\id LUK - Sirionó NT -Bolivia 1977 (DBL -2013) \h SAN LUCAS \toc1 El Santo Evangelio Según San Lucas \toc2 Lucas \toc3 Lc \mt2 EL SANTO EVANGELIO SEGÚN \mt1 SAN LUCAS \c 1 \s1 Lucas ucheẽ mbesa Teófilo je \p \v 1 Jesucristo que mbae saã saã tuchɨ quia huɨɨco mose íbii ra. Mbia atate que echɨsaã mbesa mbesa rei ra. \v 2 Mae ndei equia erese nyii. Dios cheẽ esenei senei mbeɨ rei quia nyii. Jesucristo chɨsaã ndese que urembiirandu cote ra. \v 3 Se abe que airandu tuchɨ cote ra. Ae esaã saã nguia nyii nae, aque mosenda beɨ rese que airandu cote ra. Se abe ũquɨ̃ tambesa ja ndeje, Teófilo. Tasenei turã ja embuchiabiã ndeje. \v 4 Ae rese ereirandu randu nae, ũquɨ̃ ereɨcua tuchɨ sacuã ño aɨco nguiã embesa mbesa ndeje. Eɨ̃ nda “ae beɨ” ere chõ nguia Jesucristo chɨsaã saã je. \s1 “Juan el Bautista ra nyecua u mbia je”, ɨ que ángel mo nda \p \v 5 Zacarías, ɨ que emo je ra. Sacerdote que ae ra. Herodes que siqui Judea mbia rerecuarã aque mose ra. Abías resenda rei Zacarías. Aarón ndiirĩ nducucha rei Zacarías. Eninisi abe rei Aarón ndiirĩ nducucha no. Elisabet, ɨ que eninisi je ra. \v 6 Zacarías turãte que eriqui Dios je ra. Ngũinisi rese. Ũquɨ̃ ngue Dios cheẽ mumbayã mbeɨ quia ra. Eɨcuãte, ɨ aroneãte que mbia mo nguia erɨɨ̃ nda. \v 7 Eriiriã mbeɨ que eriqui ra. Tiiriã je rei Elisabet. Ari chee. Zacarías abe que ameɨte chee ra. \p \v 8-9 Sacerdotes que nyuuru uru beɨte quia querabe mbae raã naa Dios chuchúaa ra. Nyebe que Zacarías abe riqui mbae raã naa Dios chuchúaa emo mose ra. Zacarías que oso ɨque tuchɨ Dios chuchua ra. Mbae mo ndei sacuã embushɨmbu. \v 10 Zacarías que mbae shɨmbu sei cote ra. Mbia cuabẽ ngue chɨ ja taicuee ñee ñee Dios je ra. \v 11 Angel ibatenda mo ngue tu nyecua Zacarías je cote ra. Chɨ̃ ngue juã mbae shɨmbu reisa ji ee ra. \v 12 Zacarías mae mose ángel rese, siquiche tuchɨ que ra. \v 13 Angel que ñee Zacarías je cote ra. —¿Mbaerã ereɨco siquiche re? Dios que ndecheẽ ñandu ra. Elisabet nda tiirĩ ndeje cote. Juan, ere nderiirĩ je nyaacuquia mose. \v 14 Ndeyate ra cote. Nderiirĩ nyaacuquia mose ra mbia ia tuchɨ cote. \v 15 Nderiirĩ nda mbae turã saã saã tuchɨ quia Dios je. Mbaeri rasi mo nda embei eã tuchɨ. Espíritu Turã nda siqui tuchɨ erese. Esi rie ye ereco mose beɨ. \v 16 Nderiirĩ nda mbia Israel jenda mbuchebi ja Dios je. Dios ra ũquɨ̃ nderecuarã. \v 17 Nderiirĩ nda mbae mbuquiche ja Cristo tu nonde. Sã Dios Elías mbuquirãcuã no, eɨ̃ sɨ ra Dios uquirãcuã mee nderiirĩ je. Nderiirĩ nda mbia mbuturã turã nyɨese. Eru mbuturã turã nguiirĩ ndese. Eriirĩ mbuturã turã ngu rese no. Nderiirĩ nda aba cheẽ mumbasa mbaaquiatu quiatu. Aba cheẽ mumbayã sacuã cote. Nderiirĩ nda mbia mbuquiche ja Cristo tu nonde, ɨ que ibatenda ñee Zacarías je ra. \v 18 Zacarías que ñee ángel je ra. —¿Mañɨ nda ũquɨ nde? ¿Ndecheẽ nda ɨque seje re? ¿Manyae ra eɨcua re? Ameɨte se. Seninisi abe arite, ɨ que Zacarías ee ra. \v 19 Angel que ñee Zacarías je ra. —Se rei Gabriel. Dios rimba chõ aɨco co. Dios quia semondo rei nguiã ñee turã sacuã ndeje. \v 20 “Nyia” ere eã ñochɨ̃ secheẽ je. Nyebe ra ndeisayã. Ndecheẽ ngũíã nda eno. Nderiirĩ nda nyaacuquia chee. Nderiirĩ nyaacuquia mose ra erecheẽ nyecua cote. Secheẽ nda ɨo ja ndeje cote, ɨ que ángel Zacarías je ra. \v 21 Mbia que chɨ beɨ taicuee huee ra. Zacarías raarõ arõ. —¿Mbaerã Zacarías riqui itõ tuchɨte Dios chuchúaa re? ɨ que mbia ñee jate ra. \v 22 Zacarías que usẽ nyee ra. Echeẽ ngũíã. O que emumbate mbate chõ nguia mbia je ra. —Zacarías mbae mo tea cuu Dios chuchua reae, ɨ que mbia ñee ñee nyue ra. \v 23 Zacarías que umbae tarea saã ja Dios chuchúaa ra. Tenda nongue mose. Emo ngue tu euru cote ra. Zacarías que oso uchuchua cote ra. \p \v 24 Aquere qu Eya uchɨ que cote ra. Eninisi que useã mbeɨ tuchua sɨ cinco meses ra. \v 25 —Dios seriirina meeñɨ seje cote. Mbia ra ɨquia ɨquia eã seje cote, ɨ que Elisabet ra. \s1 “Dios riirĩ nda nyecua u mbia je”, ɨ que ángel mo nda \p \v 26 Nyasi nongue mose que Dios ibatenda mondo mbia mo je ra. Gabriel, ɨ que aque ángel je ra. Aque que emondo sucha Nazaret ra. Galilea, ɨ que aque ibi je ra. \v 27 —Eso rã ñee nyucuaaque María je, ɨ que Dios ángel mondo ra. Emo ngue siquíã tuchɨ María rese ra. Eruã mbeɨ. José ninisibi rei María. José siquíã ndaque erese. David riirĩ nducucha rei José. \v 28 Angel que ɨque María ch María chuchua cote ra. —Acheẽ ngue u ndeje ra. Dios turã tuchɨ riqui ndeje co. Ndua beɨ nderese. Dios ia tuchɨte nderese acuanɨ mo sɨ, ɨ que ángel María je ra. \v 29 María mae mose ibatenda rese que ñee uchɨangui re ra. —¿Mbaerã eru quia serea co re? ¿Mbaerã eru quia ñee seje co re? ɨ que María uchɨangui re ra. \v 30 Angel que ñeembe ee ra. —María, siquichechɨ̃ nda sesɨ re. Dios turã tuchɨ riqui ndeje co. \v 31 Dios cheẽ turã ngue asenei u ndeje ra. Nanɨmbae ra nde cote. Nderiirina nda eretea cote. Jesús, ere nderiirĩ je. \v 32 Nderiirĩ quirãcuã tuchɨ rae. Dios quirãcuã ndiirĩ nda erereco. Mbia rerecua tuchɨ ra ae. Sã David riqui mbia rerecua nyii no, eɨ̃ nda nderiirĩ mbia rerecua tuchɨ cote. \v 33 Nderiirĩ nda judíos rerecua beɨ cote. Ua eã mbeɨ rae, ɨ que ángel ñee María je ra. \p \v 34 María que ñee ángel je ra. —¿Mañɨ nda serío re? Seru eãte nyeresẽ, ɨ que María ee ra. \v 35 Angel que ñee María je ra. —Espíritu Turã ae ra Dios riirĩ mondo nderie ye. Espíritu Turã nda ndereaquiatu beɨ quia. Dios quirãcuã nda siqui beɨ nderese. Nyebe ra Dios mbaerã tuchɨ nderiirĩ. Dios rucucha, ɨ ra nderiirĩ je. \v 36 Ndesi nongue ndiirĩ abe ra tiirĩ cote. Elisabet, ɨ equia ee nae, aque abe ra tiirĩ. Arite raque. Erie cuasu cote. Tiirĩ mbae, ɨ mbia quia ee nyii nae, aque ra tiirĩ cote. \v 37 Dios quiarei mbae ao ja, ɨ que ángel ñee María je ra. \v 38 María que ñee ee ra. —Dios rimba chõ aɨco nguiã co. Sã ndecheẽ ique quia seje, ɨ que María ra. Angel que oso erecha cote ra. \s1 María oso Elisabet ndea \p \v 39 María que oso Elisabet ndea cote ra. Ñeenda ɨshote que ee ra. Sɨta ibate bate rɨ̃ ngue esɨ quia ra. Judea, ɨ hue ibi je. \v 40 María que ngasẽ Elisabet ndu chuchúaa ra. Zacarías, ɨ equia eru je. Ique que ñee Elisabet je ra. \v 41 Elisabet María cheẽ andu mose, erie yenda que umɨ nda. Espíritu Turã ngue ɨque tuchɨ Elisabet chɨangui re cote ra. \v 42 Elisabet que ñee nyecua tuchɨ María je ra. —Nde rese chõ Dios ia tuchɨ acuanɨ mo sɨ re. Dios ia tuchɨ nderie yenda rese abe no. \v 43 ¿Mbaerã Cristo si ru serea se re? Mbia rerecua eã ño se resẽ. \v 44 Se ndecheẽ andu mose que serie yenda ia tuchɨ umɨ nda. \v 45 Dios cheẽ ngue ereisi turã nda. Nyebe Dios iate riqui nderese co. Nyebe ra Dios cheẽ ɨque tuchɨ ndeje cote, ɨ que Elisabet ñee María je ra. \v 46 María que ñee cote ra. \q1 Acheẽ turã mbeɨ quia Dios rɨɨ̃ co. \q1 \v 47 Seya beɨ riqui Dios rese co. \q1 Ae que serirõ mbae ɨcuã sɨ ra. \q1 \v 48 Dios que nduate quia serese ra. \q1 Seaquiatuã ndaque. \q1 Nyebe ra mbia ia jate serese cote. \v 49 Dios quirãcuã ngue mbae turã saã tuchɨ seje ra. \q1 Ae mɨɨ ño eturã tuchɨ emo sɨ re. \q1 \v 50 Ae ndua turã nguia Dios rese nae, ũquɨ̃ ndese chõ Dios ia eã tuchɨ riqui nguiã. \q1 Eɨ̃ mbeɨ chõ Dios nguiã mbia je co. \q1 \v 51 Dios quirãcuã ngue mbae saã ja ra. \q1 Ucuasu raã naasa chõ Dios mboseɨ̃ nguiã. \q1 \v 52 Siqui mingue je chõ Dios mɨɨ mɨɨ nguiã mbia rerecuarã. \q1 Ae ererecua uaquiatu saã saã nguia nae, ũquɨ̃ ño Dios sirõ nguiã. \q1 Ererecua eã ño ũquɨ̃ cote re. \q1 \v 53 Dios que mbae mee mee nguia mbaecha reã je ra. \q1 Mbaecha quia emboochɨ nguiã. \q1 \v 54 Dios que siqui tuchɨ judíos rese ra. \q1 Tesareɨã mbeɨ esɨ. \q1 Eyayã mbeɨ erese no. \v 55 Sã Dios ñee Abraham je no, ũquɨ̃ ngue embuchebiã mbeɨ ra. \q1 Ae ucheẽ mondo judíos jaje nae, ũquɨ̃ ngue embuchebiã mbeɨ no nda, \m ɨ que María ñee turã Dios rɨɨ̃ nda. \v 56 María que siqui arete Elisabet rese ra. Tres meses. Aquere que eru nyebi uchuchúaa cote ra. \s1 Juan el Bautista nyaacuquia \p \v 57 Elisabet rasi rasite que cote ra. Nyaa cuquia que cote ra. \v 58 Mbia que nyoɨ ja Elisabet ndea cote ra. Ejii jenda. Eresenda ja. —Dios turã tuchɨ riqui ndeje co. Ãquẽ mondo ndeje, ɨ ja que ee ra. Eya ja tuchɨ que erese ra. \v 59 Ocho días mose que circuncisión naa eriirĩ je ra. Zacarías, ɨ nda mbia eriirĩ je chã nde. Eru rã sɨ. \v 60 Esi quia que ñee nda. —Tei. Juan nande chõ ee, ɨ que esi ra. \v 61 Mbia que ñee esi je ra. —¿Mbaerã nda “Juan” ere nderiirĩ je re? Juan mo eã nderesenda mo aa resẽ, ɨ rei que mbia esi je ra. \v 62 Mbia que o mbaaba aba Zacarías je ra. —¿Mañɨ nda nderiirĩ je re? ɨ ee. \v 63 Zacarías que ñomee mbia je ra. Nyebe mbia embesa sacuã mee nguiã ee. —Juan, ɨ chõ seriirĩ je, ɨ que Zacarías embesa ra. Mbia que nyuruɨra ja u mae erese ra. \v 64 Aque ruɨbe que Zacarías ñee aquiatu cote ra. Ñee turã tuchɨ que equia Dios rɨɨ̃ cote ra. \v 65 Zacarías cheẽ andure que mbia nyuruɨra jate ndua ndua hue jenda ra. Nyebe mbia ñɨmbiirandu ja nguiã sɨta ibate bate jenda. Judea, ɨ que hue ibi je ra. \v 66 Ae jirandu quia erese, ũquɨ̃ ngue ndua tuchɨ quia erese ra. —Mañɨ nda Zacarías riirĩ nguia reae. Nandemae nguia erese no, ɨ que mbia quia ndua ndua ra. Dios que siqui tuchɨ Zacarías ndiirĩ ndese ra. \s1 Zacarías ia tuchɨ ñee Dios je \p \v 67 Espíritu Turã ngue siqui tuchɨ Zacarías rese ra. Nyebe Zacarías Dios cheẽ nenei nguiã. \q1 \v 68 Sã mbia ñee turã Dios rɨɨ̃ judíos rerecua rɨɨ̃. \q1 Uturã ngue eteacuquia nande je ra. \q1 Nanderirõ ngue mbae ɨcuã sɨ ra. \q1 \v 69 Nanderirõ sacuã nandeɨcuã sɨ que Dios mondo nande je ra. \q1 David riirĩ nducucha que nanderirõ sacuã nda. \q1 \v 70 Sã Dios ñee cose no. \q1 “Mbia rirõ sacuã nda ambu íbii”, ɨ cose no. \q1 Ucheẽ nenei neneisa que embuchecua mbia je cote ra. \q1 \v 71 “Jẽucuãyãsa sɨ ra jendirõsa jendeaquiatu beɨ”, ɨ que Dios nande je ra. \q1 \v 72-73 Dios turãte que eriqui nandei ñiinda je ra. \q1 Abraham je abe que eturãte riqui ra. \q1 Ae Dios ñee Abraham je nyii nae, echeẽ ngue ɨo cote ra. \q1 \v 74 Dios que ñee Abraham je nanderɨɨ̃ nyii ra. \q1 “Taendeaquiatu jẽucuãyãsa sɨ, jẽsiquicheã sacuã ɨco mose serese”, ɨ que Dios nanderɨɨ̃ cose ra. \q1 \v 75 Nyebe ra nandeɨco turã mbeɨ Dios je. \q1 Ae ra nandemingo beɨ ɨcúe umbaerã. \q1 \v 76 Nde ra Ibatenda cheẽ esenei senei nguia mbia je, Ãquẽ. \q1 Dios riirĩ ndetã nda Dios cheẽ eresenei senei nguia mbia je, Ãquẽ. \q1 Mbia ɨcoquiatu sacuã Dios riirĩ je. \v 77 Eɨ̃ mose ra Dios mbia rirõ eɨcuã sɨ. \q1 Eɨ̃ mose ra Dios mbia ɨcuã mbutiã esɨ. \q1 \v 78 Dios turãte quia eriqui nguiã nande je. \q1 Eriirĩ nda tu ibate sɨ mbae mbuchecua nande je. \q1 \v 79 Nandeaquiatuã mbaaquiatu sacuã ño eru nguiã aque. \q1 Nandemingo sacuã nyaashɨ̃ naanguia chõ eru nguiã aque, \m ɨ que Zacarías ñee ãquẽ je ra. \v 80 Ãquẽ ngue tiarõ ɨ ɨ oso quia cote ra. Dios rese que eriqui ɨ ɨ cote ra. Siqui beɨ que equia turúquiaa ra. Dios cheẽ ngue esenei senei nyee mbia je cote ra. \c 2 \s1 Jesús nyaacuquia \p \v 1 Aque mose que ererecua ñee nda. Augusto, ɨ que ee ra. —Censo nandesaã na mbia ja je, ɨ que ra. Mbia mbae nombre mbesa mbesa ja mose, “censo” ɨ que ũquɨ̃ je ra. \v 2 Censo raã namo mose rei ũquɨ̃. Cirenio ngue Siria jenda rerecua aque mose ra. \v 3 —Jenyusua sua jẽso ja pueblo. Nombre mbesa mbesa ja sacuã jembae, ɨ que ererecua mbia ja je ra. \v 4 Nyebe José choɨ nguiã Judea. Belén, ɨ que sucha je ra. Belén ño David chusua re. José i chõ David re. Nyebe José choɨ nguiã Belén. Umbae ibi recha. Nazaret recha. Galilea abe recha no. \v 5 José que nyoɨ Belén umbae nombre mɨɨ sacuã nda. María rese. María que eninisibi ra. María riote que ra. \v 6 Siqui mose Belén ngue ãquẽ ndasi rasite María je ra. \v 7 Aque ramo ngue María nguiirĩ mbua ra. Ñuma ngue tiru je ra. Ticuasu quiarusa ye que eno nda. Mbia chuchua quiatu que eitãyãte ee ra. \s1 Oveja raarõsa ngaẽ mae Jesús ɨtãqueɨ̃ ndese \p \v 8 Hue jii que oveja raarõsa mo nyɨ isa ra. Ovejas que esaarõ arõ nguia turuquia rɨ̃ nda. \v 9 Angel ibatenda mo ngue tu embua tuchɨ ra. Dios nininya tuchɨ que tu overja raarõsa resae ra. Nyebe siquiche tuchɨ nguiã esɨ. \v 10 Angel que ñee ee ra. —¿Mbaerã jẽsiquichete riqui re? Mbae turã nɨɨ ño achu nguiã ñee jẽje co. Ae ra asenei jẽje, mbia mbia sacuã tuchɨ chõ ũquɨ̃ nde. \v 11 Dios riirĩ ngue nyaacuquia namo Belén nda. Cristo, ɨ equia ee. Mbia rirõsa mbae ɨcuã sɨ chõ ae re. \v 12 Aque echɨ ticuasu quiarusa ye aque. Ema ji tiru je. Jemae nda erese huee. Jemae mose sechɨenei ndese, “Cristo chõ eriqui re”, jenye ra cote, ɨ que ángel ñee oveja raarõsa je ra. \v 13 Angeles tubɨrɨãte que nyecua oveja raarõsa je cote ra. Angel ñiinda ndese. Ñee turã ja que Dios rɨɨ̃ nda. \v 14 Sã mbia ñee turã ja Dios ibatenda rɨɨ̃. \q1 Sã Dios uquiato mbia ja ibi jenda, ɨ que ángeles ñee nyecha ee ra. \v 15 Angeles que nyoɨbe ibate cote ra. Oveja raarõsa que ñee ñee nyue cote ra. —Nyaso rã Belén. Ae Dios senei senei nguia nande je nae, nyaso rã mae erese. Ae nyaacuquia namo nae, nyaso rã mae erese, ɨ que oveja raarõsa ñee nyue ra. \v 16 Nyoɨ asi tuchɨ que mae erese ra. Ngasẽ ngue María je ra. José abe je. Ãquẽ abe je. Ɨ que ãquẽ u ticuasu quiarusa ye ee ra. \v 17 Oveja raarõsa que mbia mbiirandu ja erese ra. Ae ángel senei senei nguia ee María riirĩ nɨɨ, ũquɨ̃ ngue oveja raarõsa senei senei tuchɨ mbia je cote ra. \v 18 Eandusa que nyuruɨra ja tuchɨ eandu ra. \v 19 María que ndua ndua tuchɨ quia ũquɨ̃ ja rese uchɨangui re ra. \v 20 Oveja raarõsa ia tuchɨ que nyoɨ nyebi ovejas je ra. Ñee turã turã tuchɨ que echoɨ quia Dios rɨɨ̃ nda. —Angel que ñee nande je, echeẽ nduɨ sɨ tuchɨ chõchɨ̃ mbae eɨ̃ ja, ɨ que ñee ñee nyue ra. \s1 Jesús ruruchoɨ Dios chuchúaa \p \v 21 Ocho días mose que circuncisión naa ãquẽ je cote ra. Jesús, ɨ que ãquẽ je cote ra. Angel cheẽ nduɨ sɨ tuchɨ chõ “Jesús” ɨchɨ̃ ãquẽ je. Ae ángel ñee María je erio nonde nae, echeẽ nduɨ sɨ tuchɨ chõ “Jesús” ɨchɨ̃ María riirĩ je. \v 22 Aquere que María ñimbitirõ Moisés cheẽ nduɨ sɨ cote ra. Aquere que ãquẽ nduruchoɨ Jerusalén cote ra. Ãquẽ mee sacuã Dios je. \v 23 Embesa ji cheẽ nduɨ sɨ que ãquẽ mee Dios je ra. —Ae eriirĩ i erãcuẽ nae, ũquɨ̃ jemondo tuchɨ Dios je, ɨ quiatu ngue embesa ji rese re. \v 24 Jerusalén José riqui mose que sacrificio mee Dios je ra. Embesa ji cheẽ nduɨ sɨ. Sã embesa ji riqui ñee no: —Nyurusɨ nyeremo jemee Dios je. Ũquɨ̃ eã mose, nyurusɨ ñetẽ jemee ee no ae, ɨ que embesa ji cheẽ nda. \v 25 Ameɨ mo ngue siqui hue Jerusalén nda. Simeón, ɨ que ee ra. Ae que eturã tuchɨ ra. Ñee mbeɨ que equia Dios je ra. Ae que Dios riirĩ saarõ arõ tuchɨ quia ra. Judíos mbuɨ sacuã mbae ɨcuã sɨ. Espíritu Turã abe que siqui Simeón ndese ra. \v 26 Espíritu Turã nguia ñee ndei Simeón je nyii. —Eremae nda Dios riirĩ ndese. Ndemano nonde ra eretea. Dios ra embu íbii, ɨ que Espíritu Turã ñee Simeón je nyii ra. \v 27 Espíritu Turã ngue Simeón querao Dios chuchúaa ra. Embesa ji cheẽ nduɨ sɨ que José ãquẽ nduruchoɨ Dios chuchúaa aque mose sɨ ra. María reses. \v 28 Simeón ngue ãquẽ suɨ ra. Eya tuchɨ que erese ra. —¡Co chõ jẽ! ɨ que Simeón ñee turã Dios je ra. \q1 \v 29 Dios, ndecheẽ ngue ɨo seje cote ra. \q1 Seyate aɨco co cote Sererao se cote. \q1 \v 30 Nderiirĩ ndese que amae cote ra. \q1 \v 31 Ae erembu mbia rirõ sacuã mbae ɨcuã sɨ nae, aque rese aɨco mae co cote. \q1 \v 32 Mbia resae sacuã tuchɨ chõ nderiirĩ ndiqui re. \q1 Judíos eã abe ra etesae tuchɨ. \q1 Judíos abe je ra eturã tuchɨ no, \m ɨ que Simeón ñee Dios je ra. \v 33 Simeón ñee mose María riirĩ nɨɨ, José que nyuruɨra tuchɨ echeẽ andu ra. María rese. \v 34 Simeón ngue ñee turã María je ra. —Nderiirĩ nda judíos tubɨrɨã mingo turã. Ae siqui sereãte quia erese, ũquɨ̃ nguia ra emingo ɨcuã. Mbia ra ñee ɨcuã ɨcuã nguia nderiirĩ turã je. Eɨcuã je rocoɨ̃. \v 35 Ae ndua turãte quia nderiirĩ nɨɨ nae, ũquɨ̃ ndua ndua turã nda nyecua mbia je cote. Ae ndua ndua ɨcuã nguia, ũguɨ̃ ndua ndua abe ra nyecua mbia je cote no. Mbia ɨcuã nda nemundite nderiirĩ ndese, ɨ que Simeón María je ra. \v 36 Huee que arite mo ndiqui ra. Dios cheẽ nenei neneisa que ae ra. Ana, ɨ equia ee. Fanuel, ɨ que eru eiruã siasa je ra. Aser, ɨ que ei ñiinda je ra. Ana yasu mose que ngurã ndea nyii ra. Siete años que eriqui ngu rese nyii ra. \v 37 Eru eã ngue cote ra. Eru cheecha que siqui beɨte ra. Ochenta y cuatro años. Dios chuchúaa que eriqui beɨte ra. Ñee ñee mbeɨ Dios je. Quiaru rocoɨ. Isa abe. \v 38 Ana ngue mae ãquẽ Jesús rese Dios chuchua cote ra. —¡Co chõ jẽ! ɨ tuchɨ que Dios je ra. Ñee turã tuchɨ que ãquẽ nɨɨ mbia jaje cote ra. Ae Dios riirĩ saarõ arõ nguia nae, ũquɨ̃ jaje que Ana ñee turã turã ãquẽ nɨɨ nda. \s1 José nyebi Jesús rerao Nazaret \p \v 39 José que mbae saã ja embesa ji cheẽ nguire ra. Aquere que echoɨ nyebi Galiléaa ra. Nazaret, ɨ equia echuchua je. \v 40 María riirĩ ngue tiarõ cote ra. Ñɨmbaaquiatu quiatu que equia cote ra. Ñɨmbirãcuã nacuãte que equia cote ra. Dios turã ngue siqui tuchɨ quia erese ra. \s1 Jesús ñɨmbaaquiatu quiatu Dios chuchúaa \p \v 41 Aque tenda beɨ que José riqui nyoɨ choɨ Jerusalén nda. Fiesta de la pascua mose beɨ. María rese. \v 42 Jesús tiarõ namo mose, doce años mose que echoɨ sɨ fiesta de la pascua mose no nda. Jerusalén. \v 43 Fiesta ua mose que ecuaẽ ndei quia nyebi ra. Jesús que siquichõ Jerusalén nda. Jesús abe oso reɨ̃ nguiã usi je. Ngu abe je. \v 44 Jerusalén ño eriquichõ neaẽ. Mbia ataque rese eru reɨ̃ nguiã esi je. Mbia que ngaẽ ngaẽ beɨ quia tenda mumba chee ra. —Ma Jesús ñɨ, ɨ rei que nguesenda je ra. \v 45 Tea eã mbeɨ que ra. Erea eã mose que eru sɨ chee nyebi Jerusalén nda. María rese. Erequia sacuã huee cote. \v 46 Tres días mose que erea huee cote ra. Dios chuchúaa que eriqui ee ra. Ñimbaaquiatu quiatu. Mbia mbaaquiatusa cheẽ andu andu que Jesús riqui ngoi huee ra. —¿Mañɨ equia re? Tachandu tuchɨ rã, ɨ ɨ que equia ee ra. \v 47 Jesús cheẽ aracua tuchɨ que eriqui mbia je ra. Nyebe mbia nyuruɨra nguiã echeẽ aracua andu. \v 48 Eru erea mose huee, ae abe que nyuruɨra ra. Esi abe nyuruɨra no. Esi que ñee ee ra. —¿Mbaerã eresoã urerese re, Echo? Ureya eã tuchɨ que eriqui nderequia asi asi ra, ɨ que María nguiirĩ je ra. \v 49 Jesús que ñee ee ra. —¿Mbaerã serequia mámbii re? Paba chuchua chõ ngue aɨco resẽ, ɨ que Jesús usi je ra. \v 50 María que Jesús cheẽ ɨcuayãte ra. José abe echeẽ ɨcuayã no. \v 51 Jesús que oso uchuchua erese cote ra. Nazaret, ɨ equia sucha je. Usi cheẽ ngue emumbayã mbeɨ quia ra. Ngu cheẽ ngue emumbayã mbeɨ quia no nda. Esi que ndua ndua beɨ quia ũquɨ̃ Jesús chɨsaã ndese ra. \v 52 Jesús rete que siri siri oso quia cote ra. Ñɨmbaaracua racua que equia no nda. Dios iate que eriqui erese ra. Mbia abe iate que eriqui erese no nda. \c 3 \s1 Juan Dios cheẽ senei senei mbia je \p \v 1-2 Aquere que Dios ñee Juan je ra. Zacarías riirĩ je. Tiberio siqui beɨ mose mbia ja rerecuarã. Quince años ereco mose mbia rerecuarã. Poncio Pilato que Judea jenda rerecua aque mose ra. Herodes que Galilea jenda rerecua ra. Felipe que Herodes nongue ra. Felipe que Iturea jenda rerecua ra. Traconite jenda rerecua abe que Felipe no nda. Lisanias que Abilinia jenda rerecua ra. Anás que sacerdote rerecua ra. Caifás abe que sacerdote rerecua ra. Ũquɨ̃ ererecua sique mose que Dios ñee Juan je turuquia re ra. \v 3 Nyebe que Juan Dios cheẽ senei senei nguia mbia je ra. Ama Jordán ndurubinda jaje. Eɨ̃ ño ngue Juan nguia ñee mbia je ra. —Jẽhuɨ chõ jẽɨcuã sɨ. Dios jẽɨcuã mbutiã sacuã. Ũquɨ̃ mose nda bautizar ae jẽje chã, ɨ que Juan nguia ñee mbia ja je ra. \v 4 Isaías chɨmbesa ɨo sacuã ño ngue Juan Dios cheẽ nenei nenei nguiã. Isaías chɨmbesa chõ ã nde: \q1 Emo nda ñeemombo mombo quia mbia je turúquiaa. \q1 “Ñeenda nandererecua mbaerã jembuquiche. \q1 Jẽɨngo quiatu nandererecua tu nonde. \q1 \v 5 Ñeenda jembuturã turã nandererecua mbaerã. \q1 Ibi cuaacua jembato mbato. \q1 Ibi ati ati jẽsimiambo ambo. \q1 Ñeenda chaa chaa jeñeengo. \q1 Ibi rashɨ̃ ndashɨ̃ jẽiti iti. \q1 \v 6 ‘Mbia mingo beɨsa’, ɨ ja ra mbia ñee Dios je cote”, ɨ ra emo nguia turúquiaa, \m ɨ que Isaías embesa cose ra. \v 7 Mbia que nyoɨ nyoɨ ja quia Juan ndea ra. Juan bautizar ɨ sacuã ee. Juan ngue ñee ee ra. —Mbeɨ rã ño jẽɨngo nguiã. Mbae ɨcuã nda jeɨ̃ jeɨ̃ mbia je, ¿ũquɨ̃ sɨ jenyu quia seje co re? \v 8 Jẽ mbae ɨcuã ndecha mose Dios je, mbae turã jẽsaã saã mbeɨ quia ee cote. “Abraham ndiirĩ nducucha chõ nande re. Nyebe ra Dios nandemingo beɨ” ¡jenyechɨ̃ nda jẽ! Dios Abraham ndiirĩ nducucha chao arondete raque sɨta je. \v 9 Ira rã sɨ chõ mbia re. Sã ira mo ɨa eã no. Sã ea eã maña ño no. Sã eréi chõ no. Eɨ̃ serɨ̃ serɨ̃ ño Dios mbia je, mbia mbae turã naa eã mose, ɨ que Juan ñee mbia je ra. \v 10 —¿Mbae rese ra ureɨco Dios je re? ɨ que mbia Juan je ra. \v 11 Juan ngue ñee ee ra. —Ndeɨrao nyeremo mose, enongue emondo eɨrao eã je. Ndechɨurã mose, emo emondo mbaecha reã je, ɨ que Juan mbia mbaaquiatu quiatu ra. \v 12 Impuestos isi isiquia mo abe que nyoɨ Juan je ra. Juan bautizar ɨ sacuã ee. —¿Mbae rese ra ureɨco ure re? ɨ que ñee Juan je ra. \v 13 —¡Mbae ra jembatachɨ̃ jẽ! ¡Cobrar jenye turã ño jẽ! Jẽɨcua quiatu chõ, ɨ que Juan ee ra. \v 14 Soldados mo abe que ñee Juan je ra. —¿Mbae rese ra ureɨco ure re no? ɨ que soldados ñee Juan je ra. Juan ngue ñee ee ra. —¡Mbia mbae ra jẽisi chooñochɨ̃ jẽ! “Co que mbae ɨcuã saã nda” ¡jenye chooñochɨ̃ nda emo je jẽ! Jembae ae chõ jendeco, ɨ que Juan ñee soldados je ra. \v 15 Mbia que mae quiatu quiatu quia Juan ndese ra. —Cristo chõ co reae, ɨ raque mae quiatu quiatu erese. \v 16 Juan ngue ñee mbia jaje ra. —I achõ je chõ aɨco nguiã bautizar ɨ mbia je co. Co chɨ emo ndu quia seruɨ co. Ae quia equirãcuã tuchɨ sesɨ re. Ae quia eturã tuchɨ sesɨ re. Ae quia ra bautizar ɨ mbia je Espíritu Turã je. Mbia chɨã mbitirõ sacuã. Sã tata riqui mbae mbitirõ no. \v 17 Ae ra mbia umbae mɨɨ ɨcúe. Eturã achõ ño embae re. Ae embae eã nae, ũquɨ̃ nda esei cote. Ũquɨ̃ ndeisa ra ua eã mbeɨ tata. Sã mbia quiata a chiqui chiqui no. Sã ea mɨɨ ɨcúe no. Sã echuruique mombo tátaa no, ɨ que Juan ñee mbia je ra. \v 18 Eɨ̃ ngue Juan nguia Dios cheẽ turã nenei nenei mbia je ra. Mbia mbaaquiatu tuchɨ. \v 19 Ererecua Herodes je que Juan ñee nyee ra. Felipe ninisi rese siqui mose. —¿Mbaerã ereɨco ndenongue ninisi rese re? ɨ que Juan ererecua je ra. —Mbae ɨcuã eresaã saã ja techɨ̃ nguia re, ɨ tuchɨ que Juan ee ra. \v 20 Ererecua que Juan ñee mumba beɨ chõ nda. Ererecua que Juan tarõ nyee cárcel nda. \s1 Juan bautizar ɨ Jesús je \p \v 21 Juan bautizar ɨ mose mbia jaje, Jesús je abe que bautizar ɨ ra. Jesús que ñee ñee nguia ngu je