\id LUK \h LUUKAS \toc1 GUX BHAIꞌM KAIꞌCHDHAM ÑIꞌOOK NA BHAAN TU AꞌGA GUCH XOIꞌKAM NAT TU UAꞌNAK GU LUUKAS \toc2 LUUKAS \toc3 Lc. \mt2 GUX BHAIꞌM KAIꞌCHDHAM ÑIꞌOOK NA BHAAN TU AꞌGA GUCH XOIꞌKAM NAT TU UAꞌNAK GU \mt1 LUUKAS \c 1 \s1 Gu Luukas na bax chu uaꞌñxidham kaꞌ gu Tiopil \p \v 1 Muiꞌ dhɨt gu jaꞌtkam tu uꞌuantuꞌ am nam tu daasaim na jɨꞌk tuꞌ jax buimɨk guch Xoiꞌkam janoꞌ na yaꞌ xi oilhimɨk aach jich bui. \v 2 Puiꞌ jaꞌk tu daasaim am nam jax ja aagiꞌñ guiꞌ na mɨt maaxik ja buupui kɨꞌn tɨ tɨɨ nammɨ dɨr nat jax bhaiꞌ ji oilhimɨ guch Xoiꞌkam, nat guꞌ dhiꞌ baꞌ ja aꞌm bii nam naiꞌ puiꞌ tu ja aꞌgidhaꞌ gu jaꞌtkam, puiꞌ kuch baꞌ aach puiꞌp bax chu maat jaiꞌ dhɨt. \v 3 Guꞌ baꞌ aañ jup mañ guguux nañ tum uaꞌñxidhaꞌ aap jiñ jaduuñ Tiopil nañ kapbhaiꞌ bax maat nat jax tu duuk guch Xoiꞌkam gio nat jax pɨk jaꞌk jum duu dɨɨlh, na ñich guꞌx bhaiꞌ xi chɨ tɨkkaimɨk. \v 4 Puꞌñi jaꞌk jap dho gi baꞌ guꞌx ioꞌm jix bhaiꞌ puiꞌ bax chu mat kaꞌ ji nam jax jup tum aꞌgiꞌñ jaiꞌ dhɨt. \s1 Gu nobiiꞌñ gu Dios na ba aagiꞌñdhaꞌ gu Sakariiyas na ba maaxilhiaꞌ gu maraaꞌn Juan jaꞌtkam bopkondam \p \v 5 Janoꞌ na gu Eroodis bhaiꞌr gɇꞌkam kaꞌ na jɨꞌx Judea bhaan bipioꞌ gu dɨbɨɨr, maaꞌn janoꞌp jix jaiꞌch kaꞌ gu maaꞌnkam Sakariiyas tɨɨgim na ja aꞌmkam tu daandaꞌ dai gu Israel kam jaꞌtkam bhammɨ gɇꞌ chiop. Jɨꞌk jam maap jim daagɨt dai pu chuutuꞌm Abiiyas jum tɨɨtɨꞌndaꞌ, nam guꞌr bopxiꞌñ kaꞌ gu Abiiyas. Baꞌ Isabeel tɨɨꞌnkaꞌ gu bɨngaꞌn gu Sakariiyas, dhiꞌr boxiiꞌñ kaꞌ ɨp gu Aroon. \v 6 Baꞌ daim bɨpnagɨm miꞌ puiꞌ jiimdaꞌ am na jax jix aaꞌ gu Dios, miꞌ puiꞌ tu duiñchuꞌndaꞌ am na jax tu aagix kaꞌ, nam guꞌ tuꞌ kaꞌm nɨiꞌñdhaꞌ gu Dios. Sia bɨɨx gu jaꞌtkam jaiꞌp jix mat kaꞌ am nam tuꞌ kaꞌm tɨ nɨiꞌñdhaꞌ, cham baꞌ paiꞌ jaroiꞌ tuꞌ kɨꞌn jax ja tɨtdadaꞌ. \v 7 Baꞌ cham jup tu maamar kaꞌ am, na guꞌ gu Isabeel cham jir aiꞌñ kaꞌ gu aꞌaalh, ku guꞌ bar jagɨꞌgɨr kaꞌ am ji. \p \v 8 Baꞌ maaꞌnnim giop mam ai na paiꞌ dhuuk mu jimiaꞌ gu Sakariiyas bhammɨ gɇꞌ chiop nam gio maap jup jum jumpadaꞌ guiꞌ nam jɨꞌk maap jum daaꞌnkaꞌ dai pu chuutuꞌm. \v 9 Baꞌ bhammɨ na mɨt bɨɨx maap xim jumpadak, bɨɨpɨꞌ mɨt xim mamaiꞌchɨk na baꞌ bhaan matgilhiaꞌ nam tuꞌ jax dhuñiaꞌ bɨɨx jɨꞌmaꞌn, nam guꞌ puiꞌ jaꞌk pu buadaꞌ gammɨjɨ nam bɨɨpɨꞌ xim mamaiꞌchɨi. Baꞌ bhaan ji bii gu Sakariiyas na bhɨjɨ tu kubhionaꞌ na paiꞌx chu xidhuu kɨꞌn guiꞌ na joidham uub. \v 10 Baꞌ na paiꞌ bhɨjɨ ba tu kubhion gu Sakariiyas, gu jaꞌtkam miꞌ dhɨr jaꞌk tu daañchuꞌ am nam paiꞌ pum jumpaꞌndaꞌ gammɨjɨ, na guꞌ tuukab jaꞌk bipioꞌ na paiꞌx chu xidhuu. \v 11 Baꞌ jotmodaꞌ maaꞌn miꞌ bam maax gu nobiiꞌñ gu Dios na paiꞌ ka tu kubhion gu Sakariiyas, kɨɨꞌn dɨr jaꞌk jum maax miꞌ na paiꞌ kɨɨk gu gɇꞌ kubhioñkar. \v 12 Baꞌ giilhim jix chooꞌn nat ba tɨɨ, cham ka bhaaiꞌ na jax jum duñiaꞌ, dai na bhaiꞌ pup nɨiꞌñ. \v 13 Baꞌp kaiꞌch gu nobiiꞌñ gu Dios: \p ―Chaꞌp toodon kaꞌ Sakariiyas, na ñich guꞌ aañ bhaiꞌ pɨx jum aaꞌñdham nat gu Dios jum kai na pich jax puiꞌ tɨɨꞌn. Baꞌ tɨgiaꞌ maaꞌn gu alhii gum bɨɨnaꞌ, Juan jap baꞌ tɨɨtgaꞌ na paiꞌ dhuuk maaxilhiaꞌ. \v 14 Aap gɇꞌkam kɨꞌn jix bhaiꞌm ɨlhdhaꞌ janoꞌ na paiꞌ dhuuk maaxilhiaꞌ, sia muiꞌ gu jaꞌtkam puiꞌx bhaiꞌp jum ɨlhdhaꞌ am jaꞌp na jax aap, \v 15 na guꞌ gu jam alhii chuk yaꞌr gɇꞌkam kaꞌ bhaankam gu Dios. Gio cham jɨꞌxdhaꞌ iꞌyaꞌ gu jax chuꞌm biiñ, gio na pu bɨɨpɨꞌ dɨr bhaan bam tajaanaꞌ gux Dhuuduꞌ kam jix Uañ Iiꞌmdagaꞌn gu Dios na ɨraab dɨr kap tuiꞌñgɨdaꞌ gu dɨꞌɨɨꞌn na baꞌ miꞌ dhɨr ba maaxilhiaꞌ. \v 16 Dai baꞌ na bhaiꞌ ji chu ja aꞌgidhaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam nam miꞌ puiꞌ ba jimiaꞌ na jax jix aaꞌ gu Dios guiꞌ na pur ja Dios tuk bɨjɨk dɨr. \v 17 Dhiꞌ baꞌ jaꞌp ji buusniaꞌ na bɨɨpɨꞌ ya jaꞌp ba tu boiꞌntaꞌ na baꞌ cham ka xijai kaꞌ na yaꞌ bhɨɨyaꞌ gux ioꞌm Gɇꞌkam na cham xiim bhaiꞌp jim gatuuk dɨr. Na guꞌ ampɨk maaꞌn ñiꞌook bap ja duñiaꞌ gu jaꞌtkam nam ka xim bhabhaakuiꞌñdhaꞌ, puiꞌ na jax noꞌm ja bui kax bhaak gu ja maamar, piam ku guꞌ mu dɨr bha jaꞌk gu ja maamar ja bui kax bhaak am gu ja tataat. Sia bɨɨx guiꞌ nam jix bhaak kaꞌ pɨx nam cham ji aagɨt nam miꞌ puiꞌ jimiaꞌ na jax jix aaꞌ gu Dios na ja jɨjɨkgɨtdai miꞌ ja tuttuꞌ na paiꞌx bhaiꞌ ba tu ja jimdaꞌ. Gu Juan bhaan tajaañixchuꞌndaꞌ gux Dhuuduꞌ kam jix Uañ Iiꞌmdagaꞌn gu Dios, pu chuꞌm ɨp na jax chuꞌm bhaan tajaañixchuꞌndat bɨjɨk gu Eliiyas guiꞌ na bhaankamuꞌn gu Dios ya jaꞌp tu ja aꞌgidhimɨk gu jaꞌtkam. Gam na bɨxchuꞌx bhaaiꞌn kaꞌ gu tuꞌ na jax dhuñiaꞌ, na ni jaroiꞌ ku cham jɨꞌxdhaꞌ pu duñiaꞌ gu dɨɨlh pɨx, na guꞌ sia pu chuꞌm bhaan jup tajaañix kaꞌ na jax chuꞌm Eliiyas bhaan jup tajaañix kat bɨjɨk. \p \v 18 Baꞌp kaiꞌch gu Sakariiyas: \p ―¿Siamri chi baꞌr sɨlhkam aa na puiꞌ tɨgiaꞌ gu alhii guñ bɨɨnaꞌ? Jax dhui nach guꞌ moo xiꞌ pɨk jup bar jagɨꞌgɨr. \p \v 19 Baꞌ gu nobiiꞌñ gu Dios jup tɨtda: \p ―Jaꞌpji nañ guꞌ aañ sɨlhkam yaꞌ puiꞌm tɨtda, cham tuꞌp jax jum aaꞌndaꞌ nañ puiꞌ pɨx kaiꞌch. Jir nobiiꞌñ iñ guꞌ aañ gu Dios. Aañ jir diꞌ nañ Gabrial tɨɨꞌ. Guiꞌ pɨx bhañ joot nañ yaꞌm aagiꞌñdhaꞌ na jax jix bhaiꞌ kaiꞌch. \v 20 Guꞌ xib baꞌ tuꞌ na jax chuiꞌkaꞌ, nap guꞌ cham jiñ jɨɨgiꞌñ, cham ka tu ñiokdaꞌ ap janoꞌ juugɨt na paiꞌ dhuuk maaxilhiaꞌ gu jam alhii chuk. \p Baꞌ pu jii gu nobiiꞌñ gu Dios puiꞌ xi chɨɨdak gu Sakariiyas. \p \v 21 Guꞌ baꞌ gu jaꞌtkam guiꞌ nam baas dɨr jaꞌp jup ka tu daanɨt, tɨi pɨx gan bam juan am na cham paiꞌ dhɨr ka buusnim gu Sakariiyas. Tɨi bam tɨ tɨkka am na sap jax kut baꞌ ba mɨɨkim. \v 22 Mɨkkat baꞌ siamri bhɨjɨ dɨr ba ji buus. Pu cham bhaaiꞌ na jax dhui tu aꞌgaꞌ, dai gu noonbiꞌñ kɨꞌn pɨx jaꞌp tɨi tu bua na tu ja aꞌgiꞌñ. Baꞌ gu jaꞌtkam jotmodaꞌ puiꞌm aa mɨt ɨp nat jax ji nat tɨ tɨɨ bhɨjɨ na ka baax na paiꞌx ioꞌm jix chu xidhuu kut baꞌ puiꞌm duu, cham tuꞌ gu jaꞌp pɨx. Puiꞌ baꞌ cham tu ñiokdaꞌ gu Sakariiyas, dai noonbiꞌñ kɨꞌn pɨx jaꞌp tu buadaꞌ na paiꞌ dhuuk tu aꞌgadaꞌ. \p \v 23 Baꞌ nat paiꞌ dhuuk jum ai na jɨꞌk tanoolh tu daaxix kaꞌ nam bhaiꞌ juruuñdhaꞌ gɇꞌ chiop nam ja aꞌmkam tu daandaꞌ dai gu Israel kam jaꞌtkam, ba jii ɨp gio mu kiaꞌmiꞌñ gu Sakariiyas. \v 24 Baꞌ jɨꞌk jurniꞌñ kɨꞌn bar alhiꞌch kɨɨkam gu bɨngaꞌn Isabeel, dai baꞌ nat cham paiꞌ ka paxiarax chamaam masaaꞌn nat dɨr puiꞌ jim duu. Baꞌp jum aaꞌndaꞌ: \v 25 “Gu Dios pɨx jup tu duu nañ baꞌ bar alhiꞌch kɨɨkam, na guꞌ dhiꞌ puꞌñi jaꞌk baꞌ cham gampaiꞌ kañ ɨlhiiꞌñdhaꞌ am gu jaꞌtkam noꞌñ maaꞌn ba tu mar.” \s1 Gu nobiiꞌñ gu Dios na ba aagiꞌñdhaꞌ gu Mariiya na ba maaxilhiaꞌ gu Jesuus \p \v 26 Baꞌ na paiꞌ xijum maaꞌn masaaꞌn ba uaꞌ nar alhiꞌch kɨɨkam gu Isabeel, gu Dios gio mu jaꞌk jup joot gu nobiiꞌñ Gabrial na paiꞌ Nasareet tɨ tɨɨꞌ, na Galilea bhaan bipioꞌ guiꞌ gu dɨbɨɨr. \v 27 Mu joot na paxiartuꞌnmɨraꞌ maaꞌn gu ubii tɨyaa Mariiya tɨɨgim, guiꞌ nat puiꞌ ba tɨɨꞌn maaꞌn gu biapmaꞌ Josee tɨɨgim na bɨɨmaꞌn jum tɨɨmoꞌ nam maap tu oiꞌñchaꞌ. Gu Josee jir boxiiꞌñ kaꞌ gu Dabii guiꞌ nax ioꞌm jir gɇꞌkam kat bɨjɨk. \v 28 Baꞌ mummɨ ba ji buus na paiꞌp tuꞌiiꞌ gu Mariiya, jotmodaꞌ bha jaꞌp bam maax mi baꞌk chɨr. Baꞌp tɨtda: \p ―Aañ bha jaꞌk ɨp jiñ jaduuñ. Aañ bham aaꞌñdham nat gu Dios gɇꞌkam kɨꞌn jum aꞌm ba tɨ tɨɨ na cham jax chuꞌm ubii jaꞌxbuiꞌ puiꞌ gɇꞌkam bhaan tɨ nɨnɨidhat. \p \v 29 Baꞌ giilhim jix chooꞌn gu Mariiya nat ba tɨɨ, gio nat gampaiꞌ ji dhuu puiꞌ nat jax jaꞌk tɨɨdak ñioꞌki. Miꞌ jotmodaꞌ tɨi xim gaꞌnga na jax jir jum duukam. \v 30 Baꞌp tɨtda ɨp gio gu nobiiꞌñ gu Dios: \p ―Chaꞌp jax jum aaꞌndaꞌ Mariiya. Jix bhaiꞌp pɨx bam taat kaꞌ, nat guꞌ gɇꞌkam kɨꞌn jum aꞌm ba tɨ tɨɨ gu Dios. \v 31 Baꞌ tɨgiaꞌ ap maaꞌn gu alhii chioꞌñ, xib dɨr jap muiꞌ jir alhiꞌch kɨɨkam kaꞌ. Jesuus jap baꞌ tɨɨtgaꞌ na paiꞌ dhuuk maaxilhiaꞌ. \v 32 Dhiꞌ jix ioꞌm jir gɇꞌkam kaꞌ yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn, na guꞌ gu Dios pɨx dɨɨlh gɇꞌkam kɨꞌn daasaꞌ na jax gu boxiiꞌñ Dabii nat puiꞌ gɇꞌkam kɨꞌn jup daasak bɨjɨk. Baꞌ maraaꞌn gu Gɇꞌkam Dios kɨꞌn jix mat kaꞌ am gu jaꞌtkam. \v 33 Baꞌ gammɨjɨ pup jir ja gɇꞌkam tuk kaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam, cham jɨꞌxkat jum tɨɨmoꞌ nar gɇꞌkam kaꞌ. \p \v 34 Baꞌ gu Mariiya xi chɨkka gu nobiiꞌñ gu Dios, jup tɨtda: \p ―¿Jax jañ baꞌ dui tɨgiaꞌ gu alhii, nañ guꞌ aañ chakui chioꞌñ bɨɨmaꞌn daa? \p \v 35 Baꞌ gu nobiiꞌñ gu Dios jup tɨtda: \p ―Dho na guꞌ gux Dhuuduꞌ kam jix Uañ Iiꞌmdaꞌ jum aꞌm jum tajaanaꞌ nar ɨkgigaꞌn gu Gɇꞌkam Dios, na guꞌ dhiꞌ jaꞌp ji buusan na jax gu tɨbaaꞌ na tɨ ɨkgiꞌ. Gu Dios pɨx dɨɨlh jup tu duñiaꞌ, na guꞌx ioꞌm jir gɇꞌkam, bɨxchuꞌx bhaaiꞌ na pu tu duñiaꞌ. Puiꞌ kum baꞌ Gɇꞌkam Dios maraaꞌn kɨꞌn machiaꞌ gu jaꞌtkam dhiꞌ dhi alhii chioꞌñ janoꞌ na paiꞌ dhuuk maaxirɨi yaꞌ ba oirɨdaꞌ, na guꞌ gam nax uañ kɨꞌn ya oirɨdaꞌ. \v 36 Gio gu Isabeel na pim iam pɨx jir jum jajaaꞌnnim, puiꞌp bar alhiꞌch kɨɨkam, xijum maaꞌn masaaꞌn ba uaꞌ na dɨr puiꞌ ba tuꞌiiꞌ, sia ku guꞌ panaas tɨi bar jagɨꞌ, gam nam jup aꞌgadaꞌ gu jaꞌtkam na cham jir aiꞌñ gu aꞌaalh. \v 37 Jax dhui na guꞌ gu Dios cham tuꞌ xijai kam ɨlhiiꞌñ gu tuꞌ na jax dhuñiaꞌ. \p \v 38 Baꞌp kaiꞌch gu Mariiya: \p ―Ea na puiꞌ tu duñiaꞌ gu Dios nap jax jiñ chɨtda, nañ guꞌ aañ jir tujuandam tugiꞌñ pɨx. \p Baꞌ pu jii gu nobiiꞌñ gu Dios nat puiꞌ xi chɨɨdak gu Mariiya. \s1 Gu Mariiya na muiꞌ ba jimiaꞌ na paiꞌ kio gu Isabeel \p \v 39 Baꞌ janoꞌ xim jotmaꞌñ nat mu jii gu Mariiya maaꞌn kap na paiꞌ muiꞌ daaꞌñxim jir kikcham gam na gɇꞌr jukgam, Judea bhaan bipioꞌ guiꞌ gu dɨbɨɨr. \v 40 Mu jii nat paxiartudam gu Isabeel nam iam pɨx jir jum jajaaꞌnnim gook dɨt, na guꞌ bhammɨ kiokaꞌ gu Sakariiyas. Baꞌ bhammɨ nat ɇɇk gu Mariiya, mu baakɨk baꞌk chɨr muiꞌ xi ñioꞌki gu Isabeel. \v 41 Baꞌ nat kai gu Isabeel nat mu tu ñioꞌki gu Mariiya, jotmodaꞌ joi gu alhii na ɨraab dɨr uaꞌ. Baꞌ miꞌ jotmodaꞌ joidham jix bhaiꞌ bhaiꞌ jim ɨlh gu Isabeel, nat guꞌ gɇꞌ bhaan bam tajaa gux Dhuuduꞌ kam jix Uañ Iiꞌmdagaꞌn gu Dios. \v 42 Baꞌp kaiꞌch gɇꞌ kɨꞌn: \p ―¡Aa guꞌ gɇꞌkam kɨꞌn bhaan tɨ nɨidhim ji jia gu Dios gum alhii chuk nap jum ɨraab dɨr uaꞌ! Jaꞌp moox bhaiꞌ tum jii, na guꞌ cham jax chuꞌm ubii jaꞌxbuiꞌ puiꞌ gɇꞌkam kɨꞌn bhaan tɨ nɨnɨidhat na jax aap. \v 43 ¿Aañ baꞌ jax jup jiñ ɨlhiiꞌñ nat baꞌ jaꞌkbuiꞌ kat bhaiꞌp jiñ chɨɨgim gu dɨꞌɨɨꞌn guñ Gɇꞌkam tuk? \v 44 Na guꞌ na ñich jum kai na pich bha tu ñioꞌki, jotmodaꞌ joi guñ alhii chuk nañ jiñ ɨraab dɨr uaꞌ nat jix bhaiꞌm ɨlh. \v 45 ¡Jaꞌp moo joidham jix bhaiꞌm duu na pich bɨɨx jum jur kɨꞌn tɨ jɨɨꞌñ na puiꞌ tum duñiaꞌ na jax jum tɨtda guch Gɇꞌkam tuk! \s1 Gu Mariiya na tu aꞌgaꞌ na jax jir tuꞌm kam gu Dios \p \v 46 Baꞌp kaiꞌch ɨp gu Mariiya: \q1 Dho guꞌ aañ jiñ iiꞌmdaꞌ bhaan gɇꞌkamtuꞌn ji gu Dios, \q1 \v 47 nañ guꞌx bhaiꞌñ chaat nat ba uana guñ uaꞌtulhdharaꞌ, \q1 \v 48 gam nat gɇꞌkam kɨꞌn jiñ aꞌm tɨ tɨɨ nañ tɨi gampaiꞌ tuꞌm aañ nañ jir tujuandam tugiꞌñ. \q1 Baꞌ xib dɨr gammɨjɨ jaꞌk puiꞌ pup jiñ chɨtdadaꞌ am gu jaꞌtkam nat joidham jix bhaiꞌ tuñ jii. \q1 \v 49 Bɨxchuꞌ gɇꞌgɇr jup tum duuꞌnkam jiñ bui bap tu duu guꞌ gu Dios na bɨxchuꞌx bhaaiꞌ na pu tu duñiaꞌ, \q1 na guꞌ giilhim jir jix uañ guiꞌ na puiꞌ tɨɨꞌ Dios. \q1 \v 50 Na guꞌx ja joiꞌmdat ja aꞌm tɨ nɨidhidhaꞌ gu Dios guiꞌ nam miꞌ puiꞌ jiimdaꞌ na jax jix aaꞌ. \q1 \v 51 Jix ioꞌm jir gɇꞌkam guꞌ, \q1 bɨxchuꞌx bhaaiꞌ na pu tu duñiaꞌ na jax ɨlhiiꞌñdhaꞌ. \q1 Tɨɨꞌ nat mɨk ja buiꞌñchulh nam jax kam aaꞌndaꞌ guiꞌ nam jaꞌp pɨx gɇꞌgɇrkam jum taat kaꞌ. \q1 \v 52 Gam nat bhammɨ dɨr ji ja tɨɨpxi guiꞌ nam gɇꞌgɇrkam kɨꞌn ka daraat, \q1 pu cham tuꞌ kɨꞌn ji bii mɨt. \q1 Guiꞌ baꞌ nam jir cham tuꞌ dat, \q1 gɇꞌgɇrkam kɨꞌn xi ja darsak. \q1 \v 53 Gio guiꞌ nam giilhim kar jix chutumñigam kat, \q1 puiꞌ gammɨjɨ xi ja joot xi chu ja boosgidhak gu ja bɨxchuꞌ, \q1 tu ja maa baꞌ guiꞌ nam soiꞌ tuꞌiiꞌ nam cham tuꞌ biaꞌ ni jɨꞌx. \q1 \v 54 Nat guꞌ ba tɨꞌñcho nat bam ai nat paiꞌ dhuuk tu dai nax ja joiꞌmdaix bhaiꞌ ja duñiaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam, \q1 na guꞌr jaꞌtkam tugiꞌñ gio nam jir tujuandam tugiꞌñ. \q1 \v 55 Puiꞌ pu xi ja tɨɨdak ji guꞌ bɨjɨk guch bopxi kat, \q1 puiꞌ na jax gu Abraam maadɨt jir diꞌ nat puiꞌ tɨɨdak. \p \v 56 Puꞌñi jaꞌk baꞌ tɨi ɨp gu Mariiya. Miꞌ juruuñ ji guꞌ jɨꞌk baik masaaꞌn buiñor gu Isabeel nat baꞌ ba jii ɨp gio mu jaꞌk kiaꞌmiꞌñ. \s1 Na ba maaxilhiaꞌ gu Juan jaꞌtkam bopkondam \p \v 57 Baꞌ nat paiꞌ dhuuk jum ai gu tanoolh, ba maaxir gu maraaꞌn gu Isabeel. \v 58 Baꞌ gu jajaaꞌnniꞌñ gio guiꞌ nam cham jax iim nam jaꞌp pɨx jix ja mat kaꞌ, ba maat jamɨt nat ba tɨɨ gu alhii, ba maat jamɨt sia nat gu Dios pɨx jix joiꞌmdak tɨɨgɨk maa gu alhii. Baꞌ mi ɇɇk jup tɨtda am nat joidham jix bhaiꞌ tu jii. \v 59 Baꞌ nat paiꞌ aich gu xijum baik tanoolh gu alhii, dai na mɨt ba tɨɨt gio na mɨt matgilh nar Israel kam. Baꞌ jaiꞌ dhɨt tɨix aagɨt am na gɨt puiꞌp tɨɨꞌnkaꞌ na jax gu taataꞌn Sakariiyas. \v 60 Guꞌ ji nat guꞌ cham aa gu dɨꞌɨɨꞌn, jup kaiꞌch pɨx: \p ―Juan ji nañ jix aaꞌ na tɨɨꞌnkaꞌ dhiñ alhii chuk. \p \v 61 Baꞌ tɨip tɨtda am guiꞌ: \p ―Jax dhui na cham jax chuꞌm iam puiꞌ tɨɨꞌ na pim jɨꞌk jir jum jajaaꞌnnim. \p \v 62 Baꞌ gu taataꞌn ba tɨkka am ɨp na jax jaꞌk jup jix aaꞌ na tɨɨꞌnkaꞌ gu maraaꞌn, ja noonob kɨꞌn jaꞌp ba buixiꞌñ am nam tɨkka. \v 63 Baꞌ xi ja taa nam bha bhɨidhaꞌ maaꞌn gu uux komaarak sobkoñxim alhiꞌch paꞌ na bhaan mi dhaasaꞌ na jax jaꞌk jix aaꞌ na tɨɨꞌnkaꞌ. Baꞌ jaꞌpni miꞌ xi dhai: “Juan jach tɨɨtgaꞌ dhiñ alhii chuk.” Baꞌ guiꞌ gampaiꞌ ji dhuuꞌn jamɨt, nam guꞌ cham ɨlhdhat na jaiꞌ puiꞌ jaꞌk jup ɨlhiiꞌñ na jax gu bɨngaꞌn. \v 64 Baꞌ miꞌ jotmodaꞌ bhaiꞌ ji chu ñiokcha ɨp gio gu Sakariiyas, jix bhaiꞌm taatɨt xi gɇꞌkamtuꞌn gu Dios jix dhaam jaꞌk. \v 65 Baꞌ giilhim jix chootoꞌn jamɨt guiꞌ nam miꞌp tuꞌiiꞌ, gio naiꞌ jaꞌp pɨx puiꞌ tɨm tɨi nat jax tum duu na jɨꞌx jir jujukgam na Judea dɨbɨɨr bhaan bipioꞌ. \v 66 Baꞌp jum aaꞌndaꞌ am guiꞌ nam puiꞌ tɇ kɇɇkɇꞌ: \p ―¿Tuꞌ chi baꞌr jup tuꞌm daꞌ kaꞌ gu alhii nat mu paiꞌ pu maaxir? \p Na guꞌ bɨɨx aixim joidham jix bhaiꞌ tu buadaꞌ gu Dios buiñor gu alhii nam xi chɇ kɇɇ, dhiꞌ bhaan baꞌ tɨi xim gaꞌngadaꞌ am na tuꞌr jup tuꞌm daꞌ kaꞌ. \s1 Na tu aꞌgaꞌ gu Sakariiyas na jax jir tuꞌm kam gu Dios \p \v 67 Baꞌ gux Dhuuduꞌ kam jix Uañ Iiꞌmdaꞌ gɇꞌ bhaan bam tajaa gu Sakariiyas, taataꞌn gu alhii, baꞌ bhaiꞌ ji chu aꞌga na jax jir tuꞌm kam gu Dios, jup kaiꞌch: \q1 \v 68 ¡Jaꞌp moor jix bhaiꞌkam ji tuꞌ sɨlhkam kɨꞌn gu Gɇꞌkam Dios! \q1 Tɨɨꞌ nat moo bha jii yaꞌ ja bui gu jaꞌtkam tugiꞌñ Israel kam na baꞌ yaꞌ ja uañdhaꞌ gu ja uaꞌtulhdharaꞌ. \q1 \v 69 Bhach joochxi maaꞌn guiꞌ na bɨxchuꞌx bhaaiꞌ na pu tu duñiaꞌ. \q1 Dhiꞌ baꞌch boosgaꞌ miꞌ dhɨr bhaan gu boi nach bhaan mu jaꞌk ka jiim nach paiꞌ gammɨjɨ miꞌ pup jich chulhiiñdhaꞌ. \q1 Maadɨt jir diꞌ gu boxiiꞌñ gu Dabii guiꞌ na Dios jir tujuandam tugiꞌñ kat bɨjɨk. \q1 \v 70 Puiꞌ pu xi ja tɨɨdak ji guꞌ gu Dios guiꞌ nam bɨjɨk bhaankamuꞌn jix uꞌuañ kɨꞌn ya jaꞌp tu ja aꞌgidhimɨk gu jaꞌtkam, \q1 \v 71 na sap puꞌñi ka daasaim na paiꞌ dhuuk jich palhbuidhaꞌ nam cham kach juandaꞌ bɨɨx guiꞌ nam xich bhaamkiꞌñ. \q1 \v 72 Jum aayaꞌ sap na paiꞌ dhuuk gɇꞌkam kɨꞌn jix joiꞌmdai ja tɨgiaꞌ bɨɨx guch bopxi kat, \q1 cham sap baꞌ jɨꞌxkat mɨk buaꞌ puiꞌ na jax ja tɨtda. \q1 \v 73 Guch boxii Abraam maadɨt jir diꞌ nat puiꞌ tɨɨdak gu Dios, \q1 \v 74 na sap puꞌñich palhbuidhaꞌ nam cham kach juandaꞌ guiꞌ nam xich bhaamkiꞌñ \q1 nach baꞌ miꞌ dhɨr cham tuꞌ bhaan ka totdonɨt dai guiꞌ bar tujuandam tugiꞌñ kaꞌ, \q1 \v 75 nach cham tuꞌ bhaan kach uaꞌtulhdhat miꞌ puiꞌ ba jiimdaꞌ na jax jix aaꞌ gammɨjɨ nach jɨꞌx ya duduakaꞌ dhi tutkuꞌ bhaan, \q1 na baꞌ bhammɨ dɨr bha jaꞌk puiꞌch aꞌm jup tɨ nɨidhidhaꞌ. \q1 \v 76 Baꞌ aap jiñ chioꞌñ, \q1 jup tɨꞌyaꞌ am gu jaꞌtkam nap aap maadɨt jir diꞌ guiꞌ nam bɨjɨk ya jaꞌp tu aꞌgimɨk bhaankam gu Dios guiꞌ nax ioꞌm jir gɇꞌkam, \q1 nap guꞌ aap bɨɨpɨꞌ ya jaꞌp ba tu ja aꞌgidhaꞌ gu jaꞌtkam na baꞌ miꞌ dhɨr yaꞌp ba aayaꞌ gux ioꞌm gɇꞌkam, \q1 jaꞌp ji buusniaꞌ nap bɨɨpɨꞌ yaꞌ ba tu boiꞌntaꞌ. \q1 \v 77 Nap guꞌ ba ja mattudaꞌ gu jaꞌtkam tugiꞌñ na jax jaꞌk jix bhaaiꞌ nam dui cham mu jaꞌk ka bhɨɨyaꞌ nam paiꞌ gammɨjɨ miꞌ pup jum tulhiiñdhaꞌ, \q1 na guꞌ ba ja uañdhaꞌ gu ja uaꞌtulhdharaꞌ. \q1 \v 78 Nat guꞌ gu Dios jich Gɨꞌkoraꞌ gɇꞌkam kɨꞌn ba xich joiꞌgɨlh, \q1 yaꞌ bach aichulh jix dhaam dɨr maaꞌn guiꞌ na gɇꞌ mɨimtuꞌ. \q1 Dhiꞌ jaꞌp ji buus jich bui nat kiaꞌpɨx bhaiꞌ ba tu kobxi gu tanoolh xiaꞌlhbui dhɨr. \q1 \v 79 Baꞌ bɨɨx jich aꞌm tonniaꞌ, \q1 sia guiꞌ nam jix ioꞌm jix chu tukgam tɨr jup tuꞌiiꞌ. \q1 Joidham bax chu maax kaꞌ nach tɨ nɨidhidhaꞌ nach jax jaꞌk joidham jix bhaiꞌch chaatɨt miꞌ puiꞌ jiimdaꞌ na jax jix aaꞌ gu Dios. \p \v 80 Puꞌñi jaꞌk baꞌ tu aꞌga gu Sakariiyas. Baꞌ pɨx ji gɨꞌlhidhaꞌ gu alhii, tɨ bhɨɨjidhaꞌ na jax jir tu tuꞌm kam yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn. Baꞌ nax ioꞌm paꞌ bar gɇꞌ kaꞌ, mu jaꞌp pɨx ba oirɨdaꞌ gampɨx jix chu gak kɨr. Jix ioꞌm mɨkkat nat baꞌ naiꞌ ji chu ja aꞌgi gu Israel kam jaꞌtkam. \c 2 \s1 Na ba maaxilhiaꞌ gu Jesuus \r (Mt. 1:18‑25) \p \v 1 Janoꞌ gu Auguusto Seesar bɨɨx kap jir gɇꞌkam kaꞌ na jɨꞌk Rooma bhaan bipioꞌ gu dɨppɨr, baꞌ dhiꞌ ja chia nam jum daasaꞌ bɨɨx gu jaꞌtkam nam jɨꞌk dhiꞌ bhaan tu oiꞌdhaꞌ. \v 2 Janoꞌ kiaꞌpɨx jir maaꞌnnim kaꞌ nam jum daasaꞌ, nam guꞌ cham paiꞌ dhuuk jum daꞌnsat bɨɨpɨꞌ dɨr. Janoꞌ gu Sireenio jir jix kaiꞌ kaꞌ ɨp miꞌ jaꞌk na paiꞌ Siiria bhaan bipioꞌ gu dɨbɨɨr. \v 3 Baꞌ puiꞌ jaꞌk duu gu Auguusto Seesar nam aaꞌndaꞌ na miꞌm daasaꞌ gu jaroiꞌ nar paiꞌ kam kaꞌ gu bɨjɨk dɨr kam boxiiꞌñ. \v 4 Puꞌñi duuk baꞌ gu Josee ma jii miꞌ dhɨr Nasareet na Galilea bhaan bipioꞌ gu dɨbɨɨr, bhammɨ jaꞌk bhɨi Beleen na paiꞌ Judea bhaan bipioꞌ ɨp guiꞌ gu dɨbɨɨr, nat guꞌ bhaiꞌ maaxir gu boxiiꞌñ Dabii nar gɇꞌkam kat bɨjɨk. \v 5 Sia gu Mariiya bɨɨx jup xi baidhak nam gook dɨt jum daasaꞌ, guiꞌ nat puiꞌ ba tɨɨꞌn na bɨɨmaꞌn jum tɨɨmoꞌ nam maap tu oiꞌñchaꞌ. Ku guꞌ pu bar dakoo pɨx tuꞌn daꞌ ji baꞌ gu Mariiya kɨꞌn gu alhii. \v 6 Baꞌ janoꞌ pɨk jup mam ai gu tanoolh na paiꞌ dhuuk maaxilhiaꞌ gu alhii nam bhaiꞌ ka oipo Beleen. \v 7 Cham jup ja ai guꞌ mɨjɨ na paiꞌ tɨm tɨbiappu na gɨt miꞌ dodhiaꞌ gu Mariiya, na mɨt guꞌ suuꞌn gu jaꞌtkam na mɨt muiꞌ bham jumaap. Mu jaꞌk jamɨt baꞌ jii nam paiꞌ kuupkaꞌ bɨɨx aixim tuꞌm gu sasoiꞌ. Miꞌ baꞌ dua gu Mariiya kɨꞌn gu bɨɨpɨꞌ kam maraaꞌn, jajannulh kɨꞌn xi bhiibgak bhaiꞌ xi booꞌn bhaan guiꞌ nam sasoiꞌ mi tu kuaꞌ. \s1 Gu nobiiꞌñ gu Dios na ba ja aagiꞌñdhaꞌ gu kakasnir bipiaꞌdam nat ba maaxir guch Xoiꞌkam \p \v 8 Baꞌ jɨꞌkchi gu jaꞌtkam bhammɨ baasɨꞌn dɨr jaꞌp jup tɨbiapkaꞌ am gampɨx nam bhaiꞌ darkat tu bipiaꞌdaꞌ gu ja kakasniraꞌ nam ja biaꞌkaꞌ. \v 9 Baꞌ cham pum aaꞌ am nat jotmodaꞌ gɇꞌ nammɨ jaꞌp ba tu maaxir miꞌ bɨɨx xikoolh nam paiꞌp tuꞌiiꞌ, guꞌ gu nobiiꞌñ gu Dios nat miꞌ bam maax ja bui nat gɇꞌ ton nam baꞌ bhaan machiaꞌ na dhiꞌr diꞌ guiꞌ na bhaankam oirɨ gu Dios. Guꞌ guiꞌ giilhim jix chootoꞌn jamɨt. \v 10 Baꞌ gu nobiiꞌñ gu Dios jup ja tɨtda: \p ―Chaꞌpim totdon kaꞌ. Aañ jam uaꞌtulhiꞌñ ji maaꞌn gu ñiꞌook na pim bhaan joidham jix bhaiꞌm ɨlhdhaꞌ, sia bɨɨx gu jaꞌtkam puiꞌx bhaiꞌp jum ɨlhdhaꞌ am nam paiꞌ dhuuk machiaꞌ. \v 11 Jaꞌpniñ tuꞌm jam uaꞌtulhiꞌñ: Maaꞌn bhaꞌñi dhɨr maaxir gu alhii xib dhi tukaaꞌ na paiꞌ kiokat bɨjɨk gu Dabii. Dhiꞌr diꞌ guiꞌ na pim nɨɨra na saak bha jootsaꞌ gu Dios yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn na jam palhbuidhaꞌ. \v 12 Kani gor tɨ tɨɨꞌmbop na bha jaꞌp boꞌkaꞌ bhaan guiꞌ nam sasoiꞌ mi tu kuaꞌ jajannulh bhiibgixim kɨꞌn. \p \v 13 Baꞌ jotmodaꞌx ioꞌm muiꞌ bhaiꞌ bam maax jamɨt gu noonbiꞌñ gu Dios nat jax pɨx miꞌ ji tɨɨmo nat tu aꞌga gu maaꞌn, baꞌp kaiꞌch am bɨɨx dhɨt nam gɇꞌkamtuꞌn gu Dios: \q1 \v 14 ¡Aach jix bhaiꞌch chaatɨt gɇꞌkamtuꞌn gu Dios nach jɨꞌk miaꞌn jup tuꞌiiꞌ buiñor! \q1 Nat guꞌx joiꞌmdak jix bhaiꞌ ba ja duu gu jaꞌtkam yaꞌ kam dhi oiꞌñgaꞌn, \q1 dai baꞌ na ja aꞌm ba tɨ nɨidhidhaꞌ guiꞌ nam jɨꞌk miꞌ puiꞌ jiimdaꞌ na jax jix aaꞌ. \p \v 15 Baꞌ na mɨt paiꞌ jiix dhaam jaꞌk gu noonbiꞌñ gu Dios, gu kakasnir bipiaꞌdam jup jum tɨ tɨtda am: \p ―Each mu jiim Beleen nach tɨɨꞌmpoꞌ gu alhii nat puiꞌ maaxir na jax jich chɨtda guch Gɨꞌkoraꞌ. \p \v 16 Baꞌ na mɨt jax guguu miꞌ bhɨi mɨt na mɨt tɨɨgim. Mummɨ mɨt ba ji bubua na paiꞌp tuꞌiiꞌ gu Mariiya gio gu Josee, gu alhii bha jaꞌp boꞌ bhaan guiꞌ nam sasoiꞌ mi tu kuaꞌ. \v 17 Baꞌ na mɨt paiꞌx bhaiꞌ xi chɨɨgɨk gu alhii gu kakasnir bipiaꞌdam, ba ja aagiꞌñ am guiꞌ nam jɨꞌk miꞌp tuꞌiiꞌ nar tuꞌp tuꞌm daꞌ kaꞌ gu alhii, xi ja aagiꞌñ am na maaꞌn gu nobiiꞌñ gu Dios puiꞌ ja tɨtda. \v 18 Baꞌ guiꞌ miꞌ puiꞌ pup tuꞌiiꞌ am nam ba ja aagiꞌñ nar tuꞌp tuꞌm daꞌ kaꞌ. \v 19 Gu Mariiya baꞌ dai juraꞌram jup xim gaꞌnga tɨi na jax jir jum duukam puiꞌ nam jɨꞌk jax kaiꞌch gu kakasnir bipiaꞌdam. \v 20 Baꞌ ba jii mɨt ɨp gio gu kakasnir bipiaꞌdam xi gɇꞌkamtudidhat gu Dios, xi laalagidhat am jɨꞌx gu alabaaꞌn, jix bhaiꞌm taattuꞌ am guꞌ na mɨt puiꞌ tɨ tɨɨ na jax ja aagiꞌñ gu nobiiꞌñ gu Dios. \s1 Nam muiꞌ ba bhɨikaꞌ gu Jesuus gɇꞌ chiop \p \v 21 Baꞌ nat paiꞌ aich gu xijum baik tanoolh gu alhii, dai na mɨt ba tɨɨt gio na mɨt matgilh nar Israel kam. Jesuus jamɨt tɨɨt na jax jaꞌk pu aagiꞌñ gu nobiiꞌñ gu Dios gu Mariiya bɨɨpɨꞌ dɨr na baꞌ moo bar alhiꞌch kɨɨkam kaꞌ. \p \v 22 Baꞌ puiꞌ jaꞌk jup tu aagix kaꞌ nat tu uaꞌnak gu Moisees bhaankamuꞌn gu Dios, nam cham paiꞌ buandaꞌ jɨꞌk tanoolh gu uꞌuub miꞌ dhɨr ja kiꞌaam noꞌ mɨt puꞌñi kiaꞌpɨx dudua aꞌaalh kɨꞌn. Puiꞌ duu ɨp baꞌ gu Mariiya, cham paiꞌ buus jɨꞌk tanoolh. Nat paiꞌ xi aichdhak na jɨꞌk aagix kaꞌ na mɨt baꞌ ba bhɨɨk gu alhii bhammɨ Jerusaleen, bhaiꞌ na paiꞌ kɨɨkaꞌ gu gɇꞌ chiop nam baꞌ bhaiꞌ dhɨr iimchuxdhaꞌ gu Dios. \v 23 Na guꞌ sia puiꞌ jaꞌk jup tu aagix kaꞌ nat puiꞌp tu uaꞌnak gu Moisees bhaankamuꞌn gu Dios. Jaꞌpnim kaiꞌch: “Iimchuxdhidhaꞌ pim gu Dios gu aꞌaalh chichioꞌñ guiꞌ nam bɨɨpɨꞌ maaxilhidhaꞌ.” \v 24 Puꞌñi baꞌ kaiꞌñkam mu bhɨɨk jamɨt bhammɨ Jerusaleen. Baꞌ sia puiꞌ jaꞌk jup tu aagix kaꞌ nam aaꞌndaꞌ nam tu makgɨrxidhaꞌ gu Dios gu uꞌuub noꞌ mɨt puꞌñi kiaꞌpɨx ja tɨɨ gu aꞌaalh, jup jum kaiꞌch na sap sia tuꞌ gioꞌndaꞌ gook piam gook gu joojoi. \p \v 25 Baꞌ maaꞌn gu maaꞌnkam bhaiꞌp kiokaꞌ Jerusaleen, Simeon tɨɨgim, na miꞌ puiꞌ jimdaꞌ na jax jix aaꞌ gu Dios, gammɨjɨ tu daandaꞌ. Baꞌ jaiꞌ puiꞌ tɨip tɨ nɨɨradaꞌ na paiꞌ baꞌ duuk puiꞌx ja joiꞌmdai ja palhbuidhaꞌ gu Dios gu Israel kam jaꞌtkam nam ja tulhiiñchuꞌndaꞌ gu jaiꞌ jaꞌtkam maakam dɨr jaꞌk kam. Baꞌ na guꞌ bhaan jup tuiꞌñgɨdaꞌ gux Dhuuduꞌ kam jix Uañ Iiꞌmdaꞌ, \v 26 guiꞌ pɨx puiꞌ jurtuꞌnkaꞌ na chakui mukiaꞌ na yaꞌ ba aayaꞌ guch Xoiꞌkam na Dios bha jootsaꞌ. \v 27 Baꞌ guiꞌ pɨx jix Dhuuduꞌ kam jix Uañ Iiꞌmdaꞌ puiꞌ jurtuda na mu jimiaꞌ gɇꞌ chiop, mummɨ ba ji buus. Maap pɨx miꞌ ji aajim am gu Jesuus gu gɨꞌkorgaꞌn na mɨt miꞌ puiꞌp ba tu duñiim na jax tu aagix. \v 28 Baꞌ xi dhaagɨk gu Simeon gu alhii ma tu aꞌgax dhaam jaꞌk buiñor gu Dios, jup kaiꞌch: \q1 \v 29 Taxchaab dho baꞌch Gɨꞌkoraꞌ na pich bhaiꞌ bach joochxi guiꞌ nap saak puiꞌ bha jootsaꞌ na pich jax ja tɨɨdak guch bopxi bɨjɨk. \q1 Baꞌ aañ xib cham tuꞌ bhaan jax kañ aaꞌ sia pich baꞌ bañ dhoꞌñcho nañ ba mukiaꞌ nañ jir jum tujuandam tuk, \q1 \v 30 na ñich guꞌ yaꞌ ba tɨɨñ buupui kɨꞌn guiꞌ na yaꞌ ja uañdhaꞌ gu ja uaꞌtulhdharaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam. \q1 \v 31 Xib japich baꞌ muiꞌ ba ji kɨi nap jax jix aaꞌ dɨɨlh jich Gɨꞌkoraꞌ nap tu duñiaꞌ xi ja nɨiꞌñchudat bɨɨx gu jaꞌtkam nam jɨꞌk jix jaiꞌch yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn. \q1 \v 32 Na guꞌ dhiꞌ baꞌr diꞌ guiꞌ na joidham gɇꞌ tanoor na ja bɨꞌñxidhaꞌ bɨɨx gu jaꞌtkam nam jɨꞌk jix jaiꞌch, \q1 baꞌ miꞌ dhɨr dai nam pɨx jix bhaiꞌ ba ja aaꞌndaꞌ gum jaꞌtkam tuk Israel kam na pich jix bhaiꞌ ba ja duu. \p \v 33 Baꞌ gu Josee gio gu Mariiya gampaiꞌ ji dhuuꞌn jamɨt nat gu ja mar bhaan tu aꞌga gu Simeon jix dhaam jaꞌk, miꞌ pɨx puiꞌ pup tuꞌiiꞌ am. \v 34 Baꞌ bɨɨx gook xi chu ja daañxidhak gu Simeon na sap baꞌx bhaiꞌ tu ja jimdaꞌ. Miꞌ dhɨr baꞌ moop tɨtda dai gu Mariiya: \p ―Kani nap xiñ kaayaꞌ nañ jax jum tɨɨdaꞌ. Dhi alhii bhammɨ dɨr bha ja joochxi gu Dios gu Israel kam jaꞌtkam. Jaiꞌ miꞌ puiꞌ jimiaꞌ am na jax ja tɨɨdaꞌ, jaiꞌ baꞌ cham. Jix ioꞌm jir muiꞌ kaꞌ am guiꞌ nam cham miꞌ puiꞌ jimiaꞌ, \v 35 sia kum guꞌ tɨix maatɨt kaayaꞌ na jax kaiꞌñkam jup ja tɨɨdaꞌ, guꞌ pɨx ji nam guꞌ dɨɨlh jix bhaamut kaayaꞌ, dhiꞌ baꞌ bhaan jix maatɨꞌ kaꞌ nam dɨɨlh cham aaꞌndaꞌ. Aap baꞌ giilhim jix buam jum aaꞌndaꞌ tɨi, jaꞌp tu tatdakaꞌ panaas na jaroiꞌ kuxiir kɨꞌn bham sɨssɨdaꞌ. \p \v 36 Baꞌ maaꞌn gu ubii jagɨꞌ bhaiꞌp oirɨdaꞌ Aana tɨɨgim na bhaankamuꞌn gu Dios tu ja aꞌgiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam nam jax jaꞌk miꞌ puiꞌ jiimdaꞌ. Gu taataꞌn Panuel tɨɨgich, maadɨt jir diꞌ kat guiꞌ nam Aseer jir bopxiꞌñ. Baꞌ dhi Aana alhii paꞌ oidhak maaꞌn gu chioꞌñ, guꞌ ji na mɨt guꞌ xijum gook oidhaꞌ pɨx maap tu oiꞌñcha, ma muu ɨp gu bɨngaꞌn. \v 37 Dɨɨlh baꞌ pup oirɨ nat dɨr dɨɨlh bii, maakob ooꞌm daman maakob oidhaꞌ bap duu janoꞌ dɨr. Guꞌ baꞌ miꞌ pɨx jaꞌk ji ai chiop na paiꞌ baꞌ pup jir tujuandam tugiꞌñ gu Dios, cham paiꞌ maakam jaꞌk ka buus. Gammɨjɨ tu juandaꞌ miꞌ dhi chiop nabap tanoolh gio nabap tukaaꞌ, gam nam saabdaꞌ, gio na tu daandaꞌ. \v 38 Baꞌ guiꞌ jɨꞌ Aana jaiꞌ miꞌp ba ji buus na paiꞌ gu gɨꞌkorgaꞌn gu Jesuus, jaiꞌ baꞌp ma taxchaabgi gu Dios jix dhaam jaꞌk. Miꞌ dhɨr baꞌ naiꞌ puiꞌp ba ja tɨtdaim guiꞌ nam puiꞌp tɨ nɨɨra na paiꞌ baꞌ duuk puiꞌx ja joiꞌmdai ja palhbuidhaꞌ gu Dios gu Israel kam jaꞌtkam, puiꞌ ja tɨtdaim nat yaꞌ ba ai guiꞌ nam jaroiꞌ nɨɨra. \s1 Gu Mariiya gio gu Josee nam ba jimiaꞌ ɨp gio mu jaꞌk Nasareet \p \v 39 Baꞌ na mɨt bɨɨx puiꞌ xi chu duuk gu gɨꞌkorgaꞌn gu Jesuus na jax jaꞌk aagix na tu uaꞌñix gu ñiokiꞌñ gu Dios, giop ba jii mɨt mu jaꞌk Nasareet nam paiꞌ oiꞌdhaꞌ, na paiꞌ Galilea bhaan bipioꞌ guiꞌ gu dɨbɨɨr. \v 40 Baꞌ gu alhii pɨx ji gɨꞌlhidhaꞌ, jix ioꞌm bax chɨ bhɨiꞌñ kaꞌ gio nax ioꞌm bax ooꞌ kaꞌ, gam nax bhaiꞌm taat kaꞌ, na guꞌ bhaan tɨ nɨidhidhaꞌ gu Dios. \s1 Gu Jesuus na miꞌ daakaꞌ gɇꞌ chiop \p \v 41 Baꞌ gu gɨꞌkorgaꞌn gu Jesuus muiꞌ pu jimmɨdaꞌ am bhammɨ Jerusaleen nabap oidhaꞌ na paiꞌ dhuuk jum aajidhaꞌ bhaan Paaskua taꞌm. \v 42 Baꞌ nammɨ nat giop bam ai, gio mɨt muiꞌp ma jii, bɨɨx jamɨt xi baidhak gu Jesuus, na guꞌ mambhɨɨx daman gook oidhaꞌ ba biaꞌkaꞌ. \v 43 Baꞌ nat paiꞌ buus gu bhaan Paaskua taꞌm, gio jaꞌk jup ba suulhgichuꞌ am mu jaꞌk ja kiꞌaam, guꞌ ji nat guꞌ bak gu Jesuus bhammɨ pup bii Jerusaleen. Pu cham maat am gu gɨꞌkorgaꞌn noꞌt bhammɨ paiꞌp bii, \v 44 jaꞌp jum aaꞌntuꞌ am guꞌ na miꞌ paiꞌ ja saagiꞌñ jim gu jaꞌtkam nam giilhim muiꞌ mu jiim. Maaꞌn tanoolh guꞌ pu ba jii mɨt na mɨt baꞌ naiꞌ tɨi ba ji gaa mi jaꞌp ja bui gu jajaaꞌnniꞌñ gio mi jaꞌp ja bui guiꞌ nam jɨꞌk jix ja maat. \v 45 Cham paiꞌ tɨɨ mɨt. Baꞌ gio miꞌ dhɨr jaꞌk jup ma suulh jamɨt na mɨt gaagam bhammɨ Jerusaleen. \p \v 46 Nammɨ baik tanoolh kɨꞌn baꞌ ka tɨɨ mɨt bhaiꞌ gɇꞌ chiop na ja saagiꞌñ daa guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, ja kɇɇ nam aagiꞌñ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios na bha ja tɨkka. \v 47 Baꞌ jɨꞌx gampaiꞌ ji dhuꞌntɨkdaꞌ am bɨɨx guiꞌ nam jɨꞌk miꞌp tuꞌiiꞌ nam sap cham paiꞌ dhuuk jax chuꞌm alhii puiꞌ kɇɇkɇt nax ioꞌm jix chu maat. \v 48 Baꞌ na mɨt ba tɨɨ gu gɨꞌkorgaꞌn na paiꞌ daakat pɨx chuꞌ kaiꞌch, gampaiꞌ ji dhuuꞌn jamɨt ɨp sia, nam guꞌ cham jɨꞌxkat paiꞌ dhuuk puiꞌ nɨidhat gu jax chuꞌm alhii na jax jaꞌk tu jim gu Jesuus. Baꞌp tɨtda gu dɨꞌɨɨꞌn: \p ―¿Jax baꞌñ chioꞌñ ku pich baꞌch oꞌñxi? Naiꞌch chɨim gaaꞌñchuꞌ gook dɨt dhim taat jix buam jich aaꞌntugɨt. \p \v 49 Baꞌ gu Jesuus jup ja tɨtda: \p ―¿Jax ku pim baꞌ moop jiñ gaꞌnga? Na guꞌ aañ jiñ aꞌm jum aaꞌ nañ machiaꞌ na jax jir tuꞌm kam guñ Gɨꞌkoraꞌ. Jum aaꞌ nañ yaꞌp tuiꞌkaꞌ na paiꞌ baꞌkchudhix. \p \v 50 Pu cham maatɨt kai mɨt gu gɨꞌkorgaꞌn nat jax kaiꞌñkam jup ja tɨɨꞌn. \p \v 51 Ku guꞌ pu ja oi ji baꞌ gu Jesuus mu jaꞌk Nasareet puiꞌ xi ja tɨɨdak, na guꞌx ja kɇɇkɇꞌ tuꞌ nam chiandaꞌ. Baꞌ puiꞌ pɨx jum aaꞌndaꞌ juraꞌram bhaan gu dɨꞌɨɨꞌn na jax baꞌr jum duukam na jax jaꞌk tu jim gu Jesuus, tɨim gaꞌngadaꞌ. \v 52 Baꞌx chɨ bhɨiꞌñ kam gɨꞌlhidhaꞌ gu Jesuus, gam nax bhaiꞌm taat kaꞌ, na guꞌ bhaan tɨ nɨidhidhaꞌ gu Dios, gio gu jaꞌtkam joidham pɨx jix bhaiꞌ aaꞌndaꞌ am. \c 3 \s1 Gu Juan na ja bopkondaꞌ gu jaꞌtkam \r (Mt. 3:1‑12; Mr. 1:1‑8; Jn. 1:19‑28) \p \v 1 Baꞌ jumaip bar gɇꞌkam kaꞌ bɨɨx kap na jɨꞌk Rooma bhaan bipioꞌ gu dɨppɨr, Tibeerio ba tɨɨꞌnkaꞌ guiꞌ na bar gɇꞌkam kaꞌ. Mambhɨɨx daman jix chamaam oidhaꞌ bhaiꞌ pu bap duu na baꞌ gu Poonsio Pilaato miꞌp bar jix kaiꞌ kaꞌ dai miꞌ na jɨꞌx Judea bhaan bipioꞌ gu dɨbɨɨr. Mu jaꞌk Galilea baꞌ Eroodis tɨɨgim miꞌp jir jix kaiꞌ kaꞌ janoꞌ. Mu jaꞌk Iturea baꞌ gio Trakoniite, maaꞌn Piliip tɨɨgim miꞌp jir jix kaiꞌ kaꞌ dhi gok kap, jir jum jajaaꞌnnim kaꞌ am gook dɨt gu Eroodis. Baꞌ mu jaꞌk na paiꞌ Abiliinia tɨ tɨɨꞌ, maaꞌn Lisaanias tɨɨgim miꞌp jir jix kaiꞌ kaꞌ. \v 2 Guꞌ baꞌ maaꞌn Anaas tɨɨgim gio jumai Kaipaas, jix ioꞌm jir ja gɇꞌgɇrkam tuk kaꞌ am guiꞌ nam ja aꞌmkam tu daandaꞌ dai gu Israel kam jaꞌtkam. Dhiꞌ jɨꞌ baꞌ bɨɨx nam gɇꞌgɇrkam kɨꞌn ka darkaꞌ, gu Dios mummɨ jaꞌk ba tu aꞌgi gu Juan guiꞌ na Sakariiyas jir maraaꞌn. Mummɨ tu aꞌgi gampɨx jix chu gak kɨr na paiꞌx joiꞌñdhaꞌ na oirɨdaꞌ, jup tɨtda na ampɨx bax bhaaiꞌ na paiꞌ dhuuk jir am na ba tu ja aꞌgiꞌñmɨraꞌ gu jaꞌtkam mu jaꞌp nam paiꞌ jax tu oiꞌdhaꞌ. \v 3 Baꞌ guiꞌ ma jii ɨp nat tu ja aꞌgidham, mu jaꞌp ji bhɨi bɨɨx juꞌñdharam gu Jordaan Ak gɇꞌ na miꞌ bhɨix, jup ja tɨtdaidhaꞌ nam soiꞌm ɨlhdhai bam bopkonaꞌ na baꞌ dhiꞌ bhaan jix maatɨꞌ kaꞌ na mɨt miꞌ puiꞌ ba jii na jax jix aaꞌ gu Dios, baꞌ dai na ba uañchudhix kaꞌ gu ja uaꞌtulhdharaꞌ. \v 4 Baꞌ puiꞌ ji chu buus na jax jum kaiꞌch miꞌ nat paiꞌ tu uaꞌnak bɨjɨk gu Isaiiyas guiꞌ nat bhaankamuꞌn gu Dios tu ja aꞌgidhak gu jaꞌtkam. Jup jum kaiꞌch: \q1 Maaꞌn gu maaꞌnkam mu jaꞌp gampɨx jix chu gak kɨr ji jimdat jup ja tɨtdaim gɇꞌ kɨꞌn gu jaꞌtkam: \q1 “Gor jix kɨɨꞌ bim duuñ, \q1 bar miaꞌn na bhaiꞌ ba jim gu Gɇꞌkam. \q1 Miꞌ pim sap puiꞌ ba jimiaꞌ na jax jix aaꞌ. \q1 \v 5 Na pim guꞌ jaꞌp pɨx tuꞌiiꞌ na jax gu boi noꞌ giilhim gɇꞌgɇr jix kakolhbik gam noꞌx ñoonolh na jax jaꞌk cham bhaiꞌ tum oirɨ. \q1 Jam aꞌm jum aaꞌ baꞌ na pim miꞌ puiꞌ jimiaꞌ na baꞌ tɨm kɨɨꞌmpigaꞌ jam iꞌiiꞌmdaꞌ ɨr bhaan nax chu buichɨk. \q1 \v 6 Na guꞌ maaxik ya aayaꞌ guiꞌ na Dios bha jootsaꞌ, \q1 bɨɨx dhɨt tɨgiaꞌ am gu jaꞌtkam. \q1 Dhiꞌ baꞌ yaꞌ ja uañdhaꞌ gu ja uaꞌtulhdharaꞌ nam bɨɨx aixim tuꞌm kɨꞌn jix uꞌuaꞌtulhdhix.” \p \v 7 Miꞌ baꞌ Jordaan Ak ja bopkondaꞌ gu Juan gu jaꞌtkam. Muiꞌ pɨx miꞌ ji aajidhaꞌ am nam xim bopkonamtuꞌndaꞌ. Baꞌp ja tɨtdadaꞌ gu Juan: \p ―¿Jaroo baꞌ moox bhaiꞌp ba duu na ba jam aagiꞌñ na pim jax jaꞌk dui cham jum tulhiiñaꞌ, na cham xiim bam aajim na tu tulhiiñchudaꞌ gu Dios ku pim baꞌ gaꞌm ba jiim? Jaꞌp ji buusan guꞌ na pim jir kookoꞌ gux bhaaꞌmnagɨm na pim cham miꞌ puiꞌ jiim na jax jix aaꞌ gu Dios. \v 8 Ku guꞌ noꞌ pim sɨlhkam cham aaꞌ na pim jum tulhiiñaꞌ, jum aaꞌ ji na pim puiꞌ jaꞌk ba tu jimdaꞌ na jax jaꞌk bhaan jix maatɨꞌ kaꞌ na pim soiꞌ bam ɨlhiiꞌñ buiñor gu Dios na baꞌ guiꞌ xi jam joiꞌmdaꞌ ɨp. Chaꞌpim jax jum aaꞌndaꞌ na puiꞌ pɨx jup xi jam joiꞌmdaꞌ na pim chi panaas xir bopxiꞌñ gu Abraam. Jax dhui na guꞌ gu Dios sia joodai bopxichudaꞌ gu Abraam noꞌt xi ɨlh, noꞌ pim aapiꞌm cham miꞌ puiꞌ tu daaꞌñchuꞌ na jax jaꞌk tu daaꞌñchugɨt bɨjɨk gu Abraam. Na guꞌ tuꞌ na pɨx jix bhaaiꞌ na pu duñiaꞌ gu Dios na jax jaꞌk ɨlhiiꞌñdhaꞌ gu tuꞌ, na guꞌr gɇꞌkam. \v 9 Gio guꞌ jaꞌp ji buusan na pim aapiꞌm jir ɨꞌɨɨx guiꞌ nam iꞌbhaiꞌñchardat jix maikak bhɇbhɇɇ. Baꞌ noꞌ maadɨt cham kɨkɨɨꞌ iꞌbhaiꞌñchar, piam ku pu cham tu iꞌbhaiꞌñchar, amuub dho ba kaat gu baiñdhas na kɨꞌn jum iarai xim biimsai maap xim jumpadai miꞌ xim kɨɨxdhaꞌ gu tai ku mu jagiaꞌ, daman pup bɨɨx takaaꞌn xim boosgai bhaiꞌ xim iabuꞌ na baꞌ cham jaiꞌ bhaiꞌp ka iꞌpundaꞌ. \p \v 10 Baꞌ gu jaꞌtkam nam miꞌp tuꞌiiꞌ bhaiꞌ ba tɨkka am, jup tɨtda am: \p ―¿Guꞌ jax jach baꞌ jaꞌk xi chu buadaꞌ nach baꞌ cham jich chulhiiñaꞌ jich jaduuñ? \p \v 11 Baꞌ gu Juan jup ja tɨtda: \p ―Dho na pim jix ja joiꞌmdai ja tɨgiaꞌ gu jaꞌtkam guiꞌ nam gampaiꞌ tuꞌiiꞌ nam cham tuꞌ biaꞌ. Jɨꞌmaꞌn japim ja makiaꞌ gu jam jajannulh noꞌ pim goꞌgok ja biaꞌ. Gio noꞌ pim jaroiꞌ nɨiꞌñ na uamaim, xi onbaiꞌñdhaꞌ pim gu koiꞌ noꞌ pim aapiꞌm biaꞌ. \p \v 12 Baꞌ gu tuumiñ tutaandam tugiꞌñ gux ioꞌm gɇꞌkam Rooma kam jɨꞌk miꞌp ai mɨt nam puiꞌp xim bopkonam. Baꞌ puiꞌ bhaiꞌp ba tɨkka am gu Juan, jup tɨtda am: \p ―¿Aach gi, jax jaꞌk jup xi chu buadaꞌ jich jaduuñ na baꞌ puiꞌ cham jup jich chulhiiñchudaꞌ gu Dios? \p \v 13 Baꞌ gu Juan jup ja tɨtda: \p ―Dho na pim cham jaꞌp pɨx ja chiandaꞌ gu jaꞌtkam nam muiꞌ tu namkiꞌñdhaꞌ na pim jix aagɨt na jaiꞌ jam aꞌm biꞌiidhaꞌ, daipuꞌ ji na jɨꞌk pɨx aagix nam tu namkiꞌñdhaꞌ. \p \v 14 Baꞌ jɨꞌk ɨp gu sandaaruiꞌx miꞌ dhɨr jaꞌp bhaiꞌp ba tɨkka am, jup tɨtda am: \p ―¿Aach gi, jax jaꞌk jach jup xi chu buadaꞌ na baꞌ puiꞌ cham jup jich chulhiiñchudaꞌ gu Dios? \p Baꞌ gu Juan jup ja tɨtda: \p ―Dho na pim cham jaroiꞌ jaꞌp pɨx bha taandaꞌ gu namkiꞌ noꞌ pim jix maat nat cham tuꞌ jax dhuu, ni ku pim cham tuꞌ kɨꞌn ji iattulhdhai mu paiꞌ ba kɨksaidhaꞌ na pim tañiidhaꞌ. Jaꞌkbuiꞌ pim pɨx kɨꞌn jix bhaiꞌm taat kaꞌ na pim jɨꞌk maiꞌchɨk. \p \v 15 Baꞌ gu jaꞌtkam am naiꞌ tɨ nɨiꞌñdhaꞌ am nam jaꞌp jim aagɨt na tuꞌ pɨk jax ba ji dhuñiaꞌ gu Juan nam cham paiꞌ dhuuk pu chuꞌm nɨiꞌñdhaꞌ, xim tɨ tɨkkat am noꞌ sap baꞌr diꞌ guch Xoiꞌkam nat bhaiꞌ ba joot gu Dios guiꞌ na puiꞌ saak bha jootsaꞌ, kaꞌ baꞌ guꞌr jumai. \v 16 Guꞌ ji na guꞌ bɨɨx jup ja tɨtda gu Juan nam jɨꞌk miꞌp tuꞌiiꞌ: \p ―Aañ xib dai suudaiꞌ kɨꞌn pɨx nañ yaꞌ ka jam bopkon na pim jax jiñ ñɨiꞌñ, matgɨm maaꞌn gatuuk dɨr bhaiꞌp jim ji guiꞌ nax ioꞌm jir gɇꞌkam, cham tuꞌ puiꞌ na aañ. Cham jɨꞌx iam jir jupaabkamuꞌn iñ nañ gɨt tuꞌ suuskaꞌn jup xi kookoxchulhdhaꞌ. Guiꞌ dho gi guꞌ jam bopkonaꞌ ji kɨꞌn gux Dhuuduꞌ kam jix Uañ Iiꞌmdaꞌ gio tai kɨꞌn, na guꞌx ioꞌm bɨxchuꞌx bhaiꞌ na pu tu duñiaꞌ na jax ɨlhiiꞌñdhaꞌ. \v 17 Gio guꞌ sia jaꞌp jup ji buusan japim na gu tiriik. Baꞌ pu uaꞌ guiꞌ na kɨꞌn jam jɨlhbidhaꞌ na pim jix chanaaraꞌ, jaꞌp jaꞌk dɨlhkob ji biꞌyaꞌ gux kɨɨꞌ, gio gu tanaaraꞌ jaꞌp jaꞌk ɨp. Baꞌ dai gux kɨɨꞌ ulhñaꞌ maaꞌn kap na paiꞌ dai gu tiriik jum ulhiis, gu tanaaraꞌ baꞌ mɨidhaꞌ na pu cham jɨꞌxkat ka tukiaꞌ gu tai. \p \v 18 Puꞌñi jaꞌk baꞌ ja tɨtdadaꞌ gu Juan gu jaꞌtkam na tu ja aꞌgiꞌñdhaꞌ gux bhaiꞌm kaiꞌchdham ñioꞌkiꞌñ gu Dios, gam bɨɨx aixim nam jax jaꞌk jum guguuxdhaꞌ nam miꞌ puiꞌ jimiaꞌ na jax jix aaꞌ gu Dios. \v 19 Baꞌ gu Juan jɨꞌkchi kim jup ñiok gux kaiꞌ Eroodis na sap cham jir am nat gan bhɨi gu Erodiiyas, sia ku tɨir bɨngaꞌn gu sɨpdhiꞌñ Piliip. Bɨɨx puiꞌp xi chɨtdadaꞌ na jɨꞌk tuꞌx buam tu buadaꞌ. \v 20 Guꞌ ji nat guꞌx bhaamut pɨx kai gu Eroodis, dai nat ba tu chia nam kuupaꞌ na sap gan buam tɨtda, alhiꞌch pup xim uaꞌtulh. \s1 Gu Jesuus nat tu chia nam bakuanaꞌ \r (Mt. 3:13‑17; Mr. 1:9‑11) \p \v 21 Baꞌ jaꞌpnip tum duu janoꞌ na mɨt chakui kuupak gu Juan na mummɨ oirɨt Jordaan Ak ka ja bopkondaꞌ gu jaꞌtkam. Bɨɨx gu Jesuus chia ɨp na miꞌ bakuanaꞌ. Miꞌ nat xim bakuanak muiꞌ ji chu daanɨ buiñor gu Dios jix dhaam jaꞌk. Miꞌ dhɨr baꞌ joidham bhaiꞌ jim kupioꞌ gux dhaam miꞌ puiꞌ na ka tu daan. \v 22 Baꞌ gux Dhuuduꞌ kam jix Uañ Iiꞌmdaꞌ maaxik bhammɨ dɨr bhaiꞌ ji chɨm jaꞌp tuꞌm na gu giodaꞌ. Gio baꞌ nat bhammɨ dɨr bhaiꞌ ba tum aꞌga, jup tum kaiꞌch: \p ―Aap jir diꞌ guñ mar nañ joidham jix ioꞌm xim daꞌ, na ñich guꞌ gɇꞌkam kɨꞌn jum aꞌm tɨ tɨɨ dai aap. \s1 Gu bɨjɨk dɨr kam bopxiꞌñ gu Jesuus \r (Mt. 1:1‑17) \p \v 23 Baꞌ naiꞌ ji chu ja aꞌgi gu Jesuus gu jaꞌtkam na ba biaꞌkaꞌ jɨꞌk maaꞌn ooꞌm daman mambhɨɨx oidhaꞌ. Baꞌ puiꞌ ɨlhiiꞌñdhaꞌ am gu jaꞌtkam nar taataꞌn kaꞌ gu Josee, gio miꞌ dhɨr gu Josee, Elii jup jir taataꞌn kat. \v 24 Gio miꞌ dhɨr gu Elii, Matat jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Matat, Lebii jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Lebii, Melki jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Melki, Jana jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Jana, Josee jup jir taataꞌn kat. \v 25 Gio miꞌ dhɨr gu Josee, Matatiiyas jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Matatiiyas, Amoos jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Amoos, Naum jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Naum, Elsi jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Elsi, Nagai jup jir taataꞌn kat. \v 26 Gio miꞌ dhɨr gu Nagai, Maat jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Maat, Matatiiyas jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Matatiiyas, Semei jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Semei, Josee jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Josee, Judaa jup jir taataꞌn kat. \v 27 Gio miꞌ dhɨr gu Judaa, Joanan jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Joanan, Reesa jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Reesa, Sorobabeel jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Sorobabeel, Salatiel jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Salatiel, Neeri jup jir taataꞌn kat. \v 28 Gio miꞌ dhɨr gu Neeri, Melki jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Melki, Aadi jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Aadi, Kosam jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Kosam, Elmadam jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Elmadam, Er jup jir taataꞌn kat. \v 29 Gio miꞌ dhɨr gu Er, Josue jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Josue, Elieser jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Elieser, Jorim jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Jorim, Matat jup jir taataꞌn kat. \v 30 Gio miꞌ dhɨr gu Matat, Lebii jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Lebii, Simeon jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Simeon, Judaa jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Judaa, Josee jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Josee, Jonaan jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Jonaan, Eliakiim jup jir taataꞌn kat. \v 31 Gio miꞌ dhɨr gu Eliakiim, Melea jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Melea, Mainaan jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Mainaan, Matata jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Matata, Nataan jup jir taataꞌn kat. \v 32 Gio miꞌ dhɨr gu Nataan, Dabii jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Dabii, Isayii jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Isayii, Obed jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Obed, Boos jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Boos, Salmoon jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Salmoon, Nasoon jup jir taataꞌn kat. \v 33 Gio miꞌ dhɨr gu Nasoon, Aminadab jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Aminadab, Aram jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Aram, Arni jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Arni, Esrom jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Esrom, Paaris jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Paaris, Judaa jup jir taataꞌn kat. \v 34 Gio miꞌ dhɨr gu Judaa, Jakob jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Jakob, Isaak jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Isaak, Abraam jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Abraam, Taree jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Taree, Nakor jup jir taataꞌn kat. \v 35 Gio miꞌ dhɨr gu Nakor, Serug jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Serug, Ragau jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Ragau, Peleg jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Peleg, Eber jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Eber, Sala jup jir taataꞌn kat. \v 36 Gio miꞌ dhɨr gu Sala, Kainaan jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Kainaan, Arpajad jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Arpajad, Sem jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Sem, Noee jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Noee, Lamek jup jir taataꞌn kat. \v 37 Gio miꞌ dhɨr gu Lamek, Matusaleen jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Matusaleen, Enok jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Enok, Jared jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Jared, Mahalaleel jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Mahalaleel, Kainaan jup jir taataꞌn kat. \v 38 Gio miꞌ dhɨr gu Kainaan, Enoos jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Enoos, Set jup jir taataꞌn kat. Gio miꞌ dhɨr gu Set, Adaan jup jir taataꞌn kat. Baꞌ miꞌ dhɨr gu Adaan, gu Dios jup bar taataꞌn, nat guꞌ dhiꞌ bɨɨpɨꞌ ya doꞌñcho gu Dios dhi oiꞌñgaꞌn bhaan. \c 4 \s1 Gu jaꞌook na tɨix maiꞌchim kaꞌ gu Jesuus \r (Mt. 4:1‑11; Mr. 1:12‑13) \p \v 1 Baꞌ miꞌ Jordaan Ak nat jum bakua gu Jesuus, gɇꞌ bhaan jum tajaa gux Dhuuduꞌ kam jix Uañ Iiꞌmdaꞌ. Miꞌ dhɨr baꞌ pu sɨlh mu jaꞌk bhɨi maaꞌn kap gampɨx jix chu gak kɨr na paiꞌ pu cham jaroiꞌ oirɨ, na guꞌ gux Dhuuduꞌ kam jix Uañ Iiꞌmdaꞌ pɨx nat puiꞌ jurtuda. \v 2 Pu kaiꞌñkam pɨx mu jaꞌk bhɨi nat miꞌm saabum gook ooꞌm tanoolh gam gu bɨx chukaaꞌ, pu cham tuꞌ nat juu. Baꞌ nat paiꞌ pu ba aich gu jaꞌkbuiꞌ tanoolh gio gu bɨx chukaaꞌ nam saab, gu jaꞌook miꞌ ba ai. Tɨi ɨlhdhat na miꞌ maiꞌchiaꞌ gɨt na kapbhaiꞌ miꞌ kax bhioꞌ, \v 3 jup tɨtda: \p ―Noꞌp sɨlhkam aap Dios jir maraaꞌn, eap jaꞌp tɨɨꞌn dhi jodai na paan jup jum duñiaꞌ noꞌt moo puiꞌm duu. \p \v 4 Baꞌ gu Jesuus jup tɨtda: \p ―Jax dhui nap jum kaiꞌch miꞌ na mɨt paiꞌ tu uaꞌnak gu bɨjɨk dɨr kam nax ioꞌm jum aaꞌ na miꞌ puiꞌ jimdaꞌ gu maaꞌnkam na jax jix aaꞌ gu Dios na baꞌx bhaiꞌ tu jimdaꞌ, cham tuꞌ gu tuꞌ koiꞌ kɨꞌn. \p \v 5 Miꞌ dhɨr baꞌ maaꞌn oidhaꞌ kuuꞌ am xi baidhak xi chu joojoiꞌñchuda bɨɨx kap na jɨꞌx gɇꞌgɇr jir kikcham na jɨꞌx jir oiꞌñgaꞌn. \v 6 Baꞌp tɨtda: \p ―Jiñ aꞌm jup tu tuꞌiiꞌ bɨɨx dhiꞌ nap jɨꞌk tuꞌ nɨiꞌñ, pu bɨjɨk dɨr jiñ aꞌm tu bii nat dɨr yaꞌ ji tum kikchamta dhi oiꞌñgaꞌn bhaan. Baꞌ aañ yaꞌ dɨr jaꞌp jaꞌk puiꞌp jix bhaaiꞌ nañ tu makiaꞌ gu jaroiꞌ nañ ɨlhiiꞌñdhaꞌ, \v 7 puiꞌ na jax aap tum makiaꞌ iñ noꞌ pich miꞌñi jaꞌp jum oꞌlhia kɨꞌn kɨkbok puiꞌ xi chɨi nañ aañ jir gɇꞌkam. Bɨɨx jum aꞌm ji chu biꞌyaꞌ. \p \v 8 Baꞌ gu Jesuus jup tɨtda: \p ―Jax dhui na guꞌp jum kaiꞌch ɨp miꞌ na mɨt paiꞌ tu uaꞌnak gu bɨjɨk dɨr kam na dai gu Dios jix bhaiꞌ nach gɇꞌkamtuꞌndaꞌ, cham tuꞌ jumai. Dai guiꞌ pɨx jach jir tujuandam tugiꞌñ kaꞌ. \p \v 9 Baꞌ bhammɨ jaꞌk jup baidhak Jerusaleen bhaiꞌ na paiꞌ kɨɨk gu gɇꞌ chiop, kuugaram xi kɨɨsak jup tɨtda: \p ―Eap yaꞌ dɨr mu tuudaiñ noꞌ sɨlhkam jum aꞌm tɨ nɨidhim gu Dios nap saak puiꞌr maraaꞌn. \v 10 Gio guꞌp jum kaiꞌch miꞌ paiꞌ na mɨt tu uaꞌnak gu bɨjɨk dɨr kam: \q1 Gu Dios bha ja jootsaꞌ gu noonbiꞌñ nam jum nuukdaidhaꞌ gammɨjɨ na cham tuꞌm duñiaꞌ. \q1 \v 11 Tɇꞌkob jum bapmiꞌñdhidhaꞌ am nap baꞌ cham miꞌ paiꞌ jax chuꞌm jodai chaꞌm jutbui ɨlhiaꞌ. \p \v 12 Baꞌ gu Jesuus jup tɨtda: \p ―Jax dhui nap jum kaiꞌch ɨp sia miꞌ na mɨt paiꞌ tu uaꞌnak gu bɨjɨk dɨr kam nax xidhuu noꞌ jaroiꞌ mamaiꞌchɨk gu Dios, na guꞌr gɇꞌkam. \p \v 13 Baꞌ cham ka bhaaiꞌ gu jaꞌook na jax dhui ka maiꞌchiaꞌ gu Jesuus, puiꞌ ma jii ɨp gio. Ku guꞌ gatuuk gio tɨip maiꞌchiaꞌ ji. \s1 Na kiaꞌpɨx ba ji chu ja aꞌgidhaꞌ gu Jesuus gu jaꞌtkam miꞌ Galilea \r (Mt. 4:12‑17; Mr. 1:14‑15) \p \v 14 Baꞌ gu Jesuus giop ba jii mu jaꞌk Galilea, pu maaꞌn na jax gɇꞌ bhaan tajaañixchuꞌndaꞌ gux Dhuuduꞌ kam jix Uañ Iiꞌmdaꞌ, gam na bɨxchuꞌ bax chu bhaaiꞌ na pu tu duñiaꞌ gu tuꞌ na jax ɨlhiiꞌñdhaꞌ. Baꞌ bɨɨx na jɨꞌx Galilea dɨbɨɨr bhaan bipioꞌ pɨx jaꞌx puiꞌ kaiꞌchdhaꞌ am gu jaꞌtkam na mu paiꞌ joidham jix bhaiꞌ tu bua gu Jesuus. \v 15 Mi jaꞌp baꞌ pu tu ja aꞌgiꞌñdhaꞌ chichiop gu Israel kam jaꞌtkam nam paiꞌ jax jum jumpaꞌndaꞌ nam tu daandaꞌ buiñor gu Dios. Baꞌ joidham kɇɇkɇꞌ am, pɨx jix bhaiꞌ aaꞌndaꞌ am. \s1 Gu Jesuus nam cham kɨɨgalhdhaꞌ gu jaꞌtkam miꞌ Nasareet \r (Mt. 13:53‑58; Mr. 6:1‑6) \p \v 16 Miꞌ dhɨr baꞌ mu jaꞌk ba ai gu Jesuus Nasareet na paiꞌ gɨꞌlhix. Baꞌ nat giop bam ai nam paiꞌ dhuuk cham tu juandaꞌ dai gu Israel kam jaꞌtkam, mu ba ai chiop nam paiꞌm jumpaꞌndaꞌ ɨp nam tu daandaꞌ gu miꞌ kam. Baꞌ xi chia mɨt na kɨkboi xi ja jiñkaixdhaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, \v 17 xi maa mɨt gu uꞌuan guiꞌ nat Isaiiyas tu uaꞌnak, guiꞌ na bɨjɨk bhaankam gu Dios tu ja aꞌgidhimɨk gu jaꞌtkam. Baꞌ nat bhaiꞌ ji sɨlh, ba tɨɨ miꞌ na paiꞌ jaꞌpnim kaiꞌch: \q1 \v 18 Gux Dhuuduꞌ kam jix Uañ Iiꞌmdagaꞌn gu Dios jiñ aꞌm tajaañix, \q1 nat guꞌ dɨɨlh gu Dios jiñ aꞌm tɨ tɨɨgɨk jiñ tajaañ nañ baꞌ ya jaꞌp tu ja aꞌgidhaꞌ gux bhaiꞌm kaiꞌchdham ñioꞌkiꞌñ guiꞌ nam soiꞌ tuꞌiiꞌ nam cham tuꞌ biaꞌ ni jɨꞌx, \q1 gio guiꞌ nam jɨꞌk kuup jañ xi ja doꞌñchoi xi ja chiñiaꞌ nam jix bhaiꞌm taatɨt mu jaꞌp ba oipodaꞌ, \q1 gio guiꞌ nam cham ñiññia kaꞌ nañ tu ja tɨɨꞌñchodaꞌ. \q1 Bɨɨx guiꞌ nam jɨꞌk jum tulhiiñ jañ jix bhaiꞌ ja duñiaꞌ, \q1 \v 19 xi ja aagiꞌñdhaꞌ iñ nat ampɨx jum ai oidhaꞌ nat jix joiꞌmdak ja aꞌm ba tɨ tɨɨ gu Dios. \p \v 20 Baꞌ nat tɨɨmok gu Jesuus nat ja jiñkaix, giop xi ñansapak gu uꞌuan mu jaꞌk xi maakak guiꞌ na miꞌr tujuandam chiop mi jaꞌp ji dhaibu ɨp gio. Guꞌ ji nam guꞌ bha tɨ nɨiꞌñ gu jaꞌtkam nam tɨ nɨɨra na ja aagiꞌñdhaꞌ na jax kaiꞌñkam jup jum kaiꞌch miꞌ nat paiꞌ ja jiñkaix. \v 21 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Dhiꞌ na pimɨt jɨꞌk jax kai na ñich jam jiñkaix gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, xib yaꞌ puiꞌ ba tu tuiꞌdhiꞌ. \p \v 22 Baꞌ pɨx jix bhaiꞌm taat am bɨɨx gu jaꞌtkam nam miꞌp tuꞌiiꞌ nam joidham kɇɇ na tu aꞌga gu Jesuus, pɨx jup jum tɨ tɨtda am: \p ―¿Dhiꞌ aa gu Josee gu maraaꞌn? \p \v 23 Baꞌ gu Jesuus jup ja tɨtda ɨp gio: \p ―Jaꞌp japim dho chiñ chɨɨdaꞌ nam jax kaiꞌchdhaꞌ yaꞌ gu jaꞌtkam na saak jix bhaaiꞌ na dɨɨlh xim duaꞌñdhai noꞌ bax kaꞌook gu jaroiꞌ nax maatɨt ja duduadhiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam. Gam chi jaꞌpni: “Puiꞌ na chich jax tɨ kai na pich joidham jix bhaiꞌ tu duu mu Kapernaum, puiꞌp jup xi chu duñiaꞌ yaꞌm dɨrbaꞌ am na pich paiꞌ gɨꞌɨɨr.” \p \v 24 Muiꞌ xi chu ja aꞌgiꞌñchuꞌ gu Jesuus, jup ja tɨtda: \p ―Jax dhui nam guꞌ cham jɨɨgiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam gu jaroiꞌ noꞌ tɨi bhaankam gu Dios tu ja aꞌgiꞌñ gu ñioꞌkiꞌñ noꞌr miꞌ kam, aañ moo yaꞌ pu jam tɨtda. \v 25 Jax japim gix maat janoꞌ na gu Eliiyas yaꞌ xi oilhimɨk na puiꞌ bhaankam jup tu aꞌgimɨk gu Dios, maaꞌnnim bo nat yaꞌ giilhim bhiogiꞌ ma jii bɨɨx kap na jɨꞌx jir Israel, cham duuꞌn baik oidhaꞌ daman taak. Muiꞌx jaiꞌch kaꞌ am guꞌ tɨi gu dɨꞌdɨlhdhɨm uꞌuub yaꞌ dhi Israel, \v 26 guꞌ pɨx ji nat guꞌ gu Dios mummɨ jaꞌk joot gu Eliiyas na paiꞌ Sarepta tɨ tɨɨꞌ, na miaꞌn bipioꞌ gama jaꞌk na paiꞌ Sidoon jup tɨ tɨɨꞌ nax ioꞌm muiꞌ paꞌ daaꞌñxim jir kikcham, na guꞌ miꞌx jaiꞌch kaꞌ maaꞌn gu ubii dɨlhdhɨm. Tɨɨꞌ na guꞌr maakam jaꞌk kam gu dɨlhdhɨm ubii nat buiñor joot gu Dios gu Eliiyas, cham tuꞌ iam jir Israel kam. \v 27 Gio janoꞌ na gu Eliseo puiꞌ bhaankamuꞌn gu Dios yaꞌp tu ja aꞌgidhimɨk gu jaꞌtkam, janoꞌ giilhim ma tu ai guiꞌ na tootolhidhat gakiidhaꞌ gu ja tutkuꞌ gu jaꞌtkam bɨɨx kap yaꞌ na jɨꞌx jir Israel. Tɨɨꞌ nat guꞌ gu Namaan pɨx duaꞌñ nar mummɨ jaꞌk kam Siiria, ni kut iam maadɨt gu yaꞌ kam Israel duaꞌñ. \p \v 28 Baꞌ na mɨt puiꞌ kai, giilhim bhaiꞌ ji bhaak jamɨt bɨɨx guiꞌ nam jɨꞌk miꞌp tuꞌiiꞌ. \v 29 Daagɨk jamɨt xi buusaidhak dɨɨrap bhaiꞌ bhɨich gu taiꞌ na paiꞌ taiꞌgɨm jir kikcham, nammɨ baas dɨr jaꞌp amuub kookbaꞌn ba aichdhidhat am na paiꞌx babaaꞌ nam sap baꞌ miꞌ dhɨr mɨjɨmmɨ xi ñuiꞌññaꞌ gɨt. \v 30 Guꞌ ji nat guꞌ gu Jesuus miꞌ buus ja saagiꞌñ, gaammɨjɨ ji dhuu. \s1 Gu Jesuus na ba duaꞌñdhaꞌ maaꞌn gu maaꞌnkam na kax ñaanbiꞌ kaꞌ \r (Mr. 1:21‑28) \p \v 31 Mu jaꞌk baꞌ pu bhɨi gu Jesuus Kapernaum na paiꞌ Galilea bhaan bipioꞌ gu dɨbɨɨr, baꞌ miꞌ pu tu ja aꞌgiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam chiop janoꞌ nam paiꞌ dhuuk cham tu juandaꞌ dai gu Israel kam jaꞌtkam. \v 32 Baꞌ joidham kɇɇkɇꞌ am, na guꞌx gɨꞌm tu ja aꞌgiꞌñdhaꞌ, cham tuꞌ jaaxmadaꞌ kɨꞌn. \p \v 33 Baꞌ miꞌ dhi chiop maaꞌn miꞌx jaiꞌch kaꞌ gu maaꞌnkam na bhaan jup tuiꞌñgɨdaꞌ gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ, ampɨx puiꞌx ñaanbiꞌ kaꞌ. Baꞌ gɇꞌ kɨꞌn bhaiꞌ dhɨr jaꞌp muiꞌ ba jiiñ na ka tu aꞌga gu Jesuus, jup kaiꞌch: \p \v 34 ―¿Jax japich bhaiꞌ bach dhoodam Jesuus Nasareet kam? ¿Nap yaꞌch koodaꞌ aa? Cham ji nap puiꞌch buadaꞌ. Jix maat iñ guꞌ nap aap jir jix uañ nap bhaankam ya oirɨ gu Dios. \p \v 35 Guꞌ ji nat guꞌ gu Jesuus pu ñiok, jup tɨtda: \p ―¡Chaꞌp ñiokdaꞌ cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ nap bhaiꞌ bhaan baaxchugɨt naanbichuꞌn dhiñ jaduuñ! Mup buusniaꞌ bhaiꞌ dhɨr, chaꞌp bhaiꞌ pu tuiꞌñgɨdaꞌ. \p Baꞌ mi jaꞌp ji ia gu maaꞌnkam ja taagiob guiꞌ nam miꞌp tuꞌiiꞌ, nat guꞌ gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ puiꞌ xi dhoodak nat baꞌ pɨk ba buus bhaiꞌ dhɨr bhaan. Gio baꞌ bhaiꞌp ji bam gu maaꞌnkam, dai na bax kɨɨꞌ, cham tuꞌ ka naanbiꞌ. \v 36 Baꞌ gu jaꞌtkam giilhim bax chotdon am bɨɨx nam jɨꞌk miꞌp tuꞌiiꞌ nam jax tɨ nɨiꞌñ, pɨx jup jum tɨ tɨtda am dɨɨlh: \p ―¡Aa guꞌx ioꞌm jir gɇꞌkam ji bak jia dhich jaduuñ nam baꞌ gam cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ jix jɨɨgiꞌñ na ja ñiokiꞌñ! \p \v 37 Baꞌ naiꞌ pɨx jaꞌx puiꞌ tum kaiꞌchdhaꞌ na jɨꞌx jir Galilea na mu paiꞌ joidham tu buadaꞌ gu Jesuus. \s1 Gu Jesuus na ba duaꞌñdhaꞌ gu daadaꞌn gu Simoon Peegro \r (Mt. 8:14‑15; Mr. 1:29‑31) \p \v 38 Baꞌ miꞌ dhɨr nat buusnɨk chiop gu Jesuus, sɨlh jii gama jaꞌk na paiꞌ tu baꞌaak gu Simoon Peegro. Guꞌ ji na guꞌ janoꞌ pɨk jup jix kaꞌook toiñdhiꞌ kɨꞌn gu daadaꞌn gu Simoon Peegro, mɨjɨ boꞌ baꞌm bakxidhat baꞌk chɨr. Baꞌ bɨɨx dhɨt soiꞌ ba tɨtda am gu Jesuus guiꞌ nam mi oiꞌdhaꞌ na iam duaꞌñdhaꞌ. \v 39 Baꞌ muiꞌ ji ai ɨp gu Jesuus amuub na paiꞌ boꞌ, baꞌ bɨɨpɨꞌ xi mugiaꞌtɨk nat baꞌ miꞌ dhɨr xi ñiok gu koꞌkdaiꞌ na toiñdhichuꞌn. Jix kɨɨꞌp jum duu gu daadaꞌn gu Simoon, miꞌ dhɨr dai nat bamgɨk ba tu ja onbaiꞌ. \s1 Gu Jesuus na muiꞌ ja duduaꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam \r (Mt. 8:16‑17; Mr. 1:32‑34) \p \v 40 Baꞌ nat paiꞌ pu ba jur, nat ampɨx bhɨjɨ ji bhiꞌñ gu tanoolh, muiꞌ gu jaꞌtkam pɨx miꞌ ji ai mɨt na paiꞌ gu Jesuus ji ja baidhat gux kakoꞌkkam bɨɨx aixim tuꞌm na ja ɇɇkaꞌ na baꞌ ja duduaꞌñdhaꞌ. Baꞌ gu Jesuus pɨx jup ji ja duduaꞌñ, dai na bhaiꞌ pɨx xi ja daꞌngim. \v 41 Muiꞌ mɨt miꞌp ja aich guiꞌ nam ampɨx jix ñanaanbiꞌ kaꞌ na ja aꞌm jup tuiꞌñgɨdaꞌ gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ. Baꞌp tɨtdadaꞌ am gu Jesuus gɇꞌ kɨꞌn: \p ―Aap jir diꞌ gu maraaꞌn gu Dios. \p Guꞌ ji na guꞌ maaꞌn na jax ñiokdhai pu maiꞌ jootsaꞌ gu Jesuus bhaiꞌ dhɨr bhaan gu maaꞌnkam, na guꞌ dhiꞌ pɨx na puiꞌ jurtuꞌnkaꞌ na baꞌ miꞌ dhɨr puiꞌp kaiꞌchdhaꞌ. Jix maat am guꞌ nar diꞌ guiꞌ na bhaankam ya oirɨ gu Dios. \s1 Gu Jesuus na naiꞌ tu ja aꞌgidhidhaꞌ gu jaꞌtkam \r (Mr. 1:35‑39) \p \v 42 Baꞌ cham jaroiꞌ ji aaꞌñdhak gu Jesuus kapbhuimuk ba jii miꞌ dhɨr na paiꞌ muiꞌ daaꞌñxim jir kikcham, nammɨ jaꞌk bhɨi maaꞌn kap na paiꞌ cham jaroiꞌ oirɨ. Guꞌ ji na mɨt guꞌ naiꞌ ji gaꞌngimɨ gu jaꞌtkam na mɨt paiꞌ dhuuk tɨɨ na cham tu jaiꞌch, mummɨ ba ji bubua mɨt na paiꞌ ka oirɨ. Baꞌ tɨix aagɨt am nam gɨt gio jaꞌk jup buaꞌ, guꞌ ji na guꞌ cham aaꞌ gu Jesuus, \v 43 jup ja tɨtda: \p ―Jax dhui nat guꞌ aañ pu kaiꞌñkam bhañ joot gu Dios nañ bɨɨx kap ja aaꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam nat jix ja joiꞌmdak ja aꞌm ba tɨ tɨɨ, sia ku guꞌx ioꞌm jir gɇꞌkam. \p \v 44 Baꞌ naiꞌ jaꞌp pu tu ja aꞌgiꞌñdhaꞌ gu Jesuus gu Israel kam jaꞌtkam bɨɨx kap chichiop nam paiꞌm jumpaꞌndaꞌ nam tu daandaꞌ. \c 5 \s1 Gu Simoon Peegro gio gook ja bɨɨm nam muiꞌ ja bhiaꞌ gu boptop \r (Mt. 4:18‑22; Mr. 1:16‑20) \p \v 1 Baꞌ mummɨ jaꞌk Genesareet jup ba tu ja aꞌgiꞌñ gu Jesuus gu jaꞌtkam, juꞌñdharam gu gɇꞌ suudaiꞌ Galilea kam. Giilhim muiꞌ mim jumaap jamɨt gu jaꞌtkam nam jix kaim na jax tu aꞌga gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, ba kiꞌsap pɨx baꞌ. \v 2 Baꞌ ba ja tɨɨ gook gu kaknub jup tuutuꞌm na mu jaꞌp nangiaꞌ suudaiꞌ jugiiꞌñ, na mɨt guꞌ tɨɨtmigɨk mi jaꞌp jup ka ja bopkon gu gɇꞌgɇr aꞌsak gu boptop bhibhiadam. \v 3 Baꞌ guiꞌ na Simoon Peegro jir kanuub gaꞌn bhaan xi chɨsdɨk jup tɨtda na palhɨɨp kuuꞌ xi jimiichdhaꞌ miꞌ dhɨr juꞌñdharam, bhaiꞌ baꞌ dɨr daakat bha tu ja aꞌgiꞌñ gu jaꞌtkam muiꞌ nam miꞌp tuꞌiiꞌ. \v 4 Baꞌ nat paiꞌ tɨɨmok na tu aꞌgimɨk, jup tɨtda gu Simoon Peegro: \p ―Ea nap mummɨni jaꞌk xi jimiichdhaꞌ dhi kanuub na paiꞌx ioꞌm jix chuuk gu suudaiꞌ, miꞌ pim baꞌ xi iabuꞌ dhi gɇꞌgɇr jam aꞌsak nam mim iichaꞌ gu boptop. \p \v 5 Baꞌp kaiꞌch gu Simoon Peegro: \p ―Jax dhui nam cham jaiꞌch gu boptop ya jaꞌp jiñ jaduuñ. Aach bɨx chukaaꞌ ya jaꞌp tɨi pu ja iabuim dhi gɇꞌgɇr aꞌsak, nim maaꞌn ku chich bhia. Kaꞌ baꞌ nap guꞌ aap puiꞌ ba kaiꞌch jiñ jaduuñ, ea nach mu ja iabupuꞌ dhich aꞌsak. \p \v 6 Baꞌ muiꞌ xi ja iabuk jamɨt gio bhaiꞌ tɨip ji ja boosolh. Giilhim jix bɨɨpɨt, nam guꞌ muiꞌ mi jiim gu boptop, pɨx am kɨkkrunim gu aꞌsak nam mu ja baissɨnim. \v 7 Baꞌ cham bha aajim gu dai maaꞌn kaꞌm gu kanuub, ma ja bañioꞌra mɨt guiꞌ nam mummɨ juꞌñdharam oipo nam mu bhɨikaꞌ gu ja kanuub nam jaiꞌ tu iichaꞌ. Jupaaban jamɨt xi ja juꞌñ gu boptop bhaan gu gook kaknub taꞌm, pɨx jix baapkimtuꞌ nam mu jaꞌk ba ja uaꞌ juꞌñdharam. \v 8 Baꞌ gu Simoon Peegro mi jaꞌp oꞌlhiaꞌn kɨꞌn xi kɨkbok jup tɨtda gu Jesuus: \p ―Cham jir am nañ jum bɨɨm oirɨdaꞌñ jaduuñ, nañ guꞌ aañ giilhim jix uaꞌtulhdhix. \p \v 9 Jix chooꞌn guꞌ gu Simoon Peegro ja bɨɨm guiꞌ nam gammɨjɨ maap pu tu bhibhiadaꞌ bhaan gu kanuub gaꞌn, nam guꞌ cham jɨꞌxkat jaꞌkbuiꞌ ja bhiadat gu boptop. \v 10 Sia guiꞌ mɨt jup jix chootoꞌn na mɨt ja bai nam jaiꞌ tu iichaꞌ, na Jakoobo tɨɨꞌ gio jumai Juan, jir maamraꞌn maaꞌn Sebedeo tɨɨgim. Gu Jakoobo gio gu Juan maap gu Simoon Peegro naiꞌ pu tu bhibhiijidhaꞌ am bhaan gu dɨɨlh ja kaꞌknubiꞌ. Baꞌ gu Jesuus jup tɨtda: \p ―Chaꞌp ka toodon kaꞌ, nap guꞌ aap xib dɨr jaꞌp jaꞌk dai gu jaꞌtkam pɨx ba ja bhiadaꞌ jaꞌp na gu boptop. \p \v 11 Baꞌ bɨɨx guiꞌ nam jɨꞌk maap tu bhiadat gu boptop, mi jaꞌp xi ja tuꞌaak jamɨt gu ja kaknub suudaiꞌ jugiiꞌñ pu oi gu Jesuus. Cham jamɨt tuꞌ kap jum buix nam bhaan ka tu juanat. \s1 Gu Jesuus na ba duaꞌñdhaꞌ maaꞌn guiꞌ na tootolhidhat gakiidhaꞌ gu tukgaꞌn \r (Mt. 8:1‑4; Mr. 1:40‑45) \p \v 12 Maaꞌnnim gu Jesuus maaꞌn kap ka oirɨ na paiꞌ muiꞌ paꞌ daaꞌñxim jir kikcham. Mi jaꞌp ba jim maaꞌn gux koꞌkkam na ɇɇkaꞌ guiꞌ na tootolhidhat gakiidhaꞌ gu tukgaꞌn. Baꞌ nat ba tɨɨ na mi jaꞌp ba jim gu Jesuus, mu mɨraak bɨɨpɨꞌ dɨr mi oꞌlhiaꞌn kɨꞌn ba kɨkbo, dɨɨrap xi chu siispich gu kobaaꞌn na soiꞌm ɨlhiiꞌñ na duaꞌñdhaꞌ, jup tɨtda: \p ―Aapiꞌñ jaduuñ, iam jap jiñ dhuaꞌñdhaꞌ nañ jix kaꞌook noꞌp iam puiꞌp ɨlhiiꞌñdhaꞌ gɨt. \p \v 13 Baꞌ gu Jesuus jix joiꞌmdak tɨɨ, bhaiꞌ xi dhaagɨk jup tɨtda: \p ―Jum duaꞌñdhaꞌ iñ ji matgɨm, chaꞌp jax jum aaꞌndaꞌ. Jaña, bam duaꞌñ jañich. \p Baꞌx kɨɨꞌp jum duu miꞌ jotmodaꞌ, daipuꞌ nat xi chɨɨꞌn gu Jesuus, pu cham paiꞌ matgir guiꞌ na kɨꞌn kax kaꞌook kat. \v 14 Baꞌ xi sooꞌmchulhdhak gu Jesuus na cham jaroiꞌ aagiꞌñdhaꞌ nat duaꞌñ, jup tɨtda: \p ―Chaꞌp jaroiꞌ aagiꞌñdhaꞌ na ñich aañ jum duaꞌñ. Sɨlh jap pɨx jimiaꞌ mu chiop na paiꞌ daa guiꞌ na ja aꞌmkam tu daandaꞌ dai gu Israel kam jaꞌtkam, na baꞌm tɨgiaꞌ na pich ba dua. Baꞌ noꞌ jax kaiꞌch nap bax kɨɨꞌ, tɨ tɨkiaꞌ ap na jax jaꞌk aagix nat tu uaꞌnak gu Moisees nam baꞌ bhaan machiaꞌ gu jaꞌtkam na cham tuꞌ kam ɇɇ gu koꞌkdaiꞌ dhiꞌ na jax chuꞌm jum ɇɇkat. \p \v 15 Baꞌ sia ku puꞌñi tɨi xi ja sosbhichulhiꞌñdhat gu Jesuus guiꞌ na ja duduadhiꞌñdhaꞌ nam cham jaroiꞌ aagiꞌñdhaꞌ nat jaroiꞌ ja duduaꞌñ, pɨx na jaꞌp ji kaiꞌñchaidhaꞌ cham matgɨm na jɨꞌk jax joidham tu buadaꞌ. Pɨx ji muiꞌdhidhaꞌm baꞌ gu jaꞌtkam nam paiꞌ dhuuk mim jumpaꞌndaꞌ na paiꞌp tuiꞌkaꞌ gu Jesuus nam jix kaim kaꞌ na tu aꞌgadaꞌ, gio jaiꞌ nam jix dhuduadhik kaꞌ nam jix kakoꞌk kaꞌ. \v 16 Kuꞌ guꞌ ba jimiaꞌ ji gu Jesuus mummɨ jaꞌp gampɨx na paiꞌ cham jaroiꞌ oirɨdaꞌ na ba tu daañmɨraꞌ buiñor gu Dios. \s1 Gu Jesuus na duaꞌñdhaꞌ maaꞌn gux maꞌmkulhiꞌ \r (Mt. 9:1‑8; Mr. 2:1‑12) \p \v 17 Baꞌ jɨꞌk jurniꞌñ kɨꞌn maakam jaꞌk jup ba tu ja aꞌgiꞌñ gu Jesuus gu jaꞌtkam. Muiꞌ miꞌp tuꞌiiꞌ am guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios gio guiꞌ nam pariseos jum tɨɨtɨꞌndaꞌ, muiꞌ kap dɨr mi ai mɨt guꞌ gu jaꞌtkam na jɨꞌx jir Galilea gio na jɨꞌx jir Judea dɨr, sia Jerusaleen dɨr jamɨt miꞌp xi ai. Baꞌ gu Jesuus jix maatɨꞌ kaꞌ na bɨɨx aixim jix bhaaiꞌn kaꞌ na pu tu duñiaꞌ na jax ɨlhiiꞌñdhaꞌ, na guꞌ ja duduadhiꞌñdhaꞌ gux kakoꞌkkam. \v 18 Baꞌ jɨꞌkchi gu jaꞌtkam mɨjɨ dɨr jaꞌp ba aich jamɨt maaꞌn gux ioꞌm jix maꞌmkulhiꞌ bakxidhar taꞌm. Tɨim sap jii mɨt bhɨjɨ pu baasaꞌ gɨt baꞌk chɨr na paiꞌp tuꞌiiꞌ gu Jesuus na duaꞌñdhaꞌ, \v 19 guꞌ ji na guꞌ pu cham jir jim bha kiꞌñgob, nam guꞌ giilhim jix kabkam suudaꞌ gu jaꞌtkam. Baꞌ puiꞌ mɨt alhiꞌch ma dɨgaar gu baꞌaak daam dɨr na mɨt baꞌ mu tɨsaaꞌñdhak bhaiꞌ dhɨr mu tɨbaañ bakxidhar taꞌm mɨjɨ na paiꞌp tuꞌiiꞌ gu Jesuus. \v 20 Baꞌ nat ba ja tɨɨ gu Jesuus nam buiñor jix biiñaktuꞌ, jup tɨtda gux maꞌmkulhiꞌ: \p ―Ba uañchudhix ji matgɨm gum uaꞌtulhdharaꞌñ jaduuñ, na ñich guꞌ aañ puiꞌ ba tɨi. \p \v 21 Baꞌ guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios gio guiꞌ nam pariseos jum tɨɨtɨꞌndaꞌ, jup jum aaꞌ am ja jujur am bhaan: “¿Jax baꞌm ɨlhdhat puiꞌ kaiꞌch dhi maaꞌnkam? ¿Dios aam ɨlhiiꞌñ? ¿Jax gi dhuip ba uañchudaꞌ gu uaꞌtulhdharaꞌ gu jaroiꞌ yaꞌ kam pu chuꞌm ɨp jix uaꞌtulhdhix kam? Dios dho gi jɨɨꞌ ji.” \p \v 22 Guꞌ ji na guꞌx maat gu Jesuus nam jax jum aaꞌ, baꞌp ja tɨtda: \p ―¿Jax ku pim baꞌ puiꞌm aaꞌ jam jujur am bhaan? \v 23 Jax dhui na cham tuꞌ xijai noꞌñ jax kaiꞌch: “Ba uañchudhix ji matgɨm gum uaꞌtulhdharaꞌ”, na guꞌ cham maatɨꞌ kaꞌ noꞌ moo puiꞌ ji buusniaꞌ piam ku guꞌ cham. Guꞌ ji noꞌñ jax kaiꞌch: “Xi bamiiꞌ, munip jaꞌp ba oirɨdaꞌ”, dho gi guꞌx xijai ji, na guꞌx maatɨꞌ kaꞌ noꞌt cham puiꞌ ji buus. \v 24 Ku baꞌ guꞌ aañ xib yaꞌ duaꞌñdhaꞌ ji dhiñ jaduuñ nax maꞌmkulhiꞌ na pim baꞌ bhaan machiaꞌ nach gook dɨt maap jich kɇkɇɇ gu Dios, gio na bɨxchuꞌx bhaaiꞌ nañ pu tu duñiaꞌ nañ jax ɨlhiiꞌñdhaꞌ. Jix bhaaiꞌ baꞌ nañ tu uañdhaꞌ gu uaꞌtulhdharaꞌ yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn. \p Baꞌp tɨtda gux maꞌmkulhiꞌ puiꞌ xi chɨꞌɨɨk: \p ―Aapiꞌñ jaduuñ nap jix maꞌmkulhiꞌ, xi bamiiꞌ, ba jimiaꞌ ap jum kiꞌaam bhɨɨji dhim bakxidharaꞌ. \p \v 25 Baꞌx kɨɨꞌ bhaiꞌ ji bam guiꞌ na kax maꞌmkulhiꞌ kat nat jax pu tɨɨꞌn gu Jesuus, xi bhɨɨk gu bakxidharuꞌn gamaiꞌ ba buus ja saagiꞌñ gu jaꞌtkam gaammɨjɨ ji dhuu xi taxchaabgidhidhat gu Dios. \v 26 Baꞌ giilhim jix chootoꞌn jamɨt bɨɨx, miꞌ puiꞌ pup tuꞌiiꞌ am. Jup kaiꞌch am soiꞌm ɨlhdhat buiñor gu Dios: \p ―Xib jachich dho gi baꞌ ma tɨ tɨɨ ji nach tuꞌ cham paiꞌ dhuuk pu chuꞌm tɨ nɨidhat. \s1 Gu Jesuus na ba baidhikaꞌ gu Lebii \r (Mt. 9:9‑13; Mr. 2:13‑17) \p \v 27 Baꞌ jaꞌxpɨx nat miꞌ dhɨr buusnɨk gu Jesuus, mummɨ gama jaꞌk jaꞌp jup ba jim maaꞌn kap na paiꞌ daakat pɨx ji iichaim gu tuumiñ maaꞌn Lebii tɨɨgim, na guꞌ maadɨt jir diꞌ gu tuumiñ tutaandam tugiꞌñ gux ioꞌm gɇꞌkam Rooma kam. Baꞌ gu Jesuus mi jaꞌp miaꞌn xi ɇɇk jup tɨtda: \p ―Jiñ jaduuñ, maik, bañ kaichgɨdaꞌ ap. \p \v 28 Baꞌ gu Lebii nat jax kɨkbo pɨx miaꞌn bhɨi ɨp gu Jesuus cham tuꞌp jim buixdhak guiꞌ na miꞌ bhaan ka tu juanat, miꞌ puiꞌ pup tu tuꞌiiꞌ. \p \v 29 Mɨkkat baꞌ ma tu piastata mu kiaꞌmiꞌñ gu Lebii nax bhaiꞌm taat na ba kaichuꞌ gu Jesuus. Muiꞌ ja bai guiꞌ nam jir tuumiñ tutaandam tugiꞌñ kaꞌ gux ioꞌm gɇꞌkam Rooma kam, gio jaiꞌ muiꞌ gu jaꞌppɨx jaꞌtkam. Baꞌ nam bɨɨx miꞌ maap daraat ka tu kuaꞌ bɨɨmaꞌn gu Jesuus, \v 30 bax bhaak am guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios gio guiꞌ nam pariseos jum tɨɨtɨꞌndaꞌ na mɨt ba ja tɨɨ, jup ja tɨtda am guiꞌ nam kaichuꞌ gu Jesuus: \p ―¿Jax ku pim baꞌ gan ja bɨɨm tu kuaꞌ dhi tuumiñ tutaandam tugiꞌñ gux ioꞌm gɇꞌkam Rooma kam gio dhi jaiꞌ jaꞌtkam nam cham tuꞌ kaꞌm tɨ nɨiꞌñ? Giilhim jix uꞌuaꞌtulhdhix am. \p \v 31 Baꞌ gu Jesuus jup ja tɨtda: \p ―Dho na guꞌ dhiꞌ jaꞌpni na jax gu jaꞌtkam noꞌm jix kɨkɨɨꞌ, na guꞌ cham jum aaꞌndaꞌ na jaroiꞌ ja duduadhiꞌñdhaꞌ, guꞌ guiꞌ ji nam jix kakoꞌk kaꞌ na baꞌm aaꞌndaꞌ na jaroiꞌx bhaiꞌ ja dui ja duduaꞌñdhaꞌ. \v 32 Baꞌ aañ puꞌñi ɨp na ñich bha jii yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn, cham tuꞌ pu kaiꞌñkam bha jii ñich nañ ja baidhikaꞌ guiꞌ nam puiꞌm aaꞌ nam panaas cham tuꞌ bhaan uꞌuaꞌtulhdhix, guꞌ guiꞌ ji nam soiꞌm ɨlhdhai machiaꞌ nam jix uaꞌtulhdhix nam baꞌ miꞌ dhɨr puiꞌ ba tɨɨdaꞌ gu Dios na ja uañdhaꞌ. Dhiꞌ jɨꞌ ji pu chuꞌm gu jaꞌtkam nañ ja baidhikaꞌ. \s1 Nam puiꞌ ba tɨɨdaꞌ gu Jesuus nam cham jum saabdaꞌ gu jaꞌtkam tugiꞌñ \r (Mt. 9:14‑17; Mr. 2:18‑22) \p \v 33 Baꞌ jaꞌpnip tɨtda am gu Jesuus: \p ―Jax kum baꞌ cham jɨꞌx jum saabum jum ɨlhiiꞌñdhaꞌ dhim jaꞌtkam tuk. Gammɨjɨ ja nɨiꞌñdhaꞌ ich nabap tanoolh nam tu kuaꞌdaꞌ gam nam tu ichgɨdaꞌ gu tuꞌ nar jum ioꞌdam. Matgɨm guiꞌ nam pariseos jir ja jaꞌtkam tuk gio guiꞌ na Juan jaꞌtkam bopkondam jup jir jaꞌtkam tugiꞌñ, gammɨjɨ ji nam jum saabdaꞌ gio nam gammɨjɨ tu daandaꞌ. \p \v 34 Baꞌ gu Jesuus jup ja tɨtda: \p ―Dho na guꞌ dhiꞌ jaꞌpni na jax gu jaroiꞌ noꞌ miꞌ paiꞌm tɨtmo nam cham jɨꞌx jum saabum jum ɨlhiiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam miꞌ jotmodaꞌ, nam guꞌx chu nak kaꞌ gu koiꞌ. \v 35 Gio na guꞌ cham tuꞌ gammɨjɨ mi oirɨt jum tɨtmot tu ja maakdaꞌ, daipuꞌ ji maaꞌnnim na bɨɨx maaꞌn jimdam miꞌ pu tu ja makiaꞌ, nam guꞌ ba baidhikaꞌ na xi chu ja maakai. Miꞌ dhɨr dho gi baꞌ guꞌ cham jax ka bua ji sia mɨt baꞌ bam saabu, na guꞌ bar cham tuꞌ kaꞌ. Puꞌñi ɨp baꞌ dhiñ jaꞌtkam tuk, cham jum saabum am gu xib, nam guꞌx bhaiꞌm taat nañ yaꞌ kap tuꞌiiꞌ ja bui. \p \v 36 Baꞌ bhaan ji uaꞌrgidhak maaꞌn gu jannulh xi ja aagiꞌñ nam sap baꞌx maatɨt kaayaꞌ, jup ja tɨtda: \p ―¿Paa pim nɨiꞌñ gu maaꞌnkam nat taak ɨɨkɨk gu xibkam kutuunaꞌn mu jaꞌk daax bhaan gu kɨlhiꞌñgaꞌn kutuunaꞌn? Pu nip paiꞌ dho jia. Jax dhui na guꞌ cham abhaar kaꞌ noꞌ taak dɨr jir xibkam gio noꞌ taak dɨr jir kɨlhiiꞌñgaꞌn, tuꞌ kub pɨx baꞌ na xi chuiꞌdhaꞌ gu xibkam kutuunaꞌn. \v 37 Ni gu biiñ gux oꞌjoꞌ ku cham jaroiꞌ bhaan tuaꞌba gu kɨklhiꞌñgaꞌn jajooꞌ, pu xixiipñiaꞌ guꞌ noꞌt jax dhuuk bhaan tua, na guꞌ cham ka kaapak kaꞌ, tuꞌ kub baꞌ gu biiñ nam nuꞌaaꞌ gio gu jajooꞌ na ba xixiipñiaꞌ. \v 38 Puiꞌ kum baꞌ xixiibkam jajooꞌ bhaan tu aidhaꞌ gu biiñ gux oꞌjoꞌ guiꞌ nam biiñ chaꞌm tu juan na baꞌ cham xixiipñiaꞌ. \v 39 Gio guꞌ gu jaroiꞌ noꞌ pu gammɨjɨ ioꞌ gu biiñ gux oꞌjoꞌ, cham tuꞌ joidham dɨɨkdaꞌ gu kuugaꞌn noꞌ tɨip xi ioꞌ, na guꞌ cham puiꞌ mat kaꞌ. Jup kaiꞌchdhaꞌ guꞌ noꞌ jaroiꞌ tɨi xi maak: “Cham ji na iꞌoob dhi kuugaꞌn, gux oꞌjoꞌ ji nañ joidham dɨɨk.” \c 6 \s1 Gu jaꞌtkam tugiꞌñ gu Jesuus nam tu kaipgaidhat gu muraaꞌn gaꞌn gu tiriik tu koꞌiidhaꞌ janoꞌ pɨk na paiꞌ dhuuk cham tum juandaꞌ \r (Mt. 12:1‑8; Mr. 2:23‑28) \p \v 1 Maaꞌnnim bhaan gu tanoolh chaꞌm nam paiꞌ dhuuk cham tu juandaꞌ dai gu Israel kam jaꞌtkam, maaꞌn kap ka jim gu Jesuus ja bɨɨm guiꞌ nam kaichuꞌ na paiꞌ tɨ ɨx gu tiriik. Guꞌ baꞌ dai guiꞌ nam kaichuꞌ xi uꞌiidhat am gu tiriik xi kaipgaidhat tu koꞌiim. \v 2 Baꞌ jɨꞌk jup jiim am guiꞌ nam pariseos jum tɨɨtɨꞌndaꞌ, bax bhaak am ja bui na mɨt ja tɨɨ, jup ja tɨtda am: \p ―¿Jax ku pim baꞌ gan tɨ ɨꞌkidhat tu kaipgaidhat tu koꞌiim dhi tiriik? ¿Kux cham maat japim aa na xib cham tum juan? \p \v 3 Baꞌ gu Jesuus jup ja tɨtda: \p ―¿Kux aapiꞌm cham jɨꞌxkat tu jiñkaiꞌñ aa mi uꞌuan taꞌm na mɨt paiꞌ tu uaꞌnak gu bɨjɨk dɨr kam na bhaan tu aꞌga nat jax tu duu gu Dabii ja bɨɨm gu jaꞌtkam tugiꞌñ maaꞌnnim nam paiꞌ dhuuk ba uaꞌmaim? \v 4 Na mɨt saak tu juu bo gu paan jix xidhuu kam guiꞌ na chiop tɨkiix kat. Tɨi daipuꞌx bhaaiꞌ nam kuaꞌdaꞌ guiꞌ nam ja aꞌmkam tu daandaꞌ buiñor gu Dios gu Israel kam jaꞌtkam, cham tuꞌ gu jaꞌppɨx jaꞌtkam. \p \v 5 Miꞌ dhɨr baꞌp ja tɨtda: \p ―Gio guꞌ aañ jir gɇꞌkam nañ bhaankam ya oirɨ gu Dios, jix maat iñ baꞌ na tuꞌx bhaaiꞌ nañ pu buadaꞌ gio na tuꞌ cham na paiꞌ dhuuk puꞌñi cham tum juandaꞌ. Puiꞌ kuñ baꞌ cham paiꞌ jax ja tɨtda dhiñ jaꞌtkam tuk sia kuñ ja nɨiꞌñ nam jax tu buim. \s1 Gu Jesuus na ba duaꞌñdhaꞌ gu nobiiꞌñ maaꞌn gu maaꞌnkam janoꞌ pɨk na paiꞌ dhuuk cham tum juandaꞌ \r (Mt. 12:9‑14; Mr. 3:1‑6) \p \v 6 Baꞌ nat giop jum ai gu tanoolh nam paiꞌ dhuuk cham tu juandaꞌ dai gu Israel kam jaꞌtkam, mu ba ai ɨp gio chiop gu Jesuus, miꞌ baꞌ bhaiꞌ ji chu ja aꞌgi gu jaꞌtkam gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios. Baꞌ maaꞌn miꞌp jix jaiꞌch kaꞌ gu maaꞌnkam na kɨɨꞌn dɨr jix muuk kaꞌ gu nobiiꞌñ. \v 7 Baꞌ guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios gio guiꞌ nam pariseos jum tɨɨtɨꞌndaꞌ, pɨx am tɨ nɨɨra am noꞌt sap moo ba ji dhuaꞌñ gu Jesuus sia ku tɨi cham tum juan. Sap baꞌ noꞌt duaꞌñ, dai nam ba iattulhdhaꞌ ja bui gu ja gɇꞌgɇrkam tuk. \v 8 Guꞌ ji na guꞌx bhaiꞌx maat gu Jesuus nam jax jum aaꞌ, baꞌp tɨtda guiꞌ nax muuk kaꞌ gu nobiiꞌñ: \p ―Aapiꞌñ jaduuñ nax muuk gum nob, bhaiꞌ xi jim, yaꞌnip jaꞌp xi kɨkboꞌ bɨɨpɨꞌ dɨr. \p Baꞌ guiꞌ nat jax jup kɨkbo, mu jimɨɨk miꞌp ba kɨɨk. \v 9 Miꞌ dhɨr baꞌp ja tɨtda gu Jesuus dai guiꞌ nam miꞌx maiꞌchim: \p ―Jiñ aagiꞌñdhaꞌ pim nañ maaꞌn ñiꞌook jam tɨkkaꞌ. ¿Tuꞌ daix bhaaiꞌ nañ jax buadaꞌ na paiꞌ dhuuk puꞌñi cham tum juandaꞌ? ¿Nañ jix bhaiꞌ tu buadaꞌ aa, kaꞌ nañ jix buam tu buadaꞌ aa? ¿Gu jaroiꞌ aañ xi ñɨiꞌñdhaꞌ pɨx sia ku jax jix ioꞌm jix kaꞌook, piam ku mi jaꞌp ba mumkɨñ chaagiob? ¿Cham aa nañ jix bhaiꞌ dui duaꞌñdhaꞌ? \p \v 10 Cham ñiok am guiꞌ. Baꞌ bɨɨx naiꞌ xi ja tɨɨgɨk gu Jesuus nam jɨꞌk miꞌp tuꞌiiꞌ na baꞌ miꞌ dhɨr jup tɨtda guiꞌ nax muuk kaꞌ gu nobiiꞌñ: \p ―Eap xi sɨlhiiñ dhim nob. \p Baꞌ guiꞌ xi sɨlh ɨp, jix kɨɨꞌp jum duu, panaas ku pu cham paiꞌ muuk kat. \v 11 Baꞌ bhaiꞌ ji bhaak jamɨt guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios gio guiꞌ nam pariseos jum tɨɨtɨꞌndaꞌ. Tɨi ma tu aꞌga mɨt na jax jaꞌk jix bhaaiꞌ nam doodaꞌ gu Jesuus. \s1 Gu Jesuus na ja aagaꞌ mambhɨɨx daman gook gu jaꞌtkam tugiꞌñ nam jir noonbiꞌñ kaꞌ \r (Mt. 10:1‑4; Mr. 3:13‑19) \p \v 12 Baꞌ miꞌ dhɨr jɨꞌk jurniꞌñ kɨꞌn maaꞌn kap jup jii oidhaꞌ daam gu Jesuus nat tu daañim buiñor gu Dios jix dhaam jaꞌk. Bɨx chukaaꞌ tu daanɨ, bhaiꞌ pu xiꞌaaꞌñ. \v 13 Baꞌ nat paiꞌ ton, maap xi ja jumpadak bɨɨx guiꞌ nam kaichuꞌ pɨx ji ja aa guiꞌ nam jɨꞌk jir noonbiꞌñ kaꞌ, mambhɨɨx daman gook ja aich. \v 14 Gu Simoon maadɨt jir diꞌ nat aa nar nobiiꞌñ kaꞌ, guiꞌ na gook kɨꞌn jix mat kaꞌ gu Jesuus, Simoon Peegro tɨɨtɨꞌndaꞌ. Miꞌ dhɨr baꞌ gu Anrees jup aa, guiꞌ nam jir jum jajaaꞌnnim gu Simoon Peegro. Miꞌ dhɨr baꞌ gu Jakoobo. Miꞌ dhɨr gu Juan. Miꞌ dhɨr gu Piliip. Miꞌ dhɨr gu Bartolomee. \v 15 Miꞌ dhɨr gu Mateo. Miꞌ dhɨr gu Tomaas. Miꞌ dhɨr gu jumai Jakoobo, maraaꞌn gu Alpeo. Miꞌ dhɨr gu jumai Simoon ɨp, guiꞌ na ja kaichgɨdaꞌ guiꞌ nam kananiistas jum tɨɨtɨꞌndaꞌ. \v 16 Miꞌ dhɨr gu Juudas, maraaꞌn gu Jakoobo. Miꞌ dhɨr gu Juudas Iskariote, guiꞌ nat gatuuk iattulh gu Jesuus nat ja aaꞌñ gu gɇꞌgɇrkam na paiꞌ oirɨ. \s1 Gu Jesuus na tu ja aꞌgiꞌñdhaꞌ muiꞌ gu jaꞌtkam \r (Mt. 4:23‑25) \p \v 17 Baꞌ bhaiꞌ dhɨr ja bɨɨm giop ba jii gu Jesuus oidhaꞌ daam guiꞌ nat noonbiꞌñ kɨꞌn xi ja darsak gio gu jaiꞌ nam jaꞌp pɨx kaichuꞌ. Gama jaꞌk baꞌ ji ai bɨtaaꞌn maaꞌn kap na paiꞌx gioꞌ, nam guꞌ miꞌp daraa gu jaiꞌ jaꞌtkam nam puiꞌp kaichuꞌ, gam jaiꞌ kap dɨr na jɨꞌx jir Judea nam miꞌp tuꞌiiꞌ muiꞌ gu jaꞌtkam, puiꞌ na jax gu Jerusaleen kam, gio mu dɨr jaꞌk kam juꞌñdharam gu gɇꞌ suudaiꞌ na paiꞌ Tiiro tɨ tɨɨꞌ, gio jaiꞌ gama jaꞌk kam iam na paiꞌ Sidoon jup tɨ tɨɨꞌ na puiꞌp jir juꞌñdharam gu gɇꞌ suudaiꞌ. Pu kaiꞌñkam pɨx mi ai mɨt nam jix kaim gu Jesuus na tu aꞌga, gam jaiꞌ nam jix aaꞌ na ja duduaꞌñdhaꞌ nam jix kakoꞌktuꞌ. \v 18 Baꞌ gu jaꞌtkam guiꞌ nam ampɨx jix ñanaanbiꞌchuꞌndaꞌ na ja aꞌm jup tuiꞌñgɨdaꞌ gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ, pu bɨɨx ja duduaꞌñdhidhaꞌ gu Jesuus, pu maiꞌ ja jootsaidhaꞌ gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ. \v 19 Baꞌ nam nɨiꞌñdhaꞌ gux kakoꞌkkam na pɨx ji ja duduaꞌñdhidhaꞌ gu Jesuus gu jaiꞌx kakoꞌkkam, pɨx jum tutkiꞌñdhaꞌ am nam bhax dhaagik kaꞌ, na guꞌ sia kut jaroiꞌ bhaiꞌ pɨx xi dhaa, pu maaꞌn jimdam dodhiaꞌ, na guꞌ jax ña pɨx jaꞌk jix bhaaiꞌ na pu dui duaꞌñdhaꞌ gu jaroiꞌ gu Jesuus, na guꞌr gɇꞌkam. \s1 Gu Jesuus na ba tu aaꞌndaꞌ na jax jaꞌk tu ja jimiaꞌ gatuuk guiꞌ nam tuꞌ kaꞌm tɨ tɨgiaꞌ gio guiꞌ nam jɨꞌk cham \r (Mt. 5:1‑12) \p \v 20 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus muiꞌ xi ja tɨɨgɨk dai guiꞌ nam jɨꞌk kaichuꞌ: \p ―Aapiꞌm na pim cham tuꞌ biaꞌ ni jɨꞌx, joidham jix bhaiꞌ tu jam jim, na guꞌ puꞌñi chuꞌm gu jaꞌtkam nax ja joiꞌmdat jam aꞌm tɨ nɨidhidhaꞌ gu Dios, sia ku jax jix ioꞌm jir gɇꞌkam. \p \v 21 ’Chaꞌpim jax jum aaꞌndaꞌ sia ku pim panaas xib uaꞌmaim, na guꞌ bam aajim na pim paiꞌ dhuuk kokbadaꞌ. \p ’Joidham jix bhaiꞌ tu jam jimiaꞌ gatuuk sia ku pim guꞌ xib suan, na pim guꞌ gatuuk joidham jix bhaiꞌm taatɨt ba jɨɨmdaꞌ. \p \v 22 ’Joidham jix bhaiꞌ tu jam jimiaꞌ sia noꞌm gu jaꞌtkam xi jam bhaamkiꞌñ, sia mɨt chi miꞌ paiꞌ dhɨr ji jam joot jax chuꞌm chiop piam jax chuꞌm kiicham, piam kum jaꞌp pɨx jix bhaamut jam nɨiꞌñ sia gu mɨk dɨr pu kaiꞌñkam pɨx na pim jiñ bui tɨ jɨɨgiꞌñ aañ nañ bhaankam ya oirɨ gu Dios dhi oiꞌñgaꞌn bhaan. \v 23 Aapiꞌm jix bhaiꞌ pɨx jum taat kaꞌ noꞌm puiꞌ jam bua, na guꞌ noꞌ pimɨt nakoo, gɇꞌp jum duukam tu maiꞌchiaꞌ pim jix dhaam. Nam guꞌ puꞌñip ja buimɨk gu bɨjɨk dɨr kam jich bopxi kat nam bhaankam tu aꞌgimɨk gu Dios, dhiꞌ pu chuꞌm gu jaꞌtkam jam puꞌñip ja tulhiiñchudimɨk. \p \v 24 ’Baꞌ aapiꞌm na pim xib giilhim jir jix chutumñigam, cham bhaiꞌ tu jam jimiaꞌ gatuuk, na pim guꞌ pu yaꞌx bhaiꞌ bam taat kɨꞌn gu tuumiñ na pim ji biaꞌkat. \p \v 25 ’Cham bhaiꞌ tu jam jimiaꞌ na pim dai aapiꞌm jix kokbaꞌn, gatuuk uaꞌmaꞌ pim guꞌ. \p ’Gam na pim jix bhaiꞌm taatɨt jɨɨm xib, cham bhaiꞌ tu jam jimiaꞌ sia, gatuuk jix buam jum aagɨt ba suandaꞌ pim. \p \v 26 ’Sia cham bhaiꞌ tu jam jimiaꞌ na pim jix bhaiꞌm taatɨt pɨx gɇꞌgɇrkam jum taat kaꞌ noꞌm tuꞌ kaꞌm jam ɨlhdhat pɨx jix bhaiꞌ kaiꞌch jam bui muiꞌ gu jaꞌtkam. Puꞌñip ja buimɨk am guꞌ bɨjɨk gu jaꞌtkam guiꞌ nam sap pɨk baꞌ bhaankam tu aꞌgadaꞌ gu Dios. \s1 Gu Jesuus na puiꞌ ba tɨꞌyaꞌ nam jix bhaiꞌ pɨx ja tɨtdadaꞌ guiꞌ nam jix bhaak kaꞌ ja bui \r (Mt. 5:38‑48; 7:12) \p \v 27 ’Ku guꞌ aañ yaꞌ pu jam tɨtda ji aapiꞌm na pim jɨꞌk yaꞌp tuꞌiiꞌ na pim jiñ kɇɇ, na pim jix bhaiꞌ ja tɨtdat guiꞌ nam xi jam bhaamkiꞌñdhaꞌ, siam chi dɨɨlh tɨi mu dɨr bha jaꞌk xi jam bhaamkiꞌñ. \v 28 Xi chu ja daañxidhat japim buiñor gu Dios na baꞌx bhaiꞌ tu ja jimdaꞌ, sia kum tɨix bhaakut jam aꞌga piam kum guꞌ maaxik giilhim jam tɨtda miꞌ paiꞌ. \v 29 Noꞌt jaroiꞌ bhaiꞌ mam gɨɨꞌm kaam am, jaꞌp dɨr jap mu jaꞌk jup xi dhaaꞌñdhaꞌ gu jumaim kaam na bham gɨɨꞌbiaꞌ. Piam noꞌt guꞌ jaroiꞌ mam ɨɨxdhak gux kabook jum kutuun nap daam dɨr tɨiꞌchgɨdaꞌ, bɨɨx gux komaalhik jum kutuun nap tuukab tɨiꞌchgɨdaꞌp jotmodaꞌ kuanai mu makiaꞌ. \v 30 Chaꞌp taandaꞌ gu jaroiꞌ noꞌt tuꞌm ɨɨxdhak. Gio gu jaroiꞌ noꞌ tuꞌ bam taan, chaꞌp jax ji chɨꞌji makiaꞌ. \v 31 Puiꞌ pim jaꞌk jix bhaiꞌ ja buadaꞌ bɨɨx pɨx gu jaꞌtkam na pim jax jaꞌk jix aaꞌndaꞌ aapiꞌm dɨɨlh nam gɨt jix bhaiꞌ jam buadaꞌ. \p \v 32 ’Na guꞌ noꞌ pim aapiꞌm dai guiꞌx ja joiꞌgɨꞌn nam jaroiꞌ xi jam joiꞌgɨꞌndaꞌ aapiꞌm, ¿jax baꞌ duip jix maatɨꞌ kaꞌ na pim aapiꞌm sɨlhkam tuꞌ kaꞌm nɨiꞌñ gu Dios? Na guꞌ sia guiꞌ nam cham tuꞌ kaꞌm tɨ nɨiꞌñ nam puiꞌ jaꞌk tu jim. \v 33 Gio noꞌ pim dai guiꞌx bhaiꞌ ja bua nam jaroiꞌx bhaiꞌ jam buadaꞌ aapiꞌm, sia cham maatɨꞌ kaꞌ na pim aapiꞌm sɨlhkam tuꞌ kaꞌm nɨiꞌñ gu Dios, na guꞌ sia guiꞌ nam cham tuꞌ kaꞌm tɨ nɨiꞌñ nam puiꞌ jaꞌk tu jim. \v 34 Sia cham maatɨꞌ kaꞌ na pim aapiꞌm sɨlhkam tuꞌ kaꞌm nɨiꞌñ gu Dios noꞌ pim dai guiꞌ ja taiñbuiꞌñ gu tuꞌ nam jaroiꞌ jam taiñbuiꞌñdhaꞌ ɨp aapiꞌm gu tuꞌ, na guꞌ sia guiꞌ nam cham tuꞌ kaꞌm tɨ nɨiꞌñ nam puiꞌ jaꞌk tu jim. \v 35 Bɨɨx pɨx ji na pim jix ja joiꞌgɨꞌndaꞌ gu jaꞌtkam, jix bhaiꞌ pim ja buadaꞌ sia guiꞌ nam xi jam bhaamkiꞌñdhaꞌ. Ja taiñbuiꞌñdhaꞌ pim gu tuꞌ nam jum taiñbuiꞌñdhaꞌ, chaꞌpim nɨɨrat mu dɨr bha jaꞌk nam puiꞌp duñiaꞌ. Puꞌñi jaꞌk dho gi guꞌ puiꞌ bam kaiꞌchdhaꞌ ji na pim jir maamraꞌn gu Dios guiꞌ nax dhaam jup