 \h John \toc3 John \toc2 John \toc1 Fangkenio We Foatogiaen John \mt Fangkenio We Foatogiaen John \rem Book introduction has been temporarily moved to the XXA book. Later it can be placed back here. (Paulus Kieviet, January 2019) \c 1 \s Kkepas we Efang Menaw \p \v 1 Noan oatowe pweoneotaen faeinaengiy nge Kkepas we a fasiun no; Kkepas we eno reen Deus, nge Kkepas we ina iiy Deus. \v 2 Saengi rhag ne pweoneotaen nge Kkepas we a no reen Deus. \v 3 Oanongaen meeta Deus a feeori nge e itto me reen; esooar eew aegiaeg ne ese ffeeor me reen. \v 4 Iiy Kkepas eei minne efang menaw, nge iiy menaw eei minne e aesseremaar aeremas. \v 5 Iiy seram we e aesserema roorh, nge roorh ese oarorha seram. \p \v 6 Deus a fang naiun rhooan pweipwogin kkepas, erhai mwaaen itan John, \v 7 iwe a itto pwe epwe aengaeniir aeremas wunuunun seram we, pwe oanongeer rhooakka repwe rongorong kkepas we nge repwe niugiuniug. \v 8 Iiy wooan oanongan saapw iiy seram we; iiy e itto pwe epwe itto aepesa kkepesaen seram we. \v 9 Ieei minne oanongonniuwan seram, seram we epwe itto noan faeinaengiy pwe epwe ttin tiw wooar oanongeer aeremas. \p \v 10 Kkepas we a no wooan faeinaengiy, iwe inamwo iga Deus efeeori faeinaengiy me reen, nge faeinaengiy ese giuneei. \v 11 Iiy e itto wooan sipegin faniuwan, nge sipegin aeremesaen faniuwan rese aetiwa. \v 12 Aekkaaemweoi re aetiwa nge re niugiuniug ngaeni; iwe ikkeei a aeitaar pwe iir naiun Deus. \v 13 Rese no pwe naiun Deus reen aar wupwutiw, nge saapw tipaen aeremas ngaere tipaen erhai mwaaen, pwe faer saengi tipaen Deus. \p \v 14 Iiy Kkepas we a itto no noa pwe aeremas, iwe a itto nonno neeirh, nge a sseog noa reen ffayeo me min nnet. Sa weri nningan, nning we mwaaen we Seman e ngaenneei pwe iga iiy rhag Naiun. \p \v 15 Iiy John e aepesa wunuunun. Aan aekkepwas aegini pwe, “Ieen iiy mwaaen we i aekkaepesa pwe, ‘Iiy epwe itto mwiriy, nge iiy e taegias me mmwaei, pwe iya fasiun no me weni mmwaen aaei supw.’ ” \p \v 16 Me reen temoagon ffayeo na aan a aewenepwuwagirh faaen fiteig oanongarh, a aewenepwuwagirh noa rhag. \v 17 Deus a fang oasoapwosoapw kkewe ngaeni Moses, nge faayeow me nnet e itto me reen Jesus Kristus. \v 18 Esaaen yor mwo faaen eew ne erhai a weri Deus. Pwe mwaaen na rhag Naiun, ina iiy rhag Deus, nge eno rhag wenepeigin minna Seman, nge iiy minne a giuneei noa wunuunun. \s Aaen John Baptist Fenai \r (Mat 3.1-12; Mark 1.1-8; Luke 3.1-18) \p \v 19 Soamwoonin Jews me noan Jerusalem ra aefengaar noa aaemweoi patere me Levites repwe noa aeiineow John pwe, “Een iyo?” \p \v 20 John ese oapa iiy iyo pwe a faer aeffeta noa nge a iura pwe, “Saapw ngaang Kristus.” \p \v 21 Iwe ra aeiineow pwe, “Iwe nge een iyo? Een Elijah?” \p John a iura pwe, “Aapw, saapw ngaang.” \p Nge ra pwan aeiineow pwe, “Een Profeta we?” \p Nge iiy a pwan paniuwaeniir pwe, “Aapw.” \p \v 22 Nge ra aengaeni pwe, “Iwe aengaenigemaem ngaere een iyo. Pwe aeipwe noa aengaeniir mwaaen kkewe refangeto aemaem. Meeta wopwe iura reen mmwenemw?” \p \v 23 Aessefaaenin kkepas we aaen John a aepesa miniwe mwaeniaen profeta we Isaiah: \q “Ngaang ‘aeremas we i iyaekkepwas me noan \tl desert\tl* pwe: \q Aewenewena ennap na ennepaei Soamwoon!’ ” \p \v 24 Rhooan pweipwogin kkepas kkewe Pharisees re aefengaar, \v 25 ra aeiineow John pwe, “Ngaere saapw een Kristus, ngaere Elijah, ngaere Profeta we, iwe meeta faan wonoa paptismus aeremas reen?” \p \v 26 John a paniuwaeniir, “Ngaang i paptismus reen rhan, nge e iu erhai me neeimi nge oawse giuneei. \v 27 Ina aeremas na epwe itto me mwiriy, nge ngaang ese fin ipwe pwaeisi geeogeeon nokkaan.” \p \v 28 Oanongaen minikkeei nge ewen me Bethany ina eno peig na eotiw me reen pwupwu we Jordan, peig we John e paptismus fetaen ee. \s \tl Sheep\tl* we Naiun Deus \p \v 29 Sorotaen raaenin we eraaen nge John a weri Jesus pwe a ikkitto, nge a iura pwe, “Inaan iiy \tl Sheep\tl* we Naiun Deus, iwe e arhiuwa noa monofitin faeinaengiy! \v 30 Een iiy mwaaen we igaen aepesa mmwenen iwe i iura pwe, ‘Erhai mwaaen ina epwe itto mwiriy, nge iiy e taegias me mmwaei, pwe iya fasiun no me weni mmwaen aaei supw.’ \v 31 Ngaang ise giuneei aere epwe iiy iyo, nge ngaang iya itto nge iya itto paptismus reen rhaan pwe epwe pwae ngaeniir re Israel ngaere iiy iyo.” \p \v 32 Iwe John a pwaeritae pwe, “Ngaang iweri Espritu Santus e ittiw me noan naaeng nge eweei erhai \tl dove\tl* iwe a ittiw no noa wooan. \v 33 Ngaang ise giuneei aere epwe iiy iyo, nge Deus, iwe efangeto ngaang pwe ipwe ittiw paptismus reen rhaan, nge a aengaeniaei pwe, ‘Wopwe weri Espritu Santus aan ittiw no wooan erhai mwaaen; iiy mwaaen we epwe paptismus reen Espritu Santus.’ ” \v 34 John a iura pwe, “Iya weri, iya aengaenigaemi pwe iiy minne Naiun Deus.” \s Rhooawe Mmwaen Naiun Jesus Rhooan Kkayeo \p \v 35 Mmasetae nge John me riiurhai rhooan kkayeo kkewe naiun ra pwan itto iu igiwe, \v 36 nge a weri aaen Jesus faaeraeg noa. A iura pwe, “Een iiy \tl Sheep\tl* we Naiun Deus.” \p \v 37 Rhooan kkayeo kkewe riiurhai re rongorong miniwe e aepesa nge ra ttapw noa mwirin Jesus. \v 38 Jesus enoa toagun, a weri aar tapweto me mwirin, iwe a aeiineeor pwe, “Meeta oaw kiukkiutta?” \p Ra paniuwaeni, “Wo nonno iya Rabbi?” (Wewen nge “Sinsei”.) \p \v 39 Nge iya iura pwe, “Oaw itto oawpwe noa weri.” (Epwene aerepaen faawu konook nee oatofaaef.) Ra tapweei noa ra noa weri igiwe eno nonno ee, iwe ra nonoa reen noan raaenin we. \p \v 40 Erhai mwaaen kkewe nge itan Andrew, iwe pwiin Simon Peter. \v 41 Enoa rhag noa giutta mwaaen pwiin Simon, nge a aengaeni pwe, “Aeiya rhuungi Messiah.” (Wewen nge “Kristus”). \v 42 Iwe ra pwigi noa Simon reen Jesus. \p Jesus a fan ngaeni nge a iura pwe, “Een Simon we naiun John, wopwene itaeni Cephas.” (Iteei nge e aeffitaeg ngaeni rhag Peter, wewen nge “faai.”) \s Jesus a Faingiir Philip me Nathanael \p \v 43 Mmasetae nge Jesus a maengiy epwene noa Galilee. Enoa nge a rhuungi Philip nge a aengaeni pwe, “Itto tapweaei!” ( \v 44 Philip nge re Bethsaida, aepinoamw we Andrew me Peter re nonno ee.) \v 45 Philip a noa weri Nathanael nge a aengaeni pwe, “Aeiya weri mwaaen we Moses e foatogi wunuunun noa pwapwioron anniug we nge iwe profeta kkewe repwan foatogi wunuunun. Iiy Jesus we naiun Joseph, iwe saengi Nazareth.” \p \v 46 Nathanael a aeiineo pwe, “Yor min mwamwaai ne epwe itto me Nazareth?” \p Philip a iura pwe, “Itto pwe wopwe noa weri!” \p \v 47 Igiwe Jesus a weri aaen Nathanael aan ikkito a fioangei wunuunun pwe, “Ieen iiy erhai oanongonniuwaen re Israel; esooar eew min oatupwutupw ne eno wooan!” \p \v 48 Nathanael a aeiineow pwe, “E ifa wusun nge wa giuneaei?” \p Jesus a paniuwaeni pwe, “Ngaang i weriug pwe womooat faaen waniwan we \tl fig\tl*, weni mmwaen aaen Philip faingiug.” \p \v 49 Nathanael a iura pwe, “Sinsei, een minne Naiun Deus! Een minne Kingaen Israel!” \p \v 50 Jesus a iura pwe, “Oamw rhag niugiuniug iga i aengaeniug pwe i weriug igiwe wono faaen \tl fig\tl* we? Eyor aaemweoi minikka wopwe naaen itto weri ikka e taegias saengi minneei!” \v 51 Nge a aengaeniir pwe, “Ennetaen, ipwe aengaenigaemi minna wenewenen: oawpwe weri aan susu noa naaeng nge oawwa weriir angkenus kkewe Naiun Deus aar ittae me ittiw wooan mwaaen we Naiun Aeremas.” \c 2 \s Eew Appwiuniupai me Cana \p \v 1 Riiuraaen me mwirin nge a yor eew appwiuniupai me noan aepinoamwon Cana me noan Galilee. Rhooapwut we inaen Jesus eno ee, \v 2 nge Jesus me rhooan kkayeo kkewe naiun repwan feffai repwe noa reen apwiuppwiuniuw we. \v 3 Igiwe a ros noa \tl wine\tl*, rhooapwut we inaen Jesus a aengaeni pwe, “A ros noa aar \tl wine\tl*.” \p \v 4 Jesus a iura pwe, “Een wosoapw aengaeniaei meeta ipwe feeori, pwe minna oatoi ina esaaen itto.” \p \v 5 Rhooapwut we inaen Jesus a aengaeniir rhooan akkiuneo kkewe pwe, “Oawfeeori ese tiwegin minikkena e aengaenigaemi.” \p \v 6 Jews eyor aar oasoapwosoapwon aenimenim, ina faaen miniwe eno wonowu ruumen rhaan, nge eew ruume kkewe nge epwe pwigi oawton riiuweig ngaeni eniig neosaening. \v 7 Jesus a aengaeniir rhooan akkiuneo kkewe pwe, “Oaw oawuta ruume kaan reen rhaan.” Nge ra oawuta minikkewe asseogiu noa,\fig |alt=". . ." src="LB00135B.tif" size="col" loc=". . ." copy=". . ." ref="2.6-7"\fig* \v 8 nge a aengaeniir pwe, “Iwe igina oaw itifi aekkaew reen rhaan oawwa pwigi noa reen manna e soamwooniy gupwun eei.” Iwe ra pwigi noa reen rhaan kkewe, \v 9 nge igina nge rhaan kkewe a ffeeor noa pwe \tl wine\tl*, nge mwaaen we a nnaeri. Ese giuneei igine \tl wine\tl* kkewe e itto me ee (nge rhooan akkiuneo kkewe re ifi rhaan kkewe re giuneei); iwe a faingi \tl bridegroom\tl* we \v 10 a aengaeni pwe, “Oanongeer aeremas regaen gommwaen iseis wow \tl wine\tl* nneo, nge aeremas re pwunaas noa nge renaaen iseis wow \tl wine\tl* kka ese nneo. Nge wa gaen noa iseni \tl wine\tl* na oarosaen mwamwaai pwe epwe noa no pwe oarosan!” \p \v 11 Jesus a feeori aeyewaen kkeman me noan Cana me noan Galilee; a pwaeri noa minna nningen, nge rhooan kkayeo kkewe naiun ra niugiuniug ngaeni. \p \v 12 Mwirin minneei nge Jesus me rhooapwut we inan me pwiin me rhooan kkayeo kkewe ra noa Capernaum ra noa no e noan fitiraen. \s Jesus a Noa Noan \tl Temple\tl* we \r (Mat 21.12-13; Mark 11.15-17; Luke 19.45-46) \p \v 13 Akkarap oaton gupwunon \tl Passover\tl*, we re Jews regaen oagupwuna, iwe Jesus a noa Jerusalem. \v 14 Noan \tl Temple\tl* we a noa rhuungiir aeremas pwe re chuwaai fetaen wakke, \tl sheep\tl*, \tl pigeons\tl*, iwe me rhooan ssiuwen senaapiy repwan mooat reen aar \tl table\tl*. \v 15 A feeori eew soapwoi saaen pwe naiun wuwoaw, iwe a aenewaar wow maan me noan \tl Temple\tl* we, \tl sheep\tl* me wakke; a aerheppa \tl table\tl* kkewe aar rhooan aetittinen senaapiy me aeperessa noa naiiur manfaifai; \v 16 iwe a aengaeniir rhooan chuwaiun \tl pigeons\tl* kkewe, “Oaw pwigin wow me igeei! Enemmwaen mwo aaemi pwigi minne imwaen mane Semaei pwe nenien aaemi imwaen chuwaai!” \v 17 Rhooan kkayeo kkewe naiun a maeng ngaeniir meeta we effoat noan Pwapwior we e Santus e iura pwe, “Deus, rhaengin minna imwoamw ina eweei pwerhin aengaet me nee rhiuy.” \p \v 18 Soamwooniir Jews ra itto aeiineow pwe, “Meeta eew kkeman wopwe feeori nge epwe pwaeri ngaenigemaem pwe eyor maemaewoamw pwe wopwe feeori minikkeei?” \p \v 19 Jesus a aengaeniir pwe, “Oaw oatoaropaetiw \tl Temple\tl* eei, nge noan eoniuraen ipwe feeori sefaaeniy.” \p \v 20 Nge ra aeiineow pwe, “Wopwe feeori sefaaeniy noan eoniuraen? \tl Temple\tl* eei effeeor noan faaeig me wonowu raeg!” \p \v 21 Nge \tl Temple\tl* we Jesus e fioangei nge iwe ina miniwe oanongan. \v 22 Iwe igiwe enoa menaw sefaaen tae, rhooan kkayeo kkewe naiun ra maengiy noa pwe e iura minneei, iwe ra niugiuniug ngaeni Pwapwior we e Santus me miniwe mwaeniaen Jesus. \s Jesus e Giuneei Wunuunun Aeremas \p \v 23 Igiwe Jesus eno Jerusalem reen gupwunon \tl Passover\tl*, ra towunap rhooa e ra niugiuniug igiwe ra weri kkeman kkewe efeeori. \v 24 Iwe nge Jesus ese niugiuniug ngaeniir, pwe iiy e giuneei nee tipeer oanongeer noa. \v 25 Esooar ipitaen pwe repwe aengaeni wunuunuur aeremas, pwe iiy e giuneei meeta kkewe eno nee tipeer. \c 3 \s Jesus me Nicodemus \p \v 1 Eno erhai soamwooniir re Jews mwaaen itan Nicodemus, iiy erhai Pharisee. \v 2 Eew pwongin a noa reen Jesus a aengaeni pwe, “Rabbi, aei giuneei pwe een erhai sinsei aefengayaen Deus. Esooar erhai ne epwe mmwenen ffeeor kkeman kkomwu wogaen feeori, ngaere Deus ese no reen.” \p \v 3 Jesus a iura pwe, “Ennetaen, ipwe aengaenigaemi minna wenewenen: esooar erhai ne epwe weri minna Mweoiun Deus igine ese supw sefaaen.” \p \v 4 Nicodemus a aeiineo pwe, “Epwe ifa wusun aaen erhai mwaaen tugufaeyi epwe supw sefaaen? Iiy esoapw mmwenen sefaaen nong noan upwaen miniwe inan pwe epwe oaruwowwan aan supw sefaaen!” \p \v 5 Jesus a iura pwe, “Ennetaen, ipwe aengaenigaemi minna wenewenen: esooar erhai ne epwe toonong noan minna Mweoiun Deus aere ese supw me reen rhaan me Espritu Santus. \v 6 Erhai ne esupw saengi aeremas nge naiun aeremas, nge ne esupw saengi Espritu Santus nge ina iiy naiun. \v 7 Oawsoapw riu reen iga i aengaenigaemi pwe oawpwe supw sefaaen. \v 8 Aaeng ina ese tiwegin igine e aengiaeng noa ee; oaw rongorong ngiungiun, nge oawse giuneei iga e itto me ee aere iya iga epwe noa ee. E ina wusuur reer rhooakka resupw to me reen Espritu Santus.” \p \v 9 Nicodemus a aeiineo pwe, “Epwe ifa wusun aan mmwen minneei?” \p \v 10 Jesus a paniuwaeni, “Een erhai sinsei taegias me wooan Israel nge wose giuneei minneei? \v 11 Ennetaen, ipwe aengaeniug minna wenewenen: aei aepesa minikka aei giuneei nge aei pwaeritae minikkena aeiweri, nge aaemi oawse rongorong aemaem kkepas. \v 12 Oawse niugiuniug ngaeniaei iga i aengaenigaemi minikka mmwenei noan faeinaengiy; nge epwe ifa wusun aaemi niugiuniug ngaeniaei iga ipwe aengaenigaemi minikkena mmwenei noan naaeng? \v 13 Esaaen yor mwo erhai ne enoa naaeng, pwe aeggaen minna rhag Naiun Aeremas, iwe e ittiw me naaeng.” \p \v 14 Wunuunun aaen Moses saeregi tae sowufaeng goanoorh we wooan eew irae me noan \tl desert\tl* we, epwe pwan ina rhag wusun aaen aetaegiasa tae mwaaen we Naiun Aeremas, \v 15 pwe ina nge oanongeer aeremas kka re niugiuniug ngaeni nge repwe toori menaw na esooar iaenin. \v 16 Reen aaen Deus igin aerhaengi faeinaengiy, a fangetiw mwaaen erhai we Naiun, pwe oanongeer aeremas kka re niugiuniug ngaeni nge resoapw maenoa nge repwe toori menaw na esooar iaenin. \v 17 Deus ese fangetiw mwaaen we Naiun noan faeinaengiy pwe epwe ittiw apwiungiu, pwe epwe faer ittiw aemenewa. \p \v 18 Iyo kka re niugiuniug ngaeni mwaaen we Naiun Deus nge resoapw apwiung; nge iyo kena rese niugiuniug ngaeni nge ra fasiun no noan apwiung, pwe iga rese niugiuniug ngaeni mwaaen erhai we Naiun Deus. \v 19 Epwe ieei wunuunun apwiung: seram a itto noan faeinaengiy nge aeremas re aerhaengi roorh me mmwaen seram, pwe iga aar feoffeeor nge e aenneew. \v 20 Iyo kka re feoffeeor aenneew nge ikkina re oapwuta seram, resoapw itto noan seram, pwonno feoffeeor aenneew kkena refeeori ete pwaetae. \v 21 Nge iyo kkena refeeori minikkena e wenewen nge repwe itto noan seram, pwonno seram epwe pwaeritae pwe minikkena refeeori nge e tapweei minikkena tipaen Deus. \s Jesus me John \p \v 22 Mwirin minneei nge Jesus me rhooan kkayeo kkewe naiun ra noa Judea, a noa notiw reer pwe a noa paptismus fetaen aeremas. \v 23 Iwe nge John Baptist eno pwe epwan paptismus fetaen noan Aenon, ese taaw saengi Salim, pwe iga e igin ssow rhaan me ee. Aeremas ra noa reen pwe a paptismus aeginiir. ( \v 24 Minneei nge weni mmwaen igiwe John enoa kanepwus.) \p \v 25 Aaemweoi rhooan kkayeo kkewe naiun John ra aengimaw ngaeni erhai re Jew reen wunuunun aar iir re Jews oasoapwosoapwon aenimenima oanongeer. \v 26 Ra noa reen John nge ra aengaeni pwe, “Sinsei, wo maengiy rhag mwaaen we eno reemw me peig na epeig me reen pwupwu we Jordan, iwe wo fioangei kkepesan? Igina nge a paptismus fetaen nge oanongeer aeremas nge ra maeg noa reen!” \p \v 27 John a paniuwaeniir pwe, “Esooar erhai ne epwe yor eew meeta reen pwe aeggaen igine rhag Deus epwe fang ngaeni. \v 28 Aaemi minikkomwu naeyi rhooan pwaeritae, reen iga ngaang iura pwe, ‘Saapw ngaang Kristus, pwe ngaang minne Deus egommwaen aefengaeyaei to me mmwan.’ \v 29 \tl Bridegroom\tl* ina rhooan ngaenne aaen \tl bride\tl* na; nge niewe maereyaeren mwaaen we e appwiuniupai, e iu oaron nge a kker igiwe a rongorong mwaeniaen mwaaen we. E ieen wunuunun oanongonniuwaen aaei kker. \v 30 Iiy epwe taegias noa nge ngaang ipwe sessoanotiw.” \s Iwe e Ittiw me Weei Naaeng \p \v 31 Mwaaen we e ittiw me weei naaeng minne oarosaei taegias saengiir oanongeer aeremas. Iyo na e itto me wooai soanop nge iiy naiuy soanop ina epwe aepesa mmwenen soanop, nge iyo we e ittiw me naaeng nge iiy minne oarosaen taegias saengiir oanongeer aeremas. \v 32 E aepesa minne eweri me e rongorong, nge esooar ne e aiussaening ngaeni. \v 33 Nge iyo e aetiwa kkepas e aan, iwe nge iiy e pwaeritae pwe Deus nge ennet. \v 34 Iyo we Deus a fang nge e aepesa oanoon Deus, pwe Deus a oawunusa ngaeni oanongonniuwaen minna Ngeoniun. \v 35 Deus we Seman e igin aerhaengi mwaaen na Naiun iwe a fang ngaeni oanongaen minna mamaawan. \v 36 Iyo na e niugiuniug ngaeni mwaaen we Naiun nge epwe toori menaw na esooar ssiaaenin; nge iyo ese niugiuniug ngaeni mwaaen we Naiun nge esoapw yo ngaeni menaw na esooar ssiaaenin, nge epwe no rhag noan aaen Deus aegaeregaer. \c 4 \s Jesus me Rhooapwuton Samaria we \p \v 1 Pharisees kkewe ra rongorong pwe ra towunap rhooan kkayeo kka Jesus a paptismusaar me mmwaen John nge a pwigiir pwe naiun rhooan kkayeo. ( \v 2 Nge minna wenewenen, nge saapw Jesus pwe faer rhooan kkayeo kkewe naiun minne re paptismusaar.) \v 3 Iwe nge igiwe Jesus a rongorong meeta we re aepesa, a siusaengi Judea a sefaaen ngaeni Galilee; \v 4 nge noan faaeraeg noa we aan nge epwan toonong noan Samaria. \p \v 5 Noan Samaria a noa reen eew aepinoamw itan Sychar, igaan nge ese taaw saengi maat we Jacob e ngaenneei Joseph iwe naiun. \v 6 Rhanniunim we aaen Jacob eno ee, iwe Jesus a itto mooat tiw epwe a mmaniuniu reen aan aeggaesaeisaei. A aerepa nugunupaen oanowas. \p \v 7 Erhai rhooapwuton Samaria a itto pwe epwe itto ifiif rhan, nge Jesus a aengaeni pwe, “Ngoatto egius rhan pwe iuniumaei.” ( \v 8 Rhooan kkayeo kkewe naiun re soano pwe renoa nee aepinoamw pwe renoa chuwaai mwongo.)