\id MRK \h MAARKOS \toc1 GUX BHAIꞌM KAIꞌCHDHAM ÑIꞌOOK NA BHAAN TU AꞌGA GUCH XOIꞌKAM NAT TU UAꞌNAK GU MAARKOS \toc2 MAARKOS \toc3 Mr. \mt2 GUX BHAIꞌM KAIꞌCHDHAM ÑIꞌOOK NA BHAAN TU AꞌGA GUCH XOIꞌKAM NAT TU UAꞌNAK GU \mt1 MAARKOS \c 1 \s1 Gu Jesuus na miꞌ ba aayaꞌ na paiꞌ ja bopkondaꞌ gu Juan gu jaꞌtkam \r (Mt. 3:1‑12; Lk. 3:1‑9, 15‑17; Jn. 1:19‑28) \p \v 1 Jaꞌpni jaꞌk bhaiꞌ jim tɨbgai dhix bhaiꞌm kaiꞌchdham ñiꞌook na bhaan tu aꞌga guch Xoiꞌkam, Maraaꞌn gu Dios, \v 2 nat tu uaꞌnak bɨjɨk gu Isaiiyas janoꞌ nat paiꞌ dhuuk bha ñioꞌkdhak gu Dios, na sap jup tɨtda guch Gɨꞌkoraꞌ gu Maraaꞌn: \q1 Jumaiñ bɨɨpɨꞌ mu jootsaꞌ na baꞌ ba ja mattudaꞌ gu jaꞌtkam nap jootom muiꞌ ba jim. \q1 \v 3 Na mu jaꞌp pɨx ba tu ja aꞌgiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam gampɨx jix chu gak kɨr nap ja tɨtdadaꞌ: \q1 “Gor jix kɨɨꞌ bim duuñ. \q1 Jaꞌp pɨk bhaiꞌ bar jimdam gu Gɇꞌkam. \q1 Miꞌ pim sap puiꞌ ba jimiaꞌ na jax jix aaꞌ.” \m \v 4 Baꞌ puiꞌp jum duu ɨp, mummu jaꞌp pɨx ba oirɨdaꞌ gu Juan na paiꞌr gampɨx jix chu gak kɨr, ja bopkondaꞌ gu jaꞌtkam puiꞌ xi ja tɨtdat na sap jir am nam xim bopkonai miꞌ puiꞌ ba jimiaꞌ na jax jix aaꞌ guch Gɨꞌkoraꞌ, na sap baꞌx ja joiꞌmdai ba uañchudaꞌ gu ja uaꞌtulhdharaꞌ. \v 5 Baꞌ muiꞌ jaꞌtkam miꞌ aajidhaꞌ am gu bhammɨ dɨr kam Jerusaleen na paiꞌr gɇꞌ kiicham, gio baꞌ jaiꞌ muiꞌ kap dɨr na jɨꞌx Judea dɨbɨɨr bhaan bipioꞌ, nam jix kaim kaꞌ, na guꞌ giilhim joidham jix bhaiꞌ xi buadaꞌ na tu aꞌgadaꞌ. Baꞌ guiꞌ nam jɨꞌk tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ na sɨlhkam jir puiꞌ na jax tu ja aꞌgiꞌñdhaꞌ, puiꞌ ba tɨtdadaꞌ am nam sap cham ka aaꞌ nam jix uaꞌtulhdhix kaꞌ. Baꞌ gu Juan dai na xi ja bopkondaꞌ miꞌ na paiꞌ mɨrdaꞌ gu suudaiꞌ Jordaan Ak. \p \v 6 Baꞌ gu Juan gu tɨiꞌdhargaꞌn, kameeyo gu bapooꞌn jir jup duiñxim kaꞌ, gio baꞌ gu bhisparuꞌn jir joꞌ kaꞌ ɨp. Baꞌ na paiꞌ dhuuk bax bhioꞌn kaꞌ, dai gu sossoi na tu daꞌngɨt tu kuaꞌdaꞌ gio baꞌ gu mɨɨbat gu gampɨx kam. \v 7 Baꞌ na tu ja aꞌgiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam jup ja tɨtdadaꞌ: \p ―Gatuuk dɨr bha jim guiꞌ nax ioꞌm jir gɇꞌkam, cham tuꞌ puiꞌ na jax aañ, na ni jɨꞌx kuñ cham jir jupaabkamuꞌn nañ dhumartɨi tuꞌ suskaꞌn jup ba kookoxdhaꞌ gɨt. \v 8 Baꞌ aañ xib suudaiꞌ kɨꞌn pɨx ka jam bopkon, guꞌ baꞌ guiꞌ na paiꞌ dhuuk yaꞌ aayaꞌ, puiꞌp ji buusniaꞌ na jam bopkonaꞌ, na guꞌ ba jam tajaañdhaꞌ gux Dhuuduꞌ kam jix Uañ Iiꞌmdagaꞌn gu Dios. \s1 Gu Jesuus na ba chiñiaꞌ gu Juan na bakuanaꞌ \r (Mt. 3:13‑17; Lk. 3:21‑22) \p \v 9 Baꞌ janoꞌ muiꞌp ma jii gu Jesuus mummu dɨr Nasareet na paiꞌ Galilea dɨbɨɨr bhaan bipioꞌ. Baꞌ mummu ba ji buus Jordaan Ak miꞌ na paiꞌ oirɨt ja bopkon gu Juan gu jaꞌtkam, baꞌ miꞌ puiꞌ ba tɨtda ɨp na sap bakuanaꞌ. \v 10 Baꞌ nat paiꞌ dhuuk muiꞌ ji buus miꞌ dhɨr suudaiꞌ chɨr gu Jesuus na ba bakuañixchuꞌ, ba tɨɨ nat bhaiꞌ jim kupioꞌ gux dhaam, gio baꞌ nat bhaiꞌ ji chɨm gux Dhuuduꞌ kam jix Uañ Iiꞌmdaꞌ jaꞌp tuꞌm na giodaꞌ, baꞌ naiꞌ ji jaa bhaiꞌ bhaan. \v 11 Gio baꞌ nat ba kai nat bhaiꞌ ba tum aꞌga bhammɨ dɨr jix dhaam, jup tum kaiꞌch: \p ―Aap jir diꞌ nap jir jiñ mar nañ xim kɨɨgalhiꞌñ, gio nañ gɇꞌkam kɨꞌn jix bhaiꞌñ chaat aap jum bui. \s1 Gu jaꞌook na tɨix maiꞌchim kaꞌ gu Jesuus \r (Mt. 4:1‑11; Lk. 4:1‑13) \p \v 12 Baꞌ gatuuk miꞌ dhɨr ma jii gu Jesuus mummu jaꞌk maaꞌn kap na paiꞌr gampɨx, nat guꞌ puiꞌ jaꞌk jurtuda gux Dhuuduꞌ kam jix Uañ Iiꞌmdaꞌ. \v 13 Baꞌ miꞌ juruuñ maaꞌn masaaꞌn daman mambhɨɨx tanoolh, mɨjɨ jaꞌp pu oirɨdaꞌ dɨɨlh na paiꞌ cham jaroiꞌ oirɨdaꞌ. Dai gu tuꞌ jɨꞌngiarum na mi jaꞌp tum oipodaꞌ, gio baꞌ guch Gɨꞌkoraꞌ gu noonbiꞌñ nam guguuxiꞌñdhaꞌ. Baꞌ miꞌ ba ai gu jaꞌook na ɨlhdhat na moo miꞌ maiꞌchiaꞌ gɨt, guꞌ ji nat guꞌ cham jax dhooda. \s1 Gu Jesuus na kiaꞌpɨx ba ji chu ja aꞌgidhaꞌ gu jaꞌtkam \r (Mt. 4:12‑17; Lk. 4:14‑15) \p \v 14 Baꞌ mɨkkat na mɨt paiꞌ dhuuk ba kuu gu Juan, ma jii gu Jesuus bhammɨ jaꞌk Galilea nat ba tu ja aꞌgidham gu jaꞌtkam gux bhaiꞌm kaiꞌchdham ñioꞌkiꞌñ gu Dios. \v 15 Baꞌp ja tɨtdadaꞌ bhammɨ jaꞌp ji oirɨt: \p ―Yaꞌ mam aiñ jaaduñ na paiꞌ dhuuk tu daaxix na maaxik jum maaxdhaꞌ gu Dios aapiꞌm jam bui, na pim baꞌ bax mat kaꞌ nax chu joiꞌgɨꞌn sia kux ioꞌm jir gɇꞌkam. Baꞌ dai na jam aꞌm bam aaꞌ na pim miꞌ puiꞌ ba jimiaꞌ na jax jix aaꞌ, gio baꞌ na pim tɨ jɨɨꞌñdhaꞌ na bhaiꞌ ji chu jam aꞌgidhaꞌ gux bhaiꞌm kaiꞌchdham ñioꞌkiꞌñ. \s1 Gu Jesuus na ba ja baidhikaꞌ maakob gu boptop bhiadam \r (Mt. 4:18‑22; Lk. 5:1‑11) \p \v 16 Baꞌ ma jii gu Jesuus mummu jaꞌp juꞌñdharan na paiꞌ gɇꞌ suuꞌnkaꞌ gu suudaiꞌ guiꞌ na Galilea dɨbɨɨr bhaan bipioꞌ. Baꞌ miꞌ ba ja tɨɨ gook gu boptop bhibhiadam daim sɨspidhim nam mi jaꞌp buppaim suudaiꞌ chɨr maaꞌn gu gɇꞌ asaak. Maaꞌn Simoon tɨɨgim, jumai baꞌ Anrees. \v 17 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Aañ puiꞌ ɨlhiiꞌñ jiñ jaaduñ na pim xib dɨr gammɨjɨ bañ kaichgɨdaꞌ, na pim baꞌ jaiꞌñ palhbuidhaꞌ nañ tu ja aꞌgidhaꞌ gu jaꞌtkam. Bar jaꞌtkam bhibhiadam kaꞌ pim pɨx baꞌ, cham tuꞌ boptop bhibhiadam kiaꞌ, na guꞌ guiꞌ nam jɨꞌk ba tɨ jɨɨꞌñdhaꞌ na pim jɨꞌk jax tu ja aꞌgidhaꞌ, dhiꞌ jaꞌp ji buusniaꞌ na pim ba ja bhiaꞌ. \p \v 18 Baꞌ guiꞌp ma oi mɨt cham jax ji chɨꞌɨɨk. Miꞌ xi iabok jamɨt gu ja aꞌsak. \p \v 19 Baꞌ palhɨɨp gama jaꞌk iam xi jii mɨt bɨɨx juꞌñdharan, miꞌp ba ja tɨɨ mɨt gu Jakoobo gio gu Juan, maamraꞌn gu Sebedeo, nam miꞌ daraat kanuub taꞌm ka ja jiisom gu ja aꞌsak guiꞌ nam kɨꞌn tu bhibhia gu boptop. \v 20 Baꞌ puiꞌp ba ja tɨtda nat jax ja tɨɨdak ja baidhak guiꞌ na ja bɨɨm ba jim. Baꞌ guiꞌ puiꞌ cham jax ji chɨꞌɨɨk ma oi mɨt ɨp, miꞌ xi buak jamɨt gu ja taat Sebedeo ja bɨɨm gu tujuandam tugiꞌñ. \s1 Gu Jesuus na ba duaꞌñdhaꞌ maaꞌn gu maaꞌnkam na kax ñaanbiꞌ kaꞌ \r (Lk. 4:31‑37) \p \v 21 Moo mɨt mummu jaꞌk bhɨi Kapernaum na paiꞌr kikcham na baꞌ moo bam aayaꞌ na paiꞌ dhuuk cham ka tum juandaꞌ. Baꞌ janoꞌ nat paiꞌ bam ai, muiꞌ ma jii gu Jesuus mu nam paiꞌ tu chiopiꞌ gu Israel kam jaꞌtkam. Baꞌ miꞌ baakɨk bhaiꞌ ji chu ja aꞌgi. \v 22 Alh ni jaroiꞌ ku ñiok, miꞌ puiꞌ pup tuꞌiiꞌ am na mɨt ba kai, na guꞌx ioꞌm bhaiꞌ xi bua na xi chu aꞌga, cham tuꞌ puiꞌ na jax guiꞌ nam jup kaiꞌchdhaꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios. \v 23 Baꞌ maaꞌn miꞌp oirɨdaꞌ gu maaꞌnkam na ampɨx jix ñaanbiꞌ kaꞌ, na bhaan baax kaꞌ gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ. Baꞌ na miꞌ ka tu ja aꞌgiꞌñ gu Jesuus gu jaꞌtkam, miꞌ baakɨk chiop gɇꞌ kɨꞌn muiꞌ ba ñio gux ñaanbigɨm, na guꞌ puiꞌ jaꞌk jurtuꞌntuꞌ gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ, jup kaiꞌch: \p \v 24 ―¿Jax japich bhaiꞌ bach dhoodam Jesuus Nasareet kam? ¿Kaꞌp ti bhaiꞌ bach koodam aa? ¡Aañ jix maat jia nap aap jir diꞌ gu Dios gu maaxik duakam! \p \v 25 Guꞌ ji na guꞌ maaꞌn nat jax ñiok gu Jesuus, jup tɨtda: \p ―¡Chaꞌp ñiokdaꞌ cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ nap naanbichuꞌn dhiñ jaduuñ! ¡Mup buusniaꞌ bhaiꞌ dhɨr bhaan! ¡Chaꞌp bhaiꞌ pu tuiꞌñgɨdaꞌ! \p \v 26 Baꞌx ioꞌm xi bhɨi gu maaꞌnkam nat paiꞌ ba ji buus gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ bhaiꞌ dhɨr bhaan. Gɇꞌ xi jiiñkɨk nat baꞌ pɨk ba buus. \v 27 Baꞌ dappaam miꞌ puiꞌ pup tuꞌiiꞌ am dho gi ji baꞌx ioꞌm gu jaꞌtkam, dai nam naiꞌ tɨim tɨ tɨkkaꞌn dɨɨlh jix dhuꞌnpiꞌñ kɨꞌn, jup kaiꞌch am: \p ―¿Jax baꞌr jum duukam chi dhiꞌ puiꞌ? Gi nach cham jɨꞌxkat paiꞌ dhuuk puiꞌ chɨ nɨidhat na jax tu buim dhi Jesuus. Tɨɨꞌ na sia gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ tuꞌ pɨx ja ɨlhiiꞌñ, jix jɨɨgiꞌñ am. \p \v 28 Baꞌ cham mɨɨkim na mɨt bɨɨx puiꞌ ba tɨ kai gu jaꞌtkam na jɨꞌx jir Galilea na jɨꞌk jax tu buim gu Jesuus. \s1 Gu Jesuus na ba duaꞌñdhaꞌ gu daadaꞌn gu Simoon Peegro \r (Mt. 8:14‑15; Lk. 4:38‑39) \p \v 29 Baꞌ jaꞌxpɨx nat ba buus gu Jesuus miꞌ dhɨr chiop, na xi chu ja aꞌgidhimɨk gu jaꞌtkam, sɨlh jii mummu gama jaꞌk nam paiꞌ tu baꞌaak gu Simoon gio gu Anrees. Baꞌ bɨɨx jaiꞌ xi jiim am gu Jakoobo gio gu Juan. \v 30 Baꞌ gu daadaꞌn gu Simoon mɨjɨ ka boꞌ baꞌk chɨr jum bakxidhat na ɇɇ gu toiñdhiꞌ. Baꞌ nat jax mu ai gu Jesuus, ba aagiꞌñ am gu miꞌ oiꞌñkam nax kaꞌook. \v 31 Baꞌ muiꞌ ji ai gu Jesuus miꞌ na paiꞌ boꞌ, baꞌ daagɨk nobiꞌran xi bamiiꞌ. Jix kɨɨꞌ bhaiꞌ ji bam miꞌ jotmodaꞌ pɨx, baꞌ dai nat ba tu ja onbaiꞌ. \s1 Gu Jesuus na ba ja duduaꞌñdhaꞌ muiꞌ gux kakoꞌkkam \r (Mt. 8:16‑17; Lk. 4:40‑41) \p \v 32 Baꞌ nat paiꞌ ba bhiꞌñ gu tanoolh, na puiꞌ bax dhɨdɨmpuꞌ, muiꞌ jaꞌtkam pɨx jaꞌx ji ai mɨt miꞌ baꞌaak kɨɨk na paiꞌ daa gu Jesuus ji ja baidhat gux kakoꞌkkam, jaiꞌ guiꞌ nam ampɨx jix ñanaanbiꞌ kaꞌ na ja aꞌm jup tuiꞌkaꞌ gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ. \v 33 Giilhim muiꞌ mɨt miꞌ mam jumaap kiꞌñgob gu mi jaꞌp oiꞌñkam na jɨꞌx jir kiicham. \v 34 Baꞌ pɨx jaꞌx ji ja duduaꞌñ gu Jesuus gux kakoꞌkkam, na guꞌ mi jaꞌp moo bɨɨx aixim tuꞌm jup tɇ ɇɇkaꞌ gu koꞌkdaiꞌ. Jaiꞌ guiꞌ nam ampɨx jix ñanaanbiꞌ kaꞌ, bɨɨx jaꞌk ja joot gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ ja aꞌm dɨr. Pu cham ja doꞌñcho nam jax bha tu aꞌga gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ, na guꞌx bhaiꞌx maat na noꞌt jax dhuuk xi ja doꞌñcho nam bha tu aꞌgaꞌ, miꞌ maaxik ba kɨɨsaꞌ am nar tuꞌp tuꞌm daꞌ. \s1 Gu Jesuus na ba jimiaꞌ mu jaꞌp na jɨꞌx jir Galilea na tu ja aꞌgiꞌñmɨraꞌ gu jaꞌtkam \r (Lk. 4:42‑44) \p \v 35 Baꞌ bɨjɨk ba bam gu Jesuus na kapup jix chukgam, baꞌ ma jii nammɨ gama jaꞌk na paiꞌr gampɨx. Miꞌ baꞌ bhaiꞌ ji chu aꞌga jix dhaam jaꞌk buiñor guch Gɨꞌkoraꞌ. \v 36 Baꞌ jaꞌxpɨx nat paiꞌx bhaiꞌ ba xiaꞌ, muiꞌp ma gaagam gu Simoon bamgɨk ja bɨɨm guiꞌ nam takaab dɨr maap jii mɨt gu Jesuus. \v 37 Baꞌ nammɨ pɨx ji chɨɨ mɨt na paiꞌ ka oirɨ, baꞌp tɨtda am: \p ―Bhammɨ tɨim gaꞌngaꞌ am muiꞌ gu jaꞌtkam. \p \v 38 Guꞌ ji na guꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Gatuuk jach dho gio bhaiꞌp aayaꞌ, na guꞌ ka tum aagim. Maik gor kiaꞌ mɨjɨni jaꞌp na jax jir kikcham, sia dai ya jaꞌp miaꞌn kiaꞌ, nam baꞌ guꞌ bɨɨx jup jix mat kaꞌ gu jaꞌtkam nañ jɨꞌk jax tu aꞌga, na ñich guꞌ pu kaiꞌñkam bha jii. \p \v 39 Bhaiꞌ baꞌ pu oirɨdaꞌ na jɨꞌx jir Galilea na tu ja aꞌgiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam bha jaꞌp nam jax tu chichiopiꞌ. Gio baꞌ na jaꞌk ja jootsaim gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ ja aꞌm dɨr guiꞌ nam jix ñanaanbiꞌ kaꞌ. \s1 Gu Jesuus na ba duaꞌñdhaꞌ maaꞌn gux koꞌkkam na tootolhidhat bha gakiidhaꞌ gu tukgaꞌn \r (Mt. 8:1‑4; Lk. 5:12‑16) \p \v 40 Baꞌ maaꞌnnim mu ba ai maaꞌn gux koꞌkkam na paiꞌ oirɨdaꞌ gu Jesuus, na tootolhidhat bha gakiidhaꞌ gu tukgaꞌn. Baꞌ miꞌ oꞌlhiaꞌn kɨꞌn ji kɨkbuk bɨɨpɨꞌ dɨr jup tɨtda: \p ―Aañ jaꞌpni moo soiꞌ bham tɨɨdam jiñ jaduuñ nañ jaꞌp tɇ kɇɇ nap bɨxchuꞌx aichuꞌn nach chuꞌ cham paiꞌ nɨiꞌñ, nap iam jiñ dhuaꞌñdhaꞌ noꞌp moo puiꞌp ɨlhiiꞌñdhaꞌ gɨt. \p \v 41 Baꞌx joiꞌmdak ba tɨɨ gu Jesuus, baꞌp tɨtda bhaiꞌ xi dhaagɨk: \p ―Jir am dho, nañ guꞌ pu kaiꞌñkam ya oirɨ. Jaiñ, ba dua pich. Chaꞌp jax kam aaꞌndaꞌ. \p \v 42 Baꞌ dai nat puiꞌ jɨꞌ xi chɨɨꞌn, jotmodaꞌx bhaiꞌ bhaiꞌ ji chu taatdat. Jix kɨɨꞌp jum duu, pu cham paiꞌ ka tu koꞌk. \v 43 Baꞌ gu Jesuus tɨi xi sooꞌmchulhdhak ba joot na cham tu aaꞌndaꞌ nat jax dhuuk dua, jup tɨtda: \p \v 44 ―Dai nap moo cham jaroiꞌ aagiꞌñdhaꞌ na ñich aañ jum duaꞌñ. Dai nap sɨlh jimiaꞌ bhammɨ na paiꞌ daa guiꞌ na jaiꞌ ja palhbuiꞌñdhaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam nam tu daandaꞌ buiñor gu Dios, na baꞌm tɨgiaꞌ na pich ba dua. Xi chɨkkadaꞌ ap. Noꞌ jax kaiꞌch nap bax kɨɨꞌ, dai nap tu makgɨrtai tɨtɨkiaꞌ na jax jaꞌk aagix nat tu uaꞌnak gu Moisees, nam baꞌ bax mat kaꞌ gu jaꞌtkam nat ba buus gu koꞌkdaiꞌ dhiꞌ nap kɨꞌn kax kaꞌook kat. \p \v 45 Guꞌ ji na guꞌ guiꞌ moo janoꞌ nat jax jii, pɨx jaꞌx ja aagiꞌñ gu jaꞌtkam. Giilhim bɨɨx puiꞌ bax chu maat am. Baꞌ puiꞌ miꞌ pup oirɨ gu Jesuus gampɨx, mɨjɨ jaꞌp tɨbiappudaꞌ, na guꞌ cham ka aaꞌ na maaxik bhammɨ jaꞌp oirɨdaꞌ gɇꞌgɇr kikcham. Ku guꞌ puiꞌ pɨx muiꞌ miꞌp aajidhaꞌ am ji na paiꞌ oirɨdaꞌ. \c 2 \s1 Gu Jesuus na ba duaꞌñdhaꞌ maaꞌn gux maꞌmkulhiꞌ \r (Mt. 9:1‑8; Lk. 5:17‑26) \p \v 1 Baꞌ gatuuk jɨꞌkchi jurniꞌñ kɨꞌn gio miꞌp ba ai gu Jesuus Kapernaum. Miꞌ paiꞌ maaꞌn kiicham pɨx ba kaidhaꞌ na tɨbiap. \v 2 Baꞌ jotmodaꞌ pɨx jaꞌx ji ai mɨt gu jaꞌtkam, giilhim muiꞌ miꞌ mam jumaap jamɨt. Jix kabkam suuꞌn jamɨt mɨjɨ baꞌk chɨr, pu cham jir buusan mi kiꞌñgob, na guꞌ miꞌ dhɨr dɨɨrap dɨr nammɨ jaꞌp jup xi juꞌ am. Gu Jesuus baꞌ dai na tu ja aꞌgiꞌñchuꞌ. \v 3 Baꞌ jaꞌxpɨx maaꞌn miꞌ ba aich jamɨt gux ioꞌm jix maꞌmkulhiꞌ maakob dɨt. \v 4 Baꞌ ɨlhdhat am nam jiimɨt mɨjɨ pu baapkiaꞌ gɨt baꞌk chɨr na paiꞌp tuꞌiiꞌ gu Jesuus, guꞌ ji na guꞌ cham bhaaiꞌ, nam guꞌ giilhim jix kabkam suudaꞌ gu jaꞌtkam. Puiꞌ mɨt alhiꞌch ma dɨgaar gu baꞌaak daam dɨr na mɨt baꞌ mu tɨsaaꞌñdhak bhaiꞌ dhɨr mu tɨbaañ bakxidhar taꞌm mɨjɨ na paiꞌp tuꞌiiꞌ gu Jesuus. \v 5 Baꞌ nat ba ja tɨɨ gu Jesuus nam buiñor jix biiñaktuꞌ, jup tɨtda gux maꞌmkulhiꞌ: \p ―Chaꞌp jax kam aaꞌndaꞌñ jaduuñ. Ba uañchudhix ji matgam gum uaꞌtulhdharaꞌ, na ñich guꞌ aañ puiꞌ ba tɨi. \p \v 6 Baꞌ jɨꞌkchi miꞌp daraa am guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, baꞌp jum aaꞌ am ja jujur am bhaan: \v 7 “¿Jax baꞌ ɨlhdhat jup kaiꞌch? ¿Jaꞌxbuiꞌ aa sap tɨi gɇꞌkam jup xim ɨlhiiꞌñ na gu Dios? ¿Jaroo gip ba uañchuda gu tuꞌ uaꞌtulhdharaꞌ gu jaroiꞌ yaꞌ kam pu chuꞌm ɨp jix uaꞌtulhdhix kam? Dios dho gi jɨɨꞌ ji.” \v 8 Guꞌ ji na guꞌx bhaiꞌx maat gu Jesuus juraꞌran bhaan nam jax jum aaꞌ, baꞌp ja tɨtda: \p ―Ni jɨꞌx iam kur puiꞌ na pim jax jum aaꞌ gu jam jujur am bhaan. \v 9 Na guꞌ cham pɨk xijai noꞌñ jax kaiꞌch: “Ba uañchudhix ji matgam gum uaꞌtulhdharaꞌ”, na guꞌ cham maatɨꞌ kaꞌ noꞌ moo puiꞌ ji buusniaꞌ piam ku guꞌ cham. Guꞌ ji noꞌñ jax kaiꞌch: “Xi bamiiꞌ, munip jaꞌp ba oirɨdaꞌ bhɨɨji gum bakxidharaꞌ”, dho gi guꞌx xijai ji, na guꞌx maatɨꞌ kaꞌ noꞌt cham puiꞌ ji buus. \v 10 Ku baꞌ guꞌ aañ xib yaꞌ duaꞌñdhaꞌ ji dhiñ jaduuñ nax maꞌmkulhiꞌ na pim bax mat kaꞌ na aañ nat bhañ joot gu Dios, jir gɇꞌkam iñ nañ baꞌ yaꞌ tu uañchudaꞌ gu uaꞌtulhdharaꞌ yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn. \p Baꞌp tɨtda gux maꞌmkulhiꞌ puiꞌ xi chɨꞌɨɨk: \p \v 11 ―Aapiꞌñ jaduuñ nap jix maꞌmkulhiꞌ, xi bamiiꞌ. Ba jimiaꞌ ap jum kiꞌaam, bhɨɨji ap dhim bakxidharaꞌ. \p \v 12 Baꞌx kɨɨꞌ bhaiꞌ ji bam guiꞌ na kax maꞌmkulhiꞌ kat nat jax pu tɨɨꞌn gu Jesuus. Baꞌ dai nat ba jii xi bhɨɨk gu bakxidharuꞌn, muiꞌ ba buus ja saagiꞌñ gu jaꞌtkam gaammɨjɨ ji dhuu. Baꞌ miꞌ puiꞌ pup tuꞌiiꞌ am bɨɨx, miꞌ dhɨr baꞌ ma tu daanɨ mɨt buiñor gu Dios, jup kaiꞌch am: \p ―¡Mooch pɨk cham jɨꞌxkat puiꞌ tɨ nɨidhat ji jich Gɨꞌkoraꞌ! \s1 Gu Jesuus na ba baidhikaꞌ ɨp gu Lebii \r (Mt. 9:9‑13; Lk. 5:27‑32) \p \v 13 Baꞌ mɨkkat gioꞌp ma jii gu Jesuus mummu jaꞌp juꞌñdharan na paiꞌ gɇꞌ suuꞌnkaꞌ gu suudaiꞌ. Baꞌ muiꞌ jaꞌtkam miꞌ mam jumaap jamɨt na paiꞌ ka oirɨ, baꞌ xi chu ja aꞌgidhimɨk. \v 14 Baꞌ jaꞌxpɨx nat giop ba jii, nat nammɨ ba ji bhɨi jupaaban na paiꞌ tum namkiꞌñ noꞌñ gɇꞌ tu bhiiñor, miꞌ pɨx ji chɨɨ gu Lebii, maraaꞌn gu Alpeo, guiꞌ nar tuumiñ tu taandam tugiꞌñ kaꞌ gux ioꞌm gɇꞌkam Rooma kam, Seesar tɨɨgim, na miꞌ daakat pɨx ji dhaagim gu tuumiñ guiꞌ nam miꞌ tu namkidhim. Baꞌ muiꞌ ji ai gu Jesuus, mi jaꞌp amuub xi kɨkbuk jup tɨtda: \p ―Aañ puiꞌ ɨlhiiꞌñ jiñ jaduuñ nap xib dɨr gammɨjɨ bañ kaichgɨdaꞌ. \p Baꞌ guiꞌ nat jax kɨkbuk pɨx chuꞌp jum duu cham jax ji chɨꞌɨɨk, gammɨjɨ pɨx koꞌkmar jiim am. \s1 Gu Jesuus na ja bɨɨm ba tu jugiaꞌ guiꞌ nam cham tuꞌ kaꞌm tɨ nɨiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam \p \v 15 Baꞌ gatuuk ma ja baidhak gu Lebii gu jaꞌtkam mummu kiaꞌmiꞌñ nam miꞌ tu jugiaꞌ buiñor. Moo jimchuꞌ gu Jesuus gio gu jaꞌtkam tugiꞌñ, gio jaiꞌ guiꞌ nam jir tuumiñ tutaandam tugiꞌñ kaꞌ gux ioꞌm gɇꞌkam Rooma kam Seesar tɨɨgim, gio guiꞌ nam puiꞌ ja biaꞌkaꞌ gu gɇꞌgɇrkam jum aaꞌndam nam sap cham tuꞌ kaꞌm tɨ nɨiꞌñ. Baꞌ gu Jesuus jix bhaiꞌm taatɨt bhaiꞌ ji chu juu ja bɨɨm, nam guꞌ muiꞌ ba kaichuꞌ. \v 16 Baꞌ jɨꞌkchi guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios gio guiꞌ nam pariseos jum tɨɨtɨꞌndaꞌ, am bhaak jamɨt na mɨt tɨɨ gu Jesuus na ja bɨɨm tu kuaꞌ guiꞌ nam jir tuumiñ tutaandam tugiꞌñ kaꞌ gux ioꞌm gɇꞌkam Rooma kam, Seesar tɨɨgim, gio guiꞌ nam puiꞌ ja biaꞌkaꞌ nam sap cham tuꞌ kaꞌm tɨ nɨiꞌñ. Baꞌ jaꞌp jaꞌk xi ja boosgak jamɨt gu jaꞌtkam tugiꞌñ gu Jesuus, jup ja tɨtda am: \p ―¿Jax ku baꞌ ja bɨɨm tu kuaꞌ dhi jam gɇꞌkam tuk dhi tuumiñ tutaandam gio dhiꞌ nam cham tuꞌ kaꞌm tɨ nɨiꞌñ? \p \v 17 Guꞌ ji na guꞌ ja kɇɇ gu Jesuus nam jax kaiꞌch, baꞌp ja tɨtda: \p ―Dho na guꞌ dhiꞌ jaꞌpni jia na jax gu jaꞌtkam noꞌm jix kɨkɨɨꞌ, na guꞌ cham ja aꞌm jum aaꞌndaꞌ na jaroiꞌ ja duduadhiꞌñdhaꞌ, na guꞌ dai nam gɇꞌgɇrkam jum taat kaꞌ. Guꞌ guiꞌ ji nam jɨꞌk jix kakoꞌk kaꞌ na baꞌ ja aꞌm jum aaꞌndaꞌ, nam guꞌ soiꞌm ɨlhiiꞌñdhaꞌ nam jix dhuduadhim kaꞌ. Baꞌ aañ na ñich bha jii yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn bhaan, cham tuꞌ pu kaiꞌñkam bha jii ñich nañ baꞌ ja baidhikaꞌ guiꞌ nam gɇꞌgɇrkam jum taat, nam puiꞌm aaꞌ nam tuꞌ kaꞌm tɨ nɨiꞌñ, guꞌ jaꞌpji guiꞌ ji nam jɨꞌk bax maat nam jix uꞌuaꞌtulhdhix, nam guꞌ soiꞌm ɨlhiiꞌñ buiñor gu Dios. Dhiꞌ jɨꞌ ji nañ baꞌ ja baidhikaꞌ. \s1 Gu Jesuus nam ba tɨkkaꞌ na sap jax kum baꞌ cham jum saabdaꞌ gu jaꞌtkam tugiꞌñ \r (Mt. 9:14‑17; Lk. 5:33‑39) \p \v 18 Baꞌ maaꞌnnim jɨꞌkchi gu jaꞌtkam muiꞌ ma tɨkkam jamɨt gu Jesuus na sap jax kum baꞌ cham jɨꞌxkat paiꞌ dhuuk ja nɨiꞌñ nam jum saab gu jaꞌtkam tugiꞌñ. Na guꞌ guiꞌ nam kaichuꞌ gu Juan gio guiꞌ nam pariseos jum tɨɨtɨꞌndaꞌ, gammɨjɨ pɨx ja nɨiꞌñdhaꞌ am nam jum saabdaꞌ. Baꞌp tɨtda am mummu ɇɇk: \p ―¿Jax ku baꞌ aap gum jaꞌtkam tuk cham jɨꞌxkat paiꞌ dhuuk ja nɨiꞌñ ich nam jum saab? \p \v 19 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Dho na guꞌ dhiꞌ jaꞌpni ji buusan jia na jax noꞌ jaroiꞌ mu paiꞌ ba xim tɨɨmum, nam guꞌ cham jum saabum jum ɨlhiiꞌñdhaꞌ gu jajaaꞌnniꞌñ, nam guꞌx chu nak kaꞌ gu koiꞌ. Baꞌ puꞌñip ji buusan ja bui dhiñ jaꞌtkam tuk, cham jum saabum jum ɨlhiiꞌñ am gu xib, nam guꞌx bhaiꞌm taat nañ yaꞌ kap tuꞌiiꞌ ja bui. \v 20 Ku guꞌ kam aajim ji nam paiꞌ dhuuk jiñ dhagiaꞌ guiꞌ nam boiñ bhɨichdhaꞌ, janoꞌ dho gi baꞌ bam saabuꞌ am ji. \p \v 21 ’Na guꞌ dhiꞌ jaꞌpni ji buusan jia na jax gu jaroiꞌ noꞌt alhiꞌch ɨɨkɨk gu xibkam jannulh tɨi xi dhaax gu tɨiꞌdhargaꞌn noꞌr kɨlhiiꞌñgaꞌn. Maaꞌn na jax giop sarniaꞌ bɨɨx xikoolh dhɨr, na guꞌ bhaiꞌ ji soꞌlhkaꞌ gu xibkam jannulh na paiꞌ dhuuk xi bakuanaꞌ. \v 22 Piam jaꞌp na jax gu biiñ, nam guꞌ xixiibkam jajoꞌ bopko bhaan tu aidhaꞌ gu buusaiꞌñdham, na guꞌ noꞌr kɨklhiꞌñgaꞌn, maaꞌn na jax xixiipñiaꞌ, pu bɨɨx jum nuꞌaaꞌ dho guꞌ, na guꞌ giilhim jix oꞌjoꞌ kaꞌ. Puiꞌ kum baꞌ xixiibkam jajoꞌ bopko taꞌm bhaan tu aidhaꞌ gu biiñ guiꞌ na kiaꞌpɨx buusnidhaꞌ. \s1 Gu Jesuus gu jaꞌtkam tugiꞌñ nam tu kaipgaidhat tu koꞌiidhaꞌ gu muraaꞌn gaꞌn gu tiriik \r (Mt. 12:1‑8; Lk. 6:1‑5) \p \v 23 Baꞌ maaꞌnnim na paiꞌ dhuuk cham tum juandaꞌ, ma jii gu Jesuus nammɨ gama jaꞌk maaꞌn kap, moo miꞌ buusnichuꞌ na paiꞌ tɨ ɨx gu tiriik. Baꞌ gu jaꞌtkam tugiꞌñ na ja bɨɨm jimchuꞌ, xi uꞌiidhat gu muraaꞌn gaꞌn xi kaipgaidhat tu koꞌiim am. \v 24 Baꞌ pɨx am bhaak jamɨt jɨꞌkchi guiꞌ nam pariseos jum tɨɨtɨꞌndaꞌ, na mɨt guꞌ ja tɨɨ nam ka tu uꞌiim gu tiriik muraadaꞌ. Baꞌ mu boopok jup tɨtda am gu Jesuus: \p ―¿Jax kum baꞌ puiꞌ tu buim dhim jaꞌtkam tuk? ¿Kux cham maat am aa na xib cham tum juan? \p \v 25 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―¿Kux aapiꞌm cham jɨꞌxkat tu jiñkuiꞌñ aa miꞌ uꞌuan taꞌm nat jax tu duu gu Dabii gio gu jaꞌtkam tugiꞌñ janoꞌ maaꞌnnim nam paiꞌ dhuuk ba uaꞌmaim? \v 26 Na mɨt tu juu bo gu paan guiꞌ na miꞌ tɨkiix kat gɇꞌ chiop, nat ja maa gu Abiatar guiꞌ na miꞌr ja gɇꞌkam tuk kaꞌ janoꞌ guiꞌ nam jaiꞌ ja palhbuiꞌñdhaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam nam tu daandaꞌ buiñor gu Dios, na saak dai guiꞌx bhaaiꞌn kaꞌ nam kuaꞌdaꞌ gɨt. \p \v 27 Jaꞌpni baꞌ moop ja tɨtda jia: \p ―Puiꞌ kuñ baꞌ aañ cham paiꞌ jax ja tɨtda dhiñ jaꞌtkam tuk, sia kuñ ja nɨiꞌñ nam jax tu buim. Na guꞌ na paiꞌ dhuuk cham tum juandaꞌ, dai nañ jiñ jɨɨpiꞌñkaꞌ noꞌñ jix aaꞌ cham jax ji kaiꞌchɨt. Piam kuñ guꞌ tuꞌ jax jup jix dhuñiim, ¿jax gip bua? Na guꞌ dhi tanoolh cham tuꞌ jax kaiꞌñkam puiꞌ jaꞌk jum duu nañ bɨxchuꞌ jix chu xidhuutuꞌn kaꞌ. \v 28 Na guꞌ pur cham tuꞌ gu puiꞌ na pim jax jaꞌk tɨi xi ɨlhiiꞌñ aapiꞌm. Aañiꞌ ji nañ jix maat, nat guꞌ pu kaiꞌñkam bhañ joot guñ Gɨꞌkoraꞌ nañ baꞌ yaꞌ ja aagiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam bɨɨx nam jɨꞌk tuꞌ jax buadaꞌ, sia na paiꞌ dhuuk cham tum juandaꞌ. \c 3 \s1 Gu Jesuus na ba duaꞌñdhaꞌ maaꞌn gu maaꞌnkam nax muuk kaꞌ gu nobiiꞌñ \r (Mt. 12:9‑14; Lk. 6:6‑11) \p \v 1 Baꞌ mɨkkat nat giop bam ai na paiꞌ dhuuk cham tum juandaꞌ, gio muiꞌp ma jii gu Jesuus maaꞌn kap nam paiꞌ tu daandaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam, baꞌ jimdat mɨjɨ ji baa. Baꞌ maaꞌn mɨjɨp daa gu maaꞌnkam nax muuk kaꞌ gu nobiiꞌñ. \v 2 Baꞌ pɨx nɨidhim am gu Jesuus guiꞌ nam pariseos jum tɨɨtɨꞌndaꞌ, ea noꞌt sap moo ba ji dhuaꞌñ guiꞌ nax muuk kaꞌ gu nobiiꞌñ, na sap baꞌ dhiꞌ bhaan jix bhaaiꞌn kaꞌ nam jax tɨꞌyaꞌ nam iattulhdhaꞌ. Na guꞌ janoꞌ aagix kaꞌ na cham tum juandaꞌ, nam cham tuꞌ jax buadaꞌ gu jaꞌtkam. \v 3 Baꞌ muiꞌ ba baiꞌñ gu Jesuus guiꞌ nax muuk kaꞌ gu nobiiꞌñ, jup tɨtda: \p ―Eap bhaiꞌ xi jim jiñ jaduuñ. Yaꞌni jaꞌp jap xi kɨkbuꞌ amuub. \p \v 4 Baꞌ puiꞌ xi chɨɨdak jup ja tɨtda ɨp gu jaiꞌ guiꞌ nam miꞌx bhaamut nɨiꞌñ: \p ―¿Jax pɨn jum kaiꞌch gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios miꞌ na paiꞌ tu uaꞌñix? ¿Tuꞌ pɨn jix bhaaiꞌ nach jax buadaꞌ na paiꞌ dhuuk cham tum juandaꞌ, nach jix bhaiꞌ tu buadaꞌ aa pɨn, kaꞌ pɨn nach jix buam tu buadaꞌ aa? Puiꞌ na jax gu jaroiꞌ noꞌx ioꞌm jix kaꞌook, ¿jax jaꞌk jum aagidhaꞌ, nañ dhuaꞌñdhaꞌ aa, kaꞌ nañ miꞌ pɨx xi ñɨiꞌñdhaꞌ aa noꞌ mi jaꞌp ba mumkɨ jiñ chaagiob? \p Alh pu ni jaroiꞌ ku ñiok, miꞌ pɨx pu tuꞌiiꞌ am. \v 5 Baꞌ naiꞌ xi ja nɨiꞌñ gu Jesuus bɨɨx xikoolh gu jaꞌtkam jix buam jum ɨlhdhat, jɨꞌx tɨi am jix bhaamum jum ɨlhiiꞌñ, na guꞌ ni jɨꞌx ku ja jujur am baapak na jax tɨi tu ja aꞌgiꞌñ. Baꞌp tɨtda ɨp gio gu maaꞌnkam guiꞌ nax muuk kaꞌ gu nobiiꞌñ: \p ―Eap xi sɨlhiiñ dhim nob jiñ jaduuñ. \p Baꞌ guiꞌ jaꞌp jup xi sɨlh, jix kɨɨꞌp jum duu na jaꞌp xi joiñiꞌñ, panaas ku moo pu cham paiꞌx muuk kat. \v 6 Baꞌ bhaakuk jotmodaꞌ jii mɨt guiꞌ nam pariseos jum tɨɨtɨꞌndaꞌ bhammɨ jaꞌk ja bui gu jaꞌtkam tugiꞌñ gu Eroodis guiꞌ na sap jir gɇꞌkam