\id TIT  
\h Tiitō 
\toc1 Barweet nyēē kisirchi ꞉Bāwulō Tiitō 
\toc2 Tiitō 
\toc3 Tiitō 
\mt2 Barweet nyēē kisirchi ꞉Bāwulō 
\mt1 Tiitō 
\is1 Taayta 
\im \bd Siriintēēt, yēē kikēēsirē āk wōlēē /kikēēsirēē\bd*: Ki akeenke ꞉Tiitō ām Kirikiik chēbo taay kōōyēnchi Kiriistō kubuntēē āmtooyiisyēētaab Bāwulō ām Antyookya. Kikiisimkukwey inee ꞉Bāwulō kuyēk toorētiintēēnyii ānkuwēēto keey tuuyēētaab lēbkēēyik nyēē kimiitē Yēērusālēēm ām kēnyiitaab 49 KK (kas Kalatyeek 2:1-3). Kiyēētyēēchi ꞉Tiitō Bāwulō ām Ēfēēsō ām ruutooynyii bo sōmōk. Nto mii yoo kōōyookto ꞉Bāwulō Tiitō wokukas kaniseetaab Kōōriintō. Yu kāwokubēk ꞉bēsyōōsyēkaab Bāwulō choo /kikēērātēē ām Rooma, kuwēēto ꞉inee Tiitō ām ruutooynyii bo ang'wan ānkubokutoow ꞉tukwaay kaniseet ām Kērēētē. Nto yu tāsē taay ꞉Bāwulō ām ruutooynyii bo ang'wan, kubākookyi Tiitō Kērēētē sukuriib kaniseetaab wōlooto. 
\ip /Kiisōōtyēēchinē kule kisirchinē ꞉Bāwulō Tiitō barwaani kēnyiitaab 66 KK, yooto ku bēsyōōsyēk chēē ng'ēri kung'eetee kāsirchi Tēmētēēwō barweenyii nyēbo taay. Mwoochinē Tiitō ām barwaani kusyeem kunyōōr bārooyinto kuchōōnēē mwēēnkēēt ākoy kiriinkēētaab Nikōbōōli nyēē miitē tabantaab araaray ām tinkēēywēētaab kōōrēētaab Kiriki (kur. 3:12). Chiito nyēē kiyibē barwaani ku Seena āk Ābōōlō (kur. 3:13). 
\ip \bd Kiyēē mii āriit āk nyēē āmu\bd*: Isōōtyinē ꞉Bāwulō Tiitō kumwoochi biiko kule bo koomānuut ām wōlēē mii ꞉biikaab Kiriistō āk kāāntōōyikaab biikaab Kiriistō kuminyē ām soboonto nyēē mātinyē tisya. Kiikiimchi kuu nyooto kuuyu ki wōō ꞉miyootyēēt Kērēētē bēsyōōsyēchooto. Māchāktōōs kuminyē ꞉kaniseetaab soboonto nyēē iyyoong'unēē kāānēētēywēēkaab manta kuu kule, māchāktōōs kusēwunootiin ānkukoonyitootiin. Nto subak kooneet icheek ꞉chamateetaab Yēyiin kuminy soboonto nyēbo Kaab Yēyiin. Itōrōōrē biich ꞉soboon nyēē wuu nyoo kusiir kumwaayaat ꞉chii ng'al chēē chaang'. 
\c 1  
\s1 Kyoorōōr keey ꞉Bāwulō ānkumākyi Tiitō bērur 
\p  
\v 1 Anii nyoo Bāwulō nyoo āyēchinē Yēyiin yiisyēēt. Kitoola ꞉Yēēsu Kiriistō āyēku *lēbkēēyiintēēnyii ānkōōyooktoo āyēētyēēchi biiko choo kiikukwey ꞉Yēyiin kōōyēnchi inee ankaaneet icheek manta kurubta keey kiyēē mākwēēch ꞉Yēyiin.  