\fig |alt=". . ." src="LB00302B.tif" size="span" loc=". . ." copy=". . ." ref="4.7"\fig* \p \v 9 Rhooapwut we a aengaeni pwe, “Een erhai Jew, nge ngaang erhai re Samaria — e ifa wusun nge wa tingoareaei iuniumoamw rhaan?” (Re Jews resoapw iun nong noan aar kkap me mwongo nong noan aar saepiy re Samaria.) \p \v 10 Jesus a paniuwaeni pwe, “Aere wo giuneei meeta e Deus efang me iyo e etingoareog iuniuman rhaan, nge wo tingoar ngaeni nge iiy epwe ngaenneog minna rhaniun menaw.” \p \v 11 Rhooapwut we a iura pwe, “Menap, esooar oamw pwaecchi nge rhanniunim een iye e igin nennoan. Iya iga wopwe pwigi rhaniun menaw me ee? \v 12 Jacob we rhaepetomaem minne efang ngaenigemaem rhanniunim ee; iiy me aetekkewe naiun me naiun maan nge oanongeer nge re iun saengi rhan eei. Meeta, een wo iura pwe wo taegias saengi Jacob?” \p \v 13 Jesus a paniuwaeni, “Rhooakka re iun me reen rhan eei nge repwe moar sefaaen, \v 14 nge rhooa kena re iun me reen rhan na ngaang ipwe ngaenneer nge esooar faaen eew ne repwe moar. Rhan na ipwe ngaenneer ina epwene no pwe rhaepeton eew rhan ina epwene ngaenneer rhaniun menaw na esooar ssiaaenin.” \p \v 15 Rhooapwut we a iura pwe, “Menap, ngaenneei aei rhan na! Ina nge isoapw rhiuwen moar no nge isoapw rhiuwen itto no igeei pwe ipwe itto ifiif rhan.” \p \v 16 Jesus a aengaeni, “Wonoa faingi mwaaen we rhooan ngaenne oamw nge wa sefaaeneto.” \p \v 17 Rhooapwut we a iura pwe, “Esooar rhooan ngaenneaei.” \p Jesus a iura pwe, “Ennet minimwu wo iura pwe esooar rhooan ngaenne oamw. \v 18 Een wa moannon appwiuniupai ngaeniir nimman mwaaen, iwe nge mwaaen na wono reen igina ina soapw oanongonniuwan rhooan ngaenne oamw. Wo aengaeniaei minna wenewenen kkepas.” \p \v 19 Rhooapwut we a iura pwe, “Iya weri pwe een erhai profeta, menap. \v 20 Re Samaria kkewe rhaepetoi re itto maeipin ngaeni Deus me wooan rhug eei, nge aaemi Jews oaw iura pwe Jerusalem minne sipwe maegin maeipin ngaeni Deus me ee.” \p \v 21 Jesus a aengaeni pwe, “Rhooapwut mwuun, niugiuniug ngaeniaei, eyor eew oat ina epwe noa itto nge aeremas resoapw maeipin ngaeni no minna Semaei me wooan rhug eei aere noan Jerusalem. \v 22 Aaemi re Samaria oawse giuneei iyo mwu oawgaen maeipin ngaeni; nge aemaem re Jews aei giuneei mane aeigaen maeipin ngaeni, pwe iga menaw na esooar ssiaaenin ina e itto me reer re Jews. \v 23 Nge oatona epwe itto ina a fasiun no igeei, reen minna maemaewaen Espritu Santus nge aeremas repwene maeipin ngaeni Deus, nge repwene feeori maeipin kkena e wenewen ina e tipaeni. \v 24 Deus ina ngeon, maemaewaen minne epwe mmwen pwe aeremas repwe maeipin ngaeni nge ina epwe noa reen Deus noan minna e wenewen.” \p \v 25 Rhooapwut we a iura pwe, “Ngaang i giuneei pwe Kristus epwe itto, oatona epwe itto, epwe aengaenigemaem oanongaen aegiaeg.” \p \v 26 Jesus a paniuwaeni, “Ngaang iiy minne i mwaenieniy ngaeniug.” \p \v 27 Oatonaan nge rhooan kkayeo kkewe naiun Jesus ra sefaaen, nge iir ra igin riu pwe e mwaenieniy ngaeni erhai rhooapwut. Nge esooar erhai neeiir ne e aeiineow rhooapwut we, “Meeta wo tipaeni?” aere aeiyegiy Jesus pwe, “Meeta wo mwaenieniy ngaeni rhooapwut na reen?” \p \v 28 Rhooapwut we a nigiti ruumen rhan we aan, nge a sefaaen noa nee aepinoamw, nge a aengaeniir aeremas kkewe ee pwe, \v 29 “Oaw itto pipiiy mwaaen ee e aengaeniaei oanongaen meeta kkewe i feoffeeori. Oaw maengiy nge iiy minne Kristus?” \v 30 Iwe ra nigiti aepinoamw we nge ra noa reen Jesus. \p \v 31 Noan oatonaan nge rhooan kkayeo kkewe re iyaeffaenipirhe ngaeni Jesus pwe, “Sinsei, angi egiufet meeta!” \p \v 32 Jesus a paniuwaeni pwe, “Ngaang eyor aenaei mwongo ina aaemi oawse giuneei mmwenen.” \p \v 33 Rhooan kkayeo kkewe ra aeiyeg fengaen wooar, “Eyor mwo mane e pweipwog to mwongo reen?” \p \v 34 Jesus a aengaeniir pwe, “Mwongo na aenaei ina ipwe tapweei tipaen manna efangeto ngaang, pwe ipwe oamoanna noa engaang na e ngaenneaei pwe ipwe feeori. \v 35 Eyor eew mwaeniaemi iwe oawgaen iura pwe, ‘Faawu rhag meram nge a oaton gin.’ Nge ipwe aengaenigaemi, oaw pipiiy gacchiuw maat kaan; foat kaan ikka a maaw pwe sipwene giniiy! \v 36 Iyo na a giniiy uwaen foat kaan ina a pwigi paniuwaen nge a ioni fengaenniy uwaen foat kaan pwe aegin menaw na esooar ssiaaenin; iwe iyo we efoat me iyo we egin nge repwe kker fengaen. \v 37 Pwe ennetaen kkepas we regaen iura pwe, ‘Erhai epwe foat nge erhai a giniiy uwaan.’ \v 38 Iya fangenoa aaemi pwe oawpwe noa giniiy uwaen foat kena soapw foatogiyaemi; aaemweoi minne re engaang ee, nge aaemi oawwa pwigi wenepwuwaen aar engaang.” \p \v 39 Re towunap re Samaria kkewe reno noan aepinoamw we ra niugiuniug ngaeni Jesus pwe igiwe rhooapwut we e aengaeniir pwe, “E aengaeniaei oanongaen minikkewe iya moannon feoffeeori.” \v 40 Iwe re Samaria kkewe ra itto reen iwe ra aeffaenipirheei pwe epwe notiw reer, iwe Jesus a notiw reer noan riiuraaen. \p \v 41 Repwan towunap rhooakka re niugiuniug pwonno reen miniwe mwaenian, \v 42 ra aengaeni rhooapwut we pwe, “Aeiya niugiuniug igina, nge saapw igiwe wo aengaenigemaem, pwe iga aemaem wooan oanongaemmaem aeiya rongorong mwaenian, iwe aeiya giuneei pwe iiy miniwe rhooan aemenewa faeinaengiy.” \s Jesus a Aecchipwa Erhai Aetemwaaen \p \v 43 Mwirin aan no aegini riiuraaen igiwe, nge Jesus a nigiti iwe a noa Galilee. \v 44 Pwe iiy wooan oanongan miniwe e iura pwe, “Profeta nge esooar aesirowuur me noan sipegin faniuweer.” \v 45 Oatowe enoa toori Galilee, aeremas ra itto aewenimmwa, pwe igiwe renoa tapweei gupwunon \tl Passover\tl* me Jerusalem, nge ra weri oanongaen minikkewe efeeori me reen gupwun we. \p \v 46 Iwe Jesus a sefaaen noa Cana me noan Galilee, pwiuneoi we efeeori rhaan pwe \tl wine\tl*. Erhai aeremesaen aam eno ee nge mwaaen na naiun nge e semwaai me noan Capernaum. \v 47 Igiwe e rongorong pwe Jesus a itto me Judea pwe epwene noa Galilee, a noa reen nge a aengaeni pwe epwe noa mwo Capernaum pwe epwe noa aecchipwa aetena naiun, pwe epwene oaropaen mae. \v 48 Jesus a aengaeni pwe, “Esooar faaen eew ne erhai me neeimi epwe niugiuniug pwe aeggaen igine rhag eweri kkeman me min ariuriu.” \p \v 49 Aeremesaen aam we a iura pwe, “Menap, itto tapweaei weni mmwaen aetena naeyi epwe mae noa.” \p \v 50 Jesus a aengaeni pwe, “Wonoa, aetena noawumw epwene menaw!” \p Mwaaen we a niugiuniug ngaeni miniwe mwaeniaen Jesus iwe a noa. \v 51 A faaeraeg noa nge a noa rhuungiir \tl slave\tl* kkewe nge ra aengaeni pwe, “Aetewe noawumw epwe menaw!” \p \v 52 A aeiineeor fitowu konook minne aetewe naiun etakketae. Iwe nge iir ra paniuwaeni pwe, “Epwe eew konook nee oanowesaen naeneew pwe iwe esa pwerhikkar no ginin.” \v 53 Iwe rhag nge miniwe semaen aetewe a maengiy noa pwe ina oatowe Jesus e aengaeni pwe, “Aetewe noawumw epwe menaw.” Iwe iiy me oanongeer rhooan famini we aan ra niugiuniug ngaeni. \p \v 54 A ieei minne oaruwowwaen kkeman Jesus a feeori weni mwirin aan itto me Judea ngaeni Galilee. \c 5 \s Jesus a Aecchipwatae Erhai Mwaaen me Reen Eew Rhaan \p \v 1 Mwirin minneei nge Jesus a noa Jerusalem pwe epwe noa tapweei gupwunon eew pwoong kkewe aar re Jew. \v 2 Oaron eew rhan kken e aerepa minna aesemaen Jerusalem itan \tl Sheep\tl* Gate ina nimowu pwerantaan; nge noan kkepesaen Hebrew nge Bethzatha. \v 3 E towunap rhooa semwaai rewon faaen pweranta kkewe — rhooa parh, rhooa pirhemae, me rhooa maemerhoar. [Re wewweti rhan we pwe epwe mwagiutiugiut, \v 4 pwe faaen aekkaew nge angkenusun Soamwoon e ittiw noan rhan we iwe a gupeti. Nge iyo na egommwaen toonong noan rhan we weni mwirin aan gupetaeg, nge esaer noa ese tiwegin semwaai ne e aeni.]\f + \fr 5.3-4 \fr*\ft Petenan eei nge e soano noan aekkaew petenan kka e foatofoat noan kkepesaen Greek.\ft*\f* \v 5 Erhai mwaaen eno ee a eniig me wanuuw raeg aan semwaai. \v 6 Jesus a weri pwe ewon noa rhag igiwe, nge e giuneei pwe a ssiunaei aan semwaai; iwe a aeiineow pwe, “Wo mwerhaen wopwe takketae?” \p \v 7 Mwaaen we a iura pwe, “Menap, ngaang esooar mane epwe iseniaei nong noan rhan mwuun igine a mwagiutiugiut; i aetemaegin pwe ipwe toonong nge erhai e itto gommw noa me mmwaei.” \p \v 8 Jesus a aengaeni pwe, “Rhimwitae wa pwigi minimwu giemw nge wa faaeraeg noa.” \v 9 Oatowe rhag nge etakk noa mwaaen we; nge e pwigi rhag miniwe gien nge a faaeraeg noa faan. \p Minneei nge ewen wooan Sabbath, \v 10 iwe soamwooniir Jews kkewe ra aengaeni mwaaen we a takk noa pwe, “Sabbath minneei, ese gacch ngaeni aarh Oasoapwosoapw pwe wopwe pweipwog fetaen giemw.” \p \v 11 Mwaaen we a paniuwaeni pwe, “Mwaaen we e aecchipwaeyaei tae e aengaeniaei pwe ipwe pwigi minne giei nge iya faaeraeg noa.” \p \v 12 Ra aeiineow pwe, “Iyo mwaaen na e aengaeniug pwe wopwe feeori minna?” \p \v 13 Nge mwaaen we a takketae ese giuneei aere iyo we e aecchipwatae, pwe igiwe re igin towunap aeremas igiwe, iwe Jesus a yo noa. \p \v 14 Enoa mwirin minneei nge Jesus a noa rhuungi mwaaen we me noan \tl Temple\tl* we nge a aengaeni pwe, “Wa weri pwe wa takk igina; wosoapw oamonofit no, wopwe ina rhag nge eew min aenneew epwe wen ngaeniug.” \p \v 15 Mwaaen we a noa aengaeniir rhooawe soamwooniir Jews pwe Jesus miniwe e aecchipwatae. \v 16 Iwe a rhaepetae aar aewwaeiraesi Jesus pwe igiwe e aecchipwaar tae rhooa semwaai wooan Sabbath. \v 17 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Mwaaen na Semaei ina e engaang ffoarh noa rhag, iwe nge ngaang ipwan engaang.” \p \v 18 Egius mwo nge rhooawe soamwooniir Jews ra gin mwerhaen pwe repwe niiy reen miniwe mwaenian; a fasiun fereei miniwe oasoapwosoapwon Sabbath, nge a pwan iura pwe Deus nge Seman taeppei nge a aeffitaegiy ngaeni pwe iiy Deus. \s Maemaewaen Mwaaen we Naiun \p \v 19 Iwe Jesus a paniuwaeniir, “Ennetaen, ipwe aengaenigaemi minna wenewenen: esooar minne mwaaen na Naiun epwe mmwenen feeori rhag wooan oanongan; efeeori rhag minikkena eweri pwe mwaaen na Seman efeeori. Minikkena mwaaen we Seman efeeori nge ina minikkeei na mwaaen we Naiun epwe pwan feeori. \v 20 Pwe mwaaen we Seman nge e aerhaengi mwaaen we Naiun nge e pwaeri ngaeni oanongaen meeta kkewe iiy efeeori. Epwe pwaeri ngaeni mwo nge minikkena e temoag saengi me mmwaen ieei, iwe aaemi oawpwe mwaar reen. \v 21 Pwan taeppen rhag iga mwaaen we Seman e aemenewaar tae rhooa mae, epwan ina rhag mwaaen na Naiun epwe fang menaw ngaeniir rhooakkena e tipaeniir. \v 22 Nge mwaaen we Seman nge esoapw pwan apwiungiu mwo nge erhai aeremas. A fang ngaeni mwaaen na Naiun oanongaen maemaewan pwe epwe apwiungiiur aeremas, \v 23 iwe ina nge oanongeer aeremas nge repwe aesirowu minna Naiun, taeppen rhag aar aesirowu minna Seman. Iyo na ese aesirowu minna Naiun nge ina ese aesirowu minna Seman ina efangeto iiy. \p \v 24 “Ennetaen, ipwe aengaenigaemi minna wenewenen: iyo kena re rongorong ngaeni minikkena mwaeniaei nge re niugiuniug ngaeni iiy iyo na efangeto ngaang nge repwe menaw foarhofoarh. Iir resoapw apwiung, pwe ra fasiun nigiti mae ra noa ngaeni menaw. \v 25 Ennetaen, ipwe aengaenigaemi minna wenewenen: oatowe ina a itto, a fasiun no igeei, nge rhooa mae repwene rongorong minna mwaenian minna Naiun Deus, nge rhooakkena re rongorong repwe menaw sefaaen. \v 26 Taeppen rhag iga mwaaen na Seman rhaepin menaw, taeppen rhag minneei a pwan feeori minna Naiun pwe rhaepin menaw. \v 27 Nge a fasiun ngaenneei minna Naiun maemaewan pwe epwe apwiung, pwe iga iiy minne Naiun Aeremas. \v 28 Oawsoapw riu reen minneei, pwe a itto oatowe oanongeer manimae nge repwene rongorong mwaenian, \v 29 nge ra maegewow me noan paeyieer: rhooa feoffeeor mwamwaai repwene menaw tae, nge rhooa feoffeeor aenneew ra noa apwiung. \s Rhooan Pwaeritae Jesus \p \v 30 “Saapw tipaei rhag iya feeori minikkeei; Ngaang i apwiungiiur rhag kka Deus e aengaeniaei, iwe aaei apwiung ina e wenewen, pwe iga ngaang ise feeori minna i tipaeni pwe ifeeori minna tipaeniaen iyo na efangeto ngaang. \p \v 31 “Aere igine ngaang i pwaeritae kkepesaei, ina nge repwe iura pwe minikka mwaeniaei nge ese nnet. \v 32 Iwe nge eyor erhai ina epwe mmwenen aepesa kkepesaei, nge ngaang i giuneei pwe minna e aepesa reen minna mmwenei nge ina ennet. \v 33 John miniwe oawfang pwe rhooan pweipwogin kkepas, nge iiy e aepesa minna e wenewen. \v 34 Saapw menaen epwe yor naeyi aeremas rhooan pwaeritae; i aepesa rhag minneei pwe aaemi oawpwe menaw. \v 35 John iwe eweei rhag eew oappwun, iwe eppwun nge e seram, nge aaemi nge noan eew oat nge oawkker pwe oawpwe no noan sereman. \v 36 Iwe nge ngaang eno erhai naeyi rhooan pwaeritae ina e taegias saengi mwo nge John: minikka ifeeori, me minikka mwaaen na Semaei e ngoatto pwe ipwe feeori, oanongaen minikkeei nge e aepesa mmwenei pwe mwaaen na Semaei minne efangeto ngaang. \v 37 Mwaaen na Semaei ina efangeto ngaang, iiy epwan pwaeritae kkepesaei. Esaaen yor mwo aaemi rongorong mwaenian me weri mesan, \v 38 aaemi oawse iseni minna mwaenian noan tipaemi, pwe aaemi oawse niugiuniug ngaeni iyo na iiy efangeto. \v 39 Aaemi oaw aeraegi Pwapwior we e Santus, pwe oaw niuwaennei pwe oawpwe weri menaw na esooar ssiaaenin me ee. Nge iiy Pwapwior kka e santus ina re aepesa kkepesaei! \v 40 Nge inamwo oawse mwerhaen pwe oawpwe itto reei pwe oawpwe menaw foarhofoarh. \p \v 41 “Ngaang ise giutteon aeremas repwe oassoaraeyaei. \v 42 Pwe ngaang i giuneei wunuunumi, pwe esooar ffayeon Deus me noan pwunnomi. \v 43 Ngaang itto faaen itaen minna Semaei, nge aaemi oawse aetiwaeyaei; iwe ngaere aekkaerhai re itto faaen iteer nge aaemi oawpwe aetiwaar. \v 44 Oaw tipaeni pwe oawpwe gaen oassoara fengaennigaemi rhag, oawse giutta minne epwe yor ssoaromi me reen ina iiy noa rhag minne Deus; epwe ifa wusun rhag nge oawwa niugiuniug ngaeniaei? \v 45 Oawsoapw niuwaennei pwe ngaang minne ipwe oamonofitigaemi reen mwaaen na Semaei. Pwe Moses iwe oawgaen aeni aepiniugiuniug iiy minne epwe oamonofitigaemi. \v 46 Pwe ngaere igine oaw niugiuniug ngaeni Moses, nge oawpwe niugiuniug ngaeniaei, pwe igiwe iiy e foatogi minna wunuunuy. \v 47 Pwonno igiwe oawse niugiuniug ngaeni miniwe e foatogi, nge epwe ifa wusun aaemi niugiuniug ngaeni mwaeniaei?” \c 6 \s Jesus e Oamwongoor Nimingeras Aeremas \r (Mat 14.13-21; Mark 6.30-44; Luke 9.10-17) \p \v 1 Weni mwirin minneei nge Jesus a noa noan meoneoiniuniun Galilee (aere meoneoiniuniun Tiberias). \v 2 Eew pwuwaen aeremas e tettapwei, pwe igiwe ra weri kkeman kkewe efeeori reen aan aecchipwaar rhooa semwaai. \v 3 Jesus a ittae wooan eew rhug a ittae mooat tiw reer rhooan kkayeo kkewe naiun. \v 4 Oatowe oaton gupwunon \tl Passover\tl* a arapeto. \v 5 Jesus efaaen fetaen nge a weri eew pwuwaen aeremas pwe ra feffaaeraeg to reen, iwe a aeiineow Philip pwe, “Iya iga sipwe mmwenen chuwaai mwongo me ee, pwe aeremas kaan repwe mwongo?” ( \v 6 E aepesa minneei pwe epwe soatoni Philip; iwe nge minna iiy ina a fasiun giuneei minne epwe feeori.) \p \v 7 Philip a iura pwe, “Inamwo igine epwe paer saengi riiuwapwiugiuw faiun \tl silver\tl* eyor nge esoapw pwan toaw paniuwaenin fenoawa pwe erhai nge e angi egius.” \p \v 8 Andrew pwan erhai rhooan kkayeo kkewe naiun, iwe pwiin Simon Peter, a iura pwe, \v 9 “Erhai aet iye eno niffai fenoawa \tl barley\tl* me riiurhai iig reen. Iwe nge esoapw toaw mwo nge wooar rhooanap eei.” \p \v 10 Jesus a aengaeniir pwe, “Aengaeniir oanongeer aeremas pwe repwe mooat tiw.” (Egin ssow fetin igiwe.) Iwe nge oanongeer aeremas ra mooat tiw; akkarap nimingeras nepeer mwaaen kkewe. \v 11 Jesus a pwigi fenoawa we, a fang ngaeni Deus aan aerhigerhig, a inetiy wooar aeremas kkewe remooat. Pwan ina miniwe efeeori ngaeni iig we, iwe aeremas ra mwongo nepaen minne re tipaeni. \v 12 Igiwe ra mat noa, a aengaeniir rhooan kkayeo kkewe naiun pwe, “Oaw pwigi oanongaen nuseg, sisoapw oasonopa mwo nge egiufet.” \v 13 Iwe ra pwigi nusegin fenoawa \tl barley\tl* kkewe, ngoannong noan seig me ruwowu rhiug. \p \v 14 Igiwe ra weri kkeman we Jesus efeeori, rhooa kkewe ra iura pwe, “Ennetaen pwe ieei iiy profeta we epwe itto noan faeinaengiy!” \v 15 Jesus a giuneei pwe repwene torofi pwe repwe feeori noa pwe \tl king\tl*, iwe iiy rhag a pwan noa neeiin taeiit kkewe. \s Jesus e Faaeraeg Noa Weei Saaet \r (Mat 14.22-33; Mark 6.45-52) \p \v 16 Enoa nee oatofaaef rhooan kkayeo kkewe naiun Jesus ra maegetiw ngaerhen meoneoiniun we, \v 17 ra teeotae rhiun efoarh pwoot ra seraeg noa noan meoneoiniun we pwe repwe noa ngaeni Capernaum. Enoa pwoong noa, nge Jesus esaaen tooto mwo reer. \v 18 Enoa oatonaan nge a kekkaein noa rhag aaeng nge a iutae mesaei saaet. \v 19 Igiwe epwe enuuw aere faawu \tl miles\tl* aar rhooan kkayeo kkewe fatiun, nge ra weri aaen Jesus faaeraegto weei saaet, enoa arap ngaeni pwoot we nge ra mesag. \v 20 Jesus a aengaeniir pwe, “Oawsoapw mesag pwe iye ngaang!” \v 21 Nge re ateeotae rhiun pwoot we, nge ese mmwaei mwo nge ra toori faniuw igiwe re nennoa ngaeni ee. \s Aeremas ra Giutta Jesus \p \v 22 Mmasetaen iwe eraaen, pwuwaen aeremas we eno peig we epeig ra giuneei pwe efoarh rhag pwoot eno igiwe. Ra giuneei pwe Jesus ese tapweer rhooan kkayeo kkewe naiun, pwe iir rhag miniwe renoa. \v 23 Aekkaew pwoot saengi Tiberias re tooto pwiuneoi we pwuwaen aeremas we re mwongo fenoawa me ee, mwirin aaen Soamwoon fang aerhigerhig. \v 24 Igiwe pwuwaen aeremas we enoa weri pwe Jesus e soanono igiwe, fengaen me rhooan kkayeo kkewe naiun, ra teeotae rhiun pwoot kkewe iwe ra noa Capernaum, ra noa giutta fetaeneei. \s Jesus Minne Fenoawaen Menaw \p \v 25 Igiwe aeremas kkewe ra weri Jesus me reen peigin meoneoiniun we, ra aengaeni pwe, “Sinsei, ineeta minne wo tooto igeei?” \p \v 26 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Ennetaen, ipwe aengaenigaemi minna wenewenen: oaw giuttayaei pwe iga oawwa mat noa pwe oawwa mwongo fenoawa, nge soapw reen aaemi metaf reen kkeman kkewe ifeeori. \v 27 Oawsoapw engaang ngaeni mwongo kkena epwe mmwenen aenneew noa; nge oawpwe faer engaang ngaeni mwongo kkena epwe noa ffoarh ngaeni minna menaw na esooar ssiaaenin. Ieen mwongo e mwaaen na Naiun Aeremas epwe ngaennegaemi, pwe iga Deus, ina Seman, a aeffeta noa pwe a fini pwe iga efin tipaen reen.” \p \v 28 Iwe ra aeiineow pwe, “Iwe meeta minne aeipwe feeori nge a mmwen aeipwe feeori minikkena Deus e tipaeni?” \p \v 29 Jesus a paniuwaeni pwe, “Minna Deus e tipaeni pwe oawpwe feeori, ina oawpwe niugiuniug ngaeni manna efangeto.” \p \v 30 Ra iura pwe, “Meeta kkeman kena wopwe feeori pwe aeipwe weri nge aeipwe niugiuniug ngaeniug? Meeta minne wopwe feeori? \v 31 Rhaepeto kkewe aemaem re mwommwongo \tl manna\tl* me noan \tl desert\tl*, taeppen rhag miniwe Pwapwior we e Santus e iura pwe, ‘A ngaenneer fenoawa ittiw me naaeng pwe repwe mwongo.’ ” \p \v 32 Jesus a iura pwe, “Ennetaen, ipwe aengaenigaemi minna wenewenen: miniwe we Moses e ngaennegaemi nge saapw fenoawa ittiw me naaeng; manna Semaei minne efang ngaenigaemi minna oanongonniuwaen fenoawa ittiw me naaeng. \v 33 Pwe fenoawa we Deus efang, ina iiy iyo we e ittiw me naaeng ina a aemenewa faeinaengiy.” \p \v 34 Iir ra aengaeni pwe, “Menap, ngaennegemaem fenoawa eei oanongaen oat.” \p \v 35 Jesus a aengaeniir pwe, “Ngaang minne fenoawaen menaw. Rhooakka re itto reei resoapw rhiuwen pecchai no; nge rhooakka re niugiuniug ngaeniaei resoapw moar no. \v 36 Iwe i aengaenigaemi pwe oawwa weriaei nge oawse niugiuniug. \v 37 Rhooakkena mwaaen na Semaei e ngaenneaei, repwe itto reei. Esooar faaen eew ipwe toagun saengi manna e itto reei, \v 38 pwe ise ittiw me naaeng pwe ipwe ittiw feeori minna aaei mwerhaen, pwe ipwe feeori aaen mwerhaen manna efangeto ngaang. \v 39 Aaen mwerhaen manna efangeto ngaang ina esoapw ppiung saengiaei mwo nge erhai me neeiir rhooawe e ngaenneaei, pwe ipwe faer aemenewaar tae oanongeer wooan minna oarosaen raaen. \v 40 Pwe mwaaen na Semaei ina e mwerhaen pwe oanongeer aeremas kena reweri minna Naiun nge re niugiuniug ngaeni iwe nge repwe menaw foarhofoarh. Nge ipwe aemenewaar tae wooan minna oarosaen raaen.” \p \v 41 A rhaepetae aar aeremas ngiuniungiuniuw pwe igiwe e iura pwe, “Ngaang fenoawa we e ittiw me naaeng.” \v 42 Nge ra iura pwe, “Ieen iiy mwaaen we naiun Joseph, aere? Si giuneei seman me inan. Nge ifa wusun nge e iura pwe e ittiw me naaeng?” \p \v 43 Jesus a paniuwaeniir, “Oawsoapw ngiuniungiun rhag woami. \v 44 Esooar ne epwe mmwenen itto reei pwe aeggaen igine rhag mwaaen na Semaei ina efang to ngaang minne e pwigiir to reei; iwe nge ipwe aemenewaar tae wooan minna oarosaen raaen. \v 45 Profeta kkewe re foatogi pwe, ‘Oanongeer aeremas nge Deus epwe aerrepiaar.’ Oanongeer rhooai rongorong ngaeni Semaei nge re reepiy me reen, nge re itto reei. \v 46 Ise iura pwe oanongeer aeremas nge reweri minna Semaei; pwe iyo na e itto me reen Deus ina rhag aeremas na a fasiun weri manna Semaei. \v 47 Ennetaen, ipwe aengaenigaemi minna wenewenen: iyo na e niugiuniug, ina epwe menaw foarhofoarh. \v 48 Ngaang minne fenoawaen menaw. \v 49 Rhooa kkewe rhaepetomi re mwongo \tl manna\tl* me noan \tl desert\tl*, nge remae noa. \v 50 Iwe nge fenoawa na e ittiw me naaeng ina ese tiwegin ne e mwongo nge esoapw mae. \v 51 Ngaang minne fenoawa na e ittiw me naaeng. Aere oaw angi fenoawa een, nge oawpwe toori menaw na esooar ssiaaenin. Fenoawa e ipwe ngaennegaemi ina fitigoi, ina epwe fang pwe faeinaengiy epwe menaw.” \p \v 52 Iwe rhag re Jew kkewe erhaepetae aar aengimaaw fengaen. Ra aeiineow pwe, “Epwe ifa wusun aan ngaennegirh fitigon pwe sipwe mwongo?” \p \v 53 Jesus a aengaeniir pwe, “Ennetaen, ipwe aengaenigaemi minna wenewenen: aere oawse angi minna fitigon mwaaen we Naiun Aeremas nge oaw iun me reen cchaan, nge esoapw yor menewaemi. \v 54 Iyo kena re mwongo fitigoi nge re iun cchaei, nge repwe menaw foarhofoarh, ipwe aemenewaar tae wooan minna oarosaen raaen. \v 55 Pwe minne fitigoi ina oanongonniuwaen mwongo, iwe nge minne cchaei ina oanongonniuwaen menaen iun. \v 56 Iyo kena re mwongo minna fitigoi nge re iun me reen minna cchaei nge iir reno noan ngaang nge ngaang ino noan iir. \v 57 Saam na e menaw efangeto ngaang, iwe ngaang ipwan menaw pwe aegin iiy. Epwe pwan ina rhag pwe iyo kena re angi fitigoi repwe pwan menaw pwe aegin ngaang. \v 58 Iwe ieen iiy fenoawa we e ittiw me naaeng; ese weei taeppen iiy fenoawa we rhaepeto kkewe aaemi re mwongo nge faeiyegius noa nge remae noa. Nge iyo kena re mwongo fenoawa een nge repwe menaw noa rhag.” \p \v 59 Jesus e aepesa minikkeei igiwe e fenai noan wutt we wutteer Jews me Capernaum. \s Kkepesaen Menaw na Esooar Ssiaaenin \p \v 60 Towunepeer rhooa kkewe rhoaniuwaar re rongorong minneei nge ra iura pwe, “E igin waeiraes aerrepiei. Iyo na epwe mmwenen aiussaening ngaeni?” \p \v 61 Rese aengaeni nge Jesus e giuneei miniwe re ngiuniungiuniuw, iwe a aengaeniir pwe, “Minne ifeeori a aetippaegaemi ina oawwa nigiti noa aaemi niugiuniug? \v 62 Ngaere pwetae oawweri mwaaen we Naiun Aeremas aan sefaaen tae reen pwiuneoi we e fasiun no ee? \v 63 Espritu na aaen Deus minne efang menaw; esooar ipitaen minne maemaewaen aeremas. Pwe kkepas kka iya ngaennegaemi nge kkepesaen Ngeon me menaw. \v 64 Nge ina rhag aaemweoi aaemi oawse giuneei.” (Saengi rhag rhaepetaen nge Jesus e giuneei iyo kena rese niugiuniug, me iyo na epwe fangenoa tinnimaen.) \v 65 Jesus a iura pwe, “Ieei faaen iiy miniwe i aengaenigaemi pwe esooar aeremas kka repwe mmwenen itto reei pwe igine rhag mwaaen na Semaei efeeori pwe epwe mmwen pwe repwe itto.” \p \v 66 Iwe aegin minneei, re towunap rhooa kkewe rhoaniuwaen Jesus ra sefaaen resa mwerhaen tapweei noano. \v 67 Iwe a aeiineeor rhooan kkayeo kkewe seig me riiurhai, “Iwe nge aaemi, oawpwan mwerhaen noa?” \p \v 68 Simon Peter a paniuwaeni, “Soamwoon, nge iyo aeipwene noa reen? Eno reemw kkepas na efang menaw na esooar ssiaaenin. \v 69 Iwe igina aei niugiuniug nge aei giuneei pwe een miniwe wo santus iwe wo itto me reen Deus.” \p \v 70 Jesus a iura pwe, “Ngaang miniwe i finigaemi tae seig me riiurhai, aere saapw ngaang? Nge ina rhag ina erhai me neeimi nge mwuniaan!” \v 71 A aepesa kkepesaen Judas, iwe naiun Simon Iscariot. Pwe Judas, inamwo igiwe iiy erhai rhooawe seig me riiurhai, nge epwene fangenoa tinnimaen Jesus. \c 7 \s Jesus me Mwaaen Kkewe Pwiin \p \v 1 Mwirin minneei nge Jesus a no fetaen rhag noan Galilee; ese tipaeni pwe epwe noa fetaen noan Judea pwe igiwe soamwooniir Jews ra mwerhaen repwe niiy noa. \v 2 Oaton Gupwunon Penaes a arapeto, \v 3 iwe mwaaen kkewe pwiin Jesus ra aengaeni pwe, “Wone nigiti igeei pwe wopwene noa Judea, pwe rhooakka rhoaniuwoamw repwe weri minikka wa feeori. \v 4 Aeremas rese oapa minikka repwe feeori igine re tipaeni pwe repwe pwae noa, nge iga wa feoffeeori minikkeei, pwaeri ngaeni faeinaengiy pwe repwe giuneog!” ( \v 5 Mwaaen kkewe mwo pwiin nge rese niugiuniug ngaeni.) \p \v 6 Jesus a aengaeniir pwe, “Esaaen oato mwamwaaiun pwe ipwe noa. Aaemi ese tiwegin eew oat nge efin ngaenigaemi. \v 7 Faeinaengiy ese mmwen epwe oapwutaegaemi, nge ngaang e oapwutaeyaei, pwe iga ngaang i aengaeni rhag pwe minikka feoffeeoriiur iga e aenneew. \v 8 Oawnoa aaemi oawpwe noa tapweei gupwun na. Ngaang isoapw noa tapweei gupwun na pwe esaaen itto mwo minna oatoi.” \v 9 E aengaeniir minneei iwe a notiw noan Galilee. \s Jesus a Noa Tapweei Gupwunon Penaes we \p \v 10 Mwirin aar mwaaen kkewe pwiin noa tapweei gupwun we iwe nge Jesus a pwan noa; ese pwaeri noa aan noa, pwe eyopo noa rhag. \v 11 Rhooa kkewe soamwooniir Jews ra giutta fetaeneei rhag me faaen gupwun we. Ra aeiineow pwe, “Ifa iiy wonowe?” \p \v 12 Ra igin towunap rhooan mwangiuniungiun me noan pwuwa we. Aaemweoi ra iura pwe, “Erhai aeremas gacch.” Nge aekkaaemweoi re iura pwe, “Aapw, pwe e oatupwutupw aeremas.” \v 13 Aeremas rese fioangei fetaeneei pwe re mesagiiur soamwooniir Jews. \p \v 14 A nugunupan noa aan epwene moann gupwun we nge Jesus a noa noan \tl Temple\tl* we iwe a noa rhaepiy tae aan fenai. \v 15 Rhooa kkewe soamwooniir Jews ra igin riutae ra iura pwe, “E ifa wusun nge mwaaeneei nge e giuneei minikkeei nge esooar aan suguun?” \p \v 16 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Minikka i fenaiuw nge saapw aaei fenai pwe e itto me reen Deus, iwe efangeto ngaang. \v 17 Iyo na e mwerhaen epwe feeori minna tipaen Deus nge epwe giuneei pwe aere minikka i fenaiuw nge e itto me reen Deus, ngaere ngaang iya aepesa wow mwaeniaei wooan oanongaei. \v 18 Iyo kka iir re aepesa wow mwaenieer wooan oanongeer nge iir re giutta rhag ssoaron iteer. Nge iyo na e mwerhaen giutta ssoaron iyo na efangeto iiy ina e wenewen, esooar eew min oatupwutupw reen. \v 19 Moses e ngaennegaemi anniug we, ngaere? Nge esooar erhai me neeimi ne e tapweei. Nge meeta oawwa mwerhaen pwe oawpwe niaei noa reen?” \p \v 20 Nge pwuwa we a paniuwaeni pwe, “Eyor mwuniaan woamw. Iyo na e mwerhaen epwe niug noa?” \p \v 21 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Ifeeori eew kkeman nge oanongaemi nge oawwa maegin riutae reen. \v 22 Moses a akkiuneogaemi pwe oawpwe \tl circumcise\tl* aegini naimi aetemwaaen (nge iwe saapw Moses pwe rhooawe rhaepetomi miniwe rerhaepiy tae), iwe oawwa \tl circumcise\tl* aegini erhai aetemwaaen wooan Sabbath. \v 23 Ngaere re \tl circumcise\tl* aegini erhai aetemwaaen wooan Sabbath pwe minni ete fereei anniug we aaen Moses, nge meeta oawwa soong wooai iga i aecchipwatae erhai aeremas wooan Sabbath reen? \v 24 Oawsoapw apwiung aeremas reen meeta na oawweri, pwe oawpwe apwiung reen minna e wenewen.” \s Iiy Minne Kristus? \p \v 25 Aaemweoi re Jerusalem ra iura pwe, “Saapw ieen mwaaen we soamwoon kkewe re mwerhaen repwe niiy noa? \v 26 Pipiiy! A kkepas neeiir rhooanap, nge esooar meeta minne re iura reen! Meeta, re giuneei pwe iiy Kristus? \v 27 Nge aere Kristus enoa itto, esooar erhai ne epwe giuneei aere iiy aeremesaen iya. Nge oanongarh nge si giuneei iya iga mwaaen een e itto me ee.” \p \v 28 Iwe Jesus a feffenai noan \tl Temple\tl* we, a kkepas temoag tae nge a iura pwe, “Oaw oanongonniuwaen giuneaei me iga i itto me ee? Saapw ngaang minne tipaei pwe ipwe itto. Nge iiy iyo na efangeto ngaang ina e wenewen. Aaemi oawse giuneei, \v 29 nge ngaang i giuneei, pwe iga itto me reen nge iiy efangeto ngaang.” \p \v 30 Iwe rhooawe ra menaen repwe torofi, nge esooar mane e anngaeni, pwe igiwe esaaen gona mwo oaton. \v 31 Nge towunepeer rhooawe re niugiuniug ngaeni me noan pwuwa we ra iura pwe, “Oatona epwe itto Kristus, epwe ssow kkeman kka epwe feeori me mmwaen mwaaen een?” \s Poos ra Noa Repwe Torofi Jesus \p \v 32 Pharisees reno noan pwuwa we ra rongorong aar aeremas ngiuniungiuniuw kkepesaen Jesus, iwe iir me soamwooniir patere kkewe ra fangenoa aaemweoi poos repwe noa torofi. \v 33 Jesus a iura pwe, “Ipwene no egius rhag reemi, nge iya noa reen iyo we efangeto ngaang. \v 34 Oawpwe giuttayaei nge oawsoapw rhuungiaei, pwe aaemi oawsoapw mmwenen noa iga ipwe noa ee.” \p \v 35 Rhooa kkewe soamwooniir Jews ra aeiineo fengaen wooar, “Iya iga epwe noa ee nge sisoapw mmwenen weri? Epwene noa wooan eew aepinoamwon Greece igiwe aeremas kkewe naiurh reno ee, iwe a noa fenaiuw ngaeniir re Greeks? \v 36 Nge e iura pwe sipwe noa giutta nge sisoapw rhuungi, nge sisoapw mmwenen noa iga epwe no ee. Meeta faan minna e iura?” \s Rhan we Efang Menaw \p \v 37 Oarosan raaenin gupwun we e igin yor ipitan, Jesus a iutae nge a kkepas temoag tae, “Iyo ne a moar epwe itto reei, \v 38 iwe nge iyo ne e niugiuniug ngaeniaei epwe iun. Pwe iwe Pwapwior we e Santus e iura pwe, ‘Rhan we efang menaw epwe pwuutiw me wenepeigin.’ ” \v 39 Jesus e kkepesaen mmwenen Espritu, pwe aeremas kka ra niugiuniug ngaeni nge repwene pwigi. Noan oatonaan nge Espritu esaaen fang mwo pwe iga Jesus esaaen toonong mwo noan minna nningen. \s Aeiyaegin Nee Finaen Aeremas \p \v 40 Aaemweoi aeremas kkewe noan pwuwa we re rongorong aan aepesa miniwe nge ra iura pwe, “Mwaaeneei nge oanongaen pwe iiy Profeta we!” \p \v 41 Aaemweoi re iura pwe, “Iiy minne Kristus!” \p Nge aaemweoi re iura pwe, “Kristus esoapw itto me Galilee! \v 42 Pwapwior we e Santus nge e iura pwe, ‘Kristus nge teoteeon \tl king\tl* David nge epwe supw me Bethlehem, aepinoamw we David eno ee.’ ” \v 43 Iwe a yor aeiyaegin nee finaen aeremas me reen pwuwa we pwonno faan ngaeni iiy Jesus. \v 44 Aaemweoi ra mwerhaen torofi, nge esooar mane emmwenen angetae paiun wooan. \s Soamwooniir Jews Kkewe Rese Niugiuniug \p \v 45 Igiwe renoa sefaaen poos kkewe, soamwooniir patere kkewe me Pharisees ra aeiineeor pwe, “Meeta oawse pwigito reen?” \p \v 46 Poos kkewe ra iura pwe, “Esaaen yor erhai ne eweei aaen kkepas mwaaen een!” \p \v 47 Pharisees kkewe ra aeiineeor pwe, “Aaemi mwo nge epwan oatupwugaemi? \v 48 A yor mwo erhai soamwoon kaan aere Pharisees pwe re niugiuniug ngaeni? \v 49 Pwuwa eei nge ese giuneei anniug kkewe aaen Moses, iwe iir ra no faaen aaen Deus aegaeregaer!” \p \v 50 Erhai Pharisee itan Nicodemus, mwaaen we a fasiun noa mwo reen Jesus. A aengaeniir pwe, \v 51 “Noan aarh Anniug nge sisoapw mmwenen oamonofiti erhai iga sisaaen apwiungiiur mwo pwe sipwe giutta meeta na efeeori.” \p \v 52 Ra iura pwe, “Iwe, nge een erhai rhooan Galilee? Aeraegi Pwapwior we e Santus pwe wopwe giuneei pwe esooar profeta e ikkitto me Galilee.” [ \v 53 Iwe erhai nge enoa reen imwan. \c 8 \s Rhooapwut we e Feoffeeor Aenneew \p \v 1 Iwe nge Jesus a noa wooan rhugun \tl Olives\tl*. \v 2 Nee oatosor moawugowugon raaenin we eraaen nge a noa noan \tl Temple\tl* we. Ra maegeto aeremas reen, a mooat tiw pwe a fenai ngaeniir. \v 3 Sinsein anniug me Pharisees kkewe ra pwigito erhai rhooapwut iwe re torofi pwe e maiur ngaeni pwiuniuwaen erhai, ra itto aiuw noa me weni mmweer oanongeer. \v 4 Ra aengaeni Jesus pwe, “Sinsei, rhooapwut een re torofi pwe e mwoarho pwiuniuwan. \v 5 Noan aarh oasoapwosoapw nge Moses e iura pwe taeppen rhooapwut een nge sipwe tera pwe epwe mae. Iwe igina nge meeta een wopwe iura?” \v 6 Re aepesa minneei pwe repwe aegina Jesus pwe repwe oamonofitiy wooan. Iwe nge iya pwoarotiw a ittiw foatofoat fetaen wooan ppweon reen aiuttiun. \v 7 Reen oatowe ra iu igiwe pwe ra kkepas aeiyeg ngaeni, a fattae nge a aengaeniir pwe, “Iyo erhai me neeimi ne esooar monofitin nge iiy minne epwe aerheei minna mesaemmwaen faai.” \v 8 A pwan pwoar sefaaen tiw a pwan ittiw foatofoat fetaen wooan ppweon. \v 9 Igiwe ra rongorong minneei nge a erhai me erhai neeiir ra siussiu noa, rhaepetae me wooar rhooa kkewe re tugufaeyi. Iwe a noa rhag noatiw Jesus me rhooapwut we e iu. \v 10 A fattae nge a aengaeni pwe, “Ra maegenoa iya? Esooar erhai ne enotiw pwe epwe oamonofitiug?” \p \v 11 Rhooapwut a paniuwaeni nge a iura pwe, “Esooar menap.” Jesus a iura pwe, “Iwe ina pwan ngaang nge isoapw oamonofitiug. Wonoa nge wosoapw rhiuwen feeori no eew monofit.”]\f + \fr 7.53 — 8.11 \fr*\ft Petenan eei nge e soano noan aekkaew petenan kka e foatofoat noan kkepesaen Greek.