\id MRK - Siroi NT with OT portions [ssd] -Papua New Guinea 1999 (web version -2013 bd) \h MARKUS \toc1 Markus nu pasa mayenu Yesus Kristus tuku kuyarna \toc2 Markus \toc3 Mak \mt1 MARKUS \mt2 Markus nu pasa mayenu Yesus Kristus tuku kuyarna \ip Yesus nu taŋgo 12 madiniŋgina ta Markus nu nane tuku ande kuga. Yesus nu luka samba mbol kina le Paulus nu Barnabas ndoŋ pasa mayenu saka likinaig ta nu nale turkina. Markus tuku mape nyu ande Yohanus. (Aposel 13.1-4 kaŋgerap). \ip Markus nu pasa mayenu Yesus Kristus tuku kuyarna ta tugunu teŋenmba. Nane kasomok mbal nane yabri mbara suŋgomba mbariŋniŋginaig ta Yesus nu nane ŋakmba liniŋmba mbolŋge minit ta nane katesewaig ŋga nu pasa mayenu te kuyarna sulumba Yesus nu maŋau saŋgri kitek suŋgomba ke likina ta te-mayokmba nane tumniŋgina. \c 1 \s1 Yohanus kule pisne taŋgo pasa kuklina \r (Mateus 3.1-12; Lukas 3.1-18; Yohanus 1.19-28) \p \v 1 Kuate tuku Kiŋo Yesus Kristus tuku pasa mayenu ta \v 2 tuan taŋgo Aisaia nu teŋenmba kuyarna le minit. \q1 Ne isa. Ye taŋgo ande kukuli le nu amboŋga promba ne tuku ndin wakeiyamŋgat. \q1 \v 3 Ma baknu mbolŋge wi ande kueŋka teŋenmba sakate. Suŋgo tuku ndin wakeimba kuanekap. Nu likam tuku ndin te-tiwap ŋgate. \rq Aisaia 40.3\rq* \m \v 4 Yohanus kule pisne taŋgo nu pasa ta kumumba ma baknu mbolŋge minmba pasa kuklimba taŋgo nane ŋgamuŋgal biye mbilmba maŋau ŋaigonu kusreka kule pisne tuwaig le Kuate nu nane tuku une sauka gilaiŋgamŋgat ŋga saka minna. \p \v 5 Nu taŋamba minna le Yerusalem mbal Yudea tumbraŋ yimyam nane ŋakmba nu tugum prowe likinaig. Nane naŋgine une maŋau kile-mayokke likinaig le Yohanus nu ndek Yordan kule mbolŋge nane kule pisneniŋmba minna. \p \v 6 Yohanus nu kamel ŋguenu ŋak tawi silika let tiŋmba nu kasbur wak alonu ŋguimzaŋ kulenu kilmba nyumba taŋamba minna sulumba \v 7 pasa kuklimba saniŋgina: Ande nu ye ŋgumnemŋge prowamŋgat ta nu ye tuku saŋgri lite. Ye taŋgo mayenu kuga. Ye nu tugumŋge loka nu tuku kupe ŋgaro tuku muli kukliwam tuku wam ŋai ta mata ye nu mbolŋge kam kumuŋ kuga. \v 8 Ye tane kulembi kule pisnetiŋget. Nu tane Tukul Guwambi tane tuku ŋgamuŋgal kule pisne taŋaŋ tiŋgamŋgat ŋga saniŋgina. \s1 Yohanusŋge Yesus kule pisnena le Satan nu Yesus tagona \r (Mateus 3.13-17; 4.1-11; Lukas 3.21-22; 4.1-13) \p \v 9 Ait ta mbolŋge Yesus nu Galilea ma Nasaretŋge Yohanus tugum prona le Yohanusŋge nu Yordan kule mbolŋge kule pisnena. \v 10 Kule pisnena le nu tabek kina le pitik ndo samba talkina le Tukul Guwa gami taŋaŋ ndeka Yesus mbolŋge minna le kaŋgerna. \v 11 Taŋana le samba mbolŋge pasa ande promba teŋenmba sakina: Ne yiŋe Kiŋo. Ye ne tuku kume purmba ne tuku gare suŋgo tet ŋgina. \p \v 12 Nu kule pisne tina le kile ndo Tukul Guwa Yesus nu ma baknu mbol kuwa ŋga kukulmba sana le nu ndek kina. \v 13 Ma ta mbolŋge agaŋmor ŋguikok ndo minnaig. \p Nu kumba ka mara 40 taŋge minna le Satan nu pro ndek Yesus tago-tagona. Taŋawe deŋpurna le Kuate tuku eŋel ndeka Yesus sinzaŋnaig. \s1 Yesus nu taŋgo bailkamba wike likina \r (Mateus 4.12-22; Lukas 4.14-15) \p \v 14 Nane Yohanus muliŋtumba wandekŋge pilnaig le Yesus nu pro Galileaŋge Kuate tuku pasa mayenu kuklimba sakina: \v 15 Kile ait kumuŋgate le Kuate nu nuŋe gageu kulatkam tuku ait buk patukate. Tane ŋgamuŋgal biye mbilmba maŋau ŋaigonu kusreka pasa mayenu ismba son ŋgap ŋgina. \p \v 16 Kile Yesus nu Galilea kule kualiŋ make dubimba kumbaŋge nale aba nakile Simon le Andreus ndoŋ kumaŋ bukŋga minnaik le kaŋgerkina. Nale tuku piro ta kualegaŋ kilnaik tuku. \v 17 Yesus nu nale kaŋgerka ndek sanikina: Tale ye dubiyap le yeŋge tale tumtiki le taŋamba taŋgo kilamŋgaik ŋga sanikina. \v 18 Sanikina le nale pitik ndo tiŋga kumaŋ kusreka nu dubimba kinaik. \p \v 19 Yesus nu maŋ fudiŋmba kumba ka Sebedeus tuku kiŋo ar Yakobus nale maib nuŋe Yohanus ndoŋ kaŋgerkina. Nale nakile waŋ mbolŋge minyoka kumaŋ zailŋga minnaik le \v 20 nu kaŋgerka nale wikina le nale mam nakile Sebedeus nuŋe piro taŋgo ndoŋ waŋ mbol taŋge kusreka nu dubinaik. \s1 Yesus nu taŋgo ande bukla ŋak wakeina \r (Lukas 4.31-37) \p \v 21 Nane kinaig ka Kaperneum tumbraŋ pronaig. Pro kusem ait mbolŋge Yesus nu kusem wandek sinam kumba taŋge nane pasa tumniŋmba minna. \v 22 Nu kusem pasa bitekŋganu mbalŋge pasa tumniŋgig taŋamba tum ndaniŋgina. Nu pasa miro taŋgo taŋaŋ pasa saniŋgina le nane ŋakmba pirerek purkinaig. \p \v 23 Naŋgine kusem wandek sinam taŋge taŋgo ande bukla ŋak minna. \v 24 Nu ndek witimba sakina: Yesus Nasaretnu, ne sine ndoŋ wamdus tuma kuga. Ne sine bale faram tuku prote e? Ne Kuate tuku Kiŋo ta ye kila ŋgina le \v 25 nu ndek bukla ta sawe lika sana: Ne maninka. Taŋgo ta kusremba mayok ka kaye ŋgina. \v 26 Taŋakina le bukla taŋgo ta kusrewam bafumba witimba ŋgarosu zulbarekŋga nu mayok ka nu kusremba kina le \v 27 nane ŋakmba ndek pirerek purka muŋgu kusnaŋginaig: Ame wam teŋen. Pasa te kitek. Nu saŋgri ŋak taŋaŋ bukla mata saniŋgit le nane nu tuku pasa isig ŋginaig. \p \v 28 Taŋamba Yesus tuku nyu Galilea ma ŋakmba kumuŋge likina. \s1 Yesus nu guaze mbal gudommba wakeikina \r (Mateus 8.14-17; Lukas 4.38-41) \p \v 29 Kile Yesus nane ndek kusem wande ta kusremba Yakobus le Yohanus kilmba ka Simon le Andreus tuku wande mbol kinaig ka taŋge \v 30 Simon magma nuŋe nu guaze ŋak ŋgaro pa tiŋgina le nu kinye ŋak minna le nane ndek Yesus kila sanaig. \v 31 Taŋakinaig le nu pro pino ta wainu biymba te-tina le ŋgaro pa tiŋgina ta mukumba nu mayekina. Taŋamba nu tiŋga nane tuku paguna. \p \v 32 Ki butuŋgam bafuna le nane afuŋge naŋgine mbal guaze tugu yimyam ŋak afu bukla ŋak ta kilmba mindeka Yesus tugum prowe likinaig. \v 33 Tumbraŋ ta tuku mbal ŋakmba wande mab taŋge maŋgurkinaig le \v 34 Yesus nu gudommba guaze tugu kise kise ŋak kile-tidiŋga bukla ŋaigonu ŋak ta pitaike likina. Bukla kame nane Yesus kila tukunu nu nane tuku miŋge pipniŋgina le nu tuku sa ndakinaig. \s1 Yesus nu Galileaŋge pasa kuklina \r (Lukas 4.42-44) \p \v 35 Mafemba minna le Yesus nu aboŋga tiŋga mayok kumba ka ma yamokŋge Kuate ndoŋ pasata minna. \v 36 Pasata minna le Simon nane nu sotinaig. \v 37 Sota kumba ka taŋge nu te-silika sanaig: Nane ŋakmba ne sota kusnaŋgade ŋginaig le \v 38 nu ndek nane saniŋgina: Sine tiŋga tumbraŋ patuk patuk ta kab. Ye taŋge mata pasa kukliwamŋgit. Kuate nu ta tuku ye kukulyina ŋgina. \v 39 Taŋamba nu Galilea tumbraŋ ŋakmba mbolŋge lika naŋgine kusem wande mbolŋge pasa kukliwe lika bukla gudommba pitaike likina. \s1 Yesus nu taŋgo ŋgirŋger ŋak wakeina \r (Mateus 8.1-4; Lukas 5.12-16) \p \v 40 Taŋgo ande ŋgirŋger ŋak Yesus tugum promba dagol tidroŋga nu sarsarmba sana: O Suŋgo, ne kumuŋ. Ne nzalinuwa ndeta ye tuku ŋgarosu wakeiwa ŋgina le \v 41 nu taŋgo ta kaŋgermba sinamba ndek wai kuitka kiremba sana: Au. Ye ne wakeinet. Ne mayeka ŋgina. \v 42 Taŋakina le ŋgirŋger gagulka ŋgarosu mayekina le \v 43 Yesus nu kukulmba pasa saŋgrinu sana: \v 44 Ye ne mbolŋge maŋau kit te afu sa ndaniŋga. Ne mayekat tukunu ne kumba ka Moses tuku tukul dubimba atrau agaŋ pris tawe le atraukuwa le ŋakmba ne mayekat ta katesewaig ŋgina. \p \v 45 Taŋamba peuna ta nu kina ka wam ta saka saka likina. Ta tuku Yesus nu kile tumbraŋ sugo afu ŋgamukŋge ake likam kumuŋ kuga. Nu ma yamok ta mbolŋge ndo minanu le nane tumbraŋ tumbraŋ ŋakmba nu tugum prowe likanu. \c 2 \s1 Yesus nu taŋgo ŋgarosu milmailkanu wakeina \r (Mateus 9.1-8; Lukas 5.17-26) \p \v 1 Mara afu kinaig le Yesus nu maŋ luka Kaperneum promba wande ande mbolŋge minna le nane pasa ismba \v 2 nane gudommba pro wande ta sinamŋge maŋgurka wande mab ta mata kumuŋgina. \p \v 3 Kile nane afuŋge taŋgo ŋgarosu milmailkanu mindemba nane tuku bailkamba nu sukuŋga pronaig ta \v 4 taŋgo gudommbaŋge ma tukulnaig tukunu Yesus tugum prowam kumuŋ kuga le nane ndek wande poŋga Yesus gabat fumŋge wande fu tetka guaze taŋgo nzaŋnzaŋ ŋak ta muli panmba pilnaig le ndekina. \v 5 Taŋana le Yesus nu nane nu tuku saŋgri tomba tiŋginaig ta katesemba nu ndek taŋgo ŋgarosu milmailkanu ta sana: Kiŋo, ye ne tuku mbar ŋakmba sauka gilaiŋget ŋgina. \p \v 6 Taŋaka sana le wandek sinam taŋge kusem pasa bitekŋganu mbal afu minnaig ta nane naŋgine wamdusmbi sakinaig: \v 7 Ndaŋam saka taŋgo te taŋamba sakate. Nu Kuate le taŋgo tuku mbar saukate e? Kuateŋge ndo mbar saukam kumuŋ ŋga idusmba minnaig le \v 8 nu pitik nane tuku wamdus kamusmba ndek saniŋgina: Ndaŋam saka tane wamdus te-pilemba minig. \v 9 Ye tane kusnatiŋgamŋgit. Ame pasa ye taŋgo ŋgarosu milmailkanu te sanu tuku wam bada? Ye ne tuku mbar sauka gilaiŋget ko tiŋga naŋe nzaŋnzaŋ kuramba lika kaye ŋget. \v 10 Ye Ndindo Katesek Taŋgo kilke te mbolŋge mbar saukam tuku ye saŋgri ŋak. Tane wam ta kila palmbim tuku ye kile pasa wam bada te sakamŋgit ŋgina. Taŋaka nu taŋgo ŋgarosu milmailkanu ta sana: \v 11 Ye ne sanet. Tiŋga nzaŋnzaŋ kuramba naŋe tumbraŋ kaye ŋgina. \p \v 12 Taŋakina le nu nane ŋakmba am mbolŋge pitik ndo tiŋga nuŋe nzaŋnzaŋ kuramba mayok ka kina le nane wam ta kaŋgermba pirerek purka wai makemba Kuate tuku nyu te-duŋga sakinaig: i ... Sine wam kitek teŋen kaŋger ndaweg ŋginaig. \s1 Yesus nu Levi wikina \r (Mateus 9.9-13; Lukas 5.27-32) \p \v 13 Yesus nu mayok kumba ka maŋ kule kualiŋ piyal taŋge minna le nane gudommba pro nu te-ŋgamunaig le nu nane pasa tumniŋgina. \v 14 Pasa tumniŋge deŋpurmba nu tiŋga kumba ka takis kilanu wande mbolŋge Alfeus tuku kiŋo Levi piroka minna le kaŋgermba sana: Ne ilmba ye dubiya ŋgina le nu ndek tiŋga nu dubimba kina. \p \v 15 Kile Yesus nuŋe dubiwanu mbal ndoŋ Levi tuku wande mbol kinaig le takis kilanu mbal nane afu une ŋak nane gudommba nu dubimba kinaig. Nane isukusmba minnaig le nu dubinaig mbal afu mata nu ndoŋ isukusnaig. \v 16 Taŋanaig le kusem pasa bitekŋganu mbal Farisi afu nane Yesus mbal ŋaigonu ta ndoŋ isukusmba minna le kaŋgermba ndek nu dubiwanu kuasmbi saniŋginaig: Ndaŋam saka nu takis kilanu mbal wam ŋaigonu kade mbal ndoŋ isukusit ŋginaig le \v 17 nu pasa ta ismba saniŋgina: Guaze kugatok mbal nane dokta tugum kine ndakade. Guaze ŋak mbal ndo nu tugum kinig. Afu sine magenu ŋgade ta ye nane wika wakeikam pro ndawen. Ye une ŋak mbal wika wakeikam tuku prowen ŋgina. \s1 Nyamagaŋ pinkam tuku pasa \r (Mateus 9.14-17; Lukas 5.33-39) \p \v 18 Mara ande Yohanus kule pisne dubiwanu mbal Farisi mbal nane Kuate tuku ŋga nyamagaŋ pinka minnaig le nane afu pro Yesus kusnanaig: Yohanus dubiwanu mbal Farisi dubikanu mbal ait afu nyamagaŋ pinkade. Ndaŋam naŋe dubinade mbal maŋau ta ke ndakade ŋginaig le \v 19 nu lafumba saniŋgina: Taŋgo ande nu pino tam tuku pagumba nye mbolŋge nu nuŋe mbal ndoŋ minit tukunu nane nyamagaŋ pin ndakade. \v 20 Ait ande prowa le afuŋge pro taŋgo ta nane ŋgamukŋge tuwaig le nane pitinu nyamagaŋ pinkamŋgaig. \p \v 21 Ande nu tawi urfunu burokuwa le kumiŋ abonu tumba burok ta tukulmba zail ndaŋgate. Nu taŋawa ta kumiŋ kitek taŋge urfunu didikuwa le lato fetkamŋgat. \p \v 22 Ande nu grep kule kitek tumba agaŋmor ŋgaro urfunu sinamŋge tol ndate. Nu taŋawa ta grep kule fulilka agaŋmor ŋgaro urfunu fetka grep kule kutuke suluwamŋgat. Grep kule agaŋmor ŋgaro tur ŋgisikamŋgat. Nane grep kule kitek tumba agaŋmor ŋgaro kitek sinamŋge tolde ŋgina. \s1 Kusem ait mbolŋge maŋau kam tuku pasa \r (Mateus 12.1-8; Lukas 6.1-5) \p \v 23 Kusem ande mbolŋge Yesus nane wit piro ande sinam sinam lika nuŋe dubiwanu mbal wit alonu supika nyam nyam kinaig le \v 24 Farisi taŋgo afuŋge nane kaŋgerka Yesus sanaig: Ai si. Ndaŋam saka nane sine tuku tukul lukamba kusem ait mbolŋge nyamagaŋ kilig ŋginaig le \v 25 nu lafumba saniŋgina: David nuŋe mbal ndoŋ nane guba ŋaigoniŋgina le wam pile paskinaig sulumba nu wam ande kina ta tane kuyar ta burkade tae. \v 26 Abiatar nu pris suŋgo minna le David nu Kuate tuku wandek kina sulumba tukul bret Kuate am mbolŋge patikinaig ta afu kilmba nyumba nuŋe mbal mata niŋgina le nyinaig. Bret ta taŋgo nane nye ndakade tuku. Prisŋge ndo nyade tuku ŋgina sulumba \v 27 sakina: Kuate nu kusem ait taŋgoŋge kulatkuwa ŋga pilna. Kusem aitŋge taŋgo kulatkuwa ŋga taŋgo te-mayok ndana. \v 28 Ye Ndindo Katesek Taŋgo ye kusem ait tuku gabat mata minet ŋgina. \c 3 \s1 Yesus nu taŋgo wai pagriŋganu wakeina \r (Mateus 12.9-14; Lukas 6.6-11) \p \v 1 Yesus nu maŋ kusem wandek sinam kina. Sinam taŋge taŋgo ande wai kummba pagriŋganu ŋak minna. \p \v 2 Farisi nane nu kusem ait mbolŋge taŋgo wakeiwa le pasa mbolŋge palmbim tuku nu kulatka minnaig le \v 3 nu taŋgo wainu kummba pagriŋganu ŋak ta sana: Ne ilmba ŋgamu teŋge tiŋga ŋgina. \v 4 Taŋakina sulumba Yesus ndek nane saniŋgina: Sine siŋgine tukul dubika kusem ait mbolŋge sine afu mbolŋge wam mayebe ko ŋayobe? Ande wakeibe ko balebe ŋga kusnaniŋgina le nane maninok minnaig. \p \v 5 Taŋanaig le Yesus nu gubra tumba mbilmbilka nane kaŋgerkina ta nane ŋgamuŋgal kareŋganu ŋak tukunu nu ŋgamuŋgal pitina sulumba taŋgo ta sana: Ne wai kuitka ŋgina le nu wai kuitka wai mayekina. \v 6 Taŋana le Farisi mbal pastiŋga mayok ka Herodus dubinaig mbal ndoŋ maŋgurkinaig sulumba Yesus balewam tuku pasa katmba ndin sotinaig. \s1 Nane gudommba Yesus dubimba kinaig \p \v 7 Yesus nuŋe dubiwanu mbal ndoŋ ma ta kusremba Galilea kule kualiŋ tugum kinaig le Galilea mbal gudommba nu dubimba kinaig. \v 8 Yudea ma tugu Yerusalem tumbraŋ suŋgo Idumia ma Yordan kule make sim Tirus le Sidon patukŋge tumbraŋ foŋfoŋ ta tuku mbal gudommba Yesus wam ke likina ta ismba nu tugum prowe likinaig. \p \v 9-10 Nane prowe likinaig mbal Yesus nu guaze taŋgo wakeike likina ta kila tukunu guaze mbal promba nu kirewam tuku muŋgu signaŋginaig le Yesus nu ndek nuŋe dubiwanu mbal saniŋgina: Ye tuku waŋ ande madiwap. Nane gudommba muŋgu signa-signaŋga ye pipkade ŋgina. \p \v 11 Mara mindek bukla ŋaigonu nane Yesus kaŋgermba ka nu tugumŋge bariŋge lika wikaraumba sakanu: Ne Kuate tuku Kiŋo ŋganu le \v 12 nu ndek nane miŋge pipniŋmba nu tuku nyu te-mayok ndawaig ŋga saniŋmba minanu. \s1 Yesus nu aposel 12 madiniŋgina \r (Mateus 10.1-4; Lukas 6.12-16) \p \v 13 Yesus nu tabe ande poŋgina sulumba nuŋe nzalimbi taŋgo wike likina le nane ndek nu tugum pronaig. \v 14 Taŋanaig le nu nane ŋgamukŋge taŋgo 12 nu ndoŋ minam tuku madiniŋgina. Nu nane kukulniŋguwa le nuŋe pasa kuklimba \v 15 bukla pitaikam tuku saŋgri tam tuku ŋga nu nane madiniŋgina. \p \v 16 Nane tuku nyu kat naŋgine ta teŋenmba. Ande Simon Yesusŋge nyu kitek Petrus ŋgina. \v 17 Ande Yakobus nu Sebedeus tuku kiŋo nuŋe. Ande Yohanus nu Yakobus tuku maib nuŋe. (Nale ar ta Yesus nyu ande Boanesis ŋgina. Nyu ta tugunu Kuaila). \v 18 Nane afu Andreus, Filipus, Bartolomeus, Mateus, Tomas. Ande Yakobus nu Alfeus tuku kiŋo nuŋe. Ande Tadeus. Ande Simon mape nyu nuŋe Selot. \v 19 Ande Yudas Iskariotnu. Ŋgumneŋga nu Yesus tuku kupet taŋgo mayok kina. \s1 Yesus nu Belsebul ndoŋ piro tuma ŋginaig \r (Mateus 12.22-32; Lukas 11.14-23; 12.10) \p \v 20 Kile Yesus nu tiŋga ka wande mbol kina ta nane gudommba maŋ pro maŋgurkinaig le Yesus nane isukusam mata kumuŋ kuga. \v 21 Yesus tuku ndare tuma wam ta ismba nu itilu ŋginŋgankate ŋga idusmba nane nu tam kinaig. \p \v 22 Kile kusem pasa bitekŋganu mbal afu Yerusalemŋge ndekinaig ta ndek sakinaig: A ... bukla Belsebulŋge nu tate. Bukla kame tuku gabat Belsebulŋge saŋgri ta tuwit le nu bukla pitaike likate ŋga sakinaig. \p \v 23 Taŋakinaig le Yesus nu ndek te yalpe ŋga yaba pasa afu nane saniŋgina sulumba sakina: Satan nu nuŋe mbal pitaikam kumuŋ e? \v 24 Gabat suŋgo ande tuku kuasmbi nane pur yimyamka naŋgine naŋgine kame buwaig ta nane saŋgri ŋak minam kumuŋ kuga. \v 25 Wande ande tuku mbal nane pur yimyamka naŋgine naŋgine kame buwaig ta nane mata saŋgri ŋak minam kumuŋ kuga. \v 26 Taŋamba ndo Satan nu nuŋe mbal pitaika pur yimyamka nane ndoŋ kame bute kande nu mata saŋgri ŋak mine ndaka ŋgisikam bafute kande. \p \v 27 Taŋgo saŋgrinu ande nuŋe wande kulatkate ta ande pro nu tuku agaŋ ndende kuayaram kumuŋ kuga. Nu taŋgo saŋgrinu te-ibeŋmba nu ndalekuwa sulumba ndo agaŋ ndende kilam kumuŋ. \p \v 28 Ye siŋka satiŋgamŋgit. Taŋgo tuku une maŋau tumail pan maŋau ta ŋakmba Kuate nu sauka gilaiŋgate tuku. \v 29 Ande nu Tukul Guwa tumail pante ta Kuate nu mbar ta sauka gilaiŋge nda. Nu mbolŋge minmba minamŋgat ŋgina. \v 30 Nane Yesus nu bukla ŋak ŋginaig tukunu nu taŋamba nane riroŋ pasa niŋgina. \s1 Yesus ina mambo kat nuŋe pronaig \r (Mateus 12.46-50; Lukas 8.19-21) \p \v 31 Kile Yesus ina nuŋe mambo kat nuŋe ndoŋ nane pro wande tugum taŋge tiŋga pasa pilnaig le \v 32 nane maŋgur Yesus te-ŋgamumba minnaig ta nane nu sanaig: Ina naŋe mambo kat naŋe kulim kat naŋe nane pro kilimŋge tiŋga ne kusnaŋgade ŋginaig. \v 33 Taŋakinaig le Yesus nu nane saniŋgina: Tane yiŋe ina yiŋe maib kame tuku sayade e ŋgina sulumba \v 34 nu mbilka nane nu tugumŋge minyokinaig mbal ta saniŋmba sakina: Mbal te yiŋe ina yiŋe mambo kame taŋaŋ minig. \v 35 Ima nu Kuate tuku nzali dubite ta nu yiŋe maib yiŋe kulim yiŋe ina taŋaŋ minit ŋga saniŋgina. \c 4 \s1 Agaŋ tumu tuku yaba pasa \r (Mateus 13.1-9; Lukas 8.4-8) \p \v 1 Mara ande kule kualiŋ piyal taŋge Yesus nu maŋ nane pasa tumniŋmba minna le maŋgur suŋgo nu te-ŋgamumba maŋgurkinaig. Taŋanaig le nu waŋ ande kule mbolŋge faitka minna ta poŋga minyokina le nane maŋgur ŋak ta piyalŋge minnaig. \v 2 Taŋamba Yesus nu yaba pasambi wam gudommba nane tumniŋmba pasa ande teŋenmba saniŋgina: \v 3 Tane isap. Taŋgo ande nu agaŋ tumunu bareŋniŋgam piro mbol kina. \v 4 Kina ka bareŋniŋgina le tiŋnu afu ndinŋge ndeke likinaig ta sar umaŋŋge pro nye sulunaig. \v 5 Tiŋnu afu kilke ndame ŋak ma mbolŋge ndeke likinaig ta kilke fudiŋndo tukunu pitik ndo maŋge pronaig. \v 6 Pronaig ta ki suŋgo promba pasokina le sumbailnu sinam nzi kine ndakinaig tukunu kareŋga kume sulunaig. \v 7 Tiŋnu afu ma aŋga ŋaigonu sinamŋge ndeke likinaig ta aŋgaŋge tiŋga soŋginaig le rure-rureka pro mage ndanaig. \v 8 Tiŋnu afu kilke mayenu mbolŋge ndeke likinaig ta ndo alo magenaig. Maŋge pro magemba kumba ka tugunu mindek mbolŋge afu 30 afu 60 afu 100 taŋamba taŋamba alonaig. \v 9 Tane kilba ŋak ndeta pasa te isap ŋga saniŋgina. \s1 Yesus nu yaba pasambi ndo saniŋgina \r (Mateus 13.10-17; Lukas 8.9-10) \p \v 10 Nane ŋakmba sili-silinaig le Yesus nuŋe ndo minna le nuŋe dubiwanu taŋgo afu nu tugumŋge minnaig ta nane yaba pasa kame ta tuku kusnanaig le \v 11 nu ndek nane saniŋgina: Kuate nu nuŋe gageu kulatkate wam kuirok minit ta tane kila palmbim tuku ye tane maditiŋgen. Nane afu kasomŋge minig ta nane yaba pasa ndo isig. \v 12 Nane wam afu kaŋgerkade ta alonu kaŋger tiwe nda. Nane pasa isig ta tugunu katesewe nda. Nane katesemba ŋgamuŋgal biye mbilwaig le Kuate nu nane tuku une sauka gilaiŋge niŋgikat ŋga ye yaba pasambi ndo saniŋgit ŋgina. \s1 Agaŋ tumu tuku yaba pasa tugunu \r (Mateus 13.18-23; Lukas 8.11-15) \p \v 13 Kile nu nane saniŋgina: Yaba pasa satiŋgit ta tane katese ndade ta ye ndaŋmba maŋ yaba pasa afumbi satiŋgi le katesewamŋgaig? \v 14 Agaŋ tumunu taŋgo bareŋniŋgina ta Kuate tuku pasa. \v 15 Tiŋnu ndinŋge ndekinaig ŋga sakit ta mbal afu taŋaŋ. Nane Kuate tuku pasa isig le Satan nu pitik ndo pro nane tuku ŋgamuŋgal sinamŋge pasa ta yaika tumba balete. \v 16 Tiŋnu afu kilke ndame ŋak mbolŋge ndekinaig ŋgit ta mbal afu taŋaŋ. Nane Kuate tuku pasa isig sulumba nzali suŋgo ŋak pitik ndo tade ta \v 17 sumbailnu kugatok taŋaŋ ait fagnu ndo dubide. Nane pasa ta dubide ta afuŋge piti serniŋgig le nane pitik ndo kusrede. \v 18 Tiŋnu afu ma aŋga ŋaigonu sinamŋge ndekinaig ŋgit ta mbal afu taŋaŋ. Nane Kuate tuku pasa isig ta \v 19 kilke te tuku piti, agaŋ ndende kilam tuku nzali, nzali afu wamdus ta ŋak minig le pasa isig ta balete le alo ndate. \v 20 Tiŋnu afu kilke mayenu mbolŋge ndekinaig ŋgit ta mbal afu taŋaŋ. Nane Kuate tuku pasa ismba tumba dubimba afu alo 30 afu 60 afu 100 taŋamba taŋamba alo kile-mayokkade ŋga saniŋgina. \s1 Taŋgo nu lam bulumba mayokŋge pilit \r (Lukas 8.16-18) \p \v 21 Yesus nu maŋ saniŋgina: Taŋgo lam bulumba tumba nza ko mbain kumnemŋge palmbim tuku idus ndate. Nu tumba kilimŋge taikate. \v 22 Taŋamba ndo wam afu taŋgo am mbolŋge kuirok minig ta ŋakmba kilimok mayok kaŋgaig. \v 23 Tane kilba ŋak ndeta pasa ta isap ŋgina. \p \v 24 Taŋamba nu maŋ lato saniŋgina: Tane pasa isig te ise mayewap. Tane nane afu mbolŋge maŋau kade ta maŋau ndui tambi ndo Kuate nu tane mbolŋge kumba maŋ lato kamŋgat. \v 25 Ande nu wam afu ŋak minit ta Kuateŋge nu maŋ lato tuwit. Ande nu wam denkanu minit ta Kuateŋge nu tuku wam fudiŋndo ta yaite ŋgina. \s1 Agaŋ tumunu prowam tuku yaba pasa \p \v 26 Yesus nu pasa ndui ta tuturmba sakina: Kuate nu nuŋe gageu tugeka suŋgokate wam ta yaba pasa te suk. Taŋgo nu agaŋ tumunu kilmba kilke mbolŋge bareŋniŋgit. \v 27 Bareŋniŋge deŋpurmba ka furir nu kinymba ki ait mbolŋge aboŋga likate. Nu taŋamba lika minit le agaŋ bareŋniŋgit ta maŋge promba ka ka sugokade. Maŋge ta ndaŋndaŋmba sugokade ta nu katese ndate. \v 28 Kilkeŋge kulatkate. Maŋge prode sulumba kuzru waŋe-waŋeka sugoka kumba ka alode. \v 29 Ait kumuŋga manderkade le nu pitik ndo ka alonu kilit ŋga sakina. \s1 Mastet tiŋnu tuku yaba pasa \r (Mateus 13.31-32; Lukas 13.18-19) \p \v 30 Kile Yesus nu maŋ sakina: Kuate nuŋe gageu tugeka suŋgokate wam ta mastet tiŋnu tuku maŋau suk. \v 31 Mastet tiŋnu nu agaŋ ŋai fudiŋndo. Agaŋ tumunu afu ŋakmbaŋge nu lide ta \v 32 taŋgo nu tumba ŋgukate le nu promba suŋgoka kumzaŋel ail ŋakmba liniŋgit. Wainu sugokade le sar umaŋ te patika nzaŋ taŋge minig tuku ŋgina. \p \v 33 Yesus nu taŋamba yaba pasa afu gudommbambi pasa tumniŋganu. Nane ismba katesewanu le nu maŋ yaba pasa ande saniŋganu. \v 34 Nu pasa ande te-mayokmba sa ndaniŋganu. Nu nuŋe dubiwanu taŋgo ndoŋ minmba nane ndo pasa alonu saniŋganu. \s1 Yesus nu kule le bubre peunikina \r (Mateus 8.23-27; Lukas 8.22-25) \p \v 35 Mara ait ndui ta ki butuŋgam bafuna le Yesus nu nuŋe dubiwanu mbal saniŋgina: Sine kule kualiŋ sim kab ŋgina. \v 36 Taŋaka nane maŋgur suŋgo ta kusreka Yesus minna waŋ ta poŋga kinaig le nane afu waŋ kise poŋge lika nu ndoŋ kinaig. \p \v 37-38 Kumba minnaig le Yesus nu waŋ pine mbolŋge gabat tatu pilmba nu kinymba gilaiŋgina. Kinymba gilaiŋgina le bubre suŋgo tiŋgina le kule toŋgel tiŋga mbalo sugo tiŋge lika waŋ katmba kule waŋ sinam kumba ligam bafuna le nane ndek nu kuanemba sanaig: Tum Taŋgo, sine ŋgisikam bafuweg te ne idus ndate e ŋginaig le \v 39 nu aboŋga tiŋga bubre kule ta sanike likina sulumba sakina: Maninka ibeŋ ka basleŋgap ŋgina le bubre ndek mukumba ma betkiremba kule basle mayena. \p \v 40 Taŋana le Yesus nu mbilka nane saniŋgina: Ndaŋam tane wamdus fulilkade. Tane Kuate nu kumuŋ kuga ŋga idusde e ŋgina le \v 41 nane ndek kuru-kuruka naŋgine naŋgine sakinaig: i ... Taŋgo te nu ima suk a. Bubre kule mata nu tuku pasa isik ŋginaig. \c 5 \s1 Yesus nu taŋgo bukla ŋak wakeina \r (Mateus 8.28-34; Lukas 8.26-39) \p \v 1 Kile Yesus nane kule kualiŋ sim ka Gerasa mbal tuku ma ta mbol pronaig. \v 2 Ma ta mbolŋge taŋgo ande bukla ŋak mindesiŋ patikinaig tuku ma mbolŋge minanu. \v 3 Taŋgo kame nane nu biye timba muli kareŋnumbi mata ndalekam kumuŋ kuga. \v 4 Nane afuŋge muli kareŋnu kilmba nu tuku wai kupe ndalekanu ta nu mburerika wai kupe mbolŋge muli ta purpurniŋmba minanu le nane nu te-ibeŋam fugunaig. \v 5 Nu furir mafeŋ mindek mindesiŋ patikanu ma mbolŋge tabe poŋ pilemba witimba ndamembi nuŋe ŋgaro katmba minanu. \p \v 6 Nane ma ta mbol promba Yesus nu waŋ kusremba ibeŋ kina le taŋgo bukla ŋak ta maskenŋge nu kaŋgermba pinderka nu tugum promba dagol tidroŋgina. \v 7-8 Taŋana le Yesus nu bukla sana: Guwa ŋayonu, ne taŋgo te kusremba mayok kaye ŋgina le bukla taŋge nu wi kueŋka sarsarmba sana: Yesus, Suŋgo Kuate tuku Kiŋo, ne ye ndoŋ wamdus tuma kuga. Ye Kuate am mbolŋge ne sanet. Ne piti ser ndaya ŋgina. \p \v 9 Taŋakina le Yesus ndek nu kusnana: Naŋe nyu ima ŋgina le nu lafumba sakina: Ye tuku nyu Kame Kuasmbi. Sine gudommba teŋge mineg ŋgina. \v 10 Taŋakina sulumba nu saŋgri tiŋga sarsarmba sana: Ne kukulsiŋga le ma kise ande mbol nda kab ŋgina. \p \v 11 Tabe ta mbolŋge mbo afu suŋarka mine likinaig le \v 12 guwa ŋaigonu nane Yesus sarsarmba sanaig: Sine kukulsiŋga le mbo kame si tuku fuŋgul sinam kab ŋginaig le nu wokina. \v 13 Wokina le ŋaigonu taŋgo ta kusremba kumba ka mbo fuŋgul sinam kine likinaig le nane saŋgri ŋak pinder-pindermba tabe te-tirok ta dubimba biri-bariŋga kule kualiŋ butonu sinam kumba ŋgisike sulunaig. Mbo kame ta gudommba 2,000 taŋaŋ. \p \v 14 Kile mbo kulatkanu mbal kua ka pinder-pindermba kinaig ka tumbraŋ suŋgo mbolŋge tumbraŋ kilimŋge nane ŋakmba saniŋginaig le nane afu isnaig sulumba nane suk agaŋ ta kaŋgeram kinaig ka \v 15 Yesus tugum promba taŋgo bukla ŋak minna ta kile nu tawi tiŋmba wamdus kuyar mayenu ŋak minna le kaŋgermba nane piriri ŋayonaig. \v 16 Taŋanaig le nane wam amboŋga kaŋgernaig mbal taŋge nane pronaig mbal taŋgo bukla ŋak ta tuku wam, mbo maŋau ke likinaig ta ŋakmba kubeu niŋginaig le \v 17 ismba nane ndek Yesus sarsarmba nu nane tuku ma kusremba kuwa ŋga sanaig. \p \v 18 Yesus nu waŋ poŋga minna le taŋgo amboŋga bukla ŋak minna ta nu Yesus ndoŋ kambim tuku sarsarna le \v 19 nu peumba sana: Ne luka naŋe tumbraŋ kaye sulumba Suŋgo nu ne sinanumba ne mbolŋge wam mayewat ta naŋe gulab kame kubeu niŋga ŋgina. \v 20 Taŋakina le nu luka kumba Dekapolis tumbraŋ 10 ta mbolŋge lika Yesus nu mbolŋge wam mayenu kina ta kubeu niŋgina le nane ŋakmba ismba pirerek purkinaig. \s1 Yesus nu kulim te-timba pino ande wakeina \r (Mateus 9.18-26; Lukas 8.40-56) \p \v 21 Yesus nu maŋ luka waŋ mbol mbol kule kualiŋ tem ilna ta nane maŋgur ŋak pro nu te-ŋgamunaig le nu piyal taŋge minna. \v 22 Minna le kusem wande kulatkanu taŋgo ande nyunu Yairus nu pro Yesus kaŋgermba nu tugumŋge ŋgurŋgurka ndeka sarsarmba sana: \v 23 Ye tuku kulim tawo ndo minit. Ne kumba naŋe waimbi ŋgarosu kirewa le nu aboŋga mayekuwa ŋgina. \v 24 Taŋakina le Yesus nu ndoŋ kina le nane gudommba nu te-ŋgamumba dubimba kinaig. \p \v 25 Pino ande nu mara mindek tambun guaze ŋak minmba minna le yar 12 kina. \v 26 Nu dokta gudommba tugum kina le nane nu wakeiwewe piseŋginaig. Nu nane piyaniŋmba nuŋe ndametiŋ mata panke suluna ta guaze suŋgoka ŋayona. \v 27 Pino ta nu Yesus tuku nyu isna sulumba nu taŋgo ŋgamuk kina ka Yesus ŋgumnemŋge nu tuku tawi kirena. \v 28 Kiremba