\id MAT - Sirionó NT -Bolivia 1977 (DBL -2013) \h SAN MATEO \toc1 El Santo Evangelio Según San Mateo \toc2 Mateo \toc3 Mt \mt2 EL SANTO EVANGELIO SEGÚN \mt1 SAN MATEO \c 1 \s1 Jesucristo i ñiinda ameɨ \p \v 1 Ã ndei Jesucristo i ñiinda ã. David rei ei tuchɨ. Abraham abe no. \p \v 2 Abraham ndei Isaac ndu. Isaac ndei Jacob ndu no. Jacob ndei Judá ru no. Judá nongue abe ru. \v 3 Judá rei Fares ndu. Zara ru abe no. (Tamar rei ũquɨ̃si.) Fares ndei Esrom ndu. Esrom ndei Aram ndu. \v 4 Aram ndei Aminadab ndu. Aminadab ndei Naasón ndu. Naasón ndei Salmón ndu. \v 5 Salmón ndei Booz ndu. (Rahab ndei esi.) Booz ndei Obed ndu. (Rut rei esi.) Obed ndei Isaí ru. \v 6 Isaí rei David ndu. David ndei ererecua. David ndei Salomón ndu. (Urías ninisi rei esi.) \v 7 Salomón ndei Roboam ndu. Roboam ndei Abías ru. Abías rei Asa ru. \v 8 Asa rei Josafat ndu. Josafat ndei Joram ndu. Joram ndei Uzías ru. \v 9 Uzías rei Jotam ndu. Jotam ndei Acaz ru. Acaz rei Ezequías ru. \v 10 Ezequías rei Manasés ru. Manasés rei Amón ndu. Amón ndei Josías ru. \v 11 Josías rei Jeconías ru. Jeconías nongue abe ru. Ũquɨ̃ ngue siqui abae judíos rerao mose Babilóniaa nda. \p \v 12 Jeconías rei Salatiel ndu no. Salatiel ndei Zorobabel ndu. \v 13 Zorobabel ndei Abiud ndu. Abiud ndei Eliaquim ndu. Eliaquim ndei Azor ndu. \v 14 Azor ndei Sadoc ndu. Sadoc ndei Aquim ndu. Aquim ndei Eliud ndu. \v 15 Eliud ndei Eleazar ndu. Eleazar ndei Matán ndu. Matán ndei Jacob ndu. \v 16 Jacob ndei José ru. José quia María quereco nguiã. María rei Jesús si. Cristo, ɨ equia ee. \p \v 17 Nyebe cator ce generaciones jaaja. Sã Abraham nane siqui no. David siqui mose, catorce generaciones cote. Abae judíos rerao mose Babilóniaa, catorce que aque abe mose cote ra. Cristo nyaacuquia mose que catorce aque mose cot e no nda. \s1 Jesucristo nyaacuquia mose \p \v 18 Jesucristo chaacuquia tasenei na jẽje. María rei esi. María que siquichõ ndei quia José ninisirã nda. Nyucuaaque ru eã ngue siqui rei ra. Nguiirĩ ngue eteachõ nguíe ye ra. Siquíã ndaque José rese. Espíritu Turã ae que eriirĩ mondo erie ye ra. \v 19 José turãte que eriqui rei ra. Eɨreɨ̃te que eriqui mae María rio rese ra. —Seninisirã eã nda cote reae. Ahuɨ rei ra esɨ mbia mbiiranua ndeae, ɨ rei que ndua ndua uchɨ angui re ra. María siqui reɨ̃ nguia emo ndese ee reaẽ. \v 20 José que ndua ndua quia erese ra. Ndua ndua mose que ángel mo ndu eque re cuu ra. Angel que ñee ee ra. —David riirĩ ño nde re. María eisi turã ño neninisirã. ¡Ndeɨreɨ̃ ngũíã ño jẽ! Emo ngue siqui ãte quia erese ra. Espíritu Turã ae que eriirĩ mondo erie ye ra. \v 21 Nguiirĩ nda etea. “Jesús” ere chõ eriirĩ je. Ae quia ra mbia sirõ tuchɨ eɨcuã sɨ, ɨ que ángel ñee José je cuu ra. \v 22 Eɨ̃ nda Dios cheẽ ɨo cote. Ae Dios cheẽ mbuchecuasa mbesa cose nae, ũquɨ̃ nda ɨo cote. Ã ndei embesa ji ã: \q1 \v 23 ¡Sã jẽ! Nyucuaaque ruã nda nguiirĩ tea. \q1 Emanuel, ɨ ra eriirĩ je. \q1 Dios riqui nanderese co, ɨ ñɨ Emanuel nde, ɨ que embesa ji cose ra. \p \v 24 José que ñumumba cote ra. Angel cheẽ nduɨ sɨ que María rerequia turã cote ra. \v 25 José que siqui eã mbeɨ erese ra. Nguiirĩ ndea chee. Jesús ɨ que José eriirĩ je ra. \c 2 \s1 Mbia aquiatu nyoɨ Jesús ɨtãquieɨ̃ ndea \p \v 1 Jesús que nyaacuquia Belén nda. Judea, ɨ que hue ibi je ra. Herodes rei hue jenda mbia rerecua Jesús nyaacuquia mose. Mbia aquiatu mo ngue ngaẽ huee ra. Tenda semba sɨ que ecuaẽ Jerusalén nda. \v 2 Ũquɨ̃ ngue ñee ngaẽ judíos je ra. —¿Mangue judíos rerecua mangue re? Ae nyaacuquia ramo nae ¿mangue mangue re? Uremae ngue nyasitata embae rese ra. Ureɨco mose ure récuaa. Nyebe urechu nguiã erea co. Urecoi rã urenia ndese ñee ee. ¿Ma eriqui ma nde? ɨ que mbia aquiatu ñee judíos je ra. \v 3 Herodes que jirandu erese ra. “Judíos rerecua nyaacuquia” ɨ mose, Herodes que pare pare ɨ tuchɨ quia ra. Siqui turã eã cote. Jerusalén jenda abe que ndua ndua jate quia erese ra. \v 4 Herodes que “jenyu” ɨ sacerdote rerecua ja je ra. Embesasa ja je abe que “jenyu” ɨ ra. —¿Mangue ra Cristo nyaacuquia mangue re? “Hue ra nyaacuquia” ¿ɨ embesa ji re? ɨ que Herodes ñee ee ra. \v 5 Ũquɨ̃ ngue ñee Herodes je ra. —Nyaacuquia ra Belén de Judea. Ɨ que embesa ji ra: \q1 \v 6 Sucha ñetẽ tuchɨ rei Belén. \q1 Belén de Judea. \q1 Mbia chɨɨcua tuchɨ ra Belén cote. \q1 Hue jenda mo nda mbia rerecuarã tuchɨ cote. \q1 Ae ra serimba Israel jenda teaquiatu tuchɨ quia cote, \m ɨ que Dios cheẽ embesa ji ra, ɨ que sacerdotes ñee Herodes je ra. \p \v 7 Nyebe Herodes “jenyu” ɨ nguiã ũquɨ̃ mbia aquiatu je. Ñee ngue ũquɨ̃ ísaa ra. —¿Manosete nyasitata embae rese jemae nde? ɨ que ñee ee ra. \v 8 Herodes que ũquɨ̃ mbia aquiatu mondochoɨ Belén cote ra. —Jẽso Belén. Nyaacuquia ramo je rese jẽirandu tuchɨ. Jẽ erea mose, sembiirandu se. Ɨ̃ nda se abe aso mae erese. Ɨ̃ nda acoi senia ndese se abe ñee ee, ɨ rei que Herodes ñee ee ra. \v 9 Mbia aquiatu que nyoɨ cote ra. Ae nyasitata rese eriqui mae nyii nae, aque nyasitata que oso beɨ quia mbia rẽta ra. Tiba que ee Belén arõ cote ra. \v 10 Nyebe mbia aquiatu ia tuchɨ nguiã mae mose nyasitata tiba rese cote. \v 11 Mbia aquiatu que ɨque tuchúaa cote ra. Huee que ãquẽ ɨtãquieɨ̃ ndiqui ee cote ra. Usi rese. María, ɨ equia ee. Ngoi que ngũíã ndese eɨtãquieɨ̃ je cote ra. Ñee turã ngue ee ra. Mbae que esirõ mondo Jesús je cote ra. Oro. Mbae mbushɨmbusa abe no. Mirra abe no. \v 12 Dios que ñee mbia aquiatu je cote ra. —Jẽsochɨ̃ nda ñee Herodes mbiirandu jẽ, ɨ que Dios ñee ee cuu ra. Nyebe echoɨ nguiã Herodes abi nguécuaa. \s1 José nyoi uchã Egíptoo \p \v 13 Aquere que Dio s ángel mo mondo ñee José je ra. Ñee ngue ee cuu ra. —Herodes ra eɨtãquieɨ̃ sequia sequia. Ɨquia serɨ̃te equia co. Jẽso uchã. Ãquẽ jendao sunuña Egíptoo. Esi rese. Huee jẽɨngochõ. Acheẽ jee ra ndeje huee, ɨ que Dios ñee José je ra. \v 14 José que ñumumba juã cote ra. Ãquẽ ngue ecuruchoɨ isa usi rese ra. Nyoɨ que Egipto quiti ra. \v 15 Chɨ arete que Egíptoo ra. Ererecua Herodes que mano cote ra. Dios cheẽ ngue ɨque cote ra. Eɨ̃ ngue Dios cheẽ embesa ji ra: \q1 Seriirĩ ngue aru Egipto sɨ ra, \m ɨ que embesa ji ra. \s1 Herodes ãquẽ ɨtãquieɨ̃ ɨquia ja \p \v 16 Herodes que paama ɨ tuchɨ cote ra. —Mbia aquiatu sembɨɨrɨ̃ ɨrɨ̃ ñochɨ̃. Nyebiã ñochɨ̃ ecuaẽ ñee seje, ɨ que ra. Nyebe que soldados mondo mbia riirĩ nacuẽ ɨquia ja cote ra. Ãquẽ ɨtãquieɨ̃ ngu e eɨquia ɨquia ja quia Belén jenda ra. Hue rurubinda ja abe no. Ngata ramo je abe ɨquia ja. Nyasitata nyecua quia mbia je nae, aque mosenda ãquẽ ɨtãquieɨ̃ ɨquia ja. \v 17 Herodes ũquɨ̃ ɨquia mose que Dios cheẽ ɨque cote ra. Ae Jeremías mbesa quia: \q1 \v 18 Mbia Ramá jenda nyeseo tuchɨ. \q1 Eya eã tuchɨ nguiirĩ ndese. \q1 Emo embia aroneãte. \q1 Eriirĩ nguia mano jate nguiã ee, ɨ que embesa ji ra. \p \v 19 José chɨ mose Egipto que Herodes mano nyee ra. Nyebe Dios ángel mo mondo nguiã ñe e José je. \v 20 —José, echumumba rã. Jẽso Israel cote. Ãquẽ abe erao. Esi rese. Ae ãquẽ ɨquia serɨ̃te quia nae, ũquɨ̃ ngue mano cote ra, ɨ que ángel ñee José je cuu ra. \v 21 José que ñumumba cote ra. Nyoɨ que nyebi Israel quiti cote ra. Ãquẽ ngue equerao esi rese ra. \v 22 Herodes riirĩ ngue siqui Judea jenda rerecuarã cote ra. Arquelao, ɨ que ee ra. José jirandu mose erese que esiquiche cote ra. Oso sereãte que huee cote ra. Dios que ñee ee cuu ra. Nyebe esɨ nguiã Galilea cote. \v 23 Sucha tubɨrɨã mo ngue chɨ Galiléaa ra. Nazaret, ɨ que hue je ra. José que nyoɨ beɨ hue, hue jendarã cote ra. Nyebe Dios cheẽ mbesa ji ɨque nguiã cote. Ɨ̃ ngue Dios cheẽ nda: Nazaret jenda ra Jesús, ɨ que Dios cheẽ nda. \c 3 \s1 Juan el Bautista Dios chẽ senei senei \p \v 1 Emo mose que Juan el Bautista Dios cheẽ nenei nenei mbia je cote ra. Dios cheẽ ngue esenei senei nguia mbia je turúquiaa ra. \v 2 —Jendua sɨ jẽɨcuã ndese. Jendua sɨ Dios rese. Dios ra tu mbia rerecuarã tuchɨ cote, ɨ beɨte que Juan nguia ñee nda. \v 3 Sã Isaías embesa nyii no: \q1 Emo ndiqui ñeemombo mombo turúquiaa huee. \q1 “Sã emo ndiqui ñeenda mbuquiche no, eɨ̃ jenye sɨ chõ nguia jẽ abe ɨcoquiatu nandererecua je”, ɨ equia turúquiaa hue, \m ɨ que Isaías embesa ra. Juan nɨɨ sɨ que embesa ra. \v 4 Quiicuã mbuaera chõ ngue Juan ɨrao ra. Mbae ɨre chõ ngue enumbicuasa no nda. Tucu mbuae chõ ngue eu quia no nda. Irao quiaa rɨɨnda abe. \v 5 Jerusalén jenda que ngaẽ ngaẽ tuchɨ quia echeẽ andu ra. Judea jenda abe no. Ama Jordán nimia nduɨnda abe no. \v 6 Mbia huɨɨcuã nenei nenei mose Dios je, ũquɨ̃ mose que Juan ndiqui bautizar ɨ ee ra. Ama Jordán ye. \p \v 7 Fariseos tubɨrɨã abe que ngaẽ ngaẽ tuchɨ quia Juan ndea ra. Saduceos tubɨrɨã abe no. Juan ngue ñee asite ũquɨ̃ je ra. —Mbeɨ rã ño jẽɨngo nguiã ã. Mbae ɨcuã nda tu mbia je nae, ¿ũquɨ̃ nɨɨ ño jenyu quia uchã serea co re? \v 8 Jẽ mbae ɨcuã ndecha mose Dios je, mbae turã jẽsaã saã mbeɨ quiatu quia ee cote. \v 9 “Abraham ndiirĩ nducucha chõ nande re. Nyebe ra Dios nandemingo beɨ” ¡jenyechɨ̃ nda jẽ! Dios Abraham ndiirĩ nducucha chao arõte raque sɨta je. \v 10 Ira rã sɨ chõ mbia riqui nguiã ã. Sã ira mo ndiqui ɨa turã no. Sã emo ndiqui ɨa eã no. Aque quia ra mbia maña cote. Erei sacuã. Eɨ̃ serɨ̃ serɨ̃ ño Dios nguiã mbia je co, mbia mbae turã naa eã mose. \p \v 11 I je chõ aɨco nguiã bautizar ɨ mbia je co. Jẽ ndua ndua sɨ mose Dios rese. Co chɨ emo ndu quia seruɨ co. Ae quia equirãcuã tuchɨ sesɨ re. Ae quia eturã tuchɨ sesɨ re. Ae quia ra bautizar ɨ mbia je Espíritu Turã je. Mbia chɨã mbitirõ sacuã. Sã tata riqui mbae mbitirõ no. \v 12 Ae ra mbia umbae mɨɨ ɨcúe. Eturã achõ ño embae re. Ae embae eã nae, ũquɨ̃ nda eséi cote. Ũquɨ̃ ndeisa ra ua eã mbeɨ tata. Sã mbia quiata a chiqui chiqui no. Sã ea mɨɨ ɨcúe no. Sã echuruique mombo tátaa no, ɨ que Juan ñee mbia je ra. \s1 Juan bautizar ɨ Jesús je \p \v 13 Jesús que tu Galilea sɨ cote ra. Tu que Juan ndea Ama Jordán nda. Juan bautizar ɨ sacuã ee. \v 14 Juan ngue teã teã ndei ee ra. —¿Mañɨ ae ra bautizar ɨ ndeje re? Nde chõ bautizar ere seje ae, ɨ rei que Juan ñee Jesús je ra. \v 15 Jesús que ñee ee ra. —Bautizar ere rei seje. Dios cheẽ nduɨ sɨ mbae nandesaã turã ja quia, ɨ que Jesús ee ra. Juan ngue eno ɨ chee ee ra. \v 16 Juan ngue bautizar ɨ ee ra. Jesús que usẽ oso ama sɨ cote ra. Ibei que nyɨequia ee cote ra. Espíritu Turã ngue nguichi nyurushɨ rã nda. Nguichi que eu Jesús rese ra. \v 17 Ibei jenda que ñee nda. —Seriirĩ ño co re. Sechesecua chõ co re. Seyate erese, ɨ que Dios ñee Jesús je ra. \c 4 \s1 Jesús tambɨɨcuã, ɨ raque Satanás \p \v 1 Turúquiaa que Espíritu Turã Jesús rerao ra. “Tã tae Jesús je”, ɨ sacuã diablo Jesús je. \v 2 Huee que Jesús riqui arete ra. Cuarenta días. Mbae mo ngue eu eã mbeɨ aque mose ra. Eriãcuãte que cote ra. \v 3 Aque mose tuchɨ que diablo sɨ ee ra. Embɨɨcuã sacuã. —Nde Dios riirĩ mose, mbichae esaã ã sɨta je. Ɨ̃ nda ereu, ɨ rei que diablo ñee ee ra. \v 4 Jesús que ñee ee ra. —Tei. Sã embesa ji ñee no: “Mbia chɨu achõ nda mbia mingo eã. Dios cheẽ nguia ra mbia mingo nguiã”, ɨ que embesa ji ra, ɨ que Jesús ee ra. \v 5 Aquere que diablo ererao Jerusalén nda. Querao que suruchuɨ ibate Dios chuchua arõ nda. \v 6 Ñee ngue Jesús je ibate ereco mose ra. —Nde Dios riirĩ mose, eo oso íbii no. Dios ra ndereaquiatu. Sã embesa ji riqu i ñee no: \q1 Dios ra ángeles mondo ndereaquiatu sacuã. \q1 Oje ra ndeisi. Nembuquichi mingue rae. \q1 Sɨta ra cua ɨã ndei je, \m ɨ que embesa ji ra, ɨ rei que diablo ñee Jesús je ra. \v 7 Jesús que ñee diablo je ra. —Sã embesa ji ñee no: “‘Ma Dios sereaquiatu. Tã tae ee no’, jenyechɨ̃ nda Dios je”, ɨ ñɨ Dios cheẽ nde, ɨ que Jesús ñee diablo je ra. \v 8 Aquere que diablo ererao ibi ibate mo nda. Ibate tuchɨ ererao cote. Diablo que ibi teacuquia ja ee ra. Ɨshonda abe reacuquia ja ee. \v 9 Diablo que ñee ee ra. —Sembae ja chõ ibi re. Ibi turã ja. Ndeɨco mose serese, tamondo ja ndeje. Serimbarã mose nde, tamondo ja ndeje, ɨ rei que diablo ñee Jesús je ra. \v 10 Jesús que ñee ee ra. —Quiatúae sesɨ ae, Satanás. ¿Mañɨ nda se nderimbarã nde? “Dios ae rese chõ jeɨngo”, ɨ que embesa ji ñee ndesẽ, ɨ que Jesús ee ra. \v 11 Diablo que oso erecha cote ra. Angeles que ngaẽ Jesús reaquiatu cote ra. \s1 Jesús mbia mbaaquiatu quiatu ramo \p \v 12-13 Aque mose que mbia rerecua Juan tarõ cárcel nda. Jesús jirandu mose etarõ ndese que esɨ Galilea cote ra. Nazaret, ɨ que sucha tubɨrɨã je ra. Aquere que esɨ siri Capernaum cote ra. Ama ndɨsha ji. Zabulón abe ji. Neftalí abe ji. Huee que Jesús sɨ siri ra. \v 14 Isaías chɨmbesa Dios cheẽ ngue ɨque cote ra. Jesús siqui mose huee. Eɨ̃ ngue Isaías embesa cose ra: \q1 \v 15-16 Mbia hue jenda ja que siqui itondáruu nyii ra. \q1 Zabulón jenda. Neftalí jenda. \q1 Ama ndɨsha ji jenda. \q1 Ama Jordán ndobeɨnda. \q1 Ae judíos eã Galilea jenda nae, ũquɨ̃ abe no. \q1 Ũquɨ̃ mbia que siqui ja rei itondáruu nyii ra. \q1 Nyaashɨ̃ ngue tu ee cote ra, \m ɨ que Isaías embesa ra. \v 17 Aque mose beɨ chõ ngue Jesús riqui ñee mbia je cote ra. —Jendua sɨ Dios rese. Mbia rerecuarã tuchɨ ra Dios namo jiri, ɨ que Jesús quia ñee mbeɨ mbia je cote ra. \s1 Jẽɨngo seruɨ, ɨ Jesús uchɨmbaaquiaturã je \p \v 18 Emo mose que Jesús sɨ quia ama nimia nduɨ ra. Ama Ndɨsha Galilea. Huee que mae Simón Pedro rese ra. Enongue rese abe que mae nda. Andrés, ɨ equia ee. Ɨ que eu sɨra mbuasa mondo mondo ii ra. Sɨra resenda beɨ rei ũquɨ̃. \v 19 Jesús que ñee ee ra. —¡Seruɨ beɨ chõ jẽɨngo jẽ! Taembaaquiatu quiatu. Mbia teendu endu beɨ quia seje cote, ɨ que Jesús ee ra. \v 20 Nyoɨ ja que eruɨ ra. Sɨra mbuasa sɨ que echoɨ huɨ ra. \v 21 Pe jiri que mae Jacobo rese ra. Enongue rese abe. Juan, ɨ equia ee. Eru abe que siqui erese ra. Zebedeo, ɨ equia ee. Huee que echɨ ja canoa ye sɨra mbuasa mbitirõ tirõ nda. —Jẽɨngo seruɨ, ɨ que Jesús Jacobo je ra. Juan je abe. \v 22 Jesús cheẽ nduɨbe tuchɨ que echoɨ eruɨ ra. Canoa ndecha. Ngu abe recha. \s1 Jesús mbia tubɨrɨã mbaaquiatu \p \v 23 Jesús que ngata tuchɨ quia Galilea rɨ̃ nda. Mbia que embaaquiatu quiatu quia mbia chumunua nuásaa ra. Dios cheẽ turã ngue esenei senei nguia ee ra. Mbia rasi chumumbara que embucherõ cherõ nguia ra. \v 24 Mbia Siri a jenda que jirandu tuchɨte chee erese ra. Nyebe eriqui nguiã erasi rurucuaẽ cuaẽ jate ee. Erasi chumumbara. Mbia aba checuayã nyɨreco abe no. Mbia quiachã quiachã je abe no. Mbia umɨ sayã je abe no. Jesús que embucherõ cherõ ja quia ra. \v 25 Mbia tubɨrɨã tuchɨ que siqui Jesús ruɨ cote ra. Galilea jenda. Decápolis jenda abe no. Jerusalén jenda abe no. Judea jenda abe no. Ama Jordán ndobeɨnda abe no. Uquɨ̃ jenda siqui ja Jesús ruɨ. \c 5 \s1 Jesús mbia mbaaquiatu quiatu ibi ibate \p \v 1 Mbia tubɨrɨã ngu e chɨ Jesús rese ra. Nyebe Jesús nyuɨ nguiã ibi ibate mo ndese ra. Ngoi que huee ra. Echɨmbaaquiatu que esɨɨchã ngaẽ nda. \v 2 Jesús que embaaquiatu quiatu ra. \s1 Ae eyate riqui \p \v 3 Eɨ̃ ngue ñee ee ra: \p —Ae siqui mingue quia nae, eya chõ ũquɨ̃ nde. Ũquɨ̃ nda siqui Dios rese. \p \v 4 Ae nyeseo quia nae, eya chõ ũquɨ̃ nde. Dios ra embia tuchɨ. \p \v 5 Ae eseteãte riqui nae, eya chõ ũquɨ̃ nde. Ibi ja ra embae cote. \p \v 6 Ae siqui turã sete quia nae, eya chõ ũquɨ̃ nde. Dios ra embucuata turã nguia. \p \v 7 Ae eya eãte riqui mbia rese nae, eya chõ ũquɨ̃ nde. Dios ia eãte ra ũquɨ̃ ndese. \p \v 8 Ae echɨã turãte riqui nae, eya chõ ũquɨ̃ nde. Ũquɨ̃ nda mae Dios rese. \p \v 9 Ae mbia mingo turã nguia nyɨese nae, eya chõ ũquɨ̃ nde. “Seriirĩ” ɨ ra Dios ũquɨ̃ je. \p \v 10 Mbia ɨcuã ɨcuã mose jẽturã je, jẽya tuchɨ rae. Jenderecua tuchɨ chõ Dios riqui nguiã co. \p \v 11 Mbia ñee ɨcuã mose jẽje serɨɨ̃, jẽya tuchɨ rae. Mbia ɨcuã ɨcuã mose jẽje serɨɨ̃. Mbia ñee ñooño mose jenɨɨ, jẽya tuchɨ rae. \v 12 Jeñɨmbia chõ nguia ũquɨ̃ mose. Dios quia ra mbae turã tuchɨ mondo jẽje ibate. Mbia ɨcuã ɨcuande jẽje nyii. Eɨ̃ ngue mbia ɨcuã ɨcuã nguia Dios rimba je nyii no nda. \s1 Tata rendi rã ndei Dios quiato \p \v 13 Embiquesa rã ño jẽɨngo nguiã mbia je ã. Sã embiquesa turãte no. Eɨse quiachamba mose, eɨcuã tuchɨ ra cote. Mbia ra emombo chõ cote. Mbia ra irõ ño erese. \v 14 Tata rã ño jẽɨngo nguiã mbia Dios quiatoã je ã. Mbia sucha cuasu raã mose ibi ibátee, mbia ra mae ja erese. \v 15 Sã nandeɨco lámpara mendi no. Sã nandeɨco eati eã no. Sã nandeɨco emɨɨ eã mbaequi re no. Erendi checua chõ nda nandemɨɨ nguiã. Mbia resae ja sacuã. \v 16 Eɨ̃ jenye sɨ chõ nguia tata turã na. Mbae resae turã mbia je. Eɨ̃ jenye mose ra mbia mae jẽturã ndese. Ñee turã nda jendu ibatenda je cote. \s1 Jesús mbia mbaaquiatu quiatu Moisés chɨmbesa rɨɨ̃ \p \v 17 Dios cheẽ ɨque ja sacuã ño achu nguiã co. Moisés cheẽ mbutiã sacuã eã ño ngue achu nguiã. Dios cheẽ mbuchecuasa cheẽ mbutiã sacuã eã ño ngue achu nguiã. \v 18 Tacheẽ nyecua jẽje. Moisés cheẽ nda ɨque ja. Ibei ra ua. Ibi abe ra ua no. Moisés cheẽ nguia ra ua eã mbeɨ. Ique ja chee rae. \v 19 Dios cheẽ tubɨrɨãte raque mbia je, mbia echeẽ mumbayã sacuã. Emo echeẽ mɨɨ mumba mose, Dios biãte ra ũquɨ̃, Dios siqui mose ererecuarã tuchɨ cote. “Dios cheẽ mɨɨ emumba”, ɨ mose emo, Dios biãte ũquɨ̃. Ae echeẽ mumbayãte quia nae, Diosbi tuchɨ chõ ũquɨ̃ nde. Ae ñee nguia mbia je nae, “Dios cheẽ jemumbayã ja” ɨ quia mbia je nae, Diosbi tuchɨ chõ ũquɨ̃ nde. \v 20 Tacheẽ nyecua jẽje. Fariseos uturã saã saã tuchɨ raque. Embesasa abe uturã saã saã tuchɨ raque. ¡Jẽ nguia jẽɨngo turã tuchɨ ũquɨ̃ sɨ jẽ! Jẽ jẽɨngo turã eã mose ũquɨ̃ sɨ, jẽɨngo eã nda Dios rese, Dios siqui mose mbia rerecuarã. \s1 Paama jenyechɨ̃ nda emo je, ɨ Jesús \p \v 21 Ameɨ ñee ngue jeñandu rei ra. “Mbia mo nda ereɨquiachɨ̃. Nde mbia mo ɨquia mose, nde abe ra mbia ndeɨquia arõte”, ɨ rei que ameɨ nda. \v 22 Se quia tacheẽ nyecua jẽje. Jẽ paama ɨ chooño mose jenongue je, mbia ra jeɨquia arõte. “Ndeaquiatuã nde” jenye mose jenongue je, mbia ra jẽɨquia arõte. “Ndearacuayã nde” jenye mose jenongue je, jẽso arõte ra tata cuasu. \v 23-24 Nembae ofrenda rerao mose Dios je, endua rã nyii, emondo nonde ee. Ndenongue mo paama ɨ mose ndeje, ofrenda esecha rã oso ñee ndenongue je. Jeñɨmbuturã na nguia nyii. Aquere quiatu eso nyebi ofrenda mee Dios je cote. \v 25 Emo mbia rerecua mbuqueta queta mose nderɨɨ̃, ndeturã ño ee. Echeẽ turã ño ee. Jẽ ae chõ jeñɨmbuturã jenyue. Ɨ̃ nda ndererao ɨcuã eã. Ndererao mose ra ndetarõ mbeɨ cárcel. \v 26 Huee ra ereɨco beɨ. Nembae mondo ja tuchɨ chee ee. \s1 Emo mae mose cuña mo oseɨ oseɨ, adulterio ɨ ũquɨ̃ je \p \v 27 Ameɨ ñee ngue jeñandu rei ra. “Emo ninisi rese ra jẽɨngochɨ̃”, ɨ rei que ra. \v 28 Se quia tacheẽ nyecua jẽje. Emo mae ɨcuã mose cuña mo ndese, “aque rese nda aɨco raã ña” ɨ mose, ũquɨ̃ abe eɨcuãte. Siqui raanguia erese chõ ũquɨ̃ nde. \v 29 Nderesa mae mose mbae ɨcuã ndese, echoo mombo. Nderesa nemingo serɨ̃ mose mbae ɨcuã nde se, echoo mombo. Coche nderesa mɨɨ eremombo nguiã. Ɨ̃ nda nderete osoã tata cuásuu. \v 30 Ndeo nemingo mose mbae ɨcuã ndese, echisia mombo. Coche ndeo mombo nguiã. Ndequiato cutinda raque. Ɨ̃ nda nderete osoã tata cuásuu. \s1 Jeninisi ra jemombochɨ̃ jẽ, ɨ Jesús \p \v 31 Ameɨ ñee ngue jeñandu rei ra. “Emo ngũinisi mombose mose, sã emombo chõ. Papel mbesa ji emondo ee”, ɨ rei que ameɨ nda. \v 32 Se quia tacheẽ nyecua jẽje. ¡Jeninisi ra jemombochɨ̃ jẽ! Jeninisi siqui mose emo ndese, ũquɨ̃ mose mɨɨ ño jeninisi jemombo arõte raque. Jẽ emombo chooño mose, jẽɨngo jeninisi mingo adulterio rese ũquɨ̃. Ae emombo ji quereco cote nae, ũquɨ̃ abe eɨcuãte no. Adulterio, ɨ chõ ũquɨ̃ je re. \s1 Jurar jenye jirichɨ̃ nda jẽ \p \v 33 Ameɨ ñee ngue jeñandu rei ra. “Jurar jenye mose Dios je, jeñee nda jembuchebichɨ̃ ee”, ɨ rei que ameɨ nda. \v 34 Se quia tacheẽ nyecua jẽje. ¡Jurar jenye eã mbeɨ tuchɨ jẽ! Ibei rɨɨ̃ abe jurar jenye eã jẽ. Dios recua chõ ibei re. \v 35 Ibi rɨɨ̃ abe jurar jenye eã jẽ. Dios ironguia chõ ibi re. Jerusalén nɨɨ abe jurar jenye eã jẽ. Dios mbae tuchɨ chõ Jerusalén nde. \v 36 Jeãquĩ nɨɨ abe jurar jenye eã jẽ. Jẽa mɨɨ mo jembushĩ aroneate. Co mɨɨ jemondei aroneate no. \v 37 ¡Jurar jenye eã jẽ! “Ae” jenye chõ. “Tei” jenye chõ. Ũquɨ̃ mɨɨ ño jeñee. Jurar jenye mose, eɨcuãte ũquɨ̃. \s1 Emo ɨcuã mose jẽje, jẽturã ño ee \p \v 38 Ameɨ ñee ngue jeñandu rei ra. “Emo nderesa mungue mose, nde abe aque resa emungue. Emo ndereɨ̃ siquio mose, nde abe ereɨ̃ esiquio”, ɨ rei que ameɨ nda. \v 39 Se quia tacheẽ nyecua jẽje. Mbae ɨcuã nda jẽsaãchɨ̃ mbia ɨcuã je. Emo ucua mose nderitii rese, nderitii rɨbɨsho abe eteacuquia ee. \v 40 Emo demandar ɨ mose ndeje, “nembae camisa emondo seje” ɨ mose, emondo chõ ee. Ndeɨrao nongue abe emondo ee. \v 41 “Sembae mbae usi erao jiri seje”, ɨ mose emo ndeje, peebe jiri erao ee. \v 42 Emo ache ache ɨ mose ndeje, emondo ee. “Mbae mo prestar ere seje” ɨ mose emo, emondo ee. \p \v 43 Ameɨ ñee ngue jeñandu rei ra. “Ae eturãte riqui ndeje nae, echesecua erese. Ae ndeucuãyã nguia nae, nde abe eucuãyã” ɨ rei que ameɨ nda. \v 44 Se quia tacheẽ nyecua jẽje. Echesecua chõ ndeucuãyãsa rese. Mbae turã esaã ño nguia ee. Ae ñee ɨcuã nguia nderɨɨ̃ nae, echeẽ turã ño nguia nde ee. Ae eɨcuãte riqui ndeje nae, ũquɨ̃ nɨɨ eɨco ñee turã Dios je. \v 45 Eɨ̃ jenye mose ra Ibatenda riirĩ turã tuchɨ jẽ. Dios quiarei eturã mbia ja je. Mbia turã je. Mbia ɨcuã je abe no. Dios quiarei tenda mbusẽ turã mbeɨ mbia turã je. Eɨcuã je abe no. Dios quiarei ama mbuchaaqui turã mbeɨ mbia turã je. Eɨcuã je abe. \v 46 Ae eturãte