ra. Ibei que obo ee ra. \v 22 Espíritu Turã ngue nguichi Jesús rese ra. Nyurusɨ rã ño nguichi checua erese. Ibatenda que ñee ee ra. —Seriirĩ ño nde re. Sechesecua chõ nde re. Seyate nderese, ɨ que Ibatenda Jesús je ra. \s1 Mbia ñiinda Jesús i \p \v 23 Jesús treinta años mose que mbia mbaaquiatu quiatu ramo nda. —José riirĩ, ɨ ja que mbia Jesús je ra. Elí riirĩ nguia José re. \v 24 Elí rei Matat ndiirĩ. Matat ndei Leví riirĩ. Leví rei Melqui riirĩ. Melqui rei Jana ndiirĩ. Jana ndei José riirĩ. \v 25 José rei Matatías riirĩ. Matatías rei Amós ndiirĩ. Amós ndei Nahum ndiirĩ. Nahum ndei Esli riirĩ. Esli rei Nagai riirĩ. \v 26 Nagai rei Maat ndiirĩ. Maat ndei Matatías riirĩ. Matatías rei Semei ndiirĩ. Semei ndei José riirĩ. José rei Judá riirĩ. \v 27 Judá rei Joana ndiirĩ. Joana ndei Resa riirĩ. Resa rei Zorobabel riirĩ. Zorobabel rei Salatiel riirĩ. Salatiel rei Neri riirĩ. \v 28 Neri rei Melqui riirĩ. Melqui rei Adi riirĩ. Adi rei Cosam ndiirĩ. Cosam ndei Elmodam ndiirĩ. Elmodam ndei Er riirĩ. \v 29 Er rei Josué riirĩ. Josué rei Eliezer riirĩ. Eliezer rei Jorim ndiirĩ. Jorim ndei Matat riirĩ. \v 30 Matat rei Leví riirĩ. Leví rei Simeón ndiirĩ. Simeón ndei Judá riirĩ. Judá rei José riirĩ. José rei Jonán ndiirĩ. Jonán ndei Eliaquim ndiirĩ. \v 31 Eliaquim ndei Melea riirĩ. Melea rei Mainán ndiirĩ. Mainán ndei Matata riirĩ. Matata rei Natán ndiirĩ. \v 32 Natán ndei David riirĩ. David rei Isaí riirĩ. Isaí rei Obed riirĩ. Obed rei Booz riirĩ. Booz rei Salmón ndiirĩ. Salmón ndei Naasón ndiirĩ. \v 33 Naasón ndei Aminadab riirĩ. Aminadab rei Aram ndiirĩ. Aram ndei Esrom ndiirĩ. Esrom ndei Fares riirĩ. Fares rei Judá riirĩ. \v 34 Judá rei Jacob riirĩ. Jacob rei Isaac riirĩ. Isaac rei Abraham ndiirĩ. Abraham ndei Taré riirĩ. Taré rei Nacor riirĩ. \v 35 Nacor rei Serug riirĩ. Serug rei Ragau riirĩ. Ragau rei Peleg riirĩ. Peleg rei Heber riirĩ. Heber rei Sala riirĩ. \v 36 Sala rei Cainán ndiirĩ. Cainán ndei Arfaxad riirĩ. Arfaxad rei Sem ndiirĩ. Sem ndei Noé riirĩ. Noé rei Lamec ndiirĩ. \v 37 Lamec ndei Matusalén ndiirĩ. Matusalén ndei Enoc ndiirĩ. Enoc ndei Jared riirĩ. Jared rei Mahalaleel riirĩ. Mahalaleel rei Cainán ndiirĩ. \v 38 Cainán ndei Enós ndiirĩ. Enós ndei Set riirĩ. Set rei Adán ndiirĩ. Adán ndei Dios riirĩ. \c 4 \s1 Satanás tã ɨ Jesús je \p \v 1 Jesús que nyebi Ama Jordán sɨ ra. Espíritu Turã ngue siqui tuchɨ quia erese ra. Turúquiaa que Espíritu Turã Jesús rerao ra. \v 2 Huee que eriqui arete ra. Cuarenta días. Mbae mo ngue eu eã mbeɨ aque mose ra. Eriãcuãte que cote ra. —Tã tae rã Jesús je. Ma Jesús mbae ɨcuã naa, ɨ rei que diablo Jesús rɨɨ̃ nda. \v 3 —Nde Dios riirĩ mose, mbichae esaã co sɨta je no, ɨ rei que diablo Jesús je ra. \v 4 Jesús que ñee ee ra. —Tei. Eɨ̃ ngue embesa ji ñee nda: “Mbia chɨu achõ nda mbia mingo eã. Dios cheẽ nguia ra mbia mingo nguiã”, ɨ que embesa ji ra, ɨ que Jesús diablo je ra. \v 5 Aquere que diablo Jesús rerao ibi ibate mo nda. Ibate tuchɨ. Diablo que ibi teacuquia ja Jesús je ra. Ɨshonda abe reacuquia ja ee. Aque mose beɨ que ereacuquia ja ee ra. \v 6-7 Diablo que ñee Jesús je ra. —Sembae ja chõ ibi re. Se emondose mose emo je, amondo ra ee. Tamondo tuchɨ ndeje. Mbia ja rerecuarã nda aremɨɨ. Ndeɨco mose serese, tamondo ja ndeje. Serimbarã mose nde, tamondo ja ndeje no, ɨ rei que diablo ñee Jesús je ra. \v 8 Jesús que ñee diablo je ra. —Quiatúae sesɨ ae, Satanás. ¿Mañɨ nda nderimba se re? “Dios ae rese chõ jẽɨngo”, ɨ que embesa ji ñee ndesẽ, ɨ que Jesús diablo je ra. \v 9 Aquere que diablo Jesús rerao Jerusalén nda. Querao que suruchuɨ ibate Dios chuchua arõ nda. Ibate tuchɨ echuchua. —Nde Dios riirĩ mose, eo oso íbii. Dios ra ndereaquiatu. Eremanoã nda oso ngoɨ. \v 10 Sã embesa ji riqui ñee no: \q1 Dios ra ángeles mondo ndereaquiatu sacuã. \q1 \v 11 Oje ra ndeisi. \q1 Nembuquichi mingue rae. \q1 Sɨta ra cua ɨã ndei je, \m ɨ que embesa ji ra, ɨ rei que diablo Jesús je ra. \v 12 Jesús que ñee diablo je ra. —Sã embesa ji ñee no: “‘Ma Dios sereaquiatu. Tã tae ee no’, jenyechɨ̃ nda Dios je”, ɨ ñɨ Dios cheẽ nde, ɨ que Jesús ñee diablo je ra. \v 13 Diablo Jesús mbɨɨcuã aronea mose, secha chee que oso ra. —Emo mose jiri ra tã aebe ndeje jẽ, ɨ rei que uchɨangui re ra. \s1 Jesús mbia mbaaquiatu quiatu ramo \p \v 14 Jesús que oso nyebi Galiléaa cote ra. Espíritu Turã quirãcuã ngue siqui tuchɨ quia erese ra. Mbia hue jenda ja que jirandu ja tuchɨ quia erese ra. \v 15 Judíos chumunuásaa que Jesús riqui mbia mbaaquiatu quiatu ra. Mbia que ñee turã ja quia erɨɨ̃ nda. \s1 Nazaret jenda Jesús isiteã \p \v 16 Jesús que ngasẽ Nazaret cote ra. Hue rei etiarõsa hue. Sábado mose que esɨ judíos chumunuásaa ra. Sábado mose beɨ que eriqui oso oso huee ra. Juã ngue embesa ji renei nonde mbia je ra. \v 17 Mbia que Isaías chɨmbesa mondo Jesús oo ra. Isaías chɨmbesa que eequia cote ra. Ã embesa ji que esaã saã mbia je ra: \q1 \v 18 Espíritu Turã ndiqui tuchɨ serese co. \q1 Dios que sererecúe ra. \q1 Echeẽ turã nenei nenei sacuã mbaecha reã je. \q1 Etarõi mbusẽ sacuã ño ngue Dios sererecúe ra. \q1 Eresayã ndesa ɨra sacuã ño ngue sererecúe no nda. \q1 Ae je ererecua ɨcuãte riqui nae, ũquɨ̃ mbusẽ sacuã ño ngue Dios sererecúe nguiã no. \q1 \v 19 Mbia je ñee ñee sacuã ngue Dios sererecúe no nda. \q1 “Namo ño Dios turã ndiqui nguiã”, ɨ sacuã mbia je, \m ɨ que Jesús embesa ji mbuchecua mbia je ra. \v 20 Jesús que embesa ji mumbi cote ra. Mondo que emo oo cote ra. Ngoi que cote ra. Mbia que mae mbeɨ quia erese ra. \v 21 Jesús que ñee mbia je ra. —Embesa ji que ambuchecua jẽje namo, aque ɨo quia jẽje a cote, ɨ que Jesús mbia je ra. \v 22 Mbia que ñee turã ja quia Jesús rɨɨ̃ nda. —Jesús cheẽ turã tuchɨ quia eriqui re, ɨ ja tuchɨ que mbia nyuruɨra ra. —¿José riirĩ ño co re? ɨ que mbia quia ee ra. \v 23 Jesús que ñee mbia je ra. —“Mbia mae sayã ngue eresaã saã Capernaum nae, ũquɨ̃ mo esaã aa ndechuchúaa no”, jenye arõte seje sechuchúaa. \v 24 Tacheẽ nyecua rã jẽje. Dios cheẽ mbuchecuasa ɨshonda cheẽ nguia ra mbia isi turã mbeɨ quia. Nguecua jenda cheẽ nguia ra eisi turã eã. \v 25 Tacheẽ nyecua rã jẽje. Elías reco mose íbii, ama ngue nyaaquíã mbeɨ ra. Tres años ndobeɨ. Mbia riãcuã ja que aque mose ra. Eru cheecha tubɨrɨãte que chɨ rei hue Israel jenda ra. \v 26 “Ũquɨ̃ eru cheecha mo je mbae echao turã”, ɨ ãte que Dios quia Elías je ra. “Sarepta jenda je quia mbae echao eru cheecha je”, ɨ quiatu que Dios ee ra. Judío eã je quiatu que Dios Elías mondo ra. \v 27 Eliseo reco mose íbii, leprosos tubɨrɨãte que chɨ rei hue Israel jenda ra. Eliseo que hue jenda mo mbucheroã no nda. Ɨshonda mo nguiatu que embucherõ Siria jenda ra. Naamán, ɨ que ee ra, ɨ que Jesús ñee mbia je ra. \v 28 Judíos chumunuasa que Jesús riqui ñee mbia je ra. Mbia Jesús cheẽ andu mose que paama ɨ ee ra. \v 29 Mbia paama ɨ je que Jesús mombo sucha tubɨrɨã sɨ ra. Sɨta ibate que sucha tubɨrɨãte ra. Sɨta rimia mbucu que mbia Jesús rerao rei ra. Hue sɨ nda emombo nguiã ña. \v 30 Jesús que oso chee mbia tubɨrɨã ite re sɨ ra. \s1 Jesús aba checuayã ɨcuã jea ameɨ mo sɨ \p \v 31 Jesús que oso Capernaum cote ra. Sucha tubɨrɨã mo. Galilea jenda. Sábado mose que mbia mbaaquiatu quiatu ra. \v 32 Ererecua rã ño ngue Jesús riqui mbia mbaaquiatu quiatu ra. Nyebe mbia riqui nguiã nyuruɨra tuchɨ echeẽ andu. \v 33 Huee que ameɨ mo ndiqui mbia chumunuásaa ra. Aba checuayã ɨcuã nyɨreco rei ae. Aque que ñee asite Jesús je ra. \v 34 —¿Mbaerã erechu quia urerea co re, Jesús? Quiatúae urerecha ae. ¿Urerɨɨcharã ño erechu quia co re? Dios rucucha chõ nde re. Areɨcuate se, ɨ rei que aba checuayã ɨcuã Jesús je ra. \v 35 Jesús que ñee ee ra. —Equɨrɨrɨ chõ jẽ. Esẽ oso ameɨ ñɨangui sɨ, ɨ que Jesús ee ra. Jesús cheẽ mose que aba checuayã ameɨ mombo íbii ra. Mbia tubɨrɨãsaa. Usẽ ngue u ameɨ mbasiã cote ra. \v 36 Mbia turɨrɨã ngue nyuruɨra ja u erea ra. —Jesús quirãcuã ae ñee nguiã. Mbia rerecua rã ño eriqui nguiã ñee aba checuayã ɨcuã je. ¡Sã aba checuayã echeẽ mumbayã jẽ! ɨ tuchɨ que mbia nyuruɨra erea ra. \v 37 Mbia que ñimbiirandu randu ja Jesús rese ra. Erurubinda jenda abe jirandu ja erese. \s1 Jesús Simón ninisi si mbucherõ \p \v 38 Jesús que usẽ mbia chumunuasa sɨ cote ra. Oso que ɨque Simón nyuchua cote ra. Ɨ que Simón nyari rasi u ee ra. Eracu tuchɨ que ee ra. —Embucherõ na, ɨ tuchɨ que mbia Jesús je ra. \v 39 Jesús que oso nyibi earõ nda. Ñee ngue eracu je ra. —Etiba, ɨ que ee ra. Eracu que huɨ esɨ Jesús cheẽ nguire ra. Ari que juã cote ra. Mbae que echao chao mbia chɨurã cote ra. \s1 Jesús mbia rasi chumumbara mbucherõ \p \v 40 Tenda ɨreɨ̃ mose que mbia nguesenda rasi rurucuaẽ cuaẽ ja Jesús je ra. Erasi chumumbara tuchɨ que ra. Jesús que o chono ñono ja erasi arõ embucherõ cherõ ja ra. \v 41 Aba checuayã ɨcuã ngue usẽ usẽ nguia mbia sɨ Jesús cheẽ mose cote ra. —Nde rei Cristo Dios riirĩ, ɨ que usẽ usẽ mbia sɨ ra. —¡Jẽñee eã ño jẽ! ɨ tuchɨ que Jesús quia aba checuayã ɨcuã je ra. Ũquɨ̃ ngue Cristo ɨcua chõ nda. \s1 Jesús mbia Galilea jenda mbuchesea sea \p \v 42 Nyaashɨ̃ namo mose que Jesús sɨ turuquia a. ra. —Se ae taɨco mbɨrɨ̃ na, ɨ rei que ra. Mbia que nyoɨ eruɨ erea chee ra. —¡Eresochɨ̃ nda urerecha jẽ! Ure rese beɨ chõ eɨco, ɨ rei que mbia ñee Jesús je ra. \v 43 Jesús que ñee ee ra. —Dios cheẽ tasenei senei pe quitinda je abe. Nyebe sembu nguiã, ɨ que Jesús ra. \v 44 Jesús que mbia mbuchesea sea quia Galilea jenda ra. Dios cheẽ nenei nenei judíos chumunuásaa. \c 5 \s1 Jesús sɨra tubɨrɨã mbua uquia mbia je \p \v 1 Emo mose que Jesús riqui ama ndɨsha rimia ndese ra. Genesaret, ɨ que ama ndɨsha aque je ra. Mbia cuabẽ ngue ngaẽ ee huee ra. Dios cheẽ anduse rete que ra. Nyebe mbia tubɨrɨã Jesús mumbi ɨ ɨ tuchɨ nguiã. \v 2 Canoa nyeremo abe que chɨ hue erimia ndese ra. Eoreã ja que ra. Echa que chɨ sɨra mbuasa ɨreɨ ɨreɨ ra. \v 3 Jesús que ua canoa nongue ye ra. Simón mbae que aque canoa nda. —Ama nimia ndecha jiri sererao mingo, ɨ que Jesús Simón je ra. Canoa ye que Jesús ñɨ erimia ndesenda mbaaquiatu quiatu ra. \v 4 Mbia mbaaquiatu jare que ñee Simón je ra. —Eriquiraasa rɨ̃ canoa jendao. Huee tarafa jemondo ii. Sɨra mbuasa jemondo ii, ɨ que Jesús ee ra. \v 5 Simón ngue ñee ee ra. —Nyaashɨ̃ nyee que ureɨco rei embuasa rerequia isa ra. Emo ngue uresiroã mbeɨ ra, Sererecua. Ma ndecheende tasaambe no, ɨ que Simón Jesús je ra. \v 6 Mbia que tarafa mondo ii cote ra. Sɨra tubɨrɨã mbua nonde. Tarafa soro serɨ̃ sɨra usi je. \v 7 Nyueru eru que canoa nongue yenda je ra. —Sɨra usite ure je. Jenyu rã. Nandembua ja rã canoa ye, ɨ que canoa nongue yenda je ñee nda. Canoa nyeremo puk ɨ ja sɨra je. Aete ñɨɨmɨ sɨra usi je. \v 8 Sɨra tubɨrɨãchɨ̃ sɨra eande nyii. Nyebe Simón Pedro nyuruɨra tuchɨ nguiã mae Jesús chɨmondo rese. Ngoi que ngũíã ndese ñee ee ra. —Seɨcuãte aɨco co, Sererecua. Serecha rei se ae, ɨ rei que Simón Pedro ñee Jesús je ra. \v 9 Echɨã nguia cuaãcuã ɨ tare nguiã. Eresenda abe chɨã cuaãcuã ɨ ja. Sɨra tubɨrɨã ndea. Sɨra mbua eande nyii. \v 10 Zebedeo riirĩ abe que chɨ ja Simón ndese huee ra. Jacobo, ɨ que enongue je ra. Juan, ɨ que enongue je no nda. Ũquɨ̃ chɨã abe que cuaãcuã ɨ ra. Jesús que ñee Simón je ra. —¡Eresiquichechɨ̃ nda jẽ! Sɨra rese ra ereɨcoã cote. Mbia ra ereru reru beɨ quia seje cote, ɨ que Jesús ee ra. \v 11 Canoa yenda ngasẽ mose ama nimíaa, umbae que esecha ja nyoɨ beɨ nonde Jesús rese cote ra. \s1 Jesús mbia leproso mbucherõ \p \v 12 Jesús que siqui tuchua mo nda. Hee que emo ndasi riqui ee ra. Leproso. Jesús rese mae mose que ngoi ngũíã ndese ee ra. Nyibi que ñee Jesús je ra. —Sererecua, nde sembucherõse mose, sembucherõ se, ɨ que leproso ñee Jesús je ra. \v 13 Jesús que oco erese ra. —Echerõ cote, ɨ que ee ra. Echeẽ mosebe que nyerõ nda. \v 14 Jesús que ñee ee ra. —¡Erecheẽchɨ̃ nda mbia mo je jẽ! Eso nderasiã ndeacuquia sacerdote je cote. Moisés cheẽ nduɨ sɨ mbae mo emondo Dios je. Eɨ̃ nda mbia jirandu nderasiã ndese cote, ɨ que Jesús ñee ee ra. \v 15 Mbia que ñimbiirandu ɨ ɨ tuchɨ quia Jesús rese ra. Ngaẽ ngaẽ ja que equia echeẽ andu ra. Umbucherõ cherõ sacuã abe que eriqui ngaẽ ngaẽ erea ra. \v 16 Jesús que oso oso quia mbia tiámbaa ra. Ñee ñee Dios je. \s1 Jesús emɨ sayã mo mbucherõ \p \v 17 Emo mose que Jesús riqui mbia mbaaquiatu quiatu ra. Huee que fariseos mo nyɨ echeẽ andu andu ra. Embesasa abe que chɨ ra. Galilea jenda chõ ũquɨ̃ nde. Judea jenda abe no. Jerusalén jenda abe no. Huee que echɨ ja Jesús cheẽ andu ra. Dios quirãcuã ngue siqui tuchɨ Jesús rese ra. Erasi mbucherõ cherõ sacuã. \v 18 Mbia que erasi mo curucuaẽ quisa ye ra. Emɨ sayã ngue ae ra. —Nandemingue serao Jesús je, ɨ rei que ra. \v 19 Tuchua mbaranguiatuãte que ee ra. Mbia tubɨrɨã ngue tuchua mbiitãyã ee ra. Nyebe erasi ruruchoɨ nguiã suɨ tuchua arõ. Tei que endoro ra. Erasi que embuquichi ɨmbu quisa ye Jesús rɨmbe ra. Mbia ite rɨ̃. \v 20 —Ererucuaẽsa riqui seɨcua ũquɨ̃, ɨ que Jesús ñee uchɨangui re ra. Nyebe ñee nguiã emɨ sayã je. —Ndechɨsaã mbae ɨcuã ambutiã nguiã ndesɨ co, ɨ que Jesús ee ra. \v 21 Fariseos que ñee ñee nyue ra. Embesasa rese. —Jesús ñee ɨcuã ñochɨ̃ nguiã Dios rɨɨ̃ co. Dios ibatenda ae mbia chɨao ɨcuã mbutiã nguiã esɨ. Jesús aquiatuã ño ñene, ɨ rei que eu ñee ñee nda. \v 22 Jesús que ũquɨ̃ ndua ɨcuã ɨcuate ra. Nyebe ñee nguiã ee cote. —¿Mbaerã jẽɨngo ndua ɨcuã nde? \v 23 ¿Ma mbaranguiatuã eã jiri jẽje re? ¿Mbia ɨcuã mbutiã ere? ¿Mbia rasi mbucherõ ere no? ¿Ma mbaranguiatuã eã jiri ũquɨ̃ jẽje re? \v 24 Dios riirĩ ndei se. Mbia chɨao ɨcuã mbutiã aquiatu chõ se re. Sequirãcuã tateacuquia jẽje, ɨ que Jesús ñee ee ra. Ñee ngue erasi je cote ra. —Ehuã na. Ndechuchua eso cote. Ndequisa abe erao, ɨ que Jesús emɨ sayã je ra. \v 25 Jesús cheẽ ndurucha reã ngue emɨ sayã juã nda. Mbia que mae ja tuchɨ u erese ra. Uquisa abe que equerao ra. Eya tuchɨ que oso uchuchúaa ra. Ñee ñee turã ngue equia Dios rɨɨ̃ nda. \v 26 Mbia que nyuruɨra ja u mae emɨ sayã ngata rese ra. —Emɨ sayãte rei nyii. Ngata chõchɨ̃ cote, ɨ ja que mbia u mae nguiatu erese ra. Mbia ñee turã ja Dios rɨɨ̃ cote. \s1 Seruɨ beɨ eɨco, ɨ Jesús Leví je \p \v 27 Leví, ɨ que emo je ra. Ae que impuestos isi isi beɨ quia ererecua mbaerã nda. Jesús que ngasẽ ee emo mose ra. Huee que eñɨ ngoi plata isi isi ra. —Seruɨ beɨ eɨco, ɨ que Jesús ñee ee ra. \v 28 Ae Leví juã oso nguiã Jesús ruɨ. Mbae recha ja umbae. \v 29 Leví que fiesta saã tuchɨ Jesús je ra. Embuquiaru turã sacuã uchuchua. Impuestos isi isiquia ata que chɨ quiaru erese huee ra. Mbiamo abe que chɨ no nda. \v 30 Fariseos que ñee ɨcuãte Jesús chɨmbaaquiatu je ra. Embesasa rese ñee ɨcuã ee. —¿Mbaerã jẽɨngo quiaru impuestos isi isiquia rese re? Mbia ɨcuã ndese abe jẽɨngochɨ̃ nguiã quiaru, ɨ que ñee nda. \v 31 Jesús que ñee ee ra. —Sã mbia rasiã ndiqui aba mbucherõsa requia eãte no. Sã erasi chõ ndiqui erequia no. \v 32 “Jenyu seje”, aeã ngue u nguiã mbia turã je. Mbia ɨcuã je chõ ngue achu nguiã “jenyu seje” ɨ. “Jẽɨcuã sɨ jẽhuɨ”, ae chõ ngue u nguiã eɨcuã je, ɨ que Jesús ee ra. \s1 Jesús chɨmbaaquiatu huɨ ãte uchɨu sɨ \p \v 33 Mbia que ñee Jesús je ra. —Juanñɨmbaaquiatu huɨ huɨ uchɨu sɨ. Ñee nonde Dios je. Fariseos chɨmbaaquiatu abe huɨ huɨ uchɨu sɨ no. ¿Mbaerã ndechɨmbaaquiatu riqui huɨ ãte uchɨu sɨ re? ɨ que mbia Jesús je ra. \v 34 Jesús que ñee ee ra. —Sã emo ngũinisirã isi ramo mose no. Sã eresenda iate riqui quiaru erese no. Sã huɨ aroneate uchɨu sɨ aque mose no. \v 35 Sã eru riqui mano emo mose no. Aque mose quia ra equiato huɨ uchɨu sɨ cote, ɨ que Jesús ñee ee ra. \v 36 Jesús que ejemplo saã mbia je ra. —Sã emo ndiqui tiru yasu mɨɨ aroneate tiru ima sorei rese no. Ũquɨ̃ mose eɨcuãte cote. Eyasu ra quiata chõ esɨ. \v 37 Sã emo eri rasi ramo nderecoquiatu eã eriru ima ye no. Mbae ɨre ima ye erecoquiatu aronea. Eri rasi ra ñimatã ño mbae ɨre ndoro. Eri ra uchẽ ja. Mbae ɨre abe mbɨɨcuãte ra cote. \v 38 Eri yasu quia nda equerecoquiatu nguiã mbae ɨre yasu ye. Soroã sacuã. \v 39 Emo eri ima mbei mose, eyasu ra embei sereã cote. “Eima ño eturã nde”, ɨ chõ nguiã cote. Nyebe mbia riqui nguiã secheẽ yasu isi sereãte, ɨ que Jesús ñee mbia je ra. \c 6 \s1 Jesús chɨmbaaquiatu mbae a ɨshao shao sábado mose \p \v 1 Sábado mo mose que Jesús sɨ quia mbiaco ite rɨ̃ nda. Uchɨmbaaquiatu rese. Echɨmbaaquiatu que quiata a ucua mɨɨ mɨɨ nyoɨ quia ecuã mose ra. Equiti quitire oo je que echoɨ quia eachãaña cote ra. \v 2 Fariseos mo ngue ñee ee ra. —¿Mbaerã jẽɨngo mbae ɨshao shao sábado mose re? Co mose chõ mbia uquenea ucua resẽ, ɨ que fariseos ee ra. \v 3 Jesús que ñee ee ra. —¿Embesa ji rese jemae eã David rɨɨ̃ nde? David riãcuãe que aque mose ra. Eresenda abe riãcuã ngue aque mose ra. \v 4 David que ɨque Dios chuchúaa ra. Mbichae Dios chuchua jenda que eu ra. Mee mee ngue nguesenda je ra. Eriãcuãte quia ñene. Sacerdote achõ mbaerã ndaque mbichae. \v 5 Sábado rerecua beɨ chõ se re, ɨ que Jesús ñee fariseos je ra. \s1 Jesús eo tomei mo mbucherõ \p \v 6 Sábado nongue mose que Jesús sɨ judíos chumunuasa ra. Mbia que embaaquiatu quiatu huee ra. Huee que eo tomei mo ndiqui ee ra. Equiato cutinda tomei ngue ra. \v 7 Fariseos que mae nguiatu quia Jesús rese ra. Embesasa abe que mae nguiatu quia erese ra. —Mañɨ nda Jesús quia eo tomei je reae. Co sábado mose reae. Sã embucherõ jẽ. Nandecheẽ ɨcuã nda ee chã jẽ, ɨ que eu mae nguiatu Jesús rese ra. \v 8 Ũquɨ̃ ndua ɨcuã ngue Jesús ɨcua ra. Ñee ngue eo tomei je cote ra. —Ehuã na u mbia ite rɨ̃, ɨ que Jesús ee ra. Eo tomei ngue juã uã cote ra. \v 9 Jesús que ñee mbia je ra. —¿Mbae eturãte jẽje co tenda mose re? Sábado mose beɨ. ¿Coche mbae turã naa naa sábado mose re? ¿Coche mbae ɨcuã naa naa co mose re no? ¿Coche mbia mbucherõ co mose re no? ¿Coche mbia ɨquia co mose re no? ɨ que Jesús ñee mbia ja je ra. \v 10 Jesús que mae mbia ja rese cote ra. —Echomee secuti, ɨ que eo tomei je cote ra. Eo tomei ngue ñomee Jesús cheẽ mose ra. Aque mosechɨ que eo nyerõ cote ra. \v 11 Nyebe fariseos paama ɨ tuchɨ nguiã Jesús je. Sábado mose mbia mbucherõ mose. —¿Mañɨ nande ra Jesús je re? Nandeɨquia chõ nda reae, ɨ tuchɨ que eu ñee nyue ra. \s1 Jesús mbia doce irabo uchɨmbaaquiaturã \p \v 12 Jesús que oso mbia tiámbaa ra. Sɨta ibátee. Huee que eñɨ ñee mbeɨ Dios je nyaashɨ̃ nyee ra. \v 13 Nyaashɨ̃ mose que uchɨmbaaquiatu munua ja cote ra. Ũquɨ̃ doce mo ngue eirabo ra. —Sechɨmondo sacuã jẽ. Jaemondo ra secheẽ nenei nenei sacuã mbia je, ɨ que ũquɨ̃ doce je ra. \v 14 Ã mbia que eirabo ra: \li1 Simón (Pedro, ɨ abe que ee ra.) \li1 Andrés (Simón nongue rei ae.) \li1 Jacobo \li1 Juan \li1 Felipe \li1 Bartolomé \li1 \v 15 Mateo \li1 Tomás \li1 Jacobo (Alfeo riirĩ ndei ae.) \li1 Simón el Cananista \li1 \v 16 Judas (Jacobo nongue rei ae.) \li1 Judas Iscariote (Aque que Jesús mondo mbia ɨcuã je ra.) \m Ũquɨ̃ ja que Jesús irabo ra. \s1 Jesús mbia tubɨrɨã mbaaquiatu \p \v 17 Jesús que nguichi u sɨta sɨ cote ra. Uchɨmbaaquiatu rese. Ibi túraã ngue ecuaẽ ngasẽ cote ra. Mbia tubɨrɨãte abe que chɨ huee ra. Judea jenda. Jerusalén jenda abe no. Tiro jenda abe no. Sidón jenda abe no. Ama nimia jenda rei ũquɨ̃. Ũquɨ̃ ngue ngaẽ nyiisaquia Jesús cheẽ ndese ra. Jesús embucherõ abe sacuã ngue ecuaẽ nda. \v 18 Ae rese aba checuayã ɨcuã ndiqui nae, ũquɨ̃ abe que Jesús mbucherõ nda. \v 19 Jesús quirãcuã ngue mbia mbucherõ ja quia ra. Nyebe mbia riqui nguiã ocose ja Jesús rese. \s1 Ae eyate riqui \p \v 20 Jesús que mae uchɨmbaaquiatu rese ñee nonde ee ra. —Jeyate riqui ã. Jẽ mbaecha reã ndaque. Dios quiatu ra jenderecuarã tuchɨ cote. \v 21 Jẽyate riqui ã. Jeniãcuã ndaque. Jendio rete ra cote. Jẽyate riqui ã. Jenyeseo seo raque. Jẽɨquia ɨquia ra emo mose cote. \v 22 Mbia jemo ucuãyã mose, jemo mombo mose, ñee ɨcuã mose jẽje serɨɨ̃, jẽyate jẽɨngo ũquɨ̃. \v 23 Jeñimbia tuchɨ chõ aque mose. Mbia ɨcuã mose jẽje. Dios quia ra mbae turã mondo jẽje ibate. Mbia ɨcuande jẽje nyii. Eɨ̃ sɨ que mbia ɨcuã nguia Dios rimba ñiinda je no nda. \s1 Ae aba mbia eãte quia \p \v 24 Aba mbia eã tuchɨchɨ̃ jẽ, Mbaecha. Mbae ɨcuã nda tu jẽje. Jẽyare nyii. \v 25 Aba mbia eã tuchɨchɨ̃ jẽ, quiaru tuchɨ je. Jeniãcuã tuchɨ ra cote. Aba mbia eã tuchɨchɨ̃ jẽ, ɨquia ɨquia je. Jenyeseo ra cote. \v 26 Aba mbia eã tuchɨchɨ̃ jẽ mbia ñee turã mbeɨ mose jenɨɨ. Eɨ̃ sɨ rei que equia ñee turã turã dios abareã nimba je cose ra. \s1 Jẽɨngo turã ño nguia jẽucuãyãsa je \p \v 27 Aɨco ñee jẽje a. Ae eɨcuãte riqui jẽje, ũquɨ̃ ndese jenyesecua chõ. Jẽɨngo turã ño nguia jẽucuãyãsa je. \v 28 Emo ñee ɨcuã mose jeje, jeñee turã ño ee. Jeñee turã ño Dios je erɨɨ̃. \v 29 Emo ucua mose jenditii rese, “tasaã se abe”, jenyechɨ̃ ndae. Jenditii rɨbɨsho abe jẽteacuquia ee. Emo jẽɨrao rirõ mose jẽsɨ, jẽɨrao nongue abe rese jengueteã eã ño ee. \v 30 Emo ache ache ɨ mose jẽje, jemondo chõ ee. Emo jembae reraochõ mose, “emondobe seje”, jenyechɨ̃ nda ee. \v 31 Sã jẽyate riqui mbia siqui turã mose jẽje no. Eɨ̃ jenye sɨ chõ nguia siqui turã mbia je no. \p \v 32 Ae eɨcuãte riqui jẽje nae, ũquɨ̃ ndese jenyesecua chõ. Ae nyesecua quia jendese nae, ũquɨ̃ mɨɨ ndese jenyesecua mose, eɨcuãte ũquɨ̃. Mbia ja rese quiatu jenyesecua. \v 33 Jẽɨngo turã nguiatu quia mbia ja rese. Ae eturã ndiqui jẽje, ũquɨ̃ mɨɨ ndese jẽɨngo turã mose, eɨcuãte ũquɨ̃. Jesús quiatoã abe chee siqui turã uquiato je. \v 34 Emo prestar ɨ mose jembae je, jemondo chõ ee. Ae mbae mondo aroneate erɨbɨshorõ nae, jemondo beɨ chõ ee. “Cobrar tae ee”, jenyechɨ̃ ndae. Jesús quiatoã abe chee mbae mondo erɨbɨshorõsa je. “Mbae mo nda emondobe seje”, ɨ. \v 35 Eɨ̃ jenyechɨ̃ nda jẽ abe. “Mbae mo nda emondobe seje chã” ¡jenyechɨ̃ nda jẽ abe jẽ! Jemondochõ ño ee. Ae eɨcuãte riqui jẽje, ũquɨ̃ ndese jenyesecua chõ. Ũquɨ̃ mose ra Dios mbae mee tuchɨ jẽje. Dios rã tuchɨ ra jẽ cote. Dios ia eãte quia eriqui nguiã eɨcuã ndese. Dios turãte quia eɨcuã je re. Eɨcuã ñee turã eã ndaque ee. \v 36 Jẽyayã ño mbia rese. Sã Dios abe eya eãte nanderese no. \s1 “Eɨcuãte que co ra”, jenyechɨ̃ nda emo nɨɨɨ \p \v 37 “Co que eɨcuãte ra”, jenyechɨ̃ nda emo nɨɨ. “Jẽɨcuãte”, ɨã nda Dios jẽje chã. ¡Condenar jenyechɨ̃ nda emo je jẽ! Dios nda condenar ɨã jẽje chã. Emo ɨcuã mose jẽje, jẽtesareɨ chõ eɨcuã sɨ. Dios nda tesareɨ jẽɨcuã sɨ no ña. \v 38 Mbae jemee mee ño mbia je. Dios quia ra mbae mee tuchɨ jẽje cote. Mee turã nda jẽje. Eñetẽ nda emee eã jẽje. Embisẽ ño nda emee jẽje. Jẽ embisẽ mee mose emo je, Dios ra embisẽ mee jẽje no, ɨ que Jesús mbia mbaaquiatu quiatu ra. \v 39 Jesús que ejemplo saã mbia je ra. —Sã eresayã ja nyɨruchoɨ aronea no. Ngoɨ ja chõ nda echoɨ ibicua rie. \v 40 Embaaquiatusa quiarei earacua tuchɨ uchɨmbaaquiatu sɨ. Embaaquiatu ja ji mose, earacua tuchɨ cote. Umbaaquiatusa rã sɨ cote. \v 41 ¿Mbaerã nda “eɨcuã” jenye emo je re? Jẽ jẽɨcuã tuchɨ mose esɨ. “Mbae ñetẽ ndiqui nderésaa aque”, jenyechɨ̃ nda emo je. Mbae cuasu siqui mose jendésaa jẽ quiatu. \v 42 “Mbae turã ndese chõ jẽɨngo”, jenyechɨ̃ nda jẽɨngo ɨcuã mose jẽ. Jẽturã nda jẽsaã ñooñochɨ̃ jẽ. “Mbae ñetẽ tasirõ nderesa sɨ”, jenyechɨ̃ nda mbae cuasu siqui mose jendésaa jẽ. Jẽ nane nguia jẽturã ndiqui. Aquere quiatu jeñee emo mingo turã cote. \s1 Sã ira ae ɨa ae ae no \p \v 43 Ira turã mose, ea abe turã ndae. Ira ɨcuã mose, ea abe ɨcuã ño nda eno. \v 44 Sã ira ae ea ae ae no. Higo a rã eã nda nyu a no. Ea ae eno nde. Uva a rã eã nda isio rashɨ̃ a no. Ea ae eno nde. \v 45 Eɨ̃ sɨ chõ mbia no nde. Mbia turã nda ñee turã. Echɨangui renda quia eturãte re. Nyebe eriqui nguiã ñee turã. Mbia ɨcuã nda ñee ɨcuã no. Echɨangui renda quia eɨcuãte riqui nguiã. Nyebe eriqui nguiã ñee ɨcuã. Nandechuru achõ ñee eã nguiã. Nandechɨangui renda quia ñee nguiã. \s1 Tuchua nyeremo \p \v 46 “Sererecua” jenye chõchɨ̃ seje secheẽ mumba mumbare. \v 47 Ae siqui serese secheẽ mumbayã nae, eturã tuchɨ chõ ũquɨ̃ nde. \v 48 Sã emo uchuchuarã ao no. Sã ibi rɨbɨcoɨ tuchɨ no. Sɨta je ngasẽ nyee. Sɨta arõ tuchua ao cote. Nyebe echuchua ãtãte riqui nguiã. Ama ndicuasu mose, iãcuã irãtã ndaque echuchua ite rɨ̃. Tuchua mbuquiata aroneate iãcuã irãtãte raque. Sɨta arõ nguia ngue uchuchua ao nguiã. Eɨ̃ sɨ chõ secheẽ mumbasa reã nde. Tuchua ãtã aosa rã sɨ. \v 49 Sã emo uchuchuarã ao no. Aque quiarei ibi rɨbɨcoɨ tuchɨã. Ibi arõchɨ chõ uchuchua ao nguiã. Iãcuã ngasẽ mose aque chuchua, mbucoɨ asi que mondo ra. Eɨ̃ sɨ chõ secheẽ mumbasa re. Ae uchuchua saã ibi arõchɨ nae, aque rã sɨ chõ ñene, ɨ que Jesús ra. \c 7 \s1 Jesús soldados rerecua rimba mbucherõ \p \v 1 Jesús cheẽ ngue tiba mbia je cote ra. Oso que Capernaum cote ra. \v 2 Soldados rerecua mo ngue siqui hue ra. Capitán ngue ae ra. Roma jenda que ae ra. Aque rimba rasi que chɨ hue erese ra. Ebite que erimba ra. Erimba rasi tuchɨ. Mano serɨ̃te que equia ee ra. \v 3 Capitán ngue jirandu Jesús rese cote ra. Ñee ngue judíos ramei je ra. —“‘Echu serimba mbucherõ’, ɨ que capitán ñee ndeje ra”, jenye oso Jesús je, ɨ que capitán nda. \v 4 Judíos ramei ngue ngasẽ Jesús je ra. —Capitán nimba embucherõ na oso ee. Capitán turãte quiatu ngue eriqui nguiã ure je. \v 5 Nandequiato turã tuchɨ que aque ra. Judíos quiato ja. Urechumunua nua sacuã ngue ae chao tuchua ra, ɨ que ameɨ ñee Jesús je ra. \v 6 Jesús que oso ameɨ ndese ra. Capitán nyuchua rurubi mose que capitán uquiato mo mondo Jesús robeɨshɨ̃ nda. —Seɨcuãte se, Jesús. Sechuchua ra ereɨquechɨ̃. \v 7 Nyebe se asoã nguiã nderea. Ndecheẽ achõ je chõ nda serimba erembucherõ. \v 8 Se abe sererecua no nde. Se echeẽ amumba aroneate. Soldados rerecua se no nde. Secheẽ abe emumbayã nguiã no. Eso, ɨ mose, secheẽ mumbayã no. Echu, ɨ mose, secheẽ mumbayã no. Se ñee mose serimba je, secheẽ mumbayãte no. Ndequirãcuã na eãte raque se, ɨ que capitán ucheẽ mondo Jesús je ra. \v 9 Echeẽ andu mose que Jesús nyuruɨrate ra. Uba que ñee nguesenda je ra. —Tacheẽ nyecua jẽje. Capitán seɨcua tuchɨte quia co. Israel jenda mo embuchecha aroneate quia co, ɨ que Jesús ra. \v 10 Capitán nyɨmondo que nyebi nyoɨ uchuchúaa cote ra. Erimba mbucherõ ji que ee cote ra. \s1 Jesús eru cheecha riirĩ ndaaque mbuquera \p \v 11 Isamamɨ ngue Jesús choɨ quia Naín cote ra. Echɨmbaaquiatu abe que nyoɨ quia erese ra. Mbia tubɨrɨãte que nyoɨ quia erese ra. \v 12 Sucha ata rurubi mose que ngasẽ mbia tubɨriã je ra. Ɨ que eraaque ruruchoɨ quia etã sacuã nda. Aque mɨɨ tuchɨ rei ngue cuña ndiirĩ mo nde. Eru cheecha riirĩ. Aque que mano ño ee ra. Hue jenda mbia que nyoɨ jate quia esi rese ra. Eraaque ruɨ. \v 13 Jesús que mae esi nyeseo rese ra. Jesús ia eãte que erese ra. —¡Echeseo eã ño jẽ! ɨ que ee ra. \v 14 Jesús que oco eraaque rese ra. Eruruchoɨsa que tiba ee cote ra. —Echuruã, Acuanɨndu, ɨ que ñee eraaque je ra. \v 15 Eraaque que nyuruã ñee cote ra. Jesús que embuquera ji mondo esi je cote ra. \v 16 Mbia que nyuruɨra ja erea ra. Ñee turã ja Dios rɨɨ̃. —Dios chɨmondo chõ co re, ɨ que mbia quia ñee Jesús rɨɨ̃ nda. —Dios riqui tesareɨã nande sɨ co, ɨ que mbia quia nyue ra. \v 17 Jesús chumbucherõ ndese que mbia riqui ñimbiirandu jate ra. Judea jenda jirandu ja erese. Erobeinda ja abe que jirandu erese ra. \s1 Juan el Bautista mbia mondo ñee Jesús je \p \v 18 Juan abe que jirandu Jesús chɨao rese ra. Erimba quiatu ngue embiirandu nguiã erese. \v 19 Nyebe Juan ñee nguiã ngũimba nyeremo je. —Nyeremo jẽso ñee Jesús je. “‘Cristo ra tu’, ɨ beɨ equia nae, ¿ae chõ nde re?” jenye oso ee. “¿Cristo ra uresaarõ arõ sɨ quia re?” jenye oso Jesús je, ɨ que Juan ngũimba mondochoɨ ra. \v 20 Juan ñimondo que nyoɨ ngasẽ Jesús je ra. —Juan el Bautista que urembu ñee ndeje ra. ¿Cristo chõ nde re? ¿Cristo ra uresaarõ arõ sɨ quia re no? ¿Ae chõ nde re? ɨ que Juan nimba ñee Jesús je ra. \v 21 Juan nimba ngasẽte mose que Jesús riqui mbia rasi mbucherõ cherõ nda. Erasi chumumbara. Erasi cuabẽ. Aba checuayã ɨcuã abe que embusẽ mbusẽ nguia mbia sɨ ra. Eresayã abe que embu cherõ nyerõ nguia ra. Juan nimba que mae ja quia ũquɨ̃ mbucherõ ndese ra. \v 22 Jesús que ñee Juan nimba je ra. —Ae rese jemae nae, ũquɨ̃ jẽsenei oso Juan je. Ae jeñandu nae, ũquɨ̃abe no. “Jesús que eresayã mbucherõ nyerõ nguia ra. Ecuatayã abe mbucuata cuata. Eɨre ndasi abe mbucherõ nyerõ. Eisayã abe mbucherõ nyerõ. Eraaque abe mbuquera. Ucheẽ turã esenei senei tuchɨ mbaecha reã je”, jenye oso Juan mbiirandu. \v 23 Emo huɨ jeɨ eã mose sesɨ, aque iate ra siqui cote, ɨ que Jesús ucheẽ mondo Juan je ra. \p \v 24 Juan ñimondo que nyoɨ nyebi ee cote ra. Jesús que ñee mbia ja je Juan nɨɨ cote ra. —¿Mbae rese mae jẽso turúquiaa re? ¿Quɨrɨrɨã idioi ɨchu ɨchu rese jẽso mae nde? \v 25 ¿Mbae rese mae jẽso re? ¿Emo ɨrao turã ndese jẽso mae nde? Tei. Eɨrao turã siquíã nguiã turuquia ñɨ. Ae siqui quia mbia rerecua chuchua nae, ũquɨ̃ ño eɨrao turã ndiqui nguiã. \v 26 Juan ndese mae ño ngue jẽso turúquiaa resẽ. Dios cheẽ nenei neneisa tuchɨ chõ ae emo sɨ re. Ae chõ mbia mingoquiatu quiatu nguiã se ñee sacuã ee aque. \v 27 Sã embesa ji riqui ñee no: \q1 Secheẽ nderaosa tamondo nderẽta. \q1 Ae ra mbia mingoquiatu ndeje, \m ɨ que embesa ji ñee nda. Juan nɨɨ ño embesa ji ñee nguiã. \v 28 Juan el Bautista quiarei ɨ tuchɨ raque mbia ñiinda ja sɨ. Dios cheẽ nenei neneisa ataque sɨ. Ae ra siqui tuchɨ Dios rese erimbarã cote nae, ũquɨ̃ nguia ra ɨ tuchɨ Juan sɨ cote, ɨ que Jesús ñee nda. \v 29 Mbia que Jesús cheẽ ñandu turã ja ra. Impuestos isi isiquia abe chee que echeẽ ñandu turã nda. —Dios turã tuchɨ, ɨ ja que mbia ra. Juan ngue bautizar ɨ ja ee nyii ra. \v 30 Fariseos achõ ño ngue Jesús cheẽ isi sereã nda. Embesasa rese. Ũquɨ̃ ngue siqui sereãte Dios cheẽ ndese ra. Nyebe Juan bautizar ɨ eã nguiã ee. \p \v 31 Jesús que ñeembe ee ra. —Mbia namonda siqui turã eãte quia aba cheẽ nduɨ ã. Mbia riirĩ na ño eriqui nguiã. \v 32 Sã mbia riirĩ ndiqui ñumbusareɨ sareɨ no. Sã eriqui ñee ñee nyue no. “Flauta que asaã saã ndei jẽje ra. ¿Mbaerã jenyuruqui sereã nea nde?” sã ɨ chõ nyue no. “Mbae aba mbia eã ngue asaã ndei jẽje resẽ. ¿Mbaerã jẽyate erese re?” sã ɨ chõ mbia riirĩ nyue no. Ũquɨ̃ na sɨ chõ jẽɨngo nguiã aba cheẽ mumba ã. \v 33 Juan el Bautista que tu rei jẽje ra. Jẽisi turã eã ngue ra. “Co eriqui quiaru sereãte nanderese co. Co eriqui mbae mbei sereãte nanderese co”, jenye chõchɨ̃ ee. “Aba checuayã ndesenda”, jenye chõ ngue ee ra. \v 34 Se abe que achu rei jẽje ra. Aquiaru rei quia jendese co. Mbae abe ambei rei quia jendese co. Se abe que jẽ seisi turãyã nda. “Quiaru tuchɨ je”, jenye chõchɨ̃ seje. “Mbae mbeisa”, jenye chõ ngue seje no nda. “Mbia ɨcuã quiato chõ ñene”, jenye que seje resẽ. \v 35 Ae earacuate nae, Dios aracua abe ra eɨcua, ɨ que Jesús mbia je ra. \s1 Jesús quiaru fariseo chuchua \p \v 36 —Nandequiaru sechuchua, ɨ que fariseo mo ñee Jesús je ra. Jesús que oso erese ra. Ngoi que quiaru nonde ra. \v 37 Cuña ɨcuã mo ngue siqui hue jenda huee ra. Jirandu que Jesús rese ra. Oso que erea cote ra. Aba mbushɨmbusa que equerao erea ra. (Sɨta ao ji rei aba mbushɨmbusa riru.) \v 38 Jesús quite quiti que eñɨ nyeseo ra. Nguesari je que Jesús i ɨreɨ ɨreɨ ra. Ua je que embɨɨru ɨru cote ra. Uchuru que embucha Jesús i rese eriite ra. Aba mbushɨmbusa que eicherẽ ei rese cote ra. \v 39 Jesús mbuquiarusa que ñee nguia uchɨangui re ra. —¿Mbaerã Jesús ñee asiã cuña ɨcuã je re? Jesús Dios riirĩ mose, ɨ̃ nda ñee asi rei ee, ɨ que fariseo uchɨangui re ra. \v 40 Jesús que ñee fariseo je ra. —Tacheẽ ndeje, Simón, ɨ que ee ra. —Eno. Echeẽ seje no, Sererecua, ɨ que fariseo ee ra. \v 41 Jesús que ñee ee ra. —Sã mbia nyeremo deber ɨ ererecua mo je no. Sã enongue deber ɨ ee quinientos no. Sã enongue deber ɨ ee cincuenta no. \v 42 Ũquɨ̃ ja que pagar ɨ aronea ja. Nyebe ererecua ñee nguiã ee. “Mbae jemondo eã ño seje”, sã ɨ chõ ererecua ee no. ¿Aba eya tuchɨ nguerecua rese re? ɨ que Jesús ñee Simón je ra. \v 43 Simón ngue ñee ee ra. —Ae deber ɨ tuchɨ ee nae, aque eya tuchɨ erese cote reae, ɨ que Simón ee ra. —Ae beɨ, ɨ que Jesús ñee ee ra. \v 44 Jesús que mae cuña ndese ñee Simón je ra. —Ndechuchúaa seɨque mose que sei ereɨreɨ eã nda. Co cuña nguiatu que sei ɨreɨ nguesari je ra. Ua je que sei mbɨɨru ra. \v 45 Nde quiatu que seritii eresiite eã ndesẽ. Cuña nguiatu que sei siite nguiã. \v 46 Nde que aba mbushɨmbusa ereichereã sea rese resẽ. Cuña nguiatu ngue aba mbushɨmbusa icherẽ nguiã sei rese. \v 47 Tacheẽ nyecua ndeje, Simón. Cuña ɨcuã tuchɨ raque. Eɨcuã ngue ambutiã ee namo nda. Nyebe eriqui nguiã nyesecua tuchɨ serese a. Ae “seɨcuã eã jiri se”, ɨ quia nae, ũquɨ̃ nguia ra nyesecua eã jiri serese. Se eɨcuã ambutiã ndaque, ɨ que Jesús Simón je ra. \v 48 —Ndeɨcuã ngue ambutiã ndesɨ ra, ɨ que Jesús ñee cuña je cote ra. \v 49 Ae que chɨ quiaru erese nae, ũquɨ̃ ngue ñee nyecuayã cuayã u nyue ra. —¿Mañɨ nda Jesús mbia ɨcuã mbutiã esɨ re? ɨ que eu ñee ñee nyue ra. \v 50 Jesús que ñee cuña je ra. —Seɨcuasa chõ nde re. Nyebe arerirõ nguiã ndeɨcuã sɨ. Ereɨco beɨ ra cote. Ndeya eso cote, ɨ que Jesús cuña je ra. \c 8 \s1 Cuña mo nyoɨ ngata Jesús ruɨ mbae raã naa ee \p \v 1 Jesús que sucha tubɨrɨã mbuchesea sea quia ra. Dios cheẽ turã ngue esenei senei nguia mbia je ra. Echɨmbaaquiatu doce abe que ngata quia erese ra. \v 2 Cuña echɨmbucherõ mo abe que ngata quia erese ra. Ae sɨ aba checuayã ɨcuã ndirõ nyii, ũquɨ̃ mo abe que ngata quia erese ra. María Magdalena que ngata quia erese ra. Ae sɨ aba checuayã siete rirõ nyii nae. \v 3 Juana abe que ngata quia erese ra. Chuza ninisi que aque ra. Herodes resenda rei Chuza. Susana abe que ngata quia erese ra. Cuña ata que ngata quia erese ra. Ũquɨ̃ ngue umbae mee mee mbeɨ quia Jesús je ra. \s1 Emo mbae eɨ̃ mombiquia mbiqui \p \v 4 Mbia que ngaẽ ngaẽ ja quia Jesús rea ra. Suchamo jenda abe. Mbia ñumunua ja mose que Jesús ejemplo raã ee ra. \v 5 —Sã emo sɨ mbae eɨ̃ mombiquia mbiquia no. Emombiquia mbiquia mose sã emo uqui uqui ñeenda ruɨ no. Sã mbia riqui irõ irõ erese no. Sã nguɨreɨ̃ abe eu chee no. \v 6 Sã emo uqui uqui sɨta arõ no. Sɨta aronda suri raque. Ibi irute quia ee re. Nyebe ñɨmama nguiã mano. \v 7 Sã emo ndiqui uqui uqui nyu réndaa no. Sã nyu abe suri erese no. Nyu ruri que echati asi u eriquisã nda. \v 8 Sã emo uqui uqui ibi túraã no. Ũquɨ̃ nguiatu que ɨa turã nda, ɨ que Jesús mbia je ra. Aquere que ñee asite mbia je ra. —Jẽisa mose ¡secheẽ jeñandu turã na! ɨ que Jesús mbia je ra. \p \v 9 —Eresenei ngue mbae eɨ̃ nɨɨ, ũquɨ̃ embiasa turã na ure je, ɨ que echɨmbaaquiatu ñee ee ra. \v 10 Jesús que ñee ee ra. —Mbia rerecua tuchɨ quiarei Dios. Ae riqui nguiã ucheẽ mbiasa asa ja jẽje co. Mbia ataque quia siqui sereã erese co. Mbia ataque je quia eriqui nguiã ucheẽ mbiasa eã jiri. Ejemplos achõ esenei senei nguiã ee co. Eanduchõ sacuã. Eɨcua turã ndocoɨ̃. \s1 Jesús ucheẽ mbiasa uchɨmbaaquiatu je mbae eɨ̃ nɨɨ \p \v 11 Secheẽ tambiasa jẽje cote. Dios cheẽ na sɨ chõ mbae eɨ̃ nde. \v 12 Ae uqui uqui ñeenda ruɨ nae, ũquɨ̃ ndei mbia Dios cheẽ andu chooñosa rã ũquɨ̃. Ae Dios cheẽ andu chooño nae, ũquɨ̃ ñɨangui sɨ chõ diablo riqui nguiã Dios cheẽ ndirõ. Nyebe eriqui nguiã Dios ɨcuayã mbeɨ. Nyebe Dios riqui nguiã emingo beɨ eã. \v 13 Ae uqui uqui sɨta arõ nae, mbia mo na ño ũquɨ̃ no nde. Dios cheẽ andu mose, isi turã ndaque. Eyate raque erese. Mbae mo embiayã mose, huɨ jeɨ chõ esɨ cote. Mbae rao eã naanguia chõ ũquɨ̃ nde. \v 14 Ae uqui uqui nyu réndaa nae, mbia mo na ño ũquɨ̃ no nde. Dios cheẽ andu turã ndaque. Siqui beɨ eã ño nguiã erese. Umbaerã achõ ndese chõ eriquichɨ̃ nguiã ndua. Ñimbusareɨ sareɨ beɨ chõchɨ̃ nguiã. Nyebe huɨ chõ nguiã Dios cheẽ sɨ. Nyebe Dios cheẽ ndiqui nguiã ɨa eã mbeɨ ee. \v 15 Ae uqui uqui ibi túraã nae, mbia mo na ño ũquɨ̃ no nde. Echɨã quishĩ ño ũquɨ̃ nde. Dios cheẽ andu mose, siqui beɨ erese. Ɨa ɨa beɨ raanguia cote. \s1 Tata rendi mbia resae ja \p \v 16 Sã nandeɨco lamparina mendi no. Sã nandeɨco eati eã no. Sã nandeɨco emɨɨ eã mbaequi re no. Erendi checua chõ nda nandemɨɨ nguiã. Mbia resae ja sacuã. \v 17 Mbae checuayã nda nyecua ja emo mose. Ñemɨnde ra nyecua ja. \v 18 Secheẽ jeñandu tuchɨ. Aba mo umbae rerequia mose, Dios ra emo mondobe ee. Emo embae eã mose, Dios ra embae sirõ ja esɨ. \s1 Jesús nongue ngaẽ erea usi rese \p \v 19 Jesusi que ngaẽ ndei ee ra. Jesús nongue ja rese. Mbia tubɨrɨãte que esiquisãte esɨ ra. \v 20 —Hue ndesi riqui nderequia taicuee hue. Ndenongue rese, ɨ que mbia Jesús mbiirandu ra. \v 21 Jesús que ñee mbia je ra. —Ae Dios cheẽ andu turã nae, ae Dios cheẽ mumbayã nguia nae, ũquɨ̃ je chõ aɨco nguiã “senongue” ɨ. Ũquɨ̃ je chõ aɨco nguiã “taĩ” ɨ no, ɨ que Jesús ñee nda. \s1 Jesús quɨrɨrɨã ɨcuã ɨcuã mbutiba; ama ndebera abe \p \v 22 Emo mose que Jesús ua canoa ye ra. Uchɨmbaaquiatu ja rese. —Nyao ama ndɨsha robeɨ, ɨ que Jesús ee ra. Nyoɨ que cote ra. \v 23 Ama ndɨsha rasa mose que Jesús sɨ quia uque ra. Ama ndiite re mose que quɨrɨrɨã ɨcuã ɨcuã ndu ee ra. I rebera que ɨque ɨque tuchɨ quia canoa ye ra. Nyebe canoa ñɨɨmɨ serɨ̃ tuchɨ nguiã ee. \v 24 Nyebe mbia Jesús mumba nguiã. —Urembaaquiatusa, echumumba. Nandemanochɨ̃ nda re, ɨ que ñee Jesús je ra. Jesús que nyuruã cote ra. Ñee quɨrɨrɨã je. Ama mbutiba. Quɨrɨrɨã ngue ti ɨ ee cote ra. Ama abe que ti ɨ no nda. \v 25 —¿Mbaerã jẽɨngo siquichete re? ¿Seɨcuayãte equia re? ɨ que Jesús uchɨmbaaquiatu je ra. Siquiche beɨ que equia ra. Nyuruɨra tuchɨ Jesús quirãcuã ndese mae. —Quɨrɨrɨã Jesús cheẽ mumbayã ñochɨ̃. Ama abe echeẽ mumbayã ñochɨ̃, ɨ que ñee ñee nyue cote ra. \s1 Jesús aba checuayã ɨcuã jea Gadara jenda mo sɨ \p \v 26 Ngasẽ nyee que sobeɨ ra. Gadara, ɨ que hue ibi je ra. Galilea mbuchecha tuchɨ que huee ra. Ama ndɨsha rasa. \v 27 Canoa sɨ Jesús nguichi mose, hue jenda ameɨ mo ngue tu ee ra. Aba checuayã ɨcuã ngue siqui quia echɨangui re ra. Cosete ngue eriqui rei nguiã echɨangui re. Eɨrao eã mbeɨ que eriqui ra. Tuchuaqui re que eriqui uqueã nda. Mbia raaque tãsa beɨ chõ eriqui nguiã. \v 28 Tu que ngoi ngũíã ndese Jesús resa quiti ra. Ñee asite que eu ee ra. —¿Mañɨ ere ra seje re, Jesús? Dios ibatenda riirĩ ño nde re. ¡Sembasichɨ̃ nda se jẽ! ɨ que ñee tuchɨ Jesús je ra. \v 29 —Esẽ esɨ, ɨ chõ Jesús aba checuayã ɨcuã je reaẽ. Aba checuayã ño aque ameɨ isi isi beɨ quia embɨɨcuã ɨcuã neaẽ. Mbia eo cuaacua raque quia cadenas je. Ei abe cuaacua raque no. Ucuasa ndoso ndosochõ mbeɨ que equia ra. Aba checuayã ño equerao rao quia turuquia ñɨ neaẽ. \v 30 —¿Mañɨ ndeje re? ɨ que Jesús ñee ee ra. —Etubɨrɨã, ɨ que seje ra. Ure cuabẽte quia ure re, ɨ que aba checuayã ñee Jesús je ra. \v 31 —Uremondochɨ̃ nda tata cuasu, ɨ que aba checuayã ñee tuchɨ Jesús je ra. \v 32 Chɨasu socoɨ tubɨrɨã ngue chɨ quiaru huee ra. Sɨta ibate rese. Nyebe aba checuayã ñee Jesús je. —Chɨasu chɨangui re ureso rã, ɨ tuchɨ que equia ñee Jesús je ra. —Eno, ɨ que Jesús ee ra. \v 33 Aba checuayã ɨcuã ngue usẽ ja ameɨ ñɨa sɨ cote ra. Chɨasu chɨangui re que echoɨ ra. Chɨasu que uchã ja choɨ nyiichere ama nimia mbucu rɨ̃ nda. Ama ndɨsha ye que echoɨ ja mano nda. \p \v 34 Chɨasu raarõsa que chɨ mae erese ra. Emundite que ra. Nyoɨ que uchã mbia mbiirandu ja chɨasu rese ra. Sucha tubɨrɨã jenda mbiirandu. Mbia ataque abe mbiirandu no. \v 35 Mbia que ngaẽ ja mae erese ra. Huee que Jesús riqui beɨte ra. Ae rese aba checuayã ndiqui nyii ameɨ nae, aque abe que chɨ̃ ngoi Jesús i jii ra. Huɨɨrao resebe cote. Earacuate que mbia je cote ra. Nyebe mbia nyuruɨra tuchɨ nguiã erea. \v 36 —Jesús que ameɨ mbucherõ aba checuayã ndirõ esɨ ra, ɨ que maesa erese ñee mbia ataque je ra. Maesa erese que esenei ja mbia je ra. \v 37 Mbia hue jenda que siquiche ja Jesús sɨ cote ra. —Eso rã urerecha urerecua sɨ, ɨ ja que hue jenda ñee Jesús je ra. Nyebe Jesús ua nguiã canoa ye. Oso que nyebi sobeɨ cote ra. Gadara recha. \v 38 Ae rese aba checuayã ndiqui nyii nae, aque que ñee Jesús je ra. —Nderese taso beɨ, Jesús, ɨ rei que ee ra. Jesús que ñee ee ra. \v 39 —Eso chõ ndechuchúaa. Mbae esenei ja nderesenda je. “Dios que sembucherõ nda”, ere oso mbae renei nenei ja nderesenda je, ɨ que Jesús ee ra. Umbucherõsa renei nenei ngue oso mbia ja je cote ra. Jesús renei nenei ja sucha jenda ja je. \s1 Jesús Jairo riirɨ mbucherõ; ari mo abe mbucherõ \p \v 40 Jesús chebi sɨ mose sobeɨ sɨ, mbia que chɨ eraarõ arõ nda. Ũquɨ̃ nguiatu que eisi turãte ra. \v 41 Emo ngue tu ñee Jesús je ra. Jairo, ɨ que ee ra. Judio munua nuasa que ae ra. Jesús i jii que ngoi ñee ee ra. —Nyao rã sechuchúaa. \v 42 Seriirĩ nguasu jiri sɨ quia mano serɨ̃te seje quɨ. Seriirĩ mɨɨ tuchɨ se, ɨ tuchɨ que Jesús je ra. Jesús que oso erese ra. Mbia cuabẽ ngue nyoɨ ja eruɨ ra. Jesús mbiitãyãte que echoɨ quia ra. \v 43 Ari mo abe que oso quia mbia ite rɨ̃ nda. Eruqui nda uchẽ uñe mbeɨ quia ee ra. Doce años nyee nda eruqui tibayã mbeɨ ee ra. Aba mbucherõsa abe nda embucherõ aroneate quia ee ra. Ari umbae mondo mondo ja raque quia ee. \v 44 Ari que tu Jesús quite quiti erɨɨchã nda. Eɨrao ai rese que oco ra. Aque mose tuchɨ que eruqui tiba ee cote ra. \v 45 —¿Aba oco serese re? ɨ que Jesús mbi je cote ra. —Tei. Aba ãte, ɨ ja rei que mbia ee ra. Pedro que ñee ee ra. —Mbia tubɨrɨãte nyeresẽ. Mbia cuaẽ nguia ñimaña maña jate co resẽ. ¿Mbaerã ereɨco “¿aba oco serese re?” ɨ re? ɨ que echɨmbaaquiatu ñee ja ee ra. \v 46 Jesús que ñee ee ra. —Tei. Emo ngue oco serese ra. Sequirãcuã ngue emo mbucherõ nda ɨ que Jesús ra. \v 47 —Jesús jiranduchɨ̃ serese, ɨ que ari uchɨangui re cote ra. Nyebe ngoi nguiã ngũíã ndese Jesús resa quiti. Titi titi ɨ ete que ra. Ñee nyecua que ee ra. —Sembucherõ sacuã ño aoco nguiã nderese. Aque mose tuchɨ chõ acherõchɨ̃, ɨ que ari erenei ja Jesús je ra. Mbia que echandu ja u ra. \v 48 Jesús que ñee ee cote ra. —Seɨcuasa chõ nde re. Nyebe arembucherõ nguiã. Ndeya tuchɨ eso cote, ɨ que Jesús ee ra. \p \v 49 Jesús cheẽ mosete que emo ndu Jairo chuchua sɨ ra. —Nderiirĩ ngue mano cote ra. ¿Mbaerã nda Jesús ererao ndechuchua cote re? ɨ que ñee Jairo je ra. \v 50 Jesús que echandu ra. Ñee ngue Jairo je ra. —¡Ndeya eã techɨ̃ nda jẽ! Seɨcua chõ se. Nderiirĩ nda quera sɨ, ɨ que eru je ra. \v 51 Ngasẽ ngue echuchúaa cote ra. Jesús que ɨque eraaque rea cote ra. Pedro rese. Jacobo abe rese. Juan abe rese. Eraaque ru abe rese no. Esi abe rese. Ũquɨ̃ achõ ngue emingue ra. \v 52 Mbia que chɨ ja nyeseo ãquẽ ndese ra. —Jenyeseochɨ̃ nguiã. Mano eã ño ñene. Uque chõ ñene, ɨ que Jesús ñee mbia je ra. \v 53 Mbia que ɨquia Jesús cheẽ mose ra. —Eraaquete nyeresẽ. ¿Mañɨ nda nyuruã nde? ɨ que mbia ra. \v 54 Jesús que eraaque o isi ra. —Echuruã na, Echo, ɨ que ñee asite ee ra. \v 55 Quera sɨ que nyuruã cote ra. —Nderiirĩ embuquiaru cote, ɨ que Jesús ee ra. \v 56 Eru que nyuruɨra tuchɨ mae erese ra. Esi abe nyuruɨra tuchɨ. —¡Emo nda jembiiranduchɨ̃ jẽ! ɨ que Jesús ee ra. \c 9 \s1 Jesús uchɨmbaaquiatu doce mondo ucheẽ nenei nenei sacuã \p \v 1 —Jenyu, ɨ que Jesús uchɨmbaaquiatu doce je ra. Uquirãcuã ngue emee mee ee ra. Aba checuayã ɨcuã jea jea sacuã mbia sɨ. Mbia rasi mbucherõ cherõ sacuã. \v 2 —Jẽso Dios cheẽ nenei nenei mbia je. Jẽso mbia rasi abe mbucherõ cherõ. “Mbia rerecuarã tuchɨ ra Dios cote”, jenye oso secheẽ nenei nenei mbia je. \v 3 Mbae mo nda jendaochɨ̃ icua. Jenyɨtochoquia ra jendaochɨ̃. Mbae riru mo abe ra jendaochɨ̃ no. Jenyɨurã mo nda jendaochɨ̃ no. Mbae isiquia mo abe ra jendaochɨ̃ no. Jẽɨrao nongue abe ra jendaochɨ̃ no. \v 4 Emo nyuchúaa jengue mose, hueechõ ño jẽɨngo uque. Jemba jembatechɨ̃ nda uque tuchua raamba amba. Hue sɨ chõ jẽso sucha tubɨrɨã mo secheẽ nenei nenei cote. \v 5 Sucha tubɨrɨã mo jenda jẽisi sereã mose, jẽsecha chõ. Jẽi tubi jembutomo tomo ee. Hue jenda huɨɨcuã ɨcua sacuã, ɨ que Jesús uchɨmbaaquiatu je ra. \v 6 Echɨmbaaquiatu que nyoɨ choɨ beɨ quia sucha tubɨrɨã mbuchesea sea ra. Dios cheẽ turã nenei nenei mbia ja je. Mbia rasi mbucherõ cherõ no. \s1 Mbia Juan el Bautista ɨquia \p \v 7 Herodes abe que jirandu Jesús chɨao rese ra. Embusiquichete que ra. Emo ngue ñee ndei ee ra. —Ae ereɨquia nae, Juan ɨ equia ee nae, aque que quera sɨ ra, ɨ rei que emo ñee Herodes je ra. Juan Jesús riqui reɨ̃ nguiã mbia je. \v 8 Elías Jesús riqui reɨ̃ nguiã emo je no. —Dios cheẽ nenei neneisa ima quera sɨ je chõ ñene, ɨ rei que emo emo Jesús rɨɨ̃ no nda. \v 9 Herodes que ñee nda. —Juan ãquĩ ngue achisiamo tuchɨ. ¿Mañɨ nda quera sɨ re? ¿Aba Jesús re? Ae rese aɨco jirandu tuchɨte. Tamae erese no, ɨ que ndua ndua uchɨangui re ra. \s1 Jesús mbichae mbeta tuchɨ mbia je \p \v 10 Jesús chɨmondo ucheẽ nenei neneisa que nyebi ngaẽ ee ra. —Ã ngue uresaã saã nda, ɨ que mbae renei ja Jesús je ra. Mbia tiámbaa que Jesús ũquɨ̃ nderao ja rei ra. Betsaida rurubi jiri. \v 11 Mbia ataque jirandu mose que nyoɨ eruɨ ra. Jesús que eisi turã Dios cheẽ nenei nenei ee ra. Erasi abe mbucherõ cherõ ee. \v 12 Tenda oso mose que echimbaaquiatu ñee ndei ee ra. —Mbia emondo rã sucha tubɨrɨã nɨa. Sã echoɨ beɨ quiaru huee. Uque beɨ abe huee no. Mbae ãte nandecu a, ɨ rei que echɨmbaaquiatu Jesús je ra. \v 13 —Jeño mbae jemondo ee echɨurã, ɨ que Jesús ee ra. —Tei. Mbae quia ra aba mondo ee. Cinco chõ ngue mbichae ra. Sɨra abe nyeremoñote nyeresẽ, ɨ que echɨmbaaquiatu Jesús je ra. \v 14 Mbia tubɨrɨã tuchɨ que chɨ ra. Cinco mil ndobeɨ. —Mbia