nu teŋenmba idusna: Ye nu tuku tawi ndo kirewi ta ye mayekamŋgit ŋga idusna. \v 29 Nu taŋamba tawi kirena le guaze ta kugana le kamusna. \p \v 30 Yesus tuku saŋgri ande nu kusrena le kamusmba nu mbilka nane kusnaniŋgina: Imaŋge ye kireyat ŋgina le \v 31 nuŋe dubinaig mbal ndek Yesus sanaig: Ai ta. Nane gudommba ne te-ŋgamunumba signanade. Ndaŋam imaŋge ye kireyat ŋgate ŋginaig. \v 32 Taŋakinaig le Yesus nu mbilka agaŋ nu kirena ta kaŋgeram tuku sotina. \v 33 Sota minna le pino nu mayekina ta katesemba nu kuru-kuruka ŋgarosu piririmba mayok kumba Yesus tugumŋge ŋgurŋgurka ndeka pasa ŋakmba kile-mayokkina le \v 34 nu ndek sana: Kulim, ne ye tuku saŋgri tomba tiŋgate tukunu ne mayekat. Ne wamdus bulok ŋak kaye ka maye mina ŋgina. \p \v 35 Nu pasa ta saka minna le kile nane afu Yairus tuku wandekŋge pro nu sanaig: Ne tuku kulim buk kumat. Ne ake sinaŋ Tum Taŋgo te piro kareŋ tuwe ndaka ŋginaig ta \v 36 Yesus nu pasa ta nda isanu sukmba kusem wande kulatkanu taŋgo ta sana: Ne wamdus fulil ndaka. Ne ye tuku saŋgri tomba tiŋgate ta ndo idusmba mina ŋgina. \p \v 37 Taŋakina sulumba nu nane ŋakmba nu ndoŋ kinaig ta peuniŋmba Petrus Yakobus maib nuŋe Yohanus nane ndo kilmba kina. \v 38 Nane kusem wande kulatkanu taŋgo tuku wande tugum pronaig ta nane gudommba malmbi wikaraumba zigna suŋgo mayok kina le kaŋgerkina. \p \v 39 Kile Yesus nu wandek sinam kina ka nane saniŋgina: Ndaŋam tane suŋgomba malmbika zigna tiŋga minig. Kulim te kume ndakat. Nu kinymba minit ŋga saniŋgina le nane ndek nu nzumilnaig. \v 40 Taŋanaig le Yesus nu nane ŋakmba mayok kuwaig ŋga pitaika kulim tuku ina mam nu ndoŋ minnaig mbal turmba kilmba mindesiŋ tugum kinaig. Kulim ta nu yar 12 ŋak. \p \v 41 Kile Yesus nu mindesiŋ tuku wai biymba sana: \it Talita kum\it* ŋgina. (Pasa ta tugunu: Kulim ne tiŋga). \v 42 Taŋakina le nu pitik ndo aboŋga tiŋga lika minna le nane kaŋgernaig sulumba pirerek purka wamdus sulunaig le \v 43 Yesus nu nane peuniŋmba afu wam ta kubeu nda niŋgap ŋgina sulumba sakina: Kulim nyamagaŋ tape le nyuwa ŋgina. \c 6 \s1 Nasaret mbal Yesus talanaig \r (Mateus 13.53-58; Lukas 4.16-30) \p \v 1 Yesus nu tiŋga nuŋe dubiwanu mbal ndoŋ ma ta kusremba luka nuŋe tumbraŋ tuguk prona. \v 2 Pro kusem mbolŋge nu nane tuku kusem wande sinam kumba nu tiŋga nane pasa tumniŋmba minna le nane pasa isnaig mbal pirerek purka sakinaig: i ... Saŋgri ta imaŋge nu tuna. Ima tugumŋge kila suŋgo ta tina. Nu nuŋe waimbi wam saŋgrinu kitek ke likate a. \v 3 Taŋgo te nu wande pilit tuku taŋgo. Nu Maria tuku kiŋo. Yakobus Yosef Yudas Simon nu nane tuku aba naŋgine. Kulim kat nuŋe mata tumbraŋ tekok ŋga saka nane Yesus talamba gubra tinaig. \p \v 4 Taŋanaig le Yesus ndek nane saniŋgina: Kuate tuku tuan taŋgo nane ŋakmbaŋge nu tuku nyu te-mayokde. Nuŋe tumbraŋ tuguk nuŋe ndare tuma nuŋe tira kat nuŋe naneŋge ndo nu talade ŋga saniŋgina. \p \v 5-6 Nane nu talanaig tukunu Yesus nu wamdus teroka nane ŋgamukŋge wam saŋgrinu afu ke ndakina. Nu guaze mbal ndui ndui ndo nuŋe waimbi kigreka nane wakeikina. \s1 Yesus nu aposel 12 piro niŋgina \r (Mateus 10.5-15; Lukas 9.1-6) \p Yesus nu tumbraŋ ŋakmba wam paguniŋmba lika minmba \v 7 nu nuŋe taŋgo 12 ta wika kile-maŋgurka nane guwa ŋaigonu pitaikam tuku saŋgri niŋgina sulumba ar ar kukulniŋgam bafumba saniŋgina: \v 8 Tane kambim ŋga taŋgine ndametiŋ pale fat nyamagaŋ ta ŋakmba kusreka ndumndum ndo biymba kape. \v 9 Kupe ŋgaro patikap sulumba tawi ndindo ndo silikap. \v 10 Taŋamba tane kape sulumba wande ndaŋ poŋga ndeta taŋge ndo minmba piro ka ka kambim ŋga wande ta maŋ kusrewap. \v 11 Tumbraŋ ande tane kilam mbulmba ko pasa kukliwap le pitaiwaig kande tane kambim bafumba nane katesemba riroŋkuwaig ŋga tuptup kupe sina mbolŋge deŋganu minig ta nane am mbolŋge paurŋgap ŋgina. \p \v 12 Nu wam pagu deŋpurmba nane kukulniŋgina le kumba ka pasa kuklimba taŋgo pino ŋgamuŋgal biye mbilmba maŋau ŋaigonu kusrekuwaig ŋga saniŋmba minnaig. \v 13 Nane bukla pitaike lika nane gudommba guaze ŋak gabat mbolŋge gureŋ kutunaig le mageke likinaig. \s1 Herodus nu Yohanus balena \r (Mateus 14.1-12; Lukas 9.7-9) \p \v 14 Yesus tuku nyu suŋgoka tugekina le nane afu ismba sakinaig: Yohanus kule pisne taŋgo kumna ta nu maŋ aboŋga tiŋgina. Ta tuku nu saŋgri kitek ŋak wam ta ke likate ŋga saka minnaig. \v 15 Taŋakinaig le nane afu ndek sakinaig: Nu Eliaŋge ŋginaig le afuŋge nu tuan taŋgo ande ambokok taŋaŋ ŋginaig le \v 16 mandor Herodus nu pasa ta ismba ndek sakina: Yohanus buk ŋinfok kat puren ta nu maŋ aboŋgina ŋga sakina. \p \v 17-18 Yohanus kumna ta tugu teŋenmba. Herodus nu mambo nuŋe Filipus tuku pino Herodias yaimba nuŋe pinonu tina le Yohanus ndek nu sawe lika sana: Ne mambo naŋe tuku pino yaimba tina ta ne tukul lukamba mbarte ŋgina. Ta tuku Herodus nu afu kukulniŋgina le Yohanus biye timba ndaleka tumba muli wandekŋge pilnaig le minna. \p \v 19 Herodias nu Yohanus tuku gubra tumba nu balewam tuku ndin sotina ta kumuŋ kuga. \v 20 Ta ndaŋam? Yohanus nu taŋgo tiŋreknu. Nu Kuate tuku taŋgo tukunu Herodus nu kuru-kuruka nu kulatka minna. Herodus nu Yohanus tugum kambinu le nu Kuate tuku pasa sawanu le ismba nu wamdus te-sulumba pitina ta nu Yohanus tuku pasa maŋ lato isam tuku nzali suŋgo ŋak minna. \p \v 21 Taŋamba minnaig ma ma ait ande Herodias nu Yohanus balewam tuku ndin kaŋgerna ta teŋenmba. Herodus ina nuŋeŋge te-pilna ait ta mayok kina le nu pagumba nye suŋgo pilmba nu kumnemŋge minnaig mbal kame gabat sugo sugo Galilea nyu ŋak ta ŋakmba wike likina le pronaig. \v 22 Nane isukusmba minnaig le Herodias kulim nuŋe pro nane am mbolŋge kupesna le Herodus nuŋe gulab kat nuŋe ndoŋ nu tuku kupes ta kaŋgermba nzaliniŋgina. Kile mandor Herodus nu ndek kulim ta sana: Ne ame agaŋ nzalinu saya ta ye ne tanmbimŋgit. \v 23 Ye ki am mbolŋge ne sanet. Ye yiŋe agaŋ ndende kulatket te ŋgamuŋge fetka inumnu tam tuku saya ta mata ye ŋgailne nda ŋgina. \v 24 Taŋakina le kulim ta kilim ka ina nuŋe tugum kumba ndek kusnana: Ina, ye ame agaŋ nu yabaŋi e ŋgina le nu lafumba sakina: Yohanus kule pisne gabatnu yabaŋa ŋgina le \v 25 nu maŋ luka gabat suŋgo tugum kumba sana: Ne kile ndo Yohanus kule pisne gabatnu nza ŋak sa ŋgina. \p \v 26 Taŋamba sana le Herodus nu ismba nu ndek ŋgamuŋgal piti suŋgo tina ta nu buk nuŋe pasa saŋgri pilena le nane ŋakmba isnaig tukunu nu nuŋe pasa kuerka pitaiwe fuguna. \v 27 Taŋamba nu ndek kame taŋgo ande Yohanus gabatnu tumba te prowa ŋga kukulna le nu muli wande mbol kina sulumba Yohanus ŋinfok kat purna. \v 28 Kat purmba gabatnu nza ŋak tumba pro kulim mbanzo ta tuna le nu ndek tumba ka ina nuŋe tuna. \p \v 29 Yohanus nuŋe dubinaig taŋgo nane wam ta ismba ka nu tuku mindesiŋ tumba kumba ka ndame burok sinamŋge pilnaig. \s1 Yesus nu taŋgo 5,000 isukusneniŋgina \r (Mateus 14.13-21; Lukas 9.10-17; Yohanus 6.1-14) \p \v 30 Kile Aposel kame nane luka Yesus tugum promba nane pasa tumniŋmba wam afu ke likinaig ta ŋakmba kubeu tunaig. \p \v 31 Ma ta mbolŋge nane gudommba Yesus tugum luluka minnaig le nane isukusam kumuŋ kuga tukunu nu nuŋe dubiwanu taŋgo saniŋgina: Sine ma yamok mbol kab sulumba mabtube ŋgina. \p \v 32 Nane waŋ poŋga ma yamok ande mbol kambim bafunaig ta \v 33 nane gudommba Yesus nane kambim bafunaig ta katesemba naŋgine tumbraŋ kusreke lika ndinmba pinder-pindermba ma kambim bafunaig ta mbol amboŋga pronaig. \v 34 Kile Yesus nane ka ibeŋ ka nu taŋgo pino gudommba kaŋgerka nane sipsip kulat taŋgo kugatok taŋaŋ ŋga nane sinaniŋgina. Taŋamba nu ndek wam gudommba tumniŋgina. \p \v 35 Taŋamba minna le ki butuŋgam bafuna le nuŋe dubiwanu taŋgo pro nu sanaig: Sine ma baknu mbolŋge mineg. Buk furiramŋgat. \v 36 Ne nane kukulniŋga le kuwaig ka tumbraŋ afu patukŋge wande afu kasomŋge nane taŋge nyamagaŋ piyaniŋmba nyuwaig ŋginaig le \v 37 nu ndek sakina: Taneŋge nyamagaŋ niŋgap le nyuwaig ŋgina. Taŋakina le nane ndek nu sanaig: Yoi. Sine soŋ 20 kilmba ka bret gudommba piyaniŋbe ŋga iduste e ŋginaig le \v 38 nu ndek saniŋgina: Tane bret giganmba ŋak minig? Kape ka mambilap ŋgina le nane kinaig ka bret 5 kualegaŋ kareŋganu armba ndo kaŋgerka pro Yesus kila sanaig. \p \v 39 Kile Yesus nu taŋgo pino ŋakmba maŋgur nduik nduik pibi mbol taŋge minyokuwaig ŋga saniŋgina le \v 40 nane afu 50 afu 100 taŋamba taŋamba minyoke likinaig. \v 41 Minyoke likinaig le Yesus nu bret foŋfoŋ 5 kualegaŋ ar ta kilmba tandeka samba mbol ambe mambilmba Kuate gare pasa tumba bret fetfetmba nuŋe dubiwanu taŋgo niŋgina le nane walmba niŋge likinaig. Kualegaŋ ar ta mata nu fetfetmba walmba nane niŋgina le \v 42 nane ŋakmba kilmba nyinaig le maroniŋgina. \v 43 Nane kualegaŋ bret fetfetna ta bateŋnu kilmba sambe 12 ligneniŋginaig. \v 44 Bret nyinaig mbal ta gudommba taŋgo ndo burkinaig ta 5,000. \s1 Yesus nu kule kualiŋ mbol mbol likina \r (Mateus 14.22-33; Yohanus 6.16-21) \p \v 45 Kile Yesus nu maŋgur suŋgo ta kukulniŋmba nane naŋgine tumbraŋ tumbraŋ kuwaig ŋga saniŋgina sulumba ndek nuŋe dubiwanu taŋgo amboŋga waŋ poŋga luka kule kualiŋ sim Betsaida kuwaig ŋga saniŋgina. \v 46 Nane kine sulunaig le nu tiŋga kumba ka tabe ande poŋga Kuate ndoŋ pasatam kina. \p \v 47 Furirna le nuŋe dubinaig taŋgo waŋ ŋak kule kualiŋ fandoŋge minnaig le Yesus nu nuŋe mata ibeŋŋge minmba \v 48 bubre nane tumailamŋge prona le nane piro kareŋka koika kumba minnaig le kaŋgerkina. \p Mafewam patukina le Yesus nu tiŋga ka kule mbol mbol lika kumba ka ka nane tugum promba nane liniŋgam idusna. \v 49-50 Nane nu kule mbol mbol lika ilna le kaŋgermba mindekanu ande ilit ŋga kuru kuru ŋayomba wikaraunaig le nu pitik ndo saniŋgina: Tane kuru kuru ndakap. Te yeŋge. Tane wamdus bulka piti ndatiŋguwa ŋgina. \p \v 51 Taŋakina sulumba Yesus nu waŋ poŋga nane ndoŋ minna le bubre mukuna. Taŋana le nane wam ta kaŋgermba piriri ŋayomba am go sulumba minnaig. \v 52 Ta ndaŋam? Yesus nu buk nane gudommba bret niŋgina wam ta nane kaŋgermba ŋgamuŋgal tukulok minmba nu tuku saŋgri katese ndanaig tukunu nane piriri ŋayonaig. \s1 Yesus nu Genesaretŋge guaze afu wakeikina \r (Mateus 14.34-36) \p \v 53 Nane kumba ka kule kualiŋ pakarka Genesaretŋge ibeŋ ka waŋ ta muli pannaig. \v 54 Nane ibeŋ kinaig le mbal afu pitik ndo Yesus prona ta kaŋgermba \v 55 pinder-pindermba tumbraŋ ŋakmba pasa pilmba pilmba kinaig le nane Yesus minna ma ta isnaig sulumba guaze mbal nzaŋnzaŋ mbolŋge patika sukuŋga kilmba nu tugum prowe likinaig. \p \v 56 Nu tumbraŋ sugo sugo ko tumbraŋ foŋfoŋ mbol prowe likanu ta nane naŋgine guaze mbal kilmba maŋgur ma mbolŋge patika Yesus tuku tawi ndo kirewam tuku nu sarsaranu. Taŋamba nu tuku tawi kirenaig mbal kame ta ŋakmba mageke likinaig. \c 7 \s1 Wa kat naŋgine tuku tukul \r (Mateus 15.1-9) \p \v 1 Kusem pasa bitekŋganu mbal afu Yerusalemŋge ndekinaig ta nane Farisi taŋgo afu ndoŋ pro Yesus tugumŋge maŋgurka minnaig. \v 2 Taŋamba minmba Yesus dubiwanu taŋgo afu nane tukul dubi ndamba wai minya ndaŋga isukusnaig le kaŋgerkinaig. \v 3 Farisi taŋgo Zu mbal ŋakmba wa kat naŋgine tuku tukul dubimba wai minya ndaŋga kutur ŋak isukuse nda. \v 4 Nane pro maket mbolŋge luka kumba ka kule pisig sulumba ndo isukusig. Nane wa kat naŋgine tuku tukul gudommba taŋamba dubikade. Tukul afu waim nza ta ŋakmba minya mayemba ndo patikade. \p \v 5 Kile Farisi taŋgo kusem pasa bitekŋganu mbal Yesus kusnanaig: Ndaŋam saka naŋe dubinade mbal naŋgine mine maŋau mbolŋge siŋgine wa kat siŋgine tuku tukul maŋau lukade. Nane wai kutur ŋak isukusig ŋginaig le \v 6 nu ndek nane saniŋgina: Aisaia tuku dir pasa ande kumumbi tane yabri mbal mbol mayok kinit. Nu teŋenmba Kuate tuku miŋge kuyarna. \q1 Mbal te nane miŋgembi ndo ye kumnemŋge minanu sukde. Naŋgine ŋgamuŋgal ye maskenŋge minig. \q1 \v 7 Nane ye mbariŋyade ta alo kugatok. Nane taŋgo tuku wamdus te-mayokmba Kuate tuku pasa taŋaŋ tumniŋgig. \rq Aisaia 29.13\rq* \m \v 8 Tane Kuate tuku tukul kusreka taŋgo tuku tukul ndo kilmba dubikade ŋgina. \p \v 9 Yesus nu maŋ lato saniŋgina: Tane siŋgine wa kat siŋgine tuku tukul kulat mayemba Kuate tuku tukul kusrekam tuku wamdus kuyar mayenu ŋak. \v 10 Moses nu Kuate tuku tukul ande teŋenmba sakina: Tane ina mam tuku nyu kurauka miŋge kumnemŋge minap. Ande nu ina mam nuŋe tapra pasa sanikuwa kande nu balewap ŋga sasiŋgina. \v 11-12 Tane tukul ta lukamba teŋenmba sakade. Ande nu ina mam nuŋe sanikit: Ye agaŋ afu tikam tuku ta yiŋe agaŋ ndende ŋakmba ta o buk Kuate tuku ŋga madiniŋgen ŋgate le tane nu agaŋ kame ta ina mam nuŋe nike ndaka turkam tuku ndin tukulde. \v 13 Taŋamba tane siŋgine wa kat siŋgine tuku maŋau ndo dubikade sulumba Kuate tuku pasa kile-sikade. Tane maŋau taŋaŋ gudommba ke likade ŋga saniŋgina. \s1 Ŋgamuŋgal ŋaigo siglikam tuku pasa \r (Mateus 15.10-20) \p \v 14 Kile Yesus nu nane minnaig mbal ta maŋ te yalpe ŋga saniŋgina: Tane ŋakmba pasa te ismba kila pile mayewap. \v 15 Taŋgo nu agaŋ mayokŋge minit le tumba nyate agaŋ taŋge nu tuku ŋgamuŋgal kutur tuwe ndakate. Nu nuŋe wam ŋaigonu ŋgamuŋgal sinamŋge kile-mayokkate taŋge ŋgamuŋgal kutur tuwig. \v 16 [Tane kilba ŋak ndeta pasa ta isap ŋgina.] \p \v 17 Taŋakina sulumba Yesus nu nane kusreka wande mbol kina le nuŋe dubinaig taŋgo