riqui mbia jẽje nae, ũquɨ̃ achõ je jẽturã mose, eɨcuãte ũquɨ̃. Mbia ɨcuã abe mbae turã saãte uquiato achõ je. Eɨ̃ jenyechɨ̃ nda jẽ. \v 47 Jẽquiato achõ je jeñee turã mose, aba biãte ũquɨ̃. Eɨ̃ ño Dios quiatoã abe nguiã ñee turã uquiato je. \v 48 Jẽ nguia jẽɨngo turã mbeɨ mbia ja je. Sã jendu Ibatenda turã mbeɨ riqui no. \c 6 \s1 Mbae turã jẽsaã nyecuayã ño nguia \p \v 1 “Sã mbia mae ja sechɨao turã ndese”, jenyechɨ̃ nda mbae turã naa mose. Mbia résaa achõ nda mbae turã jẽsaã saãchɨ̃ jẽ. Ũquɨ̃ jẽsaã saã mose ra jendu Ibatenda mbae turã mee eã jẽje. \v 2 Jẽɨngo mose mbae mee mee mbaecha reã je, jemondo checuayã ño nguia ee. Mbia mbiirandu randu eã. Ae uturã saã saã nguia nae, ũquɨ̃ na nda jẽɨngochɨ̃. Dios ra mbae turã mee eã ũquɨ̃ je. “Sã mbia mae ja sechɨao turã ndese”, jenyechɨ̃ nda jẽ. \v 3 Mbae turã jẽsaã mose, jẽsaã mingue chõ. \v 4 Mbae turã jẽsaã nyecuayã ño. Jẽɨngo mose mbae turã naa naa nyecuayã, Dios ae ra mae jẽturã ndese. Ae quia ra mbae turã mee nyecua jẽje cote. \s1 Eɨ̃ jenye chõ ñee Dios je, ɨ Jesús \p \v 5 Jeñee mose Dios je, jeñee mingue chõ nguia ee. Uturã naa naasa rã nda jẽɨngochɨ̃. Ũquɨ̃ ndiqui nyoɨ choɨ mbiásaa ñee sacuã Dios je ũquɨ̃. “Sã mbia mae ja serese secheẽ mose Dios je”, ɨ equia ũquɨ̃. Mbia riqui mae jate raque erese. Dios quia ra mbae turã mee eã ee. \v 6 Nde ñeese mose Dios je, nde ae chõ echeẽ nguia ee ndechuchúaa. “Sa mbia mae ja serese”, erechɨ̃ nda jẽ. Nde a e chõ echeẽ nguia ee. Dios ae ra siqui nderese. Dios ae mbae ɨcua ja nguiã. Ae quia ra mbae turã mee ndeje cote. \p \v 7 Nde ñee mose Dios je, hue rɨ̃ beɨte ra ereɨcochɨ̃ ñee ee. Eɨ̃ ño Dios ɨcuasa reã nguiã ñee ndaque Dios je. “Hue rɨ̃ urecheẽ mbeɨ mose ra Dios ureandu”, ɨ rei nguiã. \v 8 Ũquɨ̃ na nda jẽɨngochɨ̃. Ae mbae ãte riqui jẽje nae, ũquɨ̃ Dios ɨcuate quia co. Jeñee nonde ee. “Mbae embu ure je”, jẽ ɨ nonde ee. \v 9 Eɨ̃ jenye chõ nguia ñee Dios je: \q1 Paba Ibatenda, sã mbia ñee turã mbeɨ quia nderɨɨ̃. \q1 \v 10 Mbia rere cuarã ja sacuã echu jeɨ íbii. \q1 Sã mbia ibatenda riqui siqui beɨte ndebi rese no. \q1 Sã mbia ibi jenda abe riqui ndebi rese. \q1 \v 11 Ae ra ureu namo, ũquɨ̃ embu rã urechɨurã. \q1 \v 12 Ae uresaã ɨcuã ɨcuã ndeje nae, ũquɨ̃ embutiã ná uresɨ. Sã ureɨco tesareɨ mbia ɨcuã ɨcuã mose ure je no. \q1 \v 13 “Mbae ɨcuã jẽsaã” ¡ɨchɨ̃ nda emo ure je jẽ! \q1 Urereaquiatu beɨ quia mbae ɨcuã sɨ. \q1 Nde mɨɨ ño mbia rerecuarã nde. \q1 Nde mɨɨ ño ndequirãcuã nde. \q1 Nde mɨɨ je mbia ñee turã sacuã mbeɨ. Amén. \m Eɨ̃ jenye chõ ñee Dios je. \v 14 Mbia ɨcuã ɨcuã mose jẽje, jẽtesareɨ chõ esɨ. Eɨ̃ jenye mose ra Dios Ibatenda abe jeɨcuã mbutiã jẽsɨ. \v 15 Jẽtesareɨ eã mose mbia ɨcuã sɨ, Dios abe ra jẽɨcuã mbutiã eã jẽsɨ. \s1 “Sã mbia mae ja serese” jenyechɨ̃ nda huɨ mose jenyɨu sɨ \p \v 16 Jenyɨu sɨ jẽhuɨ mose Dios je, “sã mbia mae jate seyayã ndese”, jenyechɨ̃ nda ñee. Jendesa ia eã techɨ̃ nda aque mose jẽ. Eɨ̃ ño uturã naa naasa nguiã. Mbia nda mae ja rei nguiã erese. Dios quia ra mbae turã mee eã ee. \v 17 Ndehuɨ mose ndechɨu sɨ Dios je, ndeya chõ eɨco. \v 18 Sã mbia jiranuã nderiãcuã ndese. Sã Dios ae jirandu nderiãcuã ndese. Dios quia mbae ɨcua jate nguiã. Ae quia ra mbae mee ndeje cote. \s1 Jembaerã ibatenda rese quia jẽɨngo ndua ndua \p \v 19 “Mbae turã tamunua nu a sembaerã aa íbii”, jenyechɨ̃ nda jẽ. Chicuaquiareɨ̃ nda eu arõte. Emo embuquiachã arõte jẽsɨ. Eichoi arõ ndete no. \v 20 Ibate quia mbae jemunua nua jembaerã. Ibate quia ra chicuaquiareɨ̃ eu eã. Ibate quia ra jembaerã ichoi eã mbeɨ. Ibate quia ra emo embuquiachã eã jẽsɨ. \v 21 Jembaerã chɨ mose ibate, Dios rese ra jẽɨngo ndua turã. Jembaerã chɨ mose íbii, ibi jenda mɨɨ ndese ra jẽɨngo ndua. \s1 Nanderesa mbae resae nanderete je \p \v 22 Nanderesa quiarei mbae resae nanderete je. Nanderesa turã mose, nanderete abe ra oso turã. \v 23 Nanderesa ɨcuã mose, nanderete abe ra oso ɨcuã ɨcuã no. Tat a rendi rã jẽɨngo beɨ. Ũquɨ̃ mose ra jẽɨngo jiri jiriã itondáruu. \s1 Mbae isiquia Dios quiato eã \p \v 24 Erimba mɨɨ mo siqui aronea ererecua nyeremo ndese. Ererecua nyeremo mose, huee ra erimba ererecua nongue ucuayã. Ererecua nongue ra ebite. Eɨ̃ sɨ chõ mbia re. Ae ndua beɨte quia mbae isiquia rese nae, ũquɨ̃ siqui aroneate Dios ruɨ. Ae siqui beɨte quia Dios rese nae, ũquɨ̃ nguiarei ndua eã jiri mbae isiquia rese. \s1 Dios uquiato teaquiatu beɨ \p \v 25 “¿Mbae ra nandeu re?” jenyechɨ̃ nda quɨcoɨ coɨ jẽ. “¿Ma tiru ra nandemingue re?” jenyechɨ̃ nda quɨcoɨ coɨ no jẽ. Mbia chɨu ae ra mbia mingo eã. Mbia ɨrao abe ra mbia mingo eã no. \v 26 Sã nguireɨ̃ no. Mbae tiquiayã ndaque. Mbae ɨshao eã ndaque no. Mbae ruacuã eãte raque embae no. Dios ae quiarei embuquiaru quiaru beɨ. Jẽ nguiarei Dios queteamba tuchɨ nguireɨ̃ sɨ. Dios ae jembuquiaru nguiã jẽ no. \v 27 Mbi a ae ra tiarõ eã. “Se ra atiarombe”, ɨ raque ndua ndua uchɨangui re. Dios ae mbia mbutiarõ nguiã. \v 28 “¿Ma tiru ra nandemingue re?” jenyechɨ̃ nda pare pare ɨ jẽ. Sã mbae uti no. Sã mbae uti turãte riqui no. Mbae ao ao eã ndaque. Ninyu mburirã ndirã eã ndaque. \v 29 Dios ae chõ mbae uti mbuturã nguiã. Mbae uti quiarei eturã jiri Salomón sɨ. Salomón turãte raque. \v 30 Sã Dios quiata mbuturã no. Quiata mano jeɨte raque. ¿Mañɨ nda Dios jembɨɨrao eã jẽ nde no? ¿Mbaerã jẽɨngo Dios ɨcuayãte re? \v 31 “¿Mbae ra nandeu re?” jenyechɨ̃ nda pare pare ɨ jẽ. “¿Mbae ra nandembei re?” jenyechɨ̃ nda pare pare ɨ jẽ. “¿Ma tiru ra nandemingue re?” jenyechɨ̃ nda eno jẽ. \v 32 Eɨ̃ ño Dios quiatoã nguiã. Jẽ nguia jendu Ibatenda tesareɨã mbeɨte nguiã jẽsɨ. \v 33 Jẽ nguia jẽɨngo tuchɨ Dios rese jenderecuarã. Sã Dios turãte no. Ũquɨ̃ na ño jẽɨngo. Ũquɨ̃ mose ra Dios mbae mee mee mbeɨ jẽje. Jenyɨurã. Jeñɨmbeirã abe no. Jẽɨraorã abe no. \v 34 “Mbae tiã ñochɨ̃ nda seje isamamɨ nde”, jenyechɨ̃ nda pare pare ɨ jẽ. Isamamɨnda rese ra jendua nduachɨ̃ namo jẽ. Namonda mɨɨ ndese jendua namo no. Isamamɨ nguiatu jendua isamamɨnda rese. \c 7 \s1 “Eɨcuãte que co ra”, jenyechɨ̃ nda emo nɨɨ \p \v 1 “Co que eɨcuãte ra”, jenyechɨ̃ nda emo nɨɨ. “Jẽɨcuãte” ɨã nda Dios jẽje chã. \v 2 Mbia ɨcuã mose, jeñeechɨ̃ nda ee. Jẽturã mose ee, Dios abe ra eturã jẽje. Mbae jemee mee turã mbia je. Dios abe quia ra mbae mee tuchɨ jẽje cote. Jẽ embisẽ mee mose emo je, Dios abe ra embisẽ mee jẽje no. \v 3 ¿Mbaerã jẽɨngo “eɨcuã” ɨ emo je re? Jẽ jẽɨcuã tuchɨ mose esɨ. “Mbae ñetẽ ndiqui nderésaa aque”, jenyechɨ̃ nda emo je, jẽ mbae cuasu rerequia mose jendésaa jẽ nguiatu. \v 4-5 “Mbae turã ndese chõ jẽɨngo”, jenyechɨ̃ nda jẽ jẽɨcuã mose jẽ. “Mbae ñetẽ tasirõ nderesa sɨ”, jenyechɨ̃ nda mbae cuasu siqui mose jendésaa jẽ. Jẽ nguia jẽturã jẽsaã saã ñote nguiã aque. Jẽ nane nguia jẽturã ndiqui. Aquere quia jeñee emo mingo turã cote. \v 6 Sã mbia mo ndiqui perro rã sɨ no. Teasu socoi quía rã abe no. Ũquɨ̃ nguiarei mbia ɨcuã mbeɨ Dios cheẽ andure. Dios cheẽ isi teã teã. Dios cheẽ jẽsenei eã ũquɨ̃ je cote. Emo je quia jẽsenei cote. \s1 Jeñee mose Dios je, mbae ra emondo jẽje \p \v 7 Jeñee mbeɨ mose Dios je, mbae ra emondo jẽje. Jẽ mbae mo ndequia mose, jẽtea rae. Jẽ eɨquesa mbuu mbuu mose, ũquɨ̃ mose ra embuquiata jẽje no. \v 8 Ae ñee mbeɨte quia Dios je nae, mbae ra Dios mondo ee. Ae mbae mo sequia beɨte quia nae, tea rae. Ae eɨquesa mbuu mbuu quia no nae, equia ra ee no. \v 9 Jendiirĩ “mbichae embu seje” ɨ mose, ¿sɨta ra eru mee ee re? \v 10 Jendiirĩ “sɨra embu seje” ɨ mose, ¿mbeɨ ra eru mondo ee re? \v 11 Mbia ɨcuã nyee mbae turã mondo mondo quia nguiirĩ je ã. Jendu Ibatenda quia ra mbae turã tuchɨ mee jẽje, jeñee mose ee. \v 12 Sã jẽyate riqui mbia siqui turã mose jẽje no. Eɨ̃ jenye sɨ chõ nguia siqui turã mbia je no. Moisés chɨmbesa tuchɨ chõ ũquɨ̃ nde. Dios quiato cose ndare chɨmbesa ja chõ ũquɨ̃ nde. \s1 Eɨquesa chumumbi \p \v 13 Eɨquesa chumumbi rɨ̃ ño jẽso ɨque jẽ. Aque ñeenda oso quia tata cuasu nae, eɨcoɨ chõ aque re. Ae eɨquesa ngasẽ nguia tat a cuasu nae, eɨcoɨ chõ aque no nde. Hue rɨ̃ mbia tubɨrɨã ndiqui nguiã ũquɨ̃. \v 14 Ñeenda nongue ruɨ quiatu ngasẽ nguiã Dios je. Aque ñeenda quiarei echumumbi. Echumumbi chõ aque ñeenda ɨquesa re. Mbia mɨɨ mɨɨ ño siqui nguiã aque ñeenda ruɨ. Ũquɨ̃ nguia ra Dios mingo beɨ. \s1 Sã ira ae ɨa ae ae no \p \v 15 Ae Dios cheẽ senei ñooño nguia nae, aba mbɨɨrɨ̃ ɨrɨ̃sa chõ ũquɨ̃ nde. Ũquɨ̃ ndei Dios quiato raã ñooño. Mbia mbɨɨrɨ̃ ɨrɨ̃sa Dios rɨɨ̃. \v 16 Sã ira ae e a ae ae no. Uva a rã eã nda nyu a ɨa no. Ea ae eno nde. Higo a rã eã nda isio rashɨ̃ a no. Ea ae eno nde. \v 17 Eɨ̃ sɨ chõ mbia no nde. Mbia turã nda siqui mbae turã ndese. Mbia ɨcuã nda siqui mbae ɨcuã ndese no. \v 18 Ira turã mose, ea abe ra eturã. Nyɨabi aronea. Ira ɨcuã mose, ea abe r a eɨcuã no. Ei rã sɨ ra ea. \v 19 Ira mo ɨa turã eã mose, nyisia rae. Mendi rae. \v 20 Dios cheẽ nenei neneisa chõ jẽɨcua rã. Dios cheẽ nduɨ sɨ eriqui turã mose, Dios quiato chõ ũquɨ̃ nde. Dios cheẽ nduɨ eã mose, Dios quiato eã ño ũquɨ̃ no nde. \s1 Mbia ra ɨque ja eã \p \v 21 “Sererecua” ɨ rei mbia tubɨrɨã nguiã seje ã. Ũquɨ̃ nguia nda ɨque ja eã nguiã serécuaa. Ae siqui Seru Ibatenda cheẽ nduɨ nae, ũquɨ̃ mɨɨ ño nda ɨque serécuaa. \v 22 Aque mose ra mbia ñee tuchɨ seje. “Jesús, ndecheẽ ngue urembuchecua checua tuchɨ quia mbia je resẽ. Aba checuayã ngue urejea jea tuchɨ quia mbia sɨ nderɨɨ̃ ndesẽ. Mbia mae sayã ngue uresaã saã tuchɨ quia nderɨɨ̃ ndesẽ”, ɨ tuch ɨ rei ra mbia seje. \v 23 Ũquɨ̃ je ra acheẽ. “Co aɨco jẽɨcuayã mbeɨte co resẽ. Jẽso serecha. Mbae ɨcuã aosa chõ jẽ nde”, ae ra ee. \s1 Tuchua nyeremo \p \v 24 Ae siqui serese, ae secheẽ mumbayã nguia nae, ũquɨ̃ nguiarei eturã tuchɨ. Tuchua ãtã aosa rã ño ũquɨ̃ nde. Sã eaquiatu mo tuchua ao sɨta turã arõ no. \v 25 Ama nyaaqui mose, amandi cuasu raque. Quɨrɨrɨã abe ɨchu ɨchu raque tuchu a je. Tuchua mbuquiata aroneate. Sɨta turã arõ nguia ngue uchuchu a ao nguiã. Eɨ̃ sɨ chõ secheẽ mumbasa rẽ a nde. Tuchu a ãtã aosa rã sɨ. \v 26 Ae secheẽ mumba quia eandu mose nae, eaquiatuã na ño ũquɨ̃ nde. Sã eaquiatuã mo uchuchuarã ao no. Aque quiarei ibi rɨbɨcoɨ tuchɨã. Sɨta quiishɨ̃ arõchɨ chõ uchuchua ao nguiã. \v 27 Ama nyaaqui mose, amandi cuasu ee cote. Quɨrɨrɨã abe ɨchu ɨchu tuchua je. Aque quiarei iãcuã mbucoɨ asi mondo. Eɨ̃ sɨ chõ secheẽ mumbasa re, ɨ que Jesús ra. \p \v 28 Jesús que huɨ ucheẽ sɨ cote ra. Mbia que nyuruɨra tuchɨ echeẽ andu ra. \v 29 Ererecua rã ño ngue eriqui nguiã mbia mbaaquiatu quiatu. \c 8 \s1 Jesús mbia leproso mbucherõ \p \v 1 Jesús que nguichi ibi ibate sɨ cote ra. Mbia cuabẽte que siqui eruɨ ra. \v 2 Emo ndasi que tu ee ra. Leproso, ɨ que aque erasi je ra. Tu que ngoi ngũíã ndese ñee Jesús je ra. —Sererecua, nde sembucherõse mose, sembucherõ se, ɨ que ñee Jesús je ra. \v 3 Jesús que oco erese cote ra. —Echerõ cote, ɨ que ee ra. Echeẽ mosebe que nyerõ nda. \v 4 Jesús que ñee ee ra. —¡Erecheẽchɨ̃ nda mbia mo je jẽ! Eso nderasiã ndeacuquia sacerdote je cote. Moisés cheẽ nduɨ sɨ chõ mbae mo emondo Dios je. Eɨ̃ nda mbi a jirandu nderasiã ndese cote, ɨ que Jesús ñee ee ra. \s1 Jesús soldado rerecua rimba mbucherõ \p \v 5 Jesús que oso sucha tubɨrɨã Capernaum cote ra. Soldado rerecu a mo ngue tu ñee ee ra. Capitán ngue ae ra. \v 6 —Sererecua, serimba rasite riqui sechuchua huee. Erasi tuchɨ. Umɨ umɨ sayã tuchɨ, ɨ que capitán ñee Jesús je ra. \v 7 —Taso embucherõ, ɨ que Jesús echeẽ mose ra. \v 8 Capitán ngue ñee Jesús je ra. —Seɨcuãte aɨco co, Jesús. Sechuchua ra ereɨquechɨ̃. Echeeño. Ndecheẽ achõ ño emondo serimba mbucherõ sacuã. \v 9 Se abe sererecua riqui co. Echeẽ amumba aroneate quia co. Se abe soldados rerecua aɨco nguiã co no. Secheẽ abe emumbayãte quia co no. Eso, ɨ mose, secheẽ mumbayãte no. Echu, ɨ mose, secheẽ mumbayãte no. Se neẽ mose serimba je, secheẽ mumbayãte no. Ndequirãcuã na eãte raque se, ɨ que capitán ñee Jesús je ra. \v 10 Echeẽ andu mose que Jesús nyuruɨrate ra. Ñee ngue nguesenda je ra. —Tacheẽ nyecua jẽje. Capitán ndiqui seɨcua tuchɨte co. Seɨcua tuchɨte equia judíos mo sɨ co. \v 11 Tacheẽ nyecua jẽje. Ae judíos eã emo jenda ja nae, ũquɨ̃ tubɨrɨã nda siqui Dios rese. Dios siqui mose mbi a rerecuarã. Ũquɨ̃ tubɨrɨãte ra quiaru turã Abraham ndese. Isaac rese. Jacob rese no. Judíos eã ndaque ũquɨ̃. \v 12 Dios quia ra judíos mombo itaicuee. Itondáruu. Huee ra nyeseo tuchɨ cote. Erasite ra huee cote, ɨ que Jesús ñee judíos rɨɨ̃ nda. \v 13 Jesús que ñee capitán je cote ra. —Eso chõ ndechuchúaa cote. Ereɨco seɨcuate co. Nyebe ndecheẽ amumba eã nguiã nderimba mbucherõ, ɨ que Jesús ee ra. Jesús cheẽ mosebe que erimba nyerõ nda. \s1 Jesús Pedro ninisi si mbucherõ \p \v 14 Jesús que oso Pedro chuchua cote ra. Ɨ que Pedro chari rasi u nyaara ee ra. Eracu tuchɨ que ra. \v 15 Jesús que oco ari o rese ra. Eracu que ti ɨ cote ra. Ari que juã cote ra. Mbae que echao chao quia mbia chɨurã cote ra. \s1 Jesús mbia rasi chumumbara mbucherõ \p \v 16 Itondaru ramo mose que mbia erasi rurucuaẽ cuaẽ tuchɨ Jesús je ra. Ae aba checuayã quereco qui a nae, ũquɨ̃ ndurucuaẽ tuchɨ Jesús je. Aba checuayã ngue usẽ usẽ nguia mbia sɨ Jesús cheẽ mose ra. Erasi chumumbara que embucherõ cherõ tuchɨ quia ra. \v 17 Ũquɨ̃ mose que Isaías cheẽ ɨo cote ra. Eɨ̃ ño ngue Isaías embesa cose ra: “Dios rucucha que nandeɨcuã sirõ nandesɨ ra. Dios rucucha que nanderasi sirõ nandesɨ no nda”, ɨ que Isaías embesa ra. Ũquɨ̃ ngue ɨo cote ra. \s1 Jesús ruɨ taɨco, ɨ raque emo \p \v 18 Mbia cuabẽte que Jesús mamate ra. Nyebe Jesús ñee nguiã uchɨmbaaquiatu je. —Nyao rã sobeɨ, ɨ rei que ee ra. \v 19 Aque mosete que embesasa mo ñee ee ra. —Taɨco beɨ nderese. Ndeso mose manguiti, se abe ra aso beɨ quia nderese, ɨ rei que ñee Jesús je ra. \v 20 Jesús que ñee ee ra. —¿Mbae rasi ra eresaã saã serese re? Eoita quia ecua jiri re. Nguɨreɨ̃ nguia equisa jiri no nde. Se quia sequisayã mbeɨ re, ɨ que Jesús ee ra. \v 21 Echɨmbaaquiatu mo ngue ñee ee ra. —Sererecua, sã paba mano na. Aquere quia ra aɨco beɨ nderuɨ cote, ɨ rei que Jesús je ra. \v 22 Jesús que ñee ee ra. —Sã mbia ataque chõ nderu chati. Eɨco chõ seruɨ nde, ɨ que Jesús ñee ee ra. \s1 Jesús quɨrɨrɨã ɨcuã ɨcuã mbutiba; ama ndebera abe \p \v 23 Jesús que ua canoa ye cote ra. Uchɨmbaaquiatu rese. \v 24 Ama ndiit e re mose que quɨrɨrɨã ɨcuã ɨcuã ndu ee ra. I rebera que ɨque ɨque tuchɨ quia canoa ye ra. Jesús que uque oso quia canoa ye ra. \v 25 Nyebe echɨmbaaquiatu Jesús mumba nguiã. —Urembaaquiatusa, echumumba. Ureraaro nã. Nandemanochɨ̃ nda re, ɨ que ñee Jesús je ra. \v 26 Jesús que ñee uchɨmbaaquiat u je ra. —¿Mbaerã jẽsiquichete riqui re? ¿Seɨcuayãte equia ã nde? ɨ que Jesús ñee ee ra. Nyuruã ngue ñee asite quɨrɨrɨã je cote ra. Ama je abe no. Quɨrɨrɨã ngue ti ɨ echeẽ mose cote ra. Ama abe. \v 27 Echɨmbaaquiatu que nyuruɨra tuchɨ mae Jesús quirãcuã ndese ra. —Quɨrɨrɨã echeẽ mumbayã ñochɨ̃. Ama abe echeẽ mumbayã ñochɨ̃, ɨ que ñee ñee nyue cote ra. \s1 Jesús aba checuayã ɨcuã jea \p \v 28 Jesús que ngasẽ ama ndobeɨ cote ra. Gadara, ɨ que hue ibi je ra. Ameɨ mo nyeremo ngue ngaẽ ngasẽ Jesús je ra. Mbia raaque tãsa sɨ chõ ngue ecuaẽ ngasẽ Jesús je ra. Aba checuayã ɨcuã ño ngue siqui tuchɨ nguiã ũquɨ̃ ñɨangui re ra. Aba checuayã ño ũquɨ̃ mbɨɨcuã tuchɨ nguiã. Nyebe mbia mo hue rurubiã mbeɨ nguiã. \v 29 Ũquɨ̃ ngue ñee asite cuaẽ Jesús je ra. —¿Mañɨ ere ra equia ure je re, Jesús? Dios rucucha chõ nde re. ¿Urembasi jeɨ sacuã ño erechu aa re? ɨ que ñee tuchɨ Jesús je ra. \v 30 Chɨasu socoɨ tubɨrɨã ngue chɨ quiaru huee rurubi ra. \v 31 Nyebe aba checuayã ɨcuã ñee jate nguiã Jesús je. —Nde urejea mose mbia sɨ, chɨasu chɨangui re ureso rã, ɨ que aba checuayã ñee Jesús je ra. \v 32 —Eno, ɨ que Jesús ee ra. Nyebe aba checuayã usẽ ja nguiã ameɨ ñɨa sɨ cote. Chɨasu chɨangui re que echoɨ ja ra. Chɨasu que uchã ja choɨ nyiichere ama nimia mbucu rɨ̃ nda. Ama ndɨsha ye que echoɨ ja mano nda. \v 33 Chɨasu raarõsa mundite que ra. Mae mose erese. Nyoɨ que mbia mbiirandu jate chɨasu rese ra. —Jesús que ameɨ mbucherõ nda. Aba checuayã ngue ejea esɨ ra, ɨ que maesa erese ñee mbia ataque je ra. \v 34 Nyebe hue jenda nyoɨ ja nguiã ñee Jesús je. —Eso rã urerecha urerecua sɨ, ɨ jate que hue such a jenda ñee Jesús je ra. \c 9 \s1 Jesús emɨ sayã mo mbucherõ \p \v 1 Jesús que ua canoa ye cote ra. Nyoɨ que sobeɨ ra. Ngasẽ ngue uchuchúaa cote ra. \v 2 Mbia que erasi mo curucuaẽ quisa ye ee ra. Emɨ sayãte que ae ra. —Erurucuaẽsa riqui seɨcua ũquɨ̃, ɨ que Jesús ñee uchɨangui re ra. Nyebe ñee nguiã emɨ sayã je. —Echimbia chõ, Echo. Ndechɨsaã mbae ɨcuã ambutiã nguia ndesɨ a, ɨ que Jesús ñee umɨ sayã je ra. \v 3 Embesasa que ñee nyue ra. —Jesús riqui Dios ibatenda raã naa ñochɨ̃ co, ɨ que ñee nyue ra. \v 4 Jesús que ũquɨ̃ ndua ndua ɨcuate quia ra. Nyebe ñee nguiã ee cote. —¿Mbaerã jẽɨngo ndua ndua ɨcuã nde? \v 5 ¿Ma mbaranguiatuã eã jiri jẽje re? ¿Mbia ɨcuã mbutiã esɨ ere? ¿Mbia rasi mbucherõ ere no? ¿Ma mbaranguiatuã eã jiri jẽje re? \v 6 Dios rucucha rei se. Mbia chɨao ɨcuã mbutiã aquiatu chõ se re. Sequirãcuã tateacuquia jẽje, ɨ que Jesús ñee ee ra. Ñee ngue erasi je cote ra. —Ehuã na. Ndechuchua eso cote. Ndequisa abe erao, ɨ que Jesús emɨ sayã je ra. \v 7 Emɨ sayã ngue juã asi oso ra. \v 8 Mbia que nyuruɨra ja u mae emɨ sayã ngata rese ra. Mbia que ñee turã ja Dios quirãcuã nɨɨ cot e ra. \s1 —Seruɨ beɨ eɨco, ɨ Jesús Mateo je \p \v 9 Mateo, ɨ que emo je ra. Ae que impuestos isi isi beɨ quia mbia rerecua mbaerã nda. Jesús que ngasẽ ee cote ra. Ngoi que huɨ̃ plata isi isi impuestorã nda. —Seruɨ beɨ eɨco, ɨ que Jesús ñee ee ra. Ae Mateo juã oso nguiã eruɨ. \v 10 Emo mose que Jesús nyoɨ quiaru erese ra. Impuestos isi isiquia ata que chɨ quiaru erese huee ra. Echɨmbaaquiatu abe rese. Mbia ɨcuã mo abe que chɨ quiaru erese no nda. \v 11 Fariseos que ñee ɨcuãte Jesús chɨmbaaquiatu je ra. —¿Mbaerã Jesús riqui quiaru mbia ɨcuãte rese re? ɨ que ñee nda. \v 12 Nyebe Jesús ñee nguiã ee. —Sã mbia rasiã ndiqui aba mbucherõsa requia eãte no. Sã erasi chõ ndiqui erequia no. \v 13 ¿Ã embesa ji jẽɨcuayãte re? \q1 “Mbae mo jemee seje”, ae eã nguiã jẽje co. \q1 “Jẽya eã ño mbia rese”, ae chõ nguiã jẽje co, \m ɨ que embesa ji ra. Ũquɨ̃ embesa ji jẽɨcua jiri ae. “Jenyu seje”, aeã ngue u nguiã mbia turã je. Mbia ɨcuã je chõ ngue achu nguiã “jenyu seje” ɨ, ɨ que Jesús ñee ee ra. \s1 Jesús chɨmbaaquiatu huɨ ãte uchɨu sɨ \p \v 14 Juan ñɨmbaaquiatu que ngasẽ ñee Jesús je ra. —Ure quia ureɨco nguiã huɨ huɨ urechɨu sɨ ã. Fariseos chɨmbaaquiatu abe huɨ huɨ quia uchɨu sɨ no. ¿Mbaerã ndechɨmbaaquiatu riqui huɨ ãte uchɨu sɨ ã nde? ɨ que ñee Jesús je ra. \v 15 Jesús que ñee ee ra. —Sã emo ndiqui ngũinisirã isi ramo no. Sã eresenda iate riqui quiaru erese no. Sã eriqui huɨ aroneate uchɨu sɨ aque mose no. Sã eru riqui mano emo mose no. Aque mose quiatu ra equiato huɨ uchɨu sɨ cote. \v 16 Sã emo ndiqui tiru yasu mɨɨ aroneate tiru ima sorei rese no. Eyasu ra nyaacua quiata eima sɨ. Soro ɨcoɨ tuchɨ ra cote. \v 17 Sã emo mbaeri rasi ramo nderecoquiatu eã eriru ima ye no. Mbae ɨre ima ye ererecoquiatu aronea ño ñene. Eri rasi ra ñimatã ño mbae ɨre ndoro. Eri ra uchẽ ja. Mbae ɨre abe mbɨɨcuãte ra cote. Mbaeri yasu quia nda equerecoquiatu nguiã mbae ɨre yasu ye. Soroã sacuã, ɨ que Jesús ñee ee ra. \s1 Jesús Jairo riirĩ mbucherõ; ari mo abe mbucherõ \p \v 18 Jesús cheẽ mose que judío rerecua mo ngasẽ ee ra. Jesús jii que ngoi ñee ee ra. —Quɨ seriirĩ sɨ mano namote quɨ. Nyao rã erea. Ndeoco mose erese, quera sɨ rae, ɨ que ñee Jesús je ra. \v 19 Jesús que juã oso erese ra. Echɨmbaaquiuiatu abe nyoɨ erese. \v 20 Ari rasi mo abe que oso quia mbia ite rɨ̃ nda. Eruqui nda uchẽ mbeɨ quia ee ra. Doce años nyee. Eruqui nda tibayã mbeɨ ee ra. Ari que tu Jesús quite quiti erɨɨchã nda. Jesús ɨrao ai rese que oco cote ra. \v 21 —Seoco mose Jesús ɨrao rese ra acherõ, ɨ nda ra. \v 22 Jesús que uba ñee ari je ra. —Coche ñene, Echo. Seɨcuate que se ra. Nyebe arembucherõ nguiã, ɨ que Jesús ñee ari je ra. Aque mose tuchɨ que eruqui tiba ee cote ra. \v 23 Jesús que ngasẽ nyee judío rerecua chuchua ra. Mbia que nyeseo seo quia ãquẽ ndaaque rese ra. Mbia que ɨraseɨ raseɨ eraaque tiquia nonde ra. \v 24 Jesús que ñee ee ra. —¡Quɨ jẽ! Jẽso ja itaicuee. Eriirĩ mano eã ño nguiã. Uque chõ ñene, ɨ que ñee mbia je ra. Mbia que ɨquia ɨquia echeẽ mose ra. \v 25 Jesús que mbia mondo ja chee itaicuee ra. Oso que ɨ que eraaque rea cote ra. Eraaque o que eisi ra. Quera sɨ que cote ra. Nyuruã ngue cote ra. \v 26 Mbia hue jenda que jirandu jate erese ra. Jesús eraaque mbuquera rese. \s1 Jesús eresayã nyeremo mbucherõ \p \v 27 Jesús que oso hue sɨ cote ra. Mbia resayã nyeremo ngue nyoɨ eruɨ ra. Ñee mombo mombo que Jesús je ra. —¡Jesús! ¡David rucucha! ¡Ndeyayã ño urerese jẽ! ɨ que ñee Jesús je ra. \v 28 Jesús que oso ɨque tuchúaa cote ra. Ae eresayã nyoɨ nguiã erurubi. Jesús que ñee ee ra. —¿Sequirãcuã jembucherõ arõte reɨ̃ nguiã jẽje re? ɨ que Jesús ñee ee ra. —Ae, ɨ que eresayã ñee ja ee ra. \v 29 Ae Jesús oco nguiã eresa rese cote. —Seɨcua mose ra jaembucherõ, ɨ que ra. \v 30 Eresa que nyerõ ja ee cote ra. —Sã mbia jiranua serese, ɨ tuchɨ rei que Jesús ñee ee ra. \v 31 Eresayã ngue Jesús cheẽ mumba tuchɨ ra. Nyoɨ que mbia mbiirandu tuchɨ Jesús rese hue rɨ̃ ja ra. \s1 Jesús echeẽ nguíã mbucherõ \p \v 32 Jesús so mose que mbia echeẽ ngũíã mo curucuaẽ ee ra. Aba checuayã ɨcuã