jembucoi ja ɨno íbii. Eata jaaja jeñono mbucoi. Sã echɨ ngoi icúe cúe cincuenta jaaja, ɨ que Jesús uchɨmbaaquiatu je ra. \v 15 Jesús cheẽ nguire que ngoi ja cote ra. \v 16 Jesús que mbichae sirõ cote ra. Sɨra abe rirõ. Mae ngue ibate ra. —Gracias, ɨ que ñee Dios je ra. Mbichae que esiquio quio ra. Sɨra abe no. Mondo mondo ja que uchɨmbaaquiatu je cote ra. —Jembuchao chao mbia tubɨrɨã je cote, ɨ que Jesús ra. \v 17 Mbia que embuquiaru ja tuchɨ ra. Miãtã tuchɨ que ra. Mbia huɨsa tubɨrɨã ngue cote ra. Sɨra rire. Mbichae rire abe no. Doce iru que mbia mombisẽ esique sique je ra. \s1 Cristo chõ nde resẽ, ɨ Pedro Jesús je \p \v 18 Emo mose que Jesús ae riqui ñee ñee Dios je ra. Echɨmbaaquiatu abe que chɨ huee ra. —¿Aba aɨco reɨ̃ mbia je re? ɨ que Jesús ee ra. \v 19 Echɨmbaaquiatu que ñee ee ra. —Juan el Bautista ereɨco reɨ̃ nguiã emo je co. Elías ereɨco reɨ̃ nguiã emo je no. Dios cheẽ nenei neneisa quera sɨ je ereɨco reɨ̃ nguiã emo je no, ɨ que echɨmbaaquiatu ee ra. \v 20 —¿Aba aɨco reɨ̃ jẽje co re? ɨ que Jesús ee ra. —Cristo chõ nde resẽ. Dios riirĩ ño nde resẽ, ɨ que Pedro Jesús je ra. \s1 Mbia ra seɨquia, ɨ Jesús uchɨmbaaquiatu je \p \v 21 —Ũquɨ̃ nda jeñeechɨ̃ emo je jẽ, ɨ tuchɨ que Jesús ee ra. \v 22 Jesús que uchɨmbaaquiatu mbaaquiatu quiatu ra. —Mbiarã ngue Dios sembu ra. Mbia ra sembasi mbasi tuchɨ. Ameɨ nda huɨ ja sesɨ. Sacerdotes rerecua abe ra huɨ ja sesɨ. Embesasa abe ra huɨ ja sesɨ. Mbia ra seɨquia chee. Tres tenda mose ra aquera sɨ, ɨ que Jesús mbia eɨquia nonde ra. \p \v 23 —Emo siquise mose seruɨ, sã huɨ ja mbae ubi sɨ. Sã cruz umbaerã nduɨ beɨ se rã sɨ. Sã eriqui seruɨ cote. \v 24 Emo ndua beɨ mose ngueco rese, ereco ra ua esɨ. Emo huɨ mose ngueco sɨ seje, ũquɨ̃ nda siqui beɨ. \v 25 Emo ngueco mumba chooño mose, eya eã mbeɨ rae. Mbaecha rete raque. \v 26 Emo ɨreɨ̃ ɨreɨ̃ mose sesɨ, se abe chõ nda aɨreɨ̃ ɨreɨ̃ esɨ. Emo ɨreɨ̃ ɨreɨ̃ mose secheẽ sɨ, se abe chõ nda aɨreɨ̃ ɨreɨ̃ esɨ, sechu mose mbia rerecuarã. Dios quirãcuã nda sembu. Angeles rese ra achu aque mose. \v 27 Tacheẽ nyecua jẽje. Ã jẽɨngo serese ã nae, jemo nda jemae Dios quirãcuã ndese jemano nonde. Mbia rerecua tuchɨ ra Dios, jemo mano nonde, ɨ que Jesús ee ra. \s1 Jesús nyɨɨcabo uchɨmbaaquiatu je \p \v 28 Ocho tendare que Jesús choɨ sɨta ibátee ra. Ñee sacuã Dios je huee. Pedro que oso erese ra. Jacobo abe. Juan abe. \v 29 Jesús ñee mose Dios je que eruba ñimbiasu ra. Eɨrao abe que enininya ra. Eɨraoshĩ nininya tuchɨ que ra. \v 30 Mbia nyeremo ngue nyecua u ibate sɨ ra. Jesús nininya mose que eriqui ñee ñee nyue erese ra. Moisés que enongue ra. Elías que enongue no nda. \v 31 Ũquɨ̃ ja que enininya Jesús rese ra. —Mbia ra Jesús ɨquia mbucha ira rese Jerusalén, ɨ que equia ñee nyue ra. \v 32 Pedro reesite raque. Eresenda abe reesi esite raque. Uqueã mbeɨ quera. Jesús nininyate quiatu ngue ee re. Moisés abe nininyate quiatu ngue ee re. Elías abe nininya no. \v 33 Ibatenda que nyoɨ quia Jesús recha cote ra. —¿Manyae ra ñee Jesús je re? ɨ que Pedro ra. Nyebe ñee ɨru chõ nguiã ee. —Nandecu turãte aa, Sembaaquiatusa. Sucha ñetẽ uresaã saã na. Enongue nembaerã. Enongue Moisés mbaerã no. Enongue Elías mbaerã no, ɨ rei que Pedro ñee Jesús je ra. \v 34 Pedro cheẽ mosete que ibeishĩ ndu eite ñɨ nda. Ibeishĩ ngue Moisés mbuchecuayã ee ra. Elías abe mbuchecuayã ee. Nyebe esiquiche nguiã. \v 35 Echeẽ mo ngue echandu ibeishĩ qui re ra. —Co rei sebi tuchɨ seriirĩ co. Echeẽ jeñandu beɨ quia, ɨ que Dios ee ibeishĩ qui re ra. \v 36 Aquere que Jesús mɨɨ ndiqui uchɨmbaaquiatu rese ra. Umaesa que esenei eã ja emo je ra. Ñee ãte que emo je ra. \s1 Jesús aba checuayã jea mbia riirɨ mo sɨ \p \v 37 Isamamɨmbe que ecuaẽ nguichi sɨta ibate sɨ ra. Mbia tubɨrɨã ngue ngaẽ Jesús rea ra. \v 38 Ũquɨ̃ mo ngue ñee Jesús je ra. —Seriirĩ ndese emae, Urembaaquiatusa. Seriirĩ mɨɨte que se co ra. \v 39 Aba checuayã ɨcuã ndiqui eisi isi co. Embaasẽ asẽ mbeɨ. Emburiri riri. Echuru mbɨchoɨ. Erete munumbi numbi. Aba checuayã huɨ sereã mbeɨ seriirĩ sɨ. \v 40 “Aba checuayã embusẽ seriirĩ sɨ”, ae rei ngue ndechɨmbaaquiatu je re. Embusẽ aroneate esɨ, ɨ que eru ñee Jesús je ra. \v 41 —¿Mañɨ jenye quia seɨcuayãte re? ¿Secheẽ jemumba tuchɨ chõ nguia re? ¿Ñimbirãcuã mbeɨte ra aba quia jẽje re? ɨ que Jesús ñee ee ra. —Nderiirĩ eru rã seje, ɨ que eru je cote ra. \v 42 Jesús rurubite mose que aba checuayã eriirĩ mbucoɨ mondo ra. Mburiri tuchɨ que ra. Jesús que ñee asite aba checuayã ɨcuã je ra. Eriirĩ ngue embucherõ nda. Embucherõ ji que emondo eru je cote ra. \v 43 Dios quirãcuã ndese mae ngue mbia nyuruɨra tuchɨ ra. \s1 Mbia ra seɨquia, ɨ sɨ Jesús \p Jesús chɨao rese mae ngue mbia nyuruɨra tuchɨ ra. Mbia nyuruɨra mose que Jesús ñee uchɨmbaaquiatu je cote ra. \v 44 —Mbiarã ngue achu ra. Mbia ra semee mbia ɨcuã je. Serɨɨcharã. Ũquɨ̃ sɨ ra jẽtesareɨchɨ̃, ɨ rei que Jesús uchɨmbaaquiatu je ra. \v 45 Echɨmbaaquiatu que Jesús cheẽ ɨcuayãte ra. Echecuayãte que ee ra. —Ndecheẽ embiasa ure je, ɨã ngue ñee ee ra. Ɨreɨ̃ ɨreɨ̃ ño ngue ñee ee ra. \s1 Ererecua tuchɨ ra se, ɨ jaaja Jesús chɨmbaaquiatu nyue \p \v 46 —Se quia ra ererecuarã tuchɨ jẽsɨ, ɨ jaaja que echɨmbaaquiatu ñee nyue ra. Ñee ɨcuã ɨcuã nyee nyue. \v 47 Jesús que ũquɨ̃ ndua ndua ɨcuate ra. Nyebe ãquẽ mo mbucoi mɨɨ nguiã ujii. \v 48 Jesús que ñee ee ra. —Sã ãquẽ mo ndiqui siqui mingue no jẽ. Ae eturã ndiqui mbia riirĩ je serɨɨ̃ nae, seje abe chõ eturã ndiqui nguiã. Ae eturã ndiqui seje nae, semondosa je abe chõ eturã ndiqui nguiã. Ae ererecua sereãte riqui jemo nae, ũquɨ̃ nguia sebi re. ¿Mbaerã jẽɨngo “ererecuarã se” ɨ nyue re? ɨ que Jesús ee ra. \s1 Emo ɨcuã eã mose nande je, nanderesenda chõ ũquɨ̃ nde \p \v 49 Juan ngue ñee Jesús je ra. —Pe emo nyɨ aba checuayã ndirõ ndirõ mbia sɨ nderɨɨ̃ pe. Uremae ngue erese ra. Aque eriqui ãte nanderese aque. Nyebe uresiquisã nguiã, ɨ que Juan Jesús je ra. \v 50 Jesús que ñee ee ra. —Tei. ¡Jẽsiquisã quisãchɨ̃ nda jẽ! Emo ɨcuã eã mose nande je, nanderesenda chõ ũquɨ̃ nde, ɨ que Jesús ñee ee ra. \s1 Jesús ñee asi Jacobo je; Juan abe je \p \v 51 —Namo jiri ra aso ibate cote, ɨ que Jesús ndua ndua cote ra. —Taso Jerusalén, ɨ tuchɨ que equia ra. \v 52 Jesús que mbia mo mondo unonde ra. Ũquɨ̃ ngue ngasẽ sucha tubɨrɨã mo nda. Samaria jenda rei sucha. —Jesús ra uque aa jendese, ɨ rei que hue jenda je ra. \v 53 Hue jenda que Jesús isi turã sereãte ra. —Jerusalén Jesús sɨ quia quɨ reae. Nyebe ureɨco nguiã eisi sereã aa, ɨ que hue jenda ñee ɨcuã Jesús chɨmondo je ra. \v 54 Jacobo jirandu mose que paama ɨ hue jenda je ra. Juan abe que paama ɨ hue jenda je ra. Ũquɨ̃ ngue ñee Jesús je ra. —Sã Elías tata mbu ibate sɨ mbia ɨcuã je cose no. ¿Eɨ̃ ure sɨ ra tata mbu ã ɨquia sacuã nde? ɨ que echɨmbaaquiatu ñee Jesús je ra. \v 55 Jesús que uba ñee asite ee ra. —Jẽsecha chõ. Aba mingosa riirĩ ño jẽɨngo ã ndesẽ. ¿Jẽtesareɨ chõ nguia ũquɨ̃ sɨ re? \v 56 Mbia ɨquia sacuã ngue achuã ndesẽ. Mbia mingo beɨ sacuã ño ngue achu nguiã, ɨ que Jesús ra. Sucha tubɨrɨã mo ngue echoɨ cote ra. \s1 Jesús ruɨ taɨco, ɨ raque emo \p \v 57 Jesús ngata mose que mbia mo ñee ee ra. —Taɨco beɨ nderese. Ndeso mose manguiti, se abe ra aso beɨ quia nderese, ɨ que ñee Jesús je ra. \v 58 Jesús que ñee ee ra. —¿Mbae rasi ra eresaã saã serese re? Eoita quia ecua jiri re. Nguɨreɨ̃ nguia equisa jiri no nde. Se quia sequisayã mbeɨ re, ɨ que Jesús ee ra. \v 59 —Seruɨ eɨco beɨ, ɨ que Jesús emo je ra. —Sã seru mano na. Aquere quia ra aɨco beɨ nderuɨ, ɨ rei que aque ñee Jesús je ra. \v 60 Jesús que ñee ee ra. —Sã mbia ataque chõ nderu chati. Nde quia eso Dios cheẽ nenei nenei mbia je, ɨ que Jesús ee ra. \v 61 Emo ngue ñee Jesús je ra. —Aɨco jee ra nderuɨ. “Co acua quia co”, tae rã oso sechuchua jenda je, ɨ que ñee Jesús je ra. \v 62 Jesús que ñee ee ra. —“Achu jirichɨ̃ nguia Jesús ruɨ”, ɨ mose sequiato mo, aque ra ngaseã Dios je, ɨ que ra. \c 10 \s1 Jesús mbia setenta mondo ucheẽ nenei nenei sacuã \p \v 1 Aquere que Jesús mbia setenta irabo no nda. —Serẽta chõ jẽso jẽso quia sucha mbuchesea sea, ɨ que ee ra. Nyeremo nemo ngue embuchao chao quia mondo ra. \v 2 —Secheẽ andusa reã ndei etubɨrɨã. Secheẽ nenei neneisa rei co mɨɨ jiri. “Dios, ndecheẽ nenei neneisa mo emondo tuchɨ. Mbia mbiirandu randu sacuã”, jenye chõ nguia Dios je. Sã echa mbae a ɨshao shaosa mondo ea ɨreɨ̃ mose no. \v 3 Jẽso cote. Sã nyacua ɨcuã ndiqui oveja je no. Eɨ̃ sɨ ra mbia ɨcuã ɨcuã jẽje. Nyacua rã sɨ. \v 4 Jẽochɨ chõ jẽso. Mbae riru ra jendaochɨ̃. Mbae isiquia abe ra jendaochɨ̃ no. Jẽiyao abe ra jendaochɨ̃. Jẽitõ itõchɨ̃ nda ñeenda cúa ñee sacuã mbia je. \v 5 Jẽɨque mose emo nyuchúaa, jeñee turã huee tuchua jenda je. “Dios nda jembia beɨ quia chã”, jenye hue jenda je. \v 6 Hue jenda ia mose Dios rese, Dios ra siqui tuchɨ erese. Eya eã mose Dios rese, emo je quia jeñee. \v 7 Jemba jembatechɨ̃ nda uque tuchua raamba amba. Jengue mocoɨ̃ jiri quia huee. Ae hue jenda u u quia nae, jẽ abe jẽu quia erese. Jẽɨngo mose secheẽ nenei nenei mbia je, sã mbia mbae mondo mondo jẽje. \v 8 Sucha tubɨrɨã jenda jẽisi turã mose, jẽquiaru quiaru erese. \v 9 Hue jenda ndasi jembucherõ nyerõ ee. Hue jenda je secheẽ jẽsenei senei. “Namo jiri ra jenderecuarã Dios cote”, jenye chõ hue jenda je. \v 10 Sucha tubɨrɨã jenda mo jẽisi sereã nea mose, jeñee asi ee etaicúee. \v 11 “Urei tubi urembutomo nguia jendique jie a. Jẽtesareɨã sacuã urecheẽ sɨ. Jenderecuase rete raque Dios. Jẽisiã ñochɨ̃”, jenye chõ hue jenda mbiirandu. \v 12 Se mbia ɨcuã mbasi mbasi mose, hue jenda ra ambasi mbasi tuchɨ Sodoma jenda sɨ. \s1 Jesús ia eã mbia sucha tubɨrɨã jenda rese \p \v 13 Seya eãte jendese, Corazín jenda. Seya eãte jendese, Betsaida jenda. Jendasi tuchɨ chõ ndae. Mbia mae sayã ngue asaã saã jẽje nae, ũquɨ̃ naa mose Sidón jenda je, eɨ̃ nda hue jenda huɨɨcuã ndecha rei. Eɨ̃ nda Tiro jenda abe huɨɨcuã ndecha rei. Eɨ̃ nda eya eãte rei huɨɨcuã ndese. \v 14 Jẽ nguia jẽɨcuã jẽsecha sereãte rei. Nyebe ra Dios jembasi mbasi tuchɨ ũquɨ̃ sɨ quiatu. Dios mbia ɨcuã mbasi mbasi mose. \v 15 Jẽcuasu jẽsaã saã tuchɨ techɨ̃ nguia re, Capernaum jenda. Nyebe ra Dios jemondo tuchɨ tata cuasu. \v 16 Secheẽ nenei neneisa chõ jẽ nde. Ae ra jeñee ñandu quia nae, secheẽ abe ra echandu. Ae ra jẽucuãyãte quia nae, se abe ucuãyã ndae. Ae ra seucuãyãte quia nae, sembusa abe ucuãyã nda eno, ɨ que Jesús ñee uchɨmondo setenta je ra. \s1 Jesús chɨmondo mbia setenta nyebi ngaẽ ee \p \v 17 Ũquɨ̃ setenta nyebi sɨ mose que eyate ra. —Aba checuayã ɨcuã urecheẽ mumbayã ñochɨ̃ nderɨɨ̃, Urererecua, ɨ que ñee Jesús je ra. \v 18 Jesús que ñee ee ra. —Satanás que ngoɨ tuchɨ u ibei sɨ ra. Sã ama piriã ɨ asi no, eɨ̃ sɨ que eu ngoɨ ra. Amae tuchɨ que ecoɨ rese ra. \v 19 Sequirãcuã ngue amee tuchɨ jẽje ra. Jendeaquiatu sacuã. Jẽirõ sacuã mbeɨ tásie rese. Quiraẽ ndese. Seucuãyãsa riquisã sacuã. Sequirãcuã nda jendea quiatu mingo. \v 20 Ũquɨ̃ ndesechɨ̃ nda jẽya. Serese quia jẽya. Aba checuayã jeñee mumbayã mose ¡ũquɨ̃ ndesechɨ̃ nda jẽya no jẽ! Paba que nombre jembae mbesa mbesa mɨɨ ibate ra. Ũquɨ̃ ndese quia jẽya, ɨ que Jesús ee ra. \s1 Jesús ia tuchɨ \p \v 21 Aque mosete que Espíritu Turã Jesús mbia tuchɨ ra. Ñee ngue ngu je ra. —Seyate aɨco nderese co, Paba. Ibi jenda rerecua ja chõ nde re. Ibei jenda abe rerecua ja chõ nde no nde. Ndecheẽ ngue erembuchecuayã mbia aquiatu tuchɨ je ra. Mbia riirĩ naanguia je chõ ngue erembuchecua nguiã. Ũquɨ̃ ño ngue eturã ndeje ra, Paba, ɨ que Jesús ra. \v 22 —Seru que mbae mondo ja seje ra. Paba mɨɨ ño seɨcua tuchɨ nguiã. Paba riirĩ mɨɨ ño se re. Se mɨɨ ño Paba aɨcua tuchɨ nguiã no. Ae je ra Paba ateacuquia nae, ũquɨ̃ mɨɨ ño nda Paba ɨcua tuchɨ nguiã serese, ɨ que Jesús ñee nda. \v 23 Jesús que uba mae uchɨmbaaquiatu rese ra. Eísaa que ñee nda. —Coche jemae nguiã ã sechɨao rese. \v 24 Mbia rerecua ñiinda mae ja bite raque ã sechɨao rese. Dios cheẽ nenei neneisa abe mae ja bite raque ã ndese. Mae eã mbeɨ que equia sechɨao rese ra. Secheẽ andu bite raque. Secheẽ ngue echanuate ra, ɨ que Jesús ra. \s1 Samaria jenda mo turã erasi je \p \v 25 —Ma Jesús ucheẽ nyabi, ɨ que embesasa mo ñee oso Jesús rea ra. —¿Mbae rese ra aɨco siqui beɨ nonde re? ɨ que ñee Jesús je ra. \v 26 —¿Mañɨ ño Voisés chɨmbesa re? ɨ que Jesús ee ra. \v 27 Embesasa que ñee ee ra. —Eɨ̃ ño ngue Moisés embesa ra: “Echesecua tuchɨquia Dios rese. Ndechɨã ja je chõ eɨco nyesecua erese. Neaĩ abe je. Ndequirãcuã abe je. Nendua ndua abe je. Sã erechesecua ndechɨese no, eɨ̃ ere sɨ chõ nyesecua nde ji jenda rese”, ɨ que embesa ji ñee ndesẽ, ɨ que embesasa ñee Jesús je ra. \v 28 Jesús que ñee ke ra. —Erecheẽ turãte. Ndkɨco mose ũquɨ̃ ndese, Paba ra nemingo beɨ, ɨ que Jesús ee ra. \p \v 29 Embesasa que uturã saã saã Jesús je ra. —¿Aba se ji jenda re? ¿Aba rese ra achesecua re? ɨ que ñee Jesús je ra. \v 30 Jesús que ñee ee ra. —Sã emo oso quia Jericó quiti no. Jerusaén sɨ. Sã mbia ɨcuã nyarõ erese ñeenda cúa no. Ucua ucua tuchɨ que erese ra. Embae que embuquiachã ja ra. Eɨrao abe rirõ ja esɨ no. Ecura curái que esecha ɨno ñeenda cúa rɨ̃ nda. \v 31 Aque ñeenca auɨ que sacerdote mo sɨ ra. Maeño ngue ecura curái rese ra. Nyucuaño ngue oso ra. \v 32 Levita mo abe que oso rei hue rɨ̃ no nda. Aque abe que maeño sɨ erese no nda. Ñeenda ibi chõ esɨ nguiia kcuaño no. \v 33 Aquere que Samaria jenda mo oso hue rɨ̃ nda. Aque mae mose ecura curái rese, eya eã tuchɨ que aque quiatu ra. Aque quia echucuaño eã nguiã cote. \v 34 Aque que tiba erese ra. Mbae quira que equiti quiti eiruã nua ji rese ra. Vino abe quiti erese. Esia ji que echucua chucua ee ra. Caballo umbae rese que erasi mbuchuɨ cote ra. Tuchua mo ngue ererao ra. Huee que eriqui eraarõ isa ra. \v 35 Isamamɨ ngue ñee tuchuacha je ra. —Taso cote. Ecura curái embucherõ nguia aa. Co mbae isiquia nyeremo tamondo ndeje. Embucherõ sacuã eisi co je. Co nyeremo chayã mose, mbae isiquia mo nda amondobe ndeje sechube mose, ɨ que Samaria jenda ñee tuchuacha je ra. \v 36 ¿Aba nyesecua ecura curái rese re? ¿Sacerdote ere? ¿Levita ere? ¿Samaria jenda ere? ɨ que Jesús embesasa je ra. \v 37 Embesasa que ñee ee ra. —Samaria jenda chõ ngue nyesecua erese resẽ, ɨ que embesasa ñee Jesús je ra. Jesús que ñee ee ra. —Ae rã sɨ chõ eɨco nyesecua, ɨ que ee ra. \s1 Jesús oso Marta rea; María abe rea \p \v 38 Jesús que ngasẽ sucha tubɨrɨã mo nda. Cuña mo ngue eisi turã uchuchúaa ra. Marta, ɨ equia ee. \v 39 María, ɨ que Marta nongue je ra. Jesús i ji beɨ que María riqui ngoi ra. Jesús cheẽ ndese nyiisaquia beɨ. \v 40 Marta que mbae chao chao ja tuchɨ quia ra. Erecoteã tuchɨ que eriqui ra. Oso que ñee Jesús je ra. —Mbae mo ndese senongue riquíã ño co resẽ. Echeẽ na ee. Siqui sacuã mbae mo ndese seje, ɨ rei que Marta Jesús je ra. \v 41 Jesús que ñee Marta je ra. —¿Mbaerã ereɨco siqui jate mbae rese re, Marta? \v 42 Aque mɨɨ ndese chõ eɨco ndenongue rã sɨ ae, Marta. María riqui secheẽ andu andu a resẽ. Emo nda embuɨ eã secheẽ sɨ, ɨ que Jesús Marta je ra. \c 11 \s1 Jesús mbia mbaaquiatu quiatu ñee tura sacua Dios je \p \v 1 Emo mose que Jesús chɨ ñee ngu je ra. Huɨ mose que echɨmbaaquiatu ñee ee cote ra. —Urererecua, urembaaquiatu rã ñee Dios je. Sã Juan uchɨmbaaquiatu mbaaquiatu no, ɨ que Jesús chɨmbaaquiatu ñee ee ra. \v 2 Jesús que ñee ee ra. —Eɨ̃ jenye chõ nguia Dios je ñee mose: \q1 Paba ibatenda, sã mbia ñee turã ja beɨ quia nderɨɨ̃. \q1 Mbia rerecuarã ja sacuã echu jeɨ íbii. \q1 Sã mbia ibatenda siqui beɨte ndebi rese no. \q1 Sã mbia ibi jenda abe riqui ndebi rese. \q1 \v 3 Ae ra ureu namo, ũquɨ̃ embu rã urechɨurã. \q1 \v 4 Ae uresaã ɨcuã ɨcuã ndeje nae, ũquɨ̃ embutiã ná uresɨ. \q1 Sã ureɨco tesareɨ mbia ɨcuã ɨcuã mose ure je no. \q1 “Mbae ɨcuã jẽsaã” ¡ɨchɨ̃ nda emo ure je jẽ! \q1 Urereaquiatu mbae ɨcuã sɨ. \m Eɨ̃ jenye chõ ñee mose Dios je, ɨ que Jesús embaaquiatu ra. \v 5 Jesús que ñeembe ee ra. —“Mbae embu seje”, jẽ ɨ mose jẽquiato je, ¿mee nda jẽje re? Sã jẽɨngo oso jẽquiato rea itondiite rete mose no. “Mbichae prestar ere rã seje. \v 6 Sequiato mo ngue tu serea ra. ¿Mbae ra amee ee re?” jenye chõ ee. \v 7 Ae je jẽɨngo ñee nae, ¿mee eã nda jẽje re? Sã ñee jẽje no. “Jẽso rei. Seɨquesa ãtãte. Co achu seriirĩ ndese quisa ye co. Sehuã sereãte. Mbae mo amondo aronea tuchɨte ndeje”, ¿ɨ ra jẽje re? \v 8 Mondo eã aroneate jẽje jeñee mbeɨ beɨ mose ee. Nyuruã sereãte raque uquiato je. Ñee mbeɨ mose ee, nyuruã nda mbae mondo turã ee. \v 9 Eɨ̃ sɨ chõ Dios no nde. Jeñee ɨ ɨ mose Dios je, mbae ra emondo jẽje no. Jẽ mbae mo ndequia ɨ ɨ mose, jẽtea rae. Jẽ eɨquesa mbu ɨ ɨ mose, mbuquiata ra jẽje cote. \v 10 Ae ñee ɨ ɨte quia Dios je nae, mbae ra Dios mondo ee. Ae mbae mo sequia ɨ ɨte quia nae, tea rae. Ae eɨquesa mbu ɨ ɨte quia nae, equia ra ee. \v 11 Jendiirĩ “mbichae embu seje” ɨ mose, ¿sɨta ra eru mee ee re? Jendiirĩ “sɨra embu seje” ɨ mose ¿mbeɨ ra eru mondo ee re? \v 12 Jendiirĩ “nguira chɨa embu seje” ɨ mose, ¿quiraẽ nda eru mondo ee re? \v 13 Mbia ɨcuã nyee mbae turã mondo mondo quia nguiirĩ je ã. Jendu Ibatenda quia ra mbae turã tuchɨ mee jẽje. Jendu ra Espíritu Turã mee jẽje, jeñee mose ee, ɨ que Jesús ee ra. \s1 Aba checuayã quirãcuã Jesús quereco co, ɨ raque mbia \p \v 14 Emo mose que Jesús aba checuayã ɨcuã mbusẽ emo ñɨa sɨ ra. Aque aba checuayã nguia echeẽ mbaaquiatuãte nguiã. Jesús embusẽ mose que ñee cote ra. Ñee mose que mbia nyuruɨra tuchɨ mae erese ra. \v 15 Emo emo ngue ñee nda. —Aba checuayã ɨcuã nderecua tuchɨ chõ Satanás nde. Satanás quirãcuã je chõ Jesús riqui nguiã aba checuayã ɨcuã mbusẽ mbusẽ mbia sɨ co, ɨ rei que emo emo nda. \v 16 —Ma Jesús aquiatute, ɨ que mbia ñee nyue ra. —Jesús, mbia mae sayã mo esaã na ure je, ɨ que mbia ñee Jesús je ra. \v 17 Jesús que ũquɨ̃ ndua ndua ɨcuate ra. Nyebe ñee nguiã ee. —Gobierno ɨcuã ɨcuã mose nyue, ua rae. Tuchuamo jenda ɨcuã ɨcuã mose nyue, ua ra eno. \v 18 Satanás ɨcuã ɨcuã mose nyue, Satanás quirãcuã nda ua no. Jeñee ñooño ño nguiã seje ã. “Satanás quirãcuã je chõ Jesús riqui nguiã aba checuayã mbusẽ mbusẽ mbia sɨ”, jenye chõchɨ̃ nguiã seje ã. \v 19 ¿Aba jeñɨmbaaquiatu mbirãcuã jẽ nde? Aba checuayã ɨcuã mbusẽ nonde re. ¿Satanás jeñɨmbaaquiatu mbirãcuã serese re? \v 20 Dios quirãcuã je quiatu aɨco aba checuayã mbusẽ mbusẽ mbia sɨ ã. “Dios quirãcuã ndese chõ ureɨco nguiã mae”, jenye eã ñochɨ̃ nguiã ã. \v 21 Satanás quirãcuã tuchɨte raque. Umbae raarõ tuchɨte raque. “Sembae chɨ turãte a”, ɨ raque. \v 22 Dios quiarei equirãcuã tuchɨ Satanás sɨ. Dios Satanás mbae sirõ ja arõte quia esɨ co. Dios Satanás mbae mbutiã ja arõte quia co. \v 23 Ae siqui ãte quia serese nae, ũquɨ̃ ɨcuã ño eriqui nguiã seje. Ae mbae a ɨshao shao raanguia eãte quia seje nae, ũquɨ̃ ɨcuã ño eriqui nguiã seje. \s1 Aba checuayã ɨcuã nyebi u mbia chɨangui re \p \v 24 Aba checuayã ɨcuã usẽ mose emo ñɨa sɨ, ngata beɨ chõ nguiã. “¿Mangue ra sequenea aucua que re?” ɨ chõ nguiã. Uquenea ucua sacuã ngue etea eãte ra. “Tasobe rei nyebi. Ae sɨ achu usẽ, aque chɨã ye sɨ taso”, ɨ que aba checuayã nda. \v 25 Aba checuayã nyebi sɨ mose u, mbia chɨã ndecoteã eãte que ee ra. Tuchua tii ji raãte que ee ra. \v 26 Aba checuayã ɨcuã ngue nguesenda siete queru cote ra. Ique ja que echoɨ aque chɨangui re cote ra. Ae chɨangui re aba checuayã ɨcuã siete riqui nae, aque ɨcuã ɨ ɨ tuchɨ que cote ra. Ñiinda sɨ. Aba checuayã mɨɨ ngue siqui eye nyii ra. Etubɨrɨãte cote, ɨ que Jesús ee ra. \s1 Dios cheẽ andusa je quiatu mbae roonde \p \v 27 Jesús cheẽ mose que cuña mo tasẽ tuchɨ ñee mombo ra. —Mbae roonde tuchɨñɨ ndesi je nye. Ae nembuquiambu quia, ɨ que cuña mo ñee mombo Jesús je ra. \v 28 Jesús que ñee ee ra. —Dios cheẽ andusa je quiatu mbae roonde riqui nguiã. Dios cheẽ mumbasa reã je quiatu mbae roonde riqui nguiã, ɨ que Jesús ra. \s1 Mbia mae sayã esaã ure je, ɨ beɨ mbia Jesús je \p \v 29 Mbia que ngaẽ tuchɨ Jesús rɨɨchã nda. Jesús que ñee mbia je ra. —Co mosenda mbia ɨcuãte riqui ã. “Mbia mae sayã esaã ure je”, ɨ beɨte equia seje ã. Mbia mae sayã mɨɨ ño nda asaã ee. Jonás na sɨ. \v 30 Sã Jonás ndiqui raque sɨra rie ye tres días nae, sã mbia Nínive jenda echeẽ andu cote nae. Jonás na sɨ ra asaã mbia je. Mbia co mosenda je mae sayã tasaã. \v 31 La reina de Seba quia eturã jiri mbia co mosenda sɨ re. Dios ra co mosenda mbasi tuchɨ la reina de Seba sɨ. Sã la reina de Seba tu ɨsho tuchɨ sɨ Salomón ñee andu no. Se quia acheẽ ndaque quia jẽje. Searacua tuchɨ raque se quiatu Salomón sɨ. Secheẽ jemumbate chõchɨ̃ NGUIA Ã: Nyebe ra Dios jembasi tuchɨ mbia ɨcuã ndea rea mose. \v 32 Nínive jenda quia eturã jiri co mosenda sɨ re. Dios ra co mosenda mbasi tuchɨ Nínive jenda sɨ. Sã Nínive jenda huɨɨcuã ndecha Jonás ñee mose ee no. Aɨco raque ñee jẽje, co mosenda je. Jẽ secheẽ jemumbate chõchɨ̃ nguia ã. Se quia raque ererecua tuchɨ Jonás sɨ. Nyebe ra Dios jembasi tuchɨ mbia ɨcuã ndea rea mose. \s1 Nanderesa quiarei mbae resae nanderete je \p \v 33 Nande lámpara mendi mose, nandemɨɨ aroneate mbaequi re. Nandemɨɨ aroneate mbae mo ye. Nandemingo quia ibate erenda rese. Mbia resae ja sacuã. \v 34 Nanderesa quiarei mbae resae nanderete je. Nanderesa turã mose, nanderete abe ra oso turã. Naneeresa ɨcuã mose, nanderete abe ra oso ɨcuã ɨcuã no. \v 35 Tata rendi rã jẽɨngo beɨ. \v 36 Tata rendi rã jẽɨngo beɨ mose, jemae turã nda mbae ja rese cote. Sã tata rendi riqui nanderesae no, ɨ que Jesús mbia mbaaquiatu ra. \s1 Jesús ñee asi fariseos je \p \v 37 Jesús ñee jare que fariseo mo ñee ee cote ra. —Nyao rã sechuchúaa. Terequiaru serese, ɨ que ñee Jesús je ra. Jesús que oso erese ra. Ngoi que quiaru cote ra. \v 38 Fariseo que ñee uchɨangui re ra. —Jesús choɨ quiiriã ño quiaruchɨ̃, ɨ que uchɨangui re ra. \v 39 Jesús que ñee asi ee cote ra. —Jẽo achõ ño jẽɨreɨ ɨreɨchɨ̃ nguiã. Jeñɨangui renda quia eɨcuãte re. Jeñɨangui renda quia jẽɨreɨ ãte nguiã. Abeɨ chɨãte chõ jẽɨngochɨ̃ jeñɨangui re. \v 40 Nandeo achõ eã ño ngue Dios saã nguiã. Nandechɨangui renda abe chõ ngue Dios saã ndesẽ. \v 41 Abeɨ chɨãte chõ jẽɨngochɨ̃ jeñɨangui re ã. Jeñɨangui renda turã mose, eɨ̃ nda jẽturã ja rei. \v 42 Aba mbia eã tuchɨchɨ̃ jẽ, Fariseos. Mbae a jemondo mondo tuchɨ raque Dios je. Jenyesecua eãte quia erese jeñɨangui re re. Jẽɨngo turã eãte quia mbia rese no nde. Ũquɨ̃ jẽsaã jiri ae. Mbae a abe jemondo Dios je. \v 43 Aba mbia eã tuchɨchɨ̃ jẽ, Fariseos. “¡Serendarã turã nguiatu se jẽ!” jenyete chɨ̃ nguiã mbia ñumunua mose. “Sã mbia sererecua ɨ nande je”, jenyete chɨ̃ nguiã no. \v 44 Aba mbia eã tuchɨchɨ̃ jẽ, Fariseos. Embesasa abe no. Jenguasu jẽsaã