\id ACT - Siroi NT with OT portions [ssd] -Papua New Guinea 1999 (web version -2013 bd) \h APOSEL \toc1 Aposel kame tuku piro \toc2 Aposel \toc3 Apo \mt1 APOSEL \mt2 Aposel kame tuku piro \ip Lukas nu Teofilus tuku waŋe armba kuyarniŋgina. Nu amboŋga kuyarna ta Yesus Kristus tuku pasa mayenu. Kile waŋe arnu te aposel kame pirokinaig tuku kuyarna. \ip Yesus nu samba mbol kambim bafuna sulumba nuŋe dubiwanu taŋgo wam paguka saniŋgina: Tane kilke tugu ŋakmba mbol kape sulumba ye tuku nyu saniŋgap ŋgina. Taŋakina sulumba nu nane kusreka luka samba mbol kumba Tukul Guwa pilna le ndekina le nuŋe dubiwanu taŋgo ta nane Tukul Guwa ŋak Yesus tuku miŋge kumu-kumumba kilke tugu ŋakmba mbol lika nu tuku pasa mayenu taŋgo pino ŋakmba tumniŋmba saniŋge likinaig le nane suŋgomba ŋgamuŋgal biye mbilmba Yesus tuku son ŋga kule pisne kile-likinaig. \c 1 \p \v 1 O Teofilus kaiye. Ye amboŋga waŋe ande kuyarmba ne tuku pilen ta Yesus nu wam ŋakmba ke lika pasa tumniŋmba minna le \v 2 ma ma Kuateŋge te-duŋga samba mbol kina. Nu Tukul Guwa ŋak minmba kambim tuku ait mbolŋge aposel buk madiniŋgina ta wam paguniŋgina. Ye wam ta ŋakmba waŋe mbolŋge kubeu tinen. \p \v 3 Yesus nu rar tumba kummba maŋ tiŋgina sulumba mara 40 sinamŋge nu aposel tugumŋge mayok ka Kuate nuŋe gageu kulatkate maŋau ta tumniŋgina sulumba wam afu saŋgrinu ke likina le kaŋgerkumba nu tiŋgina wam ta kila pilnaig. \v 4 Nu nane ndoŋ minmba teŋenmba saniŋgina: Tane Yerusalem tumbraŋ suŋgo te kusre ndawap. Mam nu ande kukulwa le tane ndoŋ minmba minam tuku sakina ta nu tairŋga minap. Ye o buk tane ta tuku satiŋgen. \v 5 Yohanus nu kulembi nane kule pisneniŋgina. Mine minemba ye tane Tukul Guwambi tane tuku ŋgamuŋgal kule pisne taŋaŋ tiŋgamŋgit ŋgina. \p \v 6 Mara ande nane maŋgurka nu kusnanaig: Suŋgo, ne kile sine Israel mbal tuku muskil kile-tidiŋga siŋgine kilke siŋgamŋgat e ŋginaig le \v 7 nu ndek saniŋgina: Mam nu nuŋe nyu tambi wam kame mayok kambim tuku ait madiniŋgina ta ginu mara ame ait mbolŋge mayok kaŋgaig ta tane kila palmbim tuku maŋau kuga. \v 8 Tukul Guwa tane mbolŋge prowa le tane saŋgri ŋak minmba amboŋga Yerusalemŋge ŋgumneŋga Yudea ma tugu Samaria ma tugu kilke tugu ŋakmba mbolŋge lika ye tuku nyu saniŋgap ŋgina. \p \v 9 Taŋamba saniŋmba minna le nane nu kaŋgermba minnaig le Kuateŋge nu te-duŋga tumba samba mbol kina le gau kaukauk ande pro nu soŋgina le nane maŋ nu kaŋger ndanaig. \v 10 Nane samba mbol tandeka nu kina ndin ta kaŋger timba minnaig le kile taŋgo armba kumiŋ kugen kaukauk ŋak taŋge mayok kumba ndek nane saniŋginaig: \v 11 Galilea mbal, ndaŋam tane samba mbol te tandeka mambilmba minig. Kuateŋge Yesus te-duŋgat le tane kusreka samba mbol ket le kaŋgeraig taŋamba ndo nu maŋ luka ndenuŋgat ŋga saniŋginaig. \s1 Taŋgo ande Yudas tuku ma tina \p \v 12 Kile nane tiŋga Olif tabe kusremba luka Yerusalem kinaig. Ndin ta kuen ndo kuga. \v 13 Nane kinaig ka Yerusalem promba naŋgine wande minnaig ta poŋga rum o mbolŋge ta sinam kinaig. Nyu naŋgine ta teŋenmba. Petrus, Yohanus, Yakobus, Andreus, Filipus, Tomas, Bartolomeus, Mateus. Ande Alfeus tuku kiŋo nuŋe Yakobus. Ande Simon mape nyu ta Selot. Ande Yakobus tuku kiŋo nuŋe Yudas. \p \v 14 Pino kame afu Yesus ina nuŋe Maria ndoŋ, Yesus tuku maib kat nuŋe nane ŋakmba taŋge maŋgurka ŋgamuŋgal ulendimba Kuate yabaŋmba minnaig. \p \v 15 Ait ande Yesus dubinaig kuasmbi 120 taŋaŋ maŋgurka minnaig le Petrus nu nane ŋgamukŋge tiŋga sakina: \v 16 Tira kame, o buk Tukul Guwaŋge David tuku miŋge mbolŋge Yudas tuku sakina le kuyarna. Kuyar pasa ta ŋgisinu kumuŋ kuga. Yudasŋge Yesus minna ma ta tumniŋgina le pro nu biye tinaig. \v 17 Taŋgo ta nu sine piro tuma ande. Nu sine tuku piro inum nu biyna. \v 18 Nu mbar suŋgokina le mbar ta tuku ndametiŋmbi kilke ande piyanaig. Nu gabat kumam te-tirka saŋgrimba ndeka fuŋgul puluka sina walelena le nu kumna. \v 19 Yerusalem mbal nane wam ta ismba kilke ta nyun ta Akeldama ŋginaig. Nyu ta tugunu Ndare Kutukina tuku Kilke. \p \v 20 Mune waŋe mbolŋge kuyar ande Yudas tuku teŋenmba minit. \q1 Nuŋe wande ake minwa. \q1 Ande maŋ taŋge nda kinywa. \rq Mune 69.12\rq* \m Kuyar ande mata teŋenmba sakate. \q1 Ande nu nu tuku piro tuwa. \rq Mune 109.8\rq* \m Kuyar pasa taŋamba sakate ŋga saniŋgina. \p \v 21-22 Petrus nu maŋ lato saniŋgina: Sine taŋgo ande te-silika madibe. Taŋgo ta nu sine ndoŋ Yesus tiŋgina wam ta saka te-mayokam tuku. Yesus nu sine ndoŋ minna le nane afu mara mara sine dubika lika minnaig taŋaŋ taŋgo ande madibe. Ande nu Yohanus kule pisneniŋgina ait mbolŋge sine ndoŋ minmba ka ka Yesus nu sine kusreka samba mbol kina taŋaŋ taŋgo inum madibe ŋgina. \p \v 23 Taŋakina le nane taŋgo armba nyun kilnaig ta ande Yosef ande Matias. Yosef nu mape nyu ande Yastus ande Barsabas. \v 24 Nane taŋgo ar ta kile-tidiŋginaig sulumba yabaŋmba sakinaig: O Suŋgo, ne taŋgo ŋakmba tuku wamdus kila. Taŋgo ar te ima ne madina ta tumsiŋga. \v 25 Yudas nu nuŋe minam tuku mbili ŋayonu mbol kumba piro ta kusrena. Taŋgo ande tumsiŋga le nu piro ta biymba aposel nyu tamŋgat ŋginaig. \v 26 Taŋakinaig sulumba nane naŋgine maŋaumbi kinaig le Matias tuku nyu mayok kina le nu aposel 11 ndoŋ ulendikinaig. \c 2 \s1 Tukul Guwa ndekina \p \v 1 Zu mbal tuku pagumba nye ait suŋgo ande nyunu Pentikos prona le Yesus dubinaig mbal wande ande mbolŋge maŋgurka minnaig. \v 2 Minnaig le samba mbolŋge fudu suŋgo ande bubre suk ndeka prona sulumba wande minnaig ta fudu suŋgo ta kumuŋgina. \v 3 Kile agaŋ ande pa mane suk deŋpur-deŋpurka nane ŋakmba mbol kine likina le kaŋgernaig. \v 4 Tukul Guwa nu nane ŋakmba mbol kumuŋgina le nane ndek pasa kuale gilai ta sake lika minnaig. \p \v 5 Taŋamba minnaig le Zu afu Kuate tuku nyu kurauka ma tugu kise kise mbolŋge promba Yerusalemŋge maŋgurkinaig ta \v 6 nane fudu suŋgo ta ismba pro nane tugumŋge maŋgurka naŋgine pasa kuale yimyam ise lika nane piriri ŋayomba wamdus te-sulunaig sulumba \v 7 pirerek purka sakinaig: i ... Nane ŋakmba te Galilea mbal ndo. \v 8 Ndaŋam nane sine ŋakmba tuku pasa kuale yimyammbi sakade. \v 9 Sine afu Partianu, Medianu, Elamnu, Mesopotamianu. Sine afu Yudeanu, Kapadosianu, Pontusnu, afu Asianu. \v 10 Sine afu Frigianu, Pamfilianu, Isipnu, afu Sirene tumbraŋ suŋgo patuk patuk tumbraŋ foŋfoŋ Afrikaŋge progeŋ. Sine afu Romŋge te progeŋ ta afu Zu mbal afu kasomok mbal Zu mbal taŋaŋ Kuate dubiweg tuku. \v 11 Sine afu Kretanu, afu Arabianu. Sine taŋamba taŋamba ma tugu yimyam mbolŋge prowe likeg. Kuate nu wam saŋgrinu kitek ke likate ta siŋgine pasa kualembi sakade le iseg ŋginaig. \p \v 12 Nane ŋakmba pirerek purka wamdus te-sulumba muŋgu kusnaŋginaig: Wam te tugunu ndaŋmba tuku ŋginaig le \v 13 afu nane nzumil te-niŋmba sakinaig: Nane grep kule kamenu suŋgomba nyaig sulumba ŋginŋgankade ŋginaig. \s1 Petrus nu Kuate tuku pasa kuklina \p \v 14 Taŋakinaig le aposel 12 maŋgurka minnaig ta nane ŋgamukŋge Petrus nu tiŋga wi kueŋka saniŋgina: Tane Yerusalem mbal Zu mbal ma tugu afu mbolŋge prowe likinaig tane ŋakmba kilba pilmba ye tuku pasa ise tiwap. \v 15 Kile maratukuk ki ait 9 tate. Sine grep kule nyumba ŋginŋgankanu ŋga sasiŋgig ta taŋamba kuga. \v 16 Tuan taŋgo Yoel nu dir pasa sakina ta kile alonu mayok kinit. Nu teŋenmba kuyarna. \q1 \v 17 Kuate nu sakate. Kilke kugawam tuku ait patukuwa le ye yiŋe Guwa kilke mbol mbal niŋgamŋgit. \q1 Taŋawi le tane tuku kiŋo kulim kame Tukul Guwaŋge pasa saniŋguwa le ismba kile-mayokkamŋgaig. \q1 Tane tuku taŋgo mo nane kiŋatanu suk agaŋ kaŋgerkamŋgaig. Tane tuku saibo nane kinymba kiŋa alo ŋak kaŋgerkamŋgaig. \q1 \v 18 Ait ta mbolŋge yiŋe piro taŋgo piro pino yiŋe Guwa niŋgi le nu nane pasa saniŋguwa le ismba kile-mayokkamŋgaig. \q1 \v 19-20 Ye Suŋgo, ye luka prowam tuku ait pro ndawa le tane katewam tuku ye samba mbolŋge kilke mbolŋge wam kitek saŋgrinu kile-mayokkamŋgit. \q1 Samba mbolŋge ki bulu kugamba dabuka tambun ndare suk gurnuŋgat. Kilke mbolŋge ndare pa suŋgo pa guwa dabuknu mayok ke likamŋgaig. \q1 Tane wam ŋakmba ta kaŋgerka piriri ŋayowamŋgaig. \q1 \v 21 Ima nu Suŋgoŋge turwa ŋga wikuwa ta ye nu tuku muskil te-tiwe tambimŋgit. \rq Yoel 2.28-32\rq* \m Yoel nu taŋamba Kuate tuku pasa kuyarna ŋga saniŋgina. \p \v 22 Petrus maŋ lato saniŋgina: Israel mbal, tane pasa te ise tiwap. Nasaretnu taŋgo Yesus Kuateŋge kukulmba nu saŋgri tuna ta tane kila. Nu wam saŋgrinu kitek tane ŋgamukŋge ke likina le kaŋgerkinaig. \v 23 Ande nu Yesus tumba tane wai mbolŋge palmbim tuku Kuate nu o buk wamdus ta tina. Tane nu ail kazrai mbolŋge kumwa ŋga une mbal wai mbolŋge pilnaig le nane nu balenaig le kumna. \v 24 Kumna le Kuate nu Yesus tuku kume tuku saŋgri pitaimba te-tina. Kume tuku saŋgriŋge Yesus biye dewam kumuŋ kuga. \v 25 David nu wam ta tuku o buk Kristus tuku miŋge teŋenmba kuyarna. \q1 Suŋgo nu mara mara ye ndoŋ minit le kaŋgeret. \q1 Ye wamdus piti sulu ndawi ŋga nu ye ndinam kumamŋge gemyumba minit. \q1 \v 26 Ta tuku ye ŋgamuŋgal bulok gare ŋak minet. \q1 Ye kumam tuku minet ta ye piti ndayate. \q1 \v 27 Ye tuku kanu kumanu mbal tuku tumbraŋ kine nda. \q1 Ye ne tuku piro taŋgo yiŋe ŋgarosu menu tuku ndin tukulamŋgat. \q1 \v 28 Abo minmba minam tuku ndin ne ye tumyate. \q1 Ne ye ndoŋ mina le ye gare toramŋgit ŋgina. \rq Mune 16.8-11\rq* \m Petrus nu David tuku kuyar pasa taŋamba nane saniŋgina sulumba sakina: \v 29 Tira kame, ye pasa satiŋgamŋgit te tane kila. Siŋgine mbuŋ David nu kumna le ŋgukinaig. Nu tuku kumu ta kile minit le kaŋgereg. \v 30 David nu Kuate tuku tuan taŋgo minmba nu tuku mbuŋ ande nu tuku ma mbolŋge gabat suŋgo minam tuku Kuate nu pasa saŋgrinu sana ta nu kila minna. \v 31 Ta tuku David nu Kristus kummba tiŋgamŋgat wam ta kaŋgermba teŋenmba sakina: Kristus nu kumanu mbal tuku tumbraŋ kine nda. Nu tuku ŋgarosu mata menu tuku ndin tukulamŋgat ŋgina. \v 32 David nu pasa kuyarna ta Yesus tuku kuyarna. Nu kumna le Kuate nu te-tina le tiŋgina. Sine ŋakmba wam ta kaŋgergeŋ. \v 33 Kuate nu Yesus te-duŋga nuŋe ndinam kumamŋge pilna sulumba nuŋe pasa saŋgrinu sakina ta kumumba Yesus Tukul Guwa tuna. Taŋamba ndo kile nu sine Tukul Guwa siŋgat le nu tuku saŋgri ismba kaŋgerde te. \p \v 34 David nu samba mbol kine ndakina ta nu teŋenmba Kristus tuku sakina. \q1 Suŋgo Kuateŋge ye tuku Suŋgo sana: Ne ye tuku ndinam kumam teŋge saŋgri ŋak minyok mina le ma ma \v 35 yeŋge ne tuku ŋgueu mbal ŋakmba kile-ibeŋka ne tuku kupe kumnemŋge patikamŋgit ŋgina. \rq Mune 110.1\rq* \m \v 36 Tane Israel mbal wamdus pulutiŋguwa. Tane Yesus tumba ail kazrai mbolŋge balenaig ta Kuate nu taŋgo ta tumba nuŋe madina taŋgo ŋga taŋgo ŋakmba tuku Suŋgo pilna ŋga saniŋgina. \s1 Nane gudommba ŋgamuŋgal mbilmba son ŋginaig \p \v 37 Zu mbal pasa ta ismba sine siŋka mbargeŋ ŋga nane ŋgamuŋgal rar suŋgo kamusmba Petrus aposel afu turmba saniŋginaig: Tira kame, sine ndaŋbe o ŋginaig le \v 38 Petrus nu ndek nane saniŋgina: Tane ŋgamuŋgal biye mbilmba taŋgine maŋau ŋaigonu kusreka Yesus Kristus ndoŋ ulendika kule pisne tap. Tane taŋawap le Kuate nu tane tuku une ŋakmba sauka gilaiŋga Tukul Guwa tiŋgamŋgat. \v 39 Kuate nu tane taŋgine kiŋo kame kasomok mbal turmba idusniŋmba o buk Tukul Guwa taŋgo niŋgamŋgit ŋgina. Suŋgo Kuate nu ima kate wikate ta nu Guwa niŋgit ŋga saniŋgina. \p \v 40 Petrus nu taŋamba pasa lato saniŋmba sakina: Taŋgine kuasmbi tuku maŋau ŋayonu kusrewap le Kuate nu tane tuku muskil kile-tidiŋguwa ŋgina le \v 41 nane nu tuku pasa ismba son ŋginaig mbal nane kule pisne tinaig. Ki ait ta mbolŋge nane gudommba 3,000 taŋaŋ Yesus dubinaig mbal ndoŋ ulendikinaig sulumba \v 42 nane mara mindek aposel kame tuku wam pagu pasa ismba nane wamdus ulendi tuma isukusmba pasa nyumba Kuate yabaŋmba minnaig. \p \v 43 Aposel kame nane wam kitek gudommba saŋgrinu ke likinaig le nane ŋakmba Kuate tuku nyu kurauka kuru-kuruka minnaig. \v 44 Nane son ŋginaig mbal ŋakmba tuma minmba naŋgine agaŋ ndende muŋgu ŋgail ŋgail ndakinaig. \v 45 Nane afu agaŋ denkanu ta naŋgine ŋgamukok agaŋ ta kilmba piyamba ndametiŋ tambi nane turkanu. \v 46 Mara mindek nane kusem wande suŋgo sinam taŋge maŋgurka naŋgine wande yimyam mbolŋge tuma isukusmba gare-gareka wamdus bulok ŋak ulendi minanu. \v 47 Nane taŋamba Kuate tuku nyu te-duŋga minanu le taŋgo pino ŋakmba nane tuku saka minanu. Mara mindek Kuate nu afu tuku muskil kile-tidiŋganu le nane ka Yesus tuku kuasmbi ndoŋ ulendikanu. \c 3 \s1 Taŋgo ande kupe baklelok mayekina \p \v 1-2 Taŋgo ande ina sinamŋge kupe baklelok mayok kina. Mara mindek nane afu taŋgo ta sukuŋga taŋgo pino ndametiŋ yabaŋniŋgam tuku kusem wande malaŋga ande nyunu Maditak tugum taŋge palmbinu. \p Ait ande Petrus nale Yohanus ndoŋ Kuate yabaŋam tuku ait ki kanum 3 mbolŋge nale kusem wande ta mbol kinaik. Kinaik le nane afu maŋ taŋgo ta sukuŋga pro taŋge pilnaig. \p \v 3 Kile Petrus nale kusem wande sinam kambim bafunaik le taŋgo ta nale kaŋgerka agaŋ inum tuwaik ŋga nale yabaŋnikina. \v 4 Yabaŋnikina le Petrus nale nu fumble timba sanaik: Ne sile kaŋgerka ŋginaik. \v 5 Taŋakinaik le nu idusna agaŋ ande ye sam tuku sayade ŋga idusmba nu nale kaŋger tidiŋga minna le \v 6 Petrus nu ndek sana: Ye gol silwa ndametiŋ kugatok ta ye ne agaŋ ande tanmbimŋgit. Ne Nasaretnu taŋgo Yesus Kristus tuku saŋgri mbolŋge ne tiŋga lika ŋgina. \p \v 7 Taŋakina sulumba nu taŋgo ta tuku wai ndinam biymba te-duŋgina le rakukadu kupe mbain turmba saŋgri tiŋgina. \v 8 Taŋana le nu pitik ndo pastiŋga nale ndoŋ kusem wandek sinam kumba gare-gareka Kuate tuku nyu te-duŋga nu kumbaŋge pate-pateŋga kina. \v 9 Nu kumbaŋge Kuate tuku nyu te-duŋgina le taŋgo pino nu kaŋgermba kila pilmba sakinaig: \v 10 i ... Kusem wande malaŋga Maditak tugumŋge ndametiŋ yabaŋkate taŋgo ta not ŋginaig. Taŋamba nane pirerek purka wamdus te-sulumba minnaig. \p \v 11 Taŋgo ta Petrus le Yohanus bigmba nane ma ande nyunu Solomon tuku kawaŋ pronaig le nane gudommba pinder-pindermba pro taŋgo ta kaŋgermba pirerek purka wai makemba minnaig le \v 12 Petrus nu wam ta kaŋgermba nane saniŋgina: Israel mbal, ndaŋam saka tane pro wam te tuku pirerek purka am goka sine kaŋger tidiŋgade. Sile taŋgo magenu sikile saŋgrimbi taŋgo te wakeiwanu ŋga idusde e? Taŋamba kuga. \v 13 Abraham Isak Yakob siŋgine mbuŋ ŋakmba tuku Mbara nu nuŋe piro taŋgo Yesus tuku nyu mbol kuwa ŋga nu wam te kate. Tane Yesus tumba gafman tuku wai mbolŋge pilnaig le Pilatus nu Yesus paskam tuku sakina ta tane saŋgri maramba mbulnaig. \v 14 Kuate tuku taŋgo purfeŋnu ta tane mbulmba taŋgo balewanu taŋgo paska te-mayokam tuku Pilatus sanaig. \v 15 Tane abo tugu miro balenaig. Tane balenaig ta Kuate nu te-tina le tiŋgina le sile Yohanus ndoŋ kaŋgerkeŋ. \v 16 Tane taŋgo kaŋgerde te sile Yesus tuku saŋgri tomba tiŋga taŋgo te kupe te-tiwe tukik le tane ŋakmba am mbolŋge nu mayekat. \p \v 17 Yiŋe tira kame, tane gabat kame ndoŋ Yesus mbolŋge wam ŋayonaig ta tane nu tuku tugu katese ndamba taŋanaig ta ye kila. \v 18 Kuate nu o buk nuŋe tuan taŋgo kame tuku miŋge mbolŋge nuŋe madina taŋgo rar tam tuku sakinaig ta alonu Yesus mbolŋge kumuŋgina. \v 19 Ta tuku taŋgine maŋau ŋaigonu kusreka ŋgamuŋgal biye mbilap le Kuate nu tane tuku une ŋakmba sauke sulumba tane wamdus bul sertiŋguwa le gare ŋak minamŋgaig. \v 20 Nu Yesus kukulwa le tane tugum prowamŋgat. Nu o buk tane muskil kile-tidiŋge tiŋgam tuku nu pilna. \v 21 Kile nu samba mbolŋge minmba Kuate nu wam ŋakmba kile-tidiŋguwa le wam tugusek ndo minam tuku ait tairŋga minit. O buk Kuate nu nuŋe tuan taŋgo kame tuku miŋge mbolŋge ait ta tuku sakina. \v 22 Moses nu teŋenmba sakina. \q1 Suŋgo Kuate nuŋe pasa te-mayokam tuku ye tuan taŋgo pilna taŋamba ndo nu sine Israel ŋgamukŋge tuan taŋgo ande palmbimŋgat. Tane nu tuku pasa ŋakmba ise tiwap. \q1 \v 23 Ande nu nu tuku pasa talawa ta Kuateŋge nuŋe mbal ŋgamukŋge paska tumba kasomŋge pilwa le nu ŋgisikamŋgat. \rq Lo 18.15-19\rq* \m Moses nu taŋamba sakina. \p \v 24 Kuate tuku tuan taŋgo Samuel tuan taŋgo afu nu ŋgumnemŋge mayok kinaig ta nane ŋakmba ait te mbolŋge wam prowam tuku sake likinaig. \v 25 Tane Kuate tuku tuan taŋgo kame tuku mbuŋ. Kuate nu pasa saŋgrinu taŋgine mbuŋ niŋmba Abraham ndoŋ wamdus ulendika siŋka son pasa sakina ta tane tuku turmba sakina. Nu teŋenmba Abraham sana. Ne tuku mbuŋ kat naŋe mbolŋge kilke tugu ŋakmba mbolŋge ye wam mayenu kamŋgit ŋgina. \v 26 Kuate nu nuŋe piro taŋgo te-tina sulumba sine Israel mbal maŋau ŋaigonu kusreka gare maŋau mbolŋge minbe ŋga nu Yesus kukulna le amboŋga sine tugum prona ŋga saniŋgina. \c 4 \s1 Nane Petrus nale muliŋ kilmba wandekŋge patikinaig \p \v 1 Petrus nale Zu mbal pasa niŋmba minnaik le kusem wande tuku polis gabat kame pris mbal Sadusi afu nane ŋakmba maŋgur ta tugum pronaig. \v 2 Pro Petrus nale Yesus kummba maŋ tiŋgina taŋamba taŋgo mata kumbe sulumba tiŋgamŋgig ŋga pasa tumniŋmba minnaik le nane ismba palseŋniŋgina. \v 3 Palseŋniŋgina le nale bige tidiŋga kilmba furirte ŋga indole nale pasa te-tiwaik ŋga muliŋ kilmba wandekŋge patikinaig. \v 4 Taŋanaig ta nane Petrus tuku pasa isnaig mbal ta gudommba Yesus dubinaig mbal ndoŋ ulendika taŋgo 5,000 taŋaŋ mayok kinaig. \p \v 5 Mafena le Israel gabat sugo Israel mage mage kusem pasa bitekŋganu mbal nane ŋakmba pro Yerusalemŋge maŋgurkinaig. \v 6 Pris gabat suŋgo Anas nu tuku ndare tuma Kaiafas Yohanus Aleksander nane mata pronaig. \v 7 Nane maŋgurka polis kame kukulniŋginaig le nane ka Petrus nale kilmba pro pasa mbolŋge kile-tidiŋginaig le gabat sugo nale kusnanikinaig: Tale wam kinaik ta saŋgri ta imaŋge tikina? Imaŋge tale kukultikina ŋginaig le \v 8 Tukul Guwaŋge Petrus wamdus tuna le nu nane saniŋgina: Siŋgine gabat, siŋgine mage mage tane isap. \v 9 Sile taŋgo kupe baklelok turkik le nu mayekat. Tane ta tuku sile pasa mbolŋge kile-tidiŋgaig ndeta \v 10 tane gabat mbal Israel ŋakmba pasa te ismba kila palpe. Taŋgo kupe baklelok mayekat le kile kaŋgerde te tugunu teŋenmba. Nasaretnu taŋgo Yesus Kristus nu tuku saŋgrimbi taŋgo te kupe te-tiwik. Tane nu ail kazrai mbolŋge balenaig ta Kuate nu tumba te-duŋgina. \v 11 Kuyar pasa ande teŋenmba sakate. \q1 Ndame ande tane ndame wande pilig mbal gisleknu ŋga te-sinaig ta kile wande ta tuku ndame ŋakmba nu mbolŋge saŋgri tiŋgade ŋgate. \rq Mune 118.22\rq* \m Ndame ta Yesus. \v 12 Kilke mbol mbal ŋgamukŋge sine kile-luka kilam tuku Kuateŋge Yesus siŋgina. Ande nu siŋgine muskil kile-tidiŋge siŋgam tuku mine ndakate ŋga saniŋgina. \p \v 13 Petrus le Yohanus kuru kuru kugatok miŋge bulok sakinaik le gabat mbal nane wam ta kaŋgermba taŋgo ar te ake taŋgo ndo kila kugatok ŋga wamdus te-sulunaig. Taŋamba nale Yesus ndoŋ minnaik ta katesenaig. \p \v 14 Kupe baklelok taŋgo mayekina ta Petrus nale ndoŋ taŋge tiŋ minna tukunu nane kaŋgermba nale tuku pasa pitaiwam tuku ndin ande kaŋger ndanaig. \v 15 Taŋamba nane polis kame saniŋginaig le nale kilmba mayok kinaig. Mayok kinaig le naŋgine naŋgine muŋgu kusnaŋga ndin sota \v 16 sakinaig: Sine taŋgo ar te mbolŋge ndaŋbe. Nale wam kitek saŋgri ŋak kinaik ta Yerusalem mbal ŋakmba isnaig. Sine wam ta tomba yabukam kumuŋ kuga. \v 17 Nale tuku pasa taŋgo pino ŋgamukŋge suŋgokikat. Ta tuku sine maŋau te peuwam tuku nale Yesus tuku kuasmbi afu maŋ saka tum ndaniŋgap ŋga riroŋ pasa niŋbe ŋginaig. \p \v 18 Taŋakinaig sulumba nale maŋ wika pasa saŋgrinu sanikinaig: Tale Yesus tuku maŋ afu saka tum ndaniŋgap ŋginaig le \v 19 nale ndek lafumba sakinaik: Sile Kuate tuku miŋge dubipe e ko taŋgo tuku miŋge dubipe? Ame wam Kuate am mbolŋge mayenu. Taŋgine wamdus sinamŋge pilewap. \v 20 Sikile ammbi agaŋ kaŋgerka pasa iskeŋ ta miŋge tukule nda ŋginaik. \v 21 Taŋakinaik le gabat mbal maŋ lato riroŋ pasa saŋgrinu sanikmba nale kukulnikinaig le kinaik. \p Taŋgo pino ŋakmba taŋgo mayekina le kaŋgermba Kuate tuku nyu te-duŋginaig. Ta tuku gabat sugo nane taŋgo pino tuku kuru-kuruka nale ake kukulnikinaig le kinaik. \v 22 Taŋgo wakeinaik ta nu yar 40 buk kusrena tuku. \p \v 23 Kile Petrus nale kumba ka nakile mbal kile-siglika pris gabat kame Israel mage mage taŋamba taŋamba maŋau sake likaig ŋga kubeu niŋginaig le \v 24 nane pasa ta ismba wamdus ndindo ulendi pilmba ndek Kuate yabaŋmba sakinaig: O Suŋgo, ne saŋgri tugu. Ne samba kilke yu agaŋ ndende ŋakmba neŋge ndo kile-mayokkina. \v 25 O buk naŋe piro taŋgo siŋgine mbuŋ David nu Tukul Guwaŋge wamdus tuna le pasa ande teŋenmba kuyarna. \q1 Ndaŋam kasomok mbal nane Kuate tuku gubra kagli tornaig. Ndaŋam nane ake sinaŋ wam ŋayonu kam idusnaig. \q1 \v 26 Kilke te tuku nyu ŋak mbal kame buwam saka tiŋga \q1 gabat sugo afu ndoŋ ulendika maŋgurka Kuate nuŋe madina taŋgo ndoŋ kame buwam idusnaig ŋgina. \rq Mune 2.1-2\rq* \m \v 27 O son. Sine ne tuku pasa ta alonu kilimok kaŋgergeŋ. Herodus, Pontius Pilatus, kasomok mbal Israel mbal afu turmba nane Yerusalemŋge maŋgurka ne madina taŋgo Yesus balewam tuku sakinaig. \v 28 Nane