ngue siqui aque chɨangui re ra. \v 33 Jesús que aba checuayã ɨcuã jea esɨ ra. Echeẽ ngũíã ngue ñee turã cote ra. Nyebe mbia tubɨrɨãte chɨ nguiã nyuruɨra mae erese. —Emo ngue ũquɨ̃ saã eã mbeɨte quia aa Israel ra, ɨ que nyuruɨra jate ra. \v 34 Fariseos quiatu que ñee ɨcuãte Jesús rɨɨ̃ nda. —Satanás quirãcuã je chõ Jesús riqui nguiã aba checuayã jea jea mbia sɨ co, ɨ rei que fariseos ñee nda. \s1 Jesús ia eã tuchɨ mbia tubɨrɨã ndese \p \v 35 Jesús que nyoɨ sucha mbuchesea sea ja ra. Mbia mbaaquiatu quiatu ja ra. Mbia chumunua nuásaa jate. Dios cheẽ ngue esenei senei tuchɨ quia ee ra. Mbia rasi chumumbara que embucherõ cherõ nguia ra. \v 36 Mbia rasi rasi tuchɨ que ee ra. Mbia ia eã tuchɨ que ee ra. Mbia quiachã je rã ngue ee ra. Sã oveja riqui quiachã jate eraarõ iriã no. Eɨ̃ sɨ chõ mbia nguiã Jesús je. Nyebe Jesús ia eã tuchɨ riqui nguiã erese. \v 37 Jesús que ñee uchɨmbaaquiatu je ra. —Secheẽ andusa reã ndei etubɨrɨã jiri. Secheẽ nenei neneisa quia rei co mɨɨ jiri. \v 38 Jeñee nguia Dios je. “Dios, ndecheẽ nenei neneisa mo emondo tuchɨ. Mbia mbiirandu randu sacuã”, jenye chõ nguia Dios je. Sã mbaecha mbia mo mondo mbae a ɨreɨ̃ ɨshao shao equiche mose no, ɨ que Jesús ñee ee ra. \c 10 \s1 Jesús mbia doce irabo uchɨmbaaquiaturã \p \v 1 Jesús que “jenyu” ɨ uchɨmbaaquiatu doce je ra. Uquirãcuã ngue emee uchɨmbaaquiatu je cote ra. Aba checuayã ɨcuã jea jea sacuã mbia sɨ. Mbia rasi chumumbara mbucherõ cherõ sacuã abe no. \v 2 Ã ño echɨmbaaquiatu ã nde: \li1 Simón (Pedro, ɨ abe que mbia quia ee ra.) \li1 Andrés (Simón nongue rei Andrés.) \li1 Jacobo (Zebedeo riirĩ ndei Jacobo.) \li1 Juan (Jacobo nongue rei Juan.) \li1 \v 3 Felipe \li1 Bartolomé \li1 Tomás \li1 Mateo (Impuestos isi isiquia rei Mateo.) \li1 Jacobo (Alfeo riirí ndei Jacobo.) \li1 Lebeo (Tadeo, ɨ abe que ee ra.) \li1 \v 4 Simón el Cananista \li1 Judas Iscariote (Aque que Jesús mondo mbia ɨcuã je ra.) \m Ũquɨ̃ ja que Jesús irabo ra. \s1 Jesús uchɨmbaaquiatu doce mondo ucheẽ nenei nenei sacuã \p \v 5 Jesús que ũquɨ̃ mondo ja ucheẽ nenei nenei sacuã nda. Emondo nonde que ñee ee ra. —Judíos achõ jembaaquiatu quiatu quia. Jẽsochɨ̃ nda judíos eã je. Samaria jenda chuchua abe ra jẽsochɨ̃. \v 6 Israel jenda chõ jembuchesea sea oso. Ovejas quiachã je rã ño Israel jenda re. \v 7 Jẽso mose, secheẽ jẽsenei senei mbeɨ quia ee. “Mbia rerecuarã tuchɨ ra Dios cote”, jenye oso secheẽ nenei nenei judíos je. \v 8 Mbia ɨre rasi jembucherõ cherõ nguia. Mbia rasi chumumbara jembucherõ cherõ nguia. Mbia raaque abe jembuquera quera quia. Aba checuayã ɨcuã abe jẽjea jea quia mbia sɨ. Sequirãcuã ngue amee ñooño jẽje. “Mbae mo jemee na seje erɨbɨshorõ”, ae eã tuchɨ se quia jẽje co. Nyebe jẽ abe mbae turã jẽsaã ñooño mbia je. “Mbae embu se”, ɨã mbia je. \v 9 Mbae mo nda jendaochɨ̃ ɨcua jẽso mose. Mbae isiquia mo nda jendaochɨ̃ ɨcua. Mbae isiquia ñete mo nda jendaochɨ̃ ɨcua. \v 10 Mbae riru mo abe ra jendaochɨ̃ no. Jẽɨrao nongue abe ra jendaochɨ̃ no. Jẽiyao nongue abe ra jendaochɨ̃ no. Jenyɨtochoquia abe ra jendaochɨ̃. Ae je ra mbae turã jẽsaã saã nae, sã ũquɨ̃ ae riqui jembuquiaru quiaru turã mingo. \v 11 Jengasẽ mose sucha tubɨrɨã mo, mbia turã mo jẽtea huee. Aque chuchua mɨɨ ño jẽɨngo uque. Tuchua ra jembuchesea seate chɨ̃ jẽɨngo mose huee. Ae ra jengue nyii nae, hue tuchua beɨ chõ jẽɨngo uque. \v 12 Jẽɨque mose emo nyuchúaa, hue jenda je jeñee turã no. Saludar jenye turã ee no. \v 13 Hue jenda siqui turã mose, Dios quirãcuã jemee ee. Siqui turã eã mose, Dios quirãcuã jẽisibe esɨ. \v 14 Hue jenda jẽisi sereã nea mose, jẽhuɨ chõ esɨ. Hue jenda jeñee andu sereã mose, jẽso chõ hue sɨ. Jẽi tubi jembutomo tomo ee. \v 15 Tacheẽ nyecua jẽje. Ae ra jeñee isi sereã nae, ũquɨ̃ nda Dios mbasi tuchɨ. Uquiatoã nda embasi ja aque mose. Sodoma jenda ra Dios mbasi raque. Gomorra jenda abe no. Ae jeñee isi sereã nae, ũquɨ̃ nguia ra embasi tuchɨ Sodoma jenda sɨ. Gomorra jenda abe sɨ. \s1 Mbia ɨcuã ɨcuã tuchɨ ra jẽje, ɨ Jesús \p \v 16 A aɨco jemondo secheẽ nenei nenei sacuã mbia je a. Sã nyacua ɨcuãte riqui oveja je no. Eɨ̃ sɨ ra mbia ɨcuã ɨcuãte jẽje. Oveja seteã na ño jẽɨngo. ¡Jẽaracua chõ nguia jẽ! Sã mbeɨ aracuate riqui no. Mbae ɨcuã mo nda jẽsaãchɨ̃ jẽ. Sã nyurushɨ riqui mbae ɨcuã naa eã mbeɨte no. \v 17 ¡Sã jẽ! Mbia ɨcuã ɨcuãte ra jẽje. Jembɨɨrɨ̃ ɨrɨ̃ ndae. Jemee mee ɨcuã nda mbia rerecua je. Jẽɨruã nua nda mbia chumunuásaa. \v 18 Mbia ɨcuã ɨcuãte ra jẽje serɨɨ̃. Mbia rerecua je ra jenderao ɨcuã. Eɨ̃ jenye mbia rerecua mbiirandu randu serɨɨ̃. Judíos eã abe mbiirandu randu serɨɨ̃. \v 19 Jemee mose mbia rerecua je, pare pare jenyechɨ̃ nda jẽ. “¿Manyae ra ũquɨ̃ ñee ndɨbɨshorõ nde?” jenyechɨ̃ nda pare pare ɨ jẽ. Dios ae chõ nda jembucheẽ turã nuiã nguiã mbia je aque mose. \v 20 Jẽ ae ra jeñee eã. Espíritu Turã ae nda jembucheẽ nguiã mbia je. \v 21 Jenongue ra jemondo chee mbia ɨcuã je. Jẽɨquia sacuã. Jendu abe ra jemondo chee mbia ɨcuã je. Jendiirĩ abe ra jemondo chee mbia ɨcuã je. Mbia ɨcuã nda jemo ɨquia ɨquia chee. \v 22 Mbia ra jẽucuayã jate serɨɨ̃. Ae ra siqui beɨ serese, ũquɨ̃ nda Dios mingo beɨ. \v 23 Mbia ɨcuã ɨcuã mose jẽje sucha moo, jẽso chõ sucha tubɨrɨã nónguee. Tacheẽ nyecua jẽje. Achu jeɨbe ra se. Sucha Israel jenda jembuchesea sea ja eã mose chõ nda achu jeɨ. \p \v 24 Jengasu ra jẽsaã saãchɨ̃ sesɨ jẽ. Se chõ jembaaquiatusa re. Embaaquiatusa quia ecuasu jiri echɨmbaaquiatu sɨ re. Ererecua quia ecuasu jiri erimba sɨ re. \v 25 Coche jẽɨngo nguiã se rã sɨ. Sã mbia ɨcuã ɨcuãte riqui seje no. Eɨ̃ sɨ ra eɨcuã ɨcuã jẽje no. Sã mbia “Satanás” ɨ ñee ɨcuã seje no. Eɨ̃ sɨ ra ñee ɨcuã ɨcuã jẽje no. Serimba je no. \s1 Dios riqui jendeaquiatu beɨ co \p \v 26 Jẽsiquiche quichechɨ̃ nda ñee ɨcuã ɨcuã je sɨ jẽ. Ae mbia saã nyecuayã cuayã nguia nae, ũquɨ̃ nda nyecua ja cote. Ũquɨ̃ nda mbia ɨcua ja cote. \v 27 Ae rɨɨ̃ aɨco ñee nyecuayã cuayã jẽje nae, ũquɨ̃ jẽsenei senei turã mbuchecua mbia je cote. Ae asenei senei nguia jẽísaa nae, ũquɨ̃ jẽsenei senei turã mbuchecua mbia je cote. \v 28 Ae “taɨquia” ɨ quia jenɨɨ nae, ¡ũquɨ̃ sɨ ra jẽsiquichechɨ̃ jẽ! Ae aba mombo serɨ̃te quia tata cuasu nae, aque sɨ quiatu jẽsiquiche. Aque sɨ quiatu jẽsiquiche tuchɨ jẽ. \v 29 Aba queteamba eã jiri raque nguireɨ̃. Mbae isiquia mumba eãte raque nguireɨ̃. Dios quia ra tesareɨã nguireɨ̃ mo sɨ. Nguireɨ̃ mo ngoɨ mose íbii, Dios riqui eɨcua jate ã. \v 30 Dios riqui jẽ mɨɨ mɨɨ ɨcua jate co. Jẽa mɨɨ mɨɨ abe eɨcua jate quia co. \v 31 Jẽsiquichechɨ̃ nda jẽ. Dios quiatu queteã tuchɨ nguiã jendese nguireɨ̃ mo sɨ. \s1 Jesús quiato chõ se re, jenye checua chõ nguia mbia je \p \v 32 “Jesucristo quiato chõ se re”, ae ɨ quia mbia je nae, ũquɨ̃ nɨɨ nda acheẽ turã se abe. “Sequiato chõ ã nde”, ae ra Paba Ibatenda je. \v 33 “Jesucristo quiato chõ se re”, ae ɨ ãte quia mbia je nae, ũquɨ̃ nɨɨ nda acheẽ turã eã se abe. “Sequiato eã ño ũquɨ̃ nde”, ae ra Paba Ibatenda je. \s1 Achu chõ ngue mbia mbuchao chao nyesɨ resẽ, ɨ Jesús \p \v 34 ¿Achu reɨ̃ mbia mbuturã turã sacuã serimba je jẽje re? Tei. Achu chõ ngue mbia mbuchao chao nyesɨ resẽ. Mbia ɨcuã ɨcuã nda uchue serɨɨ̃. Emo emo nda siqui seruɨ. Emo emo nda siqui ɨcuã ɨcuãte ee. \v 35 Emo nda eɨcuãte ngu je serɨɨ̃. Cuña mo nda eɨcuãte usi je no. Acuanɨ mo nda eɨcuãte uchari je serɨɨ̃ no. \v 36 Tuchua jenda ra nyao nyao nyesɨ. Emo nda siqui serese serimbarã. Eataque ra nyao nyao esɨ. \v 37 Ae nyesecua tuchɨ quia ngu rese sesɨ nae, ũquɨ̃ nda serimbarã eã. Ae nyesecua tuchɨ quia usi rese sesɨ nae, ũquɨ̃ nda serimbarã eã no. Ae nyesecua tuchɨ quia nguiirĩ ndese sesɨ nae, ũquɨ̃ abe ra serimbarã eã no. \v 38 Ae ra siquíã seruɨ, ũquɨ̃ nda serimbarã eã. Ãe mano sereãte serɨɨ̃, ũquɨ̃ nda serimbarã eã. \v 39 Sã mbia nduate quia serese. Ae nduate quia nyɨese nae, ũquɨ̃ nda nyoɨ eãte ibate. Ae ndua eãte quia nyɨese nae, ũquɨ̃ nguia ra nyoɨ ibate. \s1 Dios ra mbae turã mondo mbia turã je \p \v 40 Ae ra eturã ndiqui jẽje nae, seje abe chõ nda eturã ndiqui. Ae eturã ndiqui seje nae, semondosa je abe chõ eturã ndiqui nguiã. \v 41 Ae eturã ndiqui Dios cheẽ mbuchecuasa je nae, Dios ra mbae turã mondo ee. Sã mbae turã mee ucheẽ mbuchecuasa je no. Ae eturã ndiqui echɨã mbuquishĩ ji je nae, ũquɨ̃ je abe ra Dios mbae turã mondo no. \v 42 Tacheẽ nyecua jẽje. Emo sechɨmbaaquiatu ɨseɨ mbiu turã mose serɨɨ̃, mbae turã abe ra Dios mondo aque je no, ɨ que Jesús ñee uchɨmbaaquiatu je ra. \c 11 \s1 Juan el Bautista mbia mondo ñee Jesús je \p \v 1 Jesús que huɨ ñee uchɨmbaaquiatu doce je cote ra. Aquere que esɨ Dios cheẽ nenei nenei hue rurubinda je cote ra. \p \v 2 Juan ngue chɨ̃ cárcel nda. Hue eñɨ mose que jirandu Cristo chɨsaã ndese ra. Uchɨmbaaquiatu nyeremo ngue emondo Jesús rea ra. Ñee sacuã ee. \v 3 —Jẽso ñee Jesús je. “‘Cristo ra tu’, ɨ beɨte equia ã nae, ¿ae nde re? ¿Cristo ra uresaarõ arõ mbeɨ quia re?” jenye oso Jesús je, ɨ que Juan uchɨmbaaquiatu mondo erea ra. \v 4 Jesús que ñee Juan nimba je ra. —Ae rese jemae nae, ũquɨ̃ jẽsenei oso Juan je. Ae jeñandu nae, ũquɨ̃ abe no. \v 5 Eɨ̃ jenye chõ ñee Juan je: “Jesús que eresayã mbucherõ nyerõ nguia ra. Ecuatayã abe mbucuat a cuata. Eɨre rasi abe mbucherõ nyerõ. Eraaque abe mbuquera quera. Ucheẽ turã ngue esenei senei tuchɨ quia mbaecha reã je ra”, jenye oso Juan mbiirandu. \v 6 Emo huɨ eã mbeɨ mose sesɨ, aque ia tuchɨ ra siqui cote, ɨ que Jesús ucheẽ mondo Juan je ra. \p \v 7 Juan ñɨmondo que nyebi nyoɨ Juan ndea cote ra. Jesús que ñee mbia ja je Juan nɨɨ cote ra. —¿Mbae rese mae jẽso turúquiaa re? ¿Quɨrɨrɨã idioi ɨchu ɨchu rese chõ jẽso mae nde? Quɨrɨrɨã ndese mae eã ngue jẽso resẽ. \v 8 ¿Emo ɨrao turã ndese jẽso mae nde? Ũquɨ̃ ndese eã ngue jẽso mae ndesẽ. Eɨrao turã siquíã nguiã turuquia ñɨ. Ae siqui quia mbia rerecua chuchua nae, ũquɨ̃ nguia eɨrao turã ndiqui nguiã. \v 9 Juan ndese mae ño ngue jẽso turúquiaa resẽ. Dios cheẽ nenei neneisa tuchɨ chõ ae mbia mo sɨ re. Ae chõ mbia mingoquiatu quiatu nguiã se ñee sacuã mbia je. \v 10 Sã embesa ji riqui ñee no: \q1 Secheẽ nderaosa tamondo ndenonde. \q1 Ae ra mbia mingoquiatu ndeje, nde ñee sacuã ee, \m ɨ que embesa ji ñee nda. Juan nɨɨ ño embesa ji riqui nguiã ñee. Nyebe Juan ndu nguiã senonde. \v 11 Tacheẽ nyecua jẽje. Juan el Bautista quiarei ɨ tuchɨ raque mbia ñiinda ja sɨ. Ae ra siqui tuchɨ Dios rese erimbarã cote nae, ũquɨ̃ nguia ra ɨ tuchɨ Juan sɨ cote. \v 12 Juan Dios cheẽ nenei nenei namo mosenda beɨ chõ mbia riqui nguiã ngaẽ ngaẽ Dios cheẽ andu ã. Mbia bite Dios siqui mose mbia rerecuarã. \v 13 Juan tu nonde chõ embesa ji riqui nguiã ñee j a serɨɨ̃. “Dios rucucha ra tu emo mose”, ɨ serɨɨ̃. Sechu eã mose. Juan nane ngue “co eru quia co” ɨ ñee nda. \v 14 Sã embesa ji riqui ñee nyii no. “Elías raanguia ra tu mbae mbuquiche ja Cristo tu nonde”, sã ɨ embesa ji no. Juan nɨɨ ño eriqui nguiã ñee. \v 15 Jẽisa mose, ¡secheẽ jeñandu turã na! \p \v 16 Mbia namonda siqui turã eãte quia aba cheẽ nduɨ ã. Mbia riirĩ na ño eriqui nguiã ã. Sã mbia riirĩ ndiqui ñumbusareɨ sareɨ no. \v 17 Sã eriqui ñee ñee nyue no. “Flauta que ambucheẽ ñee ndei jẽje ra. ¿Mbaerã jenyuruqui sereã nea nde?” sã ɨ chõ nyue no. “Mbae aba mbia eã ngue ambucheẽ ñee ndei jẽje resẽ. ¿Mbaerã jẽyate erese re?” sã ɨ chõ mbia riirĩ nyue no. Ũquɨ̃ na sɨ chõ mbia riqui nguiã aba cheẽ mumba ã. \v 18 Juan el Bautista que tu rei mbia je ra. Mbia que eisi turã ẽ a nda. “Co eriqui quiaru sereãte nanderese co. Co eriqui mbae mbei sereãte nanderese co”, ɨ chõ mbia quia ee ã. “Aba checuayã ndesenda”, ɨ chõchɨ̃ equia ee ã. \v 19 Aquere que achu se abe ra. Aquiaru rei nguiã jendese co. Mbae abe ambei rei nguiã jendese co. Se abe que seisi turãyã nda. “Quiaru tuchɨ je”, ɨ chõchɨ̃ seje. “Mbae mbeisa”, ɨ abe que seje no nda. “Mbia ɨcuã quiato chõ ñene”, ɨ chõ ngue seje no nda. Ae earacuate nae, Dios aracua abe ra eɨcua. \s1 Jesús ia eã mbia sucha tubɨrɨã jenda rese \p \v 20 Ae mbia je Jesús uquirãcuã ndeacuquia cuquia tuchɨ nae, ũquɨ̃ ngue Jesús isi eã mbeɨ ra. Nyebe Jesús riqui nguiã ñee asi asi mbia hue jenda je. \v 21 —Seya eãte jendese, Corazín jenda. Seya eãte jendese, Betsaida jenda. Jendasi tuchɨ rae. Mbia mae sayã ngue asaã saã jẽje nae, ũquɨ̃ naa mose Sidón jenda je, eɨ̃ nda Sidón jenda huɨɨcuã secha rei. Eɨ̃ nda Tiro jenda abe huɨɨcuã secha rei. Eɨ̃ nda eya eãte rei huɨɨcuã ndese. \v 22 Jẽ nguia jẽɨcuã jẽsecha sereãte rei. Nyebe ra Dios jembasi mbasi tuchɨ ũquɨ̃ sɨ quiatu. Dios mbia ɨcuã mbasi mbasi mose. \v 23 Jẽcuasu jẽsaã saã tuchɨ techɨ̃ nguia re, Capernaum jenda. Nyebe ra Dios jemondo tuchɨ tata cuasu. Mbia mae sayã ngue asaã saã jẽje nae, ũquɨ̃ naa mose Sodoma jenda je, eɨ̃ nda Sodoma jenda huɨɨcuã secha rei. Eɨ̃ nda Dios hue sucha cuasu mbutiã eã ndei. \v 24 Jẽ nguia jẽɨcuã jẽsecha sereãte rei. Nyebe ra Dios jembasi mbasi tuchɨ Sodoma jenda sɨ. Dios mbia ɨcuã mbasi mbasi mose, ɨ que Jesús ñee nda. \s1 Jesús aba quenea mboseɨ̃ \p \v 25 Jesús que ñee Dios je cote ra. —Seyate aɨco nderese co, Paba. Ibi jenda rerecua ja chõ nde re. Ibei jenda abe rerecua ja chõ nde no nde. Ndecheẽ ngue erembuchecu a eã mbia aquiatu je ra. Mbia riirĩ naanguia je chõ ngue ndecheẽ erembuchecua nguiã. \v 26 Ũquɨ̃ ño ngue eturã ndeje ra, Paba, ɨ que Jesús ra. \v 27 —Seru que mbae mondo ja seje ra. Paba mɨɨ ño seɨcua tuchɨ nguiã. Paba riirĩ mɨɨ tuchɨ chõ se re. Se mɨɨ ño Paba aɨcua tuchɨ nguiã no. Ae je ra Paba ateacuquia nae, ũquɨ̃ mɨɨ ño nda Paba ɨcua tuchɨ nguiã serese. \v 28 Jenguenea mose, jenyu chõ seje. Jenguenea tamboseɨ̃ na jẽsɨ. Taembia mingo. \v 29 Seseteã ño aɨco nguiã se. Aɨco mingue chõ nguiã se co. Jeñimbaaquiatu jiri serɨɨ̃. Jeñimbucha chõ serese. Eɨ̃ jenye mose ra jeñɨa pare pare ɨ eã cote. Jẽya beɨ ra jẽɨngo cote. \v 30 Ae siqui serimbarã nae, ũquɨ̃ iate riqui ã. Secheẽ mbaranguiatuã eãte aba je, ɨ que Jesús ñee nda. \c 12 \s1 Jesús chɨmbaaquiatu mbae a ɨshao shao sábado mose \p \v 1 Sábado mose que Jesús sɨ quia mbiaco ite ite rɨ̃ emo mose ra. Echɨmbaaquiatu riãcuãte que eriqui ra. Nyebe que quiata a ucua mɨɨ mɨɨ nyoɨ quia ecuã mose ra. Equiti quitire oo je que echoɨ quia eachãaña cote ra. \v 2 Fariseos mo ngue ñee ee ra. —¿Mbaerã ndechɨmbaaquiatu riqui mbae ɨshao shao sábado mose re? Co mose chõ mbia riqui uquenea ucua resẽ, ɨ que fariseos ñee Jesús je ra. \v 3 Jesús que ñee ee ra. —¿Embesa ji rese jemae eã David rɨɨ̃ nyii re? David riãcuãte que aque mose ra. Eresenda abe riãcuãte que eriqui aque mose no nda. \v 4 David que ɨque Dios chuchúaa aque mose ra. Mbichae Dios chuchua jenda que eu ra. Mee mee ngue nguesenda abe je ra. Eriãcuãte quiatu ngue re. Sacerdote achõ mbaerã ndaque mbichae. \v 5 ¿Moisés chɨmbesa rese jemae ãte sacerdote rɨɨ̃ nde? Sábado mose que quieɨ quieɨ rei Dios chuchua ra. “Dios cheẽ mumbasa”, ɨ ãte quia mbia nguiã ñee ee. \v 6 Tacheẽ nyecua jẽje. Secheẽ nguia ɨ tuchɨ jiri nguiã Dios chuchua sɨ co. \v 7 Co embesa ji jẽɨcuayãte quia ã. “Sebite jẽya eã jẽɨngo mose mbia rese. Sebiãte ofrenda jemee ñooño mose”, ɨ Dios quia co. Jẽɨngo ũquɨ̃ ɨcuayãte ã. Eɨ̃ nda jeñee ɨcuã eãte rei mbia turã je. \v 8 Sábado rerecua beɨ chõ se re, ɨ que Jesús ñee fariseos je ra. \s1 Jesús emo o tomei mbucherõ \p \v 9 Jesús que oso mbia chumunuásaa cote ra. \v 10 Huee que eo tomei mo ndiqui ee ra. Mbia que Jesús mbucheẽ ɨcuã sete ra. Nyebe ñee nguiã ee. —¿Eɨcuãte erasi mbucherõ sábado mose re? ¿Ɨ ere? Echeẽ ure je jẽ, ɨ que mbia ñee Jesús je ra. \v 11 Jesús que ñee ee ra. —Sã jenimba oveja mo ndiqui jaã no. Ngoɨ oso ibicua mo ye no. ¿Sábado mose ra jenosẽ ibicua sɨ re? Ae. Jenosẽ jeɨ rae. Sábado mose raque. \v 12 Dios queteamba tuchɨ chõ mbia riqui nguiã oveja sɨ ã. Coche nandeɨco nguiã mbae turã naa naa sábado mose, ɨ que Jesús ñee mbia je ra. \v 13 Ñee ngue eo tomei je cote ra. —Ndeo emee secuti, ɨ que ee ra. O que emee Jesús cheẽ mose ra. Aque mosechɨ que eo nyerõ cote ra. \v 14 Nyebe fariseos paama ɨ nguiã Jesús je. Mbia mbucherõ mose sábado mose. —¿Mañɨ nande ra Jesús je re? Nandeɨquia rei ra reae, ɨ tuchɨ que eu ñee nyue ra. \s1 Isaías chɨmbesa ɨque Jesús rɨɨ̃ \p \v 15 Jesús que jirandu ũquɨ̃ ñee ndese ra. Nyebe esɨ nguiã hue sɨ. Mbia tubɨrɨã ngue nyoɨ eruɨ ra. Jesús que mbia rasi mbucherõ cherõ ja quia ra. \v 16 —¡Mbia ra jembiiranduchɨ̃ serese jẽ! ɨ que Jesús ñee ee ra. \v 17 Aque mose que Isaías chɨmbesa ɨque cote ra. Eɨ̃ ngue Isaias embesa mɨɨ Jesús rɨɨ̃ nda: \q1 \v 18 Serimba chõ co re. Co que airabo ra. \q1 Sechesecua chõ ae re. Seyate aɨco erese co. \q1 Espíritu Turã tamondo tuchɨ ee. \q1 Ae ra secheẽ turã senei senei ja mbia je. \q1 \v 19 Eɨcuã ɨcuã eã nda emo je. Ñee ɨcuã eã ndae. Ucuasu ra esaã saã eã mbia je. \q1 \v 20 Siqui turãte ra equia equirãcuã nea je. \q1 Siqui turãte ra equia eaquiatuã je no. \q1 Mbia ra siqui turã nyee eruɨ ererecuarã. \p \v 21 Mbia ja ra ndua turã mbeɨ erese cote, ɨ que Isaías embesa cose ra. Ũquɨ̃ ngue ɨque cote ra. \s1 Aba checuayã quirãcuã Jesús quereco co, ɨ raque mbia \p \v 22 Mbia que eresayã mo curucuaẽ Jesús je ra. Echeẽ aquiatuãte abe que ra. Aba checuayã ɨcuã nguiatu ngue siqui nguiã echɨangui re. Jesús que embucherõ nda. Nyebe mae turã nguiã cote. Ñee turã abe cote no. \v 23 Mbia que nyuruɨra ja mae erese ra. —David rucucha chõ Jesús riqui re, ɨ chõ ngue mbia quia ndua ndua ra. \v 24 Fariseos que echandu ja ra. Nyebe ñee ɨcuã ɨcuã nguiã Jesús je. —Ab a checuayã ɨcuã nderecua tuchɨ chõ Satanás nde. Satanás quirãcuã je chõ Jesús riqui nguiã aba checuayã ɨcuã jea jea mbia sɨ co, ɨ rei que fariseos ñee ɨcuã Jesús je ra. \v 25 Jesús que ũquɨ̃ ndua ndua ɨcuate ra. Nyebe ñee nguiã ee. —Gobierno ɨcuã ɨcuã mose nyue, ua rae. Tuchuamo jenda ɨcuã ɨcuã mose nyue, ua ra eno. \v 26 ¿Mañɨ nda Satanás aba checuayã jea mbia sɨ re? Erimba chõ nyeresẽ. Satanás ɨcuã ɨcuã mose nyue, equirãcuã nda ua no. \v 27 “Satanás quirãcuã je chõ Jesús riqui nguiã aba checuayã jea jea mbia sɨ”, jenye chõchɨ̃ nguia seje ã. ¿Aba uquirãcuã mee jenimba je jẽ nde? Aba checuayã ɨcuã jea nonde re. ¿Satanás uquirãcuã mee jenimba je serese re? \v 28 Dios quirãcuã je quiatu aɨco nguiã aba checuayã jea jea mbia sɨ co. “Dios quirãcuã ndese chõ ureɨco nguiã mae”, jenye eã ñochɨ̃ equia ã. \v 29 Satanás quirãcuã tuchɨte raque. Umbae rese ngueteãte raque. “Sembae chɨ turãte a”, ɨ raque. Dios quiarei equirãcuã tuchɨ Satanás sɨ. Dios Satanás mbae sirõ ja arõte quia esɨ co. Dios Satanás mbae mbutiã ja arõte quia co. \v 30 Ae siqui ãte quia serese nae, eɨcuã ño ũquɨ̃ ndiqui nguiã seje. Ae secheẽ senei senei eãte quia mbia je nae, ũquɨ̃ ɨcuã ño eriqui nguiã seje. \v 31 Tacheẽ nyecua jẽje. Emo siqui ɨcuã mose, Dios eɨcuã mbutiã arõte esɨ. Emo ñee ɨcuã mose, Dios echeẽ ɨcuã mbutiã arõte no. Emo ñee ɨcuã mose Espíritu Turã nɨɨ, ũquɨ̃ ɨcuã nguiatu ra Dios mbutiã eã mbeɨ esɨ. \v 32 Emo ñee ɨcuã mose serɨɨ̃, Dios echeẽ ɨcuã mbutiã arõte. Emo ñee ɨcuã mose Espíritu Turã nɨɨ, ũquɨ̃ ɨcuã nguia ra Dios mbutiã eã mbeɨ. Mbae ua ja mose chee ra Dios ũquɨ̃ ñee ɨcuã mbutiã eã mbeɨ. \s1 Sã ira ae ea ae ae no \p \v 33 Ira turã mose, ea abe ra eturã no. Ira ɨcuã mose, ea abe ra eɨcuã no. Mbia ira ɨcua mose, ea abe ra eɨcua. Nyiabiã ndae. Sã ira ae ea ae ae no. \v 34 Mbeɨ rã ño jẽɨngo nguiã. Jẽɨcuã ño jẽɨngo nguiã. Nyebe jeñee turã aquiatu ãte riqui ã. Ae rese mbia riqui ndua ndua uchɨangui re nae, ũquɨ̃ nɨɨ sɨ́ ra ñee. \v 35 Mbia turã nda ñee turã. Echɨangui renda quia eturãte re. Nyebe eriqui nguiã ñee turã. Mbia ɨcuã nguia ñee ɨcuã nguiã. Echɨangui renda quia eɨcuãte riqui nguiã. Nyebe eriqui nguiã ñee ɨcuã. \v 36 Tacheẽ nyecua jẽje. Emo ñee ñooño mose, Dios ra ñee asite aque je. Dios mbia ɨcuã ndea rea mose. \v 37 Emo ñee turã mose, echɨangui renda turã ño ñene. Nyebe ra Dios ñee asiã ee. Emo ñee ñooño mose, echɨangui renda ɨcuã ño ñene. Nyebe ra Dios ñee asi ũquɨ̃ je, ɨ que Jesús ñee nda. \s1 Mbia mae sayã esaã ure je, ɨ beɨ mbia Jesús je \p \v 38 Fariseos mo ngue ngaẽ Jesús rea ra. Embesasa abe que ngaẽ erea ra. Ñee ngue ee ra. —Mbia mae sayã esaã na ure je, ɨ rei que ñee Jesús je ra. \v 39 Jesús que ñee ee ra. —Jẽɨcuãte riqui co mosenda jẽ ja ã. “Mbia mae sayã esaã ure je”, jenye beɨte equia ã. Mbia mae sayã mɨɨ ño nda asaã jẽje. Jonás na sɨ. \v 40 Sã Jonás ndiqui raque tres días sɨra rie ye no nae. Jonás na sɨ́ ra asaã mbia je. Tres días ra aɨco ibicua rie. \v 41 Nínive jenda quia eturã jiri co mosenda sɨ re. Dios ra co mosenda mbasi tuchɨ Nínive jenda sɨ. Sã Nínive jenda huɨɨcuã ndecha Jonás ñee mose ee no. Aɨco raque ñee jẽje co mosenda je co. Jẽ secheẽ jemumbate chõ chɨ̃ nguia ã. Se quia raque ererecua tuchɨ Jonás sɨ. Nyebe ra Dios jembasi tuchɨ mbia ɨcuã ndea rea mose. \v 42 La reina de Seba quia eturã jiri mbia co mosenda sɨ re. Dios ra co mosenda mbasi tuchɨ la reina de Seba sɨ. Sã la reina de Seba tu ɨsho sɨ tuchɨ Salomón ñee andu no. Se quia acheẽ ndaque quia jẽje. Searacua tuchɨ raque se quiatu Salomón sɨ. Secheẽ jemumbate chõchɨ̃ nguia ã. Nyebe ra Dios jembasi tuchɨ mbia ɨcuã ndea rea mose. \s1 Aba checuayã ɨcuã nyebi u mbia chɨangui re \p \v 43 Aba checuayã ɨcuã usẽ mose emo ñɨa sɨ, ngata beɨ chõ nguiã. “¿Mangue ra sequenea aucua que re?” ɨ chõ nguiã. Uquenea ucua sacuã mo etea eãte. \v 44 “Tasobe rei nyebi. Ae sɨ achu usẽ, aque chɨã ye sɨ́ taso”, ɨ que aba checuayã nda. Nyebi sɨ mose u, mbia chɨã oreãte que ee ra. Echɨã