saã techɨ̃ nguiã mbia je. Mbia raaque tãsa rã ño jeñɨangui renda re. Jeñɨangui renda soõ ño nguiã. Erondeite. Sã eraaque tãsa yenda soõ no. Mbia jirandu eã ndaque jeñɨangui renda soõ ndese, ɨ que Jesús ñee fariseos je ra. Embesasa je abe no. \v 45 Embesasa mo ngue ñee Jesús je cote ra. —¿Mbaerã ereɨco ñee ure abe je re? ɨ que ra. \v 46 Jesús que ñee ũquɨ̃ abe je ra. —Aba mbia eã tuchɨchɨ̃ jẽ abe. Jeñee tuchɨte quia mbia je ã. Dios cheẽ jembeta mbeta tuchɨchɨ̃ nguia mbia je ã. Mbia echeẽ mumbayã aroneate chee quia ã. Jẽ sɨ chõ jeñee jemumba mumba nguiã ã. \v 47-48 Cose ndare rã sɨ jẽɨngo nguiã ã. Jenameɨ na sɨ. Sã ñɨ jenameɨ ɨcuã ɨcuã ndiqui Dios cheẽ mbuchecuasa je cose no. Eɨ̃ jenye sɨ chõ nguiã ã no. \v 49 Dios quiarei earacua tuchɨ. Ae que ñee jẽje ra. “Secheẽ mbuchecuasa emo emo nda amondo mbia je. Mbia ɨcuã ɨcuãte ra secheẽ mbuchecuasa je. Secheẽ mbuchecuasa mo ɨquia chee, ɨ que Dios ñee nda. \v 50-51 Ae Dios quiato ɨquia ɨquia quia cose nae, ũquɨ̃ nɨɨ nda Dios jembasi cote. Sã mbia Abel ɨquia cose no. Sã mbia Zacarías abe ɨquia altar jii no. Sã mbia Dios quiato ɨquia ɨquia beɨ cose no. Ũquɨ̃ ja rɨɨ̃ nda Dios jembasi cote. \v 52 Aba mbia eã tuchɨchɨ̃ jẽ. “Ure mɨɨ ño Dios cheẽ ureɨcua nguiã ã”, jenye chooño ño nguiã ã. Dios cheẽ jẽisi turã eãte quia ã. Mbia siquise mose Dios rese, jẽɨngo emingo eãte erese ã no. Jẽ abe chee jẽɨngo eãte erese ã no, ɨ que Jesús ñee embesasa je ra. \p \v 53-54 Jesús ñee jare que fariseos paama ɨ tuchɨ ee ra. Embesasa abe paama ɨ nguiã ee no. Ũquɨ̃ ngue ñee ñee tuchɨ Jesús je ra. —Sã Jesús ucheẽ tasa tasa nande je no. Ũquɨ̃ mose nandeisi serao policíaa, ɨ tuchɨ que ra. Nyebe eriqui nguiã Jesús rea chemɨ ñemɨ. \c 12 \s1 Jẽturã nda jẽsaã ñooñochɨ̃ je \p \v 1 Mbia tubɨrɨã ngue ngaẽ ngaẽ nguia Jesús rea cote ra. Cuaacua ɨ tuchɨ que equia nyuera. Mbia tubɨrɨã tuchɨ. Jesús que ñee uchɨmbaaquiatu je cote ra. —¡Fariseos rã nda jẽɨngochɨ̃ jẽ! Uturã naa ñooño mbeɨ. \v 2 Ae mbia saã nyecuayã cuayã nguia nae, ũquɨ̃ nda nyecua ja cote. Ũquɨ̃ nda mbia ɨcua ja cote. \v 3 Ae jeñee nguia itondaru jẽɨngo mose, ũquɨ̃ nda nyecua ja mbia je cote. Jeñee equia nyiisa isa nae, ũquɨ̃ abe ra nyecua ja mbia je no. \s1 Dios riqui jendeaquiatu beɨ co \p \v 4 Tacheẽ nyecua jẽje, Sequiato. Ae “taɨquia” ɨ quia jenɨɨ nae, ¡ũquɨ̃ sɨ ra jẽsiquichechɨ̃ jẽ! \v 5 Ae aba mombo serɨ̃te quia tata cuasu nae, aque sɨ quiatu jẽsiquiche. ¡Aque sɨ quiatu jẽsiquiche tuchɨ jẽ! \v 6 Nguireɨ̃ ndei aba queteamba eã jiri. Mbae isiquia mumba eã jiri raque. Dios quia nguireɨ̃ ɨcua jate nguiã. Dios ra tesareɨã nguireɨ̃ mo sɨ. \v 7 Dios riqui jẽ mɨɨ mɨɨ ɨcua ja co. Dios riqui ngueteã jiri jendese nguireɨ̃ sɨ co. Nyebe jẽsiquicheã mbae mo sɨ. \s1 Jesús quiato chõ se re, jenye checua chõ nguia mbia je \p \v 8 “Jesucristo quiato chõ se re”, ae ɨ quia mbia je nae, ũquɨ̃ nɨɨ nda acheẽ turã se abe. “Sequiato chõ ã nde”, ae ra se. Angeles ra ambiirandu ja ũquɨ̃ ndese. \v 9 “Jesucristo quiato chõ se re”, ae ɨã nguia mbia je nae, ũquɨ̃ nɨɨ nda acheẽ turã eã. “Sequiato eã ño ũquɨ̃ nde”, ae ra se. Angeles nda ambiirandu ja sequiato eã ndese. \v 10 Emo ñee ɨcuã mose serɨɨ̃, Dios ra echeẽ ɨcuã mbutiã arõte. Emo ñee ɨcuã mose Espíritu Turã nɨɨ, ũquɨ̃ ɨcuã nguia ra Dios mbutiã eã mbeɨ. \v 11 Mbia ɨcuã ɨcuã nda jẽje serɨɨ̃. Jenderao mose mbia rerecua je, ¡jẽquɨcoɨ coɨchɨ̃ nda jẽ! “¿Mañɨ nande ra ñee ee re?” ¡jenyechɨ̃ nda jẽ! \v 12 Huee quia ra Espíritu Turã ñee nguiã jẽje jembucheẽ sacuã, ɨ que Jesús ñee uchɨmbaaquiatu je ra. \s1 Mbaecha aracuayã \p \v 13 Emo ngue ñee Jesús je ra. —Sererecua, senongue ɨcuã ɨcuãte seje. Echeẽ na senongueje. Ae ureru secha ure je nae, senongue embuchecha turã eãte seje, ɨ que mbia mo ñee Jesús je ra. \v 14 Jesús que ñee ee ra. —¿Mbaerã nda re? “Mbia mbae embuchecha turã turã ee”, ɨã ngue Dios seje ra, ɨ que Jesús ee ra. \v 15 —¡Emo mbae rese ra jemae maechɨ̃ eoseɨ sacuã jẽ! “Sembae tubɨrɨã mose ra seyate cote”, ¡jenyechɨ̃ nda jẽ! ɨ que Jesús ee ra. \v 16 Jesús que ñee ee ra. —Sã mbaecha mo ndiqui no. Ibicha. Sã embae ɨa tuchɨte no. \v 17 “¿Mañɨ ae ra se re? ¿Mangue ra aba ererecoquiatu re?” ɨ tuchɨ que mbaecha uchɨangui re ra. \v 18 “Sembae ruacuã tambucuasu tuchɨ. Quiata a ruacuã. Ɨ̃ nda sembae ɨque ja tuchɨ huee. Ae arecoquiatu quia ã nae, ũquɨ̃ nda tenda ata jiri tea seje chã. \v 19 Aquieɨ quieɨ eã mbeɨ ra se quia cote. Aquiaru quiaru chõ nda se quia cote. Mbae ra ambei mbei chõ nguia cote. Achɨmbia mbia chõ nda se quia cote”, ɨ raque mbaecha ñee uchɨangui re. \v 20 Dios que ñee ee ra. “Ndearacuayãte ereɨco co. Co isa chõ nda eremano. Ae ererecoquiatute quia nae, aba je chio nda ũquɨ̃ cote”, ɨ que Dios ñee mbaecha je ra. \v 21 Ae mbae munua nua mbeɨ quia nae, ererecoquiatu sacuã nae, earacuayã tuchɨ chõ ũquɨ̃ nde. Dios quiato eã ño ũquɨ̃ nde, ɨ que Jesús mbia mbaaquiatu quiatu ra. \s1 Dios uquiato reaquiatu beɨ \p \v 22 Jesús que ñee uchɨmbaaquiatu je ra. —“¿Mbae ra nandeu re?” ¡jenyechɨ̃ nda quɨcoɨ coɨ jẽ! “¿Ma tiru ra nandemingue re?” ¡jenyechɨ̃ nda quɨcoɨ coɨ jẽ! \v 23 Mbia chɨu ae ra mbia mingo eã. Mbia ɨrao abe ra mbia mingo eã no. \v 24 Sã nguireɨ̃ no. Mbae tiquiayã ndaque. Mbae ɨshao eã ndaque no. Mbae ruacuã eãte raque embae. Dios quiarei embuquiaru quiaru. Jẽ nguiarei Dios queteamba tuchɨ nguireɨ̃ sɨ. Nguireɨ̃ ja sɨ. Jẽ abe Dios ae jembuquiaru nguiã jẽ no. \v 25 Mbia ae ra tiarõ eã. “Se ra atiarombe”, ɨ raque ndua ndua uchɨangui re. Dios ae mbia mbutiarõ arõ nguiã. \v 26 Jẽ mbae ñetẽ naa aquiatuã mose, ¿mbaerã jẽɨngo “mbae cuasu tasaã” ɨ re? Dios quia ra mbae saã ja jẽje. \v 27 Sã mbae uti turãte riqui no. Mbae ao ao eã ndaque. Ñinyu mburirã eã ndaque. Mbae uti quiarei eturã jiri Salomón sɨ. Salomón turãte raque. \v 28 Sã Dios quiata mbuturã no. Quiata mano jeɨte raque. ¿Mañɨ nda Dios jembɨɨrao eã jẽ nde no? ¿Mbaerã jẽɨngo Dios ɨcuayãte re? \v 29 “¿Mbae ra nandeu re?” ¡jenyechɨ̃ nda pare pare ɨ jẽ! “¿Mbae ra nandembei re?” jenyechɨ̃ nda quɨcoɨ coɨ no jẽ. \v 30 Eɨ̃ ño Dios quiatoã nguiã. Jẽ nguia jendu tesareɨã mbeɨte nguiã jẽsɨ. \v 31 Jẽ nguia jẽɨngo tuchɨ Dios rese jenderecuarã. Ũquɨ̃ mose ra Dios mbae mee mee mbeɨ jẽje. Jenyɨurã. Jeñimbeirã abe no. \s1 Jembae jemondo ja Dios je \p \v 32 Jẽsiquichechɨ̃ nda mbae mo sɨ, Seriirĩ. Jendu ra umbae mondo ja jẽje. Dios iate ra umbae mondo mose jẽje. \v 33 Jembae jemondochõ ño mbaecha reã je. Ɨ̃ nda jembae tubɨrɨã jẽɨngo mose ibate cote. Mbae riru ra soro soroã mbeɨ jembae ibate cote. Mbae ra ua eã mbeɨ huee. Mbia ra mbae mbuquiachãyã huee. Chicuaquiareɨ̃ eãte ra huee no. \v 34 Jẽ jembae mondo mondo mose ibate, jendua ra ibatenda rese cote. Jẽ jembae monoã mose emo je, ibatenda rese ra jendua eãte. \s1 Jẽɨngoquiatu beɨ chõ nguia \p \v 35 ¡Jẽɨngoquiatu beɨ quia jẽ! Itondaru abe jẽɨngoquiatu quia. \v 36 Sã ererecua mo no. Oso ngũinisirã nderequia no. Huee erimba mo ndiqui echuchua raarõ huee. Aque ererecua ru quia eɨquesa mbuu mbuu aque cote. Erimba eequia asi ee cote. \v 37 Erimba uqueã mose nguerecua tu mose, ererecua ia tuchɨ ra erese. Ererecua ra embuquiaru turã. Ae sɨ́ chõ echara chara nguiã ngũimba je hue no. \v 38 Ererecua ra tu arõte itondáruu. Itondiite mose abe no. Erimba uqueã mose nguerecua tu mose, ererecua ia tuchɨ ra erese. \v 39 Sã emo ñee ndeje no. “Co mose ra mbae mbuquiachãsa ru nembae rirõ”, ɨ ndeje no. Ũquɨ̃ mose ra erequeã. Nembae ra eresaarõ mbeɨ esɨ. \v 40 Eɨ̃ jenye jẽ abe ɨcoquiatu. Eɨ̃ ae ra u ibate sɨ. “Tu eãte rei rae”, ɨ mose quia ra achu, ɨ que Jesús ra. \s1 Erimba echeẽ mumbayã mose, eya tuchɨ rae \p \v 41 Pedro que ñee Jesús je ra. —¿Aba je ereɨco ñee ũquɨ̃ nde? ¿Ure mɨɨ je ere? ¿Mbia ja je ere? ɨ que Pedro ee ra. \v 42 Jesús que ñee ee ra. —Dios rimba aba cheẽ mumbayã nɨɨ aɨco ñee co. Dios rimba aracua rɨɨãɨco ñee co. Sã ererecua ñee ngũimba turã je no. “¡Sembae esaarõ ja jẽ!” ɨ ee. “Serimba ataque embuquiaru quiaru ja quia no”, ɨ ee. \v 43 Erimba echeẽ mumbayã mose, ererecua ia tuchɨ ra tu mose. Erimba abe ra eya no. \v 44 Ererecua ra ngũimba mɨɨ mbeɨ cote, umbae raarõ sacuã. \v 45 Sã erimba ndua ndua uchɨangui re no. “Sererecua ra tu jeɨ ãte”, ɨ ndua ndua. Hue ñee ɨcuã ɨcuã uataque je huee cote. Iruã nua cote. Quiaru chooño cote. Mbae mbei chooño abe cote. Quiacua quiacua cote. \v 46 Sã ererecua ru quia ngũimba mbuate aque cote no. Ñee ee. “Mbae ra eresaaroã mbeɨ seje cote”, ɨ ngũimba je cote. Ngũimba iruã nua tuchɨ cote. Ae aba cheẽ mumbate quia, ũquɨ̃ ndese ra mbae rasi raã naa cote. \v 47 Ae nguerecua cheẽ ɨcuate quia nae, ũquɨ̃ nda ererecua mbasi mbasi beɨ ucheẽ mumba mose. \v 48 Ae nguerecua cheẽ ɨcua eãte quia nae, ũquɨ̃ nguia ra ererecua mbasi mbasiã jiri ucheẽ mumba mose. Ae Dios cheẽ ɨcua tuchɨ quia nae, ũquɨ̃ je ra Dios “mbae esaã tuchɨ seje”, ɨ. Ae je Dios mbae mondo tuchɨ nae, ũquɨ̃ je ra Dios “mbae esaã tuchɨ seje”, ɨ. \s1 Achu chõ ngue mbia mbuchao chao nyesɨ resẽ, ɨ Jesús \p \v 49 Ibate sɨ que achu íbii ra. Mbia mae sacuã sequirãcuã ndese. Mbia sequirãcuã ɨcua eã ñochɨ̃ namo nyee. \v 50 Mbia ra sembasi tuchɨ cote. Pare pare aete se quia ndua erese co. \v 51 ¿Achu reɨ̃ mbia mbuturã turã sacuã serimba je jẽje re? Tei. Achu chõ ngue mbia mbuchao chao nyesɨ resẽ. \v 52 Mbia chuchua jenda ra ñɨmbuchao chao nyesɨ. Nyeremo nda siqui serese serimbarã. Eataque ra ñɨmbuchao esɨ. \v 53 Emo nda eɨcuãte ngu je serɨɨ̃. Emo nda eɨcuãte nguiirĩ je serɨɨ̃ no. Emo nda eɨcuãte usi je serɨɨ̃ no. Acuanɨ abe ra eɨcuãte uchari je no. Ari mo abe ra eɨcuãte nguiirĩ ninisi je no. Eɨ̃ sɨ ra mbia ɨcuã ɨcuã uchue serɨɨ̃ no, ɨ que Jesús ra. \s1 Ae ibatenda ra tu ɨcuãte mbia je nae, aque jẽɨcua eãte chõchɨ \p \v 54 Jesús que ñeembe mbia je ra. —“Ama nda nyaaqui”, jenye beɨ quia pã ɨ mose ã. Ibei jẽɨcuate raque quia ã. \v 55 “Tenda rasite ra cote”, jenye beɨ quia quɨrɨrɨã ɨchu ɨchu mose ã no. \v 56 Ibei jẽɨcuate raque quia ã. Tenda abe jẽɨcuate raque quia ã no. Ama abe no. Dios rucucha ra tu mbia je, ¿mbaerã jẽɨngo ũquɨ̃ ɨcuayãte quiatu re? ¿Mbaerã jẽɨngo jẽaracua raã naa nde? \s1 Ae eɨcuãte riqui jẽje nae, “nandeɨco turã ño nguia”, jenye chõ nguia ee \p \v 57 ¿Mbaerã jẽɨngo mae sereãte mbae turã ndese re? \v 58 Emo ñee ɨcuã mose jenɨɨ mbia rerecua je, jẽturã ño ee. Jeñee turã ño ee. Jẽ ae chõ jeñɨmbuturã nguia erese. Ɨ̃ nda jenderao ɨcuã eã. Jenderao mose ra jẽtarõ mbeɨ cárcel. \v 59 Huee ra jẽɨngo beɨ. Jembae mondo ja tuchɨ chee ee, ɨ que Jesús ra. \c 13 \s1 Jẽhuɨ chõ jẽɨcuã sɨ \p \v 1 Aque mose que mbia Jesús mbiirandu Pilato rɨɨ̃ nda. Pilato nda mbia Galilea jenda mo ɨquia ɨquia ra. Mbia ticuasu ɨquia ɨquia mose Dios mbaerã. \v 2 Jesús que ñee mbia je ra. —Ae Pilato ɨquia ɨquia quia nae, ¿ũquɨ̃ ɨcuãte riqui reɨ̃ mbia ataque sɨ re? Tei. Jẽɨcuã ja chõ jẽɨngo nguiã ã no. \v 3 Jẽhuɨ eã mose jẽɨcuã sɨ, jemano ja chõ nda jẽ abe. Ũquɨ̃ na sɨ. \v 4 Sã torre de Siloé ngoɨ mbia ati no. Dieciocho ɨquia. ¿Ũquɨ̃ eɨcuãte riqui reɨ̃ mbia ataque sɨ re? Tei. \v 5 Eɨ̃ ja chõ ñene. Jẽhuɨ eã mose jẽɨcuã sɨ, jemano ja chõ nda jẽ abe. Ũquɨ̃ na sɨ, ɨ que Jesús ra. \s1 Ira ɨa ea mbei \p \v 6 Jesús que ñee mbia je ra. —Sã ameɨ mo ira tiquia rei no. Ɨa eã mbeɨ chõ ee no. “Ma taso erea no. Ɨa cote reae”, ɨ rei que ameɨ nda. Ei oreãte que ee ra. \v 7 Nyebe ameɨ ñee nguiã ngũimba je cote. “Ira a rea ngue aso rei nguiã. Ɨa eã mbeɨ chõchɨ̃ seje tres años. ¡Echisia chõ oso jẽ! Ibi riquisã ñooño uã aque”, ɨ que ameɨ ngũimba je ra. \v 8 Sã erimba ñee ameɨ je no. “Co tenda mose nandechisia eã na. Equi tambuturã. Mbae ruusɨ tachono ñono erao rese. \v 9 Ma ɨa eãte co tenda. Ɨa eã mose, nandechisia chõ cote”, ɨ que erimba ameɨ je ra, ɨ que Jesús mbia mbaaquiatu ra. \s1 Jesús ari rasi mbucherõ \p \v 10 Sábado mose que Jesús chɨ mbia mbaaquiatu quiatu ra. Judíos chumunuásaa. \v 11 Cuña ndasi mo ngue siqui hue ra. Nyiituquia beɨ dieciocho años nyee. Aba checuayã ɨcuã nguia embasi nguiã. Ari que nguete isoã mbeɨ quia ra. \v 12 Jesús que mae ari rasi rese ra. —Echu rã aa, ɨ que ee ra. —Cuña, nderasi ãte cote, ɨ que Jesús ee ra. \v 13 Jesús que o chono erese ra. Aque mose tuchɨ que ari nguete iso turã cote ra. Ari que ñee turã turã Dios je cote ra. \v 14 Ererecua judíos munuasa que paama ɨ tuchɨ Jesús je ra. Ari mbucherõ mose sábado. —Sábado eã mose chõ nandeɨco mbae rese ae. Sábado eã mose chõ nandeɨco erasi mbucherõ ae. Sábado mose chõ Dios mbae resẽ. Erasi mbucherõ aroneate co mose resẽ, ɨ rei que ererecua mbia je ra. \v 15 Jesús que ñee ee ra. —¿Mbaerã ereɨco ndeturã naa ñooño nde? ¿Sábado mose jẽɨngo ticuasu mbuɨ eã mbeɨ embiu sacuã nde? \v 16 ¿Mañɨ nande ra cuña ndasi mbucheroã co sábado mose re? Judía sɨ́ chõ nyeresẽ. Jẽ na sɨ. Satanás que embasi cosete ra. Dieciocho años chee. ¿Mañɨ ae ra erasi mbuɨ eã esɨ sábado mose re? ɨ que Jesús ñee nda. \v 17 Mbia ataque iate que Jesús cheẽ mose ra. Jesús chɨao rese abe eyate no. Ae Jesús ucuãyãte quia, ũquɨ̃ ngue eɨreɨ̃ tuchɨ Jesús cheẽ mose ra. \s1 Mbae eɨ̃ na ño Dios rimba re \p \v 18-19 Jesús que ñeembe mbia je cote ra. —¿Mbae rã ño Dios rimba chã? Mbae eɨ̃ na ño Dios rimba re. Sã mbia mostaza eɨ̃ tiquia no. Ieɨ̃ ñetẽte raque etiquia ramo mose. Suri oso quia cote. Ecuasu tuchɨ chee cote. Nguireɨ̃ uquisa saã nyee erãquiã ndese. Eɨ̃ sɨ chõ Dios rimba re. Ũquɨ̃ mɨɨ ndaque nyii. Ñimbeta tuchɨ cote. Mbae eɨ̃ na. \s1 Levadura rã ño Dios rimba re \p \v 20-21 ¿Mbae rã ño Dios rimba chã? Levadura rã ño Dios rimba re. Sã mbia levadura ñetẽ mondo mbichae ao ramo mose no. Levadura oso quia mbichae mbuchɨmatã ja no. Eɨ̃ sɨ chõ Dios rimba re, ɨ que Jesús ra. \s1 Eɨquesa chumumbi \p \v 22 Jesús que oso quia Jerusalén nda. Tiba tiba que oso quia mbia chuchua mbuchesea sea ra. Mbia mbaaquiatu quiatu. \v 23 Emo ngue ñee Jesús je ra. —Sererecua, ¿mbia mɨɨ mɨɨ ño nda siqui ibate nderese re? ɨ que emo ñee Jesús je ra. \v 24 Jesús que ñee ee ra. —¡Eɨquesa chumumbi rɨ̃ ño jẽso ɨque jẽ! “Hue rɨ̃ nda aso se abe ɨque”, ɨ ja jate raque rae. Tei. Ɨque ja eã nguia nda re. \v 25 Emo mose ra eɨquesa amatã mbeɨ cote. Emo nda ɨqueã mbeɨ cote. Eɨquesa ra jembuu mbuu raque cote. “Sererecua, eɨquesa embuquiata rã ure je”, jenye raque ra seje cote. Acheẽ nda jẽje. “¿Mangue jenda jẽ nde? Jaẽɨcuayãte se”, ae ra jẽje cote. Eɨquesa ra ambuquiatayã mbeɨ jẽje cote. \v 26 Jeñee tuchɨ raque ra seje cote. “Urequiaru que equia nderese. Nde que urembaaquiatu quia. ¿Mañɨ ere ra urerecha re?” jenye raque ra seje cote. \v 27 Acheẽ nda jẽje cote. “Jaẽɨcuayãte se. Jẽso serecha. Mbae ɨcuã ngue jẽsaã saãte quia resẽ”, ae ra se hue cote. \v 28 Hue ra jenyeseo seo seje huee cote. Jeñee nda seje. “Abraham ño siquichɨ̃ nderese hue. isaac abe no. Jacob abe no. Dios cheẽ mbuchecuasa ja abe no. Ure chõ urecuchɨ̃ taicuee a”, jenye ra nyeseo seo seje huee. \v 29 Mangue jenda chooñoa nda ngaẽ ngaẽ Dios rɨɨchã aque mose. Quiaru quiaru ra equia Dios rese. \v 30 Ae eaquiatute riqui raque namo nae, ũquɨ̃ mo nda eñetẽ na pee cote. Ae eaquiatuãte riqui raque namo nae, ũquɨ̃ mo nguia ra siqui ecuasurã tuchɨ pee cote, ɨ que Jesús ñee nda. \s1 Jesús ia eã tuchɨ Jerusalén jenda rese \p \v 31 Aque nyaashɨ̃ mose que fariseos ngaẽ ñee Jesús je ra. —¡Eso a sɨ jẽ! Herodes ndeɨquia serɨ̃te quia co, ɨ que Jesús mbiirandu ra. \v 32 Jesús que ñee ee ra. —Eoita rã ño Herodes re. Jẽso ñee ee. “Jesús que ñee ndeje ra. ‘Taɨco mbɨrɨmbe rã aba checuayã ɨcuã jea jea mbia sɨ. Taɨco mbɨrɨmbe rã mbia rasi mbucherõ cherõ. Namo. Isamamɨ abe. Isamamɨ nongue ra ahuɨ erecha cote’, ɨ que Jesús ndeje ra”, jenye oso Herodes je. \v 33 Taɨcobe jiri namo. Isamamɨ. Isamamɨ nongue abe no. Jerusalén nguia nda seɨquia nguiã. Sã Dios cheẽ mbuchecuasa mano ja Jerusalén no. \v 34 Tacheẽ na jẽje, Jerusalén jenda. Seya eãte aɨcochɨ̃ jendese co. Hue jẽɨngo mbia ɨquia ɨquia beɨte hue. Dios cheẽ mbuchecuasa ɨquia ɨquia. Dios chɨmondo abe ɨquia ɨquia no. Sã nguira riqui nguiire reaquiatu mondo ujeoqui re no. “Eɨ̃ tae jendeaquiatu”, ae beɨte rei nguiã jẽje co. Secheẽ jẽisi sereã mbeɨ chõchɨ̃ nguia ã. \v 35 ¡Aɨco jendecha a cote jẽ! Jemae mae eã nda serese cote. “¡Co chɨ Dios rucucha ru quia co cote jẽ!” jenye mose, hue ramo nguia ra jemae serese cote. \c 14 \s1 Jesús mbia rete ruru mbucherõ \p \v 1 Jesús que oso rei quiaru fariseo rerecua mo nyuchúaa ra. Sábado mose. Fariseos mo ngue chɨ erea chemɨ ñemɨ nda. \v 2 Huee que emo ndasi riqui Jesús je ra. Erete ruru ja que ra. \v 3 Jesús que ñee fariseos je ra. Embesasa je abe. —¿Eɨcuãte se erasi mbucherõ mose sábado mose re? Ɨ ere. Jeñee seje, ɨ rei que Jesús ee ra. \v 4 Jesús cheẽ mose que mbia mo ñee eãte ee ra. Jesús que erasi mbucherõ mondo cote ra. \v 5 Jesús que ñee fariseos je ra. —Sã jenimba ticuasu riqui jaã no, ngoɨ oso ibicua rie. ¿Sábado mose ra jẽsiquíã nde? ɨ que Jesús ee ra. \v 6 Fariseos que ñee sereãte echeẽ mose ra. \s1 Jẽcuasu ra jẽsaã saãchɨ̃, ɨ Jesús mbia je \p \v 7 Mbia que erenda turã isirõ sirõ nguia ra. Ngoi sacuã ererecua ji. Ucuasu raã naa sacuã. Nyebe Jesús ñee nguiã ee. \v 8 —Jẽɨngo mose fiesta, ¡erenda turã mo nda jẽisirõchɨ̃ jẽ! Mbia chɨɨcuate mo nda tu arõ ndeje cote. \v 9 Fiestacha ra ñee arõte ndeje. “Ehuã na nde. Erenda turã tamondo sequiato je”, ɨ arõte ra ndeje. Ndeɨreɨ̃te ra huee cote. Pe quiti jiri ra nembucoi cote. \v 10 Jẽɨngo mose fiesta, pe quiti jiri chõ jengoi. Erenda turã isirõ nocoĩ. Ɨ̃ nda fiestacha ñee ndeje. “Quiatuchu a jiri, Sequiato. Erenda turã tose”, ɨ sacuã ndeje. Ɨ̃ nda mbia mae ja nderese. \v 11 Ae ererecua saã saã nguia nae, ũquɨ̃ nda siqui eñetẽ na cote. Ae siqui minguete quia nae, ũquɨ̃ nda siqui ererecuarã cote, ɨ que Jesús mbia je ra. \p \v 12 Fiestacha abe je que ñee cote ra. —Nde fiesta raã mose, “jenyu quiaru serese”, ¡erechɨ̃ nda mbaecha jiri je jẽ! Erechɨ̃ nda ndenongue je. Erechɨ̃ nda ndequiato tuchɨ je. Ũquɨ̃ mose ra embuchebi ndeje. Dios quia ra embuchebiã ndeje cote. \v 13 Nde fiesta raã mose, “jenyu quiaru serese”, ere chõ mbaecha reã je. Ere chõ mbia rasi rasi je. Mbia cuatayã je. Mbia resayã je. \v 14 Nde fiesta raã naa mose ũquɨ̃ je, ũquɨ̃ nda embuchebiã ndeje. Dios quia ra embuchebi ndeje, Dios quiato quera sɨ mose. Ũquɨ̃ mose ra ndeya tuchɨ, ɨ que Jesús fiestacha je ra. \s1 Ererecua quiaru mbaecha reã ndese \p \v 15 Ũquɨ̃ andu mose que emo ñee Jesús je ra. —Ababi tuchɨ siqui Dios rese ae ererecua tuchɨ mose, ɨ que emo ñee Jesús je ra. \v 16 Jesús que ñee ee ra. —Sã emo fiesta raã no. “Jenyu quiaru serese”, ɨ sacuã mbia tubɨrɨã je. Mbia chɨurã ngue esaã tuchɨ ra. \v 17 Echɨurã quiche ja mose que ngũimba mo mondo cote ra. “Ae je acheẽ, sã ecuaẽ quiaru cote”, ɨ que ngũimba je ra. \v 18 “Ateẽ. Aso eã nda se. Serecoteãte chõchɨ̃”, ɨ ja ja que ra. “Ibi mo ngue aisi ramote ra. Taso rã erea”, ɨ que emo ucheẽ mondo fiestacha je ra. \v 19 “Ticuasu mo ngue aisi ramote ra. Cinco yuntas. Taso rã erea”, ɨ que emo ucheẽ mondo no nda. \v 20 “Seninisirã mo areco ramote co. Nyebe ra asoã quiaru nderese huee”, ɨ que emo ee no nda. \v 21 Erimba que tu nyebi ñee nguerecua je ra. “Erecoteã ja jate que ra. Quiaru eã nda nderese”, ɨ que erimba embiirandu ja ra. Ererecua que paama ɨ ra. Ngaẽ eã mose erea. Ae ñeembe nguiã ngũimba je. “Eso ñee ũquɨ̃ je quiatu no. Mbaecha reã je. Mbia rasi rasi je. Mbia cuatayã je. Mbia resayã je. Ũquɨ̃ ja je echeẽ. Sã ecuaẽ quiaru serese”, ɨ que ererecua ra. \v 22 Emo mose jiri que erimba ru ñee nyebi ee ra. “Acheẽ ñee ja que ee ra. Co ecuaẽ ndaque nguiã co. Mbia mɨɨte que ra”, ɨ que erimba ñee fiestacha je ra. \v 23 Ererecua que ñeembe ee ra. “Esobe ñee ñee emo je no. Eru ja sechuchua. Quiaru sacuã serese. Ɨ̃ nda sechuchua mbiitãyã jiri. \v 24 Ae je acheẽ nyii, ũquɨ̃ nda quiaruã tuchɨ serese cote”, ɨ que ererecua ñee asi ra, ɨ que Jesús ñee nda. \s1 Jesús ruɨ aba siqui jeɨ aronea \p \v 25 Mbia tubɨrɨã ngue siqui quia Jesús ruɨ ra. Jesús que uba ñee ee ra. \v 26 —Ae nyesecua tuchɨ quia ngu rese sesɨ, ũquɨ̃ nda serimba eã. Ae nyesecua tuchɨ quia usi rese sesɨ, ũquɨ̃ nda serimba eã no. Ak nyesecua tuchɨ quia ngũinisi rese sesɨ, ũquɨ̃ nda serimba eã no. Ae nyesecua tuchɨ quia nguiirĩ ndese sesɨ, ũquɨ̃ nda serimba eã no. Ae nyesecua tuchɨ quia ngõngue ndese sesɨ, ũquɨ̃ nda serimba eã no. Ae nyesecua tuchɨ quia ngueco rese sesɨ, ũquɨ̃ nda serimba eã no. Ũquɨ̃ ja ra serimba eã. \v 27 Ae mano sereãte serɨɨ̃, ũquɨ̃ nda serimba eã no. Ae siqui sereãte quia seruɨ, ũquɨ̃ nda serimba eã no. \v 28 Sã emo ñee no. “Sechuchua tasaã na”, ɨ. “¿Manya mbae isiquia ra amumba sechuchua raã sacuã nde?” ɨ nyii eao nonde. \v 29 Sã uchuchua raã naa ndaque no. Ɨhuaẽ tiquia tiquia raque. Huɨ beɨ chõ esɨ cote. Hue mbia ɨquia ɨquia ee cote. \v 30 “Co uchuchua saã saã ndei cose. Saã ja eã mbeɨ chõchɨ̃ nae”, ɨ ra mbia ɨquia ɨquia ee. \v 31 Sã soldados rerecua ɨcuã ɨcuã emo je no. Guerra raã serɨ̃ ee. Guerra raã nonde ra ndua ndua. “Ae quiatu que soldados tubɨrɨãte embae sesɨ ra”, ɨ uchɨangui re cote. \v 32 Nyebe guerra raã eã nguiã ee. Nyebe ucheẽ turã mondo nguiã ee. Ɨsho mose. “¡Nandeɨco turã ño nyɨese jẽ!” ɨ ee. \v 33 ¡Eɨ̃ jenye sɨ chõ nguia jẽ! Jendua rã nguia nyii. Jẽ jembae recha ja eã mose, serimbarã eã nda jẽ. \s1 Embiquesa ɨse quiachamba mose \p \v 34 Embiquesa turãte raque. Embiquesa ɨse quiachamba mose, eɨcuã tuchɨ cote. \v 35 Ñio ye echã aronea cote. Eɨcuãte cote. Emombo beɨ chõ cote. Ae eisate riqui, secheẽ jeñandu, ɨ que Jesús ra. \c 15 \s1 Oveja quiachã je \p \v 1 Mbia ɨcuã ngue Jesús sɨɨchã nguia ra. Ae impuestos isi isi quia, ũquɨ̃ abe que Jesús sɨɨchã nguia ra. Echeẽ andu sacuã. \v 2 Nyebe fariseos ñee ɨcuã ɨcuã nguiã Jesús rɨɨ̃. Embesasa abe ñee ɨcuã ɨcuã nguiã erɨɨ̃ no. —¿Mbaerã Jesús riqui mbia ɨcuã isi turã turã nde? ¿Mbaerã eriqui quiaru erese re? ɨ que equia ñee Jesús mbutereã tuchɨ ra. \v 3 Nyebe Jesús ñee nguiã ee. Embaaquiatu sacuã. \p \v 4 —Sã emo nimba quiachã oveja no. Cien ndei erimba. Co mɨɨ ngue quiachã ee ra. Aque esɨ quia quiachã je requia aque. Eataque recha. Noventa y nueve recha. \v 5 Quiachã je rea mose, suɨ cote. Equiaama cote. Eya tuchɨ erese cote. \v 6 Tu uchuchua cote. “Quiatuchu rã”, ɨ uquiato je cote. Nguesenda je abe no. “Quiachã je que atea cote ra. ¡Sã jẽ! Jẽya tuchɨ serese cote”, ɨ que uquiato je ra. \v 7 Tacheẽ nyecua jẽje. Quiachã je mo nyebi mose, Dios iate riqui co. Mbia ɨcuã tu mose ee, Dios iate riqui erese co. Ae uturã saã saã nguia nae, ae huɨɨcuã secha sereãte quia nae, ũquɨ̃ ndese quia Dios ia eãte re. \s1 Mbae isiquia quiachã je \p \v 8 Sã cuña mo mbae isiquia diez quereco no. Sã aque mɨɨ quiachã ndaque ee