kaꞌ, nam sap baꞌ bhaiꞌ xi chu aꞌgai maap nam jax jaꞌk duuji muꞌaaꞌ gu Jesuus. \s1 Gu Jesuus na ba ja duduaꞌñdhaꞌ muiꞌ gux kakoꞌkkam mummu juꞌñdharan na paiꞌ gɇꞌ suuꞌnkaꞌ gu suudaiꞌ guiꞌ na Galilea bhaan bipioꞌ gu dɨbɨɨr \p \v 7 Guꞌ ji nat guꞌ ba jii gu Jesuus ja bɨɨm gu jaꞌtkam tugiꞌñ mummu jaꞌk na paiꞌ gɇꞌ suuꞌnkaꞌ gu suudaiꞌ na Galilea bhaan bipioꞌ gu dɨbɨɨr. Baꞌ muiꞌ jaꞌtkam pɨx chuꞌp tuiꞌdhiꞌ am nam mu oiꞌñchuꞌ, moo gu Galilea oiꞌñkam gio gu Judea kam. \v 8 Gio jaiꞌm muiꞌp jimchuꞌ gu bhammɨ dɨr jaꞌk kam Jerusaleen, gio gu Idumea kam, jaiꞌ gu baasɨꞌn dɨr jaꞌk kam xiaꞌlhbui na paiꞌ bhɨix gu Jordaan Ak, gio guiꞌ nam bɨɨx xikoolh oiꞌdhaꞌ mummu na paiꞌ gɇꞌgɇr jir kikcham na paiꞌ Tiiro tɨ tɨɨꞌ gio jaꞌp jaꞌk na paiꞌ Sidoon tɨ tɨɨꞌ, nam guꞌ puiꞌ tɇ kɇɇ na gɇꞌgɇr jup jum duuꞌnkam jix bhaiꞌ tu buim gu Jesuus. \v 9 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus gu jaꞌtkam tugiꞌñ nam sap maaꞌn jix ioꞌm juꞌñdharan jaꞌk xi buusaichulhdhaꞌ gu kanuub, na sap baꞌ bhaan bha tɨsdiaꞌ nam cham miꞌ kiꞌspaꞌ gu jaꞌtkam noꞌ miꞌ pɨx jaꞌp kɨɨk dɨɨrap. \v 10 Nam guꞌ giilhim muiꞌ pɨx ji aajim gux kakoꞌkkam, gio nam guꞌ alh na jɨꞌx kɨꞌn nam amuub jix aik na paiꞌp tuꞌiiꞌ, pɨx am jum tutkiꞌñ am, aaꞌndaꞌ gɨt nam jax pɨk jum duñiaꞌ, nam guꞌ puiꞌ tɇ kɇɇ nat muiꞌ ba ja duduaꞌñ. \v 11 Baꞌ jɨꞌmaꞌn miꞌp oipo am gu jaꞌtkam na ja aꞌm jup tuiꞌñgɨdaꞌ gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ na ja naanbichuꞌnkaꞌ. Baꞌ nam jax tɨgiaꞌ gu Jesuus, miꞌ ja oꞌlhia kɨꞌn ji guꞌnguk am bɨɨpɨꞌ dɨr, baꞌ gɇꞌ kɨꞌn muiꞌ pu nokiaꞌ gu maaꞌnkam, na guꞌ puiꞌ jaꞌk jurtuꞌndaꞌ gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ, jup tɨꞌyaꞌ: \p ―Aap jir diꞌ nap jir Maraaꞌn gu Dios. \p \v 12 Guꞌ ji na guꞌ pu ja sosbhichulhiꞌñ gu Jesuus nam muiꞌ tɨi ji ñokiaꞌ nam sap cham miꞌ maaxik kɨɨsaꞌ nar tuꞌp tuꞌm daꞌ. \s1 Gu Jesuus na ba ja aagaꞌ mambhɨɨx daman gook gu jaꞌtkam tugiꞌñ nam jir noonbiꞌñ kaꞌ \r (Mt. 10:1‑4; Lk. 6:12‑16) \p \v 13 Baꞌ gatuuk ma jii gu Jesuus maaꞌn kap na paiꞌr oidhaꞌ taꞌm, xi ja baidhak jɨꞌkchi gu jaꞌtkam tugiꞌñ na jax chuꞌm jix aaꞌ dɨɨlh na ja bɨɨm jimdaꞌ, baꞌ guiꞌ ma oi mɨt ɨp. \v 14 Baꞌ na mɨt paiꞌ dhuuk bhammɨ tɨɨtɨs oidhaꞌ daam, bhaiꞌ ji ja aa nam jax chuꞌm bar noonbiꞌñ kaꞌ gammɨjɨ, mambhɨɨx daman gook moo aich. Dhiꞌ sap baꞌ bhaankamuꞌn naiꞌ ja jootsaꞌ nam tu ja aꞌgiꞌñpuꞌ gu jaꞌtkam gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, \v 15 gio nap ja tɨtda nam puiꞌp ba ja duduadhiꞌñdhaꞌ gux kakoꞌkkam, gio nam maiꞌ ja jootosdaꞌ gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ ja aꞌm dɨr gu jaꞌtkam guiꞌ nam jix ñanaanbiꞌ kaꞌ. \v 16 Baꞌ gu Simoon maadɨt jir diꞌ na bar nobiiꞌñ, guiꞌ na gook kɨꞌn jix mat kaꞌ gu Jesuus, Simoon Peegro tɨɨtɨꞌndaꞌ. \v 17 Miꞌ dhɨr baꞌ moo gu Jakoobo gio gu Juan, daim sɨspidhim, maamraꞌn gu Sebedeo, guiꞌ nax joiꞌñdhaꞌ na Boarnerjes ja tɨɨtɨꞌndaꞌ gu Jesuus, na jaꞌp kaiꞌñkam jup jum kaiꞌch: Jix bhaaꞌmnagɨm. \v 18 Gio baꞌ miꞌ dhɨr moo gu Anrees, Piliip, Bartolomee, Mateo, Tomaas, gio gu jumai Jakoobo, maraaꞌn gu Alpeo, gio gu Tadeo, gio baꞌ gu jumai Simoon, guiꞌ na ja kaichgɨdaꞌ guiꞌ nam kananiistas jum tɨɨtɨꞌndaꞌ, \v 19 gio baꞌ gu Juudas Iskariote, guiꞌ na gatuuk ja aaꞌñdharaꞌ gu gɇꞌgɇrkam jum aaꞌndam na paiꞌ oirɨdaꞌ gu Jesuus nam baꞌ boi bhɨichdhaꞌ. \s1 Gu Jesuus gu jajaaꞌnniꞌñ nam jaꞌp jum aaꞌndaꞌ na cham juraaꞌn ka biaꞌkaꞌ \r (Mt. 12:22‑32; Lk. 11:14‑23; 12:10) \p Baꞌ gatuuk na mɨt jaꞌk suulhgɨk bhammɨ dɨr na mɨt paiꞌ jimɨɨk, gio miꞌp ji ai mɨt nam paiꞌx joiꞌñdhaꞌ nam tɨbiappudaꞌ. \v 20 Baꞌ cham jɨꞌx mɨɨkim gio pɨx jaꞌx jup ji ai mɨt gu jaꞌtkam, giilhim muiꞌ miꞌ mam jumaap jamɨt, pu cham jax jix bhaaiꞌ na tu jugiaꞌ gu Jesuus ni gu noonbiꞌñ, na guꞌ dai nam tɨi ja palhbuiꞌñchuꞌ gux kakoꞌkkam. \v 21 Baꞌ puiꞌ ba tɨ kai mɨt gu jajaaꞌnniꞌñ gu Jesuus na cham bhaaiꞌ na jax tu jugiaꞌ. Baꞌ bhaiꞌ ma jii mɨt mummu dɨr nam paiꞌ oiꞌdhaꞌ na mɨt bhaiꞌ ba baidham, nam guꞌ jaꞌp jum aaꞌ na cham juraaꞌn ka biaꞌ. \s1 Gu Jesuus nam maakam ba aiꞌchuxdhaꞌ gu jaꞌtkam na sap jajoꞌk gu ja gɇꞌkam tuk bhaan jup tuiꞌñgɨdaꞌ \p \v 22 Guꞌ baꞌ gu Jerusaleen kam na mɨt miꞌp ai guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, maakam jup aiꞌchuxiꞌñ am gu Jesuus, jup kaiꞌch am na sap jajoꞌk gu ja gɇꞌkam tuk bhaan jup tuiꞌdhiꞌ, puiꞌ sap kum baꞌx jɨɨgiꞌñ gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ na maiꞌ ja jootos ja aꞌm dɨr gu jaꞌtkam jix ñanaanbigɨm. \v 23 Guꞌ ji na guꞌx maat gu Jesuus nam jax kaiꞌch, baꞌ maap ja jumpadak bhaiꞌ ji chu ja aꞌgi bhaan ji chu uaꞌrgidhidhat gu tuꞌ na yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn jix chu jaiꞌch nam sap baꞌx maatɨt kaayaꞌ. Jup ja tɨtda jia: \p ―Ni jɨꞌx iam kur puiꞌ na pim jax kaiꞌch. Jax dhui na cham jɨꞌxkat maiꞌ ja jootsaꞌ gu jaꞌook gɇꞌkam jum aaꞌndam gu bɨɨmaꞌn tuutuꞌm jajoꞌk, nam guꞌ maaꞌn iiꞌmdaꞌp duuk. Na guꞌ noꞌt maadɨt tɨi maiꞌ xi joot, jaꞌp ji buusniaꞌ na dɨɨlh maiꞌm jootsaꞌ. \v 24 Na guꞌ dhiꞌ jaꞌpni na jax gu dai gɇꞌgɇrkam jix kakaiꞌ noꞌm cham maaꞌn ñiꞌook jup duuk, noꞌm jɨꞌmaꞌn tuꞌ tɨi jax jix dhuñiim na jax jaꞌk jir joidham, noꞌm guꞌ jaiꞌ maakam jup kaiꞌchim, miꞌ pu cham tuꞌ jax ji dhuuji mam pataasaꞌ am. \v 25 Piam jaꞌp na jax gu jaꞌtkam noꞌm jir maap jum oiꞌdhagɨm noꞌm daim kokda, nam guꞌ miꞌ puiꞌ xi kaiꞌchimɨi gammɨjɨ pɨx taꞌtak jimiaꞌ. \v 26 Puꞌñip jum duñiaꞌ gɨt gu jaꞌook gɇꞌkam jum aaꞌndam noꞌ jax dhuukat bhaiꞌ ji bhaamuꞌ gɨt ja bui gu bɨɨmaꞌn tuutuꞌm jajoꞌk, na guꞌ miꞌ pɨx jaꞌp ji biꞌyaꞌ gɨt baꞌ, cham ka nɨnɨiꞌñdhaꞌ am gɨt gu noonbiꞌñ, nam guꞌ ba bhaakuꞌ gɨt buiñor. \p \v 27 ’Guꞌ matgam gu jaꞌook gɇꞌkam jum aaꞌndam cham aaꞌ ji na jaroiꞌ tuꞌ kɨꞌn ja juandaꞌ gu bɨɨmaꞌn tuutuꞌm jajoꞌk. Na guꞌ dhiꞌ jaꞌpni ji buusan na jax maaꞌn gu maaꞌnkam jix oogɨm jix bhangɨm noꞌ miꞌ paiꞌ kio, nam bɨɨx pɨx jix ɨɨbhiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam nam amuub aayaꞌ, sia kum tɨix chɨ ɨɨxdham gu bɨxchugaꞌn. Dai gu jaroiꞌ noꞌx maat nax ioꞌm jix ooꞌ na baꞌ mu jimɨi xi buuprai bha jaꞌp xi dhaasai na baꞌ ba tɨ ɨɨxdhaꞌ gu bɨxchugaꞌn. Baꞌ aañ xib puꞌñip ji buusan na jax guiꞌ nax ioꞌm jix ooꞌ, na guꞌ pur cham tuꞌ aañ jiñ bui gu jaꞌook gɇꞌkam jum aaꞌndam, pu ni jɨꞌx dho moo kur jiñ jupaabkam. \p \v 28 ’Tuꞌ sɨlhkam kɨꞌn jañ yaꞌ pu jam tɨɨdaꞌ, bɨɨx na jɨꞌk jaꞌtkam jix bhaaiꞌ na jax jaꞌk duuji uañchudhix kaꞌ gu ja uaꞌtulhdharaꞌ, sia kum giilhim jix buam tu ñiok, dai na bɨɨpɨꞌm aaꞌ nam soiꞌm ɨlhdhaꞌ buiñor guñ Gɨꞌkoraꞌ. \v 29 Guꞌ baꞌ guiꞌ nam jɨꞌk jix kɨꞌɨɨꞌn gux Dhuuduꞌ kam jix Uañ Iiꞌmdaꞌ, dai nam pɨx am tɨꞌñchukaꞌ nam gammɨjɨm tulhiiñaꞌ, na guꞌ cham jɨꞌxkat ka oñiaꞌ gu ja uaꞌtulhdharaꞌ. \p \v 30 Baꞌ dhiꞌ na puiꞌ jɨꞌ ja tɨtda, na miꞌ pɨx ja aagiꞌñ na gux Dhuuduꞌ kam jix Uañ Iiꞌmdaꞌ bhaan jup tuiꞌdhiꞌ, cham tuꞌ na tuꞌ jajoꞌk gu ja gɇꞌkam tuk nam jax aiꞌchuxiꞌñ guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios. \s1 Nam miꞌ ba aayaꞌ gu Jesuus gu jajaaꞌnniꞌñ gio gu dɨꞌɨɨꞌn \r (Mt. 12:46‑50; Lk. 8:19‑21) \p \v 31 Baꞌ jaꞌxpɨx miꞌ ba ai mɨt dho gi ji baꞌ gu jajaaꞌnniꞌñ gu Jesuus gio gu dɨꞌɨɨꞌn, mummu jaꞌp ji guguu mɨt gama jaꞌk, na guꞌ cham bhaiꞌ nam jax miaꞌn aayaꞌ, nam guꞌ giilhim muiꞌ mi jumpax gu jaꞌtkam bɨɨx xikoolh dhɨr miꞌ na paiꞌp tuꞌiiꞌ. Baꞌ mɨjɨ xi chu joochxi mɨt na sap mu jimdaꞌ. \v 32 Baꞌ puiꞌp ba tɨtda am guiꞌ nam mi jaꞌp miaꞌn daraa bɨɨx xikoolh dhɨr: \p ―Miꞌ sap paiꞌ ba ai mɨt gum jaaduñ gio gum naan, sap jum gaagim am. \p \v 33 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―¿Jax japim baꞌ ɨlhdhat puiꞌ kaiꞌch? Jax dhui nañ aañ cham tuꞌ puiꞌ ɨlhiiꞌñ nam dai guiꞌr jiñ jaaduñ gio guñ ñaan. \p \v 34 Baꞌ puiꞌ xi chɨꞌɨɨk naiꞌ xi ja tɨɨgɨk guiꞌ nam mi jaꞌp daraa bɨɨx xikoolh dhɨr, jup ja tɨtda: \p ―Na guꞌ aapiꞌm jaiꞌ dhɨt na pim yaꞌ daraa, puiꞌp bar jiñ jaaduñ japim. \v 35 Na guꞌ gu jaroiꞌ noꞌ miꞌ puiꞌ ba jimchuꞌ na jax jix aaꞌ gu Dios, dhiꞌ bar jiñ jaduuñ kaꞌ gio nar jiñ ñaan kaꞌ. \c 4 \s1 Gu Jesuus na bhaan ji uaꞌrgidhai tu aꞌgaꞌ gu tiriik giigiꞌñdham \r (Mt. 13:1‑9; Lk. 8:4‑8) \p \v 1 Baꞌ mɨkkat jɨꞌkchi jurniꞌñ kɨꞌn gio bhaiꞌp ji chu ja aꞌgi gu Jesuus gu jaꞌtkam, mummu ɇɇk juꞌñdharan na paiꞌ gɇꞌ suuꞌn gu suudaiꞌ na Galilea bhaan bipioꞌ gu dɨbɨɨr. Baꞌ gook alh miꞌ ka jumpax am nat jax bhaiꞌ ji chu aꞌga, guꞌ ji na guꞌ cham jɨꞌx mɨɨkim giilhim muiꞌ miꞌ mam jumaap jamɨt. Puiꞌ bhaiꞌ ma tɨs kanuub taꞌm, na guꞌ mi jaꞌp amuub jup sɇꞌ suudaiꞌ jugiꞌñ. Bhaiꞌ baꞌ ji dhaakat bha tu ja aꞌgiꞌñ gu muiꞌ jaꞌtkam nam miꞌp tuꞌiiꞌ dɨɨrap. \v 2 Bɨxchuꞌ bhaan ji chu uaꞌrgidhat na yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn jix chu jaiꞌch nam sap baꞌx maatɨt kaayaꞌ. Baꞌ maaꞌn jaꞌpni moo muiꞌ ji kɨi nat muiꞌ ji chu aꞌga: \p \v 3 ―Ea na pim moo bɨɨx jam jujur kɨꞌn xiñ kaayaꞌ nañ jax jam tɨɨdaꞌ. Maaꞌnnim maaꞌn gu maaꞌnkam xi chu moikdak mummu paiꞌp ka jii, jɨꞌkchi moo xi jur na miꞌ pɨx katkaꞌ gu moikdaꞌn. Guꞌ ji na guꞌ mi jaꞌp tum oipodaꞌ, jotmodaꞌ pɨx am boi ba kaat mi moikaꞌn tɨr. \v 4 Baꞌ gatuuk nat muiꞌ ji chu giiꞌ gu tiriik, maaꞌn na mɨt jax jugio gu uꞌjiꞌ nam mi jaꞌp nɨnɨꞌ guiꞌ nat miꞌ suulh na paiꞌ pɨx am boi ba kaat, na guꞌ maaxik pɨx dharaat, na guꞌ bax chu kabaak. \v 5 Baꞌ jaiꞌ jaꞌp jaꞌk aiꞌ chaꞌm jup suulh ɨp na paiꞌx komaalhim jir dɨbɨɨr. Dhi dho gi guꞌ tɨi jotmodaꞌ bubua ji, nat guꞌ daaman jum yaas. \v 6 Guꞌ ji na guꞌ maaꞌn nat jax mɨiꞌñ gu tanoolh nat bhaan miꞌ ji chotnorimɨ, nat guꞌ cham tuukab takta, dai nat ba gaa pɨx. \v 7 Baꞌ jaiꞌ nat jaꞌp jaꞌk jup suulh na paiꞌx joiꞌñdhaꞌ na tuutkaꞌ gu tuꞌx bii uꞌuux jix joꞌiiꞌ, baꞌ puiꞌ tɨi bhaiꞌp ji bubua. Guꞌ ji na guꞌ jotmodaꞌ bhaiꞌp ji iꞌpu gu uꞌuux jix joꞌiiꞌ, maaꞌn nat jax bhaiꞌbich, jix uꞌuam miꞌ pup tuut gu tiriik, pu cham tuꞌ ka bhaaiꞌ. \v 8 Baꞌ gu jaiꞌ nat jaꞌp iam jup suulh na paiꞌx kɨɨꞌ gu dɨbɨɨr, dhiꞌ dho gi guꞌ joidham jix bhaiꞌm duu ji, alh jaꞌp saꞌsbar jum kaip. Jɨꞌmaꞌn moom kaip maaꞌn ooꞌm daman mambhɨɨx, jaiꞌ baik ooꞌm, jaiꞌ jix chamaam ooꞌm, miꞌ pɨx puiꞌ. \p \v 9 Baꞌ miꞌ dhɨr na puiꞌ jɨꞌ xi chu ja aꞌgidhimɨk, jup ja tɨtda ɨp gio: \p ―Miꞌ pim puiꞌ ba jimiaꞌ jɨꞌk na pim jix maatɨt jiñ kɇɇ. \s1 Gu Jesuus na ba ja aagiꞌñdhaꞌ guiꞌ nam kaichuꞌ na jax jir jum duukam gu tiriik nat tu giiꞌ gu maaꞌnkam \r (Mt. 13:10‑17; Lk. 8:9‑10) \p \v 10 Baꞌ jaꞌxpɨx na mɨt paiꞌ ba jii gu muiꞌ jaꞌtkam guiꞌ na miꞌ tu ja aꞌgidhimɨk gu Jesuus, ba tɨkkaꞌn am gu mambhɨɨx daman gook gu noonbiꞌñ gio gu jaiꞌ guiꞌ nam puiꞌp kaichuꞌ na sap ja aagiꞌñdhaꞌ na tuꞌ aagɨt jup kaiꞌch gu tuꞌ tiriik giigiꞌñdham. \v 11 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Matgam aapiꞌm saalh ka maachim ji na jax jaꞌk jix bhaaiꞌ na jam aꞌm tɨ nɨiꞌñdhaꞌ gu Dios, na pim guꞌ bañ kaichuꞌ. Guꞌ baꞌ guiꞌ nam jɨꞌk cham jiñ kaim nañ bhaankam tu aꞌga guñ Gɨꞌkoraꞌ, puꞌñi pɨx jaꞌk jañ tu ja aꞌgiꞌñdhaꞌ bɨxchuꞌ bhaan ji chu uaꞌrgidhat yaꞌ kam dhi oiꞌñgaꞌn. \v 12 Na baꞌ sia kum tɨiñ ñɨiꞌñ nañ jax tu buadaꞌ, pu cham maatɨt ji ñɨiꞌñdhaꞌ am, piam noꞌm tɨiñ kɇɇ nañ jax tu ja aꞌgiꞌñdhaꞌ, pu cham maatɨt jiñ kɇɇkaꞌ am. Jaꞌpni dhuuji baꞌ matgilhiaꞌ nam pu cham aaꞌ nam miꞌ puiꞌ jimiaꞌ na jax jix aaꞌ gu Dios, baꞌ dai nam pɨx am tɨꞌñchukaꞌ na ja tulhiiñchudaꞌ gu ja uaꞌtulhdharaꞌ. \s1 Nax bhaiꞌ ba tu aagaꞌ gu Jesuus na jax kaiꞌñkam jup jum kaiꞌch gu tiriik giigiꞌñdham \r (Mt. 13:18‑23; Lk. 8:11‑15) \p \v 13 Miꞌ dhɨr baꞌp ja tɨtda ɨp gio: \p ―¿Cham aa pim maatɨt jiñ kɇɇ? ¿Jax japim baꞌ duuji jix maatɨt jup kaayaꞌ gu jaiꞌ nañ paiꞌ dhuuk giop tu ja aꞌgidhaꞌ gu jaꞌtkam bhaan ji chu uaꞌrgidhai gu tuꞌ yaꞌ kam dhi oiꞌñgaꞌn? \v 14 Jaꞌpniñ dho kaiꞌñkam jup kaiꞌch: Gu jaroiꞌ na tu ja aꞌgidhaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios gu jaꞌtkam, jaꞌp ji buusniaꞌ na jax noꞌt ba tu giiꞌ gu tiriik. \v 15 Baꞌ jɨꞌmaꞌn noꞌ mɨt cham bɨɨx ja jujur kɨꞌn kai sia kum jɨꞌx tɨi kapup xi chɨꞌñchutgɨt palhɨɨp, na paiꞌ dhuuk miꞌ ɇɇji gu jaꞌook maakam xi jurtudaꞌ, miꞌ pu cham tuꞌ kap jum buixiꞌñdhaꞌ. Dhi jaꞌp ji buusniaꞌ na jax gu tiriik guiꞌ nat boi chaꞌm suulh. \v 16 Guꞌ baꞌ guiꞌ nam jotmodaꞌ tɨ jɨɨꞌñdhaꞌ jix bhaiꞌm ɨlhdhai, dhiꞌ jaꞌp ji buusniaꞌ na jax guiꞌ nat miꞌ suulh na paiꞌx komaalhim jir dɨbɨɨr nar aiꞌ chaꞌm nat tɨi jotmodaꞌ bubua, dai nat cham tuukab takta. \v 17 Baꞌ maaꞌn nam jax gio mummu puiꞌp suulhgiaꞌ noꞌ tuꞌ ba ja duiñchuꞌ, nam guꞌ palhɨɨp pɨx nɨɨrdaꞌ, na guꞌ miꞌ pɨx tu ja mamaiꞌchɨkdaꞌ noꞌm baabuiꞌ moo tuꞌ sɨlhkam tɨ jɨɨgiꞌñ buiñor guñ Gɨꞌkoraꞌ. \v 18 Gio gu jaiꞌ guiꞌ nam puiꞌ tɨi joidham jup kaayaꞌ, dhiꞌ jaꞌp ji buusniaꞌ na jax guiꞌ nat miꞌ suulh na paiꞌx joiꞌñdhaꞌ na tuutkaꞌ gu tuꞌx bii uꞌux jix joꞌiiꞌ. \v 19 Na guꞌ noꞌ mɨt tɨi ba tɨ jɨɨꞌñ, bhaiꞌ ji ja tukgidhaꞌ gu tuꞌ na yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn jix chu jaiꞌch. Tuꞌ nam pɨx bax joiꞌñdhaꞌ nam biaꞌkaꞌ jix dhaꞌram namkɨm, piam ku tuꞌ nam pɨx jax bax dhuñiik kaꞌ na tuꞌ cham jum aagidhaꞌ, nam jax dhui pɨx miꞌ bhaan jim iatat cham miꞌ puiꞌ ka tuiꞌñgɨdaꞌ na jax jix aaꞌ guñ Gɨꞌkoraꞌ. Baꞌ cham tuꞌ puiꞌ kaꞌ kiaꞌ, na guꞌ naiꞌ pɨx ji jugiidhaꞌ gux Uañ Iiꞌmdaꞌ. \v 20 Baꞌ guiꞌ nam bɨɨx ja jujur kɨꞌn tɨ jɨɨꞌñdhaꞌ, miꞌ puiꞌ ba jimiaꞌ am na jax jaꞌk jix aaꞌ guñ Gɨꞌkoraꞌ, cham jɨꞌxkat jaꞌk ka suulhgiaꞌ am, nam guꞌ gammɨjɨ buiñor bax biiñak kaꞌ. Dhiꞌ jaꞌp ji buusniaꞌ na guiꞌ nat miꞌ suulh na paiꞌ joidham jix kɨɨꞌ gu dɨbɨɨr, nat jum kaip maaꞌn ooꞌm daman mambhɨɨx, gio jaiꞌ jaꞌp na jax guiꞌ nat baik ooꞌm jum kaip, piam jaꞌp na jax guiꞌ nat jix chamaam ooꞌm jum kaip. \s1 Gu Jesuus na ba tu aꞌgaꞌ bhaan ji uaꞌrgidhai maaꞌn gu kañdhiir mɨimdam \r (Lk. 8:16‑18) \p \v 21 Jaꞌpni baꞌ moop ja tɨtda: \p ―¿Jaroo pim nɨiꞌñ nat xi mɨichdhak gu kañdhiir mɨjɨ jaꞌp paiꞌ xi kɨi tuꞌ kɨꞌn xi chaaꞌbidhak noꞌx chukgam? ¿Piam aa na cham? Jax dhui na guꞌ cham tu maax kaꞌ noꞌ mɨjɨ paiꞌ taaꞌbidhix, dai noꞌ tɇꞌkob kɨɨk tuꞌ kaꞌm na baꞌx bhaiꞌx chu maax kaꞌ. \v 22 Baꞌ xib puꞌñi pɨx ɨlhiiꞌñ am gu muiꞌ jaꞌtkam, nam guꞌ cham maatɨt jiñ kɇɇ nañ jax kaiꞌñkam jup ja tɨtda. Jaꞌp jum aaꞌ am nañ iam pɨx jix ɨxchuixim tu aꞌga, guꞌ tɨi cham ji. Ku baꞌ guꞌ kam aayaꞌ ji nam paiꞌ dhuuk bɨɨx ka machiaꞌ na jax jir jum duukam. \v 23 Miꞌ pim puiꞌ ba jimiaꞌ jɨꞌk na pim jix maatɨt jiñ kɇɇ. \p \v 24 Baꞌ miꞌ dhɨr nat puiꞌ jɨꞌ xi chɨꞌɨɨk, jup ja tɨtda ɨp gio: \p ―Jix bhaiꞌ pim moo xim gaꞌngadaꞌ na pim jax jaꞌk duuji jix maatɨt kaayaꞌ noꞌñ puꞌñi paiꞌ tu aꞌga jaꞌp na xib. Na guꞌ noꞌ pim moo soiꞌm ɨlhdhat jix maachik, dɨɨlh pɨx bhaiꞌ ji machiaꞌ pim, na guꞌ xi jam joiꞌmdai ba jam mattudaꞌ gu Dios na jax jir jum duukam kaꞌ. \v 25 Guꞌ baꞌ guiꞌ nam jɨꞌk cham soiꞌm ɨlhiiꞌñdhaꞌ, noꞌm cham maachik, miꞌ pɨx ganaiꞌ jix oodaꞌ am, panaas kum jaꞌp jix xijaim ɨlhiiꞌñdhaꞌ, nam guꞌ cham biiñak kaꞌ buiñor guñ Gɨꞌkoraꞌ. \s1 Na cham mat kaꞌ gu ɨsdam na jax jaꞌk bhaiꞌ ji gɨꞌlhiaꞌ gu tuꞌ ɨxchuk \p \v 26 Jaꞌpni baꞌ moop ja tɨtda miꞌ na paiꞌ tu ja aꞌgidhimɨk gu Jesuus gu jaꞌtkam: \p ―Iam pɨx puiꞌ ji buusan na paiꞌ dhuuk ja aꞌm ba tɨ nɨiꞌñdhaꞌ gu Dios guiꞌ nam jɨꞌk buiñor bax biiñak kaꞌ, jaꞌpni na jax gu jaroiꞌ noꞌt ba tɨ ɨi gu ɨxchukgaꞌn, noꞌ miꞌ paiꞌ biaꞌkat. \v 27 Na miꞌ pɨx xi ɨsai, miꞌ dhɨr dai na ka nɨɨrdaꞌ jɨꞌk tanoolh, dɨɨlh bha bubuakiaꞌ, tukaaꞌñ chaꞌm piam tataab, paiꞌ na pɨx dhuuk cham daaxix kam. Miꞌ pɨx ba tuutkaꞌ na paiꞌ dhuuk ba tɨgiaꞌ gu ɨsdam, pu cham mat kaꞌ na jax jaꞌk bhaiꞌ jim duñiaꞌ na jax kiaꞌpɨx bhaiꞌ ji bubuakiaꞌ, piam na jax buaꞌt gɨꞌlhidhaꞌ. \v 28 Na guꞌ miꞌ noꞌt ba bubua dɨbɨɨr taꞌm dɨr, miꞌ dhɨr dai na bhaiꞌ ji saꞌsarkaꞌ gu jaagaꞌn, gio na ba muraaꞌntaꞌ, gio na ba kaichaꞌ, suuduyaꞌ bhaiꞌ na jɨꞌx jir muraaꞌngaꞌn kaꞌ. \v 29 Baꞌ na paiꞌ bax kabaak kaꞌ, dai na jiikai xi kaipgai baꞌ ulhñaꞌ. \s1 Gu Jesuus na ba tu aꞌgaꞌ bhaan ji uaꞌrgidhai guiꞌ na mostaasa jum tɨɨtɨꞌ \r (Mt. 13:31‑32; Lk. 13:18‑19) \p \v 30 Baꞌ miꞌ dhɨr gio muiꞌp ji chu ja aꞌgi gu Jesuus gu jaꞌtkam, jup ja tɨtda: \p ―¿Tuꞌñ gɨt bhaan ji uaꞌrgidhai jam aaꞌñdhaꞌ na jax jaꞌk duuji ja aꞌm tɨ nɨiꞌñdhaꞌ gu Dios guiꞌ nam buiñor bax biiñak kaꞌ? \v 31 Jaꞌpni dho ji buusan na jax gu mostaasa kai nar ɨlhiꞌch alh, pu ni jax chuꞌm kaichuk kur jaꞌxbuiꞌ. \v 32 Ku baꞌ guꞌ noꞌ ñich mi jaꞌp xi ɨi, giilhim gɇꞌp jum duñiaꞌ ji na paiꞌ dhuuk bhaiꞌ ji buusniaꞌ, jix ioꞌm tɇꞌkob tu jimmɨ, cham jax chuꞌm jaꞌxbuiꞌ tu jimmɨ gu jaiꞌ na puiꞌp jir jum ɨsdam. Joidham xi boorak jup jum bua, gu uꞌjiꞌ ja koꞌraar nam bha tu kakos kaꞌ. \s1 Gu Jesuus na bɨxchuꞌ bhaan ji chu uaꞌrgidhimɨk tu ja aꞌgidhimɨk gu jaꞌtkam \r (Mt. 13:34‑35) \p \v 33 Jaꞌpni jaꞌk baꞌ tu ja aꞌgidhimɨk gu Jesuus gu muiꞌ jaꞌtkam bɨxchuꞌ bhaan ji chu uaꞌrgidhimɨk na yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn jix chu jaiꞌch. Nam paiꞌ cham ka kaim nat baꞌ cham ka tu aꞌga. \v 34 Pu cham maaꞌnnim tu ja aꞌgi nat cham tuꞌ bhaan ji chu uaꞌrgidhak, guꞌ jaꞌpji pu bɨɨx nat jɨꞌx juugɨt tu aꞌga na bɨxchuꞌ bhaan ji chu uaꞌrgidhimɨk. Ku baꞌ guꞌx bhaiꞌ ja aagiꞌñ ji dai guiꞌ nam jɨꞌk kaichuꞌ na jax jir jum duukam. \s1 Gu Jesuus na ba ñiokdhaꞌ gu jɨbɨɨlh gio gu suudaiꞌ \r (Mt. 8:23‑27; Lk. 8:22‑25) \p \v 35 Baꞌ moo janoꞌ jurnɨk nat paiꞌ ba ji dhɨdɨmpu, jup ja tɨtda gu Jesuus gu noonbiꞌñ: \p ―Maik gor jach jimiaꞌ bhammɨ baasɨꞌn dɨr jaꞌk dhi gɇꞌ suudaiꞌ. \p \v 36 Baꞌ gamaiꞌ ji jii mɨt bɨɨx suudaiꞌ dhaam pu guiꞌ gu kanuub taꞌm na bhaiꞌ dhɨr bhaan daakat bha tu ja aꞌgidhimɨk gu Jesuus, dai na mɨt jax xi ja tabuimgidhak gu muiꞌ jaꞌtkam. Baꞌ gatuuk dɨr muiꞌp ji jii mɨt gu jaiꞌ guiꞌ nam puiꞌp kaichuꞌ puiꞌ kaknub taꞌm ɨp. \v 37 Baꞌ na mɨt nammɨ ba ji bhɨi ɨrban, giilhim jix ioꞌm bhaiꞌ ji jɨb, gio nat bhaiꞌ ji guꞌngukɨ gu suudaiꞌ, pɨx bhaiꞌ jim tuꞌaim kanuub taꞌm. \v 38 Baꞌ gu Jesuus miꞌ dhɨr jaꞌp kuuꞌ dɨr gu kanuub kooxchuꞌ jim moꞌxdhat. Baꞌ ma ñiñiich jamɨt gu noonbiꞌñ, jup tɨtda am: \p ―Aapiꞌñ jaduuñ, ¡bi ñiñia! ¡Tɨɨꞌ na jax jum bua gu suudaiꞌ! ¿Chaꞌch baꞌ yaꞌ bhaiꞌkuꞌ? \p \v 39 Baꞌ gu Jesuus bamgɨk ba ñiok gu jɨbɨɨlh, jup tɨtda: \p ―¡Chaꞌp bha jaꞌk buam jum buadaꞌ! \p Gio baꞌ gu suudaiꞌ jup tɨtda ɨp: \p ―¡Chaꞌp joiñat suuꞌnkaꞌ! \p Baꞌ jotmodaꞌ naiꞌ ampɨx ji chu juu, pu cham paiꞌ ka jɨbɨɨr. \v 40 Baꞌ miꞌ dhɨr jup ja tɨtda gu noonbiꞌñ: \p ―¿Jax ku pim baꞌ jaꞌp xiꞌ pɨk jup jix chotdon? ¿Moo chakui bɨɨx jam jujur kɨꞌn jix biiñak japim aa aañ jiñ bui? \p \v 41 Baꞌ miꞌ puiꞌ pup tuiꞌdhiꞌ am, jaꞌx moo xi mɨɨkim paꞌ, na guꞌ cham bhaiꞌ nam jax tɨꞌyaꞌ. Dai nam jup kaiꞌchim jix dhuꞌnpiꞌñ kɨꞌn: \p ―¡Jaꞌp moor gɇꞌkam ji bak jia dhich jaduuñ na baꞌ gam jɨbɨɨlh gio suudaiꞌ jix jɨɨgiꞌñ! \c 5 \s1 Gu Jesuus na maiꞌ ja jootsaꞌ muiꞌ gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ bhaiꞌ dhɨr bhaan maaꞌn gu maaꞌnkam \r (Mt. 8:28‑34; Lk. 8:26‑39) \p \v 1 Baꞌ bhammɨ dɨr ba ai mɨt na paiꞌ giop bar juꞌñdharan, Gadaara tɨ tɨɨgim. \v 2 Baꞌ nat jax muiꞌ ji chɨm gu Jesuus bhaiꞌ dhɨr kanuub taꞌm, ba tɨɨ na mu jaꞌp ba jim maaꞌn gu maaꞌnkam na cham kɨɨꞌ tu iiꞌmdaꞌ, ampɨx jix ñaanbiꞌ kaꞌ. Mu dɨr jaꞌk jim nam paiꞌm yassap gu koiꞌñgaꞌn, \v 3 na guꞌ puiꞌ tɨ ɨlhiiꞌñdhaꞌ nar kiaꞌmiꞌñ paiꞌ noꞌm jum yassap gu koiꞌñgaꞌn. Pu cham bhaaiꞌn kaꞌ ɨp moo nam jax dhui buuplhiaꞌ sia tuꞌ baiñum tɨrbiñ kɨꞌn, na guꞌ giilhim jix ooꞌ kaꞌ. \v 4 Paiꞌjɨ tɨi ma buuplhiaꞌ am baiñum tɨrbiñ kɨꞌn sia tootnaran, guꞌ ji na guꞌ maaꞌn na jax ɨꞌkɨdaꞌ, baꞌ puiꞌ cham ka juandaꞌ am. \v 5 Baꞌ nabap tanoolh gio nabap tukaaꞌ mummu jaꞌp oirɨt jiiñakdaꞌ uꞌxchɨr gio nam paiꞌ jax jum yassap gu koiꞌñgaꞌn, gio na dɨɨlh jum koꞌktolhdhidhaꞌ joodai kɨꞌn. \v 6 Baꞌ nat ba tɨɨ na mu jaꞌp oirɨ gu Jesuus, jotmodaꞌ mu mɨraak miꞌ oꞌlhiaꞌn kɨꞌn ji kɨkbu bɨɨpɨꞌ dɨr, \v 7 jup tɨtda gɇꞌ kɨꞌn: \p ―¿Jax japich bhaiꞌ bañ dhoodam Jesuus nap jir Maraaꞌn gu Dios gux ioꞌm Gɇꞌkam? Chaꞌp tuꞌ kɨꞌn jiñ juandaꞌ. Ka tuñ uañiꞌñkaꞌ ap gu xib. \p \v 8 Guꞌ nax chooꞌnnɨt na baꞌ puiꞌ kaiꞌch, nat guꞌ maaꞌnnim pu ba ñiok gu Jesuus, jup tɨtda: \p ―Mu buusaiñ cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ bhaiꞌ dhɨr bhaan dhiñ jaduuñ. \p \v 9 Baꞌ ba tɨkkaꞌn gu Jesuus gux ñaanbigɨm, jup tɨtda: \p ―¿Jax jap tɨɨꞌ? \p ―Lejion jañ dho tɨɨꞌ ―jup kaiꞌch gux ñaanbigɨm―, nach guꞌr muiꞌ gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ. \p \v 10 Baꞌ soiꞌm duuk gio bhaiꞌp ji ñio mɨt gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ bhaiꞌ dhɨr bhaan gux ñaanbigɨm nam jup kaiꞌch na sap chakui mu jaꞌk ja jootosdaꞌ mu paiꞌ nam giilhim jum tulhiiñaꞌ. \v 11 Baꞌ ampɨk miaꞌn oipot jup ka tu kob am muiꞌ gu tatooxkolh bha jaꞌp juurap oidhaꞌ taꞌm. \v 12 Baꞌp tɨtda am gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ gu Jesuus: \p ―Bhammɨni guꞌñi tatooxkolh bhaan jap ka xich jootsaꞌ nach ja aꞌm ka xi baapkipuꞌ. \p \v 13 Baꞌ siamri puiꞌ ma ja tɨɨꞌn gu Jesuus nax bhaaiꞌ nam bhammɨ jaꞌk ka xi baapkipuꞌ. Baꞌ gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ jotmodaꞌ bubuakɨk bhaiꞌ dhɨr bhaan gu maaꞌnkam bhammɨ jaꞌk pu baapkim jamɨt. Baꞌ bhaiꞌ dhɨr ji boop jamɨt gu tatooxkolh na mɨt jax bha baap ja aꞌm, bha jaꞌp bhɨi mɨt gu bɨɨx aꞌnsap, boopok mɨjɨmmɨ pu baap jamɨt na paiꞌ gɇꞌ suuꞌnkaꞌ gu suudaiꞌ, miꞌ mɨt pu koi dappaam bhaiꞌkuk. Gook mambhɨɨx jix chaꞌtmam ooꞌm kat am gu tatooxkolh. \p \v 14 Baꞌ guiꞌ nam ka ja bipiaꞌdat gu tatooxkolh, totdonɨk pu jiboiꞌññor jamɨt na mɨt ja aaꞌñdham gu jaꞌtkam gu mummu gɇꞌ kiicham oiꞌñkam, gio guiꞌ nam mu jaꞌp oiꞌdhaꞌ jɨꞌdɨlh mɨꞌmɨk. Baꞌ bhaiꞌ ma jii mɨt ɨp na mɨt bha tɨ tɨɨgim noꞌ baabuiꞌ moor sɨlhkam na jax tum kaiꞌch. \v 15 Baꞌ na mɨt miꞌ ba ai na paiꞌp tuꞌiiꞌ gu Jesuus, miꞌ pɨx ji chɨɨ mɨt nax kɨɨꞌ juraaꞌn biaꞌkam mi jaꞌp daa guiꞌ nam muiꞌ bhaan kap tuiꞌñgɨt gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ, bam tɨꞌiiꞌñ, na guꞌ gammɨjɨ jix dhaapkat mu jaꞌp ka oirɨdaꞌ. Baꞌ giilhim bhaiꞌ ji chootoꞌn jamɨt. \v 16 Baꞌ gu jaiꞌ guiꞌ nam jɨꞌk nɨiꞌñ nat jax jaꞌk duaꞌñ gu maaꞌnkam guiꞌ na kax ñaanbiꞌ kat, gio na mɨt jax dhuuk koi gu muiꞌ gu tatooxkolh, miꞌ dhɨr jup ba ja aagiꞌñdhaꞌ am guiꞌ nam jɨꞌk kiaꞌpɨx miꞌ aajidhaꞌ. \v 17 Miꞌ dhɨr baꞌ bɨɨx na jɨꞌk jaꞌtkam nam miꞌp tuꞌiiꞌ soiꞌm duuk jup tɨtda am gu Jesuus na ba jimiaꞌ miꞌ dhɨr. \p \v 18 Baꞌ nat jax bha tɨs kanuub taꞌm ba jii ɨp. Baꞌ tɨix oidhamɨt guiꞌ nat duaꞌñ na kax ñaanbiꞌ kat, \v 19 guꞌ ji na guꞌ cham aaꞌ gu Jesuus, dai nat jup xi chɨɨdak: \p ―Jaꞌp ji nap ba jimiaꞌñ jaduuñ jum kiꞌaam ja bui gum jaaduñ. Ja aagiꞌñdhaꞌ ap nat maadɨt jix joiꞌmdak jum tɨɨgɨk jum duaꞌñ guiꞌ na bhaankam ya oirɨ gu Dios. \p \v 