\v 2 Āyēyē yiisyooni ākēnēē keey *soboontaab kibchuulyo. Kisimkumwooy ꞉Yēyiin nyoo mātinyē lembech /kumānāākēētoow kōōrēēt kule mākukōōnēēch soboonēēb kibchuulyo.\x - \xo 1:2 \xt Kala. 3:6, 17-18; 1Bēt. 1:3-5\x* 
\v 3 Yu kayit ꞉bēsyēēt nyoo kikiikutool ꞉Yēyiin, kung'oong' ꞉inee nyoo Kāārārookiintēēnyoo ng'ālyoontēēnyii ankutoola anii a-amtaate lōkōōywēchu kāroomēch.\x - \xo 1:3 \xt 1Tēm. 2:6-7\x* 
\p  
\v 4 Āsiruung' inyiing' Tiitō nyoo iwuuyē lakwanyuu nyēbo man, kuuyu kiikoosēē keey ꞉tukwaay Yēyiin. Kōōbēruuriing' ꞉Baaba Yēyiin āk Kāārārookiintēēnyoo Yēēsu Kiriistō ānkukōōning' kaalyeet.\x - \xo 1:4 \xt 2Kōōr. 2:13; 1Tēēs. 2:11\x* 
\s1 Kāāntōōyikaab biikaab Kiriistō 
\r (1 Tēmētēēwō 3:1-7) 
\p  
\v 5 Kiyēē kiyeya sāābākookyiing' Kērēētē ku kule, kyāāmāchē siiteryeech yiisyōōnuutēk choo kimanaakiiwaang'te. Kyāāmāchē mbo subak siitoolaate booyikaab kanisa ām kiriing' ake tukul kuu wōloo kyāāmwooytoowuung'.\x - \xo 1:5 \xt Yēyuut. 14:23\x* 
\v 6 Māchāktōōs ꞉boontēēt nyēbo biikaab Kiriistō ku chii nyēē mātinyē lēēlis ānku chii nyēē tēērēē koorkēēnyii nkit. Māchāktōōs kutinyē lēēkōōy chēē /kiikoosēē keey chēē mā kāwōōt āmātinyē kēwēynāt.  
\v 7 Māchāktōōs ꞉kāāntōōyiintō ku chii nyēē mātinyē lēēlis, kuuyu iyyoonkyinē yiisyēētaab Yēyiin. Māmāchāktōōs kung'āsē keey nto ku kibsiirmōōyoo. Māmāchāktōōs mbo ku chii nyēē kibōōkityoo nto ku chii nyēē kicham wōōrōōryēēt nto chēēmooyēētyoo.  
\v 8 Nteenee, māchāktōōs ku chii nyēē ruroot ꞉moo ānku nyēē kicham kuyēyē ng'al chēē kāroomēch. Māchāktōōs subak ku chii nyēē sēwunoot, nyēē chuulaat, nyēē tiliil ānkuriibē keey.  
\v 9 Māchāktōōs kuriibē miisin kāānēētēywēēk chēbo man kuu wōloo /kikiineetita sukung'eet kōōtitiir biiko alak ām kāānēētēywēēchoo ānkōōburyoong'tooy biiko choo kwiilē ng'aleechaa.\x - \xo 1:9 \xt 1Tēm. 3:2-7\x*\x - \xo 1:9 \xt 1Tēm. 1:10\x* 
\s1 Iriibēē keey kāānēētik choo mātinyē manta 
\r (1 Tēmētēēwō 1:3-11; 4:1-7) 
\p  
\v 10 Mii ꞉biiko chēē chaang' chēē cheemakwiiliis. Bōloobōlootē ꞉bichu baateey, kōōbootootē biich mētēwoy. Biiko chēē yēyootē ng'aleechu miisin ku ꞉choo isōōtē kule ākoy */kiimuraatan chii sukuchamta ꞉Yēyiin.  
\v 11 Ikērē koong' bichoo kuuyu mii kōōbootootē koorin kumukuul kōōnēētootē tukuuk chēē māyēmāktōōs. Yēyootē ꞉bichu kuu nyooto kumāchē chēēbkiisyoong'.  