no. Lamparina ngue emendi eresae sacuã nda. Sã uchuchua tii no. Mbae isiquia rea chee. \v 9 Ereare que ñee uquiato ja je ra. “Quiachã je que atea cote ra. ¡Sã jẽ! Jẽya tuchɨ serese cote, ɨ que uquiato je ra. \v 10 Aɨco ñee nyecua jẽje a. Mbia mo huɨ mose huɨɨcuã sɨ, ángeles ibatenda ia tuchɨ erese, ɨ que Jesús ra. \s1 Ae ngu secha \p \v 11 Jesús que ñeembe ee ra. —Sã ameɨ mo eriirĩ nyeremo no. \v 12 Eriirĩ ndiquii que ñee ngu je ra. “Paba, mbae isiquia ataque embu rã se sembaerã. Ndemano nonde”, ɨ que ñee ngu je ra. Ae eru mbae isiquia mbuchecha nguiã ee. Mondo eo cote. \v 13 Isamamɨ nongue que eriirĩ nduɨnda umbae rerecoquiatu ra. Ae oso nguiã ɨsho cote. Ngu recha. Huee que mbae isiquia umbae mumba chooño ja ra. Mbae ɨcuã ndɨbɨshorõ. \v 14 Hue jenda mbia chɨu que uate cote ra. Ameɨ ndiirĩ abe riãcuã nyee que ra. Umbae mumba chooño jare. \v 15 “Taquieɨ quieɨ rã oso ererecua mo je”, ɨ chee. “Teasu socoɨ esaarõ na serimba”, ɨ chee ererecua mo ee. \v 16 “Teasu chɨu au chõ mbichɨ̃ ira a. Seriãcuã tuchɨchɨ̃”, ɨ chee ameɨ ndiirĩ. Emo ngue embuquiaruã mbeɨ ra. \v 17 “Paba rimba chɨchɨ̃ quiaru turãte sechuchua huee, seriãcuã mose aa. \v 18 Tasobe rei Paba rea. Tacheẽ ndei oso ee. ‘Seɨcuã tuchɨte que ndeje curɨ ra, Paba. Paba ibatenda je abe no. \v 19 Seriirĩ ere eã seje cote. Nderimbarã taɨco cote’, tae rã oso Paba je”, ɨ que ndua ndua uchɨangui re cote ra. \v 20 Ngu rea que esɨ cote ra. Ɨsho ereco mose que eru mae erese ra. Ameɨ ɨa eã tuchɨ que eriqui erese ra. Ameɨ ngue oso uchã nguiirĩ ndese oo ra. Equiaama. Eritii riite no. \v 21 Ngu je que eriirĩ ñee ndei cote ra. “Seɨcuã tuchɨte que ndeje curi ra, Paba. Paba ibatenda je abe no. Seriirĩ ere eã seje cote”, ɨ rei que ngu je ra. \v 22 Eru que ñee ngũimba je cote ra. “Eɨrao turã mo emondo seriirĩ je. Eiyaorã abe mo emingue ee. Anillo mo abe emingue eo rese. \v 23 Ticuasu quira mo jẽquishĩ echo je. Nandequiaru tuchɨ erese. Fiesta nandesaã ee. \v 24 Seriirĩ ngue mano naanguia oso curɨ resẽ. A eru quera sɨ raanguia seje a. Quiachã tuchɨ que oso serecha ra. A erube seje a cote”, ɨ que ameɨ ngũimba je ñee nda. Eya tuchɨ cote. Nyebe fiesta raã nguiã nguiirĩ je. \p \v 25 Ameɨ ndiirĩ nongue que siqui úcoo ra. Ngasẽ ndaque u quia uchuchúaa cote. Tõotõ ɨ que echandu ra. Mbia cheĩ cururi abe andu. \v 26 Ñee ngue erimba mo je ra. “¿Mbaerã eriqui toõtõ ɨ re? ¿Mbaerã mbia riqui nyuruqui re?” ɨ que ameɨ ndiirĩ ndiquii ra. \v 27 Erimba que ñee ee ra. “Ndenongue que tu ngasẽ nderu je ra. Nyebe ticuasu ɨquia nguiã ee”, ɨ que erimba ñee ee ra. \v 28 Ae enongue paama ɨ nguiã ngu je. Ɨque sereã nea ngu chuchúaa. Ae eru tu nguiã usẽ ñee ee taicuee. “Eɨque rã mae ndenongue rese”, ɨ rei que eru ee ra. \v 29 Eriirĩ ngue ñee ngu je ra. “Cosete que aɨco rei quieɨ quieɨ ndeje. Ndecheẽ ngue amumba mumba eãte quia emo mose. Mbae mo ngue ereɨquia eã mbeɨte seje. Sembae fiesta raã sacuã sequiato rese. \v 30 Ae tu ramo nderiirĩ, ¿mbaerã ticuasu mo ereɨquia ee re? Umbae que emumba chooño oso curɨ resẽ. Siqui siqui cuña ɨcuã ndese. ¿Mbaerã ereɨco fiesta raã ee re?” ɨ que eriirĩ ngu je ra. \v 31 Eru que ñee echeẽ mose ra. “A ereɨco beɨte serese a resẽ, Echo. Sembae ja chõ nembaerã ndesẽ. \v 32 Ndenongue quiatu que quiachã nandesɨ resẽ. Mano naanguia oso nandesɨ. A eru sɨ quera raanguia nande je a. Nyebe fiesta nandesaã ee. Nandeya tuchɨ rã erese”, ɨ que eru nguiirĩ nongue je ra, ɨ que Jesús mbia je ra. \c 16 \s1 Ererecua rimba mo ɨcoquiatu \p \v 1 Jesús que ñee uchɨmbaaquiatu je ra. —Sã ererecua mo mbaechate riqui no. Erimba mo ngue embae saarõ ja quia ra. “Nderimba que nembae mbuquiachã quiachã nguia ra”, ɨ que mbia mo ererecua mbiirandu cote ra. \v 2 Ererecua que ñee ee ra. “¿Mbaerã mbia riqui ñee nderɨɨ̃ seje re? ¡Cuentas esaã saã mbia mbae ja jẽ! Sembae raarõsa eã nda nde cote”, ɨ que ererecua ngũimba je ra. \v 3 Erimba que ndua ndua uchɨangui re cote ra. “¿Mañɨ ae ra sequia sererecua se mombo mose re? Sequirãcuã neate quieɨ quieɨ sacuã ndesẽ. Seɨreɨ̃te ache ache ɨ mbia je. \v 4 Ũquɨ̃ ño nda asaã ee nda. Ɨ̃ nda mbia seisi turã uchuchúaa sembae eã mose”, ɨ que erimba uchɨangui re ra. \v 5 Ae deber ɨ quia ererecua je, ũquɨ̃ je que erimba ñee nda. Co mɨɨ mɨɨ je. “¿Manya deber ere sererecua je re?” ɨ que erimba emo je ra. \v 6 “Cien latas de aceite que deber ae ee ra”, ɨ que erimba je ra. Erimba que ñee ee ra. “Nembae cuenta nandemombo chõ. Emo nandesaã asi. Cien eã nda cote. Cincuenta achõ ño nda cote”, ɨ que erimba ee ra. \v 7 Ae deber ɨ quia ererecua je, ũquɨ̃ mo je que erimba ñee no nda. “¿Manya deber ere sererecua je re?” ɨ ee. “Cien bolsas de trigo que deber ae ee ra”, ɨ que erimba je ra. Erimba que ñee ee ra. “Nembae cuenta nandemombo chõ. Emo nandesaã asi. Cien eã nda cote. Ochenta achõ ño nda cote”, ɨ que erimba ñee ee ra. \v 8 Ererecua que jirandu erese cote ra. “Serimba aracua chõ eriquichɨ̃ nde no”, ɨ que ererecua ra. Mbia ibi jenda aracua tuchɨ chõchɨ̃ Dios quiato sɨ. \v 9 Acheẽ tuchɨ quia jẽje co. ¡Mbae isiquia jemondo mondo quia ibatenda je jẽ! Eɨ̃ nda jẽquiato jiri. Eɨ̃ nda Dios jẽisi quiatu turã ibate jembae ua mose. Huee ra jẽɨngo beɨ cote. \p \v 10 Ae mbae ñetẽ saarõ turãte quia, mbae tubɨrɨã abe ra esaarõ turã nguia. Ae mbae ñetẽ saarõ turã eãte quia, mbae tubɨrɨã abe ra esaarõ turãyã nguia no. \v 11 Jẽ jembae mondo turã eã mose Dios je, Dios ra mbae turã mondo eã jẽje ibate. \v 12 Jẽ Dios mbae raarõ turã eã mose, ¿aba quia ra mbae mondo jẽje jembaerã tuchɨ cote re? \v 13 Co mɨɨ erimba siqui aronea ererecua nyeremo ndese. Ererecua nyeremo mose, huee ra erimba nguerecua nongue ucuãyã. Ererecua nongue ra ebite. Ae ndua beɨte quia mbae isiquia rese nae, ũquɨ̃ siqui aroneate Dios rese. Ae siqui beɨte quia Dios rese nae, ũquɨ̃ ndei ndua eã jiri mbae isiquia rese, ɨ que Jesús ra. \p \v 14 Fariseos que chɨ Jesús cheẽ andu ja ra. Mbae isiquia quiato tuchɨ que ũquɨ̃ nda. Nyebe ñee ɨcuã nguiã Jesús cheẽ mose. \v 15 Nyebe Jesús ñee asite nguiã ũquɨ̃ je. —Jẽ nguiarei jẽturã jembuchecua tuchɨ mbia résaa. Dios quiarei jeñɨangui renda ɨcua tuchɨ quia co. Ae eturã abareãte riqui mbia je nae, ũquɨ̃ Dios ucuãyãte quia co. \s1 Dios cheẽ nda ɨo ja \p \v 16 Moisés chɨmbesa que mbia mbaaquiatu quiatu nyii ra. Dios cheẽ mbuchecuasa chɨmbesa abe que mbia mbaaquiatu quiatu nyii ra. Juan tu nonde. Juan ngue Dios cheẽ turã senei senei cote ra. “Mbia rerecuarã tuchɨ ra Dios cote”, ɨ beɨ que Juan nguia ee cote ra. Nyebe mbia riqui nguiã ñee. “Dios rimba ra se”, ɨ tuchɨ mbia quia ã cote. \v 17 Ibei ua arõte quia co. Ibi abe ua arõte quia co no. Embesa ji Dios cheẽ nguia ra uayã mbeɨ. Io ja rae. \s1 Eɨcuãte ngũinisi mombo mose \p \v 18 Mbia ngũinisi mombo mose, ngũinisirã mo nderequia mose, eɨcuã tuchɨ ũquɨ̃. Adulterio, ɨ que ũquɨ̃ je ra. Ae eru mombo, emo aque rerequia mose, eɨcuãte ũquɨ̃ abe no. \s1 Mbaecha mo oso tata cuasu \p \v 19 Sã mbaecha tuchɨ mo ndiqui no. Huɨɨrao turã mingue mingue beɨ. Huɨɨrao nininya mingue mingue beɨ. Fiesta que esaã saã mbeɨ quia ra. Umbae mbae isiquia mumba chooño mbae rese. \v 20 Sã mbaecha reã mo abe riqui no. Lázaro, ɨ que ee ra. Erete reechu echu que ra. Huee que Lázaro riqui chɨ̃ mbeɨ ngoi ra. Mbaecha chuchua taronda jii. \v 21 Lázaro riãcuã ngue ñee mbeɨ quia ra. “Mbaecha chɨu rire nda au rã ña”, ɨ tuchɨ que equia uchɨangui re ra. Ñooñoo ngue ngaẽ ngaẽ nguia erete reechu rere rere ra. \v 22 Lázaro mbaecha reã ngue mano cote ra. Angeles que equerao mbae turãsa Abraham ndea ra. Mbaecha abe que mano nda. Mbia que echati ra. \v 23 Mbaecha que oso tata cuasu cote ra. Isho que mae Abraham ndese ra. Lázaro abe. \v 24 Sã ñeemombo mombo Abraham je no. “Paba Abraham, ndeya eã jiri serese ae. Serasite aɨco tata réndii a. Lázaro embu rã. Sã o mbia rã i je sechuru mbia sacuã”, ɨ rei que mbaecha ñeemombo Abraham je ra. \v 25 Abraham ngue ñee ee cote ra. “Mbae tubɨrɨãte que nembae nyii resẽ. Lázaro quiatu que mbae rasi saã tuchɨ quia nyii ra. A eriqui turãte a cote, nde nderasi rasi mose cote. \v 26 A jenda mo oso aroneate erasa ndeje hue. Hue jenda abe tu aroneate erasa ure je aa no”, ɨ que Abraham mbaecha je ra. \v 27 Mbaecha que ñeemombobe Abraham je ra. “Lázaro chõ emondo Paba chuchúaa no, Abraham. \v 28 Hue senongue cinco chɨ hue. Sã Lázaro sɨ ñee ee. Embiirandu. Ɨ̃ nda ecuaẽ eã mbae rasi raã a”, ɨ rei que mbaecha ñee Abraham je ra. \v 29 Abraham ngue ñee ee ra. “Ndenongue Moisés chɨmbesa rerequia hue. Dios cheẽ mbuchecuasa cheẽ abe rerequia hue no. Sã ũquɨ̃ mumbayã”, ɨ que Abraham ee ra. \v 30 Mbaecha que ñeembe Abraham je ra. “Embesa ji rerequia raque. Mano je oso mose ñee ee, aque cheẽ nguia ra emumbayã cote. Huɨɨcuã nda esecha cote”, ɨ rei que mbaecha ñee Abraham je ra. \v 31 Abraham ngue ñee ee ra. “Ndenongue Moisés chɨmbesa mumba mumba mose, mano je cheẽ abe ra emumba no. Eraaque mo quera sɨ je ñee mose ee, aque cheẽ abe ra emumba no”, ɨ que Abraham ñee mbaecha je ra, ɨ que Jesús ra. \c 17 \s1 Mbae ɨcuã nda nandesaã uquiachɨ̃ emo je \p \v 1 Jesús que ñee uchɨmbaaquiatu je ra. —Mbae ɨcuã nguiarei siqui beɨ tuchɨ mbia mbɨɨcuã nonde. Ae ñee nguia mbia je nae, “mbae ɨcuã esaã” ɨ nae, eɨcuã tuchɨ chõ ũquɨ̃ nde. Ae “mbae ɨcuã esaã” ɨ nae, ũquɨ̃ nda mbae rasi saã tuchɨ cote. \v 2 Ae ra mbae ɨcuã saã uquia seɨcuasa mo je nae, ũquɨ̃ nda mbae rasi saã tuchɨ cote. Ũquɨ̃ nda aba mombo chõ ama ndɨsa ye nyii re chã. Sɨta resebe ecua ji mondo. Ɨ̃ nda mbae ɨcuã naa uquia eãte rei seɨcuasa je. \v 3 ¡Jẽɨngo chooñoa ño nguia jẽ! Nderesenda ɨcuã mose ndeje, echeẽ ño ee. “Nandeɨco turã ño”, ere ee. Huɨ mose huɨɨcuã sɨ, eɨcuã sɨ etesareɨ chõ nde. \v 4 Sã nderesenda mbae ɨcuã naa naa siete veces ndeje no. Sã ñee ndaque siete veces ndeje no. “Mbae ɨcuã nda asaã eã ndeje cote”, sã ɨ raque ndeje no. Eɨcuã sɨ etesareɨ chõ, eɨcuã mbeɨ beɨ raque, ɨ que Jesús ñee ee ra. \s1 Jẽ Dios ĩcua jiri mose, eɨ̃ nda mbae mo jeñee mumba eãte rei \p \v 5 Jesús chɨmbaaquiatu que ñee ee ra. —Dios eɨcua tuchɨ rã ure je, ɨ que ñee Jesús je ra. \v 6 Jesús que ñee ee ra. —Jẽ Dios ɨcua jiri mose, ɨ̃ nda mbae mo jeñee mumbayãte rei. Ɨ̃ nda jeñee ndei ira je. “Nde ae echisiqui. Nde ae sɨ echitiquia ama ndɨsha ite re”, ɨ ira je. Ɨ̃ nda ira jeñee mumbayãte rei, jẽ Dios ɨcua jiri mose. \s1 Dios rimbachõ ño nande re, jenye chõ nguia \p \v 7 Sã emo nimba mo ndiqui beɨ turuquia rɨ̃ ticuasu raarõ arõ no. Ecuasẽ mose tuchúaa, ¿mañɨ nda ererecua ñee jeɨ ee re? “Equiaru rã”, ɨ jeɨ ee re. \v 8 Tei. I jeɨ eã nda ee. “Sechɨurã esaã naa seje. Sequiaru eteaquiatu rã nyii. Aquere quia terequiaru nde”, ɨ chõ nda ererecua ee. \v 9 Ererecua ra gracias ɨ eã ngũimba je. Erimbachõ ño ñene. \v 10 Eɨ̃ sɨ chõ jẽ no nde. Dios rimbachõ ño jẽ no nde. Ae rɨɨ̃ Dios riqui ñee jẽje, ũquɨ̃ naa ja mose, ¡jẽɨngo mingue chõ nguia ee jẽ! “Ae rɨɨ̃ Dios ñee nande je nae, ũquɨ̃ mɨɨ ño ngue nandesaã nda. Erimbachõ ño nande re”, jenye chõ nguia ico mingue, ɨ que Jesús ra. \s1 Jesús mbia leproso ata mbucherõ \p \v 11 Jesús que ngata sɨ Jerusalén ɨcha ruɨ ra. Galilea rɨ̃ ngue écoɨ quia ra. Samaria rɨ̃ abe que écoɨ quia ra. \v 12 Jesús que ngasẽ sucha tubɨrɨã moo nda. Hue que mbia rasi mo chɨ ee ra. Diez que ra. Eɨre rasi ja que ra. Lepra, ɨ que ũquɨ̃ mbia rasi je ra. Erasi que chɨ ɨcúe ɨsho jiri Jesús sɨ ra. \v 13 Ũquɨ̃ mbia rasi que ñeemombo mombo Jesús je ra. —¡Jesús! ¡Mbia mbaaquiatusa! Urembucherõ na ae, ɨ que ñeemombo mombo ee ra. \v 14 Jesús que mae erese cote ra. Ñee ngue ee ra. —Eno. Jẽso jendete reacuquia sacerdotes je, ɨ que Jesús ee ra. Ecuata mose chõ ngue nyerõ ja ra. \v 15 Ucherõ ndese mae mose que co mɨɨ ndu nyebi ñee Jesús je ra. Eya tuchɨ que ñeemombo mombo Dios rɨɨ̃ nda. \v 16 Ngoi que ngũíã ndese Jesús resa quiti ra. Nyibi que u ñee ee ra. Gracias ɨ tuchɨ que Jesús je cote ra. Samaria jenda que ae ra. Judío eã ngue ra. \v 17 Jesús que ñee nda. —Eatate que ambucherõ. ¿Ma eataque ma nde? ¿Ma nueve ma nde? Nyebiã ñochɨ̃ ecuaẽ gracias ɨ seje. \v 18 Co mɨɨ tuchɨ chõ tuchɨ̃ nyebi gracias ɨ Dios je co. Judío eã ndaque, ɨ que Jesús ra. \v 19 Jesús que ñee erasi je cote ra. —Ehuã. Eso cote. Nde que seɨcua ra. Nyebe arembucherõ nguiã, ɨ que Jesús ee ra. \s1 Mbia chɨangui re quiatu Dios riqui nguiã mbia rerecuarã \p \v 20 —¿Manosete ra Dios ru íbii mbia rerecuarã tuchɨ re? ɨ que fariseos ñee Jesús je ra. Jesús que ñee ee ra. —Mbia ra mae eã erese. \v 21 “¡Aa chõ Dios riqui mbia rerecuarã jẽ!” ɨã ndae. “¡Pee chõ Dios riqui mbia rerecuarã jẽ!” ɨã nda eno. Mbia chɨangui re quiatu Dios riqui nguiã mbia rerecuarã, ɨ que Jesús ra. \p \v 22 Jesús que ñee uchɨmbaaquiatu je cote ra. —Namo jiri ra jẽ seoseɨ oseɨ setiã mose cote. “Jesús nda siqui mbɨrɨ̃ na nanderese chã”, jenye rei nda re. \v 23 “Hue Cristo riqui hue”, ɨchõɨño nda mbia jẽje serɨɨ̃. “Pe eriqui pe”, ɨchõɨño nda jẽje no. “Nyia” jenyechɨ̃ nda ee jẽ. Ñeeñooño ndae. \v 24 Sechecuayã nguia ra achuã. Mbia ra mae ja quiatu senininya rese seru mose. Sã mbia riqui mae jate ama pirirã ɨ rese no. Eɨ̃ ae quia ra u mbia mumae ja. \v 25 Sechube nonde ra mbia ɨcuã tuchɨ seje. Mbae rasi ra asaã tuchɨ rã. Ae siqui namo ã mbia, ũquɨ̃ nda seririrõ tuchɨ rã. \v 26 Sã Noé mosenda mbia siqui sereã tuchɨ Dios rese no. Eɨ̃ sɨ ra mbia siqui sereã Dios rese sechu nonde no. \v 27 Sã Noé mosenda mbia quiaru chooño no. Ndua rocoɨ̃ Dios rese. Sã ngũinisirã nderequia chooño no. Sã mbae raã ñooño ndua rocoɨ̃ Dios rese no. Sã Noé ɨque chee arca ye no. Sã ama ndicuasu tu cote no. Sã mbia mano ja no. \v 28 Sã Lot mosenda abe mbia no. Sã quiaru chooño no. Sã mbae isi isi chooño no. Sã mbae eɨ̃ tiquia chooño no. Sã uchuchuarã naa ñooño no. Sã mbae raã ñooño no. Ndua rocoĩ Dios rese no. \v 29 Sã Lot usẽ nyee hue sɨ cote no. Sã Dios tata mbu ibate sɨ cote no. Sã Sodoma jenda oqueɨ ja aque mose no. \v 30 Eɨ̃ sɨ ra mbia mbae raã ñooño. Seru mose chee. Ndua rocoĩ serese. \v 31 Emo siqui mose taicuee se tu mose, ɨque eã nda uchuchua umbae rerecoquiatu. Ae siqui úcoo, nyebiã nda u uchuchua no. \v 32 ¡Lot ninisi rã nda jẽɨngochɨ̃ jẽ! \v 33 Ae ngueteãte quia ngueco rese nae, ereco ra quiachã esɨ. Ae ngueteã eãte quia ngueco rese nae, aque reco quia ra quiachãyã esɨ. \v 34 Sechu mose, aque isa ra nyeremo chɨ uque quisa ye. Co mɨɨ nda arao. Enongue ra siquichõ. \v 35 Cuña nyeremo nda chɨ mbua tocho no. Co mɨɨ nda arao. Enongue ra siquichõ no. \v 36 Mbia nyeremo nda chɨ úcoo no. Co mɨɨ nda arao. Enongue ra siquichõ no, ɨ que Jesús ra. \v 37 —¿Mangue ra ũquɨ̃ mangue re, Jesús? ɨ que echɨmbaaquiatu ra. Jesús que ñeembe ee ra. —Ae rɨ̃ mbae raaque riqui chɨ nae, huee ra urubu choɨ ja tuchɨ, ɨ que Jesús ra. \c 18 \s1 Eru cheecha ñee chɨɨbe ɨbe ererecua mo je \p \v 1 Jesús que ñee uchɨmbaaquiatu je ra. —Sã mbia riqui ñee mbeɨ Dios je. Sã tesareɨã mbeɨ ñee Dios je. \v 2-3 Sã eru cheecha mo ndiqui no. Oso chɨɨbe ɨbe ñee ererecua je no. “Ae sembae quereco nae, sã aque sembae meembe seje”, ɨ chɨɨbeɨ ɨbeɨ ererecua je. Dios quiatoã ndaque ererecua. Mbia quiato biãte raque aque ererecua. \v 4-5 Ererecua que eru cheecha cheẽ ñanduchõ nyii ra. Eru cheecha que ñee ɨ ɨ tuchɨ ee ra. Ererecua que ndua chee uchɨangui re ra. “Ari riqui ñee chɨɨbeɨ ɨbeɨ tuchɨchɨ̃ seje co. Echeẽ tamumbayã na”, ɨ chee que ererecua ra, ɨ que Jesús ñee uchɨmbaaquiatu je ra. \v 6 Ñeembe que ee ra. —Sã ererecua ari cheẽ mumbayã nyee no. Ererecua ɨcuãte raque. \v 7 Eɨ̃ nda Dios uquiato cheẽ mumbayã no. Dios quiato riqui ñee ñee mbeɨ Dios je co. Arõ mose. Isa abe. Dios riqui uquiato ucuãyãsa riisu isu raque co. \v 8 Dios ra uquiato cheẽ mumbayã nyee cote. Se tube mose íbii manya sequiato ra chɨ beɨ ñee Dios je reae, ɨ que Jesús ra. \s1 Mbia nyeremo ñee Dios je \p \v 9 Ucuasu raã naasa mo ngue chɨ Jesús je ra. Mbia ataque ririrõte que equia ra. Mbia ataque isi teã teã mbeɨ. Nyebe Jesũs ñee nguiã ũquɨ̃ je. \v 10 —Sã mbia nyeremo nyoɨ ɨque Dios chuchua no. Ñee Dios je no. Co mɨɨ ngue fariseo ra. Enongue que impuestos isi isi quia ererecua mbaerã nda. Mbia mbɨɨrɨ̃ ɨrɨ̃sa que ae ra. \v 11 Fariseo que ñee ndei Dios je ra. “Dios, seturãte se. Mbia ɨcuã na eã ño se re. Co mbia mbɨɨrɨ̃ ɨrɨ̃sa rã eã ño se re. Mbae mbuquiachãsa eã ño se no nde. Acheẽ ñooño eã ño se re. Emo ninisi rese aɨcoãte se. Mbia ambɨɨrɨ̃ ɨrɨ̃ ãte quia co. \v 12 Aquiaruã mocoɨ̃te quia ndua beɨ nderese co. Diezmos amee mee mbeɨte quia ndeje co”, ɨ rei que fariseo ñee Dios je ra. \v 13 Aba mbɨɨrɨ̃ ɨrɨ̃sa que chɨ̃ ɨsho ra. Uãquĩ ngue embucheseco ibi quiti ra. Uchɨã ngue eisi ñee Dios je ra. “Ndeyayã ño serese, Dios. Mbae ɨcuã asaã saã mbeɨ chõchɨ̃ nguia co. Seyayã tuchɨchɨ̃ seɨcuã ndese”, ɨ que ñee Dios je ra. \v 14 Tacheẽ nyecua rã jẽje. Dios que aba mbɨɨrɨ̃ ɨrɨ̃sa cheẽ isi turã nda. Ɨco minguete quiatu nguiã ñee ñee Dios je. Fariseo quiatu ngue uturã saã saã mbeɨte nguiã ñee Dios je. Nyebe Dios echeẽ ñanuate nguiã. Ae ucuasu saã saã nguia nae, ũquɨ̃ nda Dios isiãte. Ae ɨco tochei quia Dios je, ũquɨ̃ nguiatu ra Dios isi, ɨ que Jesús ra. \s1 Jesús mbia riirĩ isi turã turã \p \v 15 Mbia que nguiirĩ ngurucuaẽ cuaẽ nguia Jesús je ra. Jesús oco oco sacuã erese. —¿Mbaerã jendiirĩ jendu quia co re? ɨ rei que Jesús chɨmbaaquiatu ñee mbia je ra. \v 16 Jesús quiatu que ñee nda. —Tei. Jẽsecha. Sã nguiirĩ ndurucuaẽ seje. Eɨ̃ ño Dios rimba re. Mbia riirĩ na. Ucuasu raã naa eã. \v 17 Mbia riirĩ na ño jẽɨngo Dios isi turã. Eɨ̃ jenye mose, Dios rimba tuchɨ ra jẽ cote, ɨ que Jesús ra. \s1 Acuanɨndu mbaecha mo ñee Jesús je \p \v 18 Ererecua mo ngue ñee Jesús je ra. —Mbia mbaaquiatusa turãte nde. ¿Mañɨ ae ra se siqui beɨ nonde ibate re? ɨ que ererecua ñee Jesús je ra. \v 19 Jesús que ñee ee ra. —¿Mbaerã ereɨco eturã ɨ seje re? Dios mɨɨ ño eturã ndesẽ. \v 20 Dios cheẽ ereɨcuate resẽ: “Emo ninisi rese ra ereɨcochɨ̃. Mbia mo nda ereɨquiachɨ̃ no. Mbae ra erembuquiachãchɨ̃. Erecheẽ ñooñochɨ̃ nda emo nɨɨ. Ndeturã ño nderu je. Ndeturã ño ndesi abe je”, ɨ que Dios cheẽ nda, ɨ que Jesús ñee ererecua je ra. \v 21 Ererecua que ñee ndei Jesús je ra. —Ũquɨ̃ ngue amumbayã ja beɨ quia ra. Señetẽ mosenda beɨ, ɨ rei que ererecua ra. \v 22 Jesús eandu mose que ñee ee ra. —Mbae mɨɨ mo abe eresaã eãte. Ã abe esaã. Nembae emondo mondo ja mbia mbaecha reã je. Nde ũquɨ̃ naa mose, mbae tubɨrɨã nda nde, ndeɨco mose ibate. Nembae mondo ja mose mbaecha reã je, seruɨ eɨco cote, ɨ que Jesús ee ra. \v 23 Ererecua Jesús cheẽ andu mose que echosoi oso serɨ̃te cote ra. Mbaecha tuchɨte quiatu ngue ae re. \v 24 Jesús que mae mbaecha ia eã ndese ra. Ñee ngue mbia je cote ra. —Mbaranguiatu ãte mbaecha je ngasẽ sacuã ibate Dios rese. \v 25 Sã ticuasu mo ndiqui oso aroneate aguja sorei rɨ̃ no nae. Eɨ̃ sɨ chõ mbaecha no nde. Oso aronea ibate Dios rese, ɨ que Jesús ra. \v 26 —¿Aba quia ra oso Dios rea re no? ɨ que mbia Jesús je cote ra. \v 27 Jesús que ñee ee ra. —Ae mbia saã aroneãte quia nae, Dios mɨɨ ño nda esaã, ɨ que Jesús ee ra. \v 28 Pedro que ñee Jesús je ra. —Ure que urembae uresecha ja ra. Siqui sacuã nderuɨ, ɨ que Pedro ee ra. \v 29 Jesús que ñee ee ra. —Emo umbae recha ja mose Dios rɨɨ̃, Dios ra esɨbɨshorõ tuchɨ ee. Ae uchuchua secha. Ae ngu secha. Ae usi secha. Ae ngõngue secha. Ae ngũinisi secha. Ae nguiirĩ secha. \v 30 Ũquɨ̃ mbae ja ra Dios sɨbɨshorõ tuchɨ. Ibii mbia reco beɨ mose. Aquere ra Dios emingo beɨ ibate cote, ɨ que Jesús ra. \s1 Mbia ra seɨquia, ɨ sɨ Jesús \p \v 31 Jesús que ñee ɨcúee uchɨmbaaquiatu doce je ra. —Co nandeso quia Jerusalén co. Ae Dios cheẽ mbuchecuasa mbesa mbesa quia serɨɨ̃ nyii nae, ũquɨ̃ nda ɨo ja cote. \v 32 Mbia ra semee judíos eã je cote. Mbia ra secheẽ naa naa. Ñee ɨcuã tuchɨ ra seje. Ñinimbu nimbu ra serese. \v 33 Seiruã nua ndae. Seɨquia ra cote. Tres nyaashɨ̃ mose ra aquera sɨ, ɨ que ñee ee ra. \v 34 Echɨmbaaquiatu que echeẽ ɨcuayãte ra. —¿Mbae rɨɨ̃ eriqui ñee nande je re? ɨ que nyue ra. \s1 Jesús eresayã mo mbucherõ Jericoo \p \v 35 Jesús Jericó rurubi mose que eresayã mo ndiqui ee ra. Ñeenda jie que eñɨ ache ache ɨ mbia je ra. \v 36 Eresayã ngue mbia tubɨrɨã quɨcoɨ chandu ra. —¿Mbae ere? ɨ que eresayã emo je ra. \v 37 —Co Jesús coɨ quia co. Nazaret jenda coɨ quia co, ɨ que emo eresayã je ra. \v 38 Eresayã ngue ñee mombo ra. —¡Jesús! ¡David rucucha! ¡Ndeya eã ño serese jẽ! ɨ que eresayã ñee Jesús je ra. \v 39 Ae rane nyoɨ quia, ũquɨ̃ ngue ñee ndei eresayã je ra. —¡Equɨrɨrɨ chõ jẽ! ɨ rei que ee ra. —Jesús, ¡ndeya eã ño serese jẽ! ɨ bei beɨ que Jesús je ra. \v 40 Jesús que tiba cote ra. —Eresayã jendu rã, ɨ que mbia je ra. Eresayã ngue oso Jesús rɨɨchã cote ra. \v 41 —¿Mañɨ ae ra ndeje re? ɨ que Jesús ñee ee ra. —Seresa embuturã na, Sererecua, ɨ que eresayã nda. \v 42 Jesús que ñee ee ra. —Nderesa que cote ra. Seɨcuate quiatu ngue se re. Nyebe arembucherõ nguiã, ɨ que Jesús ee ra. \v 43 Aque mose tuchɨ que eresayã ndesa turã cote ra. Mae turã ngue cote ra. Jesús ruɨ que esɨ quia cote ra. Ñee turã turã tuchɨ que equia Dios rɨɨ̃ cote ra. Ae mae erese nae, ũquɨ̃ abe que ñee turã ja quia Dios je cote ra. \c 19 \s1 Taɨco nderese, ɨ Zaqueo Jesús je \p \v 1 Jesús que ngasẽ Jericoo cote ra. Sucha tubɨrɨã ite rɨ̃ ngue esɨ quia ra. \v 2 Mbia mbaecha mo ngue siqui ee huee ra. Zaqueo, ɨ que ee ra. Aba mbɨɨrɨ̃ ɨrɨ̃sa que ae ra. Impuestos isi isiquia rerecua que ae ra. \v 3 —Jesús rese tamae. Jesús taɨcua rã, ɨ rei que Zaqueo ra. Mbia tubɨrɨã ngue Jesús chatite esɨ ra. Zaqueo jua tuchɨ que ra. Nyebe mae aroneate nguiã Jesús rese. \v 4 Zaqueo que oso uchã Jesús nonde ra. Nyuɨ que oso ira mo ñɨ nda. Jesús ucua rese mae sacuã. \v 5 Jesús que ngasẽ Zaqueoqui re cote ra. Soboiba que mae erese ra. —Equichi, Zaqueo. Taso ndechuchua nderese, ɨ que Jesús ee ra. \v 6 Zaqueo que nguichi asi u cote ra. Eyate que Jesús rerao uchuchúaa ra. \v 7 Mbia que ñee ñee tuchɨ Jesús rɨɨ̃ cote ra. —¿Mbaerã Jesús sɨ quia mbia ɨcuã nyuchúaa aque re? ɨ tuchɨ que mbia ñee nda. \v 8 Zaqueo que juã ñee Jesús je ra. —Sererecua, tacheẽ ndeje. Sembae tachisia nyibite rɨ̃ mondo sacuã mbia mbaecha reã je. Ae asirõ ñooño mbia sɨ nae, ũquɨ̃ tambuchebibe ee. Eata tambuchebibe ee, cuatro veces, ɨ que Zaqueo Jesús je ra. \v 9 Jesús que ñee ee cote ra. —Arerirõ ngue mbae ɨcuã sɨ namo nda. Judiote quiatu nde re. \v 10 Quiachã je requia chõ achu nguiã ibate sɨ co. Quiachã je mingo beɨ sacuã abe chõ achu nguiã ibate sɨ co no, ɨ que Jesús ra. \s1 Mbae isiquia jembaata, ɨ ererecua ngũimba je \p \v 11 Mbia que Jesús cheẽ ñandu turã nguia ra. Jerusalén ndurubite que echoɨ quia ra. —Mbia rerecuarã ja ra Jesús cote reae, ɨ rei que mbia quia ndua