\ft*\f* \s Jesus Minne Seremaen Faeinaengiy \p \v 12 Jesus a pwan mwaenieniy sefaaen ngaeniir Pharisees kkewe, a iura pwe, “Ngaang minne seremaen faeinaengiy. Iyo noa epwe tapweaei nge epwe no reen minna seremaen menaw, iwe nge esooar faaen eew ne epwe faaeraeg noan rorhappiung.” \p \v 13 Pharisees kkewe ra aengaeni pwe, “Meeta kkomwu wo iura igina nge kkepesaen oamw pwaeritae wunuunumw; nge minikkomwu wo iura nge ese nnet.” \p \v 14 Jesus a iura pwe, “Inamwo iga ngaang i aepesa sipegin kkepesaei, iwe nge minne i aepesa ina e wenewen, pwe iga i giuneei iga itto me ee iwe nge i giuneei iya iga ipwene noa ee. Aaemi oawse giuneei iga i itto me ee aere iga ipwe noa ee. \v 15 Aaemi oaw aeni rhag aar aeremas apwiung; nge ngaang esooar mane i apwiungiu. \v 16 Pwe ngaere igine ipwe apwiungiiur aeremas, iwe nge ipwe apwiungiiur noan wenewen, pwe iga saapw ngaang rhag minne ifeeori minneei; pwe mwaaen na Semaei ina efangeto ngaang epwan tapweaei. \v 17 Pwe eno noan Oasoapwosoapw we aaemi pwe ngaere riiurhai rhooan pwaeritae e aeffitaeg mwaenieer iwe ina nge minna re aepesa nge e wenewen. \v 18 Ngaang i aepesa mmwenei wooan oanongaei, iwe nge mwaaen na Semaei iwe efang to ngaang, epwan aepesa mmwenei.” \p \v 19 Ra aeiineow pwe, “Pwe ifa mwaaen na Semoamw?” \p Jesus a iura pwe, “Aaemi oawse giuneaei iwe oawse pwan giuneei mwaaen na Semaei. Aere igine oaw giuneaei ina nge oawpwan giuneei mwaaen na Semaei.” \p \v 20 Oanongaen minikkeei nge Jesus e aepesa igiwe e fenai noan \tl Temple\tl* we, noan pwiuneoi we eno kakoonaen niffang kkewe ee. Nge esooar ne e torofi pwe igiwe esaaen itto mwo minna oaton. \s Oawsoapw Mmwenen Noa Iga Ipwe Noa Ee \p \v 21 Jesus a pwan aengaeniir pwe, “Ngaang ipwene noa; oawpwe giuttayaei nge oawpwe maenoa noan aaemi monofit. Oawsoapw mmwenen noa iga ipwe noa ee.” \p \v 22 Iwe mwaaen kkewe soamwooniir Jews ra iura pwe, “E iura pwe sisoapw mmwenen noa iga epwe noa ee. E iura minneen pwe iiy epwe sipegin niiy noa oanongan?” \p \v 23 Jesus a iura pwe, “Aaemi oaw itto me reen faniuw efaan, nge ngaang itto me reen ina weei naaeng. Aaemi oawno noan faeinaengiy, nge ngaang ise itto me reen faeinaengiy. \v 24 Ina faaen minne i aengaenigaemi pwe oawpwe maenoa noan aaemi monofit reen. Oawpwe maenoa noan aaemi monofit igine oawse niugiuniug pwe ‘Ngaang ina Ngaang’.” \p \v 25 Ra aeiineow pwe, “Een iyo?” \p Jesus a iura pwe, “Miniwe i aengaenigaemi me rhaepetaen. \v 26 Ngaang e igin ssow minne ipwe aepesa reen mmwenemi, iwe me minne ipwe oamonofitigaemi wooan. Nge iyo na efangeto ngaang ina e wenecchar, nge ngaang iya aengaeni faeinaengiy minikkena ngaang iya rongorong saengi.” \p \v 27 Iir rese metefaaegini pwe Jesus a fioangei ngaeniir mmwenen minna Semaen. \v 28 Iwe a aengaeniir pwe, “Oatona oawpwe aetaegiasaetae mwaaen na Naiun Aeremas, ina nge oawpwe giuneei pwe, ‘Ngaang ina Ngaang’; nge ina oawpwe giuneei pwe ngaang saapw tipaei rhag iya feeori minikkeei, pwe ngaang i aepesa rhag minna mwaaen na Semaei e aengaeniaei pwe ipwe aepesa. \v 29 Nge iyo na efangeto ngaang ina eno reei; esaaen nigitiaei mwo; pwe iga ngaang ifeeori rhag meeta kena iiy e tipaeni.” \p \v 30 Re towunap rhooa kkewe re rongorong aaen Jesus aepesa minikkeei nge ra niugiuniug ngaeni. \s Wenewen Epwe Saenetigaemi \p \v 31 Iwe Jesus a aengaeniir Jews kkewe re niugiuniug ngaeni pwe, “Ngaere oaw tapweei aaei fenai, aaemi minne oanongonniuwaen naeyi rhooan kkayeo; \v 32 oawpwe giuneei minna e wenewen nge minna e wenewen epwe saenetigaemi.” \p \v 33 Ra iura pwe, “Aemaem minikka teoteeon Abraham, iwe nge esaaen yor mwo ne e pwigigemaem pwe aemaem pwe naiun rhooan akkiuneo. Iwe meeta faaen miniwe wo iura pwe, ‘Oawpwene saenetaeg reen’?” \p \v 34 Jesus a aengaeniir pwe, “Ennetaen, ipwe aengaenigaemi minna wenewenen: oanongeer rhooakka re monofit nge ina iiy naiun monofit rhooan akkiuneo. \v 35 Rhooan akkiuneo ina esoapw mmwenen no noa pwe naiun eew famini, iwe nge aetemwaaen emmwenen no noa pwe naiun famini ne esooar iaenin. \v 36 Aere igine mwaaen na Naiun Deus epwe saenetigaemi, iwe nge oawpwe oanongonniuwaen saenetaeg. \v 37 Ngaang i giuneei pwe aaemi nge teoteeon Abraham. Iwe nge aaemi oawwa menaen oawpwe niaei noa, pwe oawse mwerhaen aetiwa minikka mwaeniaei. \v 38 Ngaang i aepesa meeta minne mwaaen na Semaei a pwaeri ngaeniaei, nge aaemi oawfeeori minikkena manna semaemi e aengaenigaemi.” \p \v 39 Ra iura pwe, “Mwaaen na semmaem nge Abraham.” \p Jesus a iura pwe, “Ngaere igine oanongonniuwaen aaemi naiun Abraham, ina nge oawpwe pwan feeori minikkewe iiy epwan feeori. \v 40 Minna rhag ngaang ifeeori ina i aengaenigaemi minna wenewenen ina i rongorong me reen Deus, nge aaemi oawwa menaen oawpwe niaei noa. Esooar taeppen minneei ne Abraham efeeori! \v 41 Aaemi oawfeeori meeta na semaemi efeeori.” \p Ra paniuwaeni pwe, “Deus ina iiy rhag minne Semmaem, nge aemaem pwiungiuncheraen naiun.” \p \v 42 Jesus a aengaeniir pwe, “Ngaere igine Deus minne oanongonniuwaen Semaemi, nge oawpwe aerhaengiaei, pwe iga ngaang i itto me reen Deus iwe igina ngaang iya no igeei. Saapw tipaei rhag iya noa ittiw, pwe iiy minne e fangetiw ngaang. \v 43 Meeta oawse metefaaegini minne i iura reen? Faan ina pwe iga oawse mwerhaen rongorong ngaeni aaei fenai. \v 44 Aaemi naiun miniwe semaemi, iwe Saetan, oaw mwerhaen tapweei minna aaen mwerhaen minna semaemi. Saengi rhag rhaepetaen nge iiy rhooan niiy menaw nge esaaen yor mwo faaen eew eno noan wenewen, pwe iga esooar wenewen nee tipan. Igine epwe oatupwutupw, iwe nge efeeori minna fasiun aan feoffeeor, pwe iiy fasiun erhai man oatupwutupw, nge iiy minne semaen oanongaen oatupwutupw. \v 45 Iwe nge i aengaenigaemi minna e wenewen, iwe ina faan minne oawse niugiuniug ngaeniaei reen. \v 46 Iyo erhai neeimi ne epwe mmwenen pwaeritae pwe i monofit? Ngaere igine i aengaenigaemi minna e wenewen, iwe nge meeta oawse niugiuniug ngaeniaei reen? \v 47 Iyo na e itto me reen Deus ina e rongorong ngaeni minna mwaeniaen Deus. Iwe nge aaemi oawse itto me reen Deus, iwe ina faan minimwu oawse rongorong reen.” \s Jesus me Abraham \p \v 48 Ra aeiineow Jesus pwe, “Ese nnet ngaenigemaem igiwe aei iura pwe een erhai re Samaria nge eyor mwuniaan woamw?” \p \v 49 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Ngaang esooar mwuniaan wooai. Ngaang i oassoara manna Semaei, nge aaemi oawse oassoaraeyaei. \v 50 Ngaang ise giutteon aaei ssoar wooan oanongaei. Nge a yor erhai ina e kiukkiutta aaei ssoar nge e wenewen aan apwiung. \v 51 Ennetaen, ipwe aengaenigaemi minna wenewenen: erhai ne epwe tapweei aaei fenai nge esooar faaen eew ne epwe mae.” \p \v 52 Ra aengaeni pwe, “Igina aeiya oanongonniuwan giuneei pwe eyor mwuniaan woamw! Abraham emae noa nge profeta kkewe repwan mae noa, iwe nge een wo iura pwe erhai ne e tapweei oamw fenai nge esooar faaen eew ne epwe mae. \v 53 Manewe semmaem Abraham iwe a mae; nge een wo iura pwe wo taegias me mmwaen Abraham? Nge profeta kkewe mwo nge repwan mae noa. Wo niuwaennei pwe een iyo?” \p \v 54 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Aere igine ngaang rhag i oassoaraeyaei wooan oanongaei, nge ssoar naan esoapw yor ipitan. Manna e oassoaraeyaei ina manna Semaei — ina iiy mwaaen we oaw iura pwe aaemi Deus. \v 55 Aaemi oawse fasiun giuneei, iwe nge ngaang i giuneei. Ngaere igine i aengaenigaemi pwe ise giuneei, ina nge ipwene oatupwugaemi. Iwe nge ngaang i giuneei, iwe nge i tapweei minna mwaenian. \v 56 Manewe semaemi Abraham a pwapwa reen aan epwe weri oaton aaei itto; a weri iwe nge a kker nee tipan.” \p \v 57 Ra aengaeni pwe, “Esaaen toori mwo nimeig raeg raegimw nge wa iura pwe woweri Abraham?” \p \v 58 Jesus a paniuwaeniir, “Ennetaen, ipwe aengaenigaemi minna wenewenen: weni mmwaen aan supw Abraham, ‘Ngaang ina Ngaang’.” \p \v 59 Iwe ra pweipwog faai pwe repwe tera, iwe nge Jesus a mwoan saengiir nge a siusaengi \tl Temple\tl* we. \c 9 \s Jesus e Aeffeta Noa Erhai Mwaaen Masparh \p \v 1 Igiwe Jesus a feffaaeraeg noa nge a weri erhai mwaaen esupwuto nge eparh mesan. \v 2 Rhooan kkayeo kkewe naiun ra aeiineow pwe, “Sinsei, monofitin iyo minne mwaaen efeeori pwe epwe wupwutiw nge eparh mesaen? Monofitin aere monofitin inan me seman?” \p \v 3 Jesus a paniuwaeniir, “Aan masparh saapw menaen aan monofit aere aar inan me seman. Eparh mesan pwe epwe pwaeri noa minna mamaawan aaen Deus engaang wooan. \v 4 Iga e rhiuwen raaen sa feeori aaen engaang manna efangeto ngaang; akkarapto pwoong nge esooar ne epwe rhiuwen mmwenen engaang. \v 5 Iga e rhiuwen no noan faeinaengiy nge ngaang minne seremaen faeinaengiy.” \p \v 6 Mwirin aan aepesa minneei nge Jesus a oattuffa tiw nee ppweon a tonaeni fengaenniy me ppweon we iwe a toafi ngaeni mesaen mwaaen we \v 7 iwe nge a aengaeni pwe, “Wonoa wa noa woraes noan rhaan na Siloam.” (Faaen itaen rhaan we nge “Fang”) Iwe mwaaen we a noa, a noa woraes, a sefaaeneto pwe a ffat noa mesan. \p \v 8 Rhooan no oaron me rhooa kkewe reweri aaen mwaaen we tingoar maaw fetaen rhag ammwenen ra aeiineo pwe, “Saapw ieei mwaaen we e mooaton tingoar maaw fetaen rhag?” \p \v 9 Aaemweoi re iura pwe, “Ooa, ina iiy,” Nge aaemweoi ra iura pwe, “Aapw, saapw iiy; eweei rhag pwe iiy mwaaen we.” \p Nge iiy mwaaen we a iura pwe, “Ngaang iiy mwaaen we.” \p \v 10 Ra aeiineow pwe, “Ifa wusun rhag nge a ffatenoa mesoamw?” \p \v 11 Iiy mwaaen we a iura pwe, “Mwaaen we itan Jesus e pwigi aekkaew ppweon a toafitae wooan mesaei, iwe a aengaeniaei pwe ipwe noa noan rhaan we Siloam pwe ipwe noa woraes. Iwe iya noa, nge igiwe rhag i woraes, nge a ffat noa mesaei.” \p \v 12 Ra aeiineow pwe, “Ifa iiy?” \p Nge a paniuwaeniir pwe, “Ngaang ise giuneei.” \s Pharisees Kkewe ra Kiukkiutta Mwirin Aecchipwa we \p \v 13 Iwe ra pwigi noa mwaaen we eparh mwo mesan reer Pharisees kkewe. \v 14 Raaenin we Jesus efeeori ppweon kkewe pwe epwe aecchipwa ngaeni mwaaen masparh we nge eew Sabbath. \v 15 Iwe Pharisees kkewe ra pwan aeiineow mwaaen we wunuunun aan ffat noa mesan. Nge a aengaeniir pwe, “E toafitae ppweon wooan mesaei; iya noa woraes iwe igina a ffat noa mesaei.” \p \v 16 Aaemweoi Pharisees kkewe ra iura pwe, “Mwaaen we efeeori minneei nge ese itto me reen Deus, pwe iiy ese tapweei oasoapwosoapwon Sabbath.” \p Nge aaemweoi re iura pwe, “Nge epwe ifa wusun aaen erhai mwaaen monofit epwe mmwenen aan feeori minikkeei?” Iwe a yor giniginin nee fineer. \p \v 17 Nge Pharisees kkewe ra pwan aeiineow sefaaeniy mwaaen we pwe, “Wo iura pwe iiy minne e aecchipwa oamw masparh — iwe meeta wopwe iura reen mmwenen?” \p Mwaaen we a paniuwaeniir pwe, “Iiy erhai profeta.” \p \v 18 Mwaaen kkewe soamwooniir Jews rese mwerhaen repwe niugiuniug pwe mwaaen we e masparh mwo nge igina a pwan ffat noa mesan, toori igiwe ra faingiir rhooawe inan me seman, \v 19 nge ra aeiineeor pwe, “Naimi mwaaen een? Oaw iura pwe esupwutiw nge eparh mesan; nge e ifa wusun rhag nge a ffat noa mesan?” \p \v 20 Rhooawe inan me seman ra iura pwe, “Aei giuneei pwe iiy naimaem, iwe nge aei giuneei pwe esupw nge eparh mesan. \v 21 Iwe nge aeise giuneei e ifa rhag wusun nge a ffat noa mesan, iwe nge aeise giuneei iyo e aeffeta noa mesan. Oaw aeiineow, pwe imwu a reepiy, iwe imwu epwene mmwenen aesefaaeni aeiineo mwu aaemi!” \v 22 Rhooa kkewe inan me seman re aepesa minneei pwe igiwe re mesagiiur rhooawe soamwoonin Jews, ikkiwe iir ra fasiun tipieew pwe erhai ne e iura pwe Jesus minne Kristus iwe nge repwe aerheei wow me noan wutteer Jews. \v 23 Ina faaen miniwe inan me seman re iura pwe, “A reepiy, oaw aeiineow!” \p \v 24 Pharisees kkewe a oaruwowwaen aar faingi mwaaen we eparh mesan nge ra aengaeni pwe, “Wopwe aekkepan faaen mesaen Deus pwe wopwe aepesa minna e wenewen! Aei giuneei pwe mwaaen e aecchipwoag nge erhai mwaaen monofit.” \p \v 25 Mwaaen we a iura pwe, “Ngaang ise giuneei aere erhai mwaaen monofit aere saapw. Nge eew minne i giuneei: eparh mwo mesaei nge igina nge a ffat noa.” \p \v 26 Ra aeiineow pwe, “Meeta minne efeeori ngaeniug? E ifa wusun aan aeffeta noa mesoamw?” \p \v 27 A paniuwaeniir pwe, “Iya moannon aengaenigaemi, nge aaemi oawse aiussaening. Meeta faaen oawpwe pwan rongorong sefaaen ngaeni reen? Meeta, maeni faer aaemi mwo nge oaw mwerhaen pwe oawpwe no pwe naiun rhooan kkayeo?” \p \v 28 Ra kkepas aenneew ngaeni nge ra aengaeni pwe, “Een mini naiun aeremas we rhooan kkayeo; pwe aemaem nge naiun Moses rhooan kkayeo. \v 29 Aemaem aei giuneei pwe Deus e mwaenieniy ngaeni Moses; nge mwaaen na, aeise giuneei mwo nge igine e itto me ee!” \p \v 30 Mwaaen we a paniuwaeniir pwe, “Aeina mwo amwaraeran minna! Oawse giuneei iya iga e itto me ee, nge iiy e aeffeta noa mesaei! \v 31 Si giuneei pwe Deus ese aiussaening ngaeniir rhooa monofit; nge e aiussaening ngaeniir rhooakka re aesirowu iwe me refeeori minikkena aan mwerhaen. \v 32 Saengi rhag rhaepetaen faeinaengiy nge esaaen yor mwo erhai ne si rongorong pwe e aeffeta noa perhaen mesaen erhai e esupwuto nge e fasiun parh. \v 33 Aere igine mwaaeneei ese itto me reen Deus, nge esoapw mmwen ngaeni mwo nge eew minikka efeeori.” \p \v 34 Ra paniuwaeni pwe, “Wosupw nge woffooan tae noan monofit — iwe nge wa menaen pwe wopwe itto fenaiugimaem?” Iwe rhag nge re aerheei wow me noan wutteer Jews we. \s Perhaen Mesaen Ngeoniiur \p \v 35 Igiwe Jesus a rongorong pwe ra aerheei wow mwaaen we me noan wutteer Jews we, enoa rhuungi mwaaen we nge a aeiineow pwe, “Wo niugiuniug ngaeni mwaaen na Naiun Aeremas?” \p \v 36 Mwaaen we a paniuwaeni pwe, “Menap, aengaeniaei mwaaen e iiy, ina nge ipwe niugiuniug ngaeni!” \p \v 37 Jesus a aengaeni pwe, “Wa fasiun weri, pwe iiy minne e mwaenieniy ngaeniug igina.” \p \v 38 Iwe mwaaen we a foatotiw me mmwaen Jesus nge a aengaeni pwe, “Ngaang i niugiuniug, Soamwoon!” iwe a foatotiw weni mmwaen Jesus. \p \v 39 Jesus a iura pwe, “Ngaang i ittiw noan faeinaengiy pwe ipwe ittiw aettiweginiy wunuunuur aeremas, pwe rhooakka reparh repwe ffat noa, iwe nge rhooakka reffat repwe parh noa.” \p \v 40 Aaemweoi Pharisees kkewe reno reen nge re rongorong aan aepesa minneei, nge ra aeiineow pwe, “Wo iura pwe aemaem mwo nge aeipwan masparh?” \p \v 41 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Ngaere igine oawparh, ina nge oawse no noan monofit, nge igomwu oaw iura pwe oawffat ina nge aaemi oawno noan monofit.” \c 10 \s Fioang Awewen Rhooan Neginegin Maan \p \v 1 Jesus a iura pwe, “Ennetaen, ipwe aengaenigaemi minna wenewenen: mwaaen na ese toonong me noan aesemaen gurun \tl sheep\tl* we pwe etonong me eew pwiuneoi, nge iiy erhai maan mwoarho me esooaw piraf. \v 2 Aeremas na etonong me noan aesemaen gurun \tl sheep\tl* we nge ina rhooan neginegin \tl sheep\tl* kkewe.