\id ROM \h Roomeek \toc1 Barweet nyēē kisirchi ꞉Bāwulō Roomeek \toc2 Roomeek \toc3 Room. \mt2 Barweet nyēē kisirchi ꞉Bāwulō \mt1 Roomeek \is1 Taayta \im \bd Siriintēēt, yēē /kikēēsirē āk wōlēē /kikēēsirēē\bd*: Kisirē ꞉lēbkēēyiintēēt Bāwulō kitaabuuni bo Rooma ām kēnyiit nyēē /kiisōōtyinē kule ki 57 KK yēē kimiitē Kōōriintō nto ku kiriinkēētaab Keenkereeya chēē kitoobēnē keey tukwaay ām sakaramteetaab araarayta. Kimiitē ꞉Bāwulō yooto kōōtēryēēkootē baannyii nyoo kibo sōmōk kutākyinē keey Yēērusālēēm kuyibē beesaanik choo kikiikōōruruuch ām wōlēē mii ꞉biikaab Kiriistō chēbo Kiriki. Kimiitē mbo yooto subak kuyēytoochinē keey baannyii nyoo kibo ang'wan kuwo Sibaannya kumur Rooma. Iboorchinē keey ꞉Bāwulō ām barwaani biikaab Kiriistō chēbo Rooma chēē ki Yuutayeek āk Kirikiik. Kiiwuruur yooto ꞉ātēbuutēkaab bichoo kāāliing'ēn wōlēē mākuchōbto kāāsōōtēywēēkyii āk ng'alaaleet. Tākyinē keey ꞉ng'aleek alake chēbo barwaani biikaab Kiriistō chēē Kirikiik nto alak kutākyinē keey choo ki Yuutayeek. \ip \bd Kiyēē mii āriit āk nyēē āmu\bd*: Rōōbu ꞉barwaani ām bārōōnōōk tukul chēbo ꞉Bāwulō ām kēēlto nyēē kāsāktōōs, kurubta keey āk wōlēē wuu ꞉kāāyēnēētaab Kiriistō. Ki lōkōōy ꞉chu chēē kiiyēēlootiin ām wōōrkooyoontiit nyēē mii Kiirootyeet nyoo bo Kēny nyoo kichokōōboorunēē keey Yēēsu, Kāārārookiintēēt nyoo /kikēēkānyoonu nyoo Ng'aabaneet. Kikikiilchi ꞉Yuutayeek chēē kikiikōōyēnchi Kiriistō ām Rooma, ātēbuutēkwaa bo kēny kuu wōlēē kiwuunto ꞉lukōōsyēk alake. Kirub miisin ntāsimuutēkwaa bo saayeet kuu wōloo kiyēytooy kumānēēyēnchi Kiriistō. Ikiimē ꞉Bāwulō kule māchāksē kuminyē ꞉chiitaab Kiriistō nyēē koonyitē Yēyiin ānkwoosyi keey kōōntōōchi ꞉Tāmirmiryēētaab Yēyiin. Māyēētyēēchinē chii ꞉kiruutēk koong'ereech Yēyiin nteenee sāru biich ꞉soboonto nyoo intōōchinē ꞉Tāmirmiryēētaab Yēyiin sukung'eet keerub tukuuk choo nāmē keey āk mākuutēkaab Yēyiin. I-ārōōru ꞉Bāwulō ām kurkeetaab 7 kaatyaaktaayeet nyēbo biikaab Kiriistō choo Yuutayeek ām wōlēē mii ꞉kiruutēkaab kiirootyeetaab kēny. Kisir ām kurkeetaab 8 kāābēliisyēēt nyēē nyōōru ꞉chiitaab Kiriistō yoo kāminy kubo Tāmirmiryēēt. Yoo tēēbē ꞉Bāwulō tēēbuutēk ām āsiiswēk alak, kumāchē kuchut ꞉nkinee chiito nyoo sumānē siruutēchu ameetaab lōkōōy. Yēyē keey ꞉Bāwulō wuu nyēē chiito ake nyēē tēēbsē. Nto ām āsiiswēk alak kutēēbē ꞉inee ānkuwālu nkityō. \c 1 \s1 Kyoorōōrchi keey ꞉Bāwulō biikaab Rooma ānkumākyi bērur \p \v 1 Anii ku Bāwulō nyoo āyēchinē *Kāārārookiintēēt Yēēsu yiisyēēt. Kitoola ꞉Yēyiin ankootabaanaa āyēku lēbkēēyiintēēt saa-amte lōkōōywēk chēē kāroomēch.\x - \xo 1:1 \xt Yēyuut. 9:3-15; 26:16; Kala. 1:15-16; Ēfēēs. 4:11\x* \v 2 Kisimkukuurtoowēēch ꞉Yēyiin ām siruutēkyii lōkōōywēchoo kubununēē *wōōrkooyikyii.\x - \xo 1:2 \xt Yēyuut. 13:32-33; Room. 3:21; Kala. 3:8, 16; 1Bēt. 1:10-12\x* \v 3-4 Rubtooy keey ꞉lōkōōywēchu āk lakwanyii Yēēsu Kiriistō Mokoryoontēēnyoo nyoo /kikēēsich kuu chii kuchōōnēē kōōtaab bāytooyiintēēt *Tāwuti. Nteenee /kikiiboor ām kāāmuukēywēēkaab Tāmirmiryēētaab Yēyiin kule Lakwataab Yēyiin ꞉inee yoo /kiikiing'ēētēē meet.\x - \xo 1:3-4 \xt Mat. 1:1\x* \v 5 Chāmēēch ꞉Yēyiin kubununēē Kiriistō. Kiikukōōnēēch keeyey yiisyēētaab *lēbkēēyik kyoomchinootē biiko choo mā Yuutayeek wōlēē wuu ꞉inee āk kule kōōyēnchinē ꞉icheek Yēyiin ānkōōywēyē.\x - \xo 1:5 \xt Yēyuut. 9:15; Room. 11:13; 15:15-19; Kala. 2:7, 9; Ēfēēs. 3:2; 1Tēm. 2:7\x* \v 6 Kunyoo akweek ꞉alake ām bichooto chēē /kiikeekweyaak ōbooyiitu Yēēsu Kiriistō. \p \v 7 Āsubooyook akweek tukul ām Rooma choo chāmook ꞉Yēyiin ankiikootabaanaak ōyēku biikyii chēē tiliilēch. Kōōbēruurook ꞉Baaba āk Mokoryoontēēt Yēēsu Kiriistō ānkukōōnook kaalyeet. \s1 Kibērē ꞉Bāwulō nto ruutoochi Rooma \p \v 8 Ābirchinē kurook Yēyiintēēnyuu kōōnkōy kubununēē Yēēsu Kiriistō kubo akweek tukul kuuyu /kyoomunēē kōōrōōsyēk chēē chaang' kule ōkoosēē keey Yēyiin miisin.