nane yaba pasa ta tuku Yesus kusnanaig le \v 18 nu ndek saniŋgina: Tane mata kila kugatok minig e? Taŋgo nu agaŋ mayokŋge minit le tumba nyate taŋge nu tuku ŋgamuŋgal kutur tambim kumuŋ kuga. Tane wamdus pulu ndatiŋgit e? \v 19 Nyamagaŋ taŋgo tuku ŋgamuŋgal sinam kine ndakate. Falŋgu sinam kumba nu sumbikate le mayok kinit ŋgina. Nyamagaŋ ŋakmba tukul kugatok ŋakmba sine nyam tuku minig ta Yesus nu yaba pasa tembi sine tumsiŋgina. \p \v 20 Nu maŋ lato nane saniŋgina: Taŋgo nuŋe wam ŋaigonu kile-mayokkate taŋge nu kutur tuwig. \v 21 Taŋgo tuku ŋgamuŋgal sinamŋge wamdus ŋaigonu, fare maŋau kutur ŋak, kuayar maŋau, taŋgo bale maŋau, \v 22 pino kuayar, afu tuku agaŋ ndende kilam tuku piriride, wam ŋaigonu, yabri maŋau, kiko kugatok une maŋau, afu tuku mine mayenu tuku am kikoŋ tiŋgade, waŋe pasa, mbe mbol mbol wam, ŋginŋgan maŋau \v 23 wam ŋaigonu ŋakmba taŋge taŋgo sinamŋge mayok ka nu tumba kutur tuwig ŋga saniŋgina. \s1 Kasomok pino ande Yesus tala ndana \r (Mateus 15.21-28) \p \v 24 Kile Yesus nu tiŋga Tirus ma tugu mbol kina ka taŋge wande ande poŋga nane afu nu minna ta katese ndawaig ŋga idusna ta kumuŋ kuga. \v 25 Pino ande kulim nuŋe bukla ŋak ta nu buk Yesus tuku nyu ismba pro nu tugumŋge dagol tidroŋga lokina. \v 26 Pino ta kasomok pino. Nu Finisianu Siria ma mbolok pino ande. \p Buklaŋge kulim nuŋe tina ta Yesusŋge pitaiwa ŋga nu sarsarmba minna le \v 27 nu ndek pino ta sana: Ande nu kiŋo kame tuku nyamagaŋ yaika age niŋgit ta nu wam maye ndate. Nu amboŋga nuŋe kiŋo kame isukusneniŋguwa ŋgina. \p \v 28 Taŋakina le pino ta ndek nu sana: Suŋgo, ta son ta age nane mata kiŋo kame tuku nyamagaŋ fambonu mbain kumnemŋge ndekade le nyade tuku ŋgina le \v 29 nu ndek sana: Ne taŋamba sakate tukunu ne luka kaye. Bukla ta kulim naŋe buk kusrewat ŋgina le \v 30 nu tiŋga luka ka nuŋe wande mbolŋge kulim nuŋe kinyam mbili mbolŋge minna le kaŋgerna ta bukla buk kulim kusrena. \s1 Yesus nu kilba tukulok taŋgo wakeina \p \v 31 Yesus nu tiŋga Tirus ma tugu kusremba Sidon limba Dekapolis sinamŋge tumbraŋ 10 ta ŋgamu fetka Galilea kule kualiŋ tugum kina. \v 32 Ka ta prona le nane afu taŋgo ande mane gileb gileb kilba tukulok mindemba Yesus tugum promba nuŋge taŋgo ta mbolŋge wai pilwa ŋga sarsarmba minnaig le \v 33 nu taŋgo ta tumba te-yamokmba waitok kilba burok sirmba ndek ŋguspeka nu tuku mane kirena sulumba \v 34 samba mbol ambe tandeka mabseŋ supimba taŋgo ta sana: \it Efata\it* ŋgina. (Pasa ta tugunu: Ne buroka). \v 35 Taŋakina le kilba buroka mane bulka pasa purfeŋnu tina. \p \v 36 Yesus nu pasa saŋgrimba nane wam ta kube ndawaig ŋga peuniŋgina ta nane ndek saka saka lika \v 37 nane wamdus te-sulumba sakinaig: Taŋgo te nu wam ŋakmba ke mayete. Kilba tukulok nane mata pasa isig. Miŋge tukulok pasa purfeŋnu sakade ŋginaig. \c 8 \s1 Yesus taŋgo 4,000 isukusneniŋgina \r (Mateus 15.32-39) \p \v 1 Ait ta mbolŋge taŋgo gudommba maŋ pro Yesus tugumŋge maŋgurka nyamagaŋ kugatok minnaig le nu nuŋe dubinaig taŋgo te yalpe ŋga saniŋgina: \v 2 Mbal te pro ye ndoŋ maŋgur minig te ki keŋmba buk kugade. Naŋgine nyamagaŋ ta nye suglukinaig tukunu ye nane tuku sinayate. \v 3 Ye nane gubak kukulniŋgi le kuwaig ta nane naŋgine tumbraŋ kambim ŋga ka ndinŋge gubanu baklelbekaig. Afu nane tumbraŋ maskenok ŋgina. \p \v 4 Taŋakina le nuŋe dubiwanu mbal ndek nu sanaig: Ma baknu te aniŋge nyamagaŋ kilmba niŋbe le nyuwaig ŋginaig le \v 5 nu ndek nane kusnaniŋgina: Tane bret giganmba ŋak e ŋgina le nane lafumba sakinaig: Sine bret 7 ndo ŋak ŋginaig. \p \v 6 Kile Yesus nu nane maŋgur suŋgo ta minyokuwaig ŋga saniŋgina sulumba bret foŋfoŋ 7 ta kilmba Kuate gare pasa tumba nu fetfetmba nuŋe dubiwanu taŋgo niŋgina le nane kilmba walmba niŋge likinaig. \v 7 Kualegaŋ kareŋganu foŋfoŋ ta mata kilmba Kuate gare pasa tumba nuŋe dubiwanu taŋgo niŋmba ŋakmba walap ŋgina. \v 8 Nane taŋamba walnaig le taŋgo pino ŋakmba kilmba nyinaig le maroniŋgina. Agaŋ fetfetna bateŋnu ta kilmba nane sambe 7 ligneniŋginaig. \v 9 Isukusnaig mbal ta gudommba 4,000 taŋaŋ. \p \v 10 Kile Yesus nu mbal ta kukulniŋgina le kinaig le nu pitik ndo nuŋe dubinaig taŋgo ndoŋ waŋ poŋga Dalmanuta ma mbol kinaig. \s1 Nane wam kitek saŋgrinu kaŋgeram sakinaig \r (Mateus 12.38-42; 16.1-4; Lukas 11.29-32) \p \v 11 Farisi taŋgo afu pro Yesus ndoŋ kualeyauka minnaig sulumba nu tagowam tuku wam kitek saŋgrinu ande te-mayokuwa le kaŋgeram sanaig. \v 12 Taŋamba sanaig le Yesus nu wamdus piti tumba mabseŋ supimba saniŋgina: Tane ait te mbolŋge minig mbal tane ndaŋam ye tuku saŋgri kaŋgeram idusde? Ye siŋka satiŋgamŋgit. Ye tane wam kitek saŋgrinu ande tumtiŋge nda ŋgina. \v 13 Taŋamba nu nane kusreka nu maŋ waŋ poŋga kule kualiŋ sim kina. \s1 Farisi le Sadusi mbal tuku maŋau \r (Mateus 16.5-12) \p \v 14 Nane prepreka bret suŋgomba kile ndakinaig. Bret ndindo ndo waŋ mbolŋge minna. \p \v 15 Kile Yesus nu nane saniŋgina: Tane Farisi mbal le Herodus tuku yis ta riroŋkap ŋgina. \v 16 Taŋakina le nane naŋgine naŋgine saka ismba sine bret kugatok ta tuku nu sakate inde ŋga saka minnaig le \v 17 nu nane tuku wamdus katesemba saniŋgina: Ndaŋam tane bret kile ndakaig ta tuku saka minig? Tane minanu ndui ta ndo minmba ye tuku saŋgri katesemba wamdus pulu ndatiŋgit? Tane ŋgamuŋgal tukulok minig kande. \v 18 Tane am kugatok taŋaŋ agaŋ kaŋger nda kade. Tane kilba kugatok taŋaŋ pasa ise ndakade. Ye wam afu ke liken ta tane gilaiŋgade e? \v 19 Ye nane 5,000 tuku bret 5 fetfeten ta tuku bateŋnu sambe giganmba ligneniŋginaig ŋga kusnaniŋgina le nane lafumba sakinaig: Sambe 12 ŋginaig le \v 20 nu maŋ lato kusnaniŋgina: Bret 7 nane 4,000 tuku fetfeten ta tuku bateŋnu sambe giganmba ligneniŋginaig ŋgina le nane ndek sakinaig: Sambe 7 ŋginaig. \v 21 Taŋakinaig le Yesus nu nane kusnaniŋgina: Kile tane katesede e ŋgina. \s1 Yesus nu Betsaidaŋge taŋgo am tukulok wakeina \p \v 22 Kile nane kumba ka Betsaida tumbraŋ pronaig. Pronaig le nane afu taŋgo am tukulok mindemba pro Yesusŋge kirewa ŋga saŋgri tiŋga nu sarsarmba minnaig. \v 23 Taŋamba minnaig le nu ndek taŋgo am tukulok ta waimbi biymba tumbraŋ kusremba kilim kinaik. Kinaik ka taŋge nu taŋgo ta tuku am ŋguspena sulumba nuŋe wai nu tuku am mbolŋge patika kusnana: Ne agaŋ ande kaŋgerte e ŋgina le \v 24 nu tandeka mambilmba sakina: Ye taŋgo kaŋgerket ta nane ail likanu suk kaŋgerket ŋgina. \p \v 25 Taŋaka sana le Yesus nu maŋ wai am mbolŋge patikina le nu am tidiŋga mambilmba am mayekina le nu agaŋ ŋakmba kaŋger magekina le \v 26 nu taŋgo ta sana: Ne tumbraŋ te nda kaye. Nane ŋakmba laipniŋmba naŋe tumbraŋ tuguk kaye ŋgina. \s1 Petrus nu Yesus Kuateŋge madina taŋgo ŋgina \r (Mateus 16.13-20; Lukas 9.18-21) \p \v 27 Yesus nu nuŋe dubiwanu taŋgo ndoŋ kumba ka Sesarea Filipi ma tugu tuku tumbraŋ afu mbol kine likinaig. Kumbaŋge nu nuŋe dubiwanu mbal kusnaniŋgina: Taŋgo pino nane ye ima ŋgade ŋgina le \v 28 nane ndek nu sanaig: Afu ne Yohanus kule pisneŋge ŋgade. Afu ne Eliaŋge ŋgade. Afu sakade ne tuan taŋgo ande ŋginaig. \v 29 Taŋakinaig le nu nane kusnaniŋgina: Tane ye ima ŋga idusde e ŋgina le Petrus nu lafumba sana: Ne Kristus Kuateŋge madinina taŋgo ŋgina. \v 30 Taŋakina le nane nuŋe nyu ta afu sa ndaniŋgam tuku peuniŋgina. \s1 Yesus nu nuŋe kumam tuku saniŋgina \r (Mateus 16.21-28; Lukas 9.22-27) \p \v 31 Kile Yesus nu tugu pilmba nane wam paguka saniŋgina: Ye Ndindo Katesek Taŋgo piti gudommba kilamŋgit. Israel mage mage pris gabat kusem pasa bitekŋganu mbal nane ye pitaiyuwaig le afuŋge ye baleyamŋgaig. Ye kumi sulumba mara keŋnu mbolŋge tinuŋgit ŋgina. \p \v 32 Yesus nu piti ta te-mayokmba saniŋgina le Petrus ndek nu tumba te-yamokmba sawe lika minna. \v 33 Taŋamba minna le nu mbilka nuŋe dubiwanu taŋgo afu kaŋgerka Petrus sawe lika sana: Satan, ne kua kaye. Ne Kuate tuku wamdus pitaimba taŋgo tuku wamdus ndo dubite ŋgina. \p \v 34 Kile Yesus nu nuŋe dubiwanu taŋgo maŋgur suŋgo ta turmba te yalpe ŋga saniŋgina: Ima nu ye tuku taŋgo minam idusmba kande nu nuŋe nzali kusreka nuŋe miroŋ nuŋe ail kazrai kuramba ye dubiyuwa. \v 35 Ima nu nuŋe abo mine mayewam tuku suŋgomba idusmba kurau mayete ta nu ŋgisikamŋgat. Ima nu ye tuku ko pasa mayenu tuku ŋga nuŋe abo mine mayewam tuku idus ndate ta nu nuŋe abo ta ŋak minamŋgat. \v 36 Ande nu kilke te tuku agaŋ ndende ŋakmba kilwa le nuŋe kanu ŋgisikuwa ta nu mine mayewam tuku ta ose. \v 37 Ande nuŋe kanu ŋgisikuwa ta ame agaŋmbi piyamba maŋ luka tam kumuŋ? \v 38 Nane ait te mbolŋge minig mbal nane une sugo kumba Kuate ŋgumnede tuku. Ima nu nane ŋgamukŋge ye tuku nyu ye tuku pasa yabukate ta ye Ndindo Katesek Taŋgo ye yiŋe Mam tuku kilŋa saŋgri ŋak eŋel kame ndoŋ ndeki sulumba ye mata nu tuku nyu yabukamŋgit ŋgina. \c 9 \p \v 1 Yesus nu maŋ lato saniŋgina: Ye siŋka satiŋgamŋgit. Tane kile teŋge tiŋga minig mbal afu kume ndakap le Kuate nu nuŋe gageu kulatkate wam saŋgrinu te-mayokuwa le kaŋgeramŋgaig ŋgina. \s1 Yesus nu ŋgarosu kitek tina \r (Mateus 17.1-13; Lukas 9.28-36) \p \v 2 Mara 6 kugana le Yesus nu Petrus Yakobus Yohanus nane kilmba tabe suŋgo ande poŋginaig. Ka taŋge nane keŋ ta mambilmba minnaig le Yesus tuku ŋgarosu mbilka kisemba mayok ka \v 3 nu tuku tawi ta kauknu uge liŋnu ndo mayok kina. Ma tugu ŋakmba mbolŋge ande nu kumiŋ kauknu minyaŋgate le taŋamba kau prowam kumuŋ kuga. \p \v 4 Kile Elia nale Moses ndoŋ mayok ka Yesus ndoŋ pasata minnaik le \v 5-6 nuŋe dubiwanu taŋgo nane kaŋgerka kuru kuru suŋgonaig. Taŋamba Petrus nu ndaŋmba saki ŋga wam pile paska ake fare Yesus sana: Tum Taŋgo, sine teŋge mineg te mayenu ndo. Sine baibai keŋmba patikube. Ande ne tuku ande Moses tuku ande Elia tuku ŋga sana. \p \v 7 Taŋakina le gau ande pro nane kainiŋgina le gau ta sinamŋge pasa ande mayok ka teŋenmba sakina: Ande te yiŋe Kiŋo. Ye nu tuku wamdus suŋgo ŋak minet. Tane nu tuku pasa ise mayewap ŋgina. \v 8 Taŋamba sakina le Petrus nane pitik ndo mbilka mambilnaig kande Yesus nuŋe ndo tiŋ minna le kaŋgernaig. \p \v 9 Kile nane luka ndeka ndinŋge Yesus nu nane peuniŋmba saniŋgina: Ye Ndindo Katesek Taŋgo ye kummba maŋ tiŋgi le ndo tane wam kaŋgeraig ta afu saniŋgap ŋgina le \v 10 nane ndek wamdus sinamŋge idusmba ame pasa nu kummba tiŋgamŋgat ŋga sakat ŋga naŋgine naŋgine saka minnaig. \p \v 11 Taŋamba nane Yesus kusnanaig: Ndaŋam kusem pasa bitekŋganu mbal nane Elia nu amboŋga prowa le ndo Kristus nu prowamŋgat ŋga sakade ŋginaig le \v 12-13 nu lafumba ndek saniŋgina: Elia nu amboŋga prowa sulumba wam ŋakmba kuaneka kile-tidiŋgam tuku ta ye tane satiŋgamŋgit. Elia nu buk prona le kuyar pasa nu tuku sakate taŋamba nane afuŋge naŋgine nzali dubimba nu tumba ŋayo silinaig. Kuyar pasa taŋge ye Ndindo Katesek Taŋgo tuku ame wam sakate? Ye piti sugo kili le nane ye talayumba kasuryamŋgaig ŋga saniŋgina. \s1 Yesus nu kiŋo ande bukla ŋak wakeina \r (Mateus 17.14-21, Lukas 9.37-43) \p \v 14 Yesus nane tabe mbolŋge ndeka minnaig le taŋgo maŋgur suŋgo pro nuŋe dubiwanu taŋgo afu ta kile-kogorka kusem pasa bitekŋganu mbal nane ndoŋ kualeyauka minnaig le kaŋgerkinaig. \v 15 Kile maŋgurkinaig mbal ndek Yesus kaŋgermba pirerek purka ŋakmba pinder-pindermba kumba ka Yesus kaiyenaig le \v 16 nu nane kusnaniŋgina: Tane ame wam tuku kualeyauka minig ŋgina le \v 17 taŋgo ande maŋgur sinam taŋge lafumba ndek sana: Tum Taŋgo, yiŋe kiŋo bukla ŋayonu andeŋge miŋge tukule tuna tukunu ye nu tumba ne sota prowit. \v 18 Buklaŋge nu biye timba bukŋgate le bariŋga miŋge subal promba maketiŋ gigermba ŋgarosu pargiŋ prote. Ye ne tuku dubinanu taŋgo afu teŋge pitaiwaig ŋga saniŋgit ta nane pitaiwe fuguwaig ŋgina le \v 19 nu ndek nane saniŋgina: Tane Kuate talade mbal. Ye ait giganmba tane ndoŋ minamŋgit? Tane ye piti seryade. Kiŋo ta tumba yalpe ŋgina. \p \v 20 Taŋakina le nane kiŋo ta tumba Yesus tugum pronaig le bukla Yesus kaŋgermba pitik ndo kiŋo ta zulbarek serna le nu kilke mbolŋge ndeka biri-bariŋga miŋge subal kutukina. \v 21 Taŋana le Yesus nu mam nuŋe kusnana: Nu ait giganmba agaŋ te ŋak minna ŋgina le nu sana: Nu kiŋo fudiŋndo minna le agaŋ te nu tina. \v 22 Ait gudommba nu kiŋo balewam saka nu tumba pa mbolŋge kule buto mbolŋge bukŋga taŋate. Ne kumuŋ kande sine sinasiŋmba tursiŋga ŋgina le \v 23 nu ndek lafumba sana: Ne ye kam kumuŋ ŋga kusnayate e? Ande nu Kuate tuku saŋgri tomba tiŋgate ta nu wam ŋakmba kaŋgerkam kumuŋ ŋgina. \v 24 Taŋakina le kiŋo ta mam nuŋe pitik ndo wika sana: Ye Kuate tuku saŋgri tomba tiŋget wam ta kumuŋ kuga tukunu ne ye turya ŋgina. \p \v 25 Kile nane gudommba pinder-pindermba pro Yesus te-ŋgamuwam bafunaig le nu kaŋgerka ndek bukla sawe lika sana: Ne miŋge kilba tukulte tuku bukla yeŋge ne sanet. Kiŋo te nduiye kusremba nu sinam maŋ kine ndaka ŋgina. \v 26 Taŋakina le bukla ta witimba kiŋo ta zulbarek ser ŋayona sulumba nu kusrena le kiŋo kumanu sukmba minna le nane gudommba nu kaŋgermba nu kumat ŋga saka minnaig ta \v 27 Yesus nu ndek wainu biymba nu te-tina le nu tiŋgina. \p \v 28 Yesus nu nuŋe dubiwanu taŋgo ndoŋ wande mbol promba naŋgine ndo minmba nane nu kusnanaig: Ndaŋam sine bukla pitaiwe fuguwig ŋginaig le \v 29 Yesus nu lafumba nane saniŋgina: Kuate yabaŋam tuku maŋau ta ndo bukla