\fig |alt=". . ." src="LB00014B.tif" size="span" loc=". . ." copy=". . ." ref="10.1"\fig* \v 3 Rhooan poosun guruwe epwe sugi ngaeni asam, nge iir \tl sheep\tl* kkewe repwe rongorong mwaeniaen igine epwe faingi iteer nge a wummwuur wow niugiun. \v 4 Igiwe a paeniir wow, nge ina epwe gommw memmweer, nge \tl sheep\tl* kkewe ra tapweei mwirin pwe iga ra aeginna mwaenian. \v 5 Esooar erhai ne repwe tapweei; pwe repwe faer fattapw saengi aeremas we, pwe iga rese aeginna ttigin mwaenian.” \p \v 6 Jesus a fioangei ngaeniir fioangon awewe eei, nge iir rese metefaaegini faan. \s Jesus Minne Erhai Rhooan Negineg Kkewe e Mwamwaai \p \v 7 Jesus a pwan aengaeniir pwe, “Ennetaen, ipwe aengaenigaemi minna wenewenen, pwe ngaang minne aesemeer \tl sheep\tl* kkewe. \v 8 Oanongeer rhooa kkewe regommwoto me mmwaei nge iir maan mwoarho me soaw piraf, pwe \tl sheep\tl* kkewe rese rongorong mwaenieer. \v 9 Ngaang minne asam. Iyo kka re itto toonong me reei nge repwe menaw; repwe itto toonong nge retowow nge repwe rhurhu mwongo. \v 10 Maan mwoarho we ina e itto rhag pwe epwe mwoarho me nni me oatoaropa. Ngaang itto pwe aegin oawpwe menaw — ina menaw na oarosaen mwamwaai. \p \v 11 “Ngaang rhooan neginegin \tl sheep\tl* kkewe e mwamwaai, iwe i mwerhaen mae noa faaen iteer \tl sheep\tl* kkewe. \v 12 Mwaaen we refang paniuwan pwe rhooai neginegiir \tl sheep\tl* kkewe, nge iir \tl sheep\tl* kkewe nge saapw pwan naiun. Epwe weri rhag itton erhai \tl wolf\tl* nge epwe fattapw saengiir \tl sheep\tl* kkewe; iwe \tl wolf\tl* we a itto niir nge re peraseras noa. \v 13 Mwaaen we refang rhag paniuwaen pwe rhooan neginegin \tl sheep\tl* kkewe, ina e fattapw noa pwe iga ese tepaar \tl sheep\tl* kkewe pwe saapw naiun. \v 14-15 Ngaang rhooan neginegin \tl sheep\tl* kkewe e mwamwaai. Mwaaen na Semaei e giuneaei nge ngaang i giuneei mwaaen na Semaei, ina epwan ina wusun pwe ngaang i giuneer naeyi \tl sheep\tl* nge \tl sheep\tl* kka naeyi repwan giuneaei. Ngaang ipwe fangenoa menewaei faaen iteer. \v 16 Epwan no aekkaerhai \tl sheep\tl* ikka naeyi iga re soano noan guru eei. Ipwan pwigiir to, nge iir repwe rongorong mwaeniaei nge ra itto no pwe eew cchon \tl sheep\tl*, nge erhai rhag rhooai neginegiir. \p \v 17 “Mwaaen na Semaei e aerhaengiaei pwe iga i mwerhaen fangenoa menewaei, pwe ipwe mmwenen pwan pwigi sefaaeniy. \v 18 Esooar ne epwe pwigi saengiaei menewaei. Ngaang minne ipwe sipegin fangenoa. Eyor maemaewaei aaei ipwe sipegin fangenoa, nge eyor maemaewaei aaei ipwe pwan pwigi sefaaeniy. Ieei minne mwaaen na Semaei e ammwir ngaeniaei pwe ipwe feeori.” \p \v 19 Iwe a pwan yor ginigin nepeteer aeremas pwe reen kkepas kkeei. \v 20 E towunap rhooakka re iura pwe, “Eyor mwuniaan wooan! A mmang noa! Meeta oaw rhiuwen aiussaening ngaeni reen?” \p \v 21 Nge aekkaaemweoi re iura pwe, “Mwaaen eyor mwuniaan wooan nge ese mmwen epwe ieen wusun mwaenian! Epwe ifa wusun aaen mwuniaan aeffeta noa meseer rhooa parh?” \s Aar Oapwuta Jesus \p \v 22 A oaton nefaeng, nge a toori oaton gupwunon oatonongon \tl Temple\tl* we me Jerusalem. \v 23 Jesus e faaeraeg fetaen faaen pweranta we regaen iura pwe Pwerantaen Solomon me reen \tl Temple\tl* we, \v 24 iwe aeremas ra maegeto reen ra aeiineow pwe, “Epwe ifa ssiunaein oamw aeppaeti fetaenegemaem? Aengaenigemaem minna wenewenen: aere een minne Kristus?” \p \v 25 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Ngaang iya fasiun aengaenigaemi, nge aaemi oawse niugiuniug ngaeniaei. Minikka igaen feeori reen maemaewaen minna Semaei ina egaen pwaeritae mmwenei; \v 26 nge aaemi oawse niugiuniug, pwe iga aaemi saapw aaemi naeyi \tl sheep\tl*. \v 27 \tl Sheep\tl* kka naeyi re aiussaening ngaeni minikka mwaeniaei; ngaang i giuneer nge iir re tapweaei. \v 28 I ngaenneer menaw na esooar ssiaaenin nge esooar faaen eew ne repwe mae. Esooar erhai ne epwe mmwenen torofiir saengiaei. \v 29 Meeta na manna Semaei e ngaenneaei, ina e taegias saengi oanongaen aegiaeg, nge esooar erhai ne emmwenen epwe torofiir noa me noan paiun manna Semaei. \v 30 Manna Semaei me ngaang nge aei eew rhag.” \p \v 31 Iwe rhag nge aeremas ra pwan pweipwog faai pwe repwe tera. \v 32 Jesus a aengaeniir pwe, “E igin ssow min mwamwaai kka i itto feeori me weni mmwaemi iga manna Semaei efang ngaeniaei pwe ipwe feeori; ifa me neeiin minikkaan minne oaw tipaeni pwe oawpwe terayaei reen?” \p \v 33 Ra iura pwe, “Aeise mwerhaen aeipwe teroag reen mini mwamwaai kka wofeeori, pwe faer reen oamw fioang aenneewa Deus! Een rhag erhai aeremas nge wa itto feeoriug noa pwe een Deus!” \p \v 34 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Effoat noan oasoapwosoapw we aaemi pwe Deus e iura pwe, ‘Aaemi minikka deus.’ \v 35 Si giuneei pwe minna Pwapwior we e Santus e iura nge ennet nge esooar iaenin; iwe Deus e faingiir aeremas kenaan pwe iir deus, aeremas kenaan nge ikkina aeremas kkewe efang mwaenian ngaeniir. \v 36 Iwe nge ngaang, manna Semaei minne e finiaei iwe a fangeto ngaang noan faeinaengiy. Iwe epwe ifa wusun rhag oawwa mmwenen iura pwe i fioang aenneewa Deus iga iura pwe ngaang Naiun Deus? \v 37 Aere ise feeorin minikkena minna Semaei e mwerhaen ipwe feeori, iwe ina nge oawsoapw niugiuniug ngaeniaei. \v 38 Nge aere ifeeorin, nge inamwo oawse niugiuniug ngaeniaei, ina nge engaang kka aaei mwo nge oawpwe niugiuniug ngaeni, pwe aegin oawpwe giuneei gacchiuw pwe minna Semaei eno reei nge ino reen minna Semaei.” \p \v 39 Ra pwan aegina aar repwe torofi Jesus, nge ennus noa me noan paiiur. \p \v 40 Jesus a pwan sefaaen noa noan pwupwu we Jordan, pwiuneoi we e paptismus John me ee, iwe a noa no ee. \v 41 Re towunap aeremas ra itto reen, ra iura pwe, “John esooar aeginn ne egaen feeori, iwe oanongaen minikka e aepesa pwe kkepesaen mwaaen een nge ennet.” \v 42 Iwe re towunap aeremas kkewe reno igiwe ra niugiuniug ngaeni. \c 11 \s Maenoan Lazarus \p \v 1 Erhai mwaaen itan Lazarus iwe eno Bethany a semwaai noa. Bethany itaen eew aepinoamw iwe Maria we pwiin Martha re nonno ee. ( \v 2 Ieen iiy Maria we e aekkitiw neoningas wooan pirheen Soamwoon nge a toafi noa chogin reen aennirhimwen; nge man semwaai we Lazarus nge mwengeyan.) \v 3 Rhooapwut pwipwi kkewe ra fangenoa eew kkepas reen Jesus nge re iura pwe, “Soamwoon, maereyaer aecchaeng we oamw iye a semwaai.” \p \v 4 Igiwe Jesus a rongorong miniwe nge a iura pwe, “Amwiucchiunoan semwaai een nge saapw reen maenoan Lazarus; minneei nge a wen pwe epwe pwaeri noa minna nningen Deus, pwe ina nge mwaaen na Naiun Deus epwe yo ngaeni minna nningen.” \p \v 5 Jesus e aerhaengi Martha me miniwe pwiin me Lazarus. \v 6 Igiwe e itto kkepas we reen Jesus pwe Lazarus a semwaai, iwe a pwan no aegini mwo riiuraaen. \v 7 Iwe a aengaeni rhooan kkayeo kkewe naiun pwe, “Sa pwan sefaaen noa Judea.” \p \v 8 Rhooan kkayeo kkewe ra paniuwaeni pwe, “Sinsei, esaaen ssiunaei mwo aar aeremesaen iginaan menaen repwe teroag, nge wa pwan mwerhaen sefaaen noa?” \p \v 9 Jesus a iura pwe, “Eraaen nge seig me ruwowu awa noan, aere? Iwe rhooakkena re faaeraeg noan seremaen raaen ina resoapw toroppiung, pwe ra weri minna seremaen faeinaengiy. \v 10 Iwe nge aere re faaeraeg nee pwoong nge repwe toroppiung, pwe esooar seram.” \v 11 Jesus e aepesa miniwe nge a pwan iura pwe, “Lazarus we maereyaererh nge a maiur noa, ipwene noa pwe ipwe noa faingitae.” \p \v 12 Rhooan kkayeo kkewe ra iura pwe, “Soamwoon, ngaere igine e maiur, nge iiy ina epwe cchipw sefaaen noa.” \p \v 13 Jesus e aengaeniir pwe Lazarus a maenoa, nge iir re maengiy pwe e kkepesaen aan maiur. \v 14 Iwe Jesus a aeffeta ngaeniir pwe, “Lazarus a mae, \v 15 nge aegin aaemi minne egacch tipaei iga ise no reen Lazarus, pwe aaemi oawpwe niugiuniug. Sa noa reen.” \p \v 16 Thomas (iwe repwan gaen iura pwe Nippwei) a aengaeniir rhooa kkayeo kkewe aaemweoi pwe, “Oawsa tapweei noa Sinsei pwe sipwe noa rhag mae nong wooan!” \s Jesus Iiy Minne Menaw Sefaaen me Menaw \p \v 17 Igiwe enoa tooto Jesus a itto weri pwe a fapwoong mwirin aan nipwaenipw noa Lazarus. \v 18 Bethany nge ese yo mwo nge ruwowu \tl miles\tl* saengi Jerusalem, \v 19 iwe nge re igin towunap re Judea rhooan itto emwaeriir Maria me Martha reen maen mwaaen we mwengeyeer. \p \v 20 Igiwe Martha a rongorong pwe Jesus a itto, a itiwow pwe a itiwow rhuungi, nge Maria eno rhag nee iimw. \v 21 Martha a aengaeni Jesus pwe, “Soamwoon, aere igine wono igeei nge mwaaen e mwengeaei esoapw mae! \v 22 Nge i giuneei pwe igina mwo nge Deus epwe ngaenneog ese tiwegin minne wo tingoareei.” \p \v 23 Jesus a aengaeni pwe, “Mwaaen mwu mwengeyoamw epwe menaw sefaaen tae.” \p \v 24 Rhooapwut we a iura pwe, “Ngaang i giuneei pwe wooan minna oarosaen raaen nge epwe menaw sefaaen tae.” \p \v 25 Jesus a aengaeni pwe, “Ngaang minne menaw sefaaen me menaw. Iyo kka re niugiuniug ngaeniaei nge repwe menaw, inamwo igine ra mae noa; \v 26 iwe iyo kka re menaw nge re niugiuniug ngaeniaei nge esooar faaen eew ne repwe mae. Wo niugiuniug ngaeni minneei?” \p \v 27 Rhooapwut we a iura pwe, “Ooa, Soamwoon! Ngaang i niugiuniug pwe een Kristus iwe Naiun Deus iwe epwe itto noan faeinaengiy.” \s Jesus a Saeng \p \v 28 Mwirin aaen Martha aepesa minneei, a sefaaen a noa faingi mwoanomwoanei Maria we pwiin. A aengaeni pwe, “Sinsei a no igeei, iwe nge e aekkaeyiyeg een.” \v 29 Igiwe Maria e rongorong miniwe, a iutae rhag nge a gucchuwow reen Jesus. ( \v 30 Jesus esaaen toori mwo aepinoamw we, pwe e rhiuwen no igiwe Martha e rhuungi me ee.) \v 31 Rhooawe reno reen Maria noan iimw we ra pwan tapweei wow igiwe e iutae pwe epwene noa. Re niuwaennei pwe epwene noa reen paeyi we pwe epwe noa saeng me ee. \p \v 32 Maria enoa tooto igiwe Jesus eno ee, igiwe rhag eweri, nge e foatotiw me weni mmwan a aengaeni pwe, “Soamwoon, aere igine wo fasiun no igeei nge mwaaen we mwengeaei esoapw mae!” \p \v 33 Jesus eweri aan saeng, me pwan aeremas kkewe repwan tapweeito aar pwan saeng; iwe a gin tiwto waeiraesiy nee tipan me aenneewaen nee rhiun. \v 34 A aeiineeor pwe, “Iya iga oaw paeia me iya?” \p Ra paniuwaeni pwe, “Soamwoon, itto wopwe noa weri.” \p \v 35 Jesus a saeng. \v 36 Aeremas kkewe ra iura pwe, “Oawweri nepaen aan aerhaengi!” \p \v 37 Aaemweoi ra iura pwe, “Iiy miniwe e aeffeta noa mesaen erhai masparh, aere? Esoapw mmwen aan epwe feeori pwe esoapw mae Lazarus?” \s Jesus a Aemenewaetae Lazarus \p \v 38 A pwan gin tiwto aenneewaen nee tipaen Jesus, igiwe a noa reen paeyi we, iwe eew ngat me peigin eew rhug, iwe eno eew fai temoag reen asaeman. \v 39 Jesus a akkiuneeor pwe, “Peniy noa fai mwu!” \p Martha iwe mwengeyaen mwaaen we a mae a iura pwe, “Soamwoon, epwene aenneew pwoon, pwe a fapwoong pwongin aan nipwaenipw noa!” \p \v 40 Jesus aengaeni pwe, “Isaaen aengaeniug pwe wopwe weri minna nningen Deus igine wo niugiuniug?” \v 41 Ra peniy noa fai we. Jesus a fattae naaeng nge a iura pwe, “Wa aerhigerhig Semaei, reen oamw aiussaening mwaeniaei. \v 42 I giuneei pwe wogaen aiussaening ngaeniaei rhag, nge i aepesa minneei pwe aegiir aeremas kka igeei, pwe repwe niugiuniug pwe een minne wofangeto ngaang.” \v 43 Mwirin aan aepesa minneei nge a kkepas temoag noa, “Lazarus, toowow!” \v 44 A toowow, nge e rhiuwen tiugiutiug noa rhag paiun me pirheen reen mengaag iwe epwan yor mengaag tiugiutiug ngaeni mesan. Jesus a aengaeniir pwe, “Oaw pwaeisi noa nge oawwa nigiti noa.” \s Aar Rhiu Aenneewa Jesus \r (Mat 26.1-5; Mark 14.1-2; Luke 22.1-2) \p \v 45 Towunepeer rhooawe re itto reen Maria ra weri meeta we Jesus efeeori, iwe ra niugiuniug ngaeni. \v 46 Iwe nge aekkaerhai iir ra noa ngaeniir Pharisees kkewe iwe ra aengaeniir meeta kkewe Jesus efeeori. \v 47 Iwe Pharisees me soamwooniir patere kkewe ra rhungaeni \tl council\tl* we iwe ra iura pwe, “Meeta sipwene feeori? Oaw pipiiy oanongaen kkeman kka mwaaeneei a feeorin! \v 48 Ngaere igine sipwe nigiti noa rhag pwe epwe ieei wusun, oanongeer aeremas nge repwene niugiuniug ngaeni, nge manekka soamwoonin Rome repwe itto fereei noa \tl Temple\tl* e aarh me minne faniuwarh!” \p \v 49 Erhai me neeiir itan Caiaphas, iiy miniwe Soamwoonin Patere noan raeg we, a iura pwe, “A inamwo pwurhomi! \v 50 Oawse giuneei pwe egacch ngaenigaemi igine erhai emae noa faaen iteer rhooa towunap, mmwaen igine oanongeer aeremas repwe toaroporop noa?” \v 51 Ese tipan rhag wooan oanongan pwe epwe aepesa minneei; pwe iga iiy miniwe Soamwoonin Patere noan raeg naan, iwe e aepesa pwe Jesus epwe mae noa faaen iteer re Jews, \v 52 nge saapw faaen iteer rhag, pwe pwan minni epwe oarhuur nong rhag noan eew tipieew oanongeer aeremas kka naiun Deus ikka re meganagan fetaen. \p \v 53 Saengi raaenin we a noa, soamwooniir Jews kkewe ra feeori noa aar niunniuwaen pwe repwe niiy noa Jesus. \v 54 Iwe Jesus esa pwaeri noano aan faaeraeg fetaen me wooan Judea, iwe a noa reen eew pwiuneoi iwe eno oaron \tl desert\tl* we, reen eew aepinoamw itan Ephraim, a noa no ee iiy me rhooan kkayeo kkewe naiun. \p \v 55 Oaton gupwunon \tl Passover\tl* we a arapeto, re towunap aeremesaen aepinoamw kkewe ra maegeto Jerusalem pwe repwe itto feeori engaengaen aenimenimen weni mmwaen gupwun we. \v 56 Ra kiukkiutta Jesus, nge igiwe ra rhu me noan \tl Temple\tl* we ra aeiineo fengaen wooar pwe, “Meeta oaw maengiy? Ennetaen esoapw itto tapweei gupwun eei, aere?” \v 57 Soamwoonin patere me Pharisees kkewe ra fasiun aetiwenig ngaeniir aeremas pwe aere yor e eweri Jesus, nge a iura, pwe repwe noa torofi. \c 12 \s Ra Aepiti Jesus me Bethany \r (Mat 26.6-13; Mark 14.3-9) \p \v 1 Wonowu raaen me weni mmwaen \tl Passover\tl*, nge Jesus a noa Bethany, iwe pwugusaen Lazarus, mwaaen we e aemenewaetae me reen mae noa. \v 2 Ra oamoannatae eew mwongoon faaef pwe aan, iwe Martha a tipaengiir reen feeoriun; Lazarus iwe erhai mwaaen kkewe emooat reen Jesus reen \tl table\tl* we. \v 3 Maria a pwigi eew neoningas e igin cchoaw paniuwaen a aekkitae wooan pirheen Jesus, iwe ooa toafi noa chogin pirheen reen aennirhimwen. Miniwe pwongesaen neowe a rheeoi noa noan iimw we. \v 4 Erhai rhooan kkayeo kkewe naiun itan Judas Iscariot — mwaaen we epwe fangenoa tinnimaen — a iura pwe, \v 5 “Meeta rese chuwaiuw noa neoningas een reen eniupwiugiuw \tl silver\tl* iwe nge ra ngaenneer man affayeo minna senaapian?” \v 6 E iura miniwe nge saapw iga e faayeeor man affayeo pwe iga iiy erhai man mwoarho. Iiy minne pweipwog tutuun senaapiy nge egaen piraf naiun senaapiy me reen. \p \v 7 Jesus a iura pwe, “Oawsoapw amwagiutiu, nigiti pwe epwe iseni meeta kkomwu aan pwe ammwenen raaenin na ipwe nipwaenipw noa reen. \v 8 Pwe rhooa affayeo repwe fasiun yor reemi oanongaen oat, nge ngaang isoapw no rhag reemi oanongaen oat.” \s Ra Rhiu Aenneewa Lazarus \p \v 9 Re towunap aeremas ra rongorong pwe Jesus eno Bethany iwe ra noa igiwe, soapw pwonno rhag reen Jesus nge pwonno repwe pwan weri Lazarus, iwe Jesus e aemenewaetae me reen mae noa. \v 10 Iwe soamwoonin patere kkewe ra feeori noa aar niunniuwaen pwe repwe pwan niiy noa Lazarus, \v 11 pwonno reen Lazarus minne ra igin towunap Jews kka ra toagun saengiir ra noa niugiuniug ngaeni Jesus. \s Toonongon Jesus Noan Jerusalem \r (Mat 21.1-11; Mark 11.1-11; Luke 19.28-40) \p \v 12 Mmasetaen iwe eraaen, eew pwuwa temoag a itto tapweei miniwe gupwunon \tl Passover\tl* pwe ra rongorong pwe Jesus a itto noan Jerusalem. \v 13 Iwe ra pweipwog to paeneaei niu pwe repwene itiwow aewenimmwei Jesus, nge ra gaen aekkepwas pwe, “Aepingepinga Deus! Deus epwe aewenepwuwa aeremas na epwe itto faaen itaen Soamwoon! Deus epwe aewenepwuwa \tl king\tl* na aar re Israel!” \p \v 14 Jesus enoa rhuungi erhai \tl donkey\tl* a teeotae wooan, taeppen rhag miniwe Pwapwior we e Santus iwe e iura pwe, \q \v 15 “Wosoapw mesag, een aepinoamwon Zion! \q Emwaeri, a itto \tl king\tl* we noawumw, \q iye e waawa erhai \tl donkey\tl* mwittig.” \p \v 16 Noan oatowe nge rhooan kkayeo kkewe naiun rese metefaaegini miniwe; nge oatowe enoa menaw sefaaen Jesus a ittiw noan nningen nge ra naaen maengiy pwe ina miniwe Pwapwior we e Santus e iura reen, nge e ina wusun miniwe refeeori ngaeni. \p \v 17 Rhooa kkewe reno reen Jesus oatowe e faingiwow Lazarus me noan miniwe paeian nge a aemenewa sefaaeniy tae iwe ra aepesa fetaeneei miniwe a wen. \v 18 Ina faaen miniwe pwuwa we a itiwow rhungaeni pwe iga ra rongorong wunuunun kkeman we efeeori. \v 19 Iwe Pharisees kkewe ra iura fengaenniy wooar pwe, “Oawwa weri pwe esooar mwo nge eew meeta ne emmwen ngaenigirh! Oaw pipiiy, oanongaen faeinaengiy nge a tapweei!” \s Aaemweoi Rhooan Greeks re Kiukkiutta Jesus \p \v 20 Aaemweoi re Greeks reno neeiir rhooawe renoa Jerusalem repwe noa maeipin oaton gupwunon \tl Passover\tl*. \v 21 Ra noa reen Philip (erhai re Bethsaida e nonno Galilee), iwe ra aengaeni pwe, “Menap, aei mwerhaen rhuungi Jesus.” \p \v 22 Philip a noa a aengaeni Andrew, iwe iir ra noa aengaeni Jesus. \v 23 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Awa we iye a itto igina pwe miniwe Naiun Aeremas epwene pwae noa minna nningen. \v 24 Ennetaen, ipwe aengaenigaemi minna wenewenen: ngaere efai faiun \tl wheat\tl* ese ppiungtiw nee ppweon nge a mae noa, nge epwe no rhag pwe efai faiun. Iwe ngaere epwe mae noa ina nge epwe towunap uwaan. \v 25 Rhooakka re aerhaengi meneweer nge epwe ppiung saengiir, nge rhooakka rese aerhaengi meneweer me noan faeinaengiy ina epwe yo ngaeniir menaw na esooar iaenin. \v 26 Iyo na e mwerhaen epwe engaang ngaeniaei epwe tapweaei, pwene naeyi rhooan engaang epwe no reei iga ino ee. Iwe nge minna Semaei epwe fang ssoar ngaeniir ikkina re engaang ngaeniaei. \s Jesus a Fioangei Aan Mae Noa \p \v 27 “Igina a waeiraes nee tipaei — meeta ipwe iura? Ipwe iura pwe, ‘Semaei, wosoapw aefengato oaton eei wooai?’ Nge ina rhag ina faaen aaei itto, pwe ipwe toonong noan oaton affayeo eei. \v 28 Semaei, pwaeri noa nningen minna itoamw!” \p Nge eew mangiungiu a ittiw naaeng, “Iya fasiun pwaeri noa nningen, nge ipwe rhiuwen feeori sefaaeniy.” \p \v 29 Pwuwa we re iu igiwe re rongorong mangiungiu we, nge aaemweoi ra iura pwe pacch, aaemweoi re iura pwe, “Erhai angkenus minne e mwaenieniy ngaeni!” \p \v 30 Iwe nge Jesus a aengaeniir pwe, “Saapw aegin ngaang minne mangiungiu naan ittiw me noan naaeng reen, pwe aegin aaemi. \v 31 Igina a itto oatowe faeinaengiy epwene apwiung; nge igina mwaaen e soamwoonin faeinaengiy epwene asiuw me wooan nenien. \v 32 Aere iya aetaegiasaetae saengi faeinaengiy, nge ipwene pwigiir to oanongeer aeremas reei.” ( \v 33 Noan aan aepesa minneei, nge a aepesa wunuunun mae na epwe aeni.) \p \v 34 Pwuwa we a iura pwe, “Aemaem anniug e aengaenigemaem pwe Kristus epwe menaw foarhofoarh. Epwe ifa wusun oamw iura pwe mwaaen na Naiun Aeremas epwe aetaegiasaetae? Iyo iiy minne Naiun Aeremas?” \p \v 35 Jesus a iura pwe, “Iiy seram we epwe no faeiyegius fetaen mwo neeimi. Oaw soapwei noa aaemi faaeraeg iga seram e rhiuwen no reemi, pwe roorh ete gonaegaemi; pwe erhai ne e faaeraeg nee roorh nge esoapw giuneei igine e faaeraeg noa ee. \v 36 Iwe oawpwe niugiuniug ngaeni seram naan, noan faei oaton aan no reemi, pwe aaemi oawpwe no pwe aeremesaen ne seram.” \s Aar Aeremas Se Niugiuniug \p Mwirin aaen Jesus aepesa minneei, a nigitiir pwe a noa wop saengiir. \v 37 Inamwo igiwe a feeori oanongaen kkeman kkeei me weni mmweer, nge rese niugiuniug ngaeni, \v 38 pwe aegin miniwe mwaeniaen profeta Isaiah epwe pwae noa iwe e iura pwe, \q “Soamwoon, iyo e niugiuniug ngaeni kkepas we aeiya aepesa? \q Nge iyo na Soamwoon e pwaeri ngaeni minna maemaewan?” \p \v 39 Iwe rese mmwenen niugiuniug, pwe igiwe Isaiah epwan iura pwe, \q \v 40 “Deus a aeperha noa meseer nge a oarorha noa noan tipeer, \q pwonno meseer ete weriwer nge nee tipeer ese metaf, \q nge resoapw toagun ngaeniaei, aaen kkepas Deus, \q nge ngaang ipwe aemaemaewaar tae.” \p \v 41 Isaiah e aepesa minneei pwe igiwe a weri minna nningen Jesus iwe a fioangei kkepesan. \p \v 42 Oateen mwo nge re towunap soamwooniir Jews ra niugiuniug ngaeni Jesus; nge pwonno reer Pharisees kkewe minne esooar minne re aepesa, pwe rete aerheer wow me noan wutteer Jews. \v 43 Re aerhaengi pwe aeremas repwe aepingepingaar mmwaen aaen Deus epwe aepingepingaar. \s Petenaen Mwaeniaen Jesus Minne Epwe Kapwiungiu Aeremas \p \v 44 Jesus a kkepas temoag tae nge a iura pwe, “Iyo na e niugiuniug ngaeniaei nge ese niugiuniug ngaeniaei rhag, pwe pwan iyo na efangeto ngaang. \v 45 Nge iyo na eweriaei nge epwan weri iyo na efangeto ngaang. \v 46 Ngaang itto noan faeinaengiy pwe eew seram, pwe iyo na e niugiuniug ngaeniaei esoapw no noan rorhappiung. \v 47 Rhooakka re rongorong mwaeniaei nge rese tapweei, isoapw apwiungiiur. Ngaang ise itto ipwe itto apwiungiu faeinaengiy, pwe itto pwe ipwe aemenewa. \v 48 Iyo kena rese aetiwaeyaei nge rese aetiwa mwaeniaei nge eno erhai ina epwe itto apwiungiiur. Iir ina repwe apwiung reen minikka petenaen mwaeniaei wooan minna oarosaen raaen! \v 49 Wenewenen minikkeei, pwe saapw tipaei rhag wooan oanongaei, pwe mwaeniaen minna Semaei ina efangeto ngaang, nge e ammwir ngaeniaei meeta ipwe iura me aepesa. \v 50 Nge ngaang i giuneei, pwe oasoapwosoapw e aan epwe pwigito menaw na esooar iaenin. Iwe meeta i iura nge ina minna manna Semaei e aengaeniaei pwe ipwe iura.” \c 13 \s Jesus e Toafi Pirheer Rhooan Kkayeo \p \v 1 Igina nge a eraaen me weni mmwaen miniwe gupwunon \tl Passover\tl*. Jesus a giuneei pwe a itto oaton aan epwene nigiti faeinaengiy pwe epwene noa reen miniwe Seman. Iiy e fasiun gin aerhaengiir rhooakka noan faeinaengiy ikka naiun, nge e aerhaengiir toori noa amwiucchiun aan menaw. \p \v 2 Jesus me rhooan kkayeo kkewe naiun ra mwongoon faaef. Nge Saetan a fasiun iseni nong nee tipaen Judas, mwaaen we naiun Simon Iscariot, pwe epwe fangenoa tinnimaen Jesus. \v 3 Jesus e giuneei pwe mwaaen we Seman nge efang ngaeni oanongaen mamaaw; e giuneei pwe iiy e itto me reen Deus nge epwene sefaaen ngaeni Deus. \v 4 Iwe a iutae me reen \tl table\tl* we, a iseni tiw mengaagiun niugiun, nge a geonitae eew toawun nugunupan. \v 5 Iwe a aekkinong rhaan noan eew saepiy nge a rhaepetae aan toafi pirheer rhooan kkayeo kkewe naiun, nge e aepaena ngaeni toawun we e geeogeeo nugunupan. \v 6 A itto reen Simon Peter, nge Peter a aengaeni pwe, “Soamwoon, wopwe toafi pirheei?” \p \v 7 Jesus a paniuwaeni pwe, “Igina wose metefaaegini minne ifeeori, nge faeiyegius noa nge wopwe naaen metaf.” \p \v 8 Peter a iura pwe, “Esooar faaen eew ne wopwe toafi pirheei!” \p Jesus a aengaeni pwe, “Aere igine ise toafi pirhemw nge wosoapw nono pwe een naeyi rhooan kkayeo.” \p \v 9 Simon Peter a aengaeni pwe, “Soamwoon, ina nge saapw pirheei rhag minne wopwe toafi! Wopwe pwan toafi paeyi me rhimwei!” \p \v 10 Jesus a iura pwe, “Rhooakka ra tiutiu nge a nimegacch noa wooar, nge resoapw tiutiu no pwe pirheer rhag epwe tiutiu. Oanongaemi nge oawwa aenimenim — nge erhai rhag ese aenimenim.” ( \v 11 Jesus a fasiun giuneei iyo epwene fangenoa tinnimaen; ina faaen miniwe e iura pwe, “Oanongaemi nge oawwa aenimenim — nge erhai rhag ese aenimenim.”) \p \v 12 Weni mwirin aaen Jesus toafi pirheer, a iseni sefaaen tae minikkewe mengaagiun nge a noa mooat sefaaen tiw reen \tl table\tl* we. A iura pwe, “Oaw metaf reen miniwe ifeeori ngaenigaemi? \v 13 Oaw faingi ngaeniaei pwe Sinsei me Soamwoon, nge efin pwe oawpwe ina wusun ngaeniaei, pwe iga ina minna ngaang. \v 14 Ngaang, aaemi Soamwoon me Sinsei, nge iya toafi pirhemi. Iwe nge aaemi oawpwan toafi pirheen erhai me erhai me neeimi. \v 15 I aweri ngaenigaemi minneen pwe oawpwe giuneei, pwe oawpwe feeori wunuunun meeta we ifeeori ngaenigaemi. \v 16 Ennetaen, ipwe aengaenigaemi minna wenewenen: esooar \tl slave\tl* ne e taegias saengi aan maasta, nge esooar rhooan pweipwogin kkepas ne e taegias saengi iyo na e akkiuneo. \v 17 Iga oawwa giuneei minneei, ifa mwo aaemi kker igine oawpwene noa pomwoni! \p \v 18 “Ngaang ise kkepas reemi oanongaemi; i giuneer iyo kka i finiir. Iwe nge miniwe mwaeniaen Pwapwior we e Santus epwe pwae noa iwe e iura pwe, ‘Mwaaen we e mwongo reei a appaniuwaeniaei.’ \v 19 Igina i aengaenigaemi minneei weni mmwaen epwe wen, pwe epwe noa wen nge oaw niugiuniug pwe, ‘Ngaang ina ngaang.’ \v 20 Ennetaen, ipwe aengaenigaemi minna wenewenen: iyo e aetiwa iiy iwe i aefenga e aetiwaeyaei; nge iyo e aetiwaeyaei epwan aetiwa iyo na efangeto ngaang.” \s Jesus a Aepesa Wunuunun Aar Aefenganoa Tinnimaen \r (Mat 26.20-25; Mark 14.17-21; Luke 22.21-23) \p \v 21 Weni mwirin aaen Jesus aepesa minneei a igin cchoaw nee tipan iwe a iura pwe, “Ennetaen, ipwe aengaenigaemi minna wenewenen, pwe erhai me neeimi epwene fangenoa tinnimaei.” \p \v 22 Rhooan kkayeo kkewe ra wegitaeg fengaen wooar pwe resa metaf reen miniwe e iura. \v 23 Erhai me neeiir rhooan kkayeo kkewe, mwaaen we Jesus e igin aerhaengi, iwe emooat oaron Jesus. \v 24 Simon Peter a cchimw ngaeni nge a iura pwe, “Aeiineow ngaere iyo mwu e iyaekkepesa?” \p \v 25 Iwe rhooan kkayeo we e aeppwaenaeg ngaeni Jesus nge a aeiineow pwe, “Soamwoon, iyo na?” \p \v 26 Jesus a paniuwaeni pwe, “Ieei ipwene rhirinong fenoawa een nge iya ngaenneei; nge ina manna iiy.” Iwe a rhirinong fenoawa we nge ngaenneei Judas we naiun Simon Iscariot. \v 27 Igiwe rhag Judas e pwigi fenoawa we nge Saetan a toonong noan pwunnon. Jesus a aengaeni pwe, “Mwetekkaei, wonoa feeori minna wopwe feeori!” \v 28 Esooar erhai neeiir rhooawe oaron \tl table\tl* we ne e metefaaegini faaen miniwe Jesus e aengaeni. \v 29 Iwe nge pwonno igiwe Judas miniwe rhooan pweipwogin tutuun senaapiy, aaemweoi rhooan kkayeo kkewe re niuwaennei pwe Jesus e aengaeni pwe epwe noa a noa chuwaiuw aemwetaen gupwun we, aere ngaenneer rhooa affayeo eew aegiaeg. \p \v 30 Judas e pwigi rhag fenoawa we nge a noa. A nee pwoong miniwe. \s Anniug Ffeo we \p \v 31 Mwirin aaen Judas noa nge Jesus a iura pwe, “Igina epwene pwae noa nningen mwaaen we Naiun Aeremas; nge minna nningen Deus ina epwene pwae noa pwe aegin iiy. \v 32 Iwe ngaere minna nningen Deus epwaetae me reen, iwe Deus wooan oanongan epwe pwan pwaeritae nningen mwaaen we Naiun Aeremas, nge epwe feeori igina rhag. \v 33 Aaemi naeyi, a egius mmwaai rhag nge ipwene nigitigaemi. Oawpwene giuttayaei; iwe nge igina ipwene aengaenigaemi miniwe i aengaeniir soamwoonin Jews, ‘Oawsoapw mmwenen noa iga ipwene noa ee.’ \v 34 Iwe igina ipwene ngaennegaemi eew anniug ffeo: oaw aerhaengi fengaennigaemi. Taeppen rhag aaei aerhaengigaemi, iwe aaemi oawpwe aerhaengi fengaennigaemi. \v 35 Aere igine oaw aerhaengi fengaennigaemi, ina nge oanongeer aeremas repwe giuneei pwe aaemi minikkewe naeyi rhooan kkayeo.” \s Jesus e Aepesa Aaen Peter Iura pwe Ese Giuneei \r (Mat 26.31-35; Mark 14.27-31; Luke 22.31-34) \p \v 36 Simon Peter a aeiineow pwe, “Soamwoon, wopwene noa iya?” Jesus a aengaeni pwe, “Wosoapw mmwenen tapweaei noa igina ngaang ipwe noa ee, epwe mwirin noa nge oawpwapw tapweto mwiriy.” \p \v 37 Peter a aeiineow pwe, “Soamwoon, meeta isoapw mmwenen tapweog noa iginaan reen? Ngaang iya moannotae pwe ipwe mae noa faaen itoamw!” \p \v 38 Jesus a paniuwaeni pwe, “Wa moannotae pwe wopwe mae noa faaen itaei? Ennetaen, ipwe aengaeniug minna wenewenen, pwe weni mmwaen aan epwe keokkeok maniug nge epwe faaen enuuw oamw iura pwe wose giuneaei.” \c 14 \s Jesus Minne Ennap Ngaeni Minna Seman \p \v 1 Jesus a aengaeniir pwe, “Oawsoapw aiuraeg. Oaw niugiuniug ngaeni Deus nge oawpwan niugiuniug ngaeniaei. \v 2 Egin towunap neniy me noan iimw na imwaen manna Semaei, nge ipwene noa oamoannatae neniemi me ee. Aere ese nnet minneei nge isoapw aengaenigaemi. \v 3 Epwe weni mwirin aaei noa oamoannatae minna neniemi, nge iya sefaaen pwe ipwe itto pwigigaemi, pwe oawpwe noano pwiuneoi na ngaang ino ee. \v 4 Oaw giuneei ennap na epwe noa reen pwiuneoi na ipwe noa ee.” \p \v 5 Thomas a aengaeni pwe, “Aemaem aeise giuneei igomwu wopwe noa ee; iwe epwe ifa wusun nge aeipwe giuneei minna ennepan?” \p \v 6 Jesus a paniuwaeni pwe, “Ngaang minne ennap me ennet me menaw; esooar ne enoa reen minna Semaei igine ese sefaaen me reei. \v 7 Igina iga oawwa giuneaei, oawpwene pwan giuneei manna Semaei, iwe saengi igina a noa, oawwa giuneei iwe me oawwa weri iiy iyo.” \p \v 8 Philip a aengaeni pwe, “Pwaeri ngaenigemaem manna Semoamw, ina rhag aemaem mwerhaen.” \p \v 9 Jesus a iura pwe, “A igin ssiunaei aaei no reemi oanongaemi; iwe nge een Philip wosaen pwan giuneaei mwo? Mane a weriaei nge ina nge a pwan weri manna Semaei, nge meeta wo iura pwe, ‘Pwaerito remaem manna Semoamw’? \v 10 Wosaen niugiuniug mwo pwe ngaang ino reen manna Semaei nge manna Semaei eno reei? Petenaen kkepas kkewe i aengaenigaemi nge ese itto me reei. Pwe manna Semaei ina eno reei, ina efeeori aan engaang. \v 11 Oaw niugiuniug ngaeniaei reen ikka i aepesa pwe ngaang ino reen manna Semaei nge manna Semaei eno reei. Ngaere oawse niugiuniug ngaeni ina, ina nge oaw niugiuniug ngaeni minikkewe ifeeori. \v 12 Ennetaen, ipwe aengaenigaemi minna wenewenen: iyo kena re niugiuniug ngaeniaei ina repwe feeori minikkena ifeeori — ooa, epwe faer tettemoag minikka iir repwe feeori pwe, iga ngaang ipwene noa reen manna Semaei. \v 13 Nge ese tiwegin meeta kka oawpwe tingoar faaen itaei nge ipwe feeori, pwonno nningen Semaei epwe pwae noa me reen minna Naiun. \v 14 Ina ngaere oaw tingoar pwe ipwe feeori eew meeta, nge ipwe feeori. \s Ppwon Reen Espritu Santus \p \v 15 “Aere oaw aerhaengiaei, oawpwe tapweei oasoapwosoapw kka aaei. \v 16 Ipwe tingoareei manna Semaei, nge ina epwe ngaennegaemi erhai pwe Rhooan Tipaengigaemi, nge epwe no reemi e esooar iaenin. \v 17 Ina manna Espritu, ina epwe pwaeri minikkena e wenewen pwe wunuunun Deus. Aeremesaen faeinaengiy ese mmwen epwe aetiwa, pwe iga ese weri me iga ese giuneei. Iwe nge aaemi oaw giuneei, pwe iga eno reemi nge eno neeimi. \p \v 18 “Aere ipwene noa, nge esoapw aaemi noa rhag; pwe ipwe sefaaen to reemi. \v 19 A egius rhag nge faeinaengiy esoapw rhiuwen weriaei no, nge aaemi oawpwe weriaei; pwe iga ngaang i menaw iwe aaemi oawpwan menaw. \v 20 Epwe noa itto raaenin naan, oawpwene giuneei pwe ngaang ino reen manna Semaei nge aaemi oawno reei, taeppen rhag iga ngaang ino reemi. \p \v 21 “Rhooakka eno oasoapwosoapw e aaei reer nge re tapweei, ikkina rhooakkena re aerhaengiaei. Semaei e aerhaengiir rhooakkena re aerhaengiaei; ngaang ipwan aerhaengiir nge ipwe pwan pwae ngaeniir.” \p \v 22 Judas (saapw Judas we Iscariot) a iura pwe, “Soamwoon, epwe ifa wusun oamw wopwe pwae ngaenigemaem nge wosoapw pwae ngaeni faeinaengiy?” \p \v 23 Jesus a aengaeni pwe, “Rhooakka re aerhaengiaei nge repwe tapweei aaei fenai. Semaei epwe aerhaengiir, nge Semaei me ngaang aeipwe itto aeiya itto no reer. \v 24 Rhooakkena rese aerhaengiaei ina resoapw tapweei aaei fenai. Iwe fenai kkewe oawwa rongorong ikkina saapw aaei, pwe e itto me reen manna Semaei iwe efangeto ngaang. \p \v 25 “I aengaenigaemi minikkeei iga i rhiuwen no reemi. \v 26 Manna Rhooan Tipaengigaemi, ina Espritu Santus ina manna Semaei efangeto faaen itaei, pwe epwe itto kapwiung ngaenigaemi oanongaen meeta, pwe oawpwe maengiy oanongaen meeta kkewe iya aengaenigaemi. \p \v 27 “Oapoas minne iya nigititiw reemi; ina oapoas na aaei ina iya ngaennegaemi. Niffang na aaei ina esoapw weei niffang na aaen faeinaengiy. Oawsoapw aiuraeg nge oawsoapw mesag. \v 28 Oawwa rongorong aaei aengaenigaemi pwe, ‘Ipwene noa, nge ipwe sefaaeneto reemi.’ Aere oaw aerhaengiaei nge oawpwe kker iga ipwene noa reen manna Semaei; pwe iiy e taegias saengiaei. \v 29 Igina iya aengaenigaemi minikkeei weni mmwaen epwe wen, pwe igine epwene wen, iwe nge oawpwe niugiuniug. \v 30 Esoapw ssiunaei aaei kkepas ngaenigaemi, pwe manewe soamwoonin faeinaengiy epwene itto. Esooar maemaewan wooai, \v 31 pwe faeinaengiy epwe giuneei pwe ngaang i aerhaengi manna Semaei; ina faaen minne ifeeori oanongan meeta kka e iura pwe ipwe feeori. \p “Oaw itto, oawsa siusaengi pwiuneoi eei. \c 15 \s Jesus Minne Aeggaen Waniwan we \p \v 1 “Ngaang minne oanongonniuwaen aeggaen \tl grape\tl* we, nge manna Semaei minne rhooan foat.\fig |alt=". . ." src="HK00112B.tif" size="span" loc=". . ." copy=". . ." ref="15.1"\fig* \v 2 E gopiy noa oanongaen rae kka eno wooai ikka esooar uwaan, nge a maeneti ikkina e uwwa pwe epwe towunap wow uwaan. \v 3 Iwe aaemi oawwa fasiun fin reen fenai kkewe iya aengaenigaemi. \v 4 Oawpwe no rhag reei nge ngaang ipwe pwan no rhag reemi. Ese mmwen eew rae epwe uwa aere epwe iiy noa rhag; nge epwe uwa aere epparh ngaeni miniwe rhaepin. Epwan ina rhag wusumi pwe oawsoapw uwa igine oaw soano reei. \p \v 5 “Ngaang minne \tl grapevine\tl* we, iwe nge aaemi raaen. Iyo kka reno reei nge ngaang ino reer, epwe igin towunap uwaar; pwe esooar meeta oawpwe feeori igine i soano reemi. \v 6 Rhooakka re soanotiw reei nge repwe taeppen raaen irae kka e aekkaerh wow a noa ppwass noa; rae kena ina regaen ioni fengaenniy ra aerheei tae wooan aengaet pwe repwe ppwun noa. \v 7 Aere oawno reei nge minikka petenaen mwaeniaei eno reemi, ina nge ese tiwegin minne oaw tingoar nge epwe yo ngaenigaemi. \v 8 Nningen manna Semaei ina epwe pwae noa igine a igin ssow uwaemi; iwe epwe ieei wusun aaemi oawpwene no pwe naeyi rhooan kkayeo. \v 9 Ngaang i aerhaengigaemi eweei rhag aaen minna Semaei aerhaengiaei; oawno rhag noan aerhaengerhaeng e aaei. \v 10 Aere oaw tapweei oasoapwosoapw kka aaei oawpwe no rhag noan aaei aerhaengerhaeng, taeppei rhag aaei tapweei rhag aaen manna Semaei oasoapwosoapw iwe iye ino rhag noan aan aerhaengerhaeng. \p \v 11 “Iya aengaenigaemi minikkeei pwe epwe kker nee tipaemi, iwe nge kker na aaemi epwe wunus. \v 12 Ieen minne aaei oasoapwosoapw ngaenigaemi: oaw aerhaengi fengaennigaemi, taeppen rhag aaei aerhaengigaemi. \v 13 Aerhaengerhaeng na e oarosaen taegias ina oawpwe fang ngaeniir maereyaeremi ina oawpwe fang noa menewaemi pwe faan ngaeniir. \v 14 Aaemi maereyaerei igine oawfeeori meeta kka i akkiuneogaemi. \v 15 Isa faingigaemi no pwe \tl slave\tl*, pwe \tl slave\tl* rese giuneei meeta aar maasta efeeori; iya faingigaemi pwe aaemi maereyaerei, pwe iga iya aengaenigaemi oanongaen minikka i rongorong me reen manna Semaei. \v 16 Oawse finiaei; ngaang i finigaemi nge iya akkiuneogaemi pwe oawpwe noa pwe epwe gin noa ssow noa uwaemi, taeppen uwa kena esoapw meoyiur noa. Iwe manna Semaei epwe ngaennegaemi ese tiwegin meeta oaw tingoar faaen itaei. \v 17 Iwe ieen oasoapwosoapw we i aengaenigaemi: oaw aerhaengi fengaennigaemi. \s Kkoapwut we Aaen Faeinaengiy \p \v 18 “Aere igine faeinaengiy e oapwutaegaemi, nge oawpwe maengiy rhag pwe ngaang minne epwe mwaaen oapwutaeyaei. \v 19 Aere aaemi naiun faeinaengiy, ina nge faeinaengiy epwe aerhaengigaemi pwe iga aaemi naiun. Nge ngaang i finigaemi me noan faeinaengiy, iwe aaemi soapw naiun faeinaengiy; ina faaen minne faeinaengiy e oapwutaegaemi reen. \v 20 Oaw maengiy rhag miniwe i aengaenigaemi: ‘Esooar \tl slave\tl* ne e taegias saengi aan maasta.’ Aere aeremas re aewwaeiraesiaei iwe ina nge repwe pwan aewwaeiraesigaemi; aere re tapweei fenai kka aaei iwe ina nge repwe pwan tapweei fenai kka aaemi. \v 21 Repwe feeori ngaenigaemi oanongaen minikkeei pwe iga aaemi naeyi; pwe iga rese giuneei iyo na efangeto ngaang. \v 22 Aere ise itto mwaenieniy ngaeniir nge ina resoapw monofit; iwe igina esooar no minne repwe rhiuwen tipi ngaeni reen aar monofit. \v 23 Iyo na e oapwutaeyaei epwan oapwuta manna Semaei. \v 24 Resoapw monofit aere ise feeori me neeiir meeta kkewe aeremas resaaen feeori mwo; nge igina iga iya feeori nge ra weri meeta kkewe ifeeori, iwe ra oapwutaeyaei noa me manna Semaei. \v 25 Minneen e fasiun ffeeor to pwe minni epwe pwae noa meeta we e foatofoat noan aar anniug pwe ennet: ‘Ra oapwutaeyaei ne esooar faan.’ \p \v 26 “Manewe Rhooan Tipaengiaemi ina epwe itto — Espritu ina epwe pwaeritae minikkena e wenewen pwe wunuunun Deus nge iiy e itto me reen manna Semaei. Ipwene fangeto iiy reemi saengi manna Semaei, iwe nge iiy epwe aepesa wunuunuy. \v 27 Iwe aaemi mwo nge oawpwe aepesa wunuunuy, pwe igiwe oawno reei saengi rhag rhaepetaen. \c 16 \p \v 1 “Iya aengaenigaemi minneei pwe ete ppiung noa aaemi niugiuniug. \v 2 Repwe asiugaemi wow me noan wutteer Jews, nge epwe noa gona oatona nge rhooakkena re ninnigaemi ina iir repwene niuwaennei pwe ra feeori eew engaang kkena aaen Deus. \v 3 Aeremas repwe feeori minikkeei pwe iga rese weri manna Semaei aere ngaang. \v 4 Iwe nge iya fasiun aengaenigaemi minneei, pwe epwe noa itto oatona repwe noa feeori ngaenigaemi iwe nge emaeng ngaenigaemi minikka iya aengaenigaemi. \s Aaen Engaang Espritu Santus \p “Ise aengaenigaemi minikkeei rhaepetaen pwe igiwe i rhiuwen no reemi. \v 5 Iwe nge igina ipwene noa reen iyo na efangeto ngaang, iwe nge erhai mwo me neeimi nge ese aeiineo iya ipwe noa ee. \v 6 Nge igina iga iya aengaenigaemi, iwe ina oawpwene nee tip cchoaw noa. \v 7 Nge i aengaenigaemi minna wenewenen: pwe efaer mwamwaai igine ipwe nigitigaemi, pwe ngaere ise noa nge manewe Rhooan Tipaengigaemi esoapw itto reemi. Iwe nge ngaere igine inoa, ina nge ipwe noa fangeto reemi. \v 8 Nge oatonoa epwe noa itto, ina epwe pwaeri ngaeniir aeremesaen faeinaengiy pwe rerug reen wunuunun monofit iwe me wunuunun minikka epwiung iwe me wunuunun aaen apwiung Deus. \v 9 Rerug reen monofit, pwe iga rese niugiuniug ngaeniaei; \v 10 rerug reen wunuunun minikka epwiung, pwe iga ngaang ipwene noa reen manna Semaei iwe nge oawsoapw rhiuwen weriaei no; \v 11 iwe nge rerug reen wunuunun apwiung, pwe iga manna soamwoonin faeinaengiy nge a fasiun no noan aegaeregaer. \p \v 12 “E rhiuwen gin towunap minikka ipwe aengaenigaemi, iwe nge ina rhag maeni epwene igin cchoaw pwut ngaenigaemi. \v 13 Iwe ngaere epwe noa itto Espritu ina nge e pwaeritae minikka e wenewen pwe wunuunun Deus, iwe nge epwe aeiti ngaenigaemi oanongaen minikkena ennet. Soapw mwaenian wooan oanongan minikka epwe aepesa, pwe epwe aepesa meeta kena e rongorong, nge epwan aepesa meeta kka epwan itto. \v 14 Epwene ngaenneaei nning, pwe epwene pwigi minikka i aepesa iwe nge a itiwow aengaenigaemi. \v 15 Oanongaen minikka aaen manna Semaei nge aaei; iwe ina faaen minne iura pwe Espritu epwe pwigi meeta i aepesa nge a aengaenigaemi. \s Nee Tip Cchoaw me Kker \p \v 16 “A faeiyegius rhag nge oawsoapw weriaei no, nge epwe pwan faeiyegius noa nge oawpwene weriaei.” \p \v 17 Aekkaerhai me neeiir rhooan kkayeo kkewe ra aeiineo fengaen wooar, “Iwe meeta faaen minneei? E iura pwe a faeiyegius rhag nge sisoapw weri no, nge epwe pwan faeiyegius noa nge sa pwene weri; iwe nge epwan iura pwe, ‘Pwe iga ipwene noa reen manna Semaei.’ \v 18 Iwe nge meeta faaen minne, ‘a faeiyegius rhag’? Sise giuneei faaen meeta kka e iukkiura!” \p \v 19 Jesus e giuneei meeta kkewe re mwerhaen aeiineow, iwe a aengaeniir pwe, “I aengaenigaemi pwe, ‘A faeiyegius rhag nge oawsoapw weriaei no, nge epwe pwan faeiyegius noa nge oawwa weriaei.’ Ieen miniwe oaw aekkaeyiineo fengaen woami? \v 20 Ennetaen, ipwe aengaenigaemi minna wenewenen: oawpwe saeng nge aenneew noa nee tipaemi, iwe nge faeinaengiy epwene gacch tipan; aaemi oawpwene cchoaw nee tipaemi, iwe nge aaemi nee tip cchoaw epwe ssiuwen ngaeni kker. \v 21 Igine epwe timenaw erhai rhooapwut, a igin nee tip cchoaw reen aan affayeo; iwe nge oatona enoa supw aetewe a maniuwegi noa aan affayeo pwe a igin kker, pwe a supwuto erhai wonigaet noan faeinaengiy. \v 22 E ieei pwan wunuunumi: igina oawwa nee tip cchoaw, iwe nge ipwan weri sefaaenigaemi rhag, nge minikkena nee tipaemi epwene pwan igin kker, esooar erhai ne epwe mmwenen pwigi saengigaemi. \p \v 23 “Epwe noa itto raaennenaan, esooar minne oawpwe aeiineowaei. Ennetaen, ipwe aengaenigaemi minna wenewenen: manna Semaei epwe ngaennegaemi ese tiwegin meeta oaw aeiineo faaen itaei. \v 24 Toorito igina, esaaen yor meeta ne oaw tingoar faaen itaei; oaw tingoar nge epwe yo ngaenigaemi, pwe epwe wunus noa aaemi kker. \s Jesus a Apwiungiu Faeinaengiy \p \v 25 “Iya gaen aengaenigaemi minikkaan noan fioangon awewe. Iwe nge epwe noa itto eew oat ina isoapw rhiuwen fioang awewe ngaenigaemi no, ipwene aeffeta noa aaei kkepas ngaenigaemi reen mmwenen minna Semaei. \v 26 Epwe noa itto raaennenaan, nge oawpwe tingoar ngaeni faaen itaei; nge ngaang ise iura pwe ipwe tingoar ngaeni reen mmwenemi, \v 27 pwe iiy mwo manna Semaei nge e aerhaengigaemi. E aerhaengigaemi pwe iga oaw aerhaengiaei, iwe nge oaw niugiuniug pwe ngaang itto me reen Deus. \v 28 Ngaang itto me reen Deus, iwe iya itto noan faeinaengiy; iwe igina ipwene nigiti faeinaengiy iwe nge iya sefaaen noa reen manna Semaei.” \p \v 29 Rhooan kkayeo kkewe naiun ra aengaeni pwe, “Igina nge a ffat mwaenioamw, inamwo ikka wose aeyae fioangon awewe. \v 30 Igina aei giuneei pwe wo giuneei oanongaen aegiaeg; esooar ipitaen aar aeremas kkepas aekkaeyiyeg ngaeniug. Reen minneei minne aeiya niugiuniug pwe een wo itto me reen Deus.” \p \v 31 Jesus a paniuwaeniir pwe, “Oawwa niugiuniug igina? \v 32 A itto oatowe iye a no igeei, oatowe erhai me erhai aaemi epwene mwetoar, erhai nge enoa nee pwugusan, nge ngaang oawpwene nigitiaei tiw. Nge esoapw ngaang noa rhag, pwe manna Semaei iye eno reei. \v 33 Iya aengaenigaemi minneei pwe oawpwe nonoan oapoas reen aaemi rhu ngaeniaei. Faeinaengiy epwe affayeogaemi. Oaw aemenetaegaemi! Pwe ngaang iya appiungiu faeinaengiy!” \c 17 \s Jesus a Maeipinaar Rhooan Kkayeo Kkewe Naiun \p \v 1 Weni mwirin aaen Jesus oamoanna noa minneei nge a fannoa naaeng nge a iura pwe, “Semaei, a tooto oatowe. Fang ngaeni mwaaen we Noawumw nningen, pwe aegin mwaaen na Noawumw epwe fang ngaeniug nningen. \v 2 Pwe een wa ngaenneei mamaaw pwe epwe aeni noa wooar oanongeer aeremas, pwe aegin epwe fang ngaeniir aeremas kena wo ngaenneei menaw na esooar iaenin. \v 3 Nge wewen menaw na esooar iaenin ina repwe giuneog, pwe een rhag minne oanongonniuwaen Deus, nge repwe pwan giuneei Jesus Kristus iwe wo fangetiw. \v 4 Iya pwaeri noa nningeomw me wooan feoniufan; nge iya oamoanna noa engaang we wo ngaenneaei. \v 5 Semaei, igina fang ngaeniaei nningei me faaen mesoamw, taeppen rhag nning we i aeni me reemw weni mmwaen aan ffeeor faeinaengiy. \p \v 6 “Iya pwaeri itoamw ngaeniir iyo kkewe wa ngaenneaei me noan faeinaengiy. Iir noawumw, nge wa fangeto reei pwe naeyi. Re tapweei mwaenioamw, \v 7 iwe igina ra giuneei pwe oanongaen minikkewe wofang ngaeniaei nge e itto me reemw. \v 8 Iya fang ngaeniir kkepas we wo ngaenneaei, iwe nge iir ra pwigi; ra giuneei pwe ennet pwe ngaang itto me reemw, iwe nge re niugiuniug pwe een minne wo aefengaeyaei to. \p \v 9 “Ngaang i maeipinaar. Ngaang ise maeipina faeinaengiy pwe i maeipinaar rhooawe wofang ngaeniaei, pwe iir noawumw. \v 10 Oanongaen minikka aaei nge oamw, nge oanongaen minikka oamw nge aaei; nge a pwae noa nningei me reer. \v 11 Iwe igina iya itto reemw; ngaang isoapw nono noan faeinaengiy, iwe nge iir repwe no noan faeinaengiy. Semaei ina e santus, aefaenniir reen kkemenaen minna itoamw, itiwe wo ngaenneaei, pwe aegin pwe repwe eew rhag, taeppen iga een me ngaang si eew rhag. \v 12 Igiwe ino reer, nge i aemmwenaar faaen kkemenaen minna itoamw, itiwe wo ngaenneaei. I aefaenniir nge erhai mwo me neeiir nge ese mwaenirh noa, pwe aeggaen mwaaen we rhag e fasiun itto pwe epwe mwaenirh noa — pwe epwe nnet noa miniwe noan Pwapwior we e Santus. \v 13 Iwe igina iya itto reemw, iwe nge i aepesa minikkeei me noan faeinaengiy pwe repwe iseni kker na aaei reer. \v 14 Iya fang ngaeniir kkepas we oamw, iwe nge faeinaengiy a oapwutaar, pwe iga iir saapw naiun faeinaengiy, taeppen rhag iye saapw ngaang naiun faeinaengiy. \v 15 Ngaang ise tingoareog pwe wopwe pwigiir wow me noan faeinaengiy, pwe ifaer tingoareog pwe wopwe aefaenniir me reen Man Aenneew we. \v 16 Taeppen rhag iga ngaang saapw naiun faeinaengiy, iwe iir saapw naiun faeinaengiy. \v 17 Aeyimweoiiur wow reemw noan wenewen; mwaenioamw nge e wenewen. \v 18 Iya fang wow iir noan faeinaengiy, taeppen een igiwe wofang to ngaang noan faeinaengiy. \v 19 Pwonno reer minne iya aeyimweoi wow oanongaei reemw, pwe pwonno iir repwe pwan fang wow oanongeer reemw noan wenewen. \p \v 20 “Ngaang ise maeipinaar rhag, pwe ipwan maeipinaar iyo kena re niugiuniug ngaeniaei pwe reen petenaen minikkena mwaenieer. \v 21 Semaei, i maeipin pwe iir repwe eew rhag, nge iir repwe no reerh, taeppen rhag iga wono reei nge ngaang ino reemw, pwe iir repwe eew rhag, pwe ina nge faeinaengiy epwe niugiuniug pwe een wofang to ngaang. \v 22 Ngaang iya fang ngaeniir nning we wo ngaenneaei, pwe aegin iir repwe eew, taeppen rhag iga een me ngaang si eew rhag: \v 23 ngaang ino reer, iwe nge een wono reei, pwe aegin iir repwe oanongonniuwaen eew rhag, pwe aegin faeinaengiy epwe giuneei pwe een minne wofangeto ngaang, iwe een wo aerhaengiir taeppen rhag oamw aerhaengiaei. \p \v 24 “Semaei, wa ngaenneaei to iir reei, nge ngaang i mwerhaen repwe no reei iga ino ee, pwe repwe weri minna nningei, nning we wofang ngaeniaei; pwe een wo fasiun aerhaengiaei to rhag me weni mmwan aan epwe feor noa faeinaengiy. \v 25 Semaei we wo oanongonniuwaen ennet, faeinaengiy ese giuneog, iwe nge ngaang i giuneog, nge rhooa eei re giuneei pwe een minne wofangeto ngaang. \v 26 Ngaang iya pwaeri itoamw ngaeniir, nge ipwan sessoapwei noa rhag, pwe aegin aerhaengerhaeng na oamw ngaeniaei epwe no reer, ina nge ngaang ipwan no reer.” \c 18 \s Ra Torofi Jesus \r (Mat 26.47-56; Mark 14.43-50; Luke 22.47-53) \p \v 1 Weni mwirin aaen Jesus aeni maeipin eei, iwe iiy me rhooan kkayeo kkewe naiun ra noa reen rhan pwupwu we Kidron. Eno eew maat pwiuneoi we, iwe Jesus me rhooan kkayeo kkewe naiun ra noa ee. \v 2 Rhooan a fang tinnimae we Judas e giuneei pwiuneoi we, pwe a gin towunap aaen Jesus me rhooan kkayeo kkewe naiun renoa rhu me ee. \v 3 Iwe Judas a noa noan maat we, iiy me cchon sonotaweer Rome kkewe, iwe me aaemweoi poosun \tl Temple\tl* we, aefengayeer soamwoonin patere me Pharisees kkewe; re itto fengaen me nimeer me oappwun me tiun. \v 4 Jesus e fasiun giuneei oanongaen meeta epwene wen ngaeni, iwe a faaeraeg ngaeniir nge a aeiineeor pwe, “Iyo mwu oaw kiukkiutta?” \p \v 5 Ra iura pwe, “Jesus re Nazareth.” \p Nge a iura pwe, “Ngaang ieei.” \p Rhooan a fang tinnimae we Judas e iugiu reer. \v 6 Oatowe Jesus e aengaeniir pwe, “Ngaang ieei,” nge ra mer sefaaen iwe ra ppiungtiw wooan ppweon. \v 7 Jesus a pwan aeiineeor pwe, “Iyo mwu oaw kiukkiutta?” \p Ra iura pwe, “Jesus re Nazareth.” \p \v 8 Jesus a iura pwe, “Iya moannon aengaenigaemi pwe ngaang iiy. Iwe ngaere ngaang minne oaw kiukkiuttayaei, ina nge oawpwe nigitiir noa ikka aaemweoi.” ( \v 9 Jesus e aepesa minneei pwe menaen kkepas we e aengaeniir epwe pwae noa: “Semaei, esooar mwo erhai me neeiir rhooawe wo ngaenneaei ne e mwaenirh saengiaei.”) \p \v 10 Simon Peter, iwe e pwigi epeo saeitan, e waeititae rhag a gopiy noa peig mwaaenen saeningaen erhai rhooan akkiuneo kkewe naiun Soamwoonin Patere we. Itaen rhooan akkiuneo we nge Malchus. \v 11 Jesus a aengaeni Peter pwe, “Iseni noa saeitan mwu noawumw! Wo niuwaennei pwe isoapw iuniumi kkepaen affayeo mwu manna Semaei efang ngaeniaei?” \s Jesus me Weni Mmwaen Annas \p \v 12 Iwe sonotawaen Rome kkewe me soamwoon kkewe aar fengaen me poos kkewe aar Jews ra torofi Jesus iwe ra geoni noa, \v 13 iwe ra pwigi noa reen Annas. Iiy minne semaen rhooan ngaenne aaen Caiaphas, iwe iiy minne Soamwoonin Patere noan raegin we. \v 14 Caiaphas minne e aengaeniir soamwoonin Jews kkewe pwe egacch igine erhai aeremas epwe mae noa faaen iteer rhooa towunap. \s Peter e Iura pwe Ese Giuneei Jesus \r (Mat 26.69-70; Mark 14.66-68; Luke 22.55-57) \p \v 15 Simon Peter me erhai rhooan kkayeo kkewe re tettapw noa weni mwirin Jesus. Iiy rhooan kkayeo we erhai iwe e fasiun gin me reen Soamwoonin Patere we, iwe a tapweei noa Jesus niugiun wororaen iimw we imwaen Soamwoonin Patere we, \v 16 iwe nge Peter iwe e iu rhag reen aesemaen iimw we. Iwe rhooan kkayeo we erhai a sefaaen wow niugiun a noa itiwow kkepas ngaeni rhooapwut we reen wororaen iimw we, iwe a noa paeni nong Peter. \v 17 Rhooapwut we reen aesemaen iimw we a aengaeni pwe, “Saapw pwan een erhai rhooan kkayeo kkewe rhoaniuwaen mwaaen naan?” \p Peter a iura pwe, “Aapw, saapw ngaang.” \p \v 18 E patapat noan oatowe, iwe rhooan akkiuneo kkewe me poos kkewe ra sonitae eew aengaet iwe ra iu roangoroangei noa pwe re aepwerhikkeraar. Iwe Peter a faaeraeg noa reer iwe a noa aepwerhikkera oanongan. \s Manewe Soamwoonin Patere a Kkepas Aeiyeg Ngaeni Jesus \r (Mat 26.59-66; Mark 14.55-64; Luke 22.66-71) \p \v 19 Soamwoonin Patere we a aeiyegiy Jesus wunuunun rhooan kkayeo kkewe naiun me fenai kkewe aan. \v 20 Jesus a iura pwe, “Oanongaen aaei mwaenieniy ngaeniir rhooa towunap; me aaei fenai nge isooaw no rhag noan wutteer Jews kkewe me \tl Temple\tl* we, pwiuneoi we oanongeer aeremas regaen itto aemmweoiu ee. Esooar faaen eew ne i mwaenieniy nge i mwaenieniy noan mwoanomwoan. \v 21 Iwe ina nge meeta faan oawwa aeiineowaei reen? Aeiineeor rhooawe re aiussaening ngaeniaei. Aeiineeor meeta we i aengaeniir — iir re giuneei meeta kkewe i aepesa.” \p \v 22 Oatowe Jesus e aepesa minneei, nge erhai me neeiir poos kkewe a pigiri nge a aengaeni pwe, “Meeta e ina wusun oamw kkepas ngaeni man mwu Soamwoonin Patere reen!?” \p \v 23 Jesus a aengaeni pwe, “Aere eyor eew min mwaerhei ne i aepesa nge wa aengaeniir rhooa eei minne iiy. Iwe ngaere epwiung minne i aepesa, iwe nge meeta faaen oamw peosepaeyaei?” \p \v 24 Iwe Annas a fangenoa iiy reen Caiaphas Soamwoonin Patere we, nge e rhiuwen geeogeeo noa rhag. \s Peter a Pwan Iura Sefaaeniy pwe Ese Giuneei Jesus \r (Mat 26.71-75; Mark 14.69-72; Luke 22.58-62) \p \v 25 Peter iwe e rhiuwen iu igiwe pwe e aepwerhikkera oanongan. Iwe ra aengaeni pwe, “Saapw pwan een erhai rhooan kkayeo kkewe naiun mwaaen naan?” \p Iwe Peter a iura pwe, “Saapw ngaang.” \p \v 26 Erhai me neeiir \tl slave\tl* kkewe naiun Soamwoonin Patere we, iwe re pwugusaen mwaaen we Peter e gopiy noa saeningan, a iura pwe, “Pwe ise weriug me reen noan maat we?” \p \v 27 Iwe Peter a pwan iura pwe, “Saapw ngaang.” Iwe rhag nge e keokkeok noa maniug we. \s Jesus me Weni Mmwaen Pilate \r (Mat 27.1-2, 11-14; Mark 15.1-5; Luke 23.1-5) \p \v 28 Nee oatosor moawugowug rhag nge ra pwigi Jesus me reen imwaen Caiaphas iwe ra pwigi noa reen imwaen \tl governor\tl*. Soamwooniir re Jew kkewe rese toonong noan imwaen \tl governor\tl*, pwe rete nimaenneew noa nge epwe yo aar repwe mwongo mwongoon \tl Passover\tl* we. \v 29 Iwe Pilate a toowow niugiun a itiwow aeiineeor pwe, “Meeta minne oaw oamonofitiy aeremas een wooan?” \p \v 30 Ra paniuwaeni pwe, “Aeisoapw pwigito reemw igine esooar eew min aenneew ne efeeori.” \p \v 31 Pilate a aengaeniir pwe, “Iwe ina nge aaemi oaw pwigi iwe oawwa noa apwiungiu reen aaemi anniug.” \p Ra paniuwaeni pwe, “Esooar aemaem mamaaw pwe aeipwe niiy noa erhai.” ( \v 32 A wen minneei pwe epwe pwaetae miniwe mwaeniaen Jesus igiwe e aemmetefa wunuunun mae na epwe aeni.) \p \v 33 Pilate a sefaaen nong noan iimw we imwan nge a faingi Jesus. A aeiineow pwe, “Een minne aar \tl king\tl* re Jews?” \p \v 34 Jesus a iura pwe, “Kkepas aeiyeg na e itto me reemw, aere aaemweoi minne re aengaeniug mmwenei?” \p \v 35 Pilate a iura pwe, “Wo niuwaennei pwe ngaang erhai re Jew? Sipegin noawumw aeremas me soamwoonin patere kkomwun minikkomwu re pwigiug to reei. Meeta wa feeori?” \p \v 36 Jesus a iura pwe, “Minna Mweoiuy ina ese itto me reen faeinaengiy; pwe ngaere minna Mweoiuy e itto me reen faeinaengiy, nge rhooakkena rhoaniuwaei repwe moawun faaen itaei pwe ete mmwenen aar iseniaei nong noan paiiur soamwoonin Jews. Aapw, minna Mweoiuy ese no igeei!” \p \v 37 Iwe Pilate a aeiineow pwe, “Iwe een erhai \tl king\tl*?” \p Jesus a paniuwaeni pwe, “Een minne wo iura pwe ngaang erhai \tl king\tl*. Faaen aaei supw me aaei noa itto noan faeinaengiy ina faaen ngaeni rhag eew aegiaeg, ipwe itto aepesa minna wenewen. Ese tiwegin iyo na e tipaeni wenewen, nge epwe rongorong ngaeniaei.” \v 38 Pilate a aeiineow pwe, “Iwe meeta minna wenewen?” \s Ra Aettiweginiy Aaen Jesus Mae Noa \r (Mat 27.15-31; Mark 15.6-20; Luke 23.13-25) \p Pilate a sefaaen wow reer rhooawe niugiun nge a aengaeniir pwe, “Esooar meeta iweri pwe teren mwaaen een.” \v 39 Nge eew kkomi, iwe ngaang igaen fasiun aessaenetaegiy erhai rhooan kanepwus noan gupwunon \tl Passover\tl*. Oaw mwerhaen ipwe saeneti ngaenigaemi mane aar \tl king\tl* Jews?” \p \v 40 Ra paniuwaeni reen aar aekkepwas tae, “Aapw, saapw iiy! Aei tipaeni Barabbas!” (Barabbas iwe erhai rhooa mwoarho.) \c 19 \p \v 1 Iwe Pilate a pwigi noa Jesus ra noa woawuti. \v 2 Sonotaw ra fiti eew mwaer saengi irae towfanfan nge ra ngaettae wooan rhimwen; iwe ra