20 Baꞌ ma jii ɨp gu maaꞌnkam nat tu aagam nat jax dhuuk duaꞌñ gu Jesuus, mu jaꞌp ji bhɨi muiꞌ kap na Dekaapolis bhaan bipioꞌ. Baꞌ bɨɨx nat jɨꞌk kap ai, miꞌ puiꞌ pup tuiꞌkaꞌ am na ba ja aagiꞌñdhaꞌ. \s1 Gu Jairo na ba umuagiꞌñdhaꞌ gu Jesuus na duaꞌñdharaꞌ gu maraaꞌn \r (Mt. 9:18‑26; Lk. 8:40‑56) \p \v 21 Baꞌ nat gio bhammɨ dɨr jup ba tɨs gu Jesuus baasɨꞌn dɨr jaꞌk miꞌ na paiꞌ gɇꞌ suuꞌnkaꞌ gu suudaiꞌ, giilhim muiꞌ miꞌ mam jumaap jamɨt ɨp gio gu jaꞌtkam, baꞌ miꞌ pup oirɨ juꞌñdharan. \v 22 Baꞌ miꞌ ba ai maaꞌn gu maaꞌnkam Jairo tɨɨgim guiꞌ na miꞌr gɇꞌkam kaꞌ maaꞌn kap nam paiꞌ tu daandaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam. Baꞌ miꞌ oꞌlhiaꞌn kɨꞌn ji kɨkbu bɨɨpɨꞌ dɨr gu Jesuus, \v 23 baꞌp tɨtda soiꞌm ɨlhdhat: \p ―Aañ jaꞌp tɨi kaiꞌchɨt jiñ jaduuñ nap iam mu jimiaꞌ gɨt jiñ kiꞌaam nap duaꞌñdharaꞌ guñ maraax, umri moo ba muukim. Aañ jix maat na dai noꞌ pich xi dhaa, pu dodhiaꞌ. \p \v 24 Baꞌ gu Jesuus cham jax ji chɨꞌɨɨk muiꞌp ma oi. \s1 Gu ubii na pu dodhiaꞌ na bhaiꞌ pɨx xi dhagiaꞌ gu jannulhiꞌñ gu Jesuus \p Baꞌ muiꞌ jaꞌtkam pɨx chuꞌp tuiꞌdhiꞌ am, pɨx am kikiꞌspaim am. \v 25 Baꞌ maaꞌn muiꞌp jimchuꞌ gu ubii na mambhɨɨx daman gook oidhaꞌ bax kaꞌook. Nat paiꞌ dhuuk ai gu masaaꞌn, puiꞌ jaꞌk pu bii, cham ka duduardaꞌ, gammɨjɨ pɨx ba mɨrdaꞌ gu ɨꞌraꞌn. \v 26 Muiꞌ koꞌkdaiꞌ mamtɨm tɨi ba ja umuaꞌ, puiꞌ na jax ba tuꞌiiꞌ. Bɨɨx tɨi ba tu gaꞌra gu tuꞌ na biaꞌkat na tɨix dhuadhim kaꞌ, guꞌ ji na guꞌ jix ioꞌm bhaiꞌ ji bhɨbhɨɨdaꞌ. \v 27 Guꞌ ji na guꞌ puiꞌ ba tɇ kɇɇ gu ubii na tu duduaꞌñdhim gu Jesuus, baꞌ xiꞌ muiꞌ xi jimchuꞌ mɨjɨ jaꞌtkam tɨr na miaꞌn jix bhɨim na paiꞌ jax jimchuꞌ. Baꞌ miaꞌn bhɨɨk bhaiꞌ xi dhaa gu jannulhiꞌñ, \v 28 na guꞌ puiꞌ pɨx kaiꞌñkam baꞌ xiꞌ muiꞌ xi jii nap jum aaꞌ: “Dai pɨx noꞌ ñich ba daa gu jannulhiꞌñ gu Jesuus, pu dodhiaꞌ iñ.” \v 29 Baꞌ jotmodaꞌ pu kɨkbu gu ɨꞌraꞌn, gio nat jix bhaiꞌ bhaiꞌ ji chu tatdat na kax chu koꞌk kat. \v 30 Guꞌ ji na guꞌx bhaiꞌx maat gu Jesuus nat maadɨt ba duaꞌñ gu jaroiꞌ nat jax bha dhaa jannulhiran, na guꞌx ioꞌm jir gɇꞌkam. Baꞌ jaꞌk gɨɨsɨk jup ja tɨtda gu jaꞌtkam: \p ―¿Jaroo bhañ dhaa jiñ jannulh am? \p \v 31 Baꞌp tɨtda am gu noonbiꞌñ: \p ―¡Jaroo bhañ dhaa jiñ jannulh am sap! ¿Jax jap gi dhuip machiaꞌ? Na guꞌ muiꞌ jaꞌtkam ya tum jiimchuꞌ, pɨx am jum kikiꞌspaim am. \p \v 32 Guꞌ ji na guꞌ gu Jesuus jix bhaiꞌ gan xi ja nɨiꞌñ, panaas ku cham xi maat nat jaroiꞌ bha dhaa. \v 33 Baꞌ gu ubii jix chooꞌnnɨt giꞌbukidhat miꞌ oꞌlhiaꞌn kɨꞌn ji kɨkbu bɨɨpɨꞌ dɨr gu Jesuus, na guꞌx maat na dhiꞌ aagɨt jup kaiꞌch. Baꞌ bɨɨx ba aagiꞌñ nat jax kaiꞌñkam bha dhaa jannulhiran. \v 34 Baꞌp tɨtda gu Jesuus: \p ―Pu ba dua pich ji matgam jiñ jaduuñ, nap guꞌ aañ jiñ bui bax biiñak. Ba jimiaꞌ ap, chaꞌp jax kam aaꞌndaꞌ. Cham tuꞌ jaꞌk ka gɨxiaꞌ gu koꞌkdaiꞌ nam ɇɇkat. \s1 Gu Jesuus na ba duaꞌñdhaꞌ gu maraaꞌn gu Jairo \p \v 35 Baꞌ na miꞌ ka tu aꞌgichuꞌ gu Jesuus, miꞌ ba ji bubua mɨt jɨꞌkchi gu jaꞌtkam mummu kam nar paiꞌ kam gu Jairo, baꞌp tɨtda am: \p ―Ba muu ji matgam gum mar. ¿Jax gip kax bhaaiꞌ sia kup muiꞌ tɨi ba baiꞌñchuꞌ dhi gɇꞌkam? \p \v 36 Guꞌ ji na guꞌ gu Jesuus ja kɇɇ nam puiꞌ jɨꞌ tɨtda gu Jairo, baꞌp tɨtda: \p ―Aap moo cham jax jum aaꞌndaꞌ. Dɨɨlh jup kaiꞌch am ji matgam. Aañ jiñ bui pɨx jap jix biiñak kaꞌ. \p \v 37 Baꞌ miꞌ cham ka aaꞌ gu Jesuus na ja bɨɨm ka jimdaꞌ gu muiꞌ jaꞌtkam. Dai gu Peegro, gio gu Jakoobo, gio baꞌ gu Juan sɨpdhiꞌñ gu Jakoobo, xi ja baidhak mu jaꞌk ji dhuu na paiꞌ kio gu Jairo. \v 38 Baꞌ na mɨt mummu ba ai, giilhim tum kaiꞌch, gɇꞌ kɨꞌn tum suan, gio nam giilhim jix buam jum aaꞌ nat ba muu gu tɨɨyax. \v 39 Baꞌ gu Jesuus mu baakɨk baꞌk chɨr jup ja tɨtda: \p ―¿Tuꞌ ma jam duu jiñ jaaduñ na pim baꞌ moo jaꞌp giilhim kaiꞌch? Gɇꞌgɇr suan japim. Jax dhui na cham tuꞌ muukix gu tɨɨyax, matgam miꞌ pɨx ji na koos. \p \v 40 Baꞌ dai na mɨt xi aꞌsɨk nat puiꞌ jɨꞌ xi ja tɨɨꞌn, nam guꞌ cham jɨɨgiꞌñ, jaꞌp jum aaꞌ am na pɨx jaꞌp kaiꞌch. Baꞌp ja tɨtda nam sap ka xi bubuakiaꞌ miꞌ dhɨr baꞌk chɨr. Baꞌ guiꞌ pɨx jup ji bubua mɨt, dai baꞌ gu taataꞌn gio gu dɨꞌɨɨꞌn gu tɨɨyax miꞌ ji bii mɨt, gio baꞌ gu noonbiꞌñ guiꞌ na pu ja bɨɨm jimchuꞌ. Baꞌ muiꞌ ji ai mɨt miꞌ na paiꞌ kaat gu mukdhaꞌ. \v 41 Baꞌ gu Jesuus nobiꞌran xi dhaagɨk jup tɨtda: \p ―Talita kumi ―na jaꞌp kaiꞌñkam jup jum kaiꞌch: Xi bamiiꞌ tɨɨyax. \p \v 42 Baꞌ nat jax pu tɨɨꞌn, bhaiꞌ ji bam gu tɨɨyax, mi jaꞌp pɨx gan ba oirɨ na guꞌ bar gɇꞌ, mambhɨɨx daman gook oidhaꞌ biaꞌkam. Baꞌ miꞌ puiꞌ pup tum tuꞌiiꞌ na mɨt puiꞌ tɨ tɨɨ, am cham bhaaiꞌ nam jax jum duñiaꞌ, nam guꞌx ioꞌm jix bhaiꞌm taat. \v 43 Baꞌ xi ja sooꞌmchulhdhak gu Jesuus nam sap cham jaroiꞌ aagiꞌñdhaꞌ nat jax dhuuk duaꞌñ gu tɨɨyax, dai nat xi chianɨk gu dɨɨdɨꞌn na ba tu makiaꞌ. \c 6 \s1 Gu Jesuus nam cham kɨɨgalhdhaꞌ mummu Nasareet \r (Mt. 13:53‑58; Lk. 4:16‑30) \p \v 1 Baꞌ giop ba jii gu Jesuus ja bɨɨm gu noonbiꞌñ mummu jaꞌk Nasareet nar paiꞌ kam. \v 2 Baꞌ nat bam ai na paiꞌ dhuuk cham tum juandaꞌ, muiꞌ ma jii maaꞌn kap mu nam paiꞌ tu daandaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam. Baꞌ miꞌ ɇɇk bhaiꞌ ji chu ja aꞌgi guiꞌ nam jɨꞌk miꞌp tuꞌiiꞌ. Bɨɨx miꞌ puiꞌ pup tuꞌiiꞌ am na mɨt kai, na guꞌ giilhim jix bhaiꞌ xi bua na xi chu aꞌga. Baꞌp kaiꞌch am dɨɨlh: \p ―¿Paa baꞌ ji chum mamtuxdhak puiꞌ pɨk joidham jix bhaiꞌ xi bua? ¿Jax moo duukat jix aix na jax tɨꞌyaꞌ? Tɨɨꞌ na guꞌ bɨxchuꞌ pɨx nar jix bhaiꞌm duukam jup tu buim. \v 3 ¿Cham aar diꞌ guiꞌ na uꞌuux ka tu jibdaꞌ na bɨxchuꞌ kap tu buadaꞌ, na Mariiya jir dɨꞌɨɨꞌn, nam jir jum sɨspidhim gu Jakoobo gio gu Josee gio gu Juudas gio baꞌ gu Simoon? Gio gu uꞌuub sɨspidhiꞌñ, ¿cham aa pɨn yaꞌ tu bɨpnaꞌ am? \p Miꞌ puiꞌ xi kaiꞌchimɨk gan ji ɨɨ mɨt, nam guꞌ jaꞌppɨx maaꞌnkam ɨlhiiꞌñ. \v 4 Guꞌ ji na guꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Cham dho jɨɨgiꞌñdhaꞌ am gu miaꞌn jum oiꞌdhagɨm gu jaroiꞌ noꞌ tɨi xi chu ja aꞌgiꞌñ bhaankam gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, guꞌ chi baꞌ pɨk noꞌm jir jum jajaꞌnnim. Dai noꞌm jir mɨk kam nam baꞌ siamri jɨɨgiꞌñdhaꞌ. \p \v 5 Baꞌ miꞌ xi ja duduaꞌñdhak jɨꞌkchi gux kakoꞌkkam, dai na bhaiꞌ pɨx xi ja daꞌngɨ, pu duduar am. Cham paiꞌ moo maaꞌn jup duu gu tuꞌ nax ioꞌm jix bhaiꞌr jum duukam, na guꞌ ampɨx jix chum bhaak. \v 6 Gampaiꞌ ji dhuu gu Jesuus, na guꞌ ni jɨꞌx kum buiñor jix biiñak gu miꞌ oiꞌñkam. Puiꞌ ma jii miꞌ dhɨr mummu jaꞌp jaiꞌ kap, na jɨꞌx jir miaꞌn paꞌ, na paiꞌ jax jir kikcham, na tu ja aꞌgidhim gu jaꞌtkam. \s1 Gu Jesuus na naiꞌ ba ja jootsaꞌ gu noonbiꞌñ nam tu ja aꞌgiꞌñpuꞌ gu jaꞌtkam \r (Mt. 10:5‑15; Lk. 9:1‑6) \p \v 7 Baꞌ maaꞌnnim maaꞌn kap maap ja jumpadak gu mambhɨɨx daman gook gu noonbiꞌñ gu Jesuus, naiꞌ ja joot goꞌgok nam jaiꞌ naiꞌp xi chu ja aꞌgiꞌñpuꞌ gu jaꞌtkam. Jup ja tɨtda na sap ja palhbuidhaꞌ guch Gɨꞌkoraꞌ, na baꞌx bhaaiꞌn kaꞌ nam bhaankamuꞌn maiꞌ ja jootsaidhaꞌ gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ ja aꞌm dɨr gu jaꞌtkam guiꞌ nam jɨꞌk jix ñanaanbiꞌ kaꞌ. \v 8 Gio baꞌ nap ja tɨtda na cham bhaaiꞌ nam kusbiodaꞌ tuꞌ asaak, nich chuꞌ koiꞌ kum uaꞌdaꞌ, nich chuꞌ tuumiñ, dai uux tapoorak nam kɨꞌn oxiakkidhaꞌ. \v 9 Gio gu ja sussak daipuꞌ nam jax aaꞌntuꞌndaꞌ, gio gu ja jajannulh pu daipuꞌ nam jax tɨ tɨichgɨdaꞌ, cham bhaaiꞌ sap nam jaiꞌp tu uaꞌdaꞌ. \v 10 Jaꞌpni baꞌ moop ja tɨtda: \p ―Paiꞌ kikcham na pim aayaꞌ, noꞌ ampɨk maadɨt jam tɨbiapputuꞌn gu jaroiꞌ, miꞌ pim xi juruuñdhai, na pim paiꞌ tɨɨmuꞌ tu ja aꞌgidhimɨi gu miꞌ oiꞌñkam na pim baꞌ giop ba jimiaꞌ. \v 11 Piam ku pimɨt guꞌ miꞌ pɨk ai nam paiꞌ cham jam kɨɨgalhiꞌñdhaꞌ, nam cham jɨꞌx jam kaim kaꞌ, pu jimiaꞌ pim maakam jaꞌk, dai na pim xi xiixkai gu dɨbɨɨr mi jam tooton am na pim jax gamaiꞌ ji jimiaꞌ, na baꞌ bhaan jix maatɨꞌ kaꞌ na mɨt cham jam kɨɨgalh. Tuꞌ sɨlhkam kɨꞌn jañ yaꞌ jam aagiꞌñdhaꞌ, chaꞌpim jax jum aaꞌndaꞌ sia kum jaiꞌ cham jam kaim. Na guꞌ janoꞌ na paiꞌ dhuuk jum aayaꞌ na tum kuugalhdhaꞌ yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn nam baꞌ puiꞌ tɨi bam aaꞌndaꞌ, nam guꞌ giilhim jum tulhiiñaꞌ jix ioꞌm, cham tuꞌ puiꞌ na gu Sodooma kam gio gu Gomorra kam. \p \v 12 Baꞌ guiꞌ ma jii mɨt ɨp naiꞌ jaꞌp na jax jir kikcham na mɨt tu ja aꞌgidham gu jaꞌtkam, jup ja tɨtdaim am nam sap miꞌ puiꞌ ba jimiaꞌ na jax jix aaꞌ guch Gɨꞌkoraꞌ. \v 13 Gio baꞌ na mɨt muiꞌ maiꞌ ja joot gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ ja aꞌm dɨr gux ñanaanbigɨm, gam na mɨt muiꞌ ja duduaꞌñ gux kakoꞌkkam, dai nam bhaiꞌ pɨx xi ja julhiiꞌñdhim gu tuꞌ joidham jix xuuꞌngiꞌ. \s1 Na mɨt jax dhuuk mua gu Juan jaꞌtkam bopkondam \r (Mt. 14:1‑12; Lk. 9:7‑9) \p \v 14 Baꞌ gu Eroodis guiꞌ nar gɇꞌkam kaꞌ puiꞌ ba tɨ kai na mu paiꞌ oirɨt jix bhaiꞌ tu bua gu Jesuus, nam guꞌ pɨx jaꞌx puiꞌ tu aꞌga gu jaꞌtkam. Baꞌp kaiꞌchdhaꞌ: \p ―Dhiꞌ bak gu Juan jaꞌtkam bopkondam gio duadɨk jup ba buus mu dɨr koiꞌñgaꞌn tɨr, puiꞌ ku baꞌx ioꞌm jix bhaiꞌ ba tu buim gu tuꞌ nax bhaiꞌr jum duukam. \p \v 15 Jaiꞌp kaiꞌchdhaꞌ am: \p ―Jaꞌpji Eliiyas ji chi, guiꞌ nat saak maaxik tɨs jix dhaam jaꞌk. \p Jaiꞌ maakam jup kaiꞌchdhaꞌ am: \p ―Jaꞌpji chi maadɨt pɨx jir diꞌ guiꞌ nam bɨjɨk ya jaꞌp bhaankam tu aꞌgimɨk gu Dios. \p \v 16 Baꞌp kaiꞌch gu Eroodis na puiꞌ ba tɇ kɇɇ nam puiꞌ jɨꞌ kaiꞌchdhaꞌ: \p ―Jaꞌpji Juan ji nat gio duadɨk jup ba buus mu dɨr koiꞌñgaꞌn tɨr, guiꞌ na ñich tu chia na mɨt ɨɨ gu maꞌooꞌn. \p \v 17 Baꞌ giilhim bax choodon puiꞌ xi kaiꞌchɨt, nat guꞌ dhiꞌ tuꞌm daꞌp duu na mɨt paiꞌ dhuuk daa gu Juan janoꞌ nat baiñum tɨrbiñ kɨꞌn buuprak tu chia nam mu kuuppuꞌ nam paiꞌm kukpa gu jaꞌtkam, na mɨt gook dɨt maap jim daagɨk gu bɨngaꞌn Erodiiyas tɨɨgim, guiꞌ na bɨɨpɨꞌ dɨr kar bɨngaꞌn kat gu Piliip nam jir jum sɨspidhim gu Eroodis, guꞌ ji nat guꞌ bhaiꞌ ji ɨɨx, sia kum tɨir jum sɨspidhim. \v 18 Baꞌp tɨtdadaꞌ gu Juan: \p ―Cham jir am nap bɨɨmaꞌn tu kiokaꞌ dhi ubii jiñ jaduuñ, na guꞌ moo miaꞌn jir jum jaduuñ gaꞌn. \p \v 19 Baꞌ giilhim bhaiꞌ ji bhaam gu Herodiiyas buiñor gu Juan nat puiꞌ tɨ kai na sap puiꞌ jɨꞌ kaiꞌchdhaꞌ, tɨix chu chiañim kaꞌ nam muꞌaaꞌ. \v 20 Guꞌ ji na guꞌ sooꞌmcholhiꞌñkaꞌ gu Eroodis, na guꞌx ɨɨbhiꞌñdhaꞌ, na guꞌx mat kaꞌ na bhaan tɨ nɨiꞌñdhaꞌ guch Gɨꞌkoraꞌ gu Juan, na guꞌ gammɨjɨ tuꞌ kaꞌm tɨ nɨiꞌñdhaꞌ, gio na guꞌx ioꞌm jix bhaiꞌ xi buadaꞌ na xi chu aꞌgiꞌñdhaꞌ. Baꞌ joidham kɇɇkɇꞌ gu Eroodis, sia ku tɨi cham pɨk maatɨt kɇɇkaꞌ na jax kaiꞌñkam jup tɨtdadaꞌ, puiꞌ ku baꞌ cham aaꞌ nam muꞌaaꞌ, puiꞌ pɨx tɨi ka xi kuu. \v 21 Guꞌ ji na guꞌ moo janoꞌ pɨk bhaiꞌp jir koiꞌcham kat nat bhaiꞌ tu chia gu Eroodis nat tum bhaiꞌñ gu koiꞌ nat sap jum ai gu oidhargaꞌn. Baꞌ ma tu juu ja bɨɨm gu oꞌrosiiris tugiꞌñ, gio gu sandaaruiꞌx chugiꞌñ, gio jaiꞌ gu Galilea kam guiꞌ nam puiꞌp jir gɇꞌgɇrkam jum aaꞌndam kaꞌ. Baꞌx bhaiꞌ pɨx jum ɨlh gu Herodiiyas, na guꞌ bax maat nat noonbiran ba gɨi gu kɨꞌdargaꞌn. Baꞌ dai na mɨt xi chu aꞌgak gook dɨt gu tɨyaa maraaꞌn nam jax jaꞌk duuji jix bhaiꞌ bhɨɨyaꞌ gu Eroodis na baꞌ miꞌ bhaan jim tukgidhai aagaꞌ na tu chiñiaꞌ nam boi bhɨichdhaꞌ gu Juan. \v 22 Baꞌ miꞌ dhɨr jaꞌxpɨx nam miꞌ ka tu kuaꞌ, miꞌ ba baa gu tɨyaa, baꞌ mi jaꞌp ma chɨ nɨi ja nɨiꞌñchudat gu jaꞌtkam. Alh iam koꞌraaru gu Eroodis puiꞌ nat jax jaꞌk tɨ nɨi, gio guiꞌ nam miꞌp tuꞌiiꞌ bɨɨmaꞌn ba puiꞌ ɨp. Baꞌp tɨtda gu Eroodis: \p ―¿Tuꞌm aꞌm jum aaꞌ? Yaꞌñ dhop tuꞌiiꞌ noꞌp tuꞌx aaꞌ nañ jum makiaꞌ. \p \v 23 Jix bhaiꞌ moo xi chɨtda na baꞌ jɨɨgiꞌñdhaꞌ, jup tɨtda: \p ―Jaꞌp ji moox gɨꞌm jañ yaꞌ pum tɨtda. Jum makiaꞌ iñ dho nap tuꞌ ɨlhiiꞌñdhaꞌ, sia dɨbɨɨr jañ dhom makiaꞌ ɨrban juugɨt guiꞌ na jɨꞌx bhaan bipioꞌ yaꞌ nach paiꞌp tuꞌiiꞌ. Cham jax bua, nañ guꞌ bɨɨx ja daaꞌ gu jaꞌtkam. \p \v 24 Baꞌ xi mɨɨ gu tɨyaa nat tɨkkam gu dɨꞌɨɨꞌn, jup tɨtda mu ɇɇk: \p ―Jup jiñ chɨtda gu yaꞌ kiokam na sap jiñ makiaꞌ nañ tuꞌx aaꞌndaꞌ. ¿Tuꞌñ bha tañiaꞌ? \p Baꞌp tɨtda gu dɨꞌɨɨꞌn: \p ―Jaꞌp jap tɨɨdaꞌ na ɨɨkɨi bham makiaꞌ gu maꞌooꞌn gu Juan jaꞌtkam bopkondam. \p \v 25 Baꞌ jotmodaꞌ gio mɨjɨp xi mɨɨ gu tɨyaa mu na paiꞌ daa gu Eroodis, baꞌ mu ɇɇk jup tɨtda: \p ―Aañ jix aaꞌ nap jiñ makiaꞌ jooxiaꞌ taꞌm gu maꞌooꞌn gu Juan jaꞌtkam bopkondam, xib ɨp moo. \p \v 26 Baꞌ naiꞌ soiꞌ jim duu gu Eroodis, giilhim jix buam jum ɨlh. Guꞌ ji nat guꞌ moo puiꞌp ba tɨɨꞌn miꞌ ja kaichdhat guiꞌ nam jɨꞌk miꞌp tuꞌiiꞌ na makiaꞌ na tuꞌ ɨlhiiꞌñdhaꞌ. \v 27 Baꞌ puiꞌ tɨix buam jim aagɨt muiꞌ ma joot maaꞌn gu sandaaruiꞌx chugiꞌñ na ɨɨkdharaꞌ gu maꞌooꞌn gu Juan. \v 28 Baꞌ muiꞌp ma jii maaꞌn gu sandaaruiꞌx nat ɨɨkim gu maꞌooꞌn. Baꞌ jaꞌxpɨx miꞌ ba aich, miꞌ xi maa gu tɨyaa. Miꞌ dhɨr baꞌ gu tɨyaa mu jaꞌk jup xi bhɨidhak gu dɨꞌɨɨꞌn. \v 29 Baꞌ puiꞌ ba tɨ kai mɨt gu noonbiꞌñ gu Juan na mɨt ba mua, baꞌ muiꞌ ma jii mɨt na mɨt bhɨim gu tukgaꞌn nam yaaspaꞌ. \s1 Gu Jesuus na muiꞌdhalhdhai gu paan tu ja makiaꞌ gu muiꞌ jaꞌtkam \r (Mt. 14:13‑21; Lk. 9:10‑17; Jn. 6:1‑14) \p \v 30 Baꞌ gio maap jup bam jumaap jamɨt gu noonbiꞌñ gu Jesuus na mɨt jaꞌk suulhgɨk mu jaꞌp paiꞌ nam jax oipimɨk, baꞌ ba aagiꞌñ am na mɨt jɨꞌk tuꞌx bhaiꞌ tu duu, gio nam jax jaꞌk ja tɨtdaim gu jaꞌtkam nam tu ja aꞌgidhim. \v 31 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Maik gor paiꞌ na cham jaroiꞌ oirɨ na pim baꞌm jɨɨpdhaꞌ. \p Nam guꞌ giilhim muiꞌ jaꞌtkam miꞌp oipo, jaiꞌ jimiim am, jaiꞌm miꞌp aajim, pu cham bhaiꞌ nam jax tu jugiaꞌ. \v 32 Baꞌ dɨɨlh dai na mɨt jax bha tɨɨtɨs kanuub taꞌm na mi jaꞌp jup sɇꞌ suudaiꞌ jugiiꞌñ, pu cham xi chu tabuimgidhak pu jii mɨt jotmodaꞌ baasɨꞌn dɨr jaꞌk na paiꞌr gampɨx. \v 33 Guꞌ ji na mɨt guꞌ sia ja tɨɨ muiꞌ jaiꞌ dhɨt, jix maatɨt tɨɨ mɨt na bɨɨx gu Jesuus bhammɨ pɨx daichuꞌ nam muiꞌ xi chɨ nɨiꞌñ. Baꞌ bhɨjɨ jaꞌp pu boop jamɨt bɨɨx juꞌñdharan gu suudaiꞌ, bɨɨpɨꞌ kat bhammɨ dɨr bap tuꞌiiꞌ am na mɨt baꞌ guiꞌ bhammɨ dɨr jup ba ai. Jaꞌx xikoor jumpax am, nam guꞌ janoꞌ pɨk muiꞌ miꞌp oipo jaiꞌ kap dɨr, sia mɨk dɨr kam. \v 34 Baꞌ nat muiꞌ ji chɨm gu Jesuus bhaiꞌ dhɨr kanuub taꞌm, nammɨ jaꞌp xi juꞌ am gu jaꞌtkam nat ba ja tɨɨ. Baꞌx ja joiꞌmdat ja tɨɨ, nam guꞌ sap jaꞌp ji buusan na jax gu kakasnir noꞌ cham jaroiꞌ ja bipiaꞌ. Baꞌ bhaiꞌ ji chu ja aꞌgi bɨɨx aixim na jax jaꞌk jir am nam tuiꞌñgɨdaꞌ. \v 35 Baꞌ jaꞌxpɨx jurnidhak mu jaꞌp ba baabu mɨt gu noonbiꞌñ gu Jesuus, jup tɨtda am: \p ―¿Jax jach jich dhuñiaꞌ? Tɨɨꞌ nat yaꞌ pɨx ba ji jur. ¿Cham aach ba jimiaꞌ nach ba tu koiꞌpoꞌ? Na guꞌ yaꞌ cham bhaaiꞌ nach paiꞌ tu jugiaꞌ, na guꞌ yaꞌr gampɨx. \v 36 Dai nap xi ja jootsai dhi jaaduñ kum ba tu taañpuꞌ gu koiꞌ mɨjɨ jaꞌp paiꞌ na jax jir kikcham, nam guꞌ cham tuꞌ uaꞌ gu tuꞌ nam jugiaꞌ, gio na guꞌ yaꞌ cham bhaaiꞌ nam paiꞌ tu sabaꞌdaꞌ. \p \v 37 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Yaaꞌ pim dho ka tu ja makiaꞌ aapiꞌm. ¿Tuꞌ gi pɨk? \p Baꞌp kaiꞌch am ɨp gio: \p ―Jax dhui na guꞌ sia kut maadɨt tɨi ma chu jua jɨꞌk xijum baik masaaꞌn, pu cham ja aix nam tu jugiaꞌ siat tɨi ma chu sabaꞌlh bɨɨx kaꞌm na jɨꞌk maiꞌchiaꞌ gu tuumiñ. \p \v 38 Baꞌ ba ja chia nam ja tɨkkaꞌ noꞌm sap cham jaiꞌ dhɨt iam uaꞌ gu koiꞌ, jup ja tɨtda: \p ―Ea gor xi ja tɨkka noꞌm iam jaiꞌ dhɨt uaꞌ gu koiꞌ. \p Baꞌ guiꞌ mɨjɨ jaꞌp jup xi ja tɨkkapuk jup tɨtda am gu Jesuus: \p ―Muni tɨi uaꞌ maadɨt, dai nar gook alh, jix chamaam gu paan gio baꞌ gook gu boptop. \p \v 39 ―Dhiiꞌ dho ba ja kokbaꞌñchuꞌn ―jup kaiꞌch gu Jesuus. \p Baꞌp ja tɨtda gu noonbiꞌñ nam sap xi ja chiñiaꞌ nam mi jaꞌp xi dharaibuꞌ xiꞌxkor gu jaꞌtkam saiꞌ dhaam na joidham jix chɨ tɨɨduꞌ. \v 40 Baꞌ puiꞌp xi ja tɨɨꞌn jamɨt, baꞌ mi jaꞌp jup ji dharaibu mɨt xiꞌxkor. Jɨꞌkchi kap moo guiꞌ na mɨt maap daraibu nam aix jix chamaam ooꞌm, jaiꞌ kap baꞌ gook ooꞌm daman mambhɨɨx, miꞌ pɨx puiꞌ. \v 41 Baꞌ gu Jesuus nat jax dhaa gux chamaam gu paan gio gu gook gu boptop, jix dhaam jaꞌk xi chɨ tɨɨgɨk xi chu taxchaabgidhak pɨx muiꞌ ji ja maa gu noonbiꞌñ taꞌtak jaisaidhat, baꞌ guiꞌ miꞌ dhɨr naiꞌp ji ja maa mɨt gu jaꞌtkam. Na mɨt paiꞌ bɨɨx xi ja maakak gu paan, gio gu boptop naiꞌp ji ja maa mɨt. \v 42 Bɨɨx chu juu mɨt nam jɨꞌk miꞌp tuꞌiiꞌ, tu koiꞌmɨk am nam jɨꞌx ɨlhiiꞌñ. \v 43 Jaiꞌ mɨt pu cham ka jugio, puiꞌ mɨt ma chu jumaap ɨp gio, mambhɨɨx daman gook bapaalh jamɨt ja susduiꞌ, ku guꞌ bɨnkam ji gu boptop, cham tuꞌ moo dai gu paan. \v 44 Alh moo muiꞌ jaꞌtkam na mɨt miꞌ tu juu, jix chamaam mambhɨɨx jix chaꞌtmam ooꞌm (5000) aixim gu chichioꞌñ, gu uꞌuub guꞌ cham daaxix kam ji gam aꞌalh. \s1 Gu Jesuus na joidham suudaiꞌ dhaam pɨx jimdaꞌ \r (Mt. 14:22‑27; Jn. 6:16‑21) \p \v 45 Miꞌ dhɨr baꞌ nat jax ja chia gu Jesuus nam bha tɨsdiaꞌ kanuub taꞌm gu noonbiꞌñ, mɨjɨ xi ja joot bɨɨpɨꞌ kat nam ba jimiaꞌ Betsaida jaꞌk. Baꞌ guiꞌ miꞌ ji bii, na guꞌ mi jaꞌp ka ja tabuimgiꞌñ gu muiꞌ jaꞌtkam. \v 46 Baꞌ jaꞌxpɨx nat paiꞌ bɨɨx xi ja tabuimgidhak, pu jii bhɨjɨmmɨ paiꞌ oidhaꞌ daam nat tu aꞌgam jix dhaam jaꞌk buiñor guch Gɨꞌkoraꞌ. \v 47 Baꞌ kiaꞌpɨx ɨrban ba ji bhɨɨk jamɨt gu noonbiꞌñ nat ba tuk, gu Jesuus pui bhammɨp tuꞌiiꞌ oidhaꞌ daam. \v 48 Baꞌ na bhammɨ dɨr muiꞌ xi chɨ nɨiꞌñ, ba ja tɨɨ nam mummu tɨi tɨ bhɨɨ, cham ka jimmɨ gu kanuub, nat guꞌ giilhim jix ioꞌm bhaiꞌ ji jɨb mu dɨr jaꞌk nam paiꞌ jaꞌk tɨi ka jiimɨt. Baꞌ nammɨ na paiꞌ bar katukgab, muiꞌ ma jii gu Jesuus, bhammɨ dɨr pɨx tu tuiꞌdhiꞌ bɨɨx aꞌnsap, miꞌ ba ai ɨp gio na paiꞌ gɇꞌ suuꞌnkaꞌ gu suudaiꞌ. Miꞌ dhɨr baꞌ bɨɨx suudaiꞌ dhaam pɨx chuꞌm duu, jaꞌp gai dhɨr paꞌ moo bhɨichuꞌ nam paiꞌp tuꞌiiꞌ gu noonbiꞌñ kanuub taꞌm. Baꞌ nat mi jaꞌp jupaaban ji bhɨi, \v 49 gɇꞌgɇr ba jiiñ jamɨt jix xusuañim na mɨt ba tɨɨ na mi jaꞌp ba jimchuꞌ suudaiꞌ dhaam. Jaꞌp jum aaꞌ am na tuꞌ miꞌ bax ja naa. \v 50 Giilhim jix chotdonɨt muiꞌ ba tɨ nɨiꞌñ am, guꞌ ji nat guꞌ jotmodaꞌ bha ñio, jup ja tɨtda: \p ―¡Chaꞌpim totdon kaꞌ! ¡Aañiꞌ pɨx jup tuiꞌdhiꞌ! \p \v 51 Baꞌ muiꞌ ji ai. Baꞌ nat jax bha tɨs kanuub taꞌm, naiꞌ ji kɨkbu gu jɨbɨlh. Baꞌ guiꞌ miꞌ puiꞌ pup tuꞌiiꞌ am, nam guꞌ giilhim jix juraapgix, \v 52 nam guꞌ chakui maat noꞌr gɇꞌkam gu Jesuus, sia kum tɨi nɨiꞌñ nat muiꞌdhalh gux chamaam gu paan, nam guꞌ cham bɨɨx ja jujur kɨꞌn xim gaꞌnga na jax jir jum duukam. \s1 Gu Jesuus na ja duduaꞌñdhaꞌ gux kakoꞌkkam mu Genesareet \r (Mt. 14:34‑36) \p \v 53 Baꞌ jaꞌxpɨx bhammɨ dɨr ba tɨɨtɨs jamɨt juꞌñdharan na paiꞌ Genesareet tɨ tɨɨꞌ, miaꞌn Betsaida. Baꞌ bha jaꞌp xi buraak jamɨt gu kanuub \v 54 muiꞌ ji chɨɨtɨm. Guꞌ ji nam guꞌ ampɨk muiꞌp tɨ nɨiꞌñ gu jaꞌtkam, jix maatɨt tɨɨ mɨt na maadɨt jir diꞌ gu Jesuus. \v 55 Jotmodaꞌ mɨt naiꞌ xi chu aagam mɨjɨ jaꞌp na jax jix chum kakoꞌk, gio jaiꞌ na mɨt muiꞌ ji ja uꞌuuk na paiꞌ oirɨ gu Jesuus. \v 56 Baꞌ nat mɨjɨ jaꞌp xi jii na jax jir kikcham, pup xim ja boosoꞌ am gux kakoꞌkkam mɨjɨ dɨr jaꞌp baꞌpki chɨr, baꞌ soiꞌ tɨtdadaꞌ am na sap sia palhɨɨp nam bhaiꞌ xi dhagiaꞌ juꞌñdharan gu jannulhiꞌñ, pu duduadhiaꞌ am. Puiꞌ baꞌp ji buus, pu dudua mɨt bɨɨx guiꞌ na mɨt jɨꞌk daa gu jannulhiꞌñ sia gu palhɨɨp. \c 7 \s1 Gu Jesuus nap kaiꞌch na cham jir am nam jax tu jimdat gu bɨjɨk dɨr kam \r (Mt. 15:1‑20) \p \v 1 Baꞌ janoꞌ na miꞌ ka oirɨ gu Jesuus, miꞌ ba ai mɨt bhammɨ dɨr jaꞌk Jerusaleen guiꞌ nam pariseos jum tɨɨtɨꞌndaꞌ gio baꞌ guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios. \v 2 Baꞌ moo ampɨk jup ba ji chu juu mɨt gu jaꞌtkam tugiꞌñ gu Jesuus, baꞌ ba ja tɨɨ mɨt na mɨt jaiꞌ dhɨt cham muiꞌkim jum iꞌkoim, na guꞌ sap jix xidhuu kaꞌ noꞌ cham muiꞌkim ikoimdhix gu jaroiꞌ. \v 3 Na guꞌ guiꞌ nam pariseos jum tɨɨtɨꞌndaꞌ gio gu jaiꞌ Israel kam jaꞌtkam, pui miꞌ puiꞌ tu daaꞌñchuꞌ am nam jax jaꞌk tu jimdat gu bɨjɨk dɨr kam kat, na sap noꞌm cham muiꞌkim ikoimdhix, cham jir am nam gan tu kuaꞌdaꞌ, nam guꞌ sap jum uaꞌtulhdhaꞌ. \v 4 Gio jaiꞌ cham daaxix kam, puiꞌ na jax gu jaroiꞌ noꞌt jii paiꞌ na bɨxchuꞌ tum gaꞌra, jum aaꞌndaꞌ sap na muiꞌkim batbiaꞌ jaꞌk gɨɨsɨi, na guꞌ sap jix xidhuu na tu jugiaꞌ noꞌt jax dhuuk cham muiꞌkim batbia. Gio gam gu tuꞌ na bhaan tu ioꞌdaꞌ na muiꞌkim ja bopkondaꞌ, gio gu bhiꞌmkar, gio baꞌ gu tuꞌ na bhaan dadarrɨdaꞌ na paiꞌ dhuuk ba ji chu jugiaꞌ. \v 5 Miꞌ dhɨr baꞌ bhaiꞌ ji chɨkka mɨt gu Jesuus guiꞌ nam pariseos jum tɨɨtɨꞌndaꞌ gio guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, jup tɨtda am: \p ―¿Jax kum baꞌ dhim jaꞌtkam tuk cham miꞌ puiꞌ ka jimchuꞌ nam jax tu jimdat guch bopxikat? Tɨɨꞌ nam cham muiꞌkim jum iꞌkoimdhat tu kuaꞌ. \p \v 6 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Dho puiꞌ na jax aapiꞌm na pim guꞌ cham tuꞌ miꞌ puiꞌ jiim na pim jax jaꞌk tu ja aꞌgiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam nam tuiꞌñgɨdaꞌ. Bak guꞌr puiꞌ nat jax tu uaꞌnak miꞌ uꞌuan taꞌm gu Isaiiyas guiꞌ nat muiꞌkim bha ñioꞌkdhak guñ Gɨꞌkoraꞌ, nap jum kaiꞌch: \q1 Dhi jaꞌtkam puiꞌ xi kaiꞌch am nam sap tuꞌ kaꞌm jiñ ñɨiꞌñ, \q1 guꞌ ji na guꞌ gu ja jujur mɨk jaꞌk jup tuꞌiiꞌ aañ jiñ bui. \q1 \v 7 ¿Tuꞌm gi miꞌp tɨgiaꞌ siam bɨɨx aixim tu daan? \q1 Nam guꞌ cham tuꞌ miꞌ puiꞌ jiim nañ jax jix aaꞌ, \q1 gio na guꞌ nam jɨꞌk jax tu ja aꞌgiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam, \q1 dɨɨlh pɨx nam jax ɨlhiiꞌñdhaꞌ. \p \v 8 ’Jix matgam dho ―jup kaiꞌch gu Jesuus―, na pim guꞌ jaꞌp xi dhuukat na jax jix aaꞌ gu Dios. Dai na pim miꞌ puiꞌ tu daaꞌñchuꞌ nam jax tu jimdat gu bɨjɨk dɨr kam kat nam muiꞌkim ja bopkondat gu tuꞌ nam bhaan tu ioꞌdaꞌ, gio jaiꞌ cham aagix kam ku pim pu tu buim. \p \v 9 ’Guꞌ baꞌ na jax jix aaꞌ gu Dios, tuꞌ pɨx ɨlhiiꞌñ japim. Dai na pim mu jaꞌk jix chutkagix na pim jax ɨlhiiꞌñ dɨɨlh. \v 10 ¿Moo jaꞌp cham jam aꞌm baapak aa? Gi nat jaꞌpni tu uaꞌnak bo gu Moisees nap jum kaiꞌch miꞌ uꞌuan taꞌm: “Tuꞌ kaꞌm jap nɨidhat gum taat gio gum naan.” Gio baꞌ moo jaꞌpnip jum kaiꞌch ɨp: “Gu jaroiꞌ na cham tuꞌ kaꞌm nɨiꞌñdhaꞌ gu taataꞌn piam gu dɨꞌɨɨꞌn, pɨx am tɨꞌñchokaꞌ na joodai kɨꞌn maꞌyaxix kam muukix kaꞌ.” \v 11 Guꞌ ji na guꞌ aapiꞌm jix ioꞌm maakam ba xi buim, jaꞌp jum aaꞌ pim nar am na jaꞌp tɨɨdaꞌ gu jaroiꞌ gu taataꞌn piam gu dɨꞌɨɨꞌn: “Puiꞌ ba tɨɨꞌn jañich gu Dios nañ bɨɨx mu tu tuꞌaaꞌ chiop nañ jɨꞌk tu biaꞌ. Cham ka bhaaiꞌ nañ jax dhuim taiñbuidhaꞌ, sia ku jaꞌp moo tɨim aꞌm jum aaꞌ.” \v 12 Dai noꞌt puꞌñi ba tɨɨꞌn gu taataꞌn piam gu dɨꞌɨɨꞌn, aapiꞌm puiꞌ ba tɨꞌyaꞌ na miꞌ puiꞌ ba jimchuꞌ na jax jix aaꞌ guñ Gɨꞌkoraꞌ, jaꞌp moo sɨlhkam xi kaiꞌchdhaꞌ pim. \v 13 Ba xi jii pimɨt na pim bɨɨx aixim tu bua bhaan jim iatat nam jax tu jimdat gu bɨjɨk dɨr kam. Guꞌ baꞌ na jax jix aaꞌ gu Dios, gampaiꞌ pɨx biaꞌ pim, panaas ku pu cham tuꞌ bhaiꞌ, gio jaiꞌ cham aagix kam ku pim pu tu buim. \s1 Gu Jesuus nap kaiꞌch na cham xidhuu gu jax chuꞌm koiꞌ \p \v 14 Baꞌ gu Jesuus maap ja jumpadak gu muiꞌ jaꞌtkam jup