pitaikam kumuŋ. Ndin ande mine ndakate ŋgina. \s1 Yesus nu nuŋe kumam tuku sanu arna \r (Mateus 17.22-23; Lukas 9.43-45) \p \v 30 Kile Yesus nu nuŋe dubiwanu taŋgo ndoŋ ma ta kusremba afuŋge nane katese ndaniŋguwaig ŋga Galilea ma tugu make kuerka kinaig. \v 31 Taŋamba nu nuŋe dubiwanu taŋgo 12 wam pagu pasa saniŋmba sakina: Ande nu ye Ndindo Katesek Taŋgo tumba kilke mbol mbal tuku wai mbolŋge pilwa le baleyamŋgaig. Baleyuwaig le ye kumi sulumba mara keŋnu mbolŋge ye maŋ tiŋgamŋgit ŋgina. \v 32 Taŋakina ta nane pasa ta ismba tugunu katese ndanaig sulumba nu kusnawam tuku ta wamdus pitiniŋgina. \s1 Taŋgo ŋgamukŋge ima nu suŋgo minit \r (Mateus 18.1-5; Lukas 9.46-48) \p \v 33-34 Yesus nane Kaperneum kumba ka ndinŋge nuŋe dubiwanu taŋgo nane naŋgine naŋgine muŋgu tuliŋga ima nane ŋgamukŋge suŋgo minam tuku ta saka minnaig. Ka Kaperneumŋge wande ande poŋga Yesus nu nane kusnaniŋgina: Tane ame wam ndinŋge taŋgine taŋgine muŋgu tuliŋga sakaig ŋgina le nane sanu fugumba maninok minnaig. \p \v 35 Taŋanaig le Yesus nu minyoka taŋgo 12 ta te yalpe ŋga saniŋgina: Tane ŋgamukŋge ima nu suŋgo minam idusmba ndeta nu tane ŋakmba tuku kumnemŋge minmba tane tuku piro taŋgo minwa ŋgina. \v 36 Taŋakina sulumba nu kiŋo ande tumba nane ŋgamukŋge te-timba bagailmba saniŋgina: \v 37 Ande nu ye tuku ŋga idusmba kiŋo teŋen aukmba wakeite ta nu ye mata wakeiyate. Ye wakeiyate ta Kuate ye kukulyina nu mata wakeite ŋgina. \s1 Ande nu ŋgueu kuga ta nu sine tuku gulab \r (Lukas 9.49-50) \p \v 38 Kile Yohanus nu Yesus sana: Tum Taŋgo, sine taŋgo ande ne tuku nyu mbolŋge bukla afu pitaikina le kaŋgermba nu peugeŋ. Nu sine tuku kuasmbi kuga ŋgina le \v 39 nu lafumba sana: Nu peu ndawap. Ande nu ye tuku nyumbi wam ande kitek saŋgrinu kate ta nu pitik ndo ye tuku ŋgumnem pasa sake nda. \v 40 Ande nu sine tuku ŋgueu taŋgo mine ndakate ta nu sine tuku gulab. \v 41 Ye siŋka satiŋgamŋgit. Ande nu tane Kristus tuku taŋgo ŋga kule tidonu tiŋguwa ta Kuate nu wam ta mata lafunu tambimŋgat ŋgina. \s1 Une tuku piti \r (Mateus 18.6-9; Lukas 17.1-2) \p \v 42 Yesus nu maŋ saniŋgina: Kiŋo ande teŋen ye tuku son ŋgate le andeŋge didikate le nu ye ŋgumneyate ta taŋgo ta ose. Nu kiŋo ta didi ndakina le amboŋga afuŋge wit firfiranu ndame suŋgo tumba ŋinfok tur kusmba bukŋginaig le yu buto kina kande maye kande. Nu pa tam tuku mine ndakate kande. \p \v 43 Ne tuku wai inum ne unekam tuku didikate ndeta pike purmba bukŋga. Ne wai ndindo ŋak Kuate tugumŋge abo tugu kaŋgera ta maye. Ne wai armba ŋak mina le Kuateŋge ne tumba bukŋguwa le ne ma ŋayo mbol kaye ta ŋayo. Ma ŋayo ta pa ugmba minmba minamŋgat. \v 44 [Ma ta mbolŋge kuin ŋgarosu nyumba minmba minamŋgaig. Pa ta ugmba minmba minamŋgat.] \p \v 45 Ne tuku kupe inum ne unekam tuku didikate ndeta pike purmba bukŋga. Ne kupe ndindo ŋak Kuate tugumŋge abo tugu kaŋgera ta maye. Ne kupe armba ŋak mina le Kuateŋge ne tumba bukŋguwa le ma ŋayo mbol kaye ta ŋayo. \v 46 [Ma ta mbolŋge kuin ŋgarosu nyumba minmba minamŋgaig. Pa ta ugmba minmba minamŋgat.] \p \v 47 Ne tuku am ande ne unekam tuku didikate ndeta ne am ta gomba bukŋga. Ne am ndindo ŋak Kuate kulatkate ma mbol kaye ta maye. Ne am armba ŋak mina le Kuateŋge ne tumba bukŋguwa le ma ŋayo mbol kaye ta ŋayo. \v 48 Ma ta mbolŋge kuin ŋgarosu nyumba minmba minamŋgaig. Pa ta ugmba minmba minamŋgat. \p \v 49 Nane agaŋmor kilmba Kuate atraukam tuku sol tumba pisneniŋgig taŋamba ndo Kuate nu pambi taŋgo ŋakmba tuku ŋgamuŋgal kule pisne taŋaŋ niŋgamŋgat. \v 50 Sol nu agaŋ mayenu ta kaglinu kugawa le sine ame agaŋmbi maŋ wakeibe le kaglinu maŋ prowamŋgat? Kumuŋ kuga. Tane kurauka sol kaglinu minit taŋaŋ mine mayewap sulumba taŋgine taŋgine ŋgamuŋgal mukuk ŋgan minap ŋgina. \c 10 \s1 Taŋgo pino muŋgu purkik tuku pasa \r (Mateus 19.1-12) \p \v 1 Yesus nu ma ta kusremba Yudea ma tugu mbol kina ka Yordan kule sim kina le nane gudommba maŋ nu te-ŋgamunaig. Nu nuŋe maŋau dubimba wam paguniŋmba minna le \v 2 Farisi taŋgo afu nu tagowam tuku pro kusnanaig: Sine siŋgine tukul maŋau dubimba ande nu piyo nuŋe pitaiwam kumuŋ e ŋga kusnanaig le \v 3 nu ndek nane kusnaniŋgina: Moses nu wam ta tuku ndaŋmba kuyarmba wam pagusiŋgina e ŋgina le \v 4 nane nu sanaig: Moses nu ande nu piyo nuŋe pitaiwam ŋga waŋe ande kuyarmba tuwa sulumba nu pitaiwam kumuŋ ŋga sakina ŋginaig. \p \v 5 Taŋakinaig le Yesus nu nane saniŋgina: Tane wamdus kareŋnu ŋak. Ta tuku Moses nu pasa ta kuyarna. \v 6 Abo abo Kuate nu agaŋ ndende kile-mayokkina ta nu taŋgo pino ŋgarosu kise kise wakeikina. \v 7 Ta tuku taŋgo nu ina mam nuŋe kusreka piyo nuŋe ndoŋ muŋgu kile-deŋga minwaik. \v 8 Nale ŋgarosu ndindo mayok kaŋgaik. Kuyar pasa nu taŋakate. Nale armba mine ndakik. Nale agaŋ ndindo taŋaŋ minik. \v 9 Kuate nu agaŋ kilmba ulendinikit ta taŋgoŋge nale pur ndanikuwa ŋga saniŋgina. \p \v 10 Yesus nu ka wande mbolŋge minna le nuŋe dubiwanu taŋgo wam ta tuku nu kusnanaig le \v 11 nu ndek saniŋgina: Ande nu piyo nuŋe pitaimba pino kise tate ta nu pino kuayarmba unekate. \v 12 Pino ande taŋgo nuŋe pitaimba taŋgo kise tate ta nu taŋgo kuayarmba unekate ŋgina. \s1 Yesus nu kiŋo kame nyaro niŋgina \r (Mateus 19.13-15; Lukas 18.15-17) \p \v 13 Nane afu kiŋo foŋfoŋ kilmba Yesusŋge wai nane mbol patikuwa ŋga pronaig le nuŋe dubiwanu taŋgo taŋge nane saniŋge lika kile-luka minnaig. \v 14 Taŋanaig le Yesus nu wam ta kaŋgermba palseŋna le saniŋgina: Kiŋo kame peu ndaniŋgap. Nane ye tugum te prowaig. Kiŋo kame nane Kuate tuku ma mbol kambim tuku minig. \v 15 Ye siŋka satiŋgamŋgit. Nane afu kiŋo kame teŋen mine ndakuwaig ta nane Kuate kulatkate ma mbol kine nda ŋgina. \v 16 Taŋakina sulumba nu kiŋo kame kilmba bagailniŋmba wai nane mbol patika nane nyaro niŋgina. \s1 Taŋgo ande agaŋ ndende gudommba ŋak \r (Mateus 19.16-30; Lukas 18.18-30) \p \v 17 Yesus nu kambim saka ndin prowam bafuna le taŋgo ande pinderka pro nu tugumŋge dagol tidroŋga kusnana: Tum Taŋgo mayenu, ye ndaŋi sulumba abo tugu tumba minmba minamŋgit ŋgina le \v 18 nu ndek sana: Ndaŋam ye mayenu ŋga sakate. Kuate nu ndo mayenu minit. \v 19 Kuate tuku tukul kame ta ne kila. Taŋgo bale ndawa. Pino kuayar ndawa. Agaŋ ande kuayar ndawa. Yabri pasambi ande ndale ndaka. Agaŋ ande yabuka te ndaka. Ina mam naŋe tuku nyu kurauka miŋge kumnemŋge mina. Tukul kame ta ne kila ŋgina le \v 20 taŋgo ta ndek nu sana: Tum Taŋgo, ye kiŋo ndo minen sulumba tukul ŋakmba ta dubika kile minet ŋgina. \p \v 21 Kile Yesus nu taŋgo ta kaŋger timba nu tuku kume purmba sana: Wam ndindo ndo ne kumu ndate. Ne ka naŋe agaŋ ndende piyaniŋmba ndametiŋ kilmba sanzal mbal niŋga sulumba ye dubiya. Ne taŋawa ta samba mbolŋge ne agaŋ ndende magenu ŋak minamŋgat ŋgina le \v 22 nu pasa ta ismba nu agaŋ ndende suŋgomba ŋak tukunu nu wamdus piti tumba aiŋel pasi kume ŋgurŋgurka kina. \p \v 23 Nu kina le Yesus nu mbilka nuŋe dubiwanu taŋgo saniŋgina: Agaŋ ndende suŋgomba ŋak mbal nane Kuate tuku gageu mayok kambim tuku minde bada suŋgo ŋgina le \v 24 nuŋe dubiwanu taŋgo nane pasa ta ismba pirerek purkinaig le nu maŋ lato saniŋgina: Kiŋo kame, Kuate tuku gageu mayok kambim tuku maŋau ta minde bada suŋgo. \v 25 Agaŋmor suŋgo kamel nu nil burok silinu tuku ta minde bada suŋgo kuga. Taŋgo nu agaŋ ndende suŋgomba ŋak ta ŋgumneniŋmba Kuate tuku gageu mayok kambim tuku ta siŋka minde bada suŋgo ŋayo ŋgina. \p \v 26 Taŋakina le nane piriri ŋayomba sanaig: Yoi. Taŋamba ndeta ndaŋndaŋmba sine afu abo minam tuku ndin te-silikamŋgig ŋginaig le \v 27 nu nane kaŋgerka saniŋgina: Taŋgo nane wam te ke fugude ta Kuate nu kumuŋ. Nu wam ŋakmba kam kumuŋ ŋgina. \p \v 28 Kile Petrus nu Yesus sana: Ai te. Sine ne tuku ŋga siŋgine agaŋ ndende ŋakmba kusreka ne dubineg ŋgina le \v 29 nu ndek sakina: Ye siŋka satiŋgamŋgit. Ima nu pasa mayenu idusmba ye tuku ŋga nuŋe wande, tira kat nuŋe, kulim kat nuŋe, ina mam kat nuŋe, kutu kat nuŋe, nuŋe kilke agaŋ kame taŋaŋ kusrekate ta \v 30 nu kilke te mbolŋge minit sulumba nu wande, tira kame, kulim kame, ina, kutu kame, kilke ta ŋakmba kitek gudommba kilamŋgat. Taŋawa le afuŋge nu ye tuku taŋgo ŋga piti seramŋgaig. Ŋgumneŋga nu kilke kitek mbolŋge abo tugu ŋak minmba minamŋgat. \v 31 Ata. Afu kile tumailamŋge minig ta nane ŋgumnem kaŋgaig. Afu ŋgumnemŋge minig ta nane tumailam kaŋgaig ŋgina. \s1 Yesus nuŋe kumam tuku sanu keŋna \r (Mateus 20.17-19; Lukas 18.31-34) \p \v 32 Yesus nane ndin dubimba Yerusalem kumbaŋge nu pitik Yerusalem kambim ŋga amboŋgina. Taŋana le nuŋe dubinaig mbal nane gagniŋgina le wamdus te-sulunaig le afu nu ŋgumnem dubinaig mbal nane kuru-kuruka minnaig. \p Kile Yesus nu nane 12 ndo kilmba kile-yamokka nu mbolŋge maŋau prowamŋgat ta te-mayokmba saniŋgina: \v 33 Tane isap. Sine mbumba Yerusalem kaŋgig. Ka ambeŋge ande nu ye Ndindo Katesek Taŋgo tumba pris gabat kusem pasa bitekŋganu mbal tuku wai mbolŋge pilwa le nane ye te-tiyumba kumwa ŋga saka kasomok mbal tuku wai mbolŋge palmbimŋgaig. \v 34 Pilwaig le nane ye maim maim te-sumba ŋguspeyumba ŋgusyuwaig sulumba ye baleyamŋgaig. Ye kumi sulumba mara keŋnu mbolŋge maŋ aboŋga tiŋgamŋgit ŋgina. \s1 Yakobus le Yohanus nale sugo minam tuku sakinaik \r (Mateus 20.20-28) \p \v 35 Sebedeus tuku kiŋo armba Yakobus le Yohanus nale Yesus tugum promba sanaik: Tum Taŋgo, sile wam ande ne ka ŋga idusmba minek ŋginaik le \v 36 nu ndek nale kusnanikina: Ye ame wam tale mbolŋge ki ŋgina le \v 37 nale nu sanaik: Sile ma sika le ne naŋe kilŋa saŋgri ŋak mayok kaye le ande ne tuku ndinamŋge ande ŋaiŋamŋge minyokupe ŋginaik. \p \v 38 Taŋakinaik le nu ndek nale sanikina: Tale agaŋ yabaŋkade ta tugunu tale gilai. Ye kule kaglinu nyamŋgit ta tale mata kule kaglinu ta nyam kumuŋ e? Ko ye kule silikamŋgit ta tale mata kule ta silikam kumuŋ e ŋgina le \v 39 nale sakinaik: Au. Sile kumuŋ ŋginaik. Taŋakinaik le Yesus nu nale sanikina: Son. Ye kule kaglinu nyamŋgit ta tale mata nyamŋgaik. Ye kule silikamŋgit ta tale mata silikamŋgaik ta \v 40 ye tuku ndinamŋge ko ŋaiŋamŋge afu taŋamba kile-minyokam tuku ta ye miro kuga. Kuate nu taŋgo afu madiniŋgina nane ndo ma ta mbolŋge minyokamŋgaig ŋga sanikina. \p \v 41 Nuŋe dubiwanu taŋgo 10 wam ta isnaig sulumba Yakobus le Yohanus tuku palseŋniŋgina le \v 42 Yesus nu nane te yalpe ŋga saniŋgina: Kasomok mbal tuku gabat kame nane miŋge kareŋ ŋaigo ŋak minig ta tane kila. Gabat afu nane kumnemŋge minig ta nane mata taŋgo pino nane kukul te-niŋmba matuk kinig. \v 43 Tane maŋau ta ke ndakap. Tane ŋgamukŋge ima suŋgo minam idusmba kande nu tane ŋakmba tuku piro taŋgo minwa. \v 44 Tane ŋgamukŋge ima kulat taŋgo minam idusmba kande nu tane ŋakmba tuku piro agaŋ taŋaŋ minwa. \v 45 Ye Ndindo Katesek Taŋgo ye mata taŋgo pino ye sinzaŋyuwaig ŋga pro ndawen. Ye nane sinzaŋniŋmba yiŋe ŋgarosu kumam tuku pilmba nane gudommba muskil kile-tidiŋge niŋgam tuku prowen ŋgina. \s1 Yesus nu taŋgo am tukulok wakeina \r (Mateus 20.29-34; Lukas 18.35-43) \p \v 46 Yesus nuŋe dubiwanu taŋgo afu gudommba ndoŋ Yeriko promba tumbraŋ ta kusrewam bafunaig le Timeus kiŋo nuŋe Bartimeus\f + \fr 10:46 \ft Bar pasa ta tugunu Kiŋo\f* nu am tukulok ndin makembiŋge agaŋ yabaŋka minna. \p \v 47 Nasaretnu taŋgo Yesus ilna ta afuŋge nu sanaig le ismba nu ndek wi kueŋka sakina: Yesus, David tuku mbuŋ suŋgo, ne ye sinanu turya ŋgina. \v 48 Nu taŋamba wikina le nane afu gudommba nu maninkuwa ŋga sawe likinaig ta nu maŋ lato wika sana: David tuku mbuŋ suŋgo, ne ye sinanu turya ŋgina. \p \v 49 Wika minna le Yesus nu tiŋga saniŋgina: Nu sawap le ye tugum te ilwa ŋgina le nane am tukulok ta sanaig: Ariya. Kile tiŋga kaye. Nu ne wikate ŋginaig le \v 50 nu pastiŋga kumiŋ kaikanu ta gagulmba bukŋga Yesus tugum kina le \v 51 nu ndek sana: Ye ame wam ne mbolŋge ki ŋga iduste ŋgina le taŋgo am tukulok nu sana: Tum Taŋgo, ye mambilam tuku suŋgomba iduset ŋgina le \v 52 nu ndek am tukulok ta sana: Ne kaye. Ne ye tuku saŋgri tomba tiŋgate tukunu ne mayekat ŋgina. Taŋaka sana le pitik ndo nu am maraŋga purfena le Yesus dubimba kina. \c 11 \s1 Yesus nu gabat suŋgo taŋaŋ Yerusalem kina \r (Mateus 21.1-11; Lukas 19.28-40; Yohanus 12.12-19) \p \v 1 Yesus nane kumba ka Yerusalem patunaig sulumba Betfasi le Betani tumbraŋ Olif tabe patumba Yesus nu nuŋe dubiwanu taŋgo armba sanikina: \v 2 Tale tumbraŋ si kumba bitekŋga doŋki fat ande pannaig le tiŋ minit afuŋge muskilnu mbolŋge minyo ndakinaig ta tale kaŋgeramŋgaik. Kaŋgermba muli kuklimba tumba ye tugum te prowap. \v 3 Ande nu tale ndaŋam taŋawik ŋga kusnatikuwa kande tale nu sawap: Suŋgo nu doŋki te piro ŋak. Piro kugawa le sile pitik ndo tumba luka te prowamkik ŋga sawap ŋgina. \p \v 4 Taŋaka nu nale kukulnikina le nale kinaik ka doŋki fat wande malaŋga tugumŋge pannaig le ndinŋge tiŋ minna le kaŋgernaik. Nale muli kuklimba minnaik le \v 5 afu tugum taŋge nale kusnanikinaig: Tale ndaŋam doŋki fat ta muli kukliwik ŋginaig le \v 6 Yesus nale wam pagukina taŋamba saniŋginaik le nane ndek sakinaig: Ta maye tumba kape ŋginaig. \p \v 7 Nale doŋki fat ta tumba Yesus tugum promba nakile tawi afu kilmba doŋki muskil mbolŋge farnaik le Yesus nu poŋga minyokina. \v 8 Taŋana le nane gudommba naŋgine kumiŋ kilmba ndinŋge