\id MAT - Siriano NT -Colombia 2009 (DBL -2013) \h SAN MATEO \toc1 San Mateo \toc2 Mateo \toc3 Mt \mt1 SAN MATEO \c 1 \s1 Jesucristo ñekʉ̃sãmarã ããrĩturiamʉrĩridea \r (Lc 3.23-38) \p \v 1 Jesucristo ñekʉ̃sãmarã iripoegue marã ãsũ ããrĩnerã ããrĩmá. Jesucristo, David parãmi ããrĩturiagʉ ããrĩdi ããrĩmí. David, Abraham parãmi ããrĩturiagʉ ããrĩdi ããrĩmí. \q1 \v 2 Abraham Isaac pagʉ, Isaac Jacob pagʉ, \q1 Jacob Judásã pagʉ ããrĩdi ããrĩmí. \q1 \v 3 Judá pũrã Fares, Zara wãĩkʉrã ããrĩnerã ããrĩmá. Ĩgʉ̃sã pago Tamar wãĩkʉdeo ããrĩmó. \q1 Fares Esrom pagʉ, Esrom Aram pagʉ, \q1 \v 4 Aram Aminadab pagʉ, Aminadab Naasón pagʉ, \q1 Naasón Salmón pagʉ, \v 5 Salmón Booz pagʉ ããrĩdi ããrĩmí. Ĩgʉ̃ pago Rahab wãĩkʉdeo ããrĩmó. \q1 Booz, Obed pagʉ ããrĩdi ããrĩmí. Ĩgʉ̃ pago Rut wãĩkʉdeo ããrĩmó. \q1 Obed Isaí pagʉ ããrĩdi ããrĩmí. \q1 \v 6 Isaí Israel bumarã opʉ David pagʉ ããrĩdi ããrĩmí. \q1 David, Urías marãpo ããrĩdeo merã Salomón wãĩkʉgʉre pũrãkʉdi ããrĩmí. \q1 \v 7 Salomón Roboam pagʉ, Roboam Abías pagʉ, \q1 Abías Asa pagʉ, \v 8 Asa Josafat pagʉ, \q1 Josafat Joram pagʉ, Joram Uzías pagʉ, \q1 \v 9 Uzías Jotam pagʉ, Jotam Acaz pagʉ, \q1 Acaz Ezequías pagʉ, \v 10 Ezequías Manasés pagʉ, \q1 Manasés Amón pagʉ, Amón Josías pagʉ, \q1 \v 11 Josías, Jeconíasã pagʉ ããrĩdi ããrĩmí. Ĩgʉ̃sã ããrĩripoere Israel bumarãrẽ Babilonia marã gapʉ ñeã, ĩgʉ̃sãya nikũgue ãĩãnerã ããrĩmá. \q1 \v 12 Irasirigʉ, Jeconías Babilonia nikũgue Salatiel wãĩkʉgʉre pũrãkʉdi ããrĩmí. \q1 Salatiel Zorobabel pagʉ, \v 13 Zorobabel Abiud pagʉ, \q1 Abiud Eliaquim pagʉ, Eliaquim Azor pagʉ, \q1 \v 14 Azor Zadoc pagʉ, Zadoc Aquim pagʉ, \q1 Aquim Eliud pagʉ, \v 15 Eliud Eleazar pagʉ, \q1 Eleazar Matán pagʉ, Matán Jacob pagʉ, \q1 \v 16 Jacob, José pagʉ ããrĩdi ããrĩmí. \q1 José, María marãpʉ ããrĩdi ããrĩmí. María, Jesús masakare taubu “Cristo” wãĩkʉgʉ pago ããrĩdeo ããrĩmó. \p \v 17 Abraham merã keopʉrori, Daviguere marĩ keotũnumakʉ̃, ããrĩpererã Abraham parãmerã ããrĩturiarã catorce burigora masãporewãgãnerã ããrĩmá. David merã ĩgʉ̃ parãmerã ããrĩturiarãrẽ keomakʉ̃, Babiloniague Israel bumarãrẽ ĩgʉ̃sã ãĩaburo dupuyuro keotũnumakʉ̃, catorce burigora masãporewãgãnerã ããrĩmá. Dupaturi Babiloniague ĩgʉ̃sã ejadero pʉrʉ, ĩgʉ̃sã parãmerã ããrĩturiarãrẽ keopʉrorimakʉ̃, Cristo deyoadero pʉrʉ keotũnumakʉ̃, catorce burigora masãporewãgãnerã ããrĩmá doja. \s1 Jesucristo deyoadea \r (Lc 2.1-7) \p \v 18 Jesucristo deyoaburi ãsũ waayuro. Ĩgʉ̃ pago María, José merã marãpʉkʉbo iriyupo. Ĩgʉ̃sã suro merã ããrĩrikʉburo dupuyuro Õãgʉ̃ deyomarĩgʉ̃ turari merã nijĩpo ããrĩnʉgãsiayupo. \v 19 José igo merã mojõsiabu diayemarẽ irigʉ ããrĩyupʉ. Irasirigʉ, igo nijĩpo ããrĩrĩ́rẽ masĩgʉ̃, masaka ĩũrõgue igore: “Ñerõ irideo ããrĩmó”, ãrĩ weresãdʉabi, ĩgʉ̃sã masĩbirimakʉ̃ta igore béobu iriadiyupʉ. \v 20 Irire ĩgʉ̃ gũñaripoe Marĩpʉre wereboegʉ, kẽrõgue ĩgʉ̃rẽ deyoa, ãsũ ãrĩyupʉ: \p —José, David parãmi ããrĩturiagʉ, Maríare ñerõ gũñabirikõãka! Igo, Õãgʉ̃ deyomarĩgʉ̃ turari merã nijĩpo ããrĩnʉgãsiamo. Irasirigʉ güiro marĩrõ igo merã mojõsiaka! \v 21 Igo majĩgʉ̃rẽ pũrãkʉgokumo. Ĩgʉ̃ ĩgʉ̃yarã masakare ĩgʉ̃sã ñerĩ iridea wajare taubu ããrĩgʉkumi. Irasirigʉ ĩgʉ̃rẽ “Jesús”\f + \fr 1:21 \ft “Jesús”, ãrĩrõ: “Marĩ Opʉ marĩrẽ taumi”, ãrĩdʉaro yáa.\f* wãĩyegʉkoa, ãrĩyupʉ Marĩpʉre wereboegʉ Josére. \p \v 22 I ããrĩpereri Marĩpʉ ĩgʉ̃ya kerere weredupuyudire gojadorederosũta waayuro. Ãsũ ãrĩ gojasũdero ããrĩbʉ́: \q1 \v 23 Sugo nomeõ ʉ̃mʉ́ʉ merã ããrĩbirikerego, sugʉ majĩgʉ̃ pũrãkʉgokumo. Ĩgʉ̃ “Emanuel” wãĩkʉgʉkumi, ãrĩ gojasũdero ããrĩbʉ́.\x + \xo 1:23 \xt Is 7.14\x* \m “Emanuel”, ãrĩrõ: “Marĩpʉ marĩ merãta ããrĩ́mi”, ãrĩdʉaro yáa. \p \v 24 José kãrĩadi yobeja, pʉrʉ Marĩpʉre wereboegʉ ĩgʉ̃rẽ doreaderosũta María merã mojõsiayupʉ. \v 25 Irasirikeregʉ, igo magʉ̃rẽ pũrãkʉburo dupuyuro igore marãpokʉbi irirosũ ããrĩkõãyupʉ. Igo pũrãkʉadero pʉrʉ, majĩgʉ̃rẽ “Jesús” wãĩyeyupʉ. \c 2 \s1 Masĩrĩmasã Jesúre ĩãrã waadea \p \v 1 Herodes wãĩkʉgʉ, Judea nikũ marã opʉ ããrĩripoe Jesús iri nikũma makã Belẽ́gue deyoayupʉ. Ĩgʉ̃ deyoadero pʉrʉ, abe mʉrĩriro gapʉ marã neñukãrẽ õãrõ masĩrĩmasã Jerusalẽ́gue ejañurã. \v 2 Irogue eja, iri makã marãrẽ sẽrẽñañurã: \p —Sugʉ majĩgʉ̃ deyoadi judío masaka opʉ ããrĩbu, ¿noógue ããrĩ́rĩ? Gʉaya nikũgue gʉa ããrĩmakʉ̃, abe mʉrĩriro gapʉ neñukãmʉ ĩgʉ̃ deyoarire ĩmugʉ̃ boyopʉrorimakʉ̃ ĩãbʉ́. Irasirirã ĩgʉ̃rẽ bʉremurã aarirã́ iriabʉ, ãrĩñurã. \p \v 3 Opʉ Herodes ĩgʉ̃sã irasũ ãrãdeare pébokagʉ, bʉro gũñarikʉyupʉ. Ããrĩpererã Jerusalén marãde gũñarikʉñurã. \v 4 Irasirigʉ Herodes ããrĩpererã paía oparãrẽ, Moisés doredeare buerimasãdere siiu neeõ, ĩgʉ̃sãrẽ sẽrẽñayupʉ: \p —Cristo, Marĩpʉ iriubu, ¿noógue deyoabu ããrãyuri? ãrĩyupʉ. \v 5 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃, ãsũ ãrĩ yʉjʉñurã: \p —Judea nikũma makã Belẽ́gue deyoagʉkumi. Iripoegue Marĩpʉya kerere weredupuyudi ãsũ ãrĩ gojadi ããrĩmí: \q1 \v 6 Belén wãĩkʉri makãgue sugʉ Opʉ deyoagʉkumi. Ĩgʉ̃ Marĩpʉyarã Israel bumarãrẽ korebu ããrĩgʉkumi. \q1 Irasiriro Belén Judea nikũ ããrĩrĩ́ makãrĩ watope ubu ããrĩrĩ́ makã ããrĩkerero, gaji makãrĩ nemorõ ããrĩrokoa, ãrĩ gojadi ããrĩmí, ãrĩ wereñurã Herodere.\x + \xo 2:6 \xt Mi 5.2\x* \p \v 7 Ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, Herodes masĩrĩmasãrẽ siiu, masaka péberogue sẽrẽñayupʉ: \p —¿Naásũ ããrĩmakʉ̃ neñukãmʉ deyoari? ãrĩyupʉ. \v 8 “Irinʉgue deyoami”, ãrĩ yʉjʉmakʉ̃ pégʉ, ĩgʉ̃sãrẽ Belẽ́gue ãsũ ãrĩ iriuyupʉ: \p —Iro marãrẽ: “¿Noógue ããrĩ́rĩ, majĩgʉ̃ deyoadi?” ãrĩ sẽrẽñarã waaka! Ĩgʉ̃rẽ bokajarã, õõta goedujarika, yʉre ĩgʉ̃ ããrĩrṍrẽ weremurã! Yʉde ĩgʉ̃rẽ bʉremugʉ̃ waadʉakoa, ãrĩyupʉ ĩgʉ̃sãrẽ. \p \v 9-10 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pé, Belẽ́gue waakõãñurã. Maague waamakʉ̃, neñukãmʉ, abe mʉrĩriro gapʉ boyoadi ĩgʉ̃sã dupuyuro waadupuyuyupʉ, ĩgʉ̃sã waarí maarẽ́ ĩmugʉ̃. Ĩgʉ̃sã neñukãmʉrẽ ĩãrã, bʉro ʉsʉyañurã. Neñukãmʉ ĩgʉ̃sã dupuyuro waa, majĩgʉ̃ ĩgʉ̃ ããrĩrĩ́ wii weka dujanʉgãjayupʉ. \p \v 11 Irasirirã iri wiigue ñajãrã, majĩgʉ̃rẽ, ĩgʉ̃ pago María merã ããrĩgʉ̃́rẽ bokajañurã. Ĩgʉ̃rẽ ĩã, ĩgʉ̃ pʉro ñadʉkʉpuri merã ejamejã: “Õãtarimi”, ãrĩ bʉremuñurã. Ĩgʉ̃sã ãĩadea kũmarĩrẽ tũpã: oro, incienso, mirra wãĩkʉri sʉ̃rõrĩ wajaparire ĩgʉ̃rẽ sĩñurã. \v 12 Pʉrʉ ĩgʉ̃sã kãrĩripoe Marĩpʉ kẽrõgue wereyupʉ: \p —Mʉsãya makãgue goedujáarã, Herodes pʉro waarí maarẽ́ dujáabirikõãka! Gaji maa gapʉ dujáaka! ãrĩ wereyupʉ. Irasirirã gaji maa gapʉ goedujáañurã. \s1 José, María merã majĩgʉ̃rẽ Egiptogue ãĩduriadea \p \v 13 Masĩrĩmasã goedujáadero pʉrʉ, Marĩpʉre wereboegʉ Josére kẽrõgue deyoa, ãsũ ãrĩ wereyupʉ: \p —Yobeka! Majĩgʉ̃rẽ, ĩgʉ̃ pago merã Egipto nikũgue ãĩduriwãgãka! Yʉ mʉrẽ: “Dujarika!” ãrĩ weremakʉ̃gue dujarika! Herodes majĩgʉ̃rẽ ãmabu yámi ĩgʉ̃rẽ wẽjẽbu, ãrĩ wereyupʉ. \p \v 14 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, José yobe, majĩgʉ̃rẽ ãĩ, pago merã ñamita Egiptogue waakõãyupʉ. \v 15 Herodes okaropã irogue ããrĩñurã. Irasiriro Marĩpʉya kerere weredupuyudi Marĩpʉ magʉ̃rẽ ĩgʉ̃ ãrĩdeare gojaderosũta waayuro. Marĩpʉ ãsũ ãrĩdi ããrĩmí: “Yʉ magʉ̃rẽ Egiptogue ããrĩgʉ̃́rẽ siiubʉ”. \s1 Herodes ʉ̃ma pũrãrẽ wẽjẽbéodoredea \p \v 16 Herodes, masĩrĩmasã ĩgʉ̃ pʉro goedujáabirimakʉ̃ ĩãgʉ̃, guatariakõãyupʉ. Irasirigʉ Belén marãrẽ, iri makã tʉro ããrĩrã́dere ʉ̃ma pũrãgãrẽ wẽjẽpeokõãdoreyupʉ. Masĩrĩmasã ãrĩdeare gũñagʉ̃: “Õõpãta majĩgʉ̃ masãkumi”, ãrĩ gũñayupʉ. Irasirigʉ pe bojori oparãrẽ, pe bojori doka oparãrẽ wẽjẽbéodoreyupʉ. \v 17 Ĩgʉ̃ irasiriri Jeremías Marĩpʉya kerere weredupuyudi gojaderosũta waayuro. Ãsũ ãrĩ gojadi ããrĩmí: \q1 \v 18 Ramá wãĩkʉrogue bʉro bʉjawereri merã dʉjaritua, orerãkuma. Raquel parãmerã ããrĩturiarã Israel bumarã nome ĩgʉ̃sã pũrãrẽ bʉro orerãkuma. \q1 Ĩgʉ̃sã pũrãrẽ wẽjẽmakʉ̃ ĩãrã, bʉjawereduúbirimakʉ̃, gajerã ĩgʉ̃sãrẽ gũñaturamakʉ̃ irimasĩbirikuma, ãrĩ gojadi ããrĩmí.\x + \xo 2:18 \xt Jer 31.15\x* \p \v 19 Herodes boadero pʉrʉ, Marĩpʉre wereboegʉ Josére Egiptogue ããrĩgʉ̃́rẽ kẽrõgue deyoa, ãsũ ãrĩyupʉ doja: \p \v 20 —Majĩgʉ̃rẽ wẽjẽdʉanerã boapereakõãma. Irasirigʉ majĩgʉ̃rẽ, pago merã Israel bumarãya nikũgue ãĩ dujáaka doja! ãrĩyupʉ. \p \v 21 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, José yobe, majĩgʉ̃rẽ, pago merãta Israel bumarãya nikũgue ãĩãkõãyupʉ. \v 22 José gapʉ Judea nikũgue ejagʉ, Herodes magʉ̃ Arquelao wãĩkʉgʉ ĩgʉ̃ pagʉ dagʉre gorawayudi ããrĩ́mi, ãrĩrĩ kerere pégʉ, güiyupʉ. Irasirigʉ, kẽrõgue Marĩpʉ ĩgʉ̃rẽ werederosũta Judea nikũrẽ taria, Galilea nikũgue waakõãyupʉ. \v 23 Iri nikũguere Nazaret wãĩkʉri makãgue eja, ããrĩyupʉ. Irasiriro Marĩpʉya kerere weredupuyunerã gojaderosũta waayuro. Ãsũ ãrĩ gojanerã ããrĩmá: “‘Cristo, Marĩpʉ iriudi Nazaretmʉta ããrĩ́mi’, ãrĩrãkuma masaka”, ãrĩ gojanerã ããrĩmá. \c 3 \s1 Juan masakare wãĩyerimasʉ̃ buedea \r (Mr 1.1-8; Lc 3.1-9, 15-17; Jn 1.19-28) \p \v 1 Iripoere Juan masakare wãĩyerimasʉ̃ Judea nikũ masaka marĩrõgue ĩgʉ̃ pʉro ejarãrẽ Marĩpʉyare buenʉgãyupʉ. \v 2 Ãsũ ãrĩ werenayupʉ: \p —Mʉsã ñerõ iririre bʉjawereka! Mʉsã gũñarĩrẽ gorawayuka! Mérõ dʉyáa, Marĩpʉ ĩgʉ̃yarãrẽ doreri ejaburo, ãrĩ werenayupʉ. \p \v 3 Iripoeguemʉ Isaías Marĩpʉya kerere weredupuyudi, Juan iriburire ãsũ ãrĩ gojadi ããrĩmí: \q1 Sugʉ, masaka marĩrõgue bʉro gainírĩ merã: “Marĩ Opʉ aariburi dupuyuro ĩgʉ̃ aariburi maarẽ́ diayema maa õãrĩ maa ãmurã́ irirosũ diayemarẽ irika!” ãrĩ weregʉkumi, ãrĩ gojadi ããrĩmí.\x + \xo 3:3 \xt Is 40.3\x* \p \v 4 Juãya suríro camellu poari merã suadea suríro ããrĩyuro. Ĩgʉ̃ya yʉjʉwẽñarĩdade waibʉ gasiro merã irideada ããrĩyuro. Poreroa, mume makãnʉ́ʉ marãyare baarikʉyupʉ. \v 5 Jerusalén marã, ããrĩperero Judea nikũ marã, dia Jordán wãĩkʉdiya tʉro marãde ĩgʉ̃rẽ pérã ejañurã. \v 6 Ĩgʉ̃sã ñerõ irideare bʉjawere, Marĩpʉre weretarimakʉ̃ ĩãgʉ̃, ĩgʉ̃sãrẽ deko merã wãĩyeyupʉ dia Jordán wãĩkʉdiyague. \p \v 7 Juan, wárã fariseo bumarã, saduceo bumarã ĩgʉ̃rẽ wãĩyedorerã ejamakʉ̃ ĩãgʉ̃, ãsũ ãrĩyupʉ: \p —Mʉsã ãña irirosũ ñerã ããrã. ¿Noã mʉsãrẽ õõguere aaridoreari? “Marĩpʉ, gʉa ñerõ iriri waja gʉare wajamoãbirikõãburo”, ãrĩrã, ¿yʉre wãĩyedorerã aarari? \v 8 Mʉsã: “Gʉa ñerõ irideare bʉjawere, gũñarĩrẽ gorawayuabʉ”, ãrĩrã, mʉsã ñerõ irideare piri, õãrĩ gapʉre irika! Mʉsã irasirimakʉ̃, Marĩpʉ mʉsãrẽ wajamoãbirikumi. \v 9 Mʉsã: “Gʉa Abraham parãmerã ããrĩturiarã ããrĩmakʉ̃, Marĩpʉ gʉare wajamoãbirikumi”, ãrĩ gũñabirikõãka! Yʉ mʉsãrẽ ãsũ ãrã: “Mʉsã gũñarĩrẽ gorawayubirimakʉ̃, mʉsã Abraham parãmerã ããrĩturiari wajamáa. Marĩpʉ i ʉ̃tãyeri merã Abraham parãmerã ããrĩturiarã waamakʉ̃ irimasĩmi”. \v 10 Mʉsã ñerĩ iririre piribirimakʉ̃ ĩãgʉ̃, Marĩpʉ mʉsãrẽ béogʉkumi. Sugʉ yukʉ ñerĩ dʉkakʉdire ĩã, kõme merã nugũrĩgue merãta diti, peamegue soebéorosũ mʉsãrẽ béogʉkumi. \v 11 Mʉsã ñerõ irideare bʉjawere, mʉsã gũñarĩrẽ gorawayumakʉ̃ ĩãgʉ̃, yʉ mʉsãrẽ deko merã wãĩyegʉkoa. Yʉ pʉrʉ aarigʉ́, yʉ nemorõ turagʉ ããrĩ́mi. Yʉ gapʉ ubu ããrĩgʉ̃́, ĩgʉ̃rẽ neõ sʉropebirikoa. Ĩgʉ̃ mʉsãrẽ Õãgʉ̃ deyomarĩgʉ̃ merã, peame merã wãĩyegʉkumi. Irasirigʉ Õãgʉ̃ deyomarĩgʉ̃rẽ mʉsã merã ããrĩnímakʉ̃ irigʉkumi, ñerĩrẽ soebéorosũ mʉsãrẽ ñerĩrẽ béoburo, ãrĩgʉ̃. \v 12 Trigo gasirire korobéogʉ irirosũ ããrĩ́mi. Gasirire koro odo, iri yerire baari duripíri wiigue duripígʉ irirosũ õãrõ irirãrẽ ĩgʉ̃ pʉrogue ãĩagʉkumi. Gasiri gapʉre peamegue soebéogʉ irirosũ ñerõ irirãrẽ peamegue béogʉkumi. Iri peame neõ yaribirikoa, ãrĩ werenayupʉ Juan masakare. \s1 Juan Jesúre deko merã wãĩyedea \r (Mr 1.9-11; Lc 3.21-22) \p \v 13 Juan masakare dia Jordán wãĩkʉdiyague deko merã wãĩyeripoe Jesús Galileague ããrãdi ĩgʉ̃rẽ wãĩyedoregʉ waayupʉ. \v 14 Irogue ejamakʉ̃, Juan ĩgʉ̃rẽ wãĩyedʉabiradiyupʉ: \p —¿Mʉ gapʉ yʉre wãĩyerono irigʉ yʉre wãĩyedoregʉ aaríri? ãrĩyupʉ. \p \v 15-16 Jesús gapʉ ĩgʉ̃rẽ yʉjʉyupʉ: \p —Yʉre wãĩyeka! Marĩrẽ ããrĩpereri Marĩpʉ dorederosũta iriro gããmea. \p Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ: “Jáʉ”, ãrĩ, Jesúre wãĩyeyupʉ. Wãĩye odomakʉ̃, Jesús diague níadi majãnʉgãmakʉ̃ta, ʉ̃mʉgasi tũpãkõãyuro. Õãgʉ̃ deyomarĩgʉ̃ buja irirosũ deyogʉ dijari, ĩgʉ̃ weka ejabejamakʉ̃ ĩãyupʉ. \v 17 Marĩpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ ãsũ ãrĩyupʉ Jesúre: \p —Ĩĩ yʉ magʉ̃, yʉ maĩgʉ̃ ããrĩ́mi. Ĩgʉ̃ merã bʉro ʉsʉyáa, ãrĩyupʉ. \c 4 \s1 Wãtĩ Jesúre ãrĩmesãdidea \r (Mr 1.12-13; Lc 4.1-13) \p \v 1 Pʉrʉ Õãgʉ̃ deyomarĩgʉ̃ Jesúre masaka marĩrõgue ãĩayupʉ, wãtĩ ĩgʉ̃rẽ ãrĩmesãburo, ãrĩgʉ̃. \p \v 2 Iroguere Jesús cuarenta nʉrĩ, cuarenta ñamĩrĩgora baabiriyupʉ. Pʉrʉ ʉaboakõãyupʉ. \v 3 Ĩgʉ̃ ʉaboamakʉ̃ ĩãgʉ̃, wãtĩ ĩgʉ̃ pʉro eja, ãsũ ãrĩyupʉ: \p —Diayeta Marĩpʉ magʉ̃ ããrĩgʉ̃́, mʉ turaro merã i ʉ̃tãyerire pã́ duparu waamakʉ̃ irika! ãrĩyupʉ. \p \v 4 Jesús gapʉ ĩgʉ̃rẽ yʉjʉyupʉ: \p —Yʉpʉya werenírĩ gojadea pũgue: “Baari dita masakare okamakʉ̃ iribea. Ããrĩpereri Marĩpʉya werenírĩ gapʉ ĩgʉ̃sãrẽ okamakʉ̃ yáa”, ãrĩ gojasũdero ããrĩbʉ́, ãrĩ wereyupʉ Jesús wãtĩrẽ. \p \v 5 Pʉrʉ wãtĩ Marĩpʉya makã Jerusalẽ́gue Jesúre ãĩa, Marĩpʉya wii wekague ãĩmʉrĩa, \v 6 ĩgʉ̃rẽ ãsũ ãrĩyupʉ: \p —Diayeta Marĩpʉ magʉ̃ ããrĩgʉ̃́, yebague parimadijaka! Ĩgʉ̃ya werenírĩ gojadea pũgue: \q1 Marĩpʉ ĩgʉ̃rẽ wereboerãrẽ mʉrẽ koredoregʉkumi, neõ ʉ̃tãyegue meébejabirikõãburo, ãrĩgʉ̃, ãrĩ gojasũdero ããrĩbʉ́, ãrĩ wereyupʉ wãtĩ Jesúre.\x + \xo 4:6 \xt Sal 91.11-12\x* \p \v 7 Jesús ĩgʉ̃rẽ yʉjʉyupʉ: \p —Yʉpʉya werenírĩ gojadea pũgue: “Bʉremurĩ marĩrõ Marĩpʉre: ‘Mʉ turari merã yʉre gajino iri ĩmuka!’ ãrĩbirikõãka!” ãrĩ gojasũdero ããrĩbʉ́, ãrĩ wereyupʉ Jesús wãtĩrẽ. \p \v 8 Pʉrʉ wãtĩ Jesúre ʉ̃marĩ buúru wekague ãĩmʉrĩayupʉ doja. Irogue ããrĩpereri i ʉ̃mʉma makãrĩrẽ, masaka oparidere ĩmupeokõãyupʉ. \v 9 Irire ĩmupeo, Jesúre ãsũ ãrĩyupʉ: \p —Mʉ ñadʉkʉpuri merã ejamejãja, yʉre: “Mʉ, yʉ Opʉ ããrã”, ãrĩ bʉremumakʉ̃, i ããrĩpererire mʉrẽ sĩgʉra, ãrĩyupʉ. \p \v 10 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃, Jesús ãsũ ãrĩyupʉ: \p —Satanás, yʉ pʉrore wirika! Yʉpʉya werenírĩ gojadea pũgue: “Marĩpʉ direta bʉremuka! Ĩgʉ̃ doreri direta irika!” ãrĩ gojasũdero ããrĩbʉ́, ãrĩ wereyupʉ Jesús wãtĩrẽ. \p \v 11 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, wãtĩ waakõãyupʉ. Ĩgʉ̃ waadero pʉrʉ, Marĩpʉre wereboerã Jesúre iritamurã ejañurã. \s1 Jesús Galilea nikũgue masakare buenʉgãdea \r (Mr 1.14-15; Lc 4.14-15) \p \v 12 Juãrẽ peresu iridea kerere pégʉ, Jesús Galilea nikũgue waakõãyupʉ. \v 13 Iro ããrĩrĩ́ makã Nazarere tariwãgã, Capernaum wãĩkʉri makãgue ejayupʉ. Galilea wãĩkʉri ditaru tʉro ããrĩbʉ́ Capernaum. Iri makã Zabulón bumarãya nikũ, Neftalí bumarãya nikũ ããrĩunadero ããrĩbʉ́. \v 14 Jesús irogue ejagʉ, iripoeguemʉ Marĩpʉya kerere weredupuyudi Isaías gojaderosũta iriyupʉ. Ãsũ ãrĩ gojadi ããrĩmí: \q1 \v 15 Zabulón bumarãya nikũ, Neftalí bumarãya nikũ ããrĩunadero, judío masaka ããrĩmerãya nikũ ããrã. Ditaru tʉro, dia Jordán wãĩkʉdiya abe ñajãrõgue Galilea wãĩkʉri nikũ ããrã. \q1 \v 16 Iro marã, naĩtĩãrõgue ããrĩrã́ irirosũ Marĩpʉyare masĩbema. Ĩgʉ̃sã masĩbiri waja peamegue waabonerã ããrĩ́ma. Irasũ ããrĩkererã, sĩãgorire ĩãrã irirosũ ĩgʉ̃sãrẽ taubure ĩãrãkuma. Ĩgʉ̃ta ĩgʉ̃sãrẽ Marĩpʉre masĩmakʉ̃ irigʉ aarigʉkumi. Irasirirã boyorogue ããrĩrã́ irirosũ ããrĩrãkuma, ãrĩ gojadi ããrĩmí.\x + \xo 4:16 \xt Is 9.1-2\x* \p \v 17 Jesús irogue ããrĩgʉ̃́, masakare ãsũ ãrĩ buenʉgãyupʉ: \p —Mʉsã ñerĩ iririre bʉjawereka! Mʉsã gũñarĩrẽ gorawayuka! Mérõ dʉyáa, Marĩpʉ ĩgʉ̃yarãrẽ doreri ejaburo, ãrĩyupʉ. \s1 Jesús wapikʉrã waaí wẽjẽrĩmasãrẽ siiudea \r (Mr 1.16-20; Lc 5.1-11) \p \v 18 Jesús Galilea wãĩkʉri ditaru tʉrogue ejagʉ, Simṍrẽ, ĩgʉ̃ pagʉmʉ Andrére bokajayupʉ. Simṍta “Pedro” wãĩkʉyupʉ. Ĩgʉ̃sã waaí wẽjẽrĩmasã ããrĩñurã. Ditarugue ĩgʉ̃sãya buidire meéyorã iriñurã. \v 19 Jesús ĩgʉ̃sãrẽ: \p —Náka, yʉ merã! Daporare mʉsãrẽ waaí wẽjẽrĩmasã ããrĩrĩ́rẽ piri, Marĩpʉya kerere wererimasã ããrĩmakʉ̃ irigʉkoa, ãrĩyupʉ. \p \v 20 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pérã, mata ĩgʉ̃sãya buiriyukure píkõã, Jesús merã waakõãñurã. \p \v 21 Pʉrʉ Jesús yoaweyaro waa, Santiagore, ĩgʉ̃ pagʉmʉ Juãrẽ bokajayupʉ. Ĩgʉ̃sã Zebedeo wãĩkʉgʉ pũrã ããrĩñurã. Ĩgʉ̃sãya doódirugue ĩgʉ̃sã pagʉ merã ĩgʉ̃sãya buiriyukure ãmurã́ iriñurã. Jesús ĩgʉ̃sãrẽ: “Náka, yʉ merã!” ãrĩ siiuyupʉ. \v 22 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pérã: “Jáʉ”, ãrĩ, ĩgʉ̃sãya doódirure, pagʉre píkõã, Jesús merã waakõãñurã. \s1 Jesús wárã masakare buedea \r (Lc 6.17-19) \p \v 23 Jesús ããrĩperero Galilea nikũrẽ judío masaka nerẽrĩ wiirigue buegorenayupʉ. Õãrĩ kerere, Marĩpʉ ĩgʉ̃yarãrẽ doregʉ ããrĩrĩ́rẽ bueyupʉ. Irasũ ããrĩmakʉ̃ pũrĩrikʉrãrẽ ããrĩpereri ĩgʉ̃sã pũrĩrĩrẽ tauyupʉ. \v 24 Ĩgʉ̃ irasiriri kerere ããrĩperero Siria nikũ marã masĩpereakõãñurã. Irasirirã gajerosũperi sĩrĩrĩ oparãrẽ, pũrĩrikʉrãrẽ, wãtẽa ñajãsũnerãrẽ, ñamasĩrĩrĩ oparãrẽ, waamasĩmerãdere Jesús pʉrogue ãĩãñurã. Irasirigʉ ããrĩpererãrẽ tauyupʉ Jesús. \p \v 25 Ĩgʉ̃ irasirimakʉ̃ ĩãrã, wárã Galilea nikũ marã, Decápolis wãĩkʉri nikũma makãrĩ marã, Jerusalén marã, Judea nikũ marã, dia Jordán wãĩkʉdiya abe mʉrĩriro gapʉ marã ĩgʉ̃ merã waañurã. \c 5 \s1 Jesús buúrugue masakare buedea \p \v 1 Jesús, masaka wárã ĩgʉ̃ pʉro ejamakʉ̃ ĩãgʉ̃, buúrugue mʉrĩa, eja doayupʉ. Ĩgʉ̃ irogue doamakʉ̃, ĩgʉ̃ buerã ĩgʉ̃ pʉro nerẽnʉgãjañurã. \v 2 Ĩgʉ̃sã nerẽnʉgãjamakʉ̃ ĩãgʉ̃, Jesús ĩgʉ̃sãrẽ ãsũ ãrĩ buepʉroriyupʉ: \s1 “Ãsũ irirãno ʉsʉyama”, ãrĩ buedea \r (Lc 6.20-23) \p \v 3 —“Marĩpʉ iritamubirimakʉ̃, ĩgʉ̃ gããmerĩrẽ irimasĩña marĩbokoa”, ãrĩ gũñarãno, ʉ̃mʉgasigue Marĩpʉ ĩgʉ̃yarãrẽ dorerogue waarãkuma. Iroguema ĩgʉ̃sãya ããrã. Irasirirã ʉsʉyama. \p \v 4 ’Bʉjawereri merã ããrĩrã́rẽ Marĩpʉ ĩgʉ̃sãrẽ gũñaturamakʉ̃ irigʉkumi. Irasirirã ʉsʉyama. \p \v 5 ’“Gajerã nemorõ ããrã”, ãrĩ gũñamerã, Marĩpʉ ĩgʉ̃sãrẽ: “I nikũrẽ sĩgʉra”, ãrĩdeare oparãkuma. Irasirirã ʉsʉyama. \p \v 6 ’Marĩpʉ gããmerĩrẽ iridʉarã, ʉaboarã baadʉarã, ñemesiburã iirídʉarã irirosũ ããrĩ́ma. Marĩpʉ ĩgʉ̃sãrẽ iritamugʉkumi, ĩgʉ̃ gããmerĩrẽ iriburo, ãrĩgʉ̃. Ĩgʉ̃sãrẽ iritamugʉ̃, iirí, baayapianerã irirosũ ããrĩmakʉ̃ irigʉkumi. Irasirirã ʉsʉyama. \p \v 7 ’Gajerãrẽ bopoñarĩ merã ĩãrãrẽ Marĩpʉ ĩgʉ̃sãrẽ bopoñarĩ merã ĩãgʉkumi. Irasirirã ʉsʉyama. \p \v 8 ’Ñerĩ opamerã Marĩpʉre ĩãrãkuma. Irasirirã ʉsʉyama. \p \v 9 ’Gajerãrẽ õãrõ siuñajãrĩ merã ããrĩmakʉ̃ iridʉarãrẽ Marĩpʉ ĩgʉ̃sãrẽ: “Yʉ pũrã ããrĩ́ma”, ãrĩgʉkumi. Irasirirã ʉsʉyama. \p \v 10 ’Marĩpʉ gããmerĩrẽ iriri waja, gajerã ĩgʉ̃sãrẽ ñerõ tarimakʉ̃ irisũrã ʉ̃mʉgasigue Marĩpʉ ĩgʉ̃yarãrẽ dorerogue waarãkuma. Iroguema ĩgʉ̃sãya ããrã. Irasirirã ʉsʉyama. \p \v 11 ’Yʉre mʉsã bʉremurĩ waja gajerã mʉsãrẽ ñerõ wereníkerepʉrʉ, mʉsãrẽ ñerõ irikerepʉrʉ, ããrĩpereri gajerosũperi ñerĩ kere ãrĩkerepʉrʉ, ʉsʉyaka! \v 12 Marĩpʉya kerere weredupuyunerãrẽ mʉsã dupuyuro ããrĩnerãrẽ ãsũta ñerõ irinerã ããrĩmá. Irasirirã mʉsãrẽ ñerõ irikerepʉrʉ, õãrõ ʉsʉyari merã ããrĩrikʉka! Pʉrʉguere wáro õãrĩ oparãkoa ʉ̃mʉgasiguere, ãrĩyupʉ Jesús. \s1 I ʉ̃mʉguere Marĩpʉyare irirã moã, sĩãgori irirosũ ããrĩ́ma, ãrĩ buedea \r (Mr 9.50; Lc 14.34-35) \p \v 13 Irasũ ãrĩ odo, Jesús ãsũ ãrĩ buenemoyupʉ: \p —Mʉsã i ʉ̃mʉguere Marĩpʉyare irirã moã okari irirosũ ããrã. Moã okadea okabirimakʉ̃, dupaturi okamakʉ̃ irimasĩbirikoa. Béokõãkoa. Béoadero pʉrʉ, masaka kʉrawasiribéokõãkuma. Irasirirã mʉsã moã okari irirosũ Marĩpʉyare iriníkõãka! \p \v 14 ’Mʉsã i ʉ̃mʉ marãrẽ sĩãgori irirosũ ããrã. Irasirirã Marĩpʉyare mʉsã irimakʉ̃ ĩãrã, ĩgʉ̃rẽ masĩrãkuma. Buúru wekague ããrĩrĩ́ makãrẽ duúmasĩña máa. \v 15 Masaka sĩãgodirure sĩãgorã, dupa kũma dokague píbirikuma. Sĩãgo, wii dekogue siukuma, iri wii marã ããrĩpererã õãrõ boyorogue ããrĩburo, ãrĩrã. \v 16 I irirosũ mʉsãde Marĩpʉyare õãrõ iriri merã masakare mʉsã ĩgʉ̃yarã ããrĩrĩ́rẽ masĩmakʉ̃ irika, ĩgʉ̃rẽ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́rẽ: “Õãtarigʉ ããrĩ́mi”, ãrĩ bʉremuburo, ãrĩrã! \s1 Jesús Moisés doredeare buedea \p \v 17 ’Mʉsã yʉre ãsũ ãrĩ gũñabirikõãka: “Marĩpʉ Moisére doreri pídeare, irasũ ããrĩmakʉ̃ Marĩpʉya kerere weredupuyunerã gojadeare béogʉ aarigʉ́ irikumi”, ãrĩ gũñabirikõãka! Irire béogʉ aarigʉ́ meta iribʉ. Iri ããrĩpererire keoro iriyuwarikʉgʉ aarigʉ́ iribʉ. \v 18 Diayeta mʉsãrẽ werea. Ʉ̃mʉgasi, i nikũ ããrĩrṍpãta Marĩpʉ neõ mérõgã su wãĩ ĩgʉ̃ doreri pídeare béobirikumi. Ããrĩpereri ĩgʉ̃: “Ãsũ irigʉra”, ãrĩdeare keoro iriyuwarikʉgʉkumi. \v 19 Iri dorerire su wãĩrẽ tarinʉgãrãno, gajerãrẽ: “Gʉa irirosũ irika!” ãrĩ buerã, ʉ̃mʉgasigue Marĩpʉ ĩgʉ̃yarãrẽ dorerogue ĩgʉ̃ ĩãmakʉ̃ ubu ããrĩrã́ ããrĩrãkuma. Gajerã gapʉ iri dorerire õãrõ irirã, gajerãrẽ ĩgʉ̃sã irirosũ iridorerã, ʉ̃mʉgasigue ĩgʉ̃yarãrẽ dorerogue ĩgʉ̃ ĩãmakʉ̃ oparã irirosũ ããrĩrãkuma. \v 20 Ire mʉsãrẽ werea. Mʉsã, Moisés doredeare buerimasã, fariseo bumarã nemorõ Marĩpʉ gããmerĩrẽ iribirikererã, Marĩpʉ ĩgʉ̃yarãrẽ doreroguere neõ waabirikoa. \s1 Jesús masaka guarimarẽ buedea \r (Lc 12.57-59) \p \v 21 ’Marĩpʉ mʉsã ñekʉ̃sãmarãrẽ doredeare mʉsã pénerã ããrĩbʉ́. Ĩgʉ̃sãrẽ ãsũ ãrĩdi ããrĩmí: “Masakare wẽjẽbirikõãka! Gajigʉre wẽjẽdinorẽ wajamoãka, ĩgʉ̃ wẽjẽdea waja!” \v 22 Yʉ gapʉ mʉsãrẽ werea. Sugʉ ĩgʉ̃yagʉ merã guagʉ, wajamoãsũgʉkumi. Ĩgʉ̃yagʉre: “Mʉ wajamáa”, ãrĩ bʉridagʉnorẽ marĩ oparã wajamoãrãkuma. Ĩgʉ̃yagʉre: “Waibʉ irirosũ pémasĩrĩ opabea mʉ”, ãrĩgʉ̃norẽ peamegue waamagoegoráa. \p \v 23 ’Irasirirã Marĩpʉya wiima soepeorogue ĩgʉ̃rẽ bʉremurã gajino pírã waamurã: “Yaagʉ yʉ merã guami”, ãrĩ gũñabokarã, \v 24 Marĩpʉre sĩburire píkõã, mʉsãyagʉ pʉrogue waa: “Yʉ mʉrẽ ñerõ irideare kãtika!” ãrĩ sẽrẽka ĩgʉ̃rẽ! Mʉsã gãme ãmuadero pʉrʉ, dupaturi Marĩpʉya wiigue mʉsã sĩdʉadeare ĩgʉ̃rẽ sĩrã waaka! \p \v 25 ’Sugʉ mʉsãrẽ weresãdʉagʉ, weresãrĩrẽ beyerimasʉ̃ pʉrogue mʉsãrẽ ãĩdʉamakʉ̃, mata maague ĩgʉ̃ merã waarã́, ĩgʉ̃ mʉsãrẽ weresãrĩrẽ ãmuka! Ĩgʉ̃ merã õãrõ ãmubirimakʉ̃, beyerimasʉ̃guere mʉsãrẽ weresãgʉkumi. Ĩgʉ̃ mʉsãrẽ weresãmakʉ̃ pégʉ, beyerimasʉ̃ mʉsãrẽ suraraguere wia, peresu iridoregʉkumi. \v 26 Diayeta mʉsãrẽ werea. Beyerimasʉ̃ mʉsãrẽ wajaridoredeare wajaripeobirimakʉ̃, neõ mʉsãrẽ wiubirikumi. \s1 Jesús: “Gajigʉ marãpo merã ñerõ iribirikõãka!” ãrĩ buedea \p \v 27 ’Iripoegue marã weredeare mʉsã pénerã ããrĩbʉ́. Ãsũ ãrĩnerã ããrĩmá: “Gajigʉ marãpo merã ñerõ iribirikõãka!” \v 28 Yʉ gapʉ mʉsãrẽ werea. Sugʉ nomeõrẽ ñerõ iridʉari merã ĩãgʉ̃, ĩgʉ̃ gũñarĩgue igo merã ñerõ irisiami. \p \v 29 ’Irasirirã mʉsãya koyeru diaye gapʉmarũ merã ĩã, ñerõ irirã, irirure goreweabéorosũ iri ñerõ iririre pirika! Mʉsã koyerure béomakʉ̃, iriru dita dediria. Ñerõ iririre pirimerã ããrĩpereri mʉsãya dupʉ merã peamegue béosũrãkoa. \v 30 Mʉsãya diayema mojõ merã ñerõ irirã, iri mojõrẽ dititá béorosũ iri ñerõ iririre pirika! Mʉsãya mojõrẽ béomakʉ̃, iri mojõ dita dediria. Ñerõ iririre pirimerã ããrĩpereri mʉsãya dupʉ merã peamegue béosũrãkoa. \s1 Jesús masakare: “Mʉsã marãposã nomerẽ béobirikõãka!” ãrĩ buedea \r (Mt 19.1-12; Mr 10.11-12; Lc 16.18) \p \v 31 ’Iripoegue marã idere ãrĩnerã ããrĩ́ma: “Sugʉ ĩgʉ̃ marãpore béodʉagʉ: ‘I waja merã mʉrẽ béoa’, ãrĩ gojari pũrẽ sĩrõ gããmea”, ãrĩnerã ããrĩmá. \v 32 Yʉ gapʉ mʉsãrẽ werea. Sugʉ, ĩgʉ̃ marãpo gajigʉ merã ñerõ iribirikerepʉrʉ igore béogʉ, igore gajigʉ merã marãpʉkʉmakʉ̃ irigʉ, igore ñerõ irimakʉ̃ irikumi. Irasũ ããrĩmakʉ̃, ĩgʉ̃ béodeo merã marãpokʉgʉde ñerõ irigʉ irikumi. \s1 Jesús: “Ãsũ irigʉra”, ãrĩrĩmarẽ buedea \p \v 33 ’Iripoegue marãrẽ weredeare mʉsã pénerã ããrĩbʉ́. Ãsũ ãrĩ werenerã ããrĩmá ĩgʉ̃sãrẽ: “‘Marĩpʉ wãĩ merã ãsũ irigʉra’, ãrĩderosũta marĩ Opʉ ĩũrõ keoro irika!” \v 34 Yʉ gapʉ mʉsãrẽ werea. Mʉsã gajerãrẽ: “Ãsũ irigʉra”, ãrĩrã, Marĩpʉre wãĩpeobirikõãka! “Ʉ̃mʉgasima merã ãsũ irigʉra”, ãrĩbirikõãka! Ʉ̃mʉgasi, Marĩpʉ doaro ubu ããrĩrṍ meta ããrã. \v 35 I nikũma merãdere wãĩpeobirikõãka! I nikũ Marĩpʉya nikũ ããrã. Irasirio ĩgʉ̃ kʉraña doanírõ irirosũ ããrã. Jerusalén merãdere wãĩpeobirikõãka! Jerusalén marĩ Opʉ turatarigʉya makã ããrã. \v 36 “Yaa dipuru merã ãsũ irigʉra”, ãrĩ wãĩpeobirikõãka! Mʉsã irasũ ãrĩrĩ merã neõ mʉsãya dipuruma poarire ñírĩda, o borerida waamakʉ̃ irimasĩbirikoa. \v 37 “Ãsũ irigʉra”, o “Ãsũ iribirikoa”, ãrĩrã, wãĩpeoro marĩrõ su diayeta wereka! Wãĩpeori merã: “Ãsũ irigʉra”, ãrĩrã, wãtĩ gããmerĩrẽ irirã yáa. \s1 Jesús masaka ñerõ iri gãmirĩmarẽ buedea \r (Lc 6.29-30) \p \v 38 ’Iripoegue marã weredeare mʉsã pénerã ããrĩbʉ́. Ãsũ ãrĩnerã ããrĩmá: “Mʉrẽ gajigʉ mʉya koyerure pátĩãderosũta mʉde ĩgʉ̃ya koyerure pátĩã gãmika! Mʉya guikarure ĩgʉ̃ pánuaderosũta mʉde ĩgʉ̃ya guikarure pánua gãmika!” ãrĩnerã ããrĩmá. \v 39 Yʉ gapʉ mʉsãrẽ werea. Mʉsãrẽ ñerõ iridire irasũ ĩãkõãka! Ĩgʉ̃rẽ ñerõ iri gãmibirikõãka! Sugʉ mʉsãya wayupãrã diaye gapʉre pámakʉ̃, kúgapʉma wayupãrãdere pádoreka! \v 40 Sugʉ mʉrẽ weresãrĩrẽ beyerimasʉ̃ pʉro ãĩa: “Ĩgʉ̃ya surírore sĩdoreka, ĩgʉ̃ yʉre ñerõ iridea waja”, ãrĩ weresãmakʉ̃, iriñerẽ sĩka! Irasũ ããrĩmakʉ̃, mʉya wekamañedere sĩnemoka ĩgʉ̃rẽ! \v 41 Sugʉ surara gajinorẽ su kilómetro mʉrẽ ãĩwãgãdoremakʉ̃, gaji kilómetro ãĩwãgãnemobosaka doja! \v 42 Sugʉ mʉrẽ gajinorẽ sẽrẽmakʉ̃, sĩka ĩgʉ̃rẽ! Gajino mʉrẽ wayumakʉ̃ sĩka ĩgʉ̃rẽ! “Wayubirikoa”, ãrĩbirikõãka! \s1 Jesús: “Mʉsãrẽ ĩãturirãrẽ maĩka!” ãrĩ buedea \r (Lc 6.27-28, 