ndua ra. Nyebe Jesús ñee nguiã ee. \v 12 —Sã mbia mo ndiqui oso ibimo ɨsho tuchɨ no. “Mbia rerecuarã eɨco nde cote”, ɨ nonde mbia pe jenda ee. Aquere ra eru mbia rerecuarã cote. \v 13 Sã ñee ja ngũimba je oso nonde no. Diez rei erimba. Mbae isiquia atate que embuchao chao ngũimba je ra. “Ã mbae isiquia jembaata ata oso quia. Sechu mose chee”, ɨ que ngũimba je ra. \v 14 Sã hue jenda mbia aque ucuãyãte no. Comisión ngue emondo ra. “Aque urebiãte urererecuarã”, ɨ rei que comisión mondo ra. \v 15 Gobierno ngue emɨɨ mbeɨ chõ ererecuarã nda. Nyebe uba beɨ u nguiã uchuchua cote. Ngũimba je que ñee cote ra. Ũquɨ̃ diez. Ae je eriqui mbae isiquia mondo nae, ũquɨ̃. “¿Sechɨmee mbae isiquia jembaata ata rei re?” ɨ jaaja que ngũimba je ra. \v 16 Erimba mo ngue ñee ee ra. “Ae. Aque mɨɨ ngue eremee ndei seje nyii, ambaatate que se cote ra. Diez que cote ra”, ɨ que nguerecua je ra. \v 17 Ererecua que ñee ee ra. “Coche ñene. Serimba turãte nde. Mbae ñetẽ ngue eresaã turãte quia secheẽ nguire ra. Nyebe mbae cuasu tamondo ndeje cote. Diez pueblos rerecuarã nda nde cote”, ɨ que ererecua ngũimba ñiinda je ra. \v 18 Erimba nongue que tu ñee ee cote ra. “Aque mɨɨ ngue eremee ndei seje nyii, ambaatate que se cote ra. Cinco que cote ra”, ɨ que nguerecua je cote ra. \v 19 Ererecua que ñee ae abe je no nda. “Eno. Cinco pueblos rerecuarã nda nde cote”, ɨ que aque ngũimba je ra. \v 20 Erimba nongue que tu ñee ee cote ra. “Co nembae mbae isiquia co. Tiru ye que areco beɨ ra. \v 21 Sesiquichete quiatu ngue ndesɨ re. Erequeteãte quiatu nguiã mbae rese. Ndechitiquia eã abe ereɨshao shaote quia co. Nyebe nembae mbae isiquia areco quiatuchõ ño nguiã ndeje”, ɨ que aque nguerecua je ra. \v 22 Ererecua que paama ɨ tuchɨ ñee ee ra. “Serimba ɨcuã tuchɨchɨ̃ nde re. Nde sɨ́ chõ erecheẽ nguiã sembiirandu. ‘Nembae que ambaata eãte ra’, ere chõchɨ̃. ‘Areco quiatuchõ ño nguiã’, ere chõchɨ̃. Se ngueteã mose mbae rese ndeje ¿mbaerã secheẽ eremumba re? \v 23 ¿Mbaerã sembae mbae isiquia eremondo eã banco re? Ɨ̃ nda ñɨmbaata jiri rei seje”, ɨ que ererecua ñee asi aque ngũimba je ra. \v 24 Ae chɨ huee, ũquɨ̃ je que ererecua ñee nda. “Ae sembae quereco chooño nguia nae, jẽsirõ na esɨ. Ae diez quereco quia nae, aque je jemondo”, ɨ que ererecua ra. \v 25 Mbia que ñee ererecua je ra. “¿Mbaerã nda re? Eatate ae resẽ. Diez que ae resẽ. ¿Mbaerã nda emo abe eremondo ee re?” ɨ que mbia ñee ererecua je ra. \v 26 Ererecua que ñee ee ra. “Ae embaete nae, mbae tamondobe ee. Ae mbae quereco ãte quia nae, embae tasirõ ja esɨ. \v 27 Seucuãyãsa jendu ja rã. Ae ñee nguia serɨɨ̃. ‘Aque urebiãte urererecuarã’, ae ɨ quia serɨɨ̃. Ũquɨ̃ jendu ja. Ũquɨ̃ jẽɨquia ja sésaa”, ɨ que ererecua ra, ɨ que Jesús ñee mbia mbaaquiatu ra. \s1 Jesús ngasẽ Jerusalén \p \v 28 Jesús cheẽ jare que ngata sɨ Jerusalén ɨcha ruɨ ra. \v 29 Jerusalén ndurubite que echoɨ ngasẽ nda. Betfagé, ɨ que hue sucha je ra. Betania, ɨ que hue sucha erurubinda je no nda. Ibi ibate abe que chɨ̃ huee ra. Monte de los Olivos, ɨ que ee ra. Hue sɨ que uchɨmbaaquiatu nyeremo mondo cote ra. \v 30 —Aɨchɨ súchaa chõ jẽso rã. Burro riirĩ cuasa ra chɨ̃ jẽje hue. Ae ato emo nyuɨ ãte. Jenyura seru seje. \v 31 “¿Mbaerã nda jenyura re?” ɨ mose emo jẽje, jeñee ee. “Nandererecua que jendu ɨ ra”, jenye ee, ɨ que Jesús ũquɨ̃ nyeremo mondo ra. \v 32 Nyoɨ que súchaa ra. Ae rɨɨ̃ Jesús ñee ee nae, ũquɨ̃ ngue nyecua ja ee cote ra. \v 33 Burro riirĩ ngue etea ra. Era mose que echa ñee ee ra. —¿Mbaerã jẽɨngo era era re? ɨ que ee ra. \v 34 Jesús chɨmbaaquiatu que ñee ee ra. —Nandererecua que jendu ɨ ra, ɨ que echa je ra. \v 35 Burro riirĩ ngue ecuruchoɨ Jesús je cote ra. Echɨmbaaquiatu que huɨɨrao chono ñono burro arõ nda. Mbia que Jesús mbuchuɨ burro ato cote ra. \v 36 Jesús ngata mose burro ato, mbia que huɨɨrao mbiitee ee ibi rɨ̃ nda. Jesús nonde. Jesús oso sacuã hue rɨ̃. \v 37 Jesús quiato tubɨrɨã tuchɨ que nyoɨ quia erese ra. Monte de los Olivos ɨcha re ngasẽ mose, Jesús quiato que tasẽ tasẽ tuchɨ ra. Eya tuchɨ que ra. Ñee mombo mombo turã ngue Dios je cote ra. —Jesús riqui mbia mae sayã naa naa tuchɨ mbia je co, ɨ que ñee mombo mombo turã Dios je ra. \v 38 Mbia ia tuchɨ que tasẽ tasẽ nda. —Co nandererecua ru quia ngasẽte co. Co Dios chɨmbu ru quia ngasẽte nande je co. Dios turã tuchɨte nande je, ɨ que mbia ia tuchɨ ra. \v 39 Fariseos mo abe que chɨ huee ra. Ũquɨ̃ ngue ñee ndei Jesús je ra. —Ndechɨmbaaquiatu embaasẽ asẽ eã jiri ae, ɨ rei que Jesús je ra. \v 40 Jesús que ñee ee ra. —Sequiato ñeemombo mombo eã mose serɨɨ̃, eɨ̃ ndei ra sɨta ñeemombo mombo serɨɨ̃ cote, ɨ que ñee nda. \p \v 41 Jesús que ngasẽ serɨ̃te oso quia Jerusalén cote ra. Sucha checuate que esɨ quia ee cote ra. Jesús ia eã tuchɨ que Jerusalén ndese ra. Nyeseo que erese cote ra. \v 42 Jesús que ñee sucha tubɨrɨã je cote ra. Jerusalén je. —Seyayã tuchɨ aɨco nderese co, Jerusalén. Mbia mbiasa ereɨcuayã mbeɨ chõchɨ̃ nguia co. Echecuayã mbeɨ chõ eriquichɨ̃ ndeje co. \v 43 Mbae rasi ra eresaã tuchɨ cote. Ndeucuãyãsa ra nderiquisã tuchɨ cote. Nemama nda ecuaẽ. \v 44 Sucha ra embucoɨ ja ndeyenda. Sɨta ra embucoɨ ja tuchɨ mbia chuchua sɨ. Mbia ra mano ja ndeyenda cote. Dios quiatu ngue ereisiã mbeɨte nguiã. Dios sembu mose nderea, aque mose abe que seisiãte no nda, ɨ que Jesús ñee Jerusalén je ra. \s1 Jesús mbia mbusẽ Dios chuchua sɨ \p \v 45 Jesús que oso Dios chuchúaa ra. Huee que mbia riqui mbae isi isi querabe ra. Mbae mondo mondo abe mbae isiquia rɨbɨshorõ. Jesús que ũquɨ̃ mombo ja Dios chuchua sɨ ra. \v 46 Jesús que ñee mbia je ra. —“‘Mbia cheẽsa Dios je’, ɨ ra mbia Dios chuchua je”, ɨ que embesa ji ra. Jẽ nguia jẽɨcuã tuchɨte Dios chuchua je re. Mbae mbuquiachãsa chuchuarã ño jẽsaãte chɨ̃ nguiã Dios chuchua je, ɨ que Jesús ũquɨ̃ je ra. \v 47 Jesús que mbia mbaaquiatu quiatu beɨ quia Dios chuchúaa ra. Ererecua cuabẽte que mae ɨcuã ɨcuã nguia erese ra. Sacerdote rerecua. Embesasa abe no. Mbia rerecua ja. Ũquɨ̃ ererecua ja que ñee ñee nguia nyue ra. —¿Mañɨ nande ra equia Jesús ɨquia sacuã nde? ɨ que ererecua quia ñee ñee nyue ra. \v 48 Ererecua que Jesús ɨquia aroneate ra. Mbia tubɨrɨãte quiatu que Jesús chandu quia ra. \c 20 \s1 ¿Aba nembu re? ɨ mbia ñee Jesús je \p \v 1 Emo mose que Jesús riqui mbia mbaaquiatu quiatu Dios chuchúaa ra. Ererecua que ngaẽ ja ñee ee ra. Sacerdote rerecua. Embesasa abe no. Ameɨ abe no. \v 2 Ũquɨ̃ ngue ñee ja Jesús je ra. —¿Mbaerã ereɨco mbia mbaaquiatu quiatu re? ¿Aba “mbia embaaquiatu quiatu” ɨ ndeje re? ɨ que ererecua ja Jesús je ra. \v 3 Jesús que ñee ee ra. —Se rane tacheẽ jẽje. Se rane preguntar tae jẽje. \v 4 ¿Aba ñee Juan je re? “Eso bautizar ɨ mbia je” ɨ ee re. ¿Dios eã ño ere no? Jeñee seje, ɨ que Jesús ee ra. \v 5 Ererecua que ndua ndua ja u ra. Ñee ñee ngue u nyue ra. —¿Mañɨ nande ra echeẽ ndobeɨshɨ̃ nde? “Dios que Juan mbu ra”, nande aroneate. Eɨ̃ nda ñee nande je. “¿Mbaerã jẽɨngoãte eruɨ re no?” ɨ quiarei ra nande je. \v 6 “Dios eã ngue embu ra”, nande aroneate no. Mbia ataque ra paama ɨ tuchɨ nande je. Nandeɨ eɨ ra sɨta je. Juan quiato tuchɨ que mbia, ɨ que ererecua ñee ñee nyue ra. \v 7 Ererecua que ñee nyee Jesús je ra. —Ureɨcuayãte. Aba chõ Juan mbu. Bautizar ɨ sacuã, ɨ que ererecua ñee ja ee ra. \v 8 Jesús abe que ñee ee cote ra. —Se abe ra acheẽ eã jẽje no. Aba chõ “ã esaã” ɨ seje. Acheẽ eã nda jẽje no, ɨ que ererecua je ra. \s1 Uva raarõsa ɨcuã ɨcuã nguerecua je \p \v 9 Jesús que mbia mbaaquiatu quiatu cote ra. —Sã mbia mo ndiqui no. Sã ibicha mo ndiqui no. Sã ibicha riqui uva i tiquia tiquia no. Sã ibicha riqui “sembae uvas jẽsaarõ”, ɨ emo je no. Sã eriqui oso itõte no. \v 10 Uva quiche mose que echa ngũimba mo mondo rei umbaerã ndea ra. Ae uva saarõ nguia nae, ũquɨ̃ ngue eisi ɨcuã tuchɨ ra. Ucua ucua que erese ra. Eochɨ que emondo mbuchebi ra. \v 11 Echa que ngũimba mo mondo rei ereabe no nda. Aque abe que eraarõsa isi ɨcuã no nda. Ucua ucua que aque abe rese no nda. Eochɨ que emondo mbuchebi ra. \v 12 Echa que emo abe mondo rei ra. Aque abe que eiruã nua mondo mbuchebi no nda. \v 13 Echa ia eãte que ra. “¿Mañɨ ae ra se re? Seriirĩ quiatu tamondo erea cote. Ũquɨ̃ nda ɨreɨ̃ ɨreɨ̃ jiri esɨ cote reae”, ɨ rei que echa ra. \v 14 Uva raarõsa mae mose erese que ñee nyue ra. “¡Co eriirĩ ndu quia co cote jẽ! ¡Nandeɨquia rei jẽ! Ɨ̃ nda uvas nandembaerã ae cote”, ɨ que ñee nyue ra. \v 15 Eraarõsa que eriirĩ querao pe jiri eɨquia ra. Eriirĩ ngue mano cote ra. ¿Mañɨ nda echa quia eraarõsa je cote re? \v 16 Echa ra oso eraarõsa ɨquia ja cote. Ibi ra emondo emo je cote. Eraarõ sacuã, ɨ que Jesús mbia je ra. —¡Ũquɨ̃ nda ɨquechɨ̃ jẽ! ɨ que mbia ra. \v 17 Jesús que mae erese ñee ee cote ra. —¿Ã embesa ji rese jemae ãte re? \q1 Sã emo ndiqui tuchua ao sɨta je no. \q1 Sã sɨta mo ndirirõ mombo no. \q1 Eɨcuãte eriqui reĩ nguiã ee. \q1 Aquere Dios emundua sɨ erese. \q1 “Earonda sacuã turambi chõ eriqui re”, ɨ ndua sɨ uchɨmombo rese. \q1 Sã uchɨmombo rirõ sɨ cote no, \m ɨ que embesa ji ra. \v 18 Ae ra nyoɨ ngoɨ aque sɨta arõ nae, ũquɨ̃ nda huẽ. Aque sɨta ngoɨ mose emo arõ, ũquɨ̃ nda mano, ɨ que Jesús ra. —Aque sɨta rã ndei se, ɨ chõ ngue re. \s1 ¿Impuestos ra uremee ererecua je re? ɨ mbia ñee Jesús je \p \v 19 —Nanderɨɨ̃ ño Jesús riqui nguiã ñee a. Nandeisi rei serao jẽ, ɨ rei que sacerdotes rerecua ñee nyue ra. Embesasa abe no. Ũquɨ̃ ngue paama ɨ ja Jesús je ra. Jesús isi aronea tuchɨte que mbia résaa ra. Eɨreɨ̃te quiatu ngue mbia tubɨrɨã sɨ re. \v 20 Ererecua que mbia ɨcuã mondo mondo quia Jesús cheẽ andu andu ra. —¡Jẽturã jẽsaã saã oso Jesús je jẽ! ¡Echeẽ ndese jenyiisaquia quiatu ure je jẽ! Mbae mo nɨɨ ñee ɨcuã mose, ¡nandeisi rei jẽ! Ererecua tuchɨ je nandemondo cote, ɨ ja que ererecua ñee nda. \v 21 Ae chɨ uturã naa naate Jesús je nae, ũquɨ̃ ngue ñee ee ra. —Jesús, co ereɨco mbia mbaaquiatu quiatu turãte co. Mbia jaje ndeturãte riqui co. Mbia erembaaquiatu quiatu turãte quia Dios ɨcha rɨɨ̃ co. \v 22 Nyebe ureɨco nguiã ñee ndeje a. ¿Coche mbia mbae isiquia mee mee mose Romano nderecua je re? ¿Uremee nda ee re? ¿Uremee eã nda ee re no? ɨ que ñee Jesús je ra. \v 23 Jesús que ũquɨ̃ ɨcuã ɨcuate ra. Nyebe ñee nguiã ee. —¿Mbaerã jẽɨngo “ɨ̃ nda Jesús ucheẽ nyabi”, ɨ seje re? \v 24 Mbae isiquia mo jẽteacuquia ɨmbu seje. ¿Aba mbae nombre ñɨ mbae isiquia rese a re? ¿Aba ãquĩ aingue abe ñɨ a re? ɨ que Jesús ee ra. —Romano nderecua, ɨ que ñee Jesús je ra. \v 25 Jesús que ñee ee cote ra. —Romano nderecua mbaerã jemee ño ee. Dios mbaerã jemee ño ee, ɨ que Jesús ee ra. \v 26 Jesús que ucheẽ nyabi aroneate ee ra. Ũquɨ̃ ngue nyuruɨra jate u Jesús cheẽ andu ra. Nyebe eriqui ñee eã ee cote. \s1 Mbia raaque ra quera sɨ, ɨ Jesús \p \v 27 —Mbia raaque ra quera eã mbeɨ, ɨ que mbiamo nguia ñee nda. Saduceos ɨ que ũquɨ̃ je ra. Ũquɨ̃ mo ngue nyoɨ ñee Jesús je ra. \v 28 —Ã ngue Moisés mbesa nande je ra: “Emo eriiriã mano mose, ngũinisi recha mose, sã enongue mano je ninisi rerequia. Sã tiirĩ ngõngue raaque rɨɨ̃”, ɨ que Moisés embesa nande je ra. \v 29 Sã eriquii mo ndiqui no. Eribi que seis ra. Eriquii que ngũinisirã quereco rei ra. Mano ño ngue tiirĩ ndocoɨ̃ ngũinisi recha ra. \v 30 Enongue que nguiquii cheecha quereco rei cote ra. Ae abe que mano ño tiirĩ ndocoɨ̃ no nda. \v 31 Enongue abe que equereco rei cote no nda. Ae abe que mano ño tiirĩ ndocoɨ̃ no nda. Ũquɨ̃ seis ja que ngõngue cheecha quereco ja rei ra. Mano ja tuchɨ chõ ngue tiirĩ ndocoɨ̃ no nda. \v 32 Eninisi eru cheecha abe que mano ño nyee cote ra. \v 33 Siete que eru nyii resẽ. Mbia raaque quera sɨ mose, ¿abate ra equereco cote re? ɨ que saduceos ñee Jesús je ra. —Ma Jesús ñee ɨcuã no, ɨ chõ ngue re. \p \v 34 Jesús que ñee ee ra. —Aa chõ mbia riqui nguiã ngũinisi rerequia querabe. Siqui mose íbii. \v 35 Ae raaque ra Dios mbuquera sɨ nae, ae ra Dios mingo beɨ nyɨese nae, ũquɨ̃ nda ngũinisi quereco eã mbeɨ huee cote. Ũquɨ̃ nda ngu quereco eã mbeɨ huee cote no. \v 36 Huee quiatu ra mbia manoã mbeɨ. Angeles rã mbeɨ ra mbia riqui huee cote. Dios riirĩ tuchɨ ra eriqui huee mose cote. Embuquerái quiatu ra cote. \v 37 Moisés abe que mbia mbiirandu ra. “Mbia raaque quera quera beɨ quia co”, ɨ que Moisés ra. “‘Se rei Dios. Abraham nderecua chõ aɨco nguiã co. Isaac nderecua abe. Jacob nderecua abe no’, ɨ que Dios ra”, ɨ que Moisés embesa ra. Ira ruri rendi mose que Dios Moisés mbiirandu ũquɨ̃ ndese ra. \v 38 Ũquɨ̃ mano ndaque nyii. Ũquɨ̃ ndeco siqui beɨ chõ nguiã ũquɨ̃. Mbia raaque rerecua eã ño Dios re. Mbia reco rerecua chõ ñene. Mbia reco ja chõ siqui nguiã Dios je ã, ɨ que Jesús ee ra. \v 39 —Ndecheẽ turãte, ɨ que embesasa mo ñee Jesús je ra. \v 40 Ae “Jesús nandembɨɨcuã” ɨ rei quia, ũquɨ̃ ngue ñee eã Jesús je cote ra. \s1 ¿Aba rucucha Cristo re? \p \v 41 Jesús que ñee mbia je ra. —Se abe tacheẽ jẽje cote. ¿Mbaerã mbia riqui ñee nde? “David rucucha chõ Cristo re” ɨ re. \v 42 David sɨ que “sererecua” ɨ Cristo je ra. Sã David chɨmbesa Salmos no: \q1 Dios que ñee Cristo sererecua je ra. \q1 “Ecoi sejii. \q1 Nde abe ra ererecua serese. \q1 \v 43 Ae ndeucuãyãte quia nae, ũquɨ̃ je ra ndequirãcuã ateacuquia tuchɨ. \q1 Ndequirãcuã tuchɨ chee ra ũquɨ̃ sɨ”, ɨ que Dios sererecua je ra, \m ɨ que David embesa ra. \v 44 David sɨ chõ “sererecua” ɨ nguiã Cristo je. ¿Mañɨ nda David rucucha Cristo re? Jeñee ño seje, ɨ que Jesús ũquɨ̃ je ra. \s1 Jesús ñee asi embesasa je \p \v 45 Mbia ja résaa que Jesús ñee uchɨmbaaquiatu je cote ra. \v 46 —¡Embesasa rã ño nda jẽɨngochɨ̃ je! Ũquɨ̃ ucuasu saã saã mbeɨte quia ã. Huɨɨrao turã equereco beɨte quia ã. “Sã mbia ererecua ɨ nande je”, ɨ beɨte equia ã. Mbia renda turã abe eirabo rabo beɨte quia mbia sɨ ã. “Fiestacha jii quia taɨ̃ jẽ”, ɨ abe beɨ equia ã no. \v 47 Ari eru cheecha mbae abe embutiã tiã nguia ã no. Ucheẽ oco abe esaã saã mbeɨte quia Dios je ã no. “Ɨ̃ nda mbia mae nanderese”, ɨ chõ nguiã. Ũquɨ̃ nda Dios mbasi tuchɨ cote, ɨ que Jesús uchɨmbaaquiatu je ra. \c 21 \s1 Eru cheecha mbaecha reã mo mbae mo mee Dios je \p \v 1 Jesús que nyoɨ nyoɨ quia Dios chuchúaa ra. Hue que mbia mbaecha riqui ofrenda mondo mondo ofrenda riru ye ra. \v 2 Eru cheecha abe que siqui ra. Ae que centavos nyeremoño mondo ofrendarã nda. Mbaecha reãte quiatu ngue ae re. \v 3 Jesús que ñee nda. —Tacheẽ tuchɨ jẽje. Eru cheecha mbaecha reã ngue mbae mondo tuchɨ mbia ataque sɨ ra. \v 4 Mbaecha quiatu que umbae rire ñetẽ mondo mondo ra. Eru cheecha quiatu nbbbbknnnkknnnnnn gue umbae mɨɨ mondo ja nguiã, ɨ que Jesús ra. \s1 Mbia ra Dios chuchua mbucoɨ ja, ɨ Jesús \p \v 5 Mbia que ñee ñee Dios chuchua turã nɨɨ nda. Tuchua mbarõ ji sɨta turã nɨɨ. Mbae aba queteamba rɨɨ̃ abe no, Dios chuchua jenda. Jesús que ñee mbia je cote ra. \v 6 —Ae rese jẽɨngo mae nae, ũquɨ̃ nda mbiamo mbutiã ja cote. Sɨta mo nda chɨ eã nyuchuarõ cote. Mbia ra tuchua mbucoɨ ja tuchɨ. Dios chuchua ra chɨ̃ eã juã cote, ɨ que Jesús ra. \s1 Mbae ua ja nonde \p \v 7 —¿Manose ra ũquɨ̃ nde? ¿Mañɨ ure ra equia irandu mbae ua nonde re? ɨ que Jesús chɨmbaaquiatu ee ra. \v 8 Jesús que ñee ee ra. —Jẽtesa jiri quia jẽ. Mbia ra jembɨɨrɨ̃ ɨrɨ̃chɨ̃ jẽ. “Cristo chõ se re”, ɨ ra mbia ñee ata atate jẽje. “Co rei é co cote”, ɨ ra mbia ñee ata atate jẽje no. Ũquɨ̃ nda jeñanduchɨ̃. Ñeeñooño je chõ ũquɨ̃ nde. \v 9 Mbia ra ñee ñee tuchɨ nyɨɨquia ɨquia je rɨɨ̃. Guerra rɨɨ̃ abe no. Ũquɨ̃ mose ra jẽsiquichechɨ̃ jẽ. Ũquɨ̃ ja rane nda nyecua raque. Aque mose ra mbae ja ua eã ná, ɨ que Jesús mbia mbaaquiatu ra. \p \v 10 —Mbia ra guerra saã tuchɨ chee. Nyɨɨquia ɨquia tuchɨ rae. \v 11 Ibi ra nyere nyere tuchɨ. Mbia mo abe riãcuã tuchɨ ra aque mose. Emo ñooñoa tuchɨ ra mbia rasi. Mbia mae sayã nda nyecua tuchɨ ibei rɨ̃ cote. \v 12 Ũquɨ̃ nonde ra mbia ɨcuã ɨcuã tuchɨ jẽ je serɨɨ̃. Nguerecua je ra mbia jenderao rao tuchɨ. Ererecua abe ɨcuã ɨcuã tuchɨ ra jẽje. Jẽtarõ tarõ tuchɨ ra serɨɨ̃. \v 13 Ũquɨ̃ mose nda secheẽ jẽsenei senei tuchɨ mbia je chã. \v 14 ¿Manyae ra ũquɨ̃ ñee ndɨbɨshorõ nde? jenyechɨ̃ nda ñee ũquɨ̃ nonde jẽ. \v 15 Se chõ nda jaembucheẽ turã nguiã aque mose. Nyebe ra jẽucuayãsa jeñee ndɨbɨshorõ aroneate aque mose. \v 16 Jendu ra jemondo chee mbia ɨcuã je. Jenongue abe ra jemondo chee mbia ɨcuã je no. Jendesenda abe ra jemondo chee mbia ɨcuã je no. Jẽquiato abe no. Ũquɨ̃ nda jemo ɨquia chee no. \v 17 Mbia ra jẽucuãyã tuchɨ serɨɨ̃. \v 18 Jẽsiquichechɨ̃ nda esɨ. Jaendeaquiatu tuchɨ ra aque mose. \v 19 Jeñimbirãcuã mose ra Dios jemingo turã mbeɨ. \s1 Jerusalén tiã tuchɨ rae, ɨ Jesús \p \v 20 Soldados Jerusalén mama mose, aque mose ra Jerusalén mbutiã cote. \v 21 Sã Judea jenda choɨ uchã ibi ibate rɨɨchã aque mose. Sã Jerusalén jenda abe choɨ uchã hue sɨ. Ae chɨ ɨsho ɨsho Jerusalén sɨ nae, sã ũquɨ̃ nyebibe eã Jerusalén ndɨɨchã aque mose. \v 22 Aque mose ra mbia mbae ɨcuã ja irara tuchɨ huɨɨcuã nɨɨ. Embesa ji cheẽ nda ɨque ja aque mose. \v 23 Aba mbia eã tuchɨ ra emo ãquẽ ndiru rerequia mose aque mose. Nguiirĩ mbuquiambu je abe no. Mbia ra mbae rasi saã tuchɨ aque mose. Mbae ɨcuã nda irara tuchɨ huɨɨcuã nɨɨ. \v 24 Aque mose ra mbia guerra raã tuchɨ. Mbia ra nyɨɨquia ɨquia aque mose. Jerusalén jenda ra sasẽ tuchɨ aque mose. Mbia ra ecuruchoɨ choɨ tuchɨ tarõ ɨsho. Judíos eã nda chɨ tuchɨ Jerusalén aque mose. Dios ra emondochoɨ chee hue sɨ cote. \s1 Dios riirĩ nda tube ibate sɨ \p \v 25 Mbia mae sayã ndese ra mbia mae tuchɨ ibei rɨ̃ cote. Tenda rese. Nyasi rese abe no. Nyasi tata rese abe no. Ama ndɨsha ra sieu tuchɨ quia aque mose cote. Mbia ra titi titi ɨ tuchɨ aque mose. Quiachã tuchɨ rae. \v 26 Mbia chɨã nda cuaãcuã ɨ tuchɨ aque mose. “Mbae rasi ra nandesaã tuchɨchɨ̃ nde”, ɨ tuchɨ ra titi titi ɨ. Ibei jenda abe chee ra quiata quiata cote. \v 27 Aque mose tuchɨ ra achube íbii cote. Ibeishĩ ndese ra achu. Senininya tuchɨ ra achu. Sequirãcuã tuchɨ ra achu. \v 28 Ũquɨ̃ ndese jemae mose, jẽo jẽo tuchɨ aque mose jẽ. Dios ra jendirõ jeɨ mbae ɨcuã sɨ aque mose cote, ɨ que Jesús ra. \v 29 Jesús que ñeembe ee ra. —Sã higuera riqui no. Sã ira mo ndiqui no. \v 30 Ero quira usẽ ja mose, “iraro itõ ndacu ra cote”, ɨ chõ mbia nguiã aque mose cote. \v 31 Eɨ̃ sɨ chõ nda mbia mae mbae ja rese cote. Ũquɨ̃ ndese mae mose, “achɨte Jesús ñɨ tu a cote”, jenye rae. “Mbia rerecua tuchɨ ra Dios cote”, jenye ra aque mose. \v 32 Ae siqui quia mbia aque mose nae, ũquɨ̃ nda manoã mbae ua ja mose chee. \v 33 Ibei ra ua. Ibi abe ra ua. Secheẽ nguia ra uayã mbeɨ. \p \v 34-35 Mbia ndua eã mose serese ra achu cote. Ibi jenda ja ra ambua tuchɨ u. Jẽ nguia seraarõ arõ mbeɨ quia. Mbae ɨcuã ndese siqui rocoɨ̃. Quiacua siqui rocoɨ̃. Mbae rese ndua ata ata rocoɨ̃. Ũquɨ̃ ɨcuã ndese jẽɨngo mose, jaembuate ra u. \v 36 Jẽtesa beɨ quiatu quia serese. Jeñee mbeɨ quiatu quia Dios je. Ã mbae ɨcuã jeɨ̃ eã sacuã jẽje. Jẽɨngo turã sacuã serese sechu mose, ɨ que Jesús ra. \p \v 37 Nyaashɨ̃ mose que Jesús riqui mbia mbaaquiatu quiatu Dios chuchua ra. Isa que eriqui oso oso beɨ Monte de los Olivos ra. \v 38 Isamamɨmbe que mbia riqui ngaẽ ngaẽ ja beɨ echeẽ andu ra. Dios chuchúaa. \c 22 \s1 Jesús nandeisi tarõ, ɨ ja mbia rerecua ñee nyue \p \v 1 Achɨte que fiesta de la pascua cote ra. Mbichae mbuchɨmatã iríã ngue mbia u u quia aque fiesta mose querabe ra. \v 2 Sacerdotes rerecua que ñee ja nyue ra. Embesasa abe no. —Jesús nandeɨquia. ¿Mañɨ nande ra equia eɨquia nonde re? ɨ que equia ñee ñee nyue ra. Eɨreɨ̃te que eriqui mbia tubɨrɨã sɨ ra. \v 3 Judas Iscariote, ɨ que Jesús chɨmbaaquiatu mo je ra. Satanás que ɨque aque chɨangui re cote ra. \v 4 Nyebe aque sɨ nguiã ñee sacerdotes rerecua je. Dios chuchua raarõsa je abe no. —Jesús tamondo jẽje. ¿Mañɨ nande ra equia ee re? ɨ que Judas ñee ee ra. \v 5 Ũquɨ̃ iate que Judas ñee mose ee ra. —Mbae isiquia ra uremee ndeje, ɨ que Judas je cote ra. \v 6 Judas que eno ɨ mbia ñee mose ee ra. —Jesús tamondo rã jẽje mbia tiãsaa, ɨ que ñee nda. \s1 Jesús quiaru uchɨmbaaquiatu rese \p \v 7 Fiesta que tu cote ra. Aque fiesta mose beɨ que mbia riqui oveja ɨquia ɨquia querabe ra. Mbichae mbuchɨmatã iríã ngue eu eu quia no nda. \v 8 Jesús que ñee Pedro je ra. Juan abe je. —Jẽso oveja mbuchi nande je, ɨ que Jesús ee ra. \v 9 Ũquɨ̃ ngue ñee echeẽ mose ra. —¿Mangue ra aba embuchi mangue re? ɨ que Jesús cheẽ mose ra. \v 10 Jesús que ñee ee ra. —Jengasẽ mose sucha cuasu, emo i rerao rese ra jemae. I ra equerao quia irasa mo ye. Aque ruɨ jẽso beɨ quia ɨque chee echuchua. \v 11 Tuchuacha je jeñee. “Jesús que urembu ñee ndeje ra. ‘¿Ma cuarto ra urecu quiaru oveja u que re? Sechɨmbaaquiatu rese’, ɨ que Jesús ñee ndeje ra”, jenye tuchuacha je. \v 12 Tuchuacha ra cuarto cuasu mee jẽje. Mbia quesa ibatenda ra emee jẽje. Embuquiche ji. Huee chõ oveja jembuchi nandequiaru sacuã, ɨ que Jesús ñee ee ra. \v 13 Pedro que nyoɨ cote ra. Juan abe. Jesús cheẽ nduɨ sɨ tuchɨ que mbae eɨ̃ ja cote ra. Huee que oveja mbuchi cote ra. \p \v 14 Mbae quiche ja mose que Jesús ngoi uchɨmbaaquiatu rese quiaru sacuã cote ra. \v 15 Jesús que ñee ee ra. —Co oveja que ause tuchɨ quia jendese semano nonde ra. Co mose pascua mose. \v 16 Pascua mo nda au eã mbeɨ jendese cote. Dios mbia rerecua tuchɨ mose chee, ɨ que Jesús ee ra. \v 17 Jesús que vino mbeisa isi cote ra. Gracias ɨ que Dios je ra. Ñee ngue uchɨmbaaquiatu je cote ra. —Co jẽisi. Jembei jaaja jẽ. \v 18 Vino mo nda ambei eã mbeɨ cote. Dios mbia rerecua tuchɨ mose chee, ɨ que Jesús ra. \v 19 Jesús que mbichae isi cote ra. Gracias ɨ que Dios je ra. Siquio que mbuchao chao ee cote ra. Ñee ngue ee cote ra. —Ã ndei serete rã ã. Serete ra mano jẽje cote. Jendua serete riquio ji rese ã mbichae u mose, ɨ que Jesús ñee ee ra. \v 20 Eɨ̃ sɨ que Jesús vino mbeisa isi no nda. Quiaru jare. —Ã ndei seruqui rã ã. Mbia ɨcuã mbutiã sacuã tuchɨ chõ seruqui re. Dios cheẽ yasu ruɨ sɨ chõ seruqui riqui nguiã mbia ɨcuã mbutiã co. \v 21 Ae ra semee mbia ɨcuã je nae, aque abe riqui quiaru serese a. \v 22 Co acua raque quia mano nonde co. Dios cheẽ nduɨ sɨ co. Ae semee nguia mbia ɨcuã je a nae, aque ra mbae rasi saã tuchɨ. Aba mbia eã tuchɨ rae, ɨ que Jesús ee ra. \v 23 Echɨmbaaquiatu que mae jaaja nyɨese ra. —Aba tuchɨ ra emee mbia ɨcuã je reae, ɨ ja jate que nyue ra. \s1 Jesús chɨmbaaquiatu mbia rerecua saã saã tuchɨ nyue \p \v 24 Aquere que Jesús chɨmbaaquiatu ñee ɨcuã ɨcuã tuchɨ nyue ra. —Se quia ererecua tuchɨ ndesɨ re, ɨ jaaja que nyue ra. \v 25 Jesús que ñee ee ra. —Mbia ataque rerecua riqui ucuasu raã naa tuchɨ ngũimba je ũquɨ̃. \v 26 Eɨ̃ jenyechɨ̃ nda jẽ jẽ. “Ererecuarã se”, jenyechɨ̃ nda jẽ. Ae eaquiatu jiri jemo nae, sã