Yesus tumba balenaig ta ne o buk naŋe saŋgri naŋe wamdusmbi wam afu mayok kambim tuku idusna ta nane ta kumunaig. \p \v 29 O Suŋgo, nane sine mata ŋaigo siglikam tuku saka minig. Ta tuku sine ne tuku piro mbal kuru kuru kugatok miŋge bulokmbi ne tuku pasa kukliwam tuku sine sinzaŋsiŋga. \v 30 Ne naŋe saŋgri te-mayokmba naŋe piro taŋgo purfeŋnu Yesus tuku nyu mbolŋge guaze mbal wakeika wam saŋgrinu kitek ke lika ŋginaig. \p \v 31 Nane yabaŋ deŋpurnaig le nane minnaig wande ta buru-burukina. Buru-buruka Tukul Guwa nane tuku wamdus kumuŋgina le nane wamdus bulka Kuate tuku pasa miŋge bulokmbi saka minnaig. \s1 Yesus tuku son ŋginaig mbal tuku maŋau \p \v 32 Yesus tuku son ŋginaig mbal nane ŋakmba ŋgamuŋgal wamdus ulendimba minnaig. Naŋgine agaŋ ndende mata ulendimba ŋakmba tuma minam tuku patikinaig. \p \v 33 Aposel nane Suŋgo Yesus tiŋgina le kaŋgergeŋ ŋga pasa saŋgri ŋak saka minnaig le Kuate nu nane sinzaŋniŋgina le nane mine magenaig. \v 34 Nane afu kilke ŋak wande ŋak afu tugumŋge piyaniŋmba ndametiŋ kilmba pro aposel kame niŋganu. \v 35 Naŋgine mbal afu agaŋ denkanu ta nane ndametiŋ ta kilmba walmba niŋganu. \p \v 36 Nane tuku taŋgo ande Siprusnu nyunu Yosef nu Levi tuku ndare. Nane aposel kame nu tuku mape nyu Barnabas ŋginaig. (Barnabas nyu ta tugunu: Nu taŋgo wamdus bul serniŋgit tuku). \v 37 Nu mata nuŋe kilke piyamba ndametiŋ kilmba aposel kame niŋgina. \c 5 \s1 Ananias le Safira \p \v 1 Taŋgo ande nyunu Ananias nu piyo nuŋe Safira ndoŋ kilke inum piyamba ndametiŋ kilnaik. \v 2 Kilnaik sulumba Ananias nu ndametiŋ ŋgamuŋge paplamba inumnu nakile pilmba inumnu aposel niŋgam tuku idusmba piyo nuŋe sana le wokina. Nu ndametiŋ inumnu tumba pro aposel niŋgina sulumba sakina: Sile sikile kilke piyamba ndametiŋ kilkik ta noten ndo ŋgina. \p \v 3 Taŋakina le Petrus ndek nu sana: Ananias, ne ndaŋam Satanŋge wamdus tanet le ne ndametiŋ paplamba inumnu naŋe kusremba inumnu tumba pro Tukul Guwa yabri pakte. \v 4 Naŋe kilke minat ta ne kile piyawat sulumba ndametiŋ kilat. Ndametiŋ ta naŋe agaŋ. Ndametiŋ ta paplamba afu sine siŋgam idusmba ko naŋe ŋakmba kilam idusmba ndeta ta maye. Naŋe ndametiŋ. Ndaŋam ne maŋau ŋayonu kam tuku idusat. Ne sine yabri ndasiŋgit. Ne Kuate yabrite ŋga sana. \p \v 5-6 Ananias nu pasa ta ismba nu kumaknu ndekina. Kumna le taŋgo mo afu promba wandek taŋge nu tuku mindesiŋ tawimbi soŋga tumba ka ŋgukinaig. Ananias nu kumna le nane wam ta isnaig mbal nane kuru kuru suŋgo tinaig. \p \v 7 Taŋamba minnaig ma ma ki kanum keŋmba kinaig le piyo nuŋe Safira nu taŋgo nuŋe wam kina ta nu katese ndamba wande ta mbol prona. \v 8 Prona le Petrus ndek nu kusnana: Takile kilke piyamba ndametiŋ kilaik ta noten ndo e ŋga kusnana le nu lafumba au not ndo ŋgina. \v 9 Taŋakina le Petrus ndek nu sana: Tale ndaŋam saka Suŋgo tuku Guwa tagowam tuku pasa ulendiwaik. Ata. Taŋgo mo taŋgo naŋe tuku mindesiŋ ŋgukaig ta kupe fudu isa. Malaŋga tugum prode ta. Nane kile ne mata taŋawamŋgaig ŋgina le \v 10 nu pitik ndo Petrus tuku kupe tugum taŋge kumaknu ndekina le taŋgo mo pro nu kaŋgermba nu tuku mindesiŋ mata tumba ka taŋgo nuŋe gemmba ŋgukinaig. \p \v 11 Taŋanaig le Yesus tuku kuasmbi nane kuru kuru suŋgo tinaig. Mbal afu kasomŋge minnaig mata pasa ta ismba nane kuru-kurukinaig. \s1 Aposel kame wam saŋgrinu ke likinaig \p \v 12 Aposel kame taŋgo pino ŋgamukŋge wam afu kitek saŋgrinu ke likinaig. Nane mara mindek kusem wande ta mbol kumba Solomon tuku kawaŋŋge maŋgurka minanu. \v 13 Maŋgurka minnaig le nane ŋakmba nane tuku saka minmba pro nane ndoŋ ulendikam tuku kuru-kurukinaig. \p \v 14 Nane gudommba son ŋga nane ndoŋ ulendikinaig le Suŋgo tuku mbal tugekina. \v 15 Yerusalem mbal nane guaze mbal kilmba pro ndinŋge yaŋgo farniŋge lika patikinaig. Ta ndaŋam? Petrus nu kuwa le nu tuku kanumnuŋge ndo nane mbol kuwa le nane magekuwaig ŋga idusmba patike likinaig. \v 16 Yerusalem patukŋge tumbraŋ mine likinaig nane mata guaze mbal afu guwa ŋaigonu ŋak kilmba pro patike likinaig le ŋakmba magekinaig. \s1 Nane aposel kame piti niŋginaig \p \v 17 Pris mbal tuku gabat suŋgo Sadusi mbal nu ndoŋ wamdus ulendi minnaig ta nane aposel kame piro kinaig ta ismba nane sine tuku piro lide ŋga nane gubra kagli firkinaig sulumba \v 18 nane kumba aposel kame bige tidiŋga muliŋ kilmba wandekŋge patikinaig. \p \v 19 Nane taŋge minnaig le ka furirna le Suŋgo tuku eŋel ande pro wande malaŋga talka nane kilmba kile-mayokka saniŋgina: \v 20 Tane kape sulumba kusem wande sinam taŋge taŋgo pino abo tugu tam tuku ndin tumniŋgap ŋgina le \v 21 nane pasa ta ismba mafewam patukina le nane kumba ka kusem wande sinam taŋge pasa kuklimba minnaig. \p Kile pris gabat suŋgo nane nu ndoŋ minnaig mbal pro Israel pasa pilewanu sugo naŋgine mage mage turmba maŋgurkam tuku saniŋginaig sulumba aposel kame kilmba te prowaig ŋga polis mbal kukulniŋginaig le muli wande sinam kinaig. \v 22 Nane pro muli wande sinam kumba nane kiriŋga luka kumba saniŋginaig: \v 23 Sine kumba ka muli wande su ndiŋanu kaŋgergig. Polis mbal malaŋga kulat mayemba minnaig le sine malaŋga talka sinam kumba nane kaŋger ndakigig ŋginaig. \v 24 Taŋakinaig le kusem wande tuku polis gabat pris gabat mbal nane pasa ta ismba nane kuru-kuruka pasa te tugeka kumuŋga ka animŋge tinuŋgat o ŋga wamdus te-sulumba minnaig. \p \v 25 Taŋamba minnaig le taŋgo ande nane tugum promba saniŋgina: Tane taŋgo kame muliŋ kilmba wandekŋge patikaig ta nane kusem wande mbol siŋge taŋgo pino pasa tumniŋmba minig ŋgina. \v 26 Taŋakina le kusem wande kulat gabat nuŋe polis taŋgo afu ndoŋ nane kumba ka aposel kame ŋgan kilmba pronaig. Nane taŋgoŋge ndamembi bale farsiŋbekaig ŋga idusmba taŋanaig. \p \v 27 Kilmba promba Israel mbal tuku pasa pilewanu sugo tumailamŋge kile-tidiŋginaig le pris gabat suŋgo nu nane kusnaniŋgina: \v 28 Sine buk Yesus tuku maŋau nane afu sa ndaniŋgap ŋga peutiŋgigeŋ ta tane ise ndaka saka saka likade le Yerusalemŋge buk suŋgoka tugekate. Tane taŋgo kumna ta tuku ndare sine pasokuwa ŋga taŋade e ŋgina le \v 29 Petrus aposel kame nane lafumba nu sanaig: Sine Kuate tuku miŋge pitaimba taŋgo tuku miŋge dubiwam kumuŋ kuga. \v 30 Tane Yesus kumwa ŋga ail kazrai mbolŋge balenaig ta siŋgine mbuŋ kame tuku Mbaraŋge te-tina le aboŋga tiŋgina. \v 31 Sine Israel mbal ŋgamuŋgal biye mbilbe le Kuate nu sine tuku une saukamŋgat. Ta tuku nu Yesus tumba te-duŋga nuŋe ndinam kumamŋge pilna le kile nu sine ŋakmba tuku gabat suŋgo minit. Nu sine tuku muskil kile-tidiŋge siŋgit tuku taŋgo. \v 32 Sine wam ta ŋakmba kile-mayokka sakam tuku mineg. Sine ndo kuga. Tukul Guwa nu mata wam ta kile-mayokkate. Kuate tuku miŋge pasa ismba dubide mbal nane ŋakmba nu Tukul Guwa niŋgit ŋga pris gabat suŋgo ta sanaig. \p \v 33 Taŋakinaig le gabat kame nane pasa ta ismba gubra kagli tormba nane aposel baleniŋgam tuku idusmba saka minnaig. \s1 Gamaliel nu aposel kame mapekina \p \v 34 Pasa pilewanu taŋgo ŋgamukŋge Farisi taŋgo ande nyunu Gamaliel minna. Nu Moses tuku wam pagu pasa kukliwam tuku taŋgo. Taŋgo pino ŋakmba nu tuku saka minnaig. \p Taŋgo ta tiŋga aposel kame ka kilimŋge ait fagnu minap ŋgina le nane kinaig. \v 35 Nane kilimŋge minnaig le Gamaliel nu gabat sugo saniŋgina: Israel gabat kame, tane wam ande nane mbolŋge kam tuku idusde ta amboŋga tane wamdus te-mayewap sulumba. \v 36 O buk taŋgo ande nyunu Teudas nu mayok ka ye nyu ŋak ŋgina le nane gudommba 400 taŋaŋ nu dubinaig. Dubimba minnaig ma ma taŋgo afuŋge nu balenaig le nu dubinaig mbal kua ka sili-silinaig le nu tuku piro kumna. \v 37 Ŋgumneŋga taŋgo nyu kuyaram tuku ait ande mbolŋge Galileanu taŋgo nyunu Yudas nu mayok ka nane gudommba didike likina. Didike likina le nane afuŋge nu balenaig le nu dubinaig mbal kua ka sili-silinaig. \v 38 Ta tuku ye tane satiŋgamŋgit. Taŋgo kame te ŋaigo sigli ndaka kusrekap. Nane naŋgine wamdusmbi pirokade ndeta piro ta kugamba ŋgisikamŋgat. \v 39 Piro te Kuate mbolŋge prote ndeta sine kume seram kumuŋ kuga. Sine kume seram tagobe ta Kuate ndoŋ kame bumba minbekig ŋgina. \p \v 40 Taŋakina le gabat sugo nu tuku pasa dubimba aposel kame maŋ wika polis kameŋge nane ŋgusniŋguwaig ŋga saniŋginaig. Ŋgusniŋmba riroŋ pasa saniŋmba Yesus tuku nyu afu sa ndaniŋgap ŋga kukulniŋginaig le mayok kinaig. \v 41 Mayok ka maŋgur wande kusremba nane ndek sakinaig: Ese. Sine Yesus ndoŋ mineg tukunu rar te kuraweg. Sine nu mbolŋge rar te tam tuku Kuate nu sine madisiŋgina ŋga gare-gareka kinaig. \p \v 42 Taŋamba nane naŋgine piro kusre ndanaig. Nane mara mindek kusem wandekŋge naŋgine wande yimyam mbolŋge taŋgo pino tumniŋmba Yesus nu Kristus Kuateŋge madina taŋgo ŋga saka minnaig. \c 6 \s1 Aposel kame turniŋgam tuku afu madiniŋginaig \p \v 1 Ait ta mbolŋge Yesus dubinaig mbal gudommba mayok kinaig. Nane afu Grik pasa tinaig tuku afu Hibru pasa tinaig tuku. Grik pasa tinaig mbalŋge Hibru pasa tinaig mbal ndoŋ gubra pilnaig. Ta ndaŋam? Mara mindek aposel kame nyamagaŋ paplamba walanu le Hibru mbal naŋgine pino kuembol niŋmba Grik mbal tuku pino kuembol nda niŋganu. \p \v 2 Aposel kame 12 gubra pasa ta ismba nane ŋakmba kile-maŋgurka saniŋginaig: Tira kame, sine aposel Kuate tuku pasa kukliwam tuku piro kusremba nyamagaŋ ndo walam kumuŋ kuga. \v 3 Ta tuku kile taŋgine taŋgo 7 madiniŋgap. Taŋgo afu Tukul Guwa nane tuku wamdus kumuŋganu taŋgo pino nane tuku saka minig ta kaŋgerka madiniŋgap. \v 4 Taŋawap le sine Kuate yabaŋmba nu tuku pasa kukliwam tuku piro ta ndo idusbe ŋginaig. \p \v 5 Taŋakinaig le nane pasa ta ismba ŋakmba gareniŋgina le nane taŋgo 7 madiniŋginaig. Ande nyunu Stefanus nu ŋgamuŋgal son saŋgri ŋak. Tukul Guwa nu tuku wamdus kumuŋgina. Afu Filipus, Prokorus, Nikanor, Timon, Parmenas, Nikolaus. (Nikolaus nu Antioknu. Nu Zu taŋgo kuga ta nu Zu taŋaŋ Kuate dubina). \v 6 Nane taŋgo kame ta kilmba aposel kame tugum pronaig le aposel kame wai nane mbolŋge patika yabaŋnaig. \p \v 7 Kuate tuku pasa Yerusalemŋge suŋgoka tugekina le nane gudommba mbilka ŋgamuŋgal son ŋginaig le Yesus dubinaig mbal tugeka suŋgomba pronaig. Pris gudommba mata Yesus son ŋga nu dubinaig. \s1 Zu mbal Stefanus tumba pasa mbolŋge pilnaig \p \v 8 Kuate nu Stefanus make pilmba saŋgri tuna le nu wam kitek saŋgrinu taŋgo pino ŋgamukŋge ke likina. \v 9 Taŋana le Zu mbal afu nu ndoŋ pasambi kualeyaukam bafunaig. Nane tuku kusem wande nyunu Friman. Nane afu Sirenenu afu Aleksandrianu afu Silisianu afu Asianu nane Friman mbal ndoŋ ulendika Stefanus tugum promba pasambi kualeyaukinaig. \v 10 Taŋanaig le Tukul Guwa nu Stefanus wamdus mayenu tuna le nu pasa tina ta nane pasa lafu fugunaig. \v 11 Lafu fugunaig sulumba nane ka taŋgo afu ndametiŋ niŋmba saniŋginaig: Stefanus nu Moses le Kuate tuku nyu ŋaigo siglikina le isgeŋ ŋga taŋgo pino ŋgamukŋge sakap ŋginaig. \p \v 12 Nane kumba taŋamba sakinaig le taŋgo pino Israel mage mage kusem pasa bitekŋganu mbal nane ŋakmba ismba wamdus pa suŋgo tumba kumba Stefanus biye timba ka Israel mbal pasa pilewanu sugo tugumŋge te-tinaig. \v 13 Te-tinaig sulumba nane taŋgo afu buk wam paguniŋginaig ta nane tiŋga yabri pasa sakinaig: Taŋgo te nu mara mara siŋgine kusem wande tukul pasa turmba nuŋe pasambi kilmba ŋaigo siglikate. \v 14 Nasaretnu taŋgo Yesus nu wande te sambrimba Moses tuku wam pagu pasa sine dubikam tuku siŋgina ta nu mbilmba maŋau kitek kile-mayokkamŋgat ŋga sakina le isgeŋ ŋginaig. \p \v 15 Israel pasa pilewanu taŋgo sugo nane Stefanus kaŋger timba minnaig le nu tuku tumail pasi mbilka eŋel tumail suk mayok kina le kaŋgernaig. \c 7 \p \v 1 Nane Stefanus kaŋger timba minnaig le pris gabat suŋgo ndek nu kusnana: Nane ne mbolŋge pasa pilig te son e ŋgina le \v 2 nu lafumba sakina: Yiŋe tira kame yiŋe mam kame tane isap. Siŋgine mbuŋ Abraham nu Haran kilke mbol nda kina sulumba nu Mesopotamia kilke mbolŋge minna le Suŋgo Kuate kilŋa ŋak nu tugumŋge mayok ka sana: \v 3 Ne naŋe kuasmbi naŋe kilke kusreka kaye. Yeŋge kilke kise ande tumnamŋgit ŋgina. \p \v 4 Taŋaka sana le nu ndek nuŋe kilke tuguk Kaldea kusremba kumba ka ka Haran kilke mbol prona. Pro taŋge minna le mam nuŋe kumna. Kumna le Kuateŋge kilke kise ande mbol kaye ŋgina le nu tiŋga kumba ka ka kile sine mineg ma te mbol prona. \v 5 Nu abo abo kilke te mbol prona le Kuate nu kilke te fudiŋmba tuwe ndaka nu pasa saŋgrimbi nu kilke te Abraham nuŋe ndare ŋakmba niŋgam tuku sana. Kuate nu sana ait ta nu kiŋo kugatok minna. \v 6 Nu teŋenmba Abraham sana: Ne tuku mbuŋ kilke te kusremba kilke kise mbolŋge rawe taŋgo taŋaŋ minamŋgaig. Minwaig le kilke ta mbolok mbal nane piti suŋgo niŋguwaig le nane tuku piro agaŋ taŋaŋ minmba ka yar 400 kugawamŋgaig. \v 7 Yar 400 kugawaig le ye kilke ta mbolok mbal piti niŋgi le naŋe mbuŋ kusrekuwaig le nane kilke ta kusremba luka ma te mbol promba ye tuku nyu te-duŋga mbariŋyumba minamŋgaig ŋgina. \p \v 8 Taŋakina sulumba Kuate nu Abraham ndoŋ pasa katmba ŋgaro pikam tuku maŋau te-mayokna. Ŋgumneŋga nuŋe kiŋo Isak te-pilmba mara 8 mbolŋge nu tuku ŋgaro pikna. Isak nu suŋgoka Yakob te-pilmba nu mata Yakob mbolŋge taŋana. Yakob nu suŋgoka kiŋo 12 kile-patikina ta nane sine tuku asitibud. \v 9 Siŋgine asitibud 11 maib naŋgine Yosef mam nu make pilit ŋga gubra kagli firka nu tumba mbal kise tugumŋge piyanaig le nane nu tumba naŋgine kilke Isip kinaig. Taŋanaig le Kuate nu Yosef kusre ndana. \v 10 Piti gudommba nu mbolŋge prowe likinaig ta Kuate nu Yosef kulat mayena. Mara ande nu Isip gabat tugumŋge tiŋgina le Kuate nu wamdus kuyar suŋgo tuna le Farao nu nzalinu nuŋe piro mbal Isip ŋakmba kulatkam tuku nu gabat pilna. \p \v 11 Kile guba suŋgo Isip le Kanan kilke mbolŋge prona le nane nyamagaŋ kiriŋga sinamanzer suŋgo tinaig. Siŋgine asitibud mata Kanan kilke mbolŋge nyamagaŋ kiriŋginaig. \v 12 Siŋgine mbuŋ Yakob nu Isipŋge wit minig ŋginaig pasa ta ismba nuŋe kiŋo kame wit afu piyaniŋgam tuku kukulniŋgina le kinaig. \v 13 Taŋamba minmba ma ma maŋ lato kukulniŋgina le kinaig le kile Yosef nu nuŋe nyu te-mayokna le aba kat nuŋe kila pilnaig. Farao nu mata Yosef tuku ndare kila patikina. \p \v 14 Kile Yosef nu mam nuŋe, nuŋe tugu kame Isip prowam tuku pasa pilna. Nane ŋakmba 75. \v 15 Taŋamba Yakob nane Isip kilke mbol kinaig. Kinaig ka taŋge minnaig ma ma Yakob nu kumna. Kumna le minnaig ma ma siŋgine mbuŋ afu mata kume likinaig. \v 16 Kume likinaig le naŋgine mbalŋge nane tuku isu kilmba luka Sikem tumbraŋ ndame burok sinam taŋge patikinaig. Hamor mbal tuku ndame burok ta Abraham nu o buk piyamba ndametiŋ afu nane niŋgina. \p \v 17 Kuate nu o buk Abraham pasa saŋgrinu sana ait ta buk patukina le Abraham tuku mbuŋ Isipŋge tuge ŋayona. \v 18 Kile taŋgo kise nu Yosef gilai nu Isip mbal tuku gabat tiŋgina sulumba \v 19 nu siŋgine mbuŋ piti suŋgo niŋmba nane tuku kiŋo dabro kitek kumwaig ŋga wandekŋge minam tuku tukulmba mayokŋge patikam tuku saniŋgina. \p \v 20 Moses ina nuŋe piti ta sinamŋge te-pilna. Kiŋo ta mayenu le ina nuŋe naŋgine wandek taŋge tambun keŋmba yubeŋga kulatka minna. \v 21 Taŋamba nu yubeŋgam kumuŋ kuga le kiŋo nuŋe mayokŋge pilna le Farao tuku kulim nu Moses kaŋgermba yiŋe kiŋo ŋga madimba tumba nuŋe wande mbol kina ka \v 22 taŋge minmba ma ma Moses nu Isip mbal tuku kila ŋakmba kila pilmba nu taŋgo suŋgo mayok kina. Nu pasa saka wam ke lika nyu ŋak minna. \p \v 23 Taŋamba minna ma ma Moses nu yar 40 kusremba nuŋe tugu Israel mbal kaŋgerkam idusmba nane tugum kina. \v 24 Nu pro Isip taŋgo andeŋge Israel taŋgo ande kat ŋayona le kaŋgerna. Taŋamba nu kumba Israel taŋgo ta te-simba Isip taŋgo ta balena le kumna. \v 25 Moses nu taŋgo ta balemba teŋenmba idusna. Kile yiŋe mbal Kuateŋge nane tuku muskil kile-tidiŋge niŋgam tuku ye kukulyat ta nane katesewamŋgaig ŋga idusna ta nane taŋamba idus ndanaig. \p \v 26 Mafena le nuŋe mbal armba kame bumba minnaik le kaŋgerka nale tumawaik ŋga ka sanikina: Tira kame, ndaŋam takile takile tira ndo kame bude ŋgina. \v 27 Taŋakina le taŋgo nu kame tugu pilna ta nu Moses waimbi pitaimba nzumilmba sana: Imaŋge ne sine tuku pile taŋgo gabat taŋgo pilna. \v 28 Ne kubele Isip taŋgo balena taŋamba ne ye baleyam taŋate e ŋgina le \v 29 nu pasa ta ismba kuru-kuruka Isip kilke kusremba kua ka Midian kilke mbol kina. Kina ka taŋge rawe taŋgo taŋaŋ minna sulumba ma ta mbolŋge nu kiŋo armba kile-patikina. \p \v 30 Minna ma ma yar 40 maŋ kusrena. Mara ande nu ma baknu Sinai tabe tugunu tugum taŋge minmba ail fudiŋndo sinamŋge pa mane mayok kina le nu eŋel ande kaŋgerna. \v 31 Kaŋgermba nu wamdus pilemba pa ta tugusemba kaŋger tiwam tuku kumba minna le Suŋgo tuku miŋge pasa mayok ka Moses sana: \v 32 Ye naŋe mbuŋ kame Abraham Isak Yakob nane tuku Mbara minet ŋgina le nu ismba piriri ŋayomba kaŋgeram mbulmba am te-kasona le \v 33 Suŋgoŋge nu sana: Ne tiŋ minit ma ta tukul ma. Ne kupe ŋgaro paska. \v 34 Isip mbalŋge yiŋe mbal piti suŋgo niŋgig le kaŋgerket. Nane tuku malmbi mata iset. Ta tuku ye nane muskil kile-tidiŋge niŋgam tuku ndeket. Ne tiŋga le kukulni le Isip kaye ŋga Moses sana. \p \v 35 Israel mbal buk Moses pitaimba sakinaig: Imaŋge ne sine tuku pile taŋgo gabat taŋgo pilna ŋga Moses sanaig ta Kuateŋge taŋgo ta madimba nuŋe eŋel ail fudiŋndo sinamŋge mayok kina ta mbolŋge Moses nu Israel mbal tuku gabat suŋgo minmba nane muskil kile-tidiŋgam tuku kukulna. \v 36 Kukulna le nu ka Isipŋge wam kitek saŋgrinu ke lika Israel mbal kilmba kina. Taŋamba nu Yu Gurgur tugumŋge ma baknu mbolŋge yar 40 sinamŋge mata wam kitek saŋgrinu ke likina. \v 37 Moses ndui ta nu Israel mbal saniŋgina: Kuate nuŋe pasa te-mayokam tuku ye tuan taŋgo pilna taŋamba ndo nu sine Israel ŋgamukŋge nuŋe tuan taŋgo ande palmbimŋgat ŋgina. \v 38 Moses nu Israel mbal ndoŋ ma baknu mbolŋge minna. Nu Sinai tabe poŋgina le eŋelŋge wam pagumba abo ŋak minam tuku ndin siŋgine mbuŋ kame tumniŋmba saniŋgam tuku Moses sana. \v 39 Saniŋgina ta nane siŋgine mbuŋ Moses tuku miŋge kumnemŋge minam mbulmba nu pitaimba maŋ luka Isip kambim mindesimba minnaig. \p \v 40 Moses nu Sinai tabe mbolŋge minna le nane ndek Aron sanaig: Moses nu buk Isipŋge sine kilmba prona ta nu animbi kina. Ne siŋgine mbariŋam tuku agaŋ afu wakeika le ndin tumsiŋguwaig ŋginaig sulumba \v 41 nane makau pail kanunu wakeimba agaŋmor balemba nu atraukinaig. Taŋamba nane agaŋ wakeinaig ta tuku gare-garekinaig. \v 42 Taŋanaig le Kuate nu nane wai kusrekina le nane tambun ki mbai kame naŋgine mbara ŋga mbariŋniŋmba minnaig le tuan taŋgo ande nu wam ta tuku teŋenmba Kuate tuku miŋge kuyarna. \q1 Israel mbal tane ma baknu mbolŋge yar 40 minmba agaŋmor baleniŋmba atraukinaig ta ye tuku idusmba taŋa ndanaig. \q1 \v 43 Tane kambim ŋga yabri mbara nyunu Molok nu tuku tawi wande tumba kinaig. \q1 Mbai suk yabri mbara nyunu Refan ŋgade ta turmba tumba kinaig. \q1 Tane kanunu ta mbariŋniŋgam tuku wakeikinaig. \q1 Ta tuku yiŋe nzali dubimba nane afu tane kilmba kilke masken Babilon sim kaŋgaig ŋgina. \rq Amos 5.25-26\rq* \m Tuan taŋgo nu taŋamba kuyarna. \p \v 44 Siŋgine mbuŋ kame ma baknu mbolŋge Kuate tuku pasa isam tuku tawi wande ŋak minnaig. Kuate nu tawi wande ta palmbim tuku Moses wam paguna sulumba kanunu te-mayokmba tumna taŋamba ndo pilna. \v 45 Ŋgumneŋga Kuateŋge Kanan mbal pitaike likina le siŋgine mbuŋ nane Yosua ndoŋ kilke tinaig ta nane tawi wande ta kuramba kilke te mbol pronaig. Tawi wande ta minmba minna le David prona. \p \v 46 Kuate nu David make pilna le nu Kuate kusnana: Sine Yakob tuku ndare sine ne mbariŋnam tuku wande ande pilbe e ŋga kusnana ta \v 47 David nu wande ta pile ndakina. Nu tuku kiŋo nuŋe Solomonŋge Kuate mbariŋam tuku wande ta pilna. \v 48 Taŋgo kame naŋgine waimbi wande patikade ta Suŋgo Kuate nu wande ta sinamŋge mine ndakate. Tuan taŋgo ande teŋenmba kuyarna. \q1 \v 49 Suŋgo nu sakate: Samba ta ye Suŋgo Kuate minyoket tuku ma. Kilke ta ye kupe patiket tuku ma. \q1 Kilke mbol mbal ye minam tuku wande ndaŋndaŋmba palmbimŋgaig? Ko ye aniŋge minmba mabti? \q1 \v 50 Ye yiŋe saŋgrimbi agaŋ ndende ŋakmba te kile-mayokken ŋgate. \rq Aisaia 66.1-2\rq* \m Tuan taŋgo nu taŋamba kuyarna. \p \v 51 Tane siŋka ŋgamuŋgal tukulok mbal. Tane Kuate gilai mbal taŋaŋ ŋgamuŋgalmbi nu idus ndamba pasa tugusek isam mbulig. Tane siŋgine mbuŋ kame taŋaŋ tane Tukul Guwa mara mara pitaide. \v 52 Nane Kuate tuku tuan taŋgo ŋakmba kilmba ŋaigo siglika ande mape ndanaig. Tuan taŋgo ande purfeŋnu prowamŋgat ŋga sakinaig le mbuŋ kame nane bale farniŋge likinaig. Taŋgo purfeŋnu ta tane nu tuku kupet minmba tumba balenaig. \v 53 Eŋel kame Kuateŋge kukulniŋgina le sine tukul dubikam tuku mbuŋ kame niŋginaig ta tane lukakade ŋga saniŋgina. \p \v 54 Stefanus nu taŋamba Israel gabat sugo saniŋgina le nane nu tuku pasa ta ismba gubra suŋgo tumba amain makemba maketiŋ tikŋga minnaig. \v 55 Taŋamba minnaig le Tukul Guwa Stefanus tuku wamdus kumuŋgina le nu samba mbol ambe mambilmba am tidiŋga