\x - \xo 1:8 \xt Room. 16:19; 1Tēēs. 1:8\x* \v 9 Inkētē ꞉Yēyiin kule ātāsē taay bēsyēēt ake tukul āsoowook ākookoy. Āyēchinē inee yiisyēēt ām mooyēēt akeenke ā-āmtooy lōkōōywēk kurubta keey āk lakwanyii. \v 10 Āsooyē kule mākuyootwoo ꞉Yēyiin kēēlto ām lēēkitō āchōō wōloo ōmiitē.\x - \xo 1:10 \xt Yēyuut. 19:21; Room. 15:23, 32\x* \v 11 Ābērē nto akasaak sāāng'oobwook rōōbēywoo nyēbo Tāmirmiryēēt kōōkimkiimook. \v 12 Nto subak, +mākiititiirē keey ꞉tukul ām wōlēē kiiyēnchintooy Yēyiin. \p \v 13 Mbo ng'eetaabiya, māchāktōōs ōnkēt kule kwāāchōboonu keey nyi kooy kule āruutoochook nteenee kookukerektaanwaa ꞉ng'ala. Āmāchē kule nto chāātitiirook kuu yoo kyāātitiiroonu biikaab Kiriistō ām bōrōryōōsyēk alak.\x - \xo 1:13 \xt Room. 15:22\x* \v 14 Mākwoo ā-āmchi biiko tukul lōkōōywēchu kāroomēch nyēē mātiny kule Kirikiik nto mā Kirikiik, sumānootiin nto māsumānootiin. \v 15 Kiyooto ꞉nyēē yēyoo amach miisin kule ā-āmwook nkakweek choo ōmiitē Rooma lōkōōywēchu. \p \v 16 ‑Māāmuyoot a-amte lōkōōywēk chēē kāroomēch kuuyu mii āriit ꞉kāāmuukēywēēkaab Yēyiin chēē yēyē kooraraachakay ꞉chii ake tukul nyoo kēēyēnchi. Māchāktōōs /kyoomchi Yuutayeek kurook nto yityo, kookeer ꞉choo mā Yuutayeek.\x - \xo 1:16 \xt Yēyuut. 13:46; 1Kōōr. 1:18, 24; 2Tēm. 1:8\x* \v 17 Iboorunēē ꞉Yēyiin lōkōōywēchoo kule churtooy ꞉chiito yoo keekaasee keey inee baateey. Kuu yoo /kikeesir kule, “Nyōōru soboonto ꞉chiito nyoo churtooy kubo kaakaaseenyii.”\x † \xo 1:17 \xt Aabakuuk 2:4\x*\x - \xo 1:17 \xt Room. 3:21-30; 4:1-25; 10:4-13; Kala. 3:9-12; Filib. 3:9; Ibu. 10:38\x* \s1 Mākōōng'woonchi ꞉Yēyiin biiko choo ‑mēēywēyē inee \p \v 18 Kōōkutākyi ꞉Yēyiin ng'wooninto biiko choo ‑mēēywēyē inee āk kibrōkōsiis choo kiikutubēē rōkōsng'waa ng'ālyoontēētaab manta.\x - \xo 1:18 \xt Room. 2:5, 8; Ēfēēs. 5:6\x* \v 19 Inkēt ꞉biiko wōlēē wuu ꞉Yēyiin, kuuyu kisimkōōboorchi keey ꞉inee icheek ām kēēli: \v 20 Kiiboorunēē kāāmuukēywēēkyii bo kibchuulyo tukuuk choo kiikuyey ānkōōboorunēē tukuuchooto wōlēē wuu ꞉inee, ānkoo ‑/mākēēkāsēē inee koonyay āk nkicheek kāāmuukēywēēkyii. Kunyoo, māmii ꞉wōlēē tuuktooy keey ꞉chii.\x - \xo 1:20 \xt Āyub 12:7-10; Tyēēn. 19:1-4; Yēyuut. 17:27-28; 1Kōōr. 1:21\x* \p \v 21 Ānkoo kiinkēt ꞉icheek Yēyiin, mānēētōrōōr nto kubirchi mbo kōōnkōy, nteenee kiyēk buch ꞉ng'oomnātēēng'waa ānkutubākiis ꞉kāāsōōtēywēēkwaa kukabar ꞉bēērbēēryēēng'waa.\x - \xo 1:21 \xt Ēfēēs. 4:17-19\x* \v 22 Yoo kibērē ng'oomēch, kubērbērēch.\x - \xo 1:22 \xt 1Kōōr. 1:19-20\x* \v 23 Kikutunkyinē ꞉bichoo āynātōōs chēē /kikeekus /kiiwuuytēē biiko nto tāriitēk, tyoong'iik choo bēēsyētē āk choo ichuutēē keey ng'wēny kusiir yoo kātākutunkyinē Yēyiin nyoo bo lēbkēēyyēēt ākookoy.\x - \xo 1:23 \xt Kiruu. 4:16-18; Tyēēn. 106:20; Cherem. 2:11\x* \p \v 24 Kiyooto ꞉nyēē kiyey Yēyiin kwoosyi bichoo kutwaar ꞉muchastaab bōōrwoonikwaa sukuyēyē sikornateet ankunyeeree bōōrwoonikwaa. \v 25 Kōōkuchuunnyēē ꞉bichoo manta nyēbo Yēyiin ānkuwēēkyi keey ng'wiiynaneet kukutunkyinē tukuuk chēē kiyēyē ꞉Yēyiin yoo kātākutunkyinē Yēyiin nkit nyoo itōrōōroot ākookoy. \v 26 Kookwaasta ꞉Yēyiin bichoo kubo ng'aleechu tukul kurub muchas nyēē samis nyēē kookubakaakta mbo ꞉kooruuk saanikwaa ankoomut keey nkit. \v 27 Kookutay ꞉nkicheek murēnik kooruukwaa ānkwoobukyi keey murēnik alak kusikoraat keey kut neennyi /kōōkiitiilchi kule +/mākiing'woonchi kurubta keey āk rōkōsooto.\x - \xo 1:27 \xt Laawi. 18:22; 20:13; 1Kōōr. 6:9, 18\x* \v 28 Kuu yoo manaacham ꞉biiko kōōnkēt Yēyiin, kōōtuukyi ꞉inee icheek batay kutas taay āk rōkōsng'waa kuyēyootē ng'al chēē māyēmāksē /kēēyēyē. \v 29 Kiikoolaambuuch bichu ꞉choolwookātēēt, muchas āk rōkōs, tuuyintaab moo, rumiisyēēt, wōōrōōryēēt, ng'wiiynaneet, kāwōōtyoontiit, seemseemnyeet.