32-36) \p \v 43 ’Gaji iripoegue marã weredeare mʉsã pénerã ããrĩbʉ́. Ãsũ ãrĩnerã ããrĩmá: “Mʉsã merãmarãrẽ maĩka! Mʉsãrẽ ĩãturirã gapʉre ĩãturi doo, gãmika!” ãrĩnerã ããrĩmá. \v 44 Yʉ gapʉ mʉsãrẽ werea. Mʉsãrẽ ĩãturirãrẽ maĩka! Mʉsãrẽ ñerõ werenírãrẽ: “Õãrõ ããrĩburo”, ãrĩka! Mʉsãrẽ ĩãturi doorãrẽ õãrõ irika! Mʉsãrẽ ñerõ ãrĩ bʉridamakʉ̃, mʉsãrẽ ñerõ irimakʉ̃, ĩgʉ̃sãya ããrĩburire Marĩpʉre sẽrẽbosaka! \v 45 Irasirirã Marĩpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ pũrã ããrĩrãkoa. Marĩpʉ ñerãrẽ, õãrãdere abe asimakʉ̃ yámi. Ĩgʉ̃ dorerire irirã pʉro, irimerã pʉrodere deko merẽmakʉ̃ yámi. Irasirirã mʉsãde ĩgʉ̃ irirosũta masakare sʉrosũ õãrõ irika! \v 46 Mʉsãrẽ maĩrã direta maĩrã, ¿ñeénorẽ ʉ̃mʉgasigue wajatabokuri? Romano marã opʉre niyeru wajaseabosarimasãde ñerã ããrĩkererã, ĩgʉ̃sãrẽ maĩrãrẽ maĩma. \v 47 Mʉsãyarã direta õãrõ bokatĩrĩñeãrã, ¿ñeéno õãrĩrẽ gajerã nemorõ iribokuri? Marĩpʉre masĩmerãde ĩgʉ̃sãyarãrẽ õãrõ bokatĩrĩñeãma. \v 48 Irasirirã, Marĩpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ neõ ñerĩ marĩgʉ̃ ããrĩrṍsũta mʉsãde neõ ñerĩ marĩrã ããrĩka! ãrĩ wereyupʉ Jesús. \c 6 \s1 Jesús õãrõ iririkʉrimarẽ buedea \p \v 1 Jesús ãsũ ãrĩ werenemoyupʉ: \p —“Õãrĩrẽ irirã ããrã”, ãrĩrã, masaka ĩũrõ mʉsã iririre iri ĩmubirikõãka! Mʉsã irire irasirimakʉ̃, Marĩpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ mʉsã irasiridea wajare sĩbirikumi. \v 2 Irasirirã boporãrẽ iritamurã, ããrĩpererãrẽ werebirikõãka! Irigatorimasã irirosũ iribirikõãka! Ĩgʉ̃sã boporãrẽ iritamurã, marĩ nerẽrĩ wiirigue nerẽanerã, makã dekogue ããrĩrã́ ĩũrõ: “Õãrã ããrĩ́ma”, ãrĩburo, ãrĩrã, iri ĩmuma. Diayeta mʉsãrẽ werea. Masaka ĩgʉ̃sãrẽ õãrõ ãrĩrĩ merã wajatari opasiama. \v 3 Mʉsã gapʉ boporãrẽ gajino sĩrã, masaka ĩãberogue sĩka! \v 4 Marĩpʉ, mʉsã irasirimakʉ̃ ĩãgʉ̃, mʉsãrẽ õãrõ wajatamakʉ̃ irigʉkumi. \s1 Jesús Marĩpʉre sẽrẽrĩrẽ buedea \r (Lc 11.2-4) \p \v 5 ’Marĩpʉre sẽrẽrã, irigatorimasã irirosũ iribirikõãka! Ĩgʉ̃sã marĩ nerẽrĩ wiirigue, makã dekogue masaka ĩãburo, ãrĩrã, sẽrẽ ĩmuma. Diayeta mʉsãrẽ werea. Masaka ĩgʉ̃sãrẽ ĩãrĩ merã wajatari opasiama. \v 6 Mʉsã gapʉ Marĩpʉre sẽrẽrã, mʉsãya taribugue ñajãa, disipʉro bia, gajerã ĩãberogue ĩgʉ̃rẽ sẽrẽka! Ĩgʉ̃ deyomarĩgʉ̃ ããrĩkeregʉ, mʉsã merã ããrĩgʉkumi. Irasirigʉ, gajerã ĩãberogue mʉsã ĩgʉ̃rẽ sẽrẽmakʉ̃ ĩãgʉ̃, mʉsãrẽ õãrõ wajatamakʉ̃ irigʉkumi. \p \v 7 ’Marĩpʉre sẽrẽrã, ubu ããrĩrĩ́ werenírĩ merã dupaturi sẽrẽdujabirikõãka! Marĩpʉre masĩmerã irasũ yáma. “Wári werenírĩ merã gʉa sẽrẽmakʉ̃, gʉare pégʉkumi”, ãrĩ gũñama. \v 8 Ĩgʉ̃sã irirosũ iribirikõãka! Mʉsã sẽrẽburo dupuyuro Marĩpʉ mʉsã gããmerĩrẽ masĩsiami. \v 9 Irasirirã ãsũ ãrĩ sẽrẽrõ gããmea Marĩpʉre: \q1 Gʉapʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́, ããrĩpererã mʉrẽ goepeyari merã bʉremuburo. \q1 \v 10 Mʉ ããrĩpererãrẽ doreri aariburo. Ʉ̃mʉgasigue marã mʉ gããmerõ irirosũta i nikũ marãde iriburo. \q1 \v 11 Ʉ̃mʉrikʉ gʉare baari sĩka! \q1 \v 12 Gajerã gʉare ñerõ irideare gʉa kãtirosũta mʉde gʉa ñerõ irideare kãtika! \q1 \v 13 Gʉa ñerõ iridʉamakʉ̃ kãmutaka! Ñegʉ̃ gʉare ñerĩ ãrĩmesãrĩrẽ tau kãmutaka! Mʉ sugʉta gʉare doregʉ, turatarigʉ, gʉa bʉremugʉ̃ ããrĩnígʉkoa, ãrĩ sẽrẽka Marĩpʉre! \p \v 14 ’Gajerã mʉsãrẽ ñerõ irideare mʉsã kãtimakʉ̃ ĩãgʉ̃, Marĩpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ mʉsã ñerõ irideare kãtigʉkumi. \v 15 Gajerã mʉsãrẽ ñerõ irideare mʉsã kãtibirimakʉ̃, Marĩpʉ mʉsã ñerõ irideare kãtibirikumi. \s1 Jesús bererimarẽ buedea \p \v 16 ’Marĩpʉre bʉremurã bererã, irigatorimasã irirosũ iribirikõãka! Ĩgʉ̃sã bererã, ĩgʉ̃sãya diapure bʉjawererã irirosũ iri ĩmuma, masaka ĩgʉ̃sã bererire ĩãmasĩburo, ãrĩrã. Diayeta mʉsãrẽ werea. Masaka ĩgʉ̃sãrẽ ĩãrĩ merã wajatari opasiama. \v 17 Mʉsã gapʉ bererã, mʉsã irinarõsũta irika! Mʉsãya diapure waakoe, õãrõ wʉʉapukõãka! \v 18 Mʉsã irasirimakʉ̃, gajerã mʉsã bererire masĩbirikuma. Marĩpʉ gapʉ deyomarĩgʉ̃ ããrĩkeregʉ, mʉsã merã ããrĩ́mi. Ĩgʉ̃ dita mʉsã gajerã ĩãberogue iririre ĩãgʉ̃, mʉsãrẽ õãrõ wajatamakʉ̃ irigʉkumi. \s1 Jesús marĩ ʉ̃mʉgasigue wajataburire buedea \r (Lc 12.33-34) \p \v 19 ’Wári i nikũmarẽ sea neeõ duripíbirikõãka! I nikũma borewiji boakõãrokoa. Boabirimakʉ̃, burua baadediukõãrãkuma. Baadediubirimakʉ̃, yajarimasã ñajãa, yajakõãrãkuma. \v 20 Irasirirã mʉsã ʉ̃mʉgasima opaburi gapʉre gũñaka! Ʉ̃mʉgasima neõ borewiji boabirikoa. Iroguere burua mʉsã opaburire neõ baadediubirikuma. Yajarimasãde neõ ñajãa, yajabirikuma. \v 21 Mʉsã i ʉ̃mʉma direta: “Opadʉakoa”, ãrĩ gũñarã, irire bʉro maĩrãkoa. Ʉ̃mʉgasima gapʉre: “Opadʉakoa”, ãrĩ gũñarã, irire bʉro maĩrãkoa. \s1 Jesús masakaya koye sĩãgodiru irirosũ ããrĩrĩ́rẽ buedea \r (Lc 11.34-36) \p \v 22 ’Mʉsãya koye mʉsãya gũñarĩguere sĩãgodiru irirosũ ããrã. Mʉsã õãrĩ koye oparã irirosũ ããrĩmakʉ̃, mʉsãya gũñarĩguere õãrõ sĩãgoro irirosũ ããrã. Irasirirã Marĩpʉyare masĩa. \v 23 Mʉsã ñerĩ koye oparã irirosũ ããrĩmakʉ̃, mʉsãya gũñarĩguere naĩtĩãrõ irirosũ ããrã. Marĩpʉyare masĩbea. I naĩtĩãrĩ, ñetaria. Irire masĩbirimakʉ̃ ñegoráa. \s1 Jesús: “Niyerure maĩrã, Marĩpʉre maĩbema”, ãrĩ buedea \r (Lc 16.13) \p \v 24 ’Neõ sugʉ moãboerimasʉ̃ pẽrã oparãrẽ moãboemasĩbirikumi. Sugʉ opʉre maĩgʉ̃, gajigʉ gapʉre maĩbirikumi, o sugʉ opʉre bʉremugʉ̃, gajigʉ gapʉre yʉjʉbirikumi. Niyerudere maĩtarigʉ, Marĩpʉ gapʉre maĩbemi. \s1 Jesús, Marĩpʉ ĩgʉ̃ pũrãrẽ korerimarẽ buedea \r (Lc 12.22-31) \p \v 25 ’Irasirigʉ mʉsãrẽ ire weregʉra. Mʉsã ããrĩrikʉrire gũñarã, “¿Ñeénorẽ baarãkuri, ñeénorẽ iirírãkuri, ñeénorẽ sãñarãkuri?” ãrĩ gũñarikʉbirikõãka! Marĩ okari gapʉ, baari nemorõ wajakʉa. Marĩya dupʉ, surí nemorõ wajakʉa. \v 26 Mirãrẽ ʉ̃marõgue wʉ́rãrẽ ĩãka! Ĩgʉ̃sã baadʉarã, otebema. Otedea dʉkare seabema. Baari duripíri wiiridere opabema. Marĩpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ gapʉ ĩgʉ̃sãrẽ baari sĩmi. Mʉsã gapʉ, mirã nemorõ wajakʉtarinʉgãa. \v 27 Mʉsã bʉro gũñarikʉri merã neõ mérõgã masãnemobirikoa. Mʉsã irasũ gũñarikʉri wajamáa. \p \v 28 ’Irire masĩkererã, ¿nasirirã mʉsã surí sãñaburire gũñarikʉri? Makãnʉ́ʉma goori masãrĩrẽ gũñaka! Iri moãbirikerero, suabirikerero õãrĩ surí sãñarõ irirosũ deyoa. \v 29 Mʉsãrẽ werea. Opʉ Salomón surí õãrĩ sãñadero nemorõ iri goori gapʉ õãrĩ deyoa. \v 30 Iri goorire Marĩpʉ õãrĩ goori deyomakʉ̃ irikerepʉrʉ, mérõgã pʉrʉ ñaĩdija pereakõãa. Gajinʉ gapʉ peamegue soebéokõãsũa. Iri mata pereburi ããrĩkerepʉrʉ, Marĩpʉ iri goorire õãrĩ deyomakʉ̃ yámi. Iri goorire õãrĩ ããrĩmakʉ̃ irirosũ nemorõ mʉsãrẽ õãrõ irigʉkumi. Suríre sĩgʉkumi. Mʉsã gapʉ ĩgʉ̃rẽ mérõgã bʉremurĩ opáa. \v 31 Irasirirã: “¿Ñeénorẽ baarãkuri, ñeénorẽ iirírãkuri, ñeénorẽ sãñarãkuri?” ãrĩ gũñarikʉbirikõãka! \v 32 Marĩpʉre masĩmerã bʉro gũñarikʉri merã irire ãmaníkõãma. Marĩpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ gapʉ ããrĩpereri mʉsã gããmerĩrẽ masĩsiami. Irire mʉsãrẽ sĩgʉkumi. \v 33 Irasirirã, Marĩpʉ mʉsã Opʉ ããrĩrĩ́rẽ, ĩgʉ̃ gããmerĩrẽ, ĩgʉ̃ dorerire, ããrĩpereri nemorõ gããmepʉrorika! Mʉsã irasirimakʉ̃, ããrĩpereri mʉsã baa, iiríburire, mʉsã surí sãñaburidere sĩwekapeogʉkumi. \v 34 Irasirirã: “¿Naásũ waarokuri ñamigãrẽ?” ãrĩ gũñarikʉbirikõãka! Gajinʉmarẽ mʉsã ñerõ tariburire gũñarikʉdupuyubirikõãka! Dapagãma direta gũñaka! Dapagãrẽ mʉsã ñerõ tariburi ããrĩsiáa, ãrĩ wereyupʉ Jesús. \c 7 \s1 Jesús, gajerãrẽ: “Ñerã ããrĩ́ma”, ãrĩ werewʉabirikõãka! ãrĩ buedea \r (Lc 6.37-38, 41-42) \p \v 1 Jesús irire ãrĩ odo, ãrĩnemoyupʉ doja: \p —Gajerãrẽ: “Ñerã ããrĩ́ma”, ãrĩ werewʉabirikõãka! Mʉsã werewʉabirimakʉ̃ ĩãgʉ̃, Marĩpʉ mʉsãrẽ: “Ñerã ããrĩ́ma”, ãrĩ ĩãbirikumi. \v 2 Gajerãrẽ: “Õãrõ iribema”, ãrĩ ĩãrõsũta Marĩpʉ mʉsãrẽ ĩãgʉkumi. Gajerãrẽ: “Ãsũ ããrĩ́ma”, ãrĩ ĩãrõsũta Marĩpʉ mʉsãrẽ ĩãgʉkumi. \v 3 Mʉsã ñerõ iridea, koyerugue wári turu oparosũ ñetariri ããrĩrĩ́rẽ gũñabirikererã, mʉsãyagʉ ñerõ iridea, koyerugue nikũyegã oparosũ ããrĩrĩ́rẽ: “Ñegoráa”, ãrĩ gũñáa. \v 4 Irasirirã mʉsã ñerõ iridea, koyerugue wári turu oparosũ ããrĩrã́, mʉsãyagʉre ĩgʉ̃ya koyerugue ããrĩrĩ́ nikũyegãrẽ: “¿Ãĩbéosi?” ãrĩmasĩbea. \v 5 Mʉsã ñerõ iririkʉrã, irigatorikʉrã ããrã. Mʉsãya koyerugue ããrĩrĩ́ turu gapʉre ãĩbéopʉroriro irirosũ mʉsã ñerõ iririre piripʉrorika! Irasiri odo, mʉsãyagʉre: “Mʉ ñerõ iririre pirikõãka!” ãrĩ masĩa. \p \v 6 ’Marĩpʉre ñerõ ãrĩ bʉridarãrẽ ĩgʉ̃ya kerere werebirikõãka! Ĩgʉ̃sãrẽ wererã, diayéare õãrĩrẽ sĩrã, o yeseare ñaguĩda wajaparidare sĩrã irirosũ iribokoa. Diayéa guarã, õãrĩ sĩkerepʉrʉ, gãmenʉgã kũrĩkõãkuma. Yesea iridare noó gããmerõ kʉrawasiribéokuma. Ĩgʉ̃sã irirosũ ããrĩrã́rẽ, ubugorata Marĩpʉya kerere werebirikõãka! \s1 Jesús: “Marĩpʉre sẽrẽrã, ãsũ ãrĩ sẽrẽka!” ãrĩdea \r (Lc 11.9-13; 6.31) \p \v 7 ’Marĩpʉre sẽrẽka! Ĩgʉ̃rẽ sẽrẽmakʉ̃, sĩgʉkumi. Õãrĩrẽ ãmarã́, bokarãkoa. Wiigue ñajãdʉarã oemakʉ̃, Marĩpʉ disipʉro tũpã ñajãdoregʉ irirosũ mʉsã sẽrẽrĩrẽ pégʉkumi. \v 8 Ĩgʉ̃rẽ sẽrẽrãnorẽ sĩgʉkumi. Ãmarã́no, bokarãkuma. Wiigue ñajãdʉarã oerã irirosũ ĩgʉ̃rẽ sẽrẽmakʉ̃ ĩãgʉ̃, ĩgʉ̃sãrẽ ñajãdoregʉ irirosũ ĩgʉ̃sã sẽrẽrĩrẽ õãrõ pégʉkumi. \p \v 9 ’Mʉsã pũrã pã́rẽ sẽrẽmakʉ̃, ʉ̃tãyere sĩbirikoa. \v 10 Waaí sẽrẽmakʉ̃dere, ãñarẽ sĩbirikoa. \v 11 Ñerã ããrĩkererã, mʉsã pũrãrẽ õãrĩrẽ sĩmasĩa. Marĩpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ gapʉ, mʉsã nemorõ õãrĩrẽ sĩmasĩmi. Irasirigʉ ĩgʉ̃rẽ sẽrẽrãrẽ irire sĩgʉkumi. \p \v 12 ’Mʉsã, gajerã mʉsãrẽ õãrõ irimakʉ̃ gããmerõsũta mʉsãde ĩgʉ̃sãrẽ õãrõ irika! Moisés gojadea pũgue, Marĩpʉya kerere weredupuyunerã gojadea pũguedere irasũta iridoredero ããrĩbʉ́. \s1 Jesús eyabiri disipʉrore ñajãri keori merã buedea \r (Lc 13.24) \p \v 13 ’Marĩpʉ pʉrogue ñajãdʉarã ĩgʉ̃yare irika! Irogue ñajãmakʉ̃ diasagoráa. Eyabiri disipʉro ñajãrõ irirosũ ããrã. Peamegue waaró gapʉ eyari disipʉro ñajãrõ, eyari maarẽ́ waaró irirosũ ããrã. Iri maarẽ́ waamakʉ̃ diasabea. Irasirirã wárã masaka irogue waarã́ yáma. \v 14 Marĩpʉ pʉro gapʉre waamakʉ̃ diasagoráa. Irasirirã mérãgãta masaka, eyabiri disipʉro ñajãrõrẽ, irogue eyabiri maarẽ́ bokama. Irogue waarã́, Marĩpʉ merã õãrõ ããrĩrãkuma. \s1 Jesús yukʉre dʉka merã ĩãmasĩsũa, ãrĩ buedea \r (Lc 6.43-44) \p \v 15 ’Õãrõ pémasĩka! “Marĩpʉya kerere weredupuyurimasã ããrã”, ãrĩgatorãrẽ pébirikõãka! Ĩgʉ̃sã oveja guamerã, õãrĩrẽ irirã irirosũ mʉsã pʉrogue ejarãkuma. Irasirikererã, ĩgʉ̃sã gũñarĩguere diayéa makãnʉ́ʉ marã guarã irirosũ, ñerã ããrĩ́ma. \v 16 Ĩgʉ̃sã ñerõ irimakʉ̃ mʉsã ĩgʉ̃sãrẽ: “Ñerã ããrĩ́ma”, ãrĩ ĩãmasĩrãkoa. Poragʉ iguire dʉkakʉbirikoa. Ñaagʉ̃de higo wãĩkʉrire dʉkakʉbirikoa. \v 17 Õãdi yukʉ õãrĩrẽ dʉkakʉa. Ñedi gapʉ ñerĩrẽ dʉkakʉa. \v 18 Yukʉ õãdi ñerĩrẽ dʉkakʉbirikoa. Ñedide õãrĩrẽ dʉkakʉbirikoa. \v 19 Õãrĩ dʉkakʉbiridire pábéo, peamegue soekõãma. \v 20 Irasirirã: “Marĩpʉya kerere weredupuyurimasã ããrã”, ãrĩgatorãrẽ ĩgʉ̃sã iriri merã: “Ãrĩgatorikʉrã ããrĩ́ma”, ãrĩ ĩãmasĩrãkoa mʉsã. \s1 Jesús ããrĩpererã masaka Marĩpʉ pʉrogue waabirikuma, ãrĩ buedea \r (Lc 13.25-27) \p \v 21 ’Wárã yʉre: “Mʉta ããrã gʉa Opʉ”, ãrĩkererã, ããrĩpererã ʉ̃mʉgasigue Yʉpʉ ĩgʉ̃yarãrẽ dorerogue ñajãbirikuma. Yʉpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ gããmerĩrẽ irirã dita ĩgʉ̃ ããrĩrṍguere ñajãrãkuma. \v 22 Yʉpʉ ããrĩpererã ñerãrẽ wajamoãrĩnʉ ejamakʉ̃, wárã yʉre: “Gʉa Opʉ, mʉyare masakare buebʉ. Mʉ wãĩ merã wãtẽãrẽ béowiu, wári õãrĩrẽ iri ĩmubʉ”, ãrĩrãkuma. \v 23 Ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩkerepʉrʉ: “Mʉsãrẽ neõ masĩbiribʉ. Ñerĩrẽ irirã ããrã mʉsã. Irasirirã yʉ pʉrore wirika!” ãrĩgʉkoa. \s1 Jesús pe wii keori merã buedea \r (Mr 1.22; Lc 6.47-49) \p \v 24 ’Yʉ werenírĩrẽ péduripígʉno, yʉ dorerire irigʉno, õãrõ pémasĩgʉ̃ ããrĩ́mi. Sugʉ ʉ̃tãyegue ʉ̃kʉ̃ãrĩ goberi máñajãa, wii õãrõ núdi irirosũ ããrĩ́mi. \v 25 Pʉrʉ deko merẽ, dia wáro yura, mirũ bʉro wẽjẽpukerepʉrʉ, iri wii ʉ̃kʉ̃ãrõ núdea wii ããrĩsĩã, neõ mirũabirikoa. \v 26 Yʉ werenírĩrẽ pékeregʉ, yʉ dorerire iribi gapʉ sugʉ ĩmiparogue wii iridi irirosũ ããrĩ́mi. \v 27 Pʉrʉ deko merẽ, dia wáro yura, mirũ bʉro wẽjẽpumakʉ̃, mata õjẽdija, kõmopereakõãkoa, ãrĩ wereyupʉ Jesús. \p \v 28 Ĩgʉ̃ bue odomakʉ̃, masaka ĩgʉ̃ buerire pégʉkari merã: “Õãtariro buemi”, ãrĩ gũñañurã. \v 29 Moisés gojadeare buerimasã irirosũ buebiriyupʉ. Sugʉ doregʉ irirosũ bueyupʉ Jesús. \c 8 \s1 Jesús kãmi boagʉre taudea \r (Mr 1.40-45; Lc 5.12-16) \p \v 1 Jesús buúrugue ããrãdi dijarimakʉ̃ ĩãrã, wárã masaka ĩgʉ̃rẽ tʉyañurã. \v 2 Sugʉ kãmi boagʉ Jesúre ĩãgʉ̃, ĩgʉ̃ pʉro ñadʉkʉpuri merã ejamejã, ĩgʉ̃rẽ sẽrẽyupʉ: \p —Yʉ Opʉ, mʉ yʉ pũrĩrikʉrire taudʉagʉ taumasĩa, ãrĩyupʉ. \p \v 3 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, Jesús ĩgʉ̃ya mojõ merã ĩgʉ̃rẽ moãñayupʉ. \p —Mʉrẽ taugʉra. Kãmi marĩgʉ̃ dujaka! ãrĩyupʉ. \p Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ta, kãmi yariakõãyuro. \v 4 Irasirigʉ Jesús ĩgʉ̃rẽ ãrĩyupʉ: \p —Gajerã masakare mʉ tariadeare werebirikõãka! Paí pʉrogue mʉrẽ kãmi yariadeare ĩgʉ̃rẽ ĩmugʉ̃ waaka, ĩgʉ̃ mʉrẽ: “Kãmi marĩgʉ̃ ããrĩ́mi”, ãrĩburo, ãrĩgʉ̃. Ĩgʉ̃ irasũ ãrãdero pʉrʉ, Moisés gojadea pũgue sĩdoredeare sĩka! Mʉ irire irimakʉ̃ ĩãrã, masaka mʉrẽ kãmi yariadeare masĩrãkuma, ãrĩyupʉ Jesús ĩgʉ̃rẽ. \s1 Jesús surara opʉre moãboegʉre taudea \r (Lc 7.1-10) \p \v 5 Pʉrʉ Jesús Capernaugue ejamakʉ̃, romano marã surara opʉ ĩgʉ̃ pʉro ejanʉgã, ĩgʉ̃rẽ iritamurĩ sẽrẽyupʉ: \p \v 6 —Gʉa Opʉ, yʉre moãboegʉ bʉro pũrĩrikʉgʉ yaa wiigue oyami. Bʉari merã bʉro pũrĩsũgʉ̃ iriami, ãrĩyupʉ. \p \v 7 Jesús ĩgʉ̃rẽ ãrĩyupʉ: \p —Ĩgʉ̃rẽ taugʉ waagʉra. \p \v 8 Surara opʉ ĩgʉ̃rẽ yʉjʉyupʉ: \p —Yʉ Opʉ, yaa wiire mʉrẽ: “Ñajãrika!” ãrĩ masĩbirikoa. Yʉ ubu ããrĩgʉ̃́ ããrã. Irasirigʉ mʉ õõgueta doreri merã yʉre moãboegʉ tarigʉkumi. \v 9 Gajerã oparã yʉre dorema. Yʉde gajerã surarare dorea. Yʉ sugʉre: “Waaka!” ãrĩmakʉ̃, waami. Gajigʉre: “Aarika!” ãrĩmakʉ̃, aarími. Yʉ, yʉre moãboegʉre: “Ire irika!” ãrĩmakʉ̃, irire yámi, ãrĩyupʉ. \p \v 10 Jesús surara opʉ irasũ ãrĩrĩrẽ pégʉ, pégʉkakõãyupʉ. Ĩgʉ̃rẽ tʉyarãrẽ ãsũ ãrĩyupʉ: \p —Diayeta mʉsãrẽ werea. Ĩĩ surara opʉ Israel bumʉ ããrĩbirikeregʉ, yʉre bʉremumi. Ĩĩ irirosũ yʉre bʉremugʉ̃ neõ sugʉ Israel bumʉrẽ bokajabiribʉ. \v 11 Mʉsãrẽ werea. Wárã masaka ĩĩ irirosũ yʉre bʉremurãkuma. Ĩgʉ̃sã ããrĩperero marã judío masaka ããrĩmerã ããrĩkererã, ʉ̃mʉgasigue Marĩpʉ ĩgʉ̃yarãrẽ dorerogue eja, marĩ ñekʉ̃sãmarã Abraham, Isaac, Jacob merã doa, baarãkuma. \v 12 Gajerã judío masaka: “Gʉa Opʉ ããrĩrṍgue waamurã ããrã”, ãrĩkerepʉrʉ, ĩgʉ̃sã bʉremubiri waja Marĩpʉ ĩgʉ̃sãrẽ naĩtĩãrõgue béodediugʉkumi. Iroguere pũrĩsũrã bʉro ore, bʉjawereri merã ĩgʉ̃sãya guikare kũrĩduútúrãkuma, ãrĩyupʉ Jesús. \p \v 13 Irasũ ãrĩ odo, surara opʉre ãrĩyupʉ: \p —Dujáaka mʉya wiigue! Mʉ bʉremurõsũta waarokoa mʉrẽ moãboegʉre, ãrĩyupʉ. \p Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩripoeta, ĩgʉ̃rẽ moãboegʉre pũrĩrĩ tariakõãyuro. \s1 Jesús, Pedro mʉ́ñekõrẽ taudea \r (Mr 1.29-31; Lc 4.38-39) \p \v 14 Pʉrʉ Jesús Pedroya wiigue waayupʉ. Iri wiigue ñajãgʉ̃, Pedro mʉ́ñekõrẽ peyarogue bʉro nimakʉrikʉgo oyagore bokajayupʉ. \v 15 Irasirigʉ igoya mojõrẽ moãñayupʉ. Ĩgʉ̃ moãñamakʉ̃ta, nimakʉri tariakõãyuro. Iri tarimakʉ̃ wãgãnʉgã, ĩgʉ̃sãrẽ baari ejoyupo. \s1 Jesús wárã pũrĩrikʉrãrẽ taudea \r (Mr 1.32-34; Lc 4.40-41) \p \v 16 Naĩmejãripoe ããrĩmakʉ̃, masaka wárã wãtẽa ñajãsũnerãrẽ Jesús pʉrogue ãĩjañurã. Ĩgʉ̃ werenírĩ merã wãtẽa ĩgʉ̃sãguere ñajãnerãrẽ béowiuyupʉ. Irasũ ããrĩmakʉ̃, ããrĩpererã pũrĩrikʉrãrẽ tauyupʉ. \v 17 Irire irigʉ, iripoeguemʉ Marĩpʉya kerere weredupuyudi Isaías gojaderosũta iriyupʉ. Ãsũ ãrĩ gojadi ããrĩmí: “Marĩ turabirire, marĩ sĩrĩrĩrẽ marĩrẽ taubosami”, ãrĩ gojadi ããrĩmí. \s1 Gajerã Jesúre: “Mʉrẽ tʉyadʉakoa”, ãrĩdea \r (Lc 9.57-62) \p \v 18 Jesús wárã masaka ĩgʉ̃ pʉro nerẽmakʉ̃ ĩãgʉ̃, ĩgʉ̃ buerãrẽ: \p —Náka, ditaru sikoepʉgue taribujarã! ãrĩyupʉ. \v 19 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃, sugʉ Moisés gojadeare buerimasʉ̃ Jesús pʉro eja, ãrĩyupʉ: \p —Buegʉ, mʉ noó waaró mʉrẽ tʉyagʉra, ãrĩyupʉ. \p \v 20 Jesús ĩgʉ̃rẽ yʉjʉyupʉ: \p —Makãnʉ́ʉ marã diayéa ĩgʉ̃sã kãrĩrĩ toreri opama. Mirãde ĩgʉ̃sã kãrĩrõ opama. Yʉ ããrĩpererã tĩ́gʉ̃ gapʉ kãrĩrõ opabea, ãrĩyupʉ. \p \v 21 Gajigʉ ĩgʉ̃ buerire tʉyagʉ ĩgʉ̃rẽ ãrĩyupʉ: \p —Yʉ Opʉ, yʉpʉ boamakʉ̃ ĩgʉ̃rẽ yáa odo, mʉrẽ tʉyagʉra, ãrĩyupʉ. \p \v 22 Jesús ĩgʉ̃rẽ yʉjʉyupʉ: \p —Yʉre tʉyadʉagʉ, daporata yʉ merã aarika! Yʉre bʉremumerã, boanerã irirosũ ããrĩrã́ta boanerãrẽ yáaburo, ãrĩyupʉ. \s1 Jesús mirũ, makũrĩrẽ toemakʉ̃ iridea \r (Mr 4.35-41; Lc 8.22-25) \p \v 23 Irasũ ãrĩ odo, doódirugue ĩgʉ̃ buerã merã mʉrĩñajãyupʉ. \v 24 Ĩgʉ̃sã mʉrĩñajãa, taribujaripoe ditarure mirũ bʉro waayuro. Makũrĩ doódirure páñajãmiũkõãdiyuro. Irasũ waaripoere Jesús gapʉ kãrĩgʉ̃ iriyupʉ. \v 25 Irasirirã ĩgʉ̃rẽ yobeñurã: \p —Gʉa Opʉ, gʉare tauka! Marĩ mirĩmurã yáa, ãrĩñurã. \p \v 26 Ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩmakʉ̃, Jesús yʉjʉyupʉ: \p —¿Nasirirã bʉro güiri mʉsã? Yʉre mérõgã bʉremurĩ opáa mʉsã, ãrĩyupʉ. \p Irasũ ãrĩgʉ̃ta wãgãnʉgã: “Mirũ, makũrĩ iropãta, toeaka!” ãrĩyupʉ. Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃, mirũ, makũrĩde toedijapereakõãyuro. \v 27 Ĩgʉ̃ irasirimakʉ̃ ĩãgʉka, ãsũ ãrĩ gãme wereníñurã: \p —¿Ñeémʉno masakʉ ããrĩ́rĩ ĩĩ? Mirũ, makũrĩde ĩgʉ̃rẽ tarinʉgãbea, ãrĩñurã. \s1 Jesús Gadara marãrẽ wãtẽa ñajãnerãrẽ béowiudea \r (Mr 5.1-20; Lc 8.26-39) \p \v 28 Pʉrʉ Jesús ditarure taribuja, Gadara marãya nikũgue ejayupʉ. Irogue ejamakʉ̃, pẽrã ʉ̃ma masãgoberi watopegue ããrãnerã ĩgʉ̃rẽ bokatĩrĩñurã. Ĩgʉ̃sã wãtẽa ñajãsũnerã goerã ããrĩñurã. Irasirirã iro waarí maarẽ́ masaka neõ waabiriñurã. \v 29 Ĩgʉ̃rẽ bokatĩrĩ, ãsũ ãrĩ gainíñurã: \p —Jesús, ʉ̃mʉgasigue marã Opʉ magʉ̃, ¿nasirigʉ aarigʉ́ yári mʉ gʉa pʉroguere? ¿Ĩgʉ̃ ããrĩpererã ñerãrẽ wajamoãrĩnʉ ejabirikerepʉrʉ, gʉare poyarikʉmakʉ̃ irigʉ aaríri mʉ? ãrĩñurã. \p \v 30 Ĩgʉ̃sã koregue wárã yesea ãma baarã iriñurã. \v 31 Irasirirã wãtẽa Jesúre ãsũ ãrĩ sẽrẽñurã: \p —Gʉare béowiugʉ, sĩĩsã yeseaguere ñajãdoreka! ãrĩñurã. \p \v 32 —Jáʉ, ĩgʉ̃sãrẽta ñajãrã waaka! ãrĩyupʉ Jesús. \p Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃, ĩgʉ̃sã pẽrã ʉ̃maguere ããrãnerã yeseaguere ñajãñurã. Ĩgʉ̃sã ñajãmakʉ̃ta, yesea dupatʉrʉgue ũma mirẽbuáa, ditarugue meébia dijáa, mirĩ boapereakõãñurã. \p \v 33 Irasũ waamakʉ̃ ĩãrã, yeseare korerimasã gʉkari merã makãgue ũmadujáa, ããrĩpereri ĩgʉ̃sã ĩãdeare, irasũ ããrĩmakʉ̃ wãtẽa ñajãsũnerãrẽ waadeare wereñurã. \v 34 Irire pérã, iri makã marã ããrĩpererã Jesús pʉrogue waa, ĩgʉ̃rẽ ĩãrã, turaro merã ĩgʉ̃sãya nikũrẽ wiridoreñurã. \c 9 \s1 Jesús dupʉ bʉadire taudea \r (Mr 2.1-12; Lc 5.17-26) \p \v 1 Irasirigʉ Jesús doódirugue mʉrĩñajãa, ditarure taribuja, ĩgʉ̃ya makãgue ejayupʉ. \v 2 Iroguere sugʉ dupʉ bʉadire ĩgʉ̃ peyaro merã Jesús pʉro ãĩjañurã. Jesús, ĩgʉ̃sã ĩgʉ̃rẽ bʉremumakʉ̃ ĩãgʉ̃, dupʉ bʉadire ãsũ ãrĩyupʉ: \p —Gũñaturaka! Yʉ, mʉ ñerõ irideare kãtia, ãrĩyupʉ. \p \v 3 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pérã, surãyeri Moisés gojadeare buerimasã ãsũ ãrĩ gũñañurã: “Ĩgʉ̃ werenírĩ merã Marĩpʉre ñerõ wereními”. \v 4 Jesús gapʉ ĩgʉ̃sã gũñarĩrẽ ĩãmasĩ, ãsũ ãrĩyupʉ: \p —¿Nasirirã yʉre ñerõ gũñarĩ mʉsã? \v 5 ¿Naásũ ãrĩrĩ gapʉ diasaberi ĩĩ bʉadire: “Yʉ, mʉ ñerõ irideare kãtia”, ãrĩrĩ, o “Wãgãnʉgã, waaka!” ãrĩrĩ gapʉ diasaberi? \v 6 Yʉ ããrĩpererã tĩ́gʉ̃ i ʉ̃mʉgue ããrĩrã́rẽ ĩgʉ̃sã ñerõ irideare Marĩpʉ dorero merã kãtimasĩa. Irasirigʉ ĩĩ bʉadire taugʉra, mʉsãrẽ irire masĩdoregʉ, ãrĩyupʉ. Irasũ ãrĩ odo, bʉadire ãrĩyupʉ: \p —Wãgãnʉgã, mʉ oyaderore ãĩ, mʉya wiigue waaka! ãrĩyupʉ. \p \v 7 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, bʉadi ããrãdi wãgãnʉgã, ĩgʉ̃ya wiigue waakõãyupʉ. \v 8 Masaka, ĩgʉ̃ irasũ waaríre ĩãrã, ĩãgʉkakõãñurã. Marĩpʉre: “Õãtaria, mʉ turari masakʉre sĩrĩ”, ãrĩ, ʉsʉyari sĩñurã. \s1 Jesús Mateore siiudea \r (Mr 2.13-17; Lc 5.27-32) \p \v 9 Pʉrʉ Jesús iro merã waa, yʉre ĩãbokami. Yʉ Mateo\f + \fr 9:9 \ft Mateo pe wãĩ opayupʉ. Ĩgʉ̃ta Leví wãĩkʉyupʉ.\f*, romano marã opʉre niyeru wajaseabosagʉ ããrĩbʉ́. Jesús, yʉ moãrĩ taribugue doagʉre ĩã, yʉre: “Náka, yʉ merã!” ãrĩmi. Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, wãgãnʉgã, ĩgʉ̃ merã waakõãbʉ. \p \v 10 Pʉrʉ yaa wiigue Jesús ĩgʉ̃ buerã merã baaripoe wárã niyeru wajaseabosarimasã, gajerã ñerõ irirãde baarã ejama. \v 11 Ĩgʉ̃sã merã ĩgʉ̃ baamakʉ̃ ĩãrã, fariseo bumarã gapʉ ĩgʉ̃ buerãrẽ sẽrẽñama: \p —¿Nasirigʉ mʉsãrẽ buegʉ niyeru wajaseabosarimasã, ñerõ irirã merã baari? ãrĩma. \p \v 12 Ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, Jesús ãrĩmi: \p —Pũrĩrĩ marĩrã kúririmasʉ̃rẽ ãmabema. Pũrĩrikʉrã gapʉ ĩgʉ̃rẽ ãmama. \v 13 Marĩpʉya werenírĩ gojadea pũgue ĩgʉ̃sã gojadeare buerã waaka! Ãsũ ãrĩ gojasũdero ããrĩbʉ́ iri pũguere: “Yʉre bʉremurã, waimʉrãrẽ wẽjẽ soepeomakʉ̃ gããmebea. Gajerãrẽ mʉsã bopoñarĩ merã ĩãmakʉ̃ gããmea”, ãrĩmi Marĩpʉ, ãrĩ gojasũdero ããrĩbʉ́. “Õãrã ããrã”, ãrĩ gũñarãrẽ siiugʉ aaribiribʉ. “Ñerõ irirã ããrã”, ãrĩ gũñarã direta siiugʉ aarigʉ́ iribʉ, ĩgʉ̃sã ñerõ irideare bʉjawere, gũñarĩrẽ gorawayuburo, ãrĩgʉ̃, ãrĩmi Jesús fariseo bumarãrẽ. \s1 Jesúre bererimarẽ sẽrẽñadea \r (Mr 2.18-22; Lc 5.33-39) \p \v 14 Pʉrʉ Juan masakare wãĩyegʉ buerire tʉyarã Jesúre sẽrẽñarã ejama: \p —Gʉa Marĩpʉre bʉremurã berea. Irasũ ããrĩmakʉ̃ fariseo bumarãde berema. ¿Nasirirã mʉ buerã gapʉ gʉa irirosũ iriberi? ãrĩma. \p \v 15 Jesús ĩgʉ̃sãrẽ yʉjʉmi: \p —Sugʉ mojõsiadi bosenʉ irimakʉ̃, ĩgʉ̃ siiuanerã ĩgʉ̃ merã ããrĩrã́ bʉjawerebirikuma. Pʉrʉ ĩgʉ̃rẽ gajerã ãĩãmakʉ̃, bʉjawereri merã bererãkuma\f + \fr 9:15 \ft Jesús irire irasũ ãrĩgʉ̃: “Yʉ sugʉ mojõsiadi bosenʉ irigʉ irirosũ ããrã. Yʉ buerã, mojõsiadi siiuanerã irirosũ ããrĩ́ma. Irasirirã, pʉrʉgue yʉ ĩgʉ̃sã merã ããrĩbirimakʉ̃ ĩãrã, bʉjawereri merã bererãkuma”, ãrĩgʉ̃ irimi.\f*. \p \v 16 ’Masaka maama suríro gasiro merã bʉgʉñerẽ seretúbirikuma. Irasũ seretúmakʉ̃, maama gasiro ĩgʉ̃sã koeadero pʉrʉ, tʉ̃ãneeõ, bʉgʉñerẽ wári gobe yeguenemomakʉ̃ irikoa. \v 17 Waimʉrã gasiri merã iridea ajuri bʉgʉ ajurigue maama igui dekore diribirikuma. Irasũ dirimakʉ̃, maama igui deko pãmu, bʉgʉ ajuro sẽrãturabiri ooreakõãkoa. Irasiriro igui deko, ajurode kõmokoa. Irasirirã maama igui dekore maama ajurogue diriro gããmea, ãrĩmi Jesús ĩgʉ̃sãrẽ\f + \fr 9:17 \ft Masaka, iripoegue iririkʉdeama, maama bueri merã buemorẽdʉamakʉ̃ ĩãgʉ̃, Jesús irasũ ãrĩmi.\f*. \s1 Jesús Jairo magõrẽ, gajego nomeõ ĩgʉ̃ya surírore moãñagõrẽ taudea \r (Mr 5.21-43; Lc 8.40-56) \p \v 18 Jesús ĩgʉ̃sãrẽ wereripoe judío masaka nerẽrĩ wii opʉ Jesús pʉro eja, ñadʉkʉpuri merã ejamejã, ĩgʉ̃rẽ ãrĩmi: \p —Yʉ magõ daporata kõmoakõãmo. Igore mʉya mojõ merã ñapeogʉ aarika! Irasirimakʉ̃, dupaturi okagokumo, ãrĩmi. \p \v 19 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pé, Jesús wãgãnʉgã, ĩgʉ̃ merã waami. Gʉa ĩgʉ̃ buerãde ĩgʉ̃ merã waabʉ. \v 20 Gʉa maague waaripoe sugo nomeõ Jesús pʉrʉpʉ gapʉ eja, ĩgʉ̃ya suríro yuware moãñayupo. Igo pe mojõma pere su gubu peru pẽrẽbejari bojorigora dí wiriri merã pũrĩrikʉgo ããrĩyupo. \v 21 Ãsũ ãrĩ gũñayupo: “Ĩgʉ̃ya surírore yʉ moãñarĩ merã dita yʉ pũrĩrikʉri tarirokoa”, ãrĩ gũñayupo. \v 22 Igo moãñamakʉ̃ péña, Jesús gãmenʉgã, igore ĩã, ãrĩmi: \p —Gũñaturaka! Mʉ yʉre bʉremurĩ opáa. Irasirigo mʉ pũrĩrikʉrire tausũa, ãrĩmi. Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ta, pũrĩrĩ marĩgõ dujamo. \p \v 23 Pʉrʉ Jesús Jairoya wiigue ejami. Irogue ñajãjagʉ, majĩgõ boadeore yáaburo dupuyuro bayapeorimasãrẽ, gajerã bʉro ore, gainírãrẽ bokaja, \v 24 ĩgʉ̃sãrẽ ãsũ ãrĩmi: \p —Wiriaka mʉsã! Majĩgõ boabemo. Kãrĩgõ yámo. \p Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pérã, ĩgʉ̃rẽ bʉrima. \v 25 Jesús ĩgʉ̃sãrẽ wiriadore, boadeo ããrĩrĩ́ taribugue ñajãa, igoya mojõrẽ ñeãyupʉ. Ĩgʉ̃ ñeãmakʉ̃ta masãbeja, wãgãnʉgãyupo. \v 26 Masaka ããrĩperero iro ããrĩrã́ Jesús iriadea kerere pépereakõãñurã. \s1 Jesús pẽrã koye ĩãmerãrẽ taudea \p \v 27 Jesús iro ããrãdi wiriamakʉ̃, pẽrã koye ĩãmerã ĩgʉ̃rẽ gainí tʉyama: \p —David parãmi ããrĩturiagʉ, gʉare bopoñaka! ãrĩma. \p \v 28 Jesús, wiigue ñajãmakʉ̃, koye ĩãmerãde ñajãa, ĩgʉ̃ pʉrogue ejanʉgãma. Irasirigʉ Jesús ĩgʉ̃sãrẽ sẽrẽñami: \p —¿Yʉ mʉsãrẽ koye ĩãmakʉ̃ irimasĩrĩrẽ bʉremurĩ? ãrĩmi. \p —Gʉa Opʉ, bʉremua, ãrĩ yʉjʉma. \p \v 29 Ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, ĩgʉ̃sãya koyere ñapeomi: \p —Mʉsã bʉremurõsũta mʉsãrẽ ĩãmakʉ̃ irigʉra, ãrĩmi. \p \v 30 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃, ĩgʉ̃sã õãrõ ĩãkõãma. Irasirigʉ Jesús ĩgʉ̃sãrẽ ãrĩmi: \p —Yʉ mʉsãrẽ taurire gajerãrẽ werebirikõãka! ãrĩmi. \p \v 31 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩkerepʉrʉ, ããrĩperero iro marãrẽ Jesús ĩgʉ̃sãrẽ iriadeare werewasiripeokõãñurã. \s1 Jesús wereníbire werenímakʉ̃ iridea \p \v 32 Koye ĩãmerã ããrãnerã iri wiire wiriaripoeta, gajerã sugʉ wereníbi wãtĩ ñajãsũdire Jesús pʉro ãĩjama. \v 33 Jesús ĩgʉ̃rẽ ĩã, wãtĩ ĩgʉ̃guere ñajãdire béowiumi. Ĩgʉ̃ wãtĩrẽ béowiumakʉ̃ta, wereníbiradi werenínʉgãmi. Ĩgʉ̃ irasirimakʉ̃ ĩãrã, ããrĩpererã ĩãgʉka: \p —Marĩ õõ Israel nikũrẽ ãsũ iririnorẽ neõ ĩãbiribʉ, ãrĩma. \p \v 34 Fariseo bumarã gapʉ Jesúre: \p —Ĩĩ, wãtẽa opʉ turari merã wãtẽãrẽ béowiumi, ãrĩ werewʉama. \s1 Jesús masakare bopoñarĩ merã ĩãdea \p \v 35 Jesús ããrĩpereri makãrĩrẽ judío masaka nerẽrĩ wiirigue masakare buegorenagʉ̃ waami. Õãrĩ kerere, Marĩpʉ ĩgʉ̃yarãrẽ doregʉ ããrĩrĩ́marẽ buenami. Irasũ ããrĩmakʉ̃, pũrĩrikʉrãrẽ ããrĩpereri gajerosũperi sĩrĩrĩ oparãrẽ taunami. \v 36 Masakare ĩãgʉ̃, bopoñarĩ merã ĩgʉ̃sãrẽ ĩãmi. “Ĩgʉ̃sã bʉjawererã, gũñaturamerã, oveja sugʉ ĩgʉ̃sãrẽ korerimasʉ̃ opamerã irirosũ ããrĩ́ma”, ãrĩ gũñayupʉ. \v 37 Irasirigʉ ãsũ ãrĩmi gʉare ĩgʉ̃ buerãrẽ: \p —Marĩpʉyare neõ pémerã, pooegue oteri dʉka bʉribejadea irirosũ wárã ããrĩ́ma. Ĩgʉ̃sãrẽ ĩgʉ̃yare weremurã gapʉ iri pooere moãrĩmasã irirosũ mérãgã ããrĩ́ma. \v 38 Irasirirã marĩ Opʉre iri pooe opʉ irirosũ ããrĩgʉ̃́rẽ: “Gajerã mʉyare weremurãrẽ iriuka!” ãrĩ sẽrẽka! ãrĩmi Jesús gʉare. \c 10 \s1 Jesús pe mojõma pere su gubu peru pẽrẽbejarã ĩgʉ̃ buedoregʉ pímurãrẽ beyedea \r (Mr 3.13-19; Lc 6.12-16) \p \v 1 Pʉrʉ Jesús gʉare pe mojõma pere su gubu peru pẽrẽbejarã ĩgʉ̃ buerã ããrĩmurãrẽ siiu, gʉare ĩgʉ̃ turarire sĩmi, ããrĩpereri pũrĩrĩrẽ tau, wãtẽa masakare ñajãnerãdere béowiuburo, ãrĩgʉ̃. \p \v 2 Ãsũ wãĩkʉrã ããrĩbʉ́ gʉa Jesús beyenerã: Simón wãĩkʉgʉ ããrĩmí. Ĩgʉ̃rẽta “Pedro” wãĩyemi Jesús. Simón pagʉmʉ Andrés wãĩkʉmi. Gajigʉ Santiago ããrĩmí. Ĩgʉ̃ pagʉmʉ Juan wãĩkʉmi. Ĩgʉ̃sã Zebedeo pũrã ããrĩmá. \v 3 Gajerã Felipe, Bartolomé, Tomás ããrĩmá. Yʉ Mateo, romano marã opʉre niyeru wajaseabosarimasʉ̃ ããrĩdi ããrĩbʉ́. Gajigʉ Santiago, Alfeo magʉ̃ ããrĩmí. Gajigʉ Tadeo ããrĩmí. Ĩgʉ̃ta Lebeo wãĩkʉmi. \v 4 Gajigʉ Simón, celote wãĩkʉri bumʉ ããrĩmí. Gajigʉ Judas Iscariote wãĩkʉgʉ ããrĩmí. Ĩgʉ̃ta Jesúre wẽjẽdʉarãguere ĩgʉ̃rẽ ĩmubu ããrĩmí. \s1 Jesús ĩgʉ̃ buerãrẽ buedoregʉ iriudea \r (Mr 6.7-13; Lc 9.1-6) \p \v 5 Jesús gʉare ĩgʉ̃ buerã pe mojõma pere su gubu peru pẽrẽbejarãrẽ turarire sĩ odo, ãsũ ãrĩ were iriumi: \p —Judío masaka ããrĩmerã pʉroguere waabirikõãka! Irasũ ããrĩmakʉ̃, Samaria nikũma makãrĩguedere waabirikõãka! \v 6 Israel bumarã Marĩpʉyare masĩmerã, oveja dedirinerã irirosũ ããrĩrã́ pʉro gapʉ waaka! \v 7 Ĩgʉ̃sãrẽ ãsũ ãrĩ wererã waaka: “Mérõ dʉyáa, Marĩpʉ ĩgʉ̃yarãrẽ doreri ejaburo”, ãrĩka! \v 8 Pũrĩrikʉrãrẽ tauka! Boanerãrẽ masũka! Kãmi boarãdere tauka! Wãtẽa masakare ñajãnerãrẽ béowiuka! Yʉ turarire mʉsãrẽ wajamarĩrõ sĩa. Irasirirã, yʉ mʉsãrẽ wajamarĩrõ sĩrõsũta wajamarĩrõ ĩgʉ̃sãrẽ tauka! \p \v 9 ’Waarã́, neõ niyeru oro, plata, cobrere, \v 10 mʉsãya aju ãĩabirikõãka! Surí, sapatu mʉsã sãñarĩ merã dita waaka! Tuariyukure ãĩabirikõãka! Moãrĩmasã ĩgʉ̃sã moãrĩ waja merã wajata baama. Irasirirã mʉsã masakare bueri waja baari mʉsãrẽ sĩrãkuma. \p \v 11 ’Makãrẽ ejarã, iri makã marã: “Ĩĩta õãrõ irigʉ ããrĩ́mi”, ĩgʉ̃sã ãrĩgʉ̃ pʉro dujaka! Mʉsã iro ããrĩrṍpã ĩgʉ̃ya wiire ããrĩka! Waarã́gue iri wiire wirika! \v 12 Iri wiire ñajãrã, wii marãrẽ: “Marĩpʉ mʉsãrẽ siuñajãrĩ sĩburo”, ãrĩ õãdoreka! \v 13 Mʉsãrẽ õãrõ bokatĩrĩñeãmakʉ̃, ĩgʉ̃sãrẽ: “Marĩpʉ siuñajãrĩ sĩrĩ merã õãrõ ããrĩrikʉka!” ãrĩka! Mʉsãrẽ gããmemerã, i siuñajãrĩ merã ããrĩbirikuma. \v 14 Mʉsãrẽ ĩgʉ̃sã ñeãbirimakʉ̃, mʉsã buerire pédʉabirimakʉ̃ ĩãrã, ĩgʉ̃sãya wiire, o ĩgʉ̃sãya makãrẽ wiriarã, nikũwera mʉsãya guburigue tuadeare mojẽbéoka, ĩgʉ̃sãrẽ wajamoãburire ĩmurã! \v 15 Diayeta mʉsãrẽ werea. Marĩpʉ ããrĩpererã ñerãrẽ wajamoãrĩnʉ ejamakʉ̃ Sodoma, Gomorra marãrẽ wajamoãrõ nemorõ mʉsãrẽ gããmemerãrẽ wajamoãgʉkumi. \s1 Jesúre bʉremurãrẽ gajerã ñerõ iriburire weredea \p \v 16 ’Yʉre õãrõ péka! Ovejare makãnʉ́ʉ marã diayéa guarã watopegue iriurosũ ñerã masaka watopegue mʉsãrẽ iriua. Irasirirã õãrõ pémasĩka! Ĩgʉ̃sã watopegue ñerõ iriro marĩrõ ããrĩrikʉka! \v 17 Pémasĩka! Masaka mʉsãrẽ ĩgʉ̃sã oparãrẽ wiarãkuma, mʉsãrẽ wajamoãdorerã. Judío masaka ĩgʉ̃sã nerẽrĩ wiiriguedere mʉsãrẽ tãrãrãkuma. \v 18 Irasũ ããrĩmakʉ̃, mʉsã yʉre bʉremurĩ waja, ĩgʉ̃sãya makãrĩ marã oparã pʉrogue, ĩgʉ̃sãya nikũ marã oparã pʉrogue ãĩãrãkuma mʉsãrẽ wajamoãdoremurã. Irasirirã mʉsãrẽ irogue ãĩãmakʉ̃, oparãrẽ, judío masaka ããrĩmerãdere yaa kerere wererãkoa mʉsã. \v 19 Mʉsãrẽ oparã pʉrogue ãĩãmakʉ̃: “¿Naásũ ãrĩrãkuri ĩgʉ̃sãrẽ?” ãrĩ gũñarikʉbirikõãka! Oparã mʉsãrẽ sẽrẽñamakʉ̃, Marĩpʉ gũñarĩ sĩrĩ merã wererãkoa. \v 20 Irasirirã mʉsã gũñarĩ merã werebirikoa. Marĩpʉ, Õãgʉ̃ deyomarĩgʉ̃ merã mʉsãrẽ masĩrĩ sĩrĩ merã werenírãkoa. \p \v 21 ’Iripoere masaka, ĩgʉ̃sãyarã yʉre bʉremumakʉ̃ ĩãrã, ĩgʉ̃sãrẽ oparãguere wẽjẽdorerã wiarãkuma. Pagʉsãmarã ĩgʉ̃sã pũrãrẽ oparãguere wẽjẽdorerã wiarãkuma. Gajerã, ĩgʉ̃sã pagʉsãmarãrẽ ĩãturi, oparãguere wẽjẽdorerã wiarãkuma. \v 22 Irasirirã masaka ããrĩperero i ʉ̃mʉ marã yʉre mʉsã bʉremurĩ waja mʉsãrẽ ĩãturi doorãkuma. Marĩpʉ gapʉ yʉre piriro marĩrõ bʉremugʉ̃rẽ taugʉkumi. \v 23 Su makã marã mʉsãrẽ ñerõ irimakʉ̃, gaji makãgue duriwãgãka! Diayeta mʉsãrẽ werea. Ããrĩpereri Israel nikũma makãrĩrẽ mʉsã buegorena odoburo dupuyuro, yʉ ããrĩpererã tĩ́gʉ̃ Marĩpʉ iriudi i ʉ̃mʉgue dupaturi aarigʉkoa doja. \p \v 24 ’Neõ sugʉ buegʉ, ĩgʉ̃rẽ buegʉ nemorõ ããrĩbemi. Moãboerimasʉ̃de ĩgʉ̃ opʉ nemorõ ããrĩbemi. \v 25 Sugʉ buegʉ ĩgʉ̃rẽ buedi irirosũ dujadʉamakʉ̃ õãgoráa. Moãboerimasʉ̃de ĩgʉ̃ opʉ irirosũ dujadʉamakʉ̃ õãgoráa. Masaka yʉre mʉsã Opʉre: “Ĩĩ Beelzebú, wãtẽa opʉ ããrĩ́mi”, ãrĩrã, mʉsã yaarãdere ñerõ ãrĩ werenírãkuma. \s1 Jesús: “¿Noãrẽ güiri merã bʉremurõ gããmerĩ?” ãrĩ weredea \r (Lc 12.2-7) \p \v 26 ’Irasirirã mʉsãrẽ ñerõ iridʉarãrẽ güibirikõãka! Ããrĩpereri gajerã ĩãberogue irideare, durirogue irideadere pʉrʉgue masĩsũrokoa. \v 27 Yʉ mʉsãrẽ masaka péberogue weredeare ĩgʉ̃sã pérogue wereka! Yʉ mʉsãrẽ gajerã ĩãberogue werenídeare makã dekogue bʉro bʉsʉro merã wereka! \v 28 Mʉsãrẽ wẽjẽrã mʉsãya dupʉ direta boamakʉ̃ irirãkuma. Mʉsãya yʉjʉpũrãrĩ gapʉre boamakʉ̃ irimasĩbirikuma. Irasirirã güibirikõãka! Marĩpʉ gapʉre güika! Ĩgʉ̃ gapʉ mʉsãya dupʉ, mʉsãya yʉjʉpũrãrĩrẽ peamegue béomasĩmi. Irasirirã ĩgʉ̃rẽ güiri merã bʉremuka! \p \v 29 ’Masaka pẽrã mirã wajarirã, su niyeru tigã, mérõgã wajakʉri tigãrẽ sĩkuma. Ĩgʉ̃sã mérõgã wajakʉkerepʉrʉ, Marĩpʉ gapʉ ĩgʉ̃sãrẽ õãrõ koremi. Ĩgʉ̃sãrẽ: “Boaburo”, ãrĩbirikerepʉrʉ, neõ sugʉgã yebague yuridija, boabemi. \v 30 Marĩpʉ ããrĩpereri mʉsã ããrĩrikʉrire masĩgʉ̃, mʉsãya poarire: “Irikʉ ããrã”, ãrĩ masĩpeokõãmi. \v 31 Irasirirã güibirikõãka! Mʉsã, mirã nemorõ wajakʉa. Irasirigʉ Marĩpʉ mirãrẽ korero nemorõ mʉsãrẽ koregʉkumi. \s1 Jesús: “Masakare yʉre bʉremurĩrẽ wereka!” ãrĩdea \r (Lc 12.8-9) \p \v 32 ’Sugʉ, masaka péuro: “Jesúyagʉ ããrã”, ãrĩ weremakʉ̃, yʉde Yʉpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ péuro ĩgʉ̃rẽ: “Yaagʉ ããrĩ́mi ĩĩ”, ãrĩ weregʉra. \v 33 Sugʉ yʉre masĩkeregʉ, masaka péuro: “Ĩgʉ̃rẽ masĩbea”, ãrĩ weremakʉ̃, yʉde Yʉpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ péuro: “Yʉde ĩgʉ̃rẽ masĩbea”, ãrĩ weregʉra, ãrĩmi Jesús. \s1 Jesús: “Masakare gãme dʉkawarirãkuma”, ãrĩ weredea \r (Lc 12.51-53; 14.26-27) \p \v 34 Irasũ ãrĩ odo, masakare ãsũ werenemomi: \p —Mʉsã yʉre: “Ĩgʉ̃ i ʉ̃mʉguere aarigʉ́, masakare siuñajãrĩ merã ããrĩmakʉ̃ irigʉ aarimí”, ãrĩ gũñabirikõãka! Irasirigʉ aarigʉ́ meta iribʉ. Yʉ ejarita, masakare ĩgʉ̃sã basi gãme dʉkawarimakʉ̃ yáa. Irasirirã surãyeri yʉre bʉremurãkuma. Gajerã yʉre bʉremumerã gapʉ ĩgʉ̃sãrẽ ĩãturirãkuma. \v 35 Sugʉ yʉre bʉremurĩ waja, ĩgʉ̃ magʉ̃ ĩgʉ̃rẽ ĩãturigʉkumi. Sugo yʉre bʉremurĩ waja, igo magõ igore ĩãturigokumo. Sugo mʉ́ñekõ yʉre bʉremurĩ waja, igo bepo igore ĩãturigokumo. \v 36 Irasirirã su wii marã ĩgʉ̃sãyagʉ yʉre bʉremumakʉ̃ ĩãrã, ĩgʉ̃rẽ ĩãturirãkuma. \p \v 37 ’Sugʉ yʉre maĩrõ nemorõ ĩgʉ̃ pagʉsãmarã gapʉre maĩtarinʉgãgʉ̃, yaagʉ ããrĩmasĩbirikumi. Yʉre maĩrõ nemorõ ĩgʉ̃ pũrã gapʉre maĩtarinʉgãgʉ̃de, yaagʉ ããrĩmasĩbirikumi. \v 38 Sugʉ yʉre tʉyadʉari waja curusague pábiatú wẽjẽsũbu irirosũ ããrĩkeregʉ, neõ piriro marĩrõ yʉre tʉyaníkõãburo. Yʉre tʉyadʉabi, yaagʉ ããrĩmasĩbirikumi. \v 39 Sugʉ i ʉ̃mʉgue ĩgʉ̃ okarire maĩgʉ̃, peamegue béosũgʉkumi. Gajigʉ yʉre tʉyari waja gajerã ĩgʉ̃rẽ wẽjẽkerepʉrʉ, Marĩpʉ gapʉ ĩgʉ̃rẽ taugʉkumi, ĩgʉ̃ pʉrogue ĩgʉ̃ merã ããrĩburo, ãrĩgʉ̃. \s1 Jesús marĩ ʉ̃mʉgasigue wajataburire weredea \r (Mr 9.41) \p \v 40 ’Sugʉ mʉsãrẽ yaarãrẽ õãrõ bokatĩrĩñeãgʉ̃, yʉdere bokatĩrĩñeãmi. Yʉre bokatĩrĩñeãgʉ̃, yʉre iriudidere bokatĩrĩñeãgʉkumi. \v 41 Marĩpʉ ĩgʉ̃ya kerere weregʉre õãrĩ wajatamakʉ̃ irigʉkumi. Sugʉ Marĩpʉya kerere weregʉ ããrĩrĩ́rẽ ĩãmasĩ, ĩgʉ̃rẽ õãrõ bokatĩrĩñeãgʉ̃, ĩgʉ̃ irirosũ õãrĩ wajatagʉkumi. Sugʉ gajigʉ ĩgʉ̃ õãgʉ̃ ããrĩrĩ́rẽ ĩãmasĩ, ĩgʉ̃rẽ õãrõ bokatĩrĩñeãgʉ̃, ĩgʉ̃ irirosũ ĩgʉ̃de õãrĩ wajatagʉkumi. \v 42 Sugʉ ubu ããrĩgʉ̃́ yʉre tʉyagʉre gajigʉ ĩgʉ̃rẽ iritamudʉagʉ deko yʉsari tĩãmakʉ̃ ĩãgʉ̃, Marĩpʉ ĩgʉ̃dere õãrõ irigʉkumi, ãrĩ weremi Jesús. \c 11 \s1 Juan masakare wãĩyerimasʉ̃ ĩgʉ̃ buerire tʉyarãrẽ Jesús pʉro iriudea \r (Lc 1.17; 7.18-35) \p \v 1 Jesús gʉare pe mojõma pere su gubu peru pẽrẽbejarã ĩgʉ̃ buerãrẽ irasũ ãrãdero pʉrʉ, Galilea nikũgue ããrĩrĩ́ makãrĩ marãrẽ buegorenagʉ̃ waakõãmi. \p \v 2 Juan masakare wãĩyerimasʉ̃ peresugue ããrĩyupʉ. Irogue ããrĩgʉ̃́, Cristo iriri kerere pégʉ, ĩgʉ̃ buerire tʉyarãrẽ Jesúre ãsũ ãrĩ sẽrẽñarã waaka: \p \v 3 —“¿Mʉta ããrĩ́rĩ, Cristo masakare taugʉ aaribu iriayupʉ, ĩgʉ̃sã ãrĩdi, o gajigʉre yúrãkuri gʉa?” ãrĩ sẽrẽñarã waaka! ãrĩ iriuyupʉ. \p \v 4 Irasirirã, Jesús pʉrogue ejarã, Juan sẽrẽñadoredeare ĩgʉ̃rẽ sẽrẽñama. Jesús ĩgʉ̃sãrẽ yʉjʉmi: \p —Mʉsã périre, mʉsã ĩãrĩrẽ Juãrẽ wererã waaka! \v 5 Koye ĩãbiranerã õãrõ ĩãma. Waamasĩbiranerã waamasĩakõãma. Kãmi boanerã yaripereakõãsũama. Gãmipũ pébiranerã péakõãma. Boanerãde masãkõãma. Boporã, Marĩpʉ masakare tauri kerere weremakʉ̃ péma. \v 6 “Yʉre bʉremurĩrẽ piribi, ʉsʉyari opagʉkumi”, ãrĩ wererã waaka Juãrẽ! ãrĩmi Jesús. \p \v 7 Ĩgʉ̃sã waadero pʉrʉ, Jesús Juãyamarẽ masakare ãsũ ãrĩ werenʉgãmi: \p —Mʉsã masaka marĩrõgue Juãrẽ ĩãrã waarã́, güigʉre gũñaturabire ĩãrã waarã́ meta irikuyo. Ĩgʉ̃ turabi, mirũ táborere wẽjẽpubéorosũ ããrĩbemi. \v 8 Irasũ ããrĩmakʉ̃, mʉsã ĩgʉ̃rẽ irogue ĩãrã waarã́, õãrĩ surí sãñagʉ̃rẽ ĩãrã waarã́ meta irikuyo. Õãrĩ surí sãñarãno oparãya wiirigue ããrĩkuma. Juan ĩgʉ̃sã irirosũ ããrĩbemi. \v 9 Mʉsã irogue ĩgʉ̃rẽ ĩãrã waarã́, Marĩpʉya kerere weredupuyurimasʉ̃rẽ ĩãrã waarã́ iriyo. Mʉsãrẽ werea. Diayeta Juan Marĩpʉya kerere weredupuyunerã nemorõ ããrĩ́mi. \v 10 Marĩpʉya werenírĩ gojadea pũgue gojasũdero ããrĩbʉ́ Juan iriburire. Irasirigʉ Marĩpʉ ĩgʉ̃ magʉ̃rẽ ãsũ ãrĩdi ããrĩmí: \q1 Mʉ waaburo dupuyuro yaa kerere weredupuyurimasʉ̃rẽ iriugʉra mʉ waaburore ãmuyudoregʉ, ãrĩ gojasũdero ããrĩbʉ́.\x + \xo 11:10 \xt Mal 3.1\x* \p \v 11 ’Mʉsãrẽ diayeta werea. Juan aariburi dupuyuro neõ sugʉ ĩgʉ̃ nemorõ yaamarẽ masĩgʉ̃ marĩdi ããrĩmí. Irasũ ããrĩkerepʉrʉ, sugʉ Marĩpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́yagʉ gapʉ Juan nemorõ yaamarẽ masĩgʉ̃ ããrĩgʉkumi. Ããrĩpererã nemorõ ubu ããrĩgʉ̃́ ããrĩkeregʉ, masĩgʉ̃ ããrĩgʉkumi. \p \v 12 ’Juan masakare wãĩyedi buenʉgãdeapoegueta, daporaguedere masaka ʉ̃mʉgasigue Marĩpʉ ĩgʉ̃yarãrẽ dorerogue ñajãdʉarãrẽ bʉro ñerõ tarimakʉ̃ yáma. Ĩgʉ̃sã turari merã ĩgʉ̃sãrẽ peremakʉ̃ iridʉarã iriadima. \v 13 Juan aariburo dupuyuro ããrĩpererã Marĩpʉya kerere weredupuyunerã ĩgʉ̃sã gojadea merã, Moisés gojadea merã Marĩpʉ ĩgʉ̃yarãrẽ doreri kerere werenerã ããrĩmá. \v 14 Iripoegue Marĩpʉ ĩgʉ̃ya gojadea pũgue: “Yaa kerere weredupuyurimasʉ̃rẽ Elías irirosũ ããrĩbure iriugʉra”, ãrĩdi ããrĩmí. Juan irasũ ãrĩsũdita ããrĩ́mi. Irire bʉremurõ gããmea. \v 15 Gãmipũrĩ oparã, yʉ wererire õãrõ péka! \p \v 16 ’Masaka dapora marã, ¿ñeémarãno irirosũ ããrĩ́rĩ? Majĩrã makã dekogue ĩgʉ̃sã merãmarã merã bira gainí doanírã irirosũ ããrĩ́ma. Ãsũ ãrĩ gainíma: \v 17 “Gʉa tẽrẽdiru purimakʉ̃, bayabirabʉ. Bʉjawereri merã gʉa bayamakʉ̃, orebirabʉ”, ãrĩma. \v 18 Juan masakare wãĩyerimasʉ̃ pã́ baabiri, igui deko pãmudeare iiríbirimi. Ĩgʉ̃ irasirimakʉ̃ ĩãrã: “Wãtĩ ñajãsũdi ããrĩ́mi ĩĩ”, ãrĩbʉ mʉsã ĩgʉ̃rẽ. \v 19 Pʉrʉ yʉ ããrĩpererã tĩ́gʉ̃ baa, iirímakʉ̃ ĩãrã: “Baapagʉ, iirípagʉ ããrĩ́mi”, ãrĩbʉ. “Romano marã opʉre niyeru wajaseabosarimasã merãmʉ, ñerõ irirã merãmʉ ããrĩ́mi”, ãrĩbʉ mʉsã yʉre. Mʉsã gʉare\f + \fr 11:19 \ft Jesús: “gʉare”, irasũ ãrĩgʉ̃: “ĩgʉ̃ basi iririre, Juan irideare”, ãrĩgʉ̃ irimi.\f* bʉremubirikererã, gʉa iririre ĩãrã: “Marĩpʉ ĩgʉ̃sãrẽ masĩrĩ sĩmi”, ãrĩ masĩbokoa, ãrĩmi Jesús. \s1 Jesús makãrĩ marãrẽ ĩgʉ̃sã ĩgʉ̃rẽ bʉremubirire weredea \r (Lc 10.13-15) \p \v 20 Pʉrʉ Jesús iroma makãrĩ marãrẽ turimi. Ĩgʉ̃sã wári ĩgʉ̃ Marĩpʉ turari merã iririre iri ĩmumakʉ̃ ĩãkererã, ĩgʉ̃sã ñerõ iririre bʉjawerebiri, neõ piribirima. Irasirigʉ ĩgʉ̃sãrẽ ãsũ ãrĩmi: \p \v 21 —Mʉsã Corazín marã, Betsaida marãde ñerõ tarirãkoa. Iripoegue marã Tiro, Sidón marã, mʉsã ĩũrõ Marĩpʉ ĩgʉ̃ turari merã iri ĩmurõsũ iri ĩmumakʉ̃ ĩãrã, ĩgʉ̃sã ñerõ irideare piribonerã ããrĩmá. Ĩgʉ̃sã ñerõ irideare bʉro bʉjawererire ĩmurã, bʉjawereri surí sãña, nitĩrẽ dipuru weka mawasiripeobonerã ããrĩmá. Mʉsã gapʉ Marĩpʉ turari merã yʉ iri ĩmurĩrẽ ĩãkererã, mʉsã ñerõ iririre neõ piribea. \v 22 Irasirigʉ mʉsãrẽ werea. Marĩpʉ ããrĩpererã ñerãrẽ ĩgʉ̃ wajamoãrĩnʉ ejamakʉ̃, Tiro, Sidón marãrẽ wajamoãrõ nemorõ mʉsãrẽ wajamoãgʉkumi. \v 23 Mʉsã Capernaum marãde: “Ʉ̃mʉgasigue mʉrĩãrãkoa”, ãrĩ gũñadáa. Iroguere neõ waabirikoa. Boanerã ããrĩrṍgue béodijusũrãkoa. Sodoma marãrẽ yʉ mʉsãrẽ Marĩpʉ ĩgʉ̃ turari merã iri ĩmuderosũta iri ĩmumakʉ̃, iri makã daporadere ããrĩbokoa dapa. \v 24 Irasirigʉ mʉsãrẽ werea. Marĩpʉ ããrĩpererã ñerãrẽ ĩgʉ̃ wajamoãrĩnʉ ejamakʉ̃, Sodoma marãrẽ wajamoãrõ nemorõ mʉsã gapʉre wajamoãgʉkumi, mʉsã ñerõ iririre piribiri waja, ãrĩmi Jesús. \s1 Jesús: “Yʉ pʉrogue siuñajãrã aarika!” ãrĩdea \r (Lc 10.21-22) \p \v 25 Iripoere Jesús ĩgʉ̃ Pagʉre ãsũ ãrĩmi: \p —Aʉ, yʉ mʉrẽ: “Õãtaria mʉ”, ãrĩ, ʉsʉyari sĩa. Mʉ ʉ̃mʉgasi marã, i nikũ marã Opʉ ããrã. Irasirigʉ: “Masĩtarinʉgãrã, ããrĩpererire pémasĩa”, ãrĩ gũñarãrẽ mʉyare masĩmakʉ̃ iribea. Majĩrã irirosũ mʉrẽ bʉremurã gapʉre mʉyare masĩmakʉ̃ yáa. \v 26 Aʉ, irasũta ããrã. Mʉ gããmederosũta ʉsʉyari merã irasũ yáa, ãrĩmi Jesús ĩgʉ̃ Pagʉre. \p \v 27 Pʉrʉ masakare ãsũ ãrĩ werenemomi: \p —Yʉpʉ yʉre ããrĩpereri irimasĩrĩrẽ sĩmi. Neõ sugʉ masakʉ yʉ ããrĩrikʉrire masĩbemi. Yʉpʉ dita yʉre masĩmi. Neõ sugʉ masakʉ Yʉpʉ ããrĩrikʉrire masĩbemi. Yʉ dita ĩgʉ̃rẽ masĩa. Yʉ ĩgʉ̃rẽ masĩdorerãde ĩgʉ̃rẽ masĩma. \v 28 Mʉsã Marĩpʉre tʉyadʉarã nʉkʉ̃rĩ ũũma õẽrã irirosũ ããrĩrã́ yʉ pʉro aarika! Yʉ mʉsãrẽ siuñajãrĩ sĩgʉra. \v 29 Mʉsã yʉ iridoreri gapʉre irika! Yʉ iririkʉrire masĩka! Yʉ mʉsãrẽ bopoñarĩ merã ĩã, iritamugʉ̃ ããrã. Irasirirã yʉ iridorerire irirã, yʉ merã õãrõ siuñajãrĩ bokarãkoa. \v 30 Yʉ iritamurõ merã yaare mʉsã irimakʉ̃ diasabea. Irasirirã yʉ dorerire irirã, nʉkʉ̃biri kãrãwʉririre ũũmarõsũ ããrĩrãkoa, ãrĩmi Jesús. \c 12 \s1 Siuñajãrĩnʉ ããrĩmakʉ̃, Jesús buerã trigo yerire tʉ̃rĩdea \r (Mr 2.23-28; Lc 6.1-5) \p \v 1 Iripoere judío masaka siuñajãrĩnʉ ããrĩmakʉ̃, Jesús trigo otedero watope waamakʉ̃, gʉa ĩgʉ̃ buerã ʉaboasĩã, trigo yerire tʉ̃rĩ koro baabʉ\f + \fr 12:1 \ft Deuteronomio 23.25: Moisés gojadea pũgue ãsũ ãrĩ gojasũdero ããrĩbʉ́: “Sugʉ masakʉ gajigʉya pooegue waagʉ́, ĩgʉ̃ya mojõrĩ merã trigo yerire tʉ̃rĩ koro baaburo. Wiirimajĩ merã diti ãĩabirikõãburo”, ãrĩ gojasũdero ããrĩbʉ́.\f*. \v 2 Gʉa irasirimakʉ̃ ĩãrã, fariseo bumarã Jesúre ãsũ ãrĩma: \p —Ĩãka! ¿Nasirirã siuñajãrĩnʉrẽ moãdorebirikerepʉrʉ, mʉ buerã irasũ yári? ãrĩma. \p \v 3 Jesús ĩgʉ̃sãrẽ ãrĩmi: \p —¿Iripoeguemʉ David, ĩgʉ̃ merãmarã merã ʉaboagʉ, ĩgʉ̃ irideare mʉsã buebiriri? \v 4 Ĩgʉ̃ merãmarã merã Marĩpʉya wiigue ñajãa, Marĩpʉ ĩũrõ peyari pã́ duparure baadi ããrĩmí. Marĩpʉ paía ããrĩmerãrẽ: “Iri pã́ duparure baabirikõãka!” ãrĩdi ããrĩmí. David gapʉ paí ããrĩbirikeregʉ, irire baagʉ, Marĩpʉ ĩũrõ ĩgʉ̃ dorerire tarinʉgãgʉ̃ meta iridi ããrĩmí. \v 5 Paía Marĩpʉya wiigue moãrã, siuñajãrĩnʉrĩrẽ siuñajãbema. Siuñajãbirikererã, Marĩpʉ dorerire tarinʉgãbema. ¿Irire buebiriri mʉsã, Marĩpʉ Moisére doreri pídea pũguere? \v 6 Mʉsãrẽ werea. Marĩpʉya wiire bʉremurõ nemorõ yʉ gapʉre bʉremurõ gããmea. \v 7 Marĩpʉ ĩgʉ̃ya werenírĩ gojadea pũgue ãsũ ãrĩdi ããrĩmí: “Yʉre bʉremurã waimʉrãrẽ wẽjẽ soepeomakʉ̃ gããmebea. Gajerãrẽ mʉsã bopoñarĩ merã ĩãmakʉ̃ gããmea”, ãrĩdi ããrĩmí. Mʉsã irire pémasĩrã yʉ buerã ñerõ iribirikerepʉrʉ, ĩgʉ̃sãrẽ: “Ñerõ yáma”, ãrĩbiribokoa. \v 8 Yʉ ããrĩpererã tĩ́gʉ̃ ããrĩsĩã, siuñajãrĩnʉrẽ masaka gajino ĩgʉ̃sã iriburire doremasĩa, ãrĩmi Jesús. \s1 Jesús mojõ diíweredire taudea \r (Mr 3.1-6; Lc 6.6-11) \p \v 9 Irasũ ãrĩ odo, waa, judío masaka nerẽrĩ wiigue ñajãmi. \v 10 Iro sugʉ masakʉ mojõ diíweredi ããrĩmí. Irasirirã fariseo bumarã Jesúre: “Ñerõ yámi”, ãrĩ weresãdʉarã, ĩgʉ̃rẽ sẽrẽñama: \p —¿Siuñajãrĩnʉ ããrĩmakʉ̃, sugʉ pũrĩrikʉgʉre taudoreri ããrĩ́rĩ? ãrĩma. \p \v 11 Jesús yʉjʉmi ĩgʉ̃sãrẽ: \p —Siuñajãrĩnʉ ããrĩkerepʉrʉ, mʉsãyagʉ oveja gobegue meéñajãmakʉ̃ ĩãrã, ĩgʉ̃rẽ ãĩ wiukõãkoa. \v 12 Marĩpʉ sugʉ masakʉre, oveja nemorõ maĩtarinʉgãmi. Irasirirã siuñajãrĩnʉrẽ masakare õãrõ irirã, Moisés doredeare tarinʉgãrã meta yáa, ãrĩmi. \p \v 13 Irasũ ãrĩ odo, mojõ diíweredire ãrĩmi: \p —Mʉya mojõrẽ soeoka! \p Ĩgʉ̃ya mojõrẽ soeomakʉ̃ta, gaji mojõ irirosũ õãrĩ mojõ dujabʉ. \v 14 Ĩgʉ̃ irasirimakʉ̃ ĩãrã, fariseo bumarã gua wiria: “¿Nasirisĩã, marĩ Jesúre wẽjẽrãkuri?” ãrĩ gãme wereníñurã. \s1 Iripoeguemʉ Marĩpʉya kerere weredupuyudi Jesús ĩgʉ̃ iriburire gojadea \p \v 15 Jesús ĩgʉ̃sã ĩgʉ̃rẽ wẽjẽdʉarire masĩ, waakõãmi. Ĩgʉ̃ waamakʉ̃, wárã masaka ĩgʉ̃rẽ tʉyama. Irasirigʉ ããrĩpererã pũrĩrikʉrãrẽ taumi. \v 16 Ĩgʉ̃sãrẽ taugʉ: “Yaamarẽ gajerãrẽ werebirikõãka!” ãrĩmi. \v 17 Jesús irasirigʉ, Marĩpʉya kerere weredupuyudi Isaías gojaderosũta irimi. Ãsũ ãrĩ gojadi ããrĩmí: \q1 \v 18 Ãsũ ãrĩmi Marĩpʉ: “Ĩĩ yʉre moãboegʉ, yʉ beyedi, yʉ maĩgʉ̃ ããrĩ́mi. Ĩgʉ̃ merã ʉsʉyáa. Õãgʉ̃ deyomarĩgʉ̃rẽ ĩgʉ̃rẽ sĩgʉra. Irasirigʉ yʉ turari merã ããrĩpererã masakare diayema iririre weregʉkumi. \q1 \v 19 Ĩgʉ̃ guaseo, gainíbirikumi. Ĩgʉ̃ makã dekogue bʉro gainígorenamakʉ̃ neõ pébirikuma. \q1 \v 20 Turamerãrẽ bopoñarĩ merã ĩã, iritamugʉkumi. Irasirigʉ, ĩgʉ̃sã miũmerẽñu biu peaboadiñu irirosũ ããrĩmakʉ̃ ĩãgʉ̃, peabéogʉ irirosũ ĩgʉ̃sãrẽ iribirikumi. \q1 Bʉjawererãrẽ gũñaturamakʉ̃ irigʉkumi. Irasirigʉ, ĩgʉ̃sã sĩãgodiru yauboadiru irirosũ ããrĩmakʉ̃ ĩãgʉ̃, yaubéogʉ irirosũ ĩgʉ̃sãrẽ iribirikumi. Ĩgʉ̃ Opʉ ñajãburi dupuyuro ĩgʉ̃sãrẽ irasirigʉkumi. Ĩgʉ̃ Opʉ ñajãdero pʉrʉ, masakare diayema iririre irimakʉ̃ irigʉkumi. \q1 \v 21 Irasirirã ããrĩperero marã ĩgʉ̃ doreburire ʉsʉyari merã yúrãkuma”, ãrĩmi, ãrĩ gojadi ããrĩmí Isaías.\x + \xo 12:21 \xt Is 42.1-4\x* \s1 Jesúre: “Wãtĩ turari opami”, ãrĩ werewʉadea \r (Mr 3.19-30; Lc 11.14-23; 12.10) \p \v 22 Pʉrʉ masaka wãtĩ ñajãsũdire Jesúre taudorerã ãĩjama. Ĩgʉ̃ wãtĩ ñajãsũdi: wereníbi, koye ĩãbi ããrĩmí. Ĩgʉ̃sã ãĩjamakʉ̃ ĩã, Jesús ĩgʉ̃rẽ taumi. Ĩgʉ̃ irasirimakʉ̃, õãrõ ĩã, wereními. \v 23 Ããrĩpererã masaka, ĩgʉ̃ tarimakʉ̃ ĩãgʉka, ãsũ ãrĩ gãme sẽrẽñama: \p —¿Ĩĩ David parãmi ããrĩturiagʉ masakare taubu meta ããrĩkuri? ãrĩma. \p \v 24 Ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩmakʉ̃ pérã, fariseo bumarã gapʉ ãsũ ãrĩma: \p —Ĩĩ wãtẽa opʉ Beelzebú turari merã wãtẽãrẽ béowiumi, ãrĩma. \p \v 25 Jesús ĩgʉ̃sã gũñarĩrẽ masĩsĩã, ĩgʉ̃sãrẽ ãsũ ãrĩmi: \p —Su nikũ marã ĩgʉ̃sã basi dʉkawari gãmekẽãrã, pereakõãkuma. Su makã marã, o su wii marã ĩgʉ̃sã basi dʉkawari gãmekẽãrã, pereakõãkuma. \v 26 Irasũta wãtẽa opʉ ĩgʉ̃yarã wãtẽãrẽ béowiugʉ, ĩgʉ̃ basita ĩgʉ̃yarãrẽ dʉkawari pereakõãmakʉ̃ iribokumi. Irasirigʉ, ¿noãrẽ dorenemobokuri? \v 27 Mʉsã yʉre: “Wãtẽa opʉ Beelzebú turari merã wãtẽãrẽ béowiumi”, ãrĩ werewʉáa. Mʉsã buerire tʉyarã gapʉ wãtẽãrẽ béowiurã, ¿noã turari merã béowiukuri? Mʉsã ĩgʉ̃sãrẽ: “Marĩpʉ turari merã wãtẽãrẽ béowiuma”, ãrã. Irasiriro mʉsã yʉre werewʉari diaye ããrĩbea. \v 28 Yʉ Õãgʉ̃ deyomarĩgʉ̃ turari merã wãtẽãrẽ béowiua. Irasiriro Marĩpʉ ĩgʉ̃yarãrẽ doreri mʉsã pʉroguere ejasiáa, ãrĩ masĩsũa. \p \v 29 ’Irire keori merã mʉsãrẽ werenemogʉra. Neõ sugʉ masakʉ, turagʉya wiire ĩgʉ̃rẽ siapʉroribirikeregʉ, ĩgʉ̃ oparire ẽmagʉ̃ ñajãmasĩbirikumi. Ĩgʉ̃rẽ siadero pʉrʉgue merẽ ĩgʉ̃yare ẽmamasĩkumi, ãrĩmi\f + \fr 12:29 \ft Jesús: “Wãtĩ nemorõ turagʉ ããrã”, ãrĩgʉ̃, irasũ ãrĩmi.\f*. \p \v 30 Irasũ ãrĩ odo, ãsũ ãrĩnemomi: \p —Yʉre gããmemerã, yʉre ĩãturirã ããrĩ́ma. Masakare yʉre siiu neeõtamumerã, ĩgʉ̃sãrẽ waawasirimakʉ̃ irirã ããrĩ́ma. \p \v 31 ’Mʉsãrẽ diayeta werea. Marĩpʉ ããrĩpereri masaka ñerõ iririre, ñerõ ãrĩ werenírĩdere kãtimasĩmi. Õãgʉ̃ deyomarĩgʉ̃rẽ ĩgʉ̃sã ñerõ ãrĩ werenímakʉ̃ tamerãrẽ neõ kãtibirikumi. \v 32 Yʉ ããrĩpererã tĩ́gʉ̃rẽ ĩgʉ̃sã ñerõ ãrĩ werenímakʉ̃, Marĩpʉ irire kãtimasĩmi. Õãgʉ̃ deyomarĩgʉ̃ gapʉre ĩgʉ̃sã ñerõ ãrĩ werenímakʉ̃, irire neõ kãtibirikumi. Dapora, i ʉ̃mʉ peredero pʉrʉguedere ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩdeare neõ kãtibirikumi, ãrĩmi Jesús. \s1 Yukʉre irigʉ dʉka merã ĩãmasĩsũa, ãrĩ weredea \r (Lc 6.43-45) \p \v 33 Irasũ ãrĩ odo, Jesús gaji keori merã buenemomi: \p —Õãdi yukʉ õãrĩrẽ dʉkakʉa. Ñedi yukʉ ñerĩrẽ dʉkakʉa. Yukʉre irigʉ dʉka merã ĩãmasĩsũa\f + \fr 12:33 \ft Jesús: “Yukʉre irigʉ dʉka merã ĩãmasĩsũa”, ãrĩgʉ̃: “Marĩ, gajerã werenírĩrẽ pérã, ĩgʉ̃sã ããrĩrikʉrire masĩa”, ãrĩgʉ̃ irimi.\f*. \v 34 Mʉsã ãña irirosũ ñerã ããrã. Mʉsã ñerã ããrĩsĩã, õãrĩrẽ werenímasĩbea. Marĩ gũñarõsũta marĩ werenírĩ wirikõãa. \v 35 Õãgʉ̃ õãrĩ gũñarĩ opami. Irasirigʉ õãrĩrẽ wereními. Ñegʉ̃ ñerĩ gũñarĩ opami. Irasirigʉ ñerĩrẽ wereními. \v 36 Mʉsãrẽ werea. Marĩpʉ ããrĩpererã ñerãrẽ wajamoãrĩnʉ ejamakʉ̃, ããrĩpereri masaka noó gããmerõ werenímoãmadeare ĩgʉ̃sãrẽ masĩmakʉ̃ irigʉkumi. \v 37 Mʉsã õãrõ werenídea waja Marĩpʉ mʉsãrẽ: “Waja opabema”, ãrĩgʉkumi. Mʉsã ñerõ werenídea waja mʉsãrẽ: “Waja opama”, ãrĩgʉkumi, ãrĩmi Jesús fariseo bumarãrẽ. \s1 Masaka ñerã Jesúre Marĩpʉ turari merã iri ĩmudoredea \r (Mr 8.12; Lc 11.29-32) \p \v 38 Pʉrʉ surãyeri fariseo bumarã, Moisés gojadeare buerimasã ĩgʉ̃rẽ ãrĩma: \p —Buegʉ, Marĩpʉ turari merã gʉare iri ĩmuka! ãrĩma. “Ĩgʉ̃ irire irimasĩbi, Marĩpʉ iriudi meta ããrĩ́mi”, ãrĩdʉarã irasũ ãrĩñurã. \p \v 39 Jesús yʉjʉmi: \p —Mʉsã dapora marã masaka ñerã, Marĩpʉre gããmemerã ããrã. Mʉsã yʉre Marĩpʉ turari merã gajino iri ĩmudorea. Mʉsã irasiridorekerepʉrʉ, Marĩpʉya kerere weredupuyudi Jonás iridea direta weregʉra. \v 40 Jonás ʉrenʉ, ʉre ñami waaí wágʉya paru poekague ããrĩderosũta yʉde ããrĩpererã tĩ́gʉ̃ ʉrenʉ, ʉre ñami yeba poekague ããrĩgʉkoa. \v 41 Iripoegue Nínive marã Jonás Marĩpʉya kerere weremakʉ̃ pérã, ĩgʉ̃sã ñerõ irideare bʉjawere, ĩgʉ̃sã gũñarĩrẽ gorawayunerã ããrĩmá. Dapora yʉ Jonás nemorõ masĩgʉ̃ õõgue mʉsã merã ããrã. Yʉ Marĩpʉya kerere werekerepʉrʉ, mʉsã ñerõ iririkʉrire bʉjawerebea. Irasirirã, Marĩpʉ ããrĩpererã ñerãrẽ wajamoãrĩnʉ ejamakʉ̃, Nínive marã mʉsã dapora marãrẽ: “Ñegorabʉ”, ãrĩrãkuma. \v 42 Marĩpʉ ããrĩpererã ñerãrẽ wajamoãrĩnʉ ejamakʉ̃, sugo iripoeguemo Sabá nikũ marã opo mʉsã dapora marãrẽ: “Ñegorabʉ”, ãrĩgokumo. Yoaromogue ããrĩkerego, õõgue i nikũgue aarideo ããrĩmó, marĩ ñekʉ̃sãmarã opʉ Salomón wári masĩrĩ merã wererire pégo aarigó. Dapora yʉ Salomón nemorõ masĩgʉ̃ õõgue mʉsã merã ããrã. Yʉ mʉsã merã ããrĩkerepʉrʉ, mʉsã gapʉ yʉ wererire pédʉabea, ãrĩmi Jesús. \s1 Jesús, wãtĩ dupaturi masakʉguere ñajãrĩmarẽ weredea \r (Lc 11.24-26) \p \v 43 Irasũ ãrĩ odo, keori merã werenemomi doja: \p —Wãtĩ masakʉguere ããrãdi wiri, pʉrʉ deko marĩrõgue ĩgʉ̃ siuñajãburore ãmagorenagʉ̃ waakumi. \v 44 Irore bokabi, ãsũ ãrĩ gũñakumi: “Yʉ wiridi, yaa wii irirosũ ããrĩmí. Dupaturi yʉ wiridiguereta goeñajãgʉra doja”, ãrĩ gũñakumi. Irasirigʉ ĩgʉ̃guere dupaturi goeñajãgʉ̃, gajino marĩrĩ wii, õãrõ ãmu, ooaweadea wiire irirosũ bokajakumi. \v 45 Irasirigʉ gajerã wãtẽa su mojõma pere gaji mojõ peru pẽrẽbejarã ĩgʉ̃ nemorõ ñerãrẽ siiu, ĩgʉ̃sã ããrĩpererã merã masakʉguere ããrĩníkõãkumi. Irasirigʉ masakʉ ĩgʉ̃ dupuyuro ããrĩrikʉdero nemorõ ñerõ ããrĩkumi. Dapora marã Marĩpʉre gããmemerã, yʉre pédʉamerã irasũta ñerõ waarãkuma, ãrĩmi Jesús. \s1 Jesús pago ĩgʉ̃ pagʉpũrã merã ĩgʉ̃rẽ ĩãgõ ejadea \r (Mr 3.31-35; Lc 8.19-21) \p \v 46 Jesús masakare wereripoe ĩgʉ̃ pago, ĩgʉ̃ pagʉpũrã merã ĩgʉ̃ ããrĩrĩ́ wii disipʉro ejayupo ĩgʉ̃ merã werenídʉago. \v 47 Sugʉ igore ĩã, Jesúre weremi: \p —Mʉpo, mʉ pagʉpũrã disipʉro níama, mʉ merã werenídʉarã, ãrĩmi. \p \v 48 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, Jesús ĩgʉ̃rẽ ãrĩmi: \p —¿Noã ããrĩ́rĩ yʉpo, yʉ pagʉpũrã? ãrĩmi. \p \v 49 Irasũ ãrĩgʉ̃, gʉare ĩgʉ̃ buerãrẽ soepu, ãsũ ãrĩmi: \p —Ĩĩsã, yʉpo, yʉ pagʉpũrã irirosũ ããrĩ́ma. \v 50 Yʉpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ gããmerĩrẽ irirãno, yʉ pagʉmʉ, yʉ pagʉmo, yʉpo irirosũ ããrĩ́ma, ãrĩmi Jesús. \c 13 \s1 Jesús oterimasʉ̃ keori merã buedea \r (Mr 4.1-9; Lc 8.4-8) \p \v 1 Irinʉta Jesús wiigue ããrãdi ditarugue waa, iri ditaru tʉro eja doami. \v 2 Masaka wárã ĩgʉ̃ pʉro nerẽmakʉ̃ ĩãgʉ̃, doódirugue mʉrĩñajãa, eja doami. Ããrĩpererã masaka ĩmiparogue dujanʉgãma ĩgʉ̃ buerire pémurã. \v 3 Irasirigʉ wári keori merã ĩgʉ̃sãrẽ ãsũ ãrĩ buemi: \p —Sugʉ oterimasʉ̃ ĩgʉ̃ya oteri yerire meéwasirigʉ waakumi. \v 4 Ĩgʉ̃ meéwasiriwãgãmakʉ̃, gaji yeri maague yurikoa. Iro yuriadea yerire mirã eja, baapeokõãkuma. \v 5 Gaji yeri ʉ̃tãyerikʉrogue yurikoa. Iro sĩmerẽrõgã nikũ ããrĩmakʉ̃, iro yuriadea yeri mata puriadikoa. \v 6 Iri nikũ sĩmerẽrõgã ããrĩmakʉ̃, puriñajãdi, pʉrʉ abe asimakʉ̃, nugũrĩ marĩsĩã, ñaĩ, boakõãkoa. \v 7 Gaji yeri pora watopegue yurikoa. Pora gapʉ puritarimʉrĩa, oteri gapʉre wẽjẽkõãkoa. \v 8 Gaji yeri õãrĩ nikũgue yurikoa. Iri yeri puri, õãrõ dʉkakʉkoa. Suñu cien yeri, gajiñu sesenta yeri, gajiñu treinta yeri dʉkakʉkoa. \v 9 Mʉsã gãmipũrĩ oparã, yʉ wererire péduripíka! ãrĩmi Jesús. \s1 Jesús buerã ĩgʉ̃rẽ: “¿Nasirigʉ keori merã bueri?” ãrĩ sẽrẽñadea \r (Mr 4.10-12; Lc 8.9-10) \p \v 10 Pʉrʉ gʉa ĩgʉ̃ buerã ĩgʉ̃ pʉro waa, ĩgʉ̃rẽ sẽrẽñabʉ: \p —¿Nasirigʉ masakare keori merã bueri? ãrĩbʉ. \p \v 11 Jesús gʉare yʉjʉmi: \p —Marĩpʉ ĩgʉ̃yarãrẽ doregʉ ããrĩrĩ́rẽ, iripoegue masĩbirideare mʉsãrẽ masĩmakʉ̃ yámi. Gajerã ĩgʉ̃rẽ bʉremumerã gapʉre irasiribemi. \v 12 Ĩgʉ̃yare masĩrãnorẽ masĩnemomakʉ̃ irigʉkumi. Irasirirã wáro masĩrĩ oparãkuma. Gajerã ĩgʉ̃rẽ bʉremumerã ĩgʉ̃yare masĩmerãrẽ ĩgʉ̃sã mérõ masĩadideare pémasĩbirimakʉ̃ irigʉkumi. \v 13 Irasirigʉ yʉ ĩgʉ̃sãrẽ keori merã buea. Ĩgʉ̃sã Marĩpʉ iririre ĩãkererã, ĩãmasĩbema. Ĩgʉ̃yare pékererã, péduripíbema. Neõ pémasĩbema. \v 14 Irasirirã Marĩpʉya kerere weredupuyudi Isaías gojaderosũta yáma. Ãsũ ãrĩ gojadi ããrĩmí: \q1 Ãsũ ãrĩmi Marĩpʉ: “Yaare pékererã, mʉsã neõ pémasĩbea. Yʉ iririre ĩãkererã, mʉsã neõ ĩãmasĩbea. \q1 \v 15 Yaa werenírĩrẽ pédʉabirisĩã, mʉsã neõ pémasĩbea. Gãmipũrĩ pémerã, koye ĩãmerã irirosũ ããrã. Mʉsã irasũ ããrĩmerã, yaare ĩãmasĩ, õãrõ pémasĩbokoa. Yʉ pémasĩrĩ sĩrĩrẽ oparã yʉre bʉremubokoa. Irasirigʉ mʉsãrẽ taubokoa”, ãrĩmi Marĩpʉ, ãrĩ gojadi ããrĩmí Isaías.