ndecoteã eãte que ee ra. Tuchua tii ji raãte que ee ra. \v 45 Aba checuayã ɨcuã ngue nguesenda siete queru cote ra. Ɨque ja que echoɨ aque chɨangui re cote ra. Ae chɨangui re aba checuayã ɨcuã siete riqui nae, aque ɨcuã ɨ ɨ tuchɨ que eriqui cote ra. Aba checuayã mɨɨ ngue siqui eye nyii ra. Etubɨrɨãte cote. Aque ɨcuã tuchɨ cote nyii sɨ, ɨ que Jesús mbia je ra. \s1 Jesús nongue ngae erea usi resẽ \p \v 46 Jesús ñee mbeɨ mose que esi ngaẽ ndei ee huee ra. Jesús nongue ja rese. Chɨchõ ja chõ ngue taicuee ra. Ñee serete que ee ra. \v 47 —Hue ndesi riqui nderequia taicuee huee. Ndenongue rese, ɨ que emo Jesús mbiirandu ra. \v 48 Jesús que ñee umbiirandusa je ra. —¿Aba je chõ aɨco “taĩ” ɨ chã? ¿Aba je chõ aɨco “senongue” ɨ no ña? ɨ que Jesús ñee nda. \v 49 Jesús que o mee uchɨmbaaquiatu cuti ra. —Ã je chõ aɨco nguiã “taĩ” ɨ. Ã je chõ aɨco nguiã “senongue” ɨ no. \v 50 Ae Paba Ibatenda cheẽ mumbayã nguia nae, ũquɨ̃ je chõ aɨco nguiã “senongue” ɨ. Ũquɨ̃ je chõ aɨco nguiã “taĩ” ɨ no, ɨ que Jesús ñee ee ra. \c 13 \s1 Emo mbae eɨ̃ mombiquia mbiquia \p \v 1 Aque mose sɨ́ que Jesús sɨ usẽ tuchua sɨ ra. Tuchua sɨ que esɨ ngoi ama ndɨsh a nimíaa nda. \v 2 Mbia que ngaẽ ngaẽ ja quia Jesús rea ra. Nyebe Jesús ua oso nguiã ngoi canoa ye. Mbia quiatu que chɨchõ ama nimíaa ndese ra. \v 3 Jesús que embaaquiatu quiatu tuchɨ quia ra. Ejemplos que esaã saã tuchɨ ee ra. —Sã emo sɨ rei mbae eɨ̃ mombiquia mbiquia no. \v 4 Sã emo ndiqui uqui uqui ñeenda ruɨ no. Sã nguireĩ ndiqui ngaẽ eu no. \v 5 Sã emo emo ndiqui uqui sɨta arõ no. Sɨta aronda suri jeɨ raque. Ibi ererate quia ñene. \v 6 Tenda ibate mose que eriqui ñɨmama mano nda. Erao eãte quia ñene. Nyebe mano jeɨ nguiã. \v 7 Sã emo ndiqui uqui uqui nyu réndaa no. Sã nyu abe riqui suri erese no. Nyu ruri que echati asi u eriquisã nda. \v 8 Sã emo ndiqui uqui uqui ibi túraã no. Ũquɨ̃ nguiatu que ɨa turã nda. Sã emo ɨa cien no. Sã emo ɨa sesenta no. Sã emo ɨa treinta no. \v 9 Jẽisa mose, ¡secheẽ jeñandu turã na! \s1 Dios riqui ucheẽ mbiasa jaaja jẽje co, ɨ uchɨmbaaquiatu je \p \v 10 Jesús chɨmbaaquiatu que ñee nyecuayã Jesús ísaa ra. —¿Mbaerã ejemplos achõ eresenei senei mbia je re? ɨ que echɨmbaaquiatu ñee ee ra. \v 11 Jesús que ñee ee ra. —Mbia rerecua tuchɨ quiarei Ibatenda. Ae riqui nguiã ucheẽ mbiasa asa ja jẽje co. Mbia ataque quia siqui sereã erese co. Mbia ataque je quia eriqui nguiã ucheẽ mbiasa eã jiri. \v 12 Emo umbae rerequia mose, Dios ra emo mondobe ee. Emo embae eã mose, Dios ra embae sirõ ja esɨ. \v 13 Nyebe aɨco nguiã ejemplos achõ nenei nenei mbia je co. Eanduchõ sacuã. Eɨcua turã ndocoɨ̃. \v 14 Mbia eanduchõ mose que Isaías chɨmbesa ɨque cote ra: \q1 Mbia ra secheẽ ñandu raque. \q1 Ɨcuayã nguiatu rae. \q1 \v 15 Eãquĩ ãtãte riqui ã. \q1 Secheẽ andu sereãte equia ã. \q1 Mae sereãte equia sechɨao rese ã. \q1 Ndua eã mbeɨ equia serese ã. \q1 Nyebe ra ambitirõ eã mbeɨ, \m ɨ que Dios cheẽ Isaías chɨmbesa rese ra. \v 16 Jẽ nguiatu Dios cheẽ jeñandu turãte nguiã ã. Jẽ nguiatu jemae serete nguiã Dios chɨao rese ã. Nyebe jẽyate jẽɨngo nguiã ã. \v 17 Tacheẽ nyecua jẽje. Ae jeñandu quia secheẽ ã nae, Dios cheẽ mbuchecuasa ñiinda ã ñandu serete raque. Mbia turã ñiinda abe ã andu serete raque. Ñandu eã mbeɨte equia ã. Jẽ ae chõ jẽɨngo nguiã eandu ã cote. Jẽ ae je chõ echecua riqui nguiã. \s1 Jesús ucheẽ mbiasa uchɨmbaaquiatu je mbae eɨ̃ nɨɨ \p \v 18 Secheẽ tambiasa jẽje cote. Mbae eɨ̃ mombiquia mbiquia ji rɨɨ̃. \v 19 Ae uqui uqui ñeenda rui nae, Dios cheẽ andu chooñosa rã ño ũquɨ̃ nde. Ɨcua eãte quia ñene. Nyebe diablo ru nguiã Dios cheẽ ndirõ echɨangui sɨ. \v 20 Ae uqui uqui sɨta arõ nae, mbia mo na ño ũquɨ̃ no nde. Dios cheẽ andu mose, isi turã ndaque. Eyate raque erese. \v 21 Mbia ɨcuã ɨcuã mose ee Dios cheẽ nɨɨ, huɨ jeɨ chõ nguiã esɨ. Mbae rao eã naanguia chõ ũquɨ̃ nde. \v 22 Ae uqui uqui nyu réndaa nae, mbia mo na ño ũquɨ̃ no nde. Dios cheẽ andu turã ndaque. Siqui beɨ eã ño nguiã eruɨ. Umbaerã achõ ndese chõ eriquichɨ̃ nguiã ndua. “Mbaecha tuchɨte ra se”, ɨ beɨ chõ nguiã ndua ndua. Nyebe huɨ chõ nguiã Dios cheẽ sɨ. Nyebe Dios cheẽ ndiqui nguiã ɨa eã mbeɨte ee. \v 23 Ae uqui uqui ibi túraã nae, mbia mo na ño ũquɨ̃ no nde. Ũquɨ̃ nguiatu Dios cheẽ ñandu turã nguiã. Ɨcua ɨcua turã ño nguiã. Nyebe eriqui beɨ nguiã erese. Ɨa ɨa beɨ raanguia cote. Emo emo ɨa cien. Emo ia sesenta no. Emo ɨa treinta no, ɨ que Jesús ucheẽ mbiasa ñee nda. \s1 Mbae ɨcuã suri trigo turã ndese \p \v 24 Jesús que ejemplo nongue senei ee ra. —Sã emo trigo eɨ̃ mombiquia mbiquia úcoo no. Ũquɨ̃ na ño Dios rimba riqui nguiã ã. \v 25 Sã trigo eɨ̃ mombiquiasa uque cote no. Sã emo tu nyu eɨ̃ mombiquia mbiquia trigo eɨ̃ mumbara mbara no. \v 26 Trigo eɨ̃ ngue obo cote ra. Nyu abe que suri erese ra. \v 27 Nyebe erimba ñee nguiã echa je. “Trigo eɨ̃ achõ eremombiquia mbiquia reɨ̃ nguiã seje. ¿Mbaerã nyu abe riqui suri suri erese re?” ɨ que ererecua je ra. \v 28 Ererecua que ñee ee ra. “Seucuãyãsa chõ ũquɨ̃ nde. Nyu eɨ̃ mombiquia mbiquia chõchɨ̃ trigo eɨ̃ mumbara mbara”, ɨ que ererecua ñee nda. —¿Ureso ra eriqui riqui re? ɨ rei que erimba ñee nguerecua je ra. \v 29 Ererecua que ñee nda. “Tei. Nyu riqui riqui mose ra trigo abe riqui riquichɨ̃ nde. \v 30 Sã echɨchõ ja. Eucua mose ja chee. Ea ɨreɨ̃ mose quiatu ra acheẽ serimba je cote. Serimba ra nyu rane siqui siqui aque mose cote. Nyu ra esei cote. Aquere quia ra trigo a ɨshao shao erereco quiatu sacuã sechuchua cote”, ɨ que echa ñee nda, ɨ que Jesús ñee nda. \s1 Mbae eɨ̃ na ño Dios rimba re \p \v 31 Jesús que ejemplo mo senei mbia je ra. —Mbae eɨ̃ na ño Dios rimba re. Sã mbia mostaza eɨ̃ tiquia no. \v 32 Eñetẽ tuchɨte raque mbae eɨ̃ mo sɨ. Suri oso quia cote. Ecuasu tuchɨte chee cote. Ira rã ño cote re. Nguireɨ̃ nguichi quichi chee erãquiã ndese. Eɨ̃ sɨ chõ Dios rimba re. Ũquɨ̃ mɨɨ ndaque nyii. Ñimbeta tuchɨ cote. Mbae eɨ̃ na, ɨ que Jesús ñee nda. \s1 Levadura rã ño Dios rimba re \p \v 33 Jesús que ejemplo mo senei mbia je ra. —Levadura rã ño Dios rimba re. Sã mbia levadura ñetẽ mondo mbichae ao ramo mose no. Sã levadura riqui oso mbichae mbuchɨmatã ja no. Eɨ̃ sɨ chõ Dios rimba re, ɨ que Jesús ñee nda. \s1 Jesús ejemplos senei tuchɨ mbia je \p \v 34 Eɨ̃ ño ngue Jesús quia mbia tubɨrɨã mbaaquiatu quiatu ejemplos je ra. Ejemplos achõ ngue esenei senei mbia mbaaquiatu sacuã nda. \v 35 Nyebe Dios cheẽ mbuchecuasa chɨmbesa ɨque cote. Eɨ̃ ño echɨmbesa re: \q1 Ejemplos je mbia tambaaquiatu quiatu. \q1 Ae mbia ɨcuayã mbeɨte quia nae, ũquɨ̃ tambuchecua mbia je, \m ɨ que embesa ji ra, ɨ que Jesús ñee nda. \s1 Jesús ejemplo mbuchecua nyu eɨ̃ nɨɨ \p \v 36 Jesús que mbia mondo ja cote ra. Aquere que esɨ ɨque tuchu a mo nda. Echɨmbaaquiatu que ecurubite ñee ee ra. —Ae ejemplo eresenei mbia je nyu eɨ̃ nɨɨ nae, ũquɨ̃ embiasa jiri ure je, ɨ que ñee ee ra. \v 37 Jesús que ñee ee ra. —Ae trigo eɨ̃ mombiquia mbiquia nae, se rã ño ae re. \v 38 Ae íbii emombiquia mbiquia nae, mbia ja rã ño ũquɨ̃ ibi re. Trigo eɨ̃ turã na ño Dios quiato re. Nyu eɨ̃ ɨcuã na ño diablo quiato no nde. \v 39 Ae mbae eɨ̃ ɨcuã mombiquia mbiquia nae, aba checuayã nderecua rã ño ũquɨ̃ nde. Mbae a ɨshao shao raanguia ra ibi ua mose cote. Mbae a ɨshao shaosa rã ño angeles re. \v 40 Sã mbia riqui nyu mombo mombo tátaa nae, eɨ̃ sɨ ra Dios uquiatoã mombo tátaa ibi ua ja mose no. \v 41 Serimba ángeles ra amondo mbi a rea rea ja. Ae mbae ɨcuã saã uquia quia mbia je nae, serimba ra ũquɨ̃ sirõ ja. \v 42 Serimba ra ũquɨ̃ mombo mondo tata cuásuu. Nyeseo seo tuchɨ ra tátaa. Huee ra ureɨ̃ quiti quiti tuchɨ. \v 43 Ae Dios mbuturã nae, ũquɨ̃ nininya tuchɨ ra tenda rã sɨ cote. Eru ibatenda siqui mose mbia rerecuarã tuchɨ. \s1 Tesoro rã ndei Dios cheẽ \p \v 44 Dios cheẽ nguiirĩ nɨɨ ndei eturã tuchɨ mbae ja sɨ. Eturã tuchɨ tesoro sɨ no. Sã ameɨ mo tesoro ati ji rea íbii no. Tesoro turã tuchɨ que ee ra. Ameɨ ia tuchɨ que erea mose ra. Sã ameɨ vender ɨ ja umbae je no. Aque ibi isi sacuã. Tesoro mɨɨ ndese ndua. \s1 Dios cheẽ ndei perla turã na \p \v 45 Dios cheẽ nguiirĩ nɨɨ ndei eturã tuchɨ mbae ja sɨ. Sã comerciante mo perlas turã ndequia requia no. \v 46 Perla turã tuchɨte mo ndea mose, aque mɨɨ ndese chõ eriqui nguiã ndua ndua cote. Sã vender ɨ ja umbae je aque perla rɨbɨshorõ no. \s1 Dios ra mbia ɨcuã quirirõ \p \v 47 Sɨra mbua mbua ji rã ño Dios rimba re. Sã emo tarafa mondo ii no. Sɨra chumumbarate que embua ra. \v 48 Sã sɨra mbuasa mbisẽ tuchɨ riqui no. Sã echa econosẽ serao usẽ cote no. Echa que ngoi sɨra turã irabo rabo cote ra. Sɨra ɨcuã ndirirõ ndirõ emombo sacuã. \v 49 Eɨ̃ sɨ ra Dios mbae ua ja mose. Dios ra ángeles mbu mbia ɨcuã mombo sacuã mbia turã sɨ. \v 50 Eɨcuã nda emombo tata cuásuu. Nyeseo seo tuchɨ ra tátaa. Huee ra ureɨ̃ quiti quiti tuchɨ. \v 51 ¿Secheẽ jẽɨcuate rei quia ã nde? ɨ que Jesús ñee mbia je ra. —Ae, ɨ que ñee Jesús je ra. \v 52 Jesús que ñee ee ra. —Embesasa mo siqui mose serese, mbaecha rã ño aque re. Sã mbaecha riqui umbae ɨma ndirõ mbia je emo mose no. Umbae yasu abe rirõ emo mose no, ɨ que Jesús ñee mbia je ra. \s1 Mbia Nazaret jenda Jesús isiteã \p \v 53 Jesús que ũquɨ̃ ejemplos senei ja mbia je ra. Hue sɨ que esɨ cote ra. \v 54 Oso que ngasẽ nguecua Nazaret cote ra. Oso que mbia mbaaquiatu judíos chumunuásaa ra. Nyebe mbia nyuruɨra tuchɨ nguiã ñee nyue. —¿Mangue eriqui ñɨmbaaquiatu tuchɨte re? Nandemae sayã esaã saã tuchɨchɨ̃ nguia re. \v 55 Ira mbitirõ tirõsa riirĩ ño ndaque. María abe riirĩ ño ndaque no. Jacobo nongue chõ ndaque. José abe no. Simón abe no. Judas abe no. \v 56 Ã echari abe riqui ja raque nanderese ã. ¿Mañɨ equia mbae ɨ cua ja tuchɨte re? ɨ que mbia Jesús recu a jenda ñee nyue ra. \v 57 Nyebe mbia hue jenda riqui Jesús isiteã nde. Jesús que ñee ee ra. —Dios cheẽ mbuchecuasa ɨshonda cheẽ nguia ra mbia isi turã mbeɨ. Nguecua jenda cheẽ achõ nguia ra eisi turã eã. Ngõngue cheẽ achõ nguia ra eisi turã eã no, ɨ que Jesús ñee nguecua jenda je ra. \v 58 Hue jenda mbia que Jesús ɨcua eãte ra. Isiteã ño ngue ra. Nyebe Jesús mbia mae sayã naa eã jiri nguiã ee huee. \c 14 \s1 Mbia Juan el Bautista ɨquia \p \v 1 Mbia que jirandu ja Jesús rese cote ra. Herodes abe que jirandu erese ra. Ererecua que ae ra. \v 2 Juan el Bautista Jesús riqui reɨ̃ ee reaẽ. Ae que ñee ngũimba je Jesús rɨɨ̃ nda. —Sechɨɨquia quera sɨ chõchɨ̃. Juan el Bautista quera sɨ chõchɨ̃. Nyebe eriqui nguiã mbia mae sayã naa naa co, ɨ que Herodes ñee Jesús rɨɨ̃ nda. \v 3-4 Herodes que Juan isi ɨcuã nyii ra. Nyucua que mondo tarõ nda. Paama ɨ nda Juan je ra. —¡Nde ndenongue ninisi erereco aroneate jẽ! ɨ quiatu que Juan ñee ee nyii ra. Herodes siqui mose nõngue ninisi rese. Herodías, ɨ que enongue ninisi je ra. Felipe, ɨ que enongue je ra. \v 5 —Juan taɨquia, ɨ rei que Herodes ñee nda. Mbia ataque quiarei siqui tuchɨ Juan ndese. Dios cheẽ mbuchecuasa, ɨ chõ mbia nguiã Juan je. Nyebe Herodes siquiche jiri nguiã Juan ɨquiayã aque mose. \v 6 Herodes mbae cumpleaños mose, Herodías riirĩ ngue nyuruqui ruqui mbia ja je aque mose ra. Nyucuaaque que ae ra. Herodes ia tuchɨ que mae nyucuaaque nyuruqui rese ra. \v 7 —¿Mbae ra amee ndeje re? Echeẽ ño seje. “Sebite co” nde ɨ mose, aque tamondo ndeje. Acheẽ ñooño eã ño nguiã ndeje a, ɨ que Herodes ñee nyucuaaque je ra. \v 8 Esi quia ñee ñee nguia nyucuaaque je nyii reaẽ. Nyebe nyucuaaque ñee nguiã Herodes je. —Juan el Bautista ãquĩ emee na seje mbia chɨu riru ye, ɨ que nyucuaaque ñee ererecua Herodes je ra. \v 9 Ererecua chosoi que oso serɨ̃ tuchɨ echeẽ andu mose ra. —Acheẽchɨ̃ se quia ee. A seresenda chɨ ja quiaru serese a resẽ. Ã seandu ja chõchɨ̃. Nyebe ra secheẽ ambuchebi eã ee, ɨ que ererecua uchɨangui re ra. —Juan ãquĩ emee ee, ɨ que ngũimb a je cote ra. \v 10 —Juan ãquĩ jendoso oso cárcel. Jemondo nyucuaaque je, ɨ que ra. \v 11 —Juan ãquĩ ngue ecurucuaẽ mbia chɨu riru ye cote ra. Mee ngue nyucuaaque je cote ra. Nyucuaaque que emee usi je cote ra. \v 12 Juan ñɨmbaaquiatu que ngaẽ Juan ndaaque rea ra. Nyati que suruchoɨ ra. Nyoɨ que Jesús mbiirandu erese cote ra. \s1 Jesús mbichae tubɨrɨã saã mbichae mɨɨje \p \v 13 Jesús jirandu mose Juan ndese que esɨ turúquiaa ra. Ama nduɨ que esɨ canoa ye ra. Mbia que jirandu randu erese ra. Nyebe nyoɨ ja nguiã eruɨ ibi rɨ̃. Sucha ja ja jenda. \v 14 Jesús que usẽ canoa sɨ cote ra. Mbia tubɨrɨã ndese que mae nda. Eya eã tuchɨte que erese ra. Erasi que embucherõ cherõ nda. \v 15 Tenda nyeseco mose que echɨmbaaquiatu ñee ndei ee ra. —Mbae ãte a turúquiaa. Tenda abe nyesecote. Mbia emondo rã sucha tubɨrɨã nɨa. Sã echoɨ beɨ uchɨurã isi, ɨ rei que echɨmbaaquiatu ñee Jesús je ra. \v 16 —Sã echoɨ eã. Jeño mbae jemondo ee echɨurã, ɨ que Jesús ñee ee ra. \v 17 —Tei. Mbae quia ra aba mondo ee. Cinco chõ ngue mbichae ra. Sɨra abe nyeremoñote nyeresẽ, ɨ que echɨmbaaquiatu ñee Jesús je ra. \v 18 —Jembu rã seje, ɨ que Jesús ra. \v 19 Ñee ngue mbia tubɨrɨã je cote ra. —Jengoi ja quiata tose, ɨ que ra. Jesús que mbichae cinco sirõ cote ra. Sɨra nyeremo abe no. Mae ngue ibate ra. Gracias, ɨ que ñee Dios je ra. Mbichae que esiquio quio cote ra. Mee ngue uchɨmbaaquiatu je ra. Echɨmbaaquiatu que emee mee mbia ja je cote ra. \v 20 Mbia que embuquiaru ja tuchɨ cote ra. Miãtã tuchɨ que ra. Mbia huɨsa tubɨrɨã ngue cote ra. Sɨra rire. Mbichae rire abe no. Doce iru que mbia mombisẽ esique sique je ra. \v 21 Ae mbichae u sɨra rese nae, etubɨrɨã tuchɨte que ra. Cinco mil ndobeɨ. Cuña abe etubɨrɨã. Mbia riirĩ abe etubɨrɨã no. \s1 Jesús ngata i arõ \p \v 22 Aquere que Jesús uchɨmbaaquiatu mondo ja canoa ye ra. —Jẽ nane jẽso sobeɨ. Mbia tambuɨ turã na mondo uchuchúaa se nyii, ɨ que ra. \v 23 Jesús que mbia tubɨrɨã mbuɨ turã mondo uchuchúaa cote ra. Ae ae que oso sɨta ibate rɨ̃ cote ra. Ñee sacuã Dios je. Huee que ae ae riqui itondaru chee ra. \v 24 Canoa yenda que chɨ beɨ quia ama ite rɨ̃ nda. Quɨrɨrɨã ngue tu ɨcuã ɨcuã ee ra. I rebera que tu asi asi tuchɨ ee ra. \v 25 Nguira cheẽ mose que Jesús ngasẽ ee ra. I arõ ngue esɨ quia ngata ra. \v 26 Echɨmbaaquiatu que mae erese ra. Echɨã ngue cuaãcuã ɨ tuchɨ ra. Ngata mose i arõ. —Aba checuayã ño tu nguiã aque, ɨ rei que tasẽ tasẽ nda. Siquiche tuchɨ que ra. \v 27 —Jẽsiquichechɨ̃ nguiã. Se chõ nyeresẽ, ɨ jeɨte que Jesús ñee ee ra. \p \v 28 Pedro que ñee ee ra. —Nde mose, echeẽ seje. “Echu ngata i arõ”, ere seje, ɨ que Pedro ñee Jesús je ra. \v 29 —Quiatuchu, ɨ que Jesús ñee ee ra. Ae Pedro nguichi nguiã canoa sɨ i rese irõ. Oso nda ngata i arõ Jesús rea chã nde. \v 30 Pedro mae mose quɨrɨrɨã ɨcuã ndese que esiquichete ra. Ɨ que oso quia ñɨɨmɨ nda. —¡Sererecua! ¡Senonosẽ na se! ɨ que ñee Jesús je ra. \v 31 Ae Jesús o mondo nguiã eo isi. —Seɨcuayã ñochɨ̃. ¿Mbaerã ereɨco seɨcuayãte re? ɨ que Jesús ñee ee ra. \v 32 Ua mose canoa ye que quɨrɨrɨã tiba cote ra. \v 33 Canoa yenda que ñee turãte Jesús je cote ra. —Dios rucucha tuchɨ chõ nde riqui re. ¡Ae beɨ jẽ! ɨ que ee ra. \s1 Jesús mbia Genesaret jenda mbucherõ cherõ \p \v 34 Ngasẽ nyee que sobeɨ cote ra. Genesaret, ɨ que hue ibi je ra. \v 35 Hue jenda que jirandu ja erese ra. Hue rurubinda abe que mbia mbiirandu erese ra. Mbia que er asi curucuaẽ cuaẽ ja Jesús je cote ra. \v 36 —Sã mbia rasi oco oco rã ndeɨrao ai rese, ɨ tuchɨ que mbia Jesús je ra. Ae oco erese nae, ũquɨ̃ ngue nyerõ nyerõ ja ra. \c 15 \s1 Mbia chɨangui renda ae chõ embɨɨcuã nguiã \p \v 1 Aquere que fariseos mo ngaẽ ñee Jesús je ra. Embesasa mo abe que ra. Jerusalén jenda chõ ũquɨ̃ ja re. \v 2 Ũquɨ̃ ngue ñee Jesús je ra. —¿Mbaerã ndechɨmbaaquiatu riqui nanderameɨ ñee mumba mumba beɨte re? Echoɨ quiiriã mbeɨ chõ quiaru nguiã, ɨ que ñee asite Jesús je ra. \v 3 Jesús que ñee ee ra. —¿Mbaerã jẽɨngo Dios cheẽ mumba mumba jẽ nde? Jenameɨ ñee ndese chõte jẽɨngochɨ̃ nguiã ã. Siqui rocoɨ̃ Dios cheẽ ndese. \v 4 Dios que ñee mbia je cose ra. “Jẽturã ño jẽɨngo jendu je. Jẽsi je abe no. Emo ñee ɨcuã mose ngu rɨɨ̃, ũquɨ̃ jẽɨquia. Emo ñee ɨcuã mose usi abe rɨɨ̃ no, ũquɨ̃ abe jẽɨquia no”, ɨ quia que Dios ñee mbia mbaaquiatu cose ra. \v 5-6 Dios cheẽ jenyabi tuchɨ chõchɨ̃ nguia mbia mbaaquiatu quiatu ã. “Ae nda amee neɨ̃ jẽje, ũquɨ̃ ngue amee ja Dios je ra”, ɨ mose emo ñee ngu je, “coche ñene” jenye chõchɨ̃ nguiã ee. Mbae mee eã mose ngu je. Usi abe je. Nyebe jẽɨngo nguiã mbia mbaaquiatu ɨcuã ɨcuã ũquɨ̃. Jenamei ñee achõ ño jẽsenei senei nguiã mbia je ũquɨ̃. Dios cheẽ nenei nenei ndocoɨ̃ ee. \v 7 Jẽturã jẽsaã ñooño ño nguiã ũquɨ̃. Jenɨɨ tuchɨ chõ ngue Isaías embesa nguiã cose. Eɨ̃ ngue Isaías embesa cose ra: \q1 \v 8 Ã mbia ñee turã ndaque quia seje ã. \q1 Uchɨangui re quia eriquiãte nguiã serese ã. \q1 \v 9 Ñee turãte raque equia seje ã. \q1 Ameɨ ñee achõ ño esenei seneichɨ̃ nguiã mbia je. \q1 Dios cheẽ mɨɨ nenei nenei ndocoɨ̃ ee, \m ɨ que Isaías embesa jenɨɨ nda, ɨ que Jesús ñee ucuasu raã naasa je ra. \p \v 10 —Jenyu rã secheẽ andu, ɨ que Jesús ñee mbia tubɨrɨã je ra. —Secheẽ jẽɨcua rã jeñɨangui re. \v 11 Mbia chɨu embɨɨcuã eã nguiã. Echɨangui renda chõ embɨɨcuã nguiã. Echɨangui renda chõ usẽ nguiã echuru rɨ̃ echeẽ mose. Ũquɨ̃ ño embɨɨcuã nguiã, ɨ que Jesús mbia mbaaquiatu ra. \v 12 Echɨmbaaquiatu que ngaẽ ñee Jesús ísaa cote ra. —¿Ereɨcuayãte ere? Ndecheẽ ngue fariseos mbupaama ɨte ra, ɨ que echɨmbaaquiatu ñee nyecuayã ee ra. \v 13 Jesús que ñee ee ra. —Ae ira Paba Ibatenda chutã eã nae, ũquɨ̃ nda esiqui ja erao resebe. Ũquɨ̃ ira rã ño fariseos riqui nguiã ã. \v 14 Eresayã na ño fariseos riqui nguiã. Sã eresayã mo “ñeenda tateacuquia jẽje” ɨ raque emo je no. Quiachã ja chõ ndae, ɨ que Jesús ñee ee ra. \v 15 Pedro que ñee ee cote ra. —Erecheẽ ngue namo, “ũquɨ̃ nda mbia mbɨɨcuã” ere que, ũquɨ̃ embuchecua rã ndecheẽ ure je, ɨ que Pedro ee ra. \v 16 Jesús que ñee ee ra. —¿Jẽ abe jẽɨcuayãte quia re? \v 17 Ae mbia u quia nae, oso chõ nguiã erie ye. Echiique ruɨ chõ eriqui nguiã oso oso. Usẽ nyee. \v 18 Mbia chɨangui renda chõ embɨɨcuã nguiã usẽ mose echuru rɨ̃. \v 19 Aba chɨangui renda quia aba mundua ɨcuã ɨcuãte nguiã. Nyebe mbia riqui nguiã emo ɨquia. Siqui siqui emo ninisi rese. Emo ndu rese abe no. Siqui siqui eruã ndese no. Mbae mbuquiachã quiachã no. Ñee ñooño abe no. Ñee ɨcuã ɨcuã no. \v 20 Mbia chɨangui renda ja chõ ũquɨ̃ nde. Ũquɨ̃ ño mbia mbɨɨcuã ɨcuã nguiã ũquɨ̃ ao ao mose. Uchoɨ quiiriã mose quiaru, ũquɨ̃ nguia ra mbia mbɨɨcuã eã, ɨ que Jesús ñee nda. \s1 Ari mo Jesús ɨcua \p \v 21 Jesús que nyoɨ hue recha cote ra. Ngasẽ ngue Tiro jii cote ra. Sidón jii abe no. \v 22 Ari mo Canaán jenda que siqui huee ra. Ae que tu ñee Jesús je ra. —David nducucha chõ nde re, Jesús. ¡Ndeyayã ño serese jẽ! Aba checuayã ɨcuã ndiqui seriirĩ mbasi mbasi co, ɨ tuchɨ que ari ñee Jesús je ra. \v 23 Jesús que ñee ãte ee ra. Echɨmbaaquiatu que ngaẽ ñee Jesús je ra. —Ari emondo chõ uchuchúaa. Eñɨ mbeɨchɨ̃ ñee nande je a, ɨ que echɨmbaaquiatu ñee Jesús je ra. \v 24 Jesús que ñee ee ra. —Sã ovejas mo quiachã no. Ũquɨ̃ na ño judíos riqui nguiã ã. Judíos achõ je chõ ngue Dios sembu nguiã, ɨ que Jesús ee ra. \v 25 Ari que tu ngoi ngũíã ndese ñee Jesús je ra. —Sererecua, seriirĩ embucherõ na seje, ɨ que ari ñee Jesús je ra. \v 26 Jesús que ñee ee ra. —Judíos rese rane taɨco mbae raã naa. Ahuɨ aronea judíos sɨ, mbae raã naa mbiamo je, ɨ que Jesús ee ra. \v 27 Ari que ñee ee ra. —Aɨcuate raque se, Sererecua. Mbiamo ndaque ure. Judíos eã ndaque ure. Ure abe je chõ mbae esaã ae. Seriirĩ embucherõ seje ae, ɨ que ari ñee ee ra. \v 28 —Seɨcuate equia co, Ari. Nderiirĩ tambucherõ ndeje, ɨ que Jesús ñee ari je ra. Aque mosechɨ tuchɨ que eriirĩ nyerõ nda. \s1 Jesús mbia rasi chumumbara mbucherõ \p \v 29 Jesús que oso hue recha cote ra. Oso que equia ama nimia nduɨ ra. Ama Ndɨsha Galilea nimia nduɨ. Hue sɨ que esɨ sɨta ibate cote ra. Huee que ngoi huee ra. \v 30 Mbia que ngaẽ ngaẽ tuchɨ quia ee huee ra. Erasi chumumbara rurucuaẽ cuaẽ tuchɨ ee. Ecuatayã. Eresayã. Echeẽ ngũíã. Eo ɨcuã. Mbia que ũquɨ̃ ndasi chono ja Jesús i jii ra. Jesús que ũquɨ̃ mbucherõ ja ra. \v 31 Nyebe mbia riqui nguiã nyuruɨra tuchɨ mae erese. Echeẽ ngũíã ñee turã mose. Eo ɨcuã mbuturã mose. Ecuatayã ngata turã mose. Eresayã mae turã mose. Nyebe mbia ñee turã ja nguiã Dios rɨɨ̃. \s1 Jesús mbichae tubɨrɨã saã mbichae mɨɨ je \p \v 32 Jesús que ñee uchɨmbaaquiatu ísaa cote ra. —Seyayãte aɨco ã mbia tubɨrɨã ndese co. A echɨ arete serese tres días a. Embae mo eãte echɨurã aa. Eriãcuã amondo sereãte echuchúaa. Eriãcuã nda eɨquia ñeenda cúa, ɨ que Jesús ra. \v 33 Echɨmbaaquiatu que ñee ee ra. —Turúquiaa chõ nandeɨco a resẽ. ¿Mañɨ nda aba ã mbuquiaru ja re? Mbae eã tuchɨte a resẽ, ɨ que echɨmbaaquiatu ñee Jesús je ra. \v 34 —¿Manya mbichae jembae re? ɨ que Jesús ee ra. —Siete mbichae. Sɨra ñetẽ mo ndese, ɨ que ee ra. \v 35 Jesús que mbia mbucoi ja íbii ra. \v 36 Mbichae que eisi ja o je ra. Sɨra ñetẽ abe no. Gracias, ɨ que Dios je ra. Mbichae que esiquio quio mbia je cote ra. Sɨr a rese. Mee ja que uchɨmbaaquiatu je cote ra. Ũquɨ̃ ngue emee mee mbia ja je cote ra. \v 37 Mbia que eu ja ñimbio chee ra. Mbichae sique sique que emunua nua ja ra. Sɨra sique rese. Siete iru que emombisẽ nyee ra. \v 38 Mbichaecua rei mbia cuatro mil. Cuña abe abe. Mbia riirĩ abe abe no. \v 39 Jesús que mbia mondochoɨ ja cote ra. Jesús que ua canoa ye cote ra. Oso que Magdala quiti cote