farniŋmba afu ail wainu waŋe magenu ŋak duŋeŋge kugerkinaig tuku ta kilmba pro ndinŋge farniŋge likinaig. \v 9 Taŋamba nane afu Yesus tuku tumailamŋge afu ŋgumnemŋge nane kumbaŋge wikaraumba sakinaig: \q1 Sine Kuate tuku nyu te-duŋgube o. \q1 Taŋgo te Suŋgo tuku nyu mbolŋge prote. \q1 Nu Suŋgoŋge nyaro tuwa o. \q1 \v 10 Nu siŋgine mbuŋ David tuku ma mbolŋge nuŋe gageu kulatkamŋgat. \q1 Sine Kuate tuku nyu te-duŋgube o ŋginaig. \rq Mune 118.26\rq* \m \v 11 Yesus nu taŋamba Yerusalem prona sulumba nu kusem wande suŋgo sinam kumba taŋge nu mbilmbilka agaŋ ndende ŋakmba kaŋgerkina. Taŋamba ki butuŋgina le nu taŋgo 12 ta kilmba luka Betani kinaig. \s1 Yesus nu ail ande taprana \r (Mateus 21.18-19) \p \v 12 Mafena le nane Betani kusremba kinaig ka ndinŋge Yesus nu gubana. \v 13 Nu maskenŋge fik ail ande kaŋgerna ta waŋenu gudommba ŋak le nu alonu mambilam kina ta alowam tuku ait kuga tukunu waŋenu ndo kaŋgerkina. \v 14 Taŋamba nu ndek fik ail ta sana: Ne maŋ alowe nda. Afu ne tuku alonu maŋ nye nda ŋgina. Taŋakina ta nu dubiwanu taŋgo mata pasa ta isnaig. \s1 Yesus nu Yerusalem kusem wande wakeina \r (Mateus 21.12-17; Lukas 19.45-48; Yohanus 2.13-22) \p \v 15 Kile nane Yerusalem pronaig sulumba Yesus nu kusem wande suŋgo sinam kumba ka kawaŋ taŋge afu agaŋ ndende piya niŋginaig afu piyaniŋmba kilnaig ta nane ŋakmba kogroŋka pitaikina. Taŋamba nu ndametiŋ muŋgu walka minnaig mbal nane tuku mbain kilmba kile-panka umaŋ kurinum piyawam tuku patikinaig mbal tuku minyo mbili mata kile-pankina sulumba \v 16 nane agaŋ kilmba kusem wande sinam sinam ndin taŋaŋ dubimba kinaig ta peuniŋgina sulumba \v 17 nu nane wam paguka saniŋgina: Kuyar pasa nu teŋenmba sakate: Ye tuku wande ta kilke mbol mbal ŋakmba ye mbariŋyam tuku wande ŋgate. Tane wande te mbilmba kuayar taŋgo tuku wande taŋaŋ pilig ŋgina. \p \v 18 Taŋgo pino ŋakmba nu tuku tum pasa tuku pirerek purka saka minnaig le pris gabat mbal kusem pasa bitekŋganu mbal nane Yesus nu wam kina ta ismba nu tuku kuru-kuruka nu balewam tuku ndin sotinaig. \p \v 19 Furirna le Yesus nane tumbraŋ suŋgo ta kusremba kinaig. \s1 Yesus nu yabaŋam tuku tumniŋgina \r (Mateus 21.20-22) \p \v 20 Mafena le maratukuk nane luka kumba fik ail ta liwam bafumba kaŋgernaig ta kareŋga sumbailnu turmba kumna. \v 21 Kile Petrus nu Yesus pasa sakina ta idusmba nu sana: Tum Taŋgo, ai si. Kubele ail taprana si kummba kareŋgina ŋgina le \v 22 nu ndek nane saniŋgina: Tane Kuate tuku saŋgri tomba tiŋgap. \v 23 Ye tane satiŋget. Ande nu Kuate yabaŋmba wamdus tero ndaka wam ta siŋka mayok kaŋgat ŋga idusmba nu tabe si samba ne goka tiŋga yu buto sinam kaye ŋga sawa ta nu taŋawamŋgat. \v 24 Ta tuku ye satiŋget. Ne Kuate yabaŋmba ye siŋka wam ta tamŋgit ŋga idusa ta ne tamŋgat. \v 25 Ne Kuate yabaŋmba minit ta ande ne mbolŋge mbarte ta ne gilaiŋga. Ne taŋawa ta ne tuku Mam samba mbolŋge minit nu mata ne tuku mbar sauka gilaiŋgamŋgat. \v 26 [Ne ande tuku mbar gilai ndaŋga ta ne tuku Mam samba mbolŋge minit nu ne tuku mbar mata gilaiŋge nda ŋgina.] \s1 Imaŋge Yesus kukulna ŋga nane nu kusnanaig \r (Mateus 21.23-27; Lukas 20.1-8) \p \v 27 Nane maŋ mbumba Yerusalem kinaig sulumba Yesus nu kusem wande sinamŋge kine promba minna le pris gabat kame kusem pasa bitekŋganu afu Israel mage mage nane ŋakmba pro nu kusnanaig: \v 28 Imaŋge ne kukulnina le ne wam kame te ke likate? Imaŋge ne saŋgri tinmba kukulnina ŋga kusnanaig le \v 29 nu ndek saniŋgina: Ye mata tane wam ande kusnatiŋgi le lafuwap ta imaŋge wam kame te kam tuku kukulyina ta ye tane kila satiŋgamŋgit. \v 30 Imaŋge kule pisne piro Yohanus tuna? Kuateŋge e ko taŋgoŋge ta tane ye sayap ŋgina. \p \v 31 Taŋakina le nane ka kasomŋge naŋgine naŋgine muŋgu kusnaŋga sakinaig: Sine ndaŋmba sabe. Sine Kuateŋge ŋga sabe ta ndaŋam tane Yohanus tuku son nda ŋginaig ŋgamŋgat. \v 32 Ko sine taŋgoŋge ŋgube ta mata kumuŋ kuga ŋginaig. \p Taŋgo ŋakmba Yohanus nu siŋka Kuate tuku tuan taŋgo ande ŋga saka minnaig le gabat mbal nane taŋgo pino tuku kuru-kurukinaig. \v 33 Ta tuku nane Yesus sanaig: Iyo sine gilai ŋginaig le Yesus nu ndek nane saniŋgina: Ata. Ye mata imaŋge sayina le wam kame ke liket te satiŋge nda ŋgina. \c 12 \s1 Piro taŋgo ŋaigonu tuku yaba pasa \r (Mateus 21.33-46; Lukas 20.9-19) \p \v 1 Yesus nu yaba pasambi wam afu saniŋgina sulumba sakina: Taŋgo ande nu grep piro ŋguka fondembi kormba nu grep firfirmba kulenu kilam tuku ŋguruŋ wakeina sulumba piro kulatkam tuku wande kuennu o mbolok pilna. Piro ŋakmba deŋpurmba nu piro mbal kilmba patika nu tiŋga kilke kise mbol kina. \p \v 2 Ait kumuŋgina le piro ta tuku alonu afu kilam tuku nu taŋgo ande kukulna le piro mbal tugum kina. \v 3 Ka prona le nane nu biye timba paniŋta pitainaig le nu ake luka kina. \v 4 Taŋana le piro miro taŋgo nu maŋ taŋgo ande kukulna le nane nu gabat mbolŋge kat buromba ŋayo silinaig. \v 5 Nu maŋ taŋgo inum kukulna le nane nu tumba balenaig. Taŋamba taŋamba nu nane gudommba kukulniŋge likina le nane afu pani farmba afu bale farnaig. \p \v 6 Kile taŋgo ndindo ndo piro miro taŋgo ndoŋ minna. Taŋgo ta nuŋe kiŋo. Nu kiŋo ta tuku kume purmba minna. Ŋgumne tukulmba nu kiŋo ta kukulna sulumba sakina: Nane nu kaŋgermba ye tuku kiŋo ŋga mapewamŋgaig ŋga kukulna le kina. \v 7 Nu kumba piro mbal tugum prona le kaŋgermba sakinaig: Taŋgo ilit si nu mam nuŋe tuku agaŋ ndende kilam tuku nyu ŋak. Sine nu balebe sulumba piro te siŋgine tube ŋginaig. \v 8 Taŋaka nane nu biye timba balenaig sulumba mindesiŋ tumba bukŋginaig le kilim kina. \p \v 9 Tane ndaŋmba idusde. Grep piro miro taŋgo nu ndaŋamŋgat? Nu pro piro mbal ta bale farmba piro kulatkam tuku kuasmbi kise patikamŋgat. \v 10 Kuyar pasa ande te tane bur ndakade e? \q1 Ndame suŋgo ande wande pilig mbal gisleknu ŋga te-sinaig ta kile wande ta tuku ndame ŋakmba nu mbolŋge saŋgri tiŋgade. \q1 \v 11 Suŋgo nuŋge wam ta kina le sine kaŋgermba pirerek purka gare toreg ŋgina. \rq Mune 118.22\rq* \m \v 12 Gabat mbal nane yaba pasa ta ismba Yesus nu nane tuku sakina ta katesemba nu biye tiwam tuku ta nane taŋgo pino tuku kuru-kuruka nu kusremba kinaig. \s1 Takis pankam tuku nane Yesus kusnanaig \r (Mateus 22.15-22; Lukas 20.20-26) \p \v 13 Kile gabat kameŋge Farisi taŋgo Herodus dubiwanu taŋgo afu kukulniŋginaig le Yesus tagowaig le nu pasa ande mbarwa le nu biye tiwam tuku kinaig. \v 14 Nane pro nu sanaig: Tum Taŋgo, ne taŋgo tugusek ta sine kila. Ne ande tuku kiko ndanate. Ne taŋgo nyu ŋak tuku kuru kuru ndakate. Ne taŋgo ŋakmba Kuate tuku maŋau dubikam tuku tumsiŋgit. Ne sine sasiŋga. Sine Zu mbal siŋgine tukul maŋau dubimba Rom tuku gabat Sesar takis tambim kumuŋ e? Sine takis patikube e ko mbulbe ŋga sanaig le \v 15 Yesus nu nane tuku yabri pasa katesemba saniŋgina: Ndaŋam tane ye tagoyade? Ndametiŋ ande tumba pro ye tumyap le kaŋgeri ŋgina. \v 16 Taŋakina le nane ndametiŋ ande tumba nu tumnaig le nu ndek kusnaniŋgina: Ndametiŋ te mbolŋge ima tuku kanu. Ima tuku nyu minit ŋga kusnaniŋgina le nane lafumba sakinaig: Sesar tuku ŋginaig. \v 17 Taŋakinaig le Yesus nu ndek teŋenmba saniŋgina: Ata. Tane gabat suŋgo Sesar kumnemŋge minig. Nu tambim tuku agaŋ sakate ta nu tape. Kuate agaŋ tambim tuku sakate ta Kuate tape ŋgina le nane pasa ta ismba pirerek purkinaig. \s1 Kummba maŋ aboŋgam tuku pasa \r (Mateus 22.23-33; Lukas 20.27-40) \p \v 18 Kile Sadusi taŋgo afu Yesus tugum pronaig. Sadusi mbal nane taŋgo kummba maŋ tiŋge nda ŋga idusmba minig tuku. Nane pro Yesus kusnanaig: \v 19 Tum Taŋgo, Mosesŋge teŋenmba kuyarna: Taŋgo ande kummba pino kuembol kiŋo kugatok kusrewa le maib nuŋeŋge pino ta tumba aba nuŋe tuku kiŋo te-pilwa ŋga kuyarna. \v 20 Ariya. Mambo kat nuŋe ndoŋ nane 7 minnaig. Aba naŋgine pino ande tina sulumba minna ma ma kiŋo kugatok kumna. \v 21 Kumna le maib nuŋe nu dubiknu pino ta tina. Nu tumba minna ma ma nu mata kiŋo kugatok kumna le maib nuŋe keŋnu mata taŋana. \v 22 Taŋamba taŋamba nane 7 pino ndui ta ndo tumba kiŋo kugatok kume farnaig. Ŋgumneŋga pino kuembol nu mata kumna. \v 23 Ata. Ne kumanu mbal tiŋgamŋgaig ŋga sakate ta taŋgo 7 ŋgamukŋge nu ima tuku pino minamŋgat e? Taŋgo 7 ta pino ndui ta ndo tinaig ŋginaig. \p \v 24 Taŋakinaig le nu nane saniŋgina: Tane Kuate tuku kuyar pasa nu tuku saŋgri tane wamdus pulu ndatiŋgit. Ta tuku tane wamdus mbarde. \v 25 Nane kumanu mbal aboŋga tiŋga Kuate tuku eŋel suk minamŋgaig. Nane muŋgu kile nda. \v 26 Kumanu mbal maŋ tiŋge nda ŋga idusmba sakade ta Moses tuku wam kube mbolŋge ail fudiŋndo pa bulu ŋak wam ta tuku tane bur ndakade e? Kuate nu Moses teŋenmba sana: Ye Abraham Isak Yakob ye nane tuku Mbara Suŋgo minet ŋgina. \v 27 Abraham nane kume likinaig ta nduiye ŋgisikinaig kande Kuate ye nane tuku Mbara ŋga Moses sa ndana kande. Nu abo ŋak minig mbal tuku Mbara. Ta tuku tane kumanu mbal kummba maŋ tiŋge nda ŋga sakade ta tane siŋka wamdus mbarde. \s1 Tukul pasa saŋgrinu \r (Mateus 22.34-40; Lukas 10.25-28) \p \v 28 Nane Yesus ndoŋ kualeyauka minnaig le kusem pasa bitekŋganu taŋgo ande pro nu nane tuku pasa lafu mayete ŋga nu mata Yesus kusnana: Tukul ndaŋ tukul ŋakmba liniŋganu minit ŋgina le \v 29 nu ndek sakina: Tukul nu mbolŋge minit ta teŋenmba sakate. Israel mbal tane ise mayewap. Siŋgine Kuate nu Mbara Ndindo. Ande mine ndakate. \v 30 Taŋgine Suŋgo Kuate tane nu tuku kume purmba taŋgine ŋgamuŋgal abo guwa wamdus saŋgri ta ŋakmba nu tape ŋga sakate. \p \v 31 Tukul ande nu dubiknu teŋenmba sakate. Tane taŋgine ŋgarosu tuku kume purde taŋamba ndo tane tugumŋge minig mbal tuku kume purap ŋgate. Tukul pasa armba ta tukul pasa ŋakmba liniŋganu minik ŋgina. \p \v 32 Taŋakina le kusem pasa bitekŋganu taŋgo nu Yesus sana: Tum Taŋgo, ne kumumbi sakate. Kuate ndo Mbara. Ande mine ndakate. \v 33 Ima nu Kuate tuku kume purmba nuŋe ŋgamuŋgal wamdus saŋgri ta ŋakmba nu tuwit sulumba nuŋe ŋgarosu tuku kume purte taŋamba ndo nuŋe tugumŋge minig mbal tuku kume purwa ta nu maŋau mayete. Maŋau ar taŋge agaŋmor kilmba bale farmba atraukade maŋau ta liniŋgit ŋgina. \p \v 34 Taŋakina le Yesus nu taŋgo te wamdus te-mayemba pasa kumumbi lafuwat ŋga nu sana: Ne Kuate tuku gageu inum mayok kambim bafute ŋgina. Taŋakina le nane Yesus kusnawam tuku kuru-kuruka maŋ kusna ndanaig. \s1 Yesus nu Kristus tuku nane kusnaniŋgina \r (Mateus 22.41-46; Lukas 20.41-44) \p \v 35 Yesus nu kusem wande suŋgo sinamŋge wam paguka nane saniŋgina: Ndaŋam kusem pasa bitekŋganu mbal nane Kuateŋge madina taŋgo Kristus nu David tuku mbuŋ ŋga sakade? \v 36 Tukul Guwaŋge David wamdus tuna le nu teŋenmba sakina: \q1 Suŋgo Kuateŋge ye tuku Suŋgo sana: \q1 Ne ye tuku ndinam kumam teŋge saŋgri ŋak minyok mina le ma ma yeŋge ne tuku ŋgueu mbal kilmba kile-ibeŋka ne tuku kupe kumnemŋge patikamŋgit ŋgina. \rq Mune 110.1\rq* \m \v 37 David nu taŋamba kuyarmba Kristus nu ye tuku Suŋgo ŋgina. Ata. Nu David tuku mbuŋ ndo e ko nu David tuku Suŋgo ŋgina. \s1 Israel gabat kame tuku maŋau \r (Mateus 23.1-36; Lukas 20.45-47) \p Maŋgur suŋgo ta nane Yesus tuku pasa isam tuku nzaliniŋgina le \v 38 nu wam afu tumniŋmba saniŋgina: Kusem pasa bitekŋganu mbal tuku maŋau riroŋkap. Nane tawi kugennu silika likam nzaliniŋgit. Nane maket mbolŋge lika taŋgo nane sugo ŋga kaiyeniŋguwaig ŋga kilba pilig. \v 39 Kusem wandekŋge pagumba nye suŋgo mbolŋge nane mbili tumailamŋge minyokam nzaliniŋgit. \v 40 Nane pino kuembol kame tuku agaŋ ndende didika kile-suluwe niŋgig. Nane naŋgine maŋau ŋayonu ta yabukam tuku taŋgo am mbolŋge Kuate yabaŋ kuende. Ta tuku nane pa lato tamŋgaig ŋgina. \s1 Pino kuembol ande nuŋe ndametiŋ Kuate tuna \r (Lukas 21.1-4) \p \v 41 Yesus nu kusem wande sinamŋge ndametiŋ patikam tuku ma ta tumail tumba minyoka nane ndametiŋ pankinaig le kaŋgerka minna. Nane agaŋ ndende suŋgomba ŋak mbal ndametiŋ sugokanu pankinaig le \v 42 kile pino kuembol ande agaŋ ndende kugatok promba nuŋe toea armba ndo kilmba pro patikina le \v 43 Yesus ndek nuŋe dubiwanu taŋgo wikina sulumba saniŋgina: Ye siŋka satiŋget. Pino kuembol te agaŋ ndende kugatok ta nu ndametiŋ fudiŋndo patikat ta nane afu pankaig ta liniŋgat. \v 44 Ta ndaŋam? Nane ndametiŋ gudommba ŋak ta afu ndo patikaig ta pino kuembol te nu agaŋ ndende kugatok nuŋe ndametiŋ ŋakmba panke suluwat. Nu nyamagaŋ piyawam tuku ande mata mine ndakate ŋgina. \c 13 \s1 Yesus nu kusem wande ŋayoŋgam tuku sakina \r (Mateus 24.1-2; Lukas 21.5-6) \p \v 1 Yesus nu mayok ka kusem wande suŋgo ta kusrewam bafuna le nuŋe dubiwanu taŋgo andeŋge nu sana: Tum Taŋgo, ai te. Kusem wande te tuku wande kame magenu ndo. Nane ndame magenumbi patike likinaig ŋgina le \v 2 nu ndek sana: Ne wande sugo ŋakmba kaŋgerkate te ŋgumneŋga ndame ŋakmba muŋgu sailka mine nda. Afuŋge sambriniŋguwaig le ŋakmba kutusewamŋgaig ŋgina. \s1 Kilke tugu kugawam tuku pasa \r (Mateus 24.3-44; Lukas 21.7-36) \p \v 3 Nane kumba ka Olif tabe mbol promba Yesus nu kusem wande tumail tumba minyok minna le Petrus Yakobus Yohanus Andreus naneŋge ndo promba Yesus kusnanaig: \v 4 Ne kusem wande ŋayoŋgamŋgat ŋga sasiŋgat ta ginu mara prowamŋgat. Sine ame agaŋ kaŋgermba ait ta buk patukate ŋga idusmba katesewamŋgig ŋginaig le \v 5 nu pasa tugu pilmba nane