tuꞌiiꞌ, na siax ja joiꞌgɨꞌn guiꞌ nam cham buiñor tɨtɨɨꞌñcho gam guiꞌ nam cham tuꞌ kaꞌm tɨ nɨiꞌñ. \v 36 Puꞌñi pim bɨɨx pɨx jix ja joiꞌgɨꞌndaꞌ gu jaꞌtkam jaꞌp na jax gu Dios na bɨɨx pɨx jix ja joiꞌgɨꞌn. \s1 Gu Jesuus na puiꞌ ba tɨꞌyaꞌ na cham jir am na jaroiꞌ jaꞌk buppiꞌñdhaꞌ gu jumai sia kut jix buam tu duu \r (Mt. 7:1‑5) \p \v 37 ’Chaꞌpim jaꞌk buppiꞌñdhaꞌ gu jaroiꞌ sia kut tuꞌx buam jam duiñ, tu uañiꞌñkaꞌ pim pɨx, na guꞌ cham jɨꞌxkat tu jam uañdhaꞌ gu Dios noꞌ pim aapiꞌm cham tu ja uañiꞌñ gu jaꞌtkam. \v 38 Gu jaroiꞌ noꞌ tuꞌ ba jam taan, xi iichulhdhaꞌ pim cham jax ji chɨꞌji na baꞌ gu Dios puiꞌp jam maakidhaꞌ gu tuꞌ nam aaꞌndaꞌ. Jaꞌxbuiꞌp jam iichulhdhaꞌ gu Dios na pim jɨꞌx iichulhdhaꞌ gu jaroiꞌ, dai na joidham xiixkixim jix kabkam jimdam gio jupaaban. \p \v 39 Baꞌ gu Jesuus bɨɨx aixim bhaan ji chu uaꞌrgidhak gu tuꞌ na yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn jax jum buadaꞌ ba ja aagiꞌñ, jup ja tɨtda: \p ―¿Paa pim nɨiꞌñ gu maaꞌnkam cham ñia kam na baiꞌñchuꞌ gu jumai na puiꞌ cham jup ñia kaꞌ? Jia na pu cham paiꞌ. Jax dhui nam guꞌ bɨɨx gook miꞌ paiꞌ pu suulhgiaꞌ jax chuꞌm tɨ dɨꞌn kɨr. \v 40 Gio jaꞌpni ɨp, gu jaroiꞌ noꞌ tuꞌ bhaan tum mamtuxiꞌñ, jaꞌxbuiꞌ pɨx juugɨt tu machiaꞌ na jɨꞌx jix chu mat kaꞌ gu jaroiꞌ na tu mamtuxdhaꞌ. \p \v 41 ’Giox ñɨiꞌñdhaꞌ pim noꞌt palhɨɨp buupuiram gɨi gu tanaaraꞌ gu jax chuꞌm jam jaduuñ, aapiꞌm dɨɨlh pu cham nɨiꞌñ na gɇꞌgɇr iam bha bɨɨt jam buupui am. \v 42 Noꞌ pim guꞌ aapiꞌm cham nɨiꞌñ na gɇꞌgɇr iam bha bɨɨt gu tanaaraꞌ dɨɨlh jam buupui am, cham jir am na pim jax tɨtdadaꞌ gu jam jaduuñ: “Bha jaꞌk jiñ jaduuñ kuñ xim baabuidhaꞌ dhi tanaaraꞌ na bha kaat jum buupui am.” Bɨɨpɨꞌ pim dɨɨlh xi boosgai gu dɨɨlh jam tanaaraꞌ jam buupui am dɨr na pim baꞌp ba baabuidhaꞌ gu jam jaduuñ. \s1 Gu Jesuus na bhaan ba tu aꞌgaꞌ gu ɨꞌɨɨx guiꞌ na tu iꞌbhaiꞌñchar \r (Mt. 7:17‑20; 12:34‑35) \p \v 43 ’Cham jax chuꞌm jaiꞌch gu ɨꞌɨɨx guiꞌ nam jix maikak iꞌbhaiꞌñchardat bhɇbhɇɇ na miꞌ dhɨr jix maimdagɨm iibhaiꞌñchaip ba bhaayaꞌ, ni guiꞌ na pux maimdagɨm iꞌbhaiꞌñchardat bhɇbhɇɇ ku miꞌ dhɨr jix maikak iibhaiꞌñchaip ba bhaayaꞌ. \v 44 Bɨɨx pɨx jix maatɨꞌ guꞌ gu ɨꞌɨɨx nam jax jir tuꞌm, puiꞌ na gu iigɨx na guꞌ cham uupar taꞌm jup jum bua, ni gu uubas ku cham kokmaꞌ uꞌuux chaꞌm nangiaꞌkaꞌ. \v 45 Jaꞌpniñ dho kaiꞌñkam jup kaiꞌch, gu maaꞌnkam noꞌr jix kɨɨꞌ, joidham jix bhaiꞌ tu ñiokdaꞌ, na guꞌ puiꞌ jaꞌk juraꞌram dɨr buusnidhaꞌ. Guꞌ baꞌ gu maaꞌnkam noꞌ cham jir kɨɨꞌ, giilhim jix buam tu ñiokdaꞌ, na guꞌ puiꞌ jaꞌk juraꞌram dɨr buusnidhaꞌ ɨp. Na guꞌ gu jaroiꞌ na jax jaꞌk jum aaꞌndaꞌ juraꞌram bhaan, puiꞌ jaꞌk chiñiꞌram dɨr buusnidhaꞌ ɨp. \s1 Gu Jesuus na ba tu aꞌgaꞌ bhaan ji uaꞌrgidhai gook gu jaꞌtkam nam tu baꞌpkichaꞌ \r (Mt. 7:24‑27) \p \v 46 ’¿Jax ku pimɨt baꞌ cham miꞌ puiꞌ ba ji jii nañ jax jam aagiꞌñ na pim tuiꞌñgɨdaꞌ? Aapiꞌm dai puiꞌ xi kaiꞌchɨt nañ aañ jir gɇꞌkam. \v 47 Kani nañ bhaan uaꞌrgidhai gook gu jaꞌtkam jam aaꞌñdhaꞌ na pim baꞌx maatɨt jiñ kaayaꞌ na jax jaꞌk ji buusan gu jaroiꞌ noꞌt miꞌ puiꞌ jii gio gu jaroiꞌ na cham. \v 48 Guiꞌ na miꞌ puiꞌ jimiaꞌ nañ jax tu aꞌga, jaꞌp ji buusniaꞌ na aiꞌ chaꞌm tɨ dɨꞌngarsai mi kɨɨsaꞌ gu baꞌkiꞌñ. Baꞌ cham jax jum duñiaꞌ sia kut giilhim jix ioꞌm bhaiꞌ ji dhuuꞌn jɨbɨɨlh kɨꞌn, siat chi tɇꞌkob xi juu gu suudaiꞌ. Ni ku cham palhɨɨp iam xi joiñdhaꞌ, na guꞌx bhaiꞌ mi kɨɨkaꞌ. \v 49 Guꞌ baꞌ gu jaroiꞌ noꞌt cham miꞌ puiꞌ jii nañ jax tu aꞌga, dhiꞌ jaꞌp jup ji buusniaꞌ na tɨi tu baꞌkchaꞌ ɨp, dai na puiꞌ mi jaꞌp oꞌyatam gio puiꞌ kɨiꞌchdhixim. Baꞌ na paiꞌ dhuuk jix ioꞌm bhaiꞌ ji dhuuduꞌ jɨbɨɨlh kɨꞌn, pu maaꞌn jimdam nammɨ jaꞌp xi iabuꞌ gu uꞌuux, pu biꞌññikaꞌ baꞌ gu suudaiꞌ na paiꞌ dhuuk muiꞌ ji dhaiꞌññiaꞌ. \c 7 \s1 Gu Jesuus na ba duaꞌñdhaꞌ gu tujuandam tugiꞌñ gu gɇꞌkam sandaaruiꞌx Rooma kam \r (Mt. 8:5‑13) \p \v 1 Baꞌ miꞌ dhɨr pu jii gu Jesuus mu jaꞌk Kapernaum nat paiꞌ tɨɨmok nat xi chu ja aꞌgidhimɨk gu jaꞌtkam. \v 2 Baꞌ miꞌ Kapernaum maaꞌn jix jaiꞌch kaꞌ gu gɇꞌkam sandaaruiꞌx Rooma kam, giilhim jix ioꞌm ma tu ai gu tujuandam tugiꞌñ guiꞌ nax dhaꞌdaꞌ, dakoo pɨx ba duatuꞌ. \v 3 Baꞌ puiꞌ ba tɨ kai gu gɇꞌkam sandaaruiꞌx na miꞌ paiꞌ amuub oirɨ gu Jesuus na tu duduadhiꞌñ, baꞌ mɨjɨ xi ja joot jɨꞌkchi gu Israel kam jaꞌtkam guiꞌ nam jix mamatdaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios nam sap soiꞌ tɨɨdai mu baidhikaꞌ na duaꞌñdhaꞌ gu tujuandam tugiꞌñ. \v 4 Mummɨ baꞌp ba ji bubua mɨt na paiꞌ oirɨ gu Jesuus, baꞌ soiꞌm duuk jup tɨtda am: \p ―Iam jap duaꞌñdharaꞌ gu tujuandam tugiꞌñ gu gɇꞌkam sandaaruiꞌx nax kaꞌook, soiꞌch jum tɨtda nap palhbuidhaꞌ. \v 5 Na guꞌ dhiꞌ dhi sandaaruiꞌx jix ja joiꞌgɨꞌn gu jaꞌtkam nam ya jaꞌp tu oiꞌdhaꞌ, puiꞌ na jax gu chiop miꞌ nach paiꞌch jumpadat daan guch Gɨꞌkoraꞌ, dhiꞌ nat jich chiañxi nam jich kɨɨxdhaꞌ. \p \v 6 Baꞌ ma ja oi gu Jesuus nat ba duaꞌñdham gux koꞌkkam. Baꞌ nat ba maat gu gɇꞌkam sandaaruiꞌx nam amuub ba jiim, guiꞌ nam maap jix bhaiꞌ kaiꞌchdhaꞌ mɨjɨp xi ja joot nam bhaankam jup tɨɨdaꞌ gu Jesuus: \p ―Amuub pɨx kiaꞌñ jaduuñ, nañ gu cham jir jum jupaabkam nap gɨt iam yɨjɨ bakiaꞌñ baꞌgɨr. \v 7 Puiꞌ ku ñich baꞌ cham jiñ guguux nañ dɨɨlh jum gaaꞌmɨrai soiꞌm tɨɨdaꞌ nap duaꞌñdhaꞌ guñ chujuandam tuk. Miꞌ dhɨr jap pɨx puiꞌ xi chɨꞌyaꞌ na ba dodhiaꞌ guñ chujuandam tuk. \v 8 Nañ guꞌ aañ cham tuꞌ gɇꞌkam jiñ chaat, jix maat iñ guꞌ nañ bɨtaaꞌn jup tuꞌiiꞌ ja bui guñ gɇꞌgɇrkam tuk, daipuꞌ pɨx jañ baꞌ puiꞌ tu duñiim nam jax jiñ chɨɨdaim. Gio aañ dɨɨlh yaꞌ dɨr jaꞌp jaꞌk jañ jaꞌxbuiꞌ pɨx kɨꞌn jup tu ja chian guñ sandaaruiꞌx chuk nañ jɨꞌx pɨx kɨꞌn gɇꞌkam daa, xiñ kɇɇkɇꞌ am ɨp baꞌ. Jimiaꞌ gu jaroiꞌ maadɨt noꞌñ paiꞌ jootos, piam noꞌñ jaroiꞌ maadɨt mu paiꞌ dhɨr baiꞌñ, mu jimiaꞌ ɨp. Sia guñ chujuandam tuk noꞌñ tuꞌ chian, miꞌ puiꞌ duñiaꞌ ɨp. \p \v 9 Baꞌ gampaiꞌ ji dhuu gu Jesuus nam puiꞌ ba tɨtda guiꞌ nam maap jix bhaiꞌ kaiꞌchdhaꞌ gu gɇꞌkam sandaaruiꞌx, na guꞌ sap cham paiꞌ jaroiꞌ jumai jaꞌxbuiꞌ puiꞌp jix biiñak na jax dhiꞌ. Baꞌ muiꞌ xi ja tɨɨgɨk gu jaꞌtkam nam oiꞌñchuꞌ jup ja tɨtda: \p ―Cham jaroiꞌ iam maadɨt gu Israel kam jaꞌxbuiꞌ puiꞌx biiñak buiñor gu Dios na jax dhi sandaaruiꞌx, sia ku guꞌ tɨir Rooma kam, aañ moo yaꞌ pu jam tɨtda. \p \v 10 Baꞌ miꞌ dhɨr jaꞌk ba gɨi ɨp gio gu Jesuus. Dai guiꞌ nam maap jix bhaiꞌ kaiꞌchdhaꞌ gu gɇꞌkam sandaaruiꞌx jamɨt mu ba ai ɨp gio, baꞌ ba tɨɨ mɨt nax kɨɨꞌ mi oirɨ gu tujuandam tugiꞌñ na kax kaꞌook kat. \s1 Gu Jesuus na ba duaꞌñdhaꞌ maaꞌn gu alhii biapmaꞌ nam mukxikam ka uaꞌkaꞌ gu jaꞌtkam \p \v 11 Baꞌ miꞌ dhɨr mu jaꞌk pu bhɨi gu Jesuus maaꞌn kap na paiꞌ Naiin tɨ tɨɨꞌ, bɨɨx jiim am sia guiꞌ nam kaichuꞌ gio jaiꞌ muiꞌ gu jaꞌtkam. \v 12 Nammɨ nam amuub ba aajim na paiꞌr kikcham, gu Jesuus ba tɨɨ maaꞌn gu mukdhaꞌ nam mi jaꞌp ba uaꞌ bakxidhar taꞌm na mɨt ba yaaspam. Daipuꞌ maaꞌn tu mar kat maaꞌn gu dɨlhdhɨm ubii nat muu gu bɨngaꞌn. \v 13 Baꞌx joiꞌmdat tɨɨ gu Jesuus gu ubii nax buam jum aaꞌntugɨt suakim, jup tɨtda muiꞌ xi ɇɇk miaꞌn: \p ―Chaꞌp ka suakdaꞌ. \p \v 14 Miꞌ dhɨr baꞌ mu jaꞌk xi ɇɇk jup xi dhaa gu bakxidharuꞌn gu maraaꞌn nam bhaan uaꞌ nam baꞌ guꞌkuyaꞌ guiꞌ nam mu uaꞌ. Baꞌ guiꞌ xi guguu mɨt ɨp. Baꞌp tɨtda gu mukxikam: \p ―Alhii biapmaꞌ, aapiꞌ nap muukix, xi bamiiꞌ. \p \v 15 Baꞌ bhaiꞌ sɨlh ji dhaibu gu alhii biapmaꞌ, ba tu aꞌga mi dhaakat. Baꞌ gu Jesuus xi aagiꞌñ gu dɨꞌɨɨꞌn na mi jaꞌp kɨɨk. \v 16 Baꞌx chootoꞌn jamɨt bɨɨx gu jaꞌtkam nam jɨꞌk miꞌp tuꞌiiꞌ nam tɨ nɨiꞌñ, xi gɇꞌkamtuꞌn am gu Dios jup ji kaiꞌchɨt: \p ―Dhiꞌ bak bhaankam ya oirɨ gu Dios, gɇꞌkam kɨꞌn bhaan tɨ nɨidhim baꞌ. Tɨɨꞌ na jax bɨxchuꞌx bhaaiꞌ na pu tu duñiaꞌ. \p Gio baꞌ jaꞌpnip kaiꞌch am: \p ―Yaꞌ ba ai gu Dios nat bha ja palhbuidham gu jaꞌtkam tugiꞌñ. \p \v 17 Baꞌ bɨɨx gu jaꞌtkam nam jɨꞌk Judea dɨbɨɨr bhaan oiꞌdhaꞌ puiꞌ tɨ kai mɨt nat joidham tu duu gu Jesuus, sia mɨt puiꞌ tɨ kai guiꞌ nam jix ioꞌm gama jaꞌk jaꞌp oiꞌdhaꞌ na paiꞌ cham Judea bhaan bipioꞌ gu dɨbɨɨr. \s1 Gu Juan jaꞌtkam bopkondam na mu ja jootsaꞌ gook gu jaꞌtkam tugiꞌñ mu na paiꞌ oirɨdaꞌ gu Jesuus \r (Mt. 11:2‑19) \p \v 18 Baꞌ gu Juan jaꞌtkam bopkondam puiꞌ ba tɨ kai ɨp nat mu paiꞌ joidham tu duu gu Jesuus, nam guꞌ ba aagiꞌñ guiꞌ nam kaiꞌchuꞌ dɨɨlh gu Juan. Baꞌ gook xi ja baidhak \v 19 jup ja tɨtda nam mu jimiaꞌ na paiꞌ oirɨ gu Jesuus nam tɨkkapuꞌ noꞌ sap sɨlhkam jir diꞌ guiꞌ na saak bha jootsaꞌ gu Dios jix dhaam dɨr, piam ku guꞌ cham sap nam baꞌ nɨɨradaꞌ guiꞌ. \v 20 Baꞌ mɨjɨp ji dhuu mɨt, mummɨ mɨt ba ji bubua na paiꞌ oirɨ gu Jesuus, baꞌp tɨtda am: \p ―Aach bhach joot gu Juan jaꞌtkam bopkondam nach jum tɨkkaꞌ noꞌp sap sɨlhkam aap jir diꞌ guiꞌ na puiꞌ saak bha jimdaꞌx dhaam dɨr, piam ku guꞌ cham sap kuch nɨɨradaꞌ guiꞌ. \p \v 21 Baꞌ cham jax ja tɨtda miꞌ jotmodaꞌ gu Jesuus, dai na xi ja duduaꞌñdhim pɨx gu jaꞌtkam na ka ja ɇɇkaꞌ bɨɨx aixim tuꞌm gu koꞌkdaiꞌ, sia guiꞌ nam ampɨx puiꞌ kax ñanaanbiꞌ kaꞌ na ja aꞌm jup tuiꞌñgɨdaꞌ gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ. Muiꞌ miꞌ tu ja tɨɨꞌñchoda ɨp gu cham ñiññia kam. \v 22 Baꞌ nat paiꞌ bɨɨx xi ja duduaꞌñdhak, jup ja tɨtda guiꞌ nat Juan mu ja joot: \p ―Ba jimiaꞌ pim ɨp gio bhammɨ na paiꞌ gu Juan, aagiꞌñdhaꞌ pim na pimɨt jiñ chɨɨ na ñich ja duduaꞌñ gu jaꞌtkam nam jix kakoꞌk kat, bɨɨx japim xi aagiꞌñdhaꞌ na pim jɨꞌk jax tɇ kɇɇ na ñich chu duu jaiꞌ kap. Jaꞌp japim tɨɨdaꞌ na mɨt dudua gu cham ñiññia kam, gio guiꞌ na tootolhidhat gakiidhaꞌ gu ja tutkuꞌ, gio guiꞌ nam kax mamaꞌmkulhiꞌ kat, gio guiꞌ nam cham tɇ kɇɇkɇt. Gio jaiꞌ guiꞌ nam tɨi ba koꞌiix kat jañich ja duduaꞌñdhak jup ja baapmiꞌ. Gio guiꞌ nam cham tuꞌ biaꞌ ni jɨꞌx nañ tu ja aꞌgiꞌñ gux bhaiꞌm kaiꞌchdham ñiꞌook na bhaan tu aꞌga nam jax jaꞌk cham kam tulhiiñdhaꞌ. \v 23 Jaꞌp moox bhaiꞌ ba tu jimdaꞌ gu jaroiꞌ noꞌ pu gammɨjɨ tɨ jɨɨꞌñdhat bhaan ba tu daaꞌñchuꞌ na dai aañ jix bhaaiꞌ nañ palhbuidhaꞌ sia tuꞌ na pɨx bhaan. \p \v 24 Baꞌ daipuꞌ nat xi ja tɨɨꞌn gu Jesuus, pu jii mɨt guiꞌ nat Juan mu ja joot. Miꞌ dhɨr baꞌp ja tɨtda gu Jesuus gu jaꞌtkam bhaan ji chu aꞌgat gu Juan jaꞌtkam bopkondam: \p ―Janoꞌ na pimɨt mu jii mummɨ gampɨx jix chu gak kɨr, ¿tuꞌ pimɨt mu tɨɨgim? ¿Junboꞌ aa miꞌ joidham jum bua na bhaiꞌ xi jɨbɨɨr? \v 25 ¿Kaꞌ maaꞌnkam aa mi oirɨ ji chɨm tɨiꞌdhat gu jajannulh jix aꞌbhar nax dhaꞌram namɨɨk? Moo chi cham. Jax dhui na pim guꞌx maat nam mummɨ jaꞌp jix joiꞌñ nam paiꞌ darkaꞌ gux ioꞌm gɇꞌgɇrkam jum aaꞌndam guiꞌ nam pu chuꞌm tɨm tɨꞌiiꞌñkaꞌ nam sap baꞌ joidham xi chuiꞌkaꞌ nam xi ja nɨiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam. \v 26 ¿Jaroo ji pimɨt baꞌ mu tɨɨgim na pimɨt baꞌ mu jii? ¿Kaꞌ maadɨt aa mi oirɨ guiꞌ na bhaankam tu aꞌga gu Dios? Dhiꞌ jɨꞌ ji na pimɨt mu tɨɨgim na pimɨt baꞌ mu jii, cham tuꞌ gu tuꞌ na miꞌ joidham jum bua. Dhiꞌ gɇꞌkam kɨꞌn bhaan tɨ tɨɨ gu Dios, cham tuꞌ puiꞌ na jax gu bɨjɨk dɨr kam nam puiꞌ bhaankam jup tu aꞌgimɨk. \v 27 Gu Juan jaꞌtkam bopkondam aagɨt jup kaiꞌch iñ. Pu dhiꞌ aagɨt jup kaiꞌch gu Dios miꞌ paiꞌ na tu uaꞌñix gu ñioꞌkiꞌñ nap jum kaiꞌch: “Maaꞌn jañ bɨɨpɨꞌ mu jootsaꞌ na baꞌ ampɨk ba ja mattudaꞌ gu jaꞌtkam nap jootom muiꞌ ba jim.” \v 28 Baꞌ aañ jix ioꞌm gɇꞌkam biaꞌ dhi Juan jaꞌtkam bopkondam, cham tuꞌ jaꞌxbuiꞌ na jɨꞌx gu jaiꞌ jaꞌtkam. Ku baꞌ guꞌ buiñor gu Dios jix ioꞌm jir gɇꞌkam kaꞌ ji guiꞌ nar cham tuꞌ kaꞌ, dai pɨx noꞌ soiꞌm ɨlhdhat miꞌ puiꞌ jim na jax jix aaꞌ. \p \v 29 ’Na guꞌ guiꞌ na mɨt jɨꞌk chia janoꞌ gu Juan na ja bopkonaꞌ, soiꞌm ɨlhdhak jamɨt chia bɨɨx, sia guiꞌ nam jir tuumiñ tutaandam tugiꞌñ gux ioꞌm gɇꞌkam Rooma kam, na mɨt guꞌ ba maat nar miꞌ puiꞌ kaꞌ jax noꞌt ba tɨi gu Dios. \v 30 Dai baꞌ guiꞌ nam pariseos jum tɨɨtɨꞌndaꞌ gio guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, cham kɨɨgalh jamɨt gu Juan, nam guꞌ cham tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ na tɨi ja aagiꞌñdhaꞌ na jax jaꞌk jix joiꞌmdat ja aꞌm ba tɨ nɨidhidhaꞌ gu Dios, pu cham chia mɨt baꞌ na ja bopkonaꞌ. \p \v 31 ’¿Tuꞌñ gɨt bhaan ji uaꞌrgidhai jam aaꞌñdhaꞌ nam jax jaꞌk ji buan gu jaꞌtkam guiꞌ nam xib jix jaiꞌch? \v 32 Jaꞌpnim dho ji buan na jax gu aꞌaalh noꞌ mɨt muiꞌ maap jim daagɨk ma tɨtbim miꞌ paiꞌ giotɨr. Baꞌ jaiꞌ bha jaꞌp ji daraibui ma tu saasbiaꞌ am titrimiax kɨꞌn, baꞌp ja tɨɨdaꞌ am gu jaiꞌ ja bɨpnaꞌ aꞌaalh xi saasbichui: “Ni jɨꞌx ku pimɨt iam tɨ nɨi na chich ba tu saas, ni ku pimɨt susuanɨ na tɨi joiꞌmdam jum kaiꞌchɨt guch xaasab.” \v 33 Puꞌñi jaꞌk ji buan am gu jaꞌtkam guiꞌ nam xib jix jaiꞌch, nam guꞌ jax ñam pɨx aichuxdhidhaꞌ sia jaroiꞌ. Tɨɨꞌ gu Juan jaꞌtkam bopkondam puiꞌ aichux jamɨt na jaꞌook bhaan jup tuiꞌdhiꞌ, sia ku tɨi cham jɨꞌxkat gɇꞌ tu kuaꞌ ni ku cham jɨꞌxkat ioꞌ gu jax chuꞌm biiñ. \v 34 Baꞌ aañ na ñich yaꞌp ai, puiꞌp jiñ aichux jamɨt nañ gɇꞌ tu kuaꞌ gio nañ gɇꞌ ioꞌ gu biiñ. Gam sap jir ja bɨɨm tuꞌm iñ gu tuumiñ tutaandam tugiꞌñ gux ioꞌm gɇꞌkam Rooma kam gio gu jaiꞌ jaꞌtkam nam cham tuꞌ kaꞌm tɨ nɨiꞌñ, nañ guꞌ sap ja bɨɨm oirɨdaꞌ, gio nañ ja bɨɨm tu kuaꞌdaꞌ. \v 35 Ku guꞌ dhiꞌ matgilhiaꞌ ji gatuuk na jax kaiꞌñkam puiꞌ jaꞌk bua gu Dios, na guꞌ dhiꞌ nam jax pɨx tɨ nɨidhim nam pu kaiꞌchim, cham tuꞌ nam iam xim gaꞌnga noꞌx bhaiꞌ ji chu buusniaꞌ gatuuk piam ku guꞌ cham. \s1 Gu Jesuus na ba tu koiꞌraꞌ buiñor maaꞌn gu pariseo \p \v 36 Baꞌ gu Jesuus ma tu koꞌiim buiñor maaꞌn gu pariseo Simoon tɨɨgim, nat guꞌ baidhak na bɨɨmaꞌn tu koiꞌraꞌ mu kiaꞌmiꞌñ. Baꞌ na miꞌ daakat ba tu kuaꞌ, \v 37 maaꞌn miꞌ ba baa gu ubii nar ganaiꞌ pɨx kaꞌ ji dhaaꞌñchugɨt maaꞌn gu alhiꞌch jix jaikgam jaꞌaa, na mi jim suuꞌngɨm guiꞌ na joidham uub. Amuub jup kio guꞌ, puiꞌ ku baꞌx maat na miꞌp tuꞌiiꞌ gu Jesuus buiñor gu pariseo. \v 38 Baꞌ suakidhat miꞌ ji tobiiꞌñchɨ na paiꞌ tootnatɨk gu Jesuus, xi bopkoñdhak buupui bargaꞌn kɨꞌn giop xi uañdhak kuupaꞌn kɨꞌn nat baꞌ miꞌ dhɨr miꞌ xi chiñxidhak miꞌ xi choiꞌ guiꞌ na joidham uub. \v 39 Baꞌp jum aaꞌ gu pariseo juraꞌram bhaan: “Noꞌ sɨlhkam baabuiꞌ puiꞌ bhaankam ya oirɨ gu Dios dhi jaduuñ, ¿cham aa moox mat kaꞌ gɨt na jax jir tuꞌm dhi ubii na mi dhaꞌngɨ tootnaram? Giilhim jix uaꞌtulhdhix.” \v 40 Baꞌp tɨtda gu Jesuus na miꞌ puiꞌ kam aaꞌ: \p ―Simoon, aañ maakam xim tɨɨdam. \p Baꞌp kaiꞌch guiꞌ: \p ―Eap xiñ aagiꞌñ jiñ jaduuñ. \p \v 41 Baꞌ xi aagiꞌñ gu Jesuus, jup tɨtda: \p ―Maaꞌnnim maaꞌn gu maaꞌnkam ja taiñbui gu tuumiñ gook gu jaꞌtkam, maaꞌn taiñbui jix chamaam jix chaꞌtmam ooꞌm, maaꞌn baꞌ gook ooꞌm daman mambhɨɨx. \v 42 Guꞌ ji na guꞌ cham bhaaiꞌ nam jax dhui ka namkidhaꞌ gatuuk, puiꞌ baꞌ max ja joiꞌgɨlh guiꞌ nat ja taiñbui, jup ja tɨtda na puiꞌ ba tuiꞌkaꞌ, cham kam aaꞌ nam namkiꞌñdhaꞌ. ¿Baꞌ jaroop ɨlhiiꞌñ nat jix ioꞌm jix bhaiꞌm ɨlh gu gook jaꞌtkam nam tu uaꞌtdat, guiꞌ aa nax ioꞌm muiꞌ tu uaꞌtdat, kaꞌ guiꞌ aa na gook alh? \p \v 43 Baꞌp kaiꞌch gu pariseo: \p ―Aañ ɨlhiiꞌñ na guiꞌ nax ioꞌm muiꞌ tu uaꞌtdat. \p Baꞌ gu Jesuus jup tɨtda: \p ―Jir puiꞌ dho nap jax kaiꞌch. \p \v 44 Baꞌ miꞌ xi chɨɨgɨk gu Jesuus gu ubii jup tɨtda ɨp gio gu pariseo: \p ―Dhi ubii nap jax ba nɨiꞌñ, buupui bargaꞌn kɨꞌn jiñ bopkoñ guñ chooton, kuupaꞌn kɨꞌn baꞌ xiñ gakiiꞌñxidhak. Na pich guꞌ aap cham jiñ choiꞌ gum suuꞌngiꞌ na ñich jax ya ai nañ kɨꞌn xi bopkonai gɨt guñ chooton nañ baꞌ yaꞌ ba bakiaꞌm kiꞌaam. \v 45 Ni ku pich cham tuꞌ kaꞌm jiñ chɨɨdak jiñ ñioꞌki jaꞌp nap jax nɨiꞌñ dhi ubii nat pu cham jum jɨɨp na miꞌ puñ chiñxiꞌñchuꞌñ chooton am nañ jɨꞌx yaꞌ ba daa. \v 46 Ni gu asait ku pich cham jiñ choiꞌ yaꞌñ moꞌ am na jax jaꞌk jum bua noꞌ jaroiꞌ paxiaraim, dhi ubii baꞌ dai bañ choiꞌñ chooton am dhiꞌ na joidham uub. \v 47 Baꞌ aañ pum tɨtda na bɨɨx ba uañchudhix gu uaꞌtulhdhar gaꞌn, sia kut jax gɇꞌm uaꞌtulh, na guꞌ puiꞌ nat jax jix bhaiꞌ bañ dhuu, dhiꞌ bhaan jix maatɨꞌ nat soiꞌm ɨlhdhak bha jiiñ bui. Xib dɨr jaꞌp jaꞌk baꞌ dai nax bhaiꞌ bam taat kaꞌ, na guꞌ nañ jax bam tɨtda na gu jaroiꞌ noꞌ muiꞌ tu uaꞌtuꞌn, giilhim jix bhaiꞌm ɨlhdhaꞌ noꞌ jax tɨtda gu uaꞌtdam tugiꞌñ na puiꞌ ba tuiꞌkaꞌ. Gu jaroiꞌ baꞌ na pu gook alh tu uaꞌtuꞌndaꞌ noꞌt puiꞌp tɨɨꞌn gu uaꞌtdam tugiꞌñ na puiꞌ ba tuiꞌkaꞌ, palhɨɨp pɨx jix bhaiꞌ tu tatdachiaꞌ, na guꞌ pu cham paiꞌ pɨk jax jum aaꞌndaꞌ sia ku tu uaꞌtuꞌn, na guꞌr gook alh kaꞌ. \p \v 48 Baꞌp tɨtda gu ubii puiꞌ xi chɨꞌɨɨk: \p ―Ba uañchudhix ji matgɨm gum uaꞌtulhdharaꞌ, aañ yaꞌ pum tɨtda. \p \v 49 Baꞌ gu jaiꞌ nam miꞌp tuꞌiiꞌ nat puiꞌp ja bai gu pariseo nam tu jugiaꞌ, jup jum tɨ tɨtda am: \p ―¿Jax baꞌm ɨlhdhat jup kaiꞌch dhi maaꞌnkam na baꞌ gam uaꞌtulhdharaꞌ xi chu uañchuꞌn? ¿Dios aam ɨlhiiꞌñ? \p \v 50 Guꞌ ji na guꞌ xi chu aꞌgiꞌñchuꞌ gu Jesuus gu ubii, jup tɨtda: \p ―Giop jup ba jimiaꞌ cham jax jum aagɨt jiñ jaduuñ. Dɨɨlh jum palhbui pich guꞌ na pich tuꞌ sɨlhkam buiñor tɨ jɨɨꞌñ na dai aañ jix bhaaiꞌ nañ jum palhbuidhaꞌ. Baꞌ cham tuꞌ mu jaꞌk ka jim ap nap paiꞌ gammɨjɨ gɨt miꞌ pup jum tulhiiñdhaꞌ. \c 8 \s1 Gu uꞌuub nam palhbuiꞌñchuꞌndaꞌ gu Jesuus \p \v 1 Baꞌ jɨꞌk jurniꞌñ kɨꞌn nat miꞌ puiꞌ xi chu duuk gu Jesuus, ma tu ja aꞌgidham ɨp gu jaꞌtkam. Naiꞌ jaꞌp ji bhɨi na paiꞌ jax muiꞌ daaꞌñxim jir kikcham, gio na paiꞌ jax jɨꞌdɨlh jir kikcham, ja aaꞌñdhim gu jaꞌtkam na jax jaꞌk jix bhaaiꞌ nam duñiaꞌ na baꞌx ja joiꞌmdai ja aꞌm tɨ tɨgiaꞌ gu Dios. Bɨɨx oiꞌñchuꞌ am gu mambhɨɨx daman gook gu noonbiꞌñ, \v 2 gio jɨꞌkchi gu uꞌuub guiꞌ nat bɨɨpɨꞌ dɨr ja duduaꞌñ, nat ja aꞌm dɨr maiꞌ ja joot gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ nam ja aꞌm jup tuiꞌñgɨt. Maadɨt jir diꞌ guiꞌ na Mariiya tɨɨꞌ, nam Magdalena kɨꞌn jup jix mat kaꞌ. Dhiꞌ jix jum gook gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ bhaan jup tuiꞌñgɨt am. \v 3 Gio baꞌ jumai Juana tɨɨgɨm ɨp, Kuusa gu bɨngaꞌn. Gu Kuusa jir diꞌ na ja aaꞌñdhat gu tujuandam tugiꞌñ gu Eroodis nam jax jaꞌk tu duñiidhaꞌ. Gio baꞌ jumai Susaana tɨɨgim jup jimdaꞌ, gam jaiꞌ muiꞌ gu uꞌuub. Bɨɨx guiꞌ gu uꞌuub tu sabaꞌdaidhat gu koiꞌ dɨɨlh ja tumñiꞌ kɨꞌn tu ja uaꞌtulhiꞌñdhaꞌ am bɨɨx guiꞌ nam jɨꞌk maap jiimdaꞌ. \s1 Gu Jesuus na bhaan ji uaꞌrgidhai maaꞌn gu tiriik giigiꞌñdham ja aaꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam \r (Mt. 13:1‑9; Mr. 4:1‑9) \p \v 4 Maaꞌnnim maaꞌn kap ka oirɨ gu Jesuus na mɨt muiꞌ miꞌ mam jumaap gu jaꞌtkam nam jix chɨɨgik, nammɨ jaꞌp mɨk xi juu mɨt miꞌ na paiꞌp tuꞌiiꞌ. Naiꞌ jaꞌp dɨr mi ai mɨt na paiꞌ jax muiꞌ paꞌ daaꞌñxim jir kikcham. Baꞌ gu Jesuus muiꞌ ji chu ja aꞌgi bhaan ji uaꞌrgidhak maaꞌn gu tiriik giigiꞌñdham, jaꞌpni muiꞌ ji kɨi: \p \v 5 ―Maaꞌnnim maaꞌn gu maaꞌnkam xi chu moikdak muiꞌ ji chu giiꞌ gu tiriik, baꞌ jaiꞌ mu jaꞌk ma suulh boi chaꞌm na mi jaꞌp amuub bhɨix. Baꞌ naiꞌ ji biimkɨ nam kɨissapdaꞌ gu jaꞌtkam nam mi bhɨbhɨɨdaꞌ, mɨkkat jamɨt mi ɇɇk xi jugiokak gu uꞌjiꞌ. \v 6 Baꞌ jaiꞌ jaꞌp jaꞌk joodai chɨr suulh ɨp na paiꞌx komaalhim kaat gu dɨbɨɨr, baꞌ nat paiꞌ dhuuk bhaiꞌ tɨi ji bubua, gio naiꞌp ji gaa, nat guꞌ cham tuukab takcha. \v 7 Baꞌ jaiꞌ jaꞌp jaꞌk suulh ɨp na paiꞌx joiꞌñdhaꞌ na buandaꞌ gux bii uꞌuux jix joꞌiiꞌ. Baꞌ puiꞌ tɨi bhaiꞌp ji bubua, guꞌ ji nat guꞌ maaꞌn nat jax bhaiꞌbich gux bii uꞌuux jix joꞌiiꞌ nat bhaiꞌp ji bubua, miꞌ pu bhaiꞌku gu tiriik, jix uꞌuam miꞌ pup tuut, pu cham jɨꞌxkat gɨꞌrɨk kaicha. \v 8 Baꞌ guiꞌ nat miꞌ suulh na paiꞌx kɨɨꞌ gu dɨbɨɨr, dhiꞌ dho gi guꞌ giilhim joidham jix bhaiꞌm duu ji, jɨꞌmaꞌn jix chamaam ooꞌm kaichuk xim kaip gu maaꞌn tiriik. \p Baꞌ miꞌ dhɨr nat puiꞌ xi chu ja aꞌgidhak, jup ja tɨtda gɇꞌ kɨꞌn: \p ―Jix bhaiꞌ pim xim gaꞌngadaꞌ na pim baꞌx maatɨt kaayaꞌ na jax jir jum duukam dhiꞌ na ñich bhaan tu jam aꞌgi. \s1 Gu Jesuus nam ba tɨkkaꞌ guiꞌ nam kaichuꞌ na jax jir jum duukam nat bhaan uaꞌrgidhak gu tiriik giigiꞌñdham tu aꞌga \r (Mt. 13:10‑17; Mr. 4:10‑12) \p \v 9 Baꞌ na mɨt paiꞌ jii gu muiꞌ jaꞌtkam, ba tɨkka am gu Jesuus guiꞌ nam kaichuꞌ na jax jir jum duukam gu tiriik giigiꞌñdham nat bhaan tu aꞌga. \v 10 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Jax dhui na guꞌ aapiꞌm pux bhaiꞌ jam aaꞌñdhim gu Dios na pim jax jaꞌk duiñchuꞌndaꞌ na baꞌ xi jam joiꞌmdat jam aꞌm tɨ nɨidhidhaꞌ, na pim guꞌ bañ kaichuꞌ. Guꞌ guiꞌ ji nam jɨꞌk cham jiñ kaichuꞌ nañ baꞌ bɨxchuꞌ bhaan tu uaꞌrgidhat tu ja aꞌgiꞌñ, nam guꞌ cham tuꞌ bɨɨx ja jujur kɨꞌn jix maachik kaꞌ nañ jax kaiꞌchdhaꞌ. Pu cham baꞌ maatɨt jiñ kɇɇkɇꞌ am sia kum tɨix bhaiꞌñ kɇɇ gu tuꞌ nañ aꞌgadaꞌ, ni kum cham jɨꞌxkat machiaꞌ nañ paiꞌ dhɨr jimdat baꞌ ya oirɨ, sia kum tɨiñ ñɨiꞌñ. \s1 Gu Jesuus na ba ja aagiꞌñdhaꞌ guiꞌ nam kaichuꞌ na tuꞌ aagɨt jup kaiꞌch nat bhaan uaꞌrgidhak gu tiriik giigiꞌñdham tu aꞌga \r (Mt. 13:18‑23; Mr. 4:13‑20) \p \v 11 Baꞌ ba ja aagiꞌñ gu Jesuus guiꞌ nam kaichuꞌ na tuꞌ aagɨt jup kaiꞌch nat bhaan uaꞌrgidhak gu tiriik giigiꞌñdham tu aꞌga. Jup ja tɨtda: \p ―Jaꞌpniñ dho kaiꞌñkam jup kaiꞌch bɨɨpɨꞌ na ñich bhaan tu aꞌga gu tiriik giigiꞌñdham. Gu jaroiꞌ noꞌt tu ja aꞌgi gu jaꞌtkam gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, dhiꞌ jaꞌp ji buusniaꞌ na tu giiꞌñdhaꞌ gu tiriik. \v 12 Baꞌ guiꞌ nat boi chaꞌm suulh, guiꞌñ ja aagɨt jup kaiꞌch nam tɨi kaayaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, dai ji na guꞌ na paiꞌ dhuuk mi ɇɇji gu jaꞌook maakam xi ja jurtudaꞌ nam sap baꞌ cham tɨ jɨɨꞌñdhai cham kam tulhiiñaꞌ, miꞌ baꞌ pu cham ka tɨꞌñchokaꞌ am na pɨn jax jum tɨꞌyaꞌ, gio mummɨ puiꞌp suulhgiaꞌ am baꞌ. \v 13 Baꞌ guiꞌ nat joodai chɨr suulh, guiꞌñ ja aagɨt jup kaiꞌch ɨp nam tɨi joidham kaayaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, guꞌ pɨx ji nam guꞌ cham tuꞌ bɨɨx ja jujur kɨꞌn tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ puiꞌ na jax jum kaiꞌchdhaꞌ, baꞌ dhiꞌ puiꞌm kaiꞌch na mɨt cham tuukab takcha. Jɨꞌxpɨx jam tɨi xi chɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ, guꞌ pɨx ji na guꞌ na paiꞌ dhuuk ja maiꞌchiaꞌ gu jaꞌook, maaꞌn nam jax gio mummɨ puiꞌp suulhgiaꞌ. \v 14 Baꞌ guiꞌ nat miꞌ suulh na paiꞌ buandaꞌ gux bii uꞌuux jix joꞌiiꞌ, guiꞌñ ja aagɨt jup kaiꞌch ɨp nam tɨi joidham kɇɇji tɨ jɨɨꞌñdhaꞌ na jax jum tɨꞌyaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, pɨx ji nam guꞌ mɨkkat saalh jum oꞌjolhdhai naiꞌ cham tuꞌp ka jim buixdhaꞌ nam paiꞌ dhuuk bhaiꞌx buam jim ɨlhdhaꞌ, nam jix chu aagɨt nam gɨt bɨɨx aixim tuꞌm xi chu biaꞌkaꞌ gux dhaꞌram namkɨm na yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn jix chu jaiꞌch, baꞌ dhiꞌ puiꞌm kaiꞌch na ja bhaiꞌbchɨi ja bhaiꞌktudaꞌ gux bii uꞌuux jix joꞌiiꞌ. Miꞌ pu cham tuꞌ kap jum buixdhaꞌm baꞌ na jax jum tɨꞌyaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, giom mummɨ puiꞌp suulhgiaꞌ na jax bɨɨpɨꞌ dɨr. \v 15 Baꞌ guiꞌ nat miꞌ suulh na paiꞌ joidham jix kɨɨꞌ gu dɨbɨɨr, guiꞌ ja aagɨt jup kaiꞌch iñ nam bɨɨx ja jujur kɨꞌn pu gammɨjɨ ba tɨ jɨɨꞌñdhaꞌ na jax jum tɨꞌyaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, cham jɨꞌxkat jaꞌk ka suulhgiaꞌ am baꞌ. Baꞌ dhiꞌ puiꞌ bam kaiꞌch ɨp nat giilhim joidham jix bhaiꞌm dunaak muiꞌm oo gu tiriik. \s1 Gu Jesuus na tu aꞌgaꞌ bhaan ji uaꞌrgidhai maaꞌn gu kañdhiir \r (Mr. 4:21‑25) \p \v 16 Baꞌ jaꞌpnip ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Aañ cham jɨꞌxkat jaroiꞌ paiꞌ nɨiꞌñ gu maaꞌnkam na xi mɨichdhai gu kañdhiir mɨjɨ jaꞌp xi ɨxchuꞌ boptoꞌ bɨtaꞌ, piam ku tuꞌ kɨꞌn xi sooꞌmdhai mi jaꞌp xi kɨɨsaꞌ. Guꞌ jaꞌpji bhammɨ jaꞌp na pu xi kɨɨsaꞌ tɇꞌkob na baꞌx chu maax kaꞌ nam mi jaꞌp oipodaꞌ gu jaꞌtkam. \v 17 Gio guꞌ cham jɨꞌxkat jum ɨxchuꞌ gu tuꞌ sia ku tɨi ɨxchuix panaas, ni ku cham jɨꞌxkat na moo cham jup matgilhiaꞌ sia ku tɨi cham tu aaꞌ gu jaroiꞌ. \p \v 18 ’Jix bhaiꞌ pim xim gaꞌngadaꞌ nañ paiꞌ dhuuk puꞌñi bɨxchuꞌ bhaan tu uaꞌrgidhat tu aꞌgadaꞌ na pim baꞌ machiaꞌ. Na guꞌ noꞌ pim tuꞌ sɨlhkam jix maachik kat xim gaꞌnga, jam makiaꞌ gu Dios gu matdaꞌ na pim baꞌx maatɨt kaayaꞌ gu tuꞌ. Guꞌ ji noꞌ pim guꞌ pu cham maachik, sia ku pim palhɨɨp tɨi pɨx am jix maatɨt kɇɇ, sia dho dhiꞌ pu cham ka tɨꞌñchokaꞌ pim gatuuk. \s1 Gu dɨꞌɨɨꞌn gio gu jajaaꞌnniꞌñ gu Jesuus nam miꞌ ba aayaꞌ na paiꞌp tuiꞌkaꞌ \r (Mt. 12:46‑50; Mr. 3:31‑35) \p \v 19 Baꞌ miꞌ ba ai gu dɨꞌɨɨꞌn gu Jesuus gio gu jajaaꞌnniꞌñ na paiꞌp tuꞌiiꞌ. Miꞌ dhɨr jaꞌp pɨx ji ai mɨt ja bɨɨbhiꞌ gu jaꞌtkam, nam guꞌ giilhim muiꞌ xikoor mi jumpax, pu cham bhaaiꞌ nam jax miaꞌn aayaꞌ nam tɨix chu aꞌgidham. \p \v 20 Baꞌ maadɨt gu maaꞌnkam mu jimɨɨk na paiꞌ gu Jesuus, jup tɨtda: \p ―Miꞌñi dhɨr ba ai gum naan ja bɨɨm gum jaaduñ, xi chum aꞌgidham am sap. \p \v 21 Baꞌp tɨtda gu Jesuus: \p ―Jax dhui na sia guiꞌ nam miꞌ puiꞌ ba jiim na jax jum kaiꞌch gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios nañ puiꞌp ja ɨlhiiꞌñ na jax guñ ñaan gio guñ jaaduñ. \p Baꞌ puiꞌ xi chɨꞌɨɨk mɨjɨ xi ja kaim. \s1 Gu Jesuus na ñiokdhaꞌ gu jɨbɨɨlh gio gu suudaiꞌ \r (Mt. 8:23‑27; Mr. 4:35‑41) \p \v 22 Baꞌ maaꞌnnim gu Jesuus maaꞌn kanuub taꞌm xi chɨsdɨk jɨꞌk ja bɨɨm guiꞌ nam kaichuꞌ, jup ja tɨtda: \p ―Maik gor jach jimiaꞌ bhammɨ baasɨꞌn dɨr dhi gɇꞌ suudaiꞌ. \p Baꞌ gamaiꞌ ji jii mɨt. \v 23 Nammɨ ɨrban gu gɇꞌ suudaiꞌ na mɨt ji bhɨi, ba koi gu Jesuus mu dɨr jaꞌk xi jimɨɨk kuuꞌ dɨr gu kanuub. Baꞌ moo janoꞌ bhaiꞌ ji jɨb gam nat tɨbgirɨk bhaiꞌ ji dhuuꞌn tɨrnɨdam, gam nat bhaiꞌ sɨlh ji guꞌngukɨ gu suudaiꞌ, pɨx bhaiꞌ ba jim tu aim kanuub taꞌm. Bax chotdontuꞌ am guiꞌ nam kaichuꞌ nam puiꞌ xim aaꞌ noꞌt jotmodaꞌ am xi baa gu kanuub. \v 24 Baꞌ mu jimɨɨk ba ñiññichuꞌn am gu Jesuus, jup tɨtda am: \p ―Jich jaduuñ, bi ñiñia. Tɨɨꞌ na jax jum bua gu suudaiꞌ. ¿Chaꞌch baꞌ yaꞌ bhaiꞌkuꞌ? \p Baꞌ gu Jesuus bamgɨk xi ñiok gu jɨbɨɨlh gio gu suudaiꞌ, jotmodaꞌ baꞌ ampɨx jup ji chu juu, pu cham paiꞌ ka jɨbɨɨr. \v 25 Miꞌ dhɨr baꞌp ja tɨtda guiꞌ nam kaichuꞌ: \p ―¿Gi na pim saak bɨɨx jam jujur kɨꞌn tɨ jɨɨgiꞌñ aañ jiñ bui? ¿Jax jup jum duu? \p Guiꞌ cham ñiok am, dai nam jix chotdon, jɨꞌx bhaiꞌx bhaiꞌ jim ɨlhiiꞌñ na mɨt jax tɨɨ gu Jesuus nat tu duu, jup jum tɨ tɨtda am jix dhuꞌnpiꞌñ kɨꞌn: \p ―Jaꞌp moor gɇꞌkam ji bak jia dhich jaduuñ. Tɨɨꞌ na sia jɨbɨɨlh gio suudaiꞌ puiꞌp jix jɨɨgiꞌñ am nat xi ja ñiok. \s1 Gu Jesuus na maiꞌ ja jootsaꞌ muiꞌ gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ bhaan dɨr maaꞌn gu maaꞌnkam \r (Mt. 8:28‑34; Mr. 5:1‑20) \p \v 26 Baꞌ siamri ma ai mɨt bhammɨ dɨr jumai juꞌñdharam gu gɇꞌ suudaiꞌ na paiꞌ Geraasa bhaan bipioꞌ gu dɨbɨɨr, na Galilea dɨr sɨlh bhammɨx chu maax. \v 27 Baꞌ nat muiꞌ ji chɨm gu Jesuus bhaiꞌ dhɨr kanuub taꞌm, ba tɨɨ maaꞌn gu maaꞌnkam jix ñaanbigɨm nat mummɨ dɨr jaꞌk bhaiꞌ ji buus na paiꞌ dhɨr muiꞌ paꞌ daaꞌñxim jir kikcham, bhaan jup tuiꞌñgɨdaꞌ am gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ nam baꞌ miꞌ dhɨr naanbichuꞌn kaꞌ. Muiꞌ oidhaꞌ ba uaꞌkaꞌ dhiꞌ dhi maaꞌnkam na naiꞌ pɨx pu oirɨdaꞌ puiꞌx dhaapkat. Miꞌ pɨk jix joiꞌñdhaꞌ nam paiꞌm yassapdaꞌ gu koiꞌñgaꞌn. Baꞌ nat amuub ba bhɨi, \v 28 ba tɨɨ gu Jesuus na miꞌ kɨɨk. Baꞌ jotmodaꞌ mu mɨraak mi oꞌlhiaꞌn kɨꞌn bɨɨpɨꞌ dɨr ba kɨkbo, baꞌp tɨtda gɇꞌ kɨꞌn: \p ―¿Jax japich bhaiꞌ bañ dhoodam Jesuus maraaꞌn gu Gɇꞌkam Dios? Chaꞌp jiñ chulhiiñchuꞌndaꞌ. Ka tuñ uañiꞌñkaꞌ ap gu xib. \p \v 29 Na guꞌ chian gu Jesuus gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ na mu buusniaꞌ bhaiꞌ dhɨr bhaan gu maaꞌnkam na baꞌ puiꞌ tum uañiꞌñ. Muiꞌkim jix ioꞌm ba ji koꞌktulh guꞌ, tɨi buupurdaꞌ am gu jaꞌtkam bapaiñum jix kaapak kɨꞌn na baꞌ cham naiꞌ pɨx mɨrdaꞌ gɨt, guꞌ ji na guꞌ xi ɨꞌkɨi miꞌ dhɨr ji dhaiꞌññiaꞌ ɨp gio, mummɨ jaꞌp baꞌ pɨx mɨmlhidhaꞌ gampɨx jix chu gak kɨr. Guiꞌ pɨx cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ na puiꞌ jaꞌk duiñchuꞌndaꞌ. \v 30 Baꞌ xi chɨkka gu Jesuus, jup tɨtda: \p ―¿Jax jap tɨɨꞌ? \p ―Lejion dho ―jup kaiꞌch gux ñaanbigɨm. \p Baꞌ jaꞌp kaiꞌñkam jup kaiꞌch nam giilhim jir muiꞌ gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ nam bhaiꞌ baapxichuꞌ bhaan gu maaꞌnkam. \v 31 Baꞌ soiꞌ tɨɨꞌn jamɨt bɨɨx dhɨt gu Jesuus na chakui mu jaꞌk ja jootosdaꞌ nam paiꞌ gammɨjɨ miꞌ pup jum tulhiiñdhaꞌ. \v 32 Guꞌ baꞌ na guꞌ ampɨk muiꞌ bha jaꞌp jup tum bipiaꞌ gu tatooxkolh oidhaꞌ taꞌm, jup tɨtda am na bhaiꞌ jaꞌk ka xi ja jootsaꞌ nam ja aꞌm ka xi baapkiaꞌ. Baꞌ gu Jesuus bhaiꞌ jaꞌk xi ja joot. \v 33 Jotmodaꞌ mɨt baꞌ bubuakɨk bhaiꞌ dhɨr bhaan gu maaꞌnkam bhammɨ jaꞌk pu baap. Baꞌ bhaiꞌ dhɨr ji boop jamɨt gu tatooxkolh naiꞌ gu aꞌnsap, mɨjɨmmɨ pu suulh jamɨt suudaiꞌ chɨr, pu bɨɨx koi mɨt bhaiꞌkuk. \p \v 34 Baꞌ totdonɨk bhaiꞌ dhɨr jup ji boop jamɨt guiꞌ nam ka tu bipiaꞌdat gu tatooxkolh, sɨlh boop jamɨt nammɨ gama jaꞌk na paiꞌ muiꞌ paꞌ daaꞌñxim jir kikcham na mɨt ja aaꞌñdham gu jaꞌtkam, sia guiꞌ nam jɨꞌk ja tɨɨgim gu jaꞌtkam pu xi ja aaꞌñdhidhat am na mɨt jax tɨ tɨɨ. \v 35 Baꞌ guiꞌ bhaiꞌp jii mɨt ɨp na mɨt bha tɨ tɨɨgim noꞌ sap moor sɨlhkam nam jax kaiꞌch, miꞌ ba ji bubua mɨt na paiꞌp tuꞌiiꞌ gu Jesuus. Baꞌx kɨɨꞌ juraaꞌn biaꞌ kam mi jaꞌp daa guiꞌ nam muiꞌ bhaan kap tuiꞌñgɨt gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ na mɨt ba tɨɨ, gio ba tɨ tɨiꞌdhix gu jajannulh, puiꞌx dhaapkat ka oirɨdaꞌ guꞌ. Baꞌ giilhim bhaiꞌ ji chootoꞌn jamɨt. \v 36 Baꞌ gu jaiꞌ guiꞌ na mɨt tɨ tɨɨ nat jax tum duu nat baꞌ pɨk ba dua gu maaꞌnkam na kax ñaanbiꞌ kat, miꞌ dhɨr jix bhaiꞌp ba ja aaꞌñdhidhaꞌ am guiꞌ nam kiaꞌpɨx mi aajidhaꞌ. \v 37 Baꞌ soiꞌ tɨɨdak ba joot jamɨt gu Jesuus bɨɨx guiꞌ nam jɨꞌk miꞌp tuꞌiiꞌ nam Geraasa dɨbɨɨr bhaan oiꞌdhaꞌ, nam guꞌ bax ɨɨbhiꞌñ. Baꞌ gu Jesuus nat jax bhaiꞌp tɨs kanuub taꞌm ba jii, gaammɨjɨ ji dhuu. \v 38 Baꞌ tɨix oidhamut gu maaꞌnkam guiꞌ na kax ñaanbiꞌ kat, guꞌ ji na guꞌ cham aaꞌ gu Jesuus. Xi jootsak pɨx na ba jimiaꞌ mu nam paiꞌ oiꞌdhaꞌ gu jajaaꞌnniꞌñ, jup tɨtda: \p \v 39 ―Ba jimiaꞌp ji matgɨm mu nam paiꞌ oiꞌdhaꞌ gum jaaduñ. Ja aagiꞌñdhaꞌ ap nat jax jaꞌk jix joiꞌmdak jum tɨɨgɨk jix bhaiꞌm duu gu Dios. \p Baꞌ ba jii ɨp gu maaꞌnkam nat tu aagam nat jax jaꞌk duuk duaꞌñ gu Jesuus. Bɨɨx kap ai na jɨꞌx jir kikcham miꞌ Geraasa. \s1 Gu Jairo na ba umuaꞌñdhaꞌ gu Jesuus na duaꞌñdharaꞌ gu maraaꞌn \r (Mt. 9:18‑26; Mr. 5:21‑43) \p \v 40 Baꞌ nat paiꞌ dhuuk gio bhammɨ dɨr jup ba ai gu Jesuus jumai juꞌñdharam gu gɇꞌ suudaiꞌ na paiꞌ Galilea bhaan bipioꞌ gu dɨbɨɨr, joidham pɨx jix bhaiꞌm ɨlh jamɨt gu jaꞌtkam guiꞌ nam bhaiꞌ dhɨr oiꞌdhaꞌ, nam guꞌ nɨɨra na gio bhammɨ dɨr jup tɨsdiaꞌ. \v 41 Baꞌ moo janoꞌ miꞌp ba ai gu maaꞌnkam Jairo tɨɨgim. Dhiꞌ maaꞌn kap jir gɇꞌkam kaꞌ nam paiꞌ tu chichiopiꞌ dai gu Israel kam jaꞌtkam. Baꞌ oꞌlhiaꞌn kɨꞌn xi kɨkbok bɨɨpɨꞌ dɨr na paiꞌ gu Jesuus soiꞌ ba tɨtda na sap iam mu jimiaꞌ kiaꞌmiꞌñ \v 42 na duaꞌñdharaꞌ gu maraaꞌn tɨɨyax na dakoo pɨx ba duatuꞌ. Daipuꞌ maaꞌn tu mar guꞌ sap, chi jɨꞌk mambhɨɨx daman gook oidhaꞌ biaꞌkam gu tɨɨyax. Baꞌ ma oi ɨp gu Jesuus, bɨɨx gu jaꞌtkam pɨx chuꞌp jum duu mɨt, pɨx maap sulhikgim am nam gamaiꞌ jiim, giilhim muiꞌ am guꞌ. \p \v 43 Maaꞌn bak baꞌ muiꞌp jimchuꞌ gu ubii na mambhɨɨx daman gook oidhaꞌ dɨr bax kaꞌook. Pu cham ka dua maaꞌnnim nat ka xi ai gu masaaꞌn, gammɨjɨ pɨx pup mɨrdaꞌ gu ɨꞌraꞌn. Muiꞌ tɨi ba ja umuaꞌ gu koꞌkdaiꞌ mamtɨm nam jix jaiꞌch, pu cham jaroiꞌ maadɨt iam ba duaꞌñ. Gam gu tuꞌ na biaꞌkat pu bɨɨx tu gaꞌraimɨk na kɨꞌn tɨi tu umuagiꞌñdhaꞌ na jaroiꞌ duaꞌñdhaꞌ. \v 44 Baꞌ gatuuk dɨr muiꞌ xi ai miaꞌn na paiꞌ gu Jesuus na baꞌ cham tɨgiaꞌ, bhaiꞌ xi dhaa baꞌ juꞌñdharam gux kabook jannulhiꞌñ na daam dɨr tɨiꞌchuꞌ. Baꞌ jotmodaꞌ miꞌ pum kɨɨꞌñdha, pu cham paiꞌ ka mɨr gu ɨꞌraꞌn. \p \v 45 Baꞌ gu Jesuus naiꞌ ba ja tɨkka gu jaꞌtkam nam mu jiim, jup ja tɨtda: \p ―¿Jaroo bhañ dhaa? \p Guiꞌp kaiꞌch am na cham paiꞌ jaroiꞌ daꞌngɨ. Baꞌ miꞌ dhɨr jaꞌp jup kaiꞌch gu Peegro: \p ―¿Kux baꞌ jaroiꞌ bhaiꞌp jum daꞌngim jiñ jaduuñ? Jaꞌpji nam jum aꞌm sulhikgim gu jaꞌtkam nam jix kobkom ya jiim. \p \v 46 Guꞌ ji na guꞌ gu Jesuus jix maat nat jaroiꞌ maadɨt jix koꞌkkam bha dhaa, jup kaiꞌch: \p ―Jaꞌpji guꞌ moo maadɨt jix koꞌkkam nat bhañ dhaa, taat iñ guꞌ nat jiñ aꞌm dɨr buus guiꞌ nañ kɨꞌn bɨxchuꞌx bhaaiꞌ nañ pu tu duñiaꞌ. \p \v 47 Baꞌ cham ka bhaaiꞌ na jax jum duñiaꞌ gu ubii na tɨi xix ɨxchu nat dhiꞌ bha dhaa, puiꞌ giꞌbokidhat mi oꞌlhiaꞌn kɨꞌn xi kɨkbok bɨɨpɨꞌ dɨr ba aagiꞌñ na tuꞌ kɨꞌn jix kaꞌooktugɨt kut baꞌ bha dhaa, xi aagiꞌñ nat cham paiꞌ ka mɨɨ gu ɨꞌraꞌn, dai nat xi dhaa pɨx gux kabook jannulhiꞌñ. Bɨɨx xi chɇ kɇɇ am gu jaꞌtkam na miꞌ puiꞌ kaiꞌch. \v 48 Baꞌ gu Jesuus jup tɨtda: \p ―Pu ba dua pich ji matgɨm jiñ jaduuñ, na pich guꞌ bɨɨx jum jur kɨꞌn ba tɨ jɨɨꞌñ jiñ bui. Jix bhaiꞌp jum taattugɨt ba jimiaꞌ. \p \v 49 Baꞌ pui ka tu aꞌgichuꞌ gu Jesuus nat maaꞌn miꞌ ba ai gu maaꞌnkam, jup tɨtda gu Jairo: \p ―Cham ji na jax kax bhaaiꞌ sia kup muiꞌ tɨi ba baiꞌñchuꞌ dhi gɇꞌkam, jax dhui nat ba muu gum mar. \p \v 50 Guꞌ ji na guꞌ kɇɇ gu Jesuus na jax tɨtda, baꞌp tɨtda gu Jairo: \p ―Chaam ji nap jax jum aaꞌndaꞌñ jaduuñ, dodhiaꞌ ji matgɨm gum mar. Aap tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ pɨx na dai aañ jix bhaaiꞌ nañ jum palhbuidhaꞌ. \p \v 51 Baꞌ mummɨ ba ai mɨt kiaꞌmiꞌñ gu Jairo. Gu Jesuus xi ja chianɨk gu muiꞌ jaꞌtkam nam miꞌ dhɨr pɨx ka guꞌkaꞌ dɨɨrap. Dai gu Peegro xi baidhak, gio gu Jakoobo, gio gu Juan, gio baꞌ gu gɨꞌkorgaꞌn gu tɨɨyax nat puiꞌ kiaꞌpɨx muu, mɨjɨ ji baap jamɨt baꞌ baꞌk chɨr. \v 52 Giilhim tum suan nat muu gu tɨɨyax. Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Chaꞌpim suandaꞌ. Jax dhui na guꞌ dhi tɨɨyax miꞌ pɨx koos, cham tuꞌ na muukix. \p \v 53 Baꞌ guiꞌ xi aꞌsɨk jamɨt pɨx, nam guꞌ cham tɨ jɨɨgiꞌñ na jax ja tɨtda gu Jesuus, maaxik nɨiꞌñ am guꞌ nat muu gu tɨɨyax. \v 54 Baꞌ xi nobchɨk gu Jesuus jup tɨtda gɇꞌ kɨꞌn: \p ―Aapiꞌ tɨɨyax, xi bamiiꞌ. \p \v 55 Baꞌ bhaiꞌ ji dhua nat jax pu tɨɨꞌn gu Jesuus, jix kɨɨꞌ bhaiꞌ ji bam. Miꞌ dhɨr dai nat xi ja chia gu Jesuus nam tu makiaꞌ. \v 56 Baꞌ cham bhaaiꞌ nam jax xim duñiaꞌ gu gɨꞌkorgaꞌn gu tɨɨyax nam jix bhaiꞌm taat nat ba dua. Xi ja sooꞌmchulhdhak ɨp baꞌ gu Jesuus nam cham jaroiꞌ aagiꞌñdhaꞌ nat duaꞌñ gu ja mar. \c 9 \s1 Gu Jesuus na naiꞌ ba ja jootsaꞌ gu noonbiꞌñ nam tu ja aꞌgiꞌñpuꞌ gu jaꞌtkam \r (Mt. 10:5‑15; Mr. 6:7‑13) \p \v 1 Maaꞌnnim gu Jesuus maap xi ja jumpadak gu mambhɨɨx daman gook gu noonbiꞌñ, xi ja tajaañ baꞌ guiꞌ na kɨꞌn jix bhaaiꞌn kaꞌ nam ja aꞌm dɨr gu jaꞌtkam maiꞌ ja jootsaꞌ bɨɨx aixim tuꞌm gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ, gio baꞌ nam ja duduaꞌñdhaꞌ guiꞌ nam jaꞌp pɨx jix kakoꞌk kaꞌ bɨɨx aixim tuꞌm kɨꞌn. \v 2 Baꞌ nat xi ja tajaañdhak naiꞌ ba ja jootos nam ja aaꞌñdhapuꞌ gu jaꞌtkam na jax jaꞌk jix bhaaiꞌ nam duñiaꞌ na baꞌx ja joiꞌmdat ja aꞌm tɨ tɨgiaꞌ gu Dios, gio baꞌ gux kakoꞌkkam nam ja duduaꞌñdhapuꞌ, \v 3 jup ja tɨtda: \p ―Cham jum aaꞌ na pim tu uaꞌkat gu koiꞌ mu paiꞌ jiimdaꞌ, nix chuꞌ jaꞌppɨx aꞌsak ku pim tu kusbiodaꞌ, nix chuꞌ jam oꞌxia ku pim ja uaꞌkaꞌ, nix chuꞌ tuumiñ ku pim gaamtuꞌndaꞌ. Gu jam jajannulh pu daipuꞌ pim tɨ tɨichgɨdaꞌ na pim jax ba tɨ tɨiꞌchuꞌ. Cham tuꞌm aaꞌ guꞌ na pim bɨxchuꞌ tu uaꞌkat mu paiꞌ jiimdaꞌ. \v 4 Baꞌ gu jaroiꞌ noꞌ pimɨt buiñor ai na cham jam bhaamkiꞌñ, pu miꞌ buiñor japim ji dharkat bɨɨx tu ja aꞌgidhaꞌ gu mi jaꞌp oiꞌñkam, cham tuꞌ na pim naiꞌ pɨx tɨbiappuidhaꞌ jaiꞌ kikcham. \v 5 Baꞌ noꞌm cham jam kɨɨgalhiꞌñ mu paiꞌ jax chuꞌm kikcham, moo janoꞌ pim pu jimiaꞌ miꞌ dhɨr, dai na pim ja nɨiꞌñchudat xi xiixkai gu dɨbɨɨr na miꞌ ba gɨxiaꞌ jam tooton am, nam baꞌ dhiꞌ bhaan tɨꞌñchoꞌ ɨp gio gatuuk na dɨɨlh jir ja kuiñcha na mɨt cham jam kɨɨgalh. \p \v 6 Baꞌ guiꞌ ma jii mɨt ɨp, mu jaꞌp jamɨt ji bhɨi na paiꞌ jax jɨꞌdɨlh jir kikcham, nam ja aaꞌñdhim gu jaꞌtkam nam jax jaꞌk duñiaꞌ nam cham mu jaꞌk bhɨɨyaꞌ nam paiꞌ gammɨjɨ miꞌ pup jum tulhiiñdhaꞌ, gam gux kakoꞌkkam nam xi ja duduaꞌñdhidhat. \s1 Gu Eroodis na cham mat kaꞌ nar jaroiꞌ dhaꞌ kaꞌ gu Jesuus \r (Mt. 14:1‑12; Mr. 6:14‑29) \p \v 7 Baꞌ gux kaiꞌ Eroodis puiꞌ tɇ kɇɇkɇꞌ ɨp na mu paiꞌx bhaiꞌ tu buadaꞌ gu Jesuus. Dai pɨx ji na guꞌ cham bhaiꞌ mat kaꞌ nar jaroiꞌ pɨk daꞌ kaꞌ, nam guꞌp kaiꞌchdhaꞌ gu jaꞌtkam na sap pɨk baꞌ panaas jir diꞌ gu Juan jaꞌtkam bopkondam nat giop buus duadɨk mu dɨr na mɨt paiꞌ yaas. \v 8 Jaiꞌm baꞌp kaiꞌchdhaꞌ ɨp na sap dhiꞌr diꞌ gu Eliiyas guiꞌ na bɨjɨk bhaankamuꞌn gu Dios ya jaꞌp tu ja aꞌgidhimɨk gu jaꞌtkam gio yaꞌp ba ai. Jaiꞌm baꞌp kaiꞌchdhaꞌ ɨp na sap maadɨt pɨx jir diꞌ guiꞌ nam puiꞌ bhaankamuꞌn gu Dios ya jaꞌp tu ja aꞌgidhimɨk gu jaꞌtkam bɨjɨk, dai nat duadɨk giop ba buus mu dɨr nam paiꞌ yassap kat. \v 9 Baꞌ cham mat kaꞌ gu Eroodis na jaroiꞌ baꞌ pɨk jir diꞌ kaꞌ, jup kaiꞌchdhaꞌ tɨi: \p ―Aañiꞌ tu chia nam ɨkiaꞌ gu Juan gu kuxboꞌn, ¿guꞌ baꞌ paa dɨr jaꞌk jup jim gu jaroiꞌ na mu paiꞌ pu bɨɨx aixim jix bhaiꞌ tu bua? \p Tɨi baꞌm gaꞌngadaꞌ dɨɨlh gu Eroodis na jax jaꞌk dui tɨgiaꞌ maaxik gu Jesuus. \s1 Gu Jesuus na muiꞌdhalhdhai gu paan ja makiaꞌ gu muiꞌ jaꞌtkam \r (Mt. 14:13‑21; Mr. 6:30‑44; Jn. 6:1‑14) \p \v 10 Baꞌ na mɨt gio jaꞌk jup ba suulh gu noonbiꞌñ gu Jesuus na mɨt tu ja aꞌgiꞌñpuk gu jaꞌtkam, ba aaꞌñdhim am na mɨt jɨꞌk tuꞌx bhaiꞌ dhuu mu jaꞌp na mɨt jax bhɨi. Baꞌ miꞌ dhɨr dai guiꞌ dɨlhkob jaꞌp jaꞌk jix ɨxchuixim xi ja boosgak, miꞌ dhɨr baꞌ mu jaꞌk pu ja baidhak maaꞌn kap gampɨx na paiꞌ Betsaida miaꞌn bipioꞌ. \v 11 Guꞌ ji na guꞌ na mɨt paiꞌ dhuuk tɨɨ gu jaꞌtkam na cham tu jaiꞌch gu Jesuus, gatuuk dɨr jamɨt muiꞌ pu ardi, mummɨ ba ji bubua mɨt na paiꞌp tuꞌiiꞌ. Baꞌ cham paiꞌ jax ja tɨtda gu Jesuus, dai nat bhaiꞌ ji chu ja aꞌgi na jax jaꞌk jix bhaaiꞌ nam duñiaꞌ na baꞌx ja joiꞌmdat ja aꞌm tɨ tɨgiaꞌ gu Dios, gam gux kakoꞌkkam nat xi ja duduaꞌñdhak. \p \v 12 Baꞌ jaꞌxpɨx nat paiꞌ ba ji jur, miaꞌn xi ɇɇk jamɨt bɨɨx gu mambhɨɨx daman gook gu noonbiꞌñ na paiꞌp tuꞌiiꞌ gu Jesuus, baꞌp tɨtda am: \p ―Yaꞌ pɨx ma ji jur jich jaduuñ. ¿Cham jir am nap ba ja jootsaꞌ dhi jaaduñ kum bam jɨɨpdhapuꞌ mu jaꞌp paiꞌ kikcham? Ba tu taañpuꞌ am gu koiꞌ nam cham ya uaꞌmaꞌ gampɨx na paiꞌ cham tuꞌ jaiꞌch. \p \v 13 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Aapiꞌm dho yaꞌ ka xi chu ja makiaꞌ, ¿tuꞌ gi pɨk? \p Baꞌ guiꞌp kaiꞌch am: \p ―Jax dhui nach jix chamaam pɨx uaꞌ gu paan gio gu gook boptop, pu daipuꞌ. Jir muiꞌ am guꞌ dhi jaꞌtkam. Jɨɨꞌ ji noꞌch jaiꞌp tu taañpuꞌ nach baꞌ bɨɨx maaꞌn jimdam tu ja makiaꞌ nam jɨꞌk yaꞌp tuꞌiiꞌ. \p \v 14 Maaxik giilhim jir muiꞌ am guꞌ gu jaꞌtkam nam jɨꞌk miꞌp tuꞌiiꞌ, aixkam chi jɨꞌk gook ooꞌm daman mambhɨɨx jix chaꞌtmam ooꞌm (5000) dai gu chichioꞌñ, guꞌ cham aagix ji gu uꞌuub gam aꞌaalh. Baꞌp ja tɨtda ɨp gio gu Jesuus gu noonbiꞌñ: \p ―Ea na pim xi ja chiñiaꞌ nam xiꞌxkor daraibuꞌ, jɨꞌk goꞌgok ooꞌm daman maꞌmambhɨɨx aixim nam jɨꞌdɨlh xiꞌxkor daraibuꞌ. \p \v 15 Baꞌ guiꞌp xi ja chia mɨt gu jaꞌtkam nam daraibuꞌ nat jax ja chia gu Jesuus. \v 16 Miꞌ dhɨr baꞌ xi dhaagɨk gu Jesuus gux chamaam gu paan gio gu gook boptop, jix dhaam jaꞌk xi chɨ tɨɨgɨk xi chu taxchaabgidhak pɨx muiꞌ ji ja maa gu noonbiꞌñ taꞌtak jaisaidhat. Baꞌ guiꞌ miꞌ dhɨr pɨx muiꞌp ji ja maa mɨt gu jaꞌtkam nam tu jugiaꞌ. \v 17 Bɨɨx tu koiꞌmɨk am nam jɨꞌx ɨlhiiꞌñ. Jaiꞌ mɨt pu cham ka jugio na mɨt xiꞌ ba ka koob. Gio baꞌp ma jumaap jamɨt guiꞌ nat bii, mambhɨɨx daman gook bapaalh jamɨt ja susduiꞌ. \s1 Na puiꞌ ba tɨꞌyaꞌ gu Peegro na gu Jesuus jir diꞌ guch Xoiꞌkam \r (Mt. 16:13‑19; Mr. 8:27‑29) \p \v 18 Maaꞌnnim gu Jesuus maaꞌn kap dɨlhkob xi chu dañiimɨk jix dhaam jaꞌk buiñor gu Dios na baꞌ miꞌ dhɨr jup ja tɨtda guiꞌ nam kaichuꞌ nam jup oiꞌñchuꞌ: \p ―¿Jax jam kaiꞌchdhaꞌ gu jaꞌtkam na pim ja kɇɇkɇꞌ? ¿Jarooñ sap daꞌ? ¿Paañ sap dɨr jaꞌk jim? \p \v 19 Baꞌ maadɨt jup tɨtda: \p ―Dho jɨꞌmaꞌn jup kaiꞌchdhaꞌ am nap sap pɨk baꞌ panaas aap jir diꞌ gu Juan jaꞌtkam bopkondam nat giop buus duadɨk mu dɨr na mɨt paiꞌ yaas. Jaiꞌm baꞌp kaiꞌchdhaꞌ ɨp nap sap aap jir diꞌ gu Eliiyas guiꞌ na bɨjɨk bhaankamuꞌn gu Dios ya jaꞌp tu ja aꞌgidhimɨk gu jaꞌtkam gio yaꞌp ba ai. Jaiꞌm baꞌp kaiꞌchdhaꞌ ɨp nap sap maadɨt pɨx jir diꞌ guiꞌ nam puiꞌ bhaankamuꞌn gu Dios ya jaꞌp jup tu ja aꞌgidhimɨk gu jaꞌtkam bɨjɨk, dai nat duadɨk giop ba buus mu dɨr nam paiꞌ yassap. \p \v 20 Baꞌ dɨɨlh jup xi ja tɨkka gu Jesuus, jup ja tɨtda: \p ―Aapiꞌm gi, ¿xiñ maat japim aa nañ jir jaroiꞌ dhaꞌ gio nañ paiꞌ dhɨr jaꞌk jim? \p Baꞌp kaiꞌch gu Peegro: \p ―Dho aap jir diꞌ guch Xoiꞌkam nach jaroiꞌ nɨɨrat na bhach joochxidhaꞌ gu Dios jix dhaam dɨr. \s1 Gu Jesuus na ba tu aaꞌndaꞌ nam muꞌaaꞌ \r (Mt. 16:20‑28; Mr. 8:30–9 :1) \p \v 21 Baꞌ gu Jesuus xi ja sooꞌmchulhdhak nam sap cham jaroiꞌ aagiꞌñdhaꞌ nar diꞌ guch Xoiꞌkam, dɨɨlh pɨx sap jix mat kaꞌ am. \v 22 Baꞌ puiꞌ xi ja tɨɨdak jup ja tɨtda ɨp: \p ―Aañ matgɨm giilhim kañ chulhiiñaꞌ ji gatuuk. Xiñ bhaamkidhaꞌ am gu ja gɇꞌgɇrkam tuk gu Israel kam jaꞌtkam, gio guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, gio guiꞌ nam ja aꞌmkam tu daandaꞌ dai gu Israel kam jaꞌtkam. Tu chiñiaꞌ am nam jiñ muꞌaaꞌ, ku guꞌ aañ baik tanoolh kɨꞌn yaaꞌ ji nañ jax ba oirɨdaꞌ. \p \v 23 Baꞌ jaꞌxpɨx muiꞌ jaꞌtkam jup ba tu ja aꞌgiꞌñ, jup ja tɨtda: \p ―Noꞌ jaroiꞌx aaꞌ na gammɨjɨ bañ kaichgɨdaꞌ, jum aaꞌ na cham tuꞌ bhaan kap jum buixiꞌñdhaꞌ gu tuꞌ na yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn jix chu jaiꞌch, sia chi moo jax jum tulhiiñaim, na guꞌ dhiꞌ baꞌ jaꞌp ji buusandaꞌ nañ oiꞌñchuꞌndaꞌ ji mootot gu kuruus. \v 24 Na guꞌ gu jaroiꞌ noꞌ dai bhaan tɨtɨɨꞌñcho gu tuꞌ na yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn jix chu jaiꞌch, cham jɨꞌxkat palhbuidhaꞌ na jax jaꞌk jix bhaiꞌ tu jimiaꞌ gatuuk. Guꞌ ji noꞌ guꞌ cham tuꞌp jim buixdhat miꞌ puiꞌ xi chu duñiim nañ jax jix aaꞌ, jix bhaiꞌ ji na tu jimiaꞌ. \v 25 ¿Gio guꞌ tuꞌp jix bhaiꞌ sia ku tɨi jaroiꞌ bɨɨx tu biaꞌ na jɨꞌk tuꞌx chu jaiꞌch yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn bhaan, noꞌ guꞌ jaꞌxpɨx ba mukiaꞌ? Ni ku ji palhbuidhai na jax jaꞌk jix bhaiꞌ tu jimiaꞌ buiñor gu Dios. \v 26 Gio gu jaroiꞌ noꞌx xiꞌɨr nañ aꞌmkam tu ja aꞌgidhaꞌ gu jaꞌtkam, aañ puiꞌp jix xiꞌɨrai cham tuꞌp jiñ buixdhaꞌ buiñor janoꞌ nañ paiꞌ dhuuk gio bhaiꞌp jimdaꞌ gɇꞌkam kɨꞌn ja bɨɨm gu noonbiꞌñ guñ Gɨꞌkoraꞌ, janoꞌ nam paiꞌ dhuuk bɨɨx machiaꞌ gu jaꞌtkam nañ jax jir gɇꞌkam. \v 27 Baꞌ aañ pu kaiꞌch na pim aapiꞌm jaiꞌ dhɨt pui duduakaꞌ janoꞌ na paiꞌ dhuuk jix bhaiꞌ matgilhiaꞌ na tuꞌ sɨlhkam jix ja joiꞌmdat ja aꞌm tɨ nɨiꞌñ gu Dios bɨɨx gu jaꞌtkam, chakui pim moo bɨɨx koꞌyaꞌ. \s1 Na maakam tuꞌm jup jum duñiaꞌ gu Jesuus \r (Mt. 17:1‑8; Mr. 9:2‑8) \p \v 28 Baꞌ jɨꞌk jix jum baik tanoolh xip duu miꞌ na puiꞌ xi chu ja aꞌgidhimɨk gu Jesuus gu jaꞌtkam nat baꞌ miꞌ dhɨr giop jii maaꞌn kap xi ja baidhak baik gu noonbiꞌñ, moo gu Peegro, gio gu Jakoobo, gio baꞌ gu Juan, maaꞌn kap jamɨt tɨɨtɨs gɇꞌ oidhaꞌ taꞌm. Baꞌ bhammɨ na mɨt ba ai oidhaꞌ daam, jaꞌp jaꞌk dɨlhkob xi jimɨɨk gu Jesuus muiꞌ ji chu daanɨx dhaam jaꞌk buiñor gu Dios. \v 29 Baꞌ miꞌ puiꞌ na ka tu daan, jotmodaꞌ maakam tuꞌm bam maax gu buibsaꞌn, jix chua totbikdam ba tɨ nɨiꞌñ. Sia gu tɨiꞌdhar gaꞌn jix chua totbikdam jup jum duu. \v 30 Miꞌ dhɨr baꞌ miꞌ bam maax jamɨt gook gu jaꞌtkam bɨxxik dɨr na paiꞌp tuꞌiiꞌ, puiꞌ joidham jix aꞌbhar jup totnor gu ja tɨiꞌdharaꞌ, joidham jaꞌx xikoolh tum tanoor miꞌ nam jɨꞌx guguuk, jir diꞌ gu Eliiyas gio gu Moisees. \v 31 Aagiꞌñ am baꞌ gu Jesuus nam jax chuꞌt tulhiiñchudai muꞌaaꞌ gu jaꞌtkam bhaiꞌ Jerusaleen. \v 32 Baꞌ gu Peegro gio gu jaiꞌ gook nam maap jiim, xi chɨ nɨiꞌñ am sia kum jax jix kookxik, puiꞌ kum baꞌ nɨiꞌñ na joidham jix abhaar tobiik gu Jesuus gio gu gook na ja bɨɨm jup tuꞌiiꞌ. \v 33 Baꞌ nat ba ji jii gu Moisees gio gu Eliiyas, jup kaiꞌch gu Peegro: \p ―Umrir am jiñ jaduuñ nach yaꞌ ka xi juruuñdhaꞌ. Aach jam oꞌnamdhaꞌ, maaꞌn jir aap gaꞌn kaꞌ, maaꞌn baꞌr Moisees gaꞌn kaꞌ, maaꞌn baꞌr Eliiyas gaꞌn kaꞌ. \p Cham jum matdaꞌɨr pɨx puiꞌ tɨi gu Peegro, pu cham maat na jax kaiꞌñkam jup kaiꞌch. \v 34 Baꞌ jotmodaꞌ maaꞌn gu tɨbaaꞌ miꞌ pu ja ii bɨɨx na puiꞌ ka kaiꞌch gu Peegro. Baꞌ miꞌ giilhim bhaiꞌ ji chootoꞌn jamɨt nam ɨrban dɨr bap tuꞌiiꞌ gu tɨbaaꞌ. \v 35 Baꞌ bhaiꞌ ba tum ñio bhɨjɨ dɨr, jup tum kaiꞌch: \p ―Aañ dhiꞌr jiñ mar. Gɇꞌkam kɨꞌn bhaan tɨ tɨɨ ñich. Miꞌ pim puiꞌ xi jiimɨt na jax jam tɨɨdaidhaꞌ. \p \v 36 Baꞌ nat paiꞌ gio ampɨx jup ji chu juu, dɨɨlh mi kɨɨk gu Jesuus na mɨt gio muiꞌp tɨ tɨɨ. Baꞌ cham paiꞌ jaroiꞌ aagiꞌñ am gu moo janoꞌ puiꞌ na mɨt jax tɨ tɨɨ, dɨɨlh pɨx jix mat kaꞌ am. \s1 Gu Jesuus na maiꞌ jootsaꞌ maaꞌn gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ bhaan dɨr maaꞌn gu biapmaꞌ \r (Mt. 17:14‑21; Mr. 9:14‑29) \p \v 37 Baꞌ buimgidhak ba jii mɨt ɨp gio bhaiꞌ dhɨr oidhaꞌ daam. Nammɨ na mɨt jax pɨx ji juur sonpan gu oidhaꞌ, muiꞌ gu jaꞌtkam miꞌ ba nam jamɨt gu Jesuus. \v 38 Baꞌ maadɨt mɨjɨ dɨr ja saagiꞌñ gu muiꞌ jaꞌtkam bhaiꞌ ba jiiñak, jup kaiꞌch: \p ―Jiñ jaduuñ, gi noꞌ pich iam duaꞌñ guñ alhii chuk. Tɨɨꞌ na jax jum bua. Daipuꞌ maaꞌn tu mar iñ guꞌ. \v 39 Bhaan jup tuiꞌdhiꞌ maaꞌn gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ. Paiꞌjɨx ioꞌm puꞌñi ba xi bhɨɨyaꞌ, bhaiꞌ jim totbhiopaꞌ, gio na bhaiꞌ ji choksolhiaꞌ gu chiñiiꞌñ, gio baꞌ na jiiñakdaꞌ. Giilhim gɇꞌ dho guꞌ ba koꞌktulh. Cham jɨꞌx busaak bhaiꞌ dhɨr bhaan. \v 40 Aañ yaꞌ tɨi soiꞌ ja tɨtda dhiꞌ nam jum kaichuꞌ nam iam maiꞌ jootsaꞌ gɨt gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ na puiꞌ jaꞌk duuk, guꞌ ji na guꞌ chix xijai, ¿jax ña jaꞌk? \p \v 41 Baꞌp kaiꞌch gu Jesuus: \p ―¿Moo ni jɨꞌx aa ku pim jum guguuxiꞌñdhaꞌ na pim buiñor jum biiñkadaꞌ guñ Gɨꞌkoraꞌ? ¿Jɨꞌx jañ baꞌ ya jaꞌp oirɨt jup jam aꞌgiꞌñdhaꞌ na pim jax jaꞌk duñiaꞌ? Ea gor bhaiꞌ xiñ baiꞌñxidhak dhix koꞌkkam yaꞌni jaꞌk amuub. \p \v 42 Baꞌ nam amuub ba baiꞌñchuꞌ gu biapmaꞌ na paiꞌ kɨɨk gu Jesuus, gio mi jaꞌp naiꞌp ji ia, naiꞌ xim totbhiopaim, gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ guꞌ na puiꞌ jaꞌk duuk. Guꞌ ji nat guꞌ gu Jesuus pu ñiok gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ, maaꞌn jimdam pu buus baꞌ bhaiꞌ dhɨr bhaan. Baꞌx kɨɨꞌ juraaꞌn biaꞌ kam bhaiꞌ ji bam gu biapmaꞌ. Miꞌ dhɨr baꞌ mu jaꞌk xi joochxi gu taataꞌn na mi jaꞌp kɨɨk. \v 43 Baꞌ bɨɨx miꞌ puiꞌ pup tuꞌiiꞌ am gu jaꞌtkam nam cham paiꞌ dhuuk puiꞌ tɨ nɨidhat nat jax jix bhaiꞌm duukam bap tu duu gu Dios nax ioꞌm jir gɇꞌkam. \s1 Gu Jesuus na giop ba tu aaꞌndaꞌ nam muꞌaaꞌ, bar gookim kaꞌ baꞌ dhiꞌ kɨꞌn \r (Mt. 17:22‑23; Mr. 9:30‑32) \p Baꞌ miꞌ puiꞌ nam joidham jix bhaiꞌkam taat gu jaꞌtkam nat jix bhaiꞌm duukam jup tu duu gu Jesuus, miꞌ dhɨr jup ja tɨtda dai guiꞌ nam jɨꞌk kaichuꞌ: \p \v 44 ―Aañ jaꞌpni xi jam tɨɨdam jiñ jaaduñ, moo pim cham mɨk buppadaꞌ dhiꞌ nañ jax jam tɨɨdaꞌ. Aañ nañ bhaankam ya oirɨ gu Dios, jum aayaꞌ gu tanoolh nam paiꞌ dhuuk jiñ dhagiaꞌ gu jaꞌtkam guiꞌ nam xiñ bhaamkiꞌñ. \p \v 45 Guꞌ ji na mɨt guꞌ pu cham maatɨt kai na jax kaiꞌñkam jup kaiꞌch gu miꞌ jotmodaꞌ guiꞌ nam kaichuꞌ, na guꞌ gu Dios pɨx dɨɨlh tu soobhiꞌñ nam chakui mamtɨdaꞌ. Panaas kum jix ɨɨbhiꞌñdhaꞌ ɨp guꞌ gu Jesuus nam gɨt jix bhaiꞌ xi chɨkkaꞌ na jax kaiꞌñkam jup kaiꞌch. \s1 Gu Jesuus na ba tu aaꞌndaꞌ na jax jaꞌk jum aaꞌ nar tuꞌm kaꞌ gu jaroiꞌ noꞌx aaꞌ nar gɇꞌkam kaꞌ \r (Mt. 18:1‑5; Mr. 9:33‑37) \p \v 46 Baꞌ maaꞌnnim ma ji ñiokbo mɨt ɨp dɨɨlh dai guiꞌ nam jɨꞌk kaichuꞌ gu Jesuus, jup kaiꞌch am na jaroo baꞌ pɨk jix ioꞌm jir gɇꞌkam dai guiꞌ nam jɨꞌk kaichuꞌ. \v 47 Guꞌ baꞌ gu Jesuus na guꞌx maat ja jujur am bhaan nam jax xi kaiꞌchimɨk, maaꞌn xi ñobchɨk gu alhii \v 48 jup ja tɨtda: \p ―Noꞌ jaroiꞌ maadɨt aapiꞌm jiñ buix biiñak kat jix bhaiꞌ ba duu maaꞌn gu alhii jaꞌp na dhiꞌñi, dhiꞌ aañ nax bhaiꞌñ dhuñiaꞌ. Guꞌ baꞌ gu jaroiꞌ na aañ jix bhaiꞌñ dhuñiaꞌ, guñ Gɨꞌkoraꞌ nax bhaiꞌ duñiaꞌ ɨp nat bhañ joot jix dhaam dɨr. Baꞌ dhiꞌ jaꞌpniñ kaiꞌñkam jup jam tɨtda na gu jaroiꞌ noꞌx aaꞌ nar gɇꞌkam kaꞌ ja bui gu jaiꞌ, jum aaꞌ na cham tuꞌ tuꞌ jim ɨlhdhat jix bhaiꞌ ja buadaꞌ gu jaiꞌ, dhiꞌ baꞌ puiꞌ bam kaiꞌch nar gɇꞌkam. \s1 Gu Jesuus na puiꞌ ba tɨꞌyaꞌ na gu jaroiꞌ noꞌ puiꞌ jaꞌk jup duiñchuꞌ nam jax jaꞌk tu duiñchuꞌ dɨɨlh, dhiꞌ bhaan jix maatɨꞌ kaꞌ na ja bɨɨm jup tuiꞌdhiꞌ \r (Mr. 9:38‑40) \p \v 49 Baꞌ gu Juan jup tɨtda gu Jesuus: \p ―Jiñ jaduuñ, aach maaꞌn tɨɨ gu maaꞌnkam nam aꞌmkam maiꞌ ja jootos gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ ja aꞌm dɨr gu jaꞌtkam. Aach baꞌ xi sooꞌmchulhdhak, na guꞌ cham jich bɨɨm jup tuiꞌdhiꞌ. \p \v 50 Baꞌ gu Jesuus jup tɨtda: \p ―¿Jax ku pimɨt baꞌp sooꞌmchulh? Jax dhui nach bɨɨm jup tuiꞌñgɨdaꞌ puiꞌ ji chuꞌt gu jaroiꞌ noꞌ cham bhaamut jich aaꞌ. \s1 Gu Jesuus na ja aagiꞌñdhaꞌ gu Jakoobo gio gu Juan na cham jir am nam jax kaiꞌch \p \v 51 Baꞌ na ba miamlhim na paiꞌ dhuuk tu daaxix na giop ji jimiaꞌ gu Jesuus jix dhaam jaꞌk, juraaꞌn ba dai na mu jimiaꞌ Jerusaleen. \v 52 Bɨɨpɨꞌ muiꞌ xi ja joot guiꞌ nam kaichuꞌ maaꞌn kap na paiꞌ jɨꞌdɨlh jir kikcham na Samaaria bhaan bipioꞌ guiꞌ gu dɨbɨɨr, nam tɨ tɨkkaꞌ noꞌx bhaaiꞌ nam miꞌ xi chɨbiapuidhat. \v 53 Guꞌ ji nam guꞌ cham aaꞌ gu mi oiꞌñkam, nam guꞌx maat nar Israel kam gu Jesuus ku baꞌ Jerusaleen jaꞌk jim. \v 54 Baꞌ gu Jakoobo gio gu Juan jup tɨtda am gu Jesuus: \p ―¿Dho gi aap jax kaiꞌch jich jaduuñ noꞌ chich moo puiꞌp tɨi na ja aꞌm tai mi dhuuduꞌ kum bɨɨx mu koꞌyaꞌ gu mi oiꞌñkam? ¿Tuꞌ gi kum baꞌ cham aaꞌ? Tɨɨꞌ nat guꞌ gu Eliiyas puiꞌp tu duu bɨjɨk. \p \v 55 Baꞌ gu Jesuus jaꞌk gɨɨsɨk jup ja tɨtda: \p ―Aapiꞌm dɨɨlh pu cham maat noꞌx kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ jam aꞌm tajaañix gu puiꞌ na pim jax kaiꞌch, kaꞌ baꞌ guꞌ cham. \v 56 Jax dhui na guꞌ aañ na ñich bhaankam bha jii gu Dios yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn, cham tuꞌ nañ yaꞌ ja tulhiiñchudaꞌ gu jaꞌtkam, guꞌ jaꞌpji nañ jaꞌkbuiꞌ kat ja aagiꞌñdhaꞌ nam jax jaꞌk duñiaꞌ nam baꞌ cham jum tulhiiñaꞌ. \p Baꞌ miꞌ dhɨr pu maakam jaꞌk bhɨi mɨt na puiꞌ jɨꞌdɨlh jup jir kikcham nam baꞌ miꞌ xi chɨbiapuidhat. \s1 Gu jaꞌtkam nam tɨix aaꞌndaꞌ nam gammɨjɨ ba kaichgɨdaꞌ gu Jesuus \r (Mt. 8:19‑22) \p \v 57 Baꞌ gamaiꞌ nam jiimchuꞌ bɨɨx boi, maaꞌn miꞌ dhɨr jaꞌp jup tɨtda gu maaꞌnkam gu Jesuus: \p ―Aañ jaiꞌ tɨip jix aaꞌ nañ gɨt jup jum kaichgɨdaꞌñ jaduuñ nañ baꞌ gɨt jaiꞌp xi jimdaꞌ paiꞌ nap jaꞌk oilhidhaꞌ. \p \v 58 Baꞌ gu Jesuus jup tɨtda: \p ―Jax dhui na aañ nañ bhaankam ya oirɨ gu Dios, pu cham paiꞌ bhaaiꞌ nañ joidham xiñ jɨɨpdhaꞌ gɨt, cham puiꞌ na gu kaxio na sɨlh jimiaꞌ mu paiꞌ na chioꞌ na ba kooxmɨraꞌ paiꞌ na duuk jix kooxim kaꞌ, piam puiꞌ na gu uꞌiiꞌ na sɨlh jimiaꞌ paiꞌ na tu kos kaꞌ na paiꞌ dhuuk jup jix kooxim kaꞌ. \p \v 59 Baꞌ dɨɨlh gu Jesuus jaꞌp jaꞌk jup tɨtda jumai: \p ―Aañ jaꞌp ɨlhiiꞌñ jiñ jaduuñ nap bañ kaichgɨdaꞌ xib dɨr jaꞌp jaꞌk. \p Baꞌp kaiꞌch guiꞌ: \p ―Dho ea nañ ka xi yaaspai guñ chaat noꞌt ba muu nañ baꞌ miꞌ dhɨr bam kaichgɨdaꞌ gammɨjɨ. \p \v 60 Baꞌ gu Jesuus jup tɨtda: \p ―Jaꞌpji nap naiꞌ xi ja aaꞌñdharaꞌ gu jaꞌtkam na jax jaꞌk jix bhaaiꞌ nam duñiaꞌ na baꞌx joiꞌmdat ja aꞌm tɨ tɨgiaꞌ gu Dios, chaꞌp tuꞌ bhaan jup jim buixdhat gu jaꞌtkam guiꞌ nam jaꞌp ji buan nam koꞌiix. Matgɨm dhiꞌ yaꞌ pum yaaspaidhaꞌm ji dai koiꞌñgaꞌn. \p \v 61 Baꞌ jumai miꞌ dhɨr jaꞌp jup tɨtda ɨp gu Jesuus: \p ―Aañ dho gi guꞌx aaꞌ ji nañ tuꞌ sɨlhkam bam kaichgɨdaꞌ, jix aaꞌ iñ nañ jaiꞌp xi jimdaꞌ paiꞌ nap jaꞌk jimdaꞌ. Dai pɨx ji nañ ka xi ja tabuimgiꞌñmɨrai bɨɨx guñ jaaduñ muñ kiꞌaam, miꞌ dhɨr dho gi baꞌ guꞌ bar cham tuꞌ kaꞌ ji. \p \v 62 Baꞌ gu Jesuus jup tɨtda: \p ―¿Aap paa duuk nɨiꞌñ gu maaꞌnkam guiꞌ na tu juantuꞌndaꞌ jaraar taꞌm na kuuꞌ jaꞌk tɨ nɨidhim? Puꞌñi dhop ji buusan gu jaroiꞌ noꞌ dai bhaan tɨtɨɨꞌñcho gu tuꞌ na gatuuk dɨr biꞌiidhaꞌ, pu cham tuꞌ baꞌ bhaaiꞌn kaꞌ na jax dhui miꞌ puiꞌ jimiaꞌ na jax jix aaꞌ guñ Gɨꞌkoraꞌ. \c 10 \s1 Gu Jesuus na bɨɨpɨꞌ muiꞌ ba ja jootsaꞌ baik ooꞌm daman mambhɨɨx gook guiꞌ nam kaichuꞌ \p \v 1 Baꞌ mɨkkat baik ooꞌm daman mambhɨɨx gook maap xi ja jumpadak gu Jesuus guiꞌ nam kaichuꞌ, goꞌgok baꞌ mɨjɨ xi ja joot bɨɨpɨꞌ nam tu ja aꞌgiꞌñpuꞌ gu jaꞌtkam gammɨjɨ na paiꞌ jax muiꞌ paꞌ daaꞌñxim jir kikcham na paiꞌ bhɨɨyaꞌ. \v 2 Jup xi ja tɨɨdak bɨɨpɨꞌ dɨr nat baꞌ moo ba ja joot: \p ―Gɇꞌgɇr dhor gaꞌn tɨr ya jaꞌp na pim jax bax maat, guꞌ pɨx ji nam guꞌ gu ordam jir gook alh. Jum aaꞌ baꞌ na pim soiꞌ tɨtdadaꞌ guñ Gɨꞌkoraꞌ na yaꞌ tu gaa na jaiꞌ bhaiꞌp ja jootsaꞌ gu ordam nam baꞌ yaꞌ tu oraaꞌ. \v 3 Ku guꞌ ea na pim aapiꞌm ka xi chu ja aꞌgiꞌñpuꞌ gu jaꞌtkam. Xim nuukdat japim na cham tuꞌ jam duñiaꞌ, na pim guꞌ jaꞌp ji bubuakiaꞌ na jax gu kakasnir nam miꞌ pɨk aayaꞌ nam paiꞌx jaiꞌch kaꞌ gu sɨsɨɨꞌ. \v 4 Cham jum aaꞌ na pim gaamtuꞌndaꞌ tuꞌ tuumiñ, nix chuꞌ asaak ku pim kusbiodaꞌ. Gu jam sussak pu daipuꞌ na pim jax ja aaꞌntuꞌndaꞌ. Gu jaroiꞌ noꞌt ampɨk mu paiꞌ jam nam boi chaꞌm, daipuꞌ na pim xi ñiokdhai maaꞌn na pim jiimdaꞌ, chaꞌpim tu aꞌgiꞌñdhaꞌ. \v 5 Paiꞌ jax chuꞌm kiicham na pim jix aik kaꞌ, jaꞌp japim tɨꞌyaꞌ na pim ja ñioꞌkdhaꞌ gu mi oiꞌñkam: “Moo gɨt xi jam joiꞌmdat jam aꞌm tɨ nɨidhidhaꞌ gu Dios.” \v 6 Baꞌ noꞌm guꞌ joidham jir jix bhabhaiꞌkam gu mi oiꞌñkam, gammɨjɨ dho puiꞌx joiꞌmdat ja aꞌm tɨ nɨidhidhaꞌ gu Dios, guꞌ ji noꞌ guꞌ cham, cham dho ja aꞌm tɨ nɨidhidhaꞌ. \v 7 Chaꞌpim naiꞌ pɨx tɨbiappuidhaꞌ kikcham, miꞌ ji na pim juruuñdhaꞌ paiꞌ nam jam aichdhaꞌx bhaiꞌ jam tɨɨdai. Na pim paiꞌ bɨɨx xi chu ja aꞌgidhai gu jaꞌtkam guiꞌ nam mi jaꞌp jup oiꞌñkaꞌ na pim baꞌ ba jimiaꞌ miꞌ dhɨr. Gio gu koiꞌ, miꞌ puiꞌ tu kuaꞌdaꞌ pim tuꞌ nam jam maakdaꞌ, gio gu suudaiꞌ miꞌ jam toiꞌdhidhaꞌ am, na guꞌ na pim jax bax maat gu jaroiꞌ noꞌ tuꞌ bhaan tu juan, mi buusnidhaꞌ gu maiꞌchɨk gaꞌn. \v 8 Baꞌ mu paiꞌ muiꞌ kam tɨr na pim aayaꞌ, na muiꞌ paꞌ daaꞌñxim jir kikcham kaꞌ, noꞌ mɨt joidham jam tɨɨdak ma tu jam onbaiꞌ gu jaꞌtkam, aapiꞌm xi chu jugai gu tuꞌ nam jam bhiidhaꞌ. \v 9 Gux kakoꞌkkam japim jup xi ja duduaꞌñdhai noꞌm ampɨk miꞌp jix jaiꞌch. Jaꞌp japim ja tɨɨdaꞌ bɨɨx gu jaꞌtkam: “Yaꞌ ma miamrɨ na pim paiꞌ dhuuk ampɨx machiaꞌ na pim jax jaꞌk duñiaꞌ na baꞌ xi jam joiꞌmdai jam aꞌm ba tɨ nɨidhidhaꞌ gu Dios.” \v 10 Baꞌ noꞌ pimɨt miꞌ pɨk ai kikcham nam paiꞌ cham jam kɨɨgalhiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam, jaꞌp japim xi ja tɨɨdai pu jimiaꞌ miꞌ dhɨr: \v 11 “Jam nɨiꞌñchudat jach yaꞌ xi xiixkai dhi dɨbɨɨr nat jɨꞌx yaꞌ bam bhiꞌiis jich chooton am gu yaꞌ jam kiꞌaam kam, baꞌ dhiꞌ bhaan jix maatɨꞌ kaꞌ na pimɨt cham jɨꞌx jich kɨɨgalh. Dai baꞌ nach jaꞌp pɨx xi jam tɨɨdam nat bak yaꞌ mam ai na pim paiꞌ dhuuk ampɨx machiaꞌ na pim jax jaꞌk duñiaꞌ na baꞌ xi jam joiꞌmdai jam aꞌm ba tɨ nɨidhidhaꞌ gu Dios.” \v 12 Baꞌ aañ yaꞌ pu jam tɨtda nax ioꞌm cham bhaiꞌ tu ja jimiaꞌ dhiꞌ dhi jaꞌtkam janoꞌ na paiꞌ dhuuk jum aayaꞌ na tum kuugalhdhaꞌ yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn, cham tuꞌ puiꞌ na gu Sodooma kam jaꞌtkam. \s1 Nam cham miꞌ puiꞌ jiimdaꞌ gu jaꞌtkam Korasiin oiꞌñkam gio Betsaida \r (Mt. 11:20‑24) \p \v 13 Baꞌx buam jum aagɨt ba ja aaꞌ gu Jesuus gu Korasiin oiꞌñkam gio gu Betsaida kam, jup kaiꞌch: \p ―Aañ jix buam jiñ aaꞌ ja bui gu Korasiin oiꞌñkam gio gu Betsaida kam, na mɨt guꞌ cham miꞌ puiꞌ jii na jax jix aaꞌ guñ Gɨꞌkoraꞌ. Tɨi ñich jix bhaiꞌ tu duu ja nɨiꞌñchudat nam jax jaꞌk cham paiꞌ dhuuk puiꞌ tɨ nɨidhat. Noꞌñ gɨt Tiiro gio Sidoon puiꞌx bhaiꞌ tu duñiaꞌ sia kum cham jir Israel kam, moo janoꞌ gɨt soiꞌm ɨlhdhai miꞌ puiꞌ ba jimiaꞌ am. Jajannulh jix xaasak jam gɨt pu tɨm tɨiꞌdhaꞌ, ni kum ka batbiadaꞌ, jaꞌkbuiꞌ kat jam matai bhaiꞌ xim buidhidhaꞌ na bhaan jix maatɨꞌ kaꞌ nam sɨlhkam soiꞌm ɨlhiiꞌñ. \v 14 Baꞌ tuꞌ na jax chuiꞌkaꞌ, jix ioꞌm tulhiiñaraꞌ tɨr suulhgiaꞌ am janoꞌ na paiꞌ dhuuk jum aayaꞌ gu tanoolh na ja aagiꞌñdhaꞌ guñ Gɨꞌkoraꞌ bɨɨx gu jaꞌtkam nam jɨꞌk tuꞌ jax xi buimɨi yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn, cham tuꞌ puiꞌ na gu Sidoon oiꞌñkam gio Tiiro. \v 15 Guꞌ baꞌ gu Kapernaum oiꞌñkam, jaꞌp jum aaꞌ am nam jix dhaam jaꞌk jiim buiñor guñ Gɨꞌkoraꞌ. Matgɨm mɨjɨmmɨ jaꞌk ji nam ja iabuꞌx ioꞌm tuukab na paiꞌ gɇꞌ tɨ dɨꞌ. \p \v 16 ’Baꞌ aapiꞌm nañ jam jootos na pim tu ja aꞌgiꞌñpuꞌ gu jaꞌtkam, gu jaroiꞌ noꞌ joidham cham jax ji kaiꞌchɨt jam kɇɇ na pim tu aꞌgiꞌñdhaꞌ, dhiꞌ aañ na joidham jiñ kɇɇkɇꞌ. Guꞌ baꞌ gu jaroiꞌ na cham jam kaim kaꞌ, dhiꞌ aañ na cham jiñ kaim kaꞌ ɨp. Ku guꞌ cham tuꞌ ji na dai aañ na cham jiñ kaim kaꞌ, guꞌ jaꞌpji sia guñ Gɨꞌkoraꞌ nat bhañ joot yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn. \s1 Nam jaꞌk ba suulhgiaꞌ gu baik ooꞌm daman mambhɨɨx gook guiꞌ nam kaichuꞌ gu Jesuus \p \v 17 Baꞌ gio pɨx jaꞌx jup ji ai mɨt gu baik ooꞌm daman mambhɨɨx gook guiꞌ nam kaichuꞌ gu Jesuus na mɨt jaꞌk ba suulh na mɨt tu ja aꞌgiꞌñpuk gu jaꞌtkam. Jix bhaiꞌm taattugɨt ba aagiꞌñ am na mɨt tuꞌ joidham tu duu mu jaꞌp, jup tɨtda am: \p ―¡Jich jaduuñ, giilhim xich jɨɨgiꞌñ am gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ nach jum aꞌmkam maiꞌ ja jootos ja aꞌm dɨr gu jaꞌtkam! ¡Jotmodaꞌ pu buan am! \p \v 18 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Dho na guꞌ aañ cham tuꞌr jiñ jupaabkam gu jaꞌook, puiꞌ ku baꞌ xiñ jɨɨgiꞌñ. Tɨɨ ñich guꞌ nat bha ji buax dhaam dɨr guñ Gɨꞌkoraꞌ janoꞌ nat paiꞌ dhuuk giilhim jum uaꞌtulh buiñor, jaꞌp jum duu na jax gu duuk noꞌt bɨpgɨ. \v 19 Puiꞌ ku ñich baꞌ aañ jam tajaañ guiꞌ na pim kɨꞌn jum palhbuidhidhaꞌ na cham tuꞌ tuꞌ jam duñiaꞌ, siat chi moo tuꞌ naksɨr cham tu jimchuꞌndam jam kɨi, piam jax chuꞌm jumai koꞌx maimdagɨm. \v 20 Dai pɨx ji na pim guꞌ cham dhiꞌ kɨꞌn jix bhaiꞌp bam taat kaꞌ, guꞌ jaꞌpji na pim ba uaꞌñix uꞌuan taꞌm jix dhaam na pim jax chɨɨꞌ na pim kɨꞌn jix bhaiꞌm taat kaꞌ, na guꞌ dai guiꞌ nam ba uaꞌñix kaꞌx dhaam na ja baidhikaꞌ gu Dios na paiꞌp tuꞌiiꞌ. \s1 Nax bhaiꞌm taat kaꞌ gu Jesuus \r (Mt. 11:25‑27; 13:16‑17) \p \v 21 Baꞌ miꞌ jotmodaꞌx bhaiꞌ bhaiꞌ jim ɨlh gu Jesuus, nat guꞌ gux Dhuuduꞌ kam jix Uañ Iiꞌmdaꞌ pɨx puiꞌ jaꞌk duu na bhaan tajaañix. Baꞌp kaiꞌch: \p ―Aañ jix bhaiꞌñ chaat jum buiñ Gɨꞌkoraꞌ, aap nap jir gɇꞌkam jix dhaam gio yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn, na pich guꞌ ba ja mattuda gu jaꞌtkam guiꞌ nam gampaiꞌ tuꞌm na pich tuꞌ ja ɨxchuix gux mamatdagɨm jum aaꞌndam. Baꞌ aañ jix bhaiꞌñ chaat jiñ Gɨꞌkoraꞌ, nap guꞌ puiꞌ jaꞌk jix aaꞌ. \p \v 22 Baꞌp ja tɨtda guiꞌ nam miꞌp tuꞌiiꞌ: \p ―Aañ bɨɨx tuñ maa guñ Gɨꞌkoraꞌ na jɨꞌk tuꞌx chu jaiꞌch, na guꞌ dai aañ jix bhaiꞌ xiñ maat nañ jir tuꞌp tuꞌm daꞌ, nañ guꞌr maraaꞌn. Gio aañ yaꞌ dɨr mu jaꞌk dai aañ dɨɨlh pɨx jup jix maat guñ Gɨꞌkoraꞌ nar tuꞌp tuꞌm daꞌ. Guꞌ baꞌ gu jaroiꞌ noꞌx maachim nach jir tuꞌp tuꞌm daꞌ gook dɨt, aañiꞌ dho aagiꞌñdhaꞌ. \p \v 23 Baꞌ mu jaꞌk xi ja tɨɨgɨk jup ja tɨtda dai guiꞌ nam kaichuꞌ: \p ―Joidham noꞌm bɨɨx puiꞌp tɨ tɨgiaꞌ gɨt gu jaꞌtkam na pim aapiꞌm jɨꞌk tuꞌ joidham jix bhaiꞌm duukam tɨ nɨiꞌñ nañ jup tu bua. \v 24 Na guꞌ guiꞌ nam bhaankamuꞌn gu Dios ya jaꞌp tu ja aꞌgidhimɨk gu jaꞌtkam bɨjɨk, gio gux ioꞌm gɇꞌgɇrkam kat Israel kam, puiꞌ tɨi joidham tuꞌm jup jix chɨ tɨɨgik kat am na pim aapiꞌm jax joidham tuꞌm tɨ nɨiꞌñ xib, guꞌ ji na mɨt guꞌ cham pu chuꞌm tɨ tɨɨ. Sia puiꞌ joidham tuꞌm jup jix chɨ kaik kat am tɨi na pim aapiꞌm jax joidham tuꞌm tɇ kɇɇ xib, guꞌ ji na mɨt guꞌ cham pu chuꞌm tɨ kai. \s1 Gu Jesuus na ba tu aꞌgaꞌ bhaan ji uaꞌrgidhai maaꞌn gu maaꞌnkam Samaaria kam \p \v 25 Baꞌ maadɨt guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios mu jimɨɨk bhaiꞌ ba tɨkka gu Jesuus, na miꞌ pɨx jix maachim noꞌ sap moo puiꞌ pɨx jup ji bua na jax ɨlhiiꞌñ dɨɨlh. Jup tɨtda: \p ―Jiñ jaduuñ, aañ jaꞌp tuꞌm bham tɨkkam nap iam jiñ aagiꞌñdhaꞌ gɨt nañ jaꞌp tɇ kɇɇ nap bɨxchuꞌ pɨx jix maat. ¿Tuꞌñ jax dhuñiaꞌ nañ baꞌ gammɨjɨ buiñor bap tuiꞌkaꞌ gu Dios? \p \v 26 Baꞌ gu Jesuus jup tɨtda: \p ―¿Dho jax gim kaiꞌch nap tu jiñkaiꞌñdhaꞌ miꞌ na paiꞌ tu uaꞌñix gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios na mɨt tu uaꞌnak gu bɨjɨk dɨr kam na tuꞌ pɨk jix ioꞌm jum aaꞌ nach pu duñiaꞌ? \p \v 27 Baꞌp kaiꞌch: \p ―Dho sap nach gammɨjɨ tuꞌ kaꞌm nɨiꞌñdhaꞌ gu Dios, gio nach gammɨjɨ tɨꞌñchokaꞌ bɨɨx jich jujur kɨꞌn gio na jɨꞌx jich iꞌiiꞌmdaꞌ kɨꞌn, bɨɨx nach jɨꞌx pup jich chaat. Gio sap baꞌ nach jix joiꞌmdai tɨɨgɨix bhaiꞌ dhuñiaꞌ gu jaroiꞌ noꞌ tuꞌ bhaan jum tulhiiñ, panaas ku sap moo aach pɨx jir guiꞌ kaꞌ. \p \v 28 Baꞌ gu Jesuus jup tɨtda: \p ―Dho puꞌñi pɨx nap duñiaꞌñ jaduuñ nap baꞌ gammɨjɨ buiñor bap tuiꞌkaꞌ gu Dios. \p \v 29 Guꞌ ji nat guꞌ gio bhaiꞌp ka xi chɨkka guiꞌ na sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios na sap baꞌ cham jax jum aaꞌndaꞌ gu Jesuus na jaꞌp pɨx bha tɨkka sia kux maat, jup tɨtda: \p ―Dho jaꞌpji nañ cham maat na jax chuꞌm jaꞌtkam baꞌ ja aagɨt jup kaiꞌch guiꞌ nañ puiꞌx ja joiꞌmdaix bhaiꞌ ja duñiaꞌ noꞌm tuꞌ bhaan jum tulhiiñ. \p \v 30 Baꞌ gu Jesuus muiꞌ ji chu aꞌga bhaan ji uaꞌrgidhak maaꞌn gu maaꞌnkam, jup kaiꞌch: \p ―Maaꞌnnim maaꞌn gu maaꞌnkam Jerusaleen kam tɨi ma paxiaram mu jaꞌk Jerikoo. Guꞌ ji na mɨt guꞌ gama jaꞌk daagɨk gɨbiimɨk gux ɨꞌxkum, tɨi pup mukxikam jamɨt mi jaꞌp xi buak boi chaꞌm, xi chɨ ɨɨxdhak jamɨt baꞌ bɨɨx guiꞌ na jɨꞌk tuꞌ tu uaꞌkat. Daman gu jajannulhiꞌñ pup jamɨt xi chu kookoxchulhdhak xi chu uꞌuuk na ka tɨ tɨiꞌchgɨt, puiꞌx dhaapkat jamɨt miꞌ xi buak. \v 31 Baꞌ ampɨk miꞌp bhɨichuꞌ maadɨt guiꞌ nam ja aꞌmkam tu daandaꞌ dai gu Israel kam jaꞌtkam. Baꞌ ba tɨɨ na miꞌ kaat, ni jɨꞌx kut iam jix joiꞌmdat tɨɨ. Miꞌ dhɨr jaꞌp gakoolh xi bhɨɨk maaꞌn na jimchuꞌ. \v 32 Baꞌ jaꞌxpɨx muiꞌp ba jimchuꞌ maadɨt guiꞌ nam jir tujuandam mu jaꞌp chichiop nam paiꞌ tu daandaꞌ dai gu Israel kam jaꞌtkam. Baꞌ puiꞌp ba tɨɨ na miꞌ kaat boi chaꞌm, guꞌ pɨx ji nat guꞌ puiꞌ cham joiꞌmdat jup tɨɨ sia, miꞌ dhɨr jaꞌp gakoolh xi bhɨɨk puiꞌ maaꞌn na jimchuꞌ ɨp. \v 33 Baꞌ siamri maaꞌn gu maaꞌnkam Samaaria kam mi jaꞌp jup ka jim dhiꞌ kaꞌm gu boi. Dhiꞌ dho gi guꞌx joiꞌmdak tɨɨ ji na miꞌ soiꞌ tuꞌiiꞌ, \v 34 muiꞌ pu ji ai miaꞌn. Baꞌ xi chu juulh na paiꞌ jax jix koꞌktulhdhix gu tukgaꞌn, gio nat xi chu bhiibgi jajannulh saaskiꞌ kɨꞌn. Baꞌ bhaiꞌ xi dhaasak bhaan gu bhuruꞌx na uaꞌ ba bhɨɨk maaꞌn kap na paiꞌ tɨm tɨbiappu, baꞌ xi chu namkidhak mɨjɨ ba booꞌn. Miꞌ baꞌ pu daakat nuukaꞌn bɨx chukaaꞌ. \v 35 Baꞌ buimgidhak gu Samaaria kam maaꞌnkam jup tɨtda guiꞌ nar gaꞌn miꞌ na paiꞌ tɨm tɨbiappu: “Yaꞌp kañ ñɨiꞌñxiꞌñkaꞌ dhiñ jaduuñ na miꞌ boꞌ, jix bhaiꞌp ka buadaꞌ. Yaꞌni gook gu tuumiñ nap kɨꞌn sabaꞌñxidhaꞌ gu tuꞌ noꞌ bam aaꞌ. Noꞌ pich jax dhuuk jaiꞌ dɨɨlh jum tumñiꞌ kɨꞌn tu namki gu tuꞌ, aañ jaꞌk jum iabuidhaꞌ nañ gio yaꞌp buusniaꞌ nañ jaꞌk ba gɨɨxchuꞌndaꞌ.” \v 36 Dho jaña, ¿jax chuꞌm dhi baik jaꞌtkam na mɨt miꞌ bubuax joiꞌmdak tɨɨgɨk jix bhaiꞌ dhuu gu maaꞌnkam na miꞌ tulhiiñix boi chaꞌm? \p \v 37 Baꞌ guiꞌ na sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios jup kaiꞌch: \p ―Dho gu Samaaria kam. \p Baꞌ gu Jesuus jup tɨtda: \p ―Dho puꞌjani pɨx jaꞌk jum aaꞌ nap duñiaꞌñ jaduuñ, jix bhaiꞌp ja buadaꞌ bɨɨx pɨx gu jaꞌtkam, sia moo nar paiꞌ kam kaꞌ gɨt. \s1 Gu Jesuus na miꞌ ba aayaꞌ kiaꞌmiꞌñ gu Maarta gio gu Mariiya \p \v 38 Baꞌ puiꞌ xi chu aꞌgidhat jimchuꞌ gu Jesuus. Nammɨ gama jaꞌk maaꞌn kap ba ai na paiꞌ jumai jɨꞌdɨlh jup jir kikcham. Baꞌ maaꞌn miꞌ kiokaꞌ gu ubii Maarta tɨɨgim, joidham cham jax ji chɨꞌɨɨk aich na sap miꞌ xi chɨbiapui. \v 39 Baꞌ maaꞌn tɨ sɨɨpiꞌñ kaꞌ gu Maarta, Mariiya tɨɨgim. Dhi Mariiya mi jaꞌp ji dhaibuk amuub kɇɇ na tu aꞌga gu Jesuus. \v 40 Baꞌ gu Maarta bha jaꞌp jix bhaiꞌ tu bua bɨɨx aixim gu tuꞌ. Baꞌ na guꞌ cham palhbuiꞌñ gu sɨpdhiꞌñ, mu jimɨɨk amuub jup tɨtda gu Jesuus: \p ―Noꞌ pich miꞌ dhɨr iam jaꞌp tɨɨꞌn dhiñ xikuꞌ na jaiꞌ xiñ palhbuidhaꞌ nañ tuꞌx bua. Miꞌ pɨx pu daa. ¿Kaꞌp ji cham joiꞌmdat jiñ ñɨiꞌñ aañ jaduuñ? \p \v 41 Baꞌ gu Jesuus jup tɨtda: \p ―¿Jax kup baꞌ moo bhaan jix buam jup jum aaꞌ Maarta gu tuꞌ nap bɨɨx aixim ji chu buaꞌt? \v 42 Jax dhui na maaꞌn pɨx jix ioꞌm jum aaꞌ nap pu duñiaꞌ, nap yaꞌni jaꞌp daibui xiñ kaayaꞌ na jax dhi Mariiya. Dhiꞌ jɨꞌ ji nax ioꞌm jum aaꞌ. Baꞌ cham jir am nañ muiꞌp bam joochxiꞌñdhaꞌ dhi Mariiya, nat guꞌ dhiꞌ yaꞌ ba ai na paiꞌ pɨk jum aaꞌ. \c 11 \s1 Gu Jesuus na ba ja aagiꞌñdhaꞌ guiꞌ nam kaichuꞌ nam jax jaꞌk tu daandaꞌ buiñor gu Dios \r (Mt. 6:9‑15; 7:7‑11) \p \v 1 Maaꞌnnim maaꞌn kap xi jimɨɨk gu Jesuus ma tu daanɨ jix dhaam jaꞌk buiñor gu Dios, bɨɨx jam jup oiꞌñchuꞌ guiꞌ nam kaichuꞌ. Baꞌ nat tɨɨmok na xi chu dañiimɨk, maadɨt miꞌ dhɨr jaꞌp jup tɨtda guiꞌ nam kaichuꞌ: \p ―Jich aagiꞌñdhaꞌ ap jich jaduuñ nach jax jaꞌk tu daandaꞌx dhaam jaꞌk buiñor gu Dios, jaꞌp nat jax gu Juan jaꞌtkam bopkondam jup ja aaꞌñdhak guiꞌ nam kaichgɨt. \p \v 2 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Dho jaꞌp japim kaiꞌchdhaꞌ na pim paiꞌ dhuuk tu daandaꞌ buiñor gu Dios: \q1 Aapiꞌch Gɨꞌkoraꞌ nap jix dhaam jup tuꞌiiꞌ, \q1 aap nap gammɨjɨx uañ kɨꞌn pur jum tɨɨtgɨdam kaꞌ. \q1 Iam jap jaꞌxbuiꞌ puiꞌp xi chu buadaꞌ yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn jaꞌp nap jax tu buadaꞌx dhaam jaꞌk. \q1 Ku guꞌ aap ji noꞌp dɨɨlh puiꞌp ɨlhiiꞌñdhaꞌ gɨt, \q1 aach puiꞌ pɨx soiꞌm kaichuꞌn ji. \q1 \v 3 Gio dhich chuukuꞌ na tuꞌ kɨꞌn jup dua, \q1 gammɨjɨp xi maakidhat nabap tanoolh na baꞌ kɨꞌn jix bhaiꞌ tu tatda kaꞌ. \q1 \v 4 Gio baꞌ nap iam tuch uañiꞌñkaꞌ nach jɨꞌx mach uaꞌtulhdhaꞌ jum bui, \q1 puiꞌ nach jax jup tu ja uañiꞌñ aach guiꞌ nam jup jum uaꞌtulhiꞌñ jich bui. \q1 Gammɨjɨp iam jich aꞌm tɨ nɨidhidhaꞌ na cham jich maiꞌchɨi gu jaꞌook jumai boi bhaan jich bhɨichdhaꞌ na paiꞌ maiꞌx chɨ gɨɨxiꞌ. \p \v 5 Baꞌ jaꞌpnip ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Kani nañ jam aagiꞌñdhaꞌ na jax pɨk jaꞌk tu tuꞌiiꞌ dhiꞌ. Noꞌ maadɨt aapiꞌm na pim jɨꞌk yaꞌp tuꞌiiꞌ, ɨraab tukaaꞌ muiꞌ ba tu soon jum kiꞌaam gu jaroiꞌ na miꞌ dhɨr jaꞌp jup kiokaꞌ, noꞌ guꞌ jax jum tɨtda: “Jiñ jaduuñ, iam gook jiñ chaiñbuiꞌñ gu paan \v 6 nañ onbaiꞌñdhaꞌ maaꞌn guñ jaduuñ nat mɨk dɨr mi ai. Giilhim sap bax bhioꞌntuꞌ, aañ guꞌ pu cham biaꞌ gu tuꞌ nañ iam onbaiꞌñdhaꞌ gɨt.” \v 7 Baꞌ noꞌp guꞌ aap mɨjɨ dɨr jup tɨtda: “Kux cham jir gɇꞌ tukaaꞌ aa ku pich baꞌ moo bhaiꞌp bañ ñiñiichdham. Bha siisap ɨp guꞌ gu kiꞌñgob, gio yaꞌ ja saagiꞌñ boꞌ iñ guñ aꞌaalh chuk. Cham dho baꞌ jax jix bhaaiꞌ nañ bamgiaꞌ, dampan ji baꞌ noꞌ giop ba xi chum aagim.” \v 8 Guꞌ ji noꞌ guꞌ pɨx ji kɨɨsaim na soiꞌ kaiꞌch nam taan, ma ji bamgiaꞌp ji matgɨm nap tu makmɨraꞌ bɨɨx gu tuꞌ na aaꞌndaꞌ. Ku guꞌ aañ yaꞌ pu jam tɨtda ji na cham tuꞌ na moo nap jix mat kaꞌ kup baꞌ tu makiaꞌ, guꞌ jaꞌpji na pɨx ji kɨɨsaidhaꞌ na soiꞌ kaiꞌchdhaꞌ kup baꞌ tu makiaꞌ. \v 9 Baꞌ aañ puiꞌp jam tɨtda, gu tuꞌ na pim taandaꞌ guñ Gɨꞌkoraꞌ, jam makiaꞌ dho. Piam gu tuꞌ na pim gaꞌngadaꞌ, jam aagiꞌñdhaꞌ ɨp. Gio noꞌ pim pɨx ji kɨɨsaim na pim bha tu soon kiꞌñgob, jam kupioꞌkdhaꞌ ɨp. \v 10 Na guꞌ na pim jax bax maat gu jaroiꞌ noꞌ pɨx ji kɨɨsaim na tu taan gu tuꞌ, makiaꞌ am. Piam noꞌ tuꞌ gaꞌnga, tɨgiaꞌ ɨp. Gio noꞌ pɨx bhaiꞌ ji chu soon bhaiꞌ paiꞌ kiꞌñgob, kupioꞌkdhaꞌm ɨp. \p \v 11 ’¿Aapiꞌm daas aa na pim jodai makiaꞌ gu jax chuꞌm jam mar noꞌ paan jam taan? ¿Piam ku pim guꞌ koꞌ muiꞌ ba maak noꞌ batoop jam taan? \v 12 ¿Piam ku pim guꞌ naksɨr muiꞌ ba daagiꞌñ noꞌ lankiiyus jam taan? \v 13 ¿Jia na pim guꞌ bɨɨx pɨx jir jix bhabhaiꞌkam ja bui gu jam maamar, sia ku pim jax jir jix uꞌuaꞌtulhdhix kam jaꞌtkam? ¿Guñ Gɨꞌkoraꞌ gi baꞌ na giilhim jir jix bhaiꞌkam nax dhaam jup tuꞌiiꞌ? Tajaañdhaꞌ ji matgɨm gux Dhuuduꞌ kam jix Uañ Iiꞌmdagaꞌn gu jaroiꞌ na taandaꞌ. \s1 Nam puiꞌ aiꞌchuxdhaꞌ gu Jesuus na gu ja gɇꞌkam tuk gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ bhaan jup tuiꞌdhiꞌ \r (Mt. 12:22‑30; Mr. 3:19‑27) \p \v 14 Maaꞌnnim gu Jesuus maaꞌn maiꞌ ba jootos gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ bhaan dɨr maaꞌn gu maaꞌnkam na bhaan jup tuiꞌdhiꞌ. Cham tu ñiokdaꞌ dhiꞌ dhi maaꞌnkam, na guꞌ gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ pɨx na puiꞌ duukaꞌ. Baꞌ joidham bhaiꞌ ji chu ñiokcha gu maaꞌnkam nat paiꞌ ba buus gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ bhaan dɨr. Baꞌx bhaiꞌm ɨlh jamɨt jaiꞌ gu jaꞌtkam na mɨt puiꞌ tɨ tɨɨ. \v 15 Jaiꞌ baꞌp kaiꞌch am: \p ―Ja gɇꞌkam tuk ji gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ na bhaan jup tuiꞌdhiꞌ dhiꞌ, puiꞌ nam baꞌx jɨɨgiꞌñ. \p \v 16 Baꞌ jaiꞌp tɨtda am na sap xip duñiaꞌ gu tuꞌ nam cham paiꞌ dhuuk pu chuꞌm nɨiꞌñ, nam jax dhui miꞌ pɨx jix maiꞌchim noꞌ sap moo bɨxchuꞌx aichuꞌn na pu tu duñiaꞌ. \v 17 Guꞌ ji na guꞌx maat gu Jesuus nam jax jum aagɨt jup tɨtda, siax maat nam jax aiꞌchuxiꞌñ gu jaiꞌ. Baꞌp ja tɨtda bɨɨx: \p ―Gu jax chuꞌm gɇꞌkam noꞌ cham maaꞌn ñiꞌook jup duuk ja bui bɨɨx guiꞌ nam maap tu juandaꞌ, cham jɨꞌxkat tuꞌ jax dhuñiaꞌ am, nam guꞌ jaiꞌ maakam kaiꞌchdhaꞌ, gio jaiꞌ maakam ɨp. Mɨkkat miꞌ pɨx pu bhaakui mam koodaꞌ am dɨɨlh. \v 18 Puꞌñip jum duñiaꞌ gu ja gɇꞌkam tuk gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ noꞌt jax dhuuk bhaiꞌ ji bhaam ja bui gu tujuandam tugiꞌñ, nam guꞌ cham maaꞌn ñiꞌook kap duukaꞌ. Jaꞌp jañ kaiꞌñkam jup kaiꞌch na ni jɨꞌx kur puiꞌ na pim jax jiñ aiꞌchuxiꞌñ jaiꞌ dhɨt. Jup kaiꞌch japim nañ aꞌm jup tuiꞌdhiꞌ gu ja gɇꞌkam tuk gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ nam baꞌ xiñ jɨɨgiꞌñ. \v 19 ¿Aapiꞌm baꞌ puiꞌ ja gɇꞌkam tuk gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ ja aꞌm jup tuiꞌdhiꞌ aa guiꞌ nam jam kaichuꞌ nam baꞌx ja jɨɨgiꞌñ nam maiꞌ ja jootos ja aꞌm dɨr gu jaꞌtkam? ¿Jia na guꞌ cham? Pu dhiꞌ bhaan jix maatɨꞌ na cham jɨꞌx jir puiꞌ na pim jax jiñ aiꞌchuxiꞌñ. \v 20 Matgɨm aañ gu Dios ji nañ bhaankam ya oirɨt maiꞌ ja jootos gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ ja aꞌm dɨr gu jaꞌtkam. Gu Dios pɨx dɨɨlh jiñ aꞌm tɨ nɨidhim, puiꞌ kum baꞌ xiñ jɨɨgiꞌñ. Baꞌ dhiꞌ bhaan jup jix maatɨꞌ nat bam ai na pim paiꞌ dhuuk ampɨx machiaꞌ na pim jax jaꞌk duñiaꞌ na baꞌx joiꞌmdat jam aꞌm ba tɨ nɨidhidhaꞌ gu Dios. \p \v 21 ’Gu jaꞌook jaꞌpni jaꞌk jup ji buusan na jax maaꞌn gu maaꞌnkam jix oogɨm na mu paiꞌ tu biaꞌkaꞌ gu bɨxchugaꞌn jax chuꞌm baꞌk chɨr. Baꞌ miꞌ tu nuukaꞌndaꞌ ji dhaagɨt guiꞌ na kɨꞌn jum palhbuidhaꞌ noꞌ jaroiꞌ bax chɨ ɨɨxdham, sia ku guꞌp jix ooꞌ. \v 22 Guꞌ ji noꞌt guꞌx dhupiiꞌñ mu ai gu jumai maaꞌnkam nax ioꞌm jix ooꞌ kaꞌ, cham tuꞌ puiꞌ na guiꞌ, miꞌ dho daagɨi xi ɨɨxdhai gu tuꞌ na ka daaꞌnkaꞌ na gɨt kɨꞌn jum palhbuidhaꞌ, puiꞌ baꞌ xi gɨbiimɨi gammɨjɨ xi ardimiaꞌ. Gu bɨxchugaꞌn baꞌ bɨɨx bhaan ji chu biꞌyaꞌ na mɨjɨ ka tu biaꞌkaꞌ baꞌk chɨr. \p \v 23 ’Na guꞌ gu jaroiꞌ noꞌ cham puiꞌp ɨlhiiꞌñ nañ aañ jax ɨlhiiꞌñdhaꞌ, dhiꞌ bhaan jix maatɨꞌ kaꞌ na xiñ bhaamkiꞌñdhaꞌ. Gio gu jaroiꞌ noꞌ cham jiñ palhbuiꞌñ nañ tu jumpaꞌndaꞌ, dhiꞌ bhaan jix maatɨꞌ kaꞌ ɨp na jaꞌkbuiꞌ kat tɨ jɨꞌdɨlhkaꞌndaꞌ. \s1 Gu Jesuus na ba tu aaꞌndaꞌ na jax jum buadaꞌ gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ \r (Mt. 12:43‑45) \p \v 24 ’Gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ noꞌt bhaan dɨr ba buus gu maaꞌnkam, ba jimiaꞌ mummɨ jaꞌp gampɨx jix chu gak kɨr na tu gaaꞌmɨraꞌ na paiꞌ kiichaꞌ. Baꞌ noꞌt cham paiꞌ tɨ tɨɨ nar joidham, jup jum aaꞌndaꞌ: “Gi noꞌ ñich giop jii bhammɨ nañ paiꞌ kiokat, na guꞌ cham paiꞌr joidham ya jaꞌp.” \v 25 Baꞌ joidham tɨ tɨgiaꞌ na gio bhammɨp ba bakiaꞌ bhaan gu maaꞌnkam, jix chɨ kɨɨꞌ kaꞌ, joidham tu boxkix kaꞌ, na guꞌ puiꞌ ji buusandaꞌ noꞌx kɨɨꞌ gu maaꞌnkam. \v 26 Baꞌ xi dhaiꞌññiaꞌ na ja baiꞌñmɨraꞌ jɨꞌk xijum gook pup gu bɨpnagaꞌn cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ, nam jix ioꞌm xi chu xi buadaꞌ, maap jam baꞌ bhaiꞌ ba baapkiaꞌ. Miꞌ dhɨr dho gi baꞌ guꞌx ioꞌm bam duñiaꞌ ji gu maaꞌnkam, cham tuꞌ puiꞌ na bɨɨpɨꞌ dɨr. \s1 Gu Jesuus na ba aagiꞌñdhaꞌ maaꞌn gu ubii na sia jaroiꞌ na pɨx jix bhaiꞌ ba tu jimdaꞌ noꞌ miꞌ puiꞌ ba jim na jax jum kaiꞌch gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios \p \v 27 Baꞌ na miꞌ puiꞌ ka tu aꞌga gu Jesuus, maaꞌn gu ubii mɨjɨ dɨr jaꞌp ja saagiꞌñ gu jaꞌtkam jup tɨtda gɇꞌ kɨꞌn: \p ―Moo gɨt joidham jix bhaiꞌ tu jimdaꞌ gum naan na pich bhaan dɨr maaxir, gio nat magoonɨk bam gɨꞌɨɨlh. \p \v 28 Baꞌ gu Jesuus jup tɨtda: \p ―Jaꞌpji sia ji guiꞌ nam kɇɇji miꞌ puiꞌ ba jiimdaꞌ na jax jum kaiꞌchdhaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios na puiꞌ gammɨjɨx bhaiꞌp ba tu ja jimdaꞌ. \s1 Nam puiꞌ ba tɨɨdaꞌ gu Jesuus gu jaꞌtkam guiꞌ nam cham tuꞌ kaꞌm tɨ nɨiꞌñ nap duñiaꞌ na tuꞌr jix bhaiꞌm duukam nam cham paiꞌ nɨiꞌñdhaꞌ \r (Mt. 12:38‑42; Mr. 8:12) \p \v 29 Baꞌ giilhim muiꞌ pɨx jaꞌx ji aajim am gu jaꞌtkam miꞌ na paiꞌp tuꞌiiꞌ gu Jesuus, nammɨ jaꞌp ba xi juꞌ am. Baꞌp ja tɨtda: \p ―Jaiꞌ dhɨt gu jaaduñ nam yaꞌp tuꞌiiꞌ tɨix aaꞌ am nañ sap tuꞌ jax xi dhuñiaꞌ nam cham paiꞌ dhuuk pu chuꞌm nɨiꞌñ, guꞌ ji na guꞌ cham tuꞌ pu chuꞌm ja aꞌm jum aaꞌ, nam guꞌ giilhim jix uꞌuaꞌtulhdhix. Ku guꞌ aañ jir dhiꞌ pu chuꞌm kaꞌ ji nam jax chuꞌm jix aaꞌ nam tɨgiaꞌ, puiꞌñ jup jiñ dhuñiaꞌ nat jax jum duu bɨjɨk gu Jonaas. \v 30 Gu jaꞌtkam Niinibe oiꞌñkam bhaan dɨr maat jamɨt gu Jonaas na bax ja tulhiiñchudam gu Dios. Aañ baꞌ puꞌñi ɨp yaꞌ ja bui xib gu jaꞌtkam, aañ pɨx jiñ aꞌm dɨr machiaꞌ am na jax jaꞌk cham ja tulhiiñchudaꞌ gu Dios gatuuk jaꞌp na jax janoꞌ gu Jonaas. \v 31 Janoꞌ na paiꞌ dhuuk jum aayaꞌ na guñ Gɨꞌkoraꞌ ja aagiꞌñdhaꞌ bɨɨx gu jaꞌtkam nam jɨꞌk tuꞌ jax buimɨi yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn, gu