ra. \c 16 \s1 Mbia mae sayã eteacuquia ure je, ɨ fariseos \p \v 1 —Tã nande rã Jesús je, ɨ que fariseos ñee nyue ra. Saduceos rese. Nyebe ũquɨ̃ ngaẽ nguiã ñee Jesús je. —Mbia mae sayã esaã na ure je. Ɨ̃ nda “Dios chɨmbu” ure tuchɨ ndeje, ɨ rei que ñee Jesús je ra. \v 2 Jesús que ñee ee ra. —Ibei jẽɨcuate raque ũquɨ̃. Ibei ɨreɨ̃ ndese jemae mose eresaitõ, “ama nda nyaaquíã” jenye chõ nguiã eɨcua. \v 3 Ibei ɨreɨ̃ ndese jemae mose eresaitõ ndabe, “nyaaqui rae”, jenye chõ nguiã eɨcua ũquɨ̃ no. Ibei jẽɨcuate raque quia ã. Ae Dios teacuquia jẽje nae, ũquɨ̃ jẽɨcuayã mbeɨ chõchɨ̃ nguia ã. Ae ra tu ɨcuãte mbia je nae, ¿mbaerã jẽɨngo ũquɨ̃ nguiatu ɨcuayãte re? ¿Mbaerã jẽɨngo jẽaracua raã naa nde? \v 4 Mbia ɨcuã ja chõ ã nde. Ae siqui ibi rɨ̃ namo nae. Huɨ jate equia Dios sɨ ã. “Mbia mae sayã esaã ure je”, ɨ chõchɨ̃ equia seje ã. Aque mɨɨ nda asaã jẽje. Jonás na sɨ ra asaã jẽje, ɨ que Jesús ñee nda. Oso que erecha cote ra. \s1 Fariseos mbia mbaaquiatu ɨcuã, ɨ Jesús \p \v 5 Jesús chɨmbaaquiatu que uchɨurã curuchoɨ eã nda. Tesareɨ que esɨ nyoɨ mose sobeɨ ra. \v 6 Jesús que ñee ee ra. —Mbichae mbuchɨmatãsa rã ndei fariseos cheẽ. Saduceos cheẽ abe no. Ũquɨ̃ ñee ndese ra jẽɨngochɨ̃ jẽ, ɨ que Jesús ee ra. \v 7 —Mbichae quiatu ngue nanderuã nguiã. Nyebe eriqui nguiã ñee nande je ũquɨ̃, ɨ rei que echɨmbaaquiatu ñee nyue ra. \v 8 Jesús que echeẽ ñee ɨcuate ra. Nyebe ñee nguiã ee. —¿Mbaerã jẽɨngo “mbichae nanderuãchɨ̃” ɨ re? ¿Mbaerã jẽɨngo seɨcuayãte re? \v 9 Ae rɨɨ̃ aɨco ñee jẽje nae, ¿ũquɨ̃ jẽɨcuayã mbeɨte quia re? Se mbichae mbeta mose ¿ũquɨ̃ sɨ jẽtesareɨ chõ nde? Cinco mbichae mbeta mose mbia cinco mil je, ¿manya iru jemombisẽ mbichae sique sique je re? \v 10 Siete mbichae mbeta mose mbia cuatro mil je ¿manya iru jemombisẽ mbichae sique sique je no? \v 11 Secheẽ mose jẽje nyii, “mbichae mbuchɨmatãsa rã ndei fariseos cheẽ”, ɨ mose jẽje, secheẽ jẽɨcua rã. Mbichae rɨɨ̃ aɨco ñee ãte jẽje co. Fariseos cheẽ ndese jẽɨngo eã sacuã ño aɨco nguiã ñee jẽje. Saduceos cheẽ ndese abe jẽɨngo eã sacuã, ɨ que Jesús ra. \v 12 Echɨmbaaquiatu que eɨcua chee ra. —Mbi chae mbuchɨmatãsa rɨɨ̃ eã ño eriqui ñee nande je re. Ae fariseos senei senei ɨcuã nguia mbia mbaaquiatu nae, ũquɨ̃ nɨɨ ño eriqui ñee nde. Saduceo ñee nɨɨ abe no, ɨ que echɨmbaaquiatu eɨcua ramo cote ra. \s1 Cristo chõ nde resẽ, ɨ Pedro Jesús je \p \v 13 Jesús que nyoɨ Cesarea de Filípoo cote ra. Huee que ñee uchɨmbaaquiatu je cote ra. —Mbiarã ngue achu íbii ra. ¿Aba aɨco reɨ̃ se mbia je re? ɨ que Jesús ñee ee ra. \v 14 Echɨmbaaquiatu que ñee ee ra. —Juan el Bautista ereɨco reɨ̃ nguiã mbia je co. Elías ereɨco reɨ̃ nguiã emo je no. Jeremías ereɨco reɨ̃ nguiã emo je no. Dios cheẽ nenei neneisa mo ereɨco reɨ̃ nguiã emo je no, ɨ que echɨmbaaquiatu ñee Jesús je ra. \v 15 —¿Aba aɨco reɨ̃ jẽje co re? ɨ que Jesús ee ra. \v 16 —Cristo chõ nde resẽ. Dios riirĩ ño nde resẽ, ɨ que Pedro ee ra. \v 17-18 Jesús que ñee Pedro je cote ra. —Ndeyate ereɨco co, Simón. Mbia mo nembiirandu eãte quia serese co. Paba Ibatenda mɨɨ ño nembiirandu nguiã serese. Jonás ndiirĩ ndei nde. Tacheẽ tuchɨ ndeje. “Pedro” ɨ chõ equia ndeje co. “Sɨta” ɨ ñɨ Pedro je re. Aque sɨta arõ ño nda sembae iglesia achao. Satanás nda esiquisã eãte. Satanás quirãcuãte raque. Mbia ɨquiasa raque ae no. Ae ra sembae iglesia siquisã eã mbeɨ. \v 19 Mbae tamee ndeje. Llave tamee ndeje. Aque je ra Dios recua ɨquesa erembuquiata quiata mbia je. Mbia ɨque sacuã. Ae je ra erembuqui ata, ũquɨ̃ nda ɨque. Ae je ra erembuquiata eã, ũquɨ̃ nda ɨque eã, ɨ que Jesús ra. \v 20 Jesús que ñee uchɨmbaaquiatu ja je cote ra. —“Jesús rei Dios chɨmondo” jenyechɨ̃ nda emo mbiirandu jẽ, ɨ que ee ra. \s1 Mbia ra seɨquia, ɨ Jesús \p \v 21 Aque mose beɨ que Jesús umano nonde senei senei uchɨmbaaquiatu je ra. —Paba ra sererao Jerusalén. Huee ra ameɨ seiruã nu a tuchɨ. Sacerdotes rerecua abe ra sembasi mbasi tuchɨ no. Embesasa abe no. Seɨquia rae. Tres días mose ra aquera sɨ, ɨ que Jesús ñee ee ra. \v 22 Pedro que Jesús querao pe jiri ñee sacuã ee ra. —Mbia ra jeɨ̃ jeɨ̃chɨ̃ ndeje jẽ. Mbia ra ndeɨquiachɨ̃ jẽ, ɨ rei que Pedro ñee asi ee ra. \v 23 Jesús que uba ñee Pedro je ra. —Ehuɨ chõ sesɨ, Satanás. ¿Mbaerã ereɨco seriquisã quisã nde? Mbia ndua rã ño ereɨco nguiã ndua. Dios ndua rã eã, ɨ que ñee Pedro je ra. \p \v 24 Jesús que ñee uchɨmbaaquiatu je cote ra. —Emo siquise mose seruɨ, sã huɨ ja mbae ubi sɨ. Sã cruz umbaerã nduɨ se rã sɨ. Sã eriqui seruɨ beɨ cote. \v 25 Emo ndua beɨ mose ngueco rese, ereco ra ua esɨ. Emo huɨ mose ngueco sɨ seje, ũquɨ̃ nda siqui beɨ. \v 26 Emo ngueco mumba chooño mose, eya eã mbeɨ rae. Mbaecha rete raque. Emo ngueco mumba chooño mose, mbae mo eãte ereco rɨbɨshorõ sacuã. \v 27 Dios ra sembu sɨ íbii uquirãcuã je. Ibatenda rese ra achu ángeles. Ae mbae turã saã saã nguia nae, ũquɨ̃ je ra mbae turã amondo se tu mose. Ae mbae ɨcuã saã saã nguia nae, ũquɨ̃ je ra mbae ɨcuã amondo no. \v 28 Tacheẽ nyecua jẽje. A jengu a nae, jemo nda jemae sechu rese. Achu ra mbia rerecuarã tuchɨ cote. Jemo jemano eã mose r a achu mbia rerecuarã tuchɨ cote, ɨ que Jesús ra. \c 17 \s1 Jesús nyɨɨcuabo uchɨmbaaquiatu résaa \p \v 1 Tenda seis uare que Jesús uchɨmbaaquiatu mo nderao sɨta ibátee ra. Pedro. Jacobo. Juan abe no. Jacobo nongue rei Juan. Ũquɨ̃ ngue equerao ja mbia tiãsaa ra. \v 2 Jesús que nyɨɨcuabo erésaa ra. Eruba que ñimbiasu ra. Tenda nininya rã tuchɨ que eruba ra. Eɨrao abe nininya tuchɨ que ra. Eɨraoshĩ nininya tuchɨ que ee ra. \v 3 Mbia nyeremo ngue nyecua u ibate sɨ ra. Jesús nininya mose que echɨ ñee ñee erese ra. Moisés que enongue ra. Elías que enongue ra. \v 4 Pedro que ñee Jesús je ra. —Sembaaquiatusa, nandecu turãte a. Sucha ñetẽ uresaã saã na, ndebi mose. Enongue nembaerã. Enongue Moisés mbaerã no. Enongue Elías mbaerã no, ɨ rei que Pedro ñee Jesús je ra. \v 5 Pedro cheẽ mosete que ibeishĩ ndu eite ñɨ nda. Abamo ñee mo ngue echandu ibeishĩ qui re ra. —Co rei sebi tuchɨ seriirĩ co. Seya tuchɨte aɨco erese co. Echeẽ jeñandu beɨ quia, ɨ que Dios ñee ee ibeishĩ qui re ra. \v 6 Echɨmbaaquiatu que siquichete eandu mose ra. Echeẽ mose que echoɨ nyaara nguíe quiti ra. \v 7 Jesús que esɨɨchã oco oco erese ra. —Jẽhuã na. Jẽsiquichechɨ̃ nda jẽ, ɨ que ñee ee ra. \v 8 Echɨmbaaquiatu soboiba mose que mae Jesús mɨɨ ndese cote ra. \p \v 9 Ɨ ecuaẽ nguia nguichi mose sɨta ibate sɨ que Jesús ñee ee ra. —Ae rese jemae namo nae, ũquɨ̃ nda jẽsenei seneichɨ̃ emo je jẽ. Seraaque quera sɨ mose, aque mose ramo ño jẽsenei senei mbia je cote, ɨ que Jesús ñee ee ra. \v 10 Echɨmbaaquiatu que ñee ee cote ra. —¿Mbaerã “Elías rane nda tu Cristo sɨ” ɨ embesasa re? ɨ que ñee Jesús je ra. \v 11 Jesús que ñee ee ra. —Ae beɨ. Coche Elías rane tu nguiã mbae mbitirõ ja. \v 12 Elías que tu ra. Mbia que eɨcuayãte ra. Mbia ɨcuã ɨcuã jate que eriqui ee ra. Eɨ̃ sɨ ra mbia ɨcuã ɨcuã seje no, ɨ que Jesús ee ra. \v 13 Echɨmbaaquiatu que Jesús cheẽ ɨcua ramo cote ra. —Juan el Bautista rɨɨ̃ ño eriqui ñee nde, ɨ que Jesús cheẽ ɨcua ramo cote ra. \s1 Jesús aba checuayã jea mbia riirĩ mo sɨ \p \v 14 Ngasẽ ngue mbia ja je cote ra. Emo ngue ngoi ngũíã ndese ñee Jesús je ra. \v 15 —Seriirĩ embucherõ na, Sererecua. Tẽ ɨ beɨte que equia ra. Titi titi ɨ beɨte que equia no nda. Erasi tuchɨte. Ngoɨ coɨ beɨte tátaa. Ama ye abe ngoɨ coɨ beɨte. \v 16 “Seriirĩ embucherõ na”, ae rei ngue nguiã ndechɨmbaaquiatu je. Mbia mbucherõ aquiatuã ño eriqui re, ɨ que eru ñee Jesús je ra. \v 17 Jesús que ñee cote ra. —¿Mañɨ jenye quia seɨcuayãte re? ¿Secheẽ jemumba tuchɨ chõ nguia re? ¿Ñimbirãcuã mbeɨte ra aba quia jẽje re? ɨ que Jesús ra. —Eriirĩ jendu rã seje, ɨ que cote ra. \v 18 Jesús que ñee asite aba checuayã je cote ra. Aba checuayã ngue usẽ eriirĩ sɨ cote ra. Aque mose tuchɨ que eriirĩ nyerõ cote ra. \v 19 Aquere que echɨmbaaquiatu ñee Jesús ísaa ra. —¿Mbaerã ureɨco aba checuayã jea aroneate mbia sɨ re? ɨ que ñee Jesús je ra. \v 20 Jesús que ñee ee ra. —Seɨcuayãte jiri quiatu nguiã ã. Tacheẽ nyecua jẽje. Sã mostaza eɨ̃ ñetẽte riqui raque no. Jẽ seɨcua ñetẽ mose, mbae ra asaã ja jẽje. “Eso pe jiri”, jenye mose co sɨta ibate je, siri ra oso pe jiri jeñee nguire. Jẽ seɨcua mose, mbae jẽ saã ja arondete. \v 21 Aba checuayã ngue ajea namo, ũquɨ̃ nda jẽjea eã jeñee eã mose Dios je. Ũquɨ̃ nda jẽjea eã, jẽhuɨ eã mose jenyɨu sɨ, ɨ que Jesús ñee ee ra. \p Mbia ra seɨquia, ɨ sɨ Jesús \p \v 22 Galilea rɨ̃ ngue Jesús riqui ngata uchɨmbaaquiatu rese ra. Jesús que embaaquiatu quiatu quia ra. —Mbiarã ngue achu ra. Mbia ra semee mbia ɨcuã je. \v 23 Mbia ɨcuã nda seɨquia. Tres nyaashĩ mose r a aquera sɨ, ɨ que Jesús ra. Echɨmbaaquiatu ia eã tuchɨ que echeẽ mose ra. \s1 Jesús mbae isiquia mondo impuestos pagar ɨ sacuã \p \v 24 Ngasẽ ja que Capernaum cote ra. Ae impuestos isi isi quia Dios chuchua jenda nae, ũquɨ̃ ngue nyoɨ ñee Pedro je ra. —¿Jenderecua impuestos mee eã nguia Dios chuchua jenda je re? ɨ que ñee Pedro je ra. \v 25 —Impuestos emee mee mbeɨte quia co, ɨ que Pedro ee ra. Pedro que oso ɨque tuchúaa cote ra. Jesús rane ngue ñee ee ra. —Ɨ ere, Pedro. ¿Aba je mbia rerecua riqui “impuestos jemee na seje” ɨ re? Ɨ eã nda nguiirĩ je. Mbiamo je chõ nda ñee nguiã, ɨ que Jesús ee ra. \v 26 —Ae. Mbiamo sɨ ra eisi, ɨ que Pedro ñee ee ra. Jesús que ñee ee cote ra. —Eriirĩ nda impuestos mee eã ee resẽ. \v 27 Dios riirĩ ndaque se. Impuestos nandemee ndei Dios chuchua jenda je. Sã mbia ndua ɨcuã eã nande rese. Quiatu ama ndɨ́shaa. Sɨra mbabasa emondo ii. Ae rane nda sɨra erembua nae, aque churu ye ra mbae isiquia mo eretea. Aque emee serao impuestos isi isiquia je. Sembae impuestos sacuã. Nembae sacuã abe no, ɨ que Jesús ñee Pedro je ra. \c 18 \s1 Ererecua tuchɨ ra se, ɨ jaaja Jesús chɨmbaaquiatu nyue \p \v 1 Aque mose que echɨmbaaquiatu ñee jate Jesús je ra. —¿Aba ra ererecua tuchɨ ure nderese re? ɨ que ñee Jesús je ra. \v 2 Jesús que ãquẽ mo mbucoi mɨɨ eite re ra. \v 3 Ñee ngue mbia je cote ra. —Tacheẽ nyecua jẽje. Dios quiti jemba eã mose ra jenderecua eã mbeɨ Dios. Mbia riirĩ na jẽɨngoã mose ra jenderecua eã mbeɨ Dios no. \v 4 Ae siqui quia cocheete nae, ũquɨ̃ nda mbia rerecuarã nyee Dios rese. Ae siqui quia mbia riirĩ n a nae, ũquɨ̃ nda mbia rerecuarã nyee Dios rese. \v 5 Ae eturã ndiqui mbia riirĩ je serɨɨ̃ nae, seje abe chõ eturã ndiqui nguiã. \s1 Mbae ɨcuã nda nandesaã uquiachɨɨ̃ emo je \p \v 6 Ae ra mbae ɨcuã saã uquia seɨcuasa mo je nae, ũquɨ̃ nda mbae rasi saã tuchɨ cote. Ũquɨ̃ nda aba mombo chõ ama ndɨsha ye nyii re chã. Sɨta resebe ecua ji mondo. Ɨ̃ nda mbae ɨcuã naa uquia eãte rei seɨcuasa je. \v 7 Mbae ɨcuã nguiarei siqui beɨ tuchɨ mbia mbɨɨcuã nonde. Ae ñee nguia mbia je nae, “mbae ɨcuã esaã” ɨ nae, eɨcuã tuchɨ chõ ũquɨ̃ nde. Ae “mbae ɨcuã esaã” ɨ nae, ũquɨ̃ nda mbae rasi saã tuchɨ cote. \v 8 Ndeo nemingo mose mbae ɨcuã ndese, ndeo echisia mombo. Coche rei ra ereso ibate ndeo mɨɨ nderequia, siqui beɨ sacuã huee. Ndei nemingo mose mbae ɨ cuã ndese, ndei echisia mombo no. Coche rei ra ereso ibate ndei mɨɨ nderequia, siqui beɨ sacuã huee. Oso rocoɨ̃ tata cuásuu, ndeo nyeremo nderao. Ndei nyeremo nderao. Tata ra uqueã mbeɨ huee no. \v 9 Nderesa nemingo mose mbae ɨcuã ndese, nderesa echoo. Coche rei ra ereso ibate nderesa mɨɨ nderequia. Nemombo rocoɨ̃ tata cuásuu, nderesa nyeremo nderao. \s1 Oveja quiachã je \p \v 10 Seriirĩ ñetẽ mo nda jẽucuãyãchɨ̃ jẽ. Angeles riqui eraarõte ã. Angeles riqui Paba rese ibate pe. \v 11 Se que achu quiachã je rea ra. \v 12 Sã emo nimba quiachã oveja no. Cien ndei ngue erimba re. Co mɨɨ ngue quiachã ee ra. Aque esɨ quia quiachã je requia aque. Eataque recha. Noventa y nueve recha. \v 13 Tacheẽ nyecua jẽje. Echa quiachã je rea mose, eyate que erese ra. Eya tuchɨ que erese ovejas ataque sɨ ra. Quiachã eã je sɨ. \v 14 Sã jendu ibatenda abe no. —Sã aque mɨɨ quiachã eã seriirĩ ñetẽ mo, ɨ chõ Dios nguiã co. \s1 Emo mbae ɨcuã naa mbeɨ mose ndeje, etesareɨ sareɨ beɨ chõ \p \v 15 Nderesenda ɨcuã mose ndeje, eso ñee ee. “Ã ngue eresaã mbae ɨcuã nda”, ere chõ ñee eísaa. Ndecheẽ andu turã mose, nderesenda que erembitirõ turã nda. \v 16 Ndecheẽ andu sereã mose, emo abe erao ñee sacuã ee. Aque mɨɨ nda reae. Nyeremo nda re no ae. Ũquɨ̃ abe ñee sacuã ee. Jeñee ja mose ee hue rɨ̃ ja, jẽandu turã arõte. \v 17 Ũquɨ̃ andu sereã mose, jeñee mbia chumunuásaa cote. Sã mbia ñumunua je ñee ja ee. Ũquɨ̃ ñee andu sereã mose, jemombo chõ cote. Dios quiatoã naanguia jẽsaã ño ee cote. Mbia ɨcuã naanguia jẽsaã ño nguia ee cote. \v 18 Tacheẽ nyecua jẽje. Jẽ mbae mo ndiquisã mose, Dios abe ra esiquisã. Jẽ mbae mo ndiquisã eã mose, Dios abe ra esiquisã eã no. \v 19 Tacheẽ nyecua jẽje. Jẽ nyeremo ndua turã mose hue rɨ̃ sɨ́, “co embu ure je” jenye turã ja mose Dios je, Paba Ibatenda ra emondo jẽje. \v 20 Jẽ nyeremo ñumunua mose serɨɨ̃, aɨco chee nguiã jendese jẽite re huee, ɨ que Jesús uchɨmbaaquiatu je ra. \p \v 21 Pedro que ñee Jesús je ra. —Seresenda ɨcuã mbeɨ mose seje ¿manya veces ra atesareɨ eɨcuã sɨ re? ¿Siete veces ra re? ɨ que Pedro ra. \v 22 Jesús que ñee ee ra. —Tei. Siete veces eã. Eata tuchɨ quia ñene. Setenta veces siete quia ñene, ɨ que Jesús ee ra. \s1 Jendesenda ɨcuã sɨ chõ jẽtesareɨ \p \v 23 Sã ererecua mo ndiqui no. Dios rã sɨ chõ ererecua re. Sã ererecu a cuenta raã naa ja ngũimba je no. \v 24 Cuenta raã naa mose que erimba mo ndurucuaẽ ee ra. Aque que deber ɨ tuchɨ quia ee ra. \v 25 Mbae ãte que erimba mbae pagar ɨ sacuã nda. Nyebe ererecua ñee nguiã. “Embae je vender nande ja rã. Eriirĩ abe je vender nande. Eninisi abe no. Ae abe je vender nande. Ɨ̃ nda cuenta ua jiri”, ɨ rei que ererecua ñee nda. \v 26 Erimba ia eã tuchɨ que echeẽ andu ra. Ngoi que ngũíã ndese ñee nguerecua je ra. “Sererecua, eɨco tochi chõ seje ae. Mbae tamondo ja chee ndeje”, ɨ que erimba ra. \v 27 Ererecua ia eã tuchɨ que erese ra. “Mbae emondo eã ndei seje pagar ɨ sacuã”, ɨ chõ nyee que ee ra. Huɨ chõ nyee que esɨ ra. \v 28 Erimba que usẽ ndei oso quia ra. Aque mosechɨ que ngasẽ nguesenda mo je ra. Deber ɨ mɨɨte rei ee reaẽ. “Pagar ere rã seje”, ɨ que echosoɨ isi ra. \v 29 Eresenda que ngoi ngũíã ndese ñee ee ra. “Eɨco tochi chõ seje ae. Mbae tamondo ja chee ndeje”, ɨ que eresenda ñee ee ra. \v 30 “Nya” ɨ chõ ngue enongue echeẽ mose ra. Cárcel chõ ngue ererao chee matã nda. Mbae mondo ja chee sacuã ee. \v 31 Eresenda ataque ia eã tuchɨ que mae erese ra. Nyebe echoɨ nguiã ñee ererecua je. \v 32 Nyebe ererecua “echu” ɨ nguiã ee. “Serimba ɨcuãte chõ ereɨcochɨ̃ nde re. Ae deber ere seje, ũquɨ̃ nɨɨ ngue acheẽ eãte ndeje. Seya eãte que nderese nde ñee mose seje nyii. \v 33 ¿Mbaerã ndeya eã eã ño ndenongue rese nde re? Sã ñɨ seya eãte nderese nyii no”, ɨ que ererecua ñee ee ra. \v 34 Ererecua que paama ɨ tuchɨ ee ra. “Jẽɨruã nua tuchɨ, pagar ɨ ja chee”, ɨ que ererecua ñee mbia je ra, ɨ que Jesús mbia mbaaquiatu quiatu ra. \v 35 —Eɨ̃ sɨ́ ra Paba Ibatenda paama ɨ jẽje, jẽtesareɨã mose jendesenda ɨcuã sɨ, ɨ que Jesús mbi a je ra. \c 19 \s1 Jesús ñee mbia ngũinisi mombo je rɨ \p \v 1 Jesús cheẽ uare que esɨ Galilea sɨ cote ra. Ama Jordán ndobeɨ que esɨ sobeɨ cote ra. Judea beɨ chõ hue ja ibi re. \v 2 Mbia que nyoɨ ja tuchɨ quia eruɨ ra. Huee que mbia rasi mbucherõ cherõ tuchɨ ra. \v 3 Fariseos mo ngue nyoɨ Jesús rɨɨchã nda. —Tã nande Jesús je no. Ma ñee Dios cheẽ abi, ɨ que ñee nyue ra. —¿Coche mbia ngũinisi jea ubiã mose re? ɨ que ñee Jesús je cote ra. \v 4 Jesús que ñee ee ra. —¿Embesa ji rese jẽɨngo mae ãte re? “Dios mbia ao mose, nyeremo ngue echao ra. Erãcuẽ ngue echao ra. Eninisirã abe que echao no nda. \v 5 Nyebe ra emo ndiqui ngũinisi rese beɨ. Ngu sɨ ɨsho. Usi sɨ abe no. Ngũinisi rese siqui beɨ sacuã. Co mɨɨ na siqui sacuã nyɨese”, ɨ ñɨ embesa ji re. \v 6 Nyeremo siqui rã eã ño cote re. Co mɨɨ siqui rã ño ũquɨ̃ cote re. Ae Dios mbucha nyɨese nae, sã ũquɨ̃ huɨ̃ eã mbeɨ nyesɨ, ɨ que Jesús ñee ee ra \v 7 Fariseos que ñee ee cote ra. —¿Mbaerã Moisés ñee ũquɨ̃ nde? “Jeninisi jea nonde, papel mbesa je jemondo ee”, ɨ ee re, ɨ que ra. \v 8 Jesús que ñee ee ra. —Jẽaquẽ ãtãte quiatu ngue re. Nyebe Moisés embesa nguiã jẽje ũquɨ̃. Ũquɨ̃ ɨ ãte que Dios mbia ao ramo mose nyii ra. \v 9 Ae ngũinisi jea nae, eninisi siquíã ndaque emo ndese, eɨcuã tuchɨ chõ ũquɨ̃ nde. Ae ngũinisirã mo ndeabe mose, adulterio ɨ que ũquɨ̃ je ra, ɨ que Jesús ñee ee ra. \p \v 10 Echɨmbaaquiatu que ñee ee ra. —Mbaeɨae mose ngũinisi jea mose ¿mbaerã nguiatu ra ngũinisirã ndea re? ɨ rei que echɨmbaaquiatu ñee nda. \v 11 Jesús que ñee ee ra. —Mbia ja riqui ũquɨ̃ ɨcua eãte ã. Ae Dios mbaaquiatu quiatu nae, ũquɨ̃ mɨɨ ño siqui nguiã eɨcua ã. \v 12 Ae eninisi sereã mbeɨte nae, ũquɨ̃ nda siqui turã, eninisiã ndaque rae. Emo nyɨa o ji mose, ũquɨ̃ abe ra siqui turã, eninisiã ndaque rae. Emo ngũinisirã nderequia eã mose Dios rɨɨ̃, ũquɨ̃ abe ra siqui turã, eninisiã ndaque ra eno. Ae ra “coche seninisiã aɨco nguiã co” ɨ mose, sã eriqui beɨ eninisiã, ɨ que Jesús ñee ee ra. \s1 Jesús mbia riirĩ isi turã turã \p \v 13 Mbia que nguiirĩ ngurucuaẽ cuaẽ nguia Jesús je ra. Jesús o noono sacuã eãquĩ arõ. Jesús ñee sacuã Dios je erɨɨ̃. —¿Mbaerã jendiirĩ jendu quia co re? ɨ rei que Jesús chɨmbaaquiatu ñee mbia je ra. \v 14 Jesús que ñee nda. —Tei. Jẽhuɨ chõ esɨ. Sã nguiirĩ ndurucuaẽ cuaẽ seje. Eɨ̃ ño Dios rimba nguiã. Ucuasu raã naa eã. Mbia riirĩ na, ɨ que Jesús ñee ee ra. \v 15 Jesús que o chono ñono mbia riirĩ arõ nda. Aquere que esɨ ngata cote ra. \s1 Acuanɨndu mbaecha mo ñee Jesús je \p \v 16 Acuanɨndu mo ngue tu ñee Jesús je ra. —Mbia mbaaquiatusa turãte nde. ¿Mbae turã mo nda asaã Dios je semingo beɨ sacuã nde? ɨ que ñee Jesús je ra. \v 17 Jesús que ñee ee ra. —¿Mbaerã ereɨco eturã ɨ seje re? Dios mɨɨ ño eturã ndesẽ. Nde ndeɨco beɨse mose, Dios cheẽ emumbayã ja, ɨ que Jesús ñee e e ra. \v 18 —¿Mbae ra amumbayã Dios cheẽ nde? ɨ que acuanɨndu ee ra. Jesús que ñee ee ra. —“Mbia mo nda ereɨquiachɨ̃. Emo ninisi rese ra ereɨcochɨ̃. Mbae mo nda erembuquiachãchɨ̃. Erecheẽ ñooñochɨ̃ nda emo nɨɨ. \v 19 Ndeturã ño nderu je. Ndeturã ño ndesi abe je. Sã erechesecua ndechɨese no nae, eɨ̃ ere sɨ chõ nyesecua nde ji jenda rese”. Dios cheẽ ja chõ ũquɨ̃ nde. Mbia echeẽ mumbayã sacuã, ɨ que Jesús ñee acuanɨndu je ra. \v 20 Acuanɨndu que ñee ndei ee ra. —Ũquɨ̃ ngue amumbayã ja beɨ quia ra. Señetẽ mosenda beɨ. ¿Mbae mo abe ra asaã nde? ɨ que acuanɨndu ñee Jesús je ra. \v 21 Jesús que ñee ee ra. —“Taɨco turã tuchɨ”, nde ɨ mose, ã abe esaã. Nembae emondo mondo ja mbia mbaecha reã je. Nde ũquɨ̃ naa mose, mbae tubɨrɨã nda nembae, ndeɨco mose ibate. Nembae mondo ja mose mbaecha reã je, seruɨ eɨco cote, ɨ que Jesús ee ra. \v 22 Acuanɨndu Jesús cheẽ andu mose que echosoi oso serɨ̃te cote ra. Eyayãte que oso ra. Mbaecha tuchɨte quiatu ngue ae re. \p \v 23 Jesús que ñee uchɨmbaaquiatu je cote ra. —Tacheẽ nyecua jẽje. Mbaranguiatu ãte mbaecha je ngasẽ sacuã ibate siqui beɨ sacuã huee. \v 24 Sã ticuasu mo ndiqui oso aroneate ɨque aguja sorei rɨ̃ no nae. Eɨ̃ sɨ chõ mbaecha no nde. Oso aronea ibate Dios rese, ɨ que Jesús ra. \v 25 Echɨmbaaquiatu que nyuruɨra tuchɨ echeẽ andu ra. —¿Aba quia ra oso Dios rea ibate re no? ɨ que echɨmbaaquiatu Jesús je cote ra. \v 26 Jesús que mae erese ñee ee ra. —Ae mbia saã aroneate quia nae, Dios mɨɨ ño nda esaã, ɨ que Jesús ee ra. \v 27 Pedro que ñee Jesús je ra. —Ure que urembae uresech a ja ra. Siqui sacuã nderuɨ. ¿Mbae ra eremee ure je re? ɨ que Pedro ñee nda. \v 28 Jesús que ñee ee ra. —Tacheẽ nyecua jẽje. Dios mbae mbiasu ja mose ra ererecua tuchɨ rei se cote. Mbia ra mae ja serese aque mose. Aque mose ra jẽ abe ererecua. Jẽ doce. Trono jaaja ra jembaerã cote. Judíos rerecua ja ra jẽ. \v 29 Emo umbae secha ja mose siqui sacuã seruɨ, embae ra asɨbɨshorõ tuchɨ ee cote. Ae uchuchua secha. Ae ngõngue secha. Ae ngu secha. Ae usi secha. Ae ngũinisi secha. Ae nguiirĩ secha. Ae umbae ibi secha no. Ũquɨ̃ mbae ja ra asɨbɨshorõ tuchɨ cien veces. Aquere ra siqui beɨ tuchɨ Dios rese ibate cote. \v 30 Ae rane eriqui nyii nae, ũquɨ̃ nda siqui mbia ruɨ tuchɨ cote. Ae siqui quia mbia ruɨ tuchɨ nyii nae, ũquɨ̃ nane nda cote, ɨ que Jesús ra. \c 20 \s1 Ae rane eriqui nyii nae, ũquɨ̃ nda siqui mbia ruɨ tuchɨ cote \p \v 1 Jesús que mbia mbaaquiatu quiatube no nda. —Dios rei mbia rerecua tuchɨ. Sã mbaecha mo ndiqui no. Sã mbaecha uva tubɨrɨãte riqui embae no. Sã mbaecha mbia mo ndea rea umbae ɨshao shao sacuã no. Nyaashɨ̃ namo mose. \v 2 “Denario mɨɨ tamondo mondo ja jẽje. Sembae ɨshao shao sacuã tenda mondo chee”, ɨ que emondochoɨ úcoo cote ra. \v 3 Tenda chuɨ mose que mae emo ndecoteã eã ndese ra. \v 4 —Jẽ abe jẽso sembae ɨshao shao. Mbae mo tamee jẽje, ɨ que ee ra. Nyoɨ que echeẽ mose ra. \v 5 Tenda nandeite re mose que echa emo mondo choɨ cote ra. Umbae ɨshao shao sacuã. Eɨ̃ sɨ que echa tenda chaara ramo mose no nda. \v 6 Tenda ɨreɨ̃ mose abe que mae emo ndecoteã eã ndese no nda. “¿Mbaerã jẽɨngo tenda mondochooño siqui rocoɨ̃ mbae mo ndese a re?” ɨ que echa ñee ee ra. \v 7 “Emo ngue ‘mbae mo esaã seje’ ɨ ãte ure je ra”, ɨ que ee ra. “Jẽso jẽ abe sembae ɨshao shao. Mbae mo tamee jẽje”, ɨ que echa ee ra. \v 8 Itondaru ramo mose que echa ñee mbia reaquiatusa je ra. “‘Jenyu’ ere sembae ɨshao shaosa je. Pagar ere rã ũquɨ̃ ja je. Ae ɨque ramo eresaitõ nae, ũquɨ̃ nane je pagar ere. Ae rane ɨque nyii nae, ũquɨ̃ je pagar ere huɨ beɨ cote”, ɨ que echa ñee nda. \v 9 Ae ɨque eresaitõ nae, ũquɨ̃ nane je que denario mɨɨ mee mee nda. \v 10 Ae rane ɨque nyii nae, ũquɨ̃ ngue ñee ñee u nyue ra. “Eata jiri ra emee nande je reae. Nande rane ngue uva a nandeɨshao shao”, ɨ rei que eu ñee ñee nyue ra. Ũquɨ̃ je abe que denario mɨɨ mee mee nda. \v 11 Pagar ɨ mose ee que ñee asi asi echa je ra. \v 12 “Ae ɨque ramo eresaitõ nae, ũquɨ̃ ngue mbae ɨshao shao eã jiri resẽ. Eresaitõte que ɨque. Ure quiatu que tenda uremumba rei uva a ɨshao shao ndeje. ¿Mbaerã mbae isiquia eremee ee ure rã sɨ chõ nde?” ɨ que ñee echa je ra. \v 13 Echa que ñee ũquɨ̃ mo je ra. “Mbae ɨcuã mo asaã eãte ndeje resẽ. ‘Denario mɨɨ’, nande que ñee nyii resẽ. \v 14 Quiatu nembae denario rerao cote. Ae ɨque ramo nae, ũquɨ̃ je abe denario tamee mee nde rã sɨ. \v 15 Sembae ae rese aɨco nguiã. Sembae amondose mose emo je, ¿amondo aroneate se re? Se sembae mee mose emo je, ¿ndebiãte ũquɨ̃ nde?” ɨ que echa ñee ee ra. \v 16 Ae rane eriqui nyii nae, ũquɨ̃ nda siqui mbia ruɨ tuchɨ cote. Ae siqui quia mbia ruɨ tuchɨ nyii nae, ũquɨ̃ nane nda cote. “Jenyu seruɨ” ɨ tuchɨ Dios quia mbia ja je co. Mbia mɨɨ mɨɨ ño eisirõ sirõ nguiã co, ɨ que Jesús ñee nda. \s1 Mbia ra seɨquia, ɨ sɨ Jesús \p \v 17 Jesús que ngata oso quia Jerusalén quiti ra. Uchɨmbaaquiatu que equerao mbia tiãsaa ñee sacuã ee ra. \v 18 —Co nyao quia Jeursalén co. Huee ra mbia semee sacerdotes rerecua je. Embesasa abe je. “Jesús jẽɨquia”, ɨ ra serɨɨ̃. \v 19 Semee nda judíos eã je cote. Seɨquia sacuã. Mbia ra secheẽ saã saã. Seiruã nua abe ra eno. Sembucha chee ra ɨquia ira rese. Tres nyaashɨ̃ mose ra aquera sɨ, ɨ que Jesús ñee ee ra. \s1 Ererecuarã ure, ɨ raque Jacobo, Juan ndese \p \v 20 Ari mo ngue oso Jesús rɨɨchã nda. Jacobo si. Juan si. Zebedeo riirĩ ngue ũquɨ̃ nda. Ari que oso Jesús rɨɨchã nguiirĩ ndese ra. Ngoi que ngũíã ndese ñee Jesús je ra. —Mbae mo esaã na seje, ɨ que ee ra. \v 21 —¿Mbae ra aba saã ndeje re? ɨ que Jesús ñee ari je ra. Ari que ñee ee ra. —Ndeɨco mose ererecua tuchɨ, sã seriirĩ abe riqui ererecuarã nderese. Sã seriirĩ ngoi ja u ndejii. Enongue chɨ̃ ngoi ndequito cuti. Enongue ndequiato cutiã no, ɨ rei que ari ñee Jesús je ra. \v 22 Jesús que ñee ee ra. —Ae rɨɨ̃ jẽɨngo ñee seje nae, jẽirandu turã eãte ũquɨ̃ ndese. Ae rasi ra asaã tuchɨ nae, ¿ũquɨ̃ ndasi ra jẽsaã jẽ abe re? ɨ que Jesús ee ra. “Ae”, ɨ que ari riirĩ ñee ee ra. \v 23 Jesús que ñee ee ra. —Ae beɨ. Ae rasi ra asaã tuchɨ nae, ũquɨ̃ ndasi ra jẽsaã tuchɨ raque jẽ abe. “Ererecuarã ure”, jenye que seje, ũquɨ̃ asaã aroneate se jẽje. Paba ae quiatu ra ũquɨ̃ saã. Ae ebite, ũquɨ̃ nda emɨɨ ererecuarã, ɨ que Jesús ra. \v 24 Echɨmbaaquiatu ataque que jirandu erese ra. Echɨmbaaquiatu diez. Paama ɨ que Juan je ra. Jacobo je abe. \v 25 Jesús que “jenyu” ɨ ñee uchɨmbaaquiatu ja je cote ra. —Mbia ataque rerecua riqui ucuasu raã naa tuchɨ ngũimba je ũquɨ̃. \v 26 Ũquɨ̃ nda jẽsaãchɨ̃ jẽ. “Ererecua ra se”, ɨ mose jemo, sã aque riquichõ uataque rimbarã. \v 27 Jemo “se rane jẽ” ɨ mose, sã ũquɨ̃ ndiqui beɨ mbae turã naa naa uataque je. \v 28 “Sã mbia mbae turã naa naa seje”, ae eã ngue u ra. “Se quiatu mbae turã tasaã saã mbia je”, ae u nguiã. Co achu quia mano mbia tubɨrɨã ndiquicharõ sacuã co, ɨ que Jesús ñee nda. \s1 Jesús mbia nyeremo ndesayã mbucherõ \p \v 29 Jesús que ngata oso quia Jericó sɨ ra. Uchɨmbaaquiatu rese. Mbia tubɨrɨã ngue nyoɨ quia eruɨ ra. \v 30 Eresayã nyeremo ngue chɨ ñeenda jie ee ra. Eresayã ngue jirandu Jesús ucua rese ra. Ñeemombo mombo que Jesús je ra. —¡Sererecua! ¡David rucucha! ¡Ndeya eã ño urerese jẽ! ɨ que eresayã ñee Jesús je ra. \v 31 —¡Jẽquɨrɨrɨ chõ jẽ! ɨ tuchɨ rei que mbia ñee ee ra. —¡Sererecua! ¡David rucucha! ¡Ndeya eã ño urerese jẽ! ɨbe que eresayã ñee Jesús je ra. \v 32 Jesús que tiba ñee ee cote ra. —Jenyu rã. ¿Mañɨ ae ra jẽje re? ɨ que Jesús ñee eresayã je ra. \v 33 —Ureresa embuturã na, Urererecua, ɨ que eresayã ñee ee ra. \v 34 Jesús ia eã tuchɨ que erese ra. Oco ja que eresa rese ra. Aque mose tuchɨ que eresayã ndesa turã ja cote ra. Mae turã ngue cote ra. Jesús ruɨ que echoɨ quia cote ra. \c 21 \s1 Jesús ngasẽ Jerusalén \p \v 1 Jesús que Jerusalén curubite nyoɨ quia ra. Betfagé, ɨ que hue sucha je ra. Ibi ibate mo abe que chɨ̃ huee ra. Monte de los Olivos, ɨ que hue je ra. Hue sɨ que Jesús uchɨmbaaquiatu nyeremo mondo ra. \v 2 Ñee ngue ee ra. —Achɨ súchaa chõ jẽso rã. Burro cuasa ra chɨ̃ nguiirĩ ndese jẽje huee. Ũquɨ̃ jenyura seru seje. \v 3 Emo ñee mose jẽje, “¿mbaerã nda jenyura re?” ɨ mose jẽje, jeñee ee. “Nandererecua que ‘jendu’ ɨ ra. Mondo jeɨbe ra jẽje”, jenye ee, ɨ que Jesús ñee ũquɨ̃ nyeremo mondo ra. \v 4 Embesa ji cheẽ ɨo sacuã ño ngue ũquɨ̃ nda. Ɨ embesa ji huɨ̃ a: \q1 \v 5 Jeñee Jerusalén jenda je. \q1 “¡Sã jẽ! Jenderecua ru quia jẽje burro ato co. \q1 Ucuasu esaã saã eãte u quia co. \q1 Burro riirĩ átoo eru quia co”, jenye ee, \m ɨ que embesa ji huɨ̃ nyii ra. \v 6 Ũquɨ̃ nyeremo ngue Jesús mondo cote ra. Ae rɨɨ̃ Jesús ñee ee nae, ũquɨ̃ ngue nyecua ja ee cote ra. \v 7 Burro que ecuruchoɨ Jesús je ra. Huɨɨrao que echono ñono burro quite arõ nda. Burro riirĩ quite arõ abe. Jesús que nyuɨ eato cote ra. \v 8 Jesús que ngata rei oso quia burro átoo ra. Mbia tubɨrɨã ngue huɨɨrao mbiitee tee nyoɨ quia ibi rɨ̃ enonde ra. Emo emo ngue sɨndo mbiitee tee ee no nda. Jesús oso sacuã hue rɨ̃. \v 9 Mbia ia tuchɨ que tasẽ tasẽ nda. —Co nandererecua ru quia ngasẽte co. Co Dios chɨmbu ru quia ngasẽte nande je co. David rucucha ru quia co. Dios turã tuchɨ riqui nande je co, ɨ tuchɨ que mbia quia ñee nda. Ae nyoɨ quia Jesús nonde nae, ũquɨ̃. Ae nyoɨ quia eruɨ nae, ũquɨ̃ abe no. \v 10 Jesús que ngasẽ Jerusalén cote ra. Mbia hue jenda ia tuchɨ que o o ja erese ra. —¿Aba co re? ɨ tuchɨ que equia Jesús rɨɨ̃ nda. \v 11 Mbia ataque que echeẽ sɨbɨshorõ nda. —Dios chɨmondo chõ co re. Jesús ɨ equia ee. Nazaret de Galilea jenda chõ ae re, ɨ que ñee nda. \s1 Jesús mbia mbusẽ Dios chuchua sɨ \p \v 12 Jesús que oso Dios chuchúaa ra. Huee que mbia riqui mbae isi isi beɨ ra. Mbae mondo mondo abe mbae isiquia rɨbɨshorõ. Ũquɨ̃ ja que Jesús mombo hue sɨ ra. Ae mbae isiquia sɨbɨshorõ shorõ nguia, ũquɨ̃ mbae abe que embuchiichere chere ja mesa ra. Mesa aronda resebe. Ae nyurushɨ cuasu mondo mondo mbia je mbae rɨbɨshorõ nae, ũquɨ̃ nenda abe que embuchiichere chere ra. \v 13 Jesús que ñee ũquɨ̃ ja je ra. —“‘Mbia cheẽsa Dios je’, ɨ ra mbia Dios chuchua je”, ɨ rei que embesa ji huɨ̃ nda. Jẽ nguia jẽɨcuã tuchɨte Dios chuchu a je re. Mbae mbuquiachãsa chuchua jẽsaãte chɨ̃ nguiã ee, ɨ que Jesús ñee asite ũquɨ̃ je ra. \p \v 14 Jesús siqui mose Dios chuchúaa, mbia resayã ngue nyoɨ nyoɨ erea huee ra. Mbia cuatayã abe no. Jesús que ũquɨ̃ mbucherõ ja ra. \v 15 Ererecua cuabẽte que chɨ mae ɨcuã ɨcuã erese ra. Sacerdote rerecua abe no. Embesasa abe no. Jesús chɨsaã turã ndese mae mose que paama ɨte ee no ra. —David rucucha turãte riqui co, ɨ mose mbia riirĩ Jesús rɨɨ̃, ũquɨ̃ mose que ererecua paama ɨ ja Jesús je ra. \v 16 —¿Mbia riirĩ ñee erechandu quia re? ɨ que ũquɨ̃ ñee Jesús je ra. Jesús que ñee ee cote ra. —Ae. ¿Embesa ji rese jemae eãte re? “Dios ra mbia riirĩ mbucheẽ turã uturã nɨɨ”, ɨ que embesa ji ra, ɨ que Jesús ñee ererecua je ra. \v 17 Jesús que oso mbia rerecua recha ja cote ra. Sucha tubɨrɨã abe recha. Oso que Betániaa nda. Huee que itõ nda. \s1 Jesús ñee ɨcuã higo i je \p \v 18 Isamamɨmbe que Jesús choɨ sɨ́ quia sucha tubɨrɨã nda. Eriãcuãte abe que nyoɨ quia ra. \v 19 Higo i mo ndese que mae ñeenda jie ra. Sɨɨchã ndei que oso ra. Ea eãte que ee ra. Ero achõte chõ ngue ee ra. Nyebe Jesús ñee nguiã higo i je. —Ndea eã mbeɨ r a cote, ɨ que Jesús ñee ee ra. Aque mosebe tuchɨ que esɨ quia ñɨmama mano nda. \v 20 Echɨmbaaquiatu que nyuruɨra tuchɨ mae erese ra. —¿Mañɨ higo i quia ñɨmama asite mano nde? ɨ que ñee Jesús je ra. \v 21 Jesús que ñee ee ra. —Tacheẽ nyecua jẽje. Ae asaã higo i je nae, jẽ abe ra ũquɨ̃ jẽsaã serã sɨ́, jẽ Dios jẽɨcua tuchɨ mose. Jeñee nyee ra sɨta ibate mo je. “Esiri rã oso am a ndɨsha ye”, jenye chee ra sɨta ibate mo je. Sɨta ibate ra jeñee mumbayã jẽ Dios jẽɨcua tuchɨ mose. \v 22 “Ã emondo seje”, jenye mose Dios je, mondo r a jẽje. “Dios ra emondo seje”, jenye mose jeñɨangui re, Dios ra emondo jẽje, ɨ que Jesús ra. \s1 ¿Aba nembu re? ɨ mbia ñee Jesús je \p \v 23 Jesús que oso Dios chuchúaa ra. Huee que eriqui mbia mbaaquiatu quiatu ra. Sacerdote rerecua que nyoɨ ñee ee ameɨ ndese ra. —¿Mbaerã ereɨco mbia mbaaquiatu quiatu Dios chuchúaa re? ¿Aba “ũquɨ̃ esaã saã” ɨ ndeje re? ɨ que ererecua ñee ja Jesús je ra. \v 24 Jesús que ñee ee ra. —Se rane tacheẽ jẽje. Se rane preguntar tae jẽje. Secheẽ jẽsɨbɨshorõ turã mose, ũquɨ̃ mose quiatu ra jeñee asɨbɨshorõ turã se abe. \v 25 ¿Aba ñee Juan je re? “Eso bautizar ɨ mbia je” ɨ ee re. ¿Dios eã ño ere? Jeñee seje, ɨ que Jesús ee ra. Ererecua que ndua ndua ja u cote ra. Ñee ñee ngue u nyue ra. —¿Mañɨ nande ra echeẽ ndobeɨshɨ̃ nde? “Dios que Juan mbu ra”, nande aroneate ñee ee. Nyebe ra ñee nande je. “¿Mbaerã jẽɨngo eãte eruɨ re no?” ɨ quiarei ra nande je. \v 26 “Dios eã ngue embu ra”, nande aroneate ñee ee no. Mbia ataque ra paama ɨ tuchɨ nande je. Juan quiato tuchɨ quiarei mbia, ɨ que ererecua u ñee ñee nyue ra. \v 27 Ererecua que ñee nyee Jesús je cote ra. —Ureɨcuayãte. Aba chõ Juan mbu bautizar ɨ sacuã mbia je, ɨ que ererecua ñee ja Jesús je ra. Jesús abe que ñee ee cote ra. —Se abe tacheẽ eã ndei jẽje no. Ae “ã esaã” ɨ seje nae, aque rɨɨ̃ nda acheẽ eã jẽje no, ɨ que Jesús ererecua je ra. \s1 Acuanɨndu ndua ndua sɨ \p \v 28 Jesús que ñeembe ee ra. —Ɨ ra ã jẽje reae. Sã ameɨ mo ndiirĩ nyeremo no. “Quiatu rã uvas ɨshao shao seje”, ɨ que ameɨ nguiirĩ ndiquii je ra. \v 29 “Nya” ɨ rei que eriirĩ ndiquii ñee ngu je ra. Aquere que ndua sɨ chõ oso uvas ɨshao shao ra. \v 30 “Quiatu rã uvas ɨshao shao seje”, ɨ rei que ameɨ ñee nguiirĩ nduɨnda je cote ra. “Se quiatu taso, Paba”, ɨ rei que ee ra. Osoã ño ngue ra. \v 31 ¿Ma ngu cheẽ mumbayã ũquɨ̃ mo nde? ɨ que Jesús ñee judíos rerecua je ra. —Eriquii chõ ngue ngu cheẽ mumbayã ndesẽ, ɨ que ñee ee ra. Jesús que ñee ee ra. —Tacheẽ nyecua jẽje. Cuñandu ata ata riqui Dios cheẽ andu turã jẽsɨ ã. Impuestos isi isiquia abe riqui Dios cheẽ andu turã jẽsɨ ã. Ũquɨ̃ nda siqui tuchɨ Dios rese jẽsɨ. \v 32 “Eɨ̃ jenye chõ siqui turã Dios je”, ɨ rei que Juan el Bautista jembaaquiatu quiatu ra. Jẽ nguiatu que echeẽ jemumbate ra. Cuñandu ata ata quiatu que echeẽ isi turã nda. Impuestos isi isiqui a rese. Ũquɨ̃ ndese mae mose abe que jẽya eã eã jẽɨcuã ndese no nda. Jẽ echeẽ isi turã sacuã. \s1 Uva raarõsa ɨcuã ɨcuã nguerecua je \p \v 33 Ã abe jeñandu. Sã mbia ibicha mo ndiqui no. Sã eriqui uva i tiquia tiquia no. Sã etarõ no. Uva rique rirurã abe que echao ra. Sucha ibate mo abe que echao ra. Uco raarõ turã ja sacuã. “Sembae uvas jẽsaarõ”, ɨ que emo je cote ra. Ae que oso ɨsho itõte cote ra. \v 34 Uva quiche mose que ngũimba mo mondo rei umbaerã ndea ra. \v 35 Uva raarõsa que erimba mbucuasẽ ɨcuã ño nda. Iruã nua ño ngue ra. Echa que ngũimba nongue mo abe mondo rei erea ra. Eraarõsa que aque ɨquia ra. Enongue que echeɨ cheɨ tuchɨ mbuqui sɨta je ra. \v 36 Eɨ̃ eɨ̃ mbeɨ que eraarõsa quia echa rimba ja je ra. \v 37 Aquere que echa nguiirĩ mondo erea cote ra. “Ɨreɨ̃ ɨreɨ̃ jiri ra seriirĩ sɨ”, ɨ rei que ra. \v 38 Uva raarõsa mae mose erese que ñee nyue ra. “¡Co eriirĩ ndu quia co cote jẽ! ¡Nandeɨquia rei jẽ! Ɨ̃ nda uvas nandembaerã ae tuchɨ cote”, ɨ que ñee nyue ra. \v 39 Eraarõsa que eriirĩ isi ɨcuã cote ra. Curuchoɨ que pe jiri ɨquia ra. Mano ngue cote ra. \v 40 ¿Mañɨ nda echa quia eraarõsa je cote re? ɨ que Jesús ñee mbia je ra. \v 41 Mbia que ñee ee ra. —Echa ra eraarõsa ɨcuã ɨquia ja cote. Uva i ra emondo emo je eraarõ sacuã cote. Ũquɨ̃ nguia ra embaerã mee turã turã ee equiche mose, ɨ que mbia ñee Jesús je ra. \p \v 42 Jesús que ñee mbia je ra. —¿Ã embesa ji rese jemae ãte re? \q1 Sã emo ndiqui tuchua ao sɨta je no. \q1 Sɨta mo ngue equirirõ mombo ra. \q1 Eɨcuãte eriqui reĩ nguiã ee. \q1 Aquere Dios emundua sɨ erese. “Earonda sacuã turambi chõ eriqui re”, ɨ ndua sɨ uchɨmombo rese. \q1 Uchɨmombo que esirõ sɨ cote ra. \q1 Dios chɨao chõ ũquɨ̃ nde. \q1 Dios chɨao turã tuchɨ riqui nande je ã, \m ɨ ñɨ embesa ji re. \v 43 Tacheẽ nyecua jẽje. Jenderecua eã nyee ra Dios cote. Ae mbiamo nda Dios ɨcua nae, ũquɨ̃ nderecua quia ra Dios cote. \v 44 Ae ra ngoɨ aque sɨta arõ nae, ũquɨ̃ nda huẽ. Aque sɨta ngoɨ mose emo arõ, ũquɨ̃ nda mano no, ɨ que Jesús ra. —Aque sɨta rã ndei se, ɨ chõ ngue re. \p \v 45 Sacerdote rerecua que Jesús cheẽ ñandu ja ejemplos ra. Fariseos abe echandu ja. —Urerɨɨ̃ ño eriqui nguiã ñee co, ɨ que ndua ndua ra. \v 46 Paama ɨ tuchɨ que Jesús je ra. Jesús nda eisi ɨcuã nguiã ña. Siquiche quiatu que mbia sɨ ra. —Dios cheẽ na sɨ tuchɨ chõ Jesús riqui nguiã ñee co, ɨ jate quiatu que mbia ataque quia ra. \c 22 \s1 Jenyu quiaru serese, ɨ raque emo uquiato je \p \v 1 Jesús que ejemplo mo senei mbia je ra. \v 2 —“Jenyu serea”, ɨ raque Dios quia emo emo je co. Sã ererecua mo ndiqui ñee mbia je no. “Jenyu quiaru serese”, ɨ rei que uquiato je ra. Eriirĩ ngũinisi rea ramo mose. \v 3 Mbae quiche ja mose que ngũimba mo mondo rei mbia mbiirandu ra. Mbia que ngaẽ sereã nea ja chõ erea ra. \v 4 Ngũimba mo ngue emondobe rei erea ra. “Mbae quiche jate que ra. Ticuasu quira tuchɨ que equishɨ̃ nda. Eriirĩ ngũinisirã isi ramo ndese jẽso mae. Jẽso quiaru erese”, ɨ rei que erimba mbia je ra. \v 5 Ae je “jenyu” ɨ nae, ũquɨ̃ ngue echeẽ mumba ja chõ nda. “Co aso quia seco co”, ɨ que emo nda. “Co aso quia mbae mo naa naa se co no”, ɨ que emo no nda. \v 6 Mbia que teã teã ja ra. Ererecua rimba iruã nua ño ngue ra. Eɨquia chee. \v 7 Ũquɨ̃ mose que ererecua paama ɨ tuchɨ ra. Soldados que emondo ngũimba ɨquiasa ɨquia ɨquia ra. Echuchua abe rei rei. \v 8 Ererecua que ñee ngũimba je cote ra. “Mbae quiche chɨ ja raque a. Ae je ‘jenyu’ ae rei nyii nae, sã ũquɨ̃ ngaẽ eã. Eɨcuãte quia ñene. \v 9 Jẽso ñee mbia ja je. Ɨshonda ja je. ‘Jenyu ja ererecua riirĩ ngũinisi rerequia ramo ndese mae’, jenye oso quia mbia mbuchesea sea”, ɨ que ererecua ñee nda. \v 10 Erimba que nyoɨ mbia mbiirandu randu ja ra. Mbia turã mbiirandu. Mbia ɨcuã abe mbiirandu randu no. Mbia que ngaẽ tuchɨ cote ra. Tuchua itãyã nyee que ra. \p \v 11 Ererecua que ɨque mbia tubɨrɨã ndese mae cote ra. Emo ɨrao ɨcuãte que chɨ̃ ee huee ra. Tiru ererecua chɨmondo emingue eã ñochɨ̃ nguia reaẽ. \v 12 Ererecua que ñee ee ra. “Seriirĩ ndiqui ngũinisirã isi a resẽ. ¿Mbaerã ndeɨrao turã eremingue eã nde?” ɨ que ererecua ñee ee ra. Ñee eãte que ererecua cheẽ mose ra. \v 13 Ererecua que ñee ngũimba je cote ra. “Co jẽisi jẽ. Eo jenyucua. Ei abe jenyucua. Jenosẽ serao mombo itaicuee itondaruqui re. Huee ra nyeseo tuchɨ. Huee ra ureɨ̃ quiti quiti tuchɨ”, ɨ que ererecua ñee nda. \v 14 “Jenyu seruɨ” ɨ tuchɨ Dios quia mbia ja je co. Mbia mɨɨ mɨɨ ño eisirõ sirõ nguiã co, ɨ que Jesús ñee nda. \s1 ¿Impuestos ra uremee ererecua je re? ɨ mbia ñee Jesús je \p \v 15 —Jesús nandembucheẽ ɨcuã na. Ɨ̃ nda mbia paama ɨ ee, ɨ que fariseos ñee ñee nyue ra. \v 16 Nyebe fariseos uchɨmbaaquiatu mo mondochoɨ nguiã Jesús rea. Herodes chɨmbaaquiatu rese. Jesús mbucheẽ ɨcuã sacuã ño ũquɨ̃ nde. Uturã ngue esaã ñooño Jesús je ra. —Jesús, co ereɨco mbia mbaaquiatu quiatu turãte co. Ndeturãte ereɨco mbia ja je co. Co ereɨco turãt e mbia mbuchiabiã co. Mbia erembaaquiatu quiatu turãte quia Dios ɨcha rɨɨ̃ co. \v 17 Nyebe urechu nguiã ñee ndeje a. ¿Coche mbia mbae isiqui a mee mee Romano nderecua je re? ¿Uremee nda ee re? ¿Uremee eã nda ee re no? ɨ que ñee Jesús je ra. \v 18 Jesús que ũquɨ̃ ɨcuã ɨcuate ra. Nyebe ñee nguiã ee. —¿Mbaerã jẽɨngo “ɨ̃ nda Jesús ucheẽ nyabi”, ɨ serɨɨ̃ nde? \v 19 Mbae isiquia mo jẽteacuquia ɨmbu seje, ɨ que ee ra. Mbia que eteacuquia ee ra. \v 20 —¿Aba mbae nombre ñɨ mbae isiqui a rese a re? ¿Aba ãquĩ aingue abe ñɨ a re? ɨ que Jesús ee ra. \v 21 —Romano nderecua, ɨ que ñee Jesús je ra. Jesús que ñee ee cote ra. —Romano nderecua mbaerã jemee ño ee. Dios mbaerã jemee ño ee no, ɨ que Jesús ee ra. \v 22 Mbia que nyuruɨra jate u Jesús cheẽ andu ra. Nyoɨ ja que erecha cote ra. \s1 Mbia raaque ra quera sɨ, ɨ Jesús \p \v 23 —Mbia raaque ra quera eã mbeɨ, ɨ que mbiamo nguia ñee nda. Saduceos ɨ que ũquɨ̃ je ra. Ũquɨ̃ mo ngue nyoɨ ñee Jesús je ra. \v 24 —Sererecua, ã ngue Moisés mbesa nande je ra: “Emo mano mose eriiriã, sã enongue mano je ninisi rerequia erendaque re. Sã tiirĩ ngõngue raaque rɨɨ̃”, ɨ que Moisés embesa nande je ra. \v 25 Eriquii mo ngue siqui urerese ra. Seis que eribi ra. Eriquii que ngũinisirã quereco rei ra. Mano ño ngue tiirĩ ndocoɨ̃ ngũinisi recha ra. Enongue que nguiquii checha quereco rei cote ra. \v 26 Ae abe que mano ño tiirĩ ndocoɨ̃ no nda. Ũquɨ̃ seis que ngõngue cheecha quereco ja rei ra. Mano ja chõ ngue tiirĩ ndocoɨ̃ no nda. \v 27 Eninisi eru cheecha que mano nyee chõ cote no nda. \v 28 Siete rei que eru nyii ra. Mbia raaque quera sɨ ja mose, ¿abate ra equereco cote re? ɨ que saduceos ñee Jesús je ra. —Ma Jesús ñee ɨcuã, ɨ chõ ngue re. \v 29 Jesús que ñee ee ra. —¿Mbaerã jẽɨngo Dios cheẽ ɨcua eãte ã nde? Jẽɨngo Dios cheẽ abi tuchɨ ã. Jẽɨngo Dios quirãcuã ɨcua eãte ã. \v 30 Ae raaque ra Dios mbuquera sɨ nae, ũquɨ̃ nda ngũinisi quereco eã mbeɨ huee cote. Ũquɨ̃ nda ngu quereco eã mbeɨ huee cote no. Angeles rã mbeɨ ra mbia riqui huee ibate cote. \v 31 Mbia raaque quera sɨ rɨɨ̃ ño ngue Dios jembiirandu rei ra. ¿Embesa ji rese jemae ãte re? \v 32 Ã ño Dios cheẽ embesa ji re: \q1 Abraham nderecua chõ aɨco nguiã se co. \q1 Isaac nderecua abe. \q1 Jacob rerecua abe no, \m ɨ que embesa ji ra. Ã ngue mano ndei nyii ra. Ereco siqui beɨ chõ nguiã namo ã. Mbia raaque rerecua eã ño Dios re. Mbia reco rerecua chõ ae re, ɨ que Jesús ñee mbia je ra. \v 33 Mbia tubɨrɨã ngue chɨ nyuruɨra tuchɨ eandu ra. Jesús mbae ɨcua ja mose. \s1 Echesecua tuchɨ quia Dios rese \p \v 34 Jesús cheẽ aquiatu tuchɨ que ra. Nyebe saduceos cheẽ mbutiba nguiã. Fariseos jirandu mose erese que ñumunua ñee nyue ra. \v 35 —Se chõ tacheẽ Jesús je. Ma Jesús ñee ɨcuã, ɨ rei que fariseo mo nda. Embesasa que ae ra. \v 36 —Jesús, Dios cheẽ tubɨrɨãte riqui ã ndesẽ. Mbia echeẽ mumbayã sacuã. ¿Ma Dios cheẽ ndiita tuchɨ ma nde? ɨ que fariseo ñee Jesús je ra. \v 37 Jesús que ñee ee ra. —Ã ño Dios cheẽ ndiita ã nde: “Echesecua tuchɨ quia Dios rese. Ndechɨã je. Neaĩ je abe. Nendua ndua je abe”. \v 38 Ũquɨ̃ ño Dios cheẽ ndiita ũquɨ̃ nde. Ũquɨ̃ ño Dios cheẽ ñiinda ũquɨ̃ nde. \v 39 Ã abe rei ũquɨ̃ nduɨnda ã no: “Sã ereɨco nyesecua ndechɨese no. Eɨ̃ ere sɨ chõ nyesecua mbia rese”. \v 40 Moisés chɨmbesa tuchɨ chõ ũquɨ̃ nde. Dios quiato cose ndare chɨmbesa ja chõ ũquɨ̃ nde, ɨ que Jesús ra. \s1 ¿Aba rucucha Cristo re? \p \v 41 Fariseos chɨchõ mose ñumunua ngue Jesús ñee ee ra. \v 42 —¿Aba rucucha Cristo re? ¿Aba jenye equia ee re? ɨ que Jesús ñee ee ra. —David nducucha chõ ñene, ɨ que fariseos ñee nda. \v 43 Jesús que ñee ee cote ra. —¿Mbaerã David “sererecua” ɨ ee re no? Espíritu turã embucheẽ mose. \v 44 Ã ngue David ñee nda: \q1 Dios que ñee Cristo sererecua je ra: \q1 “Ecoi sejii. Nde abe ra ererecua serese. \q1 Ae ndeucuayãte quia nae, ũquɨ̃ je ra ndequirãcuã ateacuquia tuchɨ. \q1 Ndequirãcuã tuchɨ chee ra ũquɨ̃ sɨ”, ɨ que Dios ñee sererecua je ra, \m ɨ que David ra. \v 45 David sɨ́ chõ “sererecua” ɨ nguiã Cristo je. Cristo David rucucha mose, ¿mbaerã David “sererecua” ɨ ee re? ɨ que Jesús fariseos je ra. \v 46 Ũquɨ̃ ngue ñee aquiatuãte Jesús cheẽ ndɨbɨshorõ nda. Aque mose beɨ que mbia preguntar ɨ eã mbeɨ Jesús je cote ra. \c 23 \s1 Jesús ñee asi fariseos je \p \v 1 Jesús que ñee uchɨmbaaquiatu je ra. Mbia tubɨrɨã je abe no. \v 2 —Fariseos rã nda jẽɨngochɨ̃ jẽ. Embesasa rã abe ra jẽɨngochɨ̃ jẽ. “Ure quia Moisés chɨmbesa ureɨcuate nguiã ure ã”, ɨ chõ nguiã. \v 3 Coche jẽɨngo nguiã echeẽ mumbayã ndaque. Erã sɨ́ quia nda jẽɨngoã nguiã. Echeẽ turã turãte raque. Siqui turã eãte quiatu nguiã. \v 4 Dios cheẽ embeta mbeta tuchɨchɨ̃ nguia mbia je ã. Mbia echeẽ mumbayã aroneate chee quia ã. Eya eã eãte eriqui mbia rese ã. \v 5 Mbae turã naa mose, mbia mae sacuã erese chõ ũquɨ̃ nde. Tiru huɨɨrao ibi quitinda ai mbɨɨcoɨ tuchɨ equia ã. Dios cheẽ mbesa ji echucua beɨ quia uchiba cúa rese ã. Mbia mae sacuã erese chõ eriqui nguiã ũquɨ̃ naa naa ã. \v 6 Aba mbia eã tuchɨ fariseos. “Serendarã turã nguiatu se jẽ”, ɨ tuchɨ equia mbia chumunua nua mose ã. \v 7 “Sã mbia ererecua ɨ nande je”, ɨ beɨte equia ã. Ebi tuchɨ “mbia mbaaquiatusa” ɨ mose ee. \v 8 “Mbia mbaaquiatusa rei se”, jenyechɨ̃ nda jẽ. Se mɨɨ ño jembaaquiatusa re. Nyɨesenda chõ jẽ nde. \v 9 “Paba” jenyechɨ̃ nda mbia mo je jẽ. Jendu mɨɨ ño siqui nguiã ibate pe. \v 10 “Ererecuarã se”, jenyechɨ̃ nda eno. Se mɨɨ ño jenderecua re. \v 11 Jemo siqui mingue mose, mbae raã naa mose uataque je, aque quia ra ererecuarã. \v 12 Ae ucuasu raã naa nguia nae, mbia ñetẽ nda Dios saã ño ũquɨ̃ je. Ae siqui mingue quia nae, mbia rerecuarã ño nda Dios saã ũquɨ̃ je. \p \v 13 Aba mbia eã tuchɨte jẽ, Embesasa. Aba mbia eã tuchɨte jẽ abe no, Fariseos. Jẽcuasu jẽsaã saãte quia