\x - \xo 1:29 \xt Kala. 5:19-21\x* \v 30 Ng'āloolootēē alak nyēē miyaat, tāyē Yēyiin, āwēēsēch, āng'oonyēch ānkung'āsē keey. Sākāyootē kēēlwookik chēē kayeyee rōkōs, kōchōnkyinē sikiikwaa, \v 31 bērbērēch, ‑/mākiikoosēē keey, māchāmē chii, āmāriirēē chii. \v 32 Ānkoo kōōnkētē ꞉icheek kule kiikōōtiilchi ꞉Yēyiin meet chii nyoo yēyē ng'al chēē wuu choo, tākutāsē taay kuyēyē ng'aleechu ānkōōkoostooy mbo alak choo yēyē kuu nyooto. \c 2 \s1 Ing'woonchinē ꞉Yēyiin mbo nkicheek Yuutayeek \p \v 1 Yoo itiilchinē ꞉chii alak ng'al, kumiitē kōōruustooy keey nkit nyēē māmii ꞉wōlēē tuuktooy keey kuuyu yēyē ꞉nkinee rōkōs.\x - \xo 2:1 \xt Mat. 7:2\x* \v 2 Kiinkētē kule yoo itiilchinē ꞉Yēyiin chii ng'al kubo rōkōs, kōōyyoong'unēē manta. \v 3 Ibērē tōōs +meechililee kiyēē itiilchinē ꞉Yēyiin biiko alak yoo 'kēētiilchi chiito ake ng'al ānkiiyēyē ꞉inyiing' ng'aleechaata? \v 4 ‑Mēēru rwoonik ibērbēērē keey kule lēēl ꞉moo Yēyiin ānkumuytoochinē ng'al. Māchāktōōs inkēt kule māchāksē ꞉ātēboo bo Yēyiin kukōōniing' bārooyinto nyēē keereeny keey iweeksee choolwookātēēng'uung'.\x - \xo 2:4 \xt Yēyuut. 17:30; 2Bēt. 3:9, 15\x* \p \v 5 Yoo iwuuyiitē mēting'uung' itāyē iweeksee choolwookātēēng'uung', imiitē ituulchinē keey ng'al nyēē ākoy kōōng'woonchiing' ꞉Yēyiin bēsyoonoo ing'woonchinē biiko. \v 6 Mākōōtiilchi ꞉Yēyiin chii ake tukul ng'al kurubta keey āk kiyēē kiikuyey.\x - \xo 2:6 \xt Tyēēn. 62:12; Kāālēw. 24:12; Mat. 16:27; 2Kōōr. 5:10; Ēfēēs. 6:8\x* \v 7 Mākōōkoochi *soboontaab kibchuulyo biiko choo yēyē tukuuk chēē kāroomēch, choo chēēng'ē lēbkēēyyēētaab Yēyiin ākoo koonyit ānkumāchē kunyōōr soboonooto bo kibchuulyo. \v 8 Nto choo isōōtē keey nkit ānkurubē kēēlwookikaab rōkōs ānkutāyē ng'ālyoontēētaab manta, mākōōng'woonchi ꞉Yēyiin. \v 9 Makunyalil ꞉chii ake tukul nyoo yēyē rōkōs kutoowunēē Yuutayeek nto yityo kukēchi choo mā Yuutayeek. \v 10 Nteenee +/mākiitōrōōr chii ake tukul nyoo yēyē tukuuk chēē kāroomēch, mākukoonyitākoy ānkunyōōr kaalyeet. Inoomēē kurook Yuutayeek nto yityo kookeer choo mā Yuutayeek. \v 11 Mākwēyē ꞉Yēyiin biiko kule anum ꞉nyi ku anum ꞉nyoo.\x - \xo 2:11 \xt Yēyuut. 10:34; Ēfēēs. 6:9; Kolos. 3:25; Yāāk. 2:1; 1Bēt. 1:17\x* \p \v 12 Yoo kāchoolwookēn ꞉chii nyoo mānēēnkēt kiruutēkaab Yēyiin, +/makiiruusta nyēē ‑/mākiiyyoong'unēē kiruutēchoo. Nto yoo kāchoolwookēn ꞉chii nyoo inkētē kiruutēk, +/makiiruusta /kiiyyoong'unēē kiruutēchooto. \v 13 Mēēbērē biiko choo kāsē kiyēē mwooyē ꞉kiruutēk chēē /kiitiilchinē kule churtootiin ām taayeetaab Yēyiin, nteenee chēē /kiitiilchinē kule churtootiin ku choo rubē kiyēē mwooyē ꞉kiruutēk.\x - \xo 2:13 \xt Mat. 7:21\x* \v 14-15 ‑Mēēnkētē biiko choo mā Yuutayeek kiruutēkaab Yēyiin. Ānkoo wuu nyooto, yoo yēyē tukuuk chēē miitē kiruutēchoo, kōōbooru kule inkētēē mētēwookwaa kiyēē mākyinē ꞉Yēyiin kule kuyey. Inkētē kule karaam ꞉nyi ku miyaat ꞉nyoo. \v 16 Yoo itiilchinē ꞉Yēyiin biiko ng'al bēsyoonoo bo tabanta kubununēē Yēēsu Kiriistō kuu wōloo mwooytooy ꞉lōkōōywēchu ā-āmtooy, mākōōboor keey ꞉tukuuk chēē wunyootiin.\x - \xo 2:16 \xt 1Kōōr. 4:5\x* \p \v 17 Iyibē keey ꞉inyiing' Yuutāyiintō kule ikēnēē keey kiruutēk ānkiing'āsē keey kule inkētē Yēyiin.\x - \xo 2:17 \xt Isa. 48:1; Cherem. 8:8; Room. 9:4\x* \v 18 'Inkētē kiyēē mākyiing' ꞉Yēyiin kule iyēyē ānkiikāsēē kiruutēk kiyēē bo man nyēē māchāktōōs iyēyē. \v 19 'Isōōtē kule itinyē man kule inyiing' nyēē i-ārōōrchinē kēēlto biiko choo kōryootiin ānkiikoochinē mbo subak lēbkēēyyēēt biiko choo mii mēēnān.\x - \xo 2:19 \xt Mat. 15:14\x* \v 20 Inēētē ꞉inyiing' mbo subak choo ‑mēēnkētē kiy nto maanayiisyek 'isōōtē kule 'inkētē ng'aleek tukul āk manta nyēbo kiruutēk. \v 21 Kunyoo ii, yoo 'inēētē ꞉inyiing' alak ‑'mēēnēētē keey nkinyiing'? Nto yoo imwoochinē biiko alak kule kutayee keey chōōrsēēt, kwaaming' ꞉nee ‑mēēmētē chōōrsēēt?\x - \xo 2:21 \xt Mat. 23:3-4; Yoowa. 7:19\x* \v 22 Imwooyē kule māchāktōōs kutayee keey ꞉chii martaayeet, kwaaming' ꞉nee siimārtooy? ‑Mēēmāchē kule nto iriikyi tukuuchoo /kēēkusē choo /kēēkutunkyinē, nteenee kubērē ꞉mooyēēt nto ichoor kuuyu bo ta-aabuut nto ku syaabeet. \v 23 Ing'āsē keey kule irubē kiruutēk, nteenee intosuurē Yēyiin yoo i-iryēē kiruutēchoo. \v 24 Ōyēyē kuyityiin ꞉yoo /kikeesir kule, “Kyōōsākyi Yēyiin kōōntosuurākoy ām wōlēē mii ꞉biiko choo mā Yuutayeek.”