ja tɨtda: \p ―Ka na pim moox bhaiꞌ xiñ kaayaꞌ bɨɨx na pim jɨꞌk yaꞌp tuꞌiiꞌ nañ jax jam tɨɨdaꞌ. \v 15 Jax dhui na guꞌ cham tuꞌ xidhuu noꞌ moo tu kuaꞌ pɨx gu jaroiꞌ, guꞌ ji noꞌx bhaamut naiꞌ tɨtɨɨꞌñcho, piam ku jax ña pɨx jum aaꞌ na jax cham jir am na baꞌx xidhuu, na guꞌr uaꞌtulhdharaꞌ. \v 16 Miꞌ pim puiꞌ ba jimiaꞌ jɨꞌk na pim jix maatɨt jiñ kɇɇ. \p \v 17 Baꞌ miꞌ puiꞌ xi ja tɨtdaimɨk pu jii mummu na paiꞌ tɨbiapkaꞌ. Baꞌ nat mu ba ai, ba tɨkka am gu noonbiꞌñ na jax kaiꞌñkam jup kaiꞌch gu puiꞌ na jax ja tɨtda gu muiꞌ jaꞌtkam. \v 18 Baꞌp ja tɨtda: \p ―¿Aapiꞌm aa puiꞌ cham maatɨt jup tɇ kɇɇ? Jaꞌp jañ dho kaiꞌch na cham tuꞌ xidhuu noꞌ moo tu kuaꞌ pɨx gu jaroiꞌ, \v 19 na guꞌ sɨlh bookaran jaꞌk bhɨɨyaꞌ gu koiꞌ, miꞌ dhɨr dai na giop ba buusniaꞌ, cham tuꞌ na juraꞌran jaꞌk baapkɨi miꞌx buam ba jurtuꞌnkaꞌ. \p Baꞌ dhiꞌ na puiꞌ jɨꞌ kaiꞌch gu Jesuus, jaꞌp kaiꞌñkam jup kaiꞌch na sap cham tuꞌ xidhuu gu tuꞌ koiꞌ, pu ni jax chuꞌm. \v 20 Baꞌ jaꞌpnip ja tɨtda: \p ―Guꞌ ji noꞌx bhaamut naiꞌ tɨtɨɨꞌñchu gu jaroiꞌ piam ku jax ña pɨx jum aaꞌ nax buam jir jum duukam na baꞌx xidhuu, na guꞌr uaꞌtulhdharaꞌ. \v 21 Na guꞌ kaiꞌñkam ja jujur am dɨr gu jaꞌtkam na bhaiꞌ jim gɨgɨꞌlhiꞌñ gux buam jum duukam, jax ñam pɨx bam aaꞌndaꞌ, jaꞌp na jax guiꞌ nam jaiꞌ jix bhaiꞌ ja tɨtdadaꞌ gu uꞌuub sia kum tɨi tɨ bɨpnaꞌ, gio gu uꞌuub ba puiꞌ ɨp. Gio guiꞌ nam cham tɨɨmuiꞌx kaꞌ, siam tɨi maap tu oiꞌdhaꞌ. Gio guiꞌ nam jaꞌtkam ja kooꞌndaꞌ. \v 22 Gio guiꞌ nam tɨ ɨɨxiꞌñdhaꞌ. Gio guiꞌ nam jix bhaamut nɨiꞌñdhaꞌ gu jaroiꞌ noꞌ tuꞌ biaꞌ, nam jaiꞌ puiꞌp jix aagɨt. Gio guiꞌ nam jax ñam pɨx tu buadaꞌ na jax cham jir am. Gio guiꞌ nam iatdaꞌ. Gio guiꞌ nam jotmodaꞌ pɨx jix bhaiꞌ tɨɨdaꞌ gu ubii, miꞌ dhɨr jumai ɨp. Gio guiꞌ nam jix chɨ jɨɨgak kaꞌ. Gio guiꞌ nam giilhim tu ñiok. Gio guiꞌ nam jix buam ja aꞌgadaꞌ gu jaꞌtkam. Gio guiꞌ nam gɇꞌgɇrkam jum taat kaꞌ. Gio guiꞌ nam bɨɨx aixim tu buadaꞌ, panaas kum cham ja jujur biaꞌkaꞌ. \v 23 Bɨɨx dhiꞌñi na jɨꞌk jix buam jir jum duuꞌnkam, ja jujur am dɨr jum gɨgɨꞌlhiꞌñ gu jaꞌtkam. Dhiꞌ ji na baꞌ puiꞌm kaiꞌch nax xidhuu, na guꞌ giilhim jir uaꞌtulhdharaꞌ. \s1 Maaꞌn gu ubii na cham jir Israel kam na umuaꞌñdhaꞌ gu Jesuus na duaꞌñdhaꞌ gu maraaꞌn \r (Mt. 15:21‑28) \p \v 24 Miꞌ dhɨr baꞌ ma jii gu Jesuus mummu maaꞌn kap, miaꞌn pɨx iam na paiꞌ gɇꞌr kiicham Tiiro tɨ tɨɨgim. Baꞌ miꞌ nat paiꞌ ai, tɨi cham paiꞌ jimmɨdaꞌ na tɨi cham aagɨt na jaroiꞌx mat kaꞌ na pa jaꞌk jax chuiꞌkaꞌ. Guꞌ ji nat guꞌ cham puiꞌ ji chu buus, moo janoꞌ puiꞌ ba tɨm tɨi. \v 25 Miꞌ ba jimchuꞌ maaꞌn gu ubii nat jax puiꞌ tɨ kai, na sap cham kɨɨꞌ tu iiꞌmdaꞌ kaꞌ maaꞌn gu maraaꞌn, ampɨx puiꞌx ñaanbiꞌ kaꞌ, baꞌ miꞌ oꞌlhiaꞌn kɨꞌn ji kɨkbu bɨɨpɨꞌ dɨr gu Jesuus. \v 26 Guiꞌ gu ubii cham tuꞌr Israel kam kaꞌ, pur miꞌ kam kaꞌ Peniisia, na Siiria bhaan bipioꞌ guiꞌ gu dɨbɨɨr. Baꞌ soiꞌ xi chɨtda, jup tɨtda na sap iam maiꞌ jootsaꞌ gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ bhaiꞌ dhɨr bhaan gu tɨɨyax. \v 27 Guꞌ ji na guꞌp tɨtda gu Jesuus: \p ―Ea nañ bɨɨpɨꞌ ka xi ja palhbuidhaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam nañ baꞌ aap jup bam palhbuidhaꞌ. Na guꞌ noꞌ ñich aap bɨɨpɨꞌm palhbui, jaꞌp ji buusniaꞌ na jax gu aꞌaalh noꞌm ka tu kuaꞌ gu tuꞌ koiꞌ noꞌ ñich miꞌ dhɨr ja boppoidhak mu xi ja maa gu goꞌngox. \p \v 28 Baꞌp kaiꞌch gu ubii: \p ―Dho guꞌ puiꞌ dat do jia tɨi, guꞌ ji nañ guꞌ aañ soiꞌñ ɨlhiiꞌñ. ¿Cham aa guꞌ cham jax jup bua noꞌp moo xich joiꞌmdai jich palhbuidhaꞌ gɨt? Na guꞌ jaꞌp ji buusniaꞌ na jax noꞌm tɨ tɨɨtɨb gu goꞌngox gu biimuñgaꞌn na iigɨsdaꞌ paiꞌ nam tu kuaꞌdaꞌ gu aꞌaalh. \p \v 29 Baꞌp tɨtda gu Jesuus: \p ―Jaꞌpji moo sɨlhkam jia nap soiꞌm ɨlhiiꞌñ jiñ jaduuñ. Ba buus ji matgam gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ bhaiꞌ dhɨr bhaan gum maraax. Chaꞌp jax kam aaꞌndaꞌ, ba jimiaꞌ ap. \p \v 30 Baꞌ ba jii ɨp gu ubii. Nat paiꞌ dhuuk mu ai kiaꞌmiꞌñ, jix kɨɨꞌ mi jaꞌp boꞌm bakxidhat gu tɨɨyax, pu ba buus gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ bhaiꞌ dhɨr bhaan na kɨꞌn kax ñaanbiꞌ kat. \s1 Gu Jesuus na ba duaꞌñdhaꞌ maaꞌn guiꞌ na cham tɇ kɇɇkɇꞌ gio na cham tu ñiokdaꞌ \p \v 31 Baꞌ miꞌ na paiꞌ daakat gu Jesuus miaꞌn gɇꞌ kiicham Tiiro tɨ tɨɨgim, miꞌ dhɨr giop ma jii, moo bhaiꞌ buus na paiꞌ Sidoon tɨ tɨɨꞌ, na puiꞌp jir gɇꞌ kiicham. Bhaiꞌ dhɨr jaꞌp gakoolh bhɨɨk mummu ba buus na paiꞌ Dekaapolis bhaan bipioꞌ gu dɨbɨɨr. Mu ji ai miaꞌn na paiꞌ gɇꞌ suuꞌnkaꞌ gu suudaiꞌ, na Galilea bhaan ba bipioꞌ. \v 32 Baꞌ miꞌ ba baiꞌñchuꞌ am gu jaꞌtkam maaꞌn gux koꞌkkam na cham tɇ kɇɇkɇꞌ gio na cham tu ñiokdaꞌ, baꞌ soiꞌ tɨtda am na sap palhɨɨp bhaiꞌ xi dhagiaꞌ na baꞌ dodhiaꞌ. \v 33 Baꞌ gu Jesuus jaꞌp jaꞌk xi baidhak dɨɨlhkob palhɨɨp bhɨjɨ xi kɨɨꞌmpi naankaran, gio baꞌ nat xi xixbuidhak gu nobiiꞌñ palhɨɨp bhaiꞌ xi dhaa nɨɨnɨran. \v 34 Gio baꞌ nat jax jix dhaam jaꞌk xi chɨ tɨɨgɨk iiꞌmdagaꞌn xi buak jup kaiꞌch: \p ―¡Epaata! ―na jaꞌp kaiꞌñkam jup jum kaiꞌch: ¡Xim kukpioꞌk! \p \v 35 Baꞌ joidham bhaiꞌ jim kukpioꞌ gu naankaꞌn guiꞌ na cham tɇ kɇɇkat, gio gu nɨɨnɨꞌn pu dua ɨp, jix bhaiꞌ ba tu aꞌga. \v 36 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus guiꞌ nam miꞌp tuꞌiiꞌ nam sap cham jaroiꞌ aagiꞌñdhaꞌ nat jax dhuuk duaꞌñ, guꞌ ji nam guꞌ guiꞌ moo janoꞌ naiꞌ pɨx jaꞌx puiꞌ tu ja aꞌgiꞌñ, sia kut tɨi xi ja sooꞌmcholhdhak. \v 37 Baꞌ gu jaꞌtkam guiꞌ nam puiꞌ tu ja aꞌgiꞌñdhaꞌ miꞌ puiꞌ pup tuiꞌkaꞌ am, jaꞌxpɨx dai nam jup kaiꞌchdhaꞌ: \p ―¡Joidham dho bak jia! Jaiñ na guꞌ puiꞌ ja duduaꞌñdhim guiꞌ nam cham tɇ kɇɇ gio guiꞌ nam cham tu ñiok. \c 8 \s1 Gu Jesuus na muiꞌdhalhdhai gu koiꞌ giop tu ja makiaꞌ muiꞌ gu jaꞌtkam \r (Mt. 15:32‑39) \p \v 1 Baꞌ miꞌ na paiꞌ ka oirɨ gu Jesuus, gio muiꞌ miꞌp ma ai mɨt gu jaꞌtkam. Baꞌ baik jurniꞌñ kɨꞌn ma juu gu koiꞌ nam tu uaꞌdat. Baꞌ maap xi ja jumpadak gu noonbiꞌñ, jup ja tɨtda: \p \v 2 ―Jix joiꞌmdat ja nɨiꞌñ iñ dhi jaꞌtkam, na mɨt guꞌ baik tanoolh yaꞌ ba ji juruuñ. Cham ka tu uaꞌ am gu tuꞌ nam jugiaꞌ. \v 3 Na guꞌ noꞌ ñich puiꞌ cham tu ja maakak ba ja joot ja kiꞌaam jaꞌk, mu paiꞌ uaꞌmaꞌ am boi chaꞌm, nam guꞌ jaiꞌ mɨk dɨr tu jim. \p \v 4 Baꞌp tɨtda am gu noonbiꞌñ: \p ―¿Jax gi dhui jaroiꞌp ba tu ja maa, na guꞌ yaꞌr gampɨx? ¿Paach gip tu sabaꞌdaꞌ gu tuꞌ nach ja makiaꞌ? \p \v 5 Baꞌ ba ja tɨkkaꞌn, jup ja tɨtda: \p ―¿Guꞌ jɨꞌk japim pɨx uaꞌ gu paan na pim saak uaꞌ? \p Baꞌ guiꞌp tɨtda am: \p ―Xijum gook dho pɨx. \p \v 6 ―Dhiꞌch dho taꞌtak jaisai ja makiaꞌ ―jup kaiꞌch gu Jesuus. \p Miꞌ dhɨr baꞌp ja tɨtda nam sap xi ja chiñiaꞌ gu jaꞌtkam nam xi dharaibuꞌ. Baꞌ guiꞌ puiꞌp xi ja tɨɨꞌn jamɨt, baꞌ pɨx mi jaꞌp jup ji dharaibu mɨt. Baꞌ gu Jesuus nat jax dhaa gu xijum gook gu paan xi chu taxchaabgidhak pɨx muiꞌ ji ja maa gu noonbiꞌñ taꞌtak jaisaidhat, baꞌ guiꞌ miꞌ dhɨr pɨx naiꞌp ji ja maa mɨt gu jaꞌtkam. \v 7 Gio baꞌ gu boptop jɨꞌkchip uaꞌdat am. Nat jax jup daa, puiꞌp xi chu taxchaabgidhak pɨx muiꞌp ji ja maa gu noonbiꞌñ, miꞌ dhɨr baꞌ guiꞌ pɨx naiꞌp ji ja maa mɨt ɨp gu jaꞌtkam. \v 8 Dappaam tu juu mɨt, tu koiꞌmɨk am nam jɨꞌx ɨlhiiꞌñ. Jaiꞌ mɨt pu cham ka jugio, puiꞌ mɨt ma chu jumaap, xijum gook bapaalh susda gu taꞌtak gaꞌn nat bii. \v 9 Maakob mambhɨɨx jix chaꞌtmam ooꞌm (4000) aix am gu jaꞌtkam na mɨt miꞌ tu juu. Miꞌ dhɨr baꞌ dai nat jax xi ja tabuimgidhak, \v 10 nat jax bha tɨs bhaan gu kanuub, pu jii ja bɨɨm gu noonbiꞌñ baasɨꞌn dɨr jaꞌk maaꞌn kap na paiꞌ Dalmanuuta bhaan bipioꞌ guiꞌ gu dɨbɨɨr. \s1 Gu pariseos nam jix aaꞌndaꞌ na maaꞌn jup duñiaꞌ gux bhaiꞌm duukam gu Jesuus ja nɨiꞌñchudat \r (Mt. 16:1‑4; Lk. 12:54‑56) \p \v 11 Baꞌ na mɨt bhammɨ dɨr ba tɨɨtɨs, bhaiꞌp ba ai mɨt guiꞌ nam pariseos jum tɨɨtɨꞌndaꞌ. Baꞌ pɨx am bhakku am buiñor gu Jesuus, bhax aaꞌ am na sap jup duñiaꞌ gu tuꞌ nar jix bhaiꞌm duukam ja nɨiꞌñchudat, na sap baꞌ bhaan matgilhiaꞌ noꞌt baabuiꞌ sɨlhkam bha joot guch Gɨꞌkoraꞌ. \v 12 Guꞌ ji na guꞌ gu Jesuus cham aaꞌ, dai nat jix buam jum aagɨt iiꞌmdagaꞌn xi buak jup ja tɨtda: \p ―¿Jax ku pim baꞌx aaꞌ nañ jup duñiaꞌ maaꞌn gu tuꞌ nar jix bhaiꞌm duukam? Na pim guꞌ gammɨjɨ pu nɨiꞌñdhaꞌ. Aañ pu kaiꞌch tuꞌ sɨlhkam kɨꞌn nañ cham tuꞌp duñiaꞌ dai aapiꞌm jam nɨiꞌñchudat, na pim guꞌ cham jɨꞌxkat tɨ jɨɨꞌñdhaꞌ aañ jiñ bui, sia kuñ jix bhaiꞌ tɨi tu bua. \p \v 13 Daipuꞌ xi ja tɨɨdak nat jax bha tɨs kanuub taꞌm, pu jii ɨp gio baasɨꞌn dɨr jaꞌk miꞌ na paiꞌ gɇꞌ suuꞌnkaꞌ gu suudaiꞌ. \s1 Na cham jir am puiꞌ nam jax jaꞌk tu aꞌgadaꞌ gu pariseos gio gu Eroodis \r (Mt. 16:5‑12) \p \v 14 Jaꞌp moo cham jup ka tɨꞌñchuꞌ am nam xi chu gaamui gɨt gu tuꞌ nam tu jugiaꞌ gu noonbiꞌñ gu Jesuus, maaꞌn pɨx bha uaꞌ am gu paan kanuub taꞌm. \v 15 Baꞌ nammɨ gama jaꞌk nam ba jiimchuꞌ, jup ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Moo pim cham ja kɇkɇɇdaꞌ guiꞌ nam pariseos jum tɨɨtɨꞌndaꞌ gio guiꞌ nam kaichuꞌ gu Eroodis. Nam guꞌ jaꞌp ji buusan na jax guiꞌ na kɨꞌn jappukar gu paan, giilhim jix chu iaꞌñdharaꞌ. \p \v 16 Baꞌ bhaiꞌ jim tɨ tɨkka mɨt dɨɨlh jix dhuꞌnpiꞌñ kɨꞌn, jup kaiꞌch am: \p ―¿Jax baꞌ ku baꞌp kaiꞌch? Guꞌ bak nach cham ka tɨꞌñchu gu paan nach bha uiꞌkaꞌ. \p \v 17 Guꞌ ji na guꞌx bhaiꞌx maat gu Jesuus nam jax kaiꞌch, jup ja tɨtda ɨp gio: \p ―¿Jax ku pim baꞌ dai gu tuꞌ paan bhaan tu aꞌgim na pim cham uaꞌ? Nañ guꞌ aañ cham tuꞌ tuꞌ koiꞌ aagɨt jup kaiꞌchim. ¿Moo jaꞌp cham maatɨt tɇ kɇɇ pim aa? ¡Moo jaꞌp jix kaapak ji jia gu jam jujur! \v 18 ¿Kaꞌ pim ji cham tu buupui aa, kaꞌ cham tu naanak japim aa? ¿Kux moo jaꞌp cham tɨtɨꞌñchuraꞌ pim aa? \v 19 ¿Jɨꞌk japimɨt bapaalh ja susduiꞌ gu paan gu taꞌtakgaꞌn nat bii janoꞌ na ñich muiꞌdhalhdhak tu ja maa gux chamaam mambhɨɨx jix chaꞌtmam ooꞌm gu jaꞌtkam? \p Baꞌ guiꞌp tɨtda am: \p ―Mambhɨɨx daman gook bapaalh dho. \p \v 20 ―Janoꞌ gi na ñich paiꞌ dhuuk muiꞌdhalh gu xijum gook gu paan, na ñich tu ja maa gu maakob mambhɨɨx jix chaꞌtmam ooꞌm, ¿jɨꞌk japimɨt bapaalh ja susduiꞌ? \p Baꞌ guiꞌp tɨtda am: \p ―Xijum gook bapaalh dho. \p \v 21 Baꞌp ja tɨtda: \p ―¿Guꞌ jax ji ku pim baꞌ moo jaꞌp cham maatɨt tɇ kɇɇ, ni ku pim xim gaꞌnga na jax jir jum duukam? Nañ guꞌ aañ cham tuꞌ tuꞌ koiꞌ aꞌgidhat jup kaiꞌchim, jaꞌpji guiꞌ nam pariseos jum tɨɨtɨꞌ gio guiꞌ nam kaichuꞌ gu Eroodis nañ ja aagɨt jup kaiꞌchim, na cham jir am nam jax jaꞌk tu ja aꞌgiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam. \s1 Gu Jesuus na ba duaꞌñdhaꞌ maaꞌn gu maaꞌnkam Betsaida kam \p \v 22 Baꞌ miꞌ dhɨr muiꞌ ma jii gu Jesuus mummu na paiꞌr gɇꞌ kiicham, Betsaida tɨ tɨɨgim. Baꞌ miꞌ ba baiꞌñchuꞌ am maaꞌn gu maaꞌnkam na cham ñia kaꞌ, baꞌ soiꞌ ba tɨtda am na sap palhɨɨp bhaiꞌ xi dhagiaꞌ na baꞌ dodhiaꞌ. \v 23 Baꞌ gu Jesuus am xi ñobchɨk gammɨjɨ pɨx chuꞌm duu, nammɨ baas juꞌñdharan xi baabuk palhɨɨp bhaiꞌ xi julh gu chiñbur gaꞌn buupuiran gio nat palhɨɨp bhaiꞌ xi dhaa, baꞌ xi chɨkka noꞌ sap moo bax chu maax na naiꞌ xi chɨ nɨiꞌñ. \v 24 Baꞌp kaiꞌch gu cham ñia kam naiꞌ xi chɨ nɨidhat: \p ―Bax chu maax paꞌ dho. Jaꞌp tuꞌm jum maaxiꞌñ am gu jaꞌtkam na gu tutua. \p \v 25 Baꞌ gio bhaiꞌp xi dhaa buupuiran, jix bhaiꞌ bhaiꞌ ji ñiata, pu dua, sap joidham jix bhaiꞌx chu maax na naiꞌ xi chɨ nɨiꞌñ. \v 26 Miꞌ dhɨr baꞌ dai nat ba joot kiaꞌmiꞌñ jaꞌk, jup tɨtda: \p ―Ba jimiaꞌ ap jum kiꞌaam jaꞌk. Gakoolh jap moo bhɨɨyaꞌ miꞌ dhi gɇꞌ kiicham nam cham bam tɨkkadaꞌ gu miꞌ oiꞌñkam na pich jax dhuuk dua. \s1 Gu Peegro na ba tu aaꞌndaꞌ na gu Jesuus jir diꞌ guch Xoiꞌkam \r (Mt. 16:13‑20; Lk. 9:18‑21) \p \v 27 Baꞌ mɨkkat giop ma jii gu Jesuus ja bɨɨm gu noonbiꞌñ mummu jaꞌk jɨꞌkchi kap na paiꞌr kikcham, miaꞌn gɇꞌ kiicham na Sesarea Piliipo tɨ tɨɨꞌ. Baꞌ nam nammɨ ka jimchuꞌ bɨɨx boi, ba ja tɨkka, jup ja tɨtda: \p ―¿Jax jam kaiꞌchdhaꞌ gu jaꞌtkam? ¿Jaroo sap daꞌ iñ? ¿Tuꞌñ sap jir jup tuꞌm daꞌ? \p \v 28 Baꞌ guiꞌp tɨtda am: \p ―Dho jɨꞌmaꞌn jup kaiꞌchdhaꞌ am nap sap aap jir diꞌ gu Juan guiꞌ na jaꞌtkam ja bopkondat. Jaiꞌ baꞌp kaiꞌchdhaꞌ am ɨp nap sap aap jir diꞌ gu Eliiyas, guiꞌ nat saak maaxik jii jix dhaam jaꞌk. Gio baꞌ jaiꞌp kaiꞌchdhaꞌ am ɨp nap sap aap maadɨt jir diꞌ guiꞌ nam bɨjɨk ya jaꞌp bhaankam tu aꞌgimɨk guch Gɨꞌkoraꞌ. \p \v 29 Baꞌ dɨɨlh jup xi ja tɨkka gu Jesuus, jup ja tɨtda: \p ―Aapiꞌm gi, ¿xiñ maat japim aa nañ jir tuꞌp tuꞌm daꞌ? \p Baꞌ muiꞌ ji ñio gu Peegro, jup kaiꞌch: \p ―Dho aapiꞌ dhor diꞌ guch Xoiꞌkam guiꞌ na saak bha jootsaꞌ gɨt guch Gɨꞌkoraꞌ. \p \v 30 Baꞌ xi ja sooꞌmcholhdhak nam sap cham jaroiꞌ aagiꞌñdhaꞌ, dɨɨlh jam sap pɨx puiꞌx chu mat kaꞌ. \s1 Gu Jesuus na ba tu aaꞌndaꞌ nam ba muꞌaaꞌ \r (Mt. 16:21‑28; Lk. 9:22‑27) \p \v 31 Miꞌ dhɨr baꞌ gio bhaiꞌp ji chu ja aꞌgi gu Jesuus gu noonbiꞌñ, jup ja tɨtda: \p ―Giilhim kañ chulhiiñaꞌ iñ, ku baꞌ guꞌ cham jax bua ji, nat guꞌ pu kaiꞌñkam bhañ joot guñ Gɨꞌkoraꞌ. Cham jiñ kɨɨgalhdhaꞌ am guiꞌ nam jir ja gɇꞌgɇrkam tuk kaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam, gio gu ja gɇꞌgɇrkam tuk guiꞌ nam jaiꞌ ja palhbuiꞌñdhaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam nam tu daandaꞌ buiñor gu Dios, gio baꞌ guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, tu chiñiaꞌ am nam jiñ muꞌaaꞌ. Ku baꞌ guꞌ aañ baik tanoolh kɨꞌn yaaꞌ ji nañ jax ba oirɨdaꞌ. \p \v 32 Dhiꞌ puiꞌ dho gi guꞌx bhaiꞌ ja aagiꞌñ ji, cham tuꞌ paiꞌ tuꞌ bhaan ji uaꞌrgidhat. Baꞌ gu Peegro jaꞌp jaꞌk dɨlhkob xi baabuk jup tɨtda na sap cham jir am gu puiꞌ na jax kaiꞌch. \v 33 Guꞌ ji na guꞌ gu Jesuus jotmodaꞌ kuuꞌ kɨkbu, mu jaꞌk tɨ nɨidhat nam paiꞌ pup daraa gu jaiꞌ gu noonbiꞌñ, jup tɨtda: \p ―¡Chaꞌp tuꞌ kɨꞌn jiñ juandaꞌ toobolhik! Nap guꞌ cham puiꞌ ɨlhiiꞌñ na jax jix aaꞌ gu Dios. Puiꞌ pɨx jaꞌk ɨlhiiꞌñ ap nam jax ɨlhiiꞌñ gu jaꞌtkam. \p \v 34 Baꞌ maap xi ja jumpadak gu noonbiꞌñ gio gu jaꞌtkam, jup ja tɨtda: \p ―Noꞌ jaroiꞌx aaꞌ na gammɨjɨ bañ kaichgɨdaꞌ, jum aaꞌ na jaꞌp xidhui na dɨɨlh jax ɨlhiiꞌñdhaꞌ, dai na pɨx bhaan ji bamgiaꞌ, cham jax bua sia kum jix muꞌaam. \v 35 Na guꞌ gu jaroiꞌ noꞌ tɨi bañ kaichgɨt, noꞌt dai miꞌ ba ji chooꞌn noꞌm bax muꞌaam, cham bhaiꞌ ka tu jimiaꞌ, na guꞌ cham jɨꞌxdhaꞌ ka tɨsdiaꞌ jix dhaam jaꞌk. Guꞌ cham ji noꞌ guꞌ cham tuꞌ ji kɇkɇɇdat gammɨjɨñ kaichuꞌ, noꞌ miꞌ puiꞌ xi jimchuꞌ na jax jum kaiꞌch gux bhaiꞌm kaiꞌchdham ñioꞌkiꞌñ guñ Gɨꞌkoraꞌ, jix bhaiꞌ dho tu jimiaꞌ, na guꞌ pu jimiaꞌx dhaam jaꞌk, sia ku mɨt ba mua. \v 36 ¿Tuꞌ gix bhaiꞌ sia ku jaroiꞌ bɨxchuꞌ tu biaꞌ gu tuꞌ na yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn jix chu jaiꞌch? Na guꞌ puiꞌ pɨx cham jup palhbuidhaꞌ na jax dhui tɨsdiaꞌ jix dhaam jaꞌk, \v 37 guꞌ ji na soiꞌm duujim uanaꞌ noꞌx aaꞌ na cham jum tulhiiñaꞌ. Na guꞌ cham jum aaꞌ na mu paiꞌ tu namkiꞌñdhaꞌ, dai na pu tɨɨdaꞌ guñ Gɨꞌkoraꞌ jix dhaam jaꞌk na uanaꞌ gu uaꞌtulhdhar gaꞌn. \v 38 Guꞌ baꞌ gu jaroiꞌ noꞌ jax dhuukat tɨi ba tɨ jɨɨgiꞌñ jiñ bui, aañ nat bhañ joot guñ Gɨꞌkoraꞌ, noꞌ guꞌ daix xiꞌɨr nañ aꞌmkam tu ja aꞌgidhaꞌ gu jaꞌtkam guiꞌ nam chakui tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ nam jix uaꞌtulhdhix kaꞌ, pɨx am tɨꞌñchukaꞌ nañ cham baidhikaꞌ jix dhaam jaꞌk, janoꞌ nañ paiꞌ dhuuk bhammɨ dɨr gio yaꞌp ba aayaꞌ yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn ja bɨɨm gu noonbiꞌñ guñ Gɨꞌkoraꞌ, nam baꞌ ampɨx machiaꞌ bɨɨx gu jaꞌtkam nañ jir gɇꞌkam. \c 9 \p \v 1 Jaꞌpni baꞌ moop ja tɨtda: \p ―Tuꞌ sɨlhkam kɨꞌn jañ yaꞌ pu jam tɨɨdaꞌ, jaiꞌ dhɨt na pim jɨꞌk yaꞌp tuꞌiiꞌ xib, ka tɨgiaꞌ pim na pim tuꞌ cham paiꞌ nɨiꞌñ na baꞌ bhaan matgilhiaꞌ nañ aañ jaꞌxbuiꞌp jir gɇꞌkam na jax gu Dios, baꞌ bhaankam bhañ joot nañ ya jaꞌp jup tuiꞌñgɨdaꞌ ja bui guiꞌ nam jɨꞌk jix biiñak kaꞌ buiñor na baꞌ cham tuꞌ ja duñiaꞌ. \s1 Gu Dios na ba tu mattudaꞌ nar gɇꞌkam gu Jesuus \r (Mt. 17:1‑13; Lk. 9:28‑36) \p \v 2 Baꞌ gatuuk xijum maaꞌn jurniꞌñ kɨꞌn ma jii gu Jesuus ja bɨɨm baik gu noonbiꞌñ, moo gu Peegro, gio gu Jakoobo, gio baꞌ gu Juan, bhammɨ mɨt ba tɨɨtɨs maaꞌn gu gɇꞌ oidhaꞌ taꞌm. Baꞌ bhaiꞌ jotmodaꞌ maakam tuꞌm bhaiꞌp jim duu, \v 3 bhaiꞌ ji chotbikɨ gu jajannulhiꞌñ, jix chuaap jum duu, ni na cham jaꞌp jix chua na jax gu jabook kɨb noꞌ bhaan mi chanoor. Jaꞌp jix ioꞌm jix chua ji, na moo sia ku dɨɨlh pux chua gu jannulh, cham jɨꞌxkat pu chuꞌm oñiaꞌ, siat muiꞌkim tɨim bakua. \v 4 Baꞌ bhaiꞌ bam maax gu Eliiyas gio gu Moisees, bɨxxik dɨr guguukat tu aꞌgiꞌñ am gu Jesuus na mɨt ba tɨɨ gu noonbiꞌñ. \v 5 Baꞌ muiꞌ ji ñio gu Peegro, jup kaiꞌch: \p ―¡Umri moor am na pich bhach baidhak jiñ jaduuñ nach yaꞌp tuiꞌkaꞌ jum bɨɨm! Xib baꞌ tuꞌ na jax chuiꞌkaꞌ, jɨꞌmaꞌn jach jam oꞌnamdhaꞌ, maaꞌn jir aap gaꞌn kaꞌ, jumai baꞌr Moisees gaꞌn kaꞌ, jumai baꞌr Eliiyas gaꞌn kaꞌ. \p \v 6 Cham jum matdaꞌɨr puiꞌ ba tɨi gu Peegro, na guꞌ giilhim jix juraapgix, gio gu jaiꞌ ba puiꞌ ɨp. \v 7 Baꞌ jotmodaꞌ bhaiꞌ ji chɨ ɨɨka dai miꞌ nam paiꞌp tuꞌiiꞌ, sɨlh bhaiꞌ jim gɨꞌɨɨlh gu tɨbaaꞌ na paiꞌ dhɨr bha tanoor. Baꞌ bhɨjɨmmɨ dɨr tɨbaaꞌñ chɨr bhaiꞌ ji chum ñio, jup tum kaiꞌch: \p ―Dhiꞌr jiñ mar na pim baꞌ moox mat kaꞌ. Miꞌ pim puiꞌ xi chuiꞌñgɨt na jax jam tɨɨdaidhaꞌ. \p \v 8 Baꞌ jotmodaꞌ mu tɨ tɨɨ mɨt na paiꞌp tuꞌiiꞌ gu Jesuus, cham paiꞌ ka tu jaiꞌch am guiꞌ nam bɨɨmaꞌn miꞌ ka guꞌkat. Dɨɨlh pɨx miꞌ ba kɨɨk. \v 9 Miꞌ dhɨr baꞌ dai na mɨt giop ba jii. Baꞌ bhammɨ dɨr aꞌnsap nam bhaiꞌ ba juurkim, jup ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Moo pim chakui jaroiꞌ aagiꞌñdhaꞌ gu xib puiꞌ na pimɨt jax tɨ tɨɨ. Janoꞌ baꞌ nañ paiꞌ dhuuk muukɨi yaꞌ nañ jax ba oirɨdaꞌ aañ nat bhañ joot guñ Gɨꞌkoraꞌ. \p \v 10 Baꞌ guiꞌ cham jaroiꞌp aagiꞌñdhaꞌ am, dɨɨlh pɨx puiꞌx chu mat kaꞌ am. Dai nam tɨim tɨ tɨkkaꞌndaꞌ dɨɨlh na sap jax kaiꞌñkam jup ja tɨtda na puiꞌ muukɨi miꞌ na jax ba oirɨdaꞌ. \v 11 Miꞌ dhɨr baꞌ moop ba tɨkka am, jup tɨtda am: \p ―¿Jax kum baꞌp kaiꞌchdhaꞌ guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios na puiꞌ bɨɨpɨꞌ yaꞌ aayaꞌ gu Eliiyas na baꞌ guch Xoiꞌkam yaꞌp ba aayaꞌ? \p \v 12 Baꞌp ja tɨtda: \p ―Jir puiꞌ dho, na guꞌ puiꞌm kaiꞌch mi uꞌuan taꞌm gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios. Bɨɨpɨꞌ bha jimiaꞌ gu Eliiyas na baꞌ yaꞌ ba ja mattudaꞌ gu jaꞌtkam na bhaiꞌ ba jim guiꞌ na bha jootsaꞌ guñ Gɨꞌkoraꞌ. Dai ji na guꞌ giilhim jum tulhiiñaꞌ, jaꞌppɨx maaꞌnkam ɨlhdhaꞌ am gu jaꞌtkam, na guꞌ puiꞌ jaꞌk jup jum kaiꞌch mi uꞌuan taꞌm. \v 13 Ku baꞌ guꞌ jaꞌp moo gu tuꞌx matgam ba tum kuugalh ji, nat guꞌ yaꞌ tɨi ai gu Eliiyas, guꞌ ji na mɨt guꞌ tuꞌ pɨx ɨlh gu jaꞌtkam puiꞌ na jax jup jum kaiꞌch mi uꞌuan taꞌm gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios. Juan jaꞌtkam bopkondam jañ aagɨt jup kaiꞌch na puiꞌ ji buusan na jax gu Eliiyas. \s1 Gu Jesuus na maiꞌ jootsaꞌ maaꞌn gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ bhaiꞌ dhɨr bhaan maaꞌn gu biapmaꞌ \r (Mt. 17:14‑21; Lk. 9:37‑43) \p \v 14 Baꞌ jaꞌxpɨx nat mummu ba ai gu Jesuus ja bɨɨm gu baik gu noonbiꞌñ, miꞌ na mɨt paiꞌ pup bii gu jaiꞌ noonbiꞌñ, ba ja tɨɨ nam jaꞌx xikoor guguuk gu jaꞌtkam xikoolh dhɨr, miꞌ ñiokbotuꞌ am ja bɨɨm guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, nam guꞌ miꞌp oipo. \v 15 Baꞌ gu jaꞌtkam na mɨt ba tɨɨ gu Jesuus na miꞌ amuub ba aajim, joidham jix bhaiꞌm ɨlh jamɨt. Jotmodaꞌ mɨt mu boop, baas jamɨt namkɨk ba ñioꞌki. \v 16 Baꞌ nat miꞌ ba ai na paiꞌ pɨx tuꞌ tum kaiꞌch, ba ja tɨkka gu noonbiꞌñ nam tuꞌ aꞌgat pɨx tuꞌ kaiꞌch, jup ja tɨtda: \p ―¿Tuꞌ pim baꞌ kɨꞌn ñiokbo ja bɨɨm dhi jaaduñ? \p \v 17 Baꞌ miꞌ dhɨr jaꞌp bhaiꞌ ji ñio maadɨt gu jaroiꞌ, jup kaiꞌch: \p ―Aañiꞌ dhoñ aꞌm jup tu tuꞌiiꞌ jiñ jaduuñ na ñich bhaiꞌ ma baidhak guñ mar nap kapbhaiꞌ yɨjɨ paiꞌ pɨx kaidhaꞌ nap oirɨ, nap gɨt iam maiꞌ jootsaꞌ gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ bhaiꞌ dhɨr bhaan na kɨꞌn cham tu ñiok. \v 18 Paiꞌjɨ jix ioꞌm ba xi bhɨɨyaꞌ, jotmodaꞌ iarɨi bhaiꞌ jim totbhiopaꞌ, gio na bhaiꞌ ji choksolhiaꞌ gu chiñiiꞌñ, gio baꞌ na kioꞌñchoꞌndaꞌ gu taatmuꞌn. Jaꞌp baꞌ moox gak pɨx baꞌ. Tɨi ñich ba ja umuaꞌ dhiñ jaaduñ dhiꞌ nam jum kaichuꞌ nam maiꞌ jootsaꞌ gɨt, guꞌ ji na guꞌ chix xijai, jax ña jaꞌk. \p \v 19 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus bɨɨx nam jɨꞌk miꞌp tuꞌiiꞌ: \p ―¿Jax ku pim baꞌ moo jaꞌp cham jɨꞌx buiñor jix biiñak guñ Gɨꞌkoraꞌ? ¿Jɨꞌx jañ baꞌ ya jaꞌp oirɨt jup tu jam aagiꞌñdhaꞌ? Bhaiꞌ gor xiñ baiꞌñxiꞌñbup gux koꞌkkam. \p \v 20 Baꞌ ma baiꞌñxidham jamɨt. Baꞌ nam amuub ba baiꞌñchuꞌ, bhaiꞌ jim bhaamtuda gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ nat ba tɨɨ gu Jesuus na miꞌp tuꞌiiꞌ. Ba xi bhɨi gu biapmaꞌ, mi jaꞌp naiꞌ ji ia, giilhim bhaiꞌ jim totbhiopa, gio nat bhaiꞌ ji choksogir gu chiñiiꞌñ. \v 21 Baꞌ xi chɨkka gu Jesuus gu taataꞌn gu biapmaꞌ, jup tɨtda: \p ―¿Paa duuk dɨr puiꞌ bam bua? \p Baꞌ guiꞌp kaiꞌch: \p ―Alhiꞌch dhɨm dɨr do. \v 22 Paiꞌjɨ puꞌñi bhaiꞌ jim bhammutuꞌndaꞌ gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ na jax xib, miꞌ ba gɨxiaꞌ tai chɨr dhiñ mar piam paiꞌ suudaiꞌ chɨr. Jaꞌp moo tɨip mumuaꞌdaꞌ dho, kux baꞌ gu joidham aa. Puiꞌ kuñ baꞌ soiꞌm tɨtdañ jaduuñ noꞌp moo puiꞌp ɨlhiiꞌñdhaꞌ gɨt nap xich joiꞌmdai mach palhbuidhaꞌ. \p \v 23 Baꞌp tɨtda gu Jesuus: \p ―Dho guꞌ noꞌp guꞌ bax biiñak kaꞌ buiñor guñ Gɨꞌkoraꞌ, xib dho puiꞌ ji chu buusniaꞌ, na guꞌ guiꞌ cham tuꞌ xijaichuꞌn. \p \v 24 Baꞌ gu taataꞌn gu biapmaꞌ xiꞌkam mu ñio ɨp gio, jup kaiꞌch: \p ―Dho guꞌ aañ chɨix biiñak ji panaas, guꞌ chi moo chakuir puiꞌ ji jia. Aaꞌ nap mañ aaꞌñdhaꞌñ jaduuñ nañ baꞌx bhaiꞌ machiaꞌ nañ jax jaꞌk jix ioꞌm bax biiñak kaꞌ buiñor. \p \v 25 Baꞌ pɨx ji aajim am gu jaꞌtkam na ja nɨiꞌñ gu Jesuus, baꞌ xim jotmaꞌñ nat maiꞌ joot gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ, jup tɨtda: \p ―Aapiꞌ cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ nap miꞌ naanbichuꞌn dhiñ jaduuñ na baꞌ cham tu ñiok gio na cham tɇ kɇɇ, mu buusaiñ bhaiꞌ dhɨr bhaan. Chaꞌp baꞌ gio bhaiꞌp ka bapkɨdaꞌ. \p \v 26 Baꞌ panaas kut jix ioꞌm ba xi bhɨi gu biapmaꞌ nat paiꞌ dhuuk ba ji buus gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ bhaiꞌ dhɨr bhaan, panaas kut naiꞌ ji muu. Baꞌ xeej jiiñkɨk gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ nat baꞌ pɨk ba buus. Baꞌ jaiꞌ dhɨt jup kaiꞌch am gu jaꞌtkam: \p ―Pu muukɨk jup jum duu ji dhiꞌ. \p \v 27 Guꞌ ji na guꞌ gu Jesuus nat jax nobiꞌran daa, xi bamiiꞌ. Joidham bhaiꞌ ji bam, jix kɨɨꞌp jum duu. \p \v 28 Baꞌ mɨkkat nat gio mummup ba ai gu Jesuus na paiꞌ tɨbiapkaꞌ, ba tɨkka am gu noonbiꞌñ, jup tɨtda am: \p ―¿Jax ku chich baꞌ aach cham jax dhooda gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ nach tɨip tɨtda na buusniaꞌ gɨt bhaiꞌ dhɨr bhaan gu biapmaꞌ? \p \v 29 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Dho