ubii guiꞌ na bɨjɨk jix ioꞌm jir gɇꞌkam kat miꞌ dhɨr jaꞌk jurnip, janoꞌ xi kɨkboi puiꞌ tɨꞌyaꞌ na pim cham tuꞌr kɨkɨɨꞌ jaꞌtkam, na pimɨt guꞌ cham miꞌ puiꞌ jii na maadɨt tɨi pu yaꞌ jam aaꞌñdhimɨk na pim paiꞌ oiꞌdhaꞌ na pim jax jaꞌk miꞌ puiꞌ jimiaꞌ. Guꞌ guiꞌ gu ubii mɨk dɨr jum dɨkooꞌñ nat bha jii nat bha kaim gu gɇꞌkam Salomoon na giilhim jix chu matdaꞌ kaꞌ. Ku guꞌ guiꞌ na maadɨt xib ya oirɨ, jix ioꞌm jix chu maat ji gio nax ioꞌm jir gɇꞌkam, cham tuꞌ puiꞌ na jax janoꞌ gu Salomoon. \v 32 Sia gu jaꞌtkam Niinibe oiꞌñkam xi guꞌkɨi puiꞌp tɨꞌyaꞌ am janoꞌ na pim maaxik cham jir kɨkɨɨꞌ jaꞌtkam. Na guꞌ gu jaꞌtkam Niinibe oiꞌñkam moo janoꞌ pu soiꞌm ɨlh jamɨt buiñor gu Dios nat jax puiꞌ tu ja aꞌgi gu Jonaas na cham bhaiꞌ tu ja jim. Baꞌ guiꞌ na maadɨt xib ya oirɨ, jix ioꞌm bhaan tɨ nɨidhim gu Dios, cham tuꞌ puiꞌ na gu Jonaas. \s1 Gu Jesuus na puiꞌ ba tɨꞌyaꞌ na gu buupui jaꞌp ji buusan na gɇꞌ tanoor \r (Mt. 5:15; 6:22‑23) \p \v 33 ’Aañ cham jɨꞌxkat jaroiꞌ paiꞌ nɨiꞌñ gu maaꞌnkam na xi mɨichdhai gu kañdhiir mɨjɨ jaꞌp xi kɨɨsaꞌ na paiꞌ cham tu maax kaꞌ, piam ku tuꞌ kɨꞌn xi chaaꞌbidhaꞌ. Guꞌ jaꞌpji bhammɨ jaꞌp na pu xi kɨɨsaꞌ tɇꞌkob na baꞌx chu maax kaꞌ nam mi jaꞌp oipodaꞌ gu jaꞌtkam. \v 34 Dhich buupui puꞌñip ji buusan na jax gu kañdhiir na joidham gɇꞌ tu maaxiꞌñ kaꞌ tukaaꞌ noꞌ bɨꞌñdhix, nach guꞌ kɨꞌn tɨ nɨiꞌñ. Muiꞌ pɨx pux chum tukgam kaꞌ guꞌ noꞌ cham kɨkɨɨꞌ dhich buupui. \v 35 Baꞌ aapiꞌm jix bhaiꞌ xim duukat na cham tutkiaꞌ dhi jam buupui. \v 36 Na guꞌ noꞌ joidham jix kɨkɨɨꞌ, jix bhaiꞌ nɨiꞌñdhaꞌ pim gu jam tutkuꞌ na jax chuiꞌkaꞌ. Puiꞌ na jax gu kañdhiir noꞌx bhaiꞌ mɨim, na guꞌx bhaiꞌ tu maaxiꞌñ kaꞌ, pu cham paiꞌ maaꞌn kap pɨx am jix chɨ ɨɨkaꞌ kaꞌ. \s1 Gu Jesuus na puiꞌ ba ja tɨɨdaꞌ nam cham bhaiꞌ tu jim gu pariseos gio guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios \r (Mt. 23:1‑36; Mr. 12:38‑40; Lk. 20:45‑47) \p \v 37 Baꞌ nat paiꞌ tɨɨmo na tu aꞌga gu Jesuus, maaꞌn gu pariseo ba baidhak na tu koiꞌraꞌ kiaꞌmiꞌñ. Baꞌ gu Jesuus ma oi ɨp, jimdat miꞌ ji dhaibuk ba tɨ nɨɨr nam tu bhiidhaꞌ na paiꞌ tum kuaꞌ. \v 38 Baꞌ gu pariseo cham jir juraaꞌn nat tɨɨ nat cham jum ikoim, na guꞌ panaas nax maat dɨɨlh, jum aaꞌ na xim ikoimdhai gu jaroiꞌ noꞌt ba ji chu juu. \v 39 Baꞌ gu Jesuus na guꞌx maat na cham juraaꞌn daa gu pariseo, jup tɨtda: \p ―Jaꞌp moo tɨix uꞌuañ jum ɨlhiiꞌñ japim aapiꞌm na pim pariseos jum tɨɨtɨꞌ. Guꞌ dai daam dɨr na pim tɨi xi ja bopkon gu jam ja jooxiaꞌ gio jam bapaas, ɨrban dɨr jaꞌk guꞌ giilhim mi bhiꞌsap ji gu jam uaꞌtulhdharaꞌ, na pim tɨ ɨɨxiꞌñdhaꞌ gam bɨɨx aixim na pim tu buadaꞌ na tuꞌ cham jir kɨɨꞌ. \v 40 Cham jam jur biaꞌ pim dho jia ku pim baꞌ puiꞌ jaꞌk tu jim. ¿Jax jum aaꞌ pim aa na cham tɨ nɨiꞌñ gu Dios juraꞌram gu maaꞌnkam? Jax dhui nat guꞌ bɨɨx jup duu na jɨꞌx jir tuukuꞌ, sia ɨrban dɨr, sia daam dɨr. \v 41 Baꞌ tuꞌ na jax chuiꞌkaꞌ yaꞌ dɨr jaꞌp jaꞌk, tuꞌ sɨlhkam japim jix ja joiꞌmdat ja palhbuiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam guiꞌ nam cham tuꞌ biaꞌ ni jɨꞌx. Puꞌñi jaꞌk dho gi guꞌ ba oñiaꞌ ji sia ɨrban dɨr jaꞌk gu jam uaꞌtulhdharaꞌ. \p \v 42 ’Tɨiñ jix buam jiñ aaꞌ jam aꞌmkam aapiꞌm na pim pariseos jum tɨɨtɨꞌ, na pim guꞌ cham bhaiꞌ ja bua gu jaꞌtkam guiꞌ nam bɨɨx aixim bhaan jum tulhiiñ. Aapiꞌm dai sap pɨk baꞌ gammɨjɨ mi tu aichdhidhaꞌ chiop na jɨꞌk bhaan jup bipioꞌ gu Dios gu tuꞌ na pim tɨ ɨs, guꞌ baꞌ gu jaꞌtkam cham ja nɨnɨiꞌñ japim sia kum mi jaꞌp soiꞌ tuꞌiiꞌ jam taagiob. Dhiꞌ ji baꞌ pɨk bɨɨpɨꞌm aaꞌ na pim jix ja joiꞌmdaix bhaiꞌ ja duñiaꞌ, gatuuk japim baꞌ puiꞌp ba duñiaꞌ gu tuꞌ nam aaꞌndaꞌ. \p \v 43 ’Gio baꞌ na pim gɇꞌgɇrkam jum taat kaꞌ, bɨɨpɨꞌ dɨr japim jix dharaibuktuꞌndaꞌ na paiꞌ tum daandaꞌ, ni jɨꞌx ku pim iam gatuuk dɨr xix dharaibuktuꞌndaꞌ. Gam na pim jix aaꞌndaꞌ nam bɨɨx gu jaꞌtkam tuꞌ kaꞌm jam nɨidhat jam ñioꞌkdhidhaꞌ mu jaꞌp na pim jax jiimdaꞌ. \p \v 44 ’Jaꞌp pɨx ji buan japim na jax gu maaꞌnkam noꞌ bɨjɨk dɨr miꞌ paiꞌ ba yaasap na cham ka tu maatɨꞌ kaꞌ, siam chi daam dɨr mi oipo gu jaꞌtkam. Pu ni kum jix mat kaꞌ noꞌ tuꞌ maaꞌnkam bɨtaꞌn jup dɨbaalhchɨk. \p \v 45 Baꞌ maadɨt guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios miꞌ dhɨr jaꞌp jup kaiꞌch: \p ―Jiñ jaduuñ, aach bɨɨx jup jich iaꞌñ puiꞌ na pich jax tɨi, panaas jap sia aach jich aagɨt jup kaiꞌch. \p \v 46 Baꞌ gu Jesuus jup tɨtda: \p ―Sia dho tɨix buam jiñ aaꞌ iñ jam aꞌmkam aapiꞌm na pim sap pɨk baꞌx maat gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios. Jaꞌp ji buusan guꞌ na pim tu ja bhiiñolhdhatuꞌ gu jaꞌtkam na pim dai guiꞌ ja chiandaꞌ nam miꞌ puiꞌ jiimdaꞌ na jax jum kaiꞌch gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, gam na pim jax ɨlhiiꞌñ dɨɨlh. Aapiꞌm dɨɨlh guꞌ pu cham miꞌ puiꞌ jiim. \p \v 47 ’Gio na pim jix bhaiꞌ xi chu buadaꞌ nam paiꞌ yassap gu bɨjɨk dɨr kam guiꞌ nam ya jaꞌp tu aꞌgimɨk bhaankam gu Dios, guꞌ gu jam bopxi kat na mɨt ja koodak miꞌ ja yaas nam jix bhaamut ja kɇɇkɇꞌ nam tɨi tu ja aꞌgiꞌñdhaꞌ na jax jir miꞌ puiꞌ. \v 48 Baꞌ dhiꞌ bhaan jix maatɨꞌ na pim jix bhaiꞌm taatɨt am jix bhaiꞌ tu bua miꞌ na mɨt paiꞌ ja yaas. \p \v 49 ’Puiꞌ pu tɨi ji guꞌ guñ Gɨꞌkoraꞌ na giilhim jix chu maat nam sap cham ja kɨɨgalhdhaꞌ guiꞌ nam puꞌñi bhaankamuꞌn ya jaꞌp tu aꞌga, jaiꞌ ja koodaꞌ am. \v 50 Baꞌ aapiꞌm pɨk jix ioꞌm jam oꞌbhaiꞌñdhaꞌ gu Dios na pim xib ya oipo na mɨt ba ja koi gu jam bopxi kat guiꞌ nam bɨjɨk bhaankamuꞌn ya jaꞌp tu aꞌgimɨk. \v 51 Nammɨ dɨr bhaiꞌ ji jam kusbidhaꞌ bhaan gu Abel na mɨt bɨɨpɨꞌ mua, yaꞌ juugɨt na paiꞌ gu Sakariiyas, guiꞌ na mɨt mi ɨrban mua na paiꞌ kɨɨk guiꞌ na bhaan tum makgɨrxiꞌñ gu Dios, gio gu baꞌaak nam paiꞌ dhɨr tu daan guiꞌ nam ja aꞌmkam tu daandaꞌ dai gu Israel kam jaꞌtkam. Jam aagiꞌñ iñ moo na aapiꞌm jaiꞌp jam oꞌbhagiꞌñ gu Dios na mɨt tu koi gu jam bopxi kat janoꞌ dɨr. \p \v 52 ’Gio guꞌ aapiꞌm na pim sap pɨk baꞌx maat gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, jaꞌp ji buusan na pim aapiꞌm uaꞌ guiꞌ na kɨꞌn jum kukpioꞌk miꞌ paiꞌ na tum mamtɨ na jax jaꞌk jir am na pim miꞌ puiꞌ jiimdaꞌ na jax jix aaꞌ gu Dios, guꞌ ji na pim guꞌ cham ja kukpioꞌkiꞌñ gu jaꞌtkam, ni aapiꞌm dɨɨlh ku pim mi baapak. \p \v 53 Baꞌ giilhim bhaiꞌ ji bhaak jamɨt gu pariseos gio guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios na puiꞌ ja tɨtda gu Jesuus. Bɨɨx aixim bhaiꞌ ba tɨkka am maap jim daagɨk \v 54 nam miꞌ pɨx mamaiꞌchɨk noꞌ sap moo puiꞌp ɨlhiiꞌñ nam jax ɨlhiiꞌñ dɨɨlh gu tuꞌ, piam ku guꞌ sap cham, dai nam ba ja aagiꞌñdhaꞌ gu ja gɇꞌgɇrkam tuk. \c 12 \s1 Gu Jesuus na ba ja aagiꞌñdhaꞌ guiꞌ nam kaichuꞌ nam cham ja jɨɨgiꞌñdhaꞌ gu pariseos \p \v 1 Baꞌ giilhim muiꞌ miꞌ mam jumaap jamɨt gu jaꞌtkam na paiꞌp tuꞌiiꞌ gu Jesuus, nammɨ jaꞌp xi juꞌ am. Giox kabkam kiꞌsap am jaiꞌ mɨjɨ jaꞌp, nam guꞌx kobkom mi guguuk. Baꞌ bɨɨpɨꞌ muiꞌ ji chu ja aꞌgi guiꞌ nam kaichuꞌ, jup ja tɨtda: \p ―Moo pim cham miaꞌn ja aꞌjɨdaꞌ guiꞌ nam pariseos jum tɨɨtɨꞌ. Giilhim jix kaidhaꞌ guꞌ gu ja ñiꞌook, jaꞌp jir tuꞌm am na jax guiꞌ na kɨꞌn jappukar gu paan, pu cham miꞌ puiꞌ jiim am dɨɨlh nam jax ja aagiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam. \v 2 Ku guꞌ kam aajim ji na paiꞌ dhuuk matgilhiaꞌ nam jax jir tuꞌm, sia kum guꞌ xib dɨɨlh pɨx puiꞌx chu maat. Na guꞌ cham jɨꞌxkat jum ɨxchuꞌ gu tuꞌ sia ku tɨi ɨxchuix panaas, ni ku cham jɨꞌxkat na moo cham jup matgilhiaꞌ sia ku tɨi cham tu aaꞌ gu jaroiꞌ. \v 3 Baꞌ aapiꞌm puꞌñi ɨp noꞌ pimɨt tɨix ɨxchuixim mu paiꞌ tu aꞌga gu tuꞌ, maaꞌn na jax matgilhiaꞌ gatuuk. Sia pimɨt chi moo tɨix kabkam xim kuupak mu paiꞌ jax chuꞌm baꞌk chɨr, naiꞌ pɨx jaꞌx chum jiiñakdaꞌ na puiꞌ tum kaiꞌchdhaꞌ gatuuk. \s1 Gu Jesuus na puiꞌ ba ja tɨɨdaꞌ guiꞌ nam kaichuꞌ nam cham ja ɨɨbhiꞌñdhaꞌ guiꞌ nam tu kooꞌn \r (Mt. 10:28‑31) \p \v 4 ’Baꞌ jaꞌp jañ jup xi jam tɨɨdam jiñ jaaduñ na pim cham ja ɨɨbhiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam guiꞌ nam jir tu kooꞌn kam, chaꞌpim totdon kaꞌ sia kum xi jam koodak. Na guꞌ noꞌ mɨt moop ma jam koi, dai gu jam tutkuꞌ nam ja koodaꞌ, gu jam iꞌiiꞌmdaꞌ pu cham nam jax dhoodaꞌ. \v 5 Gu Dios ji na pim jix ɨɨbhidhat oipodaꞌ, na guꞌ guiꞌx bhaaiꞌ na xi jam koodai mu jaꞌk xi chu chiñiaꞌ nam ja iabuꞌ gu jam iꞌiiꞌmdaꞌ nam paiꞌ gammɨjɨ miꞌ pup jum tulhiiñdhaꞌ noꞌ pim cham tuꞌ kaꞌm nɨiꞌñ. Tuꞌ kaꞌm japim moo nɨidhat, aañ moo yaꞌ pu jam tɨtda. \p \v 6 ’Cham daꞌram namɨɨk am dho gux bii uꞌjiꞌ nam mu jaꞌp jum gaꞌra, jix chamaam aix am gu gook tumñix chaꞌm. Guꞌ ji na guꞌ gu Dios jix dhaꞌram ja ɨlhiiꞌñ sia kum cham tuꞌ bhaigɨm tuꞌm panaas. \v 7 Aapiꞌm gi baꞌ na pim jir jaꞌtkam jam jur biaꞌ kam, ¿jaꞌp jum aaꞌ pim aa na cham daꞌram jam ɨlhiiꞌñ gu Dios? Matgɨm giilhim ji nax dhaꞌram jam ɨlhiiꞌñ, sia jam kuup jix bhaiꞌ jaꞌkɨlhdhix kam biaꞌ na jɨꞌk bha tuut jam moom am. Baꞌ chaꞌpim jax jum aaꞌndaꞌ, na guꞌx ioꞌm jix dhaꞌram jam ɨlhiiꞌñ gu Dios, cham tuꞌ puiꞌ na gu uꞌjiꞌ. \s1 Gu Jesuus na puiꞌ ba ja tɨɨdaꞌ guiꞌ nam kaichuꞌ nam ja aagiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam nam kaichuꞌ \r (Mt. 10:32‑33; 12:32; 10:19‑20) \p \v 8 ’Noꞌm ba jam tɨkka gu jaꞌtkam noꞌ pim jiñ kaichuꞌ, xi ja aagiꞌñdhaꞌ pim na pim jiñ kaichuꞌ, aañ baꞌp ja aagiꞌñdhaꞌ gu noonbiꞌñ guñ Gɨꞌkoraꞌ na pim sɨlhkam jiñ kaichuꞌ. \v 9 Noꞌ pim cham ja aagiꞌñ, aañ puiꞌ pɨx jup ja tɨɨdaꞌ gu noonbiꞌñ guñ Gɨꞌkoraꞌ na pim pu cham tuꞌ sɨlhkam jiñ kaichuꞌ. \p \v 10 ’Baꞌ noꞌt jaroiꞌ giilhim jiñ chɨɨꞌn aañ nañ bhaankam ya oirɨ gu Dios, jum uaꞌtulhdhaꞌ, dai pɨx ji na guꞌ giop tu uañdhaꞌ gu Dios noꞌt soiꞌm ɨlhdhak pu tɨi na cham puiꞌ ka kaiꞌchdhaꞌ. Guꞌ cham jɨꞌxkat tu uañdhaꞌ ji kiaꞌ noꞌt gux Dhuuduꞌ kam jix Uañ Iiꞌmdaꞌ giilhim tɨɨꞌn na jax cham jir am, na guꞌ dhiꞌ buiñor jix ioꞌm jir uaꞌtulhdharaꞌ noꞌ jaroiꞌ jaaxmam kaiꞌch. \p \v 11 ’Noꞌ mɨt paiꞌ dhuuk jam daꞌngɨk mu jaꞌp paiꞌ ba jam tuttuim chichiop piam mu jaꞌp paiꞌx kakaiꞌ ja bui, chaꞌpim jax jum aaꞌndaꞌ sia ku panaas cham bhaaiꞌ na pim jax ba ji chɨꞌyaꞌ ja bui. \v 12 Jax dhui na guꞌ dɨɨlh pɨx bhaiꞌ ji bhaigiaꞌ na pim jax tɨꞌyaꞌ noꞌ pim bhaan bap tuiꞌdhiꞌ, na guꞌ gux Dhuuduꞌ kam jix Uañ Iiꞌmdaꞌ jam makiaꞌ gu matdaꞌ na jam aꞌm tajaañixchuꞌndaꞌ. \s1 Gu Jesuus na puiꞌ ba tɨꞌyaꞌ na cham jir am noꞌ jaroiꞌ gan jix aaꞌ nar jix chumñigam kaꞌ \p \v 13 Maadɨt baꞌ mɨjɨ dɨr jaꞌp ja saagiꞌñ gu jaꞌtkam jup tɨtda gu Jesuus: \p ―Jiñ jaduuñ, miꞌ dhɨr jap iam jaꞌp jiñ chɨɨꞌñxidhaꞌ guñ xiix na tuñ makiaꞌ na jɨꞌk jiñ aꞌm jup tuñ bipioꞌ gu bɨxchugaꞌn guñ chaat kat. Ni jɨꞌx ku xi chuñ maakim. \p \v 14 Baꞌ gu Jesuus jup tɨtda: \p ―Jax dhui nañ aañ cham tuꞌ gɇꞌkam kɨꞌn daaxix nañ mu paiꞌ ja maakdaꞌ gu jaꞌtkam na jɨꞌk ja aꞌm tu bipioꞌ gu tuꞌ. ¿Kaꞌ paa pimɨt duuk pu chuꞌm kɨꞌn gɇꞌkam jiñ dhai kup baꞌx maat na pu chuꞌm jir jiñ aꞌmkam? \p \v 15 Baꞌp ja tɨtda bɨɨx gu jaꞌtkam nam jɨꞌk miꞌp tuꞌiiꞌ: \p ―Chaꞌpim dai bɨxchuꞌx chu aaꞌndaꞌ na pim gɨt xi chu biaꞌkaꞌ, na guꞌ cham tuꞌ gu bɨɨx aixim na tu biaꞌkaꞌ gu jaroiꞌ na baꞌx bhaiꞌ tu jimdaꞌ. \p \v 16 Baꞌ xi ja aaꞌñ bhaan ji uaꞌrgidhak maaꞌn gu maaꞌnkam jix chumñigam nat jax tu jii, jup ja tɨtda: \p ―Maaꞌnnim maaꞌn gu maaꞌnkam giilhim gɇꞌ ma ɨi gu tiriik. Giilhim jir jix chumñigam kaꞌ guꞌ, gɇꞌgɇr ja biaꞌkaꞌ gu dɨppɨr. Baꞌ nammɨ ji kɨi nat paiꞌ dhuuk tɨ bhɨi gu tiriik. \v 17 Baꞌ cham gɇꞌgɇr jup tu baꞌbhak kaꞌ, ɨꞌlhich miꞌ ja tuttu kaꞌ. Baꞌp jum aaꞌ juraꞌram bhaan: “¿Paañ baꞌ jaꞌk ulhñaꞌ dhi jaiꞌ tiriik na biꞌyaꞌ sia ku ñich jaiꞌ mi ulh dhi ɨꞌlhich baꞌpki chɨr, na guꞌ cham bɨɨx mi aix?” \v 18 Baꞌ jaꞌxpɨx jup jum aaꞌ ɨp gio: “Jaꞌpji nañ ja iaꞌrsai dhi ɨꞌlhich baꞌbhak gɇꞌgɇr miꞌ ja tuttuꞌ na baꞌ maaꞌn jimdam bɨɨx mi aayaꞌ. Guñ bɨxchuꞌñ bhaiꞌ dhɨr jaꞌp gai dhɨr jup xi chu ulhñaꞌ. \v 19 Miꞌ dhɨr baꞌ dai nañ bañ jɨɨpiꞌñkaꞌ, tu kuaꞌdaꞌ iñ jix bhaiꞌñ chaatɨt gio nañ jix maim kaꞌ. Muiꞌ oidhaꞌ mi bɨɨtkaꞌ guꞌ dhi tiriik.” \v 20 Baꞌ na miꞌ puiꞌ kam aaꞌ gu maaꞌnkam, jup tɨtda gu Dios: “Joidham tɨi tɨ ɨlhiiꞌñ ap jia. ¿Jaroo baꞌ bhaan ji chu biꞌyaꞌ dhiꞌ nap tuꞌ bhaan tu aꞌga? Nap guꞌ aap jaꞌxñi tukaaꞌ cham tuꞌ ka duakaꞌ. Cham jum jur biaꞌ ap kup baꞌp kaiꞌch.” \v 21 Puꞌñi pɨx jaꞌk baꞌ tu jimiaꞌ gu jaroiꞌ sia kut tɨi joidham tɨ ɨlhdhak nammɨ ji chɨ kɨi gux dhaꞌram tu namkɨm yaꞌ kam dhi oiꞌñgaꞌn, pɨx ji noꞌ cham jir jix chumñigam ɨp buiñor gu Dios. \s1 Gu Jesuus na ba ja aagiꞌñdhaꞌ guiꞌ nam kaichuꞌ na ja aꞌm tɨ nɨidhim gu Dios guiꞌ nam jir maamraꞌn \r (Mt. 6:25‑34) \p \v 22 Baꞌ mɨkkat gu Jesuus jup ja tɨtda dai guiꞌ nam kaichuꞌ: \p ―Noꞌ pim paiꞌ dhuuk cham jɨꞌx ka biaꞌ gu koiꞌ piam tuꞌ jannulh na pim tɨꞌyaꞌ, chaꞌpim jax jum aaꞌndaꞌ. \v 23 Na guꞌ cham tuꞌ pɨk jum aaꞌ gu koiꞌ ni gu jannulh, guꞌ guiꞌ ji jam iꞌiiꞌmdaꞌ gio dhi jam tutkuꞌ nax ioꞌm jum aaꞌ, dhiꞌ pɨk japim gaaꞌñchuꞌndaꞌ na jax jaꞌk jix bhaiꞌ tu ja jimdaꞌ. \v 24 Gio guꞌ ja nɨiꞌñ japim gu kokkon. Cham paiꞌ mu paiꞌ or am gu tuꞌ nam kuaꞌ, nam guꞌ pu cham tɨ ɨs. Ni kum paiꞌ tum bipiꞌñ jax chuꞌm baꞌk chɨr, jax dhui nam guꞌ pu cham tu baꞌbhak. Guꞌ ji na guꞌ gu Dios tu ja maak nax joiꞌmdat ja nɨiꞌñ. Dho jaiñ, ¿aapiꞌm baꞌ cham jix ioꞌm jup xi jam joiꞌmdat jix bhaiꞌp jam duñiaꞌ aa gu Dios na pim jir jaꞌtkam? \v 25 Gio guꞌ cham jɨꞌxkat jaꞌkbuiꞌ oidhaꞌ aichdhaꞌ na duakaꞌ gu jaroiꞌ na jɨꞌk tɨi xi ɨlhiiꞌñdhaꞌ, na guꞌ cham jaroiꞌ dɨɨlh jup bua gu iiꞌmdaꞌ, siat chi moo tɨi bɨɨx juraaꞌn kɨꞌn puiꞌm aa na jaꞌkbuiꞌ oidhaꞌ aichdhaꞌ gɨt. \v 26 Baꞌ dhiꞌ puꞌñi ɨp, cham jir am na pim jaꞌp pɨx jix chu aaꞌndaꞌ gu tuꞌ na cham jum aaꞌ, na guꞌ cham jɨꞌxkat jaroiꞌ alhiꞌch pup jup duñiaꞌ gu iiꞌmdaꞌ na baꞌ jaꞌx pup xi dhuakaꞌ, sia kut bam ai na paiꞌ dhuuk mukiaꞌ. \p \v 27 ’Ja nɨiꞌñ japim ɨp gu yooxiꞌ nam naiꞌ yoot bɨɨx aixim tuꞌm jix aꞌbhar. Cham tuꞌ dɨɨlh jup tu bua am gu tuꞌ nam kɨꞌn jum aꞌbhartuꞌn, ni kut iam pu chuꞌm jix aꞌbhar tɨm tɨiꞌdhak gu Salomoon guiꞌ nax ioꞌm jir gɇꞌkam kat bɨjɨk, sia ku tɨi joidham jix bhaiꞌ xim duukaꞌ. Gu yooxiꞌ guꞌ gu Dios na pu chuꞌm tu ja tɨꞌiiꞌñkaꞌ, cham tuꞌ dɨɨlh. \v 28 Baꞌ noꞌ gu yooxiꞌ puiꞌx aꞌbhar tu ja tɨꞌiiꞌñ gu Dios sia kur gampɨx kam gio na buimgidhak bax gak kaꞌ, ¿gu Dios aa baꞌ cham jix aꞌbhar jup tu jam tɨiꞌdhaꞌ na xi jam joiꞌgɨꞌn na pim jir jaꞌtkam dudua kam jum jur biaꞌ kam? Tu jam tɨiꞌdhaꞌ ji matgɨm, dai ji na pim bɨɨx jam jujur kɨꞌn buiñor tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ. \v 29 Baꞌ chaꞌpim jax jum aaꞌndaꞌ sia ku pim cham ka biaꞌ gu tuꞌ na pim jugiaꞌ, ni gu tuꞌ na pim iꞌyaꞌ noꞌt ma gaa gu suudaiꞌ. \v 30 Puiꞌm dho tuꞌiiꞌ ji guiꞌ nam chakui maat gu Dios, bɨɨx dhiꞌ pu chuꞌm jam bhaan jix buam jum aaꞌ. Guꞌ matgɨm aapiꞌm bax maat ji na jaroiꞌr jam Gɨꞌkoraꞌ, gu Dios dho. Gio guꞌ guiꞌx mat kaꞌ na tuꞌ jam aꞌm jum aaꞌndaꞌ. \v 31 Aapiꞌm dai ji na pim miꞌ puiꞌ xi dhuiñchuꞌndaꞌ na jax jix aaꞌ na baꞌx joiꞌmdat jam aꞌm tɨ nɨidhidhaꞌ. \s1 Gu Jesuus na ba ja aagiꞌñdhaꞌ guiꞌ nam kaichuꞌ nam jax jaꞌk jir jix chutumñigam kaꞌx dhaam jaꞌk \r (Mt. 6:19‑21) \p \v 32 ’Chaꞌpim tuꞌ bhaan totdon kaꞌ aapiꞌm na pim jaꞌp ji buan na pim jir jiñ kakasniraꞌ, na guꞌ sia ku pim jir gook alh, guñ Gɨꞌkoraꞌ xi jam joiꞌmdat jam aꞌm tɨ nɨidhim. \v 33 Chaꞌpim jax jim aagɨt xi ja maakat gu tuumiñ gu jaꞌtkam guiꞌ nam cham tuꞌ biaꞌ ni jɨꞌx. Xi chu gaꞌrat japim gu tuꞌ na pim biaꞌ na pim baꞌ miꞌ dhɨr ja maakdaꞌ. Na guꞌ noꞌ pim puꞌñi jaꞌk duiñchuꞌ, aapiꞌm jum tutumñigamtaidhaꞌ jix dhaam jaꞌk buiñor gu Dios na paiꞌ gux ɨxkum cham jɨꞌxkat aayaꞌ, ni gu tuꞌ na tɨ dɨꞌnbalhchuꞌn ku cham jɨꞌxkat aayaꞌ. \v 34 Na guꞌ gu jaroiꞌ mu paiꞌ noꞌ biaꞌ gu tuumiñ, dai mummɨ tɨtɨɨꞌñchokaꞌ. Baꞌ puꞌñi aapiꞌm noꞌ pimɨt bam tutumñigamtax dhaam buiñor gu Dios, dai bhammɨ jaꞌk japim ba tɨtɨɨꞌñchokaꞌ. Dhiꞌ puꞌñi jaꞌk jum aaꞌ na pim duñiaꞌ. \s1 Gu Jesuus na ba ja aagiꞌñdhaꞌ guiꞌ nam kaichuꞌ nam gammɨjɨ miꞌ puiꞌ xi jii mɨt na jax jix aaꞌ gu Dios \p \v 35 ’Gammɨjɨ pim gaaꞌñchuꞌndaꞌ na pim jax jaꞌk miꞌ puiꞌ jiimdaꞌ na jax jix aaꞌ gu Dios. \v 36 Jaꞌp japim tuiꞌkaꞌ na jax gu tujuandam noꞌt gu gɇꞌkam xi ja chianɨk nam miꞌ darkaꞌ kiaꞌmiꞌñ nam kupioꞌkdhaꞌ na paiꞌ dhuuk mi aayaꞌ na jax maaꞌnnim bha tu soosniaꞌ na xim tɨɨmorai mu paiꞌ. \v 37-38 Jaꞌp moo joidham jix bhaiꞌ tu ja jimiaꞌ gu tujuandam noꞌm tɨ nɨiꞌñ na paiꞌ dhuuk mi aayaꞌ gu ja gɇꞌkam tuk, siat ɨraab tukaaꞌ mi ai, piam katukgab, piam jix dhaꞌnpam ji chu maaxirɨk. Aañ yaꞌ pu jam tɨtda nax bhaiꞌm ɨlhdhai gu ja gɇꞌkam tuk xi ja chiñiaꞌ nam daraibuꞌ na baꞌ tu ja bhiidhaꞌ nam tu jugiaꞌ. \v 39 Gio guꞌ jaꞌpnip tu tuꞌiiꞌ, pu cham mat kaꞌ am gu tujuandam na paiꞌ dhuuk mi aayaꞌ gu ja gɇꞌkam tuk, jaꞌp na jax gu jaroiꞌ na guꞌ pu cham mat kaꞌ na paiꞌ dhuuk mi ɇɇji tɨ ɨɨxdhaꞌ gux ɨxkum kiaꞌmiꞌñ, joidham noꞌ guꞌ pu bɨɨpɨꞌ dɨr bax mat kaꞌ gɨt na baꞌ miꞌ pɨx ba tu nuukaꞌndaꞌ nam cham tɨ ɨɨxdhaꞌ. \v 40 Baꞌ aapiꞌm puꞌñi, jix bhaiꞌ pim jum duukaꞌ, miꞌ pim puiꞌ xi jiimɨt na jax jix aaꞌ guñ Gɨꞌkoraꞌ, na guꞌ cham maatɨꞌ nañ paiꞌ dhuuk gio bhaiꞌp jim yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn nañ jam baidhikaꞌ. Cham jum ɨlhdham pɨx ya aayaꞌ iñ guꞌ. \s1 Gu Jesuus na tu aꞌgaꞌ bhaan ji ja uaꞌrgidhai gook gu tujuandam \r (Mt. 24:45‑51) \p \v 41 Baꞌ gu Peegro bhaiꞌ ba tɨkka, jup tɨtda: \p ―Jiñ jaduuñ, ¿dai aa nach jɨꞌk bam kaichuꞌ nap jup jich chɨtdat jup kaiꞌch dhiꞌ na pich tuꞌ bhaan tu aꞌga? ¿Kaꞌ bɨɨx aa dhi jaiꞌ nam yaꞌp tuꞌiiꞌ? \p \v 42 Baꞌ gu Jesuus jup tɨtda: \p ―Dho puiꞌ na maaꞌn gu gɇꞌkam ɨp noꞌt mɨk jaꞌk bhɨi na miꞌ xi dhoꞌñchoi maaꞌn gu tujuandam kiaꞌmiꞌñ, na miꞌ ka tu ja maakdaꞌ gu maamraꞌn ganaiꞌ jajaaꞌnniꞌñ na paiꞌ dhuuk jum aajidhaꞌ nam tu kuaꞌdaꞌ. \v 43 Jaꞌp moo joidham jix bhaiꞌ tu jimiaꞌ gu tujuandam noꞌt miꞌ puiꞌ duu na jax chiñiaꞌ gu gɇꞌkam tugiꞌñ, \v 44 na guꞌ gu gɇꞌkam joidham jix bhaiꞌm ɨlhdhai daasaꞌ na tɨ nɨiꞌñxiꞌñkaꞌ bɨɨx na jɨꞌk tuꞌ tu biaꞌkaꞌ, tuꞌ sɨlhkam jañ moo yaꞌ pu jam tɨtda. \v 45 Guꞌ ji noꞌt guꞌ gu tujuandam jax jim aa nat paiꞌ dhuuk jii gu gɇꞌkam tugiꞌñ: “Kapbhaiꞌ nat mɨk ka jii gu gɇꞌkam, aañ yaꞌ xi chu koiꞌmɨi nañ jɨꞌx ɨlhiiꞌñ, xi maimukimɨi iñ, xi ja gɨbichpagai iñ dhi oiꞌñkam gio dhiñ bɨɨm tuutuꞌm tujuandam nam ya oipo, gammɨjɨ bɨɨx aixim nañ jax ɨlhiiꞌñ jañ puiꞌ xi chu buimɨi.” Baꞌ puiꞌp ji chu duu gammɨjɨ bɨɨx aixim nat jax ɨlh. \v 46 Na paiꞌ dhuuk miꞌ pɨx ba kɨɨkaꞌ gu gɇꞌkam tugiꞌñ na cham pum aaꞌndaꞌ, giilhim dhox ioꞌm tulhiiñchudaꞌ bhaamui, jaꞌxbuiꞌ puiꞌp tulhiiñchudaꞌ na jax guiꞌ nam cham jɨꞌx tuꞌ kaꞌm tɨ nɨiꞌñdhaꞌ. \p \v 47 ’Na guꞌ gu jax chuꞌm tujuandam noꞌt tɨi xi aaꞌñdhak gu gɇꞌkam tugiꞌñ na tuꞌ cham jir am na pu buadaꞌ, guꞌ ji noꞌt guꞌ tuꞌ pɨx ɨlhdhak pu dhuu, na paiꞌ dhuuk mi ɇɇji gu gɇꞌkam tugiꞌñ giilhim gɨbiimɨi chipliiñ kɨꞌn. \v 48 Baꞌ gu tujuandam noꞌt pu cham aaꞌñdhak gu gɇꞌkam tugiꞌñ na tuꞌ cham jir am na pu buadaꞌ, cham tuꞌ muiꞌ gɨɨꞌbiaꞌ sia kut pu dhuu gu tuꞌ na cham jir am, na guꞌ pu cham mat kaꞌ. Gio gu jaroiꞌ noꞌ mɨt bɨɨx aixim chia gu tuꞌ na jax dhuñiaꞌ, bɨɨx jum aaꞌ na tu aaꞌndaꞌ noꞌt jix bhaiꞌ mi pu tu duu. Guꞌ baꞌ gu jaroiꞌ nam jɨꞌk pɨx tu chiñiaꞌ ɨp, dai jaꞌkbuiꞌ aaꞌndaꞌ ɨp na bhaan tu aaꞌndaꞌ noꞌt jix bhaiꞌ miꞌ puiꞌp duu. \s1 Gu Jesuus na ba tu aaꞌndaꞌ nat cham tuꞌ pu kaiꞌñkam bha jii na yaꞌ puiꞌ ja duñiaꞌ nam jax jaꞌk maaꞌn ñiꞌook bap duukaꞌ gu jaꞌtkam \r (Mt. 10:34‑36) \p \v 49 ’Aañ na ñich bha jii yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn, jaꞌp ji buus na ñich bha tu kuusdam, tɨiñ bax aaꞌ na gɨt ba tɨ mɨɨjidhaꞌ. \v 50 Guꞌ ji na guꞌ bɨɨpɨꞌm aaꞌ nañ jiñ chulhiiñaꞌ na baꞌ puiꞌ ba tum duñiaꞌ. Tɨix buam tu tatdaꞌ ɨp baꞌ nañ tɨ nɨɨra nañ jiñ chulhiiñaꞌ, aaꞌndaꞌ gɨt nañ miꞌ dhɨr ba buusniaꞌ. \v 51 Cham tuꞌ ñich pu kaiꞌñkam bha jii nañ puiꞌ ja duñiaꞌ gu jaꞌtkam nam jix ioꞌm jix bhaiꞌ ba kaiꞌchdhaꞌ, guꞌ jaꞌpji nam jix ioꞌm ba xim bhabhaakuiꞌñdhaꞌ. \v 52 Na guꞌ puiꞌ na jax noꞌm jix chamaam maap miꞌ paiꞌ ka tu oiꞌdhaꞌ gu jaꞌtkam, noꞌm guꞌ gook ba tɨ jɨɨgiꞌñ jiñ bui, gu baik nam cham tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ bhaiꞌ ji bhaakuꞌ am ja bui gu gook. Piam kum guꞌ gu baik tɨ jɨɨgiꞌñ jiñ bui, bhaiꞌ ji bhaakuꞌ am ɨp gu gook nam cham jiñ bui tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ. \v 53 Piam gu ja maamar bax bhaak kaꞌ am ja bui gu ja tataat gio gu ja nanaan, piam ku guꞌ mu dɨr bha jaꞌk bhaiꞌ bax ja bhaamkiꞌñdhaꞌ am gu ja maamar. Piam gu ja bhaꞌbhar aꞌooꞌ, piam gu ja kakaꞌmdaꞌ, jax ña pɨx jaꞌk. \s1 Gu Jesuus na puiꞌ ba ja tɨɨdaꞌ gu jaꞌtkam na jax kum baꞌ cham maat na jaroiꞌ ja bui oirɨ nam puiꞌx maatɨt tɨ nɨiꞌñ gio nam jix maatɨt tu taat \r (Mt. 16:1‑4; Mr. 8:11‑13) \p \v 54 Miꞌ dhɨr baꞌp ja tɨtda gu Jesuus bɨɨx gu jaꞌtkam nam jɨꞌk miꞌp tuꞌiiꞌ: \p ―Na pim paiꞌ dhuuk nɨiꞌñdhaꞌ gu tɨbaaꞌ na bhaiꞌ ba tɨɨsdiaꞌ jurnip dɨr, bax mat kaꞌ pim na bax kibaarum kaꞌ, baꞌ puiꞌp ji chu buusniaꞌ na pim jax ɨlhiiꞌñdhaꞌ. \v 55 Gio noꞌt jix juuk ba jɨb, bax mat kaꞌ pim ɨp nax chatoiñdhim kaꞌ, baꞌ puiꞌp ji chu buusniaꞌ. \v 56 ¿Guꞌ jax baꞌr jum duukam ku pim baꞌ cham maatɨt nɨiꞌñ maadɨt guiꞌ na ya oirɨ jam bɨɨm na paiꞌ dhɨr jaꞌk jim gio na jax kaiꞌñkam ya oirɨ? ¿Kux cham bhaaiꞌ aa na pim puꞌñip jix mat kaꞌ gɨt? Puiꞌ pɨx kaiꞌchdhaꞌ pim dho bak. \s1 Gu Jesuus na puiꞌ ba tɨꞌyaꞌ na cham bhaiꞌ ka tu jimiaꞌ gu jaroiꞌ noꞌt cham bɨɨpɨꞌ dɨr pu tɨɨꞌn na namkidhaꞌ gu uaꞌtdam tugiꞌñ \r (Mt. 5:25‑26) \p \v 57 ’Dɨɨlh japim miꞌ puiꞌ xi jimɨi na jax jix aaꞌ gu Dios, dɨɨlh japim xim gaꞌngidhat na tuꞌr jix kɨɨꞌ gio na tuꞌ cham jir kɨɨꞌ. \v 58 Na guꞌ dhiꞌ jaꞌpni pɨx tu tuꞌiiꞌ na jax yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn bhaan noꞌ jaroiꞌ muiꞌ tu uaꞌtuꞌn, na buuprai ba bhɨikaꞌ gu uaꞌtdam tugiꞌñ na ba kuupmɨraꞌ noꞌ cham namkiꞌñ. Guꞌ ji noꞌt guꞌ bɨɨpɨꞌ dɨr puiꞌ ba tɨɨꞌn gu uaꞌtdam tugiꞌñ na namkidhaꞌ, nam chakui aayaꞌ na paiꞌ daakaꞌ gu gɇꞌkam, miꞌ dhɨr dho pu jaꞌk suulhgiaꞌ am nam jix bhaiꞌ maaꞌn ñiꞌook xip dui, baꞌ cham tuꞌ mu ka aayaꞌ am na paiꞌ daakaꞌ gu gɇꞌkam. Na guꞌ buiñor gu gɇꞌkam dai nam xi aaꞌñdhaꞌ nam jax kaiꞌñkam uaꞌtulhiꞌñ, pu mɨjɨ jaꞌp xi kuupaꞌ, cham tuꞌ na jax jup ka kaiꞌchdhaꞌ. \v 59 Cham dho jɨꞌxdhaꞌ buusniaꞌ miꞌ dhɨr noꞌt cham tu namki nam jɨꞌk bha taandaꞌ, aañ moo yaꞌ pu jam tɨtda. \c 13 \s1 Gu Jesuus na puiꞌ ba ja tɨɨdaꞌ jɨꞌkchi gu jaꞌtkam na ja aꞌm jum aaꞌ nam miꞌ puiꞌ ba jimiaꞌ na jax jix aaꞌ gu Dios \p \v 1 Baꞌ jɨꞌkchi gu jaꞌtkam miꞌp ba aaꞌñdhim am gu Jesuus, nat sap gu Pilaato tu chia bhaiꞌ Jerusaleen nam ja koodaꞌ jɨꞌkchi gu jaꞌtkam Galilea kam, nam bhaiꞌ oipot gɇꞌ chiop ka tu makgɨrxiꞌñ gu Dios. Sap baꞌ gu ja ɨꞌɨɨr kɨꞌn tum jupsusa bɨɨx xikoolh bhaiꞌ na paiꞌ tum makgɨrxiꞌñ gu Dios, na paiꞌ gu sasoiꞌ gu ja ɨꞌɨɨr kɨꞌn jup tum jupsus. \v 2 Baꞌ gu Jesuus jup ja tɨtda: \p ―¿Guꞌ baꞌ aapiꞌm jaꞌp jum aaꞌ aa nam dai guiꞌx ioꞌm jix uꞌuaꞌtulhdhix kat na mɨt ba ja koi, guꞌ baꞌ panaas cham pɨk gu jaiꞌ nam puiꞌ mup oiꞌdhaꞌ Galilea? \v 3 Matgɨm bɨɨx ji nam puiꞌx ioꞌm jup jix uꞌuaꞌtulhdhix, puiꞌp ja tulhiiñchudaꞌ gu Dios noꞌ mɨt cham soiꞌm ɨlh buiñor, sia aapiꞌm noꞌ pimɨt cham soiꞌm ɨlh. \v 4 Gio janoꞌ na mɨt mambhɨɨx daman xijum baik gu jaꞌtkam koi, nat ja tɨim gu tɇb bhiꞌñbak nat ia bhaiꞌ Siloe, ¿jaꞌp jum aaꞌ pim aa nam dai guiꞌx ioꞌm jup jix uꞌuaꞌtulhdhix kat kut baꞌp tu ja dooda, guiꞌ baꞌ panaas cham pɨk uꞌuaꞌtulhdhix am nam bhaiꞌp oiꞌdhaꞌ Jerusaleen? \v 5 Bɨɨx ji nam puiꞌx ioꞌm jup jix uꞌuaꞌtulhdhix, sia puiꞌp ja tulhiiñchudaꞌ gu Dios noꞌ mɨt cham soiꞌm ɨlh buiñor, sia dho aapiꞌm nañ jax ba kaiꞌch. \s1 Gu Jesuus na ba tu aꞌgaꞌ bhaan ji uaꞌrgidhai maaꞌn gu iigɨx na cham iꞌbhaiꞌñchardaꞌ \p \v 6 Baꞌ bhaan ji uaꞌrgidhak gu Jesuus maaꞌn gu iigɨx, jup ja tɨtda: \p ―Maaꞌnnim maaꞌn gu maaꞌnkam tɨi ɨꞌɨɨx kaꞌ maaꞌn gu iigɨx mu na paiꞌ tɨ ɨꞌɨɨx kaꞌ gu uubas, guꞌ ji na guꞌ cham iꞌbhaiꞌñchardaꞌ. Maaꞌnnim baꞌ giop ma tɨɨgim noꞌ cham iam bax iibhaidhaꞌ nat jumai oidhaꞌp ba aich. Nim maaꞌn ku bha dhaa na bhaiꞌ tɨi ba nɨnɨiꞌñ. \v 7 Baꞌp tɨtda guiꞌ na miꞌx bhaiꞌ buadaꞌ gu uubas: “Iaraꞌ ap dhi iigɨx, na guꞌ cham iꞌbhaiꞌñchar. Sɨlh pɨx na bha jaꞌk cham bhaiꞌ. Bas maakɨꞌn dɨr tɨi bhaiꞌ ba nɨnɨiꞌñ iñ noꞌ cham iam bax iibhaidhaꞌ, pu nim maaꞌn ku bha daakaꞌ, na guꞌ chi bak cham tu iꞌbhaiꞌñchar.” \v 8 Baꞌp kaiꞌch guiꞌ na miꞌx bhaiꞌ buadaꞌ gu uubas: “Ea nach dai xib pɨx dhi oidhaꞌ ba nɨɨraꞌ noꞌt cham iam ba iibhaiꞌch. Aañ ka xi moikxidhaꞌ gio nañ mi tu buidhimɨi gu tuꞌ na kɨꞌn jix bhaiꞌm duñiaꞌ. \v 9 Miꞌ baꞌ noꞌt guꞌ cham ba ji iibhaiꞌch, dai nañ ba iaraꞌ.” \s1 Gu Jesuus na ba duaꞌñdhaꞌ maaꞌn gu ubii janoꞌ pɨk na paiꞌ dhuuk cham tum juandaꞌ \p \v 10 Maaꞌnnim gu Jesuus ma jii maaꞌn kap nam paiꞌ tu chiopiꞌ kaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam, janoꞌ mu jii nam paiꞌ dhuuk cham tu juandaꞌ dai gu Israel kam jaꞌtkam. Baꞌ miꞌ bhaiꞌ ji chu ja aꞌgi guiꞌ nam jɨꞌk miꞌp tuꞌiiꞌ. \v 11 Baꞌ maaꞌn miꞌx jaiꞌch kaꞌ gu ubii jagɨꞌ na gɇꞌx kaboorak kaꞌ komiꞌram dɨr. Ampɨx jix dhumaaram tu oirɨdaꞌ, gio na bhaan pɨx jix kaꞌook kaꞌ, pu cham bhaaiꞌn kaꞌ na jax jum sɨlhñaꞌ. Maaꞌn gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ puiꞌ jaꞌk duukaꞌ. Mambhɨɨx daman xijum baik oidhaꞌ bap duu na dɨr puiꞌ ba tuꞌiiꞌ. \v 12 Nat paiꞌ dhuuk tɨɨ gu Jesuus na mi jaꞌp daa, mu jaꞌk xi baidhak amuub jup tɨtda: \p ―Xiib yaꞌ dodhiaꞌ ap ji matgɨm jiñ jaduuñ dhiꞌ nap tuꞌ kɨꞌn jix kaꞌook. Chaꞌp jax kam aaꞌndaꞌ. \p \v 13 Baꞌ palhɨɨp bhaiꞌ xi dhaa komiꞌram. Jotmodaꞌ miꞌ bhaiꞌ jim sɨlh, jix kɨɨꞌp jum duu. Baꞌ gu ubii ma taxchaabgi gu Dios jix dhaam jaꞌk. \v 14 Baꞌ bhaiꞌ ji bhaam guiꞌ na miꞌr gɇꞌkam kaꞌ chiop nat ba tu duaꞌñ gu Jesuus na tɨi cham tum juan. Jup ja tɨtda bɨɨx nam jɨꞌk miꞌp tuꞌiiꞌ: \p ―Janoꞌ pim bha jimmɨdaꞌ na paiꞌ dhuuk tum juandaꞌ noꞌ pim jix dhuduadhik, cham tuꞌ xib na paiꞌ dhuuk aagix nach cham tuꞌ jax buadaꞌ. Tuꞌ kaꞌm japim xi chɨ nɨiꞌñdhat. \p \v 15 Baꞌ gu Jesuus jup tɨtda: \p ―Puiꞌ pɨx kaiꞌch ap ji matgɨm. ¿Kux aapiꞌm aa cham jɨꞌxkat iꞌchdhapuꞌ gu jam bhuruꞌxiꞌ piam tuꞌ jam tuuruꞌ noꞌ janoꞌ pɨk giilhim bax chanoom na paiꞌ dhuuk tɨi cham tum juandaꞌ? \v 16 Puꞌñi dhop ji buusan dhiñ jaduuñ nar boxiiꞌñ gu Abraam, gu cham kɨɨꞌ iiꞌmdaꞌ puiꞌ jaꞌk duukaꞌ nax dhumaaram tu oirɨdaꞌ. Mambhɨɨx daman xijum baik oidhaꞌ ba tulhiiñchuda. ¿Cham aa guꞌr am baꞌ na dodhiaꞌ sia na paiꞌ dhuuk cham tum juandaꞌ? \p \v 17 Baꞌx xiꞌɨraak miꞌ puiꞌ pup tuꞌiiꞌ guiꞌ na miꞌr gɇꞌkam kaꞌ chiop nat puiꞌ tɨɨꞌn gu Jesuus, bɨɨx gu jaiꞌ mɨt jup jix xiꞌɨꞌra nam puiꞌp kax bhaakut buiñor. Gu jaiꞌ jaꞌppɨx jaꞌtkam nam miꞌp tuꞌiiꞌ dho gi guꞌ giilhim joidham jix bhaiꞌm ɨlh jamɨt ji, nam guꞌ cham paiꞌ dhuuk pu chuꞌm tɨ nɨiꞌñ nat gɇꞌp jum duukam bap tu duu gu Jesuus. \s1 Gu Jesuus na ba tu aꞌgaꞌ bhaan ji uaꞌrgidhai gu kaiꞌñ gu mostaasa \r (Mt. 13:31‑32; Mr. 4:30‑32) \p \v 18 Baꞌp ja tɨtda ɨp gu Jesuus gu jaꞌtkam: \p ―¿Tuꞌñ gɨt bhaan ji uaꞌrgidhai jam aaꞌñdhaꞌ na jax jaꞌk ji busaak gu jaroiꞌ noꞌt jix joiꞌmdak bhaan ba tɨ tɨɨ gu Dios? \v 19 Jaꞌpni dho ji busaak na jax gu mostaasa noꞌt jaroiꞌ ɨi, noꞌt giilhim gɇꞌ xiboorak gɨꞌɨɨr sia ku guꞌr ɨlhiꞌch gu kaiꞌñ, uꞌjiꞌm bhaiꞌ xi chu kakoskaꞌ maamragaram. \s1 Gu Jesuus na ba tu aꞌgaꞌ bhaan ji uaꞌrgidhai guiꞌ na kɨꞌn jappukar gu paan \r (Mt. 13:33) \p \v 20 Gio baꞌ jaꞌpnip ja tɨtda: \p ―¿Tuꞌñ gɨt bhaan ji uaꞌrgidhai jam aaꞌñdhaꞌ ɨp na jax jaꞌk jup ji busaak gu jaroiꞌ noꞌt jix joiꞌmdak bhaan ba tɨ tɨɨ gu Dios? \v 21 Jaꞌpni dho ji busaak ɨp na jax guiꞌ na kɨꞌn jappukar gu tuiꞌ noꞌt jaroiꞌ ba jip duu gu paan, joidham gɇꞌ bhaiꞌ ji jabkaꞌ sia kut tɨi palhɨɨp pɨx mi buiꞌñ. \s1 Gu Jesuus na ba ja aagiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam na gook jix jaiꞌch gu bapoi \r (Mt. 7:13‑14, 21‑23) \p \v 22 Baꞌ puiꞌ xi chu ja aꞌgidhidhat gu Jesuus gu jaꞌtkam mi jaꞌp na paiꞌ jax jɨꞌdɨlh jir kikcham gio na paiꞌ jax muiꞌ paꞌ daaꞌñxim jup jir kikcham, jimchuꞌ Jerusaleen jaꞌk. \v 23 Baꞌ maadɨt gu maaꞌnkam ba tɨkka, jup tɨtda: \p ―Jiñ jaduuñ, ¿jir gook alh kaꞌ am aa guiꞌ nam buiñor jaꞌk bhɨɨyaꞌ gu Dios, kaꞌ muiꞌ aa? \p Baꞌ gu Jesuus jup tɨtda: \p \v 24 ―Dho daipuꞌ guiꞌ nam jɨꞌk ja jur daasai bhaiꞌ bhaan bubuakiaꞌ gu kiꞌñgob na paiꞌr ɨlhiꞌch. Aañ jix maat guꞌ nam muiꞌ bhaiꞌ tɨix bubuakik kaꞌ bhaan dhi ɨlhiꞌch kiꞌñgob, guꞌ ji nam guꞌx xijaim ɨlhdhaꞌ. Baꞌ aapiꞌm puꞌñi, jam jur japim xi dhaasai xi gaagaꞌ na pim jax jaꞌk dui bhaiꞌ bhaan bubuakiaꞌ dhiꞌ dhi kiꞌñgob. \v 25 Gio guꞌ cham tuꞌ gammɨjɨ bhaiꞌ pu kupioꞌkix kaꞌ dhiꞌ dhi kiꞌñgob. Aayaꞌ ji matgɨm gu tanoolh na paiꞌ dhuuk kuupaꞌ gu kiokam. Cham jɨꞌxkat ka jam kupioꞌkdhaꞌ noꞌ pimɨt dɨɨrap dɨr ba bii, sia pim chi tɨi gatuuk muiꞌp ba tu soon. Guiꞌp jam tɨɨdaꞌ mɨjɨ dɨr: “Jax dhui nañ aañ cham jam maat na pim jir jaroiꞌ dhaꞌ.” \v 26 Baꞌ noꞌ pim guꞌ jax kaiꞌch: “Dho aach jir diꞌ nach jum bɨɨm tu koiꞌmɨk gio nach jum bɨɨm tu iꞌmɨk, mi jaꞌp jap oirɨt pu tuch aꞌgiꞌñdhaꞌ nach paiꞌ jax oiꞌñkaꞌ.” \v 27 Baꞌp jam tɨɨdaꞌ ɨp gio: “Jax dhui nañ guꞌ ba jam aagiꞌñ nañ cham jam maat na pim jir jaroiꞌ dhaꞌ. Chaꞌpim bha jaꞌk miaꞌn aꞌjɨdaꞌ, na pim guꞌ cham jir kɨkɨɨꞌ jaꞌtkam.” \v 28 Baꞌ giilhim jix buam jum ɨlhdhai bhaiꞌ ji susuañiaꞌ pim aapiꞌm. Ba tɨgiaꞌ pim ɨp guꞌ gu Abraam, gio gu Isaak, gio gu Jakob, gio jaiꞌ muiꞌ guiꞌ nam bhaankam tu aꞌgimɨk gu Dios bɨjɨk nam buiñor jup tuiꞌkaꞌ, aapiꞌm guꞌ pu dɨɨrap dɨr ba biꞌyaꞌ na pim puiꞌ xim aaꞌndaꞌ. \v 29 Bɨɨx kap dɨr na jɨꞌx oiꞌñgaꞌn guꞌ gu jaꞌtkam nam buiñor jum jumpadaꞌ gu Dios. Dai ɨp guiꞌ nam jɨꞌk miꞌ puiꞌ jimiaꞌ na jax jix aaꞌ nam buiñor aayaꞌ, maap jam baꞌ tu jugiaꞌ bɨɨx, gɇꞌr koiꞌcham kaꞌ joidham. Gio guꞌ cham tuꞌr Israel kam kaꞌ am dhiꞌ dhi jaꞌtkam. \v 30 Baꞌ dhiꞌ pɨk bɨɨpɨꞌ xi dharkaꞌ am jaiꞌ dhɨt nam xib cham tuꞌ kam jum ɨlhiiꞌñ, baꞌ jaiꞌ dhɨt nam xib tuꞌ kam jum ɨlhiiꞌñ, gatuuk dɨr jaꞌk daraibuꞌ am. \s1 Gu Jesuus nax buam jum aaꞌndaꞌ ja aꞌmkam gu Jerusaleen oiꞌñkam \r (Mt. 23:37‑39) \p \v 31 Baꞌ jɨꞌkchi gu pariseos jum tɨɨtgɨdam miꞌp ba ji bubua mɨt na paiꞌ oirɨ gu Jesuus. Baꞌp tɨtda am: \p ―Chaꞌp mu jaꞌk jimdaꞌ Jerusaleen, na guꞌ bhaiꞌm oꞌbhagiꞌñ gu Eroodis na sap jum muꞌaaꞌ. \p \v 32 Baꞌ gu Jesuus jup ja tɨtda: \p ―Jaꞌp jum ɨlhiiꞌñ dho gu Eroodis na gu kaxio. Jaꞌp japim tɨɨdaꞌ nañ dai xib gio kabuimuk pɨx ya jaꞌp ba ja duduaꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam nam jix kakoꞌk, gio jaiꞌ nañ ja aꞌm dɨr maiꞌ ka xi ja jootsaꞌ gu cham kɨkɨɨꞌ iꞌiiꞌmdaꞌ na ja aꞌm jup tuiꞌdhiꞌ. Maaxdhiñ baꞌ ba tɨɨmoꞌ, \v 33 kuñ ji guꞌ mu jaꞌk jimdaꞌ ji puiꞌ xi chu duduaꞌñdhidhat. Xib jañ jɨꞌx bhɨɨyaꞌ, gio kabuimuk, gio maaxdhi. Bhammɨ jaꞌp jañ ba ji buusniaꞌ, na guꞌ gu jaroiꞌ noꞌ puꞌñi bhaankam tu aꞌga gu Dios, jum aaꞌndaꞌ nam bhaiꞌ muꞌaaꞌ Jerusaleen, cham tuꞌ maakam jaꞌk. \p \v 34 ’Aapiꞌm jaꞌtkam Jerusaleen oiꞌñkam, jaꞌp pɨx na pim ja kooꞌn guiꞌ nam bhaankam tu aꞌgadaꞌ gu Dios. Tɨi jam aaꞌñdhidhaꞌm pɨx na pim jax jaꞌk duñiaꞌ na baꞌx bhaiꞌ ba tu jam jimdaꞌ. Aapiꞌm ja maꞌyasat ja kooꞌndaꞌ joodai kɨꞌn, guꞌ gu Dios pɨx na bhaiꞌ tɨi ja jootosdaꞌ nam baꞌ yaꞌ tu jam aꞌgidhaꞌ. Jaꞌp na aañ na ñich muiꞌkim tɨi ji jam aaꞌñ na pim miꞌ puiꞌ jimiaꞌ na jax jix aaꞌ gu Dios na baꞌ xi jam joiꞌmdat jam aꞌm ba tɨ nɨidhidhaꞌ gɨt, guꞌ ji na pim guꞌ cham aaꞌ. Dhiꞌ jaꞌp ji buus na jax gu takaaruiꞌ noꞌ tɨi pup bɨɨx xix ja boiꞌspam kat gu maamraꞌn noꞌ bax ja naa gu tuꞌ, guꞌ ji nam guꞌ cham mu jaꞌk aꞌjɨdaꞌ dɨɨlh. \v 35 Baꞌ xib yaꞌ dɨr jaꞌp jaꞌk, cham paiꞌ pim kañ kaayaꞌ nañ pu chuꞌm tu jam aꞌgiꞌñdhaꞌ, ni ku pim cham paiꞌ kañ chɨgiaꞌ maaxik. Janoꞌ pim maaxik kañ chɨgiaꞌ na pim paiꞌ dhuuk jup tɨꞌyaꞌ: “¡Jir gɇꞌkam gio nax uañ kɨꞌn kɨɨk dhiꞌ na bhaankam bhaiꞌ ba jim gu Dios!” \c 14 \s1 Gu Jesuus na ba duaꞌñdhaꞌ maaꞌn gu maaꞌnkam na kax baigɨk kaꞌ \p \v 1 Maaꞌnnim nam paiꞌ dhuuk cham tu juandaꞌ dai gu Israel kam jaꞌtkam, gu Jesuus tu koꞌiim buiñor maaꞌn gu gɇꞌkam pariseo, nat guꞌ bai na buiñor tu koiꞌraꞌ. Baꞌ sia miꞌp daraa am gu jaiꞌ pariseos nam jix maiꞌchim gu Jesuus. \v 2 Maaꞌn jup bai mɨt guꞌ gu maaꞌnkam na ɇɇkaꞌ gu baigɨkiꞌ na ja bɨɨm jup tu jugiaꞌ, bhaiꞌ dhɨr jaꞌp jup daa baꞌ. \v 3 Baꞌ nat ba tɨɨ gu Jesuus, ba ja tɨkka gu pariseos gio guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios nam miꞌp daraa. Jup ja tɨtda: \p ―¿Jix bhaaiꞌ aa nañ xib duaꞌñdhaꞌ dhiñ jaduuñ nax kaꞌook sia ku cham tum juan, kaꞌ guꞌ cham aa? \p \v 4 Guiꞌ cham ñiok am, dai nam miꞌ pɨx pu tuꞌiiꞌ. Baꞌ gu Jesuus mu jimɨɨk xi dhuaꞌñdhak gux koꞌkkam xi joot na ba jimiaꞌ kiaꞌmiꞌñ. \v 5 Baꞌp ja tɨtda ɨp gio gu pariseos: \p ―Noꞌt maadɨt aapiꞌm tuꞌ jam alhii chuk piam tuꞌ jam tuuruꞌ mu paiꞌ ma gɨi jax chuꞌm tɨ dɨꞌn kɨr janoꞌ pɨk na paiꞌ dhuuk cham tum juan, ¿miꞌ pɨx jap xi ñɨiꞌñdhaꞌ? ¿Cham aa nap jotmodaꞌ mu daiꞌññɨi baabuꞌ? \p \v 6 Baꞌ guiꞌ bhaiꞌ pɨx xi ñɨiꞌñ am, na guꞌ cham bhaaiꞌ nam jax jaꞌk jup xi chɨɨdaꞌ. \s1 Gu Jesuus na ba ja aagiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam nam jax jaꞌk cham jum xiꞌɨrappudaꞌ ja bui gu jaiꞌ jaꞌtkam \p \v 7 Baꞌ gu jaꞌtkam guiꞌ nam kiaꞌpɨx mi aajim nat puiꞌp ja bai gu gɇꞌkam pariseo nam jaiꞌ bɨɨmaꞌn jup tu jugiaꞌ, bɨɨpɨꞌ dɨr pɨx ji dharaibuim am amuub na paiꞌ daa na xi ja nɨiꞌñ gu Jesuus. Baꞌ xi ja aagiꞌñ na cham jir am nam puiꞌ jaꞌk tu jimdaꞌ, jup ja tɨtda: \p \v 8 ―Noꞌ jaroiꞌ mu paiꞌ bam tɨtmo, baꞌ puꞌñi ma jam bai na pim buiñor tu jugiaꞌ, chaꞌpim amuub dadaarrɨdaꞌ na paiꞌ daakaꞌ guiꞌ na miꞌm tɨtmodaꞌ, na guꞌ cham maatɨꞌ kaꞌ noꞌ aapiꞌm miꞌ jam biꞌiiꞌñkaꞌ gu aꞌtoxkar, kaꞌ baꞌ gu jaiꞌ na palhɨɨp iam jix ioꞌm paꞌx kɨɨꞌ kaꞌm ja nɨiꞌñdhaꞌ. \v 9 Miꞌ dhɨr dho ji jam jootsaꞌ noꞌ puꞌñi jaiꞌ miꞌ ja biꞌiiꞌñ noꞌ aapiꞌm cham pɨk kɨɨꞌ kaꞌm jam nɨiꞌñ. Baꞌ puiꞌx xiꞌɨꞌrai jaꞌp jaꞌk ma jimiaꞌ pim na paiꞌ cham pɨk tuꞌ bhaigɨm tu tuiꞌkaꞌ. \v 10 Guꞌ jaꞌpji noꞌ mɨt paiꞌ dhuuk puꞌñi jam bai na pim tu jugiaꞌ, nammɨ dɨr juꞌñdharam japim pɨx pu ji dharaibuidhaꞌ na paiꞌ cham pɨk tuꞌ bhaigɨm tu tuiꞌkaꞌ. Miꞌ baꞌ dɨɨlh noꞌ jax kaiꞌch gu jaroiꞌ na jam baidhaꞌ na pim mu jaꞌk daraibuꞌ amuub, mu jaꞌk japim dho baꞌp ba jimiaꞌ. Baꞌx bhaiꞌm taatɨt japim miꞌp ba darkaꞌ bɨɨmaꞌn gio ja bɨɨm gu jaiꞌ na miꞌp ja chiñiaꞌ, baꞌ bɨɨx pɨx jix bhaiꞌ jam aaꞌndaꞌ am gu jaꞌtkam nam mummɨ dɨr jaꞌp darkaꞌ na pim bɨɨmaꞌn xi chu kuaꞌdaꞌ guiꞌ na miꞌm tɨtmodaꞌ. \v 11 Na guꞌ gu jaroiꞌ noꞌ gampaiꞌm ɨlhiiꞌñ, joidham jix kɨɨꞌ kaꞌm nɨiꞌñdhaꞌ am gu jaꞌtkam, guꞌ cham tuꞌ kɨɨꞌ kaꞌm nɨiꞌñdhaꞌ am ji noꞌ dai gɇꞌkam jum taat. \p \v 12 Baꞌ nat puiꞌ xi ja tɨɨdak gu Jesuus gu jaꞌtkam, jup tɨtda ɨp dɨɨlh gu gɇꞌkam pariseo nat bai na bɨɨmaꞌn tu jugiaꞌ: \p ―Gio aap jiñ jaduuñ nap jir kiokam, nap paiꞌ dhuuk ja baiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam nam jum bɨɨm tu jugiaꞌ, chaꞌp dai guiꞌ ja baiꞌñdhaꞌ nap jaroiꞌ ɨlhiiꞌñdhaꞌ nam pu chuꞌm kɨꞌn jaꞌk jup jum buidhaꞌ, puiꞌ na jax guiꞌ nam jir jix bhabhaiꞌkam kaꞌ jum bui, piam gum jaaduñ, piam gux chutumñigam nam ya jaꞌp amuub oiꞌdhaꞌ nap paiꞌ kio. \v 13 Guꞌ guiꞌ ji nap ja baidhaꞌ nam cham tuꞌ biaꞌ ni jɨꞌx, gio guiꞌ nam jix mamaꞌmkulhiꞌ, gio guiꞌ nam cham ñiññia. \v 14 Miꞌ dhɨr baꞌ dai nap jix bhaiꞌ pɨx bam taat kaꞌ, na guꞌ jaꞌk jum buidhaꞌ gu Dios janoꞌ nam paiꞌ dhuuk duduadɨi baapmigiaꞌ guiꞌ nam miꞌ puiꞌ jimiaꞌ na jax jix aaꞌndaꞌ, sia kum guꞌ dhiꞌ cham jaꞌk jum buidhaꞌ gu yaꞌ jotmodaꞌ. \s1 Gu Jesuus na ba tu aꞌgaꞌ bhaan ji uaꞌrgidhai na gɇꞌr koiꞌcham kaꞌ \p \v 15 Baꞌ maadɨt gu maaꞌnkam nat kai gu Jesuus nat koiꞌ bhaan tu aꞌga gux dhaam kam, jup kaiꞌch: \p ―¡Jaꞌp moo joidham jix bhaiꞌ tu ja jimiaꞌ guiꞌ nam buiñor aayaꞌ gu Dios nax ioꞌm jir gɇꞌkam! ¡Bɨɨmaꞌn tu jugiaꞌ am guꞌ! \p \v 16 Baꞌ gu Jesuus jup kaiꞌch: \p ―Maaꞌnnim maaꞌn gu maaꞌnkam jix aaꞌ na tu jugiaꞌ jurnɨk kam muiꞌ ja bɨɨm gu jaꞌtkam. Gu tujuandam tugiꞌñ mɨjɨ jaꞌp xi joot na pu ja tɨɨꞌnmɨraꞌ gu jaꞌtkam nar koiꞌcham kaꞌ. \v 17 Baꞌ nat paiꞌ dhuuk bam ai nam tu jugiaꞌ, gio mɨjɨ jaꞌp jup xi joot gu tujuandam tugiꞌñ na muiꞌ ba ja baidhikaꞌ guiꞌ nat bɨɨpɨꞌ dɨr ba ja aaꞌñ nar koiꞌcham kaꞌ, miꞌ pu ba tu bhiix. \v 18 Guꞌ ji na guꞌ na mu jaꞌp tɨi puiꞌ ba ja tɨtdaim ɨp gio, cham ka aaꞌ am. Jup kaiꞌch guiꞌ nat bɨɨpɨꞌ puiꞌ tɨi xi chɨɨꞌn: “Aañ kiaꞌpɨx alhiꞌch sabaꞌlh maaꞌn kap gu dɨbɨɨr. Mu jaꞌk jañ baꞌ ka tɨɨꞌmɨraꞌ. Ka xi chuñ uañiꞌñkaꞌ ap nañ cham mu jim.” \v 19 Baꞌ jumai jaꞌp jaꞌk puiꞌ tɨip ba tɨtdaim, jup kaiꞌch pɨx ɨp: “Aañ kiaꞌpɨx ja sabaꞌlh gook gu tutuur nañ kɨꞌn tu juanaꞌ. Mu jaꞌk jañ baꞌ ka matmɨraꞌ noꞌm moox oꞌjoꞌ. Cham jañ baꞌ moo mu jim, ka xi chuñ uañiꞌñkaꞌ ap.” \v 20 Baꞌ jumai jaꞌp jaꞌk puiꞌ tɨip ba tɨtdaim, jup kaiꞌch pɨx ɨp: “Jaꞌp moo xib pɨk sap muni paiꞌ kañ chɨɨmoꞌ iñ. Cham jañ baꞌ moo mu jim, nañ guꞌ mu jaꞌk ka bhɨɨyaꞌ. Ka xi chuñ uañdhaꞌ ap.” \v 21 Baꞌ puiꞌ dɨɨlh giop ma jii gu tujuandam tɨi pup xi ja baidhimɨk, bhammɨ ba aaꞌñdhim gu gɇꞌkam tugiꞌñ. Baꞌ guiꞌ tɨi ma bhaam nat cham jaroiꞌ mu jii, baꞌp tɨtda ɨp gio: “Dhop xi dhaiꞌññiaꞌ ku gi nap ja baiꞌñmɨraꞌ guiꞌ nam cham tuꞌ biaꞌ ni jɨꞌx mɨjɨ jaꞌp nam jix jaiꞌch dhi gɇꞌ kiicham, sia guiꞌ nam jix mamaꞌmkulhiꞌ nam mɨjɨ jaꞌp daraa, gio guiꞌ nam cham ñiññia.” Baꞌ xi mɨɨ ɨp gu tujuandam nat ja baidham. \v 22 Jaꞌxpɨx baꞌ gio miꞌp ba ai ji ja baidhat, jup tɨtda gu gɇꞌkam tugiꞌñ: “Yaꞌ ñich ba ja aich gu jaꞌtkam na pich jiñ joot, guꞌ ji na guꞌ gɇꞌ ka tu bioꞌ ya baꞌk chɨr.” \v 23 Baꞌp tɨtda gu gɇꞌkam tugiꞌñ: “Dho giop jup xi dhaiꞌññiaꞌ nap ja baiꞌñmɨraꞌ guiꞌ nam mu jaꞌp daraa juꞌñdharam dhi gɇꞌ kiicham. Soiꞌp xi ja tɨtdadaꞌ nam baꞌ bham oidhaꞌ. Bɨɨx jap am pup ja baidhai guiꞌ nam miꞌ paiꞌ darkaꞌ boi jugiiꞌñ. Jix aaꞌ iñ guꞌ nam suuduꞌ yaꞌ dhiñ baꞌkgɨr. \v 24 Ni maadɨt guꞌ ku ka tu jugiaꞌñ bɨɨm guiꞌ na ñich bɨɨpɨꞌ dɨr tɨi ja bai, aañ nañ paiꞌ jax kaiꞌch.” \s1 Gu Jesuus na ba ja aagiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam nam jax jaꞌk duiñchuꞌndaꞌ noꞌm ba kaichuꞌ \p \v 25 Baꞌ na gamaiꞌ ba jimchuꞌ gu Jesuus, muiꞌ gu jaꞌtkam mu oiꞌñchuꞌ am, pɨx chɨbɨɨp kattuꞌ am. Baꞌ muiꞌ xi ja tɨɨgɨk jup ja tɨtda: \p \v 26 ―Noꞌ tuꞌ sɨlhkam jix aaꞌ na jaroiꞌ gammɨjɨ bañ kaichgɨdaꞌ, jum aaꞌ na bɨɨx juraaꞌn kɨꞌn xiñ dhaandaꞌ gammɨjɨ. Na guꞌ noꞌx ioꞌm jix dhaan gu taataꞌn, piam gu dɨꞌɨɨꞌn, piam gu jajaaꞌnniꞌñ, piam gu maamraꞌn, piam ku guꞌ dɨɨlh jix ioꞌm xim joiꞌgɨꞌn, cham tuꞌr am nañ kaichgɨdaꞌ. \v 27 Guꞌ cham ji noꞌ guꞌx ioꞌm xiñ dhaanɨt jiñ kaichuꞌ, na guꞌ cham tuꞌ bhaan jup jum buixiꞌñdhaꞌ gu tuꞌ na yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn jix chu jaiꞌch, sia chi jax jum tulhiiñ bɨɨx aixim tuꞌm kɨꞌn. Dhiꞌ baꞌ jaꞌp ji buusandaꞌ na gammɨjɨñ oiꞌñchuꞌndaꞌ ji mootot gu kuruus. \v 28 Na guꞌ dhiꞌ jaꞌpni na jax noꞌ maadɨt aapiꞌm mu paiꞌx kɨɨsam maaꞌn gu tɇb bhiꞌñbak, ¿cham aa guꞌ bɨɨpɨꞌ xi dhaibui xim gaꞌngadaꞌ ap noꞌ moo aix gu tuumiñ nap kɨꞌn tɨɨmoꞌ? \v 29 Nam guꞌ bhaiꞌ jim aꞌgaꞌ gu jaꞌtkam noꞌ pich xi chu kookbɨk dai joodai miꞌ xi baapsak miꞌ dhɨr miꞌ puiꞌ pup tuꞌiiꞌ. \v 30 Jax kaiꞌchdhaꞌ am dho guꞌ: “Cham ka aich dho chi gu tuumiñ gu jaduuñ na kɨꞌn tɨɨmoꞌ dhi bhiꞌñbak kut baꞌ jaꞌxbuiꞌ pɨx ji bua.” Tɨip baꞌ bax xiꞌɨrdaꞌ. \v 31 Piam jaꞌpni ɨp, noꞌm gook gux ioꞌm gɇꞌgɇrkam ba xim koodak, baꞌ noꞌ guꞌ maaꞌn gook alh ja biaꞌ gu sandaaruiꞌx, gu jumai baꞌ muiꞌ, ¿cham aa guꞌ bɨɨpɨꞌ xi dhaibui xim gaꞌngadaꞌ guiꞌ na gook alh ja biaꞌkaꞌ gu sandaaruiꞌx, noꞌ jaꞌkbuiꞌ kɨꞌn mamaiꞌchɨk gu jumai na muiꞌ ja baiꞌñchuꞌndaꞌ? \v 32 Guꞌ baꞌ noꞌ guꞌ jaꞌkbuiꞌ kat mamaiꞌchɨk na puiꞌ xim aaꞌ, mɨjɨ dho xi jootsaꞌ gu tujuandam tugiꞌñ na aaꞌñdharaꞌ gu jumai gɇꞌkam na puiꞌ ba tuiꞌkaꞌ, nam chakui maap jum naankiaꞌ. Baꞌ miꞌ puiꞌ cham tuꞌ kam kokdaꞌ am. \v 33 Puꞌñi ɨp baꞌ aapiꞌm, jum aaꞌ na pim cham tuꞌ bhaan jujurtɨkaꞌ gu tuꞌ na pim biaꞌkaꞌ noꞌ pim jix aaꞌ na pim gammɨjɨ bañ kaichgɨdaꞌ, gio na pim tuꞌ sɨlhkam xiñ dhaandaꞌ. \s1 Gu Jesuus na tu aꞌgaꞌ bhaan ji uaꞌrgidhai gu on \r (Mt. 5:13; Mr. 9:50) \p \v 34 ’¿Aapiꞌm jax ɨlhiiꞌñ noꞌ jax dhuukat miꞌ jotmodaꞌ cham ka onkak gu on noꞌ jaroiꞌ gɇꞌ miꞌ paiꞌ ka biaꞌ? ¿Jax dhui giop ka onkalhiaꞌ na baꞌ gio kɨꞌn jup bax chu ioꞌb kaꞌ? \v 35 Aañ jaꞌp kaiꞌch na pu cham tuꞌ ka bhaiꞌn kaꞌ, ni gu ɨꞌɨɨx ku kɨꞌn kax joiꞌñdhaꞌ sia kut tɨi miꞌp xim buiꞌñ. Miꞌ pim puiꞌ ba jimiaꞌ jɨꞌk na pim jix maatɨt jiñ kɇɇ nañ jax kaiꞌñkam jup kaiꞌch. \c 15 \s1 Gu Jesuus na ba tu aꞌgaꞌ bhaan ji uaꞌrgidhai maaꞌn gu kasnir bipiaꞌdam \r (Mt. 18:10‑14) \p \v 1 Baꞌ muiꞌ mi aajidhaꞌ am gu tuumiñ tu taandam tugiꞌñ gux ioꞌm gɇꞌkam Rooma kam na paiꞌ oirɨdaꞌ gu Jesuus, nam jix kaim kaꞌ na tu aꞌgadaꞌ, sia gu jaiꞌ jaꞌppɨx jaꞌtkam nam cham tuꞌ kaꞌm tɨ nɨiꞌñ. \v 2 Baꞌ gu pariseos gio guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios miꞌ dhɨr jaꞌp jix bhaamut aꞌgichuꞌ am gu Jesuus, jup kaiꞌch am: \p ―Jaiñ dhiꞌ na saak miꞌ puiꞌ jim na jax jix aaꞌ gu Dios, joidham cham jax ji ja ɨlhdhat ja bɨɨm tu kuaꞌ gux uꞌuaꞌtulhdhix kam. \p \v 3 Baꞌ gu Jesuus xi ja aaꞌñ bhaan ji uaꞌrgidhak maaꞌn gu kasnir bipiaꞌdam, jup ja tɨtda: \p \v 4 ―Noꞌ jaroiꞌ maadɨt aapiꞌm ja biaꞌ maaꞌn jix chamaam ooꞌm gu kakasnir, baꞌ ma tu biꞌaam japich mummɨ paiꞌ nax xaꞌiiꞌ, guꞌ ji noꞌ guꞌ cham tu jaiꞌch maaꞌn nap ba ja nɨnɨiꞌñ mi ɇɇk, baꞌ aap jix buam jum ɨlhdhak ma tu gaagam ɨp gio miꞌ xi ja kuupak gu jaiꞌ. \v 5 Baꞌ siamri nammɨ paiꞌ ma tɨɨ pich jax chuꞌm bapaikkam, baꞌx bhaiꞌm ɨlhdhak japich xi ioꞌmdak xi mootok ba jii ɨp gio. \v 6 Baꞌ mu na pich ai kiicham, xi dhaiꞌbus japich na pich ja baidham gu jaꞌtkam guiꞌ nap jɨꞌk jix ja maat, baꞌ jax ja tɨtda ap miꞌ maap ji ja jumpadak: “Aañ maaꞌn maiꞌ buak gu kasnir na ñich tu biaꞌrak. Giilhim jañich jix buam jiñ ɨlh na ñich paiꞌ dhuuk maat na maaꞌn cham tu jaiꞌch. Baꞌ ma tu gaagam jañich, siamri ñich giop tɨɨ nammɨni maaꞌn kap bapaikkam. Xib jañ baꞌ giilhim jix bhaiꞌñ chaat. Dhiꞌ pu kaiꞌñkam jach baꞌ yaꞌ maap tu jugiaꞌ, na pim baꞌ aapiꞌm puiꞌx bhaiꞌp jum taat kaꞌñ bɨɨm nat jix bhaiꞌ tuñ jii.” \v 7 Puꞌñi ɨp dhox dhaam jaꞌk, giilhim gɇꞌr koiꞌcham kaꞌ noꞌt jaroiꞌ soiꞌm ɨlhdhak puiꞌ ba tɨɨꞌn gu Dios na uañdhaꞌ gu uaꞌtulhdhar gaꞌn, nam guꞌ bɨɨx jix bhaiꞌm ɨlhdhaꞌ guiꞌ nam jix dhaam jup tuꞌiiꞌ buiñor gu jaroiꞌ na soiꞌm ɨlhdhaꞌ. Jix ioꞌm jix bhaiꞌm ɨlhdhaꞌ am dhiꞌ buiñor, cham tuꞌ puiꞌ na jax guiꞌ nam bɨɨpɨꞌ dɨr pu soiꞌ bam ɨlhdhaꞌ. \s1 Gu Jesuus na ba tu aꞌgaꞌ bhaan ji uaꞌrgidhai maaꞌn gu ubii na maiꞌ buaꞌ gu tuumiñ \p \v 8 ’Piam jaꞌpni ɨp. Noꞌ jɨꞌk mambhɨɨx aixim gu bapaiñum tuumiñ bhaiꞌ paiꞌ ka biaꞌ maaꞌn gu ubii, guꞌ ji noꞌ guꞌ cham tuꞌ jaꞌkbuiꞌ ka aix na paiꞌ dhuuk tɨi ba jaꞌkɨlhiꞌñ, baꞌx buam jum ɨlhdhak naiꞌ ji chu gaa gɇꞌ ji chɨ bɨꞌñdhak, pɨx am tu boxkaidhat tu gaagim mi jaꞌp dɨɨrap gio bhɨjɨ jaꞌp sasoosnaꞌn. Baꞌ noꞌt guꞌ siamri ma tɨɨ na miꞌ paiꞌ kaat, \v 9 joidham dhox bhaiꞌm ɨlhdhai xi dhaiꞌññiaꞌ ɨp na ja baiꞌñmɨraꞌ gu bɨpnagaꞌn uꞌuub guiꞌ na jɨꞌk jix ja mat kaꞌ, puiꞌ na jax guiꞌ nam miꞌ dhɨr jaꞌp amuub oiꞌñkaꞌ. Baꞌ noꞌ guꞌ jax ja tɨtdaꞌ miꞌ maap ji ja jumpadak: “Aañ maaꞌn maiꞌ buak gu tuumiñ, mambhɨɨx aixim jañ bhaꞌñi ka biaꞌkat dai bapaiñum. Baꞌ tu gaꞌngimɨk jañich ma tɨɨ dakoo. Xib jañ baꞌ joidham jix bhaiꞌñ chaat. Dhiꞌ pu kaiꞌñkam jach baꞌ yaꞌ maap tu jugiaꞌ, na pim baꞌ aapiꞌm puiꞌx bhaiꞌp jum taat kaꞌñ bɨɨm nat jix bhaiꞌ tuñ jii.” \v 10 Puꞌñi ɨp dhox dhaam jaꞌk, giilhim gɇꞌr koiꞌcham kaꞌ noꞌt jaroiꞌ soiꞌm ɨlhdhak puiꞌ ba tɨɨꞌn gu Dios na uañdhaꞌ gu uaꞌtulhdhar gaꞌn. Bɨɨx jix bhaiꞌm ɨlhdhaꞌ am guꞌ gu noonbiꞌñ guñ Gɨꞌkoraꞌ. \s1 Gu Jesuus na tu aꞌgaꞌ bhaan ji uaꞌrgidhai maaꞌn gu biapmaꞌ na mɨk jaꞌk bhɨɨyaꞌ \p \v 11 Baꞌ jumai bhaan jup ji chu uaꞌrgidhak muiꞌ ji chu ja aꞌgi gu Jesuus gu jaꞌtkam, jup ja tɨtda: \p ―Maaꞌnnim maaꞌn gu maaꞌnkam gook tu maamar kaꞌ biipibop. \v 12 Gu gatuuk kam jup tɨtda gu taataꞌn: “Xi chuñ maakai ap jiñ chaat gum bɨxchuꞌ na jɨꞌk jiñ aꞌm jup tu bipioꞌ.” Baꞌ maaꞌn jimdam bɨɨx gook xi chu ja maakak gu ja taat na jɨꞌk ja aꞌm tu bipioꞌ. \v 13 Baꞌ jɨꞌk pɨx jur nat bɨɨx xi chu gaꞌrak gu gatuuk kam nat jɨꞌk tuꞌ tu maa gu taataꞌn, mɨk jaꞌk bhɨi baꞌ jumai momkoram xi uꞌuuk gu tuumiñ. Bhammɨ dɨr pu jugio bɨɨx na jɨꞌk uaꞌkat, na guꞌx maim kaꞌ ganaiꞌ bɨɨx aixim na tu buadaꞌ na jax ɨlhiiꞌñdhaꞌ. \v 14 Baꞌ janoꞌ pɨk giilhim bhiogiꞌ ma jii bhammɨ dɨr na ka oirɨ, gio guꞌ pu ba juu gu tumñigaꞌn. Cham ka jaiꞌch na tuꞌ jugiaꞌ, dai na ba uamaim pɨx. \v 15 Baꞌ maaꞌn gu maaꞌnkam buiñor ma tu jua na bipiꞌñxiꞌñdhaꞌ gu tatooxkolh na ja biaꞌkaꞌ. Mummɨ jaꞌp chiandaꞌ na bipiꞌñxiꞌñkaꞌ na paiꞌ tu gaꞌmbhar kaꞌ guiꞌ gu maaꞌnkam. \v 16 Tɨix ñaakɨt nɨiꞌñdhaꞌ gu tatooxkolh ja koiꞌdharaꞌ nam ja maakdaꞌ mi kiicham, giilhim uamaidhaꞌ guꞌ. Aaꞌndaꞌ gɨt nam jax tɨɨdaꞌ na jaiꞌ palhɨɨp jup xi jugiaꞌ na kɨꞌn jɨꞌx jup bam guguuxdhaꞌ, guꞌ ji nam guꞌ cham paiꞌ jax jup tɨtdadaꞌ. \v 17 Baꞌ mɨkkat jup jum aaꞌ: “Bhammɨ chi giilhim gɇꞌ na ja bipioꞌ gu koiꞌ gu tujuandam tugiꞌñ guñ chaat, aañ guꞌ yaꞌ jaꞌk giilhim uamaim sia kuñ puiꞌp jir tujuandam. \v 18 Gi noꞌ ñich gio muiꞌp jii bhammɨ, jaꞌp jañ chɨɨdaꞌ guñ chaat na ñich mañ uaꞌtulh buiñor Dios gio buiñor dɨɨlh. \v 19 Jaꞌp jañ chɨɨdaꞌ na cham puiꞌ kañ iimdaꞌ nañ jir maraaꞌn, na ñich guꞌ buam pɨx alhio. Jaꞌp jañ chɨɨdaꞌ na jaꞌp pɨx bañ biaꞌkaꞌ na jax maadɨt gu tujuandam tugiꞌñ.” \v 20 Baꞌ puiꞌm aagɨk pɨx kɨkbo bɨɨx boi nat ba jii bhammɨ buiñor gu taataꞌn. \p ’Baꞌ yammɨ dɨr jaꞌp muiꞌ ba jim nat ba tɨɨ gu taataꞌn, mu daiꞌbus nat namkim. Ioꞌmdak xi koom gio nat chiñxi, nat guꞌx joiꞌmdak tɨɨ na yammɨ dɨr jaꞌp muiꞌ soiꞌ ba tuiꞌdhiꞌ na muiꞌ ba jim. \v 21 Baꞌp kaiꞌch gu maraaꞌn: “Jiñ chaat, aañ gɇꞌkam kɨꞌn mañ uaꞌtulh buiñor gu Dios gio aap jum bui. Chaꞌp puiꞌ kañ iimdaꞌ nañ jir jum mar, na ñich guꞌ buam pɨx jum alhio.” \v 22 Guꞌ ji na guꞌ gu taataꞌn cham puiꞌ ɨlhiiꞌñ, jup ja tɨtda gu tujuandam tugiꞌñ: “Gor xi chɨ tɨꞌiiꞌñ dhiñ chioꞌñ gu jajannulh gux kɨkɨɨꞌ, xi chu uaꞌpui pim mɨjɨ na naangiaꞌ baꞌk chɨr. Suusak japim jup xi aaꞌñdhaꞌ, gio maaꞌn aniiyu pim jup xi dhaaxdhaꞌ nobiꞌram. \v 23 Xi boopoyaꞌ pim ɨp baꞌ na pim saaꞌnpuꞌ gu tuur jax chuꞌm nax dhua. Miꞌ pim baꞌ xi muꞌaaꞌ kuch yaꞌ tu jugiaꞌ. \v 24 Giilhim jix bhaiꞌñ chaat iñ guꞌ na ñich giop ba tɨɨ dhiñ chioꞌñ nat muiꞌ tanoolh maiꞌ gɨɨsɨk, panaas ku muukix kat gio duadɨk yaꞌp ba oirɨ.” Baꞌ jaꞌxpɨx giilhim miꞌ bar koiꞌcham. \p \v 25 ’Baꞌ gu bɨɨpɨꞌ kam maraaꞌn mummɨ jaꞌk jup ka oirɨ gaꞌmbhar tɨr nat gu sɨpdhiꞌñ miꞌ jaꞌk ba ai. Mɨjɨ pɨx gɇꞌ kɨꞌn tum sab na muiꞌ ba jimchuꞌ, pu cham maat na jax kaiꞌñkam mɨjɨ tum sab, tɨm nɨiꞌchuꞌ kam tum kaiꞌch. Baꞌ nax ioꞌm amuub ba jimchuꞌ, \v 26 maaꞌn gu tujuandam xi baidhak xi chɨkka na tuꞌ jax jum bua. \v 27 Baꞌp tɨtda: “Dho sap nat giilhim jix bhaiꞌm ɨlh gum taat nat gio yaꞌp ba ai gum xikuꞌ nat maiꞌ gɨɨsɨk, nat guꞌ sap jix kɨɨꞌ ya ai. Tu chia baꞌ nam muꞌaaꞌ maaꞌn gu tuur jix dhuakam nach tu jugiaꞌ. Miꞌ dho baꞌ bhaajim xib.” \v 28 Baꞌ guiꞌ dai nat bhaiꞌ ji bhaam. Mummɨ jaꞌp mɨk pɨx pup kɨɨk. Cham muiꞌ ka ai. Baꞌ mu jimɨɨk gu taataꞌn tɨi soiꞌ ba tɨtda na mu aayaꞌ. \v 29 Jup kaiꞌch gu maraaꞌn: “¿Nap baꞌ aañ cham puiꞌx bhaiꞌñ buañ chaat nañ gammɨjɨ yaꞌm palhbuiꞌñ gu tuꞌ nap jax bua? Tɨɨꞌ nañ tɨi pɨx bhaan ji bamgidhaꞌ nañ tu juantuꞌndaꞌ, pɨx cham jiñ jɨɨpdhidhaꞌ iñ. Jumai oidhaꞌ bap duñiaꞌ, yaꞌ puiꞌ nañ jax jum bɨɨm bap tuiꞌñgɨdaꞌ. Chakui ñich moo paiꞌ dhuuk maaꞌnnim cham jum kai. Miꞌ puiꞌ tu duñiidhaꞌ iñ gu tuꞌ nap jiñ chiandaꞌ. Ni kup cham paiꞌ dhuuk jax kaiꞌch nap iam tuꞌ karbax xiñ makiaꞌ nañ ja bɨɨm jup tu jugiaꞌ guiꞌ nañ jɨꞌk jup jix ja maat. \v 30 Guꞌ dhiꞌ gi baꞌ gum tumñiꞌ nat xi ja onbaiꞌñdharak gu oipodam uꞌuub bhaiꞌ gaꞌm ba jim, miꞌ xi muiꞌ pich ji guꞌ gu tuur jix dhuakam sia kup tɨix maat nat jax jum alhio.” \v 31 Baꞌp kaiꞌch gu taataꞌn: “Ba tum iimchudhix ji matgɨm jiñ chioꞌñ nañ jɨꞌk tuꞌ tu biaꞌ, bɨɨx bar tu aap gaꞌn, nap guꞌ maaxik gammɨjɨ yaꞌp tuiꞌñgɨt jiñ palhbuiꞌñ gu tuꞌ nañ jax bua. \v 32 Dai pɨx ji na guꞌ xib jich aꞌm jum aaꞌ nach bɨɨx maap jix bhaiꞌch chaatɨt tu jugiaꞌ nat yaꞌ ba ai gum xikuꞌ nat muiꞌ tanoolh maiꞌ gɨɨsɨk, panaas ku muukix kat gio duadɨk yaꞌp ba oirɨ.” \c 16 \s1 Gu Jesuus na tu aꞌgaꞌ bhaan ji uaꞌrgidhai maaꞌn guiꞌ na iampɨx gɇꞌkam kɨꞌn daakaꞌ jabui gu jaiꞌ tujuandam \p \v 1 Baꞌ gu Jesuus dɨɨlh jup xi chu ja aꞌgi dai guiꞌ nam jɨꞌk kaichuꞌ puiꞌ bhaan jup xi chu uaꞌrgidhak, jup ja tɨtda: \p ―Maaꞌnnim maaꞌn gu maaꞌnkam jix chumñigam maaꞌn biaꞌkaꞌ gu tujuandam na miꞌ dhɨr jup tu ja chiandaꞌ gu jaiꞌ tujuandam tugiꞌñ. Baꞌ cham miꞌ puiꞌ tu duiñchuꞌndaꞌ dhiꞌ dhi tujuandam na jax chiandaꞌ gux chumñigam. Baꞌ gu jaiꞌ tujuandam ba aagiꞌñ am gux chumñigam na cham miꞌ puiꞌ tu duiꞌñchuꞌ. \v 2 Baꞌ gux chumñigam xi chu joochxi na mu jimdaꞌ na tɨkkaꞌ noꞌr sɨlhkam. Baꞌ mummɨp ba ji buus, jup tɨtda: “¿Jir sɨlhkam aa nap cham miꞌ puiꞌ duiñchuꞌ nañ jax jum aagiꞌñ? Eap tu uaꞌmɨr gu uꞌuan guiꞌ nap bhaan tu daasaim nañ xi chɨgiaꞌ noꞌp miꞌ puiꞌ tu duiñchuꞌ, piam ku guꞌ cham kuñ aañ yaꞌ dɨr jum buusaidhaꞌ.” \v 3 Baꞌ nat miꞌ dhɨr buusnɨk gamaiꞌ ba jimchuꞌ gu tujuandam, jup jum aaꞌntuꞌ: “¿Tuꞌñ baꞌ bhaan ka tu juanaꞌ, na guꞌ bañ buusaidhaꞌ gu kiokam na ba tɨgiaꞌ guñ uꞌuan? Cham tuꞌ bhaiꞌ iñ guꞌ nañ tu juanaꞌ jaraar taꞌm nañ gɨt jup ba tɨ ɨxiaꞌ. Jix xiꞌɨr iñ ɨp nañ puiꞌ naiꞌ ja tañiidhaꞌ gu jaꞌtkam gu tuumiñ. \v 4 ¡Aa, bax maat iñ nañ jax jaꞌk duñiaꞌ! Jaꞌp jañ ja tɨɨdaꞌ guiꞌ nam uaꞌtuꞌn gu kiokam nam jɨꞌk pɨx namkidhaꞌ nam baꞌ dhiꞌx bhaiꞌñ dhuñiaꞌ.” \v 5 Baꞌ jɨꞌmaꞌn pɨx bhaiꞌ ji ja bai guiꞌ nam uaꞌtuꞌn gux chumñigam. Jup tɨtda guiꞌ nat bɨɨpɨꞌ mi ai: “¿Jɨꞌk jap moo uaꞌtuꞌn gu kiokam?” \v 6 Baꞌp kaiꞌch guiꞌ: “Maaꞌn jix chamaam ooꞌm kastaañ dho gu oliibus baraaꞌ.” Baꞌp tɨtda: “Dhop miꞌñi jaꞌp xi dhaibui atoxkor taꞌm jumaip duñiaꞌ guiꞌ na bhaan jix maatɨꞌ. Yaꞌni gu uꞌuan. Gook ooꞌm daman mambhɨɨx kastaañ jap pɨx mi dhaasaꞌ.” \v 7 Baꞌ jumai mɨjɨp xi chu joochxi na mu jimdaꞌ, jup tɨtda ɨp nat miꞌ ba ai: “¿Aap jɨꞌk jup uaꞌtuꞌn gu kiokam?” Baꞌp kaiꞌch guiꞌ: “Maaꞌn jix chamaam ooꞌm janeeꞌ dho gu tiriik.” Baꞌp tɨtda ɨp: “Dhop miꞌñi jaꞌp xi dhaibui jumaip duñiaꞌ guiꞌ na bhaan jix maatɨꞌ. Yaꞌni gu uꞌuan. Maakob ooꞌm janeeꞌ pɨx jap mi dhaasaꞌ.” \v 8 Baꞌ gux chumñigam gatuuk ba maat nat jix aich nat jax jaꞌk duu gu tujuandam tugiꞌñ kat na baꞌ cham mu jaꞌp pɨx maiꞌ gɨɨxix kaꞌ. Maaxik puiꞌ jaꞌk tu jim am guꞌ guiꞌ nam cham miꞌ puiꞌ jiim na jax jix aaꞌ gu Dios, jix ioꞌm jix aichuꞌn am nam jax jaꞌk duñiaꞌ gu tuꞌ na dɨɨlh jir jup ja duiñ kaꞌ, cham tuꞌ puiꞌ na guiꞌ nam miꞌ puiꞌ jiimdaꞌ na jax jix aaꞌ gu Dios. \p \v 9 ’Jir am ɨp dho na pim muiꞌ maiꞌchiaꞌ gu tuumiñ yaꞌ kam dhi oiꞌñgaꞌn nax chu uaꞌtulhdhix, na pim guꞌ dhiꞌ kɨꞌn baꞌ ja maiꞌchiaꞌ jaiꞌ gu jaꞌtkam, nam jaroiꞌx bhaiꞌ jam tɨɨdai jam aichdhaꞌ maaꞌn kap nam paiꞌ gammɨjɨ bhaiꞌ pu ba oiꞌñkaꞌ, janoꞌ na gu tuumiñ yaꞌ kam dhi oiꞌñgaꞌn cham paiꞌ ka matgilhiaꞌ. \p \v 10 ’Na guꞌ na pim jax bax maat gu jaroiꞌ noꞌt miꞌ pu tu duu gu tuꞌ palhɨɨp jup jum duukam noꞌ mɨt chia, dhiꞌ bhaan jix maatɨꞌ kaꞌ ɨp na sia gu gɇꞌp jum duukam miꞌ puiꞌp duñiaꞌ noꞌ mɨt chia. Guꞌ ji noꞌt guꞌ gu palhɨɨp jup jum duukam cham miꞌ pu duu, pu dhiꞌ bhaan jup jix maatɨꞌ kaꞌ na cham miꞌ puiꞌp duñiaꞌ gu gɇꞌp jum duukam. \v 11 Baꞌ puꞌñi ɨp aapiꞌm noꞌ pim cham miꞌ puiꞌ duñiim gu tuumiñ na jax jaꞌk jum aaꞌ na pim duñiidhaꞌ, dhiꞌ bhaan jix maatɨꞌ kaꞌ na pim sia cham tuꞌ miꞌ puiꞌp duñiaꞌ na paiꞌ dhuuk tu jam makiaꞌ gu Dios guiꞌ nax dhaam jaꞌk jix chu jaiꞌch na cham jɨꞌxkat tu juꞌngɨ. \v 12 Piam puiꞌ na jax sia gu jaroiꞌ noꞌ pim cham miꞌ puiꞌ tu duñiim gu tuꞌ na tɨi jam chiñiaꞌ, ¿tuꞌ pim baꞌp nɨɨrdaꞌ nar jam namkiꞌ kaꞌ? \p \v 13 ’Gio guꞌ na pim jax bax maat na cham jir am na gu jax chuꞌm tujuandam gok kap tu juandaꞌ maaꞌn jimdam, na guꞌ cham tuꞌ bɨɨx gook jix bhaiꞌ tu ja juañdhaꞌ, jumai dho pɨx jup bhaamkidhaꞌ gu jaroiꞌ na buiñor tu juandaꞌ, mɨkkat jumai ɨp, miꞌ pum buadaꞌ. Dhiꞌ jaꞌp jañ kaiꞌñkam jup kaiꞌch na cham bhaiꞌ miꞌ puiꞌ jimdaꞌ gu jaroiꞌ na jax jix aaꞌ gu Dios, noꞌ daix chu aaꞌ na gɨt xi chu biaꞌkaꞌ gux dhaꞌram namkɨm na yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn jix chu jaiꞌch. \p \v 14 Baꞌ gu pariseos dai na mɨt xi aꞌsɨk gu Jesuus na puiꞌ kaiꞌch, nam guꞌ dai tuumiñ jix joojoiꞌñdhaꞌ. \v 15 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Aapiꞌm na pim pariseos jum tɨɨtɨꞌ sap pɨk baꞌ panaas joidham miꞌ puiꞌ xi jiim japim na jax jix aaꞌ Dios, guꞌ ji na guꞌ dai nam xi jam nɨiꞌñdhaꞌ pɨx gu jaꞌtkam, nam sap baꞌ pɨx jix bhaiꞌ jam aaꞌndaꞌ. Guꞌ ji na guꞌx bhaiꞌx maat gu Dios jam jujur am na pim jax pɨk jaꞌk jir tuꞌm, sia ku pim guꞌ yaꞌ ja bui gu jaꞌtkam tɨi puiꞌ xi chuꞌiiꞌ na pim jir kɨkɨɨꞌ. Na guꞌ yaꞌ ja bui gu jaꞌtkam, sia kum moox kɨɨꞌ nɨiꞌñ panaas gu tuꞌ, gu Dios cham kɨɨꞌ nɨiꞌñdhaꞌ. \s1 Gu Jesuus na puiꞌ ba tɨꞌyaꞌ nam aaꞌ na puiꞌm duñiidhaꞌ na jɨꞌk jax tu aagix \p \v 16 ’Guiꞌ nat jɨꞌk Moisees tu uaꞌnak na jax jaꞌk tu aagix kaꞌ, miꞌ pɨx juugɨt dhiꞌ bhaan tu aꞌga mɨt guiꞌ nam bhaankam ya oipimɨk gu Dios na paiꞌ gu Juan jaꞌtkam bopkondam. Miꞌ dhɨr bha jaꞌk maakam tuꞌm bhaiꞌ ji chum aꞌga na jax jaꞌk tuꞌt jix joiꞌmdat ja aꞌm ba tɨ nɨidhidhaꞌ gu Dios. Baꞌ dhiꞌ na jax chuꞌm tum aꞌga, bɨɨx tɨix maachik kat miꞌ puiꞌx jimiik am gu jaꞌtkam. \p \v 17 ’Ku guꞌ bɨɨx miꞌ puiꞌm duiñchuꞌndaꞌ ji na jɨꞌk jax tu aagix nat tu uaꞌnak gu Moisees bɨjɨk, na guꞌ bɨɨx jum aaꞌ, cham tuꞌ puiꞌ na dhi dɨbɨɨr gio dhix dhaam na cham pɨk jum aaꞌ siat chi cham paiꞌ matgir jax chuꞌm tanoolh. \s1 Gu Jesuus na puiꞌ ba tɨꞌyaꞌ na cham tuꞌ puiꞌ ka ja biaꞌkaꞌ gu Dios nam jir jum bɨpnagɨm kaꞌ gu jaroiꞌ noꞌt maiꞌ xi buak gu bɨɨpɨꞌ kam bɨngaꞌn jumai bhaiꞌp ji bhɨi \r (Mt. 19:1‑12; Mr. 10:1‑12) \p \v 18 ’Noꞌt jaroiꞌ maiꞌ xi buak gu bɨɨpɨꞌ kam bɨngaꞌn jumai bhaiꞌp ji bhɨi, cham tuꞌ puiꞌ ka ja ɨlhiiꞌñdhaꞌ gu Dios nam jir jum bɨpnagɨm kaꞌ. Gio gu ubii na maiꞌ buix kaꞌ noꞌt jaroiꞌ bhaiꞌp ji bhɨi, puiꞌ cham tuꞌ puiꞌp ja ɨlhiiꞌñdhaꞌ gu Dios nam jir jum bɨpnagɨm kaꞌ. Jaꞌp pɨx ba ja ɨlhiiꞌñdhaꞌ na jax guiꞌ nam jir ganaiꞌ pɨx. \s1 Gu Jesuus na ba tu aꞌgaꞌ bhaan ji uaꞌrgidhai maaꞌn gu maaꞌnkam jix chumñigam gio maaꞌn Laasar tɨɨgim na cham tuꞌ biaꞌkaꞌ \p \v 19 ’Maaꞌnnim maaꞌn gu maaꞌnkam jix jaiꞌch kaꞌ giilhim jix chumñigam. Gammɨjɨ joidham jix bhaiꞌ xim duukaꞌ kɨꞌn gux dhaꞌram namkɨm gu jajannulh, gio gammɨjɨ nabap tanoolh jix bhaiꞌ tu kuaꞌdaꞌ. Nammɨ ji chɨ kɨɨskaꞌ gu koiꞌ gam na joidham xi chu yooxmadhix kaꞌ bha jaꞌp. \v 20 Baꞌ maaꞌn jup jix jaiꞌch kaꞌ gu maaꞌnkam Laasar tɨɨgim na gammɨjɨx kaꞌook kaꞌ kɨꞌn gu bipprɨꞌx na ɇɇkaꞌx kobkom bɨɨx na jɨꞌx tukgaꞌn. Pu cham jir tuꞌ biaꞌ kam kaꞌ ɨp. Dhiꞌ baꞌ gammɨjɨ miꞌ daakaꞌ kiꞌñgob na paiꞌ kiokaꞌ gux chumñigam, \v 21 na tɨi nɨɨrdaꞌ na iam ba makiaꞌ gɨt sia guiꞌ na bhaiꞌ dhɨr iigɨsdaꞌ na paiꞌ tu kuaꞌdaꞌ. Baꞌ gu goꞌngox mi aꞌjɨt jup tuspuniꞌñdhaꞌ am gu Laasar na paiꞌ jax jix bipprɨꞌxiꞌ kaꞌ. \v 22 Baꞌ maaꞌnnim ampɨx muu gu Laasar puiꞌ xim tulhiiñaimɨk, baidhak jamɨt baꞌx dhaam jaꞌk gu noonbiꞌñ gu Dios na buiñor bap tuiꞌkaꞌ gu Abraam na paiꞌ joidham jix chu abhaar. Baꞌ jɨꞌk jurniꞌñ kɨꞌn jup ma muu gux chumñigam, dhiꞌ dho gi guꞌ joidham jix bhaiꞌ duiñxim yaas jamɨt ji, guꞌ ji nat guꞌ pu jii mu jaꞌk na paiꞌm tulhiiñaꞌ. \v 23 Baꞌ giilhim jix buam tu tatdaꞌ gux chumñigam na bam tulhiiñ ja bɨɨm guiꞌ na mɨt puiꞌ koi cham miꞌ puiꞌ ji jimɨɨk na jax jix aaꞌ gu Dios. Baꞌ mɨjɨmmɨ dɨr ba tɨɨ gu Laasar na bɨɨmaꞌn jup tuꞌiiꞌ gu Abraam. \v 24 Baꞌp kaiꞌch gɇꞌ kɨꞌn: “Jiñ boxii Abraam, iam xiñ palhbuiꞌñ nañ yaꞌñ chulhiiñ tai chɨr. Xi chiñiaꞌ ap dhi Laasar na iam xi bargidhai gu deeꞌn gaꞌn bhañ juulhdharaꞌñ ñɨɨn am. Giilhim jix buam tu tatdaꞌ nañ jix chanoom.” \v 25 Baꞌp kaiꞌch gu Abraam: “Jax dhui nat jix bhaiꞌ tum jii aap jiñ boxii nap duakat jum tuukuꞌ bhaan, guꞌ dhi Laasar jum tulhiiñaimɨk. Puiꞌ ku baꞌ xib ya oirɨñ bɨɨm na paiꞌx bhaiꞌ tu tatdaꞌ gammɨjɨ, na guꞌ puꞌñi jaꞌk jir maiꞌchɨk gaꞌn. Aap baꞌ miꞌ jaꞌk jum aꞌm bipioꞌ nap paiꞌ baꞌ bam tulhiiñ. \v 26 Gio guꞌ cham bhaaiꞌ na jaroiꞌ yaꞌ dɨr mu jaꞌk buusniaꞌ, ni mu dɨr bha jaꞌk, na guꞌ giilhim gɇꞌ ɨrban jix chɨꞌɨɨk. Jumai momkoram jup tuꞌiiꞌ ap aap, gio aach jumai kaꞌm ɨp.” \v 27 Baꞌp kaiꞌch gux chumñigam: “Dho piam jap mu jaꞌk jootsaꞌ na paiꞌ kio guñ chaat. \v 28 Miꞌ dharaa am jix chamaam guñ jaaduñ na ja aagiꞌñdhaꞌ na jax jaꞌk jix bhaaiꞌ nam dui cham bha jaꞌk bhɨɨyaꞌ ya tai chɨr nañ paiꞌ bañ chulhiiñ aañ. Giilhim jix buam tu tatdaꞌ guꞌ.” \v 29 Baꞌ gu Abraam jup tɨtda: “Jax dhui nam biaꞌ guiꞌ nat Moisees tu uaꞌnak, gio gu jaiꞌ nam puiꞌ bhaankamuꞌn jup tu aꞌgimɨk gu Dios. Guiꞌ kaꞌm tu daa bɨɨx na tuꞌm aaꞌ nam pu duñiaꞌ nam baꞌ cham miꞌ jaꞌk bhɨɨyaꞌ. Dai ji nam tɨ jɨɨꞌñdhai miꞌ puiꞌ jimiaꞌ na jax jum kaiꞌch.” \v 30 Baꞌp kaiꞌch gux chumñigam: “Puiꞌ dho tɨi nap jax kaiꞌch jiñ boxii, dai pɨx ji nam guꞌ cham tuꞌ jax ji chɨꞌji tɨ jɨɨꞌñdhaꞌ noꞌt jaroiꞌ muukɨk gio duadɨk jup ba tu ja aꞌgidhim.” \v 31 Baꞌ gu Abraam jup tɨtda: “Puiꞌ pɨx ɨp ji matgɨm sia kut tuꞌ maaꞌnkam muukɨk gio duadɨk mi jaꞌp jup ba kɨɨk, pɨx ji noꞌm cham tɨ jɨɨgiꞌñ nat jax tu uaꞌnak gu Moisees, gio gu jaiꞌ nam bhaankamuꞌn gu Dios tu ja aꞌgidhimɨk gu jaꞌtkam, nam guꞌ dɨɨlh cham miꞌ puiꞌ jimiik kaꞌ.” \c 17 \s1 Gu Jesuus na ba tu aaꞌndaꞌ na jax ña pɨx dhuim uaꞌtulhdhaꞌ gu jaroiꞌ \r (Mt. 18:6‑7, 21‑22; Mr. 9:42) \p \v 1 Baꞌp ja tɨtda ɨp gio gu Jesuus guiꞌ nam kaichuꞌ: \p ―Gammɨjɨ pɨx jix jaiꞌch kaꞌ am gu jaꞌtkam nam tu baidhidhaꞌ mu jaꞌk na paiꞌx chu uaꞌtulhdhix. Tɨiñ jix buam jiñ aaꞌndaꞌ bhaankam gu jaroiꞌ noꞌt jax dhuukat maadɨt aapiꞌm mu jaꞌk jam bhɨich na pim kiaꞌpɨx jiñ bui ba tɨ jɨɨgiꞌñ, na guꞌ miꞌ dhɨr cham bhaiꞌ ka tu jimiaꞌ na puiꞌ xi jam doodai. \v 2 Iam chix bhaiꞌp tu jimiaꞌ ji nam bɨɨpɨꞌ dɨr mu pu ba buaꞌ suudaiꞌ chɨr, bha bulhdhai gu gɇꞌ mattur na chakui maadɨt jam iatgidhaꞌ. \v 3 Baꞌ aapiꞌm xim nuukdat na cham jaroiꞌ jam iatgidhaꞌ. \p ’Noꞌt jax chuꞌm jam jaduuñ mam uaꞌtulh jam bui, xi aagiꞌñdhaꞌ pim na cham puiꞌ jaꞌk tu jimdaꞌ. Guꞌ baꞌ noꞌ guꞌ jax kaiꞌch na cham puiꞌ ka tuiꞌkaꞌ, aapiꞌm jup tu uañiꞌñkaꞌ. \v 4 Sia chi moo xijum gookim gu tanoolh jum uaꞌtulh jum bui, tu uañiꞌñ kaꞌ ap noꞌt jaꞌkbuiꞌ kim puiꞌp jum tɨɨꞌn na cham puiꞌ ka tuiꞌkaꞌ. \s1 Gu Jesuus na puiꞌ ba ja tɨɨdaꞌ gu noonbiꞌñ nam cham iam jaꞌxbuiꞌx biiñak buiñor gu Dios na jɨꞌx gu kaiꞌñ gu mostaasa \p \v 5 Baꞌ gu noonbiꞌñ gu Jesuus jup tɨtda am: \p ―Jich jaduuñ, jich aagiꞌñdhaꞌ ap nach jax jaꞌk jix ioꞌm buiñor jix biiñak kaꞌ gu Dios. \p \v 6 Baꞌ gu Jesuus jup ja tɨtda: \p ―Jax dhui na pu ni palhɨɨp ku pim iam jix biiñak buiñor gu Dios. Kani noꞌ pim sia jaꞌxbuiꞌ buiñor jix biiñak kaꞌ gɨt na jɨꞌx gu kaiꞌñ gu mostaasa, baꞌ noꞌ pim jax tɨtda dhi tua na miꞌñi kɨɨk na dɨɨlh jum takbunai mummɨm daasaꞌ na paiꞌ gɇꞌ suuꞌn gu suudaiꞌ, puiꞌ dhop ji buusniaꞌ gɨt. \s1 Gu Jesuus na ba tu aaꞌndaꞌ na jax jaꞌk tu jimdaꞌ gu jaroiꞌ noꞌr tujuandam \p \v 7 ’Noꞌ jaroiꞌ maadɨt aapiꞌm biaꞌ gu tujuandam, baꞌ noꞌt guꞌ tu biaꞌrak gu baak piam kut tu moikdarak, ni kup iam jax tɨɨdaꞌ na paiꞌ dhuuk miꞌ ba aayaꞌ kiicham: “Bi chu juꞌ. Bhaꞌñi bax chu bhai.” \v 8 Guꞌ jaꞌpji jaꞌkbuiꞌ kat nap mi chiñiaꞌ na tu bhaidhai tum makiaꞌ. Nap paiꞌx bhaiꞌ xi koiꞌchoi nap baꞌp ba chiñiaꞌ na tu jugiaꞌ. \v 9 Ni kup jup xi taxchaabgiꞌñdhaꞌ nax bhaiꞌ tum buixiꞌñdhaꞌ. \v 10 Baꞌ aapiꞌm puꞌñi na pim jir tujuandam buiñor gu Dios. Na pim paiꞌ dhuuk tɨɨmoidhaꞌ gu tuꞌ na jam chiandaꞌ, jaꞌp japim kaiꞌchdhaꞌ: “Ni jɨꞌx kuch cham jir kɨkɨɨꞌ tujuandam buiñor gu Dios, nach guꞌ cham tuꞌ dɨɨlh jaiꞌ tuꞌ pup jax xi bua, daipuꞌ na jax pɨx jich chian.” \s1 Gu Jesuus na ba ja duduaꞌñdhaꞌ mambhɨɨx guiꞌ nam tootolhidhat gakiidhaꞌ gu ja tutkuꞌ \p \v 11 Baꞌ gu Jesuus na Jerusaleen jaꞌk jim, mi jaꞌp aꞌjim na paiꞌ jax Galilea bhaan bipioꞌ gu dɨbɨɨr gio na paiꞌ jax Samaaria bhaan jup bipioꞌ. \v 12 Baꞌ na maaꞌn kap ba aajim na paiꞌ jɨꞌdɨlh jir kikcham, yammɨ dɨr jaꞌp muiꞌ ba tɨ nɨiꞌñ am mambhɨɨx gux kakoꞌkkam na ja ɇɇkaꞌ guiꞌ na tootolhidhat gakiidhaꞌ gu ja tutkuꞌ. \v 13 Baꞌ muiꞌ ba jiiñkaiꞌñ am gu Jesuus, jup kaiꞌch am: \p ―¡Xich dhuduaꞌñdhak jich jaduuñ! ¡Iam jap xich joiꞌmdat xich chɨgiaꞌ! \p \v 14 Baꞌ nat ba ja tɨɨ gu Jesuus, jup ja tɨtda: \p ―Ja bui pim xi jimiaꞌ guiꞌ nam ja aꞌmkam tu daandaꞌ dai gu Israel kam jaꞌtkam bhaiꞌ gɇꞌ chiop, nam jam tɨgiaꞌ na pim bax kɨkɨɨꞌ. \p Baꞌ nam gamaiꞌ ka jiimchuꞌ, joidham jix bhaiꞌ bhaiꞌ ji chu tatdat, bax kɨkɨɨꞌ gu ja tutkuꞌ nam xim nɨnɨiꞌñ. \v 15 Baꞌ maadɨt miꞌ dhɨr pu jaꞌk gɨi nat bam tɨɨ na bax kɨɨꞌ xi taxchaabgidhidhat gu Dios gɇꞌ kɨꞌn. \v 16 Sɨlh jii ɨp gio mu na paiꞌ gu Jesuus, baꞌ miꞌ oꞌlhiaꞌn kɨꞌn xi kɨkbok ba taxchaabgiꞌñ nat ba duaꞌñ. Jir Samaaria kam gu maaꞌnkam. \v 17 Baꞌp kaiꞌch gu Jesuus: \p ―¿Kux cham tuꞌr mambhɨɨxiꞌñ am aa gux kakoꞌkkam na ñich ja duduaꞌñ? ¿Pu jii mɨt aa baꞌ gu xijum maakob? \v 18 Dai bak baꞌ dhiꞌ na cham jir Israel kam bhaiꞌ xi jii nat bha taxchaabgidham gu Dios. \p \v 19 Baꞌp tɨtda gu maaꞌnkam puiꞌ xi chɨꞌɨɨk: \p ―Pu ba dua pich ji matgɨm jiñ jaduuñ, chaꞌp jax kam aaꞌndaꞌ, na pich guꞌ bɨɨx jum jur kɨꞌn tɨ jɨɨꞌñ buiñor gu Dios. Ba jimiaꞌ ap xi kɨkboi. \s1 Gu pariseos nam ba tɨkkadaꞌ gu Jesuus na paiꞌ baꞌ duuk jum aayaꞌ gu tanoolh na gu Dios jix ja joiꞌmdat ja aꞌm tɨ tɨgiaꞌ gu jaꞌtkam \r (Mt. 24:23‑28, 36‑41) \p \v 20 Baꞌ gu pariseos bhaiꞌ ba tɨkkaꞌ am gu Jesuus na paiꞌ baꞌ duuk jum aayaꞌ gu tanoolh na gu Dios jix ja joiꞌmdat ja aꞌm tɨ tɨgiaꞌ gu jaꞌtkam. Baꞌp ja tɨtda: \p ―Jax dhui na pim cham tuꞌ maaxik tɨgiaꞌ na paiꞌ dhuuk gu Dios jix joiꞌmdat ja aꞌm tɨ tɨgiaꞌ gu jaꞌtkam. \v 21 Cham tuꞌ pim jax tɨꞌyaꞌ: “Jaña, miꞌñi ba ai.” Piam jaꞌpni: “Bhaiꞌ sap paiꞌ ba ai.” Guꞌ gu Dios pu xib na yaꞌx joiꞌmdat ja aꞌm ba tɨ nɨidhim gu jaꞌtkam. \p \v 22 Baꞌp ja tɨtda dai guiꞌ nam jɨꞌk kaichuꞌ: \p ―Aapiꞌm jax chuꞌm tanoolh gio tɨip ba xiñ chɨɨgik kaꞌ maaxik jaꞌp na jax xib, guꞌ ji na pim guꞌ cham paiꞌ kañ chɨgiaꞌ. \v 23 Jaiꞌ dhɨt bhaiꞌ ji jam iatgiꞌñdhaꞌ am gu jaꞌtkam, jup kaiꞌchdhaꞌ am: “Miꞌñi ba ai guch Xoiꞌkam.” Piam moo jax kaiꞌchdhaꞌ am: “Muni sap paiꞌ ba ai guch Xoiꞌkam.” Chaꞌpim miꞌ ja jɨɨgiꞌñdhaꞌ, na guꞌ cham jir sɨlhkam kaꞌ. \v 24 Na guꞌ nañ paiꞌ dhuuk gio bhaiꞌp jimdaꞌ, jaꞌp tuꞌt ya aayaꞌ iñ na jax gu duuk noꞌt bɨpgɨ na jotmodaꞌ muiꞌ kap tum tonniaꞌ. \v 25 Ku guꞌ bɨɨpɨꞌm aaꞌ ji nam jiñ chulhiiñchudaꞌ gu jaꞌtkam nam xib yaꞌx jaiꞌch, nam guꞌ cham jiñ kɨɨgalhdhaꞌ. \v 26 Baꞌ janoꞌ na ba miamlhidhaꞌ nañ gio bhaiꞌp jimdaꞌ, cham tuꞌp jum buixiꞌñdhaꞌ am gu jaꞌtkam, pu cham jɨɨgiꞌñdhaꞌ am gu jaroiꞌ sia ku tɨi ja aagiꞌñ. Puiꞌ ɨp na jax janoꞌ nat tɨs gu suudaiꞌ, na tɨi pup ja aaꞌñdhimɨk gu Noee gu jaꞌtkam na jax tum duñiaꞌ, \v 27 guꞌ ji nam guꞌ pu cham jɨɨgiꞌñdhaꞌ. Cham tuꞌp jum buixdhat tu kuaꞌdaꞌ am, jix maik kaꞌ am, gio nam jum tɨtmodaꞌ. Janoꞌ baꞌ tɨi pɨx gan tɨ tɨɨ mɨt nat paiꞌ dhuuk giilhim jix ioꞌm bhaiꞌ ji dhuuꞌn, guꞌ ji na guꞌ gu Noee pu ɨrban dɨr jix bhaiꞌ baꞌ kuupchuꞌ bhaan gu kanuub. Pu koi mɨt dho guꞌ bɨɨx bhaiꞌkuk. \v 28 Gio janoꞌ ɨp na gu Lot, dai guiꞌ miꞌ puiꞌ jimdaꞌ na jax jix aaꞌ gu Dios. Gu jaiꞌ jaꞌtkam cham tuꞌp jum buixdhat tɨ ɨsdat tu kuaꞌdaꞌ am, sia ku puiꞌ tɨip ja aagiꞌñdhaꞌ. Jix maik kaꞌ am, jaiꞌ tu sabaꞌndaꞌ am, jaiꞌ tu gaꞌradaꞌ am, jaiꞌ tu baꞌpkichaidhaꞌ am. \v 29 Baꞌ dai tai pɨx miꞌ ba duuꞌn nam cham pum aaꞌ, miꞌ pɨx pu tum totpok dɨbɨɨr taꞌm. Gu Lot guꞌ pu bɨɨpɨꞌ dɨr ba jimiññor miꞌ dhɨr Sodooma nat chakui tai duuꞌn. Baꞌ pu bɨɨx koi mɨt guiꞌ nam mi oiꞌñkat, nim maaꞌn kut bii. \v 30 Aañ baꞌ puꞌñi ɨp janoꞌ nañ gio bhaiꞌp jimdaꞌ yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn, cham tuꞌp jum buixiꞌñdhaꞌ am gu jaꞌtkam sia kum jaiꞌ dhɨt tɨi ja aagiꞌñ. Yaꞌ pɨx pu bañ maaxdhaꞌ iñ nam cham pum aaꞌndaꞌ. \p \v 31 ’Baꞌ janoꞌ na paiꞌ dhuuk jum aayaꞌ guiꞌ gu tanoolh, noꞌ jaroiꞌ maadɨt aapiꞌm bhaiꞌ paiꞌ ka daa baꞌk dhaam, bhaiꞌ dhɨr jap tɨmnɨi pu jimiññolhiaꞌ. Chaꞌp mɨjɨ ka bapkɨdaꞌ baꞌk chɨr nap tuꞌ xi bhɨɨji. Piam noꞌ jaroiꞌ mu ka oirɨ gaꞌram, miꞌ dhir gammɨjɨ jaꞌk pu jimiññolhiaꞌ. Cham tuꞌ na jax jum aaꞌndaꞌ na mummɨ ka xi ñorgɨraꞌ kiaꞌmiꞌñ na baꞌ pɨk ba jimiññolhiaꞌ. \v 32 Jax japim gix maat nat tu dooda bɨjɨk gu Lot gu bɨngaꞌn, puꞌñi dhop tu jam doodaꞌ noꞌ pim dai bhaan tɨtɨɨꞌñcho gu jam bɨxchuꞌ. \v 33 Na guꞌ gu jaroiꞌ noꞌ dai bhaan tɨtɨɨꞌñcho gu tuꞌ na yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn jix chu jaiꞌch, cham jɨꞌxkat palhbuidhaꞌ na jax jaꞌk jix bhaiꞌ tu jimiaꞌ gatuuk. Guꞌ ji noꞌt guꞌ cham tuꞌp jim buixdhak miꞌ puiꞌ xi chu duu na jax jix aaꞌ gu Dios, jix bhaiꞌ ji na tu jimiaꞌ. \p \v 34 ’Baꞌ noꞌ janoꞌ pɨk jir tukaaꞌ nañ paiꞌ dhuuk gio bhaiꞌp jimdaꞌ, noꞌm gook maap miꞌ paiꞌ ka boobok gu jaꞌtkam, maaꞌn pɨx jañ baidhikaꞌ, gu jumai baꞌ miꞌ pup biꞌyaꞌ. \v 35 Piam noꞌ ñich guꞌ tataab jaꞌk yaꞌ ai, noꞌm gook maap miꞌ paiꞌ ka tu tuaꞌ gu uꞌuub, maaꞌn pɨx jañ jup baidhikaꞌ, maaꞌn miꞌ pup biꞌyaꞌ. \v 36 Piam noꞌm gook gu jaꞌtkam mu paiꞌ ka oipo gaa tɨr, puiꞌ maaꞌn pɨx jañ jup baidhikaꞌ, gu jumai miꞌ pup biꞌyaꞌ. \p \v 37 Baꞌ bhaiꞌ ba tɨkka am guiꞌ nam kaichuꞌ, jup tɨtda am: \p ―¿Jich jaduuñ, yaꞌ aa baꞌ puiꞌ tum duñiaꞌ, kaꞌ maakam jaꞌk aa? \p Baꞌ gu Jesuus jup ja tɨtda: \p ―Dho na pim jax bax maat noꞌm paiꞌ pɨx xikoolh jiim gu nunnui na guꞌ bhaiꞌ tu muukix kaꞌ, puꞌñip jix maatɨꞌ kaꞌ janoꞌ na paiꞌ dhuuk puiꞌ ba tum duñiidhaꞌ. \c 18 \s1 Gu Jesuus na bhaan ji uaꞌrgidhai tu aꞌgaꞌ maaꞌn gu ubii gio maaꞌn gu gɇꞌkam \p \v 1 Baꞌ gu Jesuus bhaan ji chu uaꞌrgidhak maaꞌn gu ubii gio maaꞌn gu gɇꞌkam, ba ja aagiꞌñ guiꞌ nam kaichuꞌ na bhaan ja guguuxiꞌñ nam cham jim oꞌjolhdhat gammɨjɨ tu daandaꞌ buiñor gu Dios. \v 2 Jup ja tɨtda: \p ―Maaꞌnnim maaꞌn gu maaꞌnkam maaꞌn kap jir gɇꞌkam kaꞌ, na paiꞌ muiꞌ paꞌ daaꞌñxim jir kikcham kaꞌ. Cham tuꞌ kaꞌm ja nɨiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam dhiꞌ dhi gɇꞌkam, ni gu Dios ku tuꞌ kaꞌm nɨiꞌñdhaꞌ. \v 3 Baꞌ miꞌp jix jaiꞌch kaꞌ maaꞌn gu dɨɨlhdhɨm ubii nat muu gu bɨngaꞌn. Dhiꞌ miꞌ tɨi aꞌjɨdaꞌ na paiꞌ daakaꞌ guiꞌ gu gɇꞌkam na pu tɨtdadaꞌ na bhaankam nokiaꞌ nam kokdadaꞌ gu jaꞌtkam mu na paiꞌ kio, \v 4-5 guꞌ ji na guꞌ cham tuꞌp jum buixiꞌñdhaꞌ. Muiꞌ tanoolh jup duu na cham tuꞌp jum buixiꞌñdhaꞌ gu gɇꞌkam buiñor gu dɨɨlhdhɨm ubii. Baꞌ maaꞌnnim jup jum aaꞌ: “Gi noꞌ ñich aꞌmkamuꞌn jup ñio dhi ubii ku cham kañ juandaꞌ, sia kuñ tɨi cham tuꞌ kaꞌm ja nɨiꞌñ gu jaꞌtkam, ni gu Dios kuñ tuꞌ kaꞌm nɨiꞌñ. Jir maaꞌn na bha jaꞌk jiñ chooñiꞌñ.” \p \v 6 Baꞌ puiꞌ xi chɨꞌɨɨk jup ja tɨtda ɨp gio guiꞌ nam kaichuꞌ: \p ―Dho jaña nat siamri dakoo aꞌmkam ma ñio gu gɇꞌkam gu dɨɨlhdhɨm ubii na cham jum jɨɨpiꞌñkaꞌ na pu tɨtdadaꞌ, sia ku guꞌ tɨi cham tuꞌ kaꞌm tɨ nɨiꞌñ guiꞌ gu gɇꞌkam. \v 7 ¿Aapiꞌm baꞌ cham puꞌñip jam kaayaꞌ aa jax noꞌ pim tɨtda gu Dios nat jam aꞌm tɨ tɨɨ na pim jir jaꞌtkam tugiꞌñ kaꞌ, noꞌ pim gammɨjɨ puiꞌ tɨtda nabap tanoolh gio nabap tukaaꞌ? ¿Kaꞌ guꞌ ka ji mɨɨkidhaꞌ aa panaas na baꞌ pɨk jix joiꞌmdat ba jam tɨgiaꞌ? \v 8 Matgɨm moo janoꞌ ji na jam palhbuidhaꞌ, cham tuꞌ na guꞌ mɨɨkidhaꞌ, aañ moo yaꞌ pu jam tɨtda. ¿Siamriñ chi baꞌ gio yaꞌp ja tɨgiaꞌ aa gu jaꞌtkam dhi oiꞌñgaꞌn bhaan nam jiñ bui tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ janoꞌ nañ gio bhaiꞌp jimdaꞌ? \s1 Gu Jesuus na ba tu aꞌgaꞌ bhaan ji uaꞌrgidhai maaꞌn gu pariseo gio maaꞌn gu tuumiñ tutaandam tugiꞌñ gux ioꞌm gɇꞌkam Rooma kam \p \v 9 Baꞌ jaiꞌ dhɨt gu jaꞌtkam gɇꞌgɇrkam jum taat kaꞌ am nam chi sap panaas miꞌ puiꞌ jiim na jax jix aaꞌ gu Dios, guꞌ baꞌ gampaiꞌ ja ɨlhiiꞌñdhaꞌ am gu jaiꞌ jaꞌtkam. Baꞌ gu Jesuus jumai bhaan jup xi chu uaꞌrgidhak ba ja aagiꞌñ nam baꞌx maatɨt kaayaꞌ, jup ja tɨtda: \p \v 10 ―Maaꞌnnim gook gu jaꞌtkam ma jii mɨt maaꞌn kap chiop na mɨt tu daañim jix dhaam jaꞌk buiñor gu Dios. Maaꞌn jir pariseo, jumai baꞌ maadɨt jir diꞌ guiꞌ nam jir tuumiñ tutaandam tugiꞌñ gux ioꞌm gɇꞌkam Rooma kam. \v 11 Baꞌ gu pariseo puiꞌ kɨɨkat jix dhaam jaꞌk xi chɨ tɨɨgɨk muiꞌ ji chu daanɨ buiñor gu Dios, jup kaiꞌch: “Moo taxchaab baꞌ Gɇꞌkam Dios nap jiñ palhbuiꞌñchuꞌ nañ miꞌ puiꞌ jim nap jax jix aaꞌ. Cham jañ tuꞌr jix ɨxkum na jax jaiꞌ gu jaꞌtkam nam giilhim jix ɨꞌxbiꞌ, ni kuñ jir pu chuꞌm na jax jaiꞌ nam maiꞌ xi ja iabut gu ja bɨpnaꞌ jaiꞌ bhaiꞌ ji ja uꞌ. Cham jañ paiꞌ dhuuk jix buam jum duukam jup tu bua. Jum taxchaabgiꞌñ iñ ɨp sia na pich cham tuꞌ pu chuꞌm yaꞌñ dhoꞌñcho dhi oiꞌñgaꞌn bhaan nañ jir tuumiñ tutaandam tugiꞌñ kaꞌ gux ioꞌm gɇꞌkam Rooma kam, jaꞌp na dhiꞌ na bhaiꞌ dhɨr kɨɨk. Giilhim jix uꞌuaꞌtulhdhix am guꞌ gu pu chuutuꞌm. \v 12 Aañ gookim jiñ xaabdaꞌ na giop bam aayaꞌ na paiꞌ dhuuk cham tum juandaꞌ. Gio gu tuꞌ nañ maiꞌchidhaꞌ nañ tu juandaꞌ, gammɨjɨm maakidhaꞌ iñ na jɨꞌk jum aꞌm jup bipioꞌ.” \v 13 Baꞌ gu tuumiñ tutaandam tugiꞌñ gux ioꞌm gɇꞌkam Rooma kam jaꞌx mɨk paꞌ ji kɨkbo, ni ku iam xim guguuxiꞌñ nax dhaam jaꞌk xi chɨ tɨgiaꞌ, dai na bhaiꞌ xim gɨbdat bhaastuꞌn jup kaiꞌch: “Aapiꞌ Gɇꞌkam Dios, xiñ joiꞌmdaip iam jiñ uañdhaꞌ guñ uaꞌtulhdharaꞌ nañ giilhim jix uaꞌtulhdhix.” \v 14 Baꞌ aañ yaꞌ pu jam tɨtda nat gu tuumiñ tutaandam tugiꞌñ gux ioꞌm gɇꞌkam Rooma kam ba jii kiaꞌmiꞌñ uañchudhix kam gu uaꞌtulhdhar gaꞌn, guꞌ baꞌ gu pariseo cham. Na guꞌ cham tuꞌ joiꞌmdat nɨiꞌñdhaꞌ gu Dios gu jaroiꞌ noꞌ dai gɇꞌkam jum taat, guꞌ guiꞌ ji na soiꞌm ɨlhiiꞌñdhaꞌ na baꞌx joiꞌmdat nɨiꞌñdhaꞌ. \s1 Gu Jesuus na tu ja daañxidhaꞌ gu aꞌaalh \r (Mt. 19:13‑15; Mr. 10:13‑16) \p \v 15 Baꞌ jaiꞌ dhɨt gu jaꞌtkam muiꞌp ba aichulhdhim am gu Jesuus gu ja aꞌaalh chuk nam jix aaꞌ na ja aꞌmkam tu ja daañxidhaꞌ. Guꞌ ji na guꞌ na mɨt paiꞌ dhuuk ja tɨɨ gu noonbiꞌñ gu Jesuus, ba ja ñiok jamɨt pɨx gu jaiꞌ nam muiꞌ tɨip ba ja uaꞌkat gu ja maamar. \v 16 Baꞌ dɨɨlh gu Jesuus xi ja baidhak gu noonbiꞌñ jup ja tɨtda: \p ―Chaꞌpim ja sosbhichulhiꞌñdhaꞌ dhi jaꞌtkam nam bha ja uaꞌ gu ja maamar, na guꞌ puꞌñi chuꞌm ja aꞌm jum aaꞌ gu jaꞌtkam nam jir tuꞌm kaꞌ na baꞌx joiꞌmdat ja aꞌm tɨ nɨidhidhaꞌ gu Dios. \v 17 Cham jɨꞌxkat jaroiꞌ aayaꞌ buiñor gu Dios noꞌt cham puiꞌm ɨlh na jax gu alhii, aañ moo yaꞌ pu jam tɨtda. \s1 Gu maaꞌnkam jix chumñigam na ba tɨkkadaꞌ gu Jesuus na jax jaꞌk miꞌ puiꞌ jimdaꞌ \r (Mt. 19:16‑30; Mr. 10:17‑31) \p \v 18 Baꞌ maadɨt guiꞌ nam jir ja gɇꞌgɇrkam tuk gu Israel kam jaꞌtkam jup tɨtda gu Jesuus: \p ―Aañ jaꞌp tuꞌm xim tɨkkam jiñ jaduuñ, aap nap jir jix bhaiꞌkam. ¿Jax jaꞌk jix bhaaiꞌ nañ xi chu duñiaꞌ nañ baꞌ maiꞌchiaꞌ nañ jimiaꞌ buiñor gu Dios nañ gammɨjɨ buiñor bap tuiꞌkaꞌ? \p \v 19 Baꞌp tɨtda gu Jesuus: \p ―¿Jaꞌp kaiꞌñkam jup kaiꞌch ap aañ jaduuñ nañ aañ jaꞌxbuiꞌp jir jix bhaiꞌkam na gu Dios? Na guꞌ dai guiꞌ nar jix bhaiꞌkam. \v 20 Gio guꞌ guiꞌ nap tuꞌñ chɨkka, jix maat ap na jax tu aagix na tu uaꞌñix gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios nap tuꞌ jax dhuñiaꞌ. Jaꞌpni bom kaiꞌch: “Chaꞌp naiꞌ pɨx ja bɨɨm boppodaꞌ gu uꞌuub, daipuꞌ gu jax chuꞌm nar jum bɨɨnaꞌ kaꞌp pu bɨɨmaꞌn tu kiokaꞌ gammɨjɨ nap jɨꞌx duakaꞌ. Gio nap cham ja kooꞌndaꞌ gum bɨpnaꞌ jaꞌtkam. Ni kup cham tɨ ɨɨxiꞌñdhaꞌ. Ni kup cham iatbiꞌ kaꞌ. Gum taat jap tuꞌ kaꞌm jup nɨiꞌñdhaꞌ gio gum naan.” \p \v 21 Baꞌp kaiꞌch gu gɇꞌkam: \p ―Dho bɨɨx jañ puiꞌ tɨi pu tu duiñchuꞌ na ñich dhɨr bhaiꞌñ jur ji bhɨi. \p \v 22 Baꞌp tɨtda gu Jesuus nat puiꞌ tɨi: \p ―Ka biꞌiix ji guꞌ maaꞌn nap pu duñiaꞌ. Bɨɨx jap tu gaꞌrai nap jɨꞌk tuꞌ tu biaꞌ ja makiaꞌ gu tuumiñ guiꞌ nam cham tuꞌ biaꞌ ni jɨꞌx, bhaiꞌp baꞌ xi jimiaꞌ nap bañ kaichgɨdaꞌ. Puꞌñi jaꞌk jap baꞌ bar jix chumñigam kaꞌx dhaam buiñor gu Dios. \p \v 23 Baꞌ gampaiꞌ ji dhuu gu gɇꞌkam nat puiꞌ xi chɨɨꞌn gu Jesuus, jix buam jum ɨlh, na guꞌ giilhim jir jix chumñigam kaꞌ. \v 24 Baꞌ na bhaiꞌ xi ñɨiꞌñ gu Jesuus nat jix buam jum ɨlh, jup kaiꞌch: \p ―¡Jaꞌp moox xijaim ɨlhiiꞌñ am gux chutumñigam nam miꞌ puiꞌ jimiaꞌ na jax jaꞌk jix joiꞌmdat ja aꞌm ba tɨ nɨidhidhaꞌ gɨt gu Dios! \v 25 Gu kameeyo chi iam cham xijaim jup ɨlhiiꞌñ ji na bhaiꞌ baakɨi buiꞌram gu soomkar jaꞌp dɨr jaꞌk buusniaꞌ, cham tuꞌ puiꞌ na gux chutumñigam nam jix xijaim ɨlhiiꞌñ nam miꞌ puiꞌ jimiaꞌ na jax jaꞌk jix joiꞌmdat ja aꞌm ba tɨ nɨidhidhaꞌ gɨt gu Dios. \p \v 26 Baꞌ jaiꞌ dhɨt guiꞌ nam tɇ kɇɇ, jup tɨtda am gu Jesuus: \p ―¡Dho bak guꞌ cham jɨꞌxkat jaroiꞌ buiñor aayaꞌ gu Dios, na guꞌ puiꞌx xijai nach miꞌ puiꞌ jimiaꞌ na jax jix aaꞌ! \p \v 27 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Jax dhui na cham tuꞌ xijaim ɨlhiiꞌñdhaꞌ gu Dios gu tuꞌ nam gu jaꞌtkam jix xijaim ɨlhiiꞌñdhaꞌ, na guꞌ bɨxchuꞌx bhaaiꞌ na pu tu duñiaꞌ. \p \v 28 Baꞌ gu Peegro miꞌ dhɨr jaꞌp jup tɨtda: \p ―Dho puiꞌ na jax aach na chich cham tuꞌ kap jich buix gu tuꞌ nach ka biaꞌkat janoꞌ na chich paiꞌ dhuuk tɨ jɨɨꞌñdhak jum bɨɨm ba jiiñ jaduuñ. \p \v 29 Baꞌp ja tɨtda bɨɨx gu Jesuus: \p ―Noꞌt jaroiꞌ cham tuꞌ bhaan kap jum buix gu taataꞌn gio gu dɨꞌɨɨꞌn, piam gu xiixiogiꞌñ, piam gu sɨspidhiꞌñ, piam gu bɨngaꞌn, piam gu maamraꞌn, piam gu tuꞌ na biaꞌkaꞌ, puiꞌ na gu baꞌkiꞌñ, ganaiꞌ bɨɨx aixim, baꞌ dai nat pɨx bhaan ji bam na puiꞌ ba tu