\x + \xo 13:15 \xt Is 6.9-10\x* \p \v 16 Gʉa gapʉre ãrĩmi: \p —Mʉsã gapʉ pémasĩa. Irasirirã ʉsʉyáa. Yʉ iririre ĩãrã, yʉ wererire pérã, yʉre bʉremua. \v 17 Diayeta mʉsãrẽ werea. Wárã iripoegue marã Marĩpʉya kerere weredupuyunerã, gajerã Marĩpʉre bʉremunerã mʉsã dapora ĩãrĩrẽ bʉro ĩãdʉanerã ããrãdima. Irire ĩãdʉakererã, irire ĩãbirinerã ããrĩmá. Mʉsã dapora périre bʉro pédʉakererã, pébirinerã ããrĩmá. \s1 Jesús oterimasʉ̃ keori merã ĩgʉ̃ bueadeare: “Ãsũ ãrĩdʉaro yáa”, ãrĩ weredea \r (Mr 4.13-20; Lc 8.11-15) \p \v 18 ’Irasirirã õãrõ péka! Yʉ oterimasʉ̃ keori merã bueadeare mʉsãrẽ weregʉra. Iri ãsũ ãrĩdʉaro yáa. Marĩpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ ĩgʉ̃yarãrẽ doreri kere, oteri yeri irirosũ ããrã. \v 19 Surãyeri masaka iri kerere pékererã, pémasĩbema. Maa bʉriri maa irirosũ ããrĩ́ma. Iri kerere péadero pʉrʉ, oteri yeri iri maague yuridea yerire mirã baapeoderosũ, wãtĩ aari, ĩgʉ̃sã péadideare ẽmapeokõãmi. \v 20-21 Gajerã masaka ʉ̃tãyerikʉri yeba irirosũ ããrĩ́ma. Iri kerere pérã, mata ʉsʉyari merã: “Õãgoráa”, ãrĩ gũñama. Irire pékererã, oteri yeri ʉ̃tãyerikʉrogue yuriadero pʉrʉ, puri, nugũrĩ puriñajãbiriderosũ waama. Mérõgã pʉrʉ ĩgʉ̃sã Marĩpʉyare pédʉari waja gajerã ĩgʉ̃sãrẽ ñerõ irimakʉ̃ ĩãrã, o ñerõ tarisĩã, mata ĩgʉ̃yare pirikõãma. \v 22 Gajerã masaka porakʉri yeba irirosũ ããrĩ́ma. Iri kerere pékererã, oteri yeri porakʉrogue yuriadero pʉrʉ, pora gapʉ puritarimʉrĩa wẽjẽderosũ, i ʉ̃mʉmarẽ bʉro gũñarikʉma. Doebiridere bʉro gããmenemoma. Irasirirã Marĩpʉyare kãtima. Otediñu dʉka marĩdiñu irirosũ dujama. \v 23 Gajerã masaka õãrĩ nikũ irirosũ ããrĩ́ma. Marĩpʉya kerere pérã, õãrõ pémasĩma. Irasirirã oteri yeri õãrĩ nikũgue yuriadero pʉrʉ, puri õãrõ dʉkakʉderosũ õãrĩrẽ yáma. Surãyeri cien yeri, gajerã sesenta yeri, gajerã treinta yeri dʉkakʉrosũ irirã ããrĩ́ma, ãrĩmi Jesús. \s1 Jesús trigo otedea watopegue ñerĩ tá oteri keori merã buedea \p \v 24 Jesús irasũ ãrĩ odo, gaji keori merã gʉare buemi: \p —Marĩpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ ĩgʉ̃yarãrẽ doreri i irirosũ ããrã. Sugʉ pooe opʉ ĩgʉ̃ya pooegue õãrĩ yerire otekumi. \v 25 Su ñami merã ããrĩpererã kãrĩripoe ĩgʉ̃rẽ ĩãturigʉ pooegue eja, ĩgʉ̃ trigo oteadea watopegue ñerĩ táre otekumi. Ote odo, waakõãkumi. \v 26 Trigo yeri puriwiriadero pʉrʉ, ñerĩ táde purikoa. Pʉrʉ trigo dʉkakʉkoa. Iri dʉkakʉmakʉ̃ ĩãrã, iri pooe opʉre moãboerimasã ñerĩ tá ããrĩmakʉ̃ ĩãmasĩkuma. \p \v 27 Irasirirã iri pooe opʉre wererã waakuma: \p —Gʉa opʉ, ¿nasiriro õãrĩ yeri direta mʉya pooere otesũdero ããrĩkerepʉrʉ, ñerĩ táde puriyuri? ãrĩkuma. \v 28 Ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, ãsũ ãrĩkumi: \p —Yʉre ĩãturigʉ iri ñerĩ táre otekumi, ãrĩkumi. \p Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pérã, ĩgʉ̃rẽ moãboerimasã sẽrẽñakuma doja: \p —¿Ñerĩ táre gʉa taáseabéorã waamakʉ̃ gããmekuri mʉ? ãrĩkuma. \p \v 29 —Taáseabirikõãka! Ñerĩ táre taásearã trigodere duuabokoa. \v 30 Iri, ñerĩ tá merãta puri masãkõãburo. Trigo ñaĩmakʉ̃, gajerã dʉka seaboerimasãrẽ ãsũ ãrĩ iriugʉra: “Ñerĩ táre taáseapʉrori, dupa dotori siaka, irire soemurã! Pʉrʉ trigore seaka, irire yʉ duripíri wiigue duripímurã!” ãrĩgʉra, ãrĩkumi, ãrĩmi Jesús. \s1 Jesús mostaza wãĩkʉri yegã puri masãdea keori merã buedea \r (Mr 4.30-32; Lc 13.18-19) \p \v 31 Irasũ ãrĩ odo, gaji keori merã buemi: \p —Marĩpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ ĩgʉ̃yarãrẽ doreri sugʉ masakʉ ĩgʉ̃ya pooegue suye oteriye mostaza wãĩkʉri yegãrẽ oterosũ ããrã. \v 32 Iri oteri yegã ããrĩpereri oteri yeri nemorõ mérĩ yegã ããrĩkoa. Irasũ ããrĩkerero, otemakʉ̃, pʉrʉ yukʉ wádi irirosũ puri masãkoa. Irasirirã wʉ́rã irigʉ dʉpʉrigue ĩgʉ̃sãya surí suakuma, ãrĩmi Jesús\f + \fr 13:32 \ft Jesús i kere merã buegʉ: “Marĩpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩg'ʉ̃rẽ bʉremurã mérãgã ããrĩnʉgãkerepʉrʉ, pʉrʉgue gajerã ĩgʉ̃sã merã ĩgʉ̃rẽ bʉremunʉgãmakʉ̃, wárã ããrĩrãkuma; o sugʉ Marĩpʉre bʉremunʉgãgʉ̃, mérõgã bʉremurĩ opami. Pʉrʉgue, mostaza wãĩkʉri yegãrẽ otedero pʉrʉ yukʉ wádi puri, masãrõsũ Marĩpʉ iritamurĩ merã wáro ĩgʉ̃rẽ bʉremurĩ opagʉkumi”, ãrĩ buegʉ irimi.\f*. \s1 Jesús pã́ wemasãrĩ morẽrĩ poga keori merã buedea \r (Lc 13.20-21) \p \v 33 Pʉrʉ gaji keori merã buemi: \p —Marĩpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ ĩgʉ̃yarãrẽ doreri i irirosũ ããrã. Sugo nomeõ pã́ duparure iribo, mérõgã pã́ wemasãmakʉ̃ iriri poga merã trigo pogare morẽkumo. Irire wemasãseyaburo, ãrĩgõ, irasirikumo. Irasiriro Marĩpʉ ĩgʉ̃yarãrẽ doreri iri pã́ wemasãrĩ morẽrĩ poga irirosũ ããrã, ãrĩmi\f + \fr 13:33 \ft Jesús i kere merã buegʉ: “Marĩpʉre bʉremurã ããrĩperero i ʉ̃mʉguere ĩgʉ̃yarãrẽ doregʉ ããrĩrĩ́rẽ masakare buerã waamakʉ̃, ããrĩpereri buri marã watopegue wárã irire pé, ĩgʉ̃rẽ bʉremunʉgãrãkuma; o sugʉ Marĩpʉre bʉremunʉgãgʉ̃ Marĩpʉ ĩgʉ̃yarãrẽ doregʉ ããrĩrĩ́rẽ buenígʉ̃, Marĩpʉ iritamurĩ merã Marĩpʉ doreri direta iridʉagʉkumi”, ãrĩ buegʉ irimi.\f*. \s1 Jesús masakare keori merã buenadea \r (Mr 4.33-34) \p \v 34 Jesús masakare i ããrĩpereri buerire weregʉ, keori merã dita buenami. Keori marĩrõ ĩgʉ̃sãrẽ buenabirimi. \v 35 Irasirigʉ Marĩpʉya kerere weredupuyudi gojaderosũta irimi. Ãsũ ãrĩ gojadi ããrĩmí Jesús masakare wereburimarẽ: \q1 Keori merã weregʉkoa. Iri merã weregʉ, Marĩpʉ i ʉ̃mʉrẽ iridero pʉrʉgue marã neõ masĩbirideare dapora marãrẽ weregʉra, ãrĩ gojadi ããrĩmí.\x + \xo 13:35 \xt Sal 78.2\x* \s1 Jesús ñerĩ tá, trigo otedea watopegue puri masãdeare buenemodea \p \v 36 Pʉrʉ Jesús masakare seretu odo, wiigue ñajãmi. Ĩgʉ̃ ñajãmakʉ̃ ĩã, gʉa ĩgʉ̃ buerã ĩgʉ̃ pʉrogue ñajãa, ĩgʉ̃rẽ sẽrẽñabʉ: \p —Trigo otedea watopegue ñerĩ tá puri masãdea keorire werenemoka! ¿Naásũ ãrĩdʉaro iriari? ãrĩbʉ. \p \v 37 Gʉa irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, Jesús yʉjʉmi: \p —Yʉ ããrĩpererã tĩ́gʉ̃, iri pooe opʉ õãrĩ yeri otedi irirosũ ããrã. \v 38 Pooe gapʉ i ʉ̃mʉ irirosũ ããrã. Marĩpʉ ĩgʉ̃yarãrẽ dorerogue ããrĩmurã gapʉ õãrĩ yeri irirosũ ããrĩ́ma. Wãtĩyarã ñerĩ tá irirosũ ããrĩ́ma. \p \v 39 ’Wãtĩ pooe opʉre ĩãturigʉ irirosũ ããrĩ́mi. I ʉ̃mʉ pererinʉ iri otedea dʉkare searinʉ irirosũ ããrã. Marĩpʉre wereboerã, pooe opʉre dʉka seaboerimasã irirosũ ããrĩ́ma. \p \v 40 ’Iri ñerĩ táre ĩgʉ̃sã taáseadeare peamegue soebéoderosũta i ʉ̃mʉ pererinʉ ejamakʉ̃ waarokoa. \v 41 Irasũ waaripoe yʉ ããrĩpererã tĩ́gʉ̃, yʉre wereboerãrẽ iriugʉkoa. Irasirirã ĩgʉ̃sã masakare ñerĩ irimakʉ̃ irirãrẽ, Marĩpʉ dorerire tarinʉgãrãdere neeõrãkuma. \v 42 Neeõ odo, perebiri peamegue ĩgʉ̃sãrẽ béorãkuma. Irogue bʉro pũrĩsũrã ĩgʉ̃sãya guikare kũrĩduútú orerãkuma. \v 43 Marĩpʉ gããmerĩrẽ irirã gapʉ ʉ̃mʉgasigue ĩgʉ̃yarãrẽ dorerogue ããrĩrã́, abe ʉ̃mʉmʉ irirosũ gosewasirirãkuma. Mʉsã gãmipũrĩ oparã, yʉ wererire péduripíka! \s1 Jesús wáro niyeru yáapídea keori merã buedea \p \v 44 ’Gaji mʉsãrẽ werea. Marĩpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ ĩgʉ̃yarãrẽ doreri i irirosũ ããrã. Sugʉ masakʉ wáro niyeru gajigʉya nikũ poekague yáapídeare bokakumi. Irire bokagʉ, bʉro ʉsʉyakumi. Irasirigʉ ĩgʉ̃ bokadeare bʉro gããmesĩã, dupaturi yáapíkõãkumi doja. Irasirigʉ ããrĩpereri ĩgʉ̃yare gajerãrẽ duakumi. Ĩgʉ̃ duadea waja merã iri nikũrẽ wajarikumi\f + \fr 13:44 \ft Jesús i kere merã buegʉ: “Masakʉ ããrĩpereri ĩgʉ̃yare gããmerõ nemorõ Marĩpʉyare gããmegʉ̃ ããrĩkumi”, ãrĩ buegʉ irimi.\f*. \s1 Jesús perla wãĩkʉriye keori merã buedea \p \v 45 ’Gaji mʉsãrẽ werea doja. Marĩpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ ĩgʉ̃yarãrẽ doreri i irirosũ ããrã. Sugʉ wajaririmasʉ̃ wajapari yeri perla wãĩkʉri yerire ãma wajaridʉakumi. \v 46 Iri yerire ãmagʉ̃́, wajapatariri yere bokakumi. Iri yere bʉro gããmesĩã, ããrĩpereri ĩgʉ̃yare duakumi. Ĩgʉ̃ duadea waja merã iri yere wajarikumi. \s1 Jesús buidi keori merã buedea \p \v 47 ’Gaji mʉsãrẽ werea doja. Marĩpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ ĩgʉ̃yarãrẽ doreri, waaí wẽjẽrĩmasã buidi meéyo, ããrĩpererã waaí ããrĩrã́kʉ ñeãrõ irirosũ ããrã. \v 48 Ĩgʉ̃sãya buidire waaí ʉtʉrimakʉ̃ ĩãrã, waaí wẽjẽrĩmasã ĩmiparogue tʉ̃ãmajã, waairé beyekuma. Õãrã waairé ĩgʉ̃sãya puuirigue seasãkuma. Ñerãrẽ béokõãkuma. \v 49 I ʉ̃mʉ pererinʉ ããrĩmakʉ̃, masakare ãsũta waarokoa. Marĩpʉre wereboerã õãrãrẽ, ñerãrẽ beyerã aarirãkuma. \v 50 Beye odo, ñerãrẽ perebiri peamegue béorãkuma. Irogue bʉro pũrĩsũrã ĩgʉ̃sãya guikare kũrĩduútú orerãkuma, ãrĩmi Jesús. \s1 Jesús iripoeguema buerire, maama bueridere weredea \p \v 51 Pʉrʉ gʉare sẽrẽñami: \p —¿I ããrĩpererire pémasĩrĩ mʉsã? ãrĩmi. \p —Ʉ̃́ʉ̃, pémasĩa, ãrĩ yʉjʉbʉ. \p \v 52 Gʉa irasũ ãrĩmakʉ̃, ãrĩmi: \p —Sugʉ Moisés gojadeare buerimasʉ̃ Marĩpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ ĩgʉ̃yarãrẽ doregʉ ããrĩrĩ́marẽ masĩgʉ̃, wii opʉ irirosũ ããrĩgʉkumi. Irasirigʉ wii opʉ, iripoegue ĩgʉ̃ opadeare, maama ĩgʉ̃ oparidere ãĩwiugʉ irirosũ, maama buerire, iripoeguema bueridere õãrõ masĩrĩ merã weregʉkumi, ãrĩmi Jesús gʉare. \s1 Jesús Nazaretgue goedujáadea \r (Mr 6.1-6; Lc 4.16-30) \p \v 53 Jesús iri keori merã were odo, iro ããrãdi waa, \v 54 ĩgʉ̃ masãdea makãgue ejami. Irogue eja, judío masaka nerẽrĩ wiigue buemi. Masaka, ĩgʉ̃ buemakʉ̃ pérã, pégʉkakõãma. Ãsũ ãrĩ gãme wereníma: \p —¿Noógue bueyuri, ĩĩ iropã masĩbu? ¿Nasirisĩã, iri ĩmurĩrẽ irimasĩyuri? \v 55 Ĩĩ taboa moãdi magʉ̃ ããrĩ́mi. Ĩgʉ̃ pago María wãĩkʉmo. Santiago, José, Simón, Judas ĩgʉ̃ pagʉpũrã ããrĩ́ma. \v 56 Ĩgʉ̃ pagʉpũrã nomede i makã marãta ããrĩ́ma. Ĩgʉ̃ marĩ irirosũ ããrĩkeregʉ, ¿nasirisĩã, i ããrĩpererire masĩrĩ? ãrĩma. \p \v 57 Irasirirã ĩgʉ̃rẽ bʉremudʉabirima. Jesús gapʉ ĩgʉ̃sãrẽ ãrĩmi: \p —Ããrĩpererogue sugʉ Marĩpʉya kerere weredupuyugʉre gajerã bʉremuma. Ĩgʉ̃ya nikũ marã, ĩgʉ̃ya wii marã gapʉ ĩgʉ̃rẽ bʉremubema, ãrĩmi. \p \v 58 Irasirigʉ Jesús, ĩgʉ̃sã ĩgʉ̃rẽ bʉremubirimakʉ̃ ĩãgʉ̃, iri makãrẽ wári Marĩpʉ turari merã iri ĩmubirimi. \c 14 \s1 Juan masakare wãĩyerimasʉ̃ boadea \r (Mr 6.14-29; Lc 9.7-9) \p \v 1 Iripoere Herodes Galilea nikũ marã opʉ, Jesús iriri kerere péyupʉ. \v 2 Irire pégʉ, ĩgʉ̃rẽ moãboerãrẽ ãsũ ãrĩyupʉ: \p —Ĩgʉ̃ irire irasũ irigʉ, Juan masakare wãĩyerimasʉ̃ta boadigue masãdi ããrĩkumi. Irasirigʉ wári iri ĩmurĩrẽ irikumi, ãrĩyupʉ. \p \v 3 Juan boaburi dupuyuro Herodes ĩgʉ̃ pagʉmʉ Felipe marãpo Herodías wãĩkʉgore ẽma, marãpokʉmakʉ̃ ĩãgʉ̃, \v 4 ãsũ ãrĩdi ããrĩmí: \p —Mʉ pagʉmʉ marãpore marãpokʉgʉ, Marĩpʉ dorerire tarinʉgãgʉ̃ yáa, ãrĩdi ããrĩmí. Irasirigʉ Herodes ĩgʉ̃rẽ ñeã, peresu iridi ããrĩmí. \v 5 Ĩgʉ̃ Juãrẽ wẽjẽdʉadi ããrĩmí. Judío masaka gapʉ: “Ĩĩ Juan Marĩpʉya kerere weredupuyurimasʉ̃ ããrĩ́mi”, ãrĩ gũñanerã ããrĩmá. Irasirigʉ Herodes: “Juãrẽ yʉ wẽjẽmakʉ̃ yʉ merã guabokuma”, ãrĩgʉ̃, ĩgʉ̃sãrẽ güidi ããrĩmí. \v 6 Pʉrʉ Herodes ĩgʉ̃ deyoadea bosenʉ irigʉ iridi ããrĩmí. Ĩgʉ̃ irasiririnʉrẽ Herodías magõ ĩgʉ̃ siiuanerã ĩũrõ baya ĩmudeo ããrĩmó. Igo baya ĩmumakʉ̃ ĩãgʉ̃, Herodes bʉro ʉsʉyadi ããrĩmí. Irasirigʉ igore: \v 7 “Ãrĩgatoro marĩrõ, mʉ yʉre sẽrẽrĩnorẽ sĩgʉra”, ãrĩdi ããrĩmí. \v 8 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pégo, igo pagore: “¿Ñeénorẽ sẽrẽgokuri yʉ?” ãrĩdeo ããrĩmó. Irasirigo igo pago sẽrẽdoreaderosũta ĩgʉ̃rẽ sẽrẽdeo ããrĩmó: \p —Juan masakare wãĩyerimasʉ̃ya dipurure dititá, soropa wáripa merã ĩgʉ̃ya dipurure yʉre sĩka! ãrĩdeo ããrĩmó. \p \v 9 Igo irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, Herodes bʉro bʉjaweredi ããrĩmí. Ĩgʉ̃ siiuanerã péuro: “Ãrĩgatoro marĩrõ, mʉ yʉre sẽrẽrĩnorẽ sĩgʉra”, ãrãdi ããrĩsĩã, gʉyasĩrĩgʉ̃, igore: “Mʉrẽ sĩbirikoa”, ãrĩmasĩbiridi ããrĩmí. Irasirigʉ, igo ĩgʉ̃rẽ sẽrẽrõsũta iridi ããrĩmí. \v 10 Irasirigʉ, ĩgʉ̃yagʉ surara Juan peresugue ããrĩgʉ̃́ pʉro waa, ĩgʉ̃ya dipurure dititádi ããrĩmí. \v 11 Pʉrʉ soropa merã ĩgʉ̃ya dipurure ãĩri, Herodías magõrẽ wiadi ããrĩmí. Ĩgʉ̃ wiamakʉ̃ ñeã, igo pagore ãĩa sĩdeo ããrĩmó. \p \v 12 Juan boadero pʉrʉ, ĩgʉ̃ buerire tʉyanerã ĩgʉ̃ya dupʉre ãĩwãgã, yáarã waanerã ããrĩmá. Yáa odo, Juan boadeare Jesúre wererã ejama. \s1 Jesús cinco mil ʉ̃marẽ baari ejodea \r (Mr 6.30-44; Lc 9.10-17; Jn 6.1-14) \p \v 13 Juãrẽ wẽjẽadea kerere pégʉ, Jesús doódirugue mʉrĩñajãa, masaka marĩrõgue gʉa ĩgʉ̃ buerã merã waakõãmi. Ĩgʉ̃ irogue waaríre pérã, masaka ĩgʉ̃sãya makãrĩrẽ wiri, ĩgʉ̃ dupuyuro maague waa, ejasianerã ããrĩmá. \v 14 Gʉa ditaru gaji koepʉgue taribujaja, Jesús doódirugue sãñadi majãnʉgã, wárã masakare bokajami. Irasirigʉ ĩgʉ̃sãrẽ bopoñarĩ merã ĩã, pũrĩrikʉrã ĩgʉ̃sã ãĩrianerãrẽ taumi. \v 15 Naĩmejãwãgãripoe gʉa Jesús buerã ĩgʉ̃ pʉro waa, ãsũ ãrĩbʉ ĩgʉ̃rẽ: \p —Naĩmejãrõgue yáa. Õõ masaka marĩrõgue ããrã. Irasirigʉ masakare waadoreka! Makãrĩgue ĩgʉ̃sã baaburire wajarirã waaburo, ãrãdibʉ. \p \v 16 Gʉa irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, Jesús ãrĩmi: \p —Waabirikõãburo. Mʉsã ĩgʉ̃sãrẽ baari sĩka! ãrĩmi. \p \v 17 Gʉa ĩgʉ̃rẽ ãrĩbʉ: \p —Su mojõma pã́ duparu, waaídere pẽrãta opáa, ãrĩbʉ. \p \v 18 —Irire yʉre ãĩrika! ãrĩmi Jesús. \p \v 19 Pʉrʉ masakare tá weka doadoremi. Irasirigʉ su mojõma pã́ duparure, pẽrã waairé ãĩ, ʉ̃mʉgasigue ĩãmu, Marĩpʉre: “Mʉrẽ ʉsʉyari sĩa”, ãrĩmi. Ãrĩ odo, iri pã́ duparure pea, gʉare ĩgʉ̃ buerãrẽ sĩmi masakare gueredoregʉ. Irasirirã gʉa ĩgʉ̃sãrẽ irire guerebʉ. \v 20 Irasirirã ããrĩpererã baayapiakõãma. Pʉrʉ ĩgʉ̃sã baadʉáadeare pe mojõma pere su gubu peru pẽrẽbejari puuirigora seasã, ʉtʉudobobʉ. \v 21 Iro baanerã: nome, majĩrã keoña márĩrõ ʉ̃ma direta keomakʉ̃ cinco mil gora ããrĩmá. \s1 Jesús deko weka waadea \r (Mr 6.45-52; Jn 6.16-21) \p \v 22 Pʉrʉ Jesús gʉa ĩgʉ̃ buerãrẽ doódirugue mʉrĩñajãdore, ditarugue ĩgʉ̃ dupuyuro taribujadoremi. Ĩgʉ̃ gapʉ irogue dujami dapa masakare seretubu. \v 23 Seretu odo, buúru wekague sugʉta waayupʉ Marĩpʉre sẽrẽgʉ̃ waagʉ́. Ñami ejaripoe sugʉta ããrĩyupʉ iroguere. \v 24 Gʉa gapʉ ditaru dekogue ããrĩbʉ́. Mirũ bʉro waabʉ. Irasiriro makũrĩ doódirure pátúpaukõãbʉ. Irasirirã taribujajabiribʉ dapa. \p \v 25 Pʉrʉ ãgãbo wereripoe Jesús ditarugue buaja, gʉa pʉrogue deko weka aarimí. \v 26 Ĩgʉ̃ deko weka aarimakʉ̃, gʉa ĩgʉ̃rẽ ĩãmasĩbirisĩã, ĩãgʉkakõãbʉ. Güiri merã: “Masakʉ boadi wãtĩ ããrĩ́mi”, ãrĩ gainíbʉ. \p \v 27 Gʉa güimakʉ̃ ĩãgʉ̃, Jesús gʉare ãsũ ãrĩmi: \p —Gũñaturaka! Yʉta ããrã. Güimerãta! ãrĩmi. \p \v 28 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, Pedro ãrĩmi ĩgʉ̃rẽ: \p —Mʉ, yʉ Opʉ ããrĩgʉ̃́, yʉre deko weka waa, mʉ pʉrogue aaridoreka! ãrĩmi. \p \v 29 —Jáʉ, aarika! ãrĩmi Jesús. \p Irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, Pedro doódirugue sãñadi dujinʉgã, deko weka Jesús pʉrogue waami. \p \v 30 Ĩgʉ̃ irasũ waakeregʉ, mirũ bʉro wẽjẽpumakʉ̃ ĩãgʉ̃, güigorami. Irasirigʉ mirĩdijagʉ: \p —Yʉ Opʉ, yʉre tauka! ãrĩ gainími. \p \v 31 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ta, Jesús ĩgʉ̃ya mojõrẽ ñeã: “Yʉre mérõgã bʉremurĩ opáa. ¿Nasirigʉ yʉre bʉremuturaberi?” ãrĩmi. \p \v 32 Pʉrʉ Jesús Pedro merã doódirugue aari, mʉrĩñajãmakʉ̃, mirũ waadea toeakõãbʉ. \v 33 Irasũ waamakʉ̃ ĩãrã, gʉa doódirugue ããrĩrã́ ñadʉkʉpuri merã Jesús pʉro eja doa, ĩgʉ̃rẽ: \p —Mʉ diayeta Marĩpʉ magʉ̃ ããrã, ãrĩ bʉremubʉ. \s1 Jesús Genesaret marãrẽ pũrĩrikʉrãrẽ taudea \r (Mr 6.53-56) \p \v 34 Pʉrʉ taribujaja, Genesaret\f + \fr 14:34 \ft Genesaret wãĩkʉri nikũ, Galilea wãĩkʉri ditaru tʉro ããrĩyuro.\f* wãĩkʉri nikũgue ejabʉ. \v 35 Iro marã Jesúre ĩãmasĩsĩã, ããrĩpererã iro ããrĩrã́rẽ ĩgʉ̃ ejari kerere wereñurã. Irasirirã ããrĩpererã pũrĩrikʉrãrẽ taudorerã ĩgʉ̃ pʉrogue ãĩjama. Ĩgʉ̃rẽ ãsũ ãrĩ sẽrẽma: \p \v 36 —Mʉya suríro yuwa direta ĩgʉ̃sãrẽ moãñadoreka! ãrĩma. Irasirirã ããrĩpererã pũrĩrikʉrã ĩgʉ̃ya surírore moãñanerã ĩgʉ̃sã sĩrĩrĩ opadeare tarisũma. \c 15 \s1 Masakare ñerã waamakʉ̃ iririre buedea \r (Mr 7.1-23) \p \v 1 Pʉrʉ surãyeri fariseo bumarã, Moisés gojadeare buerimasãde Jerusalẽ́gue ããrãnerã Jesús pʉro eja, ĩgʉ̃rẽ sẽrẽñama: \p \v 2 —¿Nasirirã mʉ buerã, marĩ ñekʉ̃sãmarã iriunaderosũ iriberi? Marĩ ñekʉ̃sãmarã baaburi dupuyuro mojõkoederosũ iribema, ãrĩma. \p \v 3 Jesús ĩgʉ̃sãrẽ yʉjʉmi: \p —Yʉde mʉsãrẽ sẽrẽñagʉra. ¿Nasirirã Marĩpʉ doreri gapʉre irirono irirã, mʉsã ñekʉ̃sãmarã iriunadeare yári? \v 4 Marĩpʉ ãsũ ãrĩdi ããrĩmí: “Mʉpʉre, mʉpore bʉremuka! Sugʉ ĩgʉ̃ pagʉsãmarãrẽ ñerõ werenígʉ̃ wẽjẽdoresũgʉkumi”, ãrĩdi ããrĩmí. \v 5 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩkerepʉrʉ, mʉsã gapʉ masakare ĩgʉ̃sã pagʉsãmarãya ããrĩburire buerã, ãsũ ãrã: “Sugʉ ĩgʉ̃ pagʉre, o ĩgʉ̃ pagore: ‘Yʉ mʉsãrẽ sĩboadeare Marĩpʉre sĩpeokõãbʉ. Irasirigʉ mʉsãrẽ iritamumasĩbirikoa’, ãrĩmakʉ̃ õãgoráa”, ãrĩ buea. \v 6 Irasũ buerã, masakare ĩgʉ̃sã pagʉsãmarãrẽ iritamubirimakʉ̃, Marĩpʉ dorerire ubu ĩãbéomakʉ̃ yáa, mʉsã ñekʉ̃sãmarã iriunadeare iritʉyadorerã. \v 7 Masaka ĩũrõ dita õãrõ yáa mʉsã. Ĩgʉ̃sã ĩãberogue ñerõ iririkʉrã ããrã. Iripoegue Marĩpʉya kerere weredupuyudi Isaías diayeta gojadi ããrĩmí mʉsã irigatorire gojagʉ. Ãsũ ãrĩ gojadi ããrĩmí: \q1 \v 8 Ĩĩsã masaka ĩgʉ̃sãya disi merã yʉre õãrõ wereníkererã, ĩgʉ̃sãya yʉjʉpũrãrĩgue yʉre neõ bʉremubema. \q1 \v 9 Irasiriro ĩgʉ̃sã yʉre bʉremurã nerẽrĩ wajamáa. Ĩgʉ̃sã bueri, yʉ doreri meta ããrã. Masaka doreri ããrã, ãrĩ gojadi ããrĩmí, ãrĩ yʉjʉmi Jesús fariseo bumarãrẽ.\x + \xo 15:9 \xt Is 29.13\x* \p \v 10 Irasũ ãrĩ odo, masakare ĩgʉ̃ pʉro siiu, ãsũ ãrĩmi: \p —Yʉ wererire õãrõ pékũĩnú péka! \v 11 Sugʉ masakʉya disigue baari ñajãri, ĩgʉ̃rẽ ñegʉ̃ waamakʉ̃ iribea. Ĩgʉ̃ya disigue wiriri gapʉ, ĩgʉ̃rẽ ñegʉ̃ waamakʉ̃ yáa, ãrĩmi. \p \v 12 Ĩgʉ̃ irasũ ãrãdero pʉrʉ, gʉa ĩgʉ̃ buerã ĩgʉ̃ pʉro waa, ĩgʉ̃rẽ ãrĩbʉ: \p —¿Mʉ masĩrĩ? Mʉ irasũ ãrãdeare pérã, fariseo bumarã guakõãma, ãrĩbʉ. \p \v 13 Gʉa irasũ ãrĩmakʉ̃, Jesús ãsũ ãrĩ yʉjʉmi: \p —Yʉpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ ããrĩpereri ĩgʉ̃ otebirideare nugũrĩ merãta duua béogʉ irirosũ ĩgʉ̃sãrẽ béogʉkumi. \v 14 Irasirirã ĩgʉ̃sãrẽ irasũ ĩãkõãka! Ĩgʉ̃sã Marĩpʉyare masĩbirikererã, gajerã ĩgʉ̃yare masĩmerãrẽ buema. Irasirirã koye ĩãmerã gajerã koye ĩãmerãrẽ tʉ̃ãdupuyurã irirosũ ããrĩ́ma. Sugʉ koye ĩãbi gajigʉ koye ĩãbire tʉ̃ãdupuyuwãgãgʉ̃, ĩgʉ̃sã pẽrãgueta gobegue meéñajãkõãrãkuma, ãrĩmi Jesús. \p \v 15 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, Pedro gapʉ Jesúre ãrĩmi: \p —Gʉare wereka! Masakʉ ĩgʉ̃ya disi wiriri keori, ¿naásũ ãrĩdʉaro yári? ãrĩmi. \p \v 16 Jesús yʉjʉmi: \p —¿Mʉsãde pémasĩberi dapa? \v 17 Ããrĩpereri marĩ baari, marĩya disigue ñajãa, parugue waa, pʉrʉ tariwereakõãa. \v 18 Masaka werenírĩ, ĩgʉ̃sãya disi wiriri ããrã. Ĩgʉ̃sã gũñarĩgue ñerĩrẽ oparã ñerõ wereníma. Iri ĩgʉ̃sãrẽ ñerã waamakʉ̃ yáa. \v 19 Ĩgʉ̃sã gũñarĩgue ñerĩ oparã ãsũ ããrĩ́ma. Ñerĩ gũñarã, masakare wẽjẽbéorã, gajigʉ marãpo, gajego marãpʉ merã ñerõ irirã, ʉ̃ma nome merã, nome ʉ̃ma merã ñerõ gãmebirarã, yajarã, ãrĩgatorã, masakare ñerõ kere wererã ããrĩ́ma. \v 20 Iri ñerĩ ĩgʉ̃sã gũñarĩgue opari, ĩgʉ̃sãrẽ ñerã waamakʉ̃ yáa. Masaka ĩgʉ̃sã ñekʉ̃sãmarã iriunaderosũ baaburi dupuyuro mojõkoebirimakʉ̃, ĩgʉ̃sãrẽ ñerã waamakʉ̃ iribea, ãrĩmi Jesús. \s1 Judío masako ããrĩbeo Jesúre bʉremudea \r (Mr 7.24-30) \p \v 21 Pʉrʉ Jesús Tiro, Sidón wãĩkʉri makãrĩ ããrĩrṍgue waami. \v 22 Irogue ejamakʉ̃, sugo nomeõ Canaán nikũmo irogue ããrĩgṍ Jesús pʉro gainíjamo: \p —Yʉ Opʉ, David parãmi ããrĩturiagʉ yʉre bopoñaka! Yʉ magõ wãtĩ ñajãsũdeo bʉro ñerõ tarigo yámo, ãrĩmo. \p \v 23 Igo irasũ ãrĩmakʉ̃ pékeregʉ, Jesús igore yʉjʉbirimi. Irasirirã gʉa ĩgʉ̃ buerã ĩgʉ̃rẽ ãrĩbʉ: \p —Waadoreka igore! Marĩrẽ ñerõ gainí tʉyawãgãrimo, ãrĩbʉ. \p \v 24 Gʉa irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, Jesús igore ãrĩmi: \p —Yʉpʉ yʉre, Israel bumarã oveja dedirinerã irirosũ ããrĩrã́ direta iritamudoregʉ iriumi, ãrĩmi. \p \v 25 Igo Israel bumo ããrĩbirikerego, Jesús guburi pʉro ñadʉkʉpuri merã ejamejã, ãsũ ãrĩmo: \p —Yʉ Opʉ, yʉre iritamuka! ãrĩmo. \p \v 26 Jesús igore yʉjʉmi: \p —Wii opʉ ĩgʉ̃ pũrã baarire ẽma, diayéare ejomakʉ̃ õãbea, ãrĩmi. \p \v 27 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩkerepʉrʉ, igo gapʉ ĩgʉ̃rẽ ãrĩmo doja: \p —Yʉ Opʉ, irasũ ããrĩkerepʉrʉ, diayéa gapʉ wii marã baawasiridijurire baaboema, ãrĩmo. \p \v 28 Igo irasũ ãrĩmakʉ̃, Jesús igore yʉjʉmi: \p —Mʉ yʉre bʉremurĩ opataria. Mʉ sẽrẽrõsũta waarokoa, ãrĩmi. \p Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩripoeta, igo magõguere wãtĩ ñajãdi wiriakõãyupʉ. Irasirigo tariyupo. \s1 Jesús wárã pũrĩrikʉrãrẽ taudea \p \v 29 Jesús irogue ããrãdi waa, Galilea wãĩkʉri ditaru tʉro tariwãgãmi. Pʉrʉ buúrugue mʉrĩa, eja doami. \v 30 Ĩgʉ̃ iro doamakʉ̃, wárã masaka ejama. Waamasĩmerãrẽ, koye ĩãmerãrẽ, werenímasĩmerãrẽ, poyarimasãrẽ, wárã gajerã pũrĩrikʉrãrẽ ĩgʉ̃ pʉro ãĩjapíma. Irasirigʉ Jesús ĩgʉ̃sãrẽ taumi. \v 31 Irasirimakʉ̃ ĩãrã, masaka ĩãgʉkakõãma. Werenímasĩbirinerã werenímakʉ̃ ĩãrã, poyarimasã ããrĩñerã tarimakʉ̃ ĩãrã, waamasĩbirinerã waamasĩmakʉ̃ ĩãrã, koye ĩãbirinerã ĩãmakʉ̃ ĩãrã, ĩãgʉkakõãma. Irasirirã Marĩpʉre: “Marĩ Israel bumarã Opʉ, turatarigʉ ããrĩ́mi”, ãrĩ, ʉsʉyari sĩma. \s1 Jesús cuatro mil ʉ̃marẽ baari ejodea \r (Mr 8.1-10) \p \v 32 Pʉrʉ Jesús gʉare ĩgʉ̃ buerãrẽ siiu, ãrĩmi: \p —Ĩĩsã masakare bopoñarĩ merã ĩãa. Yʉ merã ʉrenʉgora ããrĩsiama. Ĩgʉ̃sãrẽ baari pereakõãa. Ĩgʉ̃sãrẽ ʉa merã ĩgʉ̃sãya wiirigue goedujáamakʉ̃ gããmebirikoa. Ĩgʉ̃sã baamerãta waarã́, maa dekota turari perea kõmoakõãbokuma, ãrĩmi. \p \v 33 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃, gʉa ĩgʉ̃ buerã ĩgʉ̃rẽ ãrĩbʉ: \p —¿Nasirisĩã, marĩ õõ masaka marĩrõgue ĩĩsã wárã masaka baaburire bokabokuri? ãrĩbʉ. \p \v 34 Jesús gʉare sẽrẽñami: \p —¿Diíkʉ pã́ duparure opari mʉsã? ãrĩmi. \p —Su mojõma pere gaji mojõ peru pẽrẽbejari duparu, irasũ ããrĩmakʉ̃ waaí mérãgã opáa, ãrĩ yʉjʉbʉ. \p \v 35 Irasirigʉ Jesús masakare yebague doadore, \v 36 su mojõma pere gaji mojõ peru pẽrẽbejari pã́ duparure, waaigã́dere ãĩ, Marĩpʉre ʉsʉyari sĩmi. Odo, pã́ duparure, waaigã́dere pea, gʉare sĩmi. Irasirirã gʉa irire masakare guerebʉ. \v 37 Irasirirã ããrĩpererã irire baayapiakõãma. Pʉrʉ ĩgʉ̃sã baadʉáadeare su mojõma pere gaji mojõ peru pẽrẽbejari puuirigora seasã, ʉtʉudobobʉ. \v 38 Iro baanerã: nome, majĩrã keoña marĩrõ ʉ̃ma direta keomakʉ̃, cuatro mil gora ããrĩmá. \v 39 Pʉrʉ Jesús masakare seretu odomakʉ̃, doódirugue mʉrĩñajãa, Magdala wãĩkʉrogue ĩgʉ̃ merã waakõãbʉ. \c 16 \s1 Fariseo bumarã, saduceo bumarã Jesúre Marĩpʉ turari merã iri ĩmudoredea \r (Mr 8.11-13; Lc 12.54-56) \p \v 1 Jesús Magdala wãĩkʉrogue ejadero pʉrʉ, fariseo bumarã, saduceo bumarã ĩgʉ̃rẽ ĩãrã ejarã: “Marĩpʉ turari merã iri ĩmurĩrẽ irika!” ãrĩma. “Ĩgʉ̃ irire irimasĩbi, diayeta Marĩpʉ iriudi meta ããrĩ́mi”, ãrĩdʉarã, irasũ ãrĩma. \v 2 Jesús gapʉ ĩgʉ̃sãrẽ yʉjʉmi: \p —Mʉsã ñamika abe õãrõ diiañajãmakʉ̃ ĩãrã: “Õãrĩ ñami ããrĩrokoa”, ãrã. \v 3 Boyoripoe ñípimakʉ̃ ĩãrã: “Dekonʉ ããrĩrokoa”, ãrã. Ʉ̃marõmarẽ ĩãrã: “Ãsũ waarokoa”, ãrĩ masĩa. Irire õãrõ masĩkererã, inʉ Marĩpʉ turari merã yʉ iri ĩmurĩ gapʉre ĩãrã, neõ õãrõ pémasĩbea. \v 4 Dapora marã masaka ñerã, Marĩpʉre gããmemerã ããrĩ́ma. Yʉre Marĩpʉ turari merã gajino iri ĩmudorema. Ĩgʉ̃sã irasiridorekerepʉrʉ, Marĩpʉya kerere weredupuyudi Jonás iridea direta weregʉra, ãrĩmi. \p Irasũ ãrĩ odo, ĩgʉ̃sãrẽ béowãgã, gajerogue waakõãmi. \s1 Jesús fariseo bumarã, saduceo bumarã ñerĩ buerire weredea \r (Mr 8.14-21) \p \v 5 Pʉrʉ gʉa ditarugue taribujarã, pã́rẽ kãtikõãnerã ããrĩbʉ́. \v 6 Irasirigʉ Jesús gʉare ãrĩmi: \p —Fariseo bumarã, saduceo bumarã ĩgʉ̃sã pã́ wemasãrĩ morẽrĩrẽ õãrõ pémasĩka! ãrĩmi. \p \v 7 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩrĩrẽ gʉa gapʉ pémasĩbiribʉ. Irasirirã gʉa basi gãme ãsũ ãrĩ wereníbʉ: \p —Marĩ pã́rẽ ãĩribiradeare ĩãgʉ̃, irasũ ãrĩkumi, ãrĩbʉ. \p \v 8 Gʉa irasũ ãrĩrĩrẽ masĩsĩã, gʉare sẽrẽñami: \p —¿Nasirirã: “Pã́rẽ ãĩribirabʉ”, ãrĩ gãme werenírĩ mʉsã? Yʉre mérõgã bʉremurĩ opáa mʉsã. \v 9 ¿Mʉsã pémasĩberi dapa? ¿Yʉ cinco mil ʉ̃marẽ su mojõma pã́ duparure dʉkawa ejodeare gũñaberi mʉsã? Ĩgʉ̃sã baayapiadero pʉrʉ, ¿diíkʉ puuirigora ĩgʉ̃sã baadʉáadeare mʉsã seasã ʉtʉudobori? \v 10 ¿Pʉrʉ yʉ su mojõma pere gaji mojõ peru pẽrẽbejari pã́ duparure dʉkawa, cuatro mil ʉ̃marẽ ejodeadere gũñaberi mʉsã? Ĩgʉ̃sã baayapiadero pʉrʉ, ¿diíkʉ puuirigora ĩgʉ̃sã baadʉáadeare mʉsã seasã ʉtʉudobori? \v 11 ¿Nasirirã mʉsã yʉ wererire pémasĩberi? Yʉ: “Fariseo bumarã, saduceo bumarã pã́ wemasãrĩ morẽrĩrẽ õãrõ pémasĩka!” ãrĩgʉ̃, pã́rẽ ãrĩgʉ̃ meta iriabʉ, ãrĩmi. \p \v 12 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pérã, gʉa pémasĩbʉ. Pã́ wemasãrĩ morẽrĩrẽ ãrĩgʉ̃ meta irimi. Fariseo bumarã, saduceo bumarã ãrĩgatori merã bueri gapʉre: “Õãrõ pémasĩka!” ãrĩgʉ̃ irimi. \s1 Pedro Jesúre: “Mʉ Cristo ããrã”, ãrĩ weredea \r (Mr 8.27-30; Lc 9.18-21) \p \v 13 Pʉrʉ Jesús Cesarea Filipo wãĩkʉri makã pʉrogue waami. Irogue eja, gʉare ĩgʉ̃ buerãrẽ sẽrẽñami: \p —Masaka yʉre ããrĩpererã tĩ́gʉ̃rẽ, ¿naásũ ãrĩ gũñarĩ? ãrĩmi. \p \v 14 Gʉa ĩgʉ̃rẽ yʉjʉbʉ: \p —Surãyeri mʉrẽ: “Juan masakare wãĩyerimasʉ̃ ããrĩ́mi”, ãrĩma. Gajerã: “Elías ããrĩ́mi”, gajerã: “Jeremías ããrĩ́mi, o gajigʉ Marĩpʉya kerere weredupuyurimasʉ̃ ããrĩ́mi”, ãrĩma, ãrĩbʉ. \p \v 15 Irasũ ãrĩmakʉ̃, Jesús gʉare sẽrẽñami: \p —Mʉsãkoa yʉre, ¿naásũ ãrĩ gũñarĩ? ãrĩmi. \p \v 16 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, Simón Pedro ĩgʉ̃rẽ ãrĩmi: \p —Mʉ, Marĩpʉ iriudi, Cristo ããrã. Marĩpʉ okanígʉ̃ magʉ̃ ããrã mʉ, ãrĩmi. \p \v 17 Irasũ ãrĩmakʉ̃, Jesús ĩgʉ̃rẽ yʉjʉmi: \p —Simón, Jonás magʉ̃, mʉ yʉre yʉjʉri, masaka mʉrẽ weredea meta ããrã. Yʉpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ irire mʉrẽ masĩmakʉ̃ yámi. Irasirigʉ mʉ ʉsʉyari opáa. \v 18 Mʉrẽ werea. Mʉ “Pedro”\f + \fr 16:18 \ft “Pedro”, ãrĩrõ: “ʉ̃tãye”, ãrĩdʉaro yáa.