\x † \xo 2:24 \xt Isa. 52:5; Ēsēk. 36:22\x* \p \v 25 Yoo iyēku Yuutāyiin ānkiinkētē kiruutēk, kukaraam yoo irubē kiruutēchooto. Nto yoo i-iryēē kiruutēchoo, ikerkeeye choo ‑mēēnkētē kiruutēchooto.\x - \xo 2:25 \xt 1Kōōr. 7:19; Kala. 5:3\x* \v 26 Nto yoo karub ꞉choo mā Yuutayeek kiyēē irābchinē ꞉kiruutēk, kukāsē oob ꞉Yēyiin bichoo kule churtootiin? \v 27 Chii nyoo mā Yuutāyiin ānkuyēyē kiyēē māchē ꞉Yēyiin, mākōōtiilchiing' ng'al yoo 'kēē-irii kiruutēk. \p \v 28 Māyēku ꞉chii Yuutāyiin baateey kubuntēē ntāsimuut, nto kuuyu /kikeeyaatitee *kāāmurootāniisyēētaab Yuutayeek, kusyēēmē kurub kiyēē mwooyē ꞉kiruutēk choo sirootiin. \v 29 Nteenee Yuutāyiin nyēbo man ku nyoo boonto Yēyiin ām soboonnyii. Nyōōru ꞉chiito kāāmurootāniisyēētaab man kubuntēē Tāmirmiryēētaab Yēyiin. Chēēng'ē ꞉chii nyēē wuu nyoo kusilto ꞉Yēyiin āmēēbērē kusilto ꞉biiko.\x - \xo 2:29 \xt Cherem. 4:4; Room. 9:6; Filib. 3:2-3; Kolos. 2:11\x* \c 3 \p \v 1 Mii ꞉karaamat nee yoo Yuutāyiin ꞉chii ānkuyēētyēēchinē nee ꞉kāāmurootāniisyēētaab Yuutayeek? \v 2 Man, miitē ꞉karaamateet ām kēēlwookik chēē chaang'. Nyēbo taayta, /kiikiitōōrchi Yuutayeek ng'ālyoontēētaab Yēyiin.\x - \xo 3:2 \xt Tyēēn. 147:19-20; Room. 9:4\x* \v 3 Ānkoo kuwuu nyooto, kichuunnyēē ꞉biiko wōlēē wōō. Ara, ibooru ꞉yooto sōō kule wēēchwēēchē keey ꞉Yēyiin? \v 4 Achicha! Māwuu nyoo. Iyyoong'unēē ꞉Yēyiin manta ākookoy ānkoo kicham ꞉biiko ng'wiiynan, kuu yoo mwooyē ꞉siruutēk kule, “Ichurtaat nyēē yoo itiilchinē chii ng'al itinyē manta.”\x † \xo 3:4 \xt Tyēēnwookik 51:4\x*\x - \xo 3:4 \xt Kāāyiit. 23:19; Room. 9:6; 11:29; 2Tēm. 2:13\x* \p \v 5 Imuuchē ꞉chii kumwooy kule, “Yēyē ꞉miyootyēēnyoo kutook kule churtaat ꞉Yēyiin miisin. Yēē ākoo wuu yooto ii, kōōng'woonchēēch nyēbo nee?” Wuu nyooto ꞉wōlēē ng'ālooltooy ꞉biiko. \v 6 Nto kimēēng'woonchinē biich ꞉Yēyiin, nto kiimuuchē kule nee kōōtiilchi biiko ng'aleek? \v 7 Imuuchē ꞉chiito ake kumwooy kule, “Yoo ākoo itōrōōrē ꞉ng'wiiynaneenyuu Yēyiin ānkōōboor kule tinyē manta ii, kubo nee /kēēmwooy kule āyēku anii kibng'ōōkisyoo?” \v 8 Imuuchē /kēēlē, “Keeyey rōkōs sukutook ꞉kāroomnyēēt.” Mii mbo ꞉biiko alake chēē kōōkōōyinkyoo kule āmwooyē ng'aleechaa. Nteenee nyoolchinē /kiiruusta bichoo. \s1 Choolwookēnoot ꞉chii ake tukul \p \v 9 Ara keemwaay nee? Kēēkāroomēch ꞉acheek Yuutayeek kusiir biiko alak? Achicha! Kasimkeemwaay kule kiikuchoolwookēn ꞉chii ake tukul, ānkā Yuutāyiin ee, nto nyēē mā Yuutāyiin. \v 10 Mwooyē ꞉siruutēk kule, “Māmii ꞉chii mbo akeenke nyēē churtaat. \v 11 Māmii ꞉chii nyēē inkētē Yēyiin āmāmii mbo ꞉akeenke nyēē chēēng'ē inee. \v 12 Kookutay ꞉tukul Yēyiin ānkuyēk sōōr. Māmii ꞉chii mbo akeenke nyēē yēyē ng'al chēē kāroomēch.”\x † \xo 3:12 \xt Tyēēnwookik 14:1-3; 53:1-3\x* \v 13 Mwooyē ꞉siruutēk subak kule, “Kiyootākiis ꞉kuutuweekwaa kuu mbēērōōs ānkōōbērbēēriisyē ꞉ng'ēlyēēbikwaa.”\x † \xo 3:13 \xt Tyēēn. 5:9\x* Tāsē taay ꞉siruutēk kumwooyē kule, “Ng'woonēch ꞉kuutuway kuu ng'woonoob eereen.”\x † \xo 3:13 \xt Tyēēn. 140:3\x* \v 14 Mwooyē mbo subak ꞉siruutēk kule, “Chubiisyē ꞉kuutuweekwaa kōōruutooy biich.”\x † \xo 3:14 \xt Tyēēn. 10:7\x* \v 15 “Kicham booryoot, \v 16 ānkunyēērootēē tukun \v 17 āmāng'ērēkyinē kaalyeet.”\x † \xo 3:17 \xt Isaaya 59:7-8\x* \v 18 “‑Mēēywēyē Yēyiin mbo kisich.”\x † \xo 3:18 \xt Tyēēn. 36:1\x* \p \v 19 Kāākiinkēt kule kiy ake tukul nyoo siraat, kutiinyē chiito nyoo bāwu ꞉kiruutēchu simāmii ꞉wōlēē chililtooy ꞉chii yoo itiilchinē ꞉Yēyiin biiko ng'aleek. \v 20 Kunyoo, ‑/mākiitiilchinē chii kule churtaat kuuyu syēēmē wōlēē imuuktooy kurub kiruutēk. I-ārōōrwēēch baateey ꞉kiruutēk kule kāākēēchoolwookēn.\x - \xo 3:20 \xt Āyub 4:17; Tyēēn. 