duñiim na jax jaꞌk jix joiꞌmdat bhaan ba tɨ nɨidhidhaꞌ gu Dios, aañ yaꞌ pu jam tɨtda na cham jax bua. \v 30 Na guꞌx ioꞌm muiꞌ ba tu iimchuxdhaꞌ gu Dios pu yaꞌ na ka duakaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn bhaan, cham tuꞌ jaꞌkbuiꞌ na jɨꞌk cham tuꞌ bhaan jup jum buixdhaꞌ bɨɨpɨꞌ dɨr. Gio daman pup na xi baidhikaꞌ jix dhaam na buiñor bap tuiꞌkaꞌ gammɨjɨ. \s1 Gu Jesuus na giop ba tu aaꞌndaꞌ nam muꞌaaꞌ, bar baikim kaꞌ baꞌ dhiꞌ kɨꞌn \r (Mt. 20:17‑19; Mr. 10:32‑34) \p \v 31 Baꞌ jaꞌp jaꞌk dɨlhkob xi ja boosgak gu Jesuus dai gu mambhɨɨx daman gook gu noonbiꞌñ jup ja tɨtda: \p ―Xib jach baꞌ sɨlh muiꞌ pu ba jimiaꞌ Jerusaleen, bhaiꞌ na paiꞌ puiꞌ ba tum duñiaꞌ baꞌ na mɨt jɨꞌk jax tu uaꞌnak nam aañ jiñ aagɨt jup kaiꞌch guiꞌ nam bɨjɨk bhaankam ya jaꞌp tu aꞌgimɨk gu Dios. \v 32 Gu Israel kam jaꞌtkam jam maaxik jiñ kɨɨsaꞌ ja bui guiꞌ nam cham jir Israel kam, guiꞌm baꞌ bɨɨx aixim jiñ buimɨi nam jax ɨlhiiꞌñ, bhañ xixbuidhaꞌ am, jiñ asdam baꞌ puiꞌ xiñ buaꞌt. \v 33 Gio nam jiñ gɨbiimɨi, miꞌ dhɨr jam ampɨx jiñ muꞌaaꞌ. Ku baꞌ guꞌ aañ baik tanoolh kɨꞌn yaaꞌ ji nañ jax ba oirɨdaꞌ. \p \v 34 Baꞌ gu noonbiꞌñ pu ni jɨꞌx ku mɨt jix maatɨt kai na jax kaiꞌñkam jup kaiꞌch, pu cham maatɨt kai mɨt na jax kaiꞌñkam jup ja tɨtda. Na guꞌ puiꞌ na jax ja tɨtda gu Jesuus, jix xijai na jaroiꞌx maatɨt kaayaꞌ gu miꞌ jotmodaꞌ. \s1 Gu Jesuus na ba duaꞌñdhaꞌ maaꞌn guiꞌ na cham ñia kaꞌ \r (Mt. 20:29‑34; Mr. 10:46‑52) \p \v 35 Baꞌ nammɨ na miaꞌn ba aajim gu Jesuus na paiꞌ Jerikoo tɨ tɨɨꞌ, maaꞌn gu maaꞌnkam cham ñia kam mi jaꞌp daakat boi jugiiꞌñ tu taan gu tuumiñ nam onbaiꞌñdhaꞌ. \v 36 Baꞌ nat ba ja kai nam muiꞌ mi jaꞌp pɨx kaiꞌch gu jaꞌtkam nam buan, ba tɨ tɨkka na tuꞌ jax jum bua. \v 37 Baꞌp tɨtda am na Jesuus Nasareet kam mi jaꞌp jim muiꞌ ja bɨɨm gu jaꞌtkam. \v 38 Baꞌ ba jiiñak gɇꞌ kɨꞌn gu cham ñia kam, jup kaiꞌch: \p ―¡Jesuus, boxiiꞌñ gu Dabii! ¡Iam jap xiñ joiꞌmdai xiñ chɨɨgɨi xiñ dhuaꞌñdhai! \p \v 39 Baꞌ gu jaꞌtkam guiꞌ nam bɨɨpɨꞌ dɨr jiim, jup tɨtda am tɨi na cham ñiokat daakaꞌ, guꞌ ji na guꞌ guiꞌx ioꞌm gɇꞌ kɨꞌn muiꞌ ba xi jiiñak, jup kaiꞌch: \p ―¡Boxiiꞌñ gu Dabii! ¡Iam jap xiñ joiꞌmdai xiñ chɨɨgɨi xiñ dhuaꞌñdhai! \p \v 40 Baꞌ miꞌ pup kɨɨk gu Jesuus nat kai, mɨjɨ xi chu joot baꞌ nam mu baiꞌñxidhikaꞌ. Baꞌp tɨtda na mɨt miꞌ ba aich: \p \v 41 ―¿Tuꞌni aañ kɨꞌn jum palhbuidhaꞌñ jaduuñ? \p Baꞌ guiꞌp kaiꞌch: \p ―Dho nañ tɨix aaꞌñ jaduuñ nap jiñ dhuduaꞌñxidhaꞌ dhiñ buupui nañ cham ñia. Tɨix chɨ tɨɨgim iñ. \p \v 42 Baꞌp tɨtda gu Jesuus: \p ―Pu bax kɨkɨɨꞌ ji matgɨm jiñ jaduuñ, na pich guꞌ bɨɨx jum jur kɨꞌn jiñ bui ba tɨ jɨɨꞌñ. \p \v 43 Baꞌ bhaiꞌ ji chɨ tɨɨ gu cham ñia kam nat puiꞌ xi chɨɨꞌn gu Jesuus, jix kɨɨꞌp jum duu. Baꞌ dai nat ba oi gu Jesuus xi taxchaabgidhidhat gu Dios jix dhaam jaꞌk. Sia puiꞌp xi taxchaabgidhim am gu Dios guiꞌ na mɨt jɨꞌk tɨɨ nat duaꞌñ gu Jesuus. \c 19 \s1 Gu Sakeo na baidhikaꞌ kiaꞌmiꞌñ gu Jesuus \p \v 1 Baꞌ miꞌ ba ai gu Jesuus na paiꞌ Jerikoo tɨ tɨɨꞌ, muiꞌ ji bhɨi ɨrban na paiꞌr kikcham. \v 2 Baꞌ maaꞌn miꞌp kiokaꞌ gux chumñigam Sakeo tɨɨgim, dhiꞌ maadɨt jir diꞌ kaꞌ guiꞌ nam jir ja gɇꞌgɇrkam tuk gu tuumiñ tutaandam tugiꞌñ gux ioꞌm gɇꞌkam Rooma kam. \v 3 Baꞌ tɨix chɨɨgim gu Jesuus na mi jaꞌp jim, guꞌ ji nam guꞌ giilhim jix kobkom mu jiim gu jaꞌtkam. Gio na guꞌ cham jir tɇb kaꞌ gu Sakeo, ja juraab pɨx juꞌnkaꞌ gu jaꞌtkam. Mɨjɨ dɨr jaꞌp baꞌ tɨi mɨmlhim ja bɨɨbhiꞌ, guꞌ ji na guꞌ cham paiꞌ dhɨr jir joidham na tɨgiaꞌ. \v 4 Puiꞌ baꞌ bɨɨpɨꞌ dɨr daiꞌññɨk maaꞌn tua taꞌm tɨs na sap baꞌ bhaiꞌ dhɨr tɨgiaꞌ na mi jaꞌp ji buusniaꞌ. \v 5 Baꞌ am pup tɨɨ gu Jesuus gu Sakeo na bhaiꞌ dhaa tua taꞌm nat mi jaꞌp ji buus, baꞌp tɨtda: \p ―Sakeo, xi chɨmnɨk bhaiꞌ dhɨr tua taꞌm maiꞌ xiñ baidhak mum kiꞌaam kuñ miꞌ xi chɨbiapui. \p \v 6 Baꞌ jotmodaꞌ xi chɨmnɨk bhaiꞌ dhɨr tua taꞌm gu Sakeo ba baidhak gu Jesuus mu na paiꞌ kio cham jax ji chɨꞌɨɨk. \v 7 Baꞌ bhaiꞌ ji bhaak jamɨt bɨɨx gu jaꞌtkam nam jɨꞌk jiim, sap nat gan mi ai gu Jesuus buiñor gux uaꞌtulhdhix kam. \v 8 Baꞌ gu Sakeo xi kɨkbok jup tɨtda gu Jesuus: \p ―Aañ jaꞌpni ɨlhiiꞌñ jiñ jaduuñ. Bɨɨx nañ jɨꞌk tuꞌ tu biaꞌ, ɨrban juugɨt jañ ja makiaꞌ guiꞌ nam cham tuꞌ biaꞌ ni jɨꞌx. Guꞌ baꞌ noꞌ ñich jaroiꞌ tuꞌ ɨɨx, maakobim jaꞌkbuiꞌñ jaꞌk buidhaꞌ jɨꞌk nañ tɨ ɨɨxdhaꞌ. \p \v 9 Baꞌ gu Jesuus jup tɨtda: \p ―Puꞌjani jaꞌk jir tuꞌm kaꞌ am guiꞌ nam tuꞌ sɨlhkam jir bopxiꞌñ kaꞌ gu Abraam. Aap baꞌ xib yaꞌ dɨr jaꞌp jaꞌk cham tuꞌ mu jaꞌk ka jim nap paiꞌ gammɨjɨ gɨt miꞌ pup jum tulhiiñdhaꞌ. \v 10 Dhiꞌ jɨꞌ ji na ñich bha ja gaagam na mɨt jumai boi bhaan bhɨi na paiꞌ maiꞌx chɨ gɨɨxiꞌ, aañ na ñich bhaankam bha jii gu Dios. Baꞌ guiꞌ nañ jɨꞌk ja tɨɨgim, gio miꞌp ja tuttuim iñ bhaan gu boi na paiꞌ cham maiꞌ ka tɨ gɨɨxiꞌ. \s1 Gu Jesuus na bhaan ji uaꞌrgidhai tu aꞌgaꞌ gu tuumiñ \p \v 11 Baꞌ gu jaꞌtkam tɇ kɇɇ am na miꞌ puiꞌ tu aꞌga gu Jesuus. Baꞌ xi chu uaꞌrgidhak bhaiꞌ ji chu ja aꞌgi, nam guꞌ jaꞌp jum aaꞌ na dai pɨx noꞌt bhammɨ ba ai gu Jesuus Jerusaleen, dai na gɇꞌkam kɨꞌn ba daasaꞌ gu Dios na baꞌ gɇꞌkam kɨꞌn bhaiꞌ ji chɨ sɨlhkadaꞌ. \v 12 Jup ja tɨtda: \p ―Maaꞌnnim maaꞌn jix jaiꞌch kaꞌ gu maaꞌnkam na giilhim jir jix chumñigam kaꞌ. Baꞌ dhiꞌ dhix chumñigam jumai momkoram dɨr baiꞌñ am nam gɇꞌkam kɨꞌn daasaꞌ, gio baꞌ bhaiꞌp jimiaꞌ dai nam gɇꞌkam kɨꞌn xi dhaasaꞌ. \v 13 Baꞌ maap xi ja jumpadak mambhɨɨx gu tujuandam tugiꞌñ, xi ja maakak baꞌ muiꞌ gu tuumiñ bɨɨx jɨꞌmaꞌn, jup xi ja tɨɨdak: “Aapiꞌm yaꞌ kɨꞌn ka tu juandaꞌ dhi tuumiñ. Jix ioꞌm muiꞌ pim ba muiꞌdhalhdhaꞌ nañ gio jaꞌk jup gɨxiaꞌ.” Baꞌ ba jii puiꞌ xi ja tɨɨdak. \v 14 Baꞌ gu miꞌ kam jaꞌtkam cham jup kɨɨgalhiꞌñdhaꞌ am, bɨɨpɨꞌ mɨt baꞌ mɨjɨ xi ja joot jaiꞌ nam bhammɨ pu tɨꞌyaꞌ nam cham aaꞌ na dhiꞌr ja gɇꞌkam tuk kaꞌ. \v 15 Guꞌ ji na mɨt guꞌ sia puiꞌ gɇꞌkam kɨꞌn dai, gio baꞌ bhɨjɨp ji dhuu. Baꞌ miꞌ ɇɇk naiꞌ ji chu ja joochxi bɨɨx jɨꞌmaꞌn gu tujuandam tugiꞌñ na bax maachim na mɨt jɨꞌk muiꞌdhalh gu tumñigaꞌn nat miꞌ ja doꞌñchidhak. \v 16 Baꞌp kaiꞌchim guiꞌ nat bɨɨpɨꞌ miꞌ ai: “Yaꞌni baꞌ gum tumñiꞌ. Mambhɨɨx jaꞌkbuiꞌ pup jañich muiꞌdhalh na pich jɨꞌk yaꞌñ dhoꞌñchidhak.” \v 17 Baꞌ gu gɇꞌkam jup tɨtda: “¡Aa guꞌ joidham ji jia! Jir jix kɨɨꞌ tujuandam ap dho bak. Ea nañ jum daasaꞌ nap jir jix kaiꞌ kaꞌ mambhɨɨx kap na paiꞌ jax muiꞌ paꞌ daaꞌñxim jir kikcham, na pich guꞌ miꞌ pu dhuu gu palhɨɨp jup jum duukam.” \v 18 Baꞌ jumai nat miꞌp ai, jup kaiꞌchim ɨp: “Yaꞌni baꞌ gum tumñiꞌ. Jix chamaamim jaꞌkbuiꞌ ñich pup muiꞌdhalh na pich jɨꞌk yaꞌñ dhoꞌñchidhak.” \v 19 Baꞌp tɨtda gu gɇꞌkam: “¡Aa guꞌ joidham ji jia! Jir jix kɨɨꞌ tujuandam ap dho bak. Ea nañ jix chamaam kap jum daasaꞌ nap jir jix kaiꞌ kaꞌ na paiꞌ jax muiꞌ paꞌ daaꞌñxim jir kikcham.” \v 20 Baꞌ gu jumai nat miꞌp ai, jup tɨtda pɨx gu gɇꞌkam tugiꞌñ: “Yaꞌni baꞌ gum tumñiꞌ na pich yaꞌñ dhoꞌñchidhak. Aañ cham tuꞌ kɨꞌn tu jua. Jannulh chaꞌm jañich pɨx xi bhiibgak bha jaꞌp xi gaamuk nañ puꞌñiñ aaꞌ nañ giop bam makiaꞌ noꞌ pich yaꞌ ba ai. \v 21 Nañ guꞌ xim ɨɨbhiꞌñ nap jiñ ñiokdhaꞌ noꞌ mɨt mañ ɨɨx, piam ku ñich dɨɨlh maiꞌ ma iabu. Nañ guꞌx maat nap giilhim jix bhanaaꞌ tuꞌ na pɨx bhaan sia palhɨɨp jup jum duukam, pu duñiaꞌ ap jax noꞌ pich ba ɨlh, sia kum cham pu kaiꞌch gu jaꞌtkam.” \v 22-23 Baꞌ gu gɇꞌkam jup tɨtda: “Dho cham tuꞌr jix kɨɨꞌ tujuandam ap aañ nañ paiꞌ jax kaiꞌch. ¿Cham bhaaiꞌ aa nap muñ dhoꞌñchidhaꞌ gɨt nam paiꞌ muiꞌdhalhiꞌñ jaiꞌ dhɨt gu ja tumñiꞌ nap puiꞌ xiñ ɨɨbhiꞌñ, nap guꞌ puiꞌx maat nañ pu tu duñiaꞌ pɨx jax noꞌ ñich ba ɨlh sia kum cham pu kaiꞌch gu jaꞌtkam? Siamri guꞌ jɨꞌk jup ba muiꞌdhaꞌ gɨt na ñich jɨꞌk juruuñ.” \v 24 Baꞌ puiꞌ xi chɨɨdak jup ja tɨtda gu jaiꞌ nam mi jaꞌp guguuk: “Boosgidhai pim gu tuumiñ mu jaꞌk makiaꞌ guiꞌ nat mambhɨɨx jaꞌkbuiꞌ pup muiꞌdhalh.” \v 25 Baꞌp kaiꞌch am tɨi guiꞌ: “¿Jax dhui na dhiꞌ muiꞌ ba biaꞌ, mambhɨɨx jaꞌkbuiꞌ pup na pich jɨꞌk yaꞌ doꞌñchidhak?” \v 26 Baꞌp ja tɨtda gu gɇꞌkam: “Dho na guꞌ gu jaroiꞌ noꞌt puꞌñi muiꞌdhalh gu tuꞌ nam chiñiaꞌ, jix ioꞌm muiꞌ bhaan ji chu biꞌyaꞌ gu tuꞌ. Guꞌ ji noꞌt guꞌ puꞌñi cham jɨꞌx iam xim guguux na muiꞌdhalhdhaꞌ sia gu palhɨɨp, boosgidhaim dho gu jɨꞌk nam tɨi makiaꞌ na gɨt kɨꞌn tu juanaꞌ mu jaꞌk makiaꞌ gu jaroiꞌ nax ioꞌm jix chu juanar kaꞌ, aañ moo yaꞌ pu jam tɨtda.” \v 27 Bhaiꞌ pim jup ja uaꞌpui miꞌñi jaꞌp xi ja koodaꞌ guiꞌ nam jɨꞌk cham aagɨt nañ jir gɇꞌkam kaꞌ. \s1 Na ba aayaꞌ Jerusaleen gu Jesuus \r (Mt. 21:1‑11; Mr. 11:1‑11; Jn. 12 :12‑19) \p \v 28 Baꞌ nat tɨɨmok gu Jesuus na miꞌ puiꞌ xi chu aꞌgimɨk, ba jii ɨp gio Jerusaleen jaꞌk na paiꞌ jaꞌk jim. \v 29 Baꞌ maaꞌn kap soosnaꞌn ba ai na paiꞌ daa gu oidhaꞌ Oliibostam, na paiꞌ miaꞌn bipioꞌ na paiꞌ Betpajee tɨ tɨɨꞌ, gio na paiꞌ palhɨɨp jaꞌp jaꞌk Betaania tɨ tɨɨꞌ ɨp. Baꞌ gook guiꞌ nam kaichuꞌ maaꞌn kap ba ja jootos, \v 30 jup ja tɨtda: \p ―Jiñ chɨɨmɨlhdhapuꞌ pim maaꞌn gu jigiarum bhuruꞌx bhammɨni dhɨr na paiꞌ pɨx jɨꞌdɨlh jir kikcham nach paiꞌ jaꞌk jiim, chakui jaroiꞌ maaꞌnnim ulh guiꞌ gu bhuruꞌx. Bhaiꞌ bulhkaꞌ na pim jax yaꞌ dɨr mu aajidhaꞌ. Dai na pim jax bulhioꞌkai bhañ chɨɨmɨlhdhikaꞌ. \v 31 Noꞌ jax dhuukat jaroiꞌ ba jam tɨkka na jax ku pimɨt baꞌ bulhioꞌkak ba ji chɨɨmɨrak, jaꞌp japim tɨɨdaꞌ nat gu Gɇꞌkam mu jam joot. \p \v 32 Baꞌ mɨjɨ ji dhuuꞌn jamɨt, puiꞌ ji chu buus nat jax ja tɨɨꞌn gu Jesuus. \v 33 Ba ja tɨɨ mɨt guiꞌ nar ja bhuruꞌxiꞌ nam miꞌ ka buplhioꞌk, jup ja tɨtda am: \p ―¿Jax ku pimɨt baꞌ gamaiꞌ ba ji chɨɨmɨrak dhich bhuruꞌxiꞌ? \p \v 34 Baꞌ guiꞌp kaiꞌch am: \p ―Dho gu Gɇꞌkam nat bhach joot nach mu tɨɨmɨlhdhikaꞌ. \p \v 35 Baꞌ bhaiꞌ xi bakxidhak jamɨt gu tɇꞌtɇb ja kuktun nam daam dɨr ja tɨiꞌchuꞌ ba tɨɨmɨrak mu na paiꞌ gu Jesuus, dai baꞌ na mɨt xi chia na bha daibuꞌ. \v 36 Baꞌ na gamaiꞌ tu jimchudim, bɨɨpɨꞌ dɨr ji bapoiꞌdhat miꞌ ja iabuim am gu jaꞌtkam boi chaꞌm gu tɇꞌtɇb ja kuktun nam daam dɨr ja tɨiꞌchuꞌ. \v 37 Baꞌ nammɨ baas dɨr nam baꞌ moo gammɨjɨ jaꞌk aꞌnsap ba juurkiaꞌ bhaan gu oidhaꞌ Oliibostam, jix bhaiꞌm taattugɨt pɨx jiiñak ba kattuꞌ am bɨɨx guiꞌ nam jɨꞌk kaichuꞌ gu Jesuus, taxchaabgidhim am gu Dios jix bhaiꞌm taattugɨt nam tɨ nɨiꞌñdhaꞌ na bɨɨx aixim joidham tuꞌm jup tu buadaꞌ gu Jesuus, nam tuꞌ cham paiꞌ dhuuk pu chuꞌm tɨ nɨiꞌñdhaꞌ. \v 38 Jup kaiꞌchim am: \p ―¡Jix oiꞌm jir gɇꞌkam dhiꞌ na bhaankam ya oirɨ gu Dios, gam na joidham jix uañ kɨꞌn kɨɨk! ¡Jix bhaiꞌch chaatɨt jach gɇꞌkamtuꞌndaꞌ gu Dios jix dhaam nat xich joiꞌmdak bach chɨɨ! \p \v 39 Baꞌ jɨꞌkchi gu pariseos nam jup jiim, mɨjɨ dɨr jaꞌp ja saagiꞌñ gu jaꞌtkam jup tɨtda am gu Jesuus: \p ―Jich jaduuñ, ja ñiokdhaiñ dhim jaꞌtkam tuk. Jax ñam pɨx kaiꞌchim. \p \v 40 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Jax gi dhui nam guꞌ dhi joodai pɨx jiiñak jup suulhgiaꞌ na miꞌñi jaꞌp daraa noꞌ ñich tɨip xi ja ñiok nam cham ñiokdaꞌ dhiñ jaꞌtkam tuk, aañ moo yaꞌ pu jam tɨtda. \p \v 41 Baꞌ nat bhammɨ dɨr ba tu maaxir Jerusaleen na paiꞌ gɇꞌ daaꞌñxim jir kikcham, bhaiꞌ ji susua gu Jesuus, \v 42 jup xi kaiꞌchɨt: \p ―¡Joidham gɨt noꞌm pu xib dhi tanoolh jix maatɨt jiñ chɨgiaꞌ nañ jir jaroiꞌ dhaꞌ bɨɨx gu Israel kam jaꞌtkam nam bhaiꞌ oiꞌdhaꞌ Jerusaleen, baꞌñ kɇɇji gɨt miꞌ puiꞌ ba jimiaꞌ am na jax jaꞌk jix bhaiꞌ tu ja jimiaꞌ gatuuk! Guꞌ ji nam guꞌ cham maatɨt tɇ kɇɇ, ni nam jix maatɨt tɨ nɨiꞌñ, jaꞌp ji buusan nam tuꞌ kɨꞌn taaꞌbidhix. \v 43 Jum aajim guꞌ gu tanoolh na paiꞌ dhuuk cham bhaiꞌ tu ja jimiaꞌ, gu ja sandaaruiꞌx chuk guiꞌ nam jix ja bhaamkiꞌñ bhaiꞌ ji ja xikoolhmadaꞌ am, maap jam ji ja sooꞌmdhai pu bɨɨx maaꞌn jimdam ja koodaꞌ nam jɨꞌk bhaiꞌ oiꞌñkaꞌ. \v 44 Dhi ja baꞌbhak pu cham jɨꞌk tuukdhixim biꞌyaꞌ gu joodai, na guꞌ gu ja gɇꞌgɇrkam tuk gu Israel kam jaꞌtkam nar ja kuiñcha kaꞌ nam cham aagaꞌ nam miꞌ puiꞌ jimiaꞌ na jax jaꞌk gɨt jix joiꞌmdai ja palhbuidhaꞌ gu Dios. \s1 Gu Jesuus na miꞌ dhɨr jaꞌk ji ja jootsaꞌ gɇꞌ chiop guiꞌ nam bɨxchuꞌ miꞌ ka tu gaꞌradaꞌ \r (Mt. 21:12‑17; Mr. 11:15‑19; Jn. 2:13‑22) \p \v 45 Baꞌ mɨkkat mu ba baa gu Jesuus gɇꞌ chiop. Miꞌ dhɨr ji ja aadi guiꞌ nam bɨxchuꞌ miꞌ ka tu gaꞌra ɨrban dɨr, \v 46 jup xi ja tɨɨdak: \p ―¿Jax ku pim baꞌ yaꞌ pu tu duuk? ¿Kux cham maat japim aa gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios na tu uaꞌñix nap jum kaiꞌch: “Dhiñ baꞌaak nat miꞌm kɨi, miꞌ dhɨr jix bhaiꞌ nam jiñ dhaandaꞌ gu jaꞌtkam soiꞌm ɨlhdhat”? Aapiꞌm guꞌ ya jaꞌp tu duuk na mu paiꞌ chiob nam paiꞌm jumpaꞌn gux ɨꞌxkum. \p \v 47 Baꞌ miꞌ pu tu ja aꞌgiꞌñdhaꞌ gu Jesuus gu jaꞌtkam gɇꞌ chiop gammɨjɨ nabap tanoolh. Guꞌ baꞌ gu ja gɇꞌgɇrkam tuk guiꞌ nam ja aꞌmkam tu daandaꞌ dai gu Israel kam jaꞌtkam, gio guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, gio gu jaꞌppɨx ja gɇꞌgɇrkam tuk gu Israel kam jaꞌtkam, tɨi maap tu aꞌgadaꞌ am nam tuꞌ bhaan gɨt xi iattulhdhai tu chiñiaꞌ nam muꞌaaꞌ. \v 48 Joidham kɇɇkɇꞌ am guꞌ gu jaꞌtkam na jax tu aꞌgadaꞌ gu Jesuus, sia kum guꞌ guiꞌ tɨix bhaamut kɇɇkɇꞌ. Jix ja ɨɨbhidhat gu jaꞌtkam baꞌ cham juandaꞌ am gu Jesuus. \c 20 \s1 Nam ba tɨkkaꞌ gu Jesuus gu ja gɇꞌgɇrkam tuk gu Israel kam jaꞌtkam na jaroiꞌ baꞌ bhaankam bɨɨx aixim ja aagiꞌñ gu jaꞌtkam na dɨɨlh jax ɨlhiiꞌñ \r (Mt. 21:23‑27; Mr. 11:27‑33) \p \v 1 Maaꞌnnim na miꞌ ka tu ja aꞌgiꞌñ gu Jesuus gu jaꞌtkam gɇꞌ chiop, na ja aagiꞌñ nam jax jaꞌk duñiaꞌ na baꞌx joiꞌmdat ja aꞌm tɨ tɨgiaꞌ gu Dios, miꞌ ba ji bubua mɨt gu ja gɇꞌgɇrkam tuk guiꞌ nam ja aꞌmkam tu daandaꞌ dai gu Israel kam jaꞌtkam, gio guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, gio baꞌ gu jaꞌppɨx ja gɇꞌgɇrkam tuk gu Israel kam jaꞌtkam. \v 2 Baꞌp tɨtda am: \p ―¿Jax chuꞌm gɇꞌkam jap bhaankam yaꞌ bɨɨx aixim tu bua? ¿Jir pa jaꞌk kam guiꞌ nat puiꞌ jaꞌk jum chia? \p \v 3 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Dho aañ jup jam tɨkkaꞌ noꞌ pim jiñ aagiꞌñdhaꞌ nañ baꞌ aañ jup jam aagiꞌñdhaꞌ. \v 4 ¿Jaroo bha joot gu Juan na ja bopkonaꞌ gu jaꞌtkam? ¿Dios aa, kaꞌ yaꞌ paiꞌ dhɨr aa gu jaꞌtkam chia mɨt? Ea gor xiñ aagiꞌñ. \p \v 5 Baꞌ bhaiꞌ jim tɨ tɨkka mɨt dɨɨlh, jup kaiꞌch am: \p ―¿Jax jach tɨꞌyaꞌ? Na guꞌ noꞌch jax kaiꞌch nat Dios bha joot, puiꞌ ji chɨꞌyaꞌ: “¿Guꞌ jax ji na pimɨt baꞌ cham miꞌ puiꞌ jii na jax tɨi jam tɨtdaimɨk?” \v 6 Gio guꞌ noꞌch jax kaiꞌch na mɨt yaꞌ paiꞌ dhɨr chia gu jaꞌtkam, bhaiꞌ ji bhaakuꞌ am ɨp jich bui bɨɨx gu jaꞌtkam, nam guꞌ bɨɨx jix bhaiꞌx maat na gu Juan bhaankam tu aꞌgimɨk gu Dios. Jich koodaꞌm dho guꞌ joodai kɨꞌn jich maꞌyasimɨi. \p \v 7 Baꞌ puiꞌ ma tɨɨꞌn jamɨt nam cham maat nat jaroiꞌ bha joot gu Juan na ja bopkonaꞌ gu jaꞌtkam. \v 8 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Dho aañ puiꞌ cham jup jam aagiꞌñdhaꞌ nat jaroiꞌ bhañ joot, na pim guꞌ cham jiñ aagiꞌñ aapiꞌm. \s1 Gu Jesuus na ba tu aꞌgaꞌ bhaan ji uaꞌrgidhai gu tujuandam nam jix buam tomaat kaꞌ \r (Mt. 21:33‑44; Mr. 12:1‑11) \p \v 9 Baꞌ gu Jesuus muiꞌ ji chu ja aꞌgi bɨɨx gu jaꞌtkam bhaan xi chu uaꞌrgidhak na tuꞌ jax jum buadaꞌ yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn nam sap baꞌx maatɨt kaayaꞌ. Jup ja tɨtda: \p ―Maaꞌnnim maaꞌn gu maaꞌnkam xi chu darsak gu uubas mɨk jaꞌk pu bhɨi, dai gu tujuandam jɨꞌk miꞌ xi ja doꞌñchok nam miꞌx bhaiꞌ buixiꞌñdhaꞌ gu ɨꞌxiꞌñ. \v 10 Baꞌ nammɨ na paiꞌ dhuuk jix maat na bhɇbhɇɇ gu uubas, bhammɨ dɨr bhaiꞌ tɨi ba joot jumai gu tujuandam tugiꞌñ miꞌ nat paiꞌ ja doꞌñchok gu jaiꞌ tujuandam tugiꞌñ, nam gɨt mu makiaꞌ na jɨꞌk bhaan jup bipioꞌ. Guꞌ ji na guꞌ na miꞌ puiꞌ tɨi ba ja tɨtdaim, dai na mɨt bhaiꞌ ji dhaa, gɨbiimɨk jamɨt puiꞌ mɨjɨ xi joot ɨp gio. \v 11 Baꞌ jumai bhammɨ dɨr bhaiꞌ tɨip joot. Puiꞌ mɨt giilhim jup xi chɨtdaimɨk xi gɨbiimɨk puiꞌ mɨjɨ xi joot ɨp sia. \v 12 Jumai baꞌ bhammɨ dɨr bhaiꞌ tɨip joot. Maaꞌn na mɨt jax dhooda, xi gɨbiimɨk jamɨt jix ɨꞌrsuꞌ miꞌ dhɨr jup ji aadi, pu cham tuꞌ mɨt maa. \p \v 13 ’Baꞌp jum aaꞌ guiꞌ nat tu darai gu uubas: “¿Gi jarooñ baꞌ mu jootsaꞌ nam baꞌ cham jax ji chɨꞌji bha makiaꞌ gu uubas na jɨꞌk jiñ aꞌm jup bipioꞌ? Gi noꞌ ñich mu joot dhi dɨɨlh jiñ mar, kat jam chi iam tuꞌ kaꞌm tɨɨgɨi makiaꞌ, nam guꞌx maat nañ giilhim jix dhaꞌ.” \v 14 Guꞌ ji na guꞌ nat paiꞌ dhuuk tɨi mu ba ai gu maraaꞌn, jup jum tɨ tɨtda am dɨɨlh gu tujuandam: “Dhiꞌ dho baꞌr diꞌ guiꞌ na bhaan ji chu biꞌyaꞌ bɨɨx na jɨꞌk yaꞌx chu jaiꞌch na paiꞌ dhuuk mukiaꞌ gu taataꞌn. Jaꞌpji nach yaꞌ muꞌaaꞌ, kapbhaiꞌ nat yaꞌ ba ai. Aach baꞌch aꞌm ji chu biꞌyaꞌ na jɨꞌk yaꞌx chu jaiꞌch.” \v 15 Baꞌ puiꞌ xi chɨꞌɨɨk bhaiꞌ ji dhaa mɨt. Nammɨ gama jaꞌk jaꞌp jamɨt xi bhɨɨk xi muꞌaak na paiꞌ cham tɨ ɨx gu uubas. ¿Aapiꞌm baꞌ jax ɨlhiiꞌñ na ja doodaꞌ guiꞌ gu tujuandam na mɨt ba mua gu maraaꞌn guiꞌ nat miꞌ tu darsak gu uubas? \v 16 Mu jimɨi dho ja koodai jaiꞌp miꞌ ja iabuꞌ gu tujuandam. \p Baꞌp kaiꞌch am gu jaꞌtkam na puiꞌ kaiꞌch gu Jesuus: \p ―¡Iam gɨt moo cham jɨꞌxkat puiꞌ tuch dhoodaꞌ! \p \v 17 Guꞌ ji nat guꞌ gu Jesuus jix bhaiꞌ muiꞌ xi ja tɨɨgɨk jup ja tɨtda: \p ―¿Guꞌ jax japim baꞌ ɨlhdhat kɇɇ ji gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios miꞌ na paiꞌ jaꞌpnim kaiꞌch?: \q1 Gu jodai guiꞌ na mɨt tɨi maiꞌ xi buak gu bhibhiꞌñbakchadam nam jup jum aaꞌ na cham tuꞌ bhaiꞌ, \q1 xib dhiꞌ pɨk bhaan jix oꞌjoꞌ gu jaiꞌ joodai. \m \v 18 Jix ɨɨbhidharaꞌ dho dhi jodai. Nɨidhat japim na pim cham dhiꞌ pɨk bhaan iaꞌlhiaꞌ. Na guꞌ noꞌ pimɨt jax dhuuk bhaan iaꞌrɨ, taꞌtak mi jaꞌp pup darkaꞌ pim. Piam noꞌt jax dhuuk jam tɨim, mataip jam doodaꞌ. \p \v 19 Baꞌ miꞌ jotmodaꞌ tɨix dhaagɨk am gu Jesuus gu ja gɇꞌgɇrkam tuk guiꞌ nam ja aꞌmkam tu daandaꞌ dai gu Israel kam jaꞌtkam, gio guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, guꞌ ji nam guꞌx ja ɨɨbhiꞌñ gu jaꞌtkam, cham juan am baꞌ. Jix maatɨt kai mɨt guꞌ gu Jesuus na guiꞌ pɨx ja aagɨt jup kaiꞌch, nat bhaan tu aꞌga gu tujuandam nat miꞌ xi ja doꞌñchok guiꞌ nat xi chu darsak gu uubas, guꞌ ji nam guꞌ cham tuꞌr kɨkɨɨꞌ tujuandam. \s1 Gu Jesuus na puiꞌ ba ja tɨɨdaꞌ gu jaꞌtkam nam gok kap tu namkiꞌñdhaꞌ \r (Mt. 21:45‑46; 22:15‑22; Mr. 12:12‑17) \p \v 20 Baꞌ guiꞌ nam jix bhaamkiꞌñ gu Jesuus, jix xɨꞌlhim jamɨt muiꞌ xi ja joot jaiꞌ gu jaꞌtkam nam xir jix bhabhaiꞌkamtuꞌndaꞌ buiñor, nam tɨkkaꞌ noꞌ puiꞌp ɨlhiiꞌñ nam jax ɨlhiiꞌñ dɨɨlh. Guꞌ sap baꞌ noꞌ cham puiꞌ jaꞌk kaiꞌch, dai nam daagɨi ba bhɨikaꞌ buiñor gux kaiꞌ. \v 21 Jup tɨtda am guiꞌ na mɨt mu ja joot: \p ―Aapiꞌch jaduuñ, aach tɨ jɨɨgiꞌñ na maaxik jir sɨlhkam puiꞌ nap jɨꞌk jax ja tɨtda gu jaꞌtkam. Jir miꞌ puiꞌ na jax jich chian gu Dios nach chuiꞌñgɨdaꞌ, cham paiꞌ puiꞌ jaꞌk ja aagiꞌñ ap panaas nap dɨɨlh jax ɨlhiiꞌñ. \v 22 Baꞌ jaꞌp jach tuꞌm jup xim tɨkkam: ¿Jir am aa nach namkiꞌñdhaꞌ gux ioꞌm gɇꞌkam Seesar Rooma kam na jɨꞌk aagix nach namkiꞌñdhaꞌ, kaꞌ cham aa? \p \v 23 Guꞌ ji na guꞌx bhaiꞌx maat gu Jesuus nam miꞌ pɨx mamaiꞌchɨk, baꞌp ja tɨtda: \p \v 24 ―Ea gor maaꞌn xiñ chaiñbuiꞌñ gu tuumiñ. ¿Jax jum kaiꞌch yaꞌni na paiꞌ tu uaꞌñix, gio dhiꞌ na yaꞌ jupñix, jir jaroo daꞌ? \p Baꞌ guiꞌp kaiꞌch am: \p ―Dho dhiꞌ gux ioꞌm gɇꞌkam Seesar na miꞌ jupñix, baꞌ dhiꞌ na miꞌ tu uaꞌñix miꞌ dhaa na jax chɨɨꞌ. \p \v 25 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Dho pim xi namkidhat gu Seesar na jɨꞌk aagix na pim namkiꞌñdhaꞌ, gio gu Dios japim jup xi maakidhat na jɨꞌk bhaan jup bipioꞌ. \p \v 26 Baꞌ cham paiꞌ jax kai mɨt gu Jesuus nam tɨi mamaiꞌchɨk nam baꞌ gɨt dagiaꞌ, na guꞌ sɨlhkam jir puiꞌ na jax kaiꞌch. Guiꞌ dai nam miꞌ puiꞌ pup tuꞌiiꞌ nat am ja buiꞌñ, puiꞌ baꞌ cham ka juan am. \s1 Nam miꞌ ba aayaꞌ na paiꞌ gu Jesuus guiꞌ nam cham tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ nam gu koiꞌñgaꞌn gatuuk gio maakam jaꞌk jup ba oipodaꞌ \r (Mt. 22:23‑33; Mr. 12:18‑27) \p \v 27 Baꞌ jaꞌxpɨx jɨꞌkchi miꞌp ba ai mɨt gu saduseos, nam cham tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ nam gatuuk gio duduadɨi maakam jaꞌk jup aayaꞌ guiꞌ nam jɨꞌk koꞌyaꞌ ja tutkuꞌ bhaan. Jup tɨtda am gu Jesuus mi ɇɇk: \p \v 28 ―Jich jaduuñ, aach bha jii na chich bham tɨkkam noꞌp iam jich aagiꞌñdhaꞌ gɨt jaꞌp tuꞌm na cham jir jich jur. Guiꞌ nat Moisees tu uaꞌnak jup jum kaiꞌch na sap noꞌt maadɨt muu gu maaꞌnkam cham maaꞌn ji chɨɨgɨk gu alhii bhaan gu bɨngaꞌn, miꞌ dhɨr jix bhaaiꞌ na bhɨɨji gu sɨpdhiꞌñ na miaꞌn oiꞌñdhaꞌ bhaankam tɨgiaꞌ gu alhii, baꞌ jaꞌp ji buusniaꞌ na gu xioꞌgiꞌñ pɨx jir maraaꞌn kaꞌ. \v 29 Baꞌ jaꞌp jach jup jix chu maat aach. Maaꞌnnim maaꞌn kap oiꞌñkat am xijum gook gu jaꞌtkam daim sɨspidhim. Baꞌ gu bɨɨpɨꞌ kam tɨi ba bhɨɨk maaꞌn gu ubii, guꞌ ji nat guꞌ am xi muu cham maaꞌn ji chɨɨgɨk gu alhii bhaan guiꞌ gu ubii. \v 30-31 Baꞌ gu sɨpdhiꞌñ na miaꞌn oiꞌñ tɨi bhaiꞌp ji bhɨi guiꞌ gu ubii, guꞌ ji nat guꞌ puiꞌ jotmodaꞌ am jup xi muu, pu cham maaꞌn jup tɨɨ ɨp sia gu alhii bhaan guiꞌ gu ubii. Baꞌ gu tɨꞌɨraab kam tɨi bhaiꞌp ji bhɨi, puiꞌ pɨx jup jum duu. Bɨɨx koi mɨt gu xijum gook tɨi pup bhɨbhɨimɨk guiꞌ gu ubii, pu cham jaroiꞌ iam tɨɨ gu alhii bhaan guiꞌ gu ubii. \v 32 Mɨkkat sap puiꞌ am jup xi muu dɨɨlh gu ubii. \v 33 ¿Jaroo baꞌ pɨk jir bɨngaꞌn kaꞌ janoꞌ nam saak duduadɨi gio mu paiꞌp ba oipodaꞌ? Jaiñ nam guꞌ puiꞌr xijum gook jaꞌtkam kat. \p \v 34 Baꞌ gu Jesuus jup ja tɨtda: \p ―Jax dhui na dai yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn bhaan nam tɨ bɨpnaꞌ kaꞌ gu chichioꞌñ gio gu uꞌuub, dai nam ka duduakaꞌ ja tutkuꞌ bhaan. \v 35 Guꞌ matgɨm guiꞌ nam miꞌ puiꞌ jimɨi koꞌyaꞌ ja tutkuꞌ bhaan na jax jix aaꞌ gu Dios, cham tuꞌ bhaan jup ka tɨtɨɨꞌñchokaꞌm ji janoꞌ nam paiꞌ dhuuk maakam jaꞌk aayaꞌ, \v 36 nam guꞌ jaꞌp pɨx bar tuꞌm kaꞌ na jax gu noonbiꞌñ gu Dios. Ni kum cham tuꞌ kar tu koꞌdam kaꞌ, na guꞌ gu Dios pɨx dɨɨlh na giop ja duduaꞌñdhai ja baidhikaꞌ nam buiñor bap tuiꞌkaꞌ, baꞌ gammɨjɨ pu bar maamraꞌn kaꞌ. \v 37 Gio guꞌx bhaiꞌx maatɨꞌ nam maaꞌn kap aajim guiꞌ nam koꞌiim ja tutkuꞌ bhaan nam miꞌ puiꞌ jimɨi na jax jix aaꞌ gu Dios. Puiꞌm kaiꞌch mi uꞌuan taꞌm nat paiꞌ tu uaꞌnak gu Moisees, na bhaan tu aꞌga janoꞌ nat tu aꞌgidhak gu Dios taip jim duuk bhaan dɨr gux bii uꞌuux. Gu Dios jup tɨtda dɨɨlh gu Moisees na dhiꞌ pɨx jir diꞌ gu Dios na jax gammɨjɨ pu buiñor bax biiñak gu Abraam gio gu Isaak gio baꞌ gu Jakob, cham paiꞌ jax kaiꞌch nam jix biiñak kat pɨx buiñor. \v 38 Na guꞌ maaxik gu Dios cham tuꞌ koiꞌñgaꞌn na ja aꞌm tɨ nɨidhidhaꞌ, guꞌ guiꞌ ji nam duduakaꞌ. Na guꞌ guiꞌ cham tuꞌ puiꞌ ɨlhiiꞌñ nam jup koꞌyaꞌ guiꞌ nam miꞌ puiꞌ jimiaꞌ na jax jix aaꞌ, guꞌ matgɨm guiꞌ buiñor bɨɨx ji nam dudua. \p \v 39 Baꞌ jɨꞌkchi guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios miꞌ dhɨr jaꞌp jup tɨtda am gu Jesuus: \p ―Jir puiꞌ dho nap jax kaiꞌch jich jaduuñ. \p \v 40 Baꞌ guiꞌ cham ka juan am, daipuꞌ na mɨt xi chɨɨdak. \s1 Na ba ja tɨkkaꞌ gu Jesuus gu jaꞌtkam na jaroiꞌr boxiiꞌñ \r (Mt. 22:41‑46; Mr. 12:35‑37) \p \v 41 Baꞌ bhaiꞌ ji ja tɨkka ɨp gu Jesuus gu jaꞌtkam, jup ja tɨtda: \p ―¿Jax ku pim baꞌp kaiꞌchdhaꞌ na guch Xoiꞌkam jir boxiiꞌñ gu Dabii? \v 42 Na baꞌ guꞌ gu Dabii dɨɨlh puiꞌp kaiꞌch nar gɇꞌkam tugiꞌñ guch Xoiꞌkam. Jaꞌpnim kaiꞌch mi Salmos taꞌm nat paiꞌ tu uaꞌnak dɨɨlh gu Dabii: \q1 Jup tɨtda gu Dios guñ gɇꞌkam tuk: \q1 “Yaꞌni kɨɨꞌn dɨr jiñ xanoop jap ka xi dhaibuꞌ \q1 \v 43 nañ aañ ka xi ja mattudaꞌ guiꞌ nam xim bhaamkiꞌñ \q1 nap aap jir gɇꞌkam nam baꞌm bui soiꞌm ɨlhdhaꞌ.” \m \v 44 ¿Guꞌ jax ji pim chi baꞌ duukat puiꞌ iimchuꞌn na puiꞌr boxiiꞌñ, na baꞌ guꞌ gu Dabii puiꞌp kaiꞌch nar gɇꞌkam tugiꞌñ guch Xoiꞌkam? \s1 Na ba tu aaꞌndaꞌ gu Jesuus nam jax jaꞌk jir tuꞌm guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios \r (Mt. 23:1‑36; Mr. 12:38‑40; Lk. 11:37‑54) \p \v 45 Baꞌ bɨɨx tɇ kɇɇ am gu jaꞌtkam nam miꞌp tuꞌiiꞌ. Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus dai guiꞌ nam kaichuꞌ: \p \v 46 ―Chaꞌpim ja jɨɨgiꞌñdhaꞌ guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, nam guꞌ dhiꞌ jaꞌppɨx gɇꞌgɇrkam jum taat kaꞌ. Jix joojoiꞌñdhaꞌ am nam tɇꞌtɇb ji chɨm tɨiꞌdhat naiꞌ jiimdaꞌ, jix aaꞌndaꞌ am nam tuꞌ kaꞌm ja nɨidhat ja ñioꞌkdhidhaꞌ bɨɨx gu jaꞌtkam mu jaꞌp nam jax jiimdaꞌ. Gio bɨɨpɨꞌ dɨr jam jix dharaibuktuꞌndaꞌ na paiꞌ tum daandaꞌ gio nam paiꞌ jax tu kuaꞌdaꞌ, ni jɨꞌx kum iam gatuuk dɨr xix dharaibuktuꞌndaꞌ. \v 47 Gam nam tuꞌ bhaan xi ja iatgidhat ja boosgiꞌñdhaꞌ gu ja baꞌbhak gu dɨꞌdɨlhdhɨm uꞌuub nam ba koꞌiix gu ja bɨpnaꞌ, sap baꞌ mɨk xi chu daandaꞌ am buiñor gu Dios nam xi ja nɨiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam, na sap baꞌ panaas bhaan jix maatɨꞌ kaꞌ nam cham tuꞌ bhaan uꞌuaꞌtulhdhix. Guꞌ dhiꞌ ji baꞌ pɨk jix ioꞌm ja tulhiiñchudaꞌ gu Dios, na guꞌ cham kɨɨꞌ kaꞌm nɨiꞌñ gu puiꞌ nam jax jaꞌk tu jim. \c 21 \s1 Gu tuumiñ na mi tuꞌaaꞌ chiop gu ubii guiꞌ na cham jir jix chumñigam \r (Mr. 12:41‑44) \p \v 1 Baꞌ jaꞌxpɨx miꞌ jaꞌk jup ba ja nɨiꞌñ gu Jesuus gu jaꞌtkam guiꞌ nam jir jix chutumñigam, nam pɨx miꞌ ji chuꞌaim gu tuumiñ miꞌ na paiꞌm tuaꞌba nam maakim gu Dios na jɨꞌk bhaan jup bipioꞌ. Muiꞌ miꞌ xi chuꞌaim am. \v 2 Baꞌ maaꞌn jup ba tɨɨ gu ubii dɨɨlhdhɨm na ba muukix gu bɨngaꞌn, pu cham tuꞌ biaꞌ ni jɨꞌx gu tuꞌ na jax gu jaiꞌ. Baꞌ miꞌp xi chua gook gu tuumiñ na cham pɨk tuꞌ bhaigim tuutuꞌm. \v 3 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus bɨɨx guiꞌ nam miꞌp tuꞌiiꞌ: \p ―Aañ yaꞌ pu jam tɨtda tuꞌ sɨlhkam kɨꞌn nat dhi ubii jix ioꞌm muiꞌ mi tua gu tuumiñ, sia ku panaas cham tuꞌ bhaigim tuꞌiiꞌ dhiꞌ nat mi tua. \v 4 Na guꞌ guiꞌ na mɨt panaas muiꞌ mi tua, daipuꞌ guiꞌ na jɨꞌk cham kam aaꞌ na mɨt mi tua. Guꞌ dhi ubii pu bɨɨx mi tua na jɨꞌk biaꞌkat, ni kut iam jax xim aa na paiꞌ baꞌ dɨr uꞌji kɨꞌn sabaꞌdaꞌ gu tuꞌ na jugiaꞌ, na guꞌ cham jir jix chumñigam. \s1 Na ba tu aaꞌndaꞌ gu Jesuus nam iaraꞌ gu gɇꞌ chiop \r (Mt. 24:1‑2; Mr. 13:1‑2) \p \v 5 Baꞌ jɨꞌkchi guiꞌ nam kaichuꞌ gu Jesuus mi jaꞌp bhaan ba ji chu aꞌga mɨt gu gɇꞌ chiop, jup kaiꞌch am na joidham tuꞌiiꞌ na joidham tuꞌt sobkoñxim bha bhiꞌñbakchix gu joodai. Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus na ja kɇɇ: \p \v 6 ―Yaꞌ dho puiꞌ ka tu tuꞌiiꞌ xib. Matgɨm jum aayaꞌ ji gu tanoolh na pu cham paiꞌ maaꞌn kap tuukdhixim biꞌyaꞌ dhi joodai. \s1 Na ba tu aaꞌndaꞌ gu Jesuus na jax jaꞌk ba tum buidhaꞌ noꞌ bar miaꞌn nam tɨɨmoꞌ gu oiꞌñgaꞌn \r (Mt. 24:3‑28; Mr. 13:3‑23) \p \v 7 Baꞌ guiꞌ bhaiꞌp ba tɨkka am na puiꞌ ja tɨtda gu Jesuus, jup tɨtda am: \p ―Jich jaduuñ, ¿paa baꞌ duuk pɨk puiꞌ tum duñiaꞌ? ¿Tuꞌ jax bam buidhaꞌ na bhaan bax maatɨꞌ kaꞌ na bar miaꞌn? \p \v 8 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Na paiꞌ dhuuk bar miaꞌn kaꞌ na puiꞌ ba ji chum duñiaꞌ, muiꞌ pɨx yaꞌ ba ji ɇɇdaꞌ am guiꞌ nam puiꞌ kaiꞌchdhaꞌ na sap panaas aañ jir guiꞌ kaꞌ am. Jup kaiꞌchdhaꞌ am: “Aañ jir diꞌ guch Xoiꞌkam. Bam ai nañ paiꞌ dhuuk ya aayaꞌ.” Aapiꞌm cham ja jɨɨgiꞌñdhaꞌ, nam guꞌ jam iatgiꞌñdhaꞌ. \v 9 Gio puiꞌ ba tɨ kaayaꞌ pim na ba jɨgialhchaꞌ. Aapiꞌm cham totdon kaꞌ, na guꞌm aaꞌ na bɨɨpɨꞌ jɨgialhchaꞌ na baꞌ pɨk bam tɨɨmoꞌ dhi oiꞌñgaꞌn. Ku guꞌ chakui pɨk jir diꞌ kaꞌ ji sia kut ba jɨgialhich. \p \v 10 Muiꞌ xi chu ja aꞌgiꞌñchuꞌ gu Jesuus, jup ja tɨtda: \p ―Maap jam jim daagɨi dai gɇꞌgɇrkam ja bɨɨm bɨɨx gu ja jaꞌtkamiꞌ muiꞌ ji chu kokdaꞌ ja bui gu jaiꞌ gɇꞌgɇrkam nam jaiꞌ momkoram jup tuiꞌkaꞌ. Giilhim baꞌ bar jɨgialhiꞌ kaꞌ. \v 11 Gio baꞌ na muiꞌ kap dɨɨlh pɨx ba joiñdhaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn. Gam na bhiogiꞌ bhaiꞌ ji jimiaꞌ. Gio gu koꞌkdaiꞌ na bhaiꞌ ji chu aayaꞌ. Gio bha jaꞌp jix dhaam bɨɨx aixim jix ɨɨbhidham jax ña pim pɨx ba tɨ nɨiꞌñdhaꞌ na pim tuꞌ cham paiꞌ dhuuk pu chuꞌm tɨ nɨiꞌñdhaꞌ. Gam jaiꞌ bɨɨx aixim ku pim puiꞌ tɨ tɨgiaꞌ. Baꞌ dhiꞌ bhaan jix maatɨꞌ kaꞌ na ba miamlhidhaꞌ na bam tɨɨmoꞌ dhi oiꞌñgaꞌn. \p \v 12 ’Baꞌ bɨɨpɨꞌ na baꞌ moo bhaiꞌ ji jɨgialhchaꞌ, aapiꞌm na pim jɨꞌk tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌñ bui, jam daꞌngɨi jam uiꞌkaꞌ am gu jaꞌtkam mu jaꞌp nam paiꞌ jax tu chichiopiꞌ kaꞌ, miꞌ baꞌ bhaiꞌ ji jam tɨkkaꞌ am na pim jax kaiꞌñkam miꞌ puiꞌ tu daaꞌñchugɨt miꞌ puiꞌ jiim na jax aañ. Miꞌ dhɨr baꞌ mu jaꞌp ba jam uꞌaidhaꞌ am nam paiꞌ jax darkaꞌ gux kakaiꞌ gio jaiꞌ ja bui gu gɇꞌgɇrkam. \v 13 Baꞌ kapbhaiꞌ nam bhaiꞌ ba jam tɨkkadaꞌ, aapiꞌm xi ja aagiꞌñdhaꞌ na pim jax kaiꞌñkam jiñ kaichuꞌ, xi ja aagiꞌñdhaꞌ pim sia nañ jir tuꞌp tuꞌm daꞌ. \v 14 Baꞌ noꞌ pim cham maat na pim jax jaꞌk tɨꞌyaꞌ ja bui gu gɇꞌgɇrkam, chaꞌpim jax jum aaꞌntuꞌndaꞌ, \v 15 nañ guꞌ aañ jam makiaꞌ gu matdaꞌ na pim jax jaꞌk ja tɨɨdaꞌ noꞌ pim bhaan bap tuiꞌdhiꞌ. Dɨɨlh pɨx yaꞌ dɨr jaꞌp ji bubuakiaꞌ gu ñiꞌook na pim jax jaꞌk ja tɨɨdaꞌ, guiꞌ pu cham ka bhaaiꞌn kaꞌ nam jax jam tɨɨdaꞌ. \v 16 Ku guꞌ bɨɨx pɨx bhaiꞌ ji jam bhaamkidhaꞌm ji guiꞌ nam cham jiñ bui tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ, sia gu jam tataat noꞌm cham jiñ bui tɨ jɨɨgiꞌñ, sia gu miaꞌn jam jaaduñ, sia gu mɨk dɨr kam jam jaaduñ, sia gu jaroiꞌ na pim tɨi gook dɨt jix bhaiꞌ ka kaiꞌchdhaꞌ. Dhiꞌ baꞌ maaxik jam tuttuꞌ am ja bui gu gɇꞌgɇrkam, baꞌ jaiꞌ dhɨt jam koodaꞌ am noꞌm xi ɨlhiiꞌñ. \v 17 Bɨɨx jam xi jam bhaamkiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam guiꞌ nam cham tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ aañ jiñ bui. \v 18 Ku baꞌ guꞌ cham jax bua ji, na guꞌ gammɨjɨ jam aꞌm tɨ nɨidhidhaꞌ gu Dios, nim maaꞌn jam kuup ku maiꞌ gɨɨxix kaꞌ jam moꞌ am dɨr. \v 19 Baꞌ chaꞌpim jax jum aaꞌntugɨt miꞌ puiꞌ xi chu duñiidhaꞌ na jax jix aaꞌ gu Dios sia puiꞌ jim tulhiiñaidhat, na baꞌ jam baidhikaꞌ na paiꞌp tuꞌiiꞌ. \p \v 20 ’Baꞌ noꞌ pimɨt ba ja tɨɨ nam bɨɨx xikoolh dhɨr ba daraa gu sandaaruiꞌx yaꞌ Jerusaleen, am tɨꞌñchokaꞌ pim na cham xiim cham paiꞌ matgilhiaꞌ dhi baꞌbhak ja bɨɨm guiꞌ nam yaꞌ oiꞌdhaꞌ, sia ku guꞌ jax gɇꞌr kiicham. \v 21 Guꞌ baꞌ noꞌm gu yaꞌ kam mu jaꞌp ka paxiar jaiꞌ kap na puiꞌ Judea bhaan jup bipioꞌ gu dɨbɨɨr, miꞌ dhɨr jam ba jiboiꞌñgiaꞌ bhɨjɨ jaꞌp oiꞌdhaꞌ taꞌm na jax jix uꞌxiꞌ, cham tuꞌ nam bha jaꞌk boopodaꞌ. Gio jaiꞌ noꞌm yaꞌ ka oipo Jerusaleen, yaꞌ dɨr jam bubuakɨi ba jiboiꞌñgiaꞌ mu jaꞌp gampɨx. Gio jaiꞌ noꞌm mu jaꞌp ka oipo ja gagaa am, miꞌ dhɨr jam gammɨjɨ jaꞌk pu ba jiboiꞌñgiaꞌ, cham tuꞌ nam yammɨp ka xi ñoongɨi nam baꞌ pɨk ba jiboiꞌñgiaꞌ. \v 22 Bam aayaꞌ guꞌ gu tanoolh na paiꞌ dhuuk giilhim jix ioꞌm tulhiiñaraꞌ ja daam jimiaꞌ bɨɨx gu jaꞌtkam guiꞌ nam cham tuꞌ kaꞌm tɨ tɨgiaꞌ, baꞌ puiꞌ ba tum duñiaꞌ na jax tu uaꞌñix gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios na mɨt tu uaꞌnak gu bɨjɨk dɨr kam. \v 23 Tɨi joiꞌmdam jum buadaꞌ am janoꞌ gu uꞌuub guiꞌ nam aꞌaalh kɨꞌn cham bhaiꞌm taat kaꞌ, gio guiꞌ nam kiaꞌpɨx ja tɨgiaꞌ gu aꞌaalh. Giilhim jix koꞌkom jum buadaꞌ am bɨɨx pɨx gu Israel kam jaꞌtkam guiꞌ nam cham miꞌ puiꞌ jimiaꞌ na jax jix aaꞌ gu Dios, ja daam ba jimiaꞌ guꞌ gu tulhiiñaraꞌ dhiꞌ dhi jaꞌtkam. \v 24 Baꞌ jaiꞌm yaꞌ pu xi ja sɨssɨi kukxir kɨꞌn, jaiꞌm baꞌ ja buuprai naiꞌ ba ja uꞌaidhaꞌ jaiꞌ momkoram nam paiꞌ jax dar gux ioꞌm gɇꞌgɇrkam. Baꞌ yaꞌ dhi Jerusaleen gampaiꞌ tu doodaꞌ am guiꞌ nam cham jir Israel kam jaꞌtkam, ku guꞌ tu ja daaxdhaꞌ ɨp ji gu Dios dhiꞌ dhi jaꞌtkam nam paiꞌ dhuuk jup ja koodaꞌ, cham tuꞌ nam puiꞌ biꞌyaꞌ. \s1 Na jax jaꞌk tum duñiaꞌ janoꞌ na paiꞌ dhuuk gio bhaiꞌp jimdaꞌ guch Xoiꞌkam \r (Mt. 24:29‑35, 42‑44; Mr. 13:24‑37) \p \v 25 Muiꞌ xi chu ja aꞌgiꞌñchuꞌ gu Jesuus, jup ja tɨtda: \p ―Baꞌ miꞌ dhɨr bɨɨx aixim bhaiꞌ ji chum duñiaꞌ bha jaꞌp jix dhaam. Gu tanoolh naiꞌ ji chukiaꞌ, gio gu masaaꞌn cham ka tu masbagiꞌñdhaꞌ, gio gu chiichiaꞌ cham paiꞌ bhaiꞌ paiꞌ ka darkaꞌ, gio gu gɇꞌgɇr suudaiꞌ na mu jaꞌp suusuꞌn juꞌñdharam dhi gɇꞌgɇr dɨppɨr, gɇꞌgɇr ba tɨroondaꞌ. Cham ka bhaaiꞌn kaꞌ nam jax jum duñiaꞌ bɨɨx gu jaꞌtkam, giilhim bax chotdon kaꞌ am. \v 26 Tu kaamui naiꞌ ji iaꞌlhiaꞌ am nam puiꞌ xim aaꞌndaꞌ na bam tɨɨmo dhi oiꞌñgaꞌn. Bɨɨx tu iiꞌñxiaꞌ guꞌ dhiꞌ na tuꞌ xib bha jaꞌp jix maax jix dhaam, panaas ku jaroiꞌ bha tu xiixkaꞌ. \v 27 Baꞌ miꞌ dhɨr aañ nañ bhaankam ya oirɨ gu Dios, bañ chɨgiaꞌ pim nañ bhammɨ dɨr bhaiꞌ ba jimdaꞌ bhaan maaꞌn jix chua tɨbaaꞌñ chaꞌm giilhim gɇꞌkam kɨꞌn, joidham am nammɨ jaꞌp jix chu maaxchuꞌndaꞌ. \v 28 Baꞌ na paiꞌ dhuuk puꞌñi ba ji chum duñiaꞌ, chaꞌpim jix buam jum aaꞌndaꞌ. Am gan ba tɨ nɨiꞌñdhaꞌ pim ji, na guꞌ gu Dios cham xiim yaꞌ dɨr ba jam baapmiꞌñdhaꞌ. \p \v 29 Baꞌ bhaan xi chu uaꞌrgidhak xi ja aagiꞌñ, jup ja tɨtda: \p ―Na guꞌ na pim jax bax maat maaꞌn gu iigɨx piam jax chuꞌm jumai ɨꞌɨɨx, \v 30 noꞌt iiꞌnsɨk gu jaagaꞌn jaiꞌ ba iꞌpo, dhiꞌ bhaan jix maatɨꞌ kaꞌ na cham xiim ba tɨꞌngiaꞌ. \v 31 Baꞌ puꞌñi ɨp noꞌ pim bɨɨx aixim ba tɨ nɨiꞌñ na ba tum bua, dhiꞌ bhaan bax mat kaꞌ pim na cham xiim xi jam joiꞌmdaix bhaiꞌ ba jam duñiaꞌ gu Dios. \p \v 32 ’Puix jaiꞌch kaꞌ am gu jaꞌtkam Israel kam janoꞌ na paiꞌ dhuuk puiꞌ tum duñiaꞌ, aañ moo yaꞌ pu jam tɨtda. \v 33 Na guꞌ aañ nañ paiꞌ jax kaiꞌchdhaꞌ, puiꞌ ji chu buusnichgɨdaꞌ, cham tuꞌ puiꞌ na dhi dɨbɨɨr gio dhix dhaam na jax chuꞌm tanoolh cham paiꞌ matgilhiaꞌ. \p \v 34 ’Baꞌ aapiꞌm cham tuꞌ bhaan jum tukgiꞌñkaꞌ gu tuꞌ na yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn jix chu jaiꞌch na cham tuꞌ mim nɨnɨiꞌñ. Chaꞌpim maik kaꞌ, dai ji na pim miꞌ puiꞌ xi jiimdaꞌ na jax jix aaꞌ gu Dios na baꞌ cham yaꞌ pɨx \v 35 pu ba jam tulhiiñchudaꞌ na pim jum jur bhɨɨyaꞌ, jaꞌp na jax gu tuꞌ na jotmodaꞌ pɨx tɨɨgiꞌñ chɨr ba gɨxiaꞌ na cham pum aaꞌndaꞌ. Na guꞌ puꞌñi jaꞌk jum duñiaꞌ am guiꞌ nam cham tuꞌ kaꞌm tɨgiaꞌ gu Dios, nam guꞌ dai gam ɨrdaꞌ kiaꞌ. \v 36 Guꞌ aapiꞌm gammɨjɨ tu daandaꞌ ji buiñor gu Dios jix dhaam jaꞌk na pim baꞌ cham jum tulhiiñaꞌ na jax gu jaꞌtkam guiꞌ nam cham tuꞌ kaꞌm tɨgiaꞌ gu Dios, gam na pim baꞌx bhaiꞌm taatɨt baasɨꞌn bañ ñamkiaꞌ nañ bhaiꞌ ba jimdaꞌ. \p \v 37 Baꞌ gu Jesuus dai tataab jaꞌk miꞌ tu ja aꞌgiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam gɇꞌ chiop, jurnɨk jaꞌk baꞌ ba jimiaꞌ na ba tɨbiapmɨraꞌ baasɨꞌn jaꞌp oidhaꞌ taꞌm Oliibostam. \v 38 Na jax pɨx ji chonnidhaꞌm miꞌ ba aayaꞌ gu jaꞌtkam gɇꞌ chiop nam jix kaim kaꞌ gu Jesuus na tu ja aꞌgiꞌñdhaꞌ. \c 22 \s1 Na muiꞌ ba jimiaꞌ gu Juudas ja bui gu gɇꞌgɇrkam guiꞌ nam jix bhaamkiꞌñ gu Jesuus \r (Mt. 26:1‑5, 14‑16; Mr. 14:1‑2, 10‑11; Jn. 11:45‑53) \p \v 1 Baꞌ bam aajim gu piasta na paiꞌ dhuuk jum kuaꞌdaꞌ gu paan jix basdak gakdhiꞌñchix kam, gio na paiꞌ dhuuk jup jum kuaꞌ gu kasnir bakaax. \v 2 Gu ja gɇꞌgɇrkam tuk guiꞌ nam ja aꞌmkam tu daandaꞌ dai gu Israel kam jaꞌtkam, gio guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios, tɨi maap tu aꞌgadaꞌ am nam jax dhui gɨt tu chiñiaꞌ nam muꞌaaꞌ gu Jesuus, nam guꞌx ja ɨɨbhiꞌñdhaꞌ gu jaꞌtkam nam baꞌ tɨi cham juandaꞌ. \p \v 3 Guꞌ ji na guꞌ maadɨt gu mambhɨɨx daman gook gu noonbiꞌñ gu Jesuus bhaan baa gu jaꞌook, guiꞌ na Juudas tɨɨꞌ, nam Iskarioti kɨꞌn jup jix mat kaꞌ. \v 4 Xi mɨɨ mu nam paiꞌ darkaꞌ gu ja gɇꞌgɇrkam tuk guiꞌ nam ja aꞌmkam tu daandaꞌ dai gu Israel kam jaꞌtkam, gio guiꞌ nam jir oꞌrosiiris bhaiꞌ gɇꞌ chiop, ba ja aagiꞌñ na sap guiꞌ ja aagiꞌñdhaꞌ na paiꞌ dhuuk jir am kaꞌ nam daagɨi tu chiñiaꞌ nam muꞌaaꞌ gu Jesuus. \v 5 Baꞌ guiꞌ giilhim jix bhaiꞌm ɨlh jamɨt na puiꞌ ja tɨtda, jup tɨtda am nam namkidhaꞌ noꞌt ja aaꞌñ. \v 6 Baꞌ gu Juudas pɨx jix bhaiꞌp jum ɨlh nam aagiꞌñ gu tuumiñ, ba gaagidhaꞌ baꞌ na paiꞌ dhuuk jir am kaꞌ na ja aaꞌñdhaꞌ nam dagiaꞌ gu Jesuus. \s1 Nam ba tu bhaiꞌñpuꞌ gu noonbiꞌñ gu Jesuus bhaan Paaskua taꞌm \r (Mt. 26:17‑29; Mr. 14:12‑25; Jn. 13 :21‑30; 1Co. 11:23‑26) \p \v 7 Baꞌ nat bam ai na paiꞌ dhuuk jum kuaꞌ gu paan jix basdak gakdhiꞌñchix kam gio gu kasnir bakaax, \v 8 gu Jesuus ba ja jootos gu Peegro gio gu Juan nam tu bhaiꞌñpuꞌ nam maap tu jugiaꞌ jurnɨk kam, jup ja tɨtda: \p ―Mu jimiaꞌ pim aapiꞌm gook na pim tu bhaiꞌñpuꞌ bhaiꞌ dhɨr gɇꞌ kiicham nach tu jugiaꞌ jaꞌxñi jurnɨk nat bam ai dhi piasta bhaan Paaskua taꞌm. \p \v 9 Baꞌ guiꞌ bhaiꞌp ba tɨkka am, jup tɨtda am: \p ―¿Jax chuꞌm baꞌk chɨr jap jix aaꞌ nach tu bhaidhaꞌ? \p \v 10 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Dho bhaiꞌ na paiꞌ ji aayaꞌ maaꞌn gu maaꞌnkam tu baiꞌntugɨt baiꞌñdhakar taꞌm, ba tɨgiaꞌ pim na yaꞌ dɨr muiꞌ ba tu baiꞌntuꞌndaꞌ na pim jax mu aajidhaꞌ bha kikcham. Muiꞌ pim pu oidhaꞌ bhammɨ juugɨt maaꞌn kap kiicham na ji aayaꞌ. \v 11 Jaꞌp japim baꞌ tɨɨdaꞌ gu kiokam: “Jup kaiꞌch guch gɇꞌkam tuk nap sap paiꞌ taiñbuiꞌñ taak dɨr dhim baꞌaak, na miꞌ tu jugiaꞌ ja bɨɨm gu noonbiꞌñ jaꞌxñi jurnɨk dhi bhaan Paaskua taꞌm nat bam ai.” \v 12 Tu jam tɨɨꞌñchodaꞌ baꞌ bhɨjɨ jaꞌp daam dɨr na paiꞌ joidham jix chɨ kɨɨꞌ gio gɇꞌx chɨ gɨꞌɨɨr. Bhaiꞌ pim baꞌ ba tu bhaidhaꞌ nach tu jugiaꞌ jaꞌxñi jurnɨk. \p \v 13 Baꞌ gamaiꞌ bhɨi mɨt na mɨt