Kuate tuku kilŋa kaŋgermba Yesus nu tuku ndinam kumamŋge tiŋ minna le kaŋgerna. \v 56 Kaŋgermba nu ndek sakina: Ambe kaŋgerap. Samba talkat le Katesek Taŋgo nu Kuate tuku ndinam kumamŋge tiŋ minit le kaŋgeret ŋgina. \p \v 57 Taŋakina le nane isam mbulmba kilba tukulmba ŋgumbeyumba pinder-pindermba nu biye tinaig sulumba \v 58 nane nu tumba tumbraŋ suŋgo kusremba mayok ka kasomŋge pilnaig. Pilmba nu pasa mbolŋge pilnaig mbal nane naŋgine tawi paska taŋgo mo ande nyunu Saulus nu tuku kupe tugumŋge patika ndame kilmba Stefanus katmba minnaig. \v 59 Nane katmba minnaig le nu yabaŋmba sakina: Suŋgo Yesus, ye tuku kanu ta ŋgina. \v 60 Taŋaka nu ndek dagol tidroŋga wi kueŋka sakina: Suŋgo, nane ye mbolŋge mbarde te ne nane tuku mbar sauka gilaiŋga ŋgina. Nu taŋamba sakina sulumba kumna. \c 8 \p \v 1-2 Stefanus kumna le Saulus nu wam ta kaŋgermba nane mayewaig ŋga idusna le Kuate tuku nyu kurauka dubinaig taŋgo afu Stefanus ŋguka nu tuku malmbi suŋgonaig. \p Stefanus balenaig ait mbolŋge Yesus tuku kuasmbi Yerusalemŋge minnaig ta nane afuŋge piti serniŋginaig le nane kua ka afu Yudea ma tugu afu Samaria ma tugu mbol kine likinaig. Aposel kame ndo Yerusalemŋge minnaig. \p \v 3 Saulus nu Yesus tuku kuasmbi kilmba ŋaigo siglika nane tuku wande mindek poŋga bige tidiŋga muliŋ kilmba didika wandekŋge patika taŋamba kine promba likina. \s1 Samaria mbal pasa mayenu isnaig \p \v 4 Nane kua ka sili-silinaig mbal nane ma ŋakmba mbol lika pasa mayenu kuklimba kinaig. \v 5 Taŋamba Filipus nu Samaria tumbraŋ ande mbol kina sulumba Yesus nu Kuateŋge madina taŋgo Kristus ŋga nane saniŋmba minna le \v 6 Samaria mbal gudommba nu tuku pasa ismba maŋau kitek saŋgrinu ke likina ta kaŋgerka nane ŋakmba kilba pilmba nu tuku pasa ise mayenaig. \v 7 Nu afu guwa ŋaigonu ŋak nane kusrekuwaig ŋgina le nane wikaraumba nane kusreka kinaig. Kupe wai baklelkanu afu kupe ŋaigonu ŋakmba mageke likinaig le \v 8 tumbraŋ ta tuku mbal gare suŋgo tinaig. \p \v 9 Tumbraŋ taŋge taŋgo ande nyunu Simon minna. Taŋgo ta ye nyu ŋak ŋga nu wam saŋgrinu afu nuŋe kuanyembi ke likanu le nane kaŋgerka ŋakmba pirerek purka minanu. \v 10 Samaria mbal nyu ŋak nyu kugatok nane ŋakmba Simon tuku pasa ise mayenaig sulumba sakinaig: Taŋgo te nu suŋgo. Nu Kuate tuku saŋgri suŋgo te-mayokte ŋga saka minnaig. \v 11 Ait kuennu Simon nuŋe kuanye maŋau kina le nane pirerek purka minmba nane nu tuku pasa ise mayenaig. \p \v 12 Kile Filipus nu pro Kuate nuŋe gageu kulatkate wam saniŋmba Yesus Kristus tuku nyu te-mayokna le nane son ŋga kule pisne tinaig. \v 13 Simon nu mata son ŋga kule pisne tina. Nu Filipus ndoŋ minna le nu wam kitek afu saŋgrinu ke likina le nu kaŋgerka pirerek purka am go sulumba minna. \p \v 14 Samaria mbal Kuate tuku pasa ismba son ŋginaig le aposel kame Yerusalemŋge wam ta ismba Petrus le Yohanus kukulnikinaig le nale ndek kinaik. \v 15 Kinaik ka Samaria ma tugu mbol pronaik. \v 16 Samaria mbal nane Yesus tuku nyu mbolŋge kule pisne tinaig ta nane Tukul Guwa nda tumba minnaig le Petrus le Yohanus nale ndek wam ta katesenaik sulumba nane Tukul Guwa tuwaig ŋga Kuate yabaŋnaik sulumba \v 17 wai nane mbolŋge patikinaik le Tukul Guwa nane ŋakmba mbolŋge kumuŋgina. \p \v 18 Aposel ar nale wai nane mbolŋge patikinaik le nane Tukul Guwa tinaig ta Simon nu kaŋgermba ndametiŋ afu kilmba nale tugum promba sanikina: \v 19 Tale ndametiŋ te kilmba wam ta tuku saŋgri ye sap le ye mata nane afu mbolŋge yiŋe wai pili le nane Tukul Guwa tuwaig ŋgina. \v 20 Taŋakina le Petrus ndek nu kasurmba sana: Ne naŋe ŋgarosu ndametiŋ turmba ma ŋayo mbol kaye. Tukul Guwa Kuateŋge ake siŋgit ta ndametiŋmbi piyawam tuku agaŋ kuga. \v 21 Ne tuku ŋgamuŋgal Kuate am mbolŋge tugusek kuga. Ta tuku ne Kuate tuku piro ande mata kam kumuŋ kuga. \v 22 Ne naŋe ŋgamuŋgal biye mbilmba naŋe wamdus ŋaigonu ta kusreka Kuate nu naŋe mbar suŋgo ta sauka gilaiŋgam tuku nu yabaŋa. \v 23 Ne agaŋ ŋakmba kilam tuku wamdus kagli firka naŋe maŋau ŋaigonuŋge ne didikate le ye kamuset ŋgina. \v 24 Taŋamba sana le nu Petrus tuku pasa lafumba sana: Tale ye tuku ŋga Kuate suŋgomba yabaŋap. Wam kame ye mbol prowam tuku sakaik ta ye mataryate ŋgina. \p \v 25 Petrus nale Suŋgo tuku pasa kuklimba Samaria mbal wam paguniŋge deŋpurmba nale luka mbumba Yerusalem kinaik. Kumba ndinŋge Samaria ma tuku tumbraŋ afu gudommba mbolŋge pasa mayenu saniŋge lika kinaik. \s1 Etiopianu taŋgo pasa mayenu isna \p \v 26 Suŋgo tuku eŋel ande Filipus tugum promba sana: Ne tiŋga Yerusalem kumam si kaye. Yerusalem kusremba Gasa kambim tuku ndin ma baknu mbol kinit ta dubimba kaye ŋgina. \v 27 Taŋakina le nu tiŋga kumba ka ndin ta mbol prona sulumba Etiopianu taŋgo suŋgo ande nuŋe karis mbolŋge minyokina le kaŋgerna. Taŋgo ta nu Etiopia kilke tuku mandor pino Kandase nu tuku ndametiŋ kulatkina tuku. Nu Kuate mbariŋam Yerusalem kina tuku. \v 28 Kile nu luka Etiopia kambim saka karis mbol taŋge minmba tuan taŋgo Aisaia tuku kuyar ande burka kina. \v 29 Taŋana le Tukul Guwaŋge Filipus sana: Karis kinit si tugum kaye ŋgina le \v 30 nu pinder ŋak ŋak kumba nu tuan taŋgo Aisaia tuku kuyar burkina le ismba nu kusnana: Ne pasa burkate ta tugunu ne katesete e ŋga kusnana le \v 31 nu lafumba sana: Ye ndaŋmba pasa tugunu te katesewi? Ne mbumba teŋge minyoka pasa te tugunu saya ŋgina. \m \v 32 Nu tuan taŋgo Aisaia tuku pasa burkina ta teŋenmba. \q1 Andeŋge sipsip balewam tuku tumba kinit taŋaŋ nane nu tumba kinig. Sipsip ŋguenu kuerkade le nu witi ndate taŋaŋ nu nane tuku pasa lafu ndate. \q1 \v 33 Nane nu kiko pile tumba nu tuku pasa te-ti ndamba ake tumba ŋayo silide. \q1 Kilke te mbolŋge mine suŋgo ndamba kumwa le afu nu tuku kuasmbi mine nda. \rq Aisaia 53.7-8\rq* \m Kuyar pasa taŋamba sakate. \p \v 34 Kile ndametiŋ kulat taŋgo nu Filipus kusnana: Kuate tuku tuan taŋgo nu pasa te kuyarna ta nuŋe ŋgarosu tuku kuyarna e ko ande tuku ŋgina. \v 35 Taŋakina le Filipus nu Aisaia tuku pasa ta mbolŋge tugu pilmba pasa mayenu kuklimba Yesus tuku sana. \p \v 36 Samba kumba ka kule kualiŋ ande tugum promba Etiopianu taŋgo ndek nu sana: Ai si. Kule ande minit si. Kile ne ye kule pisneyam kumuŋ e ŋgina le \v 37 nu lafumba sana: Ne wamdus ŋakmbambi son ŋgate kande ye ne kule pisneni ŋgina le nu lafumba sana: Yesus Kristus nu Kuate tuku Kiŋo ta ye nu tuku son ŋget ŋgina. \v 38 Taŋakina sulumba karis tiŋgam tuku saniŋgina le karis tiŋgina le nale ibeŋ kinaik. Ibeŋ ka kule sinam kinaik sulumba Filipus nu taŋgo ta kule pisnena. \v 39 Nale maŋ luka tabek kinaik le pitik ndo Tukul Guwaŋge Filipus didik tumba ma kise mbol kina le Etiopianu taŋgo nu maŋ kaŋger ndana. Nu Yesus tina tukunu nu gare ŋak nuŋe karis poŋga Etiopia kina. \p \v 40 Filipus nu Asdodŋge minna ta wamdus puluna. Nu tumbraŋ suŋgo ta kusremba kumba tumbraŋ ŋakmba mbolŋge pasa mayenu kuklimba lika ka Sesarea prona. \c 9 \s1 Saulus nu ŋgamuŋgal biye mbilna \p \v 1 Saulus nu Suŋgo Yesus dubinaig mbal tuku gubra tumba ye nane ŋakmba bale faramŋgit ŋga nu pris gabat sota kina sulumba \v 2 sana: Ye Damaskus tumbraŋ suŋgo mbol nzi kumba Yesus dubide mbal taŋgo pino kaŋgerka ndaleka kilmba luka Yerusalem mbambim tuku ne waŋe afu kuyarka sa. Damaskus tuku kusem wande gabat kame niŋge liki le kaŋgerka ye piro ta kam tuku nyu ŋak kila minwaig ŋgina. \p \v 3 Saulus nu waŋe ta kilmba ka Damaskus patuna le samba mbolŋge bulu suŋgo ande mayok ka nu kilŋana. \v 4 Kilŋana le nu ndek kuru-kuruka kilke mbolŋge ndekina le miŋge pasa ande promba sana: Saulus, Saulus, ne ndaŋam tuku ye ŋayo siliyate ŋgina le \v 5 nu ndek kusnana: Suŋgo, ne imaŋge ŋgina le nu sakina: Ye Yesus ne ye ŋayo siliyate ta. \v 6 Kile ne tiŋga tumbraŋ suŋgo mbol nzi kaye. Nziŋge mina le andeŋge ne wam kam tuku sanamŋgat ŋgina. \v 7 Taŋakina le taŋgo kame Saulus ndoŋ kinaig ta nane tiŋga maninok minnaig. Ta ndaŋam? Nane pasa prona ta isnaig sulumba taŋgo ande nda kaŋgernaig. \p \v 8 Saulus nu tiŋga am maraŋgina ta agaŋ kaŋger ndakina. Kaŋger ndakina le nu waiwaimba kumba Damaskus pronaig. \v 9 Kumba ka taŋge mara keŋmba nu agaŋ kaŋger ndaka nyamagaŋ kule mata nye ndakina. \p \v 10 Yesus dubina taŋgo ande Damaskusŋge minna. Taŋgo ta nyunu Ananias. Nu kiŋatanu suk Suŋgoŋge nu wika Ananias ŋgina le nu ndek sakina: Suŋgo, ye minet te ŋgina. \v 11 Taŋakina le Suŋgo nu sana: Ne tiŋga ndin ande nyunu Tiŋreknu si mbol kaye. Ne kumba ka Yudas tuku wande poŋga Tarsusnu taŋgo nyunu Saulus nu tuku kusnaŋga. Nu Kuate yabaŋmba minit. \v 12 Nu mata kiŋatanu suk ne kaŋgernat. Ne nu tugum promba nuŋe am mayekam tuku ne nu mbolŋge wai patikat le kaŋgernat ŋgina. \p \v 13 Taŋakina le Ananias ndek nu sana: O Suŋgo, taŋgo ta Yerusalemŋge ne tuku mbal kilmba ŋaigo siglikanu ŋga gudommbaŋge sakade le iset. \v 14 Teŋge mata ne tuku nyu te-duŋgade mbal bige tidiŋga kilmba ndalekam tuku pris gabat mbal tugumŋge nyu tina ŋgina le \v 15 Suŋgo nu sana: Kuga. Yeŋge taŋgo ta madiwen. Ye yiŋe nu kukuli le nu ka kasomok mbal gabat sugo kise kise Israel mbal nane ŋakmba tugumŋge ye tuku saniŋgamŋgat. \v 16 Taŋamba nu piti gudommba kaŋgerke likamŋgat. Ye nu maŋau ta mbolŋge kila sawamŋgit. Ne tiŋga nu tugum kaye ŋgina. \p \v 17 Kile Ananias nu tiŋga ka Saulus nu minna wande ta poŋga nu wai kilmba nu mbolŋge patika sana: Tira, ne ndeka ndinŋge Suŋgo Yesus kaŋgerna ta nuŋge ye kukulyat. Ne tuku am mayeka sulumba Tukul Guwa tam tuku ne tugum prowet ŋgina le \v 18 pitik ndo kualegaŋ suprep suk agaŋ am mbolŋge gagulka ndekinaik le nu am mayeka mambilna. Taŋamba nu tiŋga kule pisne tina sulumba \v 19 nu maŋ isukusmba saŋgri tumba Damaskusŋge Yesus dubinaig mbal ndoŋ mara afu minna. \s1 Saulus nu Damaskusŋge pasa mayenu kuklina \p \v 20 Saulus nu dal ndaka Zu mbal tuku kusem wande sinam kine lika Yesus nu Kuate tuku Kiŋo ŋga kuklimba saniŋgina le \v 21 nu tuku pasa isnaig mbal nane wamdus te-sulumba sakinaig: i ... Taŋgo te nu buk Yerusalemŋge nyu ta te-duŋginaig mbal kilmba ŋaigo siglikina. Tumbraŋ suŋgo te mbolŋge mata taŋgo pino nu dubide ta bige tidiŋga ka pris gabat nane am mbolŋge kile-tidiŋgam tuku prona ŋginaig. \v 22 Saulus nu saŋgri lato tumba Yesus nu siŋka Kuateŋge madina taŋgo Kristus ŋga kukli mayena le Zu mbal Damaskusŋge minnaig ta nu tuku pasa ismba lafuwam kumuŋ kuga. \p \v 23 Kile Zu taŋgo afu Saulus balewam tuku sakinaig le \v 24 nane afu ismba pro nu sanaig le isna. Nane Damaskusŋge ki furir mindek nu balewam tuku fonde malaŋga kulatka minnaig. \v 25 Taŋamba minnaig le furir ande Saulus tuku kuasmbi nane ndek nu sambeŋga muli panmba fonde tuku bubre malaŋga kumam pilnaig le mayok kina. \v 26 Mayok kina sulumba nu ka Yerusalem prona. Ka taŋge nu Yesus dubinaig mbal ndoŋ ulendikam bafuna le nane kuru-kuruka nu Yesus dubiwanu taŋgo kuga ŋginaig. \v 27 Taŋakinaig le Barnabasŋge nu tumba ka aposel kame saniŋgina: Taŋgo te nu ndinŋge Suŋgo kaŋgerna le Suŋgoŋge pasa sana. Damaskusŋge nu nane kuru kuru ndaka saŋgri tiŋga Yesus tuku nyu te-mayokmba sakina ŋgina. \v 28 Taŋakina le Saulus nu Yerusalemŋge Yesus dubinaig mbal ndoŋ ulendika kine promba minna. \v 29 Nu taŋgo tuku kuru kuru ndaka Yesus tuku nyu te-mayokmba saka minna. \p Saulus nu Zu mbal Grik pasatade afu ndoŋ pasambi Yesus tuku muŋgu tuliŋginaig le nane nu balewam tuku ndin sotinaig. \v 30 Sota minnaig le Yesus dubinaig mbal nane kila pilmba Saulus mindemba Sesarea tumbraŋ suŋgo mbol pronaig. Pro taŋge nu Tarsus kuwa ŋga kukulnaig le kina. \p \v 31 Ait ta mbolŋge Yesus tuku kuasmbi nane Yudea Galilea Samaria ma tugu ta ŋakmba mbolŋge piti afu kaŋger ndaka mine mayemba saŋgri tiŋginaig. Nane Kuate kumnemŋge minmba Tukul Guwaŋge nane sinzaŋniŋgina le nane tugekinaig. \s1 Petrus nu taŋgo ande wakeina \p \v 32 Petrus nu ma tugu ŋakmba mbol kumba Yesus tuku mbal kaŋgerkam Lida tumbraŋ prona. \v 33 Prona sulumba taŋgo ande nyunu Eneas ŋgarosu milmailkanu yar 8 guaze ta ŋak mbain mbolŋge kinye ŋak ndo minna le kaŋgerna. \v 34 Kaŋgermba nu ndek sana: Eneas, Yesus Kristusŋge ne wakeinamŋgat. Ne tiŋga naŋe yaŋgo te-tiwa ŋgina. Taŋakina le nu pitik ndo tiŋgina. \v 35 Taŋana le Lida le Saron tumbraŋ mbal nane taŋgo ta mayekina le kaŋgermba nane ŋakmba ŋgamuŋgal biye mbilmba Yesus dubinaig. \s1 Petrus nu pino ande te-tina le aboŋgina \p \v 36 Yopa tumbraŋŋge Yesus dubina tuku pino ande nyunu Tabita minna. (Grik pasambi nyu ta Dorkas). Pino ta nu wam magenu ke lika sanzal mbal turka minanu. \p \v 37 Ait ta mbolŋge nu guaze suŋgo tumba kumna. Kumna le pino afu nu kule pisnemba nu tumba wande ta mbain armba ŋak inum mbol taŋge pilnaig le minna. \v 38 Yopa tumbraŋ suŋgo ta nu Lida tumbraŋ patukŋge tukunu Yesus dubinaig mbal Petrus nu Lidaŋge minna pasa ta ismba nane taŋgo armba kukulnikinaig le ka nu tugum promba sarsarmba sanaik: Ne pitik sile ndoŋ kab ŋginaik. \p \v 39 Taŋakinaik le Petrus nu tiŋga nale ndoŋ kina ka tumbraŋ ta pronaig le nane afu nu tumba wande o mbolŋge ta poŋginaig. Nane wande poŋginaig le pino kuembol ŋakmba Petrus laipmba te-ŋgamumba malmbika Dorkas nu buk tawi wakeika niŋge likina ta kilmba Petrus tumnaig. \v 40 Tumnaig le nu nane ŋakmba mayok kuwaig ŋga saniŋgina le nane mayok kinaig. Taŋanaig le nu ndek dagol tidroŋga Kuate yabaŋna. Yabaŋ deŋpurmba nu mbilka mindesiŋ ta sana: Tabita, ne aboŋga ŋgina le nu am maraŋga Petrus kaŋgermba minyokina le \v 41 nu ndek nu tuku wai biymba te-tina le tiŋgina. Tiŋgina le nu tumba Yesus dubinaig mbal pino kuembol nane ŋakmba wika niŋgina. \p \v 42 Wam ta Yopa tumbraŋ suŋgo kumuŋgina le nane gudommba Suŋgo Yesus son ŋginaig le \v 43 Petrus nu Yopaŋge mara kuen suk taŋgo ande nyunu Simon nu ndoŋ minna. Taŋgo ta nu agaŋmor ŋgarombi agaŋ kame wakeikina tuku. \c 10 \s1 Pasa mayenu kasomok mbal tugum kina \p \v 1 Sesarea tumbraŋ suŋgo mbolŋge taŋgo ande nyunu Kornelius minna. Nu Rom gafman tuku kame mbal 100 kulatka minna. Kame kuasmbi ta Italinu. \v 2 Taŋgo ta nu nuŋe ndare tuma ndoŋ Kuate kumnemŋge minmba nu mbariŋmba minanu. Nu sanzal mbal ndametiŋ walmba niŋge lika nu Kuate yabaŋmba minanu. \p \v 3 Mara ande ki kanum 3 mbolŋge nu kiŋatanu suk agaŋ ammbi kaŋgerna ta Kuate tuku eŋel ande nu tugum promba Kornelius ŋgina. \v 4 Taŋakina le nu fumble timba wamdus fulilka nu sana: Suŋgo, ndaŋam ŋgina le eŋel nu ndek sana: Ne sanzal mbal turniŋgit ta Kuate nu kaŋgerte. Ne Kuate yabaŋte ta nu isit. Nu ne idusnumba minit. \v 5 Ta tuku ne taŋgo afu kukulniŋga le Yopa tumbraŋ suŋgo mbol nzi kumba taŋgo ande nyunu Simon Petrus tam kuwaig. \v 6 Nu nuŋe nyu tuma taŋgo ndoŋ minik. Taŋgo ta nu agaŋmor ŋgarombi agaŋ wakeikate tuku. Nu tuku wande piyal patukŋge minit ŋgina. \p \v 7 Eŋel nu Kornelius kusrena le nu ndek nuŋe piro taŋgo armba kame taŋgo ande turmba wikina. Kame taŋgo ta nu mara mara nu tugumŋge piroka nu mata Kuate dubimba minna. \v 8 Nane pronaig le nu eŋel tuku wam pagu pasa kumu-kumumba kubeu niŋmba Yopa kuwaig ŋga kukulniŋgina. Kukulniŋgina le nane kumba ka ndinŋge kinynaig. \p \v 9 Mafena le nane ndin dubimba kumba ka Yopa patunaig le ki kanum 12 Petrus nu Kuate yabaŋam tuku ŋga wande poŋga funu tuku mbain mbolŋge minna. \v 10 Nu mbol taŋge minmba guba mayena. Guba mayena le nane pagumba minnaig le Petrus nu kiŋatanu suk agaŋ ande kaŋgerna. \v 11 Samba talka agaŋ ande tawi suŋgo suk tundunnu bailkamba muli ŋak andeŋge muli kusre-kusrena le ndekina. \v 12 Ndekina le tawi ta mbolŋge agaŋmor mbeŋ sar umaŋ yeki yeki minnaig le kaŋgerkina. \p \v 13 Kile miŋge pasa ande nu sana: Petrus, ne tiŋga agaŋ te inum balemba nya ŋgina le \v 14 nu ndek lafumba sana: Suŋgo, kuga. Sine Zu mbal agaŋ afu nyam tuku tukul ŋak ta ye tukul lukamba agaŋ taŋaŋ inum nye ndaket ŋgina. \v 15 Taŋakina le pasa ta maŋ lato nu sana: Kuateŋge agaŋ ande mayenu ŋgate ta ne tukul ndawa ŋgina. \v 16 Nale taŋamba pasa ndui ta sakam keŋnaik le andeŋge pitik ndo tawi ta te-duŋgina le samba mbol kina. \p \v 17 Petrus nu kiŋatanu suk wam kaŋgerna ta wamdus te-sulumba tugunu wam katesemba minna le Kornelius taŋgo keŋmba kukulniŋgina ta nane afuŋge Simon tuku wande tumniŋginaig le nane pro wande malaŋga tugum taŋge tiŋga wika sakinaig: \v 18 Oi. Simon Petrus nu teŋge minit e ŋginaig. \p \v 19 Petrus nu kiŋatanu suk wam kaŋgerna ta idus-idusmba minna le Tukul Guwa nu sana: Taŋgo keŋmba ne sota prowaig. \v 20 Ne tiŋga ibeŋ kaye. Ne wamdus tero ndaka nane ndoŋ kaye. Yeŋge nane kukulniŋgen ŋgina. \v 21 Taŋaka sana le Petrus nu ibeŋ ka nane saniŋgina: Tane taŋgo sotade ta ye noten. Tane ndaŋam ye tugum prowaig ŋgina le \v 22 nane nu sanaig: Siŋgine gabat Kornelius nu kame taŋgo 100 kulatkate. Nu taŋgo tiŋreknu Kuate kumnemŋge minit. Israel mbal ŋakmba nu tuku saka minig. Kuate tuku eŋel nu wam paguna le nu sine ne tumba nu tuku wande mbol kumba ne tuku pasa isam tuku sine kukulsiŋgina le ne tam proweg ŋginaig. \v 23 Taŋakinaig le Petrus ndek nane ŋgailka nane nu ŋak kinyam tuku saniŋgina. \p Mafena le Petrus nu nane ndoŋ kina. Yopa mbal afu Yesus dubinaig tuku nane mata Petrus mindemba kinaig. \v 24 Kinaig ka ndinŋge kinynaig. Mafena le Kornelius nu buk nuŋe ndare tuma nuŋe gulab nane ŋakmba kile-maŋgurka Petrus tairŋga minnaig le nane Sesarea pronaig. \p \v 25 Petrus nu wande sinam kina le Kornelius nu tiŋga pro Petrus nu taŋgo suŋgo ŋga nu tugumŋge dagol tidroŋgina. \v 26 Taŋana le Petrus nu te-timba sana: Taŋa ndawa. Ye mata taŋgo ndo. Ne tiŋga ŋgina. \v 27 Taŋaka nu Kornelius ndoŋ pasa-pasaka kumba ka wande suŋgo sinam taŋge taŋgo pino gudommba maŋgurkinaig le kaŋgerkina. \v 28 Kaŋgerka nu ndek saniŋgina: Sine Zu taŋgo tane kasomok mbal tuku wande mbol kumba ko tane ndoŋ isukusam tuku tukul suŋgo ŋak ta tane kila. Kuate nu wam ande ye tumyina tukunu ye wamdus kitek tumba kasomok mbal ta ŋaigonu ŋge nda. \v 29 Ta tuku ne afu ye tam tuku kukulniŋgina le ye pasa kugatok nane dubika te prowit. Ariya. Saka. Ne ndaŋam ye tuku pasa pilna ŋga sana. \p \v 30 Taŋaka sana le Kornelius nu sakina: Mara keŋmba buk kinaig ait teŋen ki kanum 3 mbolŋge yiŋe wande mbol teŋge ye Kuate yabaŋmba minen le pitik ndo taŋgo ande tawi kilŋa ŋak ye tugum prona le kaŋgeren. \v 31 Nu ye sayina: Kornelius, ne sanzal turniŋgit ta Kuate nu kaŋgerte. Ne Kuate yabaŋte ta nu isit. Nu ne idusnumba minit. \v 32 Ne taŋgo afu kukulniŋga le taŋgo ande nyunu Simon Petrus nu tam Yopa kuwaig. Nu nuŋe nyu tuma Simon ndoŋ minik. Taŋgo ta nu agaŋmor ŋgarombi agaŋ wakeikate tuku. Nu tuku wande piyal patukŋge minit. Nu taŋamba ye sayina. \v 33 Taŋakina le ye pitik ndo taŋgo afu ne tam tuku kukulniŋgen. Ne ye tugum te prowat ta kumumbi. Sine ŋakmba Kuate am mbolŋge maŋgurka mineg. Suŋgo nu ne pasa afu sine sasiŋgam tuku sanina ta isam tairŋgeg ŋga Petrus sana. \p \v 34 Taŋakina le Petrus nu nane saniŋgina: Kile ye wamdus puluyate. Kuate nu taŋgo ŋakmba wamdus niŋgit. \v 35 Zu mbal ko kasomok mbal ŋgamukŋge ima kate Kuate kumnemŋge minmba nu tuku pasa dubide ta Kuate nu nane ŋakmba tuku gareniŋgit. \v 36 Sine Yesus Kristus ndoŋ ulendikeg mbal kile Kuate nu sine ndoŋ wamdus mukuk minit. Nu pasa mayenu ta ŋakmba isam tuku sine Israel siŋgina. Yesus nu taŋgo ŋakmba tuku Suŋgo. \v 37 Yohanus nu pasa kuklimba nane kule pisneniŋgina le Nasaretnu taŋgo Yesus nu pro pasa mayenu ta Galilea ma mbolŋge tugu pilmba kumba ka Yudea ma tugu ŋakmba kumuŋgina. \v 38 Nu Kuateŋge Tukul Guwa tuna le nu saŋgri ŋak ma ŋakmba mbolŋge lika nu wam mage kina. Kuate nu ndoŋ minna. Afu Satan tuku saŋgri kumnemŋge minnaig ta nu nane tuku muskil kile-tidiŋgina. \v 39 Nu Yerusalemŋge Zu ma ŋakmba mbolŋge wam ke likina le sine kaŋgerkigeŋ. Nane nu tumba ail kazrai mbolŋge nil daŋŋginaig le kumna. \v 40 Kumna le mara keŋnu mbolŋge Kuateŋge nu te-tina le nu tiŋgina le sine kaŋgergeŋ. \v 41 Taŋgo ŋakmba nu kaŋger ndanaig. Sine ndo nu kaŋgergeŋ. Yesus nu maŋ tiŋgina ta nane ŋakmba saniŋgam tuku Kuate nu o buk sine madisiŋgina. Nu tiŋga sine ndoŋ tuma isukusmba kule nyumba mingeŋ. \v 42 Nu sine pasa mayenu kukliwam tuku patikina. Kumanu mbal abo minig mbal pileniŋgam tuku Kuate nu ye pilna ta ŋakmba saniŋgap ŋga sasiŋgina. \v 43 Tuan taŋgo ŋakmba nu tuku sakinaig. Ima kate nu kumuŋ ŋga son ŋgade ta Kuate nu Yesus tuku nyu mbolŋge nane tuku une sauka gilaiŋgamŋgat ŋga saniŋgina. \s1 Kasomok mbal Tukul Guwa tinaig \p \v 44 Petrus nu pasata minna le nane nu tuku pasa isnaig mbal Tukul Guwa nane mbol kina le \v 45-46 nane pasa kuale gilai yimyam sake lika Kuate tuku nyu te-duŋginaig. Taŋanaig le Zu taŋgo Yesus tuku son ŋginaig nane Yopaŋge Petrus mindemba pronaig ta nane wam ta kaŋgermba Kuateŋge kasomok mbal mata Tukul Guwa niŋgit ŋga nane pirerek purkinaig. \p \v 47 Kile Petrus nu sakina: Kuateŋge sine Tukul Guwa siŋgina taŋamba ndo kile nane mata niŋgit. Nane kule pisne tam tuku sine tukulniŋgam kumuŋ kuga ŋgina. \v 48 Taŋamba Petrus nu nane Yesus Kristus ndoŋ ulendika kule pise tap ŋga saniŋgina le nane kule pisne