130:3; Room. 4:15; Kala. 2:16; 3:22\x* \s1 Yēyē nee ꞉chiito sukuchurta ām taayeetaab Yēyiin? \p \v 21 /Kākiiboorwēēch raat kēēlto nyēē teer āk kiruutēkaab *Muusa, nyēē churtēē ꞉chii. /Kisimkyoorōōrunēē kēēli siruutēkaab Muusa āk chēbo *wōōrkooyikaab Yēyiin. \v 22 Chāmtooy ꞉Yēyiin kule churtaat ꞉chii ake tukul yoo ikoosēē keey Yēēsu Kiriistō nyēē māmii kule ng'oo ꞉ng'oo,\x - \xo 3:22 \xt Room. 1:17\x* \v 23 kuuyu choolwookēnoot ꞉chii ake tukul nyēē ‑mēēmuuchē kuyityi churtaayeet nyēē māchē ꞉Yēyiin. \v 24 Churtooy ꞉biiko kubo chamateetaab ꞉Yēyiin kubununēē *Kāārārookiintēēt Yēēsu nyoo kiwālāng'unēēnēēch soboonnyii kootyaakteech.\x - \xo 3:24 \xt Ēfēēs. 2:8; Tiitō 3:4-7\x* \v 25-26 Kikōōn ꞉Yēyiin Yēēsu /keeyeyee kōrōsēēk sukung'eet kōōchoomnyo inee āk biiko yoo kēēyēnchi ꞉chii kule kiwasta ꞉Yēēsu korotiikyii kubo inee. Kumanaame ꞉Yēēsu, mānēēng'woonchi ꞉Yēyiin kōōrēēt kubo ng'ōōkiswookik choo /kikiikeeyey kuuyu kitinyē kiisayta. Nto raat, /kiitiilchinē chiito kule churtaat yoo kēēyēnchi Yēēsu. Kunyoo, tinyē ꞉Yēyiin manta kuyey kuu nyooto kuuyu kiikooyto ꞉Yēēsu soboonnyii kubo biiko tukul.\x - \xo 3:25-26 \xt Māārkō 14:24; Ēfēēs. 1:7; Ibu. 9:12; 1Yoowa. 1:7\x* \p \v 27-28 Ara, kēēng'āsyinē keey nee naas? Māmii ꞉kiy mbo kisich kuuyu chāmtēēch ꞉Yēyiin kule kēēchurtootiin kubo kule kiiyēnchinē inee ānkiikoosēē keey Yēēsu āmēēbērē kuuyu kēērubē kiruutēk.\x - \xo 3:27-28 \xt 1Kōōr. 1:29-31; Ēfēēs. 2:8-9; Kala. 2:16\x* \v 29 Ara bo ꞉Yēyiin Yuutayeek nkityō? Achicha, bo nkicheek choo mā Yuutayeek, \v 30 kuuyu akeenke ꞉Yēyiin ānku inee ꞉nyēē mākōōtiilchi Yuutayeek āk choo mā Yuutayeek kule churtootiin yoo keekaasee keey Yēēsu.\x - \xo 3:30 \xt Kala. 3:20\x* \v 31 Ara yoo kakeeyey kuu nyooto kukākēēmētē siruutēkaab Muusa, kuuyu kiikoosēē keey Kiriistō? Achicha! Māwuu nyoo, nteenee kēēmiitē kēēyēyē kuyityiin ꞉siruutēchoo.\x - \xo 3:31 \xt Mat. 5:17\x* \c 4 \s1 /Kēēkāsēē kaakaaseet wōlēē kiwuunto ꞉soboontaab Abraam \p \v 1 Kichamta ꞉Yēyiin kuuko Abraam kule churtaat ām keel nyēē wuu nee? \v 2 Nto /kikeechamta kule churtaat kubo ng'aleek chēē kiyey, nto kimii ꞉kiyēē king'āsēē keey inee nkit, āmēēbērē ām taayeetaab Yēyiin.\x - \xo 4:2 \xt Yāāk. 2:21\x* \v 3 Mwooyē ꞉siruutēk kule, “Kiiyēnchi ꞉Abraam kiyēē kimwooyē ꞉Yēyiin. Yooto nanyuun kuchamta ꞉Yēyiin kule churtaat.”\x † \xo 4:3 \xt Toowu. 15:6\x*\x - \xo 4:3 \xt Kala. 3:6; Yāāk. 2:23\x* \p \v 4 Yoo kābirto ꞉chii nkuruukyii kuyemaat /kiikoochi kiyēē kāākuchoosyi, nto yooto, mēēbērē kule /kākēērōōbchi. \v 5 Māyēchinē ꞉chii Yēyiin yiisyō /sikiitiilchi kule churtaat nteenee mākyinē baateey kule /kiiyēnchi inee kuuyu kēēchoolwookēnootiin ꞉tukul ānkēēmāchē nyooyeetaab kaat. \v 6 Kiiboor mbo *꞉Tāwuti kule ibēruuroot ꞉chiito nyoo chāmtooy ꞉Yēyiin kule churtaat kubo kāāyēnchinooyēēt āmēēbērē kubo kiyēē kayey ꞉chiichooto. \v 7 Mwooyē kule, \q1 “Ibēruurootiin ꞉biiko choo /kōōkēēnyōōchi kaat ām miyootyēēt nyoo kōboonto \q2 /ānkēēmētoochi ng'ōōkisto nyoo kikiikuyey. \q1 \v 8 Ibēruuroot ꞉chii nyoo kōōkōōbuuktoochi ꞉Yēyiin ng'ōōkiswookikyii.”\x † \xo 4:8 \xt Tyēēnwookik 32:1-2\x* \p \v 9 Ara mākōōbēruur ꞉Yēyiin Yuutayeek nkityō choo imurootānootiin āmēēbēruur choo mā Yuutayeek? Kātākēēmwooyē oob kule /kikeechamta Abraam kule churtaat kuuyu kiikoosēē keey Yēyiin? \v 10 /Kikēēchāmtooy āyu Abraam kule churtaat? Ara yoo kitākutoombo */kiimuraatan nto yoo /kikiikiimuraatan? Kubooyiit man ki yoo kitoombo /kiimuraatan. \v 11 /Kikiimuraatan baateey kuyēk kiy nyēē /kākiikiimēē churtaayeet nyoo kikiikusimkunyōōr. Kunyoo, Abraam ꞉nyēē kiyootu biiko tukul choo ikoosēē keey Yēyiin ānkoo choo /manaakiimuraatan sukung'eet /keechamta nkicheek kule churtootiin.\x - \xo 4:11 \xt Toowu. 17:9-14; Room. 2:28-29; Kala. 3:7, 29\x* \v 12 Inee mbo subak ꞉nyēē kwaaniitaab choo /kiimurootānē kātikoo baateey kutinyē ꞉icheek kaakaaseet nyēē wuu nyoo kibo kuuko Abraam /kumanaakiimuraatan.\x - \xo 4:12 \xt Mat. 3:9; Luuka 3:8; 19:9; Yoowa. 