na guꞌ guiꞌ pu chuꞌm gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ, saabuix kam jum aaꞌ, gio nañ gammɨjɨ xi chu aꞌgat jix dhaam jaꞌk buiñor guñ Gɨꞌkoraꞌ na baꞌx bhaaiꞌn kaꞌ nañ maiꞌ jootsaꞌ. \s1 Gu Jesuus na gio puiꞌp ba tɨꞌyaꞌ nam muꞌaaꞌ \r (Mt. 17:22‑23; Lk. 9:43‑45) \p \v 30 Miꞌ dhɨr baꞌ giop ma jii mɨt, mummu mɨt ba bubua na paiꞌ Galilea bhaan bipioꞌ gu dɨbɨɨr. Baꞌ tɨi cham aagɨt gu Jesuus na jaroiꞌx mat kaꞌ na miꞌ buusnichuꞌ, \v 31 na guꞌp ja tɨtdaim gu noonbiꞌñ: \p ―Aañ nat bhañ joot guñ Gɨꞌkoraꞌ, jum aayaꞌ gu tanoolh nañ miꞌ pɨx ji buusniaꞌ nam paiꞌñ oꞌbhagiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam gɇꞌgɇrkam jum aaꞌndam. Miꞌ puñ dhaagɨi tu chiñiaꞌ am nam jiñ muꞌaaꞌ, ku baꞌ guꞌ aañ baik tanoolh kɨꞌn yaaꞌ ji nañ jax ba oirɨdaꞌ. \p \v 32 Guꞌ ji na mɨt guꞌ cham maatɨt kai na jax kaiꞌñkam jup ja tɨtda. Tɨi xix chɨkkam kaꞌ am, guꞌ ji nam guꞌx ɨɨbhiꞌñdhaꞌ. \s1 Gu Jesuus na ba tu aaꞌndaꞌ nam jaroiꞌ jir gɇꞌgɇrkam kaꞌ \r (Mt. 18:1‑5; Lk. 9:46‑48) \p \v 33 Baꞌ mummu ba ai mɨt gɇꞌ kiicham na paiꞌ Kapernaum tɨ tɨɨꞌ. Baꞌ nam miꞌ ka daraa nam paiꞌ tɨbiapkaꞌ, ba ja tɨkka gu Jesuus gu jaꞌtkam tugiꞌñ nam tuꞌ aꞌgim bhɨjɨ bɨɨx boi nam paiꞌ dhuuk bha jimchuꞌ, jup ja tɨtda: \p ―¿Tuꞌ pim baꞌ aꞌgim bhɨjɨ bɨɨx boi nach bha jim na pim baꞌx dhuꞌnpiꞌñ kɨꞌn pɨx chuꞌ kaiꞌchim? \p \v 34 Pu cham jaroiꞌ ñiok, nam guꞌx xiꞌɨr, nam guꞌm tɨ tɨkkaim na jaroiꞌ jix ioꞌm jir gɇꞌkam guiꞌ nam jɨꞌk bha jiimchuꞌ dai guiꞌ nam jɨꞌk kaichuꞌ. \v 35 Baꞌ maap ja jumpadak gu mambhɨɨx daman gook gu noonbiꞌñ, mi jaꞌp ji dhaibuk jup ja tɨtda: \p ―Noꞌ jaroiꞌx aaꞌ nax ioꞌm jir gɇꞌkam kaꞌ, jum aaꞌ na soiꞌm ɨlhiiꞌñdhaꞌ gio na ja palhbuiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam, sia nar jaroiꞌ. \p \v 36 Baꞌ maaꞌn gu alhii nat jax nobchɨk mi jaꞌp ba kɨɨs ja saagiꞌñ. Miꞌ dhɨr baꞌ xi dhaagɨk jup ja tɨtda: \p \v 37 ―Noꞌt jaroiꞌx bhaiꞌ ba duu maaꞌn gu alhii jiñ aꞌmkam jaꞌp na dhiꞌñi nañ yaꞌ daaꞌ, puiꞌ ji buusniaꞌ nat aañ jix bhaiꞌ bañ dhuu. Ku baꞌ guꞌ cham tuꞌ ji na moo dai aañ nax bhaiꞌñ dhuñiaꞌ, guꞌ jaꞌpji bɨɨx ji sia guñ Gɨꞌkoraꞌ guiꞌ nat bhañ joot. \s1 Gu jaroiꞌ na miꞌ puiꞌ ba tu daꞌñchuꞌndaꞌ na jax gu jaꞌtkam tugiꞌñ guch Xoiꞌkam \r (Lk. 9:49‑50; Mt. 10 :42) \p \v 38 Baꞌ bhaiꞌ ji ñio gu Juan, jup kaiꞌch: \p ―Aañ chɨi xim tɨkkam na chich maaꞌn tɨɨ gu maaꞌnkam nam aꞌmkam maiꞌ ja jootos gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ ja aꞌm dɨr gu jaꞌtkam. Aach baꞌ xi sooꞌmcholhdhak, na guꞌ cham jich bɨɨm oirɨ. \p \v 39 Baꞌp kaiꞌch gu Jesuus: \p ―¿Jax ku pimɨt baꞌp sooꞌmchulh? Na guꞌ cham jɨꞌxkat jiñ aꞌmkam jix bhaiꞌ tu duñiaꞌ gu jaroiꞌ noꞌ cham tɨ jɨɨgiꞌñ aañ jiñ bui. \v 40 Na guꞌ gu jaroiꞌ noꞌ cham jix buam jich aꞌga, miꞌ puiꞌ tu daꞌñchuꞌndaꞌ na jax aach. \v 41 Baꞌ gu jaroiꞌ noꞌt tu jam maa gu koiꞌ, piam sia dai suudaiꞌ noꞌt jam toiꞌ, noꞌx maat na pim jiñ kaichuꞌ, tuꞌ sɨlhkam kɨꞌn jañ yaꞌ pu jam tɨɨdaꞌ, dhiꞌ bhaan ba tɨ nɨiꞌñdhaꞌ guñ Gɨꞌkoraꞌ. \s1 Gu Jesuus na ba tu aaꞌndaꞌ na cham tu jimchuꞌn gu uaꞌtulhdharaꞌ \r (Mt. 18:6‑9; Lk. 17:1‑2) \p \v 42 ’Guꞌ baꞌ gu jaroiꞌ noꞌt maakam iatgidhak jix buam ba tu mamtux maadɨt gu alhii puiꞌ na dhiꞌñi, noꞌ guꞌ tɨi ka tɨ jɨɨgiꞌñdhat aañ jiñ bui, piam sia kur gɇꞌ maaꞌnkam noꞌt kiaꞌpɨx ba ji chɨ jɨɨꞌñdhak, aañ pu jam tɨtda na dhiꞌ baꞌ puiꞌm kaiꞌch na cham jir kɨɨꞌ. Dhiꞌ baꞌ puiꞌ pɨx bax bhaigɨt nam bha bulhdhai gu mattur kuxburan mɨjɨmmɨ paiꞌ buaꞌ suudaiꞌ chɨr, na baꞌ cham gammɨjɨ pup jum uaꞌtulhdhidhaꞌ, gio nam baꞌ cham miꞌ ji kɇɇji gu jaiꞌ miꞌ bhaiꞌp jim uaꞌtulhdhaꞌ. \v 43 Guꞌ baꞌ noꞌt jax dhuuk mam uaꞌtulh gu jaroiꞌ, noꞌt guꞌ gu nobiiꞌñ chuꞌm daꞌp duu, puiꞌ pɨx bax bhaiꞌ na tu chiñiaꞌ nam ɨɨkdhaꞌ na baꞌ cham pɨx ba jim uaꞌtulhdhidhaꞌ. Na guꞌ cham jax bua sia ku maaꞌn pɨx tu nob, noꞌ tɨ jɨɨgiꞌñ buiñor guñ Gɨꞌkoraꞌ, cham tuꞌm tulhiiñaꞌ noꞌt bam jaꞌbsu gu tukgaꞌn, pu jimiaꞌx dhaam jaꞌk. Guꞌ gi baꞌ noꞌ guꞌ cham tɨ jɨɨgiꞌñ, sia ku tɨi bɨɨx gook jix kɨkɨɨꞌ gu noonbiꞌñ, mu jaꞌk pu bhɨɨyaꞌ dhox chu tukgam kɨr na paiꞌr tulhiiñaraꞌ gammɨjɨ, na paiꞌ cham tutkɨ gu tai, \v 44 mu na paiꞌ jaꞌp ji buusan na jax paiꞌ juꞌñdharan gu gɇꞌ kiicham na tum nuꞌaidhaꞌ gu tanaaradaꞌ, nam giilhim muiꞌ mi bɨtkaꞌ bo gu botpodaꞌ nam tu kuaꞌdaꞌ gu tuꞌ dɨbaalhgaꞌn na mi chu suulhgidhaꞌ, gio baꞌ na gammɨjɨ tɨ mɨɨjidhaꞌ dai miꞌ, na guꞌ mim kuusdaidhaꞌ. \v 45 Piam ku guꞌ noꞌt jax dhuuk mam uaꞌtulh gu jaroiꞌ, noꞌt guꞌ gu toonaꞌn tuꞌm daꞌp duu, puiꞌ pɨx bax bhaiꞌ ɨp na tu chiñiaꞌ nam ɨɨkdhaꞌ na baꞌ cham pɨx ba jim uaꞌtulhdhidhaꞌ. Na guꞌ cham jax bua sia ku maaꞌn pɨx chu toon, noꞌ tɨ jɨɨgiꞌñ buiñor guñ Gɨꞌkoraꞌ, cham tuꞌm tulhiiñaꞌ noꞌt bam jaꞌbsu gu tukgaꞌn, pu jimiaꞌx dhaam jaꞌk. Guꞌ gi baꞌ noꞌ guꞌ cham tɨ jɨɨgiꞌñ, sia ku tɨi bɨɨx gook jix kɨkɨɨꞌ gu tootnaꞌn, mu jaꞌk dho pu bhɨɨyaꞌ jix chu tukgam kɨr na paiꞌr tulhiiñaraꞌ gammɨjɨ, na paiꞌ cham tutkɨ gu tai, \v 46 mu na paiꞌ jaꞌp ji buusan na jax paiꞌ juꞌñdharan gu gɇꞌ kiicham na tum nuꞌaidhaꞌ gu tanaaradaꞌ, nam giilhim muiꞌ mi bɨtkaꞌ bo gu botpodaꞌ nam tu kuaꞌdaꞌ gu dɨbaalhgaꞌn na mi chu suulhgidhaꞌ, gio baꞌ na gammɨjɨ tɨ mɨɨjidhaꞌ dai miꞌ, na guꞌ mim kuusdaidhaꞌ. \v 47 Piam ku guꞌ noꞌt jax dhuuk mam uaꞌtulh gu jaroiꞌ, noꞌt guꞌ gu buiꞌñ tuꞌm daꞌp duu, puiꞌ pɨx jup bax bhaiꞌ ɨp na tu chiñiaꞌ nam jupñidhaꞌ na baꞌ cham pɨx ba jim uaꞌtulhdhidhaꞌ. Na guꞌ cham jax bua sia ku maaꞌn pɨx tu bui, noꞌ tɨ jɨɨgiꞌñ buiñor guñ Gɨꞌkoraꞌ, cham tuꞌm tulhiiñaꞌ noꞌt bam jaꞌbsu gu tukgaꞌn, pu jimiaꞌx dhaam jaꞌk. Guꞌ gi baꞌ noꞌ guꞌ cham tɨ jɨɨgiꞌñ, sia ku tɨi bɨɨx gook jix kɨkɨɨꞌ gu buupuiꞌñ, mu jaꞌk dho pu bhɨɨyaꞌ jix chu tukgam kɨr na paiꞌr tulhiiñaraꞌ gammɨjɨ, na paiꞌ cham tutkɨ gu tai, \v 48 mu na paiꞌ jaꞌp ji buusan na jax paiꞌ juꞌñdharan gu gɇꞌ kiicham na tum nuꞌaidhaꞌ gu tanaaradaꞌ, nam giilhim muiꞌ mi bɨtkaꞌ bo gu botpodaꞌ nam tu kuaꞌdaꞌ gu tuꞌ dɨbaalhgaꞌn na mi chu suulhgidhaꞌ, gio baꞌ na gammɨjɨ tɨ mɨɨjidhaꞌ dai miꞌ, na guꞌ mim kuusdaidhaꞌ. \p \v 49 ’Guꞌ baꞌ guiꞌ nam jɨꞌk jiñ kaichgɨdaꞌ, jax ña pɨx ba tu tatdakaꞌ paiꞌjɨ, panaas ku tuꞌ na pɨx jax ba ja duñiaꞌ, jaꞌp ji na jax dhui ja tɨꞌñchuixiꞌñkaꞌ nam baꞌx ioꞌm muiꞌ xim biiñkadaꞌ buiñor guñ Gɨꞌkoraꞌ. Baꞌ dhiꞌ iampɨx jaꞌpniñ jaꞌk uaꞌrgidhat jup kaiꞌch na jax gu bɨjɨk dɨr kam nam tu makgɨrtardaꞌ na baꞌ ja uañdhidhaꞌ gu Dios gu ja uaꞌtulhdharaꞌ, bɨɨpɨꞌm miꞌ xi buidhai gɇꞌ gu on nam baꞌ ba mɨidhaꞌ. Baꞌ gu xib guiꞌ nam jɨꞌk jix aaꞌndaꞌ na oñiaꞌ gu ja uaꞌtulhdharaꞌ, ja aꞌm jum aaꞌ nam jix ioꞌm xim biiñkadaꞌ aañ jiñ bui na baꞌ jaꞌp ji buusniaꞌ na jax gu makgɨr gu bɨjɨk dɨr kam kat, cham tuꞌ kam aaꞌ nam moo puiꞌp tu buidhaꞌ kiaꞌ. \v 50 Na guꞌ guiꞌ nam jɨꞌk miꞌ puiꞌ ba jimchuꞌndaꞌ, noꞌm cham tuꞌ bhaan jim banoosat tu oiꞌdhaꞌ, dhiꞌ jaꞌpni jaꞌk ji busaak na jax gu koiꞌ noꞌ ampɨx jix onkak. Guꞌ baꞌ noꞌ mɨt guꞌ dai miꞌ bɨxchuꞌ bhaan ba jim banoosa, noꞌm guꞌ cham puiꞌ ɨlhiiꞌñ gu jaiꞌ, dhiꞌ jaꞌp ji buusniaꞌ na jax gu on guiꞌ nar jaiꞌ paꞌ noꞌt maaꞌnnim ba baꞌn, na cham tuꞌ ka bhaiꞌn kaꞌ, na guꞌ cham puiꞌ ka onkak kaꞌ. \c 10 \s1 Gu Jesuus nap kaiꞌch na cham bhaiꞌ nam maiꞌ ja iabudaꞌ gu jaꞌtkam gu ja bɨpnaꞌ \r (Mt. 19:1‑12; Lk. 16:18) \p \v 1 Baꞌ giop ma jii gu Jesuus miꞌ dhɨr Kapernaum mummu jaꞌk maaꞌn kap na paiꞌ Judea bhaan bipioꞌ guiꞌ gu dɨbɨɨr. Mɨkkat baꞌ baasɨꞌn dɨr jaꞌk gu Jordaan Ak xi jii, iampɨx xiaꞌlhbui jaꞌk, na paiꞌ maakam jaꞌk ba bipioꞌ guiꞌ gu dɨbɨɨr. Baꞌ muiꞌ bhaiꞌ mam jumaap jamɨt gu jaꞌtkam, baꞌ bhaiꞌ xi chu ja aꞌgidhimɨk, puiꞌ na jax ba tu ja aꞌgiꞌñdhaꞌ gammɨjɨ na jax jaꞌk jix bhaiꞌ nam tuiꞌñgɨdaꞌ. \v 2 Baꞌ moo bhaiꞌp ba ai mɨt guiꞌ nam pariseos jum tɨɨtɨꞌndaꞌ, baꞌ ba tɨkkaꞌn am gu Jesuus noꞌ sap jix bhaaiꞌ gu jaroiꞌ noꞌ cham ka joiꞌñ gu bɨngaꞌn na maiꞌ xi buaji jumai xi bhɨɨji. Nam miꞌ pɨx mamtɨ, ee jax pɨk sap tɨꞌyaꞌ. \v 3 Baꞌ xi ja tɨkka ɨp gu Jesuus, jup ja tɨtda: \p ―¿Jax gi jaꞌk jum kaiꞌch mi uꞌuan taꞌm nat tu uaꞌnak gu Moisees? \p Tɨix maat, guꞌ ji na guꞌ pɨx jap ja tɨtda. \v 4 Baꞌ guiꞌp kaiꞌch am: \p ―Dho saak dai na palhɨɨp tum uaꞌnaꞌ uꞌuan taꞌm na bhaan jix maatɨꞌ kaꞌ nam cham tuꞌ kar jum bɨpnagɨm kaꞌ. \p \v 5 Baꞌp ja tɨtda ɨp gio gu Jesuus: \p ―¿Jax japim baꞌ ɨlhdhat kɇɇ gu puiꞌ nat tu uaꞌnak? ¿Panaas kur joidham aa? Jaꞌpni dho kaiꞌñkam puiꞌ jaꞌk tu uaꞌna, na guꞌ giilhim jix kaapak kaꞌ gu ja jujur gu bɨjɨk dɨr kam, cham jɨꞌxkat miꞌ puiꞌ jii mɨt na jax tɨi pɨk tu ja aꞌgidhimɨk. Baꞌ aapiꞌm alh jaꞌp moox ja oiꞌñ. \v 6 Guꞌ matgam jaꞌpjani jaꞌk na aagix janoꞌ dɨr nat paiꞌ dhuuk jup duu gu Dios dhi oiꞌñgaꞌn, na guꞌ puiꞌ tu uaꞌñix gu ñioꞌkiꞌñ mi uꞌuan taꞌm nap jum kaiꞌch: “Gook pɨx ya ja doꞌñcho gu jaꞌtkam, maaꞌn chioꞌñ gio maaꞌn ubii.” \v 7 Gio baꞌ moo jaꞌpnip jum kaiꞌch ɨp: “Na paiꞌ dhuuk ba tɨ bɨɨnaꞌ kaꞌ gu jaroiꞌ maadɨt, jix bhaiꞌ na maakam jaꞌk ba tu kiichaꞌ bɨɨmaꞌn gu bɨngaꞌn, cham tuꞌ miꞌ ka kiokaꞌ nam paiꞌ oiꞌñkaꞌ gu gɨꞌkorgaꞌn. \v 8 Baꞌ maaꞌn iiꞌmdaꞌp duukaꞌ am gook dɨt daim bɨpnagɨm.” Baꞌ dhiꞌ jaꞌpnir jum duukam, na baꞌ jaꞌp ji buusniaꞌ na bar maaꞌn maaꞌnkam kaꞌ, sia kum jir gook. \v 9 Na guꞌ gu Dios cham tuꞌ aaꞌ gu puiꞌ jaꞌk nam xim uꞌji gatuuk giop bam jɨꞌdɨlhkadaꞌ. \p \v 10 Baꞌ na mɨt paiꞌ dhuuk gio mummup ba ai nam paiꞌ tɨbiapkaꞌ, ba tɨkka am gu noonbiꞌñ na jax kaiꞌñkam jup ja tɨtda gu pariseos miꞌ na paiꞌ xi chu ja aꞌgidhimɨk. \v 11 Baꞌx bhaiꞌ xi ja aagiꞌñ gu Jesuus, jup ja tɨtda: \p ―Jaꞌpniñ dho kaiꞌñkam jup kaiꞌch, na gu jaroiꞌ noꞌt maiꞌ xi buak gu bɨngaꞌn jumai bhaiꞌ tɨip ji bhɨi, cham tuꞌ puiꞌ ka ja biaꞌkaꞌ guñ Gɨꞌkoraꞌ nam jir jum bɨpnagɨm kaꞌ, puiꞌ pɨx bar tuutuꞌm kaꞌ am guꞌ buiñor na jax guiꞌ nam jir ganaiꞌ pɨx kaꞌ. \v 12 Gio gu ubii noꞌt maiꞌ xi buak gu bɨngaꞌn jumai tɨip xi oi, cham tuꞌ puiꞌp ka ja biaꞌkaꞌ guñ Gɨꞌkoraꞌ nam jir jum bɨpnagɨm kaꞌ, puiꞌ pɨx jaꞌk jup ba ji buusandaꞌ buiñor nañ jax ba kaiꞌch. \s1 Gu Jesuus na ja aꞌmkam tu aꞌgaꞌ gu aꞌaalh jix dhaam jaꞌk buiñor guch Gɨꞌkoraꞌ \r (Mt. 19:13‑15; Lk. 18:15‑17) \p \v 13 Miꞌ dhɨr baꞌ mɨkkat miꞌ ba ai mɨt gu jaꞌtkam na paiꞌp tuꞌiiꞌ gu Jesuus, ji ja uaꞌdat am gu ja aꞌaalh chuk na sap baꞌ bɨɨx jɨꞌmaꞌn xi ja daagɨi tu aꞌgaꞌ ja aꞌmkam jix dhaam jaꞌk buiñor guch Gɨꞌkoraꞌ. Guꞌ ji nam guꞌ gu noonbiꞌñ cham aaꞌ, ba ja ñiok jamɨt, jup ja tɨtda am na cham bhaiꞌ nam mu jaꞌk ja uaꞌdaꞌ. \v 14 Guꞌ ji nat guꞌ gu Jesuus ba ja kai gu noonbiꞌñ nam ja ñiokiꞌñ gu jaꞌtkam nam pɨx ji aajim, baꞌx buam jum ɨlh, jɨꞌx chɨi pɨx am jix bhaamum jum ɨꞌlhiꞌñ, baꞌp ja tɨtda: \p ―Chaꞌpim ja ñiokiꞌñdhaꞌ dhi jaaduñ nam bha ja uaꞌ gu ja aꞌaalh chuk, na guꞌ noꞌm soiꞌm ɨlhiiꞌñ gu jaꞌtkam, ja aꞌm tɨ nɨiꞌñdhaꞌ gu Dios. Nam guꞌ jaꞌp ji buusandaꞌ na jax gu aꞌaalh noꞌm chakui tuꞌ bhaan tɨtɨɨꞌñchu nax buam jir jum duukam. \v 15 Tuꞌ sɨlhkam kɨꞌn jañ yaꞌ pu jam tɨɨdaꞌ, gu jaroiꞌ noꞌx aaꞌ na bhaan tɨ nɨidhidhaꞌ gu Dios, jum aaꞌ na soiꞌm duukaꞌ gio na soiꞌm ɨlhiiꞌñdhaꞌ gammɨjɨ. Baꞌ dhiꞌ jaꞌp ji busaak na jax gu alhii noꞌx chɨ kɇɇ nam tuꞌ chiandaꞌ. \p \v 16 Daipuꞌ xi ja tɨɨdak, miꞌ dhɨr baꞌ dai na jax ja daꞌngɨ gu aꞌaalh, muiꞌ xi chu aꞌga ja aꞌmkam jix dhaam jaꞌk. \s1 Maaꞌn gu biapmaꞌ jix chumñigam na ba tɨkkadaꞌ gu Jesuus na jax jaꞌk jix bhaiꞌ na tuiꞌñgɨdaꞌ \r (Mt. 19:16‑30; Lk. 18:18‑30) \p \v 17 Baꞌ maaꞌnnim nat ba jii gu Jesuus, nammɨ gama jaꞌk ba ai mɨrdat maaꞌn gu biapmaꞌx chumñigam, baꞌ mi jaꞌp oꞌlhiaꞌn kɨꞌn xi kɨkbuk bɨɨpɨꞌ dɨr jup kaiꞌch: \p ―Aañ jaꞌp tɇ kɇɇ nap joidham jir jix bhaiꞌkam jiñ jaduuñ. Baꞌ bhaiꞌ ma mɨɨ ñich na ñich bham tɨkkam na jax jaꞌk jix bhaiꞌ nañ duuji miꞌ puiꞌ jimiaꞌ na saak jax jix aaꞌ guch Gɨꞌkoraꞌ nañ baꞌ buiñor bap tuiꞌkaꞌ, na baꞌ gammɨjɨ jiñ aꞌm ba tɨ nɨiꞌñdhaꞌ. \p \v 18 Baꞌp tɨtda gu Jesuus: \p ―¿Jax jap duukat jix maat nañ jir jix bhaiꞌkam jiñ jaduuñ? Na guꞌ jumaip jix jaiꞌch guiꞌ na jaꞌxbuiꞌ puiꞌp jir jix bhaiꞌkam na jax aañ, guiꞌ dhoñ Gɨꞌkoraꞌ nax dhaam jup tuꞌiiꞌ. Guiꞌ jɨꞌ ji na baꞌm baidhikaꞌ jix dhaam jaꞌk, \v 19 noꞌp dho ji miꞌ puiꞌ jimiaꞌ na jax tu uaꞌñix mi uꞌuan taꞌm gu ñioꞌkiꞌñ nap jum kaiꞌch: “Chaꞌp jaiꞌx bhaiꞌ ka ja tɨtdadaꞌ gu uꞌuub nap paiꞌ dhuuk ba tɨ bɨɨnaꞌ kaꞌ. Gio nap cham ja kooꞌndaꞌ gu jaꞌtkam. Gio nap cham tɨ ɨɨxiꞌñdhaꞌ. Gio nap cham iatdaꞌ. Gio nap tuꞌ kaꞌm tɨ nɨiꞌñdhaꞌ, puiꞌ na jax gum taat nap moo tuꞌ kaꞌm xi ñɨidhat gio gum naan.” \p \v 20 Baꞌp kaiꞌch ɨp gio gu biapmaꞌ: \p ―Dho guꞌ aañ moo tɨi cham paiꞌ dhuuk mu paiꞌ jax tu bua ji na ñich dhɨr bhaiꞌñ jur ji bhɨi. Bɨɨx jañ miꞌ puiꞌ jimchuꞌ nap jax ba kaiꞌch. \p \v 21 Baꞌx joiꞌmdat ba tɨɨ gu Jesuus, na guꞌx maat nar puiꞌ na jax kaiꞌch. Baꞌp tɨtda: \p ―Maaꞌn ka biꞌiix ji matgam nam aꞌm jum aaꞌ nap miꞌ puiꞌ jimiaꞌ, nap bɨɨx tu gaꞌraꞌ guiꞌ nap jɨꞌk tuꞌ biaꞌ, ja makiaꞌ ap baꞌ gu tuumiñ guiꞌ nam alh cham bhaiꞌ nam paiꞌ dhɨr uꞌji tuꞌ kɨꞌn tu sabaꞌdaꞌ. Na guꞌ cham jax bua noꞌp bañ kaichuꞌ sia pich puiꞌ ji bii gu xib, na guꞌx dhaam jaꞌk puiꞌ nap jax bar jix chumñigam kaꞌ. \p \v 22 Baꞌ gampaiꞌ jim duu gu biapmaꞌ nat puiꞌ jɨꞌ xi chɨɨꞌn. Giilhim jix buam jum aagɨt ba jii, na guꞌ dai mu jaꞌk bhaan jix chukgix, na guꞌ giilhim jir jix chumñigam kaꞌ. \s1 Gu Jesuus na ba ja aagiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam tugiꞌñ na giilhim jix xijai nam tɨ jɨɨꞌñdhaꞌ buiñor gu Dios gux chutumñigam \p \v 23 Baꞌ gu Jesuus bhaiꞌ xi ja tɨɨgɨk gu jaꞌtkam tugiꞌñ nam mi jaꞌp guguuk bɨɨx xikoolh dhɨr, jup ja tɨtda: \p ―¿Jax japim ɨlhdhat tɨ nɨiꞌñ jiñ jaaduñ? Tɨɨꞌ na jax jix xijai na tɨ jɨɨꞌñdhaꞌ buiñor gu Dios gu jaroiꞌ noꞌr jix chumñigam. \p \v 24 Baꞌ miꞌ puiꞌ pup tuꞌiiꞌ am nat puiꞌ jɨꞌ xi ja tɨɨꞌn. Baꞌx bhaiꞌ xi ja aagiꞌñ, jup ja tɨtda: \p ―Jaꞌpniñ dho kaiꞌñkam jup kaiꞌch jiñ jaaduñ. Giilhim jix xijaim ɨlhiiꞌñdhaꞌ na bhaan tɨtɨɨꞌñchukaꞌ gu Dios gu jaroiꞌ noꞌr jix chumñigam, na guꞌ dai mu jaꞌk bhaan jix chukgix kaꞌ gu tuꞌ na tu biaꞌkaꞌ. \v 25 Na guꞌ jaꞌp ji busaak na jax gu soomkar na alhiꞌch alh tu bui. ¿Jax dhui mu baakɨi jaꞌp dɨr jaꞌk ji buusniaꞌ gu tuꞌ noꞌ giilhim jir gɇꞌ, jaꞌp na jax gu kameeyo? Puꞌñip ji buusan gu jaroiꞌ noꞌr jix chumñigam. \p \v 26 Jix ioꞌm miꞌ puiꞌ pup tuꞌiiꞌ am gu jaꞌtkam tugiꞌñ nat gio puiꞌ jɨꞌp xi ja tɨɨꞌn. Naiꞌ tɨim tɨ tɨkka am dɨɨlh, jup kaiꞌch am: \p ―Dho bak guꞌ cham jɨꞌxkat jaroiꞌ tɨsdiaꞌ jix dhaam jaꞌk, na guꞌ bak puiꞌ giilhim jix xijai nañ gammɨjɨ bhaan tɨtɨɨꞌñchokaꞌ na jax jaꞌk jix bhaiꞌr jum duukam. \p \v 27 Baꞌ gu Jesuus bhaiꞌ xi ja tɨɨgɨk jup ja tɨtda ɨp gio: \p ―Dho guꞌ gu jaꞌtkam giilhim jix xijaim ɨlhiiꞌñ am dho. Guꞌ gu Dios buiñor pur cham tuꞌ, na guꞌ bɨxchuꞌx bhaaiꞌ nap tu duñiaꞌ. \p \v 28 Baꞌ bhaiꞌ ji ñio gu Peegro, jup kaiꞌch: \p ―Dho guꞌ aach chɨi bɨɨx jaꞌp xi dhuuk ji gu tuꞌ palhɨɨp nach biaꞌkat na chich paiꞌ dhuuk dɨr bhaiꞌ ji chɨ jɨɨꞌñ aap jum bui. \p \v 29 Baꞌp kaiꞌch gu Jesuus: \p ―Tuꞌ sɨlhkam kɨꞌn jañ yaꞌ pu jam tɨɨdaꞌ, gu jaroiꞌ noꞌt jaꞌp xi dhuuk gu tuꞌ na tu biaꞌkaꞌ, puiꞌ na jax gu baꞌpkiꞌñ, piam gu xiixioꞌgiꞌñ, piam gu sɨspidhiꞌñ, piam gu taataꞌn, piam gu dɨꞌɨɨꞌn, piam gu bɨngaꞌn, piam gu maamraꞌn, piam gu dɨppɨr paiꞌ nar gaꞌn kaꞌ, noꞌt aañ jiñ bui ba tɨ jɨɨꞌñ na baꞌ miꞌ dhɨr dai nañ aꞌmkam ba tu aꞌgadaꞌ gux bhaiꞌm kaiꞌchdham ñiꞌook, \v 30 jix ioꞌm muiꞌ tu makiaꞌ guñ Gɨꞌkoraꞌ, jix chamaam ooꞌm pup. Cham tuꞌ jaꞌkbuiꞌ na jɨꞌk jaꞌp xi dhuu ji, guꞌ jaꞌpji muiꞌ ji na jaꞌk iabuidhaꞌ gu baꞌbhak, gio gu xiixioꞌgiꞌñ, gio gu sɨspidhiꞌñ, gio gu dɨɨdɨꞌn, gio gu maamraꞌn, gio gu dɨppɨr, sia ku guꞌx buam tu tatdakaꞌ paiꞌjɨ. Ku baꞌ guꞌ na paiꞌ dhuuk jaꞌbsuñiaꞌ gu tukgaꞌn, pu jimiaꞌ ji jix dhaam jaꞌk. \v 31 Gio baꞌ janoꞌ na paiꞌ dhuuk jum aayaꞌ na tum kuugalhdhaꞌ yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn, guiꞌ nam xib jir gɇꞌgɇrkam jum aaꞌndam, jaꞌppɨx jaꞌtkam ji biꞌyaꞌ am, guꞌ baꞌ guiꞌ nam xib panaas jir jaꞌppɨx jaꞌtkam, bar gɇꞌgɇrkam kaꞌ am janoꞌ. \s1 Gu Jesuus na gio puiꞌp ba tɨꞌyaꞌ nam muꞌaaꞌ \r (Mt. 20:17‑19; Lk. 18:31‑34) \p \v 32 Baꞌ nam bhammɨ ba tɨɨsdim nam Jerusaleen jaꞌk ba jiim, bɨɨpɨꞌ jimchuꞌ gu Jesuus, gatuuk dɨr baꞌ muiꞌp jiimchuꞌ am gu jaꞌtkam tugiꞌñ. Miꞌ pɨx pu tuiꞌdhiꞌ am, cham tum ñiokim, jix chotdontuꞌ am, nam guꞌx maat nam bhaiꞌ oꞌbhagiꞌñ. Baꞌx ioꞌm baasɨꞌn jaꞌp xi ja boosgak dɨlhkob dai gu mambhɨɨx daman gook gu noonbiꞌñ ba ja aagiꞌñ nam jax dhoodaꞌ, \v 33 jup ja tɨtda: \p ―Ba aajim ich jia Jerusaleen na pim jax ba tɨ nɨiꞌñ. Moo mam ai na paiꞌ dhuuk tu daaxix nam jiñ dhagiaꞌ gu ja gɇꞌgɇrkam tuk guiꞌ nam jaiꞌ ja palhbuiꞌñdhaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam nam tu daandaꞌ buiñor gu Dios, gio guiꞌ nam sap jix maat gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, baꞌ ja chiñiaꞌ am nam jiñ muꞌaaꞌ guiꞌ nam cham jir Israel kam jaꞌtkam. \v 34 Baꞌ guiꞌ jax ñam pɨx jiñ buimɨi, jiñ gɨbiimɨi am, gio nam bhañ xixbuidhimɨi. Jaꞌpnim jiñ buimɨiñ muꞌaaꞌ, ku baꞌ guꞌ aañ baik tanoolh kɨꞌn yaaꞌ ji nañ jax ba oirɨdaꞌ. \s1 Gu Jakoobo gio gu Juan nam ba tɨkkaꞌ gu Jesuus noꞌ ja aaꞌñdhaꞌ nam jax ɨlhiiꞌñdhaꞌ \r (Mt. 20:20‑28) \p \v 35 Baꞌ gu Jakoobo gio gu Juan, maamraꞌn gu Sebedeo, moop ba tɨkka am gu Jesuus nam jax ɨlhiiꞌñ, jup tɨtda am: \p ―Aach tɨi xim tɨkkam jich jaduuñ noꞌp moo cham jax tɨꞌji jich aaꞌñdhaꞌ gɨt nach aach jax jup ɨlhiiꞌñ. \p \v 36 Baꞌ xi ja tɨkka gu Jesuus, jup ja tɨtda: \p ―¿Jax gi jaꞌk ɨlhiiꞌñ japim jiñ jaaduñ? ¿Tuꞌ pim jix aaꞌ nañ jax dhuñiaꞌ aapiꞌm jam bui? \p \v 37 Baꞌ guiꞌp kaiꞌch am: \p ―Dho nach jaꞌp tɨi ɨlhdhat nap bɨxxik dɨr jich dharsaꞌ jum sanoop nap paiꞌ daakaꞌ aap jich jaduuñ, maaꞌn kɨɨꞌn dɨr, jumai baꞌ oꞌnsop dɨr, janoꞌ na paiꞌ dhuuk saak maaxik bax maatɨꞌ kaꞌ nap jix ioꞌm jir gɇꞌkam. \p \v 38 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―¿Kux ɨlhiiꞌñ japim aa na cham xijaiñ jaaduñ ku pim baꞌ bɨxxik dɨr jix aaꞌ na pim daraibuꞌ jiñ xanop? ¿Katti noꞌ pim guꞌx ñakooꞌ jia na pim tu iꞌyaꞌ gux xibuꞌ nam aañ jax chuꞌm jiñ ichdhaꞌ, gio nam jam bopkonaꞌ kɨꞌn guiꞌ nam aañ jax chuꞌm kɨꞌn jiñ bakuanaꞌ? Jaꞌp jañ kaiꞌñkam jup kaiꞌch nar tulhiiñaraꞌ na pim baꞌ ba maiꞌchiaꞌ na pim jax jix aaꞌ. \p \v 39 Baꞌ guiꞌp kaiꞌch am: \p ―Jix ñakooꞌ ich dho. \p Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Dho ea na pim pɨx am tɨ nɨrdaꞌ ku gi nam jam ichdhaꞌ gux xibuꞌ, gio nam jam bopkonaꞌ puiꞌ nam jax jaꞌk jiñ bakuanaꞌ aañ. \v 40 Guꞌ baꞌ dhiꞌ na pim tuꞌñ chɨkka na pim bɨxxik dɨr jix aaꞌ na pim daraibuꞌ jiñ xanop, maaꞌn kɨɨꞌn dɨr, gio jumai oꞌnsop dɨr, cham maatɨꞌ ji gu xib. Guꞌ janoꞌ ji na paiꞌ dhuuk tum kuugalhdhaꞌ na baꞌ bax maatɨꞌ kaꞌ na jaroiꞌ bhaiꞌ ji ja aagaꞌ guñ Gɨꞌkoraꞌ. \p \v 41 Baꞌ gu jaiꞌ gu mambhɨɨx gu noonbiꞌñ gu Jesuus am bhaak jamɨt ja bui gu gook, Jakoobo gio gu Juan, nam ja kɇɇ nam puiꞌ jɨꞌ kaiꞌch. \v 42 Guꞌ ji nat guꞌ gu Jesuus jotmodaꞌ maap xi ja jumpadak jup ja tɨtda: \p ―Jax dhui na cham jir am na pim moo kɨꞌn jup bax bhaak na pim jix aagɨt na pim jir gɇꞌgɇrkam kaꞌ. Na guꞌ dhiꞌ jaꞌp pɨx ba ji buusan na jax guiꞌ nam cham tuꞌ kaꞌm tɨ nɨiꞌñ, puiꞌ na jax guiꞌ nam jix kakaiꞌ kɨꞌn dadarrɨ, nam dai giilhim gɇꞌgɇrkam jum taat kaꞌ, sia ji guꞌ guiꞌ nam miamdagaꞌn kɨꞌn dadarrɨ. \v 43 Guꞌ matgam noꞌ pim aapiꞌm jix aaꞌ na pim jir gɇꞌgɇrkam kaꞌ, jum aaꞌ ji na pim soiꞌm duukat ja palhbuiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam, sia nar jaroiꞌ, \v 44 sia pɨk jax kaꞌ gɨt. Noꞌ pɨx maadɨt jix aaꞌ ji gu jaroiꞌ nar gɇꞌkam kaꞌ, jum aaꞌ moo na soiꞌm duukaꞌ gio nar jix bhaiꞌkam kaꞌ, panaas ku moo pu cham jir gɇꞌkam kaꞌ gɨt. \v 45 Tɨi pɨk aañ nañ jix ioꞌm jir gɇꞌkam, cham paiꞌ iam jax jiñ aaꞌ iñ nañ pɨx am cham ja nɨnɨiꞌñdhaꞌ guiꞌ nam alh gampaiꞌ tuutuꞌm. Na ñich guꞌ cham tuꞌ pu kaiꞌñkam bha jii nañ yaꞌ ɇɇji dai gɇꞌkam bañ chaat kaꞌ, nañ moo pɨx chuꞌ ja tɨtdadaꞌ bɨɨx na jɨꞌk jaꞌtkam nam miꞌ puiꞌ jimiaꞌ nañ jax ɨlhiiꞌñdhaꞌ. Guꞌ jaꞌpji nañ jix ja joiꞌgɨꞌn na ñich baꞌ bhaiꞌ ma jii nañ baꞌ yaꞌ maaxik jiñ kɨɨsaꞌ nam boiñ bhɨichdhaꞌ, na baꞌ tu namkix kaꞌ gu ja uaꞌtulhdharaꞌ buiñor guñ Gɨꞌkoraꞌ. \s1 Gu Jesuus na ba duaꞌñdhaꞌ maaꞌn gu cham ñia kam Bartimeo tɨɨgim \r (Mt. 20:29‑34; Lk. 18:35‑43) \p \v 46 Baꞌ bhammɨ ba ai mɨt na paiꞌr kikcham Jerikoo tɨ tɨɨgim, alhiom bhaiꞌ xi oipimɨk. Baꞌ jaꞌxpɨx nat gamaiꞌ ji jii gu Jesuus ja bɨɨm gu noonbiꞌñ gio jaiꞌ muiꞌ gu jaꞌtkam, baasɨꞌn juꞌñdharan nam ba bubuakim, bha jaꞌp daakat tu taan gu tuumiñ maaꞌn gu cham ñia kam Bartimeo tɨɨgim. \v 47 Baꞌ nat ba maat na dhiꞌ gu Jesuus Nasareet kam mu jim, gɇꞌ kɨꞌn ba jiiñak, jup kaiꞌch: \p ―Aapiꞌ Gɇꞌkam Jesuus nap jir boxiiꞌñ gu Dabii, iam jap xiñ dhuaꞌñdhai noꞌp moo xiñ joiꞌgɨꞌndaꞌ gɨt. \p \v 48 Baꞌ pɨx am bhaak jamɨt gu jaꞌtkam buiñor, jup tɨtda am na sap cham ñiokat daakaꞌ. Guꞌ ji nat guꞌ guiꞌx ioꞌm ba xi jii na gɇꞌ kɨꞌn mu jiiñak, jup kaiꞌch: \p ―Aapiꞌ nap jir boxiiꞌñ gu Dabii, iam jap xiñ dhuaꞌñdhai noꞌp moo xiñ joiꞌgɨꞌndaꞌ gɨt. \p \v 49 Baꞌ miꞌ pup kɨɨk gu Jesuus nat kai na mu paiꞌ dhɨr bha jiiñkaiꞌñ gu jaroiꞌ, baꞌ mɨjɨ xi chu joot nam baiꞌñxiꞌñpuꞌ. Baꞌ muiꞌp ma boop jamɨt gu jaꞌtkam, jup tɨtda am mu ɇɇk: \p ―Chaꞌp jax kam aaꞌndaꞌñ jaduuñ. Bha tum joochxi gu Gɇꞌkam nap jaroiꞌ jiiñkaiꞌñ. Xib jach jum nobchɨi mum aichdhaꞌ. \p \v 50 Baꞌ guiꞌ jotmodaꞌ nat jax jum tɨiꞌbhioꞌ, mi jaꞌp xi buak gu saꞌuaꞌn kɨkbuk gaꞌm pɨx chuꞌm duu ja bɨɨm guiꞌ nam bha nobchichuꞌ. Bhaiꞌ mɨt ba aich nat paiꞌ dhɨr mu tu joochxi gu Jesuus, \v 51 baꞌ xi chɨkka gu Jesuus, jup tɨtda: \p ―¿Tuꞌni aam duuk jiñ jaduuñ nap baꞌ bhañ jiiñkaiꞌñ? \p Baꞌ guiꞌp kaiꞌch: \p ―Dho nañ jaꞌp tɨi ɨlhdhat noꞌp moo puiꞌp ɨlhiiꞌñdhaꞌ gɨt nap iam xiñ dhuaꞌñdhai gɨt nañ cham ñia. \p \v 52 Baꞌp tɨtda gu Jesuus: \p ―Bax kɨɨꞌ ap ji matgam, nap guꞌ aañ jiñ bui bax biiñak. Chaꞌp jax kam aaꞌndaꞌ. \p Baꞌ dai nat puiꞌ jɨꞌ xi chɨɨꞌn, bhaiꞌ ji chɨ tɨɨ guiꞌ na cham ñia kat, jix kɨɨꞌ dho guꞌp jum duu. Miꞌ dhɨr baꞌ dai nat ba oi bhammɨ jaꞌk nat paiꞌ ba jii gu Jesuus ja bɨɨm gu jaiꞌ. \c 11 \s1 Gu Jesuus na Jerusaleen jaꞌk ba aayaꞌ \r (Mt. 21:1‑11; Lk. 19:28‑40; Jn. 12 :12‑19) \p \v 1 Baꞌ bhammɨ ba ai mɨt na paiꞌ Betpajee tɨ tɨɨꞌ, bhaiꞌ na paiꞌ jaꞌp iam Betaania tɨ tɨɨꞌ ɨp, sonpan maaꞌn gu oidhaꞌ nam Oliibus kɨꞌn jix chu mat kaꞌ, nam baꞌ pɨk moo ba aayaꞌ Jerusaleen. Baꞌ bɨɨpɨꞌ mɨjɨ xi ja joot gu Jesuus gook gu noonbiꞌñ, \v 2 jup ja tɨtda: \p ―Aañ jaꞌp tɨi kaiꞌchɨt jiñ jaaduñ na pim mu jimiaꞌ muni na paiꞌr kikcham na pim jiñ chɨɨmɨlhdhapuꞌ maaꞌn gu jigiarum bhuruꞌx na chakuir jum ulhisdam. Miꞌ moo bulhkaꞌ na pim jax yaꞌ dɨr mu aajidhaꞌ, dai na pim jax bulhioꞌkai bha tɨɨmɨrikaꞌ. \v 3 Noꞌ moo jaroiꞌ ba