ã. Jẽɨngo sereãte quia Dios rese ã. Mbia siquise mose Dios rese, jẽɨngo emingo eãte erese ã no. \v 14 Aba mbia eã tuchɨte jẽ. Eru cheecha mbae jembutiã tiã ñochɨ̃ nguia ã. Ũquɨnde jẽɨngo chõchɨ̃ ñee oco oco Dios je ã no. “Ɨ̃ nda mbia mae nanderese” jenye chõchɨ̃ equia ã. Nyebe ra Dios jembasi tuchɨ cote. \v 15 Aba mbia eã tuchɨte jẽ, Embesasa. Aba mbia eã tuchɨte jẽ abe no, Fariseos. Jẽcuasu jẽsaã saãte quia ã. “Jẽɨngo ure ruɨ” jenye beɨ chõchɨ̃ equia mbia je ã. Ũquɨ̃ mo siqui mose jenduɨ, eɨcuã tuchɨ chõ ũquɨ̃ abe cote re. \p \v 16 Aba mbia eã tuchɨte jẽ. Sã eresayã mo ndiqui emo ndesayã mbuti echiba rese no. Ũquɨ̃ na ño jẽ nde. Jẽaquiatuã ño mbia mbaaquiatu quiatuchɨ̃ nguiã. “Jurar jenye mose Dios chuchua rɨɨ̃, coche jeñee jembuchebi nguiã”, jenye chõchɨ̃ nguia mbia je ã. “Jurar jenye mose oro Dios chuchua jenda rɨɨ̃, ũquɨ̃ mose quiatu jeñee jembuchebi aroneate nguiã”, jenye chõchɨ̃ nguia mbia je ã. \v 17 ¿Oro quiatu ɨ tuchɨ jiri Dios chuchua sɨ re? ¿Mbaerã jẽaquiatuãte riqui re? \v 18 “Jurar jenye mose altar rɨɨ̃, coche jeñee jembuchebi nguiã”, jenye chõchɨ̃ nguia mbia je ã. “Jurar jenye mose ofrenda altar jenda rɨɨ̃, ũquɨ̃ mose quiatu jeñee jembuchebi aroneate nguiã”, jenye chõchɨ̃ nguia mbia je ã. \v 19 Eresayã na tuchɨ chõ jẽɨngochɨ̃ nguiã. ¿Mbaerã jẽaquiatuãte riqui re? ¿Ofrenda quiatu ɨ tuchɨ jiri altar sɨ re? \v 20 Jurar jenye mose altar rɨɨ̃, earonda abe rɨɨ̃ ño jẽɨngo nguiã jurar ɨ ofrenda. \v 21 Jurar jenye mose Dios chuchua rɨɨ̃, Dios abe rɨɨ̃ ño jẽɨngo nguiã jurar ɨ. Dios abe quia siqui nguiã uchuchua huee. \v 22 Jurar jenye mose ibei rɨɨ̃, Dios renda abe rɨɨ̃ ño jẽɨngo nguiã jurar ɨ. Dios sɨ́ rɨɨ̃ abe no. \p \v 23 Aba mbia eã tuchɨte jẽ, Embesasa. Aba mbia eã tuchɨte jẽ abe no, Fariseos. Jẽcuasu jẽsaã saãte quia ã. Décimo jemee mee ndaque quia Dios je mbae ñetẽ nɨɨ. Comino. Menta. Anís. Dios cheẽ ndiita quiatu jemumba mumbate nguiã. Dios jẽɨcua rã nyii. Jẽɨngo turã na nyii. Jẽya eã na mbia rese nyii. Aquere quiatu mbae ñetẽ jẽsaã cote. \v 24 Sã eresayã mo ndiqui emo ndesayã mbuti echiba rese no. Ũquɨ̃ na ño jẽ nde. Mbae ñetẽ jẽsaã turã turãte raque quia ã. Dios cheẽ ndiita quiatu jemumba mumbate nguiã. \v 25 Aba mbia eã tuchɨte jẽ, Embesasa. Aba mbia eã tuchɨte jẽ abe no, Fariseos. Jẽcuasu jẽsaã saãte quia ã. Sã emo ndiqui i riru ɨreɨ ɨreɨ earonda no. Eɨmɨ nguiatu eɨreɨ quiiriãte re. Eɨ̃ ño jẽ no nde. Jẽturã aba reã ño jẽaronda no nde. Jeñɨangui renda quiatu eɨcuã ɨcuãte re. Mbae quia jembuquiachã quiachãte nguiã. Mbae abe quia jenyoseɨ ɨcuã ɨcuãte nguiã. \v 26 Eresayã na tuchɨ chõ jẽɨngochɨ̃ jẽ nde, Fariseos. Jeñɨangui renda rane nguiatu jẽɨreɨ. Jẽaronda abe ra equishĩ cote. \p \v 27 Aba mbia eã tuchɨte jẽ, Embesasa. Aba mbia eã tuchɨte jẽ abe no, Fariseos. Jẽcuasu jẽsaã saãte quia ã. Mbia raaque tãsa rã ño jẽɨngo nguiã. Eati ji turãte raque. Eɨmɨ ye quiatu mbia raaque quiangue chɨ nguiã hue. Eroo cuɨ́ abe no. \v 28 Eɨ̃ sɨ chõ jẽ nde. Jẽaronda turãte aba reã ndiqui raque mbia je. Jeñɨangui rend a quiatu eɨcuãte re. \p \v 29 Aba mbia eã tuchɨte jẽ, Embesasa. Aba mbia eã tuchɨte jẽ abe no, Fariseos. Jẽcuasu jẽsaã saãte quia ã. Ae mbia turã mano cose nae, ũquɨ̃ tãsa jembiitã turã mbeɨte raque quia ã. Dios cheẽ mbuchecuasa tãsa abe no. \v 30 “Cose ureɨco mose, ɨ̃ nda ureɨcuã eãte rei Dios quiato je. Urerameɨ na eã”, jenye raque equia ã. \v 31 “Mbia ɨquia ɨquiasa riirĩ ño ure re”, jenyete equia ũquɨ̃. Jendu rã sɨ tuchɨ jẽ. Mbia ɨ quiasa. \v 32 Jenameɨ ɨcuã na sɨ chõ jẽɨngo no. \v 33 Mbeɨ tásie rã tuchɨ chõ jẽ nde. Eɨ̃ jenye beɨ oso quia aque ngasẽ nyee tata cuasu. \v 34 Nyebe ra Dios cheẽ mbuchecuasa amondo mondo quia jẽje. Mbia mbaaquiatusa ra amondo jẽje. Mbia aracua abe no. Jẽ nda sechɨmondo emo emo jẽɨquia. Emo emo nda jẽiruã nua mbia chumunuásaa no. Jẽɨco ɨco ra equia erese eɨquia chee. \v 35 Ae Dios quiato ɨquia ɨquia quia cose nae, ũquɨ̃ nɨɨ nda Dios jembasi cote. Sã mbia Abel ɨquia cose no. Sã mbia Zacarías abe ɨquia Dios chuchua jii no. Berequías riirĩ ndei aque. Sã mbia Dios quiato ɨquia ɨquia beɨ cose no. \v 36 Ũquɨ̃ ja rɨɨ̃ nda Dios jembasi cote. Acheẽ nyecua quia jẽje a. \s1 Jesús ia eã tuchɨ Jerusalén jenda rese \p \v 37 Tacheẽ na jẽje, Jerusalén jenda. Seya eãte aɨcochɨ̃ jendese co. Hue jẽɨngo mbia ɨquia ɨquia beɨte hue. Dios cheẽ mbuchecuasa ɨquia ɨquia. Dios chɨmondo abe ɨquia ɨquia no. Sã nguira riqui nguiire reaquiatu mondo ujeoqui re no. “Eɨ̃ tae jendeaquiatu”, ae beɨte rei nguiã jẽje co. Secheẽ jẽisi sereã mbeɨ chõchɨ̃ nguia ã. \v 38 ¡Aɨco jendecha a cote jẽ! \v 39 Jemae mae eã nda serese cote. Sechube mose ibate sɨ, aque ramo mose ra jemae serese cote. “¡Co chɨ Dios rucucha ru quia co cote jẽ!” ɨ ra mbia seisi turã aque mose cote, ɨ que Jesús ñee nda. \c 24 \s1 Mbia ra Dios chuchua mbucoɨ ja, ɨ Jesús \p \v 1 Jesús que oso usẽ Dios chuchua sɨ cote ra. Ecuata mose que echɨmbaaquiatu ñee ee ra. —Sã Dios chuchua turã tuchɨte jẽ, ɨ que ñee ee ra. \v 2 Jesús que ñee ee ra. —Tacheẽ nyecua rã jẽje. Ae rese jẽɨngo mae ã nae, ũquɨ̃ nda mbia mbucoɨ ja cote. Sɨta mo nda chɨ eã nyɨchuarõ Dios chuchua cote. Mbia ra Dios chuchua mbucoɨ ja tuchɨ cote, ɨ que Jesús ñee nda. \s1 Mbae ua ja nonde chõ ã nde \p \v 3 Jesús que chɨ̃ ngoi huee ibi ibátee mo nda. Monte de los Olivos ɨ que hue je ra. Echɨmbaaquiatu que ngasẽ ñee eísaa ra. —¿Manosete ra ũquɨ̃ nde? ¿Mbae ra urembiirandu nderese ndechu serɨ̃ mose re? ¿Mbae ra urembiirandu mbae ua ja serɨ̃ mose re no? ɨ que echɨmbaaquiatu ñee Jesús je ra. \v 4 Jesús que ñee ee ra. —Jẽtesa jiri quia jẽ. Mbia mo nda jembɨɨrɨ̃ ɨrɨ̃chɨ̃ ñee jẽje jẽ. \v 5 “Cristo chõ se re”, ɨ ra mbia ñee ata atate jẽje. Ũquɨ̃ ñee nda jeñanduchɨ̃ jẽ. Ũquɨ̃ nda mbia mbɨɨrɨ̃ ɨrɨ̃ jate. Ñee ñooño je chõ ũquɨ̃ nde. \v 6 Mbia ra guerras saã saã tuchɨ. Mbia ra ñee ñee tuchɨ quia nyɨɨquia ɨquia je rɨɨ̃. Ũquɨ̃ mose ra jẽsiquichechɨ̃ jẽ. Ũquɨ̃ ja rane nda nyecua raque. Aque mose ra mbae ja ua eã ná. \v 7 Mbia ra guerras saã tuchɨ chee. Nyɨɨquia ɨquia tuchɨ rae. Mbia riãcuã tuchɨ ra aque mose no. Emo ñooñoa tuchɨ ra mbia rasi. Mangue chooñoa tuchɨ ra ibi nyere nyere. \v 8 Jembasi ramo mose chõ nda ũquɨ̃ nde. Aquere ra jembasi tuchɨ cote. \p \v 9 Mbia ɨcuã ɨcuã tuchɨ r a jẽje serɨɨ̃. Nguerecua je ra mbia jenderao rao tuchɨ. Jẽɨquia chee rae. Mbia mangue chooñoa jenda ra jẽucuayã tuchɨ serɨɨ̃. \v 10 Ae siqui quia seruɨ nae, ũquɨ̃ tubɨrɨã nda huɨ sesɨ ũquɨ̃ mose cote. Ũquɨ̃ nda nyɨucuayã. Ũquɨ̃ nda nguerecua mbuqueta queta tuchɨ ngõngue rɨɨ̃. \v 11 “Dios cheẽ mbuchecuasa chõ se re”, ɨ ra mbia ñee ata atate jẽje. Ũquɨ̃ nda mbia mbɨɨrɨ̃ ɨrɨ̃ tuchɨ. \v 12 Mbia ɨcuã ɨcuã tuchɨ ra cote. Aba cheẽ mumba mumba beɨte ra cote. Mbia ra nyesecua eã tuchɨ nyɨese cote. \v 13 Ae ra siqui beɨ serese, ũquɨ̃ nda Dios mingo beɨ. \v 14 Sequiato r a Dios cheẽ turã senei senei ná mbia ja je nyii. Mangue chooñoã jenda ja je. Aquere ra mbae ua ja cote. \p \v 15 Dios cheẽ mbuchecuasa rei Daniel. Ae que embesa Mbae Mbutiãsa Ɨcuã nɨɨ nda. “Dios rendaque re taɨco se quiatu”, ɨ ra equia huee. (Ae ra mae nguia sechɨmbesa rese nae, sã ũquɨ̃ eɨcua.) \v 16 Jemae mose Mbae Mbutiãsa Ɨcuã ndese, jeña esɨ. Ae siqui quia Judéaa, sã ũquɨ̃ uchã jeɨ choɨ ibi ibátee mo. \v 17 Ae ra siqui tuchua quite rese, sã ũquɨ̃ ɨqueã nyoɨ uchuchua uquichi mose. Sã echoɨ chõ uchã hue sɨ beɨ, umbae rirõ ndocoɨ̃. \v 18 Ae ra siqui úcoo, sã ũquɨ̃ nyebiã ngaẽ huɨɨrao rea. Sã hue sɨ beɨ chõ echoɨ uchã. \v 19 Aba mbia eã tuchɨ ra emo ãquẽ ndiru rerequia mose aque mose. Nguiirĩ mbuquiambu je abe no. \v 20 “Nyiiseĩ mose eã urechã” jenye Dios je. “Sábado mose eã abe urechã”, jenye abe Dios je no. \v 21 Mbia ra mbae rasi saã tuchɨ aque mose. Mbae rasi que mbia saã eã jiri nyii ra. Aque ramo mose ra mbae rasi raã tuchɨ cote. Mbae ua beɨ sacuã ño ũquɨ̃ nde. \v 22 Ae rasi ra mbia saã tuchɨ nae, ũquɨ̃ nda Dios mbujua jiri uquiato rɨɨ̃. Ɨ̃ nda emo ñɨmbirãcuã eã tuchɨ rei ũquɨ̃ ndasi je. \v 23 “A Cristo riqui a jẽ” ɨ mose emo jẽje, “nyia” jenyechɨ̃ nda ũquɨ̃ ñee mose jẽ. “Hue Cristo riqui hue jẽ” ɨ mose emo jẽje, “nyia” jenyechɨ̃ nda eno jẽ. \v 24 “Cristo chõ se re”, ɨchõɨño nda mbia ñee ata atate jẽje. “Dios cheẽ mbuchecuasa chõ se re”, ɨchõɨño nda mbia ñee ata atate jẽje no. Mbia mae sayã nda esaã saã tuchɨ mbia mbɨɨrɨ̃ ɨrɨ̃ sacuã. Ũquɨ̃ Dios quiato abe chee mbɨɨrɨ̃ ɨrɨ̃ arõte. \v 25 Ũquɨ̃ nonde chõ aɨco nguiã jembiirandu randu co. \v 26 “Hue Cristo riqui turuquia hue”, ɨchõɨño nda mbia jẽje serɨɨ̃. “A Cristo riqui tuchua a”, ɨchõɨño nda emo jẽje serɨɨ̃ no. Ũquɨ̃ mose ra “nyia” jenyechɨ̃ jẽ. \v 27 Sã ama ndiqui pirirã ɨ ibei resae ja no, eɨ̃ nda sechu mose. Mbia ra mae ja serese. \v 28 Sã urubu riqui mae ja mbae raaque rese no. Eɨ̃ sɨ ra seɨcuasa mae ja sechu rese no. \s1 Dios riirĩ nda tube ibate sɨ̃ \p \v 29 Mbia ũquɨ̃ ndasi raã ja mose r a tenda checuayã mbeɨ cote. Nyasi abe no. Nyasitata ra ngoɨ ngoɨ. Ibei jenda abe ra quiata quiata chee cote no. \v 30 Aque mose ra achu ibei rese. Senininya tuchɨ ra sechu mose. Sequirãcuã tuchɨ ra sechu mose no. Mbia ra mae ja tuchɨ sechu rese mangue chooñoa jenda ja. Mbia ia eã tuchɨ ra nyeseo mae mose serese. \v 31 Angeles serimba ra amondo corneta mbucheẽ sacuã. Ũquɨ̃ nda mbia sechiisirõ munua nua ja seje cote. Ɨshonda ja. Mangue chooñoa jenda ja. \p \v 32 Sã higuera riqui no. Sã ira mo ndiqui no. Ero quira usẽ j a mose, “iraro itõ ndacu ra cote”, ɨ chõ mbia nguiã aque mose. \v 33 Eɨ̃ sɨ́ ra mbae ua ja nonde. Ae rɨɨ̃ aɨco ñee jẽje nae, ũquɨ̃ ndese jemae mose, “mbae ra ua ja cote” jenye ra cote. \v 34 Tacheẽ nyecua jẽje. Ã mbia riqui ngata ibi ã nae, ũquɨ̃ emo emo nda manoã mbae ua ja nonde. \v 35 Ibei ra ua. Ibi abe ra ua no. Secheẽ nguia ra ua eã mbeɨ. \p \v 36 Manosete chõ nda mbae ua ja. Aɨco eɨcuayãte co. Mbia mo abe eɨcuayãte quia ã no. Angeles abe eɨcuayãte quia ã no. Paba mɨɨ ño eɨcua nguiã co. \v 37 Sã Noé mosenda mbia siqui sereãte Dios rese cose no. Eɨ̃ sɨ ra mbia siqui sereã Dios rese sechu nonde no. \v 38 Sã Noé mosenda mbia quiaru chooño no. Ndua rocoɨ̃ Dios rese. Ngũinisirã ngue equereco chooño ndua rocoɨ̃ Dios rese no nda. Noé que ɨque chee arca ye ra. Amandi cuasu nonde. \v 39 Ama ngue uchɨ u quia mbia ɨquia ja nonde cote ra. Mbia mbua tuchɨ que ra. Eɨ̃ ae ra u mbia mbua tuchɨ sechu mose. \v 40 Sechu mose ra mbia nyeremo siqui úcoo. Co mɨɨ nda arao. Enongue ra siquichõ. \v 41 Cuña nyeremo nd a chɨ raque mbua tocho no. Co mɨɨ nda arao. Enongue ra siquichõ. \v 42 Jẽtesa beɨ quiatu quia serese. Ae mose ra achu, aque tenda rese jẽiranuate riqui ã. \v 43 Mbaecha mo jirandu mose mbae mbuquiachãsa rese, “co isa ra eru” ɨ mose, ũquɨ̃ mose nda uqueã nde chaẽ. Ɨ̃ nda mbae mbuquiachãsa mbae sirõ eã ndei. \v 44 Jẽɨngoquiatu beɨ quiatu quia seraarõ arõ. Jendua eã mose serese ra achu jembuate. \s1 Erimba echeẽ mumbayã mose, eya tuchɨ rae \p \v 45 Dios rimba aba cheẽ mumbayã je aɨco ñee a. Dios rimba aquiatu je aɨco ñee a. Sã ererecua mo ñee ngũimba turã je no. “Sembae esaarõ turã ja quia secutiã. Serimba ataque embuquiaru quiaru turã secutiã”, ɨ que ererecua ee ra. \v 46 Erimba echeẽ mumbayã mose, ererecua ia tuchɨ ra eru mose. Erimba abe ra eya tuchɨ no. \v 47 Ererecua ra ngũimba mɨɨ umbae raarõ mbeɨ sacuã cote. \v 48 Sã erimba ndua ndua uchɨangui re no. “Sererecua ra tu jeɨ ãte” ɨ ndua ndua. \v 49 Hue ñee ɨcuã ɨcuã uataque je hue cote. Iruã nua cote. Quiaru chooño cote. Mbae mbei chooño abe cote. Quiacua quiacua mbia ɨcuã ndese cote. \v 50 Sã ererecua ruchɨ̃ nguia ngũimba mbuate aque mose cote jẽ. \v 51 Ererecua ra eiruã nua tuchɨ. Mombo rae. Mbae rasi ra esaã tuchɨ. Ae ucuasu saã saã nguia nae, ũquɨ̃ ndese ra mbae rasi raã tuchɨ cote. Nyeseo seo tuchɨ ra equia. Ureɨ̃ nda equiti quiti tuchɨ. \c 25 \s1 Nyucuaaque ɨcoquiatu je \p \v 1 Nyucuaaque ɨcoquiatu je rã sɨ rei Dios rimba. Sã nyucuaaque diez nyoɨ quia emo ngũinisi nderequia ramo ndese maenno. Lamparina nendi que ecuruchoɨ ja quia ra. \v 2 Cinco que ɨcoquiatu je ra. Cinco que ɨcoquiatuã je no nda. \v 3 Ae ɨcoquiatuã nae, ũquɨ̃ ngue mbae quira curuchoɨ eã umbae lamparina mombisẽ sacuã nda. \v 4 Ae ɨcoquiatu nae, ũquɨ̃ ngue mbae quira curuchoɨ botella ye ra. Lamparina ye abe. \v 5 Ae ra ngũinisi isi reɨ̃ nguia ee, aque que itõte ee ra. Nyucuaaque reesi esi chee que ra. Uque uque ja chee que ra. \v 6 Itondiite mose que to ɨ andu cote ra. “Co erurã ndu quia co cote jẽ. Jẽso mae erese cote”, ɨ que mbia tasẽ tasẽ ee ra. \v 7 Nyucuaaque que nyuruã ja cote ra. “Nandembae lamparina nandemombisẽ mbisẽ ja”, ɨ rei que ra. \v 8 Ae ɨcoquiatuã nae, ũquɨ̃ ngue ñee ndei ɨcoquiatu je ra. “Urembae uque uquete. Mbae quira ñetẽ jemee mee na ure je”, ɨ rei que uataque je ra. \v 9 “Ateẽ. Nande ja chayãte ra resẽ. Emo jẽisi chõ oso ɨcua”, ɨ que ɨcoquiatu je ñee ee ra. \v 10 Nyoɨ rei que equia eisi cote ra. Ecutiã ngue erurã ndu cote ra. Nyucuaaque ɨcoquiatu je que nyoɨ ɨque erese ra. Ngũinisirã isi ramo ndese mae. Quiaru abe que echoɨ erese ra. Eɨquesa que ematã cote ra. \v 11 Ɨcoquiatuã je abe que ngaẽ nyee ra. Ɨ que eɨquesa matã ji mɨ ee ra. “Embuquiata rã ure je”, ɨ rei que ñee eru je ra. \v 12 Eru que ñee ee ra. “Tei. Jaẽɨcuayã tuchɨte se”, ɨ que eru ñee ee ra, ɨ que Jesús ñee mbia je ra. \v 13 —Jẽɨngoquiatu beɨ quia jẽ. Ae mose ra achu, ũquɨ̃ jẽɨcuayãte quia ã. \s1 Ererecu a mbae isiquia mbuchao chao ngũimba je \p \v 14 Sã ererecua mo mbae isiquia mee mee ngũimba je no. Eɨ̃ sɨ chõ Dios nguiã mbae mee mee ngũimba je. Ererecua oso serɨ̃ mose que umbae mbae isiquia mee mee ngũimba je ra. Embaata ata sacuã ño ngue emee nguiã ee. \v 15 Cinco mil que emee emo je ra. Dos mil enongue je no. Un mil que enongue je no nda. “Jenya chõ tamee mee jẽje jẽ”, ɨ que ñee ee ra. Secha que oso ɨsho cote ra. \v 16 Ae je ererecua cinco mil mondo nae, aque que negocio saã saã mbae isiquia je ra. Mbae isiquia que embaata tuchɨ ra. \v 17 Ae je ererecua dos mil mondo nae, aque abe que negocio saã saã mbae isiquia je ra. Mbae isiquia que embaata tuchɨ no nda. \v 18 Ae je ererecua un mil mondo nae, aque que ibi sɨbɨcoɨ mbae isiquia rerecoquiatu sacuã nda. \v 19 Emo mose tuchɨ que ererecua ru cote ra. Ñee ngue ngũimba je cote ra. “Jenyu sembiirandu sembae mbae isiquia rese cote”, ɨ que ñee ee ra. \v 20 Ae je cinco mil mondo nae, aque rane ngue tu ñee nguerecua je ra. “Cinco mil que eremee ndei seje nae, ũquɨ̃ ngue ambaata ra. Cinco mil que aisibe ra”, ɨ que emee ja nguerecua je ra. \v 21 Ererecua que ñee ee ra. “Coche ñene. Nde quiarei serimba turã tuchɨ. Mbae ñetẽ ngue eresaã turãte nde ra. Nyebe ra mbae tubɨrɨã ereteaquiatu seje cote. Ndeya beɨ tuchɨ ra ereɨco serese cote”, ɨ que ererecua ñee ee ra. \v 22 Ae je ererecua dos mil mondo nae, aque que tu ñee nguerecua je cote ra. “Dos mil que eremee ndei seje nae, ũquɨ̃ ngue ambaata ra. Dos mil que aisibe ra”, ɨ que emee ja nguerecua je ra. \v 23 Ererecua que ñee ee ra. “Coche ñene. Nde quiarei serimba turã tuchɨ. Mbae ñetẽ ngue eresaã turãte nde ra. Nyebe ra mbae tubɨrɨã ereteaquiatu seje cote. Ndeya beɨ tuchɨ ra ereɨco serese cote”, ɨ que ererecua ñee ee ra. \v 24 Ae je ererecua un mil mondo nae, aque que tu rei ñee nguerecua je cote ra. “Nde que ere queteãte quiatu nguiã mbae rese. Ndechitiquia eã abe ereɨshao shaote quia co. \v 25 Nyebe asiquiche tuchɨ nguiã mbae isiquia mee mose seje. Nyebe achati nguiã ibi je. Co é co resẽ”, ɨ que ñee nguerecua je ra. \v 26 Ererecua que ñee ee ra. “Aba rimba biã tuchɨ quiarei nde. Ndetomei tuchɨ chõ eriqui re. Sequeteã mose mbae rese ndeje, ¿mbaerã secheẽ eremumba re? \v 27 Sembae mbae isiquia eremonoã ñochɨ̃ banco. Ɨ̃ nda eata jiri sechu mose cote re chã”, ɨ que ererecua ñee asite ee ra. \v 28 Ererecua que ñee mbi a hue jenda je cote ra. “Mbae isiquia jẽsirõ na esɨ un mil. Ae diez mil quereco nae, aque je jemondo. \v 29 Ae embae tubɨrɨãte nae, aque je mbae tamondobe. Ae embae ãte nae, embae ñetẽ tasirõ ja esɨ. \v 30 Co que serimba ɨcuã tuchɨ ra. Jemombo itondaruqui re. Mbae rasi ra esaã tuchɨ huee. Huee ra nyeseo tuchɨ. Ureɨ̃ nda equiti quiti tuchɨ”, ɨ que ererecua ñee nda. \s1 Jesús ra mbia emo emo mingo ɨcúe umbaerã \p \v 31 Sechu mose íbii mbia rerecuarã, ángeles sembae ra semama tuchɨ aque mose. Serenda nininya tuchɨ ra aque mose. \v 32 Mbia mangue chooñoa jenda ja ra chɨ ñumunua huee aque mose. Mbia emo emo nda achono ɨcúe sembaerã aque mose. Sã oveja raarõsa riqui ovejas no ɨcúe chivos sɨ no. \v 33 Uquiato cuti ra ovejas no. Uquiato cutiã nda chivos no no. \v 34 Eɨ̃ ae ra se mbia rerecua tuchɨ mose. Acheẽ nda mbia sequiato cutinda je. “Jenyu serese. Jenderecua turã tuchɨ ra aɨco jẽje. Paba turãte riqui jẽje co. Paba que jẽirabo nyii mbae ao nonde ra. Jẽɨngo sacuã serese. \v 35 Seriãcuã mose que mbae jemee seje ra. Seɨseɨ mose que sembiu ra. Sechuchua eã mose que seisi turã no nda. \v 36 Seɨrao eã mose que tiru jemee seje ra. Serasi mose que jẽso mae serese ra. Seɨco mose cárcel que jẽso mae serese no nda”, ae ra ñee sequiato cutinda je. \v 37 Sequiato cutinda ra ñee seje cote. “¿Manose mbae uremee ndeje nderiãcuã mose re? ¿Manose ureso nembiu ndeɨseɨ mose re? \v 38 ¿Manose ure ndeisi turã ndechuchua eã mose re? ¿Manose tiru uremee ndeje ndeɨrao eã mose re? \v 39 ¿Manose ureso mae nderese nderasi mose re? ¿Manose ureso mae nderese ndeɨco mose cárcel re?” ɨ tuchɨ ra ñee seje. \v 40 Aque mose ra acheẽ ee. “Tacheẽ nyecua jẽje. Senongue mo mbaech a reã ndaque. Ae turã jẽsaã senongue mo je nae, seje eraã naanguia chõ ũquɨ̃ nde”, ae ra ñee ee. \v 41 Acheẽ nda sequiato cutiã quitinda je cote. “Jẽso sesɨ. Mbae turã nda jẽisiã seo jenda. Jẽso tata cuásuu. Ae Dios chɨao tata, diablo mbasi sacuã. Diablo rimb a abe mbasi sacuã. Ũquɨ̃ tata ra uqueã mbeɨ. \v 42 Seriãcuã mose que mbae mo jemee eãte seje ra. Seɨseɨ mose que sembiu eãte no nda. \v 43 Sechuchua eã mose que seisi turã eã nda. Seɨrao eã mose que tiru jemee eãte seje ra. Serasi mose que jẽso eãte mae serese ra. Seɨco mose cárcel que jẽso eãte mae serese no nda”, ae ra sequiato cutiã quitinda je. \v 44 Sequiato cutiã quitinda ra ñee seje cote. “¿Manose mbae mo uremee eã ndeje nderiãcuã mose re? Ndeɨseɨ mose abe no. Ndechuchua eã mose abe no. Ndeɨrao eã mose abe no. ¿Manose uresoã nderea nderasi mose re? ¿Manose uresoã nderea ndereco mose cárcel nde no?” ɨ ra sequiato cutiã quitinda ñee seje. \v 45 Acheẽ nda ee. “Mbae turã jẽsaã eã mose emo je, seje eraã eã naanguia chõ ũquɨ̃ nde”, ae ra sequiato cutiã quitinda je. \v 46 Ũquɨ̃ nda nyoɨ ja tata cuasu cote. Huee ra mbae rasi raã mbeɨ tuchɨ cote. Sequiato cutinda quia ra siqui turã mbeɨ ibate cote, ɨ que Jesús ñee nda. \c 26 \s1 Jesú nandeisi tarõ, ɨ ja ererecua nyue \p \v 1 Aquere que Jesús ñee uchɨmbaaquiatu je cote ra. \v 2 —Dos días mose ra fiesta de la pascua cote. Aque mose ra mbia ɨcuã semee ererecua je seɨquia sacuã, ɨ que Jesús ñee nda. \v 3 Sacerdote rerecua que ñumunua ja cote ra. Ameɨ ja rese. Embesasa rese abe no. Ũquɨ̃ ngue ñumunua ja u Caifás itaicuee ra. Caifás rei sacerdote rerecua tuchɨ. \v 4 Caifás itaicuee que ũquɨ̃ nyɨ ñee ñee Jesús rɨɨ̃ nda. —Jesús nandembɨɨrɨ̃ ɨrɨ̃ jẽ. Eisi sacuã. Etarõ sacuã. Eɨquia sacuã cote, ɨ que u ñee ñee nyue ra. \v 5 —Fiesta mose eã ño nandeisi jẽ. Mbia ra paama ɨ tuchɨ nande je, ɨ que u ñee ñee nyue ra. \s1 Cuña mo aba mbusɨmbusa turã ichusẽ Jesús ãquĩ ndese \p \v 6 Jesús que siqui Simón Leproso chuchúaa ra. Betania, ɨ que hue je ra. \v 7 Cuña mo ngue tu erea hue ra. Aba mbusɨmbusa mo ngue equeru Jesús je ra. Embisẽ tuchɨ que equeru ra. Mbae isiquia mumbasa tuchɨ que ũquɨ̃ nda. Ichusẽ ja que Jesús ãquĩ ndese equiaru mose ra. \v 8 Echɨmbaaquiatu que chɨ ja mae erese ra. Paama ɨ que cuña je ra. \v 9 —¿Mbaerã eichusẽ ñooño nde? Mbae isiquia rɨbɨshorõ ño nda aba emondo re. Mbaecha reã je emee mee sacuã, ɨ que echɨmbaaquiatu ñee nyue ra. \v 10 Jesús que echeẽ ñandu ra. Ñee ngue ee ra. —¿Mbaerã jẽɨngo ñee ũquɨ̃ nde? Sã cuña ae riqui ae. Ae esaã seje nae, eturãte seje ũquɨ̃. \v 11 Mbaecha reã nguia ra chɨ arete íbii a. Se quia nda aɨco beɨ eã nguiã jendese aa. \v 12 Seati nonde chõ ngue cuña aba mbusɨmbusa ichusẽ nguiã serese. \v 13 Tacheẽ nyecua jẽje. Mbia Dios cheẽ turã nenei nenei mose mangue chooñoa jenda ja je, cuña nyɨsaã abe ra esenei senei. Mbia ndua turã ja sacuã echɨsaã abe rese, ɨ que Jesús ñee uchɨmbaaquiatu je ra. \s1 Jesús tamee jẽje, ɨ Judas mbia ɨcuã je \p \v 14 Judas Iscariote, ɨ rei que Jesús chɨmbaaquiatu mo je ra. Aque que oso ñee sacerdote rerecua je ra. \v 15 —Jesús tamee jẽje. ¿Mbae ra jemee seje erɨbɨshorõ nde? ɨ que Judas ñee sacerdote rerecua je ra. Sacerdote rerecua que mbae isiquia ata mee ee ra. Treinta que ra. \v 16 —Mbia eãsa quiatu Jesús tamee jẽje, ɨ que Judas ñee ee ra. \s1 Jesús quiaru uchɨmbaaquiatu rese \p \v 17 Fiesta que tu cote ra. Aque fiesta mose beɨ que mbia riqui oveja ɨquia ɨquia querabe ra. Mbichae mbuchɨmatã iriã ngue eu eu quia aque mose querabe no nda. Fiesta nonde que echɨmbaaquiatu ñee Jesús je ra. —¿Mangue ra oveja urembuchi mangue ndechɨurã nde? ɨ que ñee Jesús je ra. \v 18 Jesús que ñee ee ra. —Jẽso sucha cuasu. Jeñee aque je. “Jesús que urembu ñee ndeje ra. ‘Ndechuchua oveja tau sequiato rese semano nonde’, ɨ que Jesús ucheẽ mbu ndeje ra”, jenye aque je, ɨ que Jesús ñee nda. \v 