8:33, 39\x* \p \v 13 Kikuurtoochi ꞉Yēyiin Abraam āk muchōkōrōōnikyii kule mākurōōbchi kōōrēēt. Mēēbērē kikuurtoochinē ng'aleechaa kuuyu kirubē kiruutēk nteenee kikuurtoochi kuuyu kiikoosēē keey inee ankuchurtaat.\x - \xo 4:13 \xt Toowu. 12:7; 17:4-6; 22:17\x* \v 14 Nto /kikiikoochinē chii kiy kuuyu rubē kiruutēk, nto ki buch kookaasee keey Yēyiin ānku nto kimāmii ꞉kiy nyēē kikuurtooy ꞉Yēyiin.\x - \xo 4:14 \xt Kala. 3:18\x* \v 15 Yēyē ꞉kiruutēk kōōng'woonchi ꞉Yēyiin biiko. Nto kimāmii ꞉kiruutēk nto māmii kiyēē /kēēmwooyē kule kā-iri ꞉chii kiruutyo.\x - \xo 4:15 \xt Room. 3:20; 5:13, 20; 7:7-24; 1Kōōr. 15:56; 2Kōōr. 3:7; Kala. 3:10\x* \p \v 16 Kuurtoochinē ꞉Yēyiin chii nyoo ikoosēē keey inee kule mākōōbēruur kuuyu chāmē chiichoo, āmēēbērē kuuyu rubē kiruutēk. Kunyoo, nyōōru ꞉biiko tukul choo rōōbunēē keey kaakaaseetaab Abraam bēruroo, āmēēbērē choo bāwu ꞉kiruutēk baateey, nteenee āk nkicheek choo ikoosēē keey Yēyiin kuu Abraam nyoo baaba ꞉acheek tukul. \v 17 Yoo kimwoochinē ꞉Yēyiin Abraam kule, “Kaayeyiing' iyēku kwaaniitaab bōrōryōōsyēk chēē chaang',”\x † \xo 4:17 \xt Toowu. 17:5\x* kiiyēnchi ꞉Abraam ng'aleechaa ām taayeetaab Yēyiin nyoo kōōnu soboonto nyēē kimāmii ānkung'āloolēē tukuuk chēē māmii wuu nyēē miitē.\x - \xo 4:17 \xt 2Kōōr. 1:9\x* \v 18 Kiikēnēē keey ꞉Abraam Yēyiin ānkoo kiwuu nyēē kimēētākōōmuuchāktōōs ꞉kiyēē /kikēēkuurtoochinē. Kunyoo, kichokuyēk ꞉inee kwaaniitaab bōrōryōōsyēk chēē chaang' kuu yoo kimwoochinē ꞉Yēyiin kule, “Tēē chooto ꞉lēēkōōk chēē +mēēnyōōru.”\x - \xo 4:18 \xt Toowu. 15:5\x* \v 19 Ānkoo kut kikiikuyoosiit nyēē /kimēētākiisōōtyinē kule imuuchē kunyōōr leekwa kuuyu, kimāchē kuriichē kēnyiisyēk bokol ānki sōōn ꞉Saara, manaame ꞉moo Abraam, nteenee kitas taay kookaasee keey Yēyiin. \v 20 Mānēēwiywiiy ꞉Abraam yooto tukul ām kiyēē kikiikukuurtoochi ꞉Yēyiin nteenee kititir kookaasee keey Yēyiin ānkōōtōrōōrē.\x - \xo 4:20 \xt Toowu. 17:1-6; Ibu. 11:11\x* \v 21 Kichāmchiintōōs kule tinyē man ꞉Yēyiin kāāmuukēywēēk kuyey kiyēē kiikukuurtoochi inee.\x - \xo 4:21 \xt Toowu. 18:14; Luuka 1:37\x* \v 22 Ng'ālyoontooniitēnyi ꞉nyēē kiyey kuchamta ꞉Yēyiin Abraam kule chii nyēē churtaat.\x - \xo 4:22 \xt Room. 4:3\x* \v 23 Mēēbērē Abraam baateey ꞉nyēē kichamta ꞉Yēyiin kule churtaat kubo kaakaaseenyii, \v 24 nteenee chāmtēēch nkacheek ꞉Yēyiin kule kēēchurtootiin yoo kakiikaasee keey inee nyoo kiing'ēētēē Mokoryoontēēnyoo Yēēsu meet. \v 25 Inee ꞉nyoo /kikiikooytooy kume kubo ng'ōōkiswookikyoo /ankiing'eetee meet sikeechurte ām taayeetaab Yēyiin.\x - \xo 4:25 \xt Isa. 53:4-5, 10; Room. 8:32-34; 1Kōōr. 15:17\x* \c 5 \s1 /Kōōkiichoomnyēēch āk Yēyiin \p \v 1 Kunyoo, kuu yoo /kookeechamteech kule kēēchurtootiin kubuntēē kaakaaseet, /kōōkiichoomnyēēch nanyuun āk Yēyiin ām Mokoryoontēēnyoo Yēēsu Kiriistō.\x - \xo 5:1 \xt Yēyuut. 10:36\x* \v 2 Yēēsu ꞉nyēē yēyēēch kuchameech ꞉Yēyiin ām chamateenyii nkit kuuyu kiikoosēē keey inee. Kēēng'ērēkootiin kuuyu kiikēnēē keey kule mākōōtōrōōrēēch ꞉Yēyiin ānkiibuurtē keey inee ākookoy.\x - \xo 5:2 \xt Room. 6:14; 8:17-18; 1Kōōr. 2:7; 2Kōōr. 3:18; 4:17; 6:1; 12:9; Kala. 2:21; 3:18; Ēfēēs. 2:5-8; Kolos. 1:27; 3:4; 1Tēēs. 2:12; 2Tēm. 2:10; 1Bēt. 1:7; 4:13-14; 5:10\x* \v 3 Kēēng'ērēkootiin mbo subak kubo nyāliluutēchu kēēbuntēē, kuuyu kiinkētē kule kōōnēēch ꞉nyāliluutēchoo muytaayeet. \v 4 Yēyēēch ꞉muytaayeet kēētitir. Yoo kēētitirootiin, kēēboontē kaamaang'taayeet \v 5 nyēē mākoy kēēchusyē kuuyu /kikēēng'oobwēēch Tāmirmiryēētaab Yēyiin nyēē yēyēēch kiinkēt wōlēē chāmtēēch ꞉Yēyiin.\x - \xo 5:5 \xt Yāāk. 1:2-3, 12; 1Bēt. 1:5-7\x*\x - \xo 5:5 \xt Yēyuut. 2:33; Room. 8:39; Ibu. 6:18-19\x* \p \v 6 Yoo kimākiimuuchē keey, kume *꞉Kāārārookiintēēt ām bārooyinto nyēē kikiikuchōb ꞉Yēyiin kubo acheek choo kimākēēchurtootiin.\x - \xo 5:6 \xt 1Kōōr. 15:3\x* \v 7 Matyaa kuchāmtooy keey ꞉chii kume kubo chiito ake nto sinee imuuchē ꞉chii kuchamta keey kume kubo chii nyēē lēēl ꞉moo.