jam tɨkka, noꞌ jax jam tɨtda: “¿Jax japim baꞌ duñiaꞌ dhi bhuruꞌx ku pimɨt baꞌ gamaiꞌ ba ji chɨɨmɨrak?”, jaꞌp japim tɨɨdaꞌ: “Bhach joot gu Gɇꞌkam. Tuꞌ chi na mi bhiiñoraꞌ. Ku guꞌ sap gio yaꞌp aichdhaꞌ ji jaꞌxñi.” \p \v 4 Baꞌ guiꞌ muiꞌ ma jii mɨt, puiꞌ dho ji buus. Nam jax kiaꞌpɨx mu aajim, miꞌ bulh maaꞌn gu bhuruꞌx miaꞌn kiꞌñgob maaꞌn gu baꞌaak. Baꞌ na mɨt jax bulhioꞌ, gaꞌmpɨx chuꞌ dooda mɨt. \v 5 Baꞌ jaiꞌ dhɨt nam ja nɨiꞌñ, ba ja tɨkka am, jup ja tɨtda am: \p ―¿Jax japim baꞌ duñiaꞌ dhi bhuruꞌx ku pimɨt baꞌ gamaiꞌ ba ji chɨɨmɨrak cham ji aaꞌñdhak guiꞌ nar jaroiꞌ gaꞌn? \p \v 6 Baꞌ guiꞌ dai na mɨt puiꞌ xi ja tɨɨdak nat jax mu ja tɨɨꞌn gu Jesuus nam tɨꞌyaꞌ, baꞌ puiꞌ cham ka ja tɨkka mɨt. \v 7 Baꞌ mummu ba aichulh jamɨt. Baꞌ puiꞌ bhaiꞌ bax dhaibum kat gu Jesuus, guꞌ ji na guꞌ gu noonbiꞌñ siamri bhaiꞌ xi bakxi mɨt gu tɇꞌtɇb ja kuktun, guiꞌ nam daam dɨr ja tɨiꞌchuꞌndaꞌ, nat baꞌ bhaiꞌ xi dhaibuk gamaiꞌ ji jii. \v 8 Baꞌ gu jaꞌtkam tugiꞌñ bɨɨpɨꞌ dɨr boopok miꞌ ba tu iabu mɨt gu jaajaꞌ na paiꞌ jax bhɨichuꞌ. Baꞌ gu jaiꞌ muiꞌ jaꞌtkam na mɨt ji ja tɨɨgɨk, pup xiim mi chu iabu mɨt ɨp tu oꞌmsak gu jaajaꞌ, jaiꞌ gu tɇꞌtɇb ja kuktun. \v 9 Baꞌ jaiꞌ bɨɨpɨꞌ jii mɨt jaiꞌ gatuuk dɨr pɨx jiiñak bɨɨt am, jup kaiꞌchim am: \p ―¡Taxchaab baꞌ guch Gɨꞌkoraꞌ nat bhaiꞌ bach joochxi nach jaroiꞌ nɨɨrat! \v 10 ¡Taxchaab baꞌ guch Gɨꞌkoraꞌ guiꞌ nax dhaam jup tuꞌiiꞌ! Na guꞌ dhiꞌr diꞌ nat yaꞌ ba ai nat bha joot, dhiꞌ yaꞌ bar gɇꞌkam kaꞌ jaꞌp na jax gu Dabii. Iam gɨt baꞌ moo gammɨjɨ bhaan tɨ nɨiꞌñdhaꞌ guch Gɨꞌkoraꞌ. \p \v 11 Baꞌ bhaiꞌ ba ai gu Jesuus Jerusaleen. Jimdat mɨjɨmmɨ ji baa gɇꞌ chiop, alhio mɨjɨ jaꞌp xi oilhimɨk bɨɨx xikoolh na tɨ nɨidhim na tuꞌ jax jum bua. Miꞌ dhɨr baꞌ dai nat ba jii Betaania jaꞌk ja bɨɨm gu mambhɨɨx daman gook gu noonbiꞌñ, nat guꞌ pu ba jur. \s1 Gu Jesuus na ba ñiokdhaꞌ maaꞌn gu iigɨx \r (Mt. 21:18‑19) \p \v 12 Baꞌ buimgidhak na mɨt ba jii miꞌ dhɨr Betaania, Jerusaleen jaꞌk ɨp gio, chi guꞌ am jix bhiogɨm tu tatdaꞌ gu Jesuus. \v 13 Baꞌ na naiꞌ gan xi chɨ nɨidhim, ba tɨɨ na mu jaꞌp pɨx kɨɨk maaꞌn gu iigɨx joidham xiboorak jix jaagam, jix iibhaidhaꞌ kam tuꞌiiꞌ. Baꞌ muiꞌ ma jii gu Jesuus nat tɨɨgim, guꞌ ji na guꞌ pu nim maaꞌn ku bha dhaa na bha jaꞌp tɨi xi ñɨnɨiꞌñ, bak guꞌ janoꞌ pɨk cham jup iibhaiꞌch. \v 14 Baꞌp tɨtda ja kaixdhat gu noonbiꞌñ: \p ―¡Alh jap moo cham jɨꞌxkat ka iibhaiꞌñchaꞌ xib dɨr jaꞌp jaꞌk! \s1 Gu Jesuus na bɨɨx jaꞌk jootsaꞌ bhaiꞌ dhɨr gɇꞌ chiop guiꞌ nam miꞌ tu gaꞌradaꞌ \r (Mt. 21:12‑17; Lk. 19:45‑48; Jn. 2:13‑22) \p \v 15 Baꞌ gatuuk na mɨt paiꞌ dhuuk bhammɨ ba ai Jerusaleen, mɨjɨ ji baakɨk gu Jesuus ɨrban dɨr gu gɇꞌ chiop, bɨɨx jaꞌk ja joot mu jaꞌp dɨɨrap guiꞌ nam bhaiꞌ ka tu gaꞌrat gu bɨxchuꞌ, gio guiꞌ nam bhaiꞌ tu sabaꞌn. Gio baꞌ guiꞌ nam bhaiꞌ ja pataaxiꞌñ gu tuumiñ gu jaꞌtkam, ja iaꞌlhxichulh gu ja memees. Gio baꞌ guiꞌ nam bhaiꞌ ka tu gaꞌra gu giokdaꞌ, pu bɨɨx jup ja iaꞌlhxichulh gu ja aꞌtoxkar, mɨjɨ jaꞌp pɨx jaꞌx tu daꞌnsa. \v 16 Gio nat cham ka ja doꞌñcho na jaroiꞌ bɨxchuꞌ tu uaꞌdat mu jaꞌk jimdaꞌ ɨrban dɨr gu gɇꞌ chiop, \v 17 dai na tu ja aꞌgiꞌñ mi oirɨt, jup ja tɨtda: \p ―¿Jax ku pim baꞌ yaꞌ pu tu bua? Na pim guꞌx maat gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios na miꞌ tu uaꞌñix uꞌuan taꞌm nap jum kaiꞌch: “Dhiꞌ dhi chiop nat miꞌ bam kɨi, miꞌ dhɨr jix bhaaiꞌ nam bha tuñ aꞌgiꞌñdhaꞌ soiꞌm ɨlhdhat bɨɨx na jɨꞌk jaꞌtkam, sia nam jir pa jaꞌk kam.” Jaꞌpni bo nam kaiꞌch, ¿cham maat japim? Aapiꞌm guꞌ ya jaꞌp tu duuk na paiꞌ chiob nam jum jumpaꞌn gu ɨꞌxkum. \p \v 18 Baꞌ giilhim bhaak jamɨt guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios gio gu ja gɇꞌgɇrkam tuk guiꞌ nam jaiꞌ ja palhbuiꞌñdhaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam nam tu daandaꞌ buiñor gu Dios. Maap jim daagɨk ma chu aꞌga mɨt nam jax dhuuji tu chiñiaꞌ nam muꞌaaꞌ, nam guꞌx ɨɨbhidhat jix jɨɨgam, na guꞌ joidham jix bhaiꞌ xi bua na xi chu aꞌga. Miꞌ pɨx puiꞌ ba tuꞌiiꞌ am na jɨꞌk jaꞌtkam, \v 19 guꞌ ji na guꞌ jaꞌxpɨx nat paiꞌ dhuuk ba tuk, pu jii gu Jesuus miꞌ dhɨr gɇꞌ kiicham. \s1 Na ba gakiaꞌ gu iigɨx guiꞌ nat bɨɨpɨꞌ dɨr ñiok gu Jesuus \r (Mt. 21:20‑22) \p \v 20 Baꞌ buimgidhak jix dhaꞌnpam ji chu maaxirɨk gio muiꞌp ba jiim am Jerusaleen jaꞌk. Ba tɨɨ mɨt nax gak mi kɨɨk gu iigɨx na joidham jix chɨɨduꞌ miꞌ ka kɨɨkat takaab dɨr, bɨɨx chakaaꞌn jix gak. \v 21 Baꞌ ba tɨꞌñchu gu Peegro nat bak pɨn ñiok gu Jesuus, baꞌp tɨtda: \p ―Kagɨt jiñ jaduuñ nat ba gaa dhi iigɨx na pich ñiok takaab. Attiiru dho moox gak sia gu takaaꞌn. \p \v 22 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Dho puꞌñi ku pim jix ioꞌm muiꞌ xim biiñkadaꞌ buiñor gu Dios. \v 23 Tuꞌ sɨlhkam kɨꞌn jañ yaꞌ pu jam tɨɨdaꞌ, noꞌ jaroiꞌ jax tɨtda dhi oidhaꞌ: “Jaꞌk jim yaꞌ dɨr, mup jimiaꞌ na paiꞌ gɇꞌ suuꞌn gu suudaiꞌ”, noꞌ moo jaꞌp tuꞌ sɨlhkam jix biiñak bɨɨx juraaꞌn kɨꞌn, noꞌ moo pɨx pum aaꞌ nar puiꞌ kaꞌ na jax tɨꞌyaꞌ, puiꞌ dho ji chu buusniaꞌ, kux baꞌ cham ɨp. \v 24 Aañ moo jam aagiꞌñ noꞌ pim tuꞌ yaꞌ dɨr mu taan guñ Gɨꞌkoraꞌ jix dhaam jaꞌk soiꞌm ɨlhdhat, noꞌ pim moo pɨx pum aaꞌ nar puiꞌ kaꞌ na pim jax tɨɨdaꞌ, puiꞌ dho ji buusniaꞌ. \v 25 Baꞌ na pim paiꞌ dhuuk tu aꞌgadaꞌ jix dhaam jaꞌk buiñor guñ Gɨꞌkoraꞌ, noꞌ pim ampɨk tɨꞌñchu na pim jix bhaamut nɨiꞌñ gu jaroiꞌ, chaꞌpim bhaamut ka tɨꞌñchukaꞌ, tu uañiꞌñkaꞌ pim pɨx na baꞌ guñ Gɨꞌkoraꞌ puiꞌp tu jam uañiꞌñkaꞌ gu jam uaꞌtulhdharaꞌ. \v 26 Na guꞌ noꞌ pim aapiꞌm daix bhaamut nɨidhat tɨꞌñchu gu jaroiꞌ, noꞌ pim cham tu uañiꞌñ, guñ Gɨꞌkoraꞌ nax dhaam jup tuꞌiiꞌ puiꞌ cham jup tu jam uañiꞌñkaꞌ gu jam uaꞌtulhdharaꞌ. \s1 Nam ba tɨkkaꞌ gu Jesuus na jax jir jum duukam nat baꞌ puiꞌ tu dooda miꞌ gɇꞌ chiop \r (Mt. 21:23‑27; Lk. 20:1‑8) \p \v 27 Baꞌ gio miꞌp ba ai mɨt Jerusaleen. Baꞌ na mɨjɨ jaꞌp ka oirɨ gu Jesuus gɇꞌ chiop, miꞌ ba ai mɨt gu ja gɇꞌgɇrkam tuk guiꞌ nam jaiꞌ ja palhbuiꞌñdhaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam nam tu daandaꞌ buiñor gu Dios, gio baꞌ guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, gio jaiꞌ guiꞌ nam jir ja gɇꞌgɇrkam tuk kaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam. Baꞌ mi jaꞌp sooꞌmdhak \v 28 ba tɨkka am, jup tɨtda am: \p ―¿Jax jap baꞌ kaiꞌñkam yaꞌ pu tu bua? ¿Jaroom chianɨk bham joot nap yaꞌ pu tu doodaꞌ nap jax ɨlhiiꞌñ? \p \v 29 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Dho bak aañ maaꞌn jup jam tɨkkaꞌ gu tuꞌx buadam na jax jir jum duukam, noꞌ pim moox maat na pim jiñ aagiꞌñdhaꞌ nañ baꞌ aañ jup jam aagiꞌñdhaꞌ. \v 30 ¿Jaroo bha jootsak gu Juan nat ja bopko gu jaꞌtkam? ¿Dios aa, kaꞌ dɨɨlh aa mɨt chia gu jaꞌtkam? Ea gor xiñ aagiꞌñ. \p \v 31 Baꞌ dai na mɨt ba jim tɨ tɨkka dɨɨlh, jup kaiꞌch am: \p ―¿Jax jaꞌk jach tɨɨdaꞌ? Na guꞌ noꞌch jax tɨtda nat Dios bha joot, puiꞌ ji chɨꞌyaꞌ: “¿Gi jax ji na pimɨt baꞌ cham tɨ jɨɨꞌñ na jax tɨi tu jam aꞌgidhimɨk?” \v 32 Cham dho bhaiꞌ jia noꞌ chich puiꞌ jaꞌk tɨɨꞌn. Na guꞌ noꞌch jax jup tɨtda na mɨt dɨɨlh chia gu jaꞌtkam, puiꞌ cham jup jir am. \p Cham aaꞌ am nam tu aagaꞌ, nam guꞌx bhaiꞌx maat nam muiꞌ jaꞌtkam tɨ jɨɨgiꞌñ na gu Juan bhaankam tu aꞌgimɨk gu Dios. \v 33 Miꞌ puiꞌ cham ka bhaiꞌ nam jax tɨꞌyaꞌ, dai na mɨt jup xi chɨɨdak gu Jesuus: \p ―Cham ji nach maat nat jaroiꞌ bha joot gu Juan. \p Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Dho bak guꞌ aañ puiꞌ cham jup jam aagiꞌñdhaꞌ nat jaroiꞌ bhañ joot. \c 12 \s1 Gu Jesuus na tu aꞌgaꞌ bhaan ji uaꞌrgidhai gu tujuandam nam buam pɨx tu doodaꞌ \r (Mt. 21:33‑46; Lk. 20:9‑19) \p \v 1 Miꞌ dhɨr baꞌ gio bhaiꞌp ji chu ja aꞌgi gu Jesuus bhaan ji uaꞌrgidhak maaꞌn gu ɨꞌxchadam, jup ja tɨtda: \p ―Maaꞌn gu maaꞌnkam tu darsak gu uubas, gio baꞌ nat tu kuu miꞌ nat jɨꞌx juugɨt tu darai. Miꞌ dhɨr baꞌ moop tɨ kɨɨꞌmpi na paiꞌx bhaaiꞌn kaꞌ nam ba kɨiꞌñdhaꞌ, gio baꞌ nat mi kɨi maaꞌn gu tɇb bhiꞌñbak na baꞌ bhaiꞌ dhɨr bhaan naiꞌ tɨ nɨiꞌñdhaꞌ na tu nuukaꞌndaꞌ. Guꞌ ji na guꞌ moo ampɨk jup bar jimdam mɨk jaꞌk, baꞌ miꞌ xi ja doꞌñchok jɨꞌkchi gu jaꞌtkam nam miꞌ ka tu juandaꞌ, pu jii baꞌ. \p \v 2 ’Baꞌ nat paiꞌ dhuuk ba bhai gu uubas, muiꞌ tɨi joot maaꞌn gu tujuandam tugiꞌñ miꞌ nat paiꞌ ka xi ja doꞌñchok gu jaiꞌ tujuandam tugiꞌñ, na sap mu uaꞌraꞌ guiꞌ na jɨꞌk bhaan bipioꞌ. \v 3 Guꞌ ji na guꞌ nat jax miꞌ ai, dai na mɨt bhaiꞌ ji dhaa guiꞌ nam miꞌ tu juan, gɨbichpagak puiꞌ mɨjɨ xi joot jamɨt ɨp gio. \v 4 Jumai baꞌ muiꞌp joot. Dho gi baꞌ joodai kɨꞌn maꞌyasa mɨt ji, giilhim koꞌktolh jamɨt gu maꞌooꞌn, gio nam bɨɨx aixim tɨtdaimɨk nam jax ɨlhiiꞌñ, puiꞌ mɨt mɨjɨp xi joot. \v 5 Baꞌ jumai muiꞌ tɨip joot. Dho gi baꞌ pu mua mɨt ji. Jaiꞌ baꞌ muiꞌ tɨip ja joot gatuuk. Puiꞌ mɨt jup ja dooda, jaiꞌ mɨt ja koꞌktolh pɨx, jaiꞌ mɨt pu ja koi. \p \v 6 ’Baꞌ mɨkkat na cham jaroiꞌ ka jaiꞌch na mu jootsaꞌ, dai gu maraaꞌn pɨx ba bii guiꞌ nax ioꞌm jix dhaꞌdaꞌ, puiꞌ muiꞌp ma joot jup xi chɨꞌɨɨk: “Dhiꞌ dho gi guꞌ jɨɨꞌñdhaꞌ am ji, nam guꞌx maat na aañ jir jiñ mar.” \v 7 Guꞌ ji na guꞌ nat paiꞌ dhuuk tɨi miꞌ ba ai, jup kaiꞌch am dɨɨlh jix dhuꞌnpiꞌñ kɨꞌn gu tujuandam: “Dhiꞌ moo bhaan ji chu biꞌyaꞌ bɨɨx gu tuꞌ na jɨꞌk yaꞌx chu jaiꞌch noꞌt ba muu gu taataꞌn. Jir am nach muꞌaaꞌ, kapbhaiꞌ nat dɨɨlh yaꞌ ka ai na baꞌ aach jich aꞌm ji chu biꞌyaꞌ.” \v 8 Baꞌ puiꞌ xi chɨꞌɨɨk bhaiꞌ ji dhaa mɨt, pu mua mɨt dho, baas dɨr jaꞌp koraar bɨɨbhiꞌ mɨt xi buak. \p \v 9 Baꞌ nat paiꞌ xi chɨɨmuk na puꞌñi xi chu ja aꞌgidhimɨk gu Jesuus, baꞌ moop xi ja tɨkka, jup ja tɨtda: \p ―¿Jax japim baꞌ ɨlhiiꞌñ na ja doodaꞌ gu kiokam? ¿Cham aa na miꞌ ɇɇji puiꞌp ja koodaꞌ, jaiꞌ baꞌ mi ja iabuꞌ gu tujuandam? \v 10 ¿Kux cham tu jiñkaiꞌñdhaꞌ pim aa gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios mi uꞌuan taꞌm? Nap jum kaiꞌch: \q1 Gu jodai na mɨt tɨi maiꞌ xi buak gu bhibhiꞌñbakchadam, \q1 xib dhiꞌ pɨk bhaan jix ooꞌ bɨɨx gu jaiꞌ. \q1 \v 11 Baꞌx bhaiꞌch chaat ich nat puiꞌ jɨꞌ tu duu guch Gɨꞌkoraꞌ. \p \v 12 Baꞌ tɨix dhaagik am gu Jesuus gu gɇꞌgɇrkam jum aaꞌndam, nam guꞌx maat na dhiꞌ ja aagɨt jup kaiꞌch nat tu aꞌga bhaan ji uaꞌrgidhak gu ɨꞌxchadam. Guꞌ ji nam guꞌx ja ɨɨbhiꞌñ gu muiꞌ jaꞌtkam, puiꞌ cham juan am, dai na mɨt ma jii pɨx. \s1 Gu Jesuus na pu ja tɨɨdaꞌ gu pariseos nar am nam gook kap tu namkiꞌñdhaꞌ \r (Mt. 22:15‑22; Lk. 20:20‑26) \p \v 13 Baꞌ mɨkkat gu gɇꞌgɇrkam jum aaꞌndam mu joochxi mɨt gu Jesuus jɨꞌkchi guiꞌ nam pariseos jum tɨɨtɨꞌndaꞌ gio jɨꞌkchi ɨp gu Eroodis gu jaꞌtkam tugiꞌñ nam sap tɨkkapuꞌ, sap baꞌ noꞌt moo jax ji chɨi na cham jir am gu tuꞌ nam tɨkkaꞌ, bax bhaaiꞌn kaꞌ nam jax dhuuji iattulhdhaꞌ. \v 14 Baꞌ mu ɇɇk jup tɨtda am: \p ―Aach bhaiꞌ ma jiich jaduuñ nap jich aagiꞌñdhaꞌ noꞌr am nach aach jax ɨlhiiꞌñ, nach guꞌx maat nap aap sɨlhkam jup kaiꞌchdhaꞌ nap paiꞌ dhuuk tu aꞌgadaꞌ, gio nap cham jax tɨ ɨlhiiꞌñ sia kum giilhim jum aꞌga, nap guꞌ bhaankam tu aꞌga na jax jix aaꞌ gu Dios, cham tuꞌ nam jax jaꞌk ɨlhiiꞌñ gu jaꞌtkam. Tɨɨꞌ nap guꞌ moo cham jaroiꞌ ɨɨbhiꞌñ, sia ku tɨir gɇꞌkam. Baꞌ jaꞌp tuꞌm jachich bham tɨkkam: ¿Jir am aa nach namkiꞌñdhaꞌ gux ioꞌm gɇꞌkam Rooma kam Seesar tɨɨgim guiꞌ na jɨꞌk aagix nach tu namkiꞌñdhaꞌ, kaꞌ cham aa? Dhiꞌ pɨx kɨꞌn jachich moo bhaiꞌ xi jii, noꞌr am nach namkiꞌñdhaꞌ piam ku guꞌ cham. \p \v 15 Guꞌ ji na guꞌx bhaiꞌx maat gu Jesuus nam cham miꞌ puiꞌ jiimchuꞌ nam jax tu ja aꞌgiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam. Baꞌp ja tɨtda: \p ―¿Jax ku baꞌ jaꞌp moo jam koꞌraar aapiꞌm na pim iatdaꞌ? Ea gor maaꞌn bhɨibup gu tuumiñ nañ xi chɨgiaꞌ na jax jir tuꞌm daꞌ. \p \v 16 Baꞌ maaꞌn bhɨiꞌñpuk miꞌ xi maa mɨt. Baꞌ miꞌ xi chɨɨgɨk jup ja tɨtda: \p ―¿Jaroo daꞌ dhiꞌ na yaꞌ jupñix? \p Baꞌ guiꞌp kaiꞌch am: \p ―Dho gu Seesar gux ioꞌm gɇꞌkam Rooma kam. \p Baꞌp ja tɨtda ɨp gio: \p ―Dhiꞌ gi na yaꞌ tu uaꞌñix, ¿jax jum kaiꞌch? \p Baꞌ guiꞌp kaiꞌch am ɨp gio: \p ―Dho dhiꞌ na jax chɨɨꞌ. \p \v 17 Baꞌp ja tɨtda: \p ―Dho pim xi maakidhat ku gi gu Seesar na puiꞌr jam gɇꞌkam tuk na jɨꞌk bhaan bipioꞌdaꞌ, gio gu Dios japim jup xi maakidhat na jɨꞌk bhaan jup bipioꞌdaꞌ. \p Baꞌ miꞌ puiꞌ pup tuꞌiiꞌ am nat puiꞌ jɨꞌ xi ja tɨɨꞌn, na guꞌ joidham jix bhaiꞌ xi bua na xi chu aꞌga. Cham jaroiꞌ puiꞌ kɇɇkɇt am. \s1 Nam ba tɨkkaꞌ gu Jesuus guiꞌ nam cham tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ noꞌm gio mu paiꞌp ba oipodaꞌ guiꞌ na ba jaꞌbsuñiaꞌ gu ja tutkuꞌ \r (Mt. 22:23‑33; Lk. 20:27‑40) \p \v 18 Baꞌ moo miꞌp ba ai mɨt jɨꞌkchi guiꞌ nam saduseos jum tɨɨtɨꞌndaꞌ, nam cham tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ noꞌr sɨlhkam nam gio mu paiꞌp ba oipodaꞌ guiꞌ na ba jaꞌbsuñiaꞌ gu ja tutkuꞌ. Baꞌ bhaiꞌ ji chu aꞌgi mɨt gu Jesuus, jup tɨtda am: \p \v 19 ―Aach bhaiꞌ ma jiich jaduuñ na chich bham tɨkkam jaꞌp tuꞌm na cham jir jich jujur. Nach guꞌ aach miꞌ puiꞌ tu daaꞌñchuꞌ nat jax tu uaꞌnak gu Moisees na sap noꞌt maaꞌn ba muu gu maaꞌnkam, noꞌt dɨɨlh miꞌ ji bii gu bɨngaꞌn, noꞌ cham maaꞌn bhaan tu mar kat, jix bhaiꞌ na bhaiꞌ ji bhɨɨyaꞌ gu sɨpdhiꞌñ na miaꞌn oiꞌñdhaꞌ na baꞌ bhaan ba tu mar kaꞌ, na baꞌ jaꞌp ji buusniaꞌ nar diꞌ kaꞌ gu xioꞌgiꞌñ na mukiaꞌ. \v 20 Guꞌ ji nam guꞌ moo jaꞌpnip tu aꞌgadaꞌ gu jaꞌtkam, sap mu paiꞌ oiꞌñkat am xijum gook gu jaꞌtkam daim sɨspidhim. Sap baꞌ tɨi ba tɨ bɨɨnaꞌ kat guiꞌ nar bɨɨpɨꞌ kam, guꞌ ji nat guꞌ sap am xi muu, pu cham sap maaꞌn bhaan tu mar kat gu ubii. \v 21 Sap baꞌ gu sɨpdhiꞌñ na miaꞌn oiꞌñ ɨp guiꞌ nat ba muu, tɨix bhaiꞌ ba tɨɨdak ɨp gu nuuchixiꞌñ, guꞌ ji nat guꞌ sap puiꞌ am jup xi muu, puiꞌ sap cham maaꞌn jup tɨɨgɨk jamɨt gu alhii. Gio gu tɨꞌɨrab kam sap mɨjɨ dɨr tɨip jimɨɨ, bhaiꞌ sap tɨix bhaiꞌp ji chɨɨꞌn, puiꞌ sap pɨx jup jum duu. \v 22 Bɨɨx sap pu koi mɨt gu xijum gook tɨi pɨk bhɨbhɨimɨk, pu cham dho sap moo maadɨt bhaan tɨɨgɨk gu alhii. Mɨkkat sap puiꞌ am jup xi muu gu ubii. \v 23 ¿Guꞌ baꞌ jax chuꞌm pɨk gio bhaiꞌp ji bhɨɨyaꞌ janoꞌ nam saak paiꞌ dhuuk gio mu paiꞌp ba oipodaꞌ, sia kut tɨi bam jaꞌbsu gu ja tutkuꞌ? Jaiñ nam guꞌ puiꞌr xijum gook jaꞌtkam kat. \p \v 24 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―¿Jix maat japim aa na pim paiꞌ jax chuꞌt jup kaiꞌch? ¿Kux guꞌ ɨlhiiꞌñ japim aa na puiꞌ kaiꞌñkam jup jum kaiꞌch gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios miꞌ na paiꞌ tu uaꞌñix? Cham tuꞌr puiꞌ ɨp ji siamri. Guꞌ matgam gu Dios tuꞌ na pɨx jix aichuꞌn ji, guꞌ ji na pim guꞌ aapiꞌm cham maat. \v 25 Na guꞌ guiꞌ nat jɨꞌk bam jaꞌbsu gu ja tutkuꞌ, cham tuꞌ bhaan ka tɨtɨɨꞌñchukaꞌ am gu puiꞌ jaꞌk janoꞌ nam paiꞌ dhuuk gio maakam jaꞌk jup ba oipodaꞌ, nam paiꞌ chakui tu mat kaꞌ gu xib. Nam guꞌ jaꞌp ji buusandaꞌ na jax gu noonbiꞌñ gu Dios nam bhammɨp tuꞌiiꞌ jix dhaam, cham tuꞌ nam jup kax aaꞌndaꞌ nam tɨ bɨpnaꞌ kaꞌ na jax yaꞌ maaxik. \v 26 Guꞌ dhiꞌ na pim jax jaꞌk tɨi xi ɨlhiiꞌñ na pim cham tɨ jɨɨgiꞌñ nam maakam jaꞌk ba oipodaꞌ, cham tuꞌr puiꞌ ji, na guꞌ dɨɨlh pɨx na pim puiꞌm aaꞌ, cham paiꞌ puiꞌ tu uaꞌñix. ¿Kux cham jɨꞌxkat tu jiñkaiꞌñ japim aa mi uꞌuan taꞌm nat paiꞌ tu uaꞌna gu Moisees janoꞌ nat paiꞌ dhuuk bha ñioꞌkdhak gu Dios? Nap tɨtda bhaan jim uaꞌrgidhak gux bii uꞌux: “Aañ jir diꞌ pɨx gu Dios nam jax jiñ bui bax biiñak gu jam bopxi kat Abraam, gio gu Isaak, gio baꞌ gu Jakob.” Jaꞌpni bo nam kaiꞌch, ¿moo cham jup tɨꞌñchu pim? \v 27 Jaꞌp jum aaꞌ pim na cham tuꞌ bhaan ka tɨ nɨidhidhaꞌ gu Dios gu jaꞌtkam noꞌt bam jaꞌbsu gu ja tutkuꞌ. Matgam jir maaꞌn ji na jax ja aꞌm tɨ nɨidhidhaꞌ, na guꞌ puiꞌ nam jax buiñor bax biiñaktuꞌndaꞌ na jax maaxik nam yaꞌ oipodaꞌ. Jaꞌp dho moo cham maat japim na pim paiꞌ jax chuꞌt jup kaiꞌch, ni palhɨɨp ku iam jir puiꞌ na pim jax tɨi xi ɨlhiiꞌñ. \s1 Gu Jesuus na ba tu aaꞌndaꞌ na jax jaꞌk jix ioꞌm jum aaꞌ nam tuiꞌñgɨdaꞌ gu jaꞌtkam \r (Mt. 22:34‑40) \p \v 28 Baꞌ maaꞌn guiꞌ na sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios mi jaꞌp kɨɨkat jup tɇ kɇɇ nam jax kaiꞌch, baꞌ joidham kai puiꞌ na jax jaꞌk tu aꞌga gu Jesuus. Baꞌx ioꞌm miaꞌn xi kɨkbuk xi chɨkka, jup tɨtda: \p ―¿Jax baꞌ tuꞌm pɨk jix ioꞌm jum aaꞌ nañ miꞌ puiꞌ jimdaꞌ na jax jix aaꞌ guch Gɨꞌkoraꞌ na jax tu uaꞌñix mi uꞌuan taꞌm? \p \v 29 Baꞌp tɨtda gu Jesuus: \p ―¿Na jax chuꞌm jix ioꞌm jum aaꞌ aa na jɨꞌk miꞌ tu uaꞌñix? Guiꞌ dho na jaꞌpnim kaiꞌch: “Gor xi chɨ kai Israel kam jaꞌtkam, maaꞌn pɨx jix jaiꞌch gu Dios nax ioꞌm jir gɇꞌkam. \v 30 Tu daandaꞌ pim bɨɨx jam jujur kɨꞌn jix dhaam jaꞌk na paiꞌp tuꞌiiꞌ, gio bɨɨx na jɨꞌx jam iꞌiiꞌmdaꞌ kɨꞌn. Dai guiꞌ pim pɨx tɨꞌñchukaꞌ gammɨjɨ, muiꞌ pim xim biiñkadaꞌ na pim jɨꞌx pup jum taat.” Dhiꞌ jaꞌpni moo bɨɨpɨꞌ kat jum aaꞌ nam tuiꞌñgɨdaꞌ gu jaꞌtkam. \v 31 Gio baꞌ gu jumai na iampɨx puiꞌ jaꞌk jup tu uaꞌñix nap jum kaiꞌch: “Moo pim xim gaꞌngadaꞌ na tuꞌ ja aꞌm jum aaꞌndaꞌ gu jaiꞌ, panaas ku moo aapiꞌm jam aꞌm jum aaꞌndaꞌ.” Jaꞌpni jaꞌk jum kaiꞌch. Dhiꞌ jɨꞌ dhi gook na jax jum kaiꞌch moox ioꞌm jum aaꞌ, sia pɨk jax kaꞌ gɨt. \p \v 32 Baꞌp kaiꞌch guiꞌ na sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios: \p ―Umri moor puiꞌ nap jax kaiꞌch jiñ jaduuñ na maaꞌn pɨx jix jaiꞌch gu Dios nax ioꞌm jir gɇꞌkam, cham tuꞌ jumaip jix jaiꞌch. \v 33 Jir am dho nach tu daandaꞌ bɨɨx jich jujur kɨꞌn na jɨꞌk jaꞌtkam jix dhaam jaꞌk, gio bɨɨx na jɨꞌx jich iꞌiiꞌmdaꞌ kɨꞌn. Dai guiꞌch pɨx tɨꞌñchukaꞌ gammɨjɨ, gio nach muiꞌ xich biiñkadaꞌ nach jɨꞌx pup jich chaat. Gio nach xich gaꞌngadaꞌ na tuꞌ ja aꞌm jum aaꞌndaꞌ gu jaiꞌ, panaas ku moo aach jich aꞌm jum aaꞌndaꞌ. Moo dho guꞌx ioꞌm jix bhaiꞌ ji busaak gu puiꞌ jaꞌk, guiꞌ bak guꞌ cham pɨk tuꞌ bhaiꞌ ji nañ mu paiꞌ tu makgɨrtat tɨ tɨkkadaꞌ. \p \v 34 Baꞌ gu Jesuus na guꞌx maat na iampɨx miꞌ puiꞌ jimchuꞌ na jax tu uaꞌñix, baꞌ muiꞌ xi guguux, jup tɨtda: \p ―Alhiꞌch pɨx bam aagɨt jiñ jaduuñ nap buiñor bap tuiꞌkaꞌ gu Dios na baꞌ gammɨjɨ jum aꞌm ba tɨ nɨiꞌñdhaꞌ. \p Miꞌ puiꞌ cham jaroiꞌ tuꞌ ka tɨkkaꞌn, nam guꞌ bax xiꞌɨrgiꞌñ, na guꞌx ioꞌm jix matdaꞌ na jax jaꞌk tɨꞌyaꞌ. \s1 Gu Jesuus na ba ja tɨkkaꞌ gu gɇꞌgɇrkam jum aaꞌndam \r (Mt. 22:41‑46; Lk. 20:41‑44) \p \v 35 Baꞌ gio bhaiꞌp ji chu ja aꞌgi gu Jesuus gu jaꞌtkam pu miꞌ puiꞌ ɨrban dɨr gu gɇꞌ chiop, xi ja tɨkkaꞌn na sap jax jir jum duukam na baꞌ puiꞌ Dabii jir boxiꞌñ. Jup ja tɨtda: \p ―¿Jax kum baꞌp kaiꞌchdhaꞌ guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios na guch Xoiꞌkam Dabii jir boxiꞌñ? \v 36 ¿Guꞌ jax ku baꞌ gu Dabii puiꞌp kaiꞌch nax ioꞌm jir gɇꞌkam guch Xoiꞌkam? Jaꞌpni bo nat tu uaꞌna janoꞌ nat paiꞌ dhuuk puiꞌ jaꞌk jurtuda gux Dhuuduꞌ kam jix Uañ Iiꞌmdaꞌ, nap jum kaiꞌch: \q1 Jup tɨtda gu Dios guñ Gɇꞌkam tuk guiꞌ nar jich Xoiꞌkam: \q1 “Yaꞌniñ xanoop jap xi dhaibuꞌ nañ aañ ka xi ja tulhiiñchudaꞌ guiꞌ nam xim bhaamkiꞌñ nam baꞌ soiꞌm ɨlhdhaꞌ aap jum bui.” \m \v 37 ¿Guꞌ jax jam baꞌ duukat puiꞌ jaꞌk iimchuꞌn na puiꞌr boxiiꞌñ, na baꞌ guꞌ gu Dabii jup kaiꞌch nar Gɇꞌkam tugiꞌñ guch Xoiꞌkam? \p Alh iam tɨix xiꞌɨr am guiꞌ nam miꞌ gɇꞌgɇrkam jum taat, nam guꞌ janoꞌ muiꞌ jaꞌtkam miꞌp tuꞌiiꞌ nam kɇɇ na joidham tu aꞌga gu Jesuus. Baꞌ pu cham ka bhaaiꞌ nam jax tɨɨdaꞌ. \s1 Gu Jesuus na ba tu aaꞌndaꞌ nam jax jaꞌk tu jim guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios \r (Mt. 23:1‑36; Lk. 11:37‑54; 20:45‑47) \p \v 38 Miꞌ dhɨr baꞌ maakam bhaiꞌp ji chu ja aꞌgi gu Jesuus, jup ja tɨtda: \p ―Moo pim cham ja kɇkɇɇdat guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, na guꞌ jaꞌp moo ja koꞌraardaꞌ bo nam naiꞌ jiimdaꞌ tɇꞌtɇb ji chɨm tɨiꞌdhat nam sap baꞌ gɇꞌgɇrkam ja ɨlhiiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam. Gio nam jix aaꞌndaꞌ nam tuꞌ kaꞌm ja nɨiꞌñdhaꞌ, jum aaꞌndaꞌ sap na xi kuanai gu bonmaꞌn na ja ñioꞌkdhaꞌ gu jaroiꞌ mu jaꞌp nam jax jiimdaꞌ. \v 39 Gio nam jix joiꞌñdhaꞌ nam jaꞌxbuiꞌ puiꞌp xim taat kaꞌ na jax gu gɇꞌgɇrkam jum aaꞌndam. Jaiꞌ mɨjɨmmɨp xi dharkaꞌ am nam paiꞌ darkaꞌ mu jaꞌp nam paiꞌ jax tu daandaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam, piam paiꞌ nam jax tu piastatdaꞌ. \v 40 Gio baꞌ nam jix joiꞌñ nam ja iatgidhat ja boosgiꞌñdhaꞌ gu ja bɨxchuꞌ gu uꞌuub dɨꞌdɨlhdhɨm. Miꞌ dhɨr baꞌ mɨk tu ñiokidhaꞌ am nam paiꞌ dhuuk ba ji chu nokiaꞌ, na baꞌ jax dhui cham maatɨꞌ kaꞌ nam tuꞌ jax buadaꞌ. Ku guꞌ dhiꞌ kam tulhiiñaꞌ am ji jaꞌp jix ioꞌm janoꞌ na paiꞌ dhuuk tum kuugalhdhaꞌ nam baꞌ miꞌ xi aayaꞌ. \s1 Gu ubii na cham jir jix chumñigam na mi chuꞌaaꞌ gu tuumiñ chiop \r (Lk. 21:1‑4) \p \v 41 Baꞌ jaꞌxpɨx mɨjɨ daakat gɇꞌ chiop jup ba ja nɨiꞌñ gu Jesuus gu jaꞌtkam nam pɨx miꞌ ji chuꞌaim gu tuumiñ na paiꞌm tuaꞌba. Jaiꞌ moo muiꞌ mi chuꞌaim am, nam guꞌr jix chutumñigam. \v 42 Baꞌ moo miꞌp ba ai maaꞌn gu ubii na cham jir tu biaꞌkam kaꞌ gio nat muu gu bɨngaꞌn, baꞌ miꞌp xi chua gook gu tuumiñ na cham pɨk tuꞌ bhaigɨm tuꞌiiꞌ. \v 43 Baꞌ gu Jesuus maap xi ja jumpadak gu noonbiꞌñ, jup ja tɨtda: \p ―Tuꞌ sɨlhkam kɨꞌn jañ yaꞌ pu jam tɨɨdaꞌ, dhi ubii na cham jir jix chumñigam nat gook pɨx mi chua gu tuumiñ, jaꞌp ji buusan nat jix ioꞌm muiꞌ mi chua, nat guꞌ soiꞌm ɨlhdhak mi chua. Guꞌ baꞌ gu jaiꞌ na mɨt panaas muiꞌ miꞌ tɨi xi chua, pur cham tuꞌ, \v 44 na guꞌ guiꞌ na jɨꞌk cham ja aꞌm kam aaꞌ nam baꞌ mi chuꞌaim. Guꞌ gu ubii bɨɨx miꞌ pu tua na jɨꞌk uaꞌdat, sia ku guꞌ daipuꞌ biaꞌkat na kɨꞌn ka tu sabaꞌdaꞌ gɨt. \c 13 \s1 Gu Jesuus na ba tu aaꞌndaꞌ nam iaraꞌ gu gɇꞌ chiop \r (Mt. 24:1‑2; Lk. 21:5‑6) \p \v 1 Baꞌ jaꞌxpɨx nat ba buus gu Jesuus mɨjɨ dɨr gɇꞌ chiop, jup tɨtda maadɨt gu nobiiꞌñ: \p ―¡Kagɨt na jax joidham tuꞌm dhi bhiꞌñbak jiñ jaduuñ! Jupaaban sobkoñxim gu joodai bha bhiꞌñbakchix. \p \v 2 Baꞌp tɨtda gu Jesuus: \p ―Yaꞌ dho puiꞌ ka tuꞌiiꞌ gu xib nap nɨiꞌñ. Ku guꞌ dhiꞌ kam aayaꞌ ji na paiꞌ dhuuk jum iaraꞌ, pu cham paiꞌ maaꞌn kap tukdhixim biꞌyaꞌ gu joodai. \s1 Gu Jesuus na ba tu aaꞌndaꞌ na jax jaꞌk ba tum buidhaꞌ na bar miaꞌn kaꞌ nam tɨɨmuꞌ dhi oiꞌñgaꞌn \r (Mt. 24:3‑28; Lk. 21:7‑24; 17:22‑24) \p \v 3 Miꞌ dhɨr baꞌ pu jii mɨt amuub baasɨꞌn dɨr jaꞌp oidhaꞌ taꞌm nam Oliibus kɨꞌn jix chu mat kaꞌ, na sɨlh jix chu maax bhaiꞌ dhɨr gɇꞌ chiop. Baꞌ gu Jesuus bhammɨ tɨsdɨk mi jaꞌp ji dhaibu. Baꞌ gu Peegro gio gu Jakoobo gio gu Juan gio baꞌ gu Anrees, muiꞌ ji ai mɨt mu na paiꞌ daa, baꞌ ba tɨkka am jix dhuꞌnpiꞌñ kɨꞌn, \v 4 jup tɨtda am: \p ―Aach jaꞌp tuꞌm tɨix maachim jich jaduuñ noꞌp moo cham jax ji chɨꞌjich aagiꞌñdhaꞌ gɨt. ¿Paa baꞌ duuk puiꞌm iaraꞌ saak guꞌñi gɇꞌ chiop nap jax ba kaiꞌch bɨɨpɨꞌ? ¿Jax jaꞌk ba tum buidhaꞌ na bhaan jix maatɨꞌ kaꞌ na bar miaꞌn nam iaraꞌ? \p \v 5 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Dho dai na pim tɨ nɨidhat oipodaꞌ na cham jaroiꞌ jam iatgidhaꞌ. \v 6 Nam guꞌ muiꞌ yaꞌ aayaꞌ nam puiꞌ ja tɨtdaidhaꞌ gu jaꞌtkam nam