tu bhaidham. Puiꞌ ji chu buus na jax ja tɨtda gu Jesuus, baꞌ dai na mɨt bhaiꞌ ji chu bhaiꞌñ. \p \v 14 Baꞌ jaꞌxpɨx jurnɨk nat bam ai na paiꞌ dhuuk tum kuaꞌ gu bhaan Paaskua taꞌm, miꞌ ba ai gu Jesuus ja bɨɨm gu jaiꞌ noonbiꞌñ nam paiꞌ tu jugiaꞌ, pɨx mi jaꞌp ji dharaibu mɨt. \v 15 Miꞌ dhɨr baꞌp ja tɨtda gu Jesuus bɨɨx gu noonbiꞌñ: \p ―¡Jaꞌp jañ tɨi bax aagɨt na gɨt puꞌñi bam aayaꞌ dhi piasta bhaan Paaskua taꞌm nañ baꞌx bhaiꞌñ chaatɨt jam bɨɨm xi chu jugai daipuꞌ maaꞌnnim pɨx baꞌ, nam guꞌ aañ bañ muꞌaaꞌ! \v 16 Cham jañ paiꞌ dhuuk ob ka tu jugiaꞌ joidham jix bhaiꞌñ chaatɨt na jax xib. Na paiꞌm aayaꞌ janoꞌ na pim paiꞌ dhuuk buiñor aayaꞌ guñ Gɨꞌkoraꞌ nañ baꞌ giox bhaiꞌñ chaatɨt jam bɨɨm jup ba tu jugiaꞌ, nach guꞌ janoꞌ bɨɨx maap tu jugiaꞌ bɨɨmaꞌn guñ Gɨꞌkoraꞌ. \p \v 17 Baꞌ xi dhaagɨk gu alhiꞌch jaꞌaa na mi jim gu biiñ guiꞌ na uubas kɨꞌn jup duñiix, xi chu taxchaabgi buiñor gu Dios jix dhaam jaꞌk. Miꞌ dhɨr baꞌ mu jaꞌk xi ja bhɨiꞌñ gu noonbiꞌñ jup xi ja tɨɨdak: \p ―Dhiꞌñi pim jɨꞌmaꞌn kaam xi iꞌyaꞌ bɨɨx. \v 18 Aañ daipuꞌ xib pɨx jix bhaiꞌñ chaatɨt jam bɨɨm ba iꞌyaꞌ dhi biiñ. Na paiꞌm aayaꞌ janoꞌ na pim paiꞌ dhuuk buiñor aayaꞌ guñ Gɨꞌkoraꞌ nañ baꞌ giox bhaiꞌñ chaatɨt jam bɨɨm jup ba iꞌyaꞌ, nach guꞌ janoꞌ bɨɨx maap tu iꞌyaꞌ bɨɨmaꞌn guñ Gɨꞌkoraꞌ. \p \v 19 Miꞌ dhɨr baꞌ gu paan jix basdak gakdhiꞌñchix kam jup xi dhaagɨk puiꞌp xi chu taxchaabgi buiñor gu Dios jix dhaam jaꞌk. Miꞌ dhɨr baꞌ taꞌtak jaisak muiꞌ xi ja maa, jup xi ja tɨɨdak: \p ―Dhiꞌñi pim muiꞌp xi jugiaꞌ. Dhiꞌr jiñ chuukuꞌ guiꞌ nam muꞌaaꞌ gu jaꞌtkam na baꞌ jam aꞌmkam kɨꞌn tu namkix kaꞌ gu jam uaꞌtulhdharaꞌ. Puiꞌ pim buadaꞌ na pim bhaan jiñ chɨꞌñchokaꞌ na ñich jam aꞌmkam tu namki. \p \v 20 Baꞌ na mɨt xi jugaak gu paan jix basdak gakdhiꞌñchix kam, jumai bhaiꞌp ji bhɨi gu Jesuus gu alhiꞌch jaꞌaa na mi jim gu biiñ guiꞌ na uubas kɨꞌn jup duñiix. Baꞌ muiꞌ xi ja maa jup xi ja tɨɨdak: \p ―Dhi biiñ jup jir jiñ ɨꞌɨɨr guiꞌ na mɨlhiaꞌ na kɨꞌn jam aꞌmkam tu namkix kaꞌ gu jam uaꞌtulhdharaꞌ. Gam na dhiꞌ bhaan pup jix maatɨꞌ kaꞌ na xib dɨr maakam pup tu aagix nam jax jaꞌk buiñor bax biiñak kaꞌ gu Dios gu jaꞌtkam, cham tuꞌ puiꞌ na jax bɨjɨk dɨr. \p \v 21 ’Baꞌ guiꞌ na maaxik jiñ kɨɨsaꞌ nam jiñ dhaagɨiñ muꞌaaꞌ, yaꞌñ bɨɨm tu kuaꞌ xib, \v 22 na guꞌm aaꞌ nañ miꞌ puiꞌ bhɨɨyaꞌ nat jax kaiꞌñkam bhañ joot guñ Gɨꞌkoraꞌ. Tɨix joiꞌgɨꞌn iñ guiꞌ na maaxik jiñ kɨɨsaꞌ, na guꞌ cham bhaiꞌ tu jimiaꞌ na puiꞌñ dhoodaꞌ. \p \v 23 Baꞌ tɨi bhaiꞌ jim tɨ tɨkka mɨt bɨɨx gu noonbiꞌñ na jaroiꞌ baꞌr diꞌ guiꞌ na maaxik kɨɨsaꞌ. \s1 Gu Jesuus na ba tu aaꞌndaꞌ na jax jir tuꞌm kaꞌ gu jaroiꞌ na baꞌ puiꞌ bam ɨlhiiꞌñdhaꞌ nar gɇꞌkam \p \v 24 Baꞌ dɨɨlh miꞌ pɨx chuꞌ ba ji chɨi mɨt ɨp gu noonbiꞌñ gu Jesuus na sap jaroiꞌ baꞌ pɨk jix ioꞌm jir gɇꞌkam dai guiꞌ am. \v 25 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Chaꞌpim puiꞌ tu jimdaꞌ na jax gu yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn kam gu gɇꞌgɇrkam nam maaꞌn kap pɨx ji dharaat tu ja chiandaꞌ nam tuꞌ jax buadaꞌ gu ja jaꞌtkamiꞌ, baꞌ cham tuꞌ iam jax jum kaiꞌchdhaꞌ na mɨt dɨɨlh gu jaꞌtkam tuꞌ jax dhuu. Guꞌ jaꞌpji gu ja gɇꞌgɇrkam tuk nam pɨx jix bhaiꞌ kaiꞌchdhaꞌ ja bui, nam guꞌ sap guiꞌx maatɨt puiꞌ ja chiandaꞌ gu tuꞌ. \v 26 Guꞌ matgɨm noꞌ jaroiꞌ maadɨt aapiꞌm jix aaꞌ nar tuꞌ kaꞌ ja bui dhi jaiꞌ, jum aaꞌ ji na gampaiꞌm ɨlhiiꞌñdhaꞌ jaꞌp na gu alhii na kiaꞌpɨx gɨꞌlhidhaꞌ, piam na tujuandam pɨx jum ɨlhiiꞌñdhaꞌ. \v 27 Nam guꞌ yaꞌ gu jaꞌtkam puiꞌ ɨlhiiꞌñ na gu jaroiꞌ na daibui ba tɨ nɨɨradaꞌ nam tu bhiidhaꞌ, dhiꞌ sap baꞌr gɇꞌkam kaꞌ panaas, guꞌ sap baꞌ gu jaroiꞌ na mu tu bhiidhaꞌ, jir tujuandam kaꞌ pɨx. Guꞌ matgɨm aañ cham tuꞌ ji nañ puiꞌ ɨlhiiꞌñ, jaꞌkbuiꞌ kat tujuandam kɨꞌn pɨx ya oirɨ iñ aañ nañ jax baꞌ yaꞌ ba jam palhbuiꞌñ bɨɨx aixim tuꞌm kɨꞌn. \p \v 28 ’Guꞌ baꞌ na pim guꞌ aapiꞌm gammɨjɨ puñ bɨɨm jup tuiꞌdhiꞌ sia puiꞌ xich chulhiiñaidhat bɨɨx aixim bhaan, \v 29 aañ gɇꞌgɇrkam kɨꞌn jam darsaꞌ bɨɨx jɨꞌmaꞌn janoꞌ na paiꞌ dhuuk jum tɨɨmoꞌ dhi oiꞌñgaꞌn. Puiꞌñ gɇꞌgɇrkam kɨꞌn jup jam darsaꞌ jaꞌp na jax aañ guñ Gɨꞌkoraꞌ nat gɇꞌkam kɨꞌn jiñ dhai. \v 30 Maaꞌn kap jañ baꞌ jam darsaꞌ na pim paiꞌ dhɨr ja tɨkkaꞌ bɨɨx gu Israel kam jaꞌtkam noꞌ mɨt miꞌ puiꞌ jii na jax jix aaꞌ guñ Gɨꞌkoraꞌ piam ku guꞌ cham. Gio baꞌ na pim jiñ bɨɨm tu kuaꞌdaꞌ gammɨjɨ gio na pim jiñ bɨɨm tu ioꞌdaꞌ tuꞌ na pim ɨlhiiꞌñ. \s1 Gu Jesuus na ba aagiꞌñdhaꞌ gu Simoon Peegro na gatuuk jup tɨꞌyaꞌ na cham tuꞌ kaichuꞌ \r (Mt. 26:31‑35; Mr. 14:27‑31; Jn. 13 :36‑38) \p \v 31 Baꞌ gu Jesuus jup tɨtda ɨp gu Simoon Peegro: \p ―Simoon, aañ jaꞌpni xim tɨɨdam. Gu jaꞌook jup tɨtda guñ Gɨꞌkoraꞌ na sap aapiꞌm bɨɨx jɨꞌmaꞌn jam maiꞌchiaꞌ tuꞌ bhaan na pim baꞌ gai suulhgiaꞌ. Guñ Gɨꞌkoraꞌ baꞌ puiꞌp tɨɨꞌn nar am na sap baꞌ bhaan machiaꞌ noꞌ pim bax ñakooꞌ. \v 32 Guꞌ ji na guꞌ aañ soiꞌ tɨtdatuꞌ ɨp guñ Gɨꞌkoraꞌ na aap jix ioꞌm jum palhbuidhaꞌ nap baꞌ gatuuk gioñ buip ba tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ, sia kup guꞌ jɨꞌx tɨi cham xi chɨ jɨɨꞌñdhat jiñ bui. Baꞌ nap paiꞌ dhuuk gioñ buip ba tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ, ja aagiꞌñdhaꞌ ap dhi jaiꞌ nam gammɨjɨ bɨɨx ja jujur kɨꞌn jiñ bui tɨ jɨɨgiꞌñdhaꞌ, cham tuꞌ nam ampɨx jum oꞌjolhiꞌñdhaꞌ. \p \v 33 Baꞌp kaiꞌch gu Simoon Peegro: \p ―Jax dhui nañ bɨɨx jiñ jur kɨꞌn jum bui tɨ jɨɨgiꞌñ. Pu cham jax jiñ aaꞌ iñ sia ku mɨt jum bɨndak jiñ kuu, piam ku mɨt jum bɨndak jiñ mua. \p \v 34 Baꞌp tɨtda gu Jesuus: \p ―Jax dhui nap moo jaꞌxñi baikim puiꞌ pu ba tɨꞌyaꞌ nap cham jiñ maat na kiaꞌpɨx maaꞌnnim ba jiiñkiaꞌ gu takaaruiꞌ. Pum tɨtdañ moo Peegro. \s1 Na puiꞌ ba ja tɨɨdaꞌ gu Jesuus gu noonbiꞌñ nam ba tu uaꞌkaꞌ gu tuꞌ nam aaꞌ \p \v 35 Miꞌ dhɨr baꞌp ja tɨtda gu Jesuus bɨɨx gu noonbiꞌñ: \p ―Janoꞌ na ñich puiꞌ jam joot na pim naiꞌ tu ja aꞌgiꞌñpuꞌ gu jaꞌtkam, janoꞌ bo nañ jup jam tɨtda na cham jum aaꞌ na pim uaꞌdaꞌ tuꞌ tuumiñ, nich chuꞌ aꞌsak, nich chuꞌ jam sussak ku pim jaiꞌ ja gaamtuꞌndaꞌ, ¿jia nat guꞌx bhaiꞌ tu jam jii sia ku pim puiꞌ jiimɨt? \p Baꞌ guiꞌp kaiꞌch am: \p ―Matgɨm jix bhaiꞌ ji nat tuch jii. \p \v 36 Baꞌp ja tɨtda ɨp gio: \p ―Dho xib jañ baꞌ jaꞌp jup jam tɨtda na pim ba ja kusbioꞌ gu aꞌsak noꞌ pim ja biaꞌ, gio gu tuumiñ japim jup ba gaamuꞌ noꞌ pim biaꞌ. Noꞌ jaroiꞌ maadɨt cham biaꞌ gu kuxiir, xi gaꞌrai dho gux kabook kutuunaꞌn maaꞌn kɨꞌn sabaꞌdaꞌ. \v 37 Nat guꞌ xib baꞌ bam ai na puiꞌ ba tum duñiaꞌ na jax jum kaiꞌch miꞌ na mɨt paiꞌ tu uaꞌnak gu bɨjɨk dɨr kam nap jum kaiꞌch: “Jaꞌp pɨx jamɨt puiꞌ jaꞌk xi aichuxdhak mua na sap cham jɨꞌx tuꞌ kaꞌm tɨ nɨiꞌñ, panaas ku puiꞌp jir tuꞌm kat na jax guiꞌ nam tuꞌ sɨlhkam cham tuꞌ kaꞌm tɨ nɨiꞌñ.” Na guꞌ bɨɨx na mɨt jɨꞌk jax tu uaꞌnak gu bɨjɨk dɨr kam nam aañ jiñ aagɨt jup kaiꞌch, bɨɨx puiꞌ ji chu buusniaꞌ sia pɨk nar jax kaꞌ gɨt. \p \v 38 Baꞌ guiꞌp kaiꞌch am: \p ―Yaꞌni bɨɨt gook gu kukxir jich jaduuñ. \p Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Cham tuꞌ ji na pim maatɨt jiñ kɇɇ. Chaꞌpim jax ka kaiꞌchdhaꞌ. \s1 Gu Jesuus na mi ɇɇji Getsemanii tu dañiaꞌ buiñor gu Dios jix dhaam jaꞌk \r (Mt. 26:36‑46; Mr. 14:32‑42) \p \v 39 Baꞌ miꞌ dhɨr buusnɨk ba jii ɨp gio gu Jesuus ja bɨɨm gu noonbiꞌñ mu jaꞌk sonpan gu oidhaꞌ Oliibostam, na paiꞌ pux joiꞌñ na aꞌjɨdaꞌ. \v 40 Baꞌ na jax pɨx miꞌ ji aajim, jup ja tɨtda bɨɨx gu noonbiꞌñ: \p ―Xi chu dañiaꞌ pim jix dhaam jaꞌk buiñor gu Dios na cham tu jam maiꞌchiaꞌ. \p \v 41 Baꞌ dɨɨlh jaꞌx xi jimɨɨk oꞌlhiaꞌn kɨꞌn xi kɨkbok muiꞌp ji chu daanɨx dhaam jaꞌk buiñor gu Dios, \v 42 jup kaiꞌch: \p ―Aapiꞌñ Gɨꞌkoraꞌ, xiñ palhbuiꞌñ nam cham jiñ muꞌaaꞌ, na guꞌ dhiꞌ jaꞌp ji buusan nañ iꞌyaꞌ gu tuꞌ na giilhim jix xibuꞌ. Ku guꞌ noꞌp aap jix aaꞌ ji, aañ puiꞌ pɨx tɨi soiꞌm tɨtda ji. \p \v 43 Baꞌ jotmodaꞌ maaꞌn miꞌ bam maax gu nobiiꞌñ gu Dios nat bha tajaañdham guiꞌ na kɨꞌn nakgaꞌ gu tulhiiñaraꞌ. \v 44 Baꞌ giilhim jix buam tu tatdaꞌ gu Jesuus na bhaan bam tajaanaim guiꞌ na kɨꞌn tu nakgaꞌ, guꞌ ji na guꞌ cham jum oꞌjolhdhat xi chu daañchuꞌ buiñor gu Dios. Gio ɨꞌɨɨr bhaiꞌ ji boorat, gɇꞌgɇr mi jaꞌp ba iigɨs dɨɨrap. \p \v 45 Baꞌ mɨkkat kɨkbok ba jii ɨp gio mu nam paiꞌp tuꞌiiꞌ gu noonbiꞌñ nat jɨꞌx xi chɨɨmok na xi chu dañiimɨk. Baꞌ miꞌ pɨx kookos am nat mu ba ai ɨp gio, ja kookxich guꞌ nam bhaan jix buam jum aaꞌ nam puiꞌ muꞌaaꞌ gu Jesuus. \v 46 Baꞌp ja tɨtda: \p ―¡Gor xi ñiññia! ¿Jax ku pim baꞌ dai kookos? Xi baapmigɨi pim xi chu dañiaꞌ buiñor gu Dios na cham tu jam maiꞌchiaꞌ. \s1 Nam daagɨi ba bhɨikaꞌ gu Jesuus \r (Mt. 26:47‑56; Mr. 14:43‑50; Jn. 18 :2‑11) \p \v 47 Baꞌ na miꞌ puiꞌ ka ja tɨtda gu Jesuus gu noonbiꞌñ, miꞌ dhɨr jaꞌp muiꞌ ji bubua mɨt muiꞌ gu jaꞌtkam. Gu Juudas pɨk bɨɨpɨꞌ xi jim, guiꞌ na tɨi maadɨt jir diꞌ gu mambhɨɨx daman gook gu noonbiꞌñ. Baꞌx ioꞌm amuub xi ɇɇk na paiꞌ gu Jesuus bhaiꞌ xi chiñxi kaamaram. \v 48 Baꞌp tɨtda gu Jesuus: \p ―Juudas, ¿pu kaiꞌñkam aa pich bhañ chiñxi nap maaxik jiñ kɨksa nam jiñ dhagiaꞌ dhi jaꞌtkam nam yaꞌ jiim aañ nañ bhaankam ya oirɨ gu Dios? \p \v 49 Baꞌ gu noonbiꞌñ gu Jesuus, na guꞌ cham kar am nam jax tɨ nɨiꞌñ, jup tɨtda am: \p ―¿Jich jaduuñ, cham jach guꞌ tu kokdaꞌ dhich kukxir kɨꞌn nach ja uaꞌ, kaꞌch ji guꞌ cham joiñat guꞌkaꞌ aa? \p \v 50 Baꞌ maadɨt nat jax dhaa gu kuxiir bhaiꞌ tɨi soñiich gu tujuandam tugiꞌñ gux ioꞌm ja gɇꞌkam tuk guiꞌ nam ja aꞌmkam tu daandaꞌ dai gu Israel kam jaꞌtkam, guꞌ ji nat guꞌ dai naakaꞌn pɨx ai, mu jaꞌp ji sai. \v 51 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Chaꞌpim ja juandaꞌ. Bax bhaiꞌ. \p Baꞌ puiꞌ xi ja tɨɨdak giop xi dhuaꞌñdhak gu naakaꞌn guiꞌ na mɨt soñiich. \v 52 Miꞌ dhɨr baꞌ gu ja gɇꞌgɇrkam tuk guiꞌ nam ja aꞌmkam tu daandaꞌ dai gu Israel kam jaꞌtkam, gio guiꞌ nam jir oꞌrosiiris bhaiꞌ gɇꞌ chiop, gio baꞌ gu ja gɇꞌgɇrkam tuk gu Israel kam jaꞌtkam, jup ja tɨtda: \p ―¿Jax ku pim baꞌ kukxir ji chu uaꞌdat bha jaꞌk jiim gam uꞌuux jix kaapak? ¿Jir jix ɨxkum iñ aa panaas? \v 53 ¿Gio guꞌ cham bhaaiꞌ aa na pim gɨt bhaiꞌ puñ dhagiaꞌ gɇꞌ chiop nañ moo bhaiꞌ oirɨt pu tu jam aꞌgiꞌñdhaꞌ nabap tanoolh na pim gɨt baꞌ cham puꞌñi yammɨ jaꞌp bañ gaagidhaꞌ? Ku guꞌ dhiꞌ na jax dhui miꞌ pɨx puiꞌ ba jim ji, nat guꞌ xib baꞌ kam ai na paiꞌ dhuuk jam daam jimiaꞌ gux chukgam. \s1 Na puiꞌ ba tɨꞌyaꞌ gu Peegro na cham kaichuꞌ gu Jesuus \r (Mt. 26:57‑58, 69‑75; Mr. 14:53‑54, 66‑72; Jn. 18 :12‑18, 25‑27) \p \v 54 Baꞌ daagɨk jamɨt pu bhɨɨk gu Jesuus bhammɨ na paiꞌ kio gux ioꞌm ja gɇꞌkam tuk bɨɨx guiꞌ nam ja aꞌmkam tu daandaꞌ dai gu Israel kam jaꞌtkam. Baꞌ gu Peegro mɨk dɨr mu ja oiꞌñchuꞌ. \v 55 Baꞌ mɨjɨ ɨrban dɨr ba tu nai mɨt gu oꞌrosiiris, mi jaꞌp na paiꞌ gɇꞌx chɨ gɨꞌɨɨr, miꞌm baꞌ daraat bɨɨx xikoolh ba juukaꞌ, bɨɨx gu Peegro miꞌp ji dhaibu ja sanoop. \v 56 Baꞌ na miꞌ ka juukaꞌ gu Peegro, maaꞌn gu ubii guiꞌ na miꞌr tujuandam kaꞌ miꞌ dhɨr jaꞌp bhaiꞌ ba nɨiꞌñ na mamtɨ, baꞌp ja tɨtda guiꞌ nam miꞌp daraa: \p ―Dhiꞌñi dho bɨɨx jup kaichuꞌ gu Jesuus. \p \v 57 Guꞌ ji na guꞌ gu Peegro cham tu aaꞌ, jup kaiꞌch: \p ―¿Jax jap baꞌ kaiꞌch? Jax dhui nañ pu cham maat gu jaroiꞌ nap aaꞌ. \p \v 58 Baꞌ jaꞌxpɨx jumai gu maaꞌnkam puiꞌ bhaiꞌp xi ñɨidhimɨk jup tɨtda: \p ―Moo chi aap puiꞌp kaichuꞌ gu Jesuus, ¿kaꞌ cham? \p Baꞌp kaiꞌch gu Peegro: \p ―Cham tuꞌ ji matgɨm jiñ jaduuñ. Dɨɨlh ji nañ jup oilhim. \p \v 59 Baꞌ jaꞌx xi mɨɨkim paꞌ nat jumai gu maaꞌnkam miꞌp ba ai na paiꞌ kɨɨk gu Peegro, baꞌ puiꞌ bhaiꞌp xi ñɨidhimɨk jup ja tɨtda gu jaiꞌ nam miꞌp tuꞌiiꞌ: \p ―Jaiꞌp kaichgɨt moo dhiꞌ gu Jesuus, jix maatɨꞌ na jax chuꞌiiꞌ, gio guꞌr mu kam Galilea. \p \v 60 Baꞌp kaiꞌch gu Peegro: \p ―¿Jax jap baꞌ kaiꞌch jiñ jaduuñ? Jax dhui nañ moo pu cham maat gu jaroiꞌ nap aaꞌ. \p Baꞌ na puiꞌ ka kaiꞌch gu Peegro, ba jiiñ gu kɨlhii takaaruiꞌ. \v 61 Baꞌ gu Jesuus jotmodaꞌ mu tɨɨ gu Peegro. Gu Peegro bhaiꞌ pup tɨꞌñcho na pɨn bɨɨpɨꞌ dɨr jup tɨtda gu Jesuus: “Jax dhui nap moo jaꞌxñi baikim puiꞌ pu ba tɨꞌyaꞌ nap cham jiñ maat na kiaꞌpɨx maaꞌnnim ba jiiñkiaꞌ gu takaaruiꞌ.” \v 62 Baꞌx buam jum ɨlh gu Peegro. Buusnɨk baas dɨr jaꞌp dɨɨrap ma susua. \s1 Gu Jesuus nam jax ñam pɨx buadaꞌ \r (Mt. 26:67‑68; Mr. 14:65) \p \v 63 Baꞌ gu oꞌrosiiris guiꞌ nam miꞌ daraat nuukaꞌn gu Jesuus, jax ñam pɨx bua. Bha gɨb am, as am baꞌ puiꞌ xi buaꞌt. \v 64 Xi bupprat am jannulh kɨꞌn gu buupuiꞌñ nam bha gɨb, jup tɨtdadaꞌ am baꞌ: \p ―¿Jaroo bham gɨb? \p \v 65 Bɨɨx aixim na jax aaꞌ kum pu tɨtda gu Jesuus. \s1 Nam mu ba aichdhaꞌ gu Jesuus na paiꞌ tum aꞌga \r (Mt. 26:59‑66; Mr. 14:55‑64; Jn. 18 :19‑24) \p \v 66 Baꞌ buimgidhak nat ba tu maaxir, maap jamɨt bam jumaap gu ja gɇꞌgɇrkam tuk gu Israel kam jaꞌtkam, gio gu ja gɇꞌgɇrkam tuk guiꞌ nam ja aꞌmkam tu daandaꞌ dai gu Israel kam jaꞌtkam, gio baꞌ guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios. Ba bhɨɨk jamɨt baꞌ gu Jesuus mu na paiꞌ tum aꞌga, baꞌ mu aichdhak bhaiꞌ ba tɨkka am, jup tɨtda am: \p \v 67 ―Ea nap jich aagiꞌñdhaꞌ nach jaꞌp tuꞌm xim tɨkkam. ¿Jaꞌp aa sɨlhkam aap jir diꞌ guch Xoiꞌkam? \p Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Jax dhui na pim cham tuꞌñ jɨɨgiꞌñdhaꞌ sia kuñ tɨip jam aagiꞌñ nañ aañ jir diꞌ. \v 68 Gio noꞌñ tuꞌ tɨip xi jam tɨkka, sia cham jiñ aagiꞌñdhaꞌ pim. \v 69 Ku guꞌ aañ xib dɨr sonpan ba daakaꞌ ji kɨɨꞌn dɨr guñ Gɨꞌkoraꞌ na giilhim bɨxchuꞌx bhaaiꞌ na pu tu duñiaꞌ. \p \v 70 Baꞌp tɨtda am bɨɨx dhɨt nam jɨꞌk miꞌp tuꞌiiꞌ: \p ―¿Jaꞌp kaiꞌñkam jup kaiꞌch ap aa baꞌ nap Dios jir Maraaꞌn? \p Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―Dho aañ jir Maraaꞌn maaxik, gio guꞌ aapiꞌm dɨɨlh puiꞌp kaiꞌch. \p \v 71 Baꞌp kaiꞌch am dɨɨlh guiꞌ: \p ―¡Dho jaiñ! ¿Jaroiꞌ aach pup ka nɨɨraꞌ nach aagiꞌñdhaꞌ noꞌx buam kaiꞌch piam ku guꞌ cham? Dɨɨlh chiñiiꞌñ kɨꞌn ba kai chich guꞌ na jax kaiꞌch. \c 23 \s1 Nam miꞌ ba aichdhaꞌ gu Jesuus na paiꞌ gu Pilaato \r (Mt. 27:1‑2, 11‑14; Mr. 15:1‑5; Jn. 18 :28‑38) \p \v 1 Baꞌ miꞌ dhɨr na mɨt jax guguu ɨp gio, ba bhɨɨk jamɨt gu Jesuus mummɨ na paiꞌ gu Pilaato. \v 2 Mu buiñor ba iattulhiꞌñ am baꞌ, jup tɨtda am: \p ―Aach jaꞌp tuꞌm kɨꞌn yaꞌm uaꞌtulhiꞌñ dhi maaꞌnkam. Mu jaꞌp oirɨt ja kokdhichuꞌn guch jaꞌtkamiꞌ, jup ja tɨtda nam sap cham namkiꞌñdhaꞌ gux ioꞌm gɇꞌkam Rooma kam. Gio na puiꞌ ja tɨtda na sap jir diꞌ guch Xoiꞌkam, na jaꞌp kaiꞌñkam jup ji kaiꞌchɨt na dhiꞌr diꞌ gux ioꞌm jich gɇꞌkam tuk. \p \v 3 Baꞌ gu Pilaato xi chɨkka dɨɨlh gu Jesuus, jup tɨtda: \p ―¿Aapiꞌ aax ioꞌm jir ja gɇꞌkam tuk gu Israel kam jaꞌtkam? \p ―Aañiꞌ dho ―jup kaiꞌch gu Jesuus. \p \v 4 Baꞌp ja tɨtda gu Pilaato gu ja gɇꞌgɇrkam tuk guiꞌ nam ja aꞌmkam tu daandaꞌ dai gu Israel kam jaꞌtkam, gio gu jaꞌtkam nam jɨꞌk miꞌp tuꞌiiꞌ: \p ―Aañ cham tuꞌ buam kɇɇ dhi maaꞌnkam puiꞌ na jax kaiꞌch. \p \v 5 Baꞌx ioꞌm gɇꞌ kɨꞌn jup kaiꞌch am guiꞌ: \p ―Jaꞌpji aach na cham jich koꞌraar na maakam ja mamtuxdhim guch jaꞌtkamiꞌ. Mummɨ dɨr bhaiꞌ ji kɨi Galilea, saalh puiꞌ yammɨ jaꞌp ba ja iatgidhim Judea. \s1 Nam mu ba aichdhaꞌ gu Jesuus na paiꞌ gu Eroodis \p \v 6 Baꞌ nat ja kai gu Pilaato na mɨt Galilea dɨr bhaiꞌ ji chu aa, ba ja tɨkka noꞌr Galilea kam gu Jesuus. \v 7 Guiꞌp xi aagiꞌñ am nar Galilea kam. Baꞌ mu jaꞌk xi joochxi gu Eroodis, guiꞌ na mur gɇꞌkam kaꞌ Galilea. Janoꞌ pɨk bhaiꞌp oirɨ Jerusaleen. \v 8 Baꞌ giilhim jix bhaiꞌm ɨlh gu Eroodis nat ba tɨɨ gu Jesuus, na guꞌ puiꞌm aaꞌndaꞌ na chiñiaꞌ na tuꞌ jax xi dhuiñdhaꞌx bhaiꞌm duukam na tuꞌ cham paiꞌ dhuuk pu chuꞌm nɨiꞌñ na paiꞌ dhuuk puꞌñi tɨgiaꞌ. Puiꞌ tɇ kɇɇkɇꞌ guꞌ gu Eroodis na gu Jesuus mu jaꞌp paiꞌ joidham jix bhaiꞌm duukam jup tu buadaꞌ, nam tuꞌ cham paiꞌ dhuuk pu chuꞌm tɨ nɨiꞌñ gu jaꞌtkam. \v 9 Bɨɨx aixim baꞌ bhaiꞌ tɨi ji tɨkka, guꞌ ji nat guꞌ pu cham ñio gu Jesuus. \v 10 Baꞌ bɨɨx miꞌp tuiꞌdhiꞌ am gu ja gɇꞌgɇrkam tuk guiꞌ nam ja aꞌmkam tu daandaꞌ dai gu Israel kam jaꞌtkam, gio guiꞌ nam sap jix mat kaꞌ gu ñioꞌkiꞌñ gu Dios. Dhiꞌ pɨk pup xim taattuꞌ am guꞌ nam iattulhdhim gu Jesuus. \v 11 Baꞌ jax ña pɨx xi buaꞌt as gu Eroodis gu Jesuus, tuꞌ pɨx ɨlhiiꞌñ. Sia gu sandaaruiꞌx chugiꞌñ jam jaiꞌ puiꞌp xi bua. Xi chɨiꞌ mɨt ɨp baꞌ gu jannulh gux dhaꞌram namkɨm nam jax chuꞌm ja tɨ tɨꞌ gux ioꞌm gɇꞌgɇrkam, ma aꞌsɨ mɨt baꞌ xi chɨiꞌdhak. Miꞌ dhɨr baꞌ gio mu jaꞌk jup xi joochxi gu Pilaato. \v 12 Baꞌ janoꞌ guiꞌ gu tanoolh chaꞌm dɨr bhaiꞌx bhaiꞌ ji chɨi mɨt gu Pilaato gio gu Eroodis, nam guꞌ bɨɨpɨꞌ dɨr ka xim bhabhaakuiꞌñdhaꞌ. \s1 Nam puiꞌ ba tɨꞌyaꞌ bɨɨx gu jaꞌtkam nam muꞌaaꞌ gu Jesuus \r (Mt. 27:15‑26; Mr. 15:6‑15; Jn. 18 :39–19:16) \p \v 13 Baꞌ gu Pilaato maap xi ja jumpadak gu ja gɇꞌgɇrkam tuk guiꞌ nam ja aꞌmkam tu daandaꞌ dai gu Israel kam jaꞌtkam, gio guiꞌ nam jir ja gɇꞌgɇrkam tuk gu Israel kam jaꞌtkam, \v 14 baꞌp ja tɨtda: \p ―Aañ cham tuꞌ tuꞌ bhaan buam kɇɇ dhi maaꞌnkam na pimɨt gio yaꞌp bañ aichulh na puiꞌ mu jaꞌp paiꞌ oirɨt ja kokdhichuꞌn gu jam jaꞌtkamiꞌ. Tɨi ñich bɨɨx aixim ba tɨkka na pim jax jiñ kɇɇ, cham tuꞌr jix buam panaas aañ jiñ bui na jɨꞌk jax kaiꞌch. \v 15 Sia chi gu Eroodis puiꞌ cham paiꞌ buam jup kai na jax kaiꞌch, tɨɨꞌ nat gio bhaiꞌp xiñ joochxi. Cham tuꞌ ji matgɨm na tuꞌ bhaan kuiñcha biaꞌ nach moo bhaan jup ba ji muꞌaaꞌ. \v 16 Xi chu chiñiaꞌ iñ nam gɨɨꞌbiaꞌ chipliiñ kɨꞌn, miꞌ dhɨr jañ xi chu chiñiaꞌ nam doꞌñchoꞌ. \p \v 17 Baꞌ nabap oidhaꞌ na paiꞌ dhuuk puꞌñi aajidhaꞌ gu piasta bhaan Paaskua taꞌm, maaꞌn jup dadoꞌñchodaꞌ gu Pilaato guiꞌ nam kuupkaꞌ nam baꞌ bhaan jix bhaiꞌm taat kaꞌ gu jaꞌtkam. Guꞌ baꞌ gu Pilaato tɨix aaꞌ na gu Jesuus doꞌñchoꞌ, \v 18 guꞌ ji na mɨt guꞌ bɨɨx dhɨt pɨx jiiñak gɨi gu jaꞌtkam, jup kaiꞌch am: \p ―Tu chiañiñ nam muꞌaaꞌ dhi Jesuus, gu Barrabaas jap baꞌ doꞌñchoꞌ. \p \v 19 Gu Barrabaas bhaiꞌ kuupkaꞌ muaꞌdaꞌ kɨꞌn, gio na ja bɨntatgɨt guiꞌ na mɨt buiñor bhaakuk tu kokda gux ioꞌm gɇꞌkam Rooma kam bhaiꞌ Jerusaleen. \v 20 Guꞌ baꞌ na guꞌ gu Pilaato tɨix dhoꞌñchom gu Jesuus, tɨi gio puiꞌp xi ja tɨɨꞌn na cham tuꞌ bhaan kuiñcha biaꞌ. \v 21 Guꞌ ji nam guꞌ guiꞌx ioꞌm gɇꞌ kɨꞌn ba xi jiiñak, jup kaiꞌch am: \p ―¡Tu chiñiaꞌ ap nam sissapaꞌ kuruus taꞌm dhi Jesuus! \p Gookim miꞌmiaꞌn jamɨt pu tɨɨꞌn na sap tu chiñiaꞌ nam kuruus taꞌm sissapaꞌ gu Jesuus. \p \v 22 Baꞌ gio puiꞌ tɨip xi ja tɨɨꞌn gu Pilaato, jup ja tɨtda: \p ―Jax dhui nat cham tuꞌx buam duu gu tuꞌ gɇꞌkam kɨꞌn kuch moop ba tu chian nam muꞌaaꞌ. Xi chu chiñiaꞌ iñ nam gɨɨꞌbiaꞌ chipliiñ kɨꞌn, miꞌ dhɨr jañ xi chu chiñiaꞌ nam doꞌñchoꞌ. \p \v 23 Guꞌ ji nam guꞌ guiꞌ pɨx ji kɨɨsaim nam chian na tu chiñiaꞌ nam sissapaꞌ kuruus taꞌm. Nat paiꞌ pu tɨi gu Pilaato na puiꞌ tu duñiaꞌ nam jax kaiꞌch na mɨt baꞌ cham ka ñio, \v 24 sia ku guꞌ tɨi pup cham xi aagimɨk nam muꞌaaꞌ gu Jesuus. \v 25 Baꞌ xi chu chia nam doꞌñchoꞌ gu Barrabaas na muaꞌdaꞌ kɨꞌn bhaiꞌ kuup, gio na ja bɨntatgɨt guiꞌ na mɨt buiñor bhaakuk tu kokda gux ioꞌm gɇꞌkam Rooma kam bhaiꞌ Jerusaleen, dai baꞌ nat xi chu chia nam dɨɨlh pu doodaꞌ gu Jesuus nam jax puiꞌx aaꞌ gu Israel kam jaꞌtkam. \s1 Gu Jesuus nam sissapaꞌ kuruus taꞌm \r (Mt. 27:32‑44; Mr. 15:21‑32; Jn. 19 :17‑27) \p \v 26 Baꞌ nam gamaiꞌ ba uaꞌ gu Jesuus na mɨt ba sissapam, maaꞌn gu maaꞌnkam Simoon tɨɨgim jamɨt gamaiꞌ chia na mootikaꞌ gu kuruus oidhat dɨr gu Jesuus. Jir Sireene kam guiꞌ gu maaꞌnkam, kiaꞌpɨx mu paiꞌ dhɨr jimdat gampɨx muiꞌ ka aajim. \p \v 27 Baꞌ muiꞌ mu jiimchuꞌ am gu jaꞌtkam nam oiꞌñchuꞌ gu Jesuus, suañim am gu uꞌuub nam jix koꞌkom nɨidhim. \v 28 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus bhaiꞌ xi ja tɨɨgɨk: \p ―Aapiꞌm uꞌuub Israel kam, chaꞌpim jiñ xuañdhidhaꞌ aañ, na guꞌ aañ jix bhaiꞌ tuñ jim. Aapiꞌm ji dɨɨlh na pim jum suañiꞌñdhaꞌ gio gu jam maamar. \v 29 Na guꞌm aajim gu tanoolh na pim paiꞌ dhuuk jup kaiꞌchdhaꞌ tɨi: “Joidham jix bhaiꞌ tu ja jii guiꞌ na cham jir ja ai gu aꞌaalh, na mɨt cham jɨꞌxkat tu xiꞌiich, ni ku mɨt cham jɨꞌxkat jum aꞌlhich chuutkamta.” \v 30 Baꞌ miꞌ dhɨr bɨɨx gu Israel kam jaꞌtkam tɨix aaꞌndaꞌ am nam gɨt maaꞌn jimdam koꞌyaꞌ. Jup ja tɨtdadaꞌ am tɨi gu oiꞌdhaꞌ: “Gor iam bhaiꞌch aꞌm xi iaꞌlh.” \v 31 Na guꞌ nam jax jiñ chulhiiñchuꞌn aañ xib, jaꞌp pɨx ji buusan na jax gux baaꞌ kuꞌaaꞌ na cham mɨidhaꞌ sia ku tɨi mɨɨjim, nañ guꞌ aañ cham tuꞌ kuiñcha biaꞌ. Guꞌ gi baꞌ guiꞌ nam jix uꞌuaꞌtulhdhix kaꞌ, ¿jax japim ɨlhiiꞌñ na tu ja doodaꞌ janoꞌ nam paiꞌ dhuuk jup jum tulhiiñaꞌ? Na guꞌ jaꞌp ji buusniaꞌ na jax gux gak kuꞌaaꞌ na maaꞌn jimdam mɨɨyaꞌ. \p \v 32 Baꞌ gook pup muiꞌp ja uaꞌ am gu jaꞌtkam nam puiꞌp ja sissapaꞌ maap gu Jesuus kukrus taꞌm. Dhi gook jaꞌtkam ɨɨxdharaꞌ kɨꞌn ja koodaꞌ am. \v 33 Baꞌ bhammɨ na paiꞌ Kakoiꞌ Moꞌ Daa tɨ tɨɨꞌ, bhaiꞌ mɨt ba sissapa kuruus taꞌm gu Jesuus. Baꞌ gu jaiꞌ gook jaꞌtkam nam jup ja uaꞌ, bɨxxik dɨr jamɨt ja sissapa, ɨrban baꞌ ji bii gu Jesuus. \v 34 Baꞌp kaiꞌch gu Jesuus: \p ―Jiñ Gɨꞌkoraꞌ, chakuip tuꞌp jum buixiꞌñdhaꞌ ja bui dhi jaꞌtkam, nam guꞌ cham maat noꞌm jup jum uaꞌtulhiꞌñ jum bui. \p Baꞌ gu sandaaruiꞌx mi jaꞌp ma tɨtbia mɨt mi jaꞌp ji chu darsak amuub gu jajannulhiꞌñ gu Jesuus na sap baꞌ gu jaroiꞌ na tu maiꞌchiaꞌ, bhaan ji chu biꞌyaꞌ. \v 35 Gu jaꞌtkam baꞌ mu jaꞌp guꞌkat bha ja nɨiꞌñ am guiꞌ nam bhaiꞌ sissap. Baꞌ jaiꞌ gu ja gɇꞌgɇrkam tuk gu Israel kam jaꞌtkam jax ñam pɨx aꞌga gu Jesuus, jup kaiꞌch am: \p ―Dɨɨlh dho jia xim palhbuidhaꞌ. Tɨɨꞌ nat baꞌ jaiꞌ gu jaꞌtkam bɨxchuꞌ pɨx bhaan ja palhbui. ¿Guꞌ dɨɨlh aa baꞌ cham jup bhaaiꞌ? Gio guꞌ saak jir diꞌ guch Xoiꞌkam nat bhaan tɨ tɨɨgɨk bha joot gu Dios bhammɨ dɨr jix dhaam. Bhaiꞌ dhɨr dho ji chɨmñiaꞌ noꞌ baabuiꞌr sɨlhkam. \p \v 36 Sia gu sandaaruiꞌx puiꞌ jax ñam pɨx jup xi buaꞌt as gu Jesuus, bha iꞌchuꞌn am gu biiñ jix jɨꞌɨɨk. \v 37 Gam nam jup xi chɨtdat: \p ―¿Gi nap saak aap jix ioꞌm jir ja gɇꞌkam tuk gu Israel kam jaꞌtkam? ¿Kux cham bhaaiꞌ aa nap dɨɨlh bhaiꞌ dhɨr ji chɨmñiaꞌ na puiꞌ bɨxchuꞌx bhaaiꞌ nap pu tu duñiaꞌ? \p \v 38 Baꞌ bhaiꞌ moꞌbon gu Jesuus maaꞌn bha siis jamɨt gu taaꞌmla alhiꞌch komaarak na gɇꞌgɇr kɨꞌn bha tu uaꞌñix, jup jum kaiꞌch: “Dhiꞌñir diꞌ gux ioꞌm ja gɇꞌkam tuk bɨɨx gu Israel kam jaꞌtkam.” \p \v 39 Baꞌ maadɨt guiꞌ nam bɨxxik dɨr jup sissap kukrus taꞌm, jaiꞌ puiꞌp xi chɨtda gu Jesuus, jup kaiꞌch: \p ―Noꞌp baabuiꞌ sɨlhkam aap jir diꞌ guch Xoiꞌkam nat Dios bham joot, dɨɨlh jap dho bhaiꞌ dhɨr ji chɨmñiaꞌ, sia aach jap jaiꞌp xich palhbuidhaꞌ nach yaꞌch chulhiiñ. \p \v 40 Baꞌ gu jumai na jaꞌp dɨr jaꞌk jup sissap jup tɨtda gu bɨɨmaꞌn tuꞌm: \p ―¿Kux aap moo cham jax jum aaꞌ aa na tɨim tulhiiñchuꞌn gu Dios jaꞌp na jax aañ? Aach maaxik yaꞌ puiꞌ ba tuꞌiiꞌ guꞌ na jax jaꞌk jich aꞌm jum aaꞌ, na chich guꞌ maaxik jich uaꞌtulh na chich puiꞌ ji chu dunaak na tuꞌ cham jir kɨɨꞌ. \v 41 Guꞌ dhiñ jaduuñ tɨi cham tuꞌ jax dhuu na yaꞌ puiꞌ tuꞌiiꞌ. \p \v 42 Miꞌ dhɨr baꞌp tɨtda gu Jesuus: \p ―Aapiꞌ Jesuus, siamrip xiñ chɨꞌñchoi xiñ baidhai nañ jum bui bap tuiꞌkaꞌ nap paiꞌ dhuuk jix ioꞌm gɇꞌkam kɨꞌn ba daibuꞌ. \p \v 43 Baꞌp tɨtda gu Jesuus: \p ―Xib jap bhammɨp tuiꞌkaꞌñ bɨɨm na paiꞌ joidham jix chu abhaar. Aañ yaꞌ pum tɨtda. \s1 Na ba mukiaꞌ gu Jesuus \r (Mt. 27:45‑56; Mr. 15:33‑41; Jn. 19 :28‑30) \p \v 44 Baꞌ jotmodaꞌ bhaiꞌ ji chum tukgamta. Kiaꞌpɨx jix dhaam ba ji dhunaak nat puiꞌ tum duu, nammɨ jaꞌp mia ba duu nat paiꞌ dhuuk gio bhaiꞌp ji chu maaxir. \v 45 Dɨɨlh pɨx naiꞌ ji chuu gu tanoolh. Baꞌ gu gɇꞌx kabook jannulh na mu sɇꞌkaꞌ ɨrban dɨr gu gɇꞌ chiop, pu ɨrban sar. \v 46 Baꞌp kaiꞌch gu Jesuus gɇꞌ kɨꞌn: \p ―Jiñ Gɨꞌkoraꞌ, ba bhɨikaꞌ ap dhiñ iiꞌmdaꞌ kum bui bap tuiꞌkaꞌ. \p Baꞌ puiꞌ xi chɨꞌɨɨk naiꞌ ji muu. \p \v 47 Baꞌ guiꞌ nar ja gɇꞌkam tuk kaꞌ bɨɨx gu sandaaruiꞌx, nɨiꞌñ nat gɇꞌ kɨꞌn puiꞌ xi chɨꞌɨɨk ba muu gu Jesuus. Baꞌ joiꞌmdaraꞌ bhaiꞌ ji chum suulh nat puiꞌ kai, baꞌp kaiꞌch soiꞌm ɨlhdhat buiñor gu Dios: \p ―Maaxik cham tuꞌ ji na tɨi kuiñcha biaꞌkat dhi jaduuñ. \p \v 48 Baꞌ gu muiꞌ jaꞌtkam na mɨt miꞌp jum duu, jix buam jum ɨlhdhak ba jii mɨt bhaiꞌ xi gɨbiidhat gu ja bhaasut. \v 49 Dai baꞌ guiꞌ nam jɨꞌk jix ioꞌm jix kɨɨgalhdhat gu Jesuus mummɨ jaꞌp guꞌkat bhaiꞌ pup nɨiꞌñ am, gio jaiꞌ gu uꞌuub na mɨt mummɨ dɨr bhaiꞌ pu oi Galilea. \s1 Nam ba ulhñaꞌ gu tukgaꞌn gu Jesuus \r (Mt. 27:57‑61; Mr. 15:42‑47; Jn. 19 :38‑42) \p \v 50-51 Baꞌ maaꞌn jix jaiꞌch kaꞌ gu maaꞌnkam Josee tɨɨgim, jir Arimatea kam na paiꞌ bhaan bipioꞌ gu Judea kam dɨbɨɨr. Joidham jir jix bhaiꞌkam kaꞌ, na guꞌ jaiꞌ puiꞌ tɨip tɨ nɨɨradaꞌ na gɨt bam aayaꞌ na gu Dios ja sɨlhkadaꞌ bɨɨx gu jaꞌtkam yaꞌ dhi oiꞌñgaꞌn, nam baꞌ miꞌ puiꞌ ba jiimdaꞌ na jax jix aaꞌ. Baꞌ dhiꞌ jaiꞌ maadɨt jup jir dhiꞌ kaꞌ nar ja gɇꞌgɇrkam tuk kaꞌ bɨɨx gu Israel kam jaꞌtkam, guꞌ ji nat guꞌ cham tuꞌ maaꞌn ñiꞌook jup duu ja bui janoꞌ na mɨt paiꞌ dhuuk tu aꞌga nam bax muꞌaak gu Jesuus. \v 52 Dhiꞌ jɨꞌ baꞌ Josee mu jimɨɨk pu tɨɨꞌn gu Pilaato noꞌx bhaaiꞌ na tɨbaañdhai ulhñaraꞌ gu tukgaꞌn gu Jesuus. Baꞌ gu Pilaato cham jax tɨꞌɨɨk jup xi chia. \v 53 Baꞌ xi chɨbaañdhak bhaiꞌ dhɨr kuruus taꞌm ba ulhñam, dai nat xi bhiibgak jannulh kɨꞌn xibkam jix dhaꞌram namkɨm. Maaꞌn kap baꞌ ulh na paiꞌx chiobim jaꞌk tɨ dɨꞌ, miꞌ nam paiꞌ pu puiꞌ jaꞌk tɨ dɨꞌngaras aiꞌ chaꞌm nam baꞌ puꞌñi miꞌ ja ulhñaidhaꞌ gu koiꞌñgaꞌn. Dai nat miꞌ chakui jaroiꞌ maaꞌnnim mim ulhñak nat paiꞌ bam ulh gu tukgaꞌn gu Jesuus. \v 54 Baꞌ janoꞌ bam ai ɨp gu tanoolh nam jix bhaiꞌ tu duñiaꞌ bɨɨx gu Israel kam jaꞌtkam, na guꞌ buimgidhak cham tum juandaꞌ guiꞌ ja bui. \p \v 55 Baꞌ gu uꞌuub guiꞌ na mɨt mummɨ dɨr bhaiꞌ pu oi gu Jesuus Galilea, bɨɨx jup jiim am na mɨt ulhñam gu tukgaꞌn. Nɨiꞌñ am baꞌ na mɨt jax jaꞌk mi tɨɨ gio na mɨt jax chuꞌm chiob tɨɨ. \v 56 Baꞌ mu dɨr na mɨt jaꞌk suulhgɨk, jix bhaiꞌ mɨt pu xi dhuuk guiꞌ na joidham uub, nam baꞌ mu juulhdhapuꞌ tukgaram gu Jesuus na jax pɨx xi buusniaꞌ gu tanoolh na paiꞌ dhuuk cham tum juandaꞌ, na jax tu aagix nat tu uaꞌnak gu Moisees bhaankamuꞌn gu Dios. Dai baꞌ nam jum jɨɨpiꞌñ buimgidhak gu bɨx chanoolh. \c 24 \s1 Gu Jesuus na giop dodhiaꞌ \r (Mt. 28:1‑10; Mr. 16:1‑8; Jn. 20:1‑10) \p \v 1 Baꞌ kapbhuimuk na paiꞌ dhuuk giop ba tum juan, mu jii mɨt ɨp gio gu uꞌuub mummɨ nat paiꞌm tɨɨ gu tukgaꞌn gu Jesuus. Ka pup jix ɨɨkaꞌ na mɨt mu jii, dai na mɨt xi ja uꞌuuk gu ɨꞌlhich jajaꞌ na mi jim guiꞌ na joidham uub, na mɨt pu bas takaab dɨr jix bhaiꞌ ba ja duu. \v 2 Baꞌ na mɨt mummɨ ba ai, bhaiꞌ pɨx pu tɨ dɨꞌ bhɨjɨ na mɨt paiꞌ tɨɨ gu tukgaꞌn gu Jesuus, jaꞌp jaꞌk dɨlhkob pɨx kɨɨk gu gɇꞌ jodai guiꞌ na kɨꞌn bha kuupich. \v 3 Baꞌ muiꞌ ji baap jamɨt mɨjɨ ɨrban dɨr. Cham paiꞌ tu jaiꞌch gu tukgaꞌn gu Jesuus na mɨt ba tɨɨ. \v 4 Baꞌ miꞌ bhaiꞌ ji chootoꞌn jamɨt, cham ka bhaaiꞌ nam jax jum duñiaꞌ. Gan jam tɨi xi chɨ nɨiꞌñ nat paiꞌ baꞌ jax jum duu. Baꞌ miꞌ pɨx jaꞌp ji ja tɨɨ mɨt nam guguuk gook gu jaꞌtkam jix chooto tɨ tɨꞌ kam tobiikdam. \v 5 Baꞌ giilhim jix chotdonɨt naiꞌ ji mumgia mɨt guiꞌ. Baꞌp ja tɨtda am gu gook jaꞌtkam: \p ―Jax dhui na cham tuꞌ yaꞌ kap tuꞌiiꞌ koiꞌñgaꞌn tɨr guiꞌ na pim jaroiꞌ gaꞌnga. \v 6 Duadɨk buus ɨp gio na jax jam tɨtda janoꞌ na mummɨ kapup oirɨ Galilea jam bɨɨm. ¿Cham aa guꞌ tɨꞌñcho pim? \v 7 Jup jam tɨtda bo na saak guiꞌ na bhaankam ya oirɨ gu Dios dhi oiꞌñgaꞌn, jum aayaꞌ gu tanoolh nam paiꞌ dhuuk daagɨi muꞌaaꞌ maaꞌn kuruus taꞌm gu jaꞌtkam jix uꞌuaꞌtulhdhix kam, saak baꞌ gio baik tanoolh kɨꞌn yaꞌ na jax ba oirɨdaꞌ. \p \v 8 Baꞌ guiꞌ bhaiꞌ pup tɨꞌñcho mɨt na bak pɨn puꞌñi ja tɨtda janoꞌ gu Jesuus. \v 9 Baꞌ miꞌ dhɨr bubuakɨk pu jii mɨt bhammɨ nam paiꞌ daraa gu mambhɨɨx daman maaꞌn gu noonbiꞌñ gu Jesuus, gio gu jaiꞌ nam jaꞌp pɨx kaichuꞌ, bhammɨ ba ja aaꞌñdhim am na mɨt jax tɨ tɨɨ. \v 10 Baꞌ guiꞌ gu uꞌuub maadɨt jir diꞌ gu Mariiya Magdalena, jumai baꞌr Juana, gio baꞌ gu jumai Mariiya nar dɨꞌɨɨꞌn gu Jakoobo, gio jɨꞌkchi pup gu uꞌuub jam maap jiim. \v 11 Guꞌ ji nam guꞌ gu noonbiꞌñ gu Jesuus cham ja jɨɨgiꞌñ nam tɨi ba ja aagiꞌñ na mɨt jax tɨ tɨɨ, jaꞌp jum aaꞌ am nam dɨɨlh jax ñam pɨx ba tɨ nɨiꞌñ. \p \v 12 Guꞌ ji nat guꞌ gu Peegro muiꞌ ma daiꞌbus nat tɨ tɨɨgim mummɨ na mɨt paiꞌ tɨɨ gu tukgaꞌn gu Jesuus noꞌ sap moor sɨlhkam nam jax kaiꞌch gu uꞌuub piam ku guꞌ cham. Puiꞌ dho ji chu buus nat mummɨ ba baa, cham paiꞌ tu jaiꞌch gu tukgaꞌn gu Jesuus, dai jajannulh pɨx mi bɨɨt na kɨꞌn bhiibgich. Baꞌ giop ba jii jix buam jum aaꞌntugɨt bhammɨ nam paiꞌm jɨɨpiꞌñ, tɨi xim gaꞌngim nat paiꞌ baꞌ jaꞌk jax jum duu gu tukgaꞌn gu Jesuus. \s1 Gu Jesuus na gook ja bui bam maaxdhaꞌ guiꞌ nam kaichgɨdaꞌ nam mu jaꞌk ka jiimdaꞌ Emauus \r (Mr. 16:12‑13) \p \v 13 Baꞌ pu guiꞌ gu tanoolh chaꞌm mu jaꞌk jup ka jiim am Emauus gook guiꞌ nam kaichuꞌ gu Jesuus, tɨi pup chix dhaam ji dhuñiidhak jum aꞌjɨ bhaiꞌ dhɨr Jerusaleen. \v 14 Gammɨjɨ jii mɨt tu aꞌgim am na tuꞌ baꞌ ku mɨt baꞌ mua gu jaꞌtkam gu Jesuus. \v 15 Baꞌ miꞌ puiꞌ nam xi ñiokbuidhat ka tu aꞌgim, gatuuk dɨr muiꞌ ji ai gu Jesuus, saalh puiꞌ gammɨjɨ koꞌkmar ba jiim am. \v 16 Baꞌ sia ku mɨt tɨi ba tɨɨ na gamaiꞌ ba jim ja bɨɨm, pu cham maatɨt nɨiꞌñ am noꞌp jir diꞌ, panaas ku tuꞌ ja soobhiꞌñ nam baꞌ cham maatɨt tɨgiaꞌ. \v 17 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―¿Tuꞌ pim baꞌ aꞌgidhat pɨx nammɨm kɇɇjim jiñ jaaduñ? \p Baꞌ guiꞌ gan ji guguu mɨt pux buam jim aaꞌntugɨt. \v 18 Miꞌ dhɨr baꞌp kaiꞌch guiꞌ na Kleopas tɨɨꞌ: \p ―Dai aap dho bak chakui maat jiñ jaduuñ nat tuꞌ jax jum duu bhaiꞌ Jerusaleen sia kup bhaiꞌp xi paxiaraimɨk. \p \v 19 Baꞌp tɨtda gu Jesuus: \p ―¿Tuꞌ gi jax jum duu? \p Baꞌp tɨtda am: \p ―Dho gu Jesuus Nasareet kam kat na bhaankam gu Dios tu ja aꞌgidhat gu jaꞌtkam. Bɨxchuꞌx bhaaigɨt na pu tu duñiaꞌ na ni jaroiꞌ ku cham jɨꞌxkat pu tu duñiaꞌ sia chi pɨk jax chuꞌm gɇꞌkam kaꞌ gɨt, na guꞌ guiꞌ bhaan tɨ nɨidhidhat guch Gɨꞌkoraꞌ. \v 20 Guꞌ ji na mɨt guꞌ cham bhaiꞌ dhuu gu ja gɇꞌgɇrkam tuk guiꞌ nam ja aꞌmkam tu daandaꞌ dai gu Israel kam jaꞌtkam, gio guiꞌ nam aach jir jich gɇꞌgɇrkam tuk, daagɨk tu chia mɨt nam muꞌaaꞌ maaꞌn kuruus taꞌm. \v 21 Aach jup jich aagɨt ji na guiꞌ baꞌ puiꞌ saak jir diꞌ ji na yaꞌr ja gɇꞌkam tuk kaꞌ bɨɨx gu Israel kam jaꞌtkam, na baꞌch palhbuidhaꞌ nam cham kach chulhiiñchuꞌndaꞌ guiꞌ nam cham jir yaꞌ kam. Ku guꞌ baik tanoolh bap duu ji na mɨt dɨr jup dooda. \v 22 Jaiꞌ dhɨt gu uꞌuub nach bhammɨ maap jich jɨɨpiꞌñ maakam jup jich ɨꞌnkia mɨt. Bɨɨpɨꞌ kapbhuimuk na kapup jix ɨɨkaꞌ mɨt mɨjɨ xi boop na mɨt tɨ tɨɨgim mummɨ nat paiꞌm tɨɨ gu tukgaꞌn gu Jesuus. \v 23 Jup jich chɨtda am na mɨt mu dɨr jaꞌk suulhgɨk na sap cham tu jaiꞌch gu tukgaꞌn mu nat paiꞌm tɨɨ. Sap baꞌ miꞌ pɨx ba guguuk am gook gu noonbiꞌñ gu Dios, jaꞌp sap kaiꞌch am na cham tuꞌ muukix gu Jesuus, dua ji sap. \v 24 Gio jaiꞌ dhɨt gu chichioꞌñ nach puiꞌ maap jup tuꞌiiꞌ mɨjɨp xi chɨ tɨɨgim jamɨt noꞌ sap baabuiꞌr sɨlhkam nam jax kaiꞌch gu uꞌuub. Puiꞌ ji sap na tu tuꞌiiꞌ na mɨt mummɨ ji bubua nam jax kaiꞌch gu uꞌuub. Cham paiꞌ sap tu jaiꞌch gu tukgaꞌn gu Jesuus. \p \v 25 Baꞌ gu Jesuus jup ja tɨtda: \p ―Jam aꞌm jum aaꞌ dho na pim jix bhaiꞌ xim gaꞌngadaꞌ na jax kaiꞌñkam jup jum kaiꞌch mi uꞌuan taꞌm na mɨt tu uaꞌnak gu bɨjɨk dɨr kam. \v 26 Na guꞌ pu puiꞌ jaꞌk tu uaꞌñix bɨjɨk dɨr na sap puꞌñi bɨɨpɨꞌm tulhiiñaꞌ guiꞌ na Dios bha jootsaꞌ na baꞌ miꞌ dhɨr giilhim jix ioꞌm gɇꞌkam kɨꞌn ba daibuꞌ. \p \v 27 Baꞌ xi ja aagiꞌñ gu Jesuus puiꞌ moꞌram dɨr xi boosgaidhat na paiꞌ jaꞌp puiꞌm kaiꞌch nam dhiꞌ aagɨt jup kaiꞌch na mɨt tu uaꞌnak gu bɨjɨk dɨr kam. Mummɨ dɨr bhaiꞌ ji kɨi nat paiꞌ gu Moisees tu uaꞌnak, miꞌ dhɨr baꞌ gu jaiꞌ na mɨt puiꞌp tu uaꞌnak nam sia dhiꞌ pɨx aagɨt jup kaiꞌch. \p \v 28 Baꞌ na mɨt mummɨ ba ai Emauus, gu Jesuus am bɨɨpɨꞌ muiꞌ xi jii, panaas ku guiꞌ maaꞌn na jimdaꞌ kam xim duu. \v 29 Guꞌ ji na mɨt guꞌ guiꞌ gio jaꞌk jup bua, nat guꞌp ba jur, jup tɨtda am: \p ―Jich jaduuñ, yaꞌch ka xi chɨbiapui maap jix gɨꞌgɨram. Jix chukgam ji matgɨm gammɨjɨ boi chaꞌm. Kabuimuk jap baꞌ giop ba jimiaꞌ. \p Baꞌ gu Jesuus cham jax ji chɨꞌɨɨk ba ja oi ɨp mu nam paiꞌ tɨbiapuꞌ. \v 30 Baꞌ nam miꞌ ba daraa na paiꞌ tum kuaꞌ na mɨt ba ji chu juu gu jurnɨk kam, gu Jesuus maaꞌn xi dhaagɨt gu paan xi chu taxchaabgidhak buiñor gu Dios ɨrban jaiñak muiꞌ xi ja maa. \v 31 Baꞌ bhaiꞌ pup maat jamɨt na dhiꞌr diꞌ gu Jesuus, panaas kut jaroiꞌ jaꞌk bhɨi guiꞌ na kɨꞌn ja soobhiꞌñkat nam baꞌ cham maatɨt tɨgiaꞌ. Guꞌ ji nat guꞌ jotmodaꞌ cham paiꞌ matgir gu Jesuus. \v 32 Baꞌ bhaiꞌ ji chu aꞌga mɨt dai gook, jup kaiꞌch am: \p ―Guꞌ bak ji pur diꞌ ji gu Jesuus. Puiꞌ ku baꞌ giilhim joidham jix bhaiꞌ tu tatdatuꞌ bɨɨpɨꞌ na mu dɨr bhach aaꞌñdhim na mɨt jax kaiꞌñkam puiꞌ tu uaꞌnak gu bɨjɨk dɨr kam. Jix bhaiꞌx maatɨt kɇɇjim ich na jax jich aaꞌñdhim. \p \v 33 Baꞌ na mɨt jax guguu miꞌ bhɨi mɨt ɨp gio nam paiꞌ dhɨr jiim, pu cham ka tɨbia mɨt. Bhammɨ mɨt ba ji bubua Jerusaleen nam paiꞌ daraa gu mambhɨɨx daman maaꞌn gu noonbiꞌñ gu Jesuus, gio gu jaiꞌ nam jaꞌp pɨx kaichuꞌ. \v 34 Baꞌ guiꞌ chakui tu aaꞌ am nam jax jix chu mattuꞌ, dai guiꞌ nam bhaiꞌ pu daraa jup ja tɨtda am: \p ―Jir sɨlhkam dho bak nat giop dua guch gɇꞌkam tuk. Mu sap paiꞌm maax buiñor dhi Simoon. \p \v 35 Baꞌ miꞌ dhɨr dɨɨlh jup ba tu aaꞌ am nam jax jup jix chu maat, xi ja aagiꞌñ am na jax ja tɨtdaim gamaiꞌ bɨɨx boi nam jiim, gio baꞌ na mɨt mummɨx maatɨt ka tɨɨ Emauus na dhiꞌr diꞌ gu Jesuus nat xi ja jaix gu paan. \s1 Gu Jesuus na miꞌ bam maaxdhaꞌ ja bui bɨɨx guiꞌ nam kaichgɨdaꞌ \r (Mt. 28:16‑20; Mr. 16:14‑18; Jn. 20:19‑23) \p \v 36 Baꞌ nam miꞌ pu chuꞌm ka tu aꞌga, miꞌ pɨx bam maax gu Jesuus ja saagiꞌñ. Baꞌp ja tɨtda: \p ―Aañ bha jaꞌk ɨp gor jiñ jaaduñ. \p \v 37 Guiꞌ pu cham ñiok am, dai nam giilhim bax chotdon. Jaꞌp jum aaꞌ am na dai iiꞌmdagaꞌn mi jaꞌp oirɨt ja ɨꞌnkiat. \v 38 Baꞌp ja tɨtda gu Jesuus: \p ―¿Jax ku pim baꞌ giilhim bax chotdon? ¿Cham aa pim jɨꞌx tɨ jɨɨgiꞌñ na ñich maaxik giop dua? \v 39 Jax dhui nañ aañ pɨx jir diꞌ maaꞌn na jax. Kani gor jix bhaiꞌ xiñ chɨɨꞌ. Yaꞌ puiꞌx maatɨꞌñ ñoonob am gioñ chooton am nañ paiꞌ sissapich. Xiñ dhaꞌngɨdaꞌ pim ɨp, kani nam daꞌngɨ dhiñ chuukuꞌ. Matgɨm pu cham ji nañ jiñ dhaꞌngɨdaꞌ noꞌñ jir iiꞌmdaꞌ pɨx kaꞌ gɨt, pu cham tatdaꞌkaꞌñ gɨt. \p \v 40 Xi ja nɨnɨiꞌñchuꞌn baꞌ noonbiram gio tootnoram na paiꞌ sissapich na puiꞌ xi ja tɨtdat. \v 41 Guꞌ ji nam guꞌ chakui bhaiꞌ tɨ jɨɨgiꞌñ noꞌ maaxik jir sɨlhkam na jax ja tɨtda piam ku guꞌ cham. Ku guꞌ jɨꞌx bhaiꞌx bhaiꞌ jim ɨꞌlhiꞌñ am ji. Baꞌ xi ja tɨkka gu koiꞌ noꞌm cham biaꞌ na sap baꞌ ja nɨiꞌñchudat tu jugiaꞌ nam baꞌx ioꞌm ba jɨɨgiꞌñdhaꞌ nar diꞌ pɨx, jup ja tɨtda: \p ―¿Chaꞌpim iam biaꞌ tuꞌ koiꞌ nañ xi chu jugiaꞌ? Am jix bhioꞌ iñ. \p \v 42 Baꞌ maaꞌn xi maa mɨt gu batoop gaiꞌxim, panaalhiꞌx mɨbtaꞌ mɨt jup xi maa. \v 43 Baꞌ ma tu juu gu Jesuus ja nɨiꞌñchudat bɨɨx nam jɨꞌk miꞌp tuꞌiiꞌ. \v 44 Baꞌp ja tɨtda ɨp gio nat xi koiꞌchok: \p ―Puꞌjani na tuñ dhoodaꞌ kuñ baꞌp jam tɨtdadaꞌ nañ mu jaꞌp jam bɨɨm oirɨdaꞌ, nam aayaꞌ gu tanoolh na paiꞌ dhuuk puiꞌ ji chu buusniaꞌ na jax tu aagix nat tu uaꞌnak gu Moisees na aañ jiñ aagɨt jup kaiꞌch, gio gu jaiꞌ na mɨt puiꞌ bhaankamuꞌn gu Dios jup tu uaꞌnak nam sia aañ jiñ aagɨt jup kaiꞌch, puiꞌ na miꞌ Salmos taꞌm. \p \v 45 Baꞌ dɨɨlh gu Jesuus puiꞌ xi chu duu nam jix maatɨt kaayaꞌ mi jaꞌp na paiꞌ jax ja aagiꞌñ. \v 46 Baꞌp ja tɨtda ɨp gio: \p ―Bɨɨx nam jɨꞌk aañ jiñ aagɨt jup kaiꞌch na mɨt tu uaꞌnak gu bɨjɨk dɨr kam, pu puiꞌ jaꞌk tu dai mɨt na aañ nañ bhaankam ya oirɨdaꞌ gu Dios dhi oiꞌñgaꞌn bhaan, jum aaꞌ nañ puꞌñi muukɨi giop dodhiaꞌ baik tanoolh kɨꞌn na ñich jax bañ dhuu baꞌ. \v 47 Baꞌ aapiꞌm jiñ aꞌmkam naiꞌ xi chu ja aꞌgidhaꞌ bɨɨx gu jaꞌtkam nam jɨꞌk jix jaiꞌch. Yaꞌ dɨr japim muiꞌ ji kɨɨsaꞌ Jerusaleen. Jaꞌp japim ja tɨtdaidhaꞌ nam miꞌ puiꞌ ba jimiaꞌ na jax jix aaꞌ gu Dios na baꞌ ja uañdhaꞌ gu ja uaꞌtulhdharaꞌ. \v 48 Puiꞌ pim xi ja tɨtdaidhaꞌ na pim jɨꞌk jax jix chu maat na pimɨt jiñ chɨɨ na ñich jiñ dhuu. \v 49 Ku baꞌ guꞌ yaꞌ pɨx ka xi darkaꞌ pim ji xib Jerusaleen, nañ guꞌ bhaiꞌ ka jam joochxidhaꞌ gux Dhuuduꞌ kam jix Uañ Iiꞌmdaꞌ guiꞌ nat jiñ Gɨꞌkoraꞌ jam iimchuda na jam tajaañdhaꞌ. Dhiꞌ baꞌ kɨꞌn bɨxchuꞌ bax bhaaiꞌn kaꞌ na pim pu tu duñiaꞌ. \s1 Gu Jesuus na ba tɨsdiaꞌx dhaam jaꞌk \r (Mr. 16:19‑20) \p \v 50 Baꞌ puiꞌ xi ja tɨɨdak ba ja baidhak nammɨ gama jaꞌk na paiꞌ Betaania tɨ tɨɨꞌ. Baꞌ miꞌ bhaiꞌ ji tu ja daañxi buiñor jaꞌk gu Dios xi baapmiꞌñdhak gu noonbiꞌñ. \v 51 Baꞌ puiꞌ ja aꞌmkam ji chu dañiidhat gamaiꞌ ji bam jix dhaam jaꞌk, bhɨjɨmmɨ ji bhiꞌñ, guiꞌ baꞌ miꞌ pup bii mɨt. \v 52 Baꞌ guiꞌp xi dhañiimɨk am na mɨt baꞌp ba jii ɨp gio bhammɨ jaꞌk Jerusaleen joidham jix bhaiꞌm taattugɨt. \v 53 Baꞌ gammɨjɨ nabap tanoolh mi aajidhaꞌ am gɇꞌ chiop nam daandaꞌ gu Dios.