19 Echɨmbaaquiatu que nyoɨ erea Jesús cheẽ nguire ra. Oveja que embuchi huee cote ra. \p \v 20 Itondaru ramo mose que Jesús chɨ quiaru uchɨmbaaquiatu rese huee cote ra. \v 21 Quiaru mose que Jesús ñee ee cote ra. —Tacheẽ nyecua jẽje. Jemo nda semondo mbia ɨcuã je, ɨ que ñee uchɨmbaaquiatu je ra. \v 22 Echɨmbaaquiatu ia eã tuchɨ que echeẽ mose ra. —¿Se ra aremondo ee re? ɨ ja jate que ñee Jesús je ra. \v 23 Jesús que ñee ee ra. —Ae chɨ̃ quiaru serese aque plato ye sɨ́ a nae, aque tuchɨ ra semondo mbia ɨcuã je. \v 24 Dios cheẽ nduɨ sɨ́ tuchɨ ra amano ndaque. Ae ra semee mbia ɨcuã je, aque ra mbae rasi saã tuchɨ quia. Aba mbia eã tuchɨ ra aque. “Taĩ sembuchecua jirichɨ̃ nguia curɨ”, ɨ chee ra aque, ɨ que Jesús ra. \v 25 —¿Se ra aremondo mbia ɨcuã je re? ɨ que Judas ñee Jesús je ra. Jesús rɨɨ̃ ñeende mbia ɨcuã je nyii. “Ae” ɨ que Jesús echeẽ mose ra. \p \v 26 Quiaru que u ra. Jesús que mbichae sirõ nda. Gracias ɨ que Dios je ra. Siquio que mbuchao chao ee cote ra. —Ã mbichae jẽu. Serete chõ ã nde, ɨ que Jesús ñee ee ra. \v 27 Vino mbeisa que esirõ cote no nda. Gracias ɨ que Dios je ra. Mondo que uchɨmbaa quiatu oo cote ra. —Jembei mbei ja. \v 28 Seruqui chõ ã nde. Mbia ɨcuã mbutiã sacuã ño seruqui re. Dios cheẽ yasu ruɨ sɨ chõ seruqui riqui nguiã mbia ɨcuã mbutiã co. \v 29 Tacheẽ nyecua tuchɨ jẽje. Vino mo nda ambei eã mbeɨ cote. Paba mbia rerecua tuchɨ mose, aque mose ramo nguia nda ambei nguiã jendese cote, ɨ que Jesús ñee nda. \s1 Jesús aɨcuayãte resẽ, ɨchõɨño nda Pedro serɨɨ̃, ɨ Jesús \p \v 30 Ɨraseɨ raseɨ que cote ra. Nyoɨ que Monte de los Olivos ra. \v 31 Jesús que ñee uchɨmbaaquiatu je ra. —Jẽɨreɨ̃ ɨreɨ̃te ra serɨɨ̃ co isa. Jeñɨmboseɨ̃ mboseɨ̃ nda oso serecha co isa. Sã embesa ji riqui ñee no: “Dios ra oveja raarõsa ɨquia. Oveja ra ñɨmboseɨ̃ nyoɨ cote”, sã embesa ji riqui ɨ no. \v 32 Seraaque quera sɨre ra aso se rane jendaarõ Galilea, ɨ que Jesús ra. \v 33 Pedro que ñee ee ra. —Seataque ra ɨreɨ̃ ɨreɨ̃te raque ndesɨ. Se quia ra aɨreɨ̃ ɨreɨã mbeɨ ndesɨ, ɨ rei que Pedro ñee ee ra. \v 34 Jesús que ñee ee ra. —Tacheẽ nyecua ndeje, Pedro. Nguira cheẽ nonde ra erecheẽ ñooño tres veces serɨɨ̃ namo, Pedro. “Jesús aɨcuayãte resẽ”, ere chooño ño nda serɨɨ̃, ɨ que Jesús ñee ee ra. \v 35 Pedro que ñee ee ra. —Mbia seɨquia arõte raque nderɨɨ̃, acheẽ ñooño eã nda nderɨɨ̃, ɨ rei que Pedro ra. Eɨ̃ ja que ñee nda. \s1 Jesús ñee ngu je \p \v 36 Jesús que oso Getsemaní cote ra. Uchɨmbaaquiatu rese. —Jengoi rã u aa. Taso rã ñee Paba je pe jiri se, ɨ que Jesús ee ra. \v 37 Pe quiti jiri que Pedro rerao ra. Zebedeo riirĩ nyeremo ndese. Eya eã ndasi tuchɨ que tu ee aque mose ra. \v 38 Ñee ngue ũquɨ̃ je ra. —Seya eã ndasi tuchɨ aɨco co. Seya eã ndasi ra seɨquia chee. Jenguchõ na jẽ aa. Jẽtesa tesa beɨ u aa, ɨ que Jesús ñee ee ra. \v 39 Jesús que oso pe quiti jiri cot e ra. Nyibi que u ngũíã ndese ñee Dios je ra. —Paba, ũquɨ̃ ndasi asaã sereãte raque quia co. Ae sebite riqui nae, ũquɨ̃ ndese semingo eã. Ae ndebite riqui nae, ũquɨ̃ ndese quiatu semingo, ɨ que Jesús ñee Dios je ra. \v 40 Nyebi que u uchɨmbaaquiatu je cote ra. Ɨ que eu uque ja ee cote ra. Ñee ngue Pedro je ra. —Jẽɨngo areã ñochɨ̃ tesa serese se ñee mose Dios je. \v 41 Jẽtesa tesa u. Jengue eã u ñee Dios je. Mbae ɨcuã tã ɨ eã sacuã jẽje. Jẽɨngo serete raque serese. Mbae ɨcuã nguiatu jembuti mbutite nguiã, ɨ que Jesús ee ra. \v 42 Osobe que ñee Dios je pe jiri cote ra. —Paba, nde ñee mose seje, “mbae rasi ra eresaã” nde ɨ mose seje, asaã nda se, ɨ que ñee Dios je ra. \v 43 Nyebi que u uchɨmbaaquiatu je cote ra. Ɨ sɨ́ que u uque ee no nda. Eresa quiatu ngue eshɨu shɨute nguiã. \v 44 Jesús que osobe erecha ñee Dios je ra. Tres veces que aque cote ra. Hue rɨ̃ sɨ que ñee Dios je ra. \v 45 Uchɨmbaaquiatu jii que esɨ ñee ee cote ra. —Jengue cote. Jenguenea jẽucua cote. Semondo ra mbia ɨcuã je cote. Seɨquia sacuã. \v 46 Jẽhuã cote. Nyao cote. Ae ra semee mbia ɨcuã je, co eru quia semee sacuã co cote, ɨ que Jesús uchɨmbaaquiatu je ra. \s1 Mbia ɨcuã Jesús isi suruchoɨ \p \v 47 Jesús cheẽ mosebe tuchɨ que Judas ru erea ra. Jesús chɨmbaaquiatu rei que ae ra. Aque rese que mbia cuaẽ tuchɨ quia ra. Tiquise abe que ecurucuaẽ nguia ra. Ira jua abe no. Sacerdote rerecua chõ ũquɨ̃ mbucuaẽ nguia reaẽ. Ameɨ abe. \v 48 Judas ñee nyecuayã nguiatu quia ũquɨ̃ je nyii reaẽ. —Ae ritii ra asiite, aque chõ ñene. Aque jẽisi serao, ɨ quia equia ee nyii reaẽ. \v 49 Jesús rɨɨchã ngue esɨ saludar ɨ ee cote ra. Jesús ritii que esiite ee cote ra. \v 50 —¿Mbaerã erechu serea re? ɨ que Jesús ee ra. Mbia que ngaẽ Jesús isi ecua cote ra. \v 51 Ũquɨ̃ mose que Jesús rimba mo uchuuru sirõ tiquise ra. Sacerdote rerecua rimba rese que tiquise uru ra. Eisa que echisia ra. \v 52 Jesús que ñee ee ra. —Ndechuuru emingue chõ eriru ye. Nde emo nyɨɨsha mose tiquise je, nde abe ra emo ndeɨsha. \v 53 ¿Ndeiranuate ángeles rese re? Se ñee mose Paba je, ángeles tubɨrɨã tuchɨ nda embu seje re chaẽ. Sereaquiatu sacuã. \v 54 “Angeles embu rã sereaquiatu”, ae eã nda Paba je. Ũquɨ̃ mose ra embesa ji ɨque eã cote. Sã embesa ji riqui ñee no: “Mbae rasi ra esaã tuchɨ” ɨ no, ɨ que Jesús ñee Pedro je ra. \v 55 Jesús que ñee mbia ja je cote ra. —¿Mbaerã jenyu quia tiquise rurucuaẽ serea co re? Ira jua abe no. Mbae mbuquiachãsa rea rocoɨ̃ jenyuchɨ̃ nguia serea co. Tenda que amumba mumba beɨte rei quia jendese Dios chuchua resẽ. Mbia que ambaaquiatu quiatu beɨ rei quia huee resẽ. ¿Mbaerã seisiã nyucua aque mose re? \v 56 Embesa ji ɨque sacuã ño jẽɨcuã ɨcuã ndiqui nguiã seje ã, ɨ que Jesús ra. Echɨmbaaquiatu que nyoɨ ja chee uchã Jesús recha ra. \s1 Jesús mbia curuchoɨ mbia rerecua je \p \v 57 Ae Jesús isi nae, ũquɨ̃ ngue ecuruchoɨ sacerdote rerecua je ra. Huee que embesasa chɨ ja ñumunua nda. Ameɨ ererecua ja abe. \v 58 Pedro que embuchurucha rucha oso quia eruɨ ra. Ngasẽ nyee que sacerdote rerecua itaicuee ra. Huee que ngoi sacerdote rimba mo ndese ra. —Mañɨ nda mbia Jesús je reae, ɨ que huɨ̃ ngoi eraarõ arõ nda. \v 59 Sacerdote rerecua que chɨ ja huee ra. Ameɨ mbia rerecua ja abe no. Mbia rerecua ja tuchɨ. —Jesús nandeɨquia, ɨ rei que ñee ñee nyue ra. —¿Mbae ɨ ra aba mbia je Jesús rɨɨcharã nde? ɨ rei que u ñee ñee nyue ra. \v 60 Emo emo ngue ngaẽ ndei ñee ɨcuã ɨcuã Jesús rɨɨ̃ nda. Ũquɨnde que mbia nyeremo ngaẽ ñee ñooño Jesús rɨɨ̃ nda. \v 61 —Jesús que ñee ñooño Dios chuchua rɨɨ̃ nda. “Dios chuchua ra ambucoɨ. Tres días mose ra achaobe”, ɨ que urechandu Jesús cheẽ nda, ɨ que ũquɨ̃ ñee ñooño Jesús rɨɨ̃ nda. \v 62 Sacerdote rerecua que juã ñee Jesús je ra. —¿Echeẽ nda eresɨbɨshorõ eã mbeɨ re? ¿Mbae ɨ equia nderɨɨ̃ nde? ɨ que Jesús je ra. \v 63 Jesús que ñee eã mbeɨ echeẽ mose ra. Sacerdote rerecua que ñeembe ee ra. —¿Dios rucucha nde re? ¿Cristo nde re? Diósaa echeẽ ure je, ɨ que sacerdote rerecua ñee ee ra. \v 64 Jesús que ñee ee ra. —Ae. Dios rucucha chõ se re. Tacheẽ nyecua jẽje. Jemae nda serese se coi mose Dios quirãcuã jii. Sechu mose abe ibeishĩ ndese, ɨ que Jesús ee ra. \v 65 Sacerdote rerecua que paama ɨ tuchɨ Jesús cheẽ mose ra. Huɨɨrao que endoro ndoro chee ra. Ñee ngue ererecua ataque je ra. —Jesús riqui Dios rucucha raã naa co. Jeñandu jate equia ã. Sã mbia mo nandembiirandube eã cote. Nandemae ndei ngue erese re. \v 66 ¿Ɨ jẽje re? ¿Mañɨ nande ra equia re? ɨ que sacerdote rerecua ñee ererecua ataque je ra. —Eɨcuã tuchɨ que ra jẽ. Sã mbia eɨquia, ɨ jate que ererecua ñee Jesús rɨɨ̃ nda. \v 67 Mbia que ñinimbu nimbu Jesús ruba rese cote ra. Ucua ucua abe que erese ra. Emo emo ngue eritii mbeete ete o je ra. \v 68 Ñee ngue ee ra. —“Cristo chõ se re”, ere ñɨ equia. Aba chõ ucua nderese chã. Ma eɨcua no, ɨ que mbia ñee ɨcuã ɨcuã ee ra. \s1 Jesús aɨcuayãte reseẽ, ɨchõɨño Pedro \p \v 69 Pedro que chɨ̃ mbeɨte ngoi itaicuee ra. Nyucuaaque mo ngue tu ñee ee mbia rimba mo nda. —Jesús resenda que nde abe ra. Galilea jenda, ɨ que nyucuaaque ñee ee ra. \v 70 Pedro que ñee ee ra. —Tei. Ndecheẽ aɨcuayãte, ɨchõɨño ngue Pedro mbia résaa ñee ee ra. \v 71 Pedro que oso quia eɨquesa cuti cote ra. Nyucuaaque nongue que ñee mbia je erɨɨ̃ nda. —Co abe que Jesús resenda ra. Nazaret jenda, ɨ que ñee mbia je ra. \v 72 —Tei. Jesús aɨcuayãte, ɨbe que Pedro ñee ɨcuã ee ra. \v 73 Ae chɨ huee nae, ũquɨ̃ mo ngue ñee Pedro je cote ra. —Jesús resenda chõ nde abe resẽ. Ndecheẽ aba chɨɨcuate resẽ, ɨ que ñee ee ra. \v 74 Pedro que jurar ɨ tuchɨ ñee ee ra. —Aɨcuayã tuchɨte se resẽ, ɨ que ñee ñooño nda. Aque mose tuchɨ que nguira ñee cote ra. \v 75 Pedro que ndua Jesús cheẽ ndese cote ra. Sã Jesús ñee ee nyii no. —Nguira cheẽ nonde ra erecheẽ ñooño tres veces serɨɨ̃, sã Jesús ɨ ee nyii no. Ũquɨ̃ ndese que Pedro ndua cote ra. Nyebe esɨ nguiã usẽ nyeseo tuchɨ. \c 27 \s1 Mbia Jesús curuchoɨ Pilato je \p \v 1 Nyaashɨ̃ namo mose que sacerdote rerecua ndua hue rɨ̃ ja ra. Ameɨ mbia rerecua ja abe no. Hue rɨ̃ ja ndua Jesús ɨquia sacuã. \v 2 Jesús que echucua suruchoɨ Pilato je ra. Pilato rei mbia rerecua, hue jenda ja rerecua. \s1 Judas uchosoi mumbi nyɨɨquia \p \v 3 Mbia ra Jesús ɨquia, ɨ mose Judas je, eya eã tuchɨ que ũquɨ̃ mose ra. —Jesús amee jirichɨ̃ nguiã mbia je, ɨ que ra. Nyebe mbae isiquia mondobe nguiã sacerdote rerecua je. Ameɨ ererecua je abe no. \v 4 —Mbae ɨcuã tuchɨ asaãchɨ̃. Jesús seteã tuchɨ ameechɨ̃ jẽje. Eɨquia sacuã, ɨ que Judas ñee nda. —Nde quia rei. Ure eã ñene, ɨ ja que ererecua ñee ee ra. \v 5 Judas que mbae isiquia mbaba asi mombo mondo íbii ra. Dios chuchúaa. Oso que uchosoi mumbi nyɨɨquia cote ra. \v 6 Sacerdote rerecua que mbae isiquia sirõ ibi sɨ cote ra. —Mbia rɨbɨshoronda chõ ã mbae isiquia re. Nyebe nandemondo eã ofrendarã, ɨ que ñee ñee nyue ra. \v 7 Aquere que sacerdotes ibi mo isi aque mbae isiquia je ra. Ibi mo ngue eisi mbiamo tiquia tiquia sacuã nda. Ñionga, ɨ que hue ibi je ra. \v 8 Nyebe eriqui nguiã “mbia ruqui rua” ɨ beɨ hue je. Namo nyee. \v 9 Aque mose que Jeremías ñɨmbesa ɨque cote ra. Ã ndei Jeremías ñɨmbesa ã: \q1 Ũquɨ̃ mbae isiquia treinta que eisi cote ra. \q1 Ũquɨ̃ ndei mbia rɨbɨshoronda ũquɨ̃. \q1 \v 10 Ũquɨ̃ mbae isiquia que emondo hue ñionga rɨbɨshorõ cote ra. \q1 Dios ñee nguia erɨɨ̃ seje nyii nae, ũquɨ̃ nduɨ sɨ, \m ɨ que Jeremías embesa cose ra. \s1 Pilato ñee Jesús je \p \v 11 Mbia que Jesús curuchoɨ Pilato je cote ra. Pilato que ñee ee ra. —¿Judíos rerecua chõ nde re? ɨ que ee ra. —Ae. Judíos rerecua chõ se re, ɨ que Jesús ee ra. \v 12 Sacerdote rerecua que ñee ɨcuã ja Jesús je ra. Ameɨ ererecua abe no. Jesús que ñee ãte echeẽ mose ra. \v 13 —¿Erechanuãte equia ñee mose nderɨɨ̃ nde? ɨ que Pilato ñee Jesús je ra. \v 14 Jesús que ñee ãte echeẽ mose ra. Nyebe Pilato nyuruɨra tuchɨ nguiã echeẽ eã mose. \s1 Jesús jẽɨquia mbucha ira rese, ɨ ererecua \p \v 15 Pilato que mbia tarõ ji mo mbusẽ mbeɨ quia pascua mose ra. Co mɨɨ ngue embusẽ mbusẽ mbeɨ quia pascua mose ra. Ae je mbia riqui ñee, “aque embusẽ mondo” ɨ nae, aque chõ ngue embusẽ mbeɨ quia ee ra. \v 16 Barrabás, ɨ que etarõ ji mo je ra. Mbia chɨɨcua tuchɨ que ae ra. \v 17 Mbia ñumunua ja mose que Pilato ñee ee ra. —¿Aba ra ambusẽ mondo jẽje re? ¿Barrabás ra re? ¿Jesús ra re? ɨ que Pilato ñee ee ra. \v 18 —Sacerdote rerecua riqui paama ɨ chooñote Jesús je ã, ɨ quiatu que Pilato ndua ndua uchɨangui re ra. \v 19 Pilato que chɨ̃ ngoi ndua ndua ngũenda tose ra. Eninisi que ucheẽ mondo ñee ee ra. —Ehuɨ chõ Jesús sɨ jẽ. Mbae ɨcuã ngue esaã eãte resẽ. Atea que seque re isa ra jẽ. Seque re ɨcuã tuchɨ que aa ra jẽ, ɨ que Pilato ninisi ñee ngu je ra. \v 20 Sacerdote rerecua que ñee mbia ja je ra. Ameɨ ndese. —Sã Pilato Barrabás mbusẽ mondo. Sã Jesús quiatu ɨquia, ɨ que ererecua ñee ja mbia je ra. Nyebe mbia “eno” ɨ chee ee. \v 21 Pilato que ñee sɨ mbia je ra. —¿Aba ra ambusẽ mondo jẽje re? ¿Jesús ra re? ¿Barrabás ra re? ɨ que Pilato ra. —Barrabás embusẽ mondo ɨ que mbia ee ra. \v 22 —¿Mañɨ ae quia ra Jesucristo je re no? ɨ que Pilato ra. —Embucha ira rese, ɨ ja que mbia ñee ee ra. \v 23 —¿Mbae ɨcuã esaã nde? ɨ que Pilato ee ra. —Embucha ira rese jẽ, ɨbe que mbia tasẽ tasẽ ee ra. \p \v 24 —Mbia riqui “Jesús eɨquia” ɨ ɨ tuchɨchɨ̃, ɨ que Pilato ndua ndua ra. —I mo embu seje, ɨ que mbia je cote ra. Nyoɨ que mbia résaa cote ra. —A aɨco nyoɨ a. Se ra Jesús aɨquiayã. Eseteãte quiatu ngue re. Jẽ nguiatu jẽɨngo erese, ɨ rei que Pilato ñee mbia je ra. \v 25 Mbia que ñee ja Pilato je ra. —¡Eɨquia jẽ! Eɨcuãte que eriqui ra jẽ. Dios ra paama ɨ eã eɨquia mose. Dios paama ɨ mose, sã ure je quiatu paama ɨ. Ureriirĩ je abe no, ɨ jate que mbia Pilato je ra. \v 26 Pilato que Barrabás mbusẽ mondo cote ra. Jesús cuasa quiatu que chɨño nda. Pilato que Jesús iruã nua cote ra. —Jembucha ɨquia ira rese, ɨ que ñee soldados je cote ra. \p \v 27 Soldados que Jesús cuasa curuchoɨ ererecua chuchúaa ra. Huee que soldados ataque abe ngaẽ ja Jesús mama nda. \v 28 Jesús ɨrao que embuɨ esɨ ra. Tiru ɨreɨ̃ nguiatu ngue emingue nguiã ee cote. \v 29 Nyu ritiméi uma ji que emɨɨ eãquĩ ndese corona nda. Ira ñetẽ mo abe que emondo éoo ra. Ngoi ja que u ngũíã ndese Jesús nonde ra. Ñee ɨcuã ɨcuã ngue u erɨɨ̃ nda. —Judíos rerecua tuchɨ chõ nde re, ɨchõɨño ngue soldados Jesús je ra. \v 30 Ñinimbu nimbu abe que erese ra. Ira abe que euru uru eãquĩ ndese no nda. \v 31 Jesús rimba que esaã saã ee no nda. Ɨquia ɨquia que ee no nda. Aquere que tiru ɨreɨ̃ mbuɨ esɨ cote ra. Eɨraote que emingue ee cote ra. Curuchoɨ que embucha nonde ira rese cote ra. \s1 Mbia Jesús mbucha ira rese \p \v 32 Ɨ rei que echoɨ quia ra. Mbia mo ngue esobeɨshɨ̃ nda. Simón, ɨ equia ee. Cirene jenda que ae ra. —Cruz echa rã Jesús mbucha sacuã pe, ɨ que soldados ee ra. Nguerao que ee cote ra. \v 33 Ngasẽ ngue pee cote ra. Gólgota, ɨ que hue je ra. Eresa cuare, ɨ chõ nguiã hue je. \v 34 Huee que vino ñɨmocondo tuchɨ mo mondo Jesús je ra. Ubi rei que erese ra. Aquere que embei eã cote ra. \v 35 Soldados que Jesús mbucha ira rese ra. Aquere que sɨta ñetẽ mbaba mbaba o je cote ra. —Aba ra Jesús ɨrao querao ñɨ ja, ɨ que nyue ra. Aque mose que embesa ji cheẽ ɨque cote ra. \q1 Seɨrao que embuchao chao nyue ra. \q1 Sɨta ñetẽ mbaba mbabare o je, \m ɨ que embesa ji ra. \v 36 Aquere que soldados chɨ ngoi Jesús raarõ cote ra. \v 37 Mbia que letrero mɨɨ Jesús ãquĩ nguiti ibate ra. \sc JESUS REI JUDIOS RERECUA\sc*, ɨ que embesa mɨɨ nda. Ũquɨ̃ nɨɨ ño eriqui nguiã eɨquia hue. \v 38 Mbia nyeremo abe que embucha ira rese Jesús chabe ra. Jesús rereco chobeɨ que emɨɨ ira rese ra. Mbae mbuquiachãsa tuchɨ que ũquɨ̃ nda. \v 39 Mbia que ɨquia ɨquia chõ nguia echeẽ naa naa ecuã nda. Ñee ɨcuã ɨcuã ee. \v 40 —“Dios chuchua ra ambucoɨ. Tres días mose ra ambuchuruambe” ere que equia. Ndequirãcuã tuchɨ mose, equichi u hue sɨ. Nde Dios rucucha mose, equichi u cruz sɨ, ɨ tuchɨ que mbia quia ɨquia ɨquia ee ecuã mose ra. \v 41 Sacerdote rerecua abe que ɨquia ɨquia chõ nguia ee ra. Embesasa abe no. Ameɨ ererecua abe no. Ũquɨ̃ ngue ñee ɨcuã ɨcuã ja quia erɨɨ̃ nda. \v 42 —Mbia que embuquera quera rei nyii ra. Ae sɨ quia quera aroneate nguiã aque. Judío rerecua mose ae, sã ae ae nguichi ira sɨ. Ɨ̃ nda ureɨcu a cote, ɨ ja que ererecua ñee ɨcuã ɨcuã e erɨɨ̃ nda. \v 43 —“Dios aɨcuate”, ɨ que equia, sã Dios ae embuquichi eya mose erese. “Dios rucucha rei se” ɨ que equia, ɨ ja que ererecua ñee ɨcuã ɨcuã erɨɨ̃ nda. \v 44 Ae mbuchai chɨ ira rese mbae mbuquiachãsa nae, ũquɨ̃ abe que ñee ɨcuã ɨcuã nyee ee ra. \s1 Jesús mano cote \p \v 45 Tenda nandeite re mose que itondaru ru ra. Itondaru beɨ que mbia ja je tres horas ra. \v 46 Tenda cheseco mose que Jesús ñeemombo cote ra. —Elí, Elí, ¿lam a sabactani? ɨ que ñeemombo ra. —Dios sererecua, ¿mbaerã ereɨco huɨ sesɨ re? ɨ chõ ngue ñee nguiã. \v 47 —Elías je eriqui “quiatuchu” ɨ reae, ɨ rei que echeẽ andusa mo nda. \v 48 Aque mose tuchɨ que emo esponja monde vinagre ye ra. Ira ai rese que embia ji mondo rei Jesús chúruu cote ra. \v 49 —Esecha rei. ¡Sã Elías ruãte quia erea! ɨ que eataque ñee ee ra. \v 50 Jesús que tasẽ mano mbeɨ cote ra. \p \v 51 Aque mosechɨ tuchɨ que cortina nyisia Dios chuchua jenda ra. Ibate sɨ que eru nyisia íbii ra. Ibi que nyere nyere cote ra. Sɨta abe que nyisia sia nyibite bite rɨ̃ nda. \v 52 Mbia tãsa mo abe que nyeequia equia ra. Dios quiato raaque mo ngue quera quera ra. \v 53 Jesús quera sɨ mose que ũquɨ̃ ndaaque usẽ nyoɨ cote ra. Nyoɨ que Jerusalén cote ra. Mbia tubɨrɨã ngue mae u erese ra. \v 54 Soldados rerecua que chɨ̃ mae Jesús rese ra. Soldados abe no. Ũquɨ̃ ngue siquichete Jesús mano mose ra. Ibi chere mose. Mae mose mbae ja rese. —Dios riirĩ ño eriqui re, ɨ jate que soldados ñee erɨɨ̃ cote ra. \p \v 55-56 Cuña ngue chɨ jate mae Jesús rese ɨsho ra. María Magdalena abe que chɨ̃ huee ra. María abe no. María rei Jacobo si. José abe si. Zebedeo riirĩ si abe que chɨ̃ erese huee ra. Ũquɨ̃ ngue siqui beɨ quia Jesús ruɨ ra. Echɨurã ngue emɨɨ mɨɨ mbeɨ quia ee ra. Galiléaa eɨco mose beɨ. \s1 Mbia Jesús raaque chati cote \p \v 57 José, ɨ que mbaecha mo je ra. Arimatea jenda rei ae. Jesús quiato que ae ra. Tenda ɨreɨ̃ mose que esɨ ñee Pilato je ra. \v 58 —Jesús raaque emee na seje, ɨ que oso ñee Pilato je ra. Pilato que “eno” ɨ ee ra. \v 59 José que eraaque curuchoɨ cote ra. Ñuma ngue tirushĩ mo je ra. \v 60 Jesús raaque que eiti suruchoɨ sɨta rɨbɨcoɨ ji ɨmɨ ye ra. José chɨsaã ye. Nyati rei que sɨta cuasu mo je cote ra. Nyoɨ que erecha cote ra. \v 61 María Magdalena ngue chɨ ngoi mae Jesús atisa rese ra. María rese. \s1 Soldados Jesús raaque atiquia saarõ u \p \v 62 Isamamɨ ngue sacerdote rerecua choɨ ñee Pilato je ra. Fariseos abe no. Sábado isamamɨ ngue ra. \v 63 Ũquɨ̃ ngue nyoɨ ñee Pilato je Jesús rɨɨ̃ nda. —Urendua nduachɨ̃ nguiã ñeeñooño je rese. “Tres días mose ra aquera sɨ”, ɨ que equia mano nonde ra. \v 64 Soldados emondo rã eatiquia raarõ. Sã echɨ beɨ tres días eraarõ huee. Ɨ̃ nda echɨmbaaquiatu eraaque siroã suruchoɨ. “Quera sɨ que ra” ¡ɨchɨ̃ nda ñee ñooño mbia je jẽ! Ũquɨ̃ mose ra mbia mbɨɨrɨ̃ ɨrɨ̃ tuchɨ cote, ɨ que ñee Pilato je ra. \v 65 Pilato que ñee ee ra. —Soldados jendao rã. Eraaque raarõ tuchɨ sacuã, ɨ que ee ra. \v 66 Soldados que ecuruchoɨ Jesús atíquiaa cote ra. Eɨquesa aronda que ematã tuchɨ cote ra. —Jẽsaarõ tuchɨ jẽ, ɨ rei que soldados je cote ra. \c 28 \s1 Jesús raaque quera sɨ \p \v 1 Jesús raaque ati ji que chɨbe sábado mose ra. Ɨ nyaashɨ̃ oso quia domingo mose, aque mose que cuña mo nyoɨ mae eatisa rese ra. María Magdaalena, ɨ que emo je ra. María, ɨ que enongue je ra. \v 2 Aque mose tuchɨ que ibi nyere nyere ee ra. Angel ibatenda mo nguia tu quia eatisa mbuquiata reaẽ. Sɨta eatiquia que ecuruba ra. Ngoi que etose ra. \v 3 Enininya tuchɨ que chɨ̃ ngoi ra. Ama pirirã pirirã ɨ rã tuchɨ que ra. Eɨraoshĩ tuchɨ que chɨ̃ nda. \v 4 Soldados que titi titi ɨ tuchɨ chõ mae ũquɨ̃ ndese ra. Emundi tuchɨ que ra. \v 5 Angel que ñee cuña je ra. —Jẽsiquiche quichechɨ̃ nguiã. Jẽɨngo raque Jesús raaque requia ã. \v 6 Emoate aa resẽ. Eraaque que quera sɨ no. Ucheẽ nduɨ sɨ que quera resẽ. Jenyu rei mae eatisa rese ae. \v 7 Jẽso asi rã echɨmbaaquiatu mbiirandu equera sɨ rese. “Jenonde ra esɨ Galilea. Jemae nda erese huee”, jenye embiirandu. Ũquɨ̃ ae chõ ngue u nguiã jẽje, ɨ que ángel cuña je ra. \v 8 Cuña ngue siquichete echeẽ andu ra. Eyate abe que ra. Uchã ndei que echoɨ quia Jesús chɨmbaaquiatu mbiirandu ra. \v 9 Ñeenda cúa chõ ngue Jesús nyecua saludar ɨ ee ra. Cuña ngue nyoɨ oo erese ra. Jesús i que equiaama ama nda. \v 10 Jesús que ñee ee ra. —Jẽsiquichechɨ̃ nguiã sesɨ. Jẽso ñee seresenda je. “Jẽso rã Galilea. Hue ra jemae Jesús rese”, jenye oso ee, ɨ que Jesús ñee cuña je ra. \s1 Soldados ñee ñooño Jesús raaque rɨɨ̃ \p \v 11 Soldados eraaque raarõsa que nyoɨ sacerdotes rerecua mbiirandu Jesús quera rese ra. Ae rese mae nae, ũquɨ̃ ngue esenei ja ee ra. \v 12 Sacerdotes rerecua que nyoɨ ja ñee ameɨ ererecua je cote ra. —¿Mañɨ nande ra equia mbia jiranuã sacuã Jesús quera rese re? ɨ que ererecua ndua ndua hue rɨ̃ ja ra. Nyebe mbae isiquia mee nguiã soldados je, ñee ñooño sacuã mbia je. \v 13 —Jeñee ñooño mbia je jẽ. “Ureque mose Jesús resenda eraaque suruchoɨ rei sirõ”, jenye chooño mbia je jẽ. \v 14 Pilato jirandu mose jendese, urecheẽ nda ee. Paama ɨã nda jẽje chã, ɨ que ererecua ñee ja soldados je ra. \v 15 Soldados que mbae isiquia isi cote ra. Ñee ñooño tuchɨ que mbia je cote ra. Nyebe judíos riqui nguiã ñee mbeɨ ã cote. —Jesús chɨmbaaquiatu que eraaque sirõ cose ra, nyebe eriqui nguiã ɨ beɨ ã cote. \s1 Jesús uchɨmbaaquiatu mondo mbia mbiirandu \p \v 16 Jesús chɨmbaaquiatu once que nyoɨ ja Galilea ra. Ibi ibate mo ngue echoɨ Jesús cheẽ nguire ra. \v 17 Jesús que nyecu a ee huee ra. Jesús rese mae mose que ngoi ngũíã ndese ñee ee ra. —Jesús eã ño co reae, ɨ rei que emo emo ñee uchɨangui re ra. \v 18 Aquere que Jesús sɨ erɨɨchã ñee ee cote ra. —Sequirãcuã tuchɨ chõ se re. Se rei ibi jenda rerecua ja. Ibatenda abe rerecua ja. \v 19 Jẽso mbia mbaaquiatu quiatu ja serɨɨ̃. Mbia mangue chooñoa jenda ja. Bautizar jenye ee Paba rɨɨ̃. Serɨɨ̃ abe. Espíritu Turã nɨɨ abe no. \v 20 Jembaaquiatu quiatu tuchɨ secheẽ nɨɨ. Ae asenei senei nguia jẽje nae, ũquɨ̃ jẽsenei senei ja ee. Secheẽ mumbayã sacuã. Aɨco beɨ ra se quia jendese. Mbae ua j a chee, ɨ que Jesús ñee ee ra. Amén.