\f* wãĩkʉa. I ʉ̃tãye weka turari wiire iriboderosũ yʉ mʉ merã yaarãrẽ yʉre bʉremuturarã ããrĩmakʉ̃ irigʉkoa. Irasirigʉ wãtĩ ĩgʉ̃ turari merã yʉre bʉremurãrẽ neõ tarinʉgãbirikumi. \v 19 Yʉ mʉrẽ Marĩpʉ ĩgʉ̃yarãrẽ doreroguema sawire sĩgʉkoa, mʉ iroguemarẽ iridoreburire. Irasirigʉ mʉ Marĩpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ dorerosũta: “I ʉ̃mʉguere ãsũ waabirikõãburo”, ãrĩmakʉ̃, irire waabirimakʉ̃ irigʉkumi. Mʉ ĩgʉ̃ dorerosũta: “I ʉ̃mʉguere ãsũ waaburo”, ãrĩmakʉ̃, irire waamakʉ̃ irigʉkumi, ãrĩmi Jesús. \p \v 20 Jesús irasũ ãrãdero pʉrʉ, gʉare ãrĩmi: \p —Gajerã masakare yʉre: “Marĩpʉ iriudi, Cristo ããrĩ́mi ĩĩ”, ãrĩ werebirikõãka! ãrĩmi. \s1 Jesús ĩgʉ̃ boaburire weredea \r (Mr 8.31–9.1; Lc 9.22-27) \p \v 21 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩrĩnʉ merãta Jesús gʉare ĩgʉ̃ buerãrẽ ĩgʉ̃ boaburire werenʉgãmi: \p —Yʉre Jerusalẽ́gue waaró ããrã. Irogue marã: judío masaka mʉrã, paía oparã, Moisés gojadeare buerimasã yʉre bʉro ñerõ tarimakʉ̃ irirãkuma. Yʉre wẽjẽrãkuma. Ĩgʉ̃sã irasirikerepʉrʉ, ʉrenʉ waaró merã Marĩpʉ yʉre masũgʉkumi, ãrĩmi. \p \v 22 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, Pedro Jesúre yoaweyarogue ãĩa, ĩgʉ̃rẽ ãsũ ãrĩmi: \p —Yʉ Opʉ, irire ãrĩbirikõãka! Marĩpʉ, mʉ ãrĩrõsũ mʉrẽ waamakʉ̃ kãmutaburo. Mʉ ãrĩrõsũ mʉrẽ waabirikõãburo, ãrĩmi. \p \v 23 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, Jesús gãmenʉgã, ĩgʉ̃rẽ ãsũ ãrĩmi: \p —Satanás, yʉ pʉrore wirika! Mʉ, Marĩpʉ yʉre dorerire iribirimakʉ̃ iridʉagʉ yáa. Marĩpʉ gããmerĩrẽ gũñabea. Masaka gũñarõsũ gũñáa mʉ, ãrĩmi. \p \v 24 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩ odo, gʉare ãrĩmi: \p —Sugʉ yʉre tʉyadʉagʉ ĩgʉ̃ iridʉarire piriburo. Irasirigʉ yʉre tʉyadʉari waja curusague pábiatú wẽjẽsũbu irirosũ ããrĩkeregʉ, neõ piriro marĩrõ yʉre tʉyaníkõãburo. \v 25 Sugʉ i ʉ̃mʉgue ĩgʉ̃ya okari direta maĩgʉ̃ peamegue béosũgʉkumi. Gajigʉ gapʉ yʉre tʉyari waja gajerã ĩgʉ̃rẽ wẽjẽkerepʉrʉ, Marĩpʉ pʉrogue ĩgʉ̃ merã ʉsʉyari bokagʉkumi. \v 26 Sugʉ masakʉ i ʉ̃mʉmarẽ ããrĩpereri opakeregʉ, ĩgʉ̃ boari pʉrʉ waaburi gapʉre gũñabiri waja peamegue waagʉ́, õãrĩrẽ neõ wajatabirikumi. Irasirigʉ i ʉ̃mʉgue opari direta gũñagʉ̃, ĩgʉ̃ boadero pʉrʉ, peamegue béosũgʉkumi. Iroguere ĩgʉ̃ wiridʉagʉ i ʉ̃mʉgue opari merã neõ wajarimasĩbirikumi. \v 27 Yʉ ããrĩpererã tĩ́gʉ̃, Yʉpʉ gosewasiriri merã, ĩgʉ̃rẽ wereboerã merã i ʉ̃mʉguere dupaturi aarigʉ́, ããrĩpererã masakare ĩgʉ̃sã irideakʉ keoro wajarigʉkoa. \v 28 Diayeta werea yʉ. Surãyeri mʉsã õõguere ããrĩrã́ mʉsã boaburo dupuyuro yʉ ããrĩpererã tĩ́gʉ̃, Opʉ ñajãmakʉ̃ ĩãrãkoa, ãrĩmi Jesús. \c 17 \s1 Jesús ĩgʉ̃ deyori gorawayudea \r (Mr 9.2-13; Lc 9.28-36) \p \v 1 Su mojõma pere gaji mojõ suru pẽrẽbejarinʉrĩ pʉrʉ, Jesús Pedrore, Santiagore, ĩgʉ̃ pagʉmʉ Juãrẽ ʉ̃marĩ buúrugue siiu mʉrĩãmi. \v 2 Iri buúru wekague ĩgʉ̃sã mʉrĩjadero pʉrʉ, ĩgʉ̃sã ĩũrõ ĩgʉ̃ deyori gorawayuakõãyupʉ. Ĩgʉ̃ diapu abe ʉ̃mʉmʉ irirosũ gosewasiriyuro. Ĩgʉ̃ya suríro goseriñe, õãrõ borero waayuro. \v 3 Irasũ waaripoeta iripoegue marã Moisés, Elías Jesús merã weretamunímakʉ̃ ĩãñurã. \v 4 Ĩgʉ̃sãrẽ ĩãgʉ̃, Pedro Jesúre ãrĩyupʉ: \p —Gʉa Opʉ, marĩ õõ ããrĩmakʉ̃ õãtaridʉáa. Mʉ gããmemakʉ̃, õõguere ʉre wiigã irigʉra. Mʉya wii, Moiséya wii, Elíaya wii irigʉra, ãrĩyupʉ. \p \v 5 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩ wereníripoe, õãrõ gosewasiriri mikãyebo ĩgʉ̃sãrẽ túbiakõãyuro. Iri yebo poekague Marĩpʉ ãsũ ãrĩ werenímakʉ̃ péñurã: \p —Ĩĩ yʉ magʉ̃, yʉ maĩgʉ̃ ããrĩ́mi. Ĩgʉ̃ merã bʉro ʉsʉyáa. Õãrõ péka ĩgʉ̃rẽ! ãrĩyupʉ. \p \v 6 Irasũ ãrĩmakʉ̃ pérã, Jesús buerã bʉro güiri merã, ejamejã, ĩgʉ̃sãya diapurire yebague moomejãkõãñurã. \v 7 Ĩgʉ̃sã irasirimakʉ̃ ĩãgʉ̃, Jesús ĩgʉ̃sã pʉro waa, ĩgʉ̃sãrẽ moãña: \p —Wãgãnʉgãka! Güibirikõãka! ãrĩyupʉ. \p \v 8 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ ĩũrã, gajerãrẽ ĩãbiriñurã. Jesús direta ĩãñurã. \p \v 9 Pʉrʉ buúrugue ããrãnerã dijariñurã. Irogue dijarigʉ Jesús ĩgʉ̃sãrẽ turaro merã ãrĩyupʉ: \p —Dapora mʉsã ĩãdeare gajerãrẽ werebirikõãka! Yʉ ããrĩpererã tĩ́gʉ̃ boa, masãdero pʉrʉgue irire wereka! ãrĩyupʉ. \p \v 10 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃, ĩgʉ̃ buerã ĩgʉ̃rẽ sẽrẽñañurã: \p —¿Nasirirã Moisés gojadeare buerimasã: “Cristo, Marĩpʉ iriubu aariburo dupuyuro Elías aaripʉrorigʉkumi”, ãrĩrĩ? ãrĩ sẽrẽñañurã. \p \v 11 Jesús ĩgʉ̃sãrẽ yʉjʉyupʉ: \p —Mʉsã ãrĩrõsũta Elías aaripʉrorigʉkumi ããrĩpererire ãmuyubu. \v 12 Yʉ gapʉ ãsũ ãrĩ weregʉra mʉsãrẽ. Elías ejasiami. Ĩgʉ̃ ejakerepʉrʉ, masaka ĩgʉ̃rẽ ĩãmasĩbirima. Irasirirã ĩgʉ̃sã gããmerõ iridʉarire ĩgʉ̃rẽ ñerõ irima. Ĩgʉ̃rẽ iriderosũta yʉ ããrĩpererã tĩ́gʉ̃rẽ ñerõ irirãkuma, ãrĩyupʉ. \p \v 13 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pérãgue, pémasĩñurã. “Ĩgʉ̃: ‘Elías ejasiami’, ãrĩgʉ̃, Juan masakare wãĩyedire ãrĩgʉ̃ yámi”, ãrĩ masĩñurã pama. \s1 Jesús ñamasĩrĩrĩ opagʉre taudea \r (Mr 9.14-29; Lc 9.37-43) \p \v 14 Pʉrʉ ĩgʉ̃sã buúrugue ããrãnerã wárã masaka pʉro dijajama. Ĩgʉ̃sã dijajamakʉ̃ ĩãgʉ̃, sugʉ masakʉ aari, Jesús pʉro ñadʉkʉpuri merã ejamejã, ĩgʉ̃rẽ ãrĩmi: \p \v 15 —Yʉ Opʉ, yʉ magʉ̃rẽ bopoñaka! Ĩgʉ̃ ñamasĩrĩrĩ opagʉ ããrĩ́mi. Bʉro ñerõ tarinami. Irasirigʉ peamegue meémejãma, diaguedere meébianokõãmi. \v 16 Irasirigʉ ĩgʉ̃rẽ mʉ buerã pʉrogue ãĩjadabʉ. Ĩgʉ̃sã ĩgʉ̃rẽ taumasĩbirama, ãrĩmi. \p \v 17 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, Jesús yʉjʉmi: \p —Mʉsã dapora marã, yʉre bʉremurĩ opamerã, diayemarẽ neõ pémasĩmerã ããrã. ¿Noópã yoaripoe mʉsã merã ããrĩgʉkuri? ¿Noópã yoaripoe mʉsã yʉre bʉremubirire gũñaturagʉkuri? Majĩgʉ̃rẽ õõ gapʉ ãĩrika! ãrĩmi. \p \v 18 Ĩgʉ̃rẽ ãĩjamakʉ̃, Jesús wãtĩ majĩgʉ̃guere ããrĩgʉ̃́rẽ: “Wirika ĩgʉ̃rẽ!” ãrĩmi. Jesús ĩgʉ̃rẽ béowiumakʉ̃ta, majĩgʉ̃ tariakõãmi. \p \v 19 Pʉrʉ gʉa Jesús buerã gajerã péberogue ĩgʉ̃rẽ sẽrẽñabʉ: \p —¿Nasirirã gʉa gapʉ wãtĩrẽ béowiumasĩbirayuri? ãrĩbʉ. \p \v 20 Jesús yʉjʉmi: \p —Mʉsã Marĩpʉre mérõgã bʉremurĩ opasĩã, ĩgʉ̃rẽ béowiumasĩbirabʉ. Diayeta mʉsãrẽ werea. Mʉsã bʉremurĩ opari mostaza wãĩkʉri yegãpã irirosũ ããrĩkerepʉrʉ, i buúrure: “Sõõgue waaburo”, ãrĩ masĩbokoa. Mʉsã irasũ ãrĩmakʉ̃, i buúru mʉsã dorerosũta waabokoa. Marĩpʉre bʉremurĩ oparã ããrĩpererire irimasĩa. \v 21 Ĩĩno wãtĩrẽ béowiudʉarã, bereri merã Marĩpʉre bʉro sẽrẽrõ gããmea, ãrĩmi. \s1 Jesús ĩgʉ̃ boaburire werenemodea \r (Mr 9.30-32; Lc 9.43-45) \p \v 22 Pʉrʉ Galilea nikũgue gʉa waagorenabʉ. Irogue Jesús gʉare ãrĩmi: \p —Masaka yʉre ããrĩpererã tĩ́gʉ̃rẽ ñeã, gajerãguere wiarãkuma. \v 23 Ĩgʉ̃sã yʉre wẽjẽrãkuma. Yʉre wẽjẽadero pʉrʉ, ʉrenʉ waaró merã Marĩpʉ yʉre masũgʉkumi, ãrĩmi. “Yʉre wẽjẽrãkuma”, ãrĩmakʉ̃ pérã, gʉa bʉro bʉjawerebʉ. \s1 Marĩpʉya wiima ããrĩburire niyeru wajasearire sẽrẽñadea \p \v 24 Pʉrʉ gʉa Jesús merã Capernaugue waabʉ. Irogue ejadero pʉrʉ, Marĩpʉya wiima ããrĩburire niyeru wajaseabosarimasã Pedro pʉro eja, ĩgʉ̃rẽ sẽrẽñama: \p —¿Mʉsãrẽ buegʉ Marĩpʉya wiima ããrĩburire niyeru wajariri? ãrĩma. \p \v 25 Pedro ĩgʉ̃sãrẽ yʉjʉmi: \p —Wajarimi, ãrĩmi. \p Pʉrʉ Pedro wiigue ñajãa, Jesúre sẽrẽñaburipoeta Jesús gapʉ ĩgʉ̃rẽ sẽrẽñapʉrorimi: \p —Simón, ¿naásũ gũñarĩ mʉ? I ʉ̃mʉ marã oparã masakare niyeru wajaseadʉarã, ¿noã gapʉre wajaseakuri? ¿Ĩgʉ̃sãyarãrẽ, o gajero marã ĩgʉ̃sãya nikũgue ejanerã gapʉre wajaseakuri? ãrĩmi. \p \v 26 —Gajero marã gapʉre wajaseakuma, ãrĩ yʉjʉmi Pedro. \p Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃, Jesús ãrĩmi: \p —Irasirigʉ sugʉ opʉ ĩgʉ̃yarãrẽ wajaseabirikumi. \v 27 Marĩpʉyarã marĩ ããrĩkererã, Marĩpʉya wiima ããrĩburire niyeru wajaseabosarãrẽ marĩ merã guamakʉ̃ iribirikoa. Irasirirã wajarirãkoa. Wejerida ãĩ, ditarugue waaí wẽjẽgʉ̃ waaka! Baapʉrorigʉre túwea ãĩka! Ĩgʉ̃ya disigue niyeru tire bokagʉkoa. Pʉrʉ iriti merã marĩ pẽrãyare Marĩpʉya wiima ããrĩburire wajarigʉ waaka! ãrĩmi. \c 18 \s1 Jesús sugʉ gajerã nemorõ ããrĩgʉ̃́yamarẽ weredea \r (Mr 9.33-37; Lc 9.46-48) \p \v 1 Iripoere gʉa Jesús buerã ĩgʉ̃ pʉro eja, sẽrẽñabʉ: \p —Ʉ̃mʉgasigue Marĩpʉ ĩgʉ̃yarãrẽ doreroguere, ¿noã gʉa watopere ããrĩpererã nemorõ ããrĩgʉkuri? ãrĩbʉ. \p \v 2 Gʉa irasũ ãrĩmakʉ̃, Jesús majĩgʉ̃rẽ siiu, ĩgʉ̃rẽ gʉa watopegue ãĩnú, ãrĩmi: \p \v 3 —Diayeta mʉsãrẽ werea. “Majĩgʉ̃ irirosũ ããrã, gajerã nemorõ ããrĩbea”, ãrĩ gũñaka! Mʉsã: “Gajerã nemorõ ããrã”, ãrĩ gũñarĩrẽ gorawayumerã, ʉ̃mʉgasigue Marĩpʉ ĩgʉ̃yarãrẽ doreroguere neõ waabirikoa. \v 4 Sugʉ ĩgʉ̃ basi: “Yʉ ubu ããrĩgʉ̃́, majĩgʉ̃ irirosũ ããrã”, ãrĩ gũñagʉ̃, Marĩpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ ĩũrõ gajerã nemorõ ããrĩ́mi. \v 5 Sugʉ yaagʉre, ĩĩ majĩgʉ̃ irirosũ ããrĩgʉ̃́rẽ õãrõ bokatĩrĩñeãgʉ̃ yʉdere bokatĩrĩñeãmi. \s1 Gajerãrẽ ñerõ irimakʉ̃ iribirikõãka! ãrĩ weredea \r (Mr 9.42-48; Lc 17.1-2) \p \v 6 ’Sugʉ yʉre bʉremurãrẽ ĩĩ majĩgʉ̃ irirosũ ããrĩrã́rẽ ñerõ irimakʉ̃ irigʉno, bʉro wajamoãsũgʉkumi. Irasiriro ĩgʉ̃ gajerãrẽ ñerõ irimakʉ̃ iriburi dupuyuro masaka ĩgʉ̃rẽ wáriye ʉ̃tãye merã wʉ̃́nugũgue siasiu, wádiyague meéyomakʉ̃ õãbokoa. \v 7 I ʉ̃mʉguere masakare ñerõ irimakʉ̃ iriri ããrã. Irasirirã ñerõ tarima. I ĩgʉ̃sãrẽ ñerõ irimakʉ̃ iriri ããrĩníkõãrokoa. Gajerãrẽ ñerõ irimakʉ̃ irigʉno gapʉ ñetariro tarigʉkumi. \p \v 8 ’Irasirirã mʉsãya mojõ, o gubu merã ñerõ irirã, iri mojõrẽ, o iri gubure dititá béorosũ iri ñerõ iririre pirika! Su mojõ, o su gubu opakererã, Marĩpʉ pʉrogue waamakʉ̃ õãtarirokoa. Ñerõ iririre pirimerã gapʉ perebiri peamegue béosũrãkuma. Ĩgʉ̃sã pe mojõ, o pe gubu opakererã, peamegue waamakʉ̃ ñetarirokoa. \v 9 Mʉsãya koyeru merã ĩã, ñerõ irirã, irirure goreweabéorosũ iri ñerõ iririre pirika! Su koyeru opakererã, Marĩpʉ pʉrogue waamakʉ̃ õãtarirokoa. Ñerõ iririre pirimerã gapʉ perebiri peamegue béosũrãkuma. Ĩgʉ̃sã pe koyeru opakererã, peamegue waamakʉ̃ ñetarirokoa. \s1 Jesús oveja dediridi keori merã buedea \r (Lc 15.3-7) \p \v 10 ’Neõ sugʉ ĩĩsã majĩrãrẽ ubu ĩãbéobirikõãka! Mʉsãrẽ werea. Ʉ̃mʉgasigue Yʉpʉre wereboerã ĩgʉ̃sãrẽ korerã ĩgʉ̃ merã ããrĩníkõãma, ĩgʉ̃sãrẽ ĩgʉ̃ iritamudorerire irimurã. \v 11 Yʉ ããrĩpererã tĩ́gʉ̃ dediribonerãrẽ taugʉ aarigʉ́ iribʉ. \p \v 12 ’Yʉ wererire, ¿naásũ gũñarĩ? Ovejare korerimasʉ̃ cien oveja opagʉ, sugʉ oveja dedirimakʉ̃ ĩãgʉ̃, gajerã noventa y nueve ovejare makã tʉro ĩgʉ̃sã baarogue duripíkõã, dediriadire ãmagʉ̃́ waakumi. \v 13 Diayeta mʉsãrẽ werea. Ĩgʉ̃rẽ bokagʉ, gajerã noventa y nueve dediribiranerã nemorõ ĩgʉ̃rẽ ʉsʉyakumi. \v 14 Ãsũta Marĩpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ ĩĩsã majĩrã irirosũ ããrĩrã́rẽ dedirimakʉ̃ gããmebemi, ãrĩmi Jesús. \s1 “Mʉyagʉ mʉrẽ ñerõ irimakʉ̃ ãsũ irika!” ãrĩdea \r (Lc 17.3) \p \v 15 Irasũ ãrĩ odo, ãsũ ãrĩ werenemomi: \p —Mʉyagʉ mʉrẽ ñerõ irimakʉ̃, gajerã péberogue ĩgʉ̃ merã irire wereníka! Ĩgʉ̃ irire õãrõ merã ãmudʉagʉ: “Mʉrẽ ñerõ iribʉ! Kãtika yʉ irideare!” ãrĩmakʉ̃, mʉsã dupaturi ʉsʉyari merã gãme wapikʉrãkoa. \v 16 Ĩgʉ̃ irire ãmudʉabirimakʉ̃, sugʉ o pẽrãrẽ siiu, dupaturi ĩgʉ̃ pʉro waaka! Ĩgʉ̃sã péurogue ĩgʉ̃ mʉrẽ ñerõ irideare wereka! Irasiriro Marĩpʉya werenírĩ gojadea pũgue dorederosũta pẽrã o ʉrerã iri ñerõ irideare wererire pédero pʉrʉ: “Diayeta irasũ waabʉ”, ãrĩ masĩrãkuma. \v 17 Mʉrẽ ñerõ iridi ĩgʉ̃sã péurogue ãmudʉabirimakʉ̃, ããrĩpererã yʉre bʉremurã merã nerẽ, ĩgʉ̃sãrẽ ĩgʉ̃ ñerõ irideare wereka! Ĩgʉ̃sã péuroguedere ãmudʉabirimakʉ̃ ĩãrã, ĩgʉ̃rẽ: “Marĩpʉre bʉremubi, o romano marã opʉre ñegʉ̃ niyeru wajaseabosarimasʉ̃ irirosũ ããrĩ́mi”, ãrĩ ĩãka! \p \v 18 ’Diayeta mʉsãrẽ werea. Mʉsã Marĩpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ dorerosũta: “I ʉ̃mʉguere ãsũ waabirikõãburo”, ãrĩmakʉ̃, irire waabirimakʉ̃ irigʉkumi. Mʉsã ĩgʉ̃ dorerosũta: “I ʉ̃mʉguere ãsũ waaburo”, ãrĩmakʉ̃, irire waamakʉ̃ irigʉkumi. \p \v 19 ’Gajidere mʉsãrẽ werea. Mʉsã pẽrã sʉrosũ gũñarĩ merã: “Ãsũ Marĩpʉre sẽrẽrã!” ãrĩmakʉ̃, Yʉpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ mʉsã sẽrẽrõsũta irigʉkumi. \v 20 Pẽrã, o ʉrerã yʉre bʉremurã nerẽmakʉ̃, yʉde ĩgʉ̃sã watopegue ããrã, ãrĩmi Jesús. \p \v 21 Irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, Pedro Jesús pʉro ejanʉgã, ãsũ ãrĩ sẽrẽñami ĩgʉ̃rẽ: \p —Yʉ Opʉ, ¿diíkʉgora yaagʉ yʉre ĩgʉ̃ ñerõ irimakʉ̃ kãtigʉkuri? ¿Su mojõma pere gaji mojõ peru pẽrẽbejarigora ĩgʉ̃ yʉre ñerõ irimakʉ̃ kãtigʉkuri? ãrĩmi. \p \v 22 Jesús ĩgʉ̃rẽ yʉjʉmi: \p —“Su mojõma pere gaji mojõ peru pẽrẽbejarigora ĩgʉ̃ yʉre ñerõ irimakʉ̃ kãtigʉkoa”, ãrĩbirikõãka! Ĩgʉ̃ ñerõ irinarikʉ kãtika! ãrĩmi. \s1 Jesús sugʉ moãboerimasʉ̃ ĩgʉ̃ merãmʉ ñerõ irideare kãtidʉabi keori merã buedea \p \v 23 Irasũ ãrĩ odo, keori merã buemi gʉare Jesús: \p —Irasiriro Marĩpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ ĩgʉ̃yarãrẽ doreri ãsũ ããrã. Sugʉ opʉ ĩgʉ̃rẽ moãboerimasãrẽ ĩgʉ̃sã ĩgʉ̃rẽ wajamorĩrẽ wajaridorekumi. \v 24 Ĩgʉ̃sã ĩgʉ̃rẽ wajamorĩrẽ ãmunʉgãripoe gajerã ĩgʉ̃yarã sugʉ wáro wajamogʉ̃rẽ ĩgʉ̃ pʉro ãĩakuma. \v 25 Ĩgʉ̃ wajamorĩrẽ wajarimasĩbirimakʉ̃ ĩãgʉ̃, ĩgʉ̃ opʉ ĩgʉ̃yarãrẽ: “Ĩgʉ̃rẽ, ĩgʉ̃ marãpore, ĩgʉ̃ pũrãrẽ ĩgʉ̃ opari ããrĩpereri merã gajerãguere duarã waaka!” ãrĩkumi. “Irasirigʉ ĩgʉ̃sãrẽ duari waja merã ĩgʉ̃ yʉre wajamorĩrẽ wajarigʉkumi”, ãrĩkumi. \p \v 26 ’Irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, wáro wajamogʉ̃ gapʉ ñadʉkʉpuri merã ejamejã, ĩgʉ̃ opʉre bʉro sẽrẽkumi: “Yʉ opʉ, gʉare gajerãguere duabirikõãka! Yúka dapa! Bopoñaka yʉre! Mʉrẽ yʉ wajamorĩ ããrĩpererire wajaripeokõãgʉkoa”, ãrĩkumi. \p \v 27 ’Irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, ĩgʉ̃rẽ bopoñarĩ merã ĩã, ĩgʉ̃rẽ wiukumi. “Ĩgʉ̃ wajamodea pereakõãa”, ãrĩ, irire kãtipeokõãkumi. \v 28 Ĩgʉ̃ irasiriadero pʉrʉ, wáro wajamodi waa, gajigʉ ĩgʉ̃ merãmʉ ĩgʉ̃ opʉre moãboerimasʉ̃rẽ bokajakumi. Ĩgʉ̃ merãmʉ gapʉ ĩgʉ̃rẽ mérõgã wajamokumi. Ĩgʉ̃rẽ bokajagʉ, mata ĩgʉ̃ya wʉ̃́nugũrẽ bʉro ñeã: “Murĩgora, yʉre mʉ wajamorĩrẽ wajaripurumuka!” ãrĩkumi. \p \v 29 ’Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃, ĩgʉ̃ merãmʉ gapʉ ñadʉkʉpuri merã ejamejã, ĩgʉ̃rẽ bʉro sẽrẽkumi: “Yúka dapa! Bopoñaka yʉre! Mʉrẽ yʉ wajamorĩ ããrĩpererire wajaripeokõãgʉkoa”, ãrĩkumi. \v 30 Ĩgʉ̃ bʉro sẽrẽmakʉ̃ pékeregʉ, ĩgʉ̃rẽ yʉjʉbirikumi. Irasirigʉ ĩgʉ̃rẽ peresugue iridorekumi. “Yʉre ĩgʉ̃ wajamorĩrẽ wajaripeomakʉ̃gue wiuka!” ãrĩkumi. \p \v 31 ’Wáro wajamodi ĩgʉ̃rẽ mérõgã wajamogʉ̃rẽ irasirimakʉ̃ ĩãrã, gajerã moãboerimasã bʉro bʉjawereri merã ĩgʉ̃ iriadea ããrĩpererire ĩgʉ̃sã opʉre wererã waakuma. \v 32 Irire pégʉ, ĩgʉ̃sã opʉ wáro wajamodire siiu, ãsũ ãrĩkumi: “Mʉ ñetaria. Mʉ yʉre bʉro sẽrẽmakʉ̃, mʉ yʉre wajamodeare kãtipeokõãbʉ. \v 33 Yʉ irasirikerepʉrʉ, mʉ gapʉ mʉ merãmʉrẽ ĩgʉ̃ mʉrẽ mérõgã wajamodeare kãtibirayuro. Mʉ yʉre wajamodeare yʉ kãtiderosũta ĩgʉ̃ mʉrẽ wajamodeadere mʉ kãtimakʉ̃ õãtariboakuyo. ¿Nasirigʉ ĩgʉ̃rẽ bopoñabirari mʉ?” ãrĩkumi. \p \v 34 ’Irasũ ãrĩ odo, ĩgʉ̃ merã bʉro guagʉ, ĩgʉ̃rẽ peresu irikumi bʉro wajamoãdoregʉ. Ĩgʉ̃ wajamorĩrẽ wajaripeobi neõ wiribirikumi, ãrĩ weremi Jesús. \p \v 35 Pʉrʉ ãsũ ãrĩnemomi: \p —Yʉpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ mʉsãrẽ irasũta wajamoãgʉkumi, mʉsãyarã ĩgʉ̃sã mʉsãrẽ ñerõ irideare mʉsã õãrõ merã kãtibirimakʉ̃, ãrĩmi. \c 19 \s1 Jesús masakare: “Mʉsã marãposã nomerẽ béobirikõãka!” ãrĩ buedea \r (Mr 10.1-12; Lc 16.18) \p \v 1 Jesús irire wereadero pʉrʉ, Galilea nikũgue ããrãdi gʉa ĩgʉ̃ buerã merã Judea nikũgue waa, dia Jordán wãĩkʉdiya gaji koepʉgue waami. \v 2 Irogue waamakʉ̃ ĩãrã, wárã masaka ĩgʉ̃rẽ tʉyama. Irasirigʉ irogue pũrĩrikʉrãrẽ taumi. \p \v 3 Irasirimakʉ̃ ĩãrã, surãyeri fariseo bumarã Jesús pʉro eja, ĩgʉ̃rẽ ñerĩ ĩgʉ̃ werenímakʉ̃ iridʉarã, sẽrẽñama: \p —¿Sugʉ masakʉ ĩgʉ̃ gããmerõ ĩgʉ̃ marãpore béomakʉ̃, marĩ doreri ããrĩkuri? ãrĩma. \p \v 4 Jesús ĩgʉ̃sãrẽ yʉjʉmi. \p —¿Marĩpʉya werenírĩ gojadea pũrẽ buebiriri mʉsã? Ãsũ ãrĩ gojasũdero ããrĩbʉ́: “Neõgoraguere Marĩpʉ i ʉ̃mʉrẽ irigʉ, ʉ̃mʉ́ʉ, nomeõ iridi ããrĩmí”, ãrĩ gojasũdero ããrĩbʉ́. \v 5 Ãsũ ãrĩ gojanemosũdero ããrĩbʉ́ doja: “Sugʉ ʉ̃mʉ́ʉ ĩgʉ̃ pagʉsãmarãrẽ wiri, ĩgʉ̃ marãpo merã ããrĩgʉkumi. Irasirirã ĩgʉ̃sã pẽrã ããrĩkererã, Marĩpʉ ĩũrõ su dupʉta irirosũ ããrĩrãkuma”, ãrĩ gojasũdero ããrĩbʉ́. \v 6 Irasirirã pẽrã irirosũ ããrĩbema. Su dupʉta irirosũ ããrĩ́ma. Marĩpʉ ĩgʉ̃sãrẽ su dupʉta irirosũ ããrĩmakʉ̃ iridero pʉrʉ, gajigʉ ĩgʉ̃sãrẽ gãme béomakʉ̃ iribirikõãrõ gããmea, ãrĩmi Jesús. \p \v 7 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pérã, fariseo bumarã sẽrẽñama doja: \p —Mʉ irasũ ãrĩkerepʉrʉ, Moisés gapʉ ãsũ ãrĩ gojadi ããrĩmí: “Sugʉ ĩgʉ̃ marãpore béodʉagʉ: ‘I waja merã mʉrẽ béoa’, ãrĩ gojari pũrẽ sĩrõ gããmea”, ãrĩ gojadi ããrĩmí. ¿Nasirigʉ irasũ ãrĩ gojayuri? ãrĩma. \p \v 8 Jesús ĩgʉ̃sãrẽ yʉjʉmi: \p —Mʉsã ñekʉ̃sãmarã Marĩpʉ dorerire iridʉabirimakʉ̃ ĩãgʉ̃: “Mʉsã marãposã nomerẽ béomasĩa”, ãrĩ gojadi ããrĩmí Moisés. Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩ gojakerepʉrʉ, neõgoragueta Marĩpʉ mʉsã marãposã nomerẽ béomakʉ̃ gããmebiridi ããrĩmí. \v 9 Mʉsãrẽ werea. Sugo marãpʉkʉgo gajigʉ merã ñerõ iribirikerepʉrʉ, igo marãpʉ gapʉ igore béo, gajegore marãpokʉgʉ, igo merã ñerõ irigʉ yámi. Gajigʉ béodeore marãpokʉgʉde igo merã ñerõ irigʉ yámi, ãrĩmi. \p \v 10 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pérã, gʉa ĩgʉ̃ buerã ãrĩbʉ: \p —Ĩgʉ̃sã marãposã nomerẽ béo, gajego merã ããrĩmakʉ̃ õãbea. Irasirirã marãpo marĩmakʉ̃ õãbokoa, ãrĩbʉ. \p \v 11 Jesús gʉare yʉjʉmi: \p —Ããrĩpererã masaka marãpo, o marãpʉ marĩrãta ããrĩbokatĩũbirikuma. Marĩpʉ marãpokʉdorebirinerã, o marãpʉkʉdorebirinerã dita bokatĩũmasĩma. \v 12 Surãyeri ʉ̃ma marãpokʉmasĩbema. Ĩgʉ̃sã watopegue surãyeri ʉ̃ma deyoarãgueta poyarimasã ããrĩnerã nomerẽ marãpokʉmasĩbema. Masaka gajerã ʉ̃marẽ marãpokʉmasĩbirimakʉ̃ yáma. Gajerã ʉ̃ma, Marĩpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ ĩgʉ̃yarãrẽ doregʉya direta iridʉarã marãpokʉbema. Irasirirã marãpo, o marãpʉ marĩrã ããrĩbokatĩũdʉarã, ãsũta ããrĩníkõãburo, ãrĩmi Jesús. \s1 Jesús majĩrãya ããrĩburire Marĩpʉre sẽrẽbosadea \r (Mr 10.13-16; Lc 18.15-17) \p \v 13 Pʉrʉ masaka majĩrãrẽ Jesús pʉro ãĩjama, ĩgʉ̃sãrẽ ñapeo, Marĩpʉre ĩgʉ̃sãya ããrĩburire sẽrẽbosadorerã. Ĩgʉ̃sã ãĩjamakʉ̃ ĩãrã, gʉa ĩgʉ̃ buerã ĩgʉ̃sãrẽ bokatĩrĩ: “Ĩgʉ̃rẽ garibobirikõãka!” ãrĩbʉ. \v 14 Jesús gapʉ gʉare ãrĩmi: \p —Majĩrã yʉ pʉrogue aariburo. Kãmutabirikõãka ĩgʉ̃sãrẽ! Ʉ̃mʉgasigue Marĩpʉ ĩgʉ̃yarãrẽ dorerogue ããrĩmurã, ĩĩsã majĩrã yʉre ʉsʉyari merã bokatĩrĩñeãrã irirosũ ããrĩ́ma, ãrĩmi. \p \v 15 Irasirigʉ majĩrãrẽ ñapeo, Marĩpʉre ĩgʉ̃sãya ããrĩburire sẽrẽbosa odo, gajerogue waakõãmi doja. \s1 Sugʉ maamʉ wári doebiri opagʉ Jesús merã werenídea \r (Mr 10.17-31; Lc 18.18-30) \p \v 16 Pʉrʉ sugʉ maamʉ Jesús pʉrogue eja, ĩgʉ̃rẽ sẽrẽñami: \p —Õãgʉ̃ buegʉ, yʉ ʉ̃mʉgasigue perebiri okari opadʉagʉ, ¿ñeéno õãrĩrẽ irigʉkuri? ãrĩmi. \p \v 17 Jesús ĩgʉ̃rẽ ãrĩmi: \p —¿Nasirigʉ yʉre: “Õãgʉ̃ ããrã”, ãrĩrĩ? Marĩpʉ sugʉta õãgʉ̃ ããrĩ́mi. Mʉ ʉ̃mʉgasigue perebiri okari opadʉagʉ, Marĩpʉ dorerire irika! ãrĩmi. \p \v 18 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, maamʉ ãsũ ãrĩ sẽrẽñami doja: \p —¿Dií gapʉre irigʉkuri? ãrĩmi. \p Jesús ĩgʉ̃rẽ yʉjʉmi: \p —Masakare wẽjẽbirikõãka! Gajigʉ marãpo merã ñerõ iribirikõãka! Yajabirikõãka! Gajerãyamarẽ ãrĩgatori merã werebirikõãka! \v 19 Mʉpʉ, mʉpore goepeyari merã bʉremuka! Mʉ basi maĩrõsũta mʉ pʉro ããrĩrã́rẽ maĩka! ãrĩmi. \p \v 20 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃, maamʉ Jesúre ãrĩmi doja: \p —Iri doreri ããrĩpererire majĩgʉ̃gueta neõ tarinʉgãbiribʉ yʉ. ¿Ñeéno dʉyari, yʉre yʉ irinemoburi? ãrĩmi. \p \v 21 Jesús ĩgʉ̃rẽ ãrĩmi: \p —Mʉ, Marĩpʉ ĩũrõ ĩgʉ̃ dorerire iripeodʉagʉ, mʉ oparire duagʉ waaka! Mʉ duadea wajare boporãrẽ sĩka! Irasirigʉ ʉ̃mʉgasiguere wári õãrĩ opagʉkoa. Irasiri odo, yʉ merã aarika! ãrĩmi. \p \v 22 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, maamʉ ĩgʉ̃ wári oparire maĩsĩã, bʉro bʉjawereri merã waakõãmi. \p \v 23 Ĩgʉ̃ bʉjawereri merã waamakʉ̃ ĩãgʉ̃, Jesús gʉare ĩgʉ̃ buerãrẽ ãrĩmi: \p —Diayeta mʉsãrẽ werea. Wári doebiri oparãrẽ Marĩpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ ĩgʉ̃yarãrẽ doreroguere waamakʉ̃ diasagoráa. \v 24 Mʉsãrẽ dupaturi werea. Camellu awiru gobegãrẽ ñajãtariweremasĩbirikumi. I nemorõ wári doebiri opagʉre Marĩpʉ ĩgʉ̃yarãrẽ doreroguere waamakʉ̃ diasáa, ãrĩmi. \p \v 25 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pérã, gʉa ĩgʉ̃ buerã pégʉka, ãsũ ãrĩ gãme sẽrẽñabʉ: \p —Iro merẽ, ¿noã gapʉ Marĩpʉ tausũmurã ĩgʉ̃ pʉrogue waamurã ããrĩbokuri? ãrĩbʉ. \p \v 26 Jesús gʉare ĩã, ãrĩmi: \p —Masaka ĩgʉ̃sã basi ĩgʉ̃sã iriri merã Marĩpʉ pʉrogue waamasĩbema. Marĩpʉ dita masakare ĩgʉ̃ pʉro ããrĩmurã waamakʉ̃ irimasĩmi. Ããrĩpererire irimasĩmi, ãrĩmi. \p \v 27 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, Pedro ĩgʉ̃rẽ ãrĩmi: \p —Gʉa Opʉ, gʉa mʉrẽ tʉyarã, ããrĩpereri gʉa opadeare pípeokõãbʉ. Irasirirã gʉa gapʉ, ¿ñeénorẽ oparãkuri? ãrĩmi. \p \v 28 Jesús gʉare ãsũ ãrĩ yʉjʉmi: \p —Diayeta mʉsãrẽ werea. I ʉ̃mʉ peredero pʉrʉ ããrĩpereri maama gorawayuripoe yʉ ããrĩpererã tĩ́gʉ̃ ʉ̃mʉgasi gosewasirirogue Opʉ doarogue doagʉkoa. Yʉ iro doamakʉ̃, mʉsãde yʉre tʉyarã, pe mojõma pere su gubu peru pẽrẽbejari oparã doarigue doarãkoa. Irasirirã mʉsã Israel bumarãrẽ pe mojõma pere su gubu peru pẽrẽbejari buri marãrẽ dorerãkoa. \v 29 Yʉ merã waarã́, ĩgʉ̃sãya wiirire, ĩgʉ̃sã pagʉpũrãrẽ, pagʉsãmarãrẽ, pũrãrẽ, ĩgʉ̃sãya pooerire pípeorã, wári õãrĩ wajatarãkuma. Ĩgʉ̃sã iro dupuyuro opaderosũ cien nemorõ opanemorãkuma. Irasũ ããrĩmakʉ̃ Marĩpʉ merã perebiri okari oparãkuma. \v 30 Wárã daporare oparã ããrĩrã́, pʉrʉguere ubu ããrĩrã́ dujarãkuma. Wárã daporare ubu ããrĩrã́ gapʉ, pʉrʉguere oparã ããrĩrãkuma, ãrĩ weremi Jesús gʉare ĩgʉ̃ buerãrẽ. \c 20 \s1 Jesús igui pooe moãrã keori merã buedea \p \v 1 Irasirigʉ dupaturi Jesús keori merã buemi doja: \p —Marĩpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ ĩgʉ̃yarãrẽ doreri ãsũ ããrã. Sugʉ igui pooe opʉ boyodujimejãripoe ĩgʉ̃ya pooere moãmurãrẽ siiugʉ waakumi. Ãsũ ãrĩkumi: \v 2 “Sunʉ moãrĩ waja suti niyeru ti wajarigʉra”, ãrĩkumi ĩgʉ̃sãrẽ. Pʉrʉ ĩgʉ̃sãrẽ ĩgʉ̃ya pooegue moãdoregʉ iriukumi. \v 3 Pʉrʉ goeripoe dupuyuro nueve hora ããrĩmakʉ̃, makã dekogue waa, gajerã moãrĩ opamerãrẽ bokajakumi. \v 4 Ĩgʉ̃sãrẽ bokaja, ãrĩkumi: “Mʉsãde yaa pooere moãrã waaka! Keoro wajarigʉra”, ãrĩkumi. Irasirirã ĩgʉ̃ya pooegue moãrã waakuma. \v 5 Pʉrʉ pooe opʉ goeripoe ããrĩmakʉ̃, ñamika tres hora ããrĩmakʉ̃dere gajerãrẽ moãdorekumi doja. \v 6 Pʉrʉ ñamikague cinco hora ããrĩmakʉ̃, makã dekogue waakumi doja. Irogue eja, gajerã moãrĩ opamerãrẽ bokaja, ĩgʉ̃sãrẽ sẽrẽñakumi: “¿Nasirirã dapagãrẽ moãbirikererã doaneãkõãrĩ mʉsã?” ãrĩkumi. \v 7 “Neõ sugʉ gʉare: ‘Moãrã waaka!’ ãrĩbirami”, ãrĩ yʉjʉkuma. Irasirigʉ pooe opʉ ĩgʉ̃sãrẽ: “Mʉsãde yaa pooere moãrã waaka! Keoro wajarigʉra”, ãrĩkumi. Irasirirã ĩgʉ̃sãde ĩgʉ̃ya pooere moãrã waakuma. \p \v 8 ’Abe ñajãripoegue ããrĩmakʉ̃, pooe opʉ ĩgʉ̃ya pooere siiu moãgʉ̃rẽ ãsũ ãrĩkumi: “Moãrãrẽ siiu, moãrã ejatũnunerãrẽ wajaripʉrori, ĩgʉ̃sã ejaburi dupuyuro ejanerãrẽ wajari odo, ejapʉrorianerãrẽ wajaritũnuka!” ãrĩkumi. \v 9 Irasirigʉ, cinco hora ããrĩmakʉ̃ moãnʉgãnerãrẽ sunʉ moãrĩ wajataropã suti niyeru ti wajarikumi. \v 10 Ĩgʉ̃ irasũ wajarimakʉ̃ ĩãrã, moãpʉrorianerã: “Gʉa gapʉre ĩgʉ̃sã nemorõ wajarigʉkumi”, ãrĩ gũñadikuma. Ĩgʉ̃sãdere sʉrosũta wajarikõãkumi. \v 11 Irasũ wajarimakʉ̃ ĩãrã, pooe opʉ merã gua, ĩgʉ̃rẽ ãrĩkuma: \v 12 “Ĩĩsã gʉa pʉrʉgue ejanerã gapʉ su horata moãama. Gʉa gapʉ sunʉ õãrõ moãneãkõãbʉ. Bʉro abe asiripoe moãbʉ. Gʉa irasũ moãneãkerepʉrʉ, sʉrosũ wajarikõãbʉ mʉ”, ãrĩkuma. \v 13 Ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, pooe opʉ gapʉ sugʉ ĩgʉ̃sã watope ããrĩgʉ̃́rẽ ãrĩkumi: “Yʉ merãmʉ, yʉ mʉrẽ ñerõ irigʉ meta yáa. Yʉ mʉrẽ: ‘Suti niyeru ti wajarigʉra’, ãrĩmakʉ̃ pégʉ: ‘Jáʉ’, ãrãbʉ mʉ. Irasirigʉ yʉ ãrãderosũta mʉrẽ keoro wajariabʉ. \v 14 Irasirigʉ yʉ wajariadeare ãĩ, waakõãka! Ĩĩrẽ mʉ pʉrʉgue ejadidere mʉrẽ wajariaderopãta wajarigʉra. \v 15 I yaa niyeru ããrã. Irasirigʉ yʉ gããmerõ wajarimasĩa. Gajerãrẽ yʉ õãrõ sĩmakʉ̃ ĩãgʉ̃, ¿yʉre ĩãturiri mʉ?” ãrĩkumi pooe opʉ. \p \v 16 ’I keori ãrĩrõsũta Marĩpʉ ĩgʉ̃yarã ããrĩpʉrorinerãrẽ, ĩgʉ̃sã pʉrʉ ĩgʉ̃yarã ããrĩrã́dere sʉrosũ õãrĩrẽ sĩgʉkumi, ãrĩ weremi Jesús gʉare. \s1 Dupaturi Jesús ĩgʉ̃ boaburire weredea \r (Mr 10.32-34; Lc 18.31-34) \p \v 17 Jesús Jerusalén waarí maague waagʉ́, gʉare pe mojõma pere su gubu peru pẽrẽbejarã ĩgʉ̃ buerãrẽ gajerã péberogue siiuwãgã, ãrĩmi: \p \v 18 —Õãrõ péka! Marĩ Jerusalẽ́gue waarã́ yáa. Irogue yʉ ããrĩpererã tĩ́gʉ̃, paía oparãguere, irasũ ããrĩmakʉ̃ Moisés gojadea buerimasãguere wiasũgʉkoa. Ĩgʉ̃sã yʉre: “Boaburo”, ãrĩrãkuma. \v 19 Irasirirã judío masaka ããrĩmerãguere yʉre wiarãkuma. Ĩgʉ̃sã yʉre bʉrida, tãrã, curusague pábiatú wẽjẽrãkuma. Ĩgʉ̃sã yʉre wẽjẽadero pʉrʉ, ʉrenʉ waaró merã masãgʉkoa, ãrĩmi Jesús. \s1 Santiago, Juan pago Jesúre sẽrẽdea \r (Mr 10.35-45) \p \v 20 Pʉrʉ Zebedeo marãpo igo pũrã Santiago, Juan merã Jesús pʉrogue eja, ĩgʉ̃rẽ sẽrẽbo ñadʉkʉpuri merã ejamejãmo. \p \v 21 Igo irasirimakʉ̃, Jesús igore sẽrẽñami: \p —¿Ñeénorẽ gããmerĩ mʉ? ãrĩmi. \p Igo ĩgʉ̃rẽ yʉjʉmo: \p —Mʉ, Opʉ ñajãgʉ̃, ĩĩsã yʉ pũrã pẽrãrẽ mʉ merã doremurã sóoka! Sugʉre mʉ diaye gapʉ, gajigʉre kúgapʉ doadoreka! ãrĩmo Jesúre. \p \v 22 Igo irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, Jesús igo pũrãrẽ ãrĩmi: \p —Mʉsã yʉre sẽrẽrĩrẽ pémasĩbea. Yʉ bʉro ñerõ tarigʉkoa. ¿Yʉ ñerõ tarirosũ mʉsãde ñerõ tarirã, bokatĩũrãkuri? ãrĩmi. \p Ĩgʉ̃sã yʉjʉma: \p —Bokatĩũkõãrãkoa, ãrĩma. \p \v 23 Jesús ĩgʉ̃sãrẽ ãrĩmi: \p —Diayeta ããrã. Yʉ irirosũ mʉsãde ñerõ tarirãkoa. Yʉ gapʉ mʉsãrẽ yʉ diaye, kúgapʉ doamurãrẽ beyemasĩbea. Yʉpʉ ãmusiadi ããrĩmí irire. Irasirirã ĩgʉ̃ beyenerã dita yʉ diaye, kúgapʉ doarãkuma, ãrĩmi. \p \v 24 Gʉa pe mojõmarã ĩgʉ̃ buerã gapʉ Santiago, Juan ĩgʉ̃sã Jesúre sẽrẽrĩrẽ pérã, ĩgʉ̃sã merã guabʉ. \v 25 Gʉa guamakʉ̃ ĩãgʉ̃, Jesús ããrĩpererãrẽ gʉare siiu neeõ, ãsũ ãrĩ weremi: \p —I nikũ marã oparã Marĩpʉre bʉremumerã gapʉ ĩgʉ̃sãyarãrẽ dorerã, turaro merã dorema. Ĩgʉ̃sã doka marãde irasũta dorema. Irire masĩa mʉsã. \v 26 Mʉsã tamerã ĩgʉ̃sã irirosũ iribirikoa. Mʉsã watopeguere opʉ ããrĩdʉagʉ, mʉsãrẽ moãboegʉ irirosũ ããrĩburo. \v 27 Sugʉ mʉsã watopegue ããrĩgʉ̃́, gajerã nemorõ ããrĩdʉagʉ, moãboegʉ irirosũ ããrĩburo. \v 28 Yʉde irasũta ããrã. Yʉ ããrĩpererã tĩ́gʉ̃ masaka yʉre iritamuburo, ãrĩgʉ̃ meta aaribʉ́. Yʉ gapʉ ĩgʉ̃sãrẽ iritamugʉ̃ aaribʉ́. Irasirigʉ wárã masakare yʉ boari merã ĩgʉ̃sã ñerõ iridea wajare wajaribosagʉ aarigʉ́ iribʉ, ãrĩmi Jesús gʉare. \s1 Jesús pẽrã koye ĩãmerãrẽ taudea \r (Mr 10.46-52; Lc 18.35-43) \p \v 29 Pʉrʉ Jericógue ããrãnerã gʉa wirimakʉ̃, wárã masaka Jesúre tʉyama. \v 30 Gʉa waarí maa tʉro, pẽrã koye ĩãmerã doama. Jesús iro tariwãgãrĩrẽ péñarã ãsũ ãrĩ gainíma: \p —Gʉa Opʉ, David parãmi ããrĩturiagʉ, gʉare bopoñaka! ãrĩma. \p \v 31 Ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩ gainímakʉ̃, masaka gapʉ ĩgʉ̃sãrẽ: “Toeaka!” ãrĩma. Ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩkerepʉrʉ, ĩgʉ̃sã gainíadero nemorõ gainínemoma: \p —Gʉa Opʉ, David parãmi ããrĩturiagʉ, gʉare bopoñaka! ãrĩma. \p \v 32 Ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩmakʉ̃ pé, Jesús dujanʉgãja, ĩgʉ̃sãrẽ siiu, ãsũ ãrĩ sẽrẽñami: \p —¿Ñeénorẽ yʉ mʉsãrẽ irimakʉ̃ gããmerĩ? ãrĩmi. \p \v 33 —Gʉa Opʉ, gʉare koye ĩãmakʉ̃ irika! ãrĩ yʉjʉma. \p \v 34 Ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩmakʉ̃, Jesús ĩgʉ̃sãrẽ bopoña, ĩgʉ̃sãya koyere moãñami. Ĩgʉ̃ moãñamakʉ̃ta, ĩãkõãma. Irasirirã Jesúre tʉyama. \c 21 \s1 Jesús Jerusalẽ́gue ejadea \r (Mr 11.1-11; Lc 19.28-40; Jn 12.12-19) \p \v 1 Gʉa Jesús merã Jerusalẽ́gue ejaburo dupuyuro Betfagé wãĩkʉri makãgue ejapʉroribʉ. Betfagé, buúru Olivos wãĩkʉri buúru pʉro ããrĩbʉ́. Jesús irogue ejagʉ, gʉa merãmarã pẽrãrẽ \v 2 ãsũ ãrĩ iriumi: \p —Si makã marĩ bokatĩũrõ ããrĩrĩ́ makãgue waaka! Irogue ejarã, burra ĩgʉ̃sã sianúadeore majĩgʉ̃ merã bokajarãkoa. Ĩgʉ̃sãrẽ bokajarã, ĩgʉ̃sã siadeadare kura, ãĩrika! \v 3 Mʉsãrẽ: “¿Nasirimurã ĩgʉ̃sãrẽ kurari?” ãrĩmakʉ̃ pérã: “Marĩ Opʉ gããmeami. Dapora wiagʉkumi doja”, ãrĩka! ãrĩ iriumi. \p \v 4 Ire irasũ irigʉ, Marĩpʉya kerere weredupuyudi gojaderosũta irimi. Ãsũ ãrĩ gojadi ããrĩmí: \q1 \v 5 Jerusalén marãrẽ ãsũ ãrĩ wereka: “Mʉsã Sión\f + \fr 21:5 \ft Zacarías 9.9: Iripoegue marã Jerusalén wãĩkʉri makãrẽta “Sión” ãrĩnerã ããrĩmá.\f* marã ĩãka! Mʉsã Opʉ mʉsã pʉrogue mʉsãrẽ iritamugʉ̃ aarími. \q1 Ubu ããrĩgʉ̃́ irirosũ burra majĩgʉ̃ weka peyawãgãrimi”, ãrĩ gojadi ããrĩmí.\x + \xo 21:5 \xt Zac 9.9\x* \p \v 6 Irasirirã Jesús iriuanerã iri makãgue waa, ĩgʉ̃ iridoreaderosũta iriñurã. \v 7 Burrore, pago merã Jesús pʉrogue ãĩjamakʉ̃, gʉaya surí wekamarẽ túwea, ĩgʉ̃sã weka peobʉ. Gʉa irasiriadero pʉrʉ, Jesús, majĩgʉ̃ wekague mʉrĩbejami. \v 8 Mʉrĩbeja, Jesús Jerusalẽ́gue peyawãgãmakʉ̃ ĩãrã, masaka wárã ĩgʉ̃sãya weka sãñarĩ suríre túwea ãĩ, ĩgʉ̃ waarí maarẽ́ sẽõpídupuyuma ĩgʉ̃rẽ bʉremurã. Irasũ ããrĩmakʉ̃, gajerã yuku dʉpʉri pũrikʉrire diti ãĩ, maarẽ́ pídupuyuma, ĩgʉ̃ waarí maa õãrĩ maa ããrĩburo, ãrĩrã. \v 9 Irasirirã ĩgʉ̃ dupuyuro waarã́, ĩgʉ̃ pʉrʉ tʉyarã ãsũ ãrĩ gainíma: \p —Opʉ David parãmi ããrĩturiagʉre ʉsʉyari sĩrã! Ĩĩ Marĩpʉ marĩrẽ taugʉ iriudi õãrõ aariburo. Marĩpʉre: “Õãtaria mʉ ããrĩpererã Opʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́”, ãrĩ, ʉsʉyari sĩrã! ãrĩma. \p \v 10 Jesús Jerusalẽ́gue ejamakʉ̃, irogue ããrĩrã́ ĩãgʉkapereakõãma. Wárã ĩgʉ̃sã basi ãsũ ãrĩ gãme sẽrẽñama: \p —¿Noã ããrĩ́rĩ ĩĩ? ãrĩma. \p \v 11 Gajerã masaka yʉjʉma ĩgʉ̃sãrẽ: \p —Ĩĩ Marĩpʉya kerere weregʉ Jesús wãĩkʉgʉ ããrĩ́mi. Galilea nikũma makã Nazaretmʉ ããrĩ́mi, ãrĩma. \s1 Jesús Marĩpʉya wiigue duarãrẽ béowiudea \r (Mr 11.15-19; Lc 19.45-48; Jn 2.13-22) \p \v 12 Pʉrʉ Jesús Marĩpʉya wiigue ñajãmi. Ñajãa, doebiri duarãrẽ, ĩgʉ̃sã duarire wajarirãdere bokajagʉ, ĩgʉ̃sãrẽ béowiumi. Niyeru gorawayurimasãya niyeru sãñarĩ kũmarĩrẽ yomeéwiunokõãmi. Bujare dua doanírãya doaripẽrĩdere irasũta irimi. \v 13 Ĩgʉ̃sãrẽ ãsũ ãrĩmi: \p —Marĩpʉ ĩgʉ̃ya werenírĩ gojadea pũgue ãsũ ãrĩdi ããrĩmí: “Yaa wii, yʉre bʉremurã yʉre sẽrẽrĩ wii ããrã”, ãrĩdi ããrĩmí. Mʉsã gapʉ yajarimasãya wii irirosũ ããrĩmakʉ̃ yáa, ãrĩmi. \p \v 14 Jesús Marĩpʉya wiigue ããrĩripoe koye ĩãmerã, waamasĩmerãde ĩgʉ̃ pʉrogue ejama. Ĩgʉ̃sã ejamakʉ̃ ĩãgʉ̃, ĩgʉ̃sãrẽ taumi. \v 15 Paía oparã, Moisés gojadeare buerimasã gapʉ ĩgʉ̃ turari merã iri ĩmumakʉ̃ ĩãrã, iri wiigue majĩrã ĩgʉ̃rẽ: “Opʉ David parãmi ããrĩturiagʉ õãtaria mʉ”, ãrĩ gainímakʉ̃ pérã, ĩgʉ̃ merã guama. \v 16 Irasirirã Jesúre ãsũ ãrĩma: \p —¿Ĩĩsã majĩrã ãrĩrĩrẽ péri mʉ? ãrĩma. \p Jesús yʉjʉmi: \p —Péa. ¿Marĩpʉya werenírĩ gojadea pũrẽ ire buebiriri mʉsã? Ãsũ ãrĩ gojasũdero ããrĩbʉ́: \q1 Mʉ majĩrãrẽ, mirĩrãgãrẽ õãrõ ʉsʉyari merã mʉrẽ bayapeomakʉ̃ iribʉ, ãrĩ gojasũdero ããrĩbʉ́, ãrĩmi Jesús ĩgʉ̃sãrẽ.\x + \xo 21:16 \xt Sal 8.2\x* \p \v 17 Irasũ ãrĩ odo, ĩgʉ̃sãrẽ béowãgã, Betania wãĩkʉri makãgue waakõãmi. Irogue eja, kãrĩmi. \s1 Jesús higueragʉre ñaĩnʉgãmakʉ̃ iridea \r (Mr 11.12-14, 20-26) \p \v 18 Gajinʉ boyoripoe Jesús Jerusalẽ́gue goedujáagʉ, ʉaboakõãmi. \v 19 Irasũ ʉaboagʉ, maa tʉro nídi higuera wãĩkʉdire ĩãgʉ̃, irigʉ dʉkare ãmagʉ̃́ waadimi. Dʉka marĩbʉ irigʉ gapʉ. Pũrĩ dita ããrĩbʉ́. Dʉka marĩmakʉ̃ ĩãgʉ̃, Jesús ãsũ ãrĩmi: \p —Igʉ yukʉ neõ dupaturi dʉkakʉbirikoa, ãrĩmi. \p Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩrĩ merãta, irigʉ ñaĩnʉgãkõãbʉ. \v 20 Irigʉ irasũ waamakʉ̃ ĩãrã, gʉa ĩgʉ̃ buerã ĩãgʉkakõãbʉ. \p —¿Nasiriro mata irigʉ ñaĩakõãrĩ? ãrĩ sẽrẽñabʉ Jesúre. \p \v 21 Jesús gʉare yʉjʉmi: \p —Diayeta mʉsãrẽ werea. Mʉsã: “Marĩpʉ ãsũ irimasĩbirikumi”, ãrĩ gũñarõ marĩrõ ĩgʉ̃rẽ bʉremurã, yʉ irigʉre ñaĩmakʉ̃ iriaderosũ mʉsãde irimasĩrãkoa. Irigʉre yʉ iriadero nemorõ diasarire irimasĩrãkoa. Irasirirã Marĩpʉre: “I buúrure dia wádiyague béoka!” ãrĩmakʉ̃, mʉsã ãrĩrõsũta waarokoa. \v 22 Mʉsã Marĩpʉre bʉremurĩ merã sẽrẽmakʉ̃, mʉsã sẽrẽrõsũta Marĩpʉ mʉsãrẽ irigʉkumi, ãrĩmi Jesús. \s1 Judío masaka oparã Jesúre: “¿Noã mʉrẽ doreri?” ãrĩ sẽrẽñadea \r (Mr 11.27-33; Lc 20.1-8) \p \v 23 Pʉrʉ Jesús Marĩpʉya wiigue ñajãmi. Ĩgʉ̃ irogue bueripoe paía oparã, gajerã judío masaka mʉrã ĩgʉ̃ pʉrogue waa, ĩgʉ̃rẽ sẽrẽñama: \p —¿Noã mʉrẽ doreri, mʉ irire irasirimakʉ̃? ¿Noã mʉrẽ: “Ãsũ irika!” ãrĩrĩ? ãrĩma. \p \v 24 Jesús ĩgʉ̃sãrẽ yʉjʉmi: \p —Yʉde mʉsãrẽ sẽrẽñagʉra. Mʉsã yʉjʉmakʉ̃, yʉde mʉsãrẽ yʉjʉgʉra. \v 25 Juan masakare deko merã wãĩyemakʉ̃, ¿noã ĩgʉ̃rẽ wãĩyedoregʉ iriuri, Marĩpʉ, o masaka? ãrĩmi. \p Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pérã, ĩgʉ̃sã basi ãsũ ãrĩ gãme wereníma: \p —¿Naásũ ãrĩ yʉjʉrãkuri marĩ? “Marĩpʉ Juãrẽ doredi ããrĩmí”, marĩ ãrĩmakʉ̃, Jesús marĩrẽ: “¿Nasirirã ĩgʉ̃ weredeare bʉremubiriri mʉsã?” ãrĩbokumi. \v 26 Ããrĩpererã masaka: “Juan Marĩpʉya kerere weredupuyudi ããrĩmí”, ãrĩ gũñama. Marĩ: “Masaka Juãrẽ wãĩyedorenerã ããrĩmá”, ãrĩmakʉ̃, masaka marĩ merã guabokuma, ãrĩma. \v 27 Irasirirã Jesúre ãsũ ãrĩ yʉjʉma: \p —Juãrẽ wãĩyedoredire gʉa masĩbea, ãrĩma. \p Ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩmakʉ̃, Jesús ĩgʉ̃sãrẽ ãrĩmi: \p —Mʉsã yʉre: “¿Noã mʉrẽ irire iridoreri?” ãrĩ sẽrẽñadeare yʉde mʉsãrẽ yʉjʉbea, ãrĩmi. \s1 Jesús sugʉ pũrã pẽrã keori merã buedea \p \v 28 Jesús irasũ ãrĩ odo, ĩgʉ̃sãrẽ keori merã buemi: \p —¿Naásũ ãrĩ gũñarĩ, yʉ ãsũ ãrĩ weremakʉ̃ pérã? Sugʉ pẽrã pũrã opakumi. Sugʉre ãsũ ãrĩkumi: “Makʉ, igui otedea pooegue moãgʉ̃ waaka!” ãrĩkumi. \v 29 “Waabea”, ãrĩ yʉjʉkumi. Pʉrʉ: “Waagʉra”, ãrĩ gũña, pooegue moãgʉ̃ waakumi. \v 30 Pʉrʉ ĩgʉ̃sã pagʉ gajigʉ ĩgʉ̃ magʉ̃ pʉro waakumi. Ĩgʉ̃ ãrãderosũta ĩgʉ̃dere: “Pooegue moãgʉ̃ waaka!” ãrĩkumi. Ĩgʉ̃: “Jáʉ”, ãrĩkeregʉ, waabirikumi. \v 31 ¿Nií gapʉ pagʉ dorerire iriyuri? ãrĩ sẽrẽñami Jesús. \p —Ĩgʉ̃ moãdorepʉroriadi gapʉ iriyupʉ, ãrĩ yʉjʉma. \p Ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩmakʉ̃, Jesús ãrĩmi: \p —Mʉsãrẽ diayeta werea. Mʉsã romano marã opʉre niyeru wajaseabosarimasãrẽ, ʉ̃ma merã gãmebira wajatarimasã nomerẽ: “Ñerã ããrĩ́ma”, ãrĩkerepʉrʉ, ĩgʉ̃sã gapʉ mʉsã nemorõ Marĩpʉ ĩgʉ̃yarãrẽ doreroguere waarãkuma. \v 32 Juan masakare wãĩyedi mʉsãrẽ: “Ãsũ irika, Marĩpʉ dorerire irirã!” ãrĩ buegʉ aarikerepʉrʉ, mʉsã ĩgʉ̃ buerire neõ bʉremubiribʉ. Ĩĩsã romano marã opʉre niyeru wajaseabosarimasã, ʉ̃ma merã gãmebira wajatarimasã nome gapʉ ĩgʉ̃ buerire pérã, irire bʉremuma. Ĩgʉ̃sã irasirimakʉ̃ ĩãkererã, mʉsã gapʉ mʉsã ñerõ iririre bʉjawere, mʉsã gũñarĩrẽ neõ gorawayubiribʉ. Ĩgʉ̃ buerire neõ bʉremubiribʉ, ãrĩmi Jesús. \s1 Jesús ñerã moãrã keori merã buedea \r (Mr 12.1-12; Lc 20.9-19) \p \v 33 Jesús dupaturi ãsũ ãrĩ werenemomi: \p —Gaji keori merã yʉ weremakʉ̃ péka doja! Sugʉ masakʉ ĩgʉ̃ya nikũrẽ pooe opakumi. Iri pooere iguidarire otekumi. Ote odo, iri pooe tʉrore sãrĩsãkõãkumi. Iro ʉ̃tãyegue igui kʉrabipiri gobere irikumi. Wii ʉ̃marĩ wiigãrẽ irikumi, iri pooere korerã õãrõ ĩã koreburo, ãrĩgʉ̃. Irasiri odo, gajerãrẽ iri pooere wayukumi. “Yaa oteri dʉkare deko merã sĩrãkoa, yʉ mʉsãrẽ iri pooere wayuri waja”, ãrĩkumi. Irasũ ãrĩ odo, gajerogue waakõãkumi. \v 34 Pʉrʉ igui ñíripoe ejamakʉ̃, ĩgʉ̃rẽ moãboerãrẽ ĩgʉ̃ya pooere moãrã pʉrogue ĩgʉ̃ya oteri dʉkare deko merã sẽrẽdoregʉ iriukumi. \v 35 Iri pooere moãrã gapʉ ĩgʉ̃ iriuanerã irogue ejamakʉ̃ ĩãrã, ĩgʉ̃sãrẽ ñerõ irikuma. Sugʉre bʉro pá, gajigʉre wẽjẽ, gajigʉre ʉ̃tãyeri merã deakuma. \v 36 Ĩgʉ̃sã irasiriadeare pégʉ, iri pooe opʉ gajerã ĩgʉ̃rẽ moãboerãrẽ ĩgʉ̃ iriupʉrorianerã nemorõ iriukumi. Ĩgʉ̃sã ejamakʉ̃ ĩãrã, iri pooere moãrã ĩgʉ̃sãdere irasũta ñerõ irikuma doja. \p \v 37 ’Ĩgʉ̃sã irasiriadero pʉrʉ, pooe opʉ ĩgʉ̃ magʉ̃rẽ iriukumi. “Yʉ magʉ̃ gapʉre bʉremurãkuma”, ãrĩ gũñadikumi. \v 38 Iri pooere moãrã gapʉ ĩgʉ̃ magʉ̃ ejamakʉ̃ ĩãrã, ĩgʉ̃sã basi ãsũ ãrĩ gãme wereníkuma: “Ĩĩ pʉrʉguere i pooere opabu ããrĩ́mi. Ĩgʉ̃rẽ wẽjẽkõãrã! Irasirirã marĩ basi i pooere oparãkoa”, ãrĩkuma. \v 39 Irasirirã ĩgʉ̃rẽ ñeã, pooe tʉrogue ãĩwãgã, wẽjẽbéokõãkuma, ãrĩmi Jesús. \p \v 40 Irasũ ãrĩ odo, judío masaka oparãrẽ sẽrẽñami: \p —Iri pooere moãrã ĩgʉ̃ magʉ̃rẽ wẽjẽadero pʉrʉ, pooe opʉ irogue ejagʉ, ¿nasirigʉkuri ĩgʉ̃sãrẽ? ãrĩmi. \p \v 41 Ĩgʉ̃rẽ yʉjʉma: \p —Ĩgʉ̃sã ñerãrẽ bopoñarõ marĩrõ wẽjẽkõãgʉkumi. Pʉrʉ gajerãrẽ ĩgʉ̃ya pooere wayugʉkumi. Ĩgʉ̃sã gapʉ ĩgʉ̃ igui oteri dʉkare deko merã ĩgʉ̃rẽ sĩrãkuma, ãrĩma. \p \v 42 Ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩmakʉ̃, Jesús ãsũ ãrĩmi ĩgʉ̃sãrẽ: \p —¿Mʉsã Marĩpʉya werenírĩ gojadea pũrẽ ire buebiriri? Ãsũ ãrĩ gojasũdero ããrĩbʉ́: \q1 Suye ʉ̃tãye wii iririmasã ĩgʉ̃sã béoadeaye merã gajigʉ gapʉ õãrõ turari wii irigʉkumi. \q1 Marĩpʉ irasiridi ããrĩmí. Marĩ ĩgʉ̃ irasirideare ĩãrã: “Õãtaria”, ãrĩ gũñáa, ãrĩ gojasũdero ããrĩbʉ́.\x + \xo 21:42 \xt Sal 118.22-23\x* \p \v 43 Irasirigʉ mʉsãrẽ werea yʉ. Marĩpʉ ĩgʉ̃yarãrẽ dorerogue ããrĩmurãrẽ ĩgʉ̃ õãrĩ sĩrĩrẽ mʉsãrẽ sĩbirikumi. Mʉsãrẽ ĩgʉ̃ sĩboadeare gajerã ĩgʉ̃ dorerire irirã gapʉre sĩgʉkumi. \v 44 Sugʉ i ʉ̃tãye weka meémejãgʉ̃, mʉtãkõãgʉkumi. I ʉ̃tãye gapʉ ĩgʉ̃ weka meébejaro, ĩgʉ̃rẽ õãrĩ pogagãgue meémutũbéokõãrokoa, ãrĩmi Jesús. ((Jesús i keori merã weregʉ: “Sugʉ yʉre gããmebi wajamoãsũgʉkumi”, ãrĩgʉ̃ irimi.)) \p \v 45 Paía oparã, fariseo bumarã iri keori merã Jesús irasũ ãrĩ weremakʉ̃ pérã: “Marĩrẽ ãrĩgʉ̃ irasũ ãrĩkumi”, ãrĩñurã. \v 46 Irasirirã ĩgʉ̃rẽ ñeãdʉadiñurã peresu irimurã. Irasũ ñeãdʉakererã, ãsũ ãrĩ gũñañurã: “Masaka Jesúre: ‘Marĩpʉya kerere weredupuyugʉ ããrĩ́mi’, ãrĩma”, ãrĩñurã. Irasirirã ĩgʉ̃sãrẽ güisĩã, Jesúre ñeãmasĩbiriñurã. \c 22 \s1 Jesús sugʉ mojõsiari bosenʉ iriri keori merã buedea \p \v 1 Jesús dupaturi gaji keori merã ĩgʉ̃sãrẽ buenemomi. Ãsũ ãrĩmi: \p \v 2 —Marĩpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ ĩgʉ̃yarãrẽ doreri ãsũ ããrã. Su nikũ marã opʉ ĩgʉ̃ magʉ̃ mojõsiari bosenʉ irikumi. \v 3 Irasirigʉ opʉ ĩgʉ̃rẽ moãboerãrẽ: “Yʉ magʉ̃ mojõsiari bosenʉ ĩãrã aarika!” ĩgʉ̃ ãrĩnerãrẽ siiudoregʉ iriukumi. Ĩgʉ̃sã siiumakʉ̃ ĩgʉ̃sã gapʉ: “Waabea”, ãrĩkõãkuma. \v 4 Irasirigʉ opʉ gajerã ĩgʉ̃rẽ moãboerãrẽ iriukumi doja. “Yʉ siiunerãrẽ ãsũ ãrĩ wererã waaka: ‘Yʉre moãboerãrẽ yaarã wekʉare, gajerã yaarã ejorã õãrõ diíkʉrãrẽ wẽjẽdoresiabʉ. Ããrĩpereri yʉ magʉ̃ mojõsiari bosenʉ baaburi ãmu odosiabʉ. Irasirirã: Bosebaarã aarika!’ ãrĩ wereka ĩgʉ̃sãrẽ!” ãrĩ iriukumi. \v 5 Ĩgʉ̃ siiunerã gapʉ irire pékererã, bosenʉrẽ ĩãrã waabirikuma. Sugʉ ĩgʉ̃ya pooegue waakõã, gajigʉ ĩgʉ̃ moãrĩrẽ ĩãgʉ̃ waakõãkumi. \v 6 Gajerã gapʉ opʉre moãboerãrẽ ñeã, pá, wẽjẽbéokõãkuma. \v 7 Ĩgʉ̃sã irasiririre pégʉ, opʉ bʉro guakumi. Irasirigʉ ĩgʉ̃yarã surarare iriukumi, ĩgʉ̃sãrẽ wẽjẽanerãrẽ wajamoãdoregʉ. Irasirirã ĩgʉ̃yarã surara ĩgʉ̃sãrẽ wẽjẽpeokõã, ĩgʉ̃sãya makãrẽ soebéokõãkuma. \v 8 Pʉrʉ opʉ gajerã ĩgʉ̃rẽ moãboerãrẽ ãsũ ãrĩkumi: “Yʉ magʉ̃ mojõsiari bosenʉmarẽ ãmusiabʉ. Yʉ siiunerã gapʉ ñerã ããrĩsĩã, aaribirikuma. \v 9 Irasirirã ããrĩpererã makã dekoma maarĩ́gue ããrĩrã́rẽ mʉsã bokajarãrẽ siiurã waaka!” ãrĩkumi. \v 10 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃, ĩgʉ̃rẽ moãboerã waa, ããrĩpererã ĩgʉ̃sã bokajarãrẽ: ñerãrẽ, õãrãrẽ siiu, opʉya wiigue ãĩakuma. Irasirirã, ĩgʉ̃ bosenʉ iriri taribure ʉtʉriakõãkuma. \p \v 11 ’Pʉrʉ opʉ ĩgʉ̃sãrẽ ĩãgʉ̃ ñajãgʉ̃, sugʉre mojõsiari bosenʉma suríro sãñabire ĩãkumi. \v 12 Irasirigʉ ĩgʉ̃rẽ ãsũ ãrĩ sẽrẽñakumi: “Yʉ merãmʉ, ¿nasirigʉ mojõsiari bosenʉma suríro sãñabirikeregʉ, ñajãriari mʉ?” ãrĩkumi. Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩ sẽrẽñamakʉ̃ pégʉ, ĩgʉ̃ gapʉ yʉjʉbirikumi. \v 13 Ĩgʉ̃ yʉjʉbirimakʉ̃ ĩãgʉ̃, opʉ ĩgʉ̃rẽ moãboerãrẽ ãsũ ãrĩkumi: “Ĩĩrẽ ñeã, ĩgʉ̃ya mojõrĩrẽ, guburidere sia, ãĩ wiria, naĩtĩãrõgue ĩgʉ̃rẽ béorã waaka! Irogue bʉro pũrĩsũgʉ̃ ĩgʉ̃ya guikare kũrĩduútú oregʉkumi”, ãrĩkumi, ãrĩ weremi Jesús. \p \v 14 Irasũ ãrĩ odo, ãsũ ãrĩnemomi: \p —Ĩĩ opʉ keori irirosũ Marĩpʉ wárã siiukerepʉrʉ, ĩgʉ̃ beyerã gapʉ mérãgã ããrĩ́ma, ãrĩmi. \s1 Romano marã opʉ masakare niyeru wajasearire Jesúre sẽrẽñadea \r (Mr 12.13-17; Lc 20.20-26) \p \v 15 Jesús irasũ ãrãdero pʉrʉ, fariseo bumarã waakõãma. Ĩgʉ̃rẽ weresãdʉarã: “Ĩgʉ̃rẽ diaye yʉjʉbirimakʉ̃ irimurã ire sẽrẽñarã!” ãrĩ gãme wereníñurã. \v 16 Irasirirã surãyeri ĩgʉ̃sã buerire tʉyarãrẽ, Herodeya bumarã merã Jesús pʉrogue iriuñurã. Ĩgʉ̃sã Jesús pʉrogue ejarã, ĩgʉ̃rẽ ãrĩma: \p —Buegʉ, gʉa mʉ iririkʉrire masĩa. Mʉ ãrĩgatoro marĩrõ werenía. “¿Naásũ gũñarĩ masaka yʉre?” ãrĩ gũñarõ marĩrõ Marĩpʉyare diayeta ĩgʉ̃sãrẽ buea. Oparãrẽ, ubu ããrĩrã́dere ããrĩpererãrẽ sʉrosũta ĩãa. \v 17 Irasirigʉ gʉare wereka! ¿Naásũ gũñarĩ mʉ? Romano marã opʉ marĩrẽ niyeru wajasearire marĩ wajarimakʉ̃, ¿õãgorari, o õãberi? ãrĩma Jesúre. \p \v 18 Jesús gapʉ ĩgʉ̃sã ĩgʉ̃rẽ ñerõ iridʉarire masĩsĩã, ãsũ ãrĩmi: \p —Irigatorikʉrã ããrã mʉsã. ¿Nasirirã yʉre ñerõ yʉjʉmakʉ̃ iridʉari mʉsã? \v 19 Niyeru tire mʉsã romano marã opʉre wajariburi tire ãĩrika! ãrĩmi. \p Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pérã, sunʉ moãrĩ waja wajataropã wajakʉri tire ãĩãma. \v 20 Ĩgʉ̃sã iri tire ãĩjamakʉ̃, ĩgʉ̃sãrẽ sẽrẽñami: \p —I tiguere, ¿noãya diapu keori, noãya wãĩ tuuyari? ãrĩmi. \p \v 21 —Romano marã opʉya diapu keori, ĩgʉ̃ya wãĩta tuuyáa, ãrĩ yʉjʉma. \p Ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, Jesús ĩgʉ̃sãrẽ ãsũ ãrĩmi: \p —Iro merẽ romano marã opʉya ããrĩrĩ́rẽ ĩgʉ̃rẽ sĩka! Marĩpʉya gapʉre Marĩpʉre sĩka! ãrĩmi. \p \v 22 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pérã, pégʉka, ĩgʉ̃rẽ piriwãgãkõãma. \s1 Saduceo bumarã, Marĩpʉ boanerãrẽ masũburire Jesúre sẽrẽñadea \r (Mr 12.18-27; Lc 20.27-40) \p \v 23 Irinʉrẽta surãyeri saduceo bumarã Jesús pʉrogue ejama. Ĩgʉ̃sã: “Masaka boanerãgue masãbirikuma”, ãrĩ bʉremurã ããrĩmá. Irasirirã Jesúre ãsũ ãrĩma: \p \v 24 —Buegʉ, Moisés ãsũ ãrĩdi ããrĩmí: “Sugʉ marãpokʉdi pũrã marĩkeregʉ ĩgʉ̃ marãpore boaweomakʉ̃, ĩgʉ̃ pagʉmʉ igore dúunorẽgʉkumi. Irasirirã, igo merã ĩgʉ̃ pũrãkʉrã, ĩgʉ̃ tĩ́gʉ̃ dagʉ pũrã irirosũta ããrĩrãkuma”, ãrĩdi ããrĩmí. \v 25 Iripoegue gʉa watopeguere sugʉ pũrã su mojõma pere gaji mojõ peru pẽrẽbejarã ããrĩunanerã ããrĩmá. Ĩgʉ̃sã tĩ́gʉ̃ gapʉ marãpokʉ, pũrã marĩgʉ̃ta boakõãyupʉ. Irasirigʉ ĩgʉ̃ dagʉ dokamʉta ĩgʉ̃ marãpo ããrĩdeore dúunorẽyupʉ. \v 26 Ĩgʉ̃de ĩgʉ̃ tĩ́gʉ̃ dagʉ irirosũta pũrã marĩgʉ̃ta boakõãyupʉ. Ĩgʉ̃sã pẽrã dokamʉde pũrã marĩgʉ̃ta boakõãyupʉ. Irasũ dita pũrã marĩrãta boapereakõãñurã. \v 27 Ĩgʉ̃sã pʉrʉ ĩgʉ̃sã marãpode boakõãyupo pama. \v 28 Ĩgʉ̃sã su mojõma pere gaji mojõ peru pẽrẽbejarã ʉ̃ma ããrĩpererã igore marãpokʉñurã. Irasirirã boanerã masãmakʉ̃, ¿niíno marãpogora ããrĩgokuri? ãrĩ sẽrẽñama. \p \v 29 Jesús ĩgʉ̃sãrẽ yʉjʉmi: \p —Mʉsã diaye gũñabea. Marĩpʉya werenírĩ gojadeare, Marĩpʉ turaridere masĩbea. \v 30 Boanerã ĩgʉ̃sã masãdero pʉrʉ, ĩgʉ̃sã ʉ̃mʉgasigue Marĩpʉre wereboerã irirosũ ããrĩrãkuma. Iroguere marãpokʉbirikuma. Ĩgʉ̃sã pũrã nomedere nomesubirikuma. \v 31 ¿Marĩpʉya werenírĩ gojadea pũgue boanerã ĩgʉ̃sã masãburire mʉsã buebiriri? Ãsũ ãrĩdi ããrĩmí: \v 32 “Yʉ Abraham, Isaac, Jacob Opʉ ããrã”, ãrĩdi ããrĩmí. Irasirirã ĩgʉ̃sã boanerã ããrĩkererã, Marĩpʉ merã okarã ããrĩ́ma. Irasirigʉ Marĩpʉ okarã Opʉ ããrĩ́mi. Boanerã neõ dupaturi masãbirikõãmurã Opʉ ããrĩbemi, ãrĩmi Jesús. \p \v 33 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pérã, masaka: “Õãrõ buemi”, ãrĩ pégʉkakõãma. \s1 “¿Dií gapʉ Marĩpʉ doreri gaji doreri nemorõ ããrĩ́rĩ?” ãrĩ sẽrẽñadea \r (Mr 12.28-34) \p \v 34 Jesús saduceo bumarãrẽ ĩgʉ̃sã ĩgʉ̃rẽ sẽrẽñanemomasĩbirimakʉ̃ iririre pérã, fariseo bumarã nerẽma. \v 35 Irasirigʉ sugʉ ĩgʉ̃sã merãmʉ, Moisés gojadeare buerimasʉ̃ Jesúre diaye yʉjʉbirimakʉ̃ iridʉagʉ, ãsũ ãrĩ sẽrẽñami: \p \v 36 —Buegʉ, ¿dií gapʉ Marĩpʉ doreri gaji doreri nemorõ ããrĩ́rĩ? ãrĩmi. \p \v 37 Jesús ĩgʉ̃rẽ yʉjʉmi: \p —Mʉya yʉjʉpũrã merã, mʉ ããrĩrikʉri merã, ããrĩpereri mʉ gũñarĩ merã Marĩpʉre mʉ Opʉre maĩka! \v 38 I doreri, gaji nemorõ ããrĩtarinʉgãrĩ ããrã. \v 39 I doreri pʉrʉma ãsũ ãrã: “Mʉ basi maĩrõsũta mʉ pʉro ããrĩrã́rẽ maĩka!” \v 40 Marĩ i pe dorerire irirã, ããrĩpereri Moisés doredeare, Marĩpʉya kerere weredupuyunerã buedeare irirã yáa, ãrĩmi Jesús. \s1 “¿Noã parãmi ããrĩturiagʉ ããrĩ́rĩ Cristo?” ãrĩ sẽrẽñadea \r (Mr 12.35-37; Lc 20.41-44) \p \v 41 Fariseo bumarã irogue nerẽanerã ããrĩripoe Jesús ĩgʉ̃sãrẽ sẽrẽñami: \p \v 42 —¿Naásũ gũñarĩ mʉsã Cristo, Marĩpʉ iriudire? ¿Noã magʉ̃ ããrĩ́rĩ ĩgʉ̃? ãrĩmi. \p —Cristo, David parãmi ããrĩturiagʉ ããrĩ́mi, ãrĩ yʉjʉma. \p \v 43 Ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, Jesús ĩgʉ̃sãrẽ ãrĩmi: \p —David, Cristo ñekʉ̃ ããrĩkeregʉ, ¿nasirigʉ Õãgʉ̃ deyomarĩgʉ̃ ĩgʉ̃rẽ weredorederosũta Cristore: “Yʉ Opʉ ããrĩ́mi”, ãrĩyuri? David ãsũ ãrĩ gojadi ããrĩmí: \q1 \v 44 Marĩpʉ yʉ Opʉre ãsũ ãrĩmi: “Õõ, yʉ diaye gapʉ doaka, yʉ merã dorebu! \q1 Irasiriripoe mʉrẽ ĩãturirãrẽ mʉ dorerire tarinʉgãnemobirimakʉ̃ irigʉra”, ãrĩmi.\x + \xo 22:44 \xt Sal 110.1\x* \m \v 45 David, Cristo ñekʉ̃ ããrĩkeregʉ, ĩgʉ̃rẽ: “Yʉ Opʉ ããrĩ́mi”, ãrĩdi ããrĩmí. ¿Nasirigʉ, Cristo, David parãmi ããrĩturiagʉ ããrĩkerepʉrʉ, David ĩgʉ̃rẽ irasũ ãrĩyuri? ãrĩmi Jesús. \p \v 46 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩrĩrẽ pérã, neõ ĩgʉ̃rẽ yʉjʉmasĩbirima. Irasirirã güirã, ĩgʉ̃rẽ dupaturi sẽrẽñanemobirima. \c 23 \s1 Jesús fariseo bumarãrẽ, Moisés gojadeare buerimasãrẽ ĩgʉ̃sã ñerõ iririre weredea \r (Mr 12.38-40; Lc 11.37-54; 20.45-47) \p \v 1 Pʉrʉ Jesús masakare, gʉa ĩgʉ̃ buerãdere ãrĩmi: \p \v 2 —Moisés gojadeare buerimasã, fariseo bumarã, Marĩpʉ Moisére doreri pídeare: “Ãsũ ãrĩdʉaro yáa”, ãrĩ wererã ããrĩ́ma. \v 3 Irasirirã ĩgʉ̃sã wererire õãrõ iritʉyaka mʉsã! Ĩgʉ̃sã iririkʉri gapʉre ĩãkũĩbirikõãka! Ĩgʉ̃sã wererosũta iribema. \v 4 Masakare dorerã: “Ãsũ irika!” ãrĩrã, ĩgʉ̃sãrẽ gajino bʉro nʉkʉ̃rĩ kõãtãrĩrã irirosũ ããrĩmakʉ̃ yáma. Masaka ĩgʉ̃sã dorerire bokatĩũbirikerepʉrʉ, ĩgʉ̃sãrẽ neõ iritamubema, ĩgʉ̃sã dorerire iriburo, ãrĩrã. \p \v 5 ’Masaka ĩãmakʉ̃ dita õãrĩrẽ iri ĩmuma. Marĩpʉya werenírĩ ĩgʉ̃sã gojadea pũrĩ sãrĩ kũmarĩgã gajerãya nemorõ eyari kũmarĩgãrẽ ĩgʉ̃sãya diapuserorire, ĩgʉ̃sãya dʉkaridere siatúma, masaka ĩgʉ̃sãrẽ: “Marĩpʉyare õãrõ masĩma”, ãrĩdorerã. Irasũ ããrĩmakʉ̃, ĩgʉ̃sãya dipuru peyari gasirore gajerãya nemorõ yoari yuradari opari gasirire peyama, masaka ĩgʉ̃sãrẽ: “Marĩpʉre bʉremutarima”, ãrĩdorerã. \v 6 Bosenʉrĩ ããrĩmakʉ̃, oparã doarigue dita doadʉama. Marĩ nerẽrĩ wiiriguedere ñajãrã, õãrĩ doaripẽrĩgue dita doadʉama. \v 7 Makã dekoguere masakare õãrõ bʉremurĩ merã ĩgʉ̃sãrẽ bokatĩrĩ õãdoremakʉ̃ gããmema. Gajerãrẽ ĩgʉ̃sãrẽ: “Gʉare buerã ããrĩ́ma”, ãrĩmakʉ̃ gããmema. \p \v 8 ’Ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩkerepʉrʉ, mʉsã gapʉ masakare: “Mʉsã gʉare buerã ããrã”, ãrĩdorebirikõãka! Mʉsã sugʉ pũrãta ããrã. Yʉ mʉsãrẽ buegʉ sugʉta ããrã. \v 9 I ʉ̃mʉguere neõ sugʉ masakʉre: “Gʉapʉ ããrĩ́mi”, ãrĩbirikõãka! Ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ dita Marĩpʉ ããrĩ́mi\f + \fr 23:9 \ft Jesús irire ãrĩgʉ̃: “I ʉ̃mʉguere neõ sugʉ masakʉ Marĩpʉ ããrĩnígʉ̃ irirosũ mámi”, ãrĩgʉ̃ irimi.