\v 12 Kimwooy mbo ꞉wōōrkooyoontēēng'waa akeenke kule, “Kiblembechiis ākookoy ꞉biikaab Kērēētē ānku biich chēbo rōkōs, tinyē kēwēynāt ānku chēēmooyēētiis.” 
\p  
\v 13 Man ꞉ng'ālyoontoonoo. Kunyoo, iburyoong'tooy bichooto sukung'eet kumēto kāānēētuutēchoo bo lembech ankurub ng'ālyoontēētaab Yēyiin ām kēēlto nyēē karaam  
\v 14 amarub tukuuk chēē inēētē ꞉Yuutayeek alake nto kiruutēkaab biich buch. Kiikuchuunnyēē ꞉bichu ng'ālyoontēētaab manta.\x - \xo 1:14 \xt 1Tēm. 1:4\x* 
\v 15 Tiliil ꞉kiy ake tukul ām wōlēē mii ꞉biiko choo /kiikiitiliil. Nto choo mā tiliilēch āmēēyēnchinē, māmii ꞉kiy nyēē tiliil ām wōlēē mii ꞉choo. Kubooyiit man, kwoonykwoonyootiin ꞉mētēwookwaa nyēē ‑mēēnkētē kiyēē karaam āk nyēē miyaat.\x - \xo 1:15 \xt Māārkō 7:15; Room. 14:14, 20; 1Tēm. 1:5\x* 
\v 16 Yēyē keey ꞉bichoo kule inkētē Yēyiin, nteenee ibooru ꞉ātēbuutēkwaa kule ‑mēēnkētē. Miyootēch ꞉bichoo ānku kāwōōt nyēē māyēmootiin mbo kuyey kiy ake tukul nyēē karaam.\x - \xo 1:16 \xt 1Tēm. 1:3-7\x*\x - \xo 1:16 \xt 1Tēm. 6:20; 2Tēm. 3:5\x* 
\c 2  
\s1 Kiyēē yēmāktōōs /kiinēētē 
\p  
\v 1 Nto inyiing' Tiitō, māchāktōōs 'inēētē kiyēē rubtooy keey āk kāānēētēywēēkaab man.\x - \xo 2:1 \xt 1Tēm. 1:10\x* 
\v 2 Māchāktōōs ꞉booyik kuriibē keey, kuyēk booy chēē koonyitootiin ānku sēwunootiin. Kōōkoosēē keey Yēyiin kuyitita ām chamateet āk muytaayeet.\x - \xo 2:2 \xt 1Tēm. 5:1\x* 
\p  
\v 3-4 Inēētē nkicheek chēēbyōōsōōk choo yōōsēch kōōbuurē kuu wōloo wuunto ꞉choo kiikōōyēnchi Kiriistō. Kutayee keey seemseemnyeet āk bōōkitēēt. Māchāktōōs kōōnēētē kooruuk choo tāku minkēēch kuchāmē saanikwaa āk lōkōkwaa,  
\v 5 kule kuriibē keey, kuminy soboonto nyēē tiliil, kuriibē kēēstoonikwaa nyēē karaam, kubāybāyēch ānkōōywēyē saanikwaa simēēntosuurākoy ꞉ng'ālyoontēētaab Yēyiin.\x - \xo 2:5 \xt Ēfēēs. 5:22-24; 1Tēm. 3:11\x* 
\p  
\v 6 Inēētē nkicheek āybēēriik kuriibē keey.\x - \xo 2:6 \xt 1Yoowa. 2:14\x* 
\p  
\v 7 Nteenee iyēyē ꞉inyiing' kiy ake tukul ām kēēlto nyēē karaam sukukāsēēniing' ꞉biiko chuut. Yoo inēētē biiko, kumāchāktōōs inēētiisyē ām kēēlto nyēē churtaat ānkuyibuung' koonyit.\x - \xo 2:7 \xt 1Kōōr. 4:16; 1Tēm. 4:12\x* 
\v 8 Yoo i-āmu lōkōōy, kumāchāktōōs kubo man, si yoo kālē ꞉chii kukwiiling', mākuchus kuuyu māmii ꞉kiyēē miyaat nyēē imuuchē kumwooy kurubta keey āk acheek. 