tinaig. Taŋamba nu nane ndoŋ mara afu minam tuku ŋgailkinaig le nu nane ndoŋ minna. \c 11 \s1 Petrus nu Yerusalemŋge kasomok mbal tuku sakina \p \v 1 Aposel kame Yesus tuku mbal Yudea ma mbolŋge mine likinaig ta nane kasomok mbal Kuate tuku pasa tinaig ta nane isnaig. \v 2 Petrus nu mbumba Yerusalem prona kande Zu taŋgo afu nane nu sawe lika sanaig: \v 3 Ndaŋam saka ne siŋgine tukul lukamba ŋgaro pike ndakanu mbal ndoŋ ulendika isukusna ŋginaig. \p \v 4 Taŋamba sawe likinaig le nu ndek wam ŋakmba mayok kinaig ta kumu-kumumba kubeu niŋmba saniŋgina: \v 5 Ye Yopaŋge Kuate yabaŋmba minen sulumba ye kiŋatanu suk agaŋ ande kaŋgeren. Agaŋ ande tawi suŋgo suk tundunnu bailkamba muli ŋak samba mbolŋge andeŋge muli kusre-kusrena le ye tugum ndekina. \v 6 Taŋana le ye agaŋ ta kaŋger tiwen ta sinam taŋge agaŋmor ŋguikok agaŋ rabmba likade sar umaŋ taŋamba kaŋgerken. \v 7 Kaŋgerka minen le miŋge pasa ande ye sayina: Petrus, ne tiŋga agaŋ te inum balemba nya ŋgina le \v 8 ye nu sawen: Suŋgo, kuga. Sine Zu mbal agaŋ afu nyam tuku tukul ŋak ta ye tukul lukamba agaŋ taŋaŋ inum nye ndaket ŋgen. \v 9 Ye taŋaka saken le samba mbolŋge pasa maŋ lato sayina: Kuateŋge agaŋ ande mayenu ŋgate ta ne tukul ndawa ŋgina. \v 10 Sile taŋamba sakam keŋkeŋ le andeŋge tawi ta te-duŋgina le samba mbol kina. \v 11 Kina le ait ndui ta mbolŋge ndo Sesareaŋge Kornelius nu taŋgo keŋmba ye tam tuku kukulniŋgina le ye wande minen ta tugum pronaig. \v 12 Pronaig le Tukul Guwa nu ye sayina: Ne wamdus tero ndaka taŋgo prowaig ta dubika kaye ŋgina. Tira 6 te nane mata ye ndoŋ kumba Kornelius tuku wande poŋga sinam kageŋ. \p \v 13 Kornelius nu sine sasiŋgina: Ye eŋel ande yiŋe wandekŋge tiŋ minna le kaŋgeren. Nu teŋenmba sayina. Ne nane afu kukulniŋga le nane Yopa tumbraŋ suŋgo mbol nzi taŋgo ande nyunu Simon Petrus tam kuwaig. \v 14 Simon nu pasa afu naŋe ndare tuma turmba satiŋguwa le taŋgine muskil kile-tidiŋge tiŋgam tuku ndin kaŋgeramŋgaig ŋgina. \p \v 15 Kornelius nu wam kube ta deŋpurna le ye tiŋga pasa tugu pilmba saken le amboŋga sine Tukul Guwa tigeŋ taŋamba ndo kasomok mbal tinaig. \v 16 Ye wam ta kaŋgermba ye Suŋgo Yesus tuku pasa ande idusen ta teŋenmba. Yohanus nu kulembi nane kule pisneniŋgina. Kile ye Tukul Guwambi tane tuku ŋgamuŋgal kule pisne taŋaŋ tiŋgamŋgit ŋga sasiŋgina. \v 17 Amboŋga sine Zu mbal Suŋgo Yesus Kristus tuku son ŋgigeŋ le Kuate nu Tukul Guwa siŋgina taŋamba ndo nane mata Tukul Guwa niŋgina. Ye ima le Kuate tuku nzali tukulam kumuŋ ŋga saniŋgina. \p \v 18 Taŋakina le nane Petrus tuku pasa ta ismba nane pasa kugatok Kuate tuku nyu te-duŋga sakinaig: Kuate nzalite le kasomok mbal mata ŋgamuŋgal biye mbilmba abo tugu minmba minam tuku tade ŋginaig. \s1 Antiok mbal Yesus tinaig \p \v 19 Stefanus balenaig le Yesus tuku mbal kua ka sili-silinaig ta afu masken ka Finisia ma tugu Siprus nuy Antiok tumbraŋ suŋgo taŋamba kine likinaig ka Zu mbal ndo Yesus tuku pasa saniŋginaig sulumba kasomok mbal sa ndaniŋginaig. \p \v 20 Nane taŋanaig ta Siprus le Sirenenu Zu taŋgo afu Antiok tumbraŋ suŋgo mbol kumba naneŋge kasomok mbal Yesus tuku saniŋginaig le \v 21 Kuateŋge nane tuku piro saŋgri pilena le nane gudommba nane tuku pasa ismba son ŋga ŋgamuŋgal biye mbilmba Suŋgo Yesus dubinaig. \p \v 22 Yesus tuku kuasmbi Yerusalemŋge maŋau ta ismba Barnabas kukulnaig le nu ndek Antiok kina. \v 23 Nu nane tugum prona sulumba Kuate nu siŋka mbal te make patikate ŋga nu gare-gareka nane wamdus ndindo Yesus biye dewam tuku tumniŋgina. \v 24 Barnabas nu taŋgo mayenu. Nu ŋgamuŋgal son saŋgrinu. Tukul Guwa nu tuku wamdus kumuŋgina le nane gudommba nu tuku pasa ismba son ŋga Suŋgo Yesus dubinaig. \p \v 25 Kile Barnabas nu Saulus sota Tarsus tumbraŋ suŋgo mbol kina. \v 26 Kumba ka nu te-silika tumba nu ndoŋ luka Antiok tumbraŋ pronaik. Nale ar ta yar ndindo Antiokŋge minmba nane taŋgo pino gudommba Yesus tuku tumniŋmba minnaik. Taŋanaik le Yesus dubinaig mbal Antiokŋge minnaig ta nane amboŋga Kristen nyu tinaig. \p \v 27 Ait ta mbolŋge tuan taŋgo afu Yerusalem kusremba ndeka Antiok pronaig. \v 28 Pro taŋge minnaig le tuan taŋgo ande nyunu Agabus nu Tukul Guwaŋge wamdus tuna le nu tiŋga guba suŋgo kilke tugu ŋakmba mbolŋge prowamŋgat ŋga saniŋgina. (Ŋgumneŋga Klaudius nu gabat suŋgo minna le guba suŋgo ta prona). \v 29 Taŋakina le Yesus dubinaig mbal nane wamdus tumba naŋgine tira kame Yudea ma tugu mbolŋge turkam tuku sine ndametiŋ ŋak minig ta kumumba patikube ŋginaig. \v 30 Nane taŋamba patika Barnabas le Saulus kukulnikinaig le nale ndametiŋ kilmba mbumba kinaik ka Yerusalemŋge gabat mbal niŋginaik. \c 12 \p \v 1 Ait ta mbolŋge mandor Herodus nu Yesus tuku kuasmbi afu ŋaigo siglikina. \v 2 Nu nuŋe kame mbal saniŋgina le nane Yohanus aba nuŋe Yakobus tuku ŋinfok kuerkinaig. \v 3 Kuerkinaig le Zu mbal nane wam ta ismba gare suŋgo tinaig le Herodus nu kila pilmba nu maŋ Petrus ndalekam tuku afu kukulniŋgina. Ait ta Israel mbal bret yis kugatok nyam tuku kusem suŋgo. \p \v 4 Nane nu biye timba muliŋtumba wandekŋge pilnaig le nu Petrus kulatkam tuku kame taŋgo 16 muŋgu turturkam tuku bailka bailka patikina. Pasowa ait ta kugawa le nu Zu mbal am mbolŋge Petrus pasa mbolŋge palmbim idusna. \v 5 Petrus nu muli wandek sinamŋge minna le kame mbal ta nane nu kulatkinaig le Yesus tuku kuasmbi Petrus tuku ŋga Kuate suŋgomba yabaŋnaig. \s1 Eŋel Petrus te-mayokna \p \v 6 Herodus nu mafewa le Petrus nane ŋakmba am mbolŋge te-tiwam tuku sakina ta furir ait ta mbolŋge Petrus nu kame taŋgo ar ŋgamukŋge wai kupe muli ŋak kinymba gilaiŋgina. Kame taŋgo armba kilimŋge malaŋga kulatka minnaik. \p \v 7 Kile Suŋgo tuku eŋel ande Petrus tugumŋge mayok kina le bulu promba wande sina ta kilŋana. Eŋel nu Petrus tuku kailmane burumba kuanemba sana: Pitik tiŋga ŋgina kande sen muli wai mbol ta kuklika ndekinaik. \v 8 Taŋanaik le eŋel nu Petrus sana: Ne tawi tiŋmba kupe ŋgaro silika ŋgina le nu ta kumuna. Taŋana le nu maŋ sana: Naŋe tawi suŋgo ta tumba kaika ye dubiya ŋgina le \v 9 nu eŋel dubimba mayok kina. Eŋel nu taŋana ta Petrus nu kiŋambi agaŋ kaŋgeranu ŋga idusna. \p \v 10 Kile eŋel nu tumba kame mbal tumailamŋge tiŋginaig ta liniŋmba ka ŋgumnemŋge tiŋginaig ta liniŋmba ka muli wande tuku malaŋga suŋgo tugum pronaik. Pronaik le taŋgoŋge talkanu sukna le nale kilim kinaik. Kilim ka tumbraŋ suŋgo sinam ta ndin ande dubimba kinaik le eŋel nu Petrus kusremba kina. \v 11 Kina le nu wamdus puluna le wamdusmbi sakina: Herodus nu ye ŋayo siliyam iduste le Zu mbal wam ta tairŋga minig ta Kuate nu ye nane tuku wai mbolŋge te-luka tam tuku eŋel te kukulat ŋga idusna. \p \v 12 Nu wamdus puluna le nu Yohanus Markus tuku ina nuŋe Maria tuku wande tugum kina. Wande ta sinamŋge nane gudommba maŋgurka yabaŋmba minnaig. \v 13 Yabaŋmba minnaig le nu wande ta tuku fonde malaŋga katkatna le piro pino ande nyunu Roda nu malaŋga talkam prona kande \v 14 nu Petrus tuku pasa ŋin tugu katesemba nu gare suŋgo tumba malaŋga tal ndaka pinderka luka kumba nane saniŋgina: Petrus pro malaŋga tugum siŋge tiŋ minit ŋga saniŋgina. \v 15 Taŋakina le nane ndek nu sanaig: Ne ŋginŋgankate kande ŋginaig le nu saŋgri tiŋga nane saniŋgina: Kuga. Ye siŋka saket. Petrusŋge ŋgina. Taŋakina le nane sakinaig: Nu tuku mindekanu kande ŋginaig. \p \v 16 Petrus nu malaŋga katkatmba minna le nane pro malaŋga talka Petrus kaŋgermba piriri ŋayonaig le \v 17 nu waimbi nane peuniŋmba maninkuwaig ŋga Suŋgo nu muli wande sinamŋge te-mayokna ta kubeu niŋgina sulumba nu nane saniŋgina: Wam kube te Yakobus yiŋe tira ŋakmba saniŋgap ŋgina. Taŋamba nu nane kusreka ma kise mbol kina. \p \v 18 Mafena le kame taŋgo nu kulatka minnaig ta nane Petrus kiriŋga ndaŋndaŋmba pro ket ŋga wamdus te-sulumba minnaig le \v 19 Herodus nu ndek nane afu kukulniŋgina le ma ŋakmba mbolŋge Petrus sotinaig. Sotete piseŋginaig le nu ndek kame taŋgo Petrus kulatkinaig ta nane kusna-kusnaniŋgina sulumba gubranu nane afuŋge bale farkuwaig ŋga saniŋgina. Taŋakina sulumba Herodus nu tiŋga Yudea ma kusremba Sesarea tumbraŋ suŋgo mbol kina. \s1 Herodus nu kumna \p \v 20 Tirus le Sidon kilke nyamagaŋ suŋgomba kuga le nane Herodus kilke kulatkina ta mbolŋge nane nyamagaŋ piyawanu. \p Ait ande Herodus nu tumbraŋ ar ta tuku gubra tina le tumbraŋ ar ta tuku taŋgo kuasmbi maŋgur ŋak pro Herodus tuku wande kulatkanu taŋgo nyunu Blastus tugum promba nuŋge nane turkuwa le Herodus ndoŋ tumawam sakinaig. Taŋakinaig le Herodus nu pasa te-tiwam tuku ait niŋgina. \v 21 Ait ta kumuŋgina le Herodus nu mindepiye tawi magenu siglika nuŋe minyo mbili maditaknu mbolŋge minyoka nane maŋgurkinaig ta pasa afu saniŋgina le \v 22 nane ismba wikaraumba sakinaig: Taŋgo te kilke mbolok taŋgo kuga. Nu mbara ande ŋginaig. \v 23 Taŋakinaig le nu lok minmba Kuate tuku ma tam idusna kande Suŋgo tuku eŋel ande pro nu katna le kuinŋge nu tuku ndem nyinaig le ma ma nu kumna. \v 24 Nu kumna le Kuate tuku pasa suŋgokina le nane gudommba son ŋginaig. \s1 Tukul Guwa Barnabas le Saulus piro nikina \p \v 25 Barnabas le Saulus ndametiŋ niŋgam tuku piro ta ke sulunaik sulumba nale Yerusalem kusremba taŋgo mo Yohanus Markus tumba luka ndek Antiok kinaik. \c 13 \p \v 1 Yesus tuku kuasmbi Antiokŋge minnaig ta afu tuan taŋgo afu tum taŋgo taŋaŋ pirokinaig. Ande nyunu Barnabas ande Simeon nyun ta Dabuk Dabuk ŋginaig. Ande Sirenenu taŋgo nyunu Lusius. Ande Manaen nu buk Herodus ndoŋ kiŋo foŋfoŋ wande ndindo mbolŋge minnaik tuku. Ande Saulus. \p \v 2 Mara ande nane ŋakmba maŋgurka nyamagaŋ pinka Suŋgo tuku nyu te-duŋga minnaig le Tukul Guwa nu nane saniŋgina: Barnabas le Saulus ye buk piro ande tuku madiniken ta kile nale kam tuku patikap ŋgina. \v 3 Taŋakina le nane nyamagaŋ pinka Kuate yabaŋmba nane naŋgine wai Barnabas le Saulus mbolŋge patika kile pirokuwaik ŋga kukulnikinaig le kinaik. \s1 Siprus mbal pasa mayenu isnaig \p \v 4 Tukul Guwa nu nale kukulnikina le nale Antiok kusremba ndek Selusia kinaik. Nale Yohanus Markus nale turkuwa ŋga tumba ŋak kinaik. Kinaig ka Selusiaŋge waŋ poŋga ka Siprus nuy mbol kinaig ka \v 5 Salamisŋge ibeŋ kinaig. Salamis tumbraŋ suŋgo mbolŋge nane piro tugu pilmba kusem wande mbolŋge Kuate tuku pasa kuklinaig. \p \v 6 Nane nuy ta tuku ma ŋakmba mbol lika pasa kuklimba ka Pafos pronaig. Pro taŋge nane Zu taŋgo ande yabri tuan taŋgo nyunu Bar-Yesus te-silikinaig. Taŋgo ta nu kuanye taŋgo. \v 7 Pafosŋge taŋgo ande wamdus kuyar mayenu ŋak nyunu Sersius Paulus nu gabat taŋgo minna. Nu Bar-Yesus ndoŋ gulab mayenu. Nu Kuate tuku pasa isam tuku Barnabas le Saulus wikina. \p \v 8 Nale pro pasa kuklimba sanaik le Bar-Yesus nu gabat taŋgo pasa ismba son ŋgikat ŋga nu nale tuku pasa ndin kuer-kuerna. (Bar-Yesus Grik pasambi nane Elimas\f + \fr 13:8 \ft Elimas nyu ta tugunu Kuanye Taŋgo\f* ŋginaig). \v 9 Taŋana le Saulus nyu ande Paulus Tukul Guwa nu mbol kumuŋgina le nu Elimas fumble timba sigair mbakmba sana: \v 10 Ne Satan tuku kiŋo. Ne maŋau tiŋreknu ŋakmba pitaikate. Ne yabri maŋau kumba wam ŋaigonu ndo ke likate. Ndaŋam saka ne Kuate tuku maŋau mayenu tumba yabri pasambi ndin tukulte. \v 11 Ata. Kile Kuateŋge ne tuku am tukulwa le ne ait afu agaŋ kaŋgerke nda ŋgina. Taŋakina le pitik ndo agaŋ inum bidu suk pro nu tuku am tukulna le am ma make ndekina. Taŋana le nu nane afu pro nu tuku wai biymba ndin tumwaig ŋga kumbaŋge nane wikina. \v 12 Taŋana le gabat suŋgo nu wam ta kaŋgermba pirerek purka Kuate tuku pasa isna ta Yesus tuku son ŋgina. \p \v 13 Kile Paulus nane waŋ poŋga Pafos kusremba ka Pamfilia ma mbol promba Pergaŋge ibeŋ kinaig. Pro taŋge Yohanus Markus nu nale kusreka luka Yerusalem kina. \v 14 Kina le Paulus le Barnabas nale Perga kusremba Pisidia ma Antiok tumbraŋ suŋgo mbol pronaik. \p Pro taŋge minmba kusem ait ande mbolŋge nale kumba ka Zu mbal tuku kusem wande sinam taŋge minyokinaik. \v 15 Minyokinaik le nane Moses tuan taŋgo kame tuku kuyar burke deŋpurmba kusem wande kulat mbal nane taŋgo ande kukulnaig le nu kumba Paulus nale sanikina: Tira kame, tale pasa afu taŋgo pino wamdus saŋgri pileniŋgam tuku ŋak ndeta saniŋgap ŋgina le \v 16 Paulus nu tiŋga wai te-duŋgina le nane maninkinaig le saniŋgina: Tane Israel mbal kasomok mbal Kuate kumnemŋge minig ta turmba tane ye tuku pasa isap. \v 17 Sine Israel mbal tuku Mbara nuŋge siŋgine mbuŋ kame madiniŋgina. Nu nane kulat magekina le nane Isip kilke mbolŋge rawe taŋgo minmba tugekinaig. Tugekinaig le Kuateŋge nuŋe saŋgrimbi ndin wakeina le nane Isip kusremba \v 18 yar 40 ma baknu mbolŋge minnaig le Kuate nu nane kusre ndakina. \v 19 Yar 40 kuganaig le Kuate nu Kanan ma mbolŋge mbal kise kise 7 kile-ibeŋka pitaikina sulumba kilke ta Israel mbal niŋgina. Niŋgina le nane yar 450 taŋamba taŋge minnaig. \v 20 Minnaig le Kuate nu nane kulatkam tuku taŋgo afu madiniŋmba patikina. Taŋamba kumba ka tuan taŋgo Samuel prona. \p \v 21 Samuel tuku ait mbolŋge siŋgine mbuŋ kame taŋgo ndindo naŋgine gabat suŋgo minam tuku Samuel kusnanaig. Kusnanaig le Kuate nu Benyamin tuku ndare Kis tuku kiŋo nuŋe Saul madimba pilna le nu yar 40 nane kulatkina. \v 22 Ŋgumneŋga Kuate nu Saul te-simba nane tuku gabat suŋgo minam tuku tugu kise David madimba pilmba sakina: Yesi tuku kiŋo nuŋe David nu ye ndoŋ wamdus ndindo ŋak. Nu ye tuku nzali ŋakmba dubikamŋgat ŋgina. \p \v 23 Kuate nu pasa saŋgrinu o buk sakina taŋamba nu David tuku mbuŋ ande Israel mbal tuku muskil kile-tidiŋgam tuku kukulna ta Yesus. \v 24 Yesus nu piro tugu pile ndakina le amboŋga Yohanus nu Israel mbal nane ŋgamuŋgal biye mbilmba kule pisne tuwaig ŋga saniŋmba minna. \v 25 Nu nuŋe piro suluwam patukina sulumba nu teŋenmba nane saniŋgina: Tane ye ima ŋga idusde? Ye Kristus kuga. Ande ye ŋgumnemŋge prowamŋgat ta nu suŋgo. Ye nu tuku kupe ŋgaro muli kukliwam tuku wam ŋai ta mata nu mbolŋge kam kumuŋ kuga ŋgina. \p \v 26 Yiŋe tira kame Abraham tuku mbuŋ kame kasomok mbal Kuate kumnemŋge minig tane ŋakmba isap. Sine muskil kile-tidiŋgam tuku pasa mayenu ta o buk sine tugum prona. \v 27 Yerusalem mbal naŋgine gabat mbal ndoŋ Yesus nu Kuateŋge madina taŋgo Kristus ta nane gilai. Kusem mindek nane tuan taŋgo kame tuku kuyar burke likade ta nane wamdus pulu ndaniŋgina. Taŋamba nane Yesus kumwa ŋga sakinaig sulumba nane Kuate tuku kuyar pasa kumumba taŋanaig. \v 28 Nane nu balewam tuku mbar ande kaŋger ndanaig ta nane ake sinaŋ nu tumba Pilatusŋge balewa ŋga sanaig ta \v 29 nane kuyar pasa kumunaig. Nu kumna le nane nu ail kazrai mbolŋge paska mindesiŋ ndame burok sinamŋge pilnaig. \v 30 Pilnaig le Kuateŋge nu te-tina le maŋ tiŋgina. \v 31 Nu tiŋga nu dubinaig mbal buk Galilea kusremba Yerusalem pronaig ta nu nane tugumŋge mayok kanu le kaŋgeranu. Mbal ta kile Israel ŋgamukŋge nu tuku nyu te-mayokde. \v 32 Sile Barnabas ndoŋ tane mata pasa mayenu te isap ŋga te prowik. Kuate nu siŋgine mbuŋ kame pasa saŋgrinu saniŋgina ta \v 33 kile sine tugumŋge alonu te-mayokmba Yesus te-tina le tiŋgina. David nu nuŋe mune waŋe arnu mbolŋge ta tuku teŋenmba kuyarna le minit. \q1 Ne ye tuku Kiŋo. Kite ye ne tuku Mam mayok kinet ŋgina. \rq Mune 2.7\rq* \m \v 34 Kuateŋge Yesus te-tina le nduiye tiŋga ŋgarosu me ndaŋgina ta kuyar pasa ande mbolŋge Kuate nu wam ta te-mayokmba sakina: \q1 Ye wam afu magenu ke likam tuku David sawen ta ye ne mbolŋge taŋamba kamŋgit ŋgina. \rq Aisaia 55.3\rq* \m \v 35 David nu mune waŋe ande mbolŋge teŋenmba kuyarna. \q1 Ye ne tuku piro taŋgo yiŋe ŋgarosu menu tuku ndin tukulamŋgat ŋgina. \rq Mune 16.10\rq* \m \v 36 David nu Kuate tuku nzali dubimba nuŋe kuasmbi ŋgamukŋge pirokina sulumba kumna. Kumna le nane nu tumba nuŋe mbuŋ kame gemniŋmba ŋgukinaig le meŋgina. \v 37 Ande Kuateŋge te-tina le tiŋgina ta nu me ndaŋgina. \p \v 38 O tira kame, tane pasa te ise mayewap. Kuate nu Yesus te-tina ta nu mbolŋge nu sine tuku une sauka gilaiŋgate. \v 39 Tane taŋgine uneŋge didikate ta Moses tuku tukulŋge tane turkam kumuŋ kuga. Tane Yesus tuku kume tuku saŋgri tomba tiŋgap le Kuateŋge tane tuku muskil kile-tidiŋge tiŋgamgat. \v 40 Tane riroŋ mayewap. Tuan taŋgo kame tuku pasa tane mbolŋge kumuŋgikat. Pasa ta teŋenmba sakate. \q1 \v 41 Kuate talaka nzumil te-tuwig mbal tane isap. \q1 Tane piriri ŋayomba ŋgisinuŋgaig. Tane tuku ait mbolŋge ye wam saŋgrinu ande ki ta tane son ŋge nda. Ande nu tugusemba wam ta kuklimba sakuwa ta mata tane son ŋge nda. \rq Habakuk 1.5\rq* \m Paulus nu taŋamba pasa kuklimba saniŋgina. \p \v 42 Kile Paulus le Barnabas mayok kinaik le nane maŋ kusem ande mbolŋge nale tuku pasa isam saka ŋgailkinaig. \v 43 Taŋamba nane sili-silimba kusem wande kusrenaig. Nane gudommba afu Zu mbal afu kasomok mbal Zu taŋaŋ Kuate dubinaig tuku ta nane Paulus le Barnabas dubika kinaig. Kumba ka taŋge nale nane ndoŋ pasa-pasakumba Kuate nu tane ake sinaŋ make patikina wam ta biye demba minap ŋga saniŋginaik. \p \v 44 Kusem ande mbolŋge Antiok mbal ŋakmba Kuate tuku pasa isam tuku maŋ pro maŋgurkinaig le \v 45 Zu mbal nane taŋgo pino gudommba pro maŋgurkinaig le kaŋgerka nane wamdus kagli firka gubra tinaig. Paulus nu pasa kuklimba minna le nane nu tumail panmba nu tuku pasa pitaimba nane pasa ndin kise sakinaig. \v 46 Nane taŋanaig ta Paulus le Barnabas nale kuru kuru ndaka saŋgri tiŋga saniŋginaig: Tane Zu mbal tane amboŋga Kuate tuku pasa mayenu isam tuku minig. Tane isam mbulmba pitaide ta abo minmba minam tuku ndin turmba pitaide. Ta tuku kile sile kasomok mbal tugum kaŋkik. \v 47 Kuate nu sile kasomok mbal pasa mayenu saniŋgam tuku teŋenmba sasikina. \q1 Kilke mbol mbal muskil kile-tidiŋgam tuku ye ne sati taŋaŋ kasomok mbal kilŋaniŋgam tuku ne pilet. \rq Aisaia 42.6; 49.6\rq* \m Paulus nale taŋamba saniŋginaig le \v 48 kasomok mbal pasa ta ismba nane gare suŋgo tumba Kuate tuku nyu te-duŋginaig. Nane abo minmba minam tuku Kuateŋge madiniŋgina ta nane pasa ta ismba son ŋginaig le \v 49 Kuate tuku pasa ma ta mbolŋge kumuŋga suŋgokina. \p \v 50 Suŋgokina le Zu mbal nane ndek gabat pino kame Kuate dubinaig tuku tumbraŋ suŋgo ta tuku gabat sugo turmba Paulus le Barnabas pitaikam tuku nane tuku wamdus kunde-kundenaig. Taŋanaig le gabat sugo nane gubra tumba sine tuku tumbraŋ te kusremba kape ŋga pitaikinaig le \v 51 Paulus nale kambim ŋga nane Kuate tuku pasa pitaide ta naŋgine mbar riroŋkuwaig ŋga tuptup kupe mbolŋge deŋganu ta nane am mbolŋge paurŋga nale Ikonium kinaik. \p \v 52 Yesus dubinaig mbal Antiokŋge minnaig ta Tukul Guwa nane tuku wamdus kumuŋgina le nane gare ŋak minnaig. \c 14 \s1 Ikonium mbal pasa mayenu isnaig \p \v 1 Nale Ikonium tumbraŋ suŋgo mbol pronaik le wam ndui ta ndo mayok kina. Nale Zu mbal tuku kusem wande sinam kumba pasa kuklinaik le nane gudommba afu Zu mbal afu Grik mbal Yesus son ŋginaig. \v 2 Taŋanaig le Zu mbal afu Yesus son nda ŋginaig ta nane kasomok mbal tugumŋge Yesus dubinaig mbal kasurniŋguwaig ŋga nane tuku wamdus kunde-kundenaig. \v 3 Paulus le Barnabas ma ta mbolŋge mine suŋgomba kuru kuru ndaka Kuateŋge kilke mbol mbal make patikate ŋga taŋamba pasa kuklimba minnaik le Suŋgo nu nuŋe pasa kulatka saŋgri nikina le nale wam kitek saŋgrinu ke likinaik. \v 4 Taŋamba kinaik le Ikonium taŋgo pino nane pur arnaik. Afu aposel kame dubikinaig le afu Zu mbal dubikinaig. \p \v 5 Taŋamba minnaig le Zu mbal afu naŋgine gabat sugo ndoŋ kasomok mbal afu turmba nane Paulus le Barnabas bige tidiŋga ndamembi bale faram bafunaig le \v 6 nale pasa ta ismba kua ka Likonia ma tugu mbol kinaik. Kinaig ka ta promba Listra le Derbe tumbraŋ sugo ar ta mbolŋge pasa mayenu kuklimba tumbraŋ ar ta tuku tumbraŋ foŋfoŋ sinam taŋge mata \v 7 pasa mayenu kuklimba lika minnaik. \s1 Listra mbal pasa mayenu isnaig \p \v 8 Listraŋge taŋgo ande kupe arŋeŋ baklelok ina sinamŋge taŋaŋ mayok ka suŋgokina. Nu ti daŋga minyok ndo minna. \v 9 Taŋgo ta nu Paulus tuku pasa ismba minna le Paulus nu kaŋger timba Yesus nu wakeiwam tuku nu ŋgamuŋgal son kumumbi ŋak ta kaŋgermba nu wi kueŋka sana: \v 10 Ne tugusemba tiŋga ŋgina. Taŋakina le nu pastiŋ tilaiŋga likina. \p \v 11 Taŋgo pino Paulus nu taŋgo ta wakeina le kaŋgermba naŋgine Likonia pasambi kueŋka sakinaig: i ... Taŋgo ar te kilke mbolok kuga. Mbara afu taŋgo kuilka sine tugum te prowaik ŋginaig. \v 12 Taŋakinaig sulumba nane Barnabas tuku nyu naŋgine mbara Sus ŋginaig. Paulus nu pasa tugu taŋgo tukunu nyun ta mbara Hermes ŋginaig. \p \v 13 Sus mbariŋam tuku wande tumbraŋ suŋgo makembiŋge minna. Wande ta tuku pris nu taŋgo pino ndoŋ Paulus le Barnabas atraukam saka ail bot ŋgika makau pailnu birŋeŋniŋmba kilmba tumbraŋ suŋgo tuku malaŋga tugum prona. \v 14 Barnabas le Paulus wam ta kaŋgermba palseŋnikina le nale ndek nakile tawi fetfetmba pinderka kumba nane ŋgamukŋge suŋgomba wika sakinaik: \v 15 Taŋgo kame, ndaŋam saka tane wam te kam bafude. Sile taŋgo tane minig taŋaŋ. Sile pasa mayenu tumba te prokik. Taŋgine maŋau alo kugatok te