\f*. \v 10 Neõ sugʉ mʉsã watopegue ããrĩgʉ̃́rẽ: “Marĩ opʉ ããrĩ́mi”, ãrĩbirikõãburo. Yʉ, Marĩpʉ iriudi Cristo, sugʉta mʉsã Opʉ ããrã. \v 11 Mʉsã watopegue ããrĩgʉ̃́ gajerã nemorõ ããrĩgʉ̃́, mʉsãrẽ moãboerimasʉ̃ irirosũ mʉsãrẽ iritamugʉ̃ ããrĩgʉkumi. \v 12 Sugʉ ĩgʉ̃ basi: “Gajerã nemorõ ããrã”, ãrĩ gũñagʉ̃norẽ Marĩpʉ ĩgʉ̃rẽ ubu ããrĩgʉ̃́ dujamakʉ̃ irigʉkumi. Gajigʉ: “Gajerã nemorõ ããrĩbea”, ãrĩ gũñagʉ̃ gapʉre Marĩpʉ ĩgʉ̃sã opʉ ããrĩmakʉ̃ irigʉkumi. \p \v 13 ’Mʉsã Moisés gojadeare buerimasã, fariseo bumarã irigatorikʉrã ããrã. Mʉsã bueri merã masakare ʉ̃mʉgasigue Marĩpʉ ĩgʉ̃yarãrẽ dorerogue waabonerãrẽ kãmutarã yáa. Mʉsãde iroguere waabirikoa. Gajerã iroguere waadʉarãdere kãmutáa. Irasirirã ñerõ tarirãkoa. \p \v 14 ’Mʉsã Moisés gojadeare buerimasã, fariseo bumarã irigatorikʉrã ããrã. Wapiweyarã nome wajamomakʉ̃ ĩã, ĩgʉ̃sãya wiirire ẽmanokõãa. Ĩgʉ̃sãrẽ bopoñabirikererã, yoaripoe Marĩpʉre sẽrẽ ĩmugatoa, masaka mʉsãrẽ: “Marĩpʉre õãrõ bʉremuma”, ãrĩburo, ãrĩrã. Irasirirã ñerõ tarirãkoa. Marĩpʉ mʉsãrẽ gajerã nemorõ wajamoãgʉkumi. \p \v 15 ’Mʉsã Moisés gojadeare buerimasã, fariseo bumarã irigatorikʉrã ããrã. Dia wádiyague taribuja, yoaroma makãrĩgue mʉsã buerire tʉyabure ãmarã́ waáa. Ĩgʉ̃rẽ boka, mʉsã bueri merã ĩgʉ̃rẽ mʉsã nemorõ perebiri peamegue waabu ããrĩmakʉ̃ yáa. Irasirirã ñerõ tarirãkoa. \p \v 16 ’Mʉsã koye ĩãmerã gajerãrẽ tʉ̃ãdupuyuwãgãmasĩmerã irirosũ masakare Marĩpʉyare keoro buebea. Irasirirã ñerõ tarirãkoa. Ĩgʉ̃sãrẽ ãsũ ãrĩ buea: “Sugʉ: ‘Marĩpʉya wii merã ãsũ irigʉra’, ãrĩ wãĩpeodeare iribirimakʉ̃, waja opabemi”, ãrã. Idere ãsũ ãrĩ buea: “Gajigʉ: ‘Marĩpʉya wiima oro merã ãsũ irigʉra’, ãrĩ wãĩpeodeare iribirimakʉ̃, waja opami”, ãrã. \v 17 Koye ĩãmerã irirosũ Marĩpʉyare diaye gũñamerã, pémasĩmerã ããrã mʉsã. Marĩpʉ ĩgʉ̃ya wiire, iri wiima oro nemorõ õãrĩ ããrĩtarinʉgãmakʉ̃ yámi. Irasirigʉ marĩrẽ, ¿dií gapʉre bʉremurĩ merã gũñamakʉ̃ gããmerĩ, orore, o ĩgʉ̃ya wii gapʉre? \v 18 Mʉsã idere ãsũ ãrĩ buea: “Sugʉ: ‘Marĩpʉya wiima soepeoro merã ãsũ irigʉra’, ãrĩ wãĩpeodeare iribirimakʉ̃, waja opabemi”, ãrã. Idere ãsũ ãrĩ buea: “Gajigʉ: ‘Iri soepeoro weka peodea merã ãsũ irigʉra’, ãrĩ wãĩpeodeare iribirimakʉ̃, waja opami”, ãrã. \v 19 Koye ĩãmerã irirosũ Marĩpʉyare diaye gũñamerã, pémasĩmerã ããrã mʉsã. Marĩpʉ ĩgʉ̃ya wiima soepeorore, marĩ iro weka peodea nemorõ õãrĩ ããrĩtarinʉgãmakʉ̃ yámi. Irasirigʉ marĩrẽ, ¿dií gapʉre bʉremurĩ merã gũñamakʉ̃ gããmerĩ, soepeorore, o iro weka peodea gapʉre? \v 20 Irasirigʉ sugʉ: “Marĩpʉya wiima soepeoro merã ãsũ irigʉra”, ãrĩ wãĩpeogʉ, ããrĩpereri iri soepeoro weka peyari merãdere wãĩpeogʉ irikumi. \v 21 Sugʉ: “Marĩpʉya wii merã ãsũ irigʉra”, ãrĩ wãĩpeogʉ, Marĩpʉ iri wiigue ããrĩgʉ̃́ merãdere wãĩpeogʉ irikumi. \v 22 Sugʉ: “Ʉ̃mʉgasima merã ãsũ irigʉra”, ãrĩ wãĩpeogʉde, Marĩpʉ irogue Opʉ doarogue doagʉ merãdere wãĩpeogʉ irikumi. \p \v 23 ’Mʉsã Moisés gojadeare buerimasã, fariseo bumarã irigatorikʉrã ããrã. Irasirirã ñerõ tarirãkoa. Mʉsã oteri mʉtãrĩgã: menta, anís, comino wãĩkʉri baari morẽrĩnorẽ sea neeõ, dʉkawa, pe mojõma diruri irikoa. Sudiru Marĩpʉya wiigue ãĩakoa, ĩgʉ̃ dorerire irimurã. Irasirikererã, iri nemorõ õãrĩ gapʉre iribea. Diayema iririre, gajerãrẽ bopoñarĩ merã ĩãrĩrẽ, Marĩpʉre bʉremurĩrẽ neõ iribea. Irasirirã mʉsã oterire Marĩpʉre sĩduúro marĩrõ diayemadere irika! Gajerãrẽ bopoñaka! Marĩpʉre bʉremuka! \v 24 Koye ĩãmerã gajerãrẽ tʉ̃ãdupuyuwãgãmasĩmerã irirosũ masakare Marĩpʉyare keoro buebea. Ããrĩpereri mʉsã doreri gapʉre irikererã, iri nemorõ doreri gapʉre neõ iribea. \p \v 25 ’Mʉsã Moisés gojadeare buerimasã, fariseo bumarã irigatorikʉrã ããrã. Irasirirã ñerõ tarirãkoa. Mʉsã masaka ĩũrõgue dita õãrõ irirã, soropa weka gapʉ dita õãrõ koeadeapa irirosũ ããrã. Irasirirã mʉsã basi wári opadʉarã gajerãyare yajarã, iripa poekague koeña marĩrĩpa gʉrari ʉtʉriripa irirosũ ããrã. \v 26 Mʉsã fariseo bumarã, koye ĩãmerã irirosũ, Marĩpʉyare pémasĩmerã ããrã. Irasirirã mʉsã gũñarĩrẽ gorawayupʉrorika, soropa poeka gapʉre õãrõ koeadeapa irirosũ ããrĩmurã. Irasirirã, soropa weka gapʉdere õãrõ koeadeapa irirosũ ããrĩrãkoa. \p \v 27 ’Mʉsã Moisés gojadeare buerimasã, fariseo bumarã irigatorikʉrã ããrã. Irasirirã ñerõ tarirãkoa. Mʉsã masãgoberi irirosũ ããrã. Masaka, iri masãgoberire ʉ̃tã majĩrĩ boreri merã õãrõ wʉ̃kãdea majĩrĩ merã biamakʉ̃ ĩãrã: “Õãrõ deyoa”, ãrĩ ĩãma. Iri õãrõ deyokerepʉrʉ, poekague boanerãya gõãrĩ́, ããrĩpereri ñerĩ boadea sãñakoa. \v 28 Mʉsãde i irirosũta ããrã. Masaka mʉsãrẽ ĩãmakʉ̃, õãrã irirosũ ããrã. Irasũ ããrĩkererã, poekague mʉsã gũñarĩguere ñerĩrẽ opataria. Irasirirã irigatorikʉrã, ñerõ iririkʉrã ããrã. \p \v 29 ’Mʉsã Moisés gojadeare buerimasã, fariseo bumarã irigatorikʉrã ããrã. Irasirirã ñerõ tarirãkoa. Mʉsã, iripoegue marã Marĩpʉya kerere weredupuyunerãya masãgoberire õãrõ ãmua. Gajerã õãrõ irinerãya masãgoberi weka weanúdeadere õãrõ ãmua. \v 30 Ãmu odo, ãsũ ãrĩ werenía: “Marĩ ñekʉ̃sãmarã darã Marĩpʉya kerere weredupuyunerãrẽ wẽjẽnerã ããrĩmá. Gʉa ĩgʉ̃sã ããrĩdeapoegue ããrĩnerã tamerã ĩgʉ̃sãrẽ wẽjẽtamubiribokuyo”, ãrã. \v 31 Mʉsã irire irasũ ãrĩrã, mʉsã basita: “Gʉa Marĩpʉya kerere weredupuyunerãrẽ wẽjẽnerã parãmerã ããrĩturiarã ããrã”, ãrĩrã yáa. \v 32 Irasirirã mʉsã ñekʉ̃sãmarã ñerõ iripʉroriwãgãriderosũta iriyuwarikʉkõãka mʉsãde! \p \v 33 ’Mʉsã ñerõ iririkʉrã ãña irirosũ ããrã. Mʉsã ñerõ iriri waja Marĩpʉ mʉsãrẽ peamegue béoburire neõ duribirikoa. \v 34 Irasirigʉ yʉ mʉsã pʉrogue Marĩpʉya kerere weredupuyurãrẽ, ĩgʉ̃yare masĩrãrẽ, mʉsãrẽ buerimasãdere iriugʉra. Yʉ irasũ iriukerepʉrʉ, mʉsã gapʉ surãyerire wẽjẽrãkoa. Gajerãrẽ curusague pábiatú wẽjẽrãkoa. Gajerãrẽ mʉsã nerẽrĩ wiirigue tãrã, noó ĩgʉ̃sã waarí makãrĩ waamakʉ̃ tʉyagorenarãkoa ĩgʉ̃sãrẽ ñerõ iridʉarã. \v 35 Irasirirã ããrĩpererã masaka õãrãrẽ wẽjẽdea waja, mʉsã waja opáa. Mʉsã ñekʉ̃sãmarã Abel diayemarẽ iridire wẽjẽpʉroriwãgãrirã, Zacarías Berequías magʉ̃guere wẽjẽtũnunerã ããrĩmá. Ĩgʉ̃rẽ Marĩpʉya wiima soepeoro Marĩpʉ ããrĩrĩ́ taribu watopegue wẽjẽnerã ããrĩmá. \v 36 Diayeta mʉsãrẽ werea. Ããrĩpererãrẽ ĩgʉ̃sã wẽjẽdea waja dapora marã wajakʉrãkuma. \s1 Jesús Jerusalén marãrẽ bʉjawereri merã weredea \r (Lc 13.34-35) \p \v 37 ’Mʉsã Jerusalén marã, Marĩpʉya kerere weredupuyurãrẽ wẽjẽkõãa. Marĩpʉ iriunerãrẽ ʉ̃tãyeri merã dea wẽjẽa. Wári yʉ mʉsãrẽ ãgãbo igo pũrãrẽ igoya kẽdʉpʉri merã neeõnúrõsũ neeõnú koredʉadibʉ. Mʉsã gapʉ yʉ irasũ irimakʉ̃ neõ gããmebiribʉ. \v 38 Irasiriro mʉsã ããrĩrĩ́ makã, béodea makã dujarokoa. \v 39 Diayeta mʉsãrẽ werea. Dapora merãta mʉsã yʉre ĩãnemobirikoa. Pʉrʉgue mʉsã: “Marĩpʉ iriudi õãtarigʉ ããrĩ́mi, õãrõ aariburo”, ãrĩrãgue, yʉre dupaturi ĩãrãkoa doja, ãrĩmi Jesús. \c 24 \s1 Jesús: “Marĩpʉya wii béosũrokoa”, ãrĩ weredea \r (Mr 13.1-2; Lc 21.5-6) \p \v 1 Jesús Marĩpʉya wiigue ããrãdi wiriadero pʉrʉ, gʉa ĩgʉ̃ buerã ĩgʉ̃ pʉro waa, ãsũ ãrĩbʉ: \p —Ĩãka i wiire! Õãrĩ wii, wári wii ããrã, ãrĩbʉ. \p \v 2 Jesús gapʉ yʉjʉmi: \p —Mʉsã i wiire daporare ĩãdáa. Diayeta mʉsãrẽ werea. I wiima ããrĩpereri mʉsã ĩãdea, i ʉ̃tãyeride mʉtãdijapereakõãrokoa. Neõ suye ʉ̃tãye gajiye weka weamʉrĩadeade dujabirikoa, ãrĩmi. \s1 Jesús: “I ʉ̃mʉ pereburi dupuyuro ãsũ waarokoa”, ãrĩ weredea \r (Mr 13.3-23; Lc 21.7-24; 17.22-24) \p \v 3 Pʉrʉ Olivos wãĩkʉri buúrugue eja, irogue doami Jesús. Iro ĩgʉ̃ doamakʉ̃, gʉa ĩgʉ̃ buerã ĩgʉ̃ pʉrogue eja, gajerã péberogue sẽrẽñabʉ: \p —Gʉare wereka! ¿Naásũ ããrĩmakʉ̃, mʉ ãrãderosũ waarokuri? ¿Ñeéno iri ĩmugʉkuri, mʉ dupaturi aarigʉ́? ¿Naásũ waarokuri, i ʉ̃mʉ pereburi dupuyuro? ãrĩbʉ. \p \v 4 Jesús yʉjʉmi: \p —Õãrõ pémasĩka! Gajerã mʉsãrẽ ãrĩgatorire pébirikõãka! \v 5 Wárã ãrĩgatorimasã aarirãkuma. “Marĩpʉ iriudi, Cristo ããrã yʉ”, ãrĩrãkuma. Ĩgʉ̃sã ãrĩgatomakʉ̃ pérã, wárã masaka ĩgʉ̃sãrẽ bʉremurãkuma. \v 6 Masaka mʉsã pʉro gãmewẽjẽrĩrẽ pérã, yoarogue marã gãmewẽjẽrĩ kerere pérã, gʉkabirikõãka! Irasũta waarokoa. Irasũ waakerepʉrʉ, i ʉ̃mʉ pereburo dʉyarokoa dapa. \v 7 Su bumarã gaji bumarã merã gãmekẽãrãkuma. Su nikũ marã gaji nikũ marã merã gãmewẽjẽrãkuma. Masaka wárã ʉaboari merã boarãkuma. Gajerã pũrĩrikʉ ñerõ tarirãkuma. Wári makãrĩguere nikũ ñomerokoa. \v 8 I ããrĩpereri merã masaka ñerõ taripʉroriwãgãrirãkuma. \p \v 9 ’Irasirirã gajerã mʉsãrẽ ñeã, ãĩa, oparãguere ñerõ iridorerã wiarãkuma. Mʉsãrẽ wẽjẽrãkuma. Yʉre bʉremurĩ waja ããrĩpererã i ʉ̃mʉ marã mʉsãrẽ ĩãturi doorãkuma. \v 10 Irasũ waaripoe wárã yʉre bʉremuadinerã bʉremuduúrãkuma. Irasirirã gãme ĩãturi doo, ĩgʉ̃sã merãmarã ããrãdinerãrẽ ĩgʉ̃sãrẽ ĩãturirãguere wiarãkuma. \v 11 Wárã: “Marĩpʉya kerere weredupuyurimasã ããrã”, ãrĩgatorãkuma. Irasirirã wárã masaka ĩgʉ̃sãrẽ bʉremurãkuma. \v 12 Masaka iro dupuyuro ñerõ iridero nemorõ ñerõ irirãkuma. Irasirirã wárã ĩgʉ̃sã gãme maĩrĩrẽ pirirãkuma. \v 13 Ĩgʉ̃sã mʉsãrẽ ñerõ irikerepʉrʉ, mʉsã yʉre neõ bʉremuduúbirimakʉ̃, Marĩpʉ mʉsãrẽ taugʉkumi, ĩgʉ̃ pʉro ããrĩníkõãburo, ãrĩgʉ̃. \v 14 Marĩpʉyare wererã ããrĩpererã i ʉ̃mʉ marãrẽ ĩgʉ̃yarãrẽ doregʉ ããrĩrĩ́ kerere wererãkuma, ããrĩpereri bumarã irire masĩburo, ãrĩrã. Ĩgʉ̃sã ããrĩpererã iri kerere péperedero pʉrʉ, i ʉ̃mʉ pererokoa. \p \v 15 ’Iripoegue Marĩpʉya kerere weredupuyudi Daniel i ʉ̃mʉ pereburo dupuyuro waaburire ãsũ ãrĩ gojadi ããrĩmí: “Ñegʉ̃ Marĩpʉre ĩãturigʉ Marĩpʉya wii ñerĩ marĩrĩ wiigue ñajãgʉkumi”, ãrĩ gojadi ããrĩmí. ((Irasirirã iri wiigue ĩgʉ̃ ããrĩmakʉ̃ ĩãrã, i pũrẽ buerãno: “I ʉ̃mʉ pereburo yáa”, ãrĩ masĩrãkuma.)) \v 16 Ñegʉ̃ irogue ããrĩmakʉ̃ ĩãrã, Judea nikũ marã buurígue ũmaduriburo. \v 17 Sugʉ ĩgʉ̃ya wii wekague ããrĩgʉ̃́, wii poekague ĩgʉ̃yare ãĩgʉ̃ ñajãbita ũmaduriburo. \v 18 Sugʉ ĩgʉ̃ya pooegue ããrĩgʉ̃́de, ĩgʉ̃ya suríre wiigue ãĩgʉ̃ dujáabita ũmaduriburo. \v 19 Irasũ waarínʉrĩrẽ nijĩpagosã nome, ĩgʉ̃sã pũrã mirĩrãgã oparã nomede ñerõ tarirãkuma. \v 20 Irasirirã Marĩpʉre ãsũ ãrĩ sẽrẽka: “Puibʉre, siuñajãrĩnʉ\f + \fr 24:20 \ft Judío masaka siuñajãrĩnʉ, sábado ããrã.\f* ããrĩmakʉ̃, gʉare i irasũ waabirikõãburo”, ãrĩka ĩgʉ̃rẽ! \v 21 Irasũ waarínʉrĩrẽ masaka bʉro ñerõ tarirãkuma. Marĩpʉ i ʉ̃mʉrẽ iripʉroridero pʉrʉre masaka ñerõ taridero nemorõ ñerõ tarirãkuma. I ĩgʉ̃sãrẽ ñerõ waaburi neõ dupaturi irasũ waanemobirikoa. \v 22 Irasirigʉ Marĩpʉ masakare i ñerõ waaríre: “Yoaripoe waabirikõãburo”, ãrĩgʉkumi. Ĩgʉ̃ irasiribirimakʉ̃, neõ sugʉ masakʉ taribiribokumi. Irasirigʉ ĩgʉ̃ beyenerãrẽ bopoñasĩã, ĩgʉ̃sãrẽ ñerõ waaríre: “Iropãta waaburo”, ãrĩgʉkumi. \p \v 23 Gajerã mʉsãrẽ: “Ĩãka! Õõta Cristo ããrĩ́mi”, ãrĩmakʉ̃ pérã, o gajerã mʉsãrẽ: “Cristo sõõgue ããrãmi”, ãrĩmakʉ̃ pérã, bʉremubirikõãka! \v 24 Wárã ãrĩgatorimasã aarirãkuma. Surãyeri: “Yʉ Cristo ããrã”, ãrĩrãkuma. Gajerã: “Marĩpʉya kerere weredupuyurimasʉ̃ ããrã”, ãrĩrãkuma. Mʉsãrẽ ĩgʉ̃sã ãrĩgatorire bʉremudorerã, wári gajino iri ĩmurãkuma. Irasirikererã, Marĩpʉ beyenerãrẽ ĩgʉ̃rẽ bʉremuduúmakʉ̃ irimasĩbirikuma. \v 25 Iri waaburi dupuyuro yʉ mʉsãrẽ weresiáa, irire masĩburo, ãrĩgʉ̃. \v 26 Irasirirã gajerã masaka mʉsãrẽ: “Cristo sõõ masaka marĩrõgue ããrãmi”, ãrĩmakʉ̃ pérã, ĩãrã waabirikõãka! Gajerã mʉsãrẽ: “Ĩãka! I wiima taribugue ããrĩ́mi”, ãrĩmakʉ̃ pérã, ĩgʉ̃sãrẽ bʉremubirikõãka! \v 27 Yʉ ããrĩpererã tĩ́gʉ̃ gũñaña marĩrõ i ʉ̃mʉgue dupaturi aarigʉkoa. Ʉ̃marõgue, abe mʉrĩriro gapʉ, ĩgʉ̃ ñajãrõ gapʉ bupu miãrõ irirosũ aarigʉkoa. \v 28 Mimua nerẽmakʉ̃ ĩãrã, masaka sugʉ waibʉ boadi ããrĩrṍrẽ masĩkuma. I irirosũ yʉ aarimakʉ̃ ĩãrã, ĩgʉ̃sã wajamoãsũburire masĩrãkuma, ãrĩ weremi Jesús. \s1 Jesús ããrĩpererã tĩ́gʉ̃: “Ãsũ aarigʉkoa”, ãrĩ weredea \r (Mr 13.24-37; Lc 21.25-33; 17.26-30, 34-36) \p \v 29 Irasũ ãrĩ odo, gʉare ãsũ ãrĩnemomi: \p —Masaka ñerõ taririnʉrĩ pʉrʉta abe ʉ̃mʉmʉ naĩtĩãkõãgʉkumi. Abe ñamimʉ boyonemobirikumi. Neñukã ʉ̃mʉgasigue ããrĩrã́ yuridijarirãkuma. Ʉ̃marõgue marã turarãde naradari merã béosũrãkuma. \v 30 Irasũ waaripoere masaka yʉ ããrĩpererã tĩ́gʉ̃ ʉ̃mʉgasigue merã aarimakʉ̃ ĩãrãkuma. Irasirirã ããrĩpereri i ʉ̃mʉma makãrĩ marã yʉ wári Marĩpʉ turari merã, ĩgʉ̃ gosewasiriri merã mikãyebori weka aarimakʉ̃ ĩãrã, güirã orerãkuma. \v 31 Yʉ aarigʉ́, yʉre wereboerãrẽ ããrĩperero i ʉ̃mʉguere iriugʉkoa. Puridiru bʉro bʉsʉmakʉ̃, ĩgʉ̃sã yʉ beyenerãrẽ ããrĩpererogue ããrĩrã́rẽ neeõrãkuma. \p \v 32 ’Ire mʉsã masĩburo, ãrĩgʉ̃, higueragʉ keori merã weregʉra. Irigʉ pũ maamamakʉ̃ ĩãrã: “Bojori waaburo mérõgã dʉyáa”, ãrĩ masĩa. \v 33 Irigʉ waarósũta i ããrĩpereri yʉ ãrĩrĩ irasũ waamakʉ̃ ĩãrã: “Cristo dupaturi aariburo mérõgã dʉyáa”, ãrĩ masĩrãkoa. \v 34 Diayeta mʉsãrẽ werea. I ããrĩpereri yʉ ãrĩrĩ, dapora marã pereburo dupuyuro irasũ waarokoa. \v 35 Ʉ̃mʉgasi, i nikũde pereakõãrokoa. Yʉ werenírĩ gapʉ neõ perebirikoa. Ããrĩpereri yʉ ãrĩrõsũta waayuwarikʉrokoa. \p \v 36 ’Yʉ dupaturi aariburinʉrẽ, iri horare neõ sugʉ masĩbirikumi. Marĩpʉre wereboerã ʉ̃mʉgasigue ããrĩrã́de masĩbema. Yʉ Marĩpʉ magʉ̃de masĩbea. Yʉpʉ sugʉta masĩmi. \p \v 37 ’Noé ããrĩdeapoe marãrẽ waaderosũta yʉ ããrĩpererã tĩ́gʉ̃ aariburo dupuyurogãrẽ waarokoa. \v 38 Iripoere i nikũ Marĩpʉ miũburo dupuyuro masaka õãrõ baa, iirí, mojõsia, ĩgʉ̃sã pũrã nomerẽ nomesu ããrĩrikʉnerã ããrĩmá. Noésã doódirugue ñajãrĩnʉguedere irasũta iriníkõãnerã ããrĩmá. \v 39 Gũñaña marĩrõ merã wáro deko merẽ, i nikũ mirĩpereakõãdero ããrĩbʉ́. Ĩgʉ̃sãde mirĩpereakõãnerã ããrĩmá. Irasũta yʉ ããrĩpererã tĩ́gʉ̃de gũñaña marĩrõ merã i ʉ̃mʉguere dupaturi aarigʉkoa. \v 40 Irasũ waaripoere pẽrã pooegue moãrã ããrĩrãkuma. Sugʉ yʉre bʉremugʉ̃ ãĩãsũgʉkumi. Gajigʉ yʉre bʉremubi irogueta béowãgãsũgʉkumi. \v 41 Nomede pẽrã nome ojodʉka biurã ããrĩrãkuma. Sugo yʉre bʉremugõ ãĩãsũgokumo. Gajego yʉre bʉremubeo irogueta béowãgãsũgokumo. \p \v 42 ’Õãrõ pémasĩka! Yʉ mʉsã Opʉ dupaturi aariburi horare neõ masĩbea mʉsã. \v 43 Ire õãrõ masĩka! Wii opʉ ĩgʉ̃ya wiire sugʉ yajarimasʉ̃ ñami merã ejaburi horare masĩgʉ̃, kãrĩrõ marĩrõ korekumi, ĩgʉ̃ya wiire ñajãburire kãmutabu. \v 44 Yʉ ããrĩpererã tĩ́gʉ̃ gũñaña marĩrõ aarigʉkoa. Irasirirã, wii opʉ irirosũ mʉsãde yʉ aariburire õãrõ yúro gããmea, ãrĩmi Jesús. \s1 Jesús pẽrã moãboerimasã keori merã buedea \r (Lc 12.41-48) \p \v 45 Pʉrʉ Jesús gaji keori merã gʉare buenemomi: \p —Sugʉ moãboegʉ ĩgʉ̃ opʉre bʉremugʉ̃, pémasĩgʉ̃ ãsũ irikumi. Ĩgʉ̃ opʉ gajerogue waagʉ́, ĩgʉ̃rẽ ĩgʉ̃ya wiire gajerãrẽ ĩgʉ̃rẽ moãboerãrẽ koredoregʉ píkumi. Irasirigʉ ĩgʉ̃rẽ ĩgʉ̃sãrẽ baarire keoro siiu baadoregʉ píkumi. \v 46 Irasirigʉ ĩgʉ̃ opʉ ĩgʉ̃ya wii goedujajamakʉ̃ ĩãgʉ̃, ĩgʉ̃rẽ moãboegʉ ĩgʉ̃ dorederosũta iridi ããrĩsĩã, ʉsʉyakumi. \v 47 Diayeta mʉsãrẽ werea. Ĩgʉ̃ píderosũta ĩgʉ̃ keoro irideare ĩãgʉ̃, ĩgʉ̃ opʉ ĩgʉ̃rẽ ããrĩpereri ĩgʉ̃yare koredoregʉ pígʉkumi. \v 48-49 Ĩgʉ̃rẽ moãboegʉ ñegʉ̃ gapʉ ãsũ irikumi. “Yʉ opʉ mata goebirikumi”, ãrĩ gũñagʉ̃, gajerã ĩgʉ̃ opʉre moãboerãrẽ ñerõ pábira, mejãrikʉrã merã iirí baagorenakumi. \v 50 Ĩgʉ̃ irasirigorenarĩnʉrẽ gũñaña marĩrõ ĩgʉ̃ opʉ goejakumi. Ĩgʉ̃rẽ moãboegʉ gapʉ: “Ĩgʉ̃ iri hora goegʉkumi”, ãrĩ masĩbirikumi. \v 51 Ĩgʉ̃ opʉ goejagʉ ĩgʉ̃rẽ moãboegʉ ñerõ irideare pégʉ, ĩgʉ̃rẽ bʉro wajamoãgʉkumi. Irasirigʉ irigatorikʉrãrẽ béorogue ĩgʉ̃rẽ béogʉkumi. Iroguere ĩgʉ̃ bʉro pũrĩsũgʉ̃ ĩgʉ̃ya guikare kũrĩduútú oregʉkumi, ãrĩmi Jesús. \c 25 \s1 Jesús pe mojõmarã maamarã nome keori merã buedea \p \v 1 Pʉrʉ Jesús dupaturi keori merã gʉare ãsũ ãrĩ buemi doja: \p —Marĩpʉ ʉ̃mʉgasigue ããrĩgʉ̃́ ĩgʉ̃yarãrẽ doreri ãsũ ããrã. Pe mojõmarã nóome ããrĩkuma. Su ñami ĩgʉ̃sãya sĩãgori duparu merã mojõsiadire bokatĩrĩrã waakuma. \v 2 Su mojõmarã nome sĩãgori duparu ĩgʉ̃sã ãĩaburire õãrõ ãmuyubirikuma. Gajerã su mojõmarã nome gapʉ ĩgʉ̃sã ãĩaburire õãrõ ãmuyukuma. \v 3 Ãmuyumerã nome ĩgʉ̃sãya sĩãgori duparure ãĩakererã, ĩgʉ̃sã gorawayuburire ʉye ãĩabirikuma. \v 4 Ãmuyurã nome gapʉ ĩgʉ̃sãya sĩãgori duparure ãĩ, gaji ʉye ĩgʉ̃sã gorawayuburire ãĩakuma. \v 5 Irasirirã, mojõsiadi mata ejabirimakʉ̃, ĩgʉ̃sãrẽ wʉja ejamakʉ̃ kãrĩakõãkuma. \v 6 Pʉrʉ ñami deko ããrĩmakʉ̃, gajerã masaka: “Mojõsiadi aarisiami. Ĩgʉ̃rẽ bokatĩrĩrã aarika!” ãrĩ gainímakʉ̃ pékuma. \v 7 Ĩgʉ̃sã gainímakʉ̃ pérã, yobe, ĩgʉ̃sãya sĩãgori duparure ãmukuma. \v 8 Ʉye gorawayuburire ãĩabiranerã nome gapʉ, gajerã gaji ʉye ãĩãnerã nomerẽ ãsũ ãrĩkuma: “Gʉaya sĩãgori duparu yariro yáa. Irasirirã mérõgã mʉsãya ʉyere gʉadere sĩka!” ãrĩ sẽrẽadikuma. \v 9 Ãmuyuanerã nome gapʉ ãsũ ãrĩ yʉjʉkuma: “Gʉaya ʉye mʉsãrẽ sĩmakʉ̃, mʉsãrẽ, gʉadere ejabiribokoa. Irasirirã ʉye duarã pʉro mʉsã basi wajarirã waaka!” ãrĩkuma. \v 10 Irasirirã ãmuyubiranerã nome ʉye wajarirã waakõãkuma. Ĩgʉ̃sã waadero pʉrʉ, mojõsiadi ejakumi. Ĩgʉ̃ ejamakʉ̃ ĩãrã, ãmuyuanerã nome gapʉ ĩgʉ̃rẽ bokatĩrĩkuma. Irasirirã ĩgʉ̃ merã bosenʉ iriri wiigue ĩãrã ñajãkõãkuma. Ĩgʉ̃sã ñajãperemakʉ̃, iri wii marã disipʉrore biakõãkuma. \v 11 Pʉrʉgue ãmuyubiranerã nome gapʉ ejakuma. “Gʉa Opʉ, gʉadere tũpãsóoka!” ãrĩkuma. \v 12 Ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, mojõsiadi ãsũ ãrĩ yʉjʉkumi: “Diayeta yʉ mʉsãrẽ masĩbea”, ãrĩkumi ĩgʉ̃sã nomerẽ, ãrĩ weremi Jesús. \p \v 13 Irasũ ãrĩ odo, gʉare ãrĩmi: \p —Yʉ ããrĩpererã tĩ́gʉ̃ dupaturi aariburinʉrẽ, iri horadere neõ masĩbea mʉsã. Irasirirã ãmuyunerã nome mojõsiadire bokatĩrĩrã waamurã ĩgʉ̃sãya sĩãgori duparure ãmuyuderosũ mʉsãde yʉ aariburire õãrõ ãmuyuka! ãrĩmi Jesús. \s1 Jesús sugʉ opʉ ĩgʉ̃rẽ moãboerãrẽ niyeru sĩrĩ keori merã buedea \p \v 14 Irasũ ãrĩ odo, gaji keori merã gʉare ĩgʉ̃ buerãrẽ buenemomi doja: \p —Marĩpʉ ĩgʉ̃yarãrẽ doregʉ, sugʉ wii opʉ irirosũ ããrĩ́mi. Wii opʉ gaji nikũgue waabu, ĩgʉ̃rẽ moãboerãrẽ siiu, ĩgʉ̃ya niyerure koredoregʉ píkumi. \p \v 15 ’Irasirigʉ, ĩgʉ̃sãrẽ: “Õõpã merã wajatanemorãkuma”, ãrĩ ĩãmasĩsĩã, ĩgʉ̃ya niyeru wajapari tirire dʉkawakumi. Sugʉre su mojõma tiri, gajigʉre pe ti, gajigʉre su ti sĩkumi. Ĩgʉ̃sãrẽ sĩ odo, waakõãkumi. \v 16 Irasirigʉ su mojõma tiri opagʉ, mata iri tiri merã gajino wajari, dua, gaji su mojõma tiri wajatanemokumi. Irasirigʉ pe mojõma tiri opakumi. \v 17 Pe ti opagʉde irasũta gaji pe ti wajatanemokumi. Irasirigʉ wapikʉri tiri opakumi. \v 18 Su ti opagʉ gapʉ yebague gobe má, iri gobegue ĩgʉ̃ opʉ sĩadea tire yáapíkõãkumi. \p \v 19 ’Yoadero pʉrʉ, wii opʉ goekumi. Goeja, ĩgʉ̃ya niyeru tiri merã ĩgʉ̃sã wajatanemodeare ãmubu, ĩgʉ̃rẽ moãboerãrẽ siiukumi. \v 20 Irasirigʉ su mojõma tiri sĩsũdi ĩgʉ̃ opʉ pʉrogue eja, pe mojõma tiri ĩgʉ̃rẽ wiakumi. “Yʉ opʉ, su mojõma tiri yʉre sĩbʉ mʉ”, ãrĩkumi. “Ĩãka! Iri tiri merã gaji su mojõma tiri wajatanemobʉ”, ãrĩkumi ĩgʉ̃ opʉre. \v 21 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, ĩgʉ̃ opʉ ãrĩkumi: “Õãgoráa. Mʉ yʉre moãboegʉ õãgʉ̃ ããrã. Yʉ dorederosũta yʉ mérõgã mʉrẽ pídea merã õãrõ iriyo. Irasirigʉ wári yaare koredoregʉ pígʉra. Yʉ merã ããrĩgʉ̃́, ʉsʉyari merã ããrĩka!” ãrĩkumi ĩgʉ̃ opʉ ĩgʉ̃rẽ. \v 22 Pʉrʉ pe ti sĩsũdide ĩgʉ̃ opʉ pʉrogue eja, ĩgʉ̃rẽ ãsũ ãrĩkumi: “Yʉ opʉ, pe ti yʉre sĩbʉ mʉ. Ĩãka! Iri tiri merã gaji pe ti wajatanemobʉ”, ãrĩkumi. \v 23 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, ĩgʉ̃ opʉ ãrĩkumi: “Õãgoráa. Mʉ yʉre moãboegʉ õãgʉ̃ ããrã. Yʉ dorederosũta yʉ mérõgã mʉrẽ pídea merã õãrõ iriyo. Irasirigʉ wári yaare koredoregʉ pígʉra. Yʉ merã ããrĩgʉ̃́, ʉsʉyari merã ããrĩka!” ãrĩkumi ĩgʉ̃ opʉ ĩgʉ̃rẽ. \p \v 24 Pʉrʉ su ti sĩsũdi gapʉ, ĩgʉ̃ opʉ pʉrogue eja, ĩgʉ̃rẽ ãsũ ãrĩkumi: “Yʉ opʉ, mʉrẽ moãboerãrẽ bʉro turaro merã moãdoregʉ ããrã. Mʉ basi moãbirikeregʉ, ĩgʉ̃sãrẽ oterire otedore, ĩgʉ̃sãrẽ oteri dʉkare seadore, irire mʉ basita opáa. Mʉrẽ moãboerãya moãrĩ merã wajatarire mʉ basita opáa. Irire masĩa yʉ. \v 25 Irasirigʉ mʉrẽ güigʉ, yebague gobe má, iri gobegue mʉya niyeru tire yáapíkõãbʉ. Ĩãka! I ti ããrã mʉya niyeru ti”, ãrĩkumi ĩgʉ̃ opʉre. \p \v 26 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, ĩgʉ̃ opʉ ãrĩkumi: “Mʉ yʉre moãboegʉ ñegʉ̃ ããrã. Térikʉgʉ ããrã. Mʉ yʉre ãsũ ãrã: ‘Mʉ basi moãbirikeregʉ, mʉrẽ moãboerãrẽ oterire otedore, ĩgʉ̃sãrẽ oteri dʉkare seadore, irire mʉ basita opáa. Mʉrẽ moãboerãya moãrĩ merã wajatarire mʉ basita opáa. Irire masĩa yʉ’, ãrã mʉ yʉre. \v 27 Mʉ irasũ ãrĩgʉ̃, ¿nasirigʉ, yʉ mʉrẽ sĩdea tire niyeru duripíri wiigue duripíbiriri? Irogue duripímakʉ̃, i wii moãrã iri ti merã wáro wajatanemobosabokuma mʉrẽ. Irasirigʉ, yʉ goejamakʉ̃, mʉ yʉre ĩgʉ̃sã iriri merã wajatanemobosadeare wiaboakuyo”, ãrĩkumi ĩgʉ̃ opʉ ĩgʉ̃rẽ. \v 28 Irasũ ãrĩ odo, gajerãrẽ irogue ããrĩrã́rẽ ãrĩkumi: “Ĩgʉ̃rẽ niyeru tire ẽma, pe mojõma tiri opagʉ gapʉre sĩka! \v 29 Sugʉ wári opagʉ sĩnemosũgʉkumi. Irasirigʉ ĩgʉ̃ wári opadero nemorõ opagʉkumi. Gajigʉ opabi ĩgʉ̃ mérĩgã opadideare ẽmapeokõãsũgʉkumi. \v 30 Ĩĩ yʉre moãboegʉ keoro iribire naĩtĩãrõgue béokõãka! Iroguere bʉro pũrĩsũgʉ̃ ĩgʉ̃ya guikare kũrĩduútú oregʉkumi”, ãrĩkumi ĩgʉ̃sã opʉ, ãrĩ weremi Jesús. \s1 Jesús i ʉ̃mʉ marãrẽ wajamoãburire weredea \p \v 31 Irasũ ãrĩ odo, gʉare ãrĩnemomi: \p —Yʉ ããrĩpererã tĩ́gʉ̃, ããrĩpererã yʉre wereboerã merã i ʉ̃mʉ marãrẽ doregʉ aarigʉ́, gosewasiriri merã Opʉ doarogue doagʉkoa. \v 32 Yʉ irogue doamakʉ̃, yʉre wereboerã ããrĩpereri buri marã masakare yʉ diaye neeõrãkuma. Ĩgʉ̃sãrẽ neeõ odomakʉ̃, sugʉ ejorã koregʉ ovejare, cabrare boje dʉkawanúrõsũ yʉ ĩgʉ̃sãrẽ dʉkawanúgʉkoa. \v 33 Yʉre bʉremurãrẽ oveja irirosũ ããrĩrã́rẽ yʉ diaye gapʉ núgʉkoa. Yʉre bʉremumerãrẽ cabra irirosũ ããrĩrã́rẽ yʉ kúgapʉ núgʉkoa. \v 34 Yʉ irasiriadero pʉrʉ, yʉ ããrĩpererã Opʉ, yʉ diaye gapʉ nírãrẽ ãsũ ãrĩ weregʉkoa: “Yʉpʉ mʉsãrẽ õãrõ irisiami. I ʉ̃mʉrẽ irigʉgueta mʉsãya ããrĩburire ĩgʉ̃yarãrẽ doreroguere ãmuyusiami. Irasirirã ĩgʉ̃ merã ããrĩrã́ aarika! \v 35 Yʉ ʉaboamakʉ̃ ĩãrã, mʉsã yʉre baari ejobʉ. Yʉ ñemesibumakʉ̃, mʉsã yʉre iiríri tĩãbʉ. Yʉ mʉsã pʉro gãmeñajãgʉ̃ ejamakʉ̃, yʉre kãrĩrõ wayubʉ. \v 36 Surí marĩgʉ̃ yʉ ããrĩmakʉ̃ ĩãrã, mʉsã yʉre suríre sãbʉ. Pũrĩrikʉmakʉ̃, mʉsã yʉre ĩãrã ejabʉ. Peresugue yʉ ããrĩmakʉ̃dere yʉre ĩãrã ejabʉ”, ãrĩgʉkoa. \v 37 Yʉ irasũ ãrĩmakʉ̃ pérã, yʉ diaye gapʉ nírã Yʉpʉ: “Õãrã, waja opamerã ããrĩ́ma”, ãrĩ ĩãnerã yʉre sẽrẽñarãkuma: “Gʉa Opʉ, ¿naásũ ããrĩmakʉ̃, mʉ ʉaboamakʉ̃ gʉa mʉrẽ baari ejori? ¿Naásũ ããrĩmakʉ̃, mʉ ñemesibumakʉ̃ mʉrẽ iiríri tĩãrĩ? \v 38 ¿Naásũ ããrĩmakʉ̃, mʉ gʉa pʉro gãmeñajãgʉ̃ ejamakʉ̃, kãrĩrõ wayuri? ¿Naásũ ããrĩmakʉ̃, mʉ surí marĩgʉ̃ ããrĩmakʉ̃ gʉa mʉrẽ surí sãrĩ? \v 39 ¿Naásũ ããrĩmakʉ̃, mʉ pũrĩrikʉmakʉ̃, o peresugue mʉ ããrĩmakʉ̃dere gʉa mʉrẽ ĩãrã ejari?” ãrĩrãkuma yʉre. \v 40 Ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, yʉ ããrĩpererã Opʉ, ĩgʉ̃sãrẽ ãsũ ãrĩ yʉjʉgʉkoa: “Diayeta mʉsãrẽ werea. Mʉsã sugʉ yaarã watopegue ããrĩpererã nemorõ ubu ããrĩgʉ̃́rẽ õãrõ irirã, yʉreta õãrõ irirã iribʉ”, ãrĩgʉkoa ĩgʉ̃sãrẽ. \p \v 41 ’Ĩgʉ̃sãrẽ irasũ ãrĩ odo, yʉ kúgapʉ nírãrẽ ãsũ ãrĩ weregʉkoa: “Yʉpʉ wajamoãsũmurã ããrã mʉsã. Yʉ pʉrore wirika! Perebiri peamegue waaka! Yʉpʉ iri peamerẽ wãtẽa opʉ, ĩgʉ̃yarã merã ããrĩburore ãmuyusiami. \v 42 Yʉ ʉaboamakʉ̃ ĩãrã, mʉsã yʉre baari ejobiribʉ. Yʉ ñemesibumakʉ̃, mʉsã yʉre iiríri tĩãbiribʉ. \v 43 Yʉ mʉsã pʉro gãmeñajãgʉ̃ ejamakʉ̃, yʉre kãrĩrõ wayubiribʉ. Surí marĩgʉ̃ yʉ ããrĩmakʉ̃, mʉsã yʉre surí sãbiribʉ. Yʉ pũrĩrikʉmakʉ̃, peresugue yʉ ããrĩmakʉ̃dere mʉsã yʉre ĩãrã ejabiribʉ”, ãrĩgʉkoa ĩgʉ̃sãrẽ. \v 44 Yʉ irasũ ãrĩmakʉ̃ pérã, ĩgʉ̃sã yʉre sẽrẽñarãkuma: “Gʉa Opʉ, ¿naásũ ããrĩmakʉ̃, mʉ ʉaboamakʉ̃, ñemesibumakʉ̃, gʉa pʉro gãmeñajãgʉ̃ ejamakʉ̃, surí opabirimakʉ̃, pũrĩrikʉmakʉ̃, peresugue mʉ ããrĩmakʉ̃ gʉa mʉrẽ iritamubiriri?” ãrĩrãkuma yʉre. \v 45 Ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩmakʉ̃, yʉ ããrĩpererã Opʉ ĩgʉ̃sãrẽ ãsũ ãrĩ weregʉkoa: “Diayeta mʉsãrẽ werea. Mʉsã sugʉ yaarã watopegue ããrĩpererã nemorõ ubu ããrĩgʉ̃́rẽ iritamumerã, yʉreta iritamumerã iribʉ”, ãrĩgʉkoa ĩgʉ̃sãrẽ. \v 46 Pʉrʉ ĩgʉ̃sã perebiri peamegue wajamoãsũrãkuma. Yʉpʉ: “Õãrã, waja opamerã ããrĩ́ma”, ãrĩ ĩãnerã gapʉ ĩgʉ̃ pʉrogue perebiri okarire oparãkuma, ãrĩ weremi Jesús. \c 26 \s1 Oparã Jesúre ñeãburire ãmudea \r (Mr 14.1-2; Lc 22.1-2; Jn 11.45-53) \p \v 1 Jesús iri ããrĩpererire bue odo, gʉare ĩgʉ̃ buerãrẽ ãrĩmi: \p \v 2 —Penʉ dʉyáa, pascua bosenʉ ejaburo. Irire mʉsã masĩa. Iri bosenʉ ããrĩmakʉ̃, yʉ ããrĩpererã tĩ́gʉ̃rẽ ñeã, oparãguere wiarãkuma, curusague pábiatú wẽjẽdoremurã, ãrĩmi. \p \v 3 Iripoere paía oparã, Moisés gojadeare buerimasã, judío masaka mʉrãde Caifás paía opʉya wii disipʉroma yebague nerẽñurã. \v 4 Irogue nerẽrã, ĩgʉ̃sã Jesúre ãrĩgatori merã ñeã, wẽjẽburire ãmuñurã. \p \v 5 Irire ãmurã́: \p —Bosenʉ ããrĩmakʉ̃, ĩgʉ̃rẽ ñeãbirikõãrã! Masaka marĩ merã guarã, marĩrẽ gainí turibokuma, ãrĩñurã. \s1 Sugo nomeõ Jesúre sʉ̃rõrĩ piupeodea \r (Mr 14.3-9; Jn 12.1-8) \p \v 6 Ĩgʉ̃sã ĩgʉ̃rẽ wẽjẽburire ãmuripoere Jesús Betania wãĩkʉri makãgue Simón kãmi boadiya wiigue ããrĩmí. \v 7 Irogue ĩgʉ̃ ããrĩmakʉ̃, sugo nomeõ suru sʉ̃rõdiru opago, Jesús pʉro ejamo. Igo opadiru “alabastro” wãĩkʉri ʉ̃tãye merã iridiru, sʉ̃rõrĩ wajapari opadiru ããrĩbʉ́. Jesús baa doaníripoe ĩgʉ̃ya dipurure iri sʉ̃rõrĩrẽ piupeomo. \v 8 Igo irasũ piupeomakʉ̃ ĩãrã, gʉa Jesús buerã guarã ãsũ ãrĩbʉ: \p —¿Nasirigo igo irire irasiriwasiribéokõãrĩ? \v 9 Iri sʉ̃rõrĩrẽ duago, wáro niyerure wajataboakumo. Iri niyeru merã boporãrẽ iritamuboakumo, ãrĩbʉ. \p \v 10 Jesús, gʉa irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, gʉare ãrĩmi: \p —¿Nasirirã igore garibori mʉsã? Ire yʉre irasirigo, õãrĩrẽ irigo yámo. \v 11 Boporã mʉsã watopeguere ããrĩníkõãrãkuma. Yʉ tamerãrẽ mʉsã merã ããrĩnímakʉ̃ ĩãbirikoa. \v 12 Igo i sʉ̃rõrĩ yʉre piupeogo, yaa dupʉre ĩgʉ̃sã yʉre yáaburo dupuyuro ãmuyugo irirosũ irigo yámo. \v 13 Diayeta mʉsãrẽ werea. Marĩpʉ masakare tauri kerere wererã ããrĩperero i ʉ̃mʉgue waagorenarã, igo yʉre irideadere gajerãrẽ wererãkuma, igore gũñaburo, ãrĩrã, ãrĩmi Jesús gʉare. \s1 Judas Iscariote Jesúre wẽjẽdʉarãguere ĩgʉ̃rẽ ĩmuburire ãmudea \r (Mr 14.10-11; Lc 22.3-6) \p \v 14 Jesús irasũ ãrãdero pʉrʉ, sugʉ gʉa Jesús buerã pe mojõma pere su gubu peru pẽrẽbejarã watopemʉ Judas Iscariote wãĩkʉgʉ paía oparã merã werenígʉ̃ waayupʉ. \v 15 Ĩgʉ̃sãrẽ ãrĩyupʉ: \p —Yʉ Jesúre