wam paguniŋgina: Tane riroŋ mayewap. Afu pro tane yabritiŋbekaig. \v 6 Nane afu ye tuku nyu tumba ye Kuateŋge madiyina taŋgo ŋga gudommba didikuwaig le ndenuŋgaig. \v 7 Tane kame sugo maskenŋge mayok kuwaig le pasa ismba ko taŋgine tugumŋge kame zigna ande ismba tane wamdus fulil ndakap. Wam kame ta siŋka prowe likamŋgaig ta kugawam tuku ait kile. \p \v 8 Kilke ande tiŋga kilke kise ndoŋ kame buwamŋgaik. Gabat ande nuŋe gageu kilmba gabat kise tuku gageu ndoŋ kame buwamŋgaig. Ma yimyam mbolŋge mumni guba prowe likamŋgaig. Piti kame ta pino kutu te-palmbim tuku ŋgaro rar tate taŋaŋ prowamŋgaig. \p \v 9 Tane taŋgine riroŋ mayewap. Afuŋge tane kilmba pasa mbolŋge kile-tidiŋguwaig le afu naŋgine kusem wandekŋge tane pani faramŋgaig. Afu tane kilmba ka gabat sugo sugo nyu sugo ŋak mbal tugumŋge kile-tidiŋguwaig le tane ye tuku ŋga pasa mayenu saniŋgap le nane ye tuku nyu isamŋgaig. \v 10 Pasa mayenu kilke tugu ŋakmba mbolŋge kukliwap le ndo kugawam tuku ait prowamŋgat. \p \v 11 Nane taŋamba tane kilmba pasa mbolŋge patika mbal sugo wai mbolŋge patikuwaig le wamdus fulilka ndaŋmba sakube o ŋga wamdus te-sulu ndawap. Pasa te-tiwam tuku ait mbolŋge tane tuku wamdus sinamŋge pasa afu mayok kaŋgaig ta ndo sakap. Tukul Guwa nu wamdus tiŋguwa le pasa sakamŋgaig. Taŋgine wamdusmbi kuga. \p \v 12 Ait ta mbolŋge ande nuŋe tira nuŋe kasurmba kumam tuku ŋgueu mbal tuku wai mbolŋge palmbimŋgat. Taŋgo nu nuŋe kiŋo mbolŋge mata taŋawamŋgat. Kiŋo kame nane ina mam kat naŋgine kumwaig ŋga nane pasa mbolŋge patikamŋgaig. \v 13 Tane ye tuku taŋgo tukunu nane ŋakmba tane kasurtiŋgamŋgaig. Ande nu ye kusre ndayumba minmba ma ma kumwa ta Kuateŋge nu tuku muskil te-tiwe tambimŋgat. \p \v 14 Ŋgumneŋga ande nu ŋule parak tukul ma mbolŋge mayok ka tukul kuerka kutur tambimŋgat. (Tane pasa te burkade mbal tane wamdus pulutiŋguwa). Wam ta mayok kuwa le kaŋgermba kame suŋgo prote ŋga Yudea mbal nane kua ka tabe poŋguwaig. \v 15 Ande nu wande kawaŋŋge minmba kande nu pitik kua kumba wandekŋge agaŋ kilam idus ndawa. \v 16 Ande nu piro mbolŋge minmba kande luka nuŋe tawi tam idus ndawa. \p \v 17 Ait ta mbolŋge pino fuŋgulok pino kiŋo dabro amo nyanu ŋak ose. Nane piti suŋgo kaŋgeramŋgaig. \v 18 Tane Kuate yabaŋap le murke ait mbolŋge maŋau ta pro ndawa. \v 19 Ait ta mbolŋge piti suŋgo pasa ŋak prowamŋgat. Kuate nu agaŋ ndende ŋakmba kile-mayokkina ait mbolŋge ka kile ait te mbolŋge mata piti afu taŋaŋ kaŋger ndakeg. Ŋgumneŋga mata piti taŋaŋ ande prowe nda. \v 20 Kuate nu nuŋe kilam tuku madiniŋgina mbal idusniŋmba piti ait kuen ta kuerkina le ait fagnu ndo piti prowamŋgat. Nda kuerkina kande ait ta prowa le taŋgo ŋakmba ŋgisike sulude kande. \p \v 21 Ande nu tane satiŋmba kaŋgera Kristus Kuateŋge madina taŋgo minit te ko nu minit si ŋguwa kande nu tuku pasa ise ndakap. \v 22 Yabri taŋgo prowaig sulumba afu ye Kristus ŋgumba afu ye Kuate tuku tuan taŋgo ŋgamŋgaig. Nane Kuateŋge madiniŋgina mbal yabriniŋmba didikube ŋga nane wam kitek saŋgrinu ke likamŋgaig. \v 23 Tane mambilmba riroŋka minap. Wam kame ta prowamŋgaig. Ta tuku ye tane wam pagutiŋget. \p \v 24 Sina manzer ait suŋgo ta kugawa le ki mukumba dabunuŋgat. Tambun mata buluŋge nda. \v 25 Samba tuku saŋgri ŋakmba pirpurka buru-burukuwaig le mbai ŋakmba samba mbolŋge guroromba ndeke lika minamŋgaig. \v 26 Wam kame ta mayok kuwaig le ye Ndindo Katesek Taŋgo ye saŋgri suŋgo kilŋa ŋak gau sinamŋge prowi le nane ye kaŋgeryamŋgaig. \v 27 Ye ndeka eŋel kame kukulniŋgi le kilke tugu ŋakmba mbolŋge Kuate nuŋe madiniŋgina mbal kile-maŋgurkamŋgaig. \p \v 28 Tane fik ail kaŋgerap. Tane kuzrunu kitek promba nzude le kaŋgerka katesemba sakade: Ki ait patukate ŋgade. \v 29 Taŋamba ndo wam kame sakit te prowaig le kaŋgerka ye prowam tuku ait patukate ta kila palmbimŋgaig. \v 30 Ye siŋka satiŋgamŋgit. Ait te mbolŋge minig mbal kume ndakuwaig le wam kame ŋakmba ta prowamŋgaig. \v 31 Kilke tugu samba tugu ŋgisikamŋgaig. Ye tuku pasa ande ŋgisike nda. Minmba minamŋgat. \p \v 32 Ginu mara ki kanum ndaŋ ta ande nu kila mine ndakate. Samba mbolŋge eŋel mata nane gilai. Ye Kuate tuku Kiŋo ye mata gilai. Mam nu ndo kila minit. \v 33 Ait ta ginu mayok kaŋgat ta tane gilai tukunu tane riroŋka mambilmba minap. \v 34 Wam ta yaba pasa te suk. Taŋgo suŋgo ande ma ande kambim ŋga nuŋe piro mbal piro walmba ande wande kulatkam tuku pilmba sate: Ye mambilmba tairŋga mina ŋgate. \v 35 Wande miro taŋgo ginu mara prowamŋgat ta tane gilai. Furiram e ko furir ŋgamu e ko teg kaglinu ulwa le ko maratukuk ta tane gilai tukunu mambilmba tairŋga minap. \v 36 Tane idus ndamba minap le nu pitik ndo pro kaŋgerkikat. \v 37 Ye tane satiŋget pasa te taŋamba ndo nane ŋakmba saniŋget. Tane mambilmba minap ŋgina. \c 14 \s1 Nane Yesus balewam tuku ndin sotinaig \r (Mateus 26.1-5; Lukas 22.1-2; Yohanus 11.45-53) \p \v 1 Pagumba nye suŋgo Pasowa bret yis kugatok nyam tuku ki ait armba minnaig le pris gabat mbal kusem pasa bitekŋganu mbal ndoŋ kuirkuirka Yesus biye timba balewam tuku ndin sotinaig sulumba \v 2 sakinaig: Sine pagumba nye tuku maŋgur suŋgo sinamŋge nu biye tibe ta ŋayo. Kame zigna suŋgo mayok kakat ŋginaig. \s1 Pino ande Yesus tuku gabat mbolŋge gureŋ kutuna \r (Mateus 26.6-13; Yohanus 12.1-8) \p \v 3 Betaniŋge Yesus nu taŋgo ande buk ŋgirŋger ŋak nyunu Simon nu tuku wandekŋge isukusmba minna. Nu isukusmba minna le pino ande ndame botol gureŋ mundur mayenu ŋak piyanu o mbolŋge ta tumba Yesus tugum promba botol ndumor ŋgurmba nu tuku gabat mbolŋge gureŋ ta kutuna. \v 4 Kutuna le nane afu wam ta kaŋgermba palseŋniŋgina le naŋgine naŋgine sakinaig: Ndaŋam saka gureŋ mayenu ake kutuwat a. \v 5 Nu gureŋ ta tumba piyana kande nu ndametiŋ soŋ 30 limba kilna le sine sanzal mbal turkeg kande ŋginaig. \p Nane taŋamba pino ta tumba sawe likinaig le \v 6 Yesus nu ndek nane saniŋgina: Tane mbulap. Ndaŋam tane pino te piti serde. Nu ye mbolŋge wam mayete. \v 7 Sanzal mbal mara mara tane ŋgamukŋge minamŋgaig. Tane nane turkam idusmba ndeta turkam kumuŋ. Ye tane ndoŋ ait kuennu mine nda. \v 8 Pino te nu ye mbolŋge nuŋe maŋau kumumba gureŋ mayenu te ye pisneyat. Nu ye ŋgunu tuku ŋgarosu wakeiyat. \v 9 Ye siŋka satiŋgamŋgit. Kilke tugu ŋakmba mbolŋge nane pasa mayenu kuklimba nu wam kat te turmba sakuwaig le nane ismba nu tuku saka minamŋgaig ŋgina. \s1 Yudas nu Yesus tuku kupet taŋgo \r (Mateus 26.14-16; Lukas 22.3-6) \p \v 10 Kile nu dubiwanu taŋgo 12 ta tuku ande Yudas Iskariotnu nu Yesus tumba pris gabat mbal wai mbolŋge palmbim ŋga nane sota kina le \v 11 nane nu tuku pasa ismba gare tumba pasa katmba ndametiŋ afu nu tambim tuku sanaig. Sanaig le Yudas nu Yesus tumba nane tuku wai mbolŋge palmbim tuku ait mayenu ande tairŋga minna. \s1 Yesus dubiwanu taŋgo armba Pasowa kuanekinaik \r (Mateus 26.17-25; Lukas 22.7-13; 22.21-23; Yohanus 13.21-30) \p \v 12 Bret yis kugatok nyam tuku kusem ait amboŋganu mbolŋge Zu mbal nane sipsip fat bale farmba nyanu. Ait ta prona le nuŋe dubiwanu taŋgo ndek Yesus kusnanaig: Sine aniŋge ne ndoŋ Pasowa nyam tuku ka kuanekube ŋginaig le \v 13 nu ndek nuŋe dubiwanu taŋgo armba sanikina: Tale tumbraŋ suŋgo mbol kape. Kumba ka prowap le taŋgo ande waim kule ŋak tale tugum promba kuwa le nu dubimba kape. \v 14 Nu kumba wande poŋgamŋgat ta tale wande ta tuku miro taŋgo teŋenmba sawap: Tum Taŋgoŋge sakat nu nuŋe dubiwanu taŋgo ndoŋ wande rum ndaŋ mbolŋge Pasowa nyamŋgig ŋga sawap. \v 15 Taŋakap le nu rum suŋgo ande o mbolŋge agaŋ ndende kumumbi patikinaig le minig ta tumtikamŋgat. Taŋawa le tale rum ta sinamŋge sine Pasowa nyam tuku kuanekap ŋga sanikina. \v 16 Taŋakina le nuŋe dubiwanu taŋgo ar ta tumbraŋ suŋgo mbol kinaik ka Yesus nu sakina ta kumumba mayok kina le nale Pasowa nyam tuku agaŋ ndende kuaneka maŋ luka kinaik. \p \v 17 Furirna le Yesus nu taŋgo 12 ta kilmba kumba ka kuanekinaik wande ta poŋginaig. \v 18 Ka taŋge nane isukusmba minmba Yesus nu sakina: Ye siŋka satiŋgamŋgit. Tane ŋgamukŋge ande ye ndoŋ isukusit te nu ye tuku kupet minit ŋgina. \v 19 Taŋakina le nane wamdus ŋaigoŋga ndui ndui nu kusnanaig: i ... Ne yeŋge ŋga iduste e ŋginaig le \v 20 nu ndek nane saniŋgina: Ande tane 12 ŋgamukŋge nu ye ndoŋ nza tuma bret kule pak mbilmba nyate ta not. \v 21 Ye Ndindo Katesek Taŋgo ye kuyar pasa kumumba kumamŋgit ta ande nu ye tumba nane wai mbolŋge palmbimŋgat ta ose. Nu piti suŋgo tamŋgat. Ina nuŋeŋge te-pile ndakina kande maye kande ŋgina. \s1 Yesus nu pasa nyam tuku maŋau te-mayokna \r (Mateus 26.26-30; Lukas 22.14-20; 1 Korin 11.23-25) \p \v 22 Nane isukusmba minmba Yesus nu bret tumba Kuate gare pasa tumba fetfetmba nuŋe dubiwanu taŋgo niŋmba sakina: Bret te tumba nyap. Te yiŋe ŋgarosu ŋgina. \v 23 Taŋamba nu grep kule murko ŋak ta mata tumba Kuate gare pasa tumba niŋgina le yaimba nyinaig. \v 24 Taŋanaig le nu ndek saniŋgina: Te yiŋe ndare. Ndare ta mbolŋge pasa kitek Kuate nu taŋgo ndoŋ o buk katna ta alonu mayok kaŋgat. Ye nane gudommba tuku ŋga ye yiŋe ndare kutuwamŋgit. \v 25 Ye siŋka satiŋget. Ye maŋ grep kule teŋen nye ndaki ma ma Kuate kulatkate ma mbolŋge ye grep kule kitek nyamŋgit ŋgina. \p \v 26 Taŋaka deŋpurmba nane mune ande ulnaig sulumba tiŋga Olif tabe mbol kambim saka kinaig. \s1 Yesus nu Petrusŋge nu tuku nyu yabukamŋgat ŋga sana \r (Mateus 26.31-35; Lukas 22.31-34; Yohanus 13.36-38) \p \v 27 Kumbaŋge Yesus nu nane saniŋgina: Tane ŋakmba kua ka ye kusreyamŋgaig. Kuyar pasa teŋenmba sakate. Kuateŋge sipsip kulat taŋgo balewa le sipsip pururumba sili-siliwamŋgaig ŋga sakate. \v 28 Ye kummba maŋ tiŋgi sulumba ye amboŋga Galilea ma tugu mbol ka le tane ŋgumneŋgamŋgaig ŋga saniŋgina. \p \v 29 Taŋakina le Petrus ndek nu sana: Nane ŋakmba kua ka ne kusrenuwaig ta ye ndo ne kusrene nda ŋgina le \v 30 nu Petrus sana: Ye siŋka ne sanamŋgit. Furir te mbolŋge teg witiwam ar ndawa le ne ye tuku nyu yabukam keŋamŋgat ŋgina. \v 31 Taŋaka sana le Petrus nu saŋgri tiŋga sakina: Kuga. Ne balenumba ye mata baleyam bafuwaig le ta mata ye siŋka ne tuku nyu yabuke nda ŋgina le nuŋe dubinaig mbal ŋakmba pasa ndui ta ndo sakinaig. \s1 Yesus nu Kuate ndoŋ pasatina \r (Mateus 26.36-46; Lukas 22.39-46) \p \v 32 Nane ma ande nyunu Getsemani pronaig sulumba nu nuŋe dubiwanu taŋgo saniŋgina: Tane teŋge minap. Ye ka siŋge Kuate yabaŋamŋgit ŋgina. \v 33 Taŋaka nu Petrus Yakobus Yohanus nane keŋ ta kilmba kina ka taŋge nu ŋgamuŋgal piti suŋgo kamusmba wamdus fagkina le isu saŋgri kugana. \v 34 Taŋamba nu nane saniŋgina: Ye wamdus ŋayoŋga piti suŋgo ye toyate le kamuset. Tane teŋge mambilmba minap ŋgina. \v 35 Taŋamba saka nu dirdirka kumba ŋgurŋgurka ndek truk ka piti ta nu laipam kumuŋ e ŋga nu Kuate yabaŋmba sakina: \v 36 O Mam ne wam ŋakmba kam kumuŋ. Kule murko te ye mbol pitaimba te-siwa ŋget ta ne ye tuku nzali te dubi ndawa. Naŋe nzali ndo dubiwa ŋgina. \p \v 37 Taŋamba nu luka ka nane kaŋgerkina ta nane kinymba minnaig le nu ndek Petrus sana: Simon, ne kinyit e? Ne ait fagnu te mambilmba minam kuga e? \v 38 Satan tuku tago tane mbol prowikat. Abo minmba yabaŋmba minap. Taŋgine ŋgamuŋgal Kuate yabaŋam tuku idusde ta ŋgarosumbi dubiwam tuku ta piti ŋgina. \p \v 39 Taŋamba sake deŋpurmba nu luka kina ka pasa ndui ta ndo maŋ yabaŋmba sakina. \v 40 Taŋamba nu maŋ luka prona ta nane ginyumŋge am piti patikinaig le kinymba minnaig le kaŋgerkina le nane piririmba ame pasa lafube o ŋga wam pile paskinaig. \p \v 41 Yesus nu maŋ kumba ka yabaŋ keŋna sulumba promba maŋ kusnaniŋgina: Kile mata mabta kinymba minig e? Kile kumuŋgat. Ait buk prowat. Andeŋge ye Ndindo Katesek Taŋgo tumba une ŋak mbal tuku wai mbolŋge palmbim tuku bafute. \v 42 Ai si. Ye tuku kupet taŋgo prote. Tane tiŋgap le sine nane tugum si kab ŋgina. \s1 Yudas nane Yesus biye tinaig \r (Mateus 26.47-56; Lukas 22.47-53; Yohanus 18.1-12) \p \v 43 Nu taŋamba pasata minna le taŋgo 12 ta tuku ande Yudas nu taŋgo gudommba kame bagi sibugi kilmba ŋak pronaig. Pris gabat mbal kusem pasa bitekŋganu mbal Israel mage naneŋge taŋamba kukulniŋginaig le pronaig. \v 44 Yesus tuku kupet taŋgo nu nane kila palmbim tuku buk teŋenmba wam paguniŋgina: Ye ka ande mumuwi ndeta not. Taŋgo ta biye timba tumba kape ŋgina. \v 45 Kile nane promba Yudas nu pitik ndo Yesus tugum kumba Tum Taŋgo kaiye ŋgina sulumba mumuna le \v 46 nane pro Yesus biymba biye denaig. \p \v 47 Ande nu tugumŋge minna taŋge nuŋe kame bagi gomba tumba pris suŋgo tuku piro taŋgo kilbanu pike welna. \v 48 Taŋana le Yesus nu nane saniŋgina: Ndaŋam saka tane ye kuayar taŋgo taŋaŋ bagi sibugi kilmba ye biye tiyam prode. \v 49 Ye mara mindek tane ŋgamukŋge kusem wande suŋgo sinamŋge taŋgo pino wam paguka minen ta tane ye biye tiyam kuga e? Ta maye. Kuate tuku kuyar pasa kumumba mayok kuwa ŋgina. \p \v 50 Taŋakina le nu dubinaig taŋgo ŋakmba nu kusremba sili-silimba kua kinaig le \v 51 taŋgo mbanzo ande nu tawi kaukauk ndindo tiŋmba Yesus dubimba kina le nane ndek nu biye tinaig. \v 52 Biye tinaig le nu mbil buŋga tawi gagulmba kusremba wagek kua kina. \s1 Nane Yesus tumba gabat mbal tugum kinaig \r (Mateus 26.57-68; Lukas 22.54-55,63-71; Yohanus 18.13-14,19-24) \p \v 53 Kile nane Yesus tumba pris