aañ jir guiꞌ kaꞌ, jup kaiꞌchidhaꞌ am: “Aañ jir diꞌ guch Xoiꞌkam.” Baꞌ giilhim muiꞌ ja iatgidhaꞌ am. \p \v 7 ’Guꞌ noꞌ moo bar miaꞌn, puiꞌ ba tɨ kaayaꞌ pim ji na jɨgialhchaꞌ miꞌ paiꞌ na pim jup tuiꞌkaꞌ piam maakam jaꞌk. Ku baꞌ guꞌ aapiꞌm cham jax jum aaꞌndaꞌ ji, na guꞌ dhiꞌ puiꞌ ji chu buusniaꞌ sia pɨk jax kaꞌ gɨt, giilhim jix buam tum buidhaꞌ, ku guꞌ chakuir dhiꞌ kaꞌ ji na paiꞌ dhuuk pɨk tum kuugalhdhaꞌ. \v 8 Bɨɨx aixim ka xi chum duñiaꞌ ji matgam. Bhaiꞌ ji bhaakuꞌ am gu jaꞌtkam gɇꞌgɇr kikcham dɨr ja bui gu jaiꞌ na puiꞌp jir gɇꞌgɇr kikcham kaꞌ, jum kokdaꞌ am, jum mamaꞌyasaꞌ am. Gio na joñiaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn muiꞌ kap, gio baꞌ na bhiogiꞌ jimiaꞌ. Ku guꞌ dhiꞌ na bhaan pɨx ba pup xi chum tulhiiñdhaꞌ ji, na bhaan jix maatɨꞌ kaꞌ na ba tum kuugalhdhidhaꞌ. \s1 Gu Jesuus nap kaiꞌch nam ja oꞌbhaiꞌñdhaꞌ guiꞌ nam jɨꞌk tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ buiñor \p \v 9 Jaꞌpni baꞌ moop ja tɨtda: \p ―Moo pim cham jum oꞌjolhdhat tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ aañ jiñ bui. Nam guꞌ jam daꞌngɨi jam uꞌji jam gɨɨꞌbiaꞌ gu tutpilh mu jaꞌp nam paiꞌ jax tu chichiopiꞌ kaꞌ. Gio nam mu jam uiꞌkaꞌ nam paiꞌ darkaꞌ gux kakaiꞌ gio jaiꞌ ja bui gu gɇꞌgɇrkam jum aaꞌndam, miꞌm baꞌ bhaiꞌ ji jam tɨkkaꞌ noꞌr sɨlhkam na pim tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ aañ jiñ bui. \v 10 Baꞌ nam paiꞌ bɨɨx ka xi kaayaꞌ na jɨꞌk jaꞌtkam yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn gux bhaiꞌm kaiꞌchdham ñioꞌkiꞌñ gu Dios na baꞌ pɨk moo ba tum kuugalhdhaꞌ. \v 11 Baꞌ na pim paiꞌ dhuuk mu suulhgiaꞌ nam paiꞌ darkaꞌ gu gɇꞌgɇrkam jum aaꞌndam, chaꞌpim jax jum aaꞌndaꞌ na panaas ku cham ka bhaaiꞌn kaꞌ na pim jax tɨꞌyaꞌ, ni ku pim jax jum aaꞌndaꞌ: “¿Jax jañ baꞌ jaꞌk tɨꞌyaꞌ chi?” Matgam dɨɨlh pɨx yaꞌ dɨr jaꞌp ji buusniaꞌ ji gu ñiꞌook, na guꞌ jam aꞌm jup tuiꞌñgɨdaꞌ gux Dhuuduꞌ kam jix Uañ Iiꞌmdaꞌ. Guiꞌ pɨx jup tu duiñchuꞌndaꞌ, cham tuꞌ aapiꞌm dɨɨlh, panaas ku guiꞌ pɨk tu aꞌgidhaꞌ, na guꞌ jam maakidhaꞌ gu matdaꞌ na paiꞌ dhuuk ba xi chum aagidhaꞌ. \v 12 Jaꞌp na paiꞌ jigialhiꞌ chɨr jup tum tuiꞌkaꞌ dho guꞌ panaas, na guꞌ bɨɨx pɨx jix chum bhaak kaꞌ guiꞌ nam jɨꞌk cham tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ aañ jiñ bui. Dɨɨlh jum iꞌiattulhdhaꞌ am gu jaꞌtkam siam sɨspidhim, jaiꞌ gu ja maamar nam bhaiꞌ ji ja bhaamkidhai ja iattulhdhaꞌ noꞌm ba tɨ jɨɨgiꞌñ aañ jiñ bui, jaiꞌ gu ja tataat nam ja iattulhdhaꞌ nam baꞌx bhaiꞌ ja bhɨɨyaꞌ gu gɇꞌgɇrkam jum aaꞌndam nam ja koodaꞌ noꞌm xi ɨlhiiꞌñ. \v 13 Bɨɨx na jɨꞌk jaꞌtkam guiꞌ nam cham tuꞌ kaꞌm tɨ nɨiꞌñdhaꞌ, cham ja kaim kaꞌ am gio nam cham ja nɨidham kaꞌ guiꞌ nam jɨꞌk ba tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ aañ jiñ bui. Ku baꞌ guꞌ gu jaroiꞌ na cham jim oꞌjolhdhat gammɨjɨ tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ, cham jax bua ji sia mɨt ma mua, na guꞌx dhaam jaꞌk bhɨɨyaꞌ. \s1 Gu Jesuus na bhaan tu aꞌgaꞌ maaꞌn gu maaꞌnkam na giilhim jir jix bhangɨm \p \v 14 ’Jaꞌpni moop tum duñiaꞌ nat jax tu uaꞌnak gu Danial, guiꞌ na bɨjɨk ya jaꞌp bhaankam tu aꞌgimɨk guñ Gɨꞌkoraꞌ, nap jum kaiꞌch na janoꞌ na paiꞌ dhuuk pɨk ba ji chum kuugalhdhaꞌ, yaꞌ ba aayaꞌ maaꞌn gu maaꞌnkam giilhim jix bhangɨm, ɨɨbhidham tu buidhaꞌ nam ba tɨgiaꞌ gu jaꞌtkam. Bhaiꞌ baakɨi gɇꞌ chiop pu tu doodaꞌ na jax ɨlhiiꞌñdhaꞌ. ―Moo pim tɨꞌñchukat dhiꞌñi na jax yaꞌ tu uaꞌñix, aapiꞌm na pim jɨꞌk tu jiñkaiꞌñdhaꞌ―. Baꞌ aañ pu kaiꞌch na guiꞌ nam jɨꞌk ya jaꞌp miaꞌn jup tuiꞌkaꞌ janoꞌ, puiꞌ na jax yaꞌ dhi Judea, jir am nam ba ji boiꞌñgiaꞌ mu jaꞌp paiꞌ oiꞌdhaꞌ taꞌm na baꞌ cham ja tulhiiñchudaꞌ. \v 15 Piam noꞌ jaroiꞌ bhaiꞌ paiꞌ ka daa baꞌk dhaam, jir am na bhaiꞌ dhɨr tɨmnɨi pu jimɨiññolhiaꞌ, cham tuꞌ na mɨjɨp ka bapkɨdaꞌ ɨrban dɨr na baꞌ tuꞌ xi bhɨɨji. \v 16 Piam noꞌ jaroiꞌ mu paiꞌ ka oirɨ gaꞌran, jir am na miꞌ dhɨr pu jimɨiññolhiaꞌ, cham tuꞌ na tuꞌ jajannulhiꞌñ jaiꞌp ka xi chu uaꞌrai kiaꞌmiꞌñ na baꞌ pɨk ba jimɨiñolhiaꞌ. \v 17 ¡Jaꞌp moo joiꞌmdam tum duñiaꞌ ji janoꞌ, kux baꞌ guꞌ puiꞌ aa! Nam guꞌ giilhim jum tulhiiñaꞌ gu uꞌuub guiꞌ nam aꞌaalh kɨꞌn cham bhaiꞌm taat kaꞌ, gio jaiꞌ nam ɨꞌlhich ka tu maamar kaꞌ xioꞌdam. \v 18 Baꞌ aañ pu kaiꞌch na pim gammɨjɨ tu aꞌgadaꞌx dhaam jaꞌk buiñor gu Dios na baꞌ cham janoꞌ pɨk puiꞌ tum duñiaꞌ na paiꞌ dhuuk jix jɨɨpiꞌñ kaꞌ. \v 19 Na guꞌ janoꞌ na paiꞌ dhuuk puiꞌ tum duñiaꞌ, giilhim jir tulhiiñaraꞌ kaꞌ jix ioꞌm, cham tuꞌ puiꞌ na mɨt jax jum tulhiiñak gu jaiꞌ bɨjɨk, janoꞌ nat dɨr jup duu gu Dios dhi oiꞌñgaꞌn. Guꞌ jaꞌpji jix ioꞌm ji na baꞌ pɨk bar daipuꞌ kaꞌ, cham jɨꞌxkat puiꞌ ka tum duñiaꞌ gatuuk, na guꞌ ba tum kuugalhdhaꞌ. \v 20 Nat guꞌ puiꞌ pu tɨi ɨp gu Dios na janoꞌ na paiꞌ dhuuk tum kuugalhdhaꞌ, cham mɨk jir tulhiiñaraꞌ kaꞌ, na guꞌx ja joiꞌgɨꞌn guiꞌ nam jɨꞌk ba tɨ jɨɨgiꞌñ buiñor, cham aaꞌ nam mɨk yaꞌ oipot giilhim jum tulhiiñdhaꞌ. Noꞌ guꞌ cham tu daasaꞌ gɨt na jɨꞌx juugɨt jir tulhiiñaraꞌ kaꞌ, bɨɨx jam dho pu koꞌyaꞌ gɨt. ¿Jaroo gip jix ñakooꞌ na giilhim jum tulhiiñdhaꞌ? \p \v 21 ’Baꞌ janoꞌ na paiꞌ dhuuk bar miaꞌn kaꞌ na tum kuugalhdhaꞌ, noꞌ jaroiꞌ jax jam tɨtda: “Muni dhaa guch Xoiꞌkam. Maik gor jach kaipuꞌ”, piam noꞌ jax kaiꞌch: “Muni ba ai guch Xoiꞌkam”, chaꞌpim jɨɨgiꞌñdhaꞌ. \v 22 Nam guꞌ muiꞌ jaiꞌchdhɨlhiaꞌ guiꞌ nam puiꞌ xi kaiꞌchidhaꞌ: “Aañ jir diꞌ guch Xoiꞌkam”, gio jaiꞌ nam puiꞌ xi kaiꞌchidhaꞌ na maadɨt jir diꞌ kaꞌ guiꞌ nam bɨjɨk ya jaꞌp bhaankam tu aꞌgimɨk guñ Gɨꞌkoraꞌ. Puiꞌx bhaiꞌp xi chu buidhaꞌ am guiꞌ nax bhaiꞌr jum duukam kaꞌ, nam jax dhui pɨx ja iatgidhaꞌ gu jaꞌtkam, sia guiꞌ nam jɨꞌk tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ aañ jiñ bui. Noꞌm guꞌ cham pɨk bɨɨx ja jujur kɨꞌn jix biiñak, jix bhaiꞌ ja bhɨɨyaꞌ dho guꞌ. \v 23 Baꞌ aañ pu kaiꞌch na pim cham ja kɇkɇɇdat, nam guꞌ tu iatgidhidhaꞌ pɨx. Mooñ ba jam aagiꞌñ xib dɨr. \s1 Na jax jaꞌk tum duñiaꞌ na gio bhaiꞌp jimdaꞌ guch Xoiꞌkam \r (Mt. 24:29‑35, 42‑44; Lk. 21:25‑36) \p \v 24 ’Miꞌ dhɨr baꞌ na xi chum tulhiiñai, dai na bhaiꞌ ji chum tukgamtaꞌ. Cham jɨꞌxkat ka tonniaꞌ kɨꞌn gu tanoolh, ni na cham jɨꞌxkat ka masbagiaꞌ. \v 25 Gio gu chiichiaꞌ nam bhaiꞌ ji iiꞌñxiaꞌ, na guꞌ giilhim jix ioꞌm giꞌndukiaꞌ gux dhaam. \v 26 Baꞌ aañ nat bhañ joot guñ Gɨꞌkoraꞌ, bañ chɨgiaꞌ pim nañ bhɨjɨmmɨni dhɨr bhaiꞌ ji buusniaꞌ tɨbaaꞌñ chɨr, nam baꞌ ba machiaꞌ bɨɨx na jɨꞌk jaꞌtkam nañ aañ puiꞌp jir gɇꞌkam na jax guñ Gɨꞌkoraꞌ. \v 27 Baꞌ naiꞌ ja jootsaꞌ iñ gu noonbiꞌñ guñ Gɨꞌkoraꞌ na jɨꞌx jir oiꞌñgaꞌn, puiꞌ na jax mummɨni jaꞌp na paiꞌ am juꞌkam tuꞌiiꞌ dhix dhaam, nam baꞌ ja jumpadaꞌ gu jaꞌtkam guiꞌ nam jɨꞌk tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ aañ jiñ bui. \p \v 28 ’¿Cham jɨꞌxkat nɨiꞌñ japim aa gu iigɨx na paiꞌ dhuuk bhaiꞌ ji iipoñiaꞌ, na joidham pɨx tɨɨꞌngilhidhaꞌ gu jaagaꞌn? Dhiꞌ na bhaan jix maatɨꞌ kaꞌ noꞌt ba ji chaaꞌm, na paiꞌ dhuuk ba ji chu juukaꞌ. \v 29 Baꞌ iam pɨx puꞌñip ji buusniaꞌ dhiꞌ puiꞌ nañ jɨꞌk jax ba kaiꞌch. Pɨx am tɨꞌñchukaꞌ pim noꞌt ba jim tɨɨmu dhi oiꞌñgaꞌn, bax maatɨꞌ kaꞌ na bar miaꞌn kaꞌ nañ bha jimdaꞌ. \v 30 Tuꞌ sɨlhkam kɨꞌn jañ yaꞌ pu jam tɨɨda, bɨɨpɨꞌ puꞌñi xi chum duuji nam baꞌ pɨk ba koꞌyaꞌ dappaam gu jaꞌtkam guiꞌ nam jɨꞌk ka duduakaꞌ janoꞌ. \v 31 Dai dhi oiꞌñgaꞌn nam tɨɨmuꞌ gio gux dhaam, guꞌ guñ ñiꞌook cham jɨꞌxkat jum tɨɨmuꞌ ji. \p \v 32 ’Ku baꞌ guꞌ dhiꞌ cham maatɨꞌ ji na paiꞌ dhuuk pɨk puiꞌ tum duñiaꞌ, na guꞌ dai dɨɨlh guñ Gɨꞌkoraꞌ nat tu dai na puiꞌ tum duñiaꞌ. Cham maat am gu noonbiꞌñ, sia kum bhammɨp tuꞌiiꞌx dhaam, ni aañ kuñ cham maat nañ jir Maraaꞌn, dai guiꞌ dɨɨlh nax maat. \p \v 33 ’Baꞌ gu xib tuꞌ na jax chuiꞌkaꞌ, aañ pu kaiꞌch na pim gammɨjɨ tu aꞌgadaꞌ jix dhaam jaꞌk buiñor guñ Gɨꞌkoraꞌ, chaꞌpim jɨꞌx mɨk buppadaꞌ, na pim guꞌ cham maat na paiꞌ dhuuk tu daaxix. Guꞌ dhiꞌ jotmodaꞌ pɨx puiꞌ tum duñiaꞌ cham jum ɨlhdham. \v 34 Na guꞌ dhiꞌ jaꞌp ji buusniaꞌ na jax gu jaroiꞌ noꞌt ka paxiaram mu paiꞌ jaꞌk mɨk, noꞌt miꞌ ka xi ja doꞌñchok jaiꞌ gu jaꞌtkam nam miꞌ ka tu juandaꞌ, dai na xi ja chianɨi nam jax jaꞌk tu juandaꞌ, puiꞌ na jax miꞌ na paiꞌ tuutkaꞌ gu baꞌpkiꞌñ, na guꞌ maaꞌn miꞌp xi chianɨi na ka tu nuukaꞌndaꞌ. Baꞌ guiꞌ dai na pɨx am tɨ nɨɨrkaꞌ na paiꞌ dhuuk gio miꞌp aayaꞌ, na guꞌ bhaiꞌ ji oꞌbhaiꞌñdhaꞌ noꞌ miꞌ pɨx cham tu jaiꞌch. \v 35 Baꞌ aapiꞌm puꞌñi ɨp, pɨx am tɨ nɨɨrkaꞌ pim, na pim guꞌ cham maat nañ paiꞌ dhuuk yaꞌ aayaꞌ, noꞌ jaxjɨ ji dhɨdɨmpugidhak, piam ɨrab tukaaꞌ, piam ku guꞌ katukgab na paiꞌ dhuuk ba jiiñkiaꞌ gu takaaruiꞌ, piam ku guꞌx dhaꞌnpam ji chu maaxirɨk. \v 36 Mooñ ba jam aagiꞌñ xib dɨr na pim tɨꞌñchukat. Chaꞌpim moo kooksɨt darkaꞌ, nañ guꞌ jotmodaꞌ yaꞌ pɨx ji buusniaꞌ cham jum ɨlhdham. \v 37 Bɨɨx dhiꞌñi puiꞌ nañ jɨꞌk jax jam tɨtda aapiꞌm, dappaam na jɨꞌk jaꞌtkam jañ jup ja tɨtdat jup kaiꞌch: Nam cham kooksɨt darkaꞌ, gammɨjɨ pɨx tɨꞌñchukaꞌ am nañ jax ba kaiꞌch. \c 14 \s1 Nam ba tu aꞌgaꞌ gu gɇꞌgɇrkam jum aaꞌndam nam jax jaꞌk duuji muꞌaaꞌ gu Jesuus \r (Mt. 26:1‑5; Lk. 22:1‑2; Jn. 11:45‑53) \p \v 1 Baꞌ nat gook tanoolh pɨx ba ji bii na baꞌ moo bam aayaꞌ na bar piasta kaꞌ bhaan Paaskua taꞌm, gio jumai na miaꞌn oiꞌñ nam paiꞌ dhuuk jix basdak tu kuaꞌdaꞌ gu paan gakdhiꞌñchix kam, iampɨx jaꞌp tuꞌm na ariin tɨmkalh. Baꞌ janoꞌ gu ja gɇꞌgɇrkam tuk guiꞌ nam jaiꞌ ja palhbuiꞌñdhaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam nam tu daandaꞌ buiñor gu Dios, gio baꞌ guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, tɨi moom gaꞌngaꞌ am nam jax jaꞌk duuji iatgidhai tu chiñiaꞌ nam muꞌaaꞌ gu Jesuus. Aaꞌndaꞌ gɨt am nam ba dagiaꞌ, \v 2 guꞌ ji na guꞌ sap cham jax jix bhaaiꞌ, na guꞌ kar piasta kaꞌ. Baꞌ jaꞌpni pɨx ka xi chɨꞌɨɨk jamɨt: \p ―Mooch chakui juandaꞌ na kar piasta kaꞌ, noꞌt ba buus baꞌ. Na guꞌ noꞌ chich xib daagɨk mi jaꞌp paiꞌ jax ba buim ja nɨiꞌñchudat gu jaꞌtkam, giilhim bhaiꞌ ji bhaakuꞌ am jich bui. \s1 Gu ubii na bha toiꞌdhaꞌ moꞌran gu Jesuus guiꞌ na joidham uub \r (Mt. 26:6‑13; Jn. 12 :1‑8) \p \v 3 Baꞌ jaꞌxpɨx gu Jesuus jimɨɨk mummup ba tu kuaꞌ Betaania, na paiꞌ kio gu Simoon guiꞌ na tootolhidhat ka gakiidhat gu tukgaꞌn. Baꞌ moo miꞌp ba ai maaꞌn gu ubii uaꞌdat maaꞌn gu ɨlhiꞌch jix moik gu jodai jaꞌaachix kam, nam alabaastro kɨꞌn jix mat kaꞌ, na mi suuꞌntuꞌ gu osbhagaꞌn guiꞌ nam nardo kɨꞌn jix mat kaꞌ nax dhaꞌram namɨɨk, na joidham uub. Baꞌ nat jax kukpioꞌkak bhaiꞌ xi choiꞌ moꞌran gu Jesuus, pu bɨɨx ɨp moo nat bha toiꞌ. \v 4 Baꞌ jɨꞌkchi gu jaꞌtkam nam miꞌp tuꞌiiꞌ bhaiꞌ ji bhaak jamɨt, jup kaiꞌch am: \p ―¿Jax baꞌm aagɨt puiꞌ tu bua dhi ubii? Tɨɨꞌ nat bɨɨx xi dhoodak dhiꞌ na tuꞌx dhaꞌram namkɨt. \v 5 ¿Cham bhaiꞌ aa na tu chiñiaꞌ gɨt nam gaꞌraꞌ nam baꞌ ja makiaꞌ gɨt guiꞌ nam alh cham jir tu biaꞌ kam, nam attiiru cham biaꞌ nam tuꞌ kɨꞌn tu sabaꞌdaꞌ? Jaiñ na guꞌ jaꞌkbuiꞌ busaakdat gu tuumiñ na jax noꞌ ñich maaꞌn oidhaꞌ ba tu jua. \p Baꞌ puiꞌ jɨꞌ xi kaiꞌchimɨk am bhaiꞌ ji ñiok jamɨt gu ubii, \v 6 guꞌ ji nat guꞌ jotmodaꞌ ja sooꞌmcholh gu Jesuus, jup ja tɨtda: \p ―Chaꞌpim tuꞌ kɨꞌn juandaꞌ dhiñ jaduuñ, na pim guꞌ cham maat nat jax kaiꞌñkam bhañ juulh dhiꞌ na pimɨt tuꞌ bhaan ba ji chu aꞌga. \v 7 Guꞌ matgam gu jaaduñ na pim ja aaꞌ, gammɨjɨ yaꞌ jam buip tuiꞌkaꞌ am ji, xi ja maakat japim dho nam alh kɨꞌn jup xiaꞌñdhidhaꞌ. Guꞌ aañ nañ bar boi chaꞌm kam \v 8 nat baꞌ bhaiꞌ bañ choiꞌ dhi ubii dhiꞌ na joidham uub, na baꞌ cham xijai kaꞌ, dai nam bañ yaaspaꞌ. \v 9 Tuꞌ sɨlhkam kɨꞌn jañ yaꞌ pu jam tɨɨdaꞌ, na paiꞌ dhuuk bhaiꞌ ji chum aꞌgaꞌ gux bhaiꞌm kaiꞌchdham ñiꞌook yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn, bɨɨx jup jum aꞌgidhaꞌ dhi ubii na baꞌ bhaan jix maatɨꞌ kaꞌ nat jix bhaiꞌ dhuu nat bhañ choiꞌ dhi osbhagaꞌn gu nardo na joidham uub. \s1 Gu Juudas na maaxik kɨɨsaꞌ gu Jesuus nam muꞌaaꞌ \r (Mt. 26:14‑16; Lk. 22:3‑6) \p \v 10 Baꞌ maadɨt gu mambhɨɨx daman gook gu noonbiꞌñ, guiꞌ na Juudas Iskariote tɨɨꞌkaꞌ, xi mɨɨ nat ja aaꞌñdham gu ja gɇꞌgɇrkam tuk guiꞌ nam jaiꞌ ja palhbuiꞌñdhaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam nam tu daandaꞌ buiñor gu Dios, na baꞌ maaxik kɨɨsaꞌ nam boi bhɨichdhaꞌ gu Jesuus. \v 11 Baꞌ joidham jix bhaiꞌm ɨlh jamɨt na ba ja aagiꞌñ, jup tɨtda am nam muiꞌ namkidhaꞌ na mu ja baidhikaꞌ gu ja oꞌrosiiris tuk na paiꞌ sɨlh oirɨdaꞌ gu Jesuus. Baꞌ gu Juudas ba jim gaa na jax jaꞌk jix bhaiꞌ ji buusniaꞌ nam jix bhaiꞌ bhɨɨyaꞌ, nam baꞌ cham xijaichdhaꞌ nam daagɨi boi bhɨichdhaꞌ. \s1 Nam ba tu bhaidhaꞌ gu koiꞌ bhaan Paaskua taꞌm gu jaꞌtkam tugiꞌñ gu Jesuus \r (Mt. 26:17‑29; Lk. 22:7‑23; Jn. 13 :21‑30; 1Co. 11:23‑26) \p \v 12 Baꞌ buimgidhak bɨɨpɨꞌ dɨr na baꞌ moo muiꞌ jim kɨɨsaꞌ jaꞌxpɨx na paiꞌ dhuuk kasnir bakaax tum jugiaꞌ, gio baꞌ gu jumai na miaꞌn oiꞌñ nam jix basdak tu kuaꞌdaꞌ gu paan gakdhiꞌñchix kam, baꞌ moop ba tɨkka am gu noonbiꞌñ gu Jesuus, jup tɨtda am: \p ―¿Paap jaꞌk jix aaꞌ nach jimɨi tu bhaidhaꞌ nach tu jugiaꞌ jaꞌxñi nat yaꞌ bam ai gu piasta bhaan Paaskua taꞌm? \p \v 13 Baꞌ gu Jesuus gook mɨjɨ xi ja joot bhammɨ gɇꞌ kiicham, jup ja tɨtda: \p ―Aañ jaꞌp tɨi kaiꞌchɨt na pim mu jimiaꞌ aapiꞌm gook bhammɨ gɇꞌ kiicham. Bhaiꞌ pim tɨgiaꞌ maaꞌn gu chioꞌñ nar tujuandam na mi jaꞌp ba tu baiꞌntuꞌndaꞌ maaꞌn gu baiꞌñdhakar taꞌm. Baꞌ aapiꞌm muiꞌ xi oidhaꞌ gatuuk dɨr, pɨx nɨidhidhaꞌ pim na mummu ji aayaꞌ kiicham. \v 14 Baꞌ aapiꞌm cham xiꞌɨrdat muiꞌ xi aayaꞌ, jaꞌp japim tɨɨdaꞌ gu miꞌ kiokam: “Aach jaꞌp jich chɨɨdak bhach joot gu Gɇꞌkam nap sap taiñbuidhaꞌ maaꞌn kap gum baꞌaak paiꞌ na tu bioꞌ, na sap yaꞌ tu jugiaꞌ ja bɨɨm gu noonbiꞌñ nat bam ai gu piasta bhaan Paaskua taꞌm.” \v 15 Baꞌ guiꞌ tu jam tɨɨꞌñchudaꞌ bhɨjɨ jaꞌp tɇꞌkob, na paiꞌ tɨ kɨɨꞌmpigix gio na gɇꞌx chu bhaiꞌ. Bhaiꞌ pim baꞌ tu bhaidhaꞌ nach tu jugiaꞌ jaꞌxñi. \p \v 16 Baꞌ muiꞌp ma jii mɨt gu gook gu noonbiꞌñ, bhammɨ mɨt ba ai gɇꞌ kiicham. Puiꞌ dho ji chu buus na jɨꞌk jax ja tɨtda gu Jesuus. Cham xijaich jamɨt, dai na mɨt xi chu bhaidhak gu koiꞌ nam tu jugiaꞌ. Jaꞌxpɨx baꞌ giop ka xi jii mɨt mummu nat paiꞌ dhɨr bha ja joot. \s1 Gu Jesuus na ba ja aagiꞌñdhaꞌ gu noonbiꞌñ na maadɨt maaxik kɨɨsaꞌ nam boi bhɨichdhaꞌ \p \v 17 Baꞌ ji chukgɨk miꞌ ba ai gu Jesuus ja bɨɨm gu mambhɨɨx daman gook gu noonbiꞌñ. \v 18 Miꞌ baꞌ bhaiꞌ ji chu juu mɨt. Baꞌ nam miꞌ daraat ka tu kuaꞌ, jup ja tɨtda: \p ―Tuꞌ sɨlhkam kɨꞌn jañ yaꞌ pu jam tɨɨdaꞌ, maadɨt aapiꞌm na pim yaꞌp tuꞌiiꞌ, maaxik jiñ kɨɨsaꞌ ja bui gu gɇꞌgɇrkam jum aaꞌndam nam boiñ bhɨichdhaꞌ. \p \v 19 Baꞌ guiꞌ gampaiꞌ ji dhuu mɨt, baꞌ pɨx bhaiꞌ ji chɨkka mɨt jɨꞌmaꞌn, jup tɨtda am: \p ―¿Aañiꞌ aa chi? \p Gio gu jumai: \p ―¿Kaꞌ aañiꞌ aa chi? \p \v 20 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Maaꞌn pɨx ji guꞌ aapiꞌm mambhɨɨx daman gook na pim yaꞌp tuꞌiiꞌ, nach jɨꞌk maap ya tɨ sɨssɨ dhi jooxiaꞌ taꞌm nañ jax chuꞌm kaꞌm tu kuaꞌ aañ. \v 21 Jir am kat na pu cham jaiꞌch kaꞌ gɨt gu jaroiꞌ na maaxik jiñ kɨɨsaꞌ nam boiñ bhɨichdhaꞌ. Tɨix joiꞌgɨꞌñ iñ, na guꞌ giilhim jum tulhiiñaꞌ maaxik xiñ kɨɨsai. Ku baꞌ guꞌ dhiꞌ miꞌ pɨx puiꞌ ba jimdaꞌ ji, na bhaan pɨx jum kuugalhdhaꞌ na jax jum kaiꞌch mi uꞌuan taꞌm gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, na puꞌñi jaꞌk jiñ dhoodaꞌ am aañ nat bhañ joot. \s1 Gu Jesuus na ba tu daasaꞌ na jax jaꞌk aagix kaꞌ nam baꞌ bhaan tɨꞌñchukaꞌ guiꞌ nam jɨꞌk tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ buiñor na ja aꞌmkam mukiaꞌ \p \v 22 Baꞌ miꞌ puiꞌ nam tu kuaꞌ, nat jax dhaa ɨp gio gu Jesuus jaiꞌ gu paan, xi chu taxchaabgidhak jix dhaam jaꞌk taꞌtak xi jaisaidhat pɨx muiꞌ ji ja maa gu noonbiꞌñ, jup ja tɨtda: \p ―Dhiꞌñi pim pup muiꞌ xi jugiaꞌ, na guꞌ dhiꞌr jiñ chuukuꞌ. \p \v 23 Gio baꞌ maaꞌn miꞌ dhɨr jaꞌp bhaiꞌp ji bhɨi gu alhiꞌch jaꞌaa na mi suuꞌntuꞌ gu biiñ guiꞌ na uubas kɨꞌn jup duñiix, baꞌ mu jaꞌk xi ja maakak xi ja chia nam iꞌyaꞌ. Baꞌ guiꞌ bhaiꞌp xi ii mɨt jɨꞌmaꞌn kaam. \v 24 Na mɨt xi iꞌchuk baꞌp ja tɨtda: \p ―Dhiꞌ na pimɨt tu ii, dhiꞌr jiñ ɨꞌɨɨr na kɨꞌn xib dɨr maakam aagix kaꞌ na jax jaꞌk jix aaꞌ guñ Gɨꞌkoraꞌ nam miꞌ puiꞌ jiimdaꞌ gu jaꞌtkam, na guꞌ ka mɨlhiaꞌ guñ ɨꞌɨɨr na baꞌ tu namkix kaꞌ gu ja uaꞌtulhdharaꞌ, na baꞌx bhaiꞌ tu ja jimiaꞌ. \v 25 Tuꞌ sɨlhkam kɨꞌn jañ yaꞌ pu jam tɨɨdaꞌ, daipuꞌ dhi maaꞌn kaam nañ xi ioꞌji dhi uubas baraaꞌ gu xib, nañ guꞌ moo bar boi chaꞌm kam. Janoꞌ baꞌ na paiꞌ dhuuk ba tum kuugalhdhaꞌ nañ baꞌ giop ba iꞌyaꞌ jix dhaam jaꞌk, ku guꞌ gux uañ ji, cham tuꞌ dhiꞌ pu chuꞌm. \s1 Gu Jesuus na ba aagiꞌñdhaꞌ gu Peegro na puiꞌ tɨꞌyaꞌ gatuuk na cham tuꞌ kaichuꞌ \r (Mt. 26:30‑35; Lk. 22:31‑34; Jn. 13 :36‑38) \p \v 26 Miꞌ dhɨr baꞌ maaꞌn xi laalagɨk tɨi ma jii mɨt bhammɨ jaꞌk oidhaꞌ taꞌm, nam paiꞌ Oliibus kɨꞌn jix chu mat kaꞌ. \v 27 Guꞌ ji na guꞌ na mɨt baas ba ji bhɨi, jup ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Yaꞌ moo mam ai nam kuugalhdhaꞌ na jax tu uaꞌñix mi uꞌuan taꞌm nap jum kaiꞌch: “Muꞌaaꞌ am gu bipiaꞌdam, baꞌ gu kakasnir jum jɨꞌdɨlhkadai pɨx chaꞌtak boopoyaꞌ am jɨꞌmaꞌn.” Baꞌ dhiꞌ na puiꞌ jɨꞌ tu uaꞌñix, aapiꞌm jam aagɨt puiꞌ jaꞌk jum kaiꞌch, na pim pu jiboiꞌñgiaꞌ xib dhi tukaaꞌ nam bañ dhagiaꞌ guiꞌ nam bha ja jootsaꞌ gu gɇꞌgɇrkam jum aaꞌndam. Na guꞌ cham tuꞌ dai nam jiñ kuupaꞌ pɨx, guꞌ jaꞌpji nam pu tu chiñiaꞌ nam jiñ muꞌaaꞌ. \v 28 Ku baꞌ guꞌ aañ gatuuk yaaꞌ ji nañ jax ba oirɨdaꞌ. Kagɨt nañ bɨɨpɨꞌ mu ba oirɨdaꞌ Galilea na pim baꞌ aapiꞌm mup ba aayaꞌ. \p \v 29 Baꞌp kaiꞌch gu Peegro: \p ―Aañ dho gi chakui jimɨiññolhiaꞌ ji, sia mɨt dhi jaiꞌ jiboiꞌññor. Cham jax bua sia ku mɨt jum bɨndak jiñ dhaa. \p \v 30 Baꞌp tɨtda gu Jesuus: \p ―Tuꞌ sɨlhkam kɨꞌn jañ yaꞌ pum tɨɨdaꞌ na gookim ka jiiñkiaꞌ gu takaaruiꞌ xib dhi tukaaꞌ, aap baikim puiꞌ ba tɨꞌyaꞌ nap cham jiñ kaichuꞌ. \p \v 31 Guꞌ ji na guꞌ xi kɨɨk gu Peegro, jup kaiꞌch: \p ―Aañ dho gi pu tɨꞌyaꞌ ji nañ jum kaichuꞌ, cham jax bua sia mɨt jum bɨndak jiñ mua. \p Baꞌ bɨɨx puiꞌp ji chɨi mɨt gu jaiꞌ noonbiꞌñ. \s1 Gu Jesuus na miꞌ ɇɇji Getsamanii tu aꞌgaꞌ jix dhaam jaꞌk buiñor guch Gɨꞌkoraꞌ \r (Mt. 26:36‑46; Lk. 22:39‑46) \p \v 32 Baꞌ miꞌ pɨx ji ai mɨt na paiꞌ Getsamanii tɨ tɨɨꞌ, baꞌp ja tɨtda ɨp gio gu Jesuus: \p ―Yaꞌni pim ka darkaꞌ. Aañ bhaꞌñi ka tu aꞌgaraꞌ jix dhaam jaꞌk buiñor guñ Gɨꞌkoraꞌ. \p \v 33 Baꞌ baasɨꞌn iam xi jimɨɨk baik pɨx xi ja baidhak gu noonbiꞌñ, dai gu Peegro, gio gu Jakoobo, gio baꞌ gu Juan. Baꞌ gampaiꞌ jim duu nam bhaiꞌ xi ñɨiꞌñ, panaas kux buam jum aaꞌ, \v 34 baꞌp ja tɨtda: \p ―Aañ moo cham puiꞌ ka tu tatdaꞌ ji, bax chaat iñ nam miaꞌn ba jiim guiꞌ nam boiñ bhɨichdhaꞌ. Aañ jaꞌp ɨlhiiꞌñ na pim yaꞌ pɨx kañ ñɨɨrdaꞌ ɨp aapiꞌm, dai na pim moo cham kooksodaꞌ, tɨ nɨiꞌñdhaꞌ pim. \p \v 35 Baꞌx ioꞌm baasɨꞌn iam xi jimɨɨk mi jaꞌp oꞌlhiaꞌn kɨꞌn xi kɨkbuk xi dhumartɨk, dɨɨrap na xi chu siisap gu maꞌooꞌn. Baꞌ muiꞌ ji chu aꞌga jix dhaam jaꞌk buiñor guch Gɨꞌkoraꞌ, na tɨkkaꞌn noꞌ sap jix bhaaiꞌ na palhbuidhaꞌ nam baꞌ cham boi bhɨichdhaꞌ, \v 36 jup kaiꞌch: \p ―Aapiꞌñ Gɨꞌkoraꞌ nap jix dhaam jup tuꞌiiꞌ, nap bɨxchuꞌx bhaaiꞌ nap pu tu duñiaꞌ, xiñ palhbuiꞌñ nam cham boiñ bhɨichdhaꞌ, na guꞌ dhiꞌ jaꞌp ji buusan na jax gu tuꞌ na giilhim jix xibuꞌ nañ tu iꞌyaꞌ. Piam jap xiñ guguuxdhaꞌ nañ baꞌ cham jax jiñ aaꞌndaꞌ noꞌp guꞌx aaꞌ nam kuugalhdhaꞌ nap aap jax ɨlhiiꞌñ. Ku guꞌ aañ cham tuꞌ ji nañ moo cham aagɨt jup kaiꞌch. \p \v 37 Baꞌ jaꞌxpɨx nat jaꞌk gɨi miꞌ nat paiꞌ xi ja chianɨk nam ka darkaꞌ gu baik gu noonbiꞌñ, miꞌ pɨx kookos am nat ba ja tɨɨ. Baꞌp tɨtda gu Jesuus gu Peegro: \p ―Simoon, ¿moo jaꞌp jix kooxim ap aa? Tɨ nɨiꞌñdhaꞌ ap. Moo pich chi moo janoꞌ koi na ñich jax jii. ¿Kaꞌp ji siamri jɨꞌx xi chɨ nɨidhimɨk aa? \v 38 Guꞌ pim ji tɨ nɨiꞌñdhaꞌ ji, gio na pim tu aꞌgadaꞌ jix dhaam jaꞌk buiñor guñ Gɨꞌkoraꞌ na baꞌ cham jam maiꞌchiaꞌ gu jaꞌook. Puiꞌ dho pɨx tɨi xi chu tatdaꞌ jia na pim nakgaꞌ gɨt na pim jum tulhiiñaꞌ na jax aañ, guꞌ ji na pim guꞌ cham nakooꞌ. \p \v 39 Baꞌ dai nat xi ja ñiññichdhak gio mu jaꞌk jup ji dhuu nat tu aꞌgam jix dhaam jaꞌk, jir maaꞌn na jax kaiꞌchim nat jax jaꞌk tu aꞌga bɨɨpɨꞌ dɨr. \v 40 Baꞌ jaꞌxpɨx nat gio jaꞌk jup gɨi, kookos am nat giop ba ja tɨɨ, pu cham ñiok am na tɨi xi chu ja aꞌgiꞌñ, nam guꞌ giilhim jix kookxik. \v 41 Baꞌ na bar baikim nat xi chu aꞌgarak jix dhaam jaꞌk nat gio miꞌp ba ai, maaꞌn nam jax kookos nat ba ja tɨɨ, baꞌp ja tɨtda: \p ―¿Kux baꞌ moo jaꞌp jix kookxik japim aa? Gi nañ jup jam tɨtda na pim tɨ nɨiꞌñdhaꞌ nañ jɨꞌx ka tu daan. Xib na guꞌ cham kam aaꞌ na pim tɨ nɨiꞌñdhaꞌ, nat guꞌ bam ai na paiꞌ dhuuk tu daaxix na aañ nat bhañ joot guñ Gɨꞌkoraꞌ boi bañ bhɨichdhaꞌ am guiꞌ nam cham tuꞌ kaꞌm tɨ nɨiꞌñ. \v 42 Mummuni dhɨr bhaiꞌ ba jimchuꞌ muiꞌ ja bɨɨm guiꞌ nañ jaroiꞌ jam aagiꞌñ bɨɨpɨꞌ na maaxik jiñ kɨɨsaꞌ. Maik gor jach muiꞌ xi ñamkiaꞌ. \s1 Gu Jesuus nam daagɨi ba bhɨikaꞌ \r (Mt. 26:47‑56; Lk. 22:47‑53; Jn. 18 :2‑11) \p \v 43 Baꞌ na puiꞌ jɨꞌ ka ja tɨtda gu Jesuus gu noonbiꞌñ, miꞌ ba ai ji guꞌ gu Juudas, guiꞌ na maadɨt jir diꞌ gu mambhɨɨx daman gook gu noonbiꞌñ, ja bɨɨm muiꞌ gu jaꞌtkam kukxir ji chu uaꞌdat am, jaiꞌ gu uꞌuux jix kaapak, na mɨt bha ja joot gu ja gɇꞌgɇrkam tuk guiꞌ nam jaiꞌ ja palhbuiꞌñdhaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam nam tu daandaꞌ buiñor gu Dios, gio guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, gio baꞌ guiꞌ nam jir ja gɇꞌgɇrkam tuk kaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam. \v 44 Baꞌ gu Juudas bɨɨpɨꞌ dɨr xi ja aaꞌñdhak nam baas dɨr ka jiim na jax jaꞌk duñiaꞌ nam baꞌ ba machiaꞌ na jax chuꞌm jir diꞌ kaꞌ, jup ja tɨtda: \p ―Guiꞌ nañ jaroiꞌ miꞌ xi ñioꞌkdhaꞌ, dhiꞌr diꞌ kaꞌ. Baꞌ aapiꞌm jotmodaꞌ miꞌ pu dagiaꞌ, jix bhaiꞌ pim buuprai pu bhɨikaꞌ. \p \v 45 Puiꞌ dhom duu. Na mɨt jax miꞌ ai, pɨx jix bhaiꞌ kaiꞌchim gu Juudas, jup tɨtda gu Jesuus: \p ―Aach bha jaꞌk ɨp jiñ jaduuñ. \p Gio baꞌ nat miꞌ xi ñioꞌki. \v 46 Baꞌ guiꞌ jotmodaꞌ miꞌ pu daa mɨt, buuprak gamaiꞌ pu bhɨich jamɨt. \p \v 47 Baꞌ maaꞌn gu maaꞌnkam tugiꞌñ gu Jesuus, nat jax baabuk gu kuxiiruꞌn bhaiꞌ tɨi soñiich maadɨt guiꞌ na mɨt mu ja joot gu ja gɇꞌgɇrkam tuk guiꞌ nam jaiꞌ ja palhbuiꞌñdhaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam nam tu daandaꞌ buiñor gu Dios. Guꞌ ji nat guꞌ cham ai, nat guꞌ jaꞌp xi ñɨɨra, dai naakaꞌn pɨx ai palhɨɨp. \v 48 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus guiꞌ na mɨt ba daa: \p ―¿Jax ku pim baꞌ bɨxchuꞌ kukxir tu uaꞌdat bha jaꞌk jiim gam uꞌux jix kaapak? ¿Tuꞌ ɨxkum jiñ ɨlhiiꞌñ japim aa? \v 49 ¿Jax ku pimɨt baꞌ cham mummu puñ dhaa gɇꞌ chiop nañ moo miꞌ pu oirɨt tu jam aꞌgiꞌñdhaꞌ nabap tanoolh? Kaꞌ baꞌ na guꞌ dhiꞌ na bhaan pɨx jum kuugalhdhaꞌ na jax