ũquɨ̃ ndiqui uñetẽ naa naa ño. Sã ũquɨ̃ ndiqui tochei chõ nguia. Ae ererecua jemo nae, sã ũquɨ̃ ndiqui ererecua rimba rã tuchɨ chõ. \v 27 Ererecua ngoi chõ nguiã. Erimba mbae mee mee ño nguiã ee. Eɨ̃ eã ño se re. Se quia mbae amee mee nguiã jẽje co. \p \v 28 Jẽ nguiatu ngue jẽɨngo beɨte nguiã serese. Se mbae ɨcuã irara tuchɨ mose. \v 29 Nyebe ra jaemɨɨ tuchɨ mbia rerecuarã. Sã seru semɨɨ tuchɨ mbia rerecuarã no. \v 30 Jẽɨngo tuchɨ ra serese, se ererecua tuchɨ mose. Jẽquiaru ra serese. Mbae mo abe ra jembei serese no. Israel ndiirĩ nderecua ja ra jẽ. Judíos rerecua ja ra jẽ, ɨ que Jesús ee ra. \s1 Jesús aɨcuayãte resẽ, ɨ ra Pedro serɨɨ̃, ɨ Jesús \p \v 31 Jesús que ñee Pedro je cote ra. —Simón, Satanás que ñee jenɨɨ nda. “Ndechɨmbaaquiatu emee na seje. Tã tae rã ee. Ma siqui beɨte Dios rese”, ɨ rei ngue Satanás jenɨɨ nde. \v 32 Acheẽ tuchɨte que Dios je nderɨɨ̃ nda. Nde Dios ɨcua tuchɨ sacuã. Nde ubabe mose serese, nderesenda abe je echeẽ emingo sacuã serese, ɨ que Jesús Pedro je ra. \v 33 Pedro que ñee ee ra. —Sererecua chõ nde re. Aɨco beɨ ra se quia nderese. Mbia nda sematã ndei nguiã. Mbia nda seɨquia rei nguiã nderese, ɨ que Pedro ra. \v 34 Jesús que ñee ee ra. —Tacheẽ nyecua ndeje, Pedro. Nguira cheẽ nonde ra erecheẽ ñooño tres veces serɨɨ̃ namo, Pedro. “Jesús aɨcuayãte resẽ”, ere chooño ño nda serɨɨ̃, ɨ que Jesús Pedro je ra. \s1 Embesa ji chee nda ɨque ja serɨɨ̃ cote, ɨ Jesús \p \v 35 Jesús que ñee uchɨmbaaquiatu je ra. —Jaemondo que mbia mbaaquiatu quiatu sacuã nyii, jẽochɨ que jaemondo. Mbae isiquia mo ngue jendao eã tuchɨ icua. Mbae rirurã mo abe que jendao eãte. Jẽiyao eã abe no. ¿Aque mose mbae eãte jẽje re? ɨ que Jesús ee ra. —Tei. Urembae tubɨrɨãte que ra, ɨ que echɨmbaaquiatu ñee Jesús je ra. \v 36 Jesús que ñee ee ra. —Ae jemo embae rirurã mo nae, jendao cote ae. Ae mbae isiquia mo nae, jendao cote ae. Ae echuuru eãte tiquise mo nae, sã emo isi huɨɨrao rɨbɨshorõ ae. \v 37 Sã embesa ji riqui ñee serɨɨ̃ no. “Mbia ɨcuã ndese ra Dios riirĩ mingo chee”, ɨ. Ũquɨ̃ nda ɨque cote. Embesa ji cheẽ nda ɨque ja tuchɨ serɨɨ̃ cote, ɨ que Jesús ñee nda. \v 38 —Co tiquise nyeremo ñɨ co resẽ, ɨ que echɨmbaaquiatu echeẽ mose ra. —Coche ñene, ɨ que Jesús ee ra. \s1 Jesús ñee ngu je \p \v 39 Jesús que oso usẽ taicuee cote ra. Oso que Monte de los Olivos cote ra. Eɨ̃ mbeɨ que ae quia oso oso huee ra. Echɨmbaaquiatu que nyoɨ erese ra. \v 40 Ngasẽ mose que ñee uchɨmbaaquiatu je ra. —Jeñee tuchɨ Dios je. Satanás tã ɨ eã sacuã jẽje, ɨ que Jesús ñee ee ra. \v 41 Jesús que oso pe quiti jiri esɨ ra. Ngoi que ngũíã ndese ñee Dios je ra. \v 42 —Paba, ndebi mose sereaquiatu se, mbae rasi raã eã sacuã. Ae sebite nae, ũquɨ̃ esaã eã seje. Ae ndebite nae, ũquɨ̃ nguiatu esaã, ɨ que Jesús Dios je ra. \v 43 Aque mose que ángel mo tu ibate sɨ ee ra. Embirãcuã sacuã. \v 44 Jesús ia eã tuchɨte que ra. —Mbae rasi ra asaã tuchɨchɨ̃ nde, ɨ tuchɨ que ndua ndua ra. Ñee tuchɨ que Dios je ra. Eɨrɨeɨ ruqui que tiqui tiqui tuchɨ quia íbii ra. \v 45 Jesús ñee jare Dios je que juã cote ra. Uchɨmbaaquiatu rea que esɨ ra. Ɨ que u uque ee ra. Eya eãte quiatu ngue re. \v 46 Ñee ngue ee ra. —¿Mbaerã jẽɨngo uque a re? Jenyuruã eae. Jeñee na Dios je. Satanás tã ɨ eã sacuã jẽje, ɨ que Jesús ee ra. \s1 Mbia Jesús nyucua serao \p \v 47 Jesús cheẽ ua eã mose que mbia ngaẽ jate ee ra. Judas que tu quia mbia nonde ra. Jesús chɨmbaaquiatu raque que ae ra. Ae que Jesús sɨɨchã u eritii riite sacuã nda. \v 48 Jesús que ñee Judas je ra. —¿Ereɨco seritii riite mbia ɨcuã je sereacuquia sacuã a re? ɨ que Jesús ee ra. \v 49 Jesús resenda que mae u erese ra. Ñee ngue Jesús je ra. —Urererecua, ¿tiquise ra ureuru uru mbia rese re? ɨ que ñee Jesús je ra. \v 50 Jesús resenda mo ngue tiquise uru sacerdote rerecua rimba rese ra. Eisa sia. Eisa equiatocuti quitinda. \v 51 —Jẽhuɨ esɨ ae. Coche ñene, ɨ que Jesús ee ra. Oco que eisa rese embucherõ nda. \v 52 Jesús rerao sacuã ño mbia ngaẽ nguia reaẽ. Sacerdotes rerecua. Policía abe no. Judíos rerecua abe no. Nyebe Jesús ñee nguiã ee. —¿Mbaerã jenyu quia tiquise reru serea co re? Ira jua abe no. Mbae mbuquiachãsa isi rã ño jenyuchɨ̃ nguia serea co. \v 53 Tenda que amumba mumba beɨte rei quia jendese resẽ. Mbia mbaaquiatu quiatu Dios chuchúaa resẽ. ¿Mbaerã jẽɨngo seisiã secua aque mose re? Isa chõ jenyuchɨ̃ serea co, mbia mae eã sacuã jendese. Itondaru rɨɨnda chõ jẽ nde, ɨ que Jesús ee ra. \s1 Jesús aɨcuayãte resẽ, ɨchõɨño Pedro \p \v 54 Mbia que Jesús isi nyucua cote ra. Sacerdotes rerecua chuchua que eruruchoɨ cote ra. Pedro que oso quia ɨshote eruɨ ra. \v 55 Itaicuee que mbia tata mbucha ra. Huee que echɨ ngoi tata jii ra. Pedro abe que ngoi embɨrõ nda. \v 56 Nyucuaaque mo ngue chɨ̃ mae nguiatu tuchɨ Pedro rese ra. Tata rendi que etesaete ee ra. —Aque abe que Jesús resenda, ɨ que mae Pedro rese ra. \v 57 Pedro que ñee ee ra. —Tei. Jesús aɨcuayãte resẽ, ɨchõɨño ngue Pedro nyucuaaque je ra. \v 58 Emo jiri mose que mbia mo mae Pedro rese ra. —Nde abe que Jesús resenda ra, ɨ que Pedro je ra. —Tei. Eresenda eã ño se resẽ, ɨchõɨño ngue Pedro ee ra. \v 59 Emo mose jiri que emo ñee ee no nda. —Jesús resenda chõ nde resẽ. Galilea jenda chõ nde abe resẽ, ɨ tuchɨ que Pedro je ra. \v 60 Pedro que ñee ee ra. —Tei. Ndecheẽ aɨcuayãte resẽ, ɨchõɨño ngue Pedro ee ra. Pedro cheẽ mose tuchɨ que nguira ñee cote ra. \v 61 Jesús que uba mae Pedro rese nguira cheẽ mose cote ra. Pedro que ndua Jesús cheẽ ndese cote ra. —Nguira cheẽ nonde ra echeẽ ñooño tres veces serɨɨ̃, sã Jesús ɨ Pedro je nyii no. \v 62 Pedro ndua mose ũquɨ̃ ndese que esɨ nyeseo pe jiri ra. \s1 Mbia ɨquia chooño Jesús je \p \v 63 Ae Jesús isi mɨɨ nae, ũquɨ̃ ngue ɨquia ɨquia tuchɨ u Jesús je ra. Ucua ucua tuchɨ que u erese ra. \v 64 Jesús resa abe que echati ra. Eruba rese que ucua ucua tuchɨ ra. —¿Aba ucua ucua quia nderuba rese a re? ɨ abe que equia Jesús resa ati ji je ra. \v 65 Ũquɨ̃ mɨɨ eã ngue eriqui ñee ee ra. Mbae ja rɨɨ̃ ngue embuqueta ra. \s1 Mbia Jesús ruruchoɨ ererecua chumunua mose \p \v 66 I que nyaashɨ̃ u quia ra. Aque mose que ererecua ñumunua ja ra. Judíos rerecua. Sacerdotes rerecua abe no. Embesasa abe no. Ũquɨ̃ ñumunua mose que Jesús ruruchoɨ ee cote ra. Ererecua que ñee ja Jesús je cote ra. \v 67 —¿Cristo nde re? Echeẽ tuchɨ ure je no, ɨ que ererecua ñee Jesús je ra. —“Cristo chõ se re”, ae raque ra jẽje, “nyia”, jenye ãte ra secheẽ mose. \v 68 Se abe preguntar ɨ mose jẽje mbae mo nɨɨ, jeñee ãte chõ nda secheẽ ndɨbɨshorõ. Jẽhuɨ eã abe ra sesɨ no. \v 69 Namo jiri ra acoi Dios quiatocuti cote. Hue beɨ ra aɨ̃ cote. Dios quirãcuã na sɨ ra aɨco mbia rerecua cote, ɨ que Jesús ñee ererecua chumunua mose ra. \v 70 Ñee ja que Jesús je cote ra. —¿Dios rucucha chõ nde re? ɨ ja que ñee Jesús je ra. —Ae. Dios rucucha rei se, ɨ que Jesús ee ra. \v 71 Ererecua que ñee ja nyue ra. —¿Mbaerã nda mbia Jesús ɨcuã nenei ɨ ɨte nande je re? Jesús cheẽ ɨcuã ngue nandechandu rei nande abe resẽ. Sã mbia eɨquia, ɨ que ererecua ñee ja nyue ra. \c 23 \s1 Mbia Jesús ruruchoɨ Pilato je \p \v 1 Judíos rerecua que juã ja cote ra. Jesús que ecuruchoɨ Pilato je cote ra. \v 2 Ũquɨ̃ ngue ñee ɨcuãte Pilato je Jesús rɨɨ̃ nda. —Jesús que mbia mbaaquiatu ɨcuã ɨcuãte quia ra jẽ. “Impuestos ra jemee meechɨ̃ mbia rerecua je”, ɨ chõ ngue equia mbia je ra jẽ. “Se chõ Cristo re. Mbia rerecuarã nda se”, ɨ que equia ra, ɨ que judíos rerecua ñee ɨcuã Jesús rɨɨ̃ nda. \v 3 —¿Judíos rerecua nde re? ɨ que Pilato ñee Jesús je ra. —Ae. Judíos rerecua chõ se re, ɨ que Jesús ee ra. \v 4 Pilato que ñee mbia je cote ra. Sacerdotes rerecua je abe no. —“Mbae ɨcuã mo ngue Jesús saã nda”, ae aroneate erɨɨ̃, ɨ que Pilato ra. \v 5 Judíos que ñee asite ee ra. —Jesús riqui mbia mbaaquiatu ɨcuã ɨcuã tuchɨ co. Mbia mbesa chooño. Judíos mbaaquiatu ɨcuã ɨcuã ja. Galilea jenda rane. A jenda abe chee cote, ɨ que ñee asite Pilato je ra. \s1 Mbia Jesús ruruchoɨ Herodes je \p \v 6 Galilea jenda, ɨ mose que Pilato ñee ee ra. —¿Galilea jenda chõ Jesús re? ɨ que mbia je ra. \v 7 —Ae. Galilea jenda chõ Jesús re, ɨ que mbia Pilato je ra. Nyebe Pilato Jesús mondo nguiã Herodes je. Galilea jenda rerecua quiatu ngue Herodes re. Herodes que siqui Jerusalén aque mose ra. \v 8 Herodes que maese beɨte quia Jesús rese ra. Jesús rese que eriqui jirandu beɨte ra. —Jesús nda mbia mae sayã mo saã na serésaa chã, ɨ beɨte que equia ra. Nyebe eya tuchɨ nguiã mae mose Jesús rese cote. \v 9 Herodes que ñee atate rei Jesús je ra. Jesús que ñeeã mbeɨte echeẽ ndɨbɨshorõ nda. \v 10 Sacerdotes rerecua abe que chɨ ra. Embesasa abe no. Ũquɨ̃ ngue ñee ɨcuã ɨcuãte quia Jesús rɨɨ̃ nda. \v 11 Herodes que ɨquia ɨquia chõ nguia Jesús rɨɨ̃ nda. Erimba soldados abe no. Jesús ririrõ tuchɨ que equia ra. Tiru nininya tuchɨ que emingue Jesús je ra. Ererecua raã naa tuchɨ Jesús je. Aquere que Herodes embuchebi mondo Pilato je cote ra. \v 12 Aque mose ramo ngue Herodes quiato Pilato cote ra. Eɨcuã ɨcuã mbeɨte que eriqui nyue nyii ra. \s1 Jesús jẽɨquia mbucha ira rese, ɨ ererecua \p \v 13 Pilato que mbia rerecua munua ja ra. Sacerdote rerecua. Judíos rerecua abe no. Mbia ja abe no. \v 14 Ñee ngue mbia je cote ra. —Jẽ ngue Jesús jendu rei seje ra. “Mbia mbɨɨrɨ̃ ɨrɨ̃sa chõ Jesús re”, jenye rei que seje ra. Acheẽ ocote rei que ee jẽsaa ra. Ae jeñee ndei seje nae, ũquɨ̃ ɨcuã mo eãte seje Jesús rɨɨ̃. \v 15 Herodes je abe mbae ɨcuã mo eãte Jesús rɨɨ̃. Herodes que Jesús mbube chõ nande je ra. ¿Mbaerã nda nandeɨquia re? Mbae ɨcuã mo ngue esaã eãte resẽ. \v 16 Tairuã nua ño. Aquere tambuɨ mondo, ɨ rei que Pilato ñee mbia je ra. \v 17 Pascua mose beɨ que Pilato riqui mbia matã ji mɨɨ mbuɨ beɨ ra. \p \v 18 Mbia que tasẽ tasẽte ñeemombo mombo Pilato je ra. —Jesús eɨquia. Barrabás quia embuɨ ure je, ɨ tuchɨ que mbia quia Pilato je ra. \v 19 Barrabás tarõ ji que chɨ̃ nda. Mbia ɨquiasa tuchɨ que ae ra. Romanos nderecua je abe que eɨcuã ɨcuã tuchɨ riqui ra. \v 20 —Jesús quia tambuɨ, ɨ rei que Pilato ñeembe mbia je ra. \v 21 —Jesús embucha ira rese, ɨ tuchɨ que mbia quia tasẽ ɨ ɨ ra. \v 22 Pilato que ñee sɨ ee ra. Tres veces cote. —¿Mbaerã nda Jesús aɨquia re? ¿Mbae ɨcuã esaã nde? Mbae ɨcuã esaã eãte umano sacuã. Tairuã nua ño. Aquere tambuɨ mondo, ɨ rei que Pilato ra. \v 23 Mbia que ñee mombo mombo tuchɨte ee ra. —¡Eɨquia jẽ! ¡Ira rese embucha jẽ! ɨ tuchɨ que mbia quia tasẽ tasẽ ee ra. Sacerdotes rerecua abe que tasẽ ɨ ɨte ra. Eno ɨ chee que Pilato cote ra. \v 24 Pilato que mbia cheẽ mumbayã nyee ra. \v 25 Pilato que Barrabás mbuɨ mondo cote ra. Mbia ɨquia ɨquiasate raque ae. Ñee ɨcuã ɨcuãsate raque ererecua je. Pilato que Jesús mee mbia je cote ra. Eɨquia sacuã. \s1 Mbia Jesús mbucheseco ira rese \p \v 26 Soldados que Jesús curuchoɨ eɨquia sacuã cote ra. I rei que emo u quia uco sɨ ra. Simón, ɨ que ee ra. Cirene jenda mo ngue ae ra. Aque que soldados isi ra. Ira mbuchɨcuandasa ji rerao sacuã Jesús ruɨ. Cruz, ɨ equia ee. \v 27 Mbia tubɨrɨã ngue nyoɨ quia eruɨ ra. Cuña abe tubɨrɨã. Ũquɨ̃ ngue nyoɨ quia tasẽ tasẽ tuchɨ nyeseo erese ra. \v 28 Jesús que uba mae ñee ee ra. —Cuña, jenyeseochɨ̃ nguiã serese. Jenyɨese quia jenyeseo. Jendiirĩ abe rese quia jenyeseo, Jerusalén jenda. \v 29 Mbae ɨcuã nda tuutu tuchɨ jẽje cote. Ae eriirĩ nderecua nae, ũquɨ̃ nda mbae rasi saã tuchɨ aque mose cote. Aque mose quiatu bichɨ̃ mbia riirĩ eã ja mbite re. Mbae ɨcuã tuchɨte quia nda aque mose cote re. \v 30 “Amano ño mbichɨ̃ se”, ɨ tuchɨ ra mbia aque mose cote. “Sɨta ibate tu chõ mbichɨ̃ seati”, ɨ tuchɨ ra mbia aque mose cote. \v 31 Se chee mbia riquichɨ̃ sembasi mbasi a. Seɨcuã eã ndaque se. Mbia quiatu ra mbae rasi saã tuchɨ huɨɨcuã nɨɨ cote, ɨ que Jesús ñee nda. \p \v 32 Soldados que mbia ɨcuã nyeremo curuchoɨ Jesús rese eɨquia sacuã nda. \v 33 Ngasẽ ngue ibi ibate mo cote ra. Eresa cuare, ɨ que hue je ra. Huee que Jesús mbucha ira rese cote ra. Ũquɨ̃ mbia ɨcuã abe que embucha ira rese ra. Enongue que emɨɨ Jesús quiatocuti ra. Equiatocutiã ngue enongue mɨɨ no nda. \v 34 Mbia Jesús mbucha mose ira rese que Jesús ñee Dios je ra. —Paba, ã ɨcuã embutiã esɨ. Ñimbaaquiatuãte equia seɨquia ã, ɨ que Jesús Dios je ra. Soldados que sɨta ñetẽ mbaaba aba o je ra. —Aba ra ja. Aba mbaerã nda Jesús ɨrao reae, ɨ que nyue ra. \v 35 Mbia que chɨ ja tuchɨ mae erese ra. Ererecua abe chee que chɨ ɨquia ɨquia Jesús je ra. —Ma ndequirãcuãte. Mbia que erembucherõ cherõ tuchɨ quia. ¿Mbaerã ereɨco eɨ̃ ãte ndechue nde abe re? Dios riirĩ nde reaẽ, ɨ que ererecua u ɨquia ɨquia Jesús je ra. \v 36 Soldados abe que ɨquia ɨquia chõ nguia ee ra. Vinagre chiquino ngue emee ndei ee echɨmbei sacuã nda. \v 37 —¿Mbaerã ereɨco nguichi ãte ira sɨ nde ae re? Judíos rerecua rei nde reaẽ, ɨ que soldados ɨquia ɨquia Jesús je ra. \v 38 Mbia que embesa ji mɨɨ Jesús ãquĩ quiti ibate ra. \sc JUDIOS RERECUA CHÕ CO RE\sc*, ɨ que embesa ji huɨ̃ nda. Griego cheẽ. Latín ñee abe no. Hebreo cheẽ abe no. \p \v 39 Ae mbia ɨcuã mbucheseco ji chɨ Jesús rese nae, ũquɨ̃ mo ngue ñee ɨcuã Jesús je ra. —¿Mbaerã ereɨco nguichiã nde ae re? ¿Mbaerã ereɨco urembuquichiãte ure abe re? Dios riirĩ nde reaẽ, ɨ que ũquɨ̃ mo ñeemombo Jesús je ra. \v 40 Enongue que ñee ee ra. —¿Mbaerã ereɨco ñee ũquɨ̃ Jesús je re? ¿Ndesiquiche ãte eriqui Dios sɨ re? Ereɨco mano Jesús rã sɨ a resẽ. \v 41 Nandeɨco mano nandeɨcuã nɨɨ a resẽ. Jesús quiatu que mbae ɨcuã saã eãte rei resẽ, ɨ que enongue ñee ee ra. \v 42 Aque sɨ́ que ñee Jesús je cote ra. —Jesús, endua serese nde ererecuarã mose, ɨ que ñee Jesús je ra. \v 43 Jesús que ñee ee ra. —Tacheẽ nyecua ndeje. Ereɨco ra serese namo Dios rese seɨco mose, ɨ que Jesús ee ra. \s1 Jesús mano cote \p \v 44 Tenda chɨ̃ mose nandeite re que itondaru ru cote ra. Ibi ja que itondaru ra. Itondaru beɨte que ra. Tenda nyeseco chee. Tres horas que ra. \v 45 Tenda cuute que aque mose ra. Tiru mbucheseco ji Dios chuchua jenda que nyisia turã nda. \v 46 Jesús que ñee mombo ngu je ra. —Paba, aso quia nderea aque, ɨ que ra. Mano ngue cote ra. \v 47 Soldado rerecua que mae tuchɨ huɨ̃ erese ra. Ae que ñee turã Dios rɨɨ̃ cote ra. —Mbae ɨcuã naasa eã tuchɨ chõ Jesús riqui re, ɨ que maende erese ra. \v 48 Mbia tubɨrɨã chɨ quia mae ja erese nae, ũquɨ̃ ia eã tuchɨ que nyoɨ quia uchɨã isi cote ra. \v 49 Mbia Jesús chɨɨcua ja que chɨ ɨsho mae erese ra. Ae cuña nyoɨ beɨte quia erese Galilea sɨ nae, ũquɨ̃ abe que chɨ ɨsho mae erese ra. \s1 Mbia Jesús raaque chati cote \p \v 50 I que mbia turã mo nguia huee ra. José, ɨ que ee ra. Judío mo ngue ae ra. Arimatea jenda que ae ra. Judíos rerecua mo ngue ae ra. \v 51 José ia eãte que ererecua ataque rese Jesús ɨquia mose ra. Ae que Dios quiatote ra. —Dios ra ererecua, ɨ beɨte que equia eraarõ arõ nda. \v 52 —Jesús raaque emee na seje, ɨ que José oso ñee Pilato je ra. \v 53 José que Jesús raaque mbuquichi cote ra. Tiru je que ema nda. Sɨta rɨbɨcoɨ ji ɨmɨ ye que emondo ra. Mbia raaque mo ngue emondo eãte huee nyii ra. \v 54 Viernes que aque mose ra. Mbia que ɨcoquiatu ja quia sábado nonde ra. \v 55 Ae cuña nyoɨ beɨte quia Jesús rese Galilea sɨ nae, ũquɨ̃ ngue nyoɨ sɨta ɨmɨ ndese mae nda. Jesús raaque iti ji rese que mae tuchɨ ra. \v 56 Nyebi que echoɨ uchuchua ra. Aba mbushɨmbusa que esaã nyoɨ ra. Sábado mose que ũquɨ̃ uquenea ucua cote ra. Dios cheẽ sɨ. \c 24 \s1 Jesús raaque quera sɨ \p \v 1 Isamamɨmbe tuchɨ que cuña nyoɨ domingo mose sɨta ɨmɨ ndese mae nda. Aba mbushɨmbusa que ecuruchoɨ rei eichusẽ chusẽ sacuã Jesús raaque rese ra. Cuña mo abe que nyoɨ quia erese ra. \v 2 I que sɨta eraaque atiquia ruruba ji u ee ra. \v 3 Cuña ngue ɨque rei nyoɨ sɨta ɨmɨ ye ra. Jesús raaque oreãte que ee ra. \v 4 Tiri ɨ tuchɨ que ra. —¿Mañɨ nda aba re? ɨ tuchɨ que ra. Aque mose que mbia nyeremo chɨ juã ee ra. Eɨrao nininya tuchɨ que chɨ ee ra. \v 5 Cuña ngue titi titi ɨ tuchɨ u ra. Nyebe echɨ nguiã nyibi beɨte. Angeles que ñee ee ra. —¿Mbaerã jẽɨngo Jesús raaque requia requia a re? Quera sɨ que resẽ. \v 6 Emoate a resẽ. Quera sɨ que resẽ. Sã ñee jẽje siqui mose Galilea no. \v 7 “Mbia ɨcuã nda seisi ɨquia. Sembucha ra ira rese. Tres días mose ra aquera sɨ”, ɨ que jẽje nyii resẽ, ɨ que ángeles ñee cuña je ra. \v 8 Ũquɨ̃ ndese que cuña ndua cote ra. \v 9 Cuña ngue nyebi cuaẽ mbia mbiirandu ja cote ra. Jesús chɨmbaaquiatu once abe mbiirandu. \v 10 María Magdalena ɨ que mbia mbiirandusa je ra. Juana ɨ que emo je ra. María ɨ que enongue je ra. Jacobo si que María ra. Cuña mo abe abe que ra. \v 11 Nyia ɨã ñochɨ̃ Jesús chɨmbaaquiatu cuña ñee mose ee. Cuña ñee ñooño neɨ nguiã ee. \v 12 Pedro que oso uchã sɨta ɨmɨ ndese mae nda. Nyurucua que mae erese ra. Jesús umanda achõ ngue chɨ ee ra. Pedro que nyebi oso quia ndua ndua Jesús oreã ndese ra. \s1 Jesús ngata querare uquiato rese \p \v 13 I que Jesús quiato nyeremo nyoɨ quia aque mose ra. Emaús quiti que echoɨ quia ra. Dos leguas que Jerusalén sɨ ra. \v 14 Ũquɨ̃ ngue nyoɨ quia ñee ñee nyue ra. Jesús mano nɨɨ. Jesús raaque oreã nɨɨ abe no. \v 15 Ũquɨ̃ ñee ñee ndɨɨchã ngue Jesús sɨ ra. Erese que Jesús sɨ quia ngata cote ra. \v 16 Ũquɨ̃ ngue mae ndei Jesús rese ra. Icua eãte chõ ngue ra. Mbiamo nda eriqui reɨ̃ ee raẽ. \v 17 Jesús que ñee nyee ee ra. —¿Mbae rɨɨ̃ jẽɨngo ñee nyue ã nde? ¿Mbaerã jẽya eãte riqui re? ɨ que Jesús ñee ee ra. \v 18 Ũquɨ̃ mo ngue ñee Jesús je cote ra. Cleofas, ɨ equia ee. —¿Ereiranuate erese re? ¿Nde mɨɨ ño ereiranua erese ndeɨco mose Jerusalén nde? ɨ que Cleofas ñee ee ra. \v 19 —¿Mbae rese? ɨ que Jesús ee ra. Ũquɨ̃ ngue ñeembe ee ra. —Jesús rese. Nazaret jenda rese. Dios cheẽ nenei neneisa tuchɨ rei que ae ra. Equirãcuã tuchɨ rei que ae ra. Mbia que mae ja tuchɨ rei equirãcuã ndese ra. \v 20 Mbia rerecua que Jesús ɨquia cote ra. Sacerdotes rerecua abe chõ ngue Jesús ɨquia nguiã. Nyebe soldados eɨquia nguiã mbucha ira rese cote. \v 21 Israel jenda rerecua reɨ̃ nda ure je. Tres días chee namo cote emano mosenda beɨ. \v 22 Ureresenda cuña mo ngue ñee uremundi tuchɨ ra. Ũquɨ̃ ngue nyoɨ rei eatísaa nyaashɨ̃ namo mose ra. \v 23 Jesús raaque oreãte nda ee ra. Nyebe ecuaẽ nguiã urembiirandu cote. Angeles mo nda chɨ ee eatísaa ra. “Jesús que quera sɨ ra”, ɨ nda ángeles ñee ee ra. \v 24 Aquere que ureresenda mo abe nyoɨ eatísaa ra. Cuña ñee nduɨ sɨ que Jesús raaque oreãte ee ra. Jesús rese quiatu que mae eã nda, ɨ que Cleofas ñee Jesús sɨ́ je ra. Jesús eã nda eriqui reɨ̃ ee raẽ. \v 25 Jesús que ñee ee cote ra. —¿Mbaerã jẽaquiatuãte riqui re? ¿Mbaerã jẽɨngo Dios cheẽ ɨcuayãte re? ¿Mbaerã jẽɨngo Dios cheẽ nenei neneisa chɨmbesa ɨcuayãte re? \v 26 Sã embesa ji ñee no. “Cristo ra mbae rasi saã ja oso nonde ibate”, ɨ que embesa ji no, ɨ que Jesús ee ra. \v 27 Jesús que Dios cheẽ mbuchecua ja ee cote ra. Ngasi rɨɨ̃. Umano nɨɨ abe no. Uquera rɨɨ̃ abe no. Moisés chɨmbesa que embuchecua ee ra. Aquere que Dios cheẽ nenei neneisa chɨmbesa abe mbuchecua ja ee ra. \p \v 28 Ngasẽ ngue ũquɨ̃ nyuchúaa cote ra. Jesús que ngata ɨ abareã oso ra. \v 29 Jesús ngata ɨ abareã mose que ũquɨ̃ eriquisã nda. —Eitõ urerese aa ae. Tenda osote resẽ. Itondarute ra ndeje resẽ, ɨ que ñee ee ra. Nyebe Jesús ɨque nguiã echuchúaa erese. \v 30 Ngoi ja que quiaru nonde cote ra. Jesús abe que ngoi erese ra. Mbichae que esirõ o je cote ra. Gracias ɨ que Dios ibatenda je mbichae rɨɨ̃ nda. Mbichae que esiquio mondo ee cote ra. \v 31 Ũquɨ̃ mose tuchɨ que Dios mbia mumae turã tuchɨ Jesús ɨcua sacuã cote ra. Jesús ɨcua ramo sacuã cote. Jesús que quiachã asi esɨ cote ra. \v 32 Ũquɨ̃ ngue ñee ñee nyue cote ra. —Jesús chõ eriqui reaẽ. Nyebe nandeya tuchɨte riqui nguiã Dios cheẽ mbuchecua checua mose nande je ñeenda cúa, ɨ que equia ñee ñee nyue ra. \v 33 Nyebe echoɨ jeɨ nguiã nyebi sɨ Jerusalén. Huee que Jesús chɨmbaaquiatu chɨ ñumunua ee ra. Eresenda mo abe rese. \v 34 Ũquɨ̃ ñumunua je que ñee ee ra. —Jesús que quera sɨ ra. Ae beɨ. Simón ngue mae erese ra, ɨ que ñumunua je ee ra. \v 35 Aquere que ũquɨ̃ nyeremo ñee mbia chumunua je cote ra. —Jesús rese que uremae ñeenda cúa ra. Urembaaquiatu quiatu que umano nɨɨ nda. Uquera rɨɨ̃ abe no. Mbichae riquio mose ure je, aque mose ramo ngue Jesús ureɨcua ra, ɨ que mbia mbiirandu ja ra. \s1 Jesús nyecua uchɨmbaaquiatu je \p \v 36 Ũquɨ̃ ñee ua eã mose que Jesús nyecua ee ra. Mbia ite re. —Jẽya chõ serese, ɨ que ñee ee ra. \v 37 Mbia que titi titi ɨ tuchɨ u mae erese ra. Aba checuayã nda Jesús riqui reɨ̃ ee raẽ. \v 38 Jesús que ñee ee ra. —¿Mbaerã jẽsiquichete riqui re? ¿Mbaerã “Jesús chõ eriqui re” jenye eã seje re? \v 39 ¡Sã jẽ! Jemae seo rese. Jemae sei abe rese ae. Jẽoco serese ae. ¡Sã se sɨ chõ jẽ! Aba checuayã nguia eroo eã nde. Equiangue eã abe no. Se rã eã, ɨ que Jesús ee ra. \v 40 O que eteacuquia ee cote ra. Hui abe que eteacuquia ee ra. \v 41 —Jesús chõ eriqui re, ɨ eã ngue ra. Ndua ndua chõ erese. Eyate raque erese. Jesús que ñeembe ee ra. —¿Mbae mo ndei eu sacuã aa re? ɨ que ee ra. \v 42 Sɨra resi ji que emee ee ra. Irao abe que emee ee eretã ndesebe ra. \v 43 Jesús que eisi eu beɨ ũquɨ̃ ndésaa cote ra. \p \v 44 Jesús que ñee ee cote ra. —Sã acheẽ jẽje seɨco mose jendese nyii no. “Ae Moisés mbesa serɨɨ̃ nae, ũquɨ̃ nda ɨque ja serɨɨ̃ cote. Dios cheẽ nenei neneisa chɨmbesa abe ra ɨque ja cote. Salmos ndesenda cheẽ abe ra ɨque ja serɨɨ̃ cote”, ae que se quia jẽje nyii. Ũquɨ̃ ngue ɨque ja semano mose cote ra. Sequera mose abe no, ɨ que Jesús ñee ee ra. \v 45 Dios cheẽ ngue embuchecua checua ee cote ra. \v 46 Jesús que ñeembe ee ra. —Sã embesa ji riqui ñee no: “Cristo ra mbae rasi saã tuchɨ mano nonde. Tres días mose ra quera sɨ. \v 47 Mbia ra echeẽ senei senei tuchɨ cote. Jerusalén jenda je rane nda erenei nenei. Mbia ja je ra erenei nenei cote. ‘Jẽɨcuã sɨ jẽhuɨ rã. Cristo jẽɨcuã mbutiã sacuã’, ɨ tuchɨ ra mbia ja je Cristo rɨɨ̃ cote”, ɨ que embesa ji quia nae. \v 48 Ũquɨ̃ ɨque quia ã cote. Jemae nguia erese ã cote. \v 49 Ae je Paba ñee jẽje nae, “Espíritu Turã tamondo jẽje”, ɨ equia jẽje nae, aque tamee jẽje cote. A jenguchõ na Jerusalén. Paba ibatenda uquirãcuã mee nyee jẽje, ɨ que Jesús ñee uchɨmbaaquiatu je ra. \s1 Jesús nyuɨ oso ibate \p \v 50 Jesús que equerao ja pe jiri Jerusalén sɨ cote ra. Betania ɨ que hue sucha je ra. Jesús que o mumbate ñee uchɨmbaaquiatu je cote ra. —Sã Dios jendeaquiatu turã, ɨ ee. \v 51 Aque mose tuchɨ que Jesús sɨ nyuɨ ibate erecha cote ra. \v 52 Ũquɨ̃ ngue ñee turãte Jesús rɨɨ̃ nda. Eya tuchɨ que nyebi nyoɨ Jerusalén nda. \v 53 Dios chuchua que eriqui beɨ nyoɨ ñee turã Dios rɨɨ̃ nda. Amén.