kusremba mbilka Mbara ndindo abo tugu ŋak nu ndo dubiwap ŋga tumtiŋgam prokik. Nuŋge samba tugu kilke tugu yu tugu agaŋ ndende ŋakmba wakeikina. \v 16 Wa mbuŋ kame nane naŋgine nzali dubimba kinaig le Kuate nu peu ndaniŋgina. \v 17 Taŋamba kile nu minit maŋau ta tane tumtiŋgit. Tane ŋakmba nu kila palmbim tuku nu wam mayete. Nu sawe nyamagaŋ kumumbi tiŋgit le tane alonu kilmba nyumba maro ŋak wamdus gare ŋak minig ŋga saniŋginaik. \p \v 18 Paulus nale taŋamba saniŋginaik ta nane tuku wamdus pitik ibeŋ ndakinaig. Nane lato saka minnaig le ndo nane atraukam tuku wamdus ta kusrenaig. \s1 Nane Paulus paniŋtinaig \p \v 19 Antiok le Ikoniumŋge Zu mbal afu Listra promba Listra mbal tuku wamdus kunde-kundemba nane ndoŋ Paulus tumba kasomŋge pilmba ndamembi katnaig sulumba kile kumat ŋga idusmba nu didika tumba tumbraŋ suŋgo kilim kumba ka mayokŋge kusrenaig le minna. \v 20 Minna le Yesus dubiwanu mbal kumba ka Paulus te-ŋgamunaig le nu ŋair ŋinka aboŋga tiŋga tumbraŋ suŋgo sinam kina. \p Mafena le nu Barnabas ndoŋ Listra tumbraŋ suŋgo kusremba Derbe kinaik. \v 21 Ka taŋge nale pasa mayenu kuklimba nane saniŋginaik le nane gudommba mbilka Yesus son ŋginaig. Taŋanaig le nale tumbraŋ suŋgo ta kusremba luka Listra Ikonium Antiok maŋ kine likinaik. \v 22 Kumba ka taŋge Yesus dubinaig mbal wamdus saŋgri pileniŋmba Yesus tuku pasa biye demba minap ŋginaik sulumba sakinaik: Sine Kuate tuku gageu siŋka piti yimyam suŋgomba kaŋgerkumba ma ma Kuate tugum kaŋgig ŋginaik. \p \v 23 Nale ma ŋakmba mbolŋge Yesus tuku kuasmbi kulat taŋgo naŋgine madika patikinaik. Taŋamba nale nyamagaŋ pinka yabaŋmba kulat taŋgo ta saniŋginaik: Tane Yesus son ŋgade tukunu nuŋge tane sinzaŋtiŋgamŋgat ŋginaik. \s1 Nale luka ndek Antiok kinaik \p \v 24 Kile nale tiŋga kumba Pisidia ma tugu ŋgamu fetka kumba ka Pamfilia ma tugu mbol pronaik. \v 25 Pro Perga tumbraŋ suŋgo mbolŋge nale pasa kuklinaik sulumba nale tiŋga Atalia tumbraŋ suŋgo mbol kinaik ka \v 26 taŋge waŋ poŋga luka kumba ka ka Antiok pronaik. Tumbraŋ taŋge Yesus tuku kuasmbi nane buk Paulus nale piro ta kuwaik ŋga madiniŋginaig sulumba Kuate nu nale make patikuwa ŋga yabaŋmba kukulnikinaig le kinaik. \p \v 27 Nale luka pro taŋge Yesus tuku kuasmbi kile-maŋgurka Kuateŋge nale saŋgri nikina le wam ke likinaik ta ŋakmba kubeu niŋginaik sulumba Kuateŋge kasomok mbal Yesus son ŋgam tuku ndin wakeina ta sakinaik. \v 28 Taŋamba nale Antiokŋge ait kuennu Yesus dubinaig mbal ndoŋ minnaik. \c 15 \s1 Yerusalemŋge pasa suŋgo ande te-tinaig \p \v 1 Paulus le Barnabas Antiokŋge minnaik le taŋgo afu Yudea ma mbolokŋge promba Yesus dubinaig mbal saniŋginaig: Tane Moses tuku tukul dubimba ŋgaro pike ndakap ta tane ŋgisikamŋgaig ŋginaig. \v 2 Taŋakinaig le Paulus le Barnabas nale kuasmbi ta ndoŋ kualeyaukinaig le Yesus tuku mbal ndek Paulus le Barnabas taŋgo afu ndoŋ kukulniŋmba saniŋginaig: Tane Yerusalem kumba aposel le gabat kame ndoŋ maŋgurka pasa ta te-tiwap ŋginaig. \v 3 Taŋamba kukulniŋginaig le nane kumba ka Finisia le Samaria ma ŋgamu fetka kumba ndinŋge Yesus tuku mbal afu kaŋgerka saniŋginaig: Kasomok mbal mata pasa mayenu ismba ŋgamuŋgal biye mbilnaig ŋginaig le nane wam ta ismba gare tornaig. \p \v 4 Paulus nane mbumba ka Yerusalem pronaig le Yesus tuku kuasmbi aposel le gabat kame ndoŋ nane kaŋgerka gare-gareka kaiye niŋginaig. Taŋanaig le Kuateŋge Paulus nane saŋgri niŋgina le wam ke likinaig ta kubeu niŋginaig le \v 5 Farisi taŋgo afu Yesus dubinaig ta nane tiŋga ndek sakinaig: Kasomok mbal Yesus dubide ta sine nane tuku ŋgaro pikmba Moses tuku tukul ŋakmba dubikuwaig ŋga saniŋbe ŋginaig le \v 6 aposel kame Yesus dubinaig tuku gabat kame nane pasa ta ismba te-tiwam tuku maŋgurkinaig. \p \v 7 Maŋgurkinaig ta nane wamdus yimyam kile-mayokka pasa tugu suŋgomba saka minnaig le Petrus ndek tiŋga saniŋgina: Tira kame, kasomok mbal Kuate tuku pasa mayenu ismba son ŋgam tuku Kuate nu ye madiyumba nane tugum kukulyina ta tane kila. \v 8 Kuate nu taŋgo ŋakmba tuku ŋgamuŋgal kila. Nu kasomok mbal kilam tuku idusmba minna ta nu te-mayokmba sine amboŋga Tukul Guwa siŋgina taŋamba ndo nu nane mata Tukul Guwa niŋgina. \v 9 Nu sine Zu mbal nane kasomok mbal mbolŋge wam ndui ta kina. Kasomok mbal afu Yesus tuku kume tuku saŋgri tomba tiŋginaig le nu nane tuku une mata sauka gilaiŋgina. \v 10 Siŋgine mbuŋ kame sine mata Moses tuku tukul ta dubikam tuku piro kareŋ ka dubiwe fugugeŋ. Ndaŋam saka tane kile Kuate tuku wamdus tagode sulumba kasomok mbal Yesus dubide ta minde bada pile suŋgo niŋgig. \v 11 Suŋgo Yesus nu ake sinaŋ sine make patikate le muskil te-tiweg ta sine son ŋgeg. Taŋamba ndo kasomok mbal mata maŋau ndui ta ndo kate ŋgina. \p \v 12 Maŋgurkinaig mbal nane Petrus tuku pasa ismba maninok minnaig le Barnabas nale Paulus ndoŋ nale mata tiŋga Kuate nu kasomok mbal ŋgamukŋge wam saŋgrinu kitek ke likina ta kubeu niŋginaik le isnaig. \v 13 Nale kubeu deŋpurnaik le Yakobus nu tiŋga saniŋgina: Tira kame, tane isap. \v 14 Kuateŋge kasomok mbal ŋgamukŋge afu nuŋe mbal minam tuku nu amboŋga Simon kukulna le nane tugum kina ta ŋakmba kubewat le sine isgig. \v 15 Kuateŋge kasomok mbal afu wikate ta tuan taŋgo kame mata sakinaig. Andeŋge teŋenmba kuyarna. \q1 \v 16 Afuŋge David tuku tugu ŋaigo siglika kile-ibeŋkinaig ta ŋgumneŋga ye pro wakeiki le maŋ mayok kaŋgaig. \q1 \v 17 Ye taŋawi le kilke mbol mbal ye madiniŋgen ta ye sota ka ka te-silikamŋgaig. \q1 \v 18 Kuate nu o buk nuŋe wamdus taŋamba te-mayokna ta nuŋge sakate ŋgina. \rq Amos 9.11-12\rq* \m \v 19 Yakobus nu tuan taŋgo tuku kuyar saniŋmba sakina: Ye teŋenmba iduset. Kasomok mbal afu ŋgamuŋgal biye mbilmba Kuate dubide ta sine nane minde bada pile suŋgo nda niŋbe. \v 20 Sine waŋe ande nane maŋau dubikam tuku teŋenmba kuyarbe. Nane afu naŋgine mbara kanunu atraukade ndem ta nda nyap. Tane taŋgo pino ndoŋ fare fare une ndakap. Agaŋmor ŋinfok pipkade le ndare nda prote ta nda nyap. Ndare mata nda nyap. Sine taŋamba waŋe kuyarbe. \v 21 Moses tuku tukul ta o buk tugu pilmba Zu mbal ma ŋakmba mbolŋge kusem kidemba naŋgine kusem wandekŋge nu tuku kuyar burka ismba minig ŋga saniŋgina. \s1 Nane kasomok mbal tuku waŋe kuyarmba tumba Antiok kinaig \p \v 22 Gabat kame aposel ndoŋ Yesus dubinaig mbal ŋakmba pasa ta ismba taŋgo afu Paulus le Barnabas dubika Antiok kambim tuku madiniŋgam sakinaig. Taŋamba nane taŋgo armba nyu ŋak madinikinaig ta ande nyunu Yudas ande Silas. Yudas nyunu ande Barsabas. \v 23 Taŋamba nane waŋe ande teŋenmba kuyarnaig. \pi1 Siŋgine tira kame kasomok mbal Antiok tumbraŋ suŋgo Siria le Silisia ma tugu mbolŋge mine likade tane ŋakmba kaiye. \pi1 Sine aposel kame le gabat kame tane ndoŋ pasatam proweg. \pi1 \v 24 Sine taŋgo afu kukul ndaniŋgigeŋ le naŋgine wamdus dubimba tane Moses tuku tukul pasa dubiwap ŋga satiŋginaig. Taŋanaig le tane wamdus pititiŋgina ta sine isgeŋ. \v 25 Sine maŋgurka pasa ta isgeŋ sulumba taŋgo armba madinikigeŋ le tane tugum ta prowamŋgaik. Nale siŋgine gulab Barnabas le Paulus ndoŋ kukulniŋgigeŋ. \v 26 Barnabas le Paulus siŋgine Suŋgo Yesus Kristus tuku piro ndo idusmba mara afu nale kume dirnaik. \v 27 Taŋgo ar kukulnikigeŋ ta Yudas le Silas. Nane tane tugum prowaig sulumba sine pasa afu kuyarkigeŋ te nane pasa ndui ta satiŋguwaig le isap. \v 28 Tukul Guwaŋge wamdus siŋgina ta ndo tane dubiwam tuku satiŋgeg. Sine tane minde bada suŋgo pile tiŋge nda. Tane tukul kame te ndo dubikap. \v 29 Nane afu naŋgine mbara kanunu atraukade ndem ta nda nyap. Ndarenu mata nda nyap. Agaŋmor ŋinfok pipkade le ndare nda prote ta nda nyap. Tane taŋgo pino ndoŋ fare fare une ndakap. Tane tukul kame te ndo dubikap ta tane wam mayewamŋgaig. \pi1 Not ndo. Kile minap. \m Yerusalem mbal taŋamba waŋe kuyarnaig. \p \v 30 Nane waŋe ta Yudas nale nikmba kukulnikinaig le nale Barnabas le Paulus dubika ndek Antiok kinaig. Kumba ka ta promba Yesus tuku kuasmbi kile-maŋgurka nale waŋe ta niŋginaik le \v 31 nane waŋe ta burka wam pagu pasa te maye ŋga gare tinaig. \p \v 32 Yudas le Silas nale Kuate tuku tuan taŋgo. Nale ndek Antiok mbal pasa gudommba saniŋginaik le nane saŋgri tiŋginaig. \v 33 Nale mara afu Antiokŋge minnaik le kile Antiok mbal nale kukulnikinaig mbal ta tugum kuwaik ŋga kaiyenikinaig. \v 34 [Silas nu wamdus ande tumba mbulmba Antiokŋge minna.] \p \v 35 Paulus le Barnabas Antiokŋge minmba taŋgo afu ndoŋ Suŋgo tuku pasa nane tumniŋmba minnaig. \s1 Barnabas le Paulus nale muŋgu kusrekinaik \p \v 36 Taŋamba minnaig ma ma Paulus nu Barnabas sana: Sile buk ma yimyam mbolŋge Suŋgo tuku pasa kuklimba niŋgikeŋ ta kile sile maŋ Yesus dubide mbal tuku mine kaŋgerkam tuku kap ŋgina. \v 37 Taŋakina le Barnabas nu ndek woka Yohanus Markus ndoŋ kambim tuku sakina kande \v 38 Paulus nu mbulmba ndek sakina: Kuga. Sile nu ndoŋ piroka mingeŋ ma ma piro kuga ndana le Pamfiliaŋge nu sile kusrekina tukunu ye mbulit ŋgina le \v 39 nale muŋgu kusrekinaik. Taŋamba Barnabas nu ndek Markus tumba waŋ poŋga Siprus nuy mbol kinaik le \v 40 Paulus nu Silas ndoŋ pirokam tuku sakina le Yesus tuku mbal nane sakinaig: Suŋgoŋge tale make patikuwa ŋginaig sulumba kukulnikinaig le kinaik. \p \v 41 Paulus nu Silas tumba Siria le Silisia ma tugu mbol kumba Yesus tuku kuasmbi kame saŋgri pileniŋge likina. \c 16 \s1 Paulus nu li arnu tugu pilna \p \v 1 Nale kumba ka Derbe promba Listra kinaik. Ka taŋge taŋgo ande Yesus dubina tuku nyunu Timoteus minna le kaŋgernaik. Ina nuŋe Zu pino. Nu mata Yesus son ŋgina. Mam nuŋe Grik taŋgo. \v 2 Yesus dubinaig mbal Listraŋge Ikoniumŋge nane ŋakmba Timoteus tuku saka minnaig. \p \v 3 Timoteus mam nuŋe Grik taŋgo ta tumbraŋ ta tuku Zu mbal nane ŋakmba kila. Ta tuku Paulus nu Timoteus nu ndoŋ pirokuwa ŋga ŋgaro pike tuna. \v 4 Taŋana sulumba nane tumbraŋ ŋakmba mbolŋge lika Yerusalemŋge aposel le gabat maŋgur mbolŋge tukul afu nane dubikam tuku sakinaig ta saniŋmba likinaig. \v 5 Nane taŋanaig le Yesus tuku kuasmbi saŋgri tiŋginaig le mara mindek nane afu Yesus dubiwam tuku pro nane ndoŋ ulendikinaig. \s1 Masedonia mbal pasa mayenu isnaig \p \v 6 Paulus nane Tukul Guwaŋge peuniŋgina le nane Asia ma mbolŋge pasa kukli ndamba Frigia le Galesia ma mbol kinaig. \v 7 Frisia le Galesia pronaig sulumba kumba ka Misia ma patumba Bitinia ma mbol kambim sakinaig ta Tukul Guwa nane maŋ peuniŋgina. \v 8 Peuniŋgina le nane Bitinia kine ndaka Misia laipmba ndek Troas tumbraŋ suŋgo mbol pronaig. \v 9 Pro taŋge furir Paulus nu kiŋatanu suk Masedonia taŋgo ande kaŋgerna. Taŋgo ta nu Paulus tugumŋge tiŋga Paulus nu Masedonia promba nane turkuwa ŋga sarsarmba minna. \v 10 Nu kiŋatanu suk wam ta kaŋgerna le Paulus Silas Timoteus ye Lukas Kuateŋge Masedonia mbal nu tuku pasa mayenu isam tuku kukulsiŋgit ŋga wamdus pulusiŋgina le sine dal ndaka Masedonia kambim tuku ndin sotigeŋ. \p \v 11 Troasŋge sine waŋ poŋga pakarka Samotres nuy mbol kageŋ. Ka taŋge kinymba mafena le waŋ poŋga Neapolis kageŋ. \v 12 Taŋge ibeŋ ka ndin dubimba ka Filipi promba sine mara afu taŋge mingeŋ. Filipi nu Masedonia ma tugu tuku tumbraŋ suŋgo. Tumbraŋ taŋge Rom mbal gudommba pro mine likinaig. \p \v 13 Kusem ait mbolŋge sine Zu mbal afu kule makembi taŋge yabaŋmba minig kande ŋga idusmba tumbraŋ suŋgo kusremba kule makembi ta ndek kageŋ ka taŋge pino afu maŋgurka minnaig le nane ndoŋ minyoka pasa-pasakigeŋ. \v 14 Pino kame sine tuku pasa isnaig ta ande nu Tiatira tumbraŋ suŋgo mbolok pino nyunu Lidia. Nu tuku piro ta nu tawi gurgur magenu wakeika patikanu le nane piyawanu. Nu Kuate mbariŋmba minanu. Paulus nu pasatina le Kuateŋge nu tuku wamdus purfeu tuna le nu Paulus tuku pasa ise tidiŋgina. \v 15 Taŋamba nu nuŋe ndare tuma ndoŋ kule pisne tinaig sulumba nu sine ŋgailka sasiŋgina: Tane ye siŋka mbilka Yesus dubiwanu ŋga idusmba kande tane ka ye tuku wande mbolŋge minap ŋgina. \s1 Paulus nale Filipiŋge muliŋ kilmba wandekŋge patikinaik \p \v 16 Mara ande sine yabaŋ ma mbol kageŋ le pino mbanzo ande sine kile-siglikina. Pino ta kagmaikam tuku guwa ŋayonu ŋak. Nu taŋgo afu tuku piro agaŋ taŋaŋ minmba kagmai piro kina le nane nu mbolŋge ndametiŋ suŋgomba kilnaig. \v 17 Pino ta nu sine Paulus ndoŋ dubika wika sakina: Taŋgo kame te nane Suŋgo Kuate tuku piro taŋgo. Tane muskil kile-tidiŋge tiŋgam tuku ndin tumtiŋgig ŋgina. \v 18 Nu ait suŋgomba sine dubika taŋamba saka minanu le Paulus nu ndagarina le mbilka guwa ŋayonu ta sana: Ye Yesus Kristus tuku saŋgri mbolŋge ne sanet. Pino ta kusremba ne mayok kaye ŋgina. Taŋakina le nu pitik ndo pino ta kusremba mayok kina. \p \v 19 Mayok kina le taŋgo kame nu kulatka minnaig ta nane ndametiŋ kilanu ndin tukulkina le kaŋgermba Paulus le Silas bige tidiŋga kilmba didika ka maŋgur ma mbolŋge gabat sugo am mbolŋge kile-tidiŋginaig. \v 20 Gabat sugo tugumŋge kile-tidiŋga sakinaig: Taŋgo ar te Zu taŋgo. Nale sine tuku tumbraŋ suŋgo mbol te pronaik sulumba taŋgo pino tuku wamdus ŋaigo siglikade. \v 21 Nale maŋau afu kise sine dubiniŋgam tuku sasiŋgik. Maŋau sasiŋgik ta sine Rom mbal dubikam kumuŋ kuga ŋginaig. \p \v 22 Taŋgo pino maŋgur minnaig ta nale pasa mbolŋge patikinaig mbal ndoŋ ulendika Paulus le Silas tuku gubra pasa sakinaig. Taŋakinaig le Rom kame gabat nale tuku tawi fetfetmba nane afu saniŋginaig le nale kilmba gudabmbi pani farnikinaig. \v 23 Nale pani farnikmba ma ma patikinaig le kame gabat nale muliŋ kilmba wandekŋge patika muli wande kulatkanu taŋgo sanaig: Ne nale kulat mageka ŋginaig. \v 24 Taŋaka sanaig le nu pasa ta ismba wande ŋgamuŋge nale patikina. Nu ail mbaŋ armba kilmba nale tuku kupe burok sigirka kuse ndiŋnikina. \p \v 25 Furir ŋgamu Paulus le Silas Kuate tuku nyu te-duŋga mune afu nindmba Kuate yabaŋmba minnaik le muli wandekŋge taŋgo ŋakmba nane wam ta ismba minnaig. \v 26 Taŋamba minnaik le mumni suŋgo promba muli wande makek buru-buruniŋmba wande malaŋga ŋakmba talke likinaig le muliŋ kilnaig mbal wai kupe ndaleke likinaig ta muli ŋakmba ake kuklike likinaig. \p \v 27 Muli wande kulatkanu taŋgo nu aboŋga tiŋga malaŋga ŋakmba talok minnaig le kaŋgerka taŋgo ŋakmba kua kagig ŋga idusmba kuru-kuruka nuŋe bagi gomba tumba nuŋe miroŋ ŋgaro balewam bafuna kande \v 28 Paulus nu kueŋka sakina: Naŋe miroŋ ŋgaro bale ndawa. Sine ŋakmba mineg o ŋgina. \p \v 29 Kile wande kulatkanu taŋgo nu sati tuku wikina sulumba tumba pinderka muli wandek sinam kumba nu kuru-kuruka piriri ŋayomba ka Paulus le Silas tugumŋge truk kina. \v 30 Taŋamba nu tiŋga nale kilmba mayok kumba sanikina: O tira kame, ye ndaŋi sulumba abo ŋak minmba minamŋgit ŋgina le \v 31 nale nu sanaik: Ne Suŋgo Yesus tuku son ŋga le nu ne tuku muskil te-tine tinwa sulumba naŋe ndare tuma mbal turmba kile-tidiŋge niŋguwa ŋginaik. \v 32 Taŋaka sakinaik sulumba Paulus nale pasa kuklinaik le muli wande kulatkanu taŋgo nuŋe ndare tuma turmba Suŋgo tuku pasa isnaig. \p \v 33 Muli wande kulatkanu taŋgo nu Paulus nale kilmba kumba ka katnikinaig tuku we ta minyaŋge likina. Taŋamba nu nuŋe ndare tuma kame ndoŋ kule pisne tinaig. \v 34 Kule pisne tinaig sulumba Paulus le Silas kilmba naŋgine wande mbol kumba isukusnenikinaig. Nu nuŋe ndare tuma ŋakmba Kuate son ŋginaig tukunu gare suŋgo tinaig. \p \v 35 Mafena le kame gabat Paulus le Silas paska kile-mayokkuwaig ŋga kame taŋgo afu kukulniŋginaig le ka muli wande kulatkanu taŋgo sanaig. \v 36 Sanaig le nu ka Paulus nale sanikina: Rom kame gabat ye tale pitaiki le ake kambim tuku sakaig. Tale mayok ka wamdus bulok ŋak kape ŋgina kande \v 37 Paulus nu sana: Kuga. Sile Romnu. Nane sile tuku pasa te-ti ndamba taŋgo am mbolŋge ake pani farsikmba muliŋ kilmba wandekŋge patikinaig ta nane mbarnaig. Kile nane kuirkuirka sile pitaikam kumuŋ kuga. Sile mayok kine nda. Kame gabat ta saniŋgap le naŋgine miroŋ te promba sile paskuwaig ŋgina. \p \v 38 Kame taŋgo nane luka Rom kame gabat Paulus tuku pasa saniŋginaig le Paulus le Silas nale Romnu ta kila pilmba wamdus fulilkinaig sulumba \v 39 nane kumba nale sanikinaig: Ae. Sine mbargeŋ ŋginaig. Taŋamba nale paska kile-mayokka tale tumbraŋ suŋgo te kusremba kape ŋginaig. \p \v 40 Nale muli wande kusremba ka Lidia tugum pronaik. Nu tugum promba Yesus dubinaig mbal ŋakmba saŋgri tiŋgam tuku pasa afu saniŋginaik sulumba tiŋga ma kise mbol kinaik. \c 17 \s1 Tesalonika mbal pasa mayenu isnaig \p \v 1 Paulus le Silas nale kinaik ka Amfipolis le Apolonia tumbraŋ sugo ar ta kusreka kinaik ka Tesalonika pronaik. Tumbraŋ taŋge Zu mbal tuku kusem wande ande minna. \v 2 Paulus nu kusem mindek nuŋe maŋau dubimba kusem wandekŋge kuyar pasa burka kuklimba nane ndoŋ pasa tugu yimyam tugu bitekŋga tumniŋmba minna le kusem keŋmba kinaig. \p \v 3 Paulus nu kuyar pasa tugunu kuklimba teŋenmba saniŋgina: Kristus nu pro rar suŋgo tumba kumwa sulumba nu maŋ tinuŋgat ŋga kuyar pasa tumsiŋgit. Ye Yesus tuku satiŋget ta nu Kristus ŋgina. \v 4 Taŋakina le Zu taŋgo afu Paulus tuku pasa ismba son ŋga Paulus le Silas ndoŋ ulendikinaig. Grik taŋgo gudommba Kuate dubinaig ta pino kame afu nyu ŋak minnaig ta nane mata son ŋginaig. \p \v 5 Nane gudommba Paulus nale dubikinaig le Zu mbal afu gubra tumba wamdus kagli firka ndek tiglu sota nyumba likanu taŋgo afu kilmba kuasmbi suŋgo kile-maŋgurkinaig le nane ŋakmba ŋgumbeyumba tiŋga kumba Yason tuku wande kormba Paulus nale kilmba taŋgo ŋakmba am mbolŋge kile-tidiŋgam tuku sotinaig. \v 6 Sotinaig kande nane Paulus nale kiriŋga ndek Yason Yesus tuku mbal afu turmba bige tidiŋga kilmba didika pro tumbraŋ suŋgo tuku gabat kame tugumŋge kile-tidiŋga wika saniŋginaig: Taŋgo ar ta ma tugu ŋakmba mbolŋge nakile pasa kuklimba taŋgo pino tetkinaig sulumba kile nale tumbraŋ suŋgo te mbol pronaik le \v 7 Yasonŋge kilna. Nane ŋakmba siŋgine gabat Sesar tuku tukul lukaka gabat kise nyunu Yesus minit ŋga sakade ŋginaig. \v 8 Taŋakinaig le tumbraŋ suŋgo ta tuku gabat mbal taŋgo pino nane gabat kise tuku nyu ta ismba wamdus ŋaigoŋginaig ta \v 9 gabat kame nane zigna suŋgo ta tukulam tuku Yason nane ndametiŋ afu yaika nane kukulniŋginaig le luka kinaig. \s1 Berea mbal pasa mayenu isnaig \p \v 10 Furirna le Yesus tuku mbal Paulus le Silas kukulnikinaig le nale tiŋga ka Berea pronaik. Pro taŋge Zu mbal tuku kusem wande sinam kinaik. \v 11 Nale kuyar pasa kuklinaik le Berea tuku Zu mbal nane Tesalonika tuku Zu mbal taŋaŋ mine ndaka nane pasa ise mayenaig. Nane mara mindek kuyar pasa burka nale tuku pasa son e ko kuga ŋga sotanu. \v 12 Taŋamba Zu mbal gudommba Yesus tuku son ŋginaig. Grik taŋgo pino nyu ŋak nane afu mata son ŋginaig. \p \v 13 Kile Tesalonika tuku Zu mbal afu Paulus nu Bereaŋge Kuate tuku pasa kuklimba minanu pasa ta ismba nane ndek Berea pronaig. Pro taŋge nane kuasmbi yimyam ŋgamukŋge Paulus le Silas talanikuwaig ŋga nane tuku wamdus didikinaig le \v 14 Yesus tuku mbal wam ta kila pilmba Paulus piyal nzi kuwa ŋga sanaig sulumba afu nu mindemba ndek kinaig. Silas le Timoteus nale Bereaŋge minnaik. \p \v 15 Kinaig ka ka piyalŋge tumbraŋ suŋgo Atens pronaig. Pro taŋge nane Paulus kusremba lukam bafunaig le nu Silas le Timoteus ndin ande kaŋgermba ndeta pitik te prowaik ŋga pasa pilna le nane kinaig. \s1 Atens mbal pasa mayenu isnaig \p \v 16 Atensŋge Paulus nu nale tairŋga minmba nu kine promba lika nane tuku mbara kanunu gudommba kaŋgerka wamdus ŋayoŋgina sulumba \v 17 nu kumba ka kusem wande sinamŋge Zu mbal kasomok Kuate dubinaig mbal nane ndoŋ pasa tugu bitekŋga tumniŋmba minna. Mara mindek nu tumbraŋ suŋgo tuku maŋgur ma mbolŋge nane afu minanu ta nane ndoŋ mata taŋawanu. \p \v 18 Nu Yesus kummba maŋ tiŋgina wam ta tuku saniŋgina le Epikurian le Stoik mbal afu pro nu ndoŋ pasambi kualeyaukumba sakinaig: Taŋgo te ŋule parak pasa sakate ŋga talanaig. Afu teŋenmba sakinaig: Nu rawe mbal tuku mbara afu tuku sakate inde ŋginaig. \p \v 19 Taŋaka saka nane Paulus tumba kumba ka naŋgine maŋgur ma suŋgo nyunu Ariopagusŋge maŋgurka Paulus sanaig: Ne pasa kiteknu sakate ta maŋ saka le sine isbe. \v 20 Ne pasa sakate ta sine ŋginŋgankeg. Sine pasa ta tugunu isam tuku iduseg ŋginaig. \v 21 Atens mbal rawe mbal taŋge minnaig ta turmba nane ait ŋakmba mbolŋge wam kube kitek saka ismba minanu. \p \v 22 Kile Paulus nu Ariopagus maŋgur ma ŋgamukŋge tiŋga saniŋgina: Atens mbal, tane mbara yimyam dubikam tuku wamdus pilig le kamuset. \v 23 Ye kine promba taŋgine mbara kanunu gudommba kaŋgerke liken ta ande tuku mbain mbolŋge kuyar ande teŋenmba kaŋgeren. Mbara ande sine gilai ta mbain te mbolŋge mbariŋam tuku ŋga kuyarnaig. Ata. Mbara tane gilai minig ta ye kila satiŋgamŋgit. \v 24 Kuateŋge kilke agaŋ ndende ŋakmba kile-mayokkina. Nu samba le kilke tuku Suŋgo. Taŋgo naŋgine waimbi mbariŋam tuku wande pilig ta nu ta sinamŋge mine ndakate. \v 25 Kuate nu ŋgarosu abo minam tuku agaŋ ŋakmba kumumbi siŋgit. Agaŋ ŋakmba nu miro. Sine Kuate tuku piro keg ta sine agaŋ inum nu tambim tuku mine ndakate. \p \v 26 Kuate nu taŋgo ndindo wakeina le nu tuku ndare puluka tugeka kilke tugu yimyam mbolŋge mine likade. Nane ma ndaŋ mbolŋge minyokamŋgaig ko ginu mara nane tuku ait prowam tuku ta Kuate nu o buk madina. \v 27 Kilke mbol mbal nu sota te-silikuwaig ŋga Kuate nu taŋamba wam ta ke likate. Nane nu sotade ta nu maskenŋge mine ndakate. Nu sine ŋakmba tugumŋge minit. \v 28 Taŋgo ande teŋenmba kuyarna. Sine abo ŋak minmba likeg ta nu tugu ŋga kuyarna. Taŋgine kuyar taŋgo ande mata teŋenmba kuyarna. Sine nu tuku kiŋo kame mineg ŋga kuyarna. \v 29 Sine Kuate tuku kiŋo kame mineg ta son. Ta tuku taŋgo naŋgine wamdusmbi gol silwa ko ndame kilmba agaŋ afu wakeikade ta siŋgine mbara ŋgam kumuŋ kuga. \v 30 Taŋgo tuku ŋginŋgan maŋau ta Kuate nu buk mapeka pa niŋge ndakina ta kile nu kilke tugu ŋakmba ŋgamuŋgal biye mbilmba naŋgine mbar kusrekuwaig ŋga sakate. \v 31 Sine kilke mbol mbal pilesiŋgam tuku Kuate nu ait ande madina. Ait ta kumuŋguwa le sine kumumbi pilesiŋgam tuku nu taŋgo ande pilna. Taŋgo pilna ta sine nu kila pilbe ŋga nu kumna le Kuateŋge maŋ te-tina le tiŋgina ŋga Atens mbal saniŋgina. \p \v 32 Nane Yesus kummba maŋ tiŋgina pasa ta ismba nane afu Paulus tuku pasa talamba nzumil te-tunaig le afu ndek sanaig: Mara ande maŋ sine sasiŋga le isbe ŋginaig. \v 33 Taŋakinaig le Paulus nu maŋgur ma ta kusremba kina le \v 34 Atens mbal afu Paulus ndoŋ ulendika Yesus tuku son ŋginaig. Nane tuku ande nyunu Dionisius. Nu Ariopagus ma ta tuku pasa pilewanu taŋgo ande. Pino ande nyunu Damaris nane afu turmba son ŋginaig. \c 18 \s1 Korin mbal pasa mayenu isnaig \p \v 1 Paulus nu Atens kusremba Korin tumbraŋ suŋgo mbol kina. \v 2 Pro taŋge nu Zu taŋgo ande nyunu Akuila te-silikina. Nuŋe kilke tuguk ta Pontus. Nu ailfu ndo piyo nuŋe Prisila ndoŋ Itali kilke mbolŋge minnaik ta mandor Klaudius Zu mbal ŋakmba Rom kusrewaig ŋga sakina le nale Rom kusremba Korin pronaik. \v 3 Nale tuku piro ta tawi wande zailŋga wakeikanu. Paulus nu mata piro ndui ta kina tukunu nu nale ndoŋ minmba piroka minna. \v 4 Kusem mindek nu kusem wandekŋge Zu mbal Grik mbal wamdus kilam tuku nane ndoŋ pasa tugu bitekŋga tumniŋmba minanu. \p \v 5 Taŋamba minna le Silas nale Timoteus ndoŋ Masedoniaŋge pronaik le nu tawi wande tuku piro kusremba ait ŋakmba mbolŋge Yesus nu siŋka Kristus ŋga Zu mbal ŋgamukŋge te-mayokmba saka minna. \v 6 Taŋamba saka minna le Zu mbal nane Paulus ndoŋ pasambi kualeyauka nu tumail pannaig le nu ndek nuŋe tawi tumba nane am mbolŋge tuptup paurŋga saniŋgina: Tane ŋgisikap ta ye tuku mbar kuga. Taŋgine mbar. Ye kile kasomok mbal tugum kaŋgit ŋgina. \p \v 7 Taŋakina sulumba Paulus nu nane kusreka kumba kasomok taŋgo ande Kuate dubina tuku nyunu Titius Yustus nu tuku wande mbolŋge minna. Nu tuku wande Zu mbal tuku kusem wande gemmba minna. \p \v 8 Zu mbal tuku kusem wande kulat taŋgo nyunu Krispas nuŋe ndare tuma ndoŋ nane Paulus tuku pasa ismba son ŋginaig. Korin mbal afu turmba son ŋginaig sulumba kule pisne tinaig. \p \v 9 Taŋamba minnaig sulumba furir ande Paulus nu kiŋatanu suk Suŋgo kaŋgerna le nu sana: Ne kuru-kuruka miŋge tukul ndamba pasa kukliwa. \v 10 Ye ne ndoŋ minet. Nane afu ne ŋayo silinam kumuŋ kuga. Tumbraŋ suŋgo te mbolŋge nane gudommba ye tuku mbal mayok kambim tuku minig ŋga Paulus sana. \v 11 Taŋakina le Paulus nu nane ndoŋ yar ndindo ande bateŋnu Kuate tuku pasa tumniŋmba minna. \p \v 12 Kile Galio nu Akaia ma tugu kulatka minna le Zu taŋgo ŋakmba maŋgurka Paulus biye timba tumba nu tugum promba sanaig: \v 13 Taŋgo te nu sine tuku tukul lukaka Kuate mbariŋam tuku maŋau kitek taŋgo pino tumniŋgit ŋginaig. \v 14 Taŋakinaig le Paulus nu pasa lafuwam bafuna le Galio nu ndek Zu mbal saniŋgina: Zu mbal tane isap. Taŋgo te nu Rom mbal tuku tukul ande mbarmba ko wam ŋayote kande ye tane tuku pasa ismba te-tiwet kande. \v 15 Ima tane ŋgamukŋge pasa siŋka ŋak ko nyu ŋak minit ko ima taŋgine mbuŋ kame tuku kuyar pasa dubite mbar kame ta tuku ye te-tiwe nda. Kumba taŋgine te-tiwap ŋgina. \v 16 Taŋaka nu nane pitaikina le nane mayok ka kinaig. \v 17 Nane ka kusem wande kulat taŋgo Sostenes biye timba tumba ka pasa pilewanu wande tugum taŋge paniŋtinaig ta Galio nu wam ta kaŋgermba nda kaŋgeranu sukmba minna. \s1 Paulus nu luka Antiok kina \p \v 18 Paulus nu ait kuennu Korinŋge Yesus tuku mbal ndoŋ minna sulumba kile nu nane kusreka waŋ poŋga Siria ma tugu mbol kambim kina. Prisila Akuila nale Paulus ndoŋ kinaik. Nane ka Senkrea tumbraŋ suŋgo mbolŋge Paulus nu nuŋe gabat kuerkina. Ta ndaŋam? Nu buk pasa saŋgrinu Kuate sana ta kumuna tukunu nu taŋge gabat kuerkina. \p \v 19 Taŋamba nane waŋ poŋga kumba ka Efesusŋge ibeŋ kinaig. Ibeŋ ka Paulus nu Prisila Akuila kusreka nuŋe ndo kusem wande mbol kina ka taŋge Zu afu ndoŋ pasa tugu bitekŋga tumniŋmba minna le \v 20 Zu mbal afu Paulus nu nane ndoŋ minam tuku ŋgailkinaig ta nu mbulna. \v 21 Nu nane kusrekam ŋga saniŋgina: Kuate nu nzaliwa ndeta ye maŋ te prowamŋgit ŋgina. Taŋakina sulumba nu waŋ poŋga Efesus kusrena. \v 22 Nu kumba ka Sesareaŋge ibeŋ kina. Ibeŋ ka nu ndek mbumba kumba Yerusalem prona sulumba Yesus tuku mbal kaiyeniŋmba nu maŋ ndek Antiok kina. \s1 Paulus nu li keŋnu tugu pilna \p \v 23 Antiokŋge ait kuennu minna sulumba nu maŋ tiŋga Galesia le Frigia ma mbol lika Yesus tuku mbal saŋgri pileniŋmba minna le \v 24 Zu taŋgo ande nyunu Apolos nu Efesus prona. Nuŋe tumbraŋ tuguk Aleksandria. Nu Kuate tuku kuyar pasa tugusemba kila pilmba nu miŋge bulok pasa kuklina. \v 25 Yohanus kule pisneŋge Suŋgo Yesus tuku sakina ta nane afuŋge tumnaig le nu ta kubewam tuku saŋgri ŋak. Nu Yesus tuku tugusemba sakina ta nu Yohanus kule pisne tuku pasa ta ndo idusmba sakina. \v 26 Nu taŋgo tuku kuru kuru ndaka Zu mbal tuku kusem wandekŋge pasa kuklimba minna. Nu pasa kuklina le Prisila le Akuila nale isnaik sulumba nu tumba Yesus tuku tugu ŋakmba tugusemba samba tumnaik. \p \v 27 Taŋanaik le Apolos nu Akaia ma mbol kambim sakina le Yesus dubinaig mbal nane nu turmba Akaia Kristen tuku kila waŋe ande kuyarmba nane nu tuwaig ŋga saniŋginaig. Apolos nu Akaia prona sulumba taŋge minmba Kuateŋge make pilna le Yesus tuku son ŋginaig mbal nu nane suŋgomba turkina. \v 28 Nu taŋgo ŋakmba ŋgamukŋge kuyar pasa burka Yesus nu Kristus ta tugusemba tumniŋmba Zu mbal tuku pasa ŋakmba kile-ibeŋkina. \c 19 \s1 Efesus mbal pasa mayenu isnaig \p \v 1 Apolos nu Korinŋge minna le Paulus nu kumba ka tabe poŋ pilemba Efesus prona. Pro taŋge Yesus dubinaig mbal afu kile-siglikina sulumba \v 2 kusnaniŋgina: Tane pasa mayenu isnaig ta tane Tukul Guwa tinaig e ŋga kusnaniŋgina le nane ndek nu sanaig: Kuga. Sine Tukul Guwa nyu ise ndakeg ŋginaig. \v 3 Taŋakinaig le nu maŋ lato kusnaniŋgina: Tane Tukul Guwa gilai ŋgade ta ima tuku nyu mbolŋge kule pisne tinaig ŋgina le nane nu sanaig: Sine Yohanus tuku nyu mbolŋge kule pisne tigeŋ ŋginaig. \v 4 Taŋaka sanaig le nu saniŋgina: Yohanus nu pasa kuklimba taŋgo pino teŋenmba saniŋgina. Tane ŋgamuŋgal biye mbilmba kule pisne tap. Ande ye ŋgumnemŋge prowamŋgat ta tane nu tuku son ŋgap ŋgina. Taŋgo ta Yesus ŋga saniŋgina le \v 5 nane pasa ta ismba Suŋgo Yesus tuku nyu mbolŋge kule pisne tinaig. \v 6 Taŋanaig le Paulus nu wai nane mbolŋge patikina le nane Tukul Guwa tumba pasa kuale gilai ta saka minnaig. Tukul Guwa nu nane pasa saniŋgina le ismba kile-mayokkinaig. \v 7 Nane taŋanaig mbal ta ulendika taŋgo 12 taŋaŋ. \p \v 8 Paulus nu Efesusŋge tambun keŋmba minna sulumba nu taŋgo tuku kuru kuru ndaka kusem wande sinamŋge Kuate nu nuŋe gageu kulatkate wam ta Zu afu ndoŋ pasa tugu bitekŋga tumniŋmba minna. \v 9 Afu nu tuku pasa ismba ŋgamuŋgal tukulmba taŋgo pino am mbolŋge Yesus tuku mbal kiko pileniŋmba minnaig le Paulus ndek Yesus tuku mbal ndoŋ kusem wande kusrenaig. Nane taŋgo ande nyunu Tiranus tuku taŋgo tumniŋganu wandekŋge mara mara maŋgurka Paulus nu taŋge afu ndoŋ pasa bitekŋga tumniŋmba minanu. \v 10 Nu yar armba taŋamba minna le Asia ma mbolŋge Zu le Grik ŋakmba Suŋgo tuku pasa isnaig. \p \v 11 Ait ta mbolŋge Kuate nu Paulus saŋgri tuna le nu wam kitek saŋgri ŋak ke likina le \v 12 nane afu Paulus tuku piro tawi mundu saukanu tawi ta kilmba naŋgine guaze mbal mbolŋge patike likinaig le nane magekinaig. Afu guwa ŋaigonu nane mbolŋge minnaig ta kua kine likinaig. \s1 Skevas tuku kiŋo kame mbarnaig \p \v 13-15 Zu mbal tuku pris gabat ande nyunu Skevas nu kiŋo 7 ŋak minna. Kiŋo kame ta ma yimyam mbolŋge lika kumba guwa ŋaigonuŋge mbal waneniŋganu wakeikanu. Nane Suŋgo Yesus tuku nyu ismba nyu ta saŋgri ŋak ŋga guwa ŋaigonu afu pitaikam tuku ake tummba ande sanaig: Yesus tuku nyu Paulusŋge te-mayokte nyu tambi ne saneg. Ne taŋgo te kusrewa ŋginaig. Taŋakinaig kande guwa ŋayonu ndek nane saniŋgina: Yesus le Paulus ye kila ta tane ima kate ŋgina. \v 16 Taŋaka taŋgo guwa ŋayonu ŋak ta pateŋga nane ŋgamuk kumba nane kilmba pani farmba ŋakmba kile-ibeŋkina. Kile-ibeŋkina le nane wande ta kusremba nane ŋgarosu ndare ŋak ŋak wagek kua ka kinaig. \p \v 17 Efesusŋge Grik mbal Zu mbal ŋakmba wam ta ismba kuru kuru suŋgo tinaig sulumba nane gudommba Yesus tuku nyu te-duŋga saka minnaig. \v 18 Yesus dubinaig mbal nane mata pro maŋgur mbolŋge naŋgine kuanye tugu mindek kile-mayokkinaig. \v 19 Nane afu naŋgine kagmai maŋau waŋe mbolŋge kuyarke likanu ta waŋe kame ta ŋakmba kilmba maŋgurka nane ŋakmba am mbolŋge pasokinaig le uge sulunaig. Waŋe kame ta ŋakmba ulendika piyanu ta soŋ 5,000 taŋaŋ. \v 20 Nane naŋgine mbar ta kusrekinaig le Suŋgo Yesus tuku pasa suŋgokina le nu dubinaig mbal tuge ŋayona. \p \v 21 Wam ŋakmba ta mayok kinaig le Paulus nu wamdus tumba nu Masedonia le Akaia ma tugu kuwa sulumba maŋ luka Yerusalem kambim tuku sakina. Ŋgumneŋga nu Rom mata kaŋgeram tuku saka minna. \v 22 Nu turnaik tuku taŋgo armba Timoteus le Erastus kukulnikina le nale Masedonia kinaik le nu ait afu Asia ma mbolŋge minna. \s1 Efesusŋge gubra suŋgo mayok kina \p \v 23 Ait ta mbolŋge Efesusŋge nane gudommba Yesus tuku mbal tuku gubra tumba pasa suŋgo ande mayok kina. Gubra tugunu ta teŋenmba. \p \v 24 Taŋgo ande nyunu Demetrius nu silwambi agaŋ kame wakeikanu. Taŋgo ta nu Efesus mbal naŋgine pino mbara Artemis mbariŋam tuku wande ta kanunu silwambi foŋfoŋmba wakeikina le nane ŋakmba piyamba minnaig le Demetrius nuŋe piro taŋgo turmba ndametiŋ suŋgo kilnaig. \v 25 Taŋgo ta maŋgur pilmba nuŋe piro mbal nuŋe piro tuma turmba saniŋgina: Mata kame, siŋgine mbara tuku wai kuyar foŋfoŋ patika ndametiŋ suŋgo kileg ta tane kila. \v 26 Paulus ŋgade taŋgo ta nu teŋge Asia ma ŋakmba mbolŋge pasa kuklimba taŋgo naŋgine waimbi mbara wakeikade ta mbara kuga ŋga gudommba didikate le nane mbilka naŋgine mbara kame kusrekade wam ta tane isig. \v 27 Ta tuku nane ŋakmba sine tuku piro talawam bafude. Ta ndo kuga. Sine tuku pino mbara Artemis mbariŋam tuku wande kusrewaig le ake minamŋgat. Taŋawaig ta siŋgine mbara suŋgo kile Asia kilke tugu ŋakmba nyu te-duŋga minig ta nane nu ŋgumnewaig le nu nyu kugatok minamŋgat ŋgina. \p \v 28 Nane pasa ta ismba gubra kagli firka wikaraumba ŋgumbeyumba sakinaig: Artemis nu sine Efesus mbal tuku gabat suŋgo ŋginaig. \v 29 Nane wikaraumba minnaig le Efesus mbal zigna ta ismba ŋakmba pinder-pindermba Masedonia taŋgo armba Paulus ndoŋ likinaik tuku Gaius le Aristarkus bige tidiŋga kilmba didika maŋgur ma suŋgo mbol pronaig. \v 30 Paulus mata taŋgo maŋgur suŋgo ta tugum kambim bafuna ta Yesus dubinaig mbal nu ŋgailkinaig. \v 31 Asia gabat sugo afu nane Paulus ndoŋ gulabnaig ta nane mata Paulus maŋgur ma mbol nda kuwa ŋga afu kukulniŋginaig le pro Paulus peunaig. \p \v 32 Maŋgurkinaig mbal ŋginŋganka sine pro ndaŋam maŋgurkigig ŋga saka fare fare pasa gabat yimyam saka ŋgumbeyumba minnaig le \v 33 Zu mbal nane naŋgine taŋgo ande nyunu Aleksander nu pasa te-tiwa ŋga mbiti-mbitinaig le kile nane afu nu pasa tuwa ŋga sanaig. Nu pasa te-tiwam idusmba nane maninkuwaig ŋga waimbi peuniŋmba saniŋgam bafuna ta \v 34 nane nu Zu taŋgo ta kila pilmba nane ŋgumbeyumba pasa ndui ta sakinaig: Artemis nu sine Efesus mbal tuku gabat suŋgo ŋga saka minnaig le ka ki kanum armba kina. \p \v 35 Taŋamba ŋgumbeyumba minnaig le Efesus tuku waŋe kuyar pirokate taŋgo pro wai te-duŋga maninkuwaig ŋga saka minna le ma ma nane minin-maninnaig. Taŋanaig le nu nane saniŋgina: Efesus mbal, tane isap. Sine Artemis mbariŋam tuku wande nu tuku ndame kanu samba mbolŋge ndekina ta turmba kulat mageweg ta kilke mbol mbal ŋakmba nane kila. \v 36 Ande nu pasa ta pitaiwam kumuŋ kuga. Ta tuku taŋgine gubra te-ibeŋmba wam ande ŋayonu pitik kam idus ndawap. \v 37 Tane taŋgo armba kilmba prowaig te nale siŋgine mbariŋam tuku wandekŋge agaŋ ande kuayarmba ko siŋgine mbara Artemis tuku ŋgumnem pasa sa ndakade. \v 38 Sine pasa pilewanu wande ŋak. Pasa pilewanu taŋgo mata minig. Demetrius nuŋe piro mbal ndoŋ afu tuku gubra ŋak ndeta nane kilmba pasa mbolŋge patikuwaig. \v 39 Tane pasa gabat afu minig ndeta ta mata maŋgurkam ait mbolŋge kile-tidiŋgap. \v 40 Kile sine pasa zigna suŋgo mayok kinit te gabat sugo ismba kusnasiŋguwaig ta ame pasa alonu saniŋgamŋgig. Maŋgur suŋgo te pasa alo kugatok ŋgina. \v 41 Taŋaka pitaika kapeniŋgina le nane sili-silinaig. \c 20 \s1 Paulus nu Masedonia le Grik ma tugu mbol kina \p \v 1 Nane gubra ŋgumbeyu ta maninka sili-silinaig le Paulus nu Yesus dubinaig mbal kile-maŋgurka pasa afumbi saŋgri pileniŋgina sulumba nane kusreka Masedonia ma tugu mbol kina. \p \v 2 Nu ma ta mbol lika kumba Yesus dubinaig mbal saŋgri pileniŋmba ka ka Grik kilke mbol prona. \v 3 Pro taŋge nu tambun keŋmba minna. Tambun keŋmba kuganaig le nu waŋ poŋga maŋ luka Siria ma mbol kambim sakina ta Zu mbal afu nu balewam saka ndin tukulnaig le nu wamdus mbilmba Masedonia kumam kambim sakina. \p \v 4 Taŋgo afu nu ndoŋ kinaig ta nyu naŋgine teŋenmba. Bereanu taŋgo ande Pirus tuku kiŋo nuŋe Sopater. Tesalonikanu taŋgo armba Aristarkus le Sekundus. Derbenu taŋgo ande nyunu Gaius. Ande Timoteus. Asianu taŋgo armba Tikikus le Trofimus. \v 5 Taŋgo 7 ta ye Lukas sile Paulus ndoŋ kusreka amboŋga kumba ka Troasŋge sine tairŋga minnaig. \p \v 6 Sile Filipiŋge bret yis kugatok nyam tuku kusem kugana le sile waŋ poŋga kumba ka mara 5 kuganaig le Troas progeŋ. Pro taŋge nane amboŋginaig mbal ta kile-siglika kusem ndindo taŋge mingeŋ. \s1 Paulus nu Yutikus te-tina le aboŋgina \p \v 7 Taŋge mingeŋ sulumba kusem mbolŋge\f + \fr 20:7 \ft Kristen taŋgo pino nane Yesus tiŋgina ait ta naŋgine kusem ŋgade. Zu mbal nane Sarare ta naŋgine kusem ŋgade\f* sine pasa nyam tuku maŋgurkigeŋ le Paulus nu ye indole kaŋgit ŋga pasa kuenmba kuklimba minna le furir ŋgamuna. \v 8 Sine maŋgurkigeŋ wande ta mbain keŋmba ŋak. Mbain inum o mbolŋge bulu gudommba taikanu minnaig le sine ta mbolŋge mingeŋ. \p \v 9 Taŋgo mo ande nyunu Yutikus nu bubre malaŋga mbolŋge minyok minna. Paulus nu pasa didika kuenmba minna le Yutikus nu kinye gilaiŋga mbol taŋge kakloska ndek kilke mbol ndekina. Ndekina le afu ibeŋ ka nu te-duŋginaig ta nu kumna le kaŋgernaig. \v 10 Taŋanaig le Paulus nu ibeŋ ka nu mbolŋge baufka bagailmba sakina: Tane wamdus fulil ndakap. Nu abo ŋak minit ŋgina. \p \v 11 Taŋaka Paulus nu maŋ mbain mbol ambe kina ka nane ndoŋ pasa nyumba nu nane ndoŋ pasata minna le ka mafena. Mafena le nu nane kusreka kina. \v 12 Nu kina le nane mata sili-silimba taŋgo mo aboŋgina ta ndoŋ kumba wamdus bulok kinaig. \s1 Paulus nu Efesus gabat taŋgo kame wam paguniŋgina \p \v 13 Paulus nu ndinmba ka Asusŋge waŋ poŋgam sasiŋgina le sineŋ ndo waŋ poŋga Asus kageŋ. \v 14 Nu pro Asusŋge waŋ poŋgina le sine kageŋ ka Mitileneŋge ibeŋ kageŋ. \v 15 Maŋ tiŋga ka mafena le sine Kios limba ka maŋ mafena le Samos progeŋ. Taŋge tiŋga kumba ka Efesus limba mafena le Miletusŋge ibeŋ kageŋ. \v 16 Paulus nu teŋenmba idusna. Ye Asia ma mbol nda ka sulumba pitik ndo Yerusalem kumba pagumba nye suŋgo Pentikos kaŋgeramŋgit ŋga idusmba nu Efesusŋge ibeŋ ndakina. \p \v 17 Miletusŋge ibeŋ ka Paulus nu nane afu kukulniŋgina le nane Yesus tuku kuasmbi tuku gabat taŋgo afu kilam Efesus kinaig ka \v 18 nane kilmba pronaig le nu ndek Efesus gabat taŋgo kame ta saniŋgina: Ye abo abo Asia ma mbol prowen sulumba ye tane ndoŋ mine suŋgowen le tane ye tuku mine maŋau kila pilnaig. \v 19 Ye nyu kugatok taŋaŋ Kuate tuku piro biyen. Ye mara afu piro tuku piti kamusmba malmbiken. Zu mbal ye baleyam sakinaig ta ye piti ta mata kuramba piro kusre ndawen. \v 20 Ye maŋgur mbolŋge taŋgo tuku wande mbolŋge lika pasa satiŋge liken. Pasa afu tane wamdus saŋgri piletiŋgam tuku ye ande kusre ndawen. \v 21 Zu mbal Grik mbal turmba ŋgamuŋgal biye mbilmba naŋgine maŋau ŋaigonu kusreka siŋgine Suŋgo Yesus Kristus tuku kume tuku saŋgri tomba tiŋguwaig ŋga ye riroŋ pasa saniŋgen. \p \v 22 Kile ye Yerusalem kambim tuku Tukul Guwaŋge saŋgri tiŋga ye sayumba minit. Ka Yerusalemŋge ame maŋau ye mbolŋge prowamŋgat ta ye gilai. \v 23 Nane ye ndalekuwaig sulumba rar suŋgo tam tuku ma ŋakmba mbolŋge Tukul Guwaŋge sayate ta ndo ye kila. \v 24 Yiŋe mine mayewam tuku ye idus ndawet. Suŋgo Yesus nu piro sina te ke suluwam tuku ndo iduset. Kuate nu taŋgo ake sinaŋ make patika muskil kile-tidiŋgate pasa mayenu ta kukliwam tuku ye piroket. \p \v 25 Ye tane ŋgamukŋge liken sulumba Kuate nuŋe gageu kulatkate wam tumtiŋgen ta tane ye maŋ kaŋgerye nda ta ye kila. \v 26 Ta tuku ye tane satiŋget. Tane afu ŋgisikumba ndeta ye tuku mbar kuga. Taŋgine mbar. \v 27 Kuate tuku nzali taŋgo dubikam tuku ta ŋakmba satiŋgen. Ye inum kusre ndawen. \v 28 Taŋgine maŋau kurauka Kuate dubi mayewap. Tane Suŋgo Yesus tuku mbal kulatkam tuku Tukul Guwaŋge tane patikina. Ta tuku tane nuŋe sipsip kame nyamagaŋ magenu niŋgap le nyuwaig. Nane nuŋe mbal mayok kambim tuku Suŋgo Yesus nu kumna. \p \v 29 Ye tane kusreki le age ŋguikok afu tane ŋgamukŋge promba Suŋgo Yesus tuku sipsip mape ndaka ŋaigo siglikamŋgaig ta ye kila. \v 30 Tane ŋgamukŋge mbal afu mata tiŋga Suŋgo Yesus tuku mbal nane dubikuwaig ŋga Kuate tuku pasa tumba biye mbilmba satiŋgamŋgaig. \v 31 Ta tuku tane kuraukap. Yar keŋmba ye tane ndoŋ minmba furir ki mindek riroŋ pasa tiŋmba tane tuku malmbi ŋakmba minen. Ye tuku maŋau ta gilai ndaŋgap. \p \v 32 Ye tane Kuate tuku wai mbolŋge patiket. Nuŋge tane make patika muskil kile-tidiŋge tiŋgina wam ta biye mayewap ta taŋgine wamdus saŋgri tiŋguwa le ŋgumneŋga Kuate tuku mbal ŋakmba ndoŋ tane mage minmba minamŋgaig. \v 33 Ye tane ndoŋ minmba tane tuku agaŋ ndende ko ndametiŋ kilam idus ndawen. \v 34 Ye yiŋe waimbi piroka ndametiŋ kilmba ye ndoŋ minnaig mbal turmba agaŋ ndende kumumbi piyaniŋgen ta tane kila. \v 35 Ye Yesus tuku pasa ande idusmba yiŋe piro kareŋmbi mbal afu saŋgri kugatok turkam tuku maŋau ta tumtiŋgen. Nu teŋenmba sakina. Ande nu agaŋ ande tinit ta ne suŋgomba gare ndanate. Ne agaŋ ande tumba ande ake tuwit ta nyaro ta luka naŋe mbol kuwa le ne gare suŋgonamŋgat ŋga saniŋgina. \p \v 36 Paulus nu sake deŋpurmba nu dagol tidroŋga nane ndoŋ Kuate yabaŋna. \v 37 Yabaŋ suluna le nane ŋakmba nu bagailmba malmbinaig. \v 38 Paulus nu tane maŋ ye kaŋgerye nda ŋgina tukunu nane nu tuku ninan suŋgonaig. Taŋamba nane numindemba tumba waŋ tugum pronaig. \c 21 \s1 Paulus Yerusalem kambim tuku waŋ poŋgina \p \v 1 Sine nane kusreka waŋ poŋga pakarka kumba Kos nuy progeŋ. Taŋge tiŋga kumba ka mafena le Pos nuyŋge ibeŋ kageŋ. Taŋge maŋ tiŋga kumba ka Patara progeŋ. \v 2 Pro taŋge waŋ ande Finisia kambim bafuna le ta poŋga kageŋ. \v 3 Sine kumba ka Siprus nuy kaŋgermba wai ŋaiŋam kumam limba ka Siria ma mbol kumba ka Tirusŋge ibeŋ kageŋ. Waŋ ta Tirus tuku agaŋ ndende kilna tuku. \p \v 4 Ka taŋge ibeŋ ka Yesus dubinaig mbal kile-siglika nane ndoŋ kusem ndindo mingeŋ. Nane Tukul Guwaŋge wamdus niŋgina le Paulus Yerusalem nda kuwa ŋga peumba ŋgailkinaig ta \v 5 ait kumuŋgina le sine Yerusalem kambim saka tiŋgigeŋ le Yesus dubinaig mbal naŋgine pino kiŋo turmba sine mindeka tumbraŋ suŋgo kusremba kilim ka piyal progeŋ. Pro taŋge sine ŋakmba dagol tidroŋga Kuate yabaŋmba sine nane kapeniŋgigeŋ sulumba \v 6 sine waŋ poŋgigeŋ le nane luka tumbraŋ kinaig. \s1 Agabus dir pasa ande Paulus tuku sakina \p \v 7 Sine Tirus kusremba ka Tolemesŋge ibeŋ kageŋ sulumba Yesus dubinaig mbal kaiyeniŋmba nane ndoŋ mara ndindo mingeŋ. \v 8 Mafena le sine maŋ kumba ka Sesareaŋge ibeŋ kageŋ. Sesareaŋge Yesus tuku pasa kukliwanu taŋgo Filipus te-silika nu ndoŋ mingeŋ. Nane buk aposel kame turniŋgam tuku taŋgo 7 madiniŋginaig ta nu nane tuku ande. \v 9 Filipus nu kulim kame bailkamba taŋgo kugatok. Nane Tukul Guwaŋge pasa saniŋganu le ismba kile-mayokka minanu. \p \v 10 Sine Filipus ndoŋ mara afu mingeŋ le tuan taŋgo ande nyunu Agabus Yudeaŋge prona. \v 11 Promba Paulus tuku let tumba nuŋe wai kupe ndaleka sakina: Tukul Guwa nu teŋenmba sakate. Let te tuku miro taŋgo Yerusalemŋge Zu mbal afu