jum kaiꞌch mi uꞌuan taꞌm gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios. \p \v 50 Baꞌ dɨɨlh miꞌ xi buak jamɨt gu Jesuus gu noonbiꞌñ pu jiboiꞌññor. \s1 Na ba jimiññolhiaꞌ maaꞌn gu biapmaꞌ \p \v 51 Baꞌ nam nammɨ gama jaꞌk ba uaꞌ buuplhixim gu Jesuus, gatuuk dɨr muiꞌ ka jimchuꞌ maaꞌn gu biapmaꞌ dai tɇb kutuun ji chɨiꞌchgɨt. Baꞌ oꞌbhaiꞌñdhak tɨi daa mɨt, \v 52 guꞌ ji na mɨt guꞌ cham bhaiꞌ daa, kutuunaran pɨx daa mɨt. Jum jupnak pu jimɨiññor jix dhaapkat. \s1 Gu Jesuus nam mu ba aichdhaꞌ na paiꞌ tum aꞌgaꞌ \r (Mt. 26:57‑68; Lk. 22:54‑55, 63‑71; Jn. 18 :12‑14, 19‑24) \p \v 53 Baꞌ mummu ba aich jamɨt gu Jesuus na paiꞌ kiokaꞌ guiꞌ nax ioꞌm jir ja gɇꞌkam tuk kaꞌ guiꞌ nam jaiꞌ ja palhbuiꞌñdhaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam nam tu daandaꞌ buiñor gu Dios. Baꞌ bɨɨx maap bam jumaap jamɨt gu jaiꞌ guiꞌ nam cham pɨk jir ja gɇꞌgɇrkam tuk kaꞌ, gio baꞌ guiꞌ nam jir ja gɇꞌgɇrkam tuk kaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam, gio baꞌ guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios. \v 54 Baꞌ gu Peegro gatuuk miꞌp ba ai, na guꞌ gatuuk dɨr pɨx muiꞌ ji jim jix chooꞌnnɨt. Miꞌ dhɨr jaꞌp dɨɨrap pɨx ji dhaibu miꞌ na paiꞌ mɨim gu tai, nam paiꞌ tu naadat juukaꞌ gu oꞌrosiiris. \p \v 55 Baꞌ gu gɇꞌgɇrkam tɨim tɨ tɨkkaꞌn am nam jax jaꞌk duuji iattulhdhai tu chiñiaꞌ nam muꞌaaꞌ gu Jesuus, guꞌ ji nam guꞌ cham jɨꞌxkat nɨiꞌñ na mu paiꞌ giilhim tu buim, ni nam paiꞌ dhuuk puiꞌ tɇ kɇɇ. Miꞌ dho guꞌ pu cham bhaaiꞌ nam jax tɨꞌyaꞌ. \v 56 Baꞌ jaiꞌ dhɨt tɨi xi iattulhiꞌñ am, guꞌ ji nam guꞌ puiꞌ pɨx cham jup ja jɨɨgiꞌñ, na guꞌ maaꞌn maakam jup kaiꞌchdhaꞌ, gio gu jumai maakam ɨp. Miꞌ puiꞌ cham ka nokiaꞌ, miꞌ dhɨr jumai bhaiꞌ tɨip ji chu aꞌgaꞌ. \v 57 Jaiꞌ guꞌngukɨt tɨi xi iattulhiꞌñ am, jup kaiꞌch am: \p \v 58 ―Dho guꞌ aach miꞌ paiꞌ puiꞌ kai ji nap kaiꞌch: “Alh jañ moo ka iaraꞌ dhi gɇꞌ chiop jaꞌtkam jup ja duiñ, baik tanoolh kɨꞌn jañ baꞌ gio jumai yaꞌp kɨɨsaꞌ, dhiꞌ baꞌ Dios bap jir duñiiꞌñ kaꞌ, cham tuꞌ tuꞌ jaꞌtkam.” \p \v 59 Ni gu puiꞌ kum cham maaꞌn ñiꞌook jup bua, sia kum panaas tɨi sɨlhkam kam xi kaiꞌch. \p \v 60 Baꞌ gux ioꞌm ja gɇꞌkam tuk guiꞌ nam jaiꞌ ja palhbuiꞌñdhaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam nam tu daandaꞌ buiñor gu Dios, xi kɨkbuk xi ja sooꞌmchulhdhak nam sap cham ñiokdaꞌ, baꞌ ba tɨkka gu Jesuus, jup tɨtda: \p ―¿Jax jap ɨlhdhat ja kɇɇ dhi jaaduñ? ¿Jir sɨlhkam aa nam jax kaiꞌch, kaꞌm ji iat aa? Eap xi chu aꞌga nach xim kɇɇkaꞌ. \p \v 61 Guꞌ ji na guꞌ cham ñiok gu Jesuus, miꞌ pɨx pu daa. Baꞌ giop xi chɨkka jix bhaiꞌ pɨx, jup tɨtda: \p ―¿Jir sɨlhkam aa nap saak aap jir diꞌ guch Xoiꞌkam, nap saak jir Maraaꞌn gu Dios gux ioꞌm Gɇꞌkam? \p \v 62 Miꞌ dho gi baꞌ bhaiꞌ ji ñio ji gu Jesuus, jup kaiꞌch: \p ―Aañiꞌ dhor diꞌ. Kani na pim bañ chɨgiaꞌ nañ bhɨjɨmmɨni dhɨr bhaiꞌ ji buusniaꞌ tɨbaaꞌñ chɨr gatuuk nañ bhammɨx dhaam xi dhaakat sonpan gu Dios kɨɨꞌn dɨr. \p \v 63 Baꞌ gux ioꞌm ja gɇꞌkam tuk guiꞌ nam jaiꞌ ja palhbuiꞌñdhaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam nam tu daandaꞌ buiñor gu Dios, ais saassa gu jannulhiꞌñ na sap baꞌ bhaan jix maatɨꞌ kaꞌ na cham jir am puiꞌ nat jax tɨi gu Jesuus, jup kaiꞌch baꞌ: \p ―¡Dho jaña! ¿Jarooch baꞌp ka nɨɨra nax bhaiꞌ tu aaꞌndaꞌ? Tɨɨꞌ nat dɨɨlh yaꞌ maaxik bam kɨi. \v 64 ¿Jax japimɨt gi ɨlhdhat kai? ¿Cham aa pim ɨlhiiꞌñ na giilhim jir uaꞌtulhdharaꞌ gu puiꞌ nat jax tɨi, na moo jaꞌxbuiꞌ gɇꞌkam jup xim taat na jax gu Dios? \p Baꞌ bɨɨx bhaiꞌ ji bhaak jamɨt nam jɨꞌk miꞌp tuꞌiiꞌ, puiꞌ ji chɨi mɨt na sap puiꞌ pɨx bax bhaaiꞌ nam tu chiñiaꞌ nam muꞌaaꞌ. \p \v 65 Baꞌ bhaiꞌ ji dhaa mɨt puiꞌ xi chɨꞌɨɨk. Jaiꞌ mɨt bhaiꞌ ji xixbuidhimɨ, jaiꞌ na mɨt bhaiꞌ xi bulhdhak gu jannulh buupuiran bhaiꞌ xi gɨb, gio baꞌ nam xi chɨkka, jup tɨtda am: \p ―¿Jaroo bham gɨɨꞌ? Eap xich aagiꞌñ. \p Miꞌ dhɨr baꞌ gu oꞌrosiiris jaiꞌ bhaiꞌp ji gɨbiimɨ mɨt buibsaran. \s1 Gu Peegro na puiꞌ ba tɨꞌyaꞌ na cham tuꞌ kaichuꞌ gu Jesuus \r (Mt. 26:69‑75; Lk. 22:56‑62; Jn. 18 :15‑18, 25‑29) \p \v 66 Baꞌ gu Peegro na miꞌ ka daa cham joiñat, bhɨjɨ dɨr jaꞌp tɨmnɨk tɇꞌkob miꞌ ba ai maaꞌn gu tɨyaa na miꞌr tujuandam kaꞌ. \v 67 Baꞌ miꞌ pɨx ji chɨɨ gu Peegro na miꞌ daakat ka juukaꞌ taikob, baꞌ bhaiꞌ xi ñɨidhimɨk jup tɨtda: \p ―¿Aap aa maadɨt jir diꞌ nap kaichuꞌ gu Jesuus Nasareet kam? \p \v 68 Guꞌ ji na guꞌ gu Peegro cham tu aaꞌ, dai nap kaiꞌch: \p ―Cham. Aañ dɨɨlh ji nañ jup oilhim jiñ jaduuñ. Pu ni nañ jix maat gu jaroiꞌ nap aagɨt jup kaiꞌch. \p Baꞌ miꞌ dhɨr jimɨɨk gama jaꞌk jup ba kɨɨk kiꞌñgob. Baꞌ mi kɨɨkat jix buam jum aaꞌ, baꞌ moo maaꞌnnim ba jiiñ gu takaaruiꞌ. \v 69 Baꞌ gu tɨyaa muiꞌ xi ñɨidhimɨk ɨp gio, jup ja tɨtda guiꞌ nam miꞌp tuꞌiiꞌ: \p ―Guꞌñi dho bak maadɨt jir diꞌ na kaichuꞌ gu Jesuus. \p \v 70 Guꞌ ji na guꞌ gu Peegro jir maaꞌn na jax kaiꞌch. Baꞌ jaꞌxpɨx bhaiꞌp ji chɨkka mɨt guiꞌ nam jɨꞌk miꞌp tuꞌiiꞌ, jup tɨtda am: \p ―¿Jaꞌp aa moor sɨlhkam nap cham tuꞌ maadɨt jir diꞌ guiꞌ nam kaichuꞌ gu Jesuus Nasareet kam? Chi moo tɨi kaichuꞌ ap ji, guꞌ ji nap guꞌ cham tu aagam. Jax dhui na pim guꞌr miaꞌn jum oiꞌdhagɨm. ¿Kaꞌ cham aa aap jir Galilea kam? Tɨɨꞌ nap baꞌ moo jaꞌp puiꞌ tu ñiok nam jax tu ñiok gu mu kam. \p \v 71 Guꞌ ji na guꞌ xi kɨɨk gu Peegro, dai nat bhaiꞌ pɨx ji bhaam nam tɨix bhaiꞌ pɨx xi chɨkka. Bɨɨx aixim ja tɨtda na jax ɨlhiiꞌñ, jup kaiꞌch noꞌ guꞌ sap cham jir puiꞌ na jax kaiꞌch, ku gammɨjɨ pu doodaꞌ ku gi gu Dios na jax ɨlhiiꞌñdhaꞌ. Jaꞌpni moo kaiꞌch: \p ―Noꞌ guꞌ cham jir puiꞌ ku gi nañ jax jam tɨtda, ku puñ dhoodaꞌ ku gi gu Dios na jax ɨlhiiꞌñdhaꞌ, nañ guꞌ aañ tɨi ba jam aagiꞌñ nañ dɨɨlh jup oilhim. Gio pu cham jup nɨiꞌñ iñ na jax chuꞌm tɨ nɨiꞌñ gu jaroiꞌ na pim mɨjɨ paiꞌ aaꞌ. ¿Jax japim baꞌ duukat puiꞌ jaꞌk ɨlhiiꞌñ nañ aañ kaichuꞌ? \p \v 72 Baꞌ daipuꞌ xi ja tɨɨdak gio mi jaꞌp gampaiꞌp jim duu. Baꞌ giop ba jiiñ gu takaaruiꞌ, bar gookim nat giop ba jiiñ. Baꞌ bhaiꞌ pup tɨꞌñcho gu Peegro na bak pɨn puꞌñi tɨtda gu Jesuus bɨɨpɨꞌ dɨr: “Gookim ka jiiñkiaꞌ gu takaaruiꞌ nap aap baikim puiꞌ ba tɨꞌyaꞌ nap cham jiñ kaichuꞌ.” Baꞌ bhaiꞌ ji susua, nat guꞌ giilhim bhaiꞌx buam ji chu tatdat na puiꞌ xim aaꞌ. \c 15 \s1 Gu Jesuus nam mu ba aichdhaꞌ na paiꞌ gu Pilaato \r (Mt. 27:1‑2, 11‑14; Lk. 23:1‑5; Jn. 18 :28‑38) \p \v 1 Baꞌ buimgidhak nat jax pɨx bhaiꞌ ji chu maaxir, gu ja gɇꞌgɇrkam tuk guiꞌ nam jaiꞌ ja palhbuiꞌñdhaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam nam tu daandaꞌ buiñor gu Dios, gio baꞌ guiꞌ nam jir ja gɇꞌgɇrkam tuk kaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam, gio baꞌ guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, xi chu aꞌgak jamɨt nam jax jaꞌk duuji tu chiñiaꞌ nam boi bhɨichdhaꞌ gu Jesuus. Baꞌ jaꞌxpɨx na mɨt paiꞌ maaꞌn ñiꞌook xip duuk, dai na mɨt muiꞌ ba bhɨɨk jix bhaiꞌ buuplhixim mu na paiꞌ daa gux kaiꞌ Pilaato. \v 2 Baꞌ gu Pilaato xi chɨkkaꞌn gu Jesuus na mɨt jax mu aichulh, jup tɨtda: \p ―¿Aapiꞌ aar diꞌ nap saak jir ja gɇꞌkam tuk yaꞌ dhi Israel kam jaꞌtkam? \p Baꞌp tɨtda gu Jesuus: \p ―Jir puiꞌ dho nap jax kaiꞌch jiñ jaduuñ. \p \v 3 Baꞌ gu ja gɇꞌgɇrkam tuk guiꞌ nam jaiꞌ ja palhbuiꞌñdhaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam nam tu daandaꞌ buiñor gu Dios, bɨɨx aixim tɨi iattulhiꞌñ am gu Jesuus. \v 4 Baꞌ gio bhaiꞌp ji chɨkka gu Pilaato, jup tɨtda: \p ―Jir sɨlhkam chi moo puiꞌ nam jax kaiꞌch nam bɨɨx aixim jum iattulhiꞌñ dhi jaꞌtkam. Tɨɨꞌ nap baꞌ cham ñiok. ¿Puiꞌ aap baꞌ cham tuꞌ bhaan jum palhbuidhaꞌ? Tɨɨꞌ nam jax kaiꞌch dhi jaꞌtkam. \p \v 5 Guꞌ ji nat guꞌ cham ka ñio gu Jesuus nat gio tɨip xi chɨkka. Baꞌ miꞌ pu cham maat gu Pilaato na jax dhuñiaꞌ na tɨi xim gaꞌnga. \s1 Gu Pilaato na ba tu chiñiaꞌ nam sissappuꞌ kuruus taꞌm gu Jesuus \r (Mt. 27:15‑31; Lk. 23:13‑25; Jn. 18 :38–19:16) \p \v 6 Baꞌ jaꞌpni jaꞌk moop tu jimdaꞌ gux kaiꞌ Pilaato: Nabap oidhaꞌ na paiꞌ dhuuk jum aajidhaꞌ gu piasta bhaan Paaskua taꞌm, maaꞌn dadoꞌñchoꞌ gu maaꞌnkam guiꞌ nam jɨꞌk kuupkaꞌ, dai na guꞌ gu jaroiꞌ na ɨlhiiꞌñdhaꞌ nam cham pɨk bhaamkiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam. \v 7 Baꞌ janoꞌ maadɨt miꞌp kuupkaꞌ gu maaꞌnkam Barrabaas tɨɨgim, guiꞌ na bɨɨx jimdat bɨɨpɨꞌ dɨr na mɨt paiꞌ dhuuk ja koi jɨꞌkchi gu jaꞌtkam na mɨt ja kokda gu gɇꞌgɇrkam. \v 8 Miꞌ dhɨr baꞌ miꞌm jumpadak gu jaꞌtkam jup tɨtda am gux kaiꞌ Pilaato, na sap jix bhaaiꞌ na doꞌñchoꞌ maadɨt guiꞌ nam mɨjɨ kuup nam paiꞌm kukpa gu jaꞌtkam. \v 9 Baꞌp ja tɨtda gu Pilaato: \p ―Aañ jaꞌp ɨlhiiꞌñ nañ doꞌñchoꞌ dhi Jesuus, na guꞌp kaiꞌch nar jam gɇꞌkam tuk bɨɨx aapiꞌm yaꞌ dhi Israel. ¿Jir am aa, kaꞌ cham aa? ¿Jax japim ɨlhiiꞌñ aapiꞌm? \p \v 10 Baꞌ dhiꞌ na puiꞌ jɨꞌ ja tɨtda gu Pilaato na miꞌ pɨx mamtɨ, ee jax pɨk tɨꞌyaꞌ am. Na guꞌx maat na gu ja gɇꞌgɇrkam tuk guiꞌ nam jaiꞌ ja palhbuiꞌñdhaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam nam tu daandaꞌ buiñor gu Dios, nam jix bhaamkidhat jamɨt baꞌ mu aichulh gu Jesuus na sap baꞌ miꞌ dhɨr ja chiñiaꞌ gu sandaaruiꞌx chugiꞌñ nam muꞌaaꞌ, nam guꞌ giilhim jix jɨɨgam. \v 11 Guꞌ ji na guꞌ guiꞌ pu bɨɨpɨꞌ dɨr ba ja iatgi mɨt gu jaꞌtkam, jup ja tɨtda am nam sap puiꞌ tɨꞌyaꞌ na cham dadoꞌñchodaꞌ gu Jesuus, Barrabaas jamɨt ja chia nam bhaiꞌ ji aagaꞌ na doꞌñchoꞌ. \v 12 Baꞌ xi ja tɨkkaꞌn gu Pilaato nax bhaiꞌx maachim noꞌm sap cham iam jax tɨꞌyaꞌ na doꞌñchoꞌ gu Jesuus, jup ja tɨtda: \p ―¿Jax japim baꞌ jaꞌk ɨlhiiꞌñ nañ tu chiñiaꞌ nam doodaꞌ dhi Jesuus? Na guꞌ kaiꞌñkam puiꞌ kaiꞌch nar jam gɇꞌkam tuk bɨɨx aapiꞌm yaꞌ dhi Israel. \p \v 13 Baꞌ gu jaꞌtkam pɨx jiiñak suulh jamɨt, jup tɨtda am gɇꞌ kɨꞌn: \p ―¡Mu ja chian gum sandaaruiꞌx chuk kum sissappuꞌ kuruus taꞌm! \p \v 14 Baꞌ gio tɨi muiꞌp ka xi ñio gu Pilaato, jup ja tɨtda: \p ―¿Tuꞌ gi moo jax dhuu mu paiꞌ ku pim baꞌ moo jaꞌp jix kɨꞌɨɨꞌn? \p Guꞌ ji nam guꞌ gu jaꞌtkam cham tɇ kɇɇ. Jix ioꞌm gɇꞌ kɨꞌn puiꞌ ba xi chɨtda am: \p ―¡Mu ja chian gum sandaaruiꞌx chuk kum sissappuꞌ kuruus taꞌm! \p \v 15 Baꞌ puiꞌ ma doꞌñcho gu Pilaato gu Barrabaas nam baꞌ cham bhaakuꞌ gu jaꞌtkam, nam guꞌ dhiꞌ bhax aaꞌ. Miꞌ dhɨr baꞌ puiꞌ ma ja chia gu sandaaruiꞌx chugiꞌñ nam gɨɨꞌbiaꞌ chipliin kɨꞌn gu Jesuus nam baꞌ miꞌ dhɨr ba sissappuꞌ kuruus taꞌm. \s1 Gu sandaaruiꞌx nam bɨɨx aixim doodaꞌ gu Jesuus \p \v 16 Baꞌ gu sandaaruiꞌx chugiꞌñ gu Pilaato na mɨt paiꞌ xi gɨbiimɨk gu Jesuus, mu jaꞌk jup bhɨɨk jamɨt gɇꞌ bhiꞌñbak chɨr, miꞌ na paiꞌ gɇꞌx chɨ gɨꞌɨɨr, nax bhaaiꞌ na mi jaꞌp tum oipodaꞌ gu jaꞌtkam bɨɨx xikoolh. Baꞌ gu sandaaruiꞌx guiꞌ na mɨt gɨɨꞌ gu Jesuus, bɨɨx bhaiꞌ ji ja bai mɨt gu jaiꞌ sandaaruiꞌx nam mi jaꞌp jup tuꞌiiꞌ, \v 17 baꞌ xi chɨ tɨiꞌdhak jamɨt jix ñakaabmaꞌ, gio na mɨt bhaiꞌ xi dhaaxdhak gu joiꞌ kuruuñchix kam moꞌran. \v 18 Giilhim bhaiꞌ ji chɨtdaimɨ, jup tɨtda am: \p ―¿Gammɨjɨ aap tɨi ɨlhdhat nap jir ja gɇꞌkam tuk kaꞌ gɨt gu jaꞌtkam yaꞌ dhi Israel? \p \v 19 Gio na mɨt bhaiꞌ ji gɨbiimɨ moꞌran maaꞌn gu uux tapoorak kɨꞌn, gio nam bha xixbuiꞌñ. Gio baꞌ nam ja oꞌlhia kɨꞌn guꞌngukɨt bɨɨpɨꞌ dɨr pɨx am tum uañiꞌñ, tuꞌ kaꞌm nɨiꞌñ am chi sap panaas, guꞌ jaꞌpji nam miꞌ pɨx xiꞌɨrappu. \v 20 Baꞌ jaꞌxpɨx nam miꞌ puiꞌ xi buimɨk, giop xi chu kookoxchulhdhak jamɨt gux ñakaabmaꞌ na mɨt bɨɨpɨꞌ dɨr tɨ tɨiꞌ, dɨɨlh jajannulhiꞌñ jamɨt baꞌ xi chɨ tɨiꞌdhak ɨp gio, na mɨt baꞌ moo baabuk mɨjɨ dɨr gɇꞌ bhiꞌñbak chɨr ba bhɨɨk na mɨt ba sissapam kuruus taꞌm. \s1 Nam ba sissapaꞌ gu Jesuus kuruus taꞌm \r (Mt. 27:32‑44; Lk. 23:26‑43; Jn. 19 :17‑27) \p \v 21 Baꞌ nam baasɨꞌn ba uaꞌ gu Jesuus na mɨt ba sissapam, maaꞌn bhaiꞌ ka jimchuꞌ gu maaꞌnkam Sireene kam Simoon tɨɨgim, nar taataꞌn gu Alijaanru gio baꞌ gu Ruupu, sap mu paiꞌ dhɨr jaꞌk jimchuꞌ gampɨx. Baꞌ gu sandaaruiꞌx bhaiꞌ dhɨr jaꞌk buak gamaiꞌ chia mɨt na mootikaꞌ gu kuruus, nat guꞌ ba magoo gu Jesuus. \p \v 22 Baꞌ bhammɨ ba aich jamɨt gu Jesuus na paiꞌ Golgota tɨ tɨɨꞌ, na jaꞌp kaiꞌñkam jup jum kaiꞌch: Kakoiꞌ Moꞌ Daa. \v 23 Baꞌ jɨꞌkchi gu jaꞌtkam bhammɨ ɇɇk tɨi maak am gu uubas baraaꞌ, bɨnkam gu osbhagaꞌn gu uꞌuux guiꞌ nam mirra kɨꞌn jix mat kaꞌ, na sap baꞌ kɨꞌn cham pɨk tu koꞌk kaꞌ, na guꞌ cham pɨk tu taat kaꞌ gu tukgaꞌn, guꞌ ji na guꞌ cham aaꞌ na iꞌyaꞌ gu Jesuus. \v 24 Baꞌ gu sandaaruiꞌx xi chu kookoxchulhdhak jamɨt gu jajannulhiꞌñ, na mɨt baꞌ bhaiꞌ ba sissapa kuruus taꞌm. Miꞌ dhɨr baꞌ dai na mɨt xim mamaiꞌchɨk aꞌlhiok xi chu uꞌuuk. \p \v 25 Bhammɨni jaꞌp moo tɇꞌkob paꞌ ba ji dhuu na mɨt paiꞌ dhuuk bhammɨ sissapa. \v 26 Baꞌ daam dɨr iam na paiꞌ moꞌtɨk gu Jesuus, maaꞌn bhaiꞌp siis jamɨt gu taaꞌmla alhiꞌch komaarak paꞌ, gɇꞌgɇr kɨꞌn bha tu uaꞌñix na sap baꞌ bhaan jix maatɨꞌ kaꞌ na mɨt tuꞌ kɨꞌn jup dooda. Baꞌ jaꞌpnim kaiꞌch guiꞌ na bha tu uaꞌñix: “Dhiꞌñi jir diꞌ guiꞌ nar ja gɇꞌkam tuk bɨɨx gu jaꞌtkam yaꞌ dhi Israel.” \v 27 Baꞌ gook ɨꞌxkum jamɨt bɨɨmaꞌn bhaiꞌ sissapa bɨxxik dɨr jaiꞌ kukrus taꞌm. \v 28 Baꞌ dhiꞌ nat puiꞌ jɨꞌ tum duu, nat jax dhuuk pɨx jum kuugalh gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios na jax tu uaꞌñix mi uꞌuan taꞌm nap jum kaiꞌch na guch Xoiꞌkam tuꞌ pɨx ɨlhdhaꞌ am gu jaꞌtkam, puiꞌ na jax gu jaroiꞌ noꞌ cham tuꞌ kaꞌm tɨ nɨiꞌñ. \p \v 29 Baꞌ jaiꞌ dhɨt gu jaꞌtkam mi jaꞌp amuub buanɨt giilhim tɨtdaidhaꞌ am bhaiꞌ xi ñɨidhidhat, am gagai buppaidhaꞌ am gu ja moom. Jaꞌpnim moo tɨtda: \p ―Jaña nap jax chuꞌiiꞌ aap nap saak iarai gu gɇꞌ chiop baik tanoolh kɨꞌn gio jumai bhaiꞌp kɨɨsaꞌ. \v 30 Eap xi chɨmiiñ bhaiꞌ dhɨr dhi kuruus taꞌm nach xim nɨiꞌñdhaꞌ noꞌp baabuiꞌ moox ioꞌm jir gɇꞌkam. \p \v 31 Baꞌ gu ja gɇꞌgɇrkam tuk guiꞌ nam jaiꞌ ja palhbuiꞌñdhaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam nam tu daandaꞌ buiñor gu Dios, gio guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, ba xi jii mɨt ɨp nam giilhim aꞌga gu Jesuus, jup kaiꞌch am gɇꞌ kɨꞌn ja kaixdhat: \p ―Gi jax ji nat baꞌ guꞌ gu jaiꞌ jaꞌtkam ja palhbui, dɨɨlh baꞌ moo jaꞌp cham jup bhaiꞌ ji jia na jax dhuim palhbuidhaꞌ xib na bhaiꞌ sissap. \v 32 Noꞌ gɨt jich ñɨiꞌñchudat bhaiꞌ dhɨr bhaiꞌ ji chɨmñiaꞌ dhiꞌ na saak jir jich Xoiꞌkam, na saak jir jich gɇꞌkam tuk bɨɨx aach yaꞌ dhi Israel, dho gi guꞌ bɨɨx tɨ jɨɨꞌñdhaꞌch gɨt ji buiñor. \p Baꞌ guiꞌ nam bhaiꞌ bɨɨmaꞌn sissap pɨx am jup bhakkuꞌ am buiñor, jax ñam pɨx chɨtda. \s1 Gu Jesuus na ba mukiaꞌ \r (Mt. 27:45‑56; Lk. 23:44‑49; Jn. 19 :28‑30) \p \v 33 Baꞌ nat jix dhaam ba ji dhuu, bhaiꞌ ji chum tukgamta, pu cham paiꞌ ka tu maax jaꞌp na jax noꞌr tukaaꞌ, attiiru puiꞌ mia ba ji dhuu nat baꞌ giop ba tu maaxir. \v 34 Baꞌ nat jax kiaꞌpɨx gio bhaiꞌp ji chu maaxir, gɇꞌ kɨꞌn jup kaiꞌch gu Jesuus: \p ―Eloi, Eloi, ¿lama sabaktani? ―na jaꞌp kaiꞌñkam jup jum kaiꞌch: Dios jiñ Gɨꞌkoraꞌ, ¿jax kup baꞌ cham jiñ aꞌm ka tɨ nɨidhim? Tɨɨꞌ na mɨt jax jiñ dhooda. \p \v 35 Baꞌp kaiꞌch am guiꞌ nam miꞌp tuꞌiiꞌ nam kɇɇ: \p ―Ka gɨt na tɨi baiꞌñ gu Eliiyas guiꞌ nat bɨjɨk ya jaꞌp bhaankam tu aꞌgimɨk gu Dios. \p \v 36 Baꞌ maadɨt guiꞌ nam miꞌp tuꞌiiꞌ jup kaiꞌch: \p ―Ea nach nɨɨradaꞌ gu Eliiyas noꞌ bha jim na tɨbaañdhaꞌ. \p Na guꞌ jaꞌp jum aaꞌ na dhiꞌ baiꞌñ gu Jesuus nat gɇꞌ kɨꞌn tu aꞌga. Baꞌ puiꞌ xi chɨꞌɨɨk, jotmodaꞌ xi baꞌnnidhak maaꞌn gux moik jaꞌp na tok kɨꞌn gu uubas bargaꞌn jix jɨꞌɨɨk, uux chaꞌm xi ɨxkunak muiꞌ xi maa chiñiꞌran gu Jesuus na sap baꞌ xioꞌpnaꞌ na kɨꞌn kapup xi dhuatgɨdaꞌ. \v 37 Guꞌ ji nat guꞌ naiꞌ ji muu, dai nat gɇꞌ kɨꞌn xi jiiñkɨk. \v 38 Baꞌ nat jax muu gu Jesuus, gu jannulh gu gɇꞌx kabook na mu sɇꞌkaꞌ ɨrban dɨr gu gɇꞌ chiop, pu ɨrban sar. Daam dɨr dɨr muiꞌ ji sar, mɨjɨmmɨ ji chɨm. \v 39 Baꞌ guiꞌ nar ja moꞌ kaꞌ gu sandaaruiꞌx nɨiꞌñ nat gɇꞌ kɨꞌn xi jiiñkɨk gu Jesuus nat ba muu, baꞌp kaiꞌch: \p ―Bak ji guꞌ sɨlhkam ji na Dios jir Maraaꞌn kat dhi jaduuñ na baꞌ saak puiꞌ kaiꞌch nar gɇꞌkam. \p \v 40 Baꞌ jaiꞌ gu uꞌuub mɨk paꞌ guguukat muiꞌp nɨiꞌñ am. Maadɨt moor diꞌ guiꞌ na Mariiya Magdalena tɨɨꞌ, gio gu jumai Mariiya, guiꞌ nar ja naan gu Josee gio gu Jakoobo, guiꞌ nam gatuuk kam kɨꞌn jix mat kaꞌ, gio baꞌ jumai ɨp gu ubii Salomee tɨɨgim. \v 41 Baꞌ dhiꞌ dhi uꞌuub jir diꞌ am guiꞌ nam gammɨjɨ bɨɨx jup xi jiimdaꞌ mu jaꞌp Galilea, na paiꞌ jax tu ja aꞌgidhidhaꞌ gu Jesuus gu jaꞌtkam, nam palhbuidhidhaꞌ nam mu bhɨidhidhaꞌ na tuꞌm aagidhaꞌ. Gio jaiꞌ muiꞌ gu uꞌuub nam miꞌp tuꞌiiꞌ, guiꞌ na mɨt bha oi ɨp janoꞌ nat jax bha ai Jerusaleen. \s1 Nam ba yaaspaꞌ gu Jesuus \r (Mt. 27:57‑61; Lk. 23:50‑56; Jn. 19 :38‑42) \p \v 42 Baꞌ mɨkkat nat paiꞌ ba tuk nam baꞌ moox kɨɨꞌ bam duñiaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam, na guꞌ buimgidhak cham ka tum juandaꞌ, \v 43 miꞌ ba ai maaꞌn gu maaꞌnkam Arimatea kam, Josee tɨɨgim. Dhiꞌ maadɨt jir ja gɇꞌkam tuk kaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam. Jir jix bhaiꞌkam kaꞌ, na guꞌ puiꞌ tɨip nɨɨradaꞌ guch Xoiꞌkam na paiꞌ dhuuk yaꞌ aayaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn. Baꞌ juraaꞌn xi dhaasak muiꞌ ma jii na paiꞌ daa gux kaiꞌ Pilaato, nat tɨkkam noꞌx bhaiꞌ na tɨbaañdhai yaasparaꞌ gu Jesuus. \v 44 Baꞌ bhammɨ ɇɇk puiꞌ ba tɨtda. Miꞌ puiꞌ pup tuꞌiiꞌ gu Pilaato, na guꞌ cham ɨlhdhat noꞌ jotmodaꞌ mukiaꞌ gɨt. Baꞌ ba baiꞌñ guiꞌ nar ja moꞌ kaꞌ gu sandaaruiꞌx, nat miꞌ ai baꞌ xi chɨkka noꞌr sɨlhkam nat ba muu gu Jesuus. \v 45 Baꞌ guiꞌp kaiꞌch nar sɨlhkam. Baꞌp tɨtda gu Pilaato gu Josee nax bhaaiꞌ na tɨbaañdhai ba bhɨikaꞌ. \v 46 Baꞌ gu Josee xi sabaꞌdak maaꞌn gɇꞌ gu jannulh jix dhaꞌram namkɨm, kɨꞌn xi bhiibgak mummu tɨkaam jamɨt gai dɨꞌn kɨr, mu nat paiꞌ tɨm dɨgaar bɨɨpɨꞌ dɨr jix moik aiꞌ chaꞌm, gio baꞌ na mɨt bhaiꞌ xi kuupak maaꞌn gu gɇꞌ jodai kɨꞌn. \v 47 Baꞌ gu Mariiya Magdalena, gio gu jumai Mariiya guiꞌ nam jax maap ba jiimdaꞌ, nɨiꞌñ am na mɨt paiꞌ tɨɨ gu tukgaꞌn gu Jesuus. \c 16 \s1 Gu Jesuus na gio miꞌp ba oirɨdaꞌ gatuuk maaxik sia ku mɨt mua \r (Mt. 28:1‑10; Lk. 24:1‑12; Jn. 20:1‑10) \p \v 1 Baꞌ mɨkkat nat ba buus gu tanoolh na cham tum juanat, gu Mariiya Magdalena, gio gu jumai Mariiya guiꞌ nar dɨꞌɨɨꞌn gu Jakoobo, gio baꞌ gu jumai gu ubii guiꞌ na Salomee tɨɨꞌ, ba tu sabaꞌlh jamɨt guiꞌ na joidham uub nam sap mu juulhdhapuꞌ gu tukgaꞌn gu Jesuus mu na paiꞌ kaat, na sap baꞌ cham giilhim uub kaꞌ na bhaiꞌ ji dhɨbaaꞌ. \v 2 Baꞌ tumiiñku taꞌm jix kɨꞌnkob nat kiaꞌpɨx bhaiꞌ ba ji chon, muiꞌ ma jii mɨt mummu dɨꞌn kɨr, nam guꞌ jaꞌp jum aaꞌ na pui mu kaat gu Jesuus. \v 3 Baꞌ nam nammɨ gama jaꞌk ba jiimchuꞌ, jup kaiꞌchim am: \p ―¿Jarooch baꞌ umuaꞌñdhaꞌ na jaꞌk daasaꞌ gu jodai guiꞌ na kɨꞌn bha kuup? Nach guꞌ aach cham nakooꞌ nach jax dhui jaꞌk daasaꞌ. \p \v 4 Guꞌ ji na guꞌ na mɨt mu ba ai, miꞌ pɨx kupioꞌkix, jaꞌp gai dhɨr pɨx dhaa gu jodai gu gɇꞌ na kɨꞌn bha kuupich. \v 5 Baꞌ guiꞌ dai na mɨt jiimɨt pu baap bhɨjɨ dɨꞌn kɨr, baꞌ mɨjɨ pɨx ji chɨɨ mɨt na daa maaꞌn gu biapmaꞌ tɇb kutuun am jix chua, kɨɨꞌn dɨr daa miꞌ na paiꞌ kaatɨt gu Jesuus. Ku guꞌ cham tuꞌr maaꞌnkam ji, jaꞌpji gu nobiiꞌñ guch Gɨꞌkoraꞌ jix dhaam kam. Baꞌ giilhim jix chootoꞌn jamɨt, \v 6 guꞌ ji nat guꞌ jotmodaꞌ bha ñio, jup ja tɨtda: \p ―Chaꞌpim totdon kaꞌ. ¿Jesuus Nasareet kam aa pimɨt tɨi gio bhaiꞌp ba tɨɨgim, guiꞌ na mɨt bas takaab bhammɨ sissapa kuruus taꞌm? Ba jii ji bo, nat guꞌ giop ba dua. Cham tuꞌ ka muukix. Ka gor miꞌ xi chɨ tɨɨꞌ na paiꞌ kaatɨt na cham paiꞌ tu jaiꞌch. \v 7 Cham tuꞌ ji na pim jix buam jum aagɨt yɨjɨ ka tɨ nɨnɨiꞌñdhaꞌ dɨꞌn kɨr, jaꞌpji dai na pim ja aaꞌñdhapuꞌ gu noonbiꞌñ, puiꞌ na jax gu Peegro. Jaꞌp japim tɨɨdaꞌ nat giop ba dua gu Jesuus, mummu jaꞌk japim ba tɨgiaꞌ Galilea na ba oirɨdaꞌ, puiꞌ na jax ba jam tɨtda bɨɨpɨꞌ dɨr nam baꞌ moo daagɨi ba muꞌaaꞌ. \p \v 8 Baꞌ guiꞌ bubuakɨk pu jiboiꞌññor jamɨt giꞌbukidhat, na mɨt guꞌ giilhim jix chootoꞌn. Pu cham jaroiꞌ aagiꞌñ am na mɨt jax tɨ tɨɨ, nam guꞌ daix juraapgixchuꞌ. \s1 Gu Jesuus na miꞌ bam maaxdhaꞌ ja bui baik gu jaꞌtkam tugiꞌñ \r (Jn. 20:11‑18; Lk. 24:13‑35) \p \v 9 Baꞌ jaꞌxpɨx cham mɨɨkim mu bam maax gu Jesuus buiñor gu Mariiya Magdalena, guiꞌ nat xijum gook maiꞌ joochxi gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ bhaiꞌ dhɨr bhaan na kɨꞌn jix ñaanbiꞌ kat. \v 10 Miꞌ dhɨr baꞌ xi mɨɨ nat ja aaꞌñdham gu jaiꞌ guiꞌ nam puiꞌp tɨ jɨɨgiꞌñ buiñor gu Jesuus mu nam paiꞌ daraat suan nam jix buam jum aaꞌ nat sap muu. \v 11 Baꞌ mu ɇɇk tɨi ba ja aagiꞌñ nat giop ba dua. Tɨip ja tɨtda nat maaxik tɨɨ, pu cham jɨɨgiꞌñ am. \p \v 12 Baꞌx ioꞌm jaꞌxpɨx mummu jaꞌk jup bam maax gu Jesuus ja bui gook gu jaꞌtkam tugiꞌñ nam mu jaꞌp ka jiimchuꞌ bɨɨx boi. Dai na maakam tuꞌm, cham ob maatɨt tɨɨ mɨt. \v 13 Baꞌ guiꞌ tɨip xi boop jamɨt na mɨt ja aaꞌñdham gu jaiꞌ. Puiꞌ cham jup jɨɨgiꞌñ am. \s1 Gu Jesuus na miꞌm maaxdhai ja bui gu mambhɨɨx daman maaꞌn gu noonbiꞌñ ba tu ja aꞌgidhaꞌ \r (Mt. 28:16‑20; Lk. 24:36‑49; Jn. 20:19‑23) \p \v 14 Baꞌ mɨkkat mummu bam maax dho gi ji baꞌ gu Jesuus ja bui gu mambhɨɨx daman maaꞌn gu noonbiꞌñ, mu nam paiꞌ daraat ka tu kuaꞌ. Baꞌ pɨx am ja ñiokiꞌñ, tuꞌ sap ku baꞌ moo jaꞌp jix kaapak gu ja jujur nam baꞌ cham ja jɨɨgiꞌñ nam tɨi ja aagiꞌñ guiꞌ na mɨt bɨɨpɨꞌ dɨr tɨɨ nat giop ba dua. \v 15 Miꞌ dhɨr baꞌp ja tɨtda: \p ―Baꞌ xib dɨr tuꞌ na jax chuiꞌkaꞌ, naiꞌ pim xi jimiaꞌ jiñ jaaduñ na jɨꞌx oiꞌñgaꞌn na pim tu ja aꞌgiꞌñpuꞌ jiñ aꞌmkam dappaam na jɨꞌk jaꞌtkam gux bhaiꞌm kaiꞌchdham ñiꞌook. \v 16 Baꞌ guiꞌ nam jɨꞌk tɨ jɨɨꞌñdhai bam bopkonaꞌ, dai nam ba jimiaꞌ jix dhaam jaꞌk. Guꞌ baꞌ guiꞌ nam jɨꞌk cham tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ, pɨx am tɨꞌñchukaꞌ am nam gammɨjɨm tulhiiñaꞌ. \v 17 Gam guiꞌ nam tuꞌ sɨlhkam tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ aañ jiñ bui, ja makiaꞌ iñ gux Dhuuduꞌ kam jix Uañ Iiꞌmdaꞌ nam baꞌ kɨꞌn maiꞌ ja jootsaꞌ jiñ aꞌmkam gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ ja aꞌm dɨr gu jaꞌtkam, gio baꞌ nam kɨꞌn tu aꞌgadaꞌ jaiꞌ gu ñiꞌook na baꞌ bhaan jix maatɨꞌ kaꞌ nañ aañ ja aꞌm tɨ nɨidhidhaꞌ. \v 18 Gio baꞌ na cham jɨꞌxkat iaꞌñdhaꞌ noꞌt tuꞌ koꞌ ba kɨi maadɨt. Piam noꞌt jax dhuuk juu gu paꞌch, cham tuꞌ maimtudaꞌ. Gio baꞌ nam ja duduadhiꞌñdhaꞌ gux kakoꞌkkam, dai nam bhaiꞌ pɨx xi ja daꞌngɨdaꞌ, pu duduardaꞌ am. \s1 Gu Jesuus na ba tɨsdiaꞌ jix dhaam jaꞌk \r (Lk. 24:50‑53) \p \v 19 Baꞌ daipuꞌ na jax puiꞌ jɨꞌ xi chu ja aꞌgidhimɨk gu Jesuus, pu jiix dhaam jaꞌk, baꞌ bhammɨ ji dhaibu kɨɨꞌn dɨr sonpan gu Dios. \v 20 Baꞌ gu noonbiꞌñ naiꞌp ji jii mɨt na mɨt tu ja aꞌgidham gu jaꞌtkam gux bhaiꞌm kaiꞌchdham ñiꞌook na jax baꞌ ba tum aꞌgichuꞌ sia gu xib. Jix bhaiꞌ dho tu buimɨk am gu tuꞌ nax bhaiꞌr jum duukam, na guꞌ guch Xoiꞌkam pɨx jup tu duiñchuꞌ na jax ba ja tɨtda bɨɨpɨꞌ dɨr nat baꞌ moo ba jii jix dhaam jaꞌk.