\p  
\v 9 Māchāktōōs kōōywēyē ꞉motwoorik mokorēēnikwaa ānkuyēyē kiy ake tukul nyēē ing'ērēēchē mokorēēnichoo. Māmāchāktōōs kukētyinē mokorēēnikwaa ng'ālyoo  
\v 10 āmāchōōrēē tukuukwaa. Nteenee māchāktōōs kutooku ām taayeetaab mokorēēnikwaa kule kāroomēch ꞉icheek /ānkiikoosēē keey ām kiy ake tukul sukoomuuch kuyey ꞉yooto kāānēētiisyēētaab Kāārārookiintēēnyoo Yēyiin kung'ērēkyi ꞉biiko.\x - \xo 2:10 \xt Ēfēēs. 6:5-8\x* 
\p  
\v 11 Kōōkōōboor ꞉Yēyiin kule chāmē chii ake tukul ānkōōrāroochē chiito nyoo ikoosēē keey inee.\x - \xo 2:11 \xt 1Tēm. 2:4\x* 
\v 12 Yēyēēch ꞉chamateetaab Yēyiin keetay tukuuk choo mā-ābu wōlēē mii ꞉inee āk mbo choo bo kōōrooni, ānkēēminy nyēē kēēriibē keey, nyēē churtaat ānku nyēē rubtooy keey āk wōlēē māktooy ꞉Yēyiin.  
\v 13 Yooto tukul, kēēmiitē kiikēnēē keey bēsyēēt nyoo tooku ꞉Yēyiin āk Kāārārookiintēēnyoo Yēēsu Kiriistō ām lēbkēēyyēēt nyēē wōō.\x - \xo 2:13 \xt 1Kōōr. 1:7\x* 
\v 14 'Inkēt kule kiikooyto ꞉Yēēsu soboonnyii sukuwālāng'unēēnēēch wōlēē mii ꞉rōkōs ake tukul sukōōtiliilēēch acheek kēēyēku cheechii choo kēēmāchē miisin kēēyēyē tukuuk chēē kāroomēch.\x - \xo 2:14 \xt Ēsēk. 37:23; Kala. 1:4; Ēfēēs. 5:26; Ibu. 9:14; 1Yoowa. 1:7, 9\x* 
\p  
\v 15 Kunyoo, 'inēētē ng'aleechaa !kaamwaay ititiirēē biiko ānkiiyisu choo moosootiin iyēyiisyēē kāāmuukēywēēkaab Yēyiin. ‑Meekany kumoontiing' ꞉chii. 
\c 3  
\s1 /Kēēyēyē kiyēē karaam 
\p  
\v 1 Māchāktōōs isōōwu biikaab Kiriistō kōōywēyē bāytooyik āk kāāntōōyik ānkuchōbootiin kuyēyē kiy ake tukul nyēē karaam.\x - \xo 3:1 \xt Room. 13:1\x* 
\v 2 Māmāchāktōōs kung'āloolootēē biiko alak nyēē miyaat nto kuwookuutyēē. Nteenee māchāktōōs ku biich chēē tālooyēch kutukul ānkuyibē keey ng'wēny. 