pwigi eew mengaag siungiurhoan enaenaei pwe mengaagiun\fig |alt=". . ." src="LB00321B.tif" size="col" loc=". . ." copy=". . ." ref="19.2"\fig* \v 3 nge ra itto reen nge ra iura pwe, “Sirow woamw, Kingaen Jews!” Nge regaen faaeraeg ngaeni nge re pigiri sepan. \p \v 4 Pilate a pwan sefaaen nge a pwan aengaeni pwuwa we pwe, “Oaw pipiiy, ipwene paeni wow reemi pwe oawpwe weri pwe ngaang esooar meeta ne iweri pwe teren mwaaen een.” \v 5 Iwe Jesus a toowow nasam nge e mwaermwaer irae towfanfan we nge e memmengaag mengaag siungiurhoan enaenaei we. Pilate a aengaeniir pwe, “Ieen iiy mwaaen we!” \p \v 6 Oatowe soamwooniir patere kkewe me soamwoonin \tl Temple\tl* we reweri nge ra aepwesaegini pwe, “Kurusuw noa! Kurusuw noa!” \p Pilate a aengaeniir pwe, “Oaw pwigi aaemi pwe oawpwe noa kurusuw noa. Ngaang esooar minne iweri pwe teren mwaaen een.” \p \v 7 Pwuwa we a pwan paniuwaeni pwe, “Eyor aemaem oasoapwosoapw nge e iura pwe epwe mae, pwe iga e iura pwe iiy Naiun Deus.” \p \v 8 Oatowe Pilate a rongorong miniwe, a kkaein noa aan mesag. \v 9 A pwan sefaaen nong noan iimw we imwan a pwan aeiineow Jesus pwe, “Wo itto me iya?” \p Jesus ese paniuwaeni. \v 10 Pilate a aengaeni pwe, “Wose mwerhaen mwaenieniy ngaeniaei? Maengiy pwe ngaang minne eyor maemaewaei pwe ipwe saenetiug noa aere ipwe kurusug noa.” \p \v 11 Jesus a paniuwaeni pwe, “Eyor rhag maemaewoamw wooai pwe iga Deus e ngaenneog. Ina minne aeremas we efang noa menewaei ngaeniug ina epwe igin temoag monofit na aan.” \p \v 12 Igiwe Pilate a rongorong miniwe, a giutta epwe ifa wusun aan saeneti noa Jesus. Iwe nge pwuwa we a pwan aekkepwas aegini pwe, “Aere igine wo saeneti noa nge saapw een maereyaeren Soamwoonin Rome we! Erhai ne e iura pwe iiy \tl king\tl* nge ina nge a appaniuwaeni minna soamwoonin Rome!” \p \v 13 Igiwe Pilate a rongorong petenaen kkepas kkewe iwe a paeni wow Jesus nasam iwe a mooat tiw wooan miniwe nenien soaw apwiung iwe regaen iura pwe “Taeyif”. (Iwe nge noan kkepesaen Hebrew nge “Gabbatha”.) \v 14 A aerepa nugunupaen oanowas noan raaenin we weni mmwaen \tl Passover\tl*. Pilate a aengaeniir aeremas kkewe pwe, “Ieen iiy \tl king\tl* we naimi!” \p \v 15 Nge iir ra aekkepwas pwe, “Niiy noa! Niiy noa! Kurusuw noa!” \p Pilate a aeiineeor pwe, “Oaw mwerhaen ipwe kurusuw noa \tl king\tl* e aaemi?” \p Soamwooniir patere kkewe ra iura pwe, “Esooar aemaem \tl king\tl* pwe Soamwoonin Rome rhag!” \p \v 16 Iwe Pilate a ateeow nong Jesus noan paiiur pwe repwene noa kurus noa. \s A Kurus Noa Jesus \r (Mat 27.32-44; Mark 15.21-32; Luke 23.26-43) \p Iwe rhooawe ra pwigi noa Jesus. \v 17 E itiwow a aiufera kurus we aan a itto reen eew pwiuneoi itan “Nenien Peopeoi rhimw”. (Noan Hebrew nge “Golgotha”.) \v 18 Pwiuneoi we ra kurus noa me ee; nge repwan kurusuur noa riiurhai mwaaen, erhai iir nge eno me epeig, iwe nge Jesus eno nepeteer. \v 19 Pilate a foatogi eew pwapwior nge a iseni tae wooan kurus we. E iura pwe, “Jesus aaen Nazareth, iiy minne \tl Kingaen\tl* Jews.” \v 20 Re igin towunap rhooan aeraegi pwapwior we, pwe iga pwiuneoi we Jesus e kurus noa me ee nge ese taaw saengi aepinoamw. Pwapwior we nge e foatofoat noa Hebrew, Latin me Greek. \v 21 Man kkewe soamwooniir patere ra aengaeni Pilate pwe, “Wosoapw foatogi pwe ‘king reer Jews’, pwe wopwe faer foatogi pwe ‘Mwaaen een e iura pwe, Ngaang minne \tl king\tl* reer Jews.’ ” \p \v 22 Pilate a aengaeniir pwe, “Minne iya foatogi nge ina minna epwe foat.” \p \v 23 Weni mwirin aar sonotaw kkewe kurusuw noa Jesus, ra pwigi minikkewe mengaagiun iwe ra itto giniiy wooar faaen faawu, erhai sonotaw nge epeo. Ra pwan pwigi mengaag enaenaei we, iwe effeeor saengi epeo mengaag nge esooar oarhurhun teteen. \v 24 Sonotaw kkewe ra iura fengaenniy pwe, “Sisoapw fereei; sipwe aekkaerh \tl dice\tl* iyo ne epwe pwigi.” A wen minneei pwe epwe nnet miniwe Pwapwior we e Santus, iwe e iura pwe: \q “Re inetiy minikka mengaagiuy wooar \q nge re aekkaerh \tl dice\tl* reen mengaag enaenaei we mengaagiuy.” \m Iwe nge ina miniwe sonotaw kkewe refeeori. \p \v 25 Rhooakka re igin iu arap ngaeni miniwe kurusun Jesus, nge manewe inan, manewe pwiin inan, Maria we pwiuniuwaen Clopas, me Maria Magdalene. \v 26 Jesus a weri miniwe inan me rhooan kkayeo we naiun iwe e igin aerhaengi pwe re iu; a aengaeni miniwe inan pwe, “Ina iiy mwaaen we noawumw.” \p \v 27 Iwe nge a aengaeni rhooan kkayeo we pwe, “Ina iiy minimwu inoamw.” Iwe saengi oatowe a noa, rhooan kkayeo we a pwigi niewe pwe epwe noa no reen noan iimw we imwan. \s Maenoan Jesus \r (Mat 27.45-56; Mark 15.33-41; Luke 23.44-49) \p \v 28 Jesus a giuneei pwe oanongaen meeta nge a moann; pwe epwe nnet miniwe eno noan Pwapwior we e Santus, nge a iura pwe, “Ngaang iya moar.” \p \v 29 Eew saepiy eno pwiuneoi we ne e sseogiun \tl wine\tl* kkewe emwaenn; ra rhirinong eew faerewa noan, ra ngaettae wooan efoarh raaen \tl hyssop\tl*, ra seigi tae reen ewan. \v 30 Jesus a iuniumi \tl wine\tl* we nge a iura pwe, “A moann!” \p Jesus a aiuneorhimw tiw rhag nge a fangetae ngeoniun. \s Ra Towuuw Wenepeigin Jesus \p \v 31 Iwe man kkewe soamwooniir Jews ra tingoareei Pilate pwe epwe fang ngaeniir pwe repwe gopiy pirheer mwaaen kkewe re kurusuur noa, iwe me repwe aetiweer tiw me wooan kurus kkewe. Re tingoar miniwe pwe igiwe a aenimowu, nge rese mwerhaen pwe rhooa kkewe repwe no rhag wooan kurus wooan Sabbath, pwe igiwe Sabbath we epwe itto nge e igin ssoar. \v 32 Iwe sonotaw kkewe ra noa gopiy pirheen mwaaen we erhai, iwe me pwan iwe erhai, iwe re kurusuur noa reen Jesus. \v 33 Nge igiwe re itto reen Jesus, ra weri pwe a fasiun mae, iwe resa gopiy no pirheen. \v 34 Iwe nge erhai me neeiir sonotaw kkewe a pwigi wopwaei we a towuuw ngaeni wenepeigin Jesus, iwe a pwupwu noa ccha me rhaan. ( \v 35 Aeremas na eweri minneei a fioangei fetaeneei pwe oawpwe niugiuniug. Miniwe e aepesa nge e wenewen, nge iiy e giuneei pwe e aepesa minna e wenewen.) \v 36 A wen minneei pwe epwe nnet miniwe noan Pwapwior we e Santus, iwe e iura pwe, “Eew mwo rhiun nge resoapw gopiy.” \v 37 Nge epwan yor eew miniwe noan Pwapwior we e Santus iwe e iura pwe, “Aeremas ra oawruru mwaaen we re towuuw.” \s Paeyinoan Jesus \r (Mat 27.57-61; Mark 15.42-47; Luke 23.50-56) \p \v 38 Mwirin minneei nge Joseph, erhai re Arimathea, a aeiineow Pilate aere epwe mmwenen pwigi miniwe oanongaen Jesus. (Joseph iwe erhai naiun Jesus rhooan kkayeo, nge ese aekkefaet fetaen, pwe e mesagiiur soamwoon kkewe aar Jews.) Pilate a aengaeni pwe epwe mmwenen pwigi oanong we. Iwe Joseph a noa pwigi oanong we. \v 39 Nicodemus, iwe egommwaei noa sengaeri Jesus nee pwoong, a tapweei noa Joseph iwe nge e pwigi epwiugiuw poawunon waningas tonaaen \tl myrrh\tl* me \tl aloes\tl* pwe angesan. \v 40 Iwe mwaaen kkewe riiurhai ra pwigi oanong we, iwe ra tiugiumi noa noan mengaag pwerhepwerh fengaen me waningas kkewe, e tapweei wunuunun kkoor Jews reen aar nipwaenipw. \v 41 Yor eew maat pwiuneoi we re kurusuw Jesus me ee, iwe nge eno paeyi ffeo esaaen yor mwo mane e nipwaeni nong noan. \v 42 Ra iseni nong rhag miniwe oanongaen Jesus igiwe pwonno igiwe a eraaen rhag me weni mmwaen Sabbath, iwe me igiwe paeyi we e arap. \c 20 \s Paeyi we Epeo \r (Mat 28.1-8; Mark 16.1-8; Luke 24.1-12) \p \v 1 Nee oatosoraei Sunday, igiwe e rhiuwen pwoong, nge Maria Magdalene a noa reen paeyi we, iwe nge a noa weri pwe fai we tittin aesemaen paeyi we a mwagiut saengi miniwe nenien. \v 2 A fattapw noa reen Simon Peter me rhooan kkayeo we erhai, mwaaen we Jesus e igin aerhaengi, nge a aengaeniir pwe, “Ra pwigi noa Soamwoon me noan paeyi we, nge aeise giuneei igine ra pwigi noa ee!” \p \v 3 Iwe Peter me rhooan kkayeo we erhai ra noa reen paeyi we. \v 4 Iir me riiurhai nge re fattapw ppag noa, nge rhooan kkayeo we erhai enang me mmwaen Peter, iwe a gommwonoa gona paeyi we. \v 5 A pwoar tiw iwe a weri mengaag pwerhepwerh kkewe, iwe nge ese teogach nong noan paeyi we. \v 6 Simon Peter epwan mwiriy to, e itto rhag itto teeo foar nong noan paeyi we. A weri mengaag pwerhepwerh kkewe pwe ewon \v 7 fengaen me mengaag we geeogeeon rhimwen Jesus. Ese rhunong neeiin mengaag kkewe aaemweoi pwe iiy e oawunnu noa rhag. \v 8 Nge iwe rhooan kkayeo we erhai, iwe egommwaen gonoa paeyi we, iiy a pwan toonong; a weri iwe a niugiuniug. ( \v 9 Resaaen metefaaegini mwo reen miniwe eno noan Pwapwior we e Santus iwe e iura pwe iiy epwe menaw saengi mae noa.) \v 10 Iwe rhag nge rhooan kkayeo kkewe ra pwan sefaaen noa nee pwuguseer. \s Jesus a Pwae Ngaeni Maria Magdalene \r (Mat 28.9-10; Mark 16.9-11) \p \v 11 Maria e rhiuwen iu saeng niugiun paeyi we. Igiwe e rhiuwen sessaeng, a pwoar tiw pwe a fan nong noan paeyi we \v 12 iwe a weriir riiurhai angkenus re mengaag pwerh ffat noa rhag, remooat igiwe eno miniwe oanongaen Jesus ee, erhai emooat reen rhimwen nge erhai reen pirheen. \v 13 Ra aeiineow pwe, “Rhooapwut mwuun, meeta wosaeng reen?” \p A paniuwaeniir pwe, “Ra pwigi noa aaei Soamwoon nge ise giuneei igine ra pwigi noa ee!” \p \v 14 Enoa toagun sefaaen nge a weri Jesus pwe e iu igiwe; nge ese giuneei pwe Jesus. \v 15 Jesus a aeiineow pwe, “Rhooapwut mwuun, meeta wosaeng reen? Iyo mwu wo kiukkiutta?” \p Niewe e niuwaennei pwe rhooan maat we, iwe a aengaeni pwe, “Menap, ngaere wa pwigi noa iwe nge wopwe aengaeniaei igine wonoa iseni noa ee, pwe ipwe noa iya noa pwigi.” \p \v 16 Jesus a aengaeni pwe, “Maria!” \p Niewe a toagun ngaeni nge a iura noan kkepesaen Hebrew pwe “Rabboni!” (Faan nge “Sinsei”.) \p \v 17 Jesus a aengaeni pwe, “Wosoapw kkemwarh tae wooai, pwe ngaang isaaen ittae mwo reen miniwe Semaei. Iwe nge wopwe sefaaen noa reer rhooawe pwiiy nge wa aengaeniir pwe ngaang ipwene sefaaen noa reen miniwe Semaei me Semeer, aaei Deus me aar Deus.” \p \v 18 Maria Magdalene a noa aengaeniir rhooan kkayeo kkewe pwe a weri Soamwoon, nge a pwan aengaeniir meeta we Soamwoon e aengaeni. \s Jesus a Pwae Ngaeniir Rhooan Kkayeo Kkewe Naiun \r (Mat 28.16-20; Mark 16.14-18; Luke 24.36-49) \p \v 19 A nee oatofaaef noan iiy Sunday we, nge rhooan kkayeo kkewe ra mweoiu fengaen, iwe ra noakkei noa asam pwe igiwe re mesagiiur Soamwoonin Jews kkewe. Jesus a itto iunoa neeiir, nge a iura pwe, “Oapoas epwe no reemi.” \v 20 Mwirin aan aepesa minneei nge a pwaeri ngaeniir noan paiun me miniwe wenepeigin. Rhooan kkayeo kkewe ra igin kker tae igiwe ra weri Soamwoon. \v 21 Jesus a pwan aengaeniir pwe, “Oapoas epwe no reemi. Taeppen Semaei a fangeto ngaang, iwe ngaang iya fangenoa aaemi.” \v 22 Iwe Jesus a nngastiw wooar iwe nge a aengaeniir pwe, “Epwe no Espritu Santus woami. \v 23 Aere oaw saeneti monofitiir aeremas nge epwe saenetaeg; nge aere oawse saeneti nge esoapw saenetaeg.” \s Jesus me Thomas \p \v 24 Erhai me neeiir rhooa kkayeo kkewe seig me riiurhai itan Thomas (iwe regaen iura Nippwei), e soano reer reen oatowe Jesus e itto. \v 25 Rhooan kkayeo kkewe aaemweoi ra aengaeni pwe, “Aeiya weri Soamwoon!” \p Thomas aengaeniir pwe, “Aekkaen igine iweri nepeyin kinesaen chiufan kkewe noan paiun nge iya aeitinong aiuttiuy noan ginesaen paiun me tugunong noan ginas we wenepeigin, iwe nge ipwe naaen niugiuniug.” \p \v 26 Enoa eew \tl week\tl* me mwirin, rhooan kkayeo kkewe ra pwan rhu fengaen me nee iimw, iwe nge Thomas a no reer. Asam kkewe nge e noak, iwe nge Jesus e itto a itto iunoa neeiir nge a aengaeniir pwe, “Oapoas epwe no reemi.” \v 27 Nge a aengaeni Thomas pwe, “Aeiti nong aiuttiumw iga, iwe wa pipiiy minikka paeyi; iwe nge wa aeitito poawumw pwe wopwe tugunong noan minne wenepeigi. Wone iugiu noa mwo me oamw se niugiuniug, iwe wone niugiuniug!” \p \v 28 Thomas a paniuwaeni pwe, “Aaei Soamwoon nge aaei Deus!” \p \v 29 Jesus a aengaeni pwe, “Wo niugiuniug rhag iga woweriaei? Ifa mwo aar kker rhooakka re niugiuniug nge rese weriaei!” \s Ipitan Pwapwior Ieen \p \v 30 Egin towunap kkeman kka Jesus a feeori weni mmweer rhooan kkayeo kkewe naiun ikka ese foat noan pwapwior eei. \v 31 Iwe nge ikkeei a foatotiw pwe aegin pwe oawpwe niugiuniug pwe Jesus minne Kristus, Naiun Deus, iwe nge noan aaemi niugiuniug ngaeni oawpwe weri menaw. \c 21 \s Jesus a Pwae Ngaeniir Rhooan Kkayeo Kkewe Fiusiuman \p \v 1 Weni mwirin minneei nge Jesus a pwan pwae ngaeniir rhooan kkayeo kkewe naiun reen meoneoiniun we Tiberias. E ieen wusun aan pwae ngaeniir. \v 2 Simon Peter, Thomas (iwe regaen iura pwe Nippwei), Nathanael (erhai re Cana me noan Galilee), mwaaen kkewe naiun Zebedee, iwe me riiurhai rhooan kkayeo kkewe naiun Jesus re sseoiu fengaen. \v 3 Simon Peter a aengaeniir ikkiwe aaemweoi pwe, “Ipwene noa fita.” \p Rhooa kkewe ra aengaeni pwe, “Aemaem aeipwe tapweog.” Iwe ra noa wooan eew pwoot, nono e nee oatosor noa nge erhai mwo iig nge rese nipaeni. \v 4 Enoa taetae aenet, nge Jesus a iu ngaerhen nooamw we, nge rhooan kkayeo kkewe rese aeginna pwe Jesus. \v 5 Iwe a aeiineeor pwe, “Mwaaen kkomwun, eyor minne oaw nipaeni?” \p Ra iura pwe, “Ese erhai mwo.” \p \v 6 Jesus a aengaeniir pwe, “Aerheitiw wuug mwu naimi me peig mwaaenen pwoot na, nge ina nge oawpwe nipaeni aekkaerhai.” Iwe ra aerheitiw wuug we wenepeigin pwoot we, nge resa mmwenen taiuw no, pwe a sseog noa reen iig. \p \v 7 Iwe nge rhooan kkayeo we Jesus egin aerhaengi a aengaeni Peter pwe, “Soamwoon minna!” Igiwe Peter e rongorong pwe Soamwoon miniwe nge e geonitae rhag minikkewe mengaagiun wooan (pwe iwe e aetiwa noa mwo) iwe nge ennus noa nee set. \v 8 Rhooan kkayeo kkewe aaemweoi ra itto mwoarhoisaet rhiun pwoot we, ra pwan tettaiuw nong wuug we pwe iwe a sseog noa reen iig. Rhooawe rese pwan taaw saengi faniuw, maeni epwe epwiugiuw iyaach taaw noar. \v 9 Renoa tiw tae mwoarhoisaet, ra weri aengaet we eyor iig me fenoawa wooan. \v 10 Jesus a aengaeniir pwe, “Oaw pwigito fitiman iig kkomwu oawnaen nipaeni.” \p \v 11 Simon Peter a itiwow wooan pwoot we, a noa taiuw nong wuug we a sseogiun iig tettemoag, ina epwiugiuw nimeig me eoniurhai nepan; inamwo igiwe a igin sseog nge ese ffeir wuug we. \v 12 Jesus a aengaeniir pwe, “Oaw itto mwongo.” Erhai mwo me neeiir rhooan kkayeo kkewe nge ese mmwen pwe repwe aeiineow pwe, “Een iyo?” pwe igiwe re giuneei pwe Soamwoon miniwe. \v 13 Jesus a faaeraeg noa, a noa pwigi fenoawa we nge a ngaenneer; a pwan ngaenneer iig kkewe. \p \v 14 Iwe a ieei aeinuwaen aaen Jesus pwae ngaeniir rhooan kkayeo kkewe weni mwirin aan menaw tae. \s Jesus me Peter \p \v 15 Weni mwirin aar moannon mwongo, Jesus a aengaeni Simon Peter pwe, “Simon mwu naiun John, aerhaengerhaeng mwu oamw ngaeniaei, e temoag saengi aar rhooa kkomwu aaemweoi aerhaengiaei?” \p A paniuwaeni pwe, “Ooa Soamwoon, een wo giuneei pwe ngaang i aerhaengiug.” \p Jesus a aengaeni pwe, “Aemmwenaar naeyi \tl sheep\tl*.” \p \v 16 Oaruwowwan Jesus a pwan aengaeni pwe, “Simon mwu naiun John, wo aerhaengiaei?” \p A paniuwaeni pwe, “Ooa Soamwoon, wo giuneei pwe i aerhaengiug.” \p Jesus a aengaeni pwe, “Aefaenniir \tl sheep\tl* kka naeyi.” \p \v 17 Aeinuwan Jesus a pwan aeiineow, “Simon naiun John, wo aerhaengiaei?” \p A aenneew nee tipaen Peter pwe igiwe a faaen enuuw aaen Jesus aeiineow pwe, “Wo aerhaengiaei?” Iwe a aengaeni pwe, “Soamwoon, wo giuneei oanongaen meeta, wo giuneei pwe i aerhaengiug!” \p Jesus a aengaeni pwe, “Aemmwenaar \tl sheep\tl* kka naeyi. \v 18 Ennetaen, ipwe aengaeniug minna wenewenen: oatowe wo rhiuwen anian, wopwe memmengaag tae rhag nge wonoa ese tiwegin igine wopwe noa ee; nge iga wa tugufaeyi, ina wopwe aeiti wow poawumw nge erhai a geoniug noa a wummwug noa igina wose mwerhaen wopwe noa ee.” \v 19 (Jesus e aepesa minneei, pwe e aeffeta noa epwe ifa wusun aaen Peter epwe mae nge epwe fang ngaeni Deus minna nningen.) Iwe nge Jesus a aengaeni pwe, “Tapweto mwiriy!” \s Jesus me Rhooan Kkayeo we Egin Aerhaengi \p \v 20 Peter e toagun sefaaen mwirin nge a weri rhooan kkayeo we erhai iwe Jesus e igin aerhaengi — iwe e aeppwaenaeg ngaeni Jesus nupwaen aar mwongoon faaef nge a aeiineow pwe, “Soamwoon, iyo epwene fangenoa tinnimaem?” \v 21 Igiwe Peter eweri, iwe a aeiineow Jesus pwe, “Soamwoon, nge e ifa wusun mwaaen een?” \p \v 22 Jesus a paniuwaeni pwe, “Ngaere i mwerhaen pwe epwe no toori aaei noa sefaaeneto, nge pwan meeta faan ngaeniug? Een tapweto mwiriy!” \p \v 23 Iwe a teeo fetaen kkepas neeiir rhooawe rhoaniuwaen Jesus pwe rhooan kkayeo we nge esoapw mae noa. Nge Jesus ese iura pwe esoapw mae; pwe e iura pwe, “Ngaere i mwerhaen pwe epwe no toori aaei noa sefaaeneto, nge pwan meeta faan ngaeniug?” \p \v 24 Iiy rhooan kkayeo we minne e aepesa minikkeei, iiy minne e foatogin tiw; iwe nge si giuneei pwe minikka e aepesa nge ikka e wenewen. \s Amwiucchiun \p \v 25 Iwe nge epwan igin ssow aekkaew minikka Jesus epwan feeori. Iwe ngaere igine oanongan nge foatofoatotiw, iwe nge maeni faeinaengiy mwo nge esoapw faer iiy pwapwior kenaan noan.