mʉsãrẽ wiamakʉ̃, ¿noópã niyeru wajarirãkuri yʉre? ãrĩyupʉ. \p Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pérã, ĩgʉ̃rẽ treinta niyeru tiri plata merã iridea tirire wajariñurã. \v 16 Ĩgʉ̃sã wajarimakʉ̃, Judas: “¿Naásũ ããrĩmakʉ̃ ĩgʉ̃sãrẽ yʉ Jesúre wiamakʉ̃ õãkuri?” ãrĩ gũñayupʉ. \s1 Jesús ĩgʉ̃ buerã merã baatũnudea \r (Mr 14.12-25; Lc 22.7-23; Jn 13.21-30; 1 Co 11.23-26) \p \v 17 Pʉrʉ pã́ wemasãrĩ morẽña marĩrĩ baari bosenʉ pʉroririnʉ ããrĩmakʉ̃, gʉa Jesús buerã ĩgʉ̃ pʉrogue waa, ĩgʉ̃rẽ sẽrẽñabʉ: \p —¿Noógue mʉ pascua bosenʉ baaburire ãmumakʉ̃ gããmekuri? ãrĩbʉ. \p \v 18 Ĩgʉ̃ gʉare ãrĩmi: \p —Jerusalẽ́gue waaka! Iro mʉsã bokajagʉre ãsũ ãrĩka: “Gʉare buegʉ mʉrẽ ãsũ ãrĩ weredoreami: ‘Yʉ ñerõ tariburo mérõgã dʉyáa. Pascua bosenʉ ããrĩmakʉ̃, yʉ buerã merã mʉya wiigue baagʉkoa’, ãrãmi”, ãrĩka! ãrĩmi Jesús. \p \v 19 Irasirirã, pascua bosenʉ ããrĩmakʉ̃, Jesús doreaderosũta gʉa baaburire ãmunerã ããrĩmá. \p \v 20 Naĩmejãripoe Jesús gʉa ĩgʉ̃ buerã pe mojõma pere su gubu peru pẽrẽbejarã merã baa doaními. \v 21 Gʉa baaripoe gʉare ãrĩmi: \p —Diayeta mʉsãrẽ werea. Sugʉ mʉsã watope ããrĩgʉ̃́ yʉre wẽjẽdʉarãguere yʉre ĩmugʉkumi, ãrĩmi. \p \v 22 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pérã, gʉa bʉro bʉjawereri merã sugʉno dita ĩgʉ̃rẽ sẽrẽñayobʉ: \p —Gʉa Opʉ, ¿yʉ ããrĩ́rĩ mʉrẽ ĩmubu? ãrĩbʉ. \p \v 23 Gʉa irasũ ãrĩ sẽrẽñamakʉ̃, gʉare yʉjʉmi: \p —Yʉ merã i pare pã́ yosa baagʉta ããrĩ́mi yʉre wẽjẽdʉarãguere yʉre ĩmubu. \v 24 Marĩpʉya werenírĩ gojadea pũgue gojaderosũta yʉ ããrĩpererã tĩ́gʉ̃rẽ waaró yáa. Yʉre ĩmubu gapʉre ñetariro waarokoa. Ĩgʉ̃ deyoabirimakʉ̃ õãboyo, ãrĩmi Jesús. \p \v 25 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃, Judas Jesúre wẽjẽdʉarãguere ĩgʉ̃rẽ ĩmubu sẽrẽñami: \p —Gʉare buegʉ, ¿yʉ mʉrẽ ĩmubu ããrĩ́rĩ? ãrĩmi. \p Jesús ĩgʉ̃rẽ yʉjʉmi: \p —Ʉ̃́ʉ̃, mʉta ããrã, ãrĩmi. \p \v 26 Irasũ ãrĩ odo, gʉa baaripoe Jesús pã́rẽ ãĩ, Marĩpʉre: “Mʉrẽ ʉsʉyari sĩa”, ãrĩ, pã́rẽ pea, gʉare ĩgʉ̃ buerãrẽ ãsũ ãrĩ gueremi: \p —Ire baaka! Yaa dupʉ ããrã, ãrĩmi. \p \v 27 Pʉrʉ iiríripare ãĩ, Marĩpʉre: “Mʉrẽ ʉsʉyari sĩa”, ãrĩ, gʉare iripare sĩu, ãsũ ãrĩmi: \p —Mʉsã ããrĩpererã ire iiríka! \v 28 I yaa dí ããrã. Yʉ boagʉ, dí béori merã wárã masaka ñerõ iridea wajare wajaribosagʉkoa. Irasirigʉ yaa dí béori merã Yʉpʉ ĩgʉ̃sãrẽ: “Õãrõ irigʉra”, ãrĩdeare iriyuwarikʉgʉkumi. Irasirigʉ ĩgʉ̃sã ñerõ irideare kãtigʉkumi. \v 29 Mʉsãrẽ werea. Igui dekore marĩ dapora iirírosũ yʉ dupaturi neõ iirínemobirikoa. Pʉrʉ Yʉpʉ ĩgʉ̃yarãrẽ dorerogue mʉsã merã maama igui dekore iirígʉkoa, ãrĩmi Jesús gʉare. \s1 Jesús Pedrore: “Yʉre masĩkeregʉ: ‘Masĩbea’, ãrĩgʉkoa”, ãrĩ weredea \r (Mr 14.26-31; Lc 22.31-34; Jn 13.36-38) \p \v 30 Pʉrʉ Marĩpʉre bayapeo odo, gʉa iri wiigue ããrãnerã wiria, Olivos wãĩkʉri buúrugue waabʉ. \v 31 Irogue ejagʉ, Jesús gʉare ãrĩmi: \p —Dapagã ñami mʉsã ããrĩpererã gũñaturaro marĩrõ yʉre béowãgãpereakõãrãkoa. Mʉsã irasiriburire Marĩpʉya werenírĩ gojadea pũgue ãsũ ãrĩ gojasũdero ããrĩbʉ́: “Yʉ oveja koregʉre wẽjẽmakʉ̃ irigʉkoa. Irasirimakʉ̃, ĩgʉ̃yarã oveja ũmawasiriakõãrãkuma”, ãrĩ gojasũdero ããrĩbʉ́. \v 32 Yʉ boadigue masãdero pʉrʉ, mʉsã dupuyuro Galileague waadupuyugʉkoa, ãrĩmi gʉare. \p \v 33 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, Pedro ãsũ ãrĩ yʉjʉmi: \p —Gajerã ããrĩpererã mʉrẽ béowãgãkerepʉrʉ, yʉ gapʉ mʉrẽ neõ béowãgãbirikoa, ãrĩmi. \p \v 34 Jesús Pedrore ãrĩmi: \p —Diayeta mʉrẽ werea. Dapagã ñami ãgãbo wereburo dupuyuro mʉ yʉre masĩkeregʉ, ʉrea gajerãrẽ: “Masĩbea”, ãrĩgatogʉkoa, ãrĩmi. \p \v 35 Pedro ĩgʉ̃rẽ ãrĩmi: \p —Yʉ mʉ merã boabu ããrĩkeregʉ: “Masĩbea”, ãrĩgatobirikoa, ãrĩmi. \p Ããrĩpererã gʉa ĩgʉ̃ buerã, Pedro ĩgʉ̃ ãrĩrõsũta ãrĩbʉ Jesúre. \s1 Jesús Getsemanígue Marĩpʉre sẽrẽdea \r (Mr 14.32-42; Lc 22.39-46) \p \v 36 Pʉrʉ Jesús gʉa ĩgʉ̃ buerã merã waa, Getsemaní wãĩkʉrogue eja, gʉare ãrĩmi: \p —Õõta doaka mʉsã dapa! Sõõgue Marĩpʉre sẽrẽgʉ̃ waagʉ́ yáa, ãrĩmi. \p \v 37 Irasũ ãrĩ odo, Pedrore, Zebedeo pũrã pẽrãguereta siiuwãgãmi. Ĩgʉ̃ bʉro gũñarikʉ, bʉjawereyupʉ. \v 38 Irasũ bʉjaweregʉ, ĩgʉ̃ siiuwãgãnerãrẽ ãrĩyupʉ: \p —Bʉro bʉjawereri merã kõmoma goero péñakoa. Õõta dujaka! Mʉsãde yʉ kãrĩberosũta kãrĩmerãta yʉre yúka! ãrĩyupʉ. \p \v 39 Irasũ ãrĩ odo, yoaweyaro waanemo, yebague ĩgʉ̃ya diapure moomejã, Marĩpʉre ãsũ ãrĩ sẽrẽyupʉ: \p —Aʉ, yʉ ñerõ tariburire taudʉagʉ taumasĩa. Yʉ irasũ ãrĩkerepʉrʉ, yʉ gããmerõsũ iribirikõãka! Mʉ gããmerõsũ gapʉ yʉre waaburo, ãrĩyupʉ. \p \v 40 Irasũ ãrĩ sẽrẽ odo, ʉrerã ĩgʉ̃ buerã pʉrogue ejagʉ, ĩgʉ̃sã kãrĩrãrẽ bokaja, Pedrore ãrĩyupʉ: \p —¿Nasirirã su horanogãgora mʉsã yʉre kãrĩmerãta yúmasĩberi? \v 41 Kãrĩmerãta! Marĩpʉre sẽrẽka, wãtĩ ãrĩmesãrĩrẽ iribokoa, ãrĩrã! Mʉsã gũñarĩ merã õãrĩrẽ iridʉadáa. Irire iridʉakererã, bokatĩũbea, ãrĩyupʉ. \p \v 42 Irasũ ãrĩ odo, dupaturi waa, Marĩpʉre sẽrẽyupʉ doja: \p —Aʉ, i yʉ ñerõ tariburire taudʉabi, mʉ gããmerõsũ irika! ãrĩyupʉ. \p \v 43 Pʉrʉ ĩgʉ̃ buerã ʉrerã pʉro dupaturi ejagʉ, kãrĩrãrẽta bokajayupʉ doja. Ĩgʉ̃sãrẽ wʉja pũrĩtariyuro. \v 44 Ĩgʉ̃sãrẽ ĩãkõã, dupaturi Marĩpʉre sẽrẽgʉ̃ waayupʉ doja. Ĩgʉ̃ sẽrẽaderosũta sẽrẽyupʉ. \v 45 Pʉrʉ ĩgʉ̃sã pʉro eja, ãrĩyupʉ: \p —¿Mʉsã siuñajã, kãrĩrã yári dapa? Yʉre ããrĩpererã tĩ́gʉ̃rẽ ñerãguere ĩgʉ̃sã wiari hora ejasiáa. \v 46 Wãgãnʉgãka! Náka, waarã́! Yʉre wẽjẽdʉarãguere yʉre ĩmubu aarisiami, ãrĩyupʉ Jesús. \s1 Jesúre ñeãwãgãdea \r (Mr 14.43-50; Lc 22.47-53; Jn 18.2-11) \p \v 47 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩ wereripoe Judas, gʉa Jesús buerã pe mojõma pere su gubu peru pẽrẽbejarã watopemʉ ããrãdi ejami. Wárã masaka sareri majĩrĩ, yukʉ dʉkari oparã ĩgʉ̃ merã ejama. Ĩgʉ̃sã paía oparã, judío masaka mʉrã ĩgʉ̃sã iriuanerã ããrĩmá. \v 48 Ĩgʉ̃sã ejaburi dupuyuro Judas ĩgʉ̃sãrẽ Jesúre ĩmubu ãsũ ãrĩ weredi ããrĩmí: “Yʉ ĩgʉ̃ya wayupãrã mimigʉ̃ta ããrĩgʉkumi. Ĩgʉ̃rẽ ñeãka!” ãrĩdi ããrĩmí. \v 49 Irasirigʉ Jesús pʉro ejagʉ, ĩgʉ̃rẽ ãrĩmi: \p —Gʉare buegʉ, ¿ããrĩ́rĩ mʉ? ãrĩ, ĩgʉ̃ya wayupãrãrẽ mimimi. \p \v 50 Ĩgʉ̃ irasirimakʉ̃ ĩãgʉ̃, Jesús ĩgʉ̃rẽ ãrĩmi: \p —Yʉ merãmʉ, ¿nasirigʉ aarigʉ́ iriari? Mʉ irigʉra, ãrãdeare irika! ãrĩmi. \p Irasirirã masaka Jesús pʉro eja, ĩgʉ̃rẽ ñeãwãgãkõãma. \p \v 51 Ĩgʉ̃sã ĩgʉ̃rẽ ñeãwãgãripoe sugʉ ĩgʉ̃ buegʉ ĩgʉ̃ya sareri majĩrẽ tʉ̃ãwea ãĩ, paía opʉre moãboegʉya gãmipũrẽ dititá dijukõãmi. \v 52 Ĩgʉ̃ irasirimakʉ̃ ĩãgʉ̃, Jesús gapʉ ĩgʉ̃rẽ ãrĩmi: \p —Mʉya sareri majĩrẽ duripíkõãka! Sareri majĩ merã gajerã merã gãmewẽjẽrãno, sareri majĩ merãta wẽjẽsũrãkuma. \v 53 ¿Mʉsã masĩberi? Yʉpʉre yʉ sẽrẽmakʉ̃, daporata ĩgʉ̃rẽ wereboerãrẽ pe mojõma pere su gubu peru pẽrẽbejari burigora yʉre iritamumurãrẽ iriubokumi. \v 54 Yʉ sẽrẽmakʉ̃, Marĩpʉya werenírĩ gojadea pũgue gojaderosũ waabiribokoa, ãrĩmi Jesús. \p \v 55 Irasũ ãrĩ odo, masakare ãrĩmi: \p —¿Nasirirã sareri majĩrĩ merã, yukʉ dʉkari merã sugʉ yajarimasʉ̃rẽ ñeãrã aarirã́ irirosũ yʉre ñeãrã aaríri? Ʉ̃mʉrikʉ Marĩpʉya wiigue yʉ mʉsãrẽ bue doanímakʉ̃, mʉsã yʉre neõ ñeãbiribʉ. \v 56 Daporare i ããrĩpereri mʉsã yʉre irasirirã, Marĩpʉya kerere weredupuyunerã gojaderosũta irirã yáa, ãrĩmi Jesús. \p Ĩgʉ̃rẽ ñeãmakʉ̃ ĩãrã, gʉa ĩgʉ̃ buerã ĩgʉ̃rẽ sugʉreta ũmaweonúwãgãkõãbʉ. \s1 Jesúre oparã pʉrogue ãĩadea \r (Mr 14.53-65; Lc 22.54-55, 63-71; Jn 18.12-14, 19-24) \p \v 57 Irasirirã Jesúre ñeãnerã paía opʉ Caifáya wiigue ãĩãñurã. Iri wiiguere Moisés gojadeare buerimasã, judío masaka mʉrãde nerẽsiañurã. \v 58 Pedro gapʉ yoaweyaro Jesúre tʉyañajãa, Caifáya wii disipʉro ñajãrõma yebague eja, Marĩpʉya wiire korerã surara merã doayupʉ. “¿Naásũ iriyuwarikʉrãkuri?” ãrĩgʉ̃, irogue ĩã doaníyupʉ. \p \v 59 Paía oparã, judío masaka mʉrã, ããrĩpererã oparã irogue nerẽanerã Jesúre ãrĩgatori merã weresãmurãrẽ ãmarã́ iriñurã ĩgʉ̃rẽ wẽjẽmurã. \v 60 Ĩgʉ̃sã pʉrogue wárã masaka ãrĩgatori merã ĩgʉ̃rẽ weresãrã ejakererã: “Ĩgʉ̃ i ñerõ iridea waja boaburo”, ãrĩ weresãrĩrẽ neõ bokabiriñurã. Pʉrʉ gajerã pẽrã ĩgʉ̃rẽ ãrĩgatori merã weresãrã ejañurã. \p \v 61 Ãsũ ãrĩñurã: \p —Ĩĩ ãsũ ãrĩmi: “Marĩpʉya wiire béomasĩa. Ʉrenʉ waaró merãta iri wiire dupaturi iri odomasĩa”, ãrĩmi, ãrĩñurã. \p \v 62 Ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, paía opʉ wãgãnʉgã, Jesúre ãrĩyupʉ: \p —¿Ĩgʉ̃sãrẽ yʉjʉberi mʉ? ¿Nasirirã mʉrẽ irasũ ãrĩ weresãrĩ? ãrĩyupʉ. \p \v 63 Jesús gapʉ yʉjʉbiriyupʉ. Ĩgʉ̃ yʉjʉbirimakʉ̃ ĩãgʉ̃, paía opʉ ĩgʉ̃rẽ ãrĩyupʉ: \p —Marĩpʉ okanígʉ̃ péuro diaye wereka! ¿Mʉta ããrĩ́rĩ, Cristo Marĩpʉ magʉ̃? ãrĩyupʉ. \p \v 64 Jesús ĩgʉ̃rẽ ãrĩyupʉ: \p —Ĩgʉ̃ta ããrã mʉ ãrĩrõsũta. Idere mʉsãrẽ werea. Pʉrʉ yʉ ããrĩpererã tĩ́gʉ̃rẽ Yʉpʉ turagʉ diaye gapʉ doamakʉ̃ ĩãrãkoa. Ʉ̃mʉgasima mikãyebori weka yʉ aarimakʉ̃dere ĩãrãkoa, ãrĩyupʉ. \p \v 65 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, paía opʉ ĩgʉ̃ guarire ĩmugʉ̃, ĩgʉ̃ya surírore tʉ̃ãyegue, ãsũ ãrĩyupʉ: \p —Ĩĩ irasũ ãrĩ werenígʉ̃, Marĩpʉre ñerõ ãrĩgʉ̃ yámi. ¿Nasirimurã gajerã ĩgʉ̃rẽ weresãrĩrẽ neõ pénemobokuri marĩ? Mʉsã, ĩgʉ̃ basita Marĩpʉre ñerõ ãrĩrĩrẽ pésiáa. \v 66 ¿Naásũ gũñarĩ? ãrĩyupʉ. \p —Marĩpʉre ĩgʉ̃ ñerõ ãrĩrĩ waja boaburo, ãrĩ yʉjʉñurã. \p \v 67 Irasũ ãrĩ odo, ĩgʉ̃ diapure síku eotú, ĩgʉ̃rẽ doteñurã. Gajerã ĩgʉ̃ya diapure pá, \v 68 ãsũ ãrĩñurã: \p —Mʉ Cristo ããrĩgʉ̃́, ãrĩbokaka: “¿Noã mʉrẽ pári?” ãrĩñurã. \s1 Pedro Jesúre masĩkeregʉ: “Masĩbea”, ãrĩdea \r (Mr 14.66-72; Lc 22.56-62; Jn 18.15-18, 25-27) \p \v 69 Iri wii poekague ĩgʉ̃sã irasiriripoere Pedro disipʉro ñajãrõma yebague doaníyupʉ. Ĩgʉ̃ irogue doamakʉ̃, sugo paía opʉre moãboego ĩgʉ̃ pʉro eja, ĩgʉ̃rẽ ãrĩyupo: \p —Mʉde Jesús Galileamʉ merã ããrĩdita ããrã, ãrĩyupo. \p \v 70 Igo irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, Pedro ããrĩpererã iro ããrĩrã́ péurogue ãrĩgatori merã: \p —Mʉ irasũ ãrĩrĩrẽ pémasĩbirikoa yʉ, ãrĩyupʉ. \p \v 71 Pʉrʉ iri wii tʉroma sãrĩrõ disipʉrogue waayupʉ. Irogue gajego ĩgʉ̃sãrẽ moãboego ĩgʉ̃rẽ ĩãgõ, iro ããrĩrã́rẽ ãrĩyupo: \p —Jesús Nazaretmʉ merã ããrĩdita ããrĩ́mi ĩĩ, ãrĩyupo. \p \v 72 Pedro ãrĩgatori merã dupaturi yʉjʉyupʉ: \p —Marĩpʉ péuro diayeta werea. Yʉ ĩgʉ̃rẽ masĩbea, ãrĩyupʉ. \p \v 73 Mérõgã pʉrʉta masaka irogue ããrĩrã́ Pedro pʉrogue waa, ĩgʉ̃rẽ ãrĩñurã: \p —Mʉ diayeta Jesús buerã merãmʉta ããrã. Pémasĩrõta ĩgʉ̃sã irirosũ werenía, ãrĩñurã. \p \v 74 Ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩmakʉ̃, Pedro yʉjʉyupʉ: \p —Marĩpʉ péuro diayeta werea. Yʉ mʉsãrẽ diaye werebirimakʉ̃, Marĩpʉ yʉre wajamoãburo. Ĩgʉ̃rẽ neõ masĩbea yʉ, ãrĩyupʉ. \p Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩripoeta ãgãbo wereyupʉ. \v 75 Pedro, ãgãbo weremakʉ̃ pégʉ, Jesús ĩgʉ̃rẽ: “Ãgãbo wereburo dupuyuro mʉ yʉre masĩkeregʉ, ʉrea: ‘Masĩbea’, ãrĩgatogʉkoa”, ãrãdeare gũñabokayupʉ. Irire gũñaboka, wiria, bʉjawereri merã bʉro oreyupʉ. \c 27 \s1 Jesúre Pilato pʉro ãĩjadea \r (Mr 15.1; Lc 23.1-2; Jn 18.28-32) \p \v 1 Boyodujimejãripoe ããrĩpererã paía oparã, judío masaka mʉrã merã nerẽ: “Ãsũ iri, Jesúre wẽjẽrã”, ãrĩ ãmuñurã. \v 2 Irasũ ãrĩ ãmu odo, Jesúre sia, ãĩwãgã, Poncio Pilato wãĩkʉgʉre Judea nikũ marã opʉre wiañurã. \s1 Judas Iscariote boadea \p \v 3 Ĩgʉ̃sã Jesúre wẽjẽrãkuma, ãrĩrĩrẽ pégʉ, Judas gapʉ bʉro bʉjawereri merã ĩgʉ̃ Jesúre ĩmuadeare gũñayupʉ. Irasirigʉ treinta niyeru tiri plata merã iridea tiri ĩgʉ̃sã ĩgʉ̃rẽ wajaridea tirire paía oparãrẽ, judío masaka mʉrãrẽ wiagʉ waayupʉ. Irogue eja, ĩgʉ̃sãrẽ ãrĩyupʉ: \p \v 4 —Yʉ ñetariro iriakubʉ. Yʉ ñerĩ iribire oparãguere wiadire: “Boaburo”, ãrãñurã, ãrĩyupʉ. \p Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃, ĩgʉ̃rẽ yʉjʉñurã: \p —Mʉ irasiriadea gʉaya meta ããrã. Mʉya ããrã, ãrĩñurã. \p \v 5 Ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, Judas Marĩpʉya wiigue niyeru tirire meéwasiribéo, waakõãyupʉ. Waa, pũgubudare siasiu, ĩgʉ̃ basi ĩgʉ̃ya wʉ̃́nugũrẽ túsãnú, parimadija, boakõãyupʉ. \p \v 6 Paía oparã niyeru tirire sea neeõrã, ãsũ ãrĩñurã: \p —I niyeru ĩgʉ̃sã masakʉre wẽjẽburi waja wajariadea ããrã. Irasirirã i niyerure Marĩpʉya wiima duripíri kũmague pímasĩbirikoa. Marĩrẽ doreri irasiridorebea, ãrĩñurã. \p \v 7 Pʉrʉ ãsũ ãrĩñurã: “I niyeru merã diiari sorori weagʉya nikũrẽ wajarimakʉ̃ õãrokoa. Irasirirã gajero marã õõgue boamakʉ̃, iri nikũ ĩgʉ̃sãrẽ yáaburi nikũ ããrĩrokoa”, ãrĩñurã. \v 8 Irasirirã masaka iri nikũrẽ: “Dí béodea nikũ ããrã”, ãrĩ wãĩyema. Daporaguedere irasũta wãĩkʉkõãa. \v 9 Ĩgʉ̃sã irasirimakʉ̃, Jeremías Marĩpʉya kerere weredupuyudi gojaderosũta waabʉ. Ãsũ ãrĩ gojadi ããrĩmí: “Israel bumarã treinta niyeru tiri plata merã iridea tirire ĩgʉ̃rẽ wajarideare ãĩma. \v 10 Irasirirã iri tiri merã diiari sorori weagʉya nikũrẽ wajarima. Irasirirã, Marĩpʉ yʉre: ‘Ãsũ irirãkuma’, ãrĩ gojadorederosũta yáma”, ãrĩ gojadi ããrĩmí. \s1 Pilato Jesúre sẽrẽñadea \r (Mr 15.2-5; Lc 23.3-5; Jn 18.33-38) \p \v 11 Pilato, Jesúre ĩgʉ̃ pʉrogue ĩgʉ̃sã ãĩjamakʉ̃, ĩgʉ̃rẽ sẽrẽñayupʉ: \p —¿Mʉta ããrĩ́rĩ judío masaka Opʉ? ãrĩyupʉ. \p —Mʉ ãrĩrõsũta ĩgʉ̃ta ããrã, ãrĩ yʉjʉyupʉ Jesús. \p \v 12 Paía oparã, judío masaka mʉrã ĩgʉ̃rẽ weresãrĩ gapʉre yʉjʉbiriyupʉ. \v 13 Irasirigʉ Pilato ĩgʉ̃rẽ ãrĩyupʉ: \p —¿Ããrĩpereri ĩgʉ̃sã mʉrẽ weresãrĩrẽ péberi mʉ? ãrĩyupʉ. \p \v 14 Jesús gapʉ neõ yʉjʉbiriyupʉ. Ĩgʉ̃ yʉjʉbirimakʉ̃ ĩãgʉ̃, Pilato ĩãgʉkakõãyupʉ. \s1 Jesúre wẽjẽdoredea \r (Mr 15.6-20; Lc 23.13-25; Jn 18.38–19.16) \p \v 15 Bojorikʉ pascua bosenʉ ããrĩmakʉ̃, Pilato sugʉ peresugue ããrĩgʉ̃́rẽ masaka wiudoregʉre wiunayupʉ. \v 16 Iripoere sugʉ Barrabás wãĩkʉgʉ peresugue ããrĩyupʉ. Masaka ĩgʉ̃ ñerõ irideare masĩñurã. \v 17 Irasirigʉ ĩgʉ̃sã nerẽmakʉ̃ ĩãgʉ̃, Pilato ĩgʉ̃sãrẽ sẽrẽñayupʉ: \p —¿Nií gapʉre yʉ wiumakʉ̃ gããmerĩ mʉsã? ¿Barrabáre, o Jesús: “Cristo” ĩgʉ̃sã ãrĩgʉ̃ gapʉre? ãrĩyupʉ. \p \v 18 Wárã masaka Jesúre bʉremumakʉ̃ ĩãrã, oparã ĩgʉ̃rẽ ĩãturisĩã, Pilato pʉrogue ãĩãnerã ããrĩmá. Pilato gapʉ ĩgʉ̃sã ĩãturirire masĩkõãyupʉ. Irasirigʉ Jesúre wiudʉadiyupʉ. \p \v 19 Pʉrʉ Pilato masaka weresãrĩrẽ beyerimasʉ̃ doarogue doaripoe, ĩgʉ̃ marãpo ĩgʉ̃rẽ kere iriuyupo: “Ĩgʉ̃ diayema irigʉre gajerosũ neõ iribirikõãka! Dapagã ñami ĩgʉ̃rẽ waaburire bʉro goero kẽãkubʉ”, ãrĩ kere iriuyupo. \p \v 20 Paía oparã, judío masaka mʉrã gapʉ masakare ãsũ ãrĩdoreñurã: “‘Barrabáre wiuka, Jesús gapʉre wẽjẽka!’ ãrĩka!” ãrĩdoreñurã. \v 21 Pʉrʉ Pilato masakare dupaturi sẽrẽñayupʉ doja: \p —¿Ĩgʉ̃sã pẽrãrẽ nií gapʉre yʉ wiumakʉ̃ gããmerĩ mʉsã? ãrĩyupʉ. \p —Barrabás gapʉre wiuka! ãrĩ yʉjʉñurã. \p \v 22 Ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, Pilato sẽrẽñayupʉ: \p —¿Nasirigʉkuri yʉ, ĩĩ Jesús: “Cristo” ĩgʉ̃sã ãrĩgʉ̃ gapʉre? ãrĩyupʉ. \p Ããrĩpererã: \p —Curusague pábiatú wẽjẽka ĩgʉ̃rẽ! ãrĩ yʉjʉñurã. \p \v 23 Irasirigʉ Pilato ãsũ ãrĩyupʉ: \p —¿Ñeéno ñerĩrẽ iriari ĩĩ, mʉsã irasũ ãrĩmakʉ̃? ãrĩyupʉ. \p Masaka gapʉ dupaturi gainínemoñurã: \p —Curusague pábiatú wẽjẽka ĩgʉ̃rẽ! ãrĩñurã. \p \v 24 Ĩgʉ̃sã ĩgʉ̃rẽ pédʉabirimakʉ̃, ĩgʉ̃sã guari merã gainímakʉ̃ pégʉ, Pilato dekore ãĩwãgãridoreyupʉ. Iri merã masaka ĩũrõ mojõkoe, ãsũ ãrĩyupʉ: \p —Ĩĩrẽ waja opabire wẽjẽdoreri, yʉ doreri meta ããrã. Mʉsã doreri ããrã, ãrĩyupʉ. \p \v 25 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pérã, ããrĩpererã masaka ãsũ ãrĩñurã: \p —Gʉa mʉrẽ ĩĩrẽ wẽjẽdoreri waja, gʉa, gʉa pũrã ããrĩpererã merã waja oparãkoa, ãrĩñurã. \p \v 26 Ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩmakʉ̃ pégʉ, Pilato Barrabáre peresugue ããrĩgʉ̃́rẽ wiuyupʉ. Pʉrʉ surarare Jesúre tãrãdore, ĩgʉ̃rẽ ĩgʉ̃sãrẽ wiayupʉ, ĩgʉ̃rẽ curusague pábiatú wẽjẽdoregʉ. \p \v 27 Irasirirã surara Jesúre Pilatoya wiima yebague ãĩjañurã. Irogue ããrĩpererã surarare Jesús pʉro neeõñurã. \v 28 Pʉrʉ ĩgʉ̃ya surírore túwea ãĩ, opʉya suríro irirosũ deyoriñe diiariñerẽ ĩgʉ̃rẽ sãñurã. \v 29 Pora merã iriadea berore ĩgʉ̃ya dipurure peoñurã. Irasiri odo, yukʉre diaye gapʉ moãsua, ĩgʉ̃ pʉro ñadʉkʉpuri merã ejamejã, ĩgʉ̃rẽ ãsũ ãrĩ bʉridañurã: \p —Bʉremurã aarika judío masaka Opʉre! ãrĩñurã. \p \v 30 Ĩgʉ̃rẽ síku eotú, ĩgʉ̃sã moãsuadire tʉ̃ãwea ãĩ, irigʉ merãta ĩgʉ̃ya dipurure pánañurã. \v 31 Ĩgʉ̃rẽ bʉrida odo, ĩgʉ̃sã sãdea surírore túwea, ĩgʉ̃ya suríro gapʉre sãñurã doja. Sã odo, curusague pábiatú wẽjẽmurã ĩgʉ̃rẽ ãĩ wiriakõãñurã. \s1 Jesúre curusague pábiatúdea \r (Mr 15.21-32; Lc 23.26-43; Jn 19.17-27) \p \v 32 Ĩgʉ̃sã ĩgʉ̃rẽ ãĩwãgãrã, sugʉ masakʉre Simón wãĩkʉgʉ Cirenemʉrẽ bokatĩrĩma. Ĩgʉ̃rẽ Jesús kõãdea curusare kõãdorema. \p \v 33 Ĩgʉ̃rẽ irasũ ãĩwãgãrã, Gólgota wãĩkʉrogue ãĩjama. “Gólgota”, ãrĩrõ: “Masakʉ dipuru boaweadea pero”, ãrĩdʉaro yáa. \v 34 Irogue eja, igui deko sʉ̃ĩrĩ merã morẽdeare Jesúre tĩãdima. Jesús irire iiríña, pʉrʉ iiríbirimi. \p \v 35 Ĩgʉ̃rẽ curusague pábiatú ãĩwãgũnú odo, surara ĩgʉ̃ surí sãñadeare: “Ubu ãrĩboka birarã: ‘¿Noãrẽ dujarokuri?’” ãrĩma, irire ĩgʉ̃sã basi gãme dʉkawamurã. Ĩgʉ̃sã irasirirã, Marĩpʉya kerere weredupuyudi gojaderosũta irima. Ãsũ ãrĩ gojadi ããrĩmí: “Yaa suríre ĩgʉ̃sã basi ãrĩboka bira dʉkawarãkuma”, ãrĩ gojadi ããrĩmí. \v 36 Irasiriadero pʉrʉ, surara curusa pʉro eja doama, Jesúre korerã. \v 37 “Ĩĩ ãsũ iridea waja boami”, ãrĩrã: “Ĩĩta judío masaka Opʉ ããrĩ́mi”, ãrĩ gojadea majĩrẽ curusague Jesúya dipuru weka pábiatúma. \p \v 38 Pẽrã yajarimasãdere curusarigue pábiatú ãĩwãgũnúma. Sugʉre ĩgʉ̃ diaye gapʉ, gajigʉre ĩgʉ̃ kúgapʉ pábiatú ãĩwãgũnúma. \v 39 Masaka Jesús pʉro tariwãgãnarã, ñerõ ãrĩ bʉrida, ĩgʉ̃sãya dipure yure, ãrĩma: \p \v 40 —Mʉ ãsũ ãrĩ wereníbʉ: “Marĩpʉya wiire béo, pʉrʉ ʉrenʉ waaró merãta iri wiire dupaturi iri odogʉkoa”, ãrĩbʉ. Irasirigʉ mʉ basi tauka! Mʉ diayeta Marĩpʉ magʉ̃ ããrĩgʉ̃́, curusague merã dijarika! ãrĩma. \p \v 41 Irasũta paía oparã, Moisés gojadeare buerimasã, fariseo bumarã, judío masaka mʉrãde ãrĩ bʉridama. Ãsũ ãrĩ gãme wereníma: \p \v 42 —Gajerã gapʉre taumi. Ĩgʉ̃ basi gapʉ taumasĩbemi. “Israel bumarã Opʉ ããrã”, ãrĩmi. Irasirirã, curusague merã ĩgʉ̃ dijarimakʉ̃ ĩãrã, marĩ ĩgʉ̃rẽ bʉremurãkoa. \v 43 Ĩgʉ̃: “Marĩpʉre bʉremua, ĩgʉ̃ magʉ̃ ããrã”, ãrĩmi. Irasirigʉ ĩgʉ̃ ãrĩderosũta Marĩpʉ ĩgʉ̃rẽ maĩgʉ̃, iritamuburo, ãrĩ bʉridama. \p \v 44 Yajarimasã Jesús pʉro curusarigue pábiatú ãĩwãgũnúsũanerãde irasũta ĩgʉ̃rẽ ñerõ ãrĩ bʉridama. \s1 Jesús boadea \r (Mr 15.33-41; Lc 23.44-49; Jn 19.28-30) \p \v 45 Goeripoe ããrĩmakʉ̃, i nikũ ããrĩpererogue naĩtĩãkõãbʉ. Ʉre hora gora naĩtĩãbʉ. \v 46 Ʉre hora ejamakʉ̃ta Jesús bʉro gainími: \p —Elí, Elí, ¿lama sabactani? ãrĩmi. Irasũ ãrĩgʉ̃: “Yʉ Opʉ, yʉ Opʉ, ¿nasirigʉ yʉre béori mʉ?” ãrĩgʉ̃ irimi. \p \v 47 Surãyeri irogue ããrĩrã́, ĩgʉ̃ irasũ ãrĩ gainímakʉ̃ pérã: \p —Marĩpʉya kerere weredupuyudire Elíare siiugʉ yámi, ãrĩma. \p \v 48 Mata sugʉ ĩgʉ̃sã merãmʉ ũmawãgã, igui deko piari yosadea yʉsʉre yukʉ yuwague siatú, ãĩwãgã, Jesúre iiríburo, ãrĩgʉ̃, soemuúmi. \v 49 Ĩgʉ̃ irasirimakʉ̃ ĩãrã, gajerã gapʉ ãsũ ãrĩma: \p —Iropãta irika! Elías ĩgʉ̃rẽ taugʉ aarimakʉ̃ ĩãñarã dapa marĩ, ãrĩma. \p \v 50 Jesús dupaturi bʉro gainínemo, kõmoakõãmi. \v 51 Ĩgʉ̃ kõmomakʉ̃ta, Marĩpʉya wii poekama taribu disipʉro kãmutari gasiro ʉ̃marõ gapʉ merã yegue dijari, deko merã yeguesiajayuro. Nikũ bʉro ñomebʉ. Ʉ̃tãyeri pagayeride waariakõãbʉ. \v 52 Masãgoberi tũpãkõãyuro. Wárã Marĩpʉre bʉremurã boanerã masãñurã. \v 53 Jesús masãdero pʉrʉ, ĩgʉ̃sã masãgoberigue ããrĩnerã wiria, Marĩpʉya makãgue Jerusalẽ́gue waañurã. Ĩgʉ̃sã irogue ejamakʉ̃, masaka wárã ĩgʉ̃sãrẽ ĩãñurã. \p \v 54 Romano marã surara opʉ ĩgʉ̃yarã surara merã Jesúre koreanerã, nikũ ñomemakʉ̃, ããrĩpereri irasũ waaríre ĩãrã, bʉro gʉka, güiri merã ãsũ ãrĩma: \p —Ĩĩ diayeta Marĩpʉ magʉ̃ ããrãdañumi, ãrĩma. \p \v 55 Wárã nome yoaweyarogue Jesúre ĩũníma. Ĩgʉ̃sã Galileague Jesúre iritamugorenanerã nome ããrĩmá. \v 56 Ĩgʉ̃sã nome watopeguere María Magdalena wãĩkʉgo, gajego María wãĩkʉgo Santiago, José pago, gajego Zebedeo marãpo ããrĩmá. \s1 Jesúya dupʉre masãgobegue pídea \r (Mr 15.42-47; Lc 23.50-56; Jn 19.38-42) \p \v 57 Pʉrʉ naĩmejãripoe ããrĩmakʉ̃, José wári opagʉ, Arimatea wãĩkʉri makãmʉ irogue ejami. Ĩgʉ̃ Jesús buerire tʉyagʉ ããrĩmí. \v 58 Irasirigʉ Pilato pʉrogue waa, Jesúya dupʉre yáabu sẽrẽyupʉ. Ĩgʉ̃ ãrĩ sẽrẽmakʉ̃ pégʉ, Pilato surarare Jesúya dupʉre sĩdoreyupʉ ĩgʉ̃rẽ. \v 59 Irasirigʉ José waa, Jesúya dupʉre ãĩdiju, õãrĩ suríro gasiro gʉrari marĩrĩ gasiro merã ĩgʉ̃ya dupʉre õmayupʉ. \v 60 Õma odo, ĩgʉ̃rẽ yáabodea masãgobegue píyupʉ. Iri gobe, maama gobe ʉ̃tãyegue mádea gobe ããrĩyuro. Irogue Jesúya dupʉre pí odo, wári majĩ ʉ̃tã majĩ merã iro ñajãrõrẽ õãrõ biakõã, waakõãyupʉ. \v 61 Ĩgʉ̃ irasiriripoe María Magdalena, gajego María merã iri gobe bokatĩũrõ ĩũdoaníñurã. \s1 Surara Jesúya dupʉre pídea gobere koredea \p \v 62 Gajinʉ gapʉ judío masaka siuñajãrĩnʉ\f + \fr 27:62 \ft Judío masaka siuñajãrĩnʉ, sábado ããrã.\f* ããrĩmakʉ̃, paía oparã, fariseo bumarã Pilato pʉrogue waañurã. \v 63 Ãsũ ãrĩñurã Pilatore: \p —Gʉa opʉ, sõõ ããrĩdi okagʉgue ãrĩgatorikʉgʉ ãrĩdeare gʉa gũñáa. Ãsũ ãrĩmi: “Yʉ boa, ʉrenʉ pʉrʉ masãgʉkoa”, ãrĩmi. \v 64 Irasirigʉ mʉyarã surarare ʉrenʉgora ĩgʉ̃ya dupʉre píaderogue koredoregʉ iriuka, ĩgʉ̃ buerã ñami merã ĩgʉ̃ya dupʉre yajabirikõãburo, ãrĩgʉ̃! Ĩgʉ̃sã yajadero pʉrʉ masakare: “Jesús boadigue masãkõãmi”, ãrĩbokuma. Irasiriro ĩgʉ̃ ãrĩgatodea nemorõ ĩgʉ̃sã ãrĩgatori gapʉ ñetarirokoa, ãrĩñurã. \p \v 65 Ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩmakʉ̃, Pilato yʉjʉyupʉ: \p —Jáʉ, ĩĩsã yaarã surara õõgue ããrĩ́ma. Ĩgʉ̃sãrẽ ãĩaka, iri masãgobe gajerosũ waari, ãrĩrã! Irasirirã mʉsã bokatĩũrõ ĩgʉ̃sãrẽ koredoreka! ãrĩyupʉ. \p \v 66 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃, ĩgʉ̃sã waa, iri gobe biadea ʉ̃tã majĩrẽ õãrõ wĩtãbiatoñurã, masaka ĩgʉ̃sã ñajãdeare ĩãmasĩrãra, ãrĩrã. Irasũ ããrĩmakʉ̃, surarare iri gobere õãrõ koredoreñurã. \c 28 \s1 Jesús masãdea \r (Mr 16.1-8; Lc 24.1-12; Jn 20.1-10) \p \v 1 Judío masaka siuñajãrĩnʉ pʉrʉ, gajinʉ boyodujimejãripoe gaji semana ñajãrĩnʉ ããrĩmakʉ̃, María Magdalena, gajego María merã Jesúre pídea gobere ĩãrã waañurã. \v 2 Gũñaña marĩrõ nikũ bʉro ñomeyuro. Irasũ waaripoe marĩ Opʉre wereboegʉ ʉ̃mʉgasigue merã dijari, masãgobere ĩgʉ̃sã biadea ʉ̃tã majĩrẽ tũpã, iri majĩ weka doayupʉ. \v 3 Ĩgʉ̃ bupu miãrõsũ õãrõ gosewasirigʉ ããrĩyupʉ. Ĩgʉ̃ya suríro õãrõ borero ããrĩyuro. \v 4 Surara iri gobere koreanerã ĩgʉ̃rẽ ĩãrã, bʉro güiri merã narada, kõmorã irirosũ waañurã. \v 5 Pʉrʉ Marĩpʉre wereboegʉ irogue ĩãrã waanerã nomerẽ ãrĩyupʉ: \p —Güibirikõãka! Yʉ masĩa, mʉsã Jesús ĩgʉ̃sã curusague pábiatú wẽjẽadire ãmarã́ yáa. \v 6 Ĩgʉ̃ õõrẽ mámi. Ĩgʉ̃ ãrĩderosũta masãsiami. Ĩgʉ̃ya dupʉre ĩgʉ̃sã píaderore ĩãrã aarika! \v 7 Pʉrʉ mumurõ merã ĩgʉ̃ buerãrẽ: “Ĩgʉ̃ boadi ããrĩkeregʉ, masãmi. Mʉsã dupuyuro Galileague waagʉkumi. Irogue ĩgʉ̃rẽ ĩãrãkoa”, ãrĩ wererã waaka! Irire mʉsãrẽ weregʉ aarigʉ́ iriabʉ, ãrĩyupʉ Marĩpʉre wereboegʉ. \p \v 8 Ĩgʉ̃ irasũ ãrĩmakʉ̃ pérã, masãgobere ĩãrã waanerã nome güikererã, mumurõ merã ʉsʉyari merã Jesús buerãrẽ wererã ũmadujáañurã. \v 9 Ĩgʉ̃sã ũmadujáarã nomerẽ Jesús ĩgʉ̃sãrẽ bokatĩrĩ, õãdoreyupʉ. Ĩgʉ̃rẽ ĩãrã, ĩgʉ̃ pʉro ñadʉkʉpuri merã ejamejã, ĩgʉ̃ya guburire ñeã, ĩgʉ̃rẽ bʉremuñurã. \p \v 10 Jesús ĩgʉ̃sãrẽ ãsũ ãrĩyupʉ: \p —Güibirikõãka! Yaarã yʉ buerãrẽ: “Galileague waaka!” ãrĩ wererã waaka! Irogue yʉre ĩãrãkuma, ãrĩyupʉ. \s1 Surara ĩgʉ̃sã ĩãdeare weredea \p \v 11 Ĩgʉ̃sã nome Jesús buerãrẽ wererã waaripoe surãyeri surara masãgobere koreanerã Jerusalẽ́gue waañurã. Irogue eja, paía oparãrẽ ããrĩpereri masãgobegue waadeare werepeokõãñurã. \v 12 Ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩ weremakʉ̃ pérã, paía oparã, judío masaka mʉrã merã nerẽñurã. Irasirirã ĩgʉ̃sã: “¿Nasirirãkuri?” ãrĩ ãmu odo, surarare wáro niyerure sĩ, \v 13 ãsũ ãrĩñurã: \p —Masakare ãsũ ãrĩka: “Ñami merã gʉa kãrĩripoe Jesús buerã masãgobegue eja, ĩgʉ̃ya dupʉre yajakõãnerã ããrãma”, ãrĩka! \v 14 Pilato mʉsã irasũ ãrĩ kerere pémakʉ̃, gʉa ĩgʉ̃ merã werenírãkoa, mʉsãrẽ wajamoãbirikõãburo, ãrĩrã, ãrĩñurã. \p \v 15 Ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩmakʉ̃ pérã, surara niyerure ñeã, waakõãñurã. Pʉrʉ paía oparã ĩgʉ̃sãrẽ weredoreaderosũta gajerãrẽ wereñurã. Irasirirã, ĩgʉ̃sã irasũ ãrĩrĩ kerere wárã judío masaka pénerã ããrĩmá. Daporaguedere ĩgʉ̃sã ãrĩgatodeare bʉremukõãma dapa. \s1 Jesús ĩgʉ̃ buerãrẽ ĩgʉ̃yare buedoregʉ pídea \r (Mr 16.14-18; Lc 24.36-49; Jn 20.19-23) \p \v 16 Pʉrʉ gʉa Jesús buerã pe mojõma pere su gubu suru pẽrẽbejarã Galileague waa, buúrugue ĩgʉ̃ gʉare waadoredea buúrugue waabʉ. \v 17 Irogue eja, Jesúre ĩãrã, ĩgʉ̃rẽ bʉremubʉ. Surãyeri gʉa merã waanerã gapʉ: “¿Ĩgʉ̃ta ããrĩkuriye ĩĩ?” ãrĩ gũñama. \v 18 Irasirigʉ Jesús gʉa pʉro aari ejanʉgã, ãsũ ãrĩmi: \p —Yʉpʉ yʉre ããrĩpererogue i nikũ, ʉ̃mʉgasiguedere dorebure sóosiami. \v 19 Irasirirã ããrĩpereri buri marã masakare yaa kerere buerã waaka, ĩgʉ̃sãde mʉsã irirosũta yaa buerire tʉyaburo, ãrĩrã! Yʉpʉ wãĩ merã, yʉ wãĩ merã, Õãgʉ̃ deyomarĩgʉ̃ wãĩ merã ĩgʉ̃sãrẽ deko merã wãĩyeka! \v 20 Ããrĩpereri yʉ mʉsãrẽ doredeare ĩgʉ̃sãrẽ bueka, irire iriburo, ãrĩrã! Ire masĩka mʉsã! Yʉ mʉsã merã ããrĩníkõãgʉkoa. I ʉ̃mʉ pereadero pʉrʉguedere mʉsã merã ããrĩníkõãgʉkoa, ãrĩ weremi gʉare Jesús. \p Iropãta ããrã.