gabat suŋgo tugum kinaig. Pris gabat mbal Israel mage mage kusem pasa bitekŋganu mbal nane ŋakmba buk pro taŋge maŋgurkinaig. \v 54 Petrus nu maskenŋge Yesus dubimba kina ka pris gabat suŋgo tuku fonde sinam kumba ka wande mab taŋge nu kame mbal ndoŋ pa likmba minnaig. \p \v 55 Pris gabat mbal Israel pasa pilewanu sugo ŋakmba Yesus balewam tuku pasa gabat ande sotete piseŋginaig le \v 56 nane gudommba yabri pasa tumba Yesus mbaranu ŋginaig ta pasa gabat ndindo mayok ndakina. \p \v 57 Kile nane afu tiŋga nu mbolŋge pasa pilmba yabri pasa teŋenmba sakinaig: \v 58 Nu teŋenmba sakina le isgeŋ. Kusem wande suŋgo taŋgo waimbi pilnaig te ye sambriwi sulumba mara keŋmba mbolŋge kise ande waimbi pile ndakanu ta palmbimŋgit ŋga sakina le isgeŋ ŋginaig ta \v 59 pasa ta mbolŋge mata pasa gabat ndindo mayok ndakina. \p \v 60 Kile pris gabat suŋgo nu nane ŋgamukŋge tiŋga Yesus kusnana: Nane ne mbaranu ŋga sakade te ne ndaŋmba iduste. Ne nane tuku pasa lafuwe nda e ŋgina ta \v 61 nu pasa ande sa ndaka miŋge tukulmba maninok minna le pris gabat suŋgo nu maŋ Yesus kusnana: Ne Kristus? Ne Kuate tuku Kiŋo e ŋgina le \v 62 nu pasa lafumba sakina: Ne sakate not. Ye Ndindo Katesek Taŋgo Kuate Saŋgri Ŋayo nu tuku ndinamŋge minyok mini sulumba gau mbolŋge ndeki le tane ye kaŋgeryamŋgaig ŋgina. \p \v 63 Taŋakina le pris gabat suŋgo pasa ta ismba palseŋna le nu ndek nuŋe tawi fetfetmba sakina: Kile mbulbe. Pasa ande sote nda. \v 64 Tane nu Kuate tuku nyu ŋayo silite pasa te ismba tane ndaŋmba idusde ŋgina le nane ŋakmba sakinaig: Nu taŋgo ŋayonu. Nu kumwa ŋginaig. \p \v 65 Kile nane afu tiŋga ka Yesus ŋguspemba amnu soŋga waimbi katmba sanaig: Imaŋge ne katnate e? Ne tuan taŋgo ndeta nyun ta le sine isbe ŋginaig. Taŋakinaig le polis kameŋge mata nu tumba katnaig. \s1 Petrus nu Yesus tuku nyu yabukina \r (Mateus 26.69-75; Lukas 22.56-62; Yohanus 18.15-18,25-27) \p \v 66 Petrus nu wande mab taŋge minna le pris gabat suŋgo tuku piro pino ande promba \v 67 Petrus pa likmba minna le nu kaŋger timba sana: Ne mata Nasaretnu taŋgo Yesus ndoŋ minna tuku ŋgina. \v 68 Taŋakina le nu ndek Yesus tuku nyu yabuka sakina: i ... Ne pasa sakate ta ye ŋginŋganket ŋgina sulumba nu tiŋga kilim ka malaŋga tugum taŋge minna le teg ande witina. \p \v 69 Kile piro pino ta maŋ pro nu kaŋgermba nu tugumŋge minnaig mbal saniŋgina: Taŋgo te mata nu tuku taŋgo ande ŋgina le \v 70 nu maŋ Yesus tuku nyu yabukina. Taŋamba minmba maŋ taŋgo afu Petrus tugumŋge minnaig ta nu sanaig: Ne yabrikate. Ne nu tuku taŋgo ande. Ne Galileanu ŋginaig le \v 71 nu nuŋe miroŋ nuŋe ŋgaro tapramba sakina: Tane taŋgo sakade ta ye siŋka gilai ŋgina. \p \v 72 Taŋakina le pitik ndo teg witiwam arna le Petrus Yesusŋge pasa sana ta nu idusna: Teg witiwam ar ndawa le ne amboŋga ye tuku nyu yabukam keŋamŋgat ŋga sakina. Nu pasa ta idusmba malmbi ŋayona. \c 15 \s1 Nane Yesus tumba Pilatus tugum kinaig \r (Mateus 27.1-2; Lukas 23.1-5; Yohanus 18.28-38) \p \v 1 Maratukuk tiŋga pris gabat mbal Israel mage mage kusem pasa bitekŋganu mbal pasa pilewanu sugo ŋakmba pitik ndo pro maŋgurka pasa wakeimba nane Yesus ndaleka tumba ka gabat suŋgo Pilatus tuku wai mbolŋge pilnaig. \v 2 Taŋanaig le Pilatus ndek nu kusnana: Ne Zu mbal tuku gabat suŋgo e ŋgina le nu lafumba sana: Ne sakate not ŋgina. \p \v 3 Kile pris gabat mbal nane pasa gudommba kilmba Yesus mbolŋge patika nu mbaranu ŋga sanaig le \v 4 Pilatus nu maŋ kusnana: Ai te. Ne mbar gudommba kanu sakade ta ne pasa kugatok e? Ne nane tuku pasa ande lafuwe nda e ŋgina. \v 5 Pilatus nu taŋamba kusnana kande Yesus nu pasa ande lafu ndana le nu pirerek purkina. \s1 Pilatus nu Yesus balewaig ŋga saniŋgina \r (Mateus 27.15-26; Lukas 23.13-25; Yohanus 18.39–19.16) \p \v 6 Yar mindek Pasowa tuku ait mbolŋge nane Zu mbal Pilatus tugum kumba muliŋ kilanu taŋgo ande paska tam tuku yabaŋanu le nu paska niŋganu. \v 7 Ait ta mbolŋge taŋgo afu nane gabat kame ndoŋ kame bumba ande balenaig le nane kilmba muli wandekŋge patikinaig le minnaig. Nane tuku ande Barabas. \p \v 8 Kile Zu mbal gudommba pro Pilatus tugumŋge maŋgurka sanaig: Ne wam kate taŋamba kile muliŋ kilanu taŋgo ande paska siŋga ŋginaig. \v 9-10 Taŋgo ŋakmba Yesus tuku saka minnaig le pris gabat mbal gubra kagli firka ake Yesus tumba nu tuku wai mbolŋge pilnaig ta Pilatus nu kila. Ta tuku nu Yesus kusrewam idusmba nane kusnaniŋgina: Tane ye Zu mbal tuku gabat suŋgo te paska tiŋgi ŋga idusde e ŋgina le \v 11 pris gabat mbal ndek taŋgo pino siseŋniŋmba wam pagukinaig le Barabas te-luka tam tuku Pilatus sanaig. \p \v 12 Taŋakinaig le Pilatus nu maŋ saniŋgina: Ye Barabas paski sulumba tane Zu mbal tuku gabat suŋgo ŋgade taŋgo te ye nu ndaŋi ŋga idusde ŋgina le \v 13 nane lafumba wikaraumba sakinaig: Ail kazrai mbolŋge nil daŋŋguwaig ŋginaig. \p \v 14 Pilatus nu maŋ lato sakina: Ndaŋam. Nu ame wam mbarna ŋgina le nane maŋ suŋgomba wikaraumba sakinaig: Ail kazrai mbolŋge nil daŋŋguwaig ŋga sakinaig. \p \v 15 Taŋakinaig le Pilatus nu maŋgurkinaig mbal ta gareniŋguwa ŋga Barabas paska tumba Zu mbal niŋgina sulumba kame mbal saniŋgina le Yesus tumba muli kareŋnumbi ŋgusnaig. Ŋgusmba tumba ail kazrai mbolŋge pilwaig ŋga saniŋgina. \s1 Kame mbal nane Yesus tumba ŋayo silinaig \r (Mateus 27.27-31; Yohanus 19.2-3) \p \v 16 Kame mbal Yesus tumba Pilatus tuku wande suŋgo ŋgirpem taŋge pilmba kame taŋgo ŋakmba wikinaig le pro maŋgurkinaig. \v 17 Nane tawi gurgur mindepiye mayenu tumba Yesus kai tumba muli nzapo ŋak pirka gabat kainaig. \v 18 Taŋanaig sulumba nane ndek nu nzumilmba gabat suŋgo mbolŋge maŋau kade taŋamba sanaig: Ese. Ne Zu mbal tuku gabat suŋgo ŋginaig. \v 19 Taŋamba nane ndek didombi gabatnu katmba ŋguspemba nu tugumŋge dagol tidroŋginaig. \p \v 20 Nane taŋamba Yesus usre kupetmba nzumil te-tumba deŋpurmba tawi gurgur ta paska nuŋe tawi siluk tumba ail kazrai mbolŋge palmbim tuku nu tumba kinaig. \s1 Nane Yesus tumba ail kazrai mbolŋge pilnaig \r (Mateus 27.32-44; Lukas 23.26-43; Yohanus 19.17-27) \p \v 21 Kinaig ka ndinŋge Sirenenu taŋgo Simon ma kasomŋge minna tuku te-silika nu Yesus tuku ail kazrai kurawa ŋga saŋgrimba sanaig le nu kurana. Nu Aleksander le Rufus tuku mam nakile. \v 22 Nane Yesus tumba ma nyunu Golgota pronaig. Nyu ta tugunu Taŋgo Gabat Murko. \v 23 Pro taŋge nane ndek ŋgaro rar mukuwam tuku marasin grep kule tur mbilmba nyuwa ŋga tunaig ta nu mbulna. \p \v 24-25 Maratukuk ki kanum 9 mbolŋge kame mbal Yesus tumba ail kazrai mbolŋge nil daŋŋginaig. Taŋamba nane nu tuku tawi kilam tuku usre ande kinaig sulumba nu tuku tawi inum inumnu kile-likinaig. \v 26 Ail kazrai mbol taŋge balenaig tuku pasa gabat ta teŋenmba kuyarnaig: \it Zu mbal tuku gabat suŋgo\it* ŋga kuyarnaig. \p \v 27 Nane kuayar taŋgo armba turmba kilmba ande nu tuku ndinamŋge ande ŋaiŋam kumamŋge ail kazrai mbolŋge nil daŋŋginaig. \v 28 Wam ta mbolŋge kuyar pasa ande kumumba mayok kina ta teŋenmba sakate. \q1 Nane nu kaŋgermba wam ŋaigonu kanu mbal ndoŋ ulendide ŋga sakate. \rq Aisaia 53.12\rq* \m \v 29 Nane afu muŋgu lilika kine ilemba Yesus nzumil te-tumba nduku-ndukumba sanaig: Taŋgo nu Israel kusem wande suŋgo sambrimba mara keŋmba mbolŋge maŋ palmbim tuku sakina ta kile aniŋge. \v 30 Ne naŋe muskil te-timba ail kazrai kusremba ibeŋ kaye ŋginaig. \p \v 31 Pris gabat kusem pasa bitekŋganu mbal nane mata Yesus nunumba piŋgil mer te-tumba naŋgine naŋgine saka minnaig: Nu taŋgo tuku muskil kile-tidiŋgina. Kile nu nuŋe muskil te-tiwam kumuŋ kuga. \v 32 Nu Kuateŋge madina taŋgo Israel mbal tuku gabat suŋgo minmba ndeta kile ail kazrai ta kusremba ibeŋ kuwa le sine son ŋgube ŋginaig le taŋgo armba nu tugumŋge ail kazrai mbolŋge daŋŋginaig ta nale mata nu tumail pannaik. \s1 Yesus nu kumna \r (Mateus 27.45-46; Lukas 23.44-49; Yohanus 19.28-30) \p \v 33 Ki kanum 12 mbolŋge ma ŋakmba ma furir suŋgo promba kumba ka ka ki kanum 3 mbolŋge kugana. \v 34 Ki kanum 3 mbolŋge Yesus nu wi kueŋka sakina: \it Eloi, Eloi, lama sabaktani\it* ŋgina. (Pasa ta tugunu teŋenmba. Yiŋe Mbara, yiŋe Mbara, ndaŋam ne ye kusreyat). \p \v 35 Taŋakina le nane afu taŋge minnaig ta ndek sakinaig: i ... Nu Elia wikate ŋginaig le \v 36 taŋgo ande pinderka kumba ka kulelu tumba grep kule mbolŋge tolna sulumba Yesus nyuwa ŋga didombi te-duŋga nu tuku miŋge mbolŋge pilna sulumba nane saniŋgina: Yauk. Elia nu pro paska te-ibeŋamŋgat inde ŋgina. \v 37 Kile Yesus nu maŋ suŋgomba witina sulumba nu kumna. \p \v 38 Yesus nu kumna le kusem wande suŋgo sinamŋge tukul wande tukulanu tawi suŋgo ta mbolŋge fetka ibeŋŋge bitekŋgina. \p \v 39 Kame mbal tuku gabat ail kazrai tumail tumba minna ta Yesus nu taŋamba kumna le kaŋgermba ndek sakina: i ... Taŋgo te nu siŋka Kuate tuku kiŋo ŋgina. \p \v 40 Pino afu mata nane maskenŋge mambilmba nu kaŋgermba minnaig. Nane ŋgamukŋge ande Maria nu Magdalanu pino. Ande Maria kise nu Yoses le Yakobus fudiŋ nale tuku ina nakile. Pino ande nyunu Salomi. \v 41 Yesus nu Galilea ma mbolŋge minna le pino kame taŋge nane nu sinzaŋmba dubiwanu. Pino afu Yesus ndoŋ Yerusalem pronaig ta turmba taŋge minnaig. \s1 Taŋgo ande Yesus tuku mindesiŋ wakeina \r (Mateus 27.57-61; Lukas 23.50-56; Yohanus 19.38-42) \p \v 42 Ait ta naŋgine kusem kuanekanu ait. \v 43 Furirna le Arimateanu taŋgo Yosef nu Pilatus tugum kambim tuku gagna ta nu saŋgri tiŋga kumba Yesus tuku mindesiŋ tam tuku yabaŋna. Yosef nu taŋgo pinoŋge nu mayenu ŋginaig. Nu Israel mbal pasa pilewanu sugo nane tuku ande. \p \v 44 Pilatus nu pasa ismba nu kume ndakate ŋga idusmba nuŋe kame gabat wikina sulumba nu buk kumat e ŋga kusnana le nu ndek sakina: Au. Nu buk kumat ŋgina. \v 45 Taŋakina le Pilatus nu kila pilmba Yosef sana: Maye tumba kaye ŋgina. \p \v 46 Kile Yosef nu tawi kaukauk ande piyamba ka Yesus tuku mindesiŋ paska tawimbi soŋga tumba kumba ka ndame burok o buk sarkinaig tuku sinam taŋge pilna. Pilna sulumba ndame suŋgo ande barimba pro burok miŋge tukulna. \v 47 Taŋamba minna le Maria Magdalanu Maria kise Yoses ina nuŋe nale pilna ma ta kaŋgermba minnaik. \c 16 \s1 Yesus nu maŋ tiŋgina \r (Mateus 28.1-8; Lukas 24.1-12; Yohanus 20.1-10) \p \v 1 Naŋgine kusem ta kugana le furiram Maria Magdalanu, Maria kise (nu Yakobus tuku ina nuŋe), Salomi nane keŋ ta Yesus tuku mindesiŋ pisnewam tuku gureŋ mundur mayenu piyamba patikinaig. \p \v 2 Mafena le piro tugu palmbinu ait mbolŋge maratukuk tiŋga nane ndame burok tugum kinaig. \v 3 Nane kumbaŋge muŋgu kusnaŋginaig: Brok miŋge mbolŋge ndame suŋgo ta imaŋge talke siŋgamŋgat o ŋginaig. \v 4 Taŋamba saka kinaig ka mambilnaig kande ndame suŋgo buk talka barinaig le kasomŋge minna le kaŋgernaig. \p \v 5 Kile nane burok sinam kumba mambilnaig kande taŋgo mo kumiŋ kuen ŋayo kaukauk ŋak mindesiŋ minnambi ndinamŋge minyok minna le kaŋgermba nane piriri ŋayonaig le \v 6 nu ndek nane saniŋgina: Tane piriri ndawap. Tane Nasaretnu taŋgo Yesus ail kazrai mbolŋge nil daŋŋginaig ta sotade ta nu teŋge mine ndakate. Nu o buk tiŋgat. Ai te. Nu pilnaig tuku ma tam te kuga. \v 7 Tane luka kape sulumba nuŋe dubiwanu taŋgo kame Petrus turmba teŋenmba saniŋgap: Nu amboŋga Galilea kuwa le tane ka taŋge nu kaŋgeramŋgaig ŋga o buk nane saniŋgina tae ŋgina. \p \v 8 Taŋakina le nane pirerek purka ndame burok kusremba kua kinaig. Nane kuru-kurukinaig tukunu ndinŋge afu sa ndaniŋginaig. \s1 Nane gudommba Yesus kaŋgernaig \p \v 9 [Piro tugu palmbinu ait ndui ta mbolŋge mafena le Yesus nu tiŋga amboŋga nu Maria Magdalanu tugumŋge mayok kina. Yesus nu buk bukla 7 pino ta mbolŋge pitaikina tuku. \p \v 10 Nu Yesus kaŋgermba kumba ka nu ndoŋ minnaig mbal nane wamdus ŋaigoŋga malmbi ŋakmba minnaig ta saniŋgina: \v 11 Yesus nu buk aboŋga ye tugum prowat le kaŋgerit ŋga saniŋgina ta nane nu tuku pasa son nda ŋginaig. \p \v 12 Ki ndui ta mbolŋge nale ar ta ma kasom kinaik le ndinŋge Yesus nu ŋgarosu kise tumba nale tugumŋge mayok kina. \v 13 Nane keŋ kinaig ka ka nale nu kila pilnaik sulumba luka kumba ka Yesus ndoŋ minnaig mbal afu saniŋginaik ta mata nane son nda ŋginaig. \p \v 14 Ŋgumneŋga nuŋe dubiwanu taŋgo 11 nane isukusmba minnaig le Yesus nu nane tugumŋge mayok kina. Nane nu tiŋgina le kaŋgernaig mbal tuku wam kube ismba ŋgamuŋgal tukulmba son nda ŋginaig tukunu nu nane ŋgamukŋge mayok ka nane kilmba saniŋge likina. \p \v 15 Taŋamba nu nane wam paguka saniŋgina: Tane kumba ka ma tugu ŋakmba mbolŋge pasa mayenu kukliwap. \v 16 Ima nu ismba son ŋga kule pisne tuwa ta Kuate nu taŋgo ta tuku muskil te-tiwe tambimŋgat. Ima nu son nda ŋguwa ta nu ŋgisikamŋgat. \v 17 Nane ye tuku saŋgri tomba tiŋgade mbal nane wam kitek teŋen ke likamŋgaig. Nane ye tuku saŋgrimbi bukla pitaika pasa kuale kitek sakamŋgaig. \v 18 Nane kame mbeŋ kigreka ko kumam tuku kule nyuwaig ta nane kume nda. Nane guaze mbal mbolŋge wai patika kile-tidiŋgamŋgaig ŋgina. \p \v 19 Suŋgo Yesus nu nane pasa niŋge deŋpurna le Kuateŋge nu te-duŋga ka samba mbolŋge nuŋe ndinam kumamŋge pilna le minyokina. \v 20 Taŋana le nuŋe dubiwanu taŋgo nane tumbraŋ ŋakmba mbol kine lika pasa mayenu kuklinaig le Suŋgo nu nane ndoŋ minmba wam kitek saŋgrinu kile-mayokka nane tuku pasa saŋgri pileniŋgina.] \p Son.