\x - \xo 5:7 \xt 1Bēt. 3:18\x* \v 8 Nteenee kiiboorwēēch ꞉Yēyiin kule chāmēēch, yoo kimēēwēēch ꞉Kāārārookiintēēt ānkoo kikēēchoolwookēnootiin.\x - \xo 5:8 \xt Yoowa. 3:16\x* \p \v 9 Kunyoo, kuu yoo /kookeechamteech kule kēēchurtootiin kuuyu kiwasta keey ꞉korotiikaab Yēēsu, sārwēēch sōō ꞉Yēyiin nyēē tyaa kubununēē lakwanyii kōōyyiin yoo /kiing'woonchinē biiko! \v 10 Ānkoo kikēēyēku buunikaab Yēyiin, /kikiichoomnyēēch āk inee kubuntēē meetaab lakwanyii. Kunyi, kuu yoo /kōōkiichoomnyēēch āk inee kēētinyē man kule kēēnyōōru soboontaab kibchuulyo kuuyu kōōnu ꞉inee soboon! \v 11 Kunyoo, kēēng'ērēkootiin miisin kuuyu /kiikiichoomnyēēch āk Yēyiin kubununēē Mokoryoontēēnyoo Yēēsu Kiriistō.\x - \xo 5:11 \xt Room. 5:1\x* \s1 Aatam āk Yēēsu \p \v 12 Kiyib ꞉chiito akeenke ng'ōōkisto kōōrēēt nyēē kiisach kuchō ꞉meet. Kunyoo, kirub ꞉meet biiko kuuyu choolwookēnootiin ꞉tukul.\x - \xo 5:12 \xt Toowu. 2:17; 3:1-7, 19; Room. 6:23\x* \v 13 Kimii ꞉ng'ōōkisto kōōrēēt /kumānāākēēkōōn kiruutēkaab *Muusa. Nto kimāmii ꞉kiruutēk nto kimāmii ꞉wōlēē /kēēmwooytooy kule kā-iri ꞉chii kiruut.\x - \xo 5:13 \xt Room. 4:15\x* \v 14 Kiinaam ꞉meet chiito kuchakee Aatam ākoy Muusa ānkoo kimāwuu ꞉choolwookātēēng'waa nyoo kibo Aatam. \p Kerkeey ꞉kiyēē kiyey ꞉Aatam āk nyēē kiyey ꞉Yēēsu.\x - \xo 5:14 \xt 1Kōōr. 15:21-22, 45-49\x* \v 15 Āmwooyē kuu nyooto kubo ng'al chēē kiyey ꞉bichu tukwaay. Kitōōrchi ꞉kēwēynātēētaab ake /kiitiilchi biiko meet, nteenee kiyibchi ꞉koonyitēētaab ake biiko chamateetaab Yēyiin! \v 16 Kiyey ꞉ng'ōōkistaab akeenke /kiitiilchi biiko ng'aleek /ankiiruusta. Nteenee kikōōn ꞉Yēyiin lakwanyii ānkoo kikiikuchoolwookēn ꞉biiko chēē chaang' /sikiitiilwēēch kule kēēchurtootiin. \v 17 Yoo kiimuuchē ꞉ng'ōōkistaab chiito akeenke kuyibchi biiko tukul meet, kumākunyōōr ꞉biiko tukul soboonto nyoo rōōbchinē ꞉Yēyiin kubununēē chiito akeenke!\x - \xo 5:17 \xt Yoowa. 10:10\x* \p \v 18 Kunyoo, kuu yoo kiyēyē ꞉ng'ōōkistaab chiito akeenke /kiiruusta biiko tukul, kuyēyē ꞉kāroomnyēētaab chiito akeenke nyēē churtaat /keechamta biiko tukul kule churtootiin ānkunyōōr soboonto. \v 19 Yoo kitāyē ꞉chiito akeenke kukāsyi Yēyiin, kōōsākyi biiko chēē chaang' kuchoolwookēn. Ām kēēlto nyēē wuu nyooto, kikāsyi ꞉chiito akeenke Yēyiin ankuyey biiko chēē chaang' kukāsyi Yēyiin. \p \v 20 Yoo /kikēēkōōnu kiruutēk, kuwōōyiit ꞉choolwookātēēt. Kuwōōyiitu ꞉choolwookātēēt, kutāsyinē keey ꞉chamateetaab Yēyiin.\x - \xo 5:20 \xt Room. 3:20; 7:7-8; Kala. 3:19\x* \v 21 Kuu yoo kikiikutēbēē biich ꞉ng'ōōkisto ānkuyibu meet, kubāwu biich ra ꞉chamateetaab Yēyiin ānkuyibu churtaayeet sikēēnyōōru *soboontaab kibchuulyo kubununēē Yēēsu Kiriistō Mokoryoontēēnyoo. \c 6 \s1 /Kiikiiwaang'ta bāwunātēētaab ng'ōōkisto \p \v 1 Kunyoo, ara keeyey nee? +Makeetas taay sōō kēēchoolwookēn sukutāsyi keey ꞉chamateetaab Yēyiin?\x - \xo 6:1 \xt Room. 3:5-8, 31\x* \v 2 Achicha, māwuu nyoo mbo kisich. Kuu yoo kōmēēkutēbēēnēēch ꞉ng'ōōkisto, kubo nee keetas taay kēēchoolwookēnē?\x - \xo 6:2 \xt Room. 6:6; 7:4\x* \v 3 ‑Mōōnkētē ꞉akweek sōō nee kule wuu nyēē kikēēbēku āk Yēēsu Kiriistō yoo /kikēēbātisānēēch kēēyēku akeenke āk inee?\x - \xo 6:3 \xt Mat. 28:19; Yēyuut. 8:16; 19:5; Kala. 3:27; Kolos. 2:12\x* \v 4 Kunyi, kerkeey nyēē kikēēbēku /ankeemuy soboonnyoo nyoo kibo taay yoo /kikēēbātisānēēch sukung'eet yoo /kikiing'ēētēē Yēēsu meet ām kāāmuukēywēēkaab Yēyiin, kēēnyōōru ꞉nkacheek soboonto nyēē lēēl.\x - \xo 6:4 \xt 2Kōōr. 5:14-15, 17; Kala. 6:15; Kolos. 3:1-5, 10\x* \v 5 Kuu yoo kikēēyēku akeenke āk Yēēsu ām meenyii, ku man kule kēēyēku akeenke āk inee ām ng'eeteenyii bo meet.\x - \xo 6:5 \xt Filib. 3:10-11\x* \v 6 Kiinkētē kule /kikēēkwērtoochi soboonwēchoo kibo taay murtooywoontēēt āk *Kāārārookiintēēt simēēkubāwēēch ꞉ng'ōōkisto.