\p  
\v 3 Inkēt mbo kule kikēēkōryootiin ꞉nkacheek bēsyēēt ake ānkikēēyēyē kēwēynātēēt. Kikiikēētēwēchāksē ankikiikoolaambuucheech ꞉tukuuk tukul chēbo leles āk tuuyintaab moo. /Kikiikeetayeech ankikiikeetay ꞉nkacheek biiko alak.\x - \xo 3:3 \xt Kolos. 3:7\x* 
\v 4 Nteenee, kiiboorwēēch ꞉Yēyiin nyoo Kāārārookiintēēnyoo, kāroomnyēēnyii āk wōlēē chāmtooy biiko.\x - \xo 3:4 \xt 1Tēm. 2:3; 4:10; Tiitō 1:3; 2:11\x* 
\v 5 Kiiraraacheech āmēēbērē kule kuuyu kikēēyēyē tukuuk chēē churtootiin, nteenee kiriireeneech buch. /Kikiitiliilēēch yoo /kikēēsichēēch subak kubununēē Tāmirmiryēētaab Yēyiin.\x - \xo 3:5 \xt Yoowa. 3:3-7; Room. 6:4; Ēfēēs. 2:9; 5:26; 1Bēt. 1:3\x* 
\v 6 Kiroonkyēēch ꞉Yēyiin Tāmirmiryēēnyii kuyem kubununēē Yēēsu Kāārārookiintēēnyoo ānkēēnyōōru soboonto nyēē lēēl.\x - \xo 3:6 \xt Yēyuut. 2:33; Room. 8:9-16; 1Kōōr. 6:11; Kala. 5:25; Filib. 3:20; 2Tēm. 2:10; Tiitō 2:13; 1Yoowa. 4:14\x* 
\v 7 Kiyey kuu nyooto sukung'eet keechurte ām taayeenyii kubo chamateet nyēē boontēēnēēch /ānkēērōōbwēēch *soboontaab kibchuulyo nyoo kiikēnēē keey.\x - \xo 3:7 \xt Room. 3:24; 5:1-11\x* 
\v 8 Ng'ālyoo ꞉nyooto nyēē /kiikoosēē keey. 
\s1 Kāānēētiisyēētaab manta 
\r (1 Tēmētēēwō 1:3-11; 4:1-7) 
\p Māchāktōōs ikas kule kēēnkēt ꞉biiko ng'aleechu kāroomin sukung'eet kōōnēmchi keey ꞉choo iyēnchinē Yēyiin kuyēyē tukuuk chēē kāroomēch. Yoo kayey ꞉biiko ng'aleechaata, mākukārāmchi. 
\p  
\v 9 Nteenee itayee keey kwiilateet nyēē berber nto irāru kooynōōkaab Yuutayeek choo kiikuba kēny. Itayee keey mbo subak wookuut āk kwiilat nyoo rubtooy keey kiruutēkaab Yuutayeek kuuyu buch ꞉tukul.\x - \xo 3:9 \xt 1Tēm. 1:4\x* 
\v 10 Irwookyi areet āyēēng' chiito nyēē yibu kāānēētuut choo bchēyē biich, nto yoo mākāsē, ikwet chiichoo.\x - \xo 3:10 \xt Mat. 18:15-17\x* 
\v 11 'Inkēt kule cheemakwiilyaa ꞉chiichoo ānkōōbooru mbo ꞉ng'ōōkisto nyēē boonto kule machurtaat. 
\s1 Ng'aleek chēbo lētuut 
\p  
\v 12 Āmiitē wāāyooku Arteema nto Tukiikō. Yoo kasimkuyit ꞉ake tukul, isāru keey areet akeenke ākoy Nikōbōōli. Kaasoot kule wāāmuunyēē wōlooto ām yiiwootēēt nyi chōōnii.\x - \xo 3:12 \xt Ēfēēs. 6:21-22\x* 
\v 13 Isyeem wōlēē 'imuuktooy iyēētyēēchi Seena nyoo tinyē kiirnātēētaab kiruutēk āk nkinee Ābōōlō yoo bēēchinē keey. Ikas kule kānyōōr kiy ake tukul nyēē māchē.\x - \xo 3:13 \xt Yēyuut. 18:24\x* 
\v 14 Māchāktōōs kōōnkēt ꞉biikyoo kuyēyē tukuuk chēē kāroomēch kuu kuyēētyēēchinē choo yēmāksē /kēēyēētyēēchi, sukung'eet /kēētuwēn kōōyyiin.\x - \xo 3:14 \xt Kala. 5:22-23; Kolos. 1:10\x* 
\p  
\v 15 Isubooyiing' ꞉chii ake tukul nyēē kiibuurtooy keey ām wōli. Kunyoo, isubaay ꞉nkinyiing' biiko choo chāmēēch ānkōōkoosēē keey Yēyiin kuu acheek. Kōōbēruurook Yēyiin akweek tukul.