nu teŋenmba ndaleka kasomok mbal tuku wai mbolŋge palmbimŋgaig ŋgina. \v 12 Taŋakina le sine nane ŋak mingeŋ ta pasa ta ismba Paulus nu Yerusalem nda kuwa ŋga sarsarmba peugeŋ kande \v 13 nu ndek sasiŋgina: Tane ndaŋam saka ye tuku malmbika wamdus piti seryade. Ye Yerusalem ka le nane afu ye muliŋtumba wandekŋge pilwaig ndeta maye. Yesus tuku ŋga ye baleyuwaig le kumam tuku ye kuru kuru ndaket ŋgina. \v 14 Taŋakina le sine Paulus tuku wamdus te-ibeŋe fugumba sakigeŋ: Kuate tuku nzali mayok kuwa ŋgigeŋ. \s1 Paulus nu Yerusalem prona \p \v 15 Mara afu kuganaig le sine Yerusalem kambim tuku kuaneka tiŋga kageŋ. \v 16 Sesareanu tira kame afu sine mindeka kumba ka Nason tuku wande mbolŋge minam tuku progeŋ. Taŋgo ta nu Siprusnu. Nane abo abo pasa mayenu kuklinaig le nu mbilka Yesus tina. \v 17 Sine Yerusalem progeŋ le Yesus tuku mbal nane gare-gareka sine kaiyesiŋginaig. \p \v 18 Mafena le sine Paulus ndoŋ Yakobus sota kageŋ. Nu tugum promba gabat kame ŋakmba Yakobus ndoŋ minnaig le kaŋgerkigeŋ. \v 19 Paulus nu nane kaiyeniŋgina sulumba nuŋe piro mbolŋge Kuate nu kasomok mbal ŋgamukŋge wam ke likina ta kumumba kubeu niŋgina le \v 20 nane nu tuku pasa ismba Kuate tuku nyu te-duŋginaig sulumba sanaig: Tira, Zu mbal gudommba nane Yesus tuku pasa mayenu ismba son ŋgade. Nane Moses tuku tukul mata kulat mayede. \v 21 Neŋge pasa ande saniŋganu ŋga afu sakade le iseg. Zu taŋgo kasomok mbal ŋgamukŋge mine likade ta nane Moses tuku tukul pasa kusreka naŋgine kiŋo kame tuku ŋgaro pike ndaka siŋgine mbuŋ kame tuku maŋau dubi ndakap ŋga ne saniŋganu ŋgade le iseg. \v 22 Ne tumbraŋ suŋgo mbol prowat te nane ŋakmba pasa isamŋgaig. \v 23 Ta tuku sine wam ande sakube le ne kumuwa. Siŋgine taŋgo bailkamba nane piro ande kam tuku Kuate pasa saŋgrinu tunaig. \v 24 Ne taŋgo bailkamba ta ndoŋ ulendika atrau agaŋ kilam tuku ndametiŋ niŋga. Niŋga sulumba Moses tuku tukul ta dubimba kule pismba ŋgaro minyaŋga tane atraukap. Taŋawap sulumba nane gabat kugerkuwaig. Ne Moses tuku maŋau taŋamba ka le nane kaŋgermba sanuŋgaig: Siŋka nu Moses tuku maŋau dubimba kate. Sine pasa isgeŋ ta yabri pasa ŋgamŋgaig. \v 25 Kasomok mbal Yesus tuku son ŋgade ta nane tukul afu dubikam tuku sine waŋe ande buk kuyargeŋ. Nane afu naŋgine mbara kanunu atraukade ndem ta nda nyap. Ndarenu nye ndakap. Agaŋmor ŋinfok pipkade le ndare nda prote ta nda nyap. Tane taŋgo pino ndoŋ fare fare une ndakap. Sine taŋamba pasa kuyarmba niŋgigeŋ ŋga Paulus sanaig. \p \v 26 Gabat mbal taŋamba Paulus wam pagunaig le nu kumba taŋgo bailka ta ndoŋ ulendikina. Mafena le nu nane ndoŋ Moses tuku pasa dubimba kule pismba ŋgaro minyaŋginaig. Minyaŋginaig sulumba kusem wande mbol kumba nane pris sanaig: Sine kule pismba minmba ka mara 7 mbolŋge sine agaŋ kilmba probe le sine ŋakmba tuku Kuate atrauka ŋginaig. \p \v 27 Nane taŋamba ka ait 7 patukina le Asia kilke mbolok Zu afu Paulus nu Zu mbal tuku kusem wande sinamŋge minna le kaŋgernaig. Nane Paulus kaŋgermba biye timba taŋgo pino Paulus tuku gubra tuwaig ŋga wika saniŋginaig: \v 28 Zu mbal, sine tursiŋgap o. Taŋgo te ma ŋakmba mbolŋge nu sine Israel mbal siŋgine kusem wande te siŋgine tukul pasa ta ŋakmba nu nuŋe pasambi ŋaigo siglikate. Kile nu Grik afu kilmba sinam te kumba wande kutur mbilmbilde ŋginaig. \v 29 Pasa sakinaig ta tugunu teŋenmba. Nane buk Paulus Efesus taŋgo ande nyunu Trofimus ndoŋ Yerusalemŋge kaŋgerkinaig. Kaŋgerka Paulus nu Trofimus tumba kusem wande sinam kambinu ŋga idusmba minnaig. \p \v 30 Kile Yerusalem ŋakmba pinder-pindermba Paulus biye timba didika te-kilimnaig le nane afu kusem wande malaŋga sunaig. \v 31 Nane Paulus balewam saka minnaig le Rom kame mbal tuku gabat suŋgo Yerusalem mbal ŋakmba kame bunaig ta ismba \v 32 nu pitik ndo kame gabat afu kame mbal ndoŋ kilmba pinderka nane tugum pronaig. Pronaig le nane Paulus paniŋta minmba kame gabat suŋgo nuŋe kame mbal ndoŋ kaŋgerka nane Paulus kusrenaig. \p \v 33 Taŋanaig le kame gabat nu Paulus muli armbambi ndalekuwaig ŋga afu saniŋgina sulumba nu maŋgurkinaig mbal ta kusnaniŋgina: Taŋgo te ima. Nu ame wam mbarna ŋga kusnaniŋgina le \v 34 nane ŋgumbeyumba pasa gabat yimyam kile-mayokkinaig. \p Kame gabat nu pasa gabat ise tidiŋgam kumuŋ kuga tukunu kame mbal nane Paulus tumba naŋgine wande suŋgo mbol kuwaig ŋga saniŋgina le \v 35 nane ndek nu tumba ka naŋgine wande mbol kambim tuku mbili poŋgam bafunaig le nane gudommba pro nu balewam sakinaig tukunu kame mbal Paulus waimbi tumba te-duŋga tumba wande poŋginaig. \v 36 Taŋanaig le nane gudommba kame mbal dubika Paulus balewap ŋga wikaraumba saka minnaig. \s1 Paulus nu Zu mbal tugumŋge pasa kuklina \p \v 37 Nane mbili poŋga wande sinam kambim bafunaig le Paulus nu Grik pasambi kame gabat kusnana: Ye pasa ande ne sanam kumuŋ e ŋgina. Taŋakina le nu lafumba sana: i ... Ne Grik pasa kila? \v 38 Ailfu Isipnu taŋgo ande gabat sugo kile-ibeŋkam tuku taŋgo ŋaigonu kuasmbi 4,000 kame bagi ŋak ma baknu mbol kina ta ye ne taŋgo ta ŋga idusit ta kuga ŋgina le \v 39 nu lafumba sana: Ta yeŋge kuga. Ye Zunu. Yiŋe ma tugu Silisia. Yiŋe tumbraŋ suŋgo Tarsus. Ye taŋgo pino maŋgurkaig si pasa afu saniŋgam kumuŋ e ŋgina le \v 40 nu wokina le Paulus nu wande ta tuku mbili mbolŋge tiŋgina sulumba nu wai te-duŋga nane peuniŋmba minna le minin-maninnaig le nu ndek Hibru pasambi nane saniŋgina: \c 22 \pc \v 1 Ye tuku mam kame yiŋe tira kame tane ye tuku pasa isap. Ye wam ande mbar ndawen ŋgina. \v 2 Paulus nu Hibru pasambi saniŋgina le nane ismba ŋakmba miŋge tukulmba amtiŋga minnaig. \p \v 3 Kile nu maŋ sakina: Ye Zu taŋgo. Yiŋe ma tugu Silisia. Yiŋe tumbraŋ Tarsus. Ye kiŋo fudiŋndo Tarsus kusremba Yerusalemŋge minen. Minmba ka suŋgoka Gamaliel tugum prowen le nuŋge siŋgine mbuŋ kame tuku tukul ŋakmba ye tumyina le kila pile mayewen. Tane tukul dubika wamdus saŋgrinu Kuate tuwig taŋamba ye mata taŋawen. \v 4 Ye Yesus dubinaig mbal kilmba bale farmba taŋgo pino bige tidiŋga kilmba ndaleka muli wandekŋge patike liken. \v 5 Pris mbal tuku gabat kame Israel pasa pilewanu sugo ŋakmba ye maŋau ken ta nane kila. Nane ye piro ta kam tuku Damaskusŋge tira kame kilam tuku waŋe kuyarmba sinaig. Sinaig le Yesus dubinaig mbal bige tidiŋga ndaleka kilmba pro teŋge piti niŋgam tuku ye Damaskus kambim saka ndek kan. \p \v 6 Ye ka Damaskus patuwen le ki mbilam bafuna le samba mbolŋge bulu suŋgo ande mayok ka ye kilŋayina le \v 7 ye kuru-kuruka kilke mbolŋge ndeken. Taŋawen le miŋge pasa ande ye sayina: Saulus, Saulus, ndaŋam tuku ne ye tumba ŋayo siliyate ŋgina le \v 8 ye pasa ta ismba kusnawen: Suŋgo, ne imaŋge ŋgen le nu maŋ ye sayina: Ye Nasaretnu taŋgo Yesus ne ye ŋayo siliyate ta ŋgina. \v 9 Taŋgo kame ye ndoŋ minnaig ta nane bulu ndo kaŋgernaig. Pasa Yesus ye sayina ta nane ise ndakinaig. \p \v 10 Kile ye nu sawen: Suŋgo, ye ndaŋi ŋgen le nu lafumba sayina: Ne tiŋga Damaskus tumbraŋ suŋgo mbol si kumba siŋge mina le taŋgo ande ne tugum promba ne pirokam tuku Kuate buk ne pilna ta sanamŋgat ŋgina. \v 11 Bulu suŋgo ta ye tuku am tina tukunu mambil fuguwen le taŋgo ye ndoŋ kageŋ ta ye waiwaiyumba ka Damaskus tumbraŋ suŋgo mbol promba taŋge minen. \p \v 12 Taŋgo ande nyunu Ananias nu taŋge minna. Nu Kuate kumnemŋge minmba tukul ŋakmba dubikina. Zu mbal Damaskusŋge ŋakmba nu tuku saka minnaig. \v 13 Nu ye tugum promba sayina: Tira, ne maŋ am purfewa ŋgina kande am purfena le mambilmba nu kaŋgeren. \p \v 14 Kile nu ye sayina: Siŋgine mbuŋ kame tuku Mbaraŋge ne nu tuku wamdus kila palmbim tuku nu tuku piro taŋgo purfeŋnu kaŋgermba nu tuku miŋge isam tuku nu ne madinina. \v 15 Ne wam kaŋgerka pasa isna ta ne ma ŋakmba mbolŋge lika saka le nane iswaig. \v 16 Ne dal ndaka Yesus tuku piro tuku saŋgri tomba tiŋga kule pisne ta le Kuate nu ne tuku une saukamŋgat ŋga sayina. \p \v 17 Ŋgumneŋga ye luka Yerusalem prowen sulumba ye kusem wande suŋgo mbolŋge yabaŋmba kiŋatanu sukmba \v 18 Suŋgo Yesus kaŋgeren le nu ye sayina: Ne pitik tiŋga Yerusalem kusremba kua kaye. Ne teŋge ye tuku pasa kukliwa ta nane ise nda ŋgina le \v 19 ye ndek nu sawen: Suŋgo ye mbulit. Ye buk kusem wande ŋakmba mbolŋge ne son ŋginaig mbal kilmba ŋgusniŋmba muliŋ kilmba wandekŋge patike liken wam ta Yerusalem mbal ŋakmba kila. \v 20 Ne tuku pasa kukliwanu taŋgo Stefanus nane nu balemba ndare kutuwe tunaig le ye nane tuku tawi kulatka nane kaŋgerka wam ta mayede ŋgen wam ta mata nane kila ŋgen kande \v 21 nu ye sayina: Kuga. Ne tiŋga le kukulni le ma masken kasomok mbal tugum kaŋgat ŋga sayina ŋgina. \p \v 22 Nane Paulus tuku pasa ismba maninkinaig ma ma kasomok mbal tugum kambim tuku ŋgina le nane wikaraumba sakinaig: Taŋgo te ŋayonu. Balewap le kumwa ŋga wikaraumba sakinaig. \v 23 Nane wikaraumba naŋgine tawi kilmba kuilkuilŋga tuptup roka bareŋmba minnaig le kame gabat suŋgo nu ndek kame mbal afu saniŋgina: \v 24 Nane ndaŋam taŋgo te tuku gubra suŋgo tade. Nu tumba siŋgine wande suŋgo te sinamŋge mulimbi ŋgusap le nu pasa tugu ŋakmba sakuwa le isbe ŋgina. \p \v 25 Nane ndek nu tumba ŋgusam tuku kupe wai didike likinaig le Paulus nu kame mbal tuku gabat ande nu patukŋge tiŋ minna ta sana: Ye Rom taŋgo. Tane ye tuku pasa te-ti ndamba ŋgusyam kumuŋ kuga ŋgina le \v 26 kame mbal tuku gabat nu pasa ta ismba nu kame gabat suŋgo tugum kumba sana: i ... Ne taŋgo si nane ndaŋwaig ŋga saniŋgat. Nu Romnu ŋgina le \v 27 kame gabat suŋgo pro Paulus kusnana: Ne Rom taŋgo e ŋgina le nu au ŋgina. \v 28 Taŋakina le gabat suŋgo nu Paulus sana: Nane ye Romnu taŋgo ŋguwaig ŋga ndametiŋ suŋgomba Rom mbal niŋgen ŋgina le nu sana: Yiŋe piro tambi Rom nyu te ndaken. Ye ina sinam mayok kan ta ye Romnu ŋgina. \p \v 29 Nane Paulus ŋgusam bafunaig mbal pasa ta ismba ŋakmba pastiŋga nu kusrenaig. Kame gabat suŋgo Paulus tuku tugu ise timba ye nu ŋgusam tuku ndalekit ŋga nu mata wamdus fulilkina. \s1 Paulus nu gabat sugo tugumŋge pasa kuklina \p \v 30 Mafena le kame gabat suŋgo ndaŋam Zu mbal Paulus tumba pasa mbolŋge te-tinaig ŋga nu tugunu isam tuku idusna. Taŋamba nu kame mbal afu Paulus ndalekinaig tuku muli kukliwaig ŋga saniŋmba nu pris gabat mbal Zu mbal pasa pilewanu sugo ŋakmba kile-maŋgurka Paulus tumba nane ŋgamukŋge te-tina le \c 23 \pc \v 1 nu Zu mbal tuku gabat sugo fumble tidiŋga ndek saniŋgina: Tira kame, ye kiŋo fudiŋndo minmba Kuate am mbolŋge mbar ande ke ndaken kile minet ŋgina. \v 2 Nu taŋamba sakina le pris gabat suŋgo Ananias nane afu Paulus tugumŋge tiŋ minnaig ta nu tuku miŋge katwaig ŋga saniŋgina. \p \v 3 Taŋakina le Paulus ndek nu sana: Ne yabri taŋgo. Ne siŋgine tukul dubimba ye pileyam iduste ta ndaŋam ne tukul lukamba ye katyam tuku sakate. Kuate ne mata katnamŋgat ŋgina. \v 4 Taŋaka sana le nane afu Paulus tugumŋge tiŋ minnaig ta nu sanaig: Ne Kuate tuku pris suŋgo tumail pante ŋginaig le \v 5 nu sakina: Tira kame, taŋgo te nu pris suŋgo ta ye gilai tukunu taŋamba sawit. Kuyar pasa teŋenmba sakate. Taŋgine gabat suŋgo ande pasa ŋayonu sa ndawap ŋgate ŋga saniŋgina. \p \v 6 Gabat sugo sugo minnaig ta nane afu Farisi afu Sadusi ta Paulus nu idusna sulumba nu wika sakina: Tira kame, ye Farisi taŋgo. Ye Farisi mbal tuku fat. Kumanu mbal maŋ tiŋgam tuku ye iduset. Ta tuku tane ye tumba pasa mbolŋge palgig ŋgina. \v 7 Nu taŋamba sakina le kile Farisi mbal Sadusi mbal ndoŋ muŋgu tuliŋginaig le maŋgurkinaig mbal nane pur arnaik. \v 8 Ta ndaŋam? Sadusi mbal nane teŋenmba idusde. Taŋgo kummba maŋ aboŋge nda. Eŋel kame guwa mata nda minig ŋga idusde. Farisi mbal nane agaŋ kame ta ŋakmba son ŋgade. Ta tuku nane muŋgu purkinaig. \p \v 9 Taŋamba nane suŋgomba wikaraumba muŋgu tuliŋga Farisi mbal afu nane Kuate tuku pasa bitekŋganu nane tiŋga sakinaig: Taŋgo te sine nu mbolŋge mbar ande nda kaŋgereg. Guwa andeŋge ko eŋel andeŋge nu pasa tuna inde ŋginaig. \v 10 Nane muŋgu tuliŋga minnaig ma ma gubra suk suk nda niŋgina le kame gabat suŋgo nu kuru-kuruka nane Paulus piraibka balebekaig ŋga kame mbal saniŋgina le nane nu didika tumba naŋgine wande suŋgo mbol kinaig. \p \v 11 Ait ta furir Suŋgo nu Paulus tugum promba sana: Ne kuru kuru ndaka saŋgri tiŋga. Ne Yerusalem tumbraŋ suŋgo te mbolŋge ye tuku nyu te-mayokmba saniŋgat taŋamba ndo ne Romŋge mata ye tuku nyu te-mayokamŋgat ŋgina. \s1 Zu afu Paulus balewam tuku pasa katnaig \p \v 12-13 Mafena le Zu taŋgo kuasmbi 40 limba maŋgurka Paulus balewam tuku wamdus suŋgo pilnaig sulumba nane Kuate am mbolŋge pasa saŋgrinu sakinaig: Sine Paulus balemba ndo maŋ nyamagaŋ kule nyamŋgig ŋginaig. \v 14 Taŋamba nane pris gabat mbal Zu mage mage tugum kumba saniŋginaig: Sine pasa saŋgrinu Kuate am mbolŋge sakigig. Sine Paulus balemba ndo maŋ nyamagaŋ tumba nyamŋgig ŋgigig. \v 15 Ta tuku tane pris mbal Israel pasa pilewanu sugo ndoŋ kame gabat tuku pasa palpe. Paulus nu te promba pasa afu tane ndoŋ maŋ kile-tidiŋgam tuku nu sawap. Nane afu nu mindemba ilwaig le ndinŋge nu balewamŋgig ŋginaig. \p \v 16 Paulus kulim nuŋe tuku kiŋo nu ŋga nuŋe balewam sakinaig ta isna sulumba nu kame mbal tuku wande suŋgo sinam kumba ŋga nuŋe kila sana le \v 17 nu ndek kame gabat ande wika sana: Taŋgo mo te tumba taŋgine gabat suŋgo tugum kaye. Nu pasa ande ŋak ŋgina. \p \v 18 Nu taŋgo mo ta tumba gabat tugum kumba sana: Muliŋ tanu taŋgo Paulusŋge taŋgo mo te ne ndoŋ pasa ande sakam tuku sayat le tumba ne tugum prowet ŋgina le \v 19 kame gabat nu waimbi biymba te-yamokmba kile saya le isi ŋgina. \v 20 Taŋakina le nu ndek kame gabat suŋgo sana: Nane Zu mbal maŋgurka pasa ndindo katmba sakaig le isit. Indole ne Paulus kukula le pasa pilewanu mbal tugum kumba pasa afu maŋ kile-tidiŋgam tuku ne yabrinamŋgaig. \v 21 Ne nane tuku pasa ismba kumu ndawa. Naŋgine taŋgo 40 limba nane ndinŋge kuirka Paulus balewam tuku tair minamŋgaig. Nane Kuate am mbolŋge pasa saŋgrinu sakinaig: Sine Paulus balemba ndo maŋ nyamagaŋ kule nyamŋgig ŋginaig. Kile nane kuaneka Paulus balewam saka ne tuku pasa ndo tairŋga minig ŋgina. \v 22 Taŋaka sana le kame gabat suŋgo ndek nu sana: Pasa sayate te ye nu sawit ŋga ande sa ndawa ŋgina. Taŋamba wam pagumba kaye ŋgina le nu kina. \p \v 23 Kile kame gabat suŋgo nu kame gabat armba wika sanikina: Tale kame mbal 200 hos ponu tuku 70 turmba kilmba Sesarea kambim tuku kuanekap. Taŋgo 200 tui ŋak mata tane mindeka kambim tuku saniŋgap. Taŋamba furir ait 9 mbolŋge ŋakmba kile-maŋgurkap sulumba \v 24 Paulus tumba hos mbolŋge pilmba nu te-ŋgamumba kulat mayemba gabat suŋgo Feliks tugum kape ŋgina. \v 25 Kame gabat suŋgo nu taŋamba nale wam paguka waŋe ande Feliks tambim tuku teŋenmba kuyarna. \pi1 \v 26 Gabat suŋgo Feliks kaiye. \pi1 \v 27 Zu mbal nane taŋgo te biye timba balewam bafunaig le nu Romnu taŋgo ŋginaig le ye pasa ta isen sulumba kame mbal afu kilmba kumba ka Zu mbal ŋgamukŋge te-luka ten. \v 28 Nane ame wam tuku taŋgo te tumba pasa mbolŋge palmbim bafunaig le ye tugunu isam tuku nu tumba ka naŋgine pilewanu mbal tugumŋge te-tiwen. \v 29 Ye nane tuku pasa gabat isen ta nu balewam tuku ko muliŋtam tuku kaŋger ndawen. Nu Zu mbal tuku tukul afu lukakina ta tuku ndo nu tumba pasa mbolŋge pilnaig. \v 30 Ailfu Zu mbal nu balewam tuku pasa katnaig ta andeŋge kite ye sayat le ye pitik ndo kame mbal kukulniŋget le nu tumba ne tugum prode. Zu mbal afu Paulus tuku gubra ŋak ta nane ndek kumba ne ndoŋ te-tiwam tuku saniŋgen. \pi1 Not ndo. \pi1 Ye Klaudius Lisias. \p \v 31 Kame mbal nu tuku wam pagu pasa kumumba furir Paulus tumba kumba ka Antipatris tumbraŋ suŋgo mbol pronaig. \v 32 Mafena le kame mbal luka naŋgine wande suŋgo mbol Yerusalem kinaig le hos ŋak mbal ndo Paulus mindemba tumba Sesarea kinaig. \v 33 Kumba ka Sesarea promba Paulus tumba gabat suŋgo Feliks wai mbolŋge pilmba waŋe turmba tunaig. \v 34 Nu waŋe ta yaika burkina sulumba nu ndek Paulus kusnana: Ne anikok ŋgina le ye Silisianu ŋgina. \v 35 Taŋakina le nu sana: Nane ne pasa mbolŋge pilnaig mbal te prowaig le ye ne tuku pasa te-tiwi ŋgina. Taŋamba nu kame mbal saniŋgina le Paulus tumba Herodus nu wande suŋgo pilna ta sinamŋge pilmba kulatkinaig. \c 24 \s1 Paulus nu Feliks tugumŋge pasa kuklina \p \v 1 Paulus nu mara 5 Sesareaŋge minna le pris suŋgo Ananias Zu mbal tuku taŋgo mage mage turmba Yerusalemŋge ndek Sesarea pronaig. Taŋgo ande pasa te-tiwam tuku kila suŋgo ŋak nyunu Tertulus nu ndoŋ pronaig. Pro gabat suŋgo tugumŋge nane Paulus tumba pasa mbolŋge pilnaig. \p \v 2 Gabat suŋgo ta Paulus wikina le Tertulus nu Paulus mbarna ŋga teŋenmba sakina: Feliks siŋgine gabat suŋgo, ne kilke te kulat mayete le sine kame kugatok mineg. Ne maŋau ŋaigonu afu kaŋgerka kile-tidiŋga maŋau kitek magenu tumsiŋgit. \v 3 Ta tuku sine Zu mbal ma ŋakmba mbolŋge ne tuku sakeg. \v 4 Ye ne tuku ait puram idus ndawet. Ye pasa fagnu ndo ne isam tuku sanamŋgit. \p \v 5 Taŋgo te nu maim maim tugu. Nu ma ŋakmba mbolŋge Zu mbal tetkate le nane ŋgamukŋge kame pulukate. Zu afu siŋgine maŋau kusrekade le sine nane Nasaretnu ŋgeg ta nu nane tuku gabat minit. \v 6 Ta ndo kuga. Nu sine tuku kusem wande suŋgo kutur pile tambim bafuna le sine nu biye tigeŋ. Nu biye timba siŋgine tukul maŋau mbolŋge nu tuku pasa pileŋgam sakigeŋ ta \v 7 kame gabat Lisias nu pro nuŋe kame mbal saniŋgina le nane sine tuku wai mbolŋge nu tumba kinaig. \v 8 Sine nu tuku pasa ŋak mbal sine ne tugum promba pasa te-tiwam sasiŋgina. Nuŋe mbar ŋakmba sakeg te ne nu kusnawa ta sanuwa le isamŋgat ŋga Feliks sana le \v 9 Zu mbal afu Tertulus turmba pasa tugu ndindo Paulus tuku sakinaig. \p \v 10 Taŋakinaig le gabat suŋgo Feliks gabatmbi saka ŋgina le Paulus ndek nu sana: Gabat suŋgo, ne yar gudommba sine Israel mbal tuku pasa pileŋgate. Ta tuku ye yiŋe pasa ne isam tuku piti kugatok sanamŋgit. \v 11 Ye Kuate tuku nyu te-duŋga nu mbariŋam tuku Yerusalem prowen ta mara 12 kuganaig. Ne nane afu kusnaniŋga ta pasa ndui ta isamŋgat. \v 12 Yerusalem kusem wande suŋgo mbolŋge ye ande ndoŋ pasambi muŋgu tuliŋgen le kaŋger ndanaig. Kusem wande foŋfoŋ ko tumbraŋ suŋgo sinamŋge taŋgo pino siseŋniŋganu wam ta mata ke ndaken. \v 13 Ye mbaranu pasa ta nane tugunu te-mayoke fugude. \p \v 14 Nane pasa ande ne sanaig ta son. Yesus tuku maŋau yabrikanu ŋgade ta ye nu dubimba maŋau tambi sine tuku mbuŋ kame tuku Kuate mbariŋet. Ye tukul pasa tuan taŋgo tuku kuyar turmba son ŋget. \v 15 Zu mbal nane taŋgo magenu ŋaigonu kumwaig le Kuateŋge kile-tidiŋgamŋgat ŋga idusde ta ye mata taŋamba iduset. \v 16 Ta tuku ye mara mara Kuate am mbolŋge taŋgo pino am mbolŋge maŋau tiŋreknu kam tuku ndo idusmba matuk tukulket. \p \v 17 Ait kuennu ye Yerusalem kaŋger ndamba ailfu ndo yiŋe mbal turkam tuku ye ndametiŋ kilmba Kuate atraukam tuku prowen. \v 18 Ye Kuate atraukam tuku ŋgarosu minyaŋga ka kusem wandekŋge minen le nane ye kaŋgeryinaig. Ye taŋgo gudommba ndoŋ zigna minen le kaŋger ndayinaig. Asianu Zu afu pro taŋge ye te-silikinaig ta \v 19 nane kile aniŋge minig? Nane ye tuku pasa ŋak ndeta pro ne tugumŋge sakuwaig. \p \v 20 Ye Zu mbal tuku pasa pilewanu sugo tugumŋge pasa kukliwen ta taŋgo kame teŋge minig ta nane isnaig. Nane ye tuku pasa ande isnaig ndeta kile sanuwaig. \v 21 Ait ta ye nane ŋgamukŋge wika saken: Kumanu mbal maŋ aboŋga tinuŋgaig ŋgen. Ta tuku nane ye pasa mbolŋge pilnaig inde ŋga Feliks sana. \p \v 22 Feliks nu Yesus dubinaig mbal tuku maŋau buk kila pilna tukunu nu nane tuku pasa te-ibeŋmba saniŋgina: Taŋaig. Kame gabat suŋgo Lisias te prowa le ye tane tuku pasa te-tiwamŋgit ŋgina. \v 23 Taŋakina sulumba nu kame mbal tuku gabat sana: Tane Paulus tumba kumba kulatkap. Nu suŋgomba tukul ndamba nuŋe gulab afu nu turam tuku peu ndaniŋgap ŋgina. \p \v 24 Ait afu kuganaig le Feliks nu piyo nuŋe Drusila ndoŋ luka pronaik. Piyo nuŋe nu Zunu. Feliks nu Paulus wikina le nu nale tugum promba Kristus Yesus tuku saŋgri tomba tiŋgam tuku wam sanikina. \v 25 Maŋau tiŋreknu nzali ŋaigonu towam tuku Kuate nu sine ŋakmba pilesiŋgam tuku maŋau ta ŋakmba sakina le Feliks nu kuru-kuruka Paulus sana: Ye ait ande mayenu kaŋgermba ndeta ne maŋ wikamŋgit. Kile ne kaye ŋgina. \v 26 Feliks nu wamdus ande tina ta teŋenmba. Paulus tuku ndametiŋ ande ake didika tumba nu muli wandekŋge paskam idusmba nu mara gudommba Paulus wika nu ndoŋ pasa-pasakanu. \p \v 27 Yar armba kugana le Porsius Festus nu Feliks tuku ma tina. Feliks nu nuŋe piro kusremba Zu mbal nu nzaliwaig ŋga Paulus muli wandekŋge kusrena le minna. \c 25 \s1 Paulus nu Festus tugumŋge pasa kuklina \p \v 1 Festus nu piro tugu pilna le ait keŋmba kinaig le nu Sesarea kusremba mbumba Yerusalem kina. \v 2 Nu kumba ka Yerusalem prona le pris gabat mbal Zu taŋgo nyu ŋak nane pro Paulus nu mbarna ŋga Festus sanaig. \v 3 Paulus nu pro Yerusalemŋge pasa te-tiwa ŋga nane nu sarsarmba minnaig. Nane Paulus tumba kuwaig le ndinŋge balewam idusmba taŋamba nu kusnamba minnaig le \v 4 Festus nu nane saniŋgina: Kuga. Paulus nu Sesareaŋge muli wandekŋge minit. Ait afu kugawaig le ye mata ndek kaŋgit. \v 5 Tane taŋgine taŋgo nyu ŋak ŋak ye ndoŋ kumba ka nziŋge tane Paulus tuku pasa ŋak ndeta nu tumba pasa mbolŋge palpe ŋgina. \p \v 6 Festus nu Yerusalemŋge mara 8 ko 10 kuganaig le maŋ luka Sesarea ndek kina. Zu mbal afu mata nu dubimba ndek kinaig. Mafena le Festus nu pro pilewam tuku mbili mbolŋge minyoka afu saniŋgina le Paulus tumba pronaig. \v 7 Tumba pronaig le Zu mbal Yerusalemŋge ndek kinaig ta nane Paulus te-ŋgamumba mbar maŋau sugo afu kanu ŋga sakinaig ta tugu bitekŋge fugunaig. \p \v 8 Kile Paulus nu nane tuku pasa lafumba sakina: Ye Zu mbal tuku tukul ko kusem wande suŋgo ko Sesar tuku nyu mbolŋge mbar ande ke ndaken ŋgina. \v 9 Taŋakina le Festus nu Zu mbal nu nzaliwaig ŋga nu Paulus sana: Ne mbumba Yerusalem kaye le ye ka ambeŋge ne tuku pasa te-tiwi e ŋga kusnana kande \v 10 Paulus nu sakina: Ye mbumba Yerusalem kine nda. Rom gabat sugo pasa pilewanu wande noten. Teŋge ye tuku pasa te-tiwap. Ye Zu mbal tugumŋge mbar ande ke ndaken ta ne mata kila. \v 11 Ye taŋgo ŋayonu mbar ande kumba ta ye kumam kumuŋ. Zu mbal nane yabri pasa ndo sakade. Ande nu ye tumba nane tuku wai mbolŋge palmbim kumuŋ kuga. Ye Sesar tugum kumba pasa te-tiwam tuku iduset ŋgina. \p \v 12 Taŋakina le Festus nu ka nuŋe gabat kame ndoŋ pasata nu Sesar tugum kuwa e ko nda kuwa ŋga saka nane tuku wamdus ismba pro Paulus sana: Ne Sesarŋge ne tuku pasa iswa ŋga sakat not ndo. Ye ne kukulni le Sesar tugum kaŋgat ŋgina. \s1 Mandor Agripa nu Festus tugum prona \p \v 13 Mara afu kuganaig le mandor Agripa piyo nuŋe Bernise ndoŋ gabat suŋgo kitek Festus kaiyewam tuku pronaik. \v 14 Nale nu ndoŋ taŋge minnaig ma ma Festus nu Paulus tuku Agripa sana: Ailfu gabat suŋgo Feliks nu kambim ŋga taŋgo ande muli wandekŋge kusremba kina. \v 15 Ye mbumba Yerusalem kan le pris gabat kame Zu mage mage taŋgo ta mbarna ŋga sayumba lafu ŋayonu tawe ŋginaig le \v 16 ye nane saniŋgen: Sine Rom mbal tuku maŋau taŋgo ande mbarte le ande nu pasa mbolŋge pilit ta nale kumu kumu tiŋga pasatade. Nu tuku pasa ismba ndo lafunu tuweg ŋgen. \v 17 Nane ye ndoŋ te pronaig ta ye dal ndaken. Mafena le ye pasa pilewam tuku mbili mbolŋge minyoka saniŋgen le Paulus tumba pro sine ŋgamukŋge te-tinaig. \v 18 Taŋanaig le nu pasa mbolŋge pilnaig mbal nane tiŋga Paulus nu mbar suŋgowanu sakinaig le mbar ande ŋayonu kanu ŋga idusen ta ye kaŋger ndawen. \v 19 Nane Paulus ndoŋ naŋgine maŋau tuku wamdus purkinaig. Taŋgo ande nyunu Yesus kummba maŋ tiŋganu sakina le nane nu nda tiŋgina ŋga nu tuku gubra tinaig. \p \v 20 Ye nane tuku pasa te-tiwam tuku ndin inum kaŋger ndamba nu ka Yerusalemŋge pasa te-tiwa ŋga sawen ta nu mbulna. \v 21 Nu muli wandekŋge minmba Rom gabat Sesarŋge nu tuku pasa isam tuku sakina. Ta tuku nu muli wandek sinamŋge minwa le ndin ande kaŋgermba nu kukuli le Sesar tugum kuwa ŋga minde minet ŋga Agripa sana. \p \v 22 Kile Agripa ndek Festus sana: Ye mata taŋgo ta tuku pasa isam nzaliyate ŋgina le Festus nu sakina: Ata. Indole ne isamŋgat ŋgina. \p \v 23 Mafena le Agripa nale Bernise ndoŋ nakile tawi magenu silika mindepiye mayemba maŋgur ma mbol pronaik. Kame mbal tuku gabat sugo sugo Sesarea nyu ŋak mbal mata pronaig. Nane ŋakmba maŋgurkinaig le Festus nu afu kukulniŋgina le Paulus tumba pronaig. \v 24 Pronaig le Festus nu sakina: Mandor Agripa, tane ŋakmba teŋge minig mbal tane isap. Taŋgo te kaŋgerap. Zu mbal Yerusalemŋge afu teŋge nane ŋakmba mara mara miŋge fetka taŋgo te ŋayonu balewa ŋga sayumba minig ta \v 25 ye nu balewam tuku mbar ande kaŋger ndawen. Nu gabat suŋgo Sesar tugumŋge pasa te-tiwam sayina tukunu ye nu kukuli le Sesar tugum kuwa ŋga idusmba minet ta \v 26 ye taŋgo te ame wam mbarna ta siŋgine gabat suŋgo saki le iswa. Ta tuku mandor Agripa tane ŋakmba nu tuku pasa isap ŋga nu wikit le te prowat. Sine ŋakmba nu tuku pasa ismba nu ame maŋau mbarna ta kila pilmba ye Sesar tuku waŋe ande kuyaramŋgit. \v 27 Ake kukuli ta mayenu kuga. Nu mbarna ta turmba kuyaram tuku ŋga Agripa sana. \c 26 \s1 Paulus nu Agripa tugumŋge pasa kuklina \p \v 1 Kile Agripa nu Paulus sana: Ne naŋe wam kube saka le sine isbe ŋgina. Taŋakina le Paulus nu pasa tugu palmbim ŋga wai kuitka sakina: \v 2-3 Mandor Agripa, Zu mbal tuku mine maŋau ta ne kila. Ta tuku Zu mbal nane ye mbaranu ŋga sakade ta ye ne tugumŋge sakam tuku gareyate. Ye tuku pasa te mbule ndaka isa. \p \v 4 Ye Yerusalemŋge yiŋe mbal ndoŋ kiŋo ndo minmba ka suŋgoken. Zu mbal ŋakmba ye tuku mine kila. \v 5 Ne nane kusnaniŋga le ye Farisi tuku maŋau dubiken ta sanamŋgaig. O buk nane wam ta kila minnaig. Sine Farisi mbal sine Zu mbal ŋakmba liniŋmba tukul pasa dubikam tuku matuk tukulkeg. \v 6 Kuate nu kumanu mbal tiŋgamŋgaig ŋga siŋgine mbuŋ kame saniŋgina wam ta ye suŋgomba iduset. Ta tuku ye pasa mbolŋge minet. \p \v 7 Sine Zu mbal tugu 12 ŋakmba ki furir pasa ta idusmba Kuate mbariŋmba alonu tairŋga mineg. Ye alonu ta kaŋgeren ŋga saket. Ta tuku Zu mbal ye tumba pasa mbolŋge pilnaig. \v 8 Ndaŋam tane Kuate nu kumanu mbal kuagnekam kumuŋ kuga ŋga idusde? \p \v 9 Ye mata Nasaretnu taŋgo Yesus tuku piro Yerusalemŋge ŋayo silimba ye wam mayewet ŋga idusen. \v 10 Pris gabat mbal nyu sinaig le ye nu tuku mbal muliŋ kilmba wandekŋge patiken. Afuŋge nane pasa mbolŋge kile-tidiŋga baleniŋgam sakinaig ta ye mata woken. \v 11 Kusem wande mbolŋge nane Yesus tuku nyu ŋayo siliwaig ŋga piro kareŋ niŋgen. Nane afu kua kinaig le ye gubra kagli firka nane dubika kasomok mbal tuku tumbraŋ sugo yimyam mbolŋge sota liken. \p \v 12 Mara ande pris gabat mbal ye Yesus dubinaig mbal bige tidiŋgam tuku nyu sinaig le ye Damaskus kambim tuku kan. \v 13 Ye ndin dubimba kumba ka ki mbilam bafuna le samba mbolŋge bulu suŋgokanu ki tuku bulu limba mayok kina sulumba mbal ye ndoŋ kageŋ ta ŋakmba kilŋasiŋgina. \v 14 Kilŋasiŋgina le sine kilke mbolŋge ndek tiri-turugeŋ le miŋge pasa ande Hibru pasambi sayina: Saulus, Saulus, ndaŋam tuku ne ye ŋayo siliyate. Ne baflo taŋaŋ naŋe nzali dubite le naŋe kulat taŋgoŋge katnate le rar kamuste ŋgina le \v 15 ye nu kusnawen: Suŋgo, ne imaŋge ŋgen le nu maŋ sayina: Ye Yesus ne ŋayo siliyate ta. \v 16 Kile ne tiŋga. Ne ye tuku piro biymba wam kaŋgerkat te afu maŋ tumni le wam ŋakmba ta nane afu saniŋgam tuku ye ne tugum mayok kat. \v 17 Ye ne kukulni le Zu mbal kasomok mbal tugum kaŋgat. Nane ne ŋayo silinam iduswaig le ye ne turni le ne ŋayo siline nda. \v 18 Ne nane wamdus purfeu serniŋga le ma make tuku maŋau kusremba bulu mbolŋge prowam tuku ne kukulnet. Nane Satan tuku saŋgri ŋakmba kusreka Kuate tugum kuwaig le nu nane tuku une sauke niŋguwa le nane Kuateŋge madiniŋgina mbal ndoŋ ulendikamŋgaig. Ta tuku ne kukulnet ŋga sayina. \p \v 19 Mandor Agripa, ye samba mbolŋge pasa sayina ta ye dubi mayewen. \v 20 Ye amboŋga Damaskus mbal tugumŋge pasa kuklimba nane ŋgamuŋgal biye mbilmba naŋgine maŋau ŋaigonu kusreka Kuate dubimba maŋau kitek ta tuku alonu kile-mayokkuwaig ŋgen. Ŋgumneŋga ye Yerusalemŋge Yudea ma tugu ŋakmba mbolŋge kasomok mbal turmba ŋgamukŋge pasa ndui ta kuklimba saniŋgen. \v 21 Wam ta tuku Zu mbal nane ye kusem wandekŋge minen le ye biye tiyumba baleyam sakinaig. \p \v 22 Baleyam sakinaig ta mara mara Kuate ye turyumba ka kile turyate le tane nyu ŋak mbal nyu kugatok ŋgamukŋge pasa kukliwet. Moses tuan taŋgo ŋakmba wam prowam tuku buk sake likinaig ta ndo kuklimba saket. Ye pasa kise sa ndaket. \v 23 Pasa ta teŋenmba. Kristus nu rar suŋgo tuwa sulumba kumanu mbal ti ndaŋguwaig le nu amboŋga tinuŋgat. Taŋawa sulumba nu Zu mbal kasomok ŋakmba kilmba bulu mbolŋge patikamŋgat ŋga Agripa sana. \p \v 24 Paulus nu taŋamba sana le Festus nu kueŋka sakina: Paulus, ne itulu ŋginŋgankate. Ne waŋe burka kila suŋgo tina tambik ne itulu ŋginŋgankam bafute ŋgina le \v 25 nu lafumba sakina: Gabat suŋgo Festus, ye taŋgo itulu ŋginŋgankade taŋaŋ kuga. Ye pasa purfeŋnu tugusek ndo saket. \v 26 Mandor Agripa, ye pasa saket te ŋakmba ne kila. Ye wam kubeu tiŋget te kuirka pro ndanaig. Ne o buk isna. Ta tuku miŋge bulokmbi ne sanet. \v 27 Ye ne kusnanet. Ne tuan taŋgo kame tuku kuyar son ŋgate e? Ne son ŋgate ta ye kila ŋgina. \p \v 28 Taŋakina le Agripa nu sana: Ne ait fagnu ndo pasa sayate ta mbolŋge ye pitik ndo Kristen mayok kinet ŋga ne iduste e ŋgina le \v 29 Paulus nu sana: Ne tane ŋakmba teŋge minig tane pitik ndo ko gitmba mbilka ye minet teŋen mayok kambim tuku ye Kuate suŋgomba yabaŋet. Ye muliŋtanu minet teŋenmba minap ŋga idus ndawet ŋgina. \p \v 30 Taŋakina le mandor Agripa gabat suŋgo Festus piyo nuŋe Bernise nane taŋge minnaig mbal ŋakmba tiŋginaig. \v 31 Tiŋga mayok ka naŋgine naŋgine saka ismba taŋgo te kumam tuku ko muliŋtam tuku wam ande kaŋger ndagig ŋga saka kinaig. \v 32 Kumbaŋge Agripa nu Festus sana: Taŋgo te Sesarŋge nu tuku pasa te-tiwam tuku sakina. Kuga kande kile paska pitaiwet kande ŋgina. \c 27 \s1 Paulus nu Rom kuwa ŋga kukulna \p \v 1 Gabat kame nane Paulus waŋ poŋga Itali kilke mbol kuwa ŋga nu muliŋ kilanu taŋgo afu ndoŋ kilmba kame gabat ande wai mbolŋge patikinaig. Kame gabat nyunu Yulius. Nane Sesar tuku kame mbal. Ye Lukas nane ndoŋ kan. \v 2 Waŋ inum Asia ma tugu mbolŋge kundu mindek ibeŋ ka kambim bafuna le sine poŋgigeŋ. Waŋ ta Adramitium tumbraŋ suŋgo mbolŋge minna tuku. Masedonia taŋgo Aristarkus nu Tesalonikanu nu sine ndoŋ kageŋ. \p \v 3 Sine kumba mafena le Sidon tumbraŋ suŋgo mbolŋge ibeŋ kageŋ. Tumbraŋ taŋge Yulius nu Paulus mbolŋge wam mayemba nuŋe gulab kame afu sotuwa le turwaig ŋga sana le sine kageŋ. \v 4 Luka pro waŋ poŋga kumba bubre tumailamŋge prona le sine bubre kua ka Siprus nuy ŋaiŋam kumam limba kageŋ. \v 5 Kumba ka Silisia le Pamfilia ma liniŋmba ka Lisia ma tugu tumbraŋ suŋgo Miraŋge ibeŋ kageŋ le \v 6 taŋge waŋ inum Itali kilke mbol kambim bafuna le kame gabat nu waŋ ta te-silikina le sine ŋakmba waŋ ta poŋga kageŋ. Waŋ ta Aleksandria tumbraŋ suŋgo mbolŋge minna tuku. \v 7 Kumba ka bubre fare fare prona le sine minde bada suŋgoka gitmba ka Nidus tumbraŋ suŋgo patugeŋ. Pakarka kambim tuku bubreŋge tukulsiŋgina le sine kumba ka Kreta nuy ndinam kumam kumba piyal make make kageŋ. \v 8 Piyal make dubimba minde bada suŋgoka kumba ma ande nyunu Kundu Mayenu taŋge ibeŋ kageŋ. Ma ta tugumŋge tumbraŋ suŋgo ande nyunu Lasea minna. \p \v 9 Zu mbal nyamagaŋ kusrekanu ait suŋgo buk kugana le sine dalka mingeŋ tukunu Paulus nu bubre suŋgo tiŋgam tuku ait prote ŋga nu ndek nane saniŋgina: \v 10 Taŋgo kame, sine waŋ poŋga maŋ kambim bafube ta sine piti ande te-silinuŋgig. Agaŋ ndende waŋ ŋak sine taŋgo turmba ŋgisinuŋgig. Ye taŋamba kamusmba saket ŋgina kande \v 11 kame gabat taŋgo nu Paulus tuku pasa nda isanu sukmba waŋ kulat taŋgo waŋ miro nale tuku pasa ndo ismba dubina. \p \v 12 Sine Kundu Mayenuŋge mingeŋ ta bubre ait mbolŋge mine mayewam kumuŋ kuga tukunu nane gudommba kambim saka sine Feniks kine tumbe ŋginaig. Feniks nu nuy ta tuku kundu ande. Ma ta bubre kua ka mine mayewam kumuŋ. Nane taŋge bubre ait kugawa ŋga tairŋga minam sakinaig. \v 13 Bubre taleu fudiŋmba fitna le ariya kile sine kab ŋga saka aŋga didika Kreta nuy make make kageŋ. \p \v 14 Sine kumba dir kageŋ le Kreta nuy kumamŋge bubre suŋgo ndekina. Bubre ta nyunu Duŋe Yawan. \v 15 Ndeka waŋ kaduna le sine waŋ mbilmba yalmbim fugumba taŋaig ŋgigeŋ le bubreŋge sine mbitisiŋgina le kageŋ. \v 16 Sine kumba ka ka nuy ande fudiŋndo nyunu Kauda ndinam kumam kumba make make kageŋ ta minde bada suŋgoka diŋgi ŋgisikikat ŋga te-mbolmba waŋ mbolŋge pilgeŋ sulumba kageŋ. \v 17 Diŋgi te-mbolmba waŋ fetkikat ŋga nane ŋgirpenu muli kareŋnumbi kuse likinaig. Afrika ma paranu mbolŋge waŋ ndiŋkikat ŋga kuru-kuruka lai kile-ibeŋkinaig le bubreŋge waŋ mbitina le kageŋ. \v 18 Bubre yu suŋgo tiŋga sine kilmba kulisokŋga ka mafena le waŋ bulkam tuku agaŋ ndende afu yu pankinaig. \v 19 Kumba ka maŋ furirmba mafena le naŋgine waimbi waŋ tuku agaŋ afu pankinaig. \v 20 Kageŋ ka ait afu ma dabuka pa guwa tiŋgina le sine ki mbai kaŋger ndakigeŋ. Bubre yu suk suk nda tiŋga sine kilmba kublisiŋgina le sine wamdus mayenu pro kinaig le ŋgisikamŋgig ŋgigeŋ. \p \v 21 Nane ait kuennu isukuse ndakinaig le Paulus nu nane ŋgamukŋge tiŋga saniŋgina: Taŋgo kame, tane ye tuku pasa ismba Kreta nuy mbolŋge mingeŋ kande sine piti teŋen te-sili ndaka waŋ mbolŋge agaŋ ŋakmba kumumbi minig kande. \v 22 Tane wamdus fulil ndaka saŋgri tiŋgap. Sine taŋgo ŋakmba ŋgisike nda. Waŋ ndo ŋgisikamŋgat. \v 23 Ye Kuate tuku taŋgo ye nu mbariŋet tuku. Furir nu eŋel ande kukulat le pro ye sayat: \v 24 Paulus ne siŋka gabat suŋgo Sesar tugum kaŋgat. Ne kuru kuru ndaka. Kuate nu ne turnuwa le ne mbolŋge nane ŋakmba mine mayewamŋgaig ŋgina. \v 25 Ye Kuate tuku saŋgri tomba tiŋget. Nu pasa sayat ta kumuwamŋgat. Ta tuku tane wamdus fulil ndaka saŋgri tiŋgap. \v 26 Bubreŋge waŋ mbitiwa le nuy ande mbol prowamŋgat ŋgina. \p \v 27 Kusem armba kugana le furir ait ta sine Adria yu mbol fare fare pinderka kumba furir ŋgamu waŋ tuku piro mbal sine kilke ande patuweg kande ŋga idusmba minnaig. \v 28 Taŋamba nane ndek muli agaŋ ande pitinu ŋak yu butonu katesewam tuku bukŋga didika burka 40 mita taŋaŋ kaŋgernaig. Maŋ dirdirka kumba bukŋga didika burkinaig ta 30 mita. \v 29 Waŋ tuku piro mbal mbuŋ mbolŋge waŋ fetkikat ŋga waŋ pine mbolŋge aŋga bailkamba pankinaig sulumba ma purfewa ŋga yabaŋmba minnaig. \p \v 30 Kile waŋ tuku piro mbal kua kambim saka aŋga afu waŋ ndumor mbol pankam kineg ŋga diŋgi kuklimba yu mbol pilnaig le \v 31 Paulus nu kaŋgerka kame mbal naŋgine gabat turmba saniŋgina: Nane si waŋ kusrewaig ta tane ŋgisinuŋgaig ŋgina. \v 32 Taŋakina le kame mbal diŋgi tuku muli pike pugurkinaig le ake faitka kina. \p \v 33 Mafewam patukina le Paulus nu nane isukuswaig ŋga sarsarniŋmba saniŋgina: Tane kusem armba ŋgisinu tuku wamdus fulilka nyamagaŋ afu tugusemba nye ndakinaig. \v 34 Tane nyamagaŋ afu kilmba nyap ŋget. Nyamagaŋ ta taŋgine ŋgarosu saŋgri pilewam tuku. Sine kume nda. Ŋakmba mage minamŋgig ŋga saniŋgina. \v 35 Nu pasa ta sakina sulumba nu bret afu kilmba Kuate gare pasa tuna sulumba nane ŋakmba am mbolŋge fetfetmba nyina le \v 36 nane wam ta kaŋgermba wamdus bulkinaig le nane mata nyamagaŋ afu kilmba nyinaig. \v 37 Sine waŋ mbolŋge mingeŋ mbal ta 276. \v 38 Nane ŋakmba isukusnaig sulumba waŋ bulkuwa ŋga wit ŋakmba kilmba yu pankinaig. \p \v 39 Mafena le ma ande kaŋgermba ŋginŋganka kundu ande kaŋgermba sine ka siŋge ibeŋ kambim tagobe ŋginaig. \v 40 Nane ndek aŋga ŋakmba muli pike pugurka kusreka ulum muli kuklinaig sulumba kile ndumor mbolŋge lai ta kuklimba te-duŋga piyalŋge ibeŋ kambim tuku kageŋ. \v 41 Kageŋ ka yu toŋgel tiŋganu ma ta mbolŋge waŋ ma paranu poŋga ndiŋkina le yu mbalo sugo sugo tiŋga waŋ pine kumam katnaig le fetkina. \v 42 Fetkina le muliŋ kilanu mbal ibeŋ ka kua kubekaig ŋga kame mbal nane bale farkam bafunaig le \v 43 kame mbal tuku suŋgo nu Paulus turam tuku idusmba nane tuku wamdus muku serniŋgina. Taŋamba nu sine ŋakmba sasiŋgina: Tane kage kila mbal amboŋga pateŋga kageka kape. \v 44 Tane kage gilai mbal ail baŋ ko waŋ tuku ail isu afu kilmba kageka kape ŋgina le sine ŋakmba kageka kumba ka piyalŋge kumumbi promba ibeŋ ka tabek kageŋ. \c 28 \s1 Paulus nu Malta nuy mbolŋge minna \p \v 1 Sine ŋakmba kumumbi tabek kageŋ sulumba nuy ta nyunu Malta ŋginaig le isgeŋ. \v 2 Yamban mbal nane sine kulat magekinaig. Sawe piymba murke suŋgo prona le nane pa dikŋga sine pa likam tuku sasiŋginaig. \v 3 Sine pa likmba minmba Paulus nu pa afu kilmba maŋgurka pa mbolŋge patikina le kame mbeŋ ande pa kamusmba mayok ka Paulus wainu make ndiŋna. \v 4 Taŋana le Malta mbal nane Paulus tuku wai mbolŋge mbeŋ kuikŋga minna le kaŋgermba naŋgine naŋgine ndek sakinaig: Nu taŋgo balewanu taŋgo. Yu mbolŋge ŋgisi ndakat ta kile nuŋe mbar tuku mbeŋŋge makewat ta kile kumamŋgat ŋginaig. \v 5 Taŋakinaig le Paulus nu ndek wai pareŋ-pareŋna le mbeŋ pa mbolŋge ndekina le nu maye minna. \p \v 6 Kile Malta mbal nane nu tuku wai fulilkamŋgat e ko nu am purwa le ndekamŋgat e ŋga idusmba nu kaŋgermba minnaig. Taŋamba idusmba minnaig ta Paulus tuku ŋgaro mbolŋge maŋau ande mayok ndakina le nane wamdus mbilmba sakinaig: Nu mbara ande ŋginaig. \p \v 7 Nuy ta tuku gabat suŋgo Publius. Sine nu tuku kilke patumba tabek kageŋ. Publius nu sine kilmba mara keŋmba nu sine kulat magekina. \p \v 8 Ait ta mbolŋge Publius tuku mam nuŋe nu guaze suŋgo ŋak minna. Nu ŋgaro pa tiŋga pinem ndare ŋak kumba minna le Paulus nu tugum kumba Kuate yabaŋmba wai nu mbolŋge patikina le mayekina. \v 9 Mayekina le nuy ta tuku guaze mbal afu isnaig sulumba nane Paulus tugum pronaig le nu nane wakeikina le ŋakmba magekinaig. \v 10 Magekinaig sulumba nane maŋau gudommba sine mbolŋge ke likinaig. Taŋamba ŋgumneŋga kambim bafugeŋ ait mbolŋge sine agaŋ ndende kugatok ta kumumbi kilmba sine siŋginaig. \s1 Paulus nu Rom kina \p \v 11 Aleksandria tumbraŋ suŋgo tuku waŋ ande bubre mindemba Maltaŋge minna. Naŋgine mbara suŋgo Sus tuku kiŋo armba kanunu wakeika waŋ ndumor mbolŋge patikinaig. \p Tambun keŋmba kuganaig le sine waŋ ta poŋga kageŋ. \v 12 Kageŋ ka Sirakusŋge ibeŋ ka mara keŋmba taŋge mingeŋ. \v 13 Taŋge tiŋga pikir-pakarka Regiumŋge ibeŋ kageŋ. Taŋge ait ndindo mingeŋ le bubre ande sine ŋgumnemŋge tiŋgina le sine bubre ta sumba pinderka kumba ka furirmba mafena le sine Puteoliŋge ibeŋ kageŋ. \v 14 Tumbraŋ suŋgo ta mbolŋge Yesus tuku mbal afu kaŋgerkigeŋ le sine nane ndoŋ minam tuku sasiŋginaig le sine kusem ndindo nane ndoŋ mingeŋ. Taŋamba maŋ tiŋga ndinmba ka Rom tuku tumbraŋ foŋfoŋ mbol progeŋ. \p \v 15 Romŋge Yesus son ŋginaig mbal sine tuku pasa ismba afu ka sine Apias tumbraŋ maŋgurkanu ma mbolŋge kaŋgersiŋginaig. Afu nane ka ma ande nyunu Badbaid Keŋmba mbolŋge kaŋgersiŋginaig le Paulus nu nane kaŋgerka Kuate gare pasa samba ŋgamuŋgal bulkina. \v 16 Sine Rom progeŋ le Rom tuku gabat kame Paulus tumba muliŋtanu taŋgo taŋaŋ pile ndaka wande ande mbol pilmba kame taŋgo ndindo nu kulatkuwa ŋginaig. \s1 Romŋge minnaig mbal pasa mayenu isnaig \p \v 17 Mara keŋmba kuganaig le Zu mbal tuku gabat kame Romŋge minnaig ta Paulus nu nane kile-maŋgurka saniŋgina: Tira kame, Zu mbal afu Yerusalemŋge ye tumba pasa mbolŋge pilmba Rom mbal tuku wai mbolŋge pilnaig. Ye siŋgine mbuŋ kame tuku tukul ande luka ndawen. Siŋgine taŋgo inum mata ŋayo sili ndawen. \v 18 Rom mbal ye tuku maŋau pileŋga ye baleyam tuku mbar inum kaŋger ndamba ye paska pitaiwam tuku sakinaig. \v 19 Sakinaig ta Zu mbal saŋgri tiŋga Rom mbal tuku pasa pitainaig. Ta tuku ye ndin ande kaŋger ndamba Rom gabat Sesarŋge ye tuku pasa te-tiwa ŋgen. Ye yiŋe Israel mbal pasa mbolŋge patikam idus ndawet. \v 20 Sine Israel mbal taŋgo ande pro siŋgine muskil kile-tidiŋge siŋgam tuku tairŋgeg. Ye taŋgo ta tuku saka minet sulumba muli wandekŋge minet. Ye tane ndoŋ pasatam tuku wike liken ta tugunu not ŋgina. \p \v 21 Taŋakina le nane nu sanaig: Yuda mbal ne tuku maŋau ta tuku waŋe afu kuyarniŋmba sine kila sa ndasiŋginaig. Afu te prode ta mata ne mbaranu ŋga sa ndakade. \v 22 Ma ŋakmba mbolŋge Nasaretnu taŋgo Yesus tuku mbal maŋau ŋayonu dubide ta ndo sakade le iseg. Ta tuku sine ne tuku wamdus isam nzalisiŋgit ŋginaig. \v 23 Taŋamba nane nu ait ande tunaig. \p Ait ta kumuŋgina le nane gudommba pro nu minna wande ta mbolŋge maŋgurkinaig le Paulus nu maratukuk pasa kuklimba minna le ki ka butuŋgina. Nu Kuate nuŋe gageu kulatkate wam ta tugunu te-mayokmba nane Yesus kila pilmba son ŋguwaig ŋga nu Moses tuan taŋgo ŋakmba tuku kuyar tugunu bitekŋga saniŋgina. \v 24 Taŋana le nane afu pasa ta ismba son ŋginaig le afu nane talakinaig. \v 25 Nane wamdus pur yimyamka kambim bafunaig le Paulus nu pasa ndindo tuturmba saniŋgina: Tukul Guwaŋge tuan taŋgo Aisaia wamdus tuna le nu siŋgine mbuŋ kame pasa ande saniŋgina ta nu mbar ndana. \v 26 Nu teŋenmba sakina. \q1 Ne Israel mbal tugum kumba saniŋga: \q1 Tane pasa isamŋgaig ta tugunu katesewe nda. Tane wam afu kaŋgerkamŋgaig ta alonu kaŋger tiwe nda. \q1 \v 27 Mbal te nane tuku ŋgamuŋgal tukulok. \q1 Nane kilba tukulniŋgig. Nane am tukulok minig. \q1 Kuga ta nane ammbi alonu kaŋgermba kilbambi tugunu ismba wamdus puluniŋguwa le ŋgamuŋgal biye mbilmba ye tugum prowaig le wakeikamŋgit. \rq Aisaia 6.9-10\rq* \m Aisaia nu taŋamba kuyarna ŋgina. \p \v 28 Paulus maŋ lato saniŋgina: Zu taŋgo, ye tuku pasa te ise tiwap. Kuate nu taŋgo tuku muskil kile-tidiŋge niŋgit pasa mayenu ta kasomok mbal tugum kinit. Naneŋge pasa isamŋgaig ŋgina. \v 29 Taŋamba saniŋgina le Zu mbal nane wamdus pur yimyamka kualeyauka sili-silinaig. \p \v 30 Paulus nu yar armba Romŋge wande miro taŋgo piya tumba minna sulumba afu nu tugum pronaig mbal ta ŋakmba kilmba \v 31 Kuate nuŋe gageu kulatkate pasa ta saniŋmba Suŋgo Yesus Kristus tuku nane ŋakmba saniŋmba tumniŋgina. Ande nu peu ndana. \p Son.