\x - \xo 6:6 \xt Kala. 5:24\x* \v 7 Kunyoo, mēētākubāwu ꞉ng'ōōki biiko choo kāākubuntēē meet. \p \v 8 Kikēēbēku āk Kāārārookiintēēt, kunyi kēēchāmchiintōōsii kule kēēsobchootiin kuu yoo soboot ꞉inee. \v 9 Kiinkētē kule /kikiing'eetee Kāārārookiintēēt meet nyēē mākoy takume, kunyi mēēkubāwu inee ꞉meet. \v 10 Yoo kimēē *꞉Kāārārookiintēēt, kiiwaang'ta kāāmuukēywēēkaab ng'ōōkisto kutukul ānkuminyē raat kōōng'ērēēchē Yēyiin.\x - \xo 6:10 \xt Ibu. 9:27\x* \v 11 Ām kēēlto nyēē wuu nyooto, māchāktōōs ōyib keey ꞉nkakweek kule /kiikiisyēēnto kāāmuukēywēēkaab ng'ōōkiswookikwook ānkōōminyē ōng'ērēēchē Yēyiin kubununēē Kāārārookiintēēt Yēēsu.\x - \xo 6:11 \xt Kala. 2:19; 1Bēt. 2:24\x* \v 12 Kunyoo, ‑mookany kubayta ꞉ng'ōōki bōōrwoonikwook choo bēku sukutoortaak ꞉muchas ōyēyē rōkōs. \v 13 ‑Mookany kuyey ꞉komosta ake tukul nyēbo bōōrng'woong' ng'ōōki, nteenee okany kubāwook ꞉Yēyiin kuuyu, /kikeeweecheenaak wōlēē mii ꞉meet ōnyōōru soboonto. Ōyēyiisyēē komosta ake tukul nyēbo bōōrng'woong' kubo tukuuk chēē churtootiin.\x - \xo 6:13 \xt Room. 12:1\x* \v 14 Māmāchāktōōs kubaytaak ꞉ng'ōōki, kuuyu ‑mēētākōōtiinyook ꞉kiruutēk, nteenee bāwook ꞉chamateetaab Yēyiin.\x - \xo 6:14 \xt Room. 5:2; Kala. 5:18; 1Yoowa. 3:6\x* \s1 /Kiikiityaakteenaak ng'ōōki ankookubaytaak ꞉churtaayeet \p \v 15 Ara nee nanyuun? Keetas taay sōō kēēyēyē ng'ōōki, kuuyu ‑mēēkubāwēēch ꞉kiruutēk nto kule bāwēēch ꞉chamateetaab Yēyiin? Achicha! \v 16 Tookunoot oob kule yoo !keecham iyēku motwooriintēētaab chii, kumāchāktōōs irubē kiyēē mwooyē? Yoo keecham kubāwuung' ꞉ng'ōōkisto inyōōru meet. Nteenee yoo 'keeywey Yēyiin, +/makeechamtiing' kule ichurtaat.\x - \xo 6:16 \xt Yoowa. 8:34\x* \v 17 /Kēēbirchinē raat Yēyiin kōōnkōy, kuuyu ānkoo kikiikuyeyaak ꞉ng'ōōki ōyēku motwoor, kyoocham ām mooyēēt akeenke kiyēē /kikiineetaak.\x - \xo 6:17 \xt Yoowa. 8:32\x* \v 18 /Kiikiityaakteenaak ng'ōōki ānkōōkubāwook ꞉churtaayeet.\x - \xo 6:18 \xt 1Bēt. 2:24\x* \p \v 19 Kāāyēyiisyēē kitōōntōyooni nāmē keey āk soboontaab biiko, kuuyu mānōōkich ām soboontaab Kiriistō. Kikyōō-āsyi taay komosta ake tukul nyēbo bōōrng'woong' kutwaar ꞉ng'ala chēē mātiliilēch kutōōrchook ng'ōōki. Nteenee mākyook raat kubāwook ꞉ng'aleekaab churtaayeet āk tiliilinto. \p \v 20 Yoo kibāwook ꞉ng'ōōkisto, kimōōnkētē kiyēē rubtooy keey āk churtaayeet. \v 21 Ara soboon nyēē kiyibwook ꞉ng'aleechaa? Kitōōrchook tukun chēē yibwook raat muyāt chēē lētuunoo kuyib meet.\x - \xo 6:21 \xt Room. 7:5; 8:6, 13; Kala. 6:8; Yāāk. 1:14-15\x* \v 22 Nteenee kuuyu /kookiityaaktaak ra ōng'ēētyēē bāwunātēētaab ng'ōōki ankookubaytaak ꞉Yēyiin, kōōtililiitu ānkōōnyōōru *soboontaab kibchuulyo. \v 23 Kunyoo, kiyēē yibu ꞉ng'ōōki ku meet nto kiyēē rōōbu ꞉Yēyiin ku soboontaab kibchuulyo kubununēē Kāārārookiintēēt Yēēsu Mokoryoontēēnyoo.\x - \xo 6:23 \xt Room. 5:21\x* \c 7 \s1 /Kiikiityaakteeneech kiruutēkaab Muusa \p \v 1 Mbo ng'eetaabiya, ōnkētē oob kule bāwu ꞉kiruutēk chii baateey yoo tākusobē? (Āmiitē āng'āloolchinē choo inkētē kiruutēkaab *Muusa.) \v 2 Mwooyē ꞉kiruutēk kule māchāktōōs ꞉koorko nyoo imutaat kunoomnyo āk saanteenyii kātikoo tākusoboot saanteet. Nteenee yoo kame ꞉saanteet, kootyaakaat /kiimut subak.\x - \xo 7:2 \xt 1Kōōr. 7:39\x* \v 3 Nto yoo tākusoboot ꞉saanteet ankubeeran ꞉koorkoonoo āk chiito ake, kukāākōōntosuur saanteenyii. \p \v 4 Mbo ng'eetaabiya, ām kēēlto nyēē wuu nyooto, yoo kimēē ꞉Yēēsu /kiityaaktaak ām kiruutēkaab Muusa, sōōbooyiitu nyoo /kikiing'ēētēē meet ānkōōminy ām soboonto nyēē ing'ērēēchē Yēyiin.\x - \xo 7:4 \xt Room. 6:4; Kala. 2:19\x* \v 5 Yoo kitākubāwēēch ꞉ātēbuutēkyoo choo bo kēny, kiiwuruurēēch ꞉kiruutēk kiisuuchi ng'al chēē yibu meet.\x - \xo 7:5 \xt Room. 6:21\x* \v 6 Nto kuuyu /kookiityaakteeneech raat wōlēē mii ꞉kiruutēchoo, kiimuuchē kēēyēchi Yēyiin yiisyēēt ām kēēlto nyēē lēēl nyēbo Tāmirmiryēēt, kusiir wōloo kikēēwuuntē kēny yoo kitākēērubē kiruutēk choo sirootiin.\x - \xo 7:6 \xt Room. 8:2-4; 2Kōōr. 3:6\x* \s1 ‑Mēēmuuchē ꞉kiruutēk kōōsyēēnto ng'ōōkisto \p \v 7 Ara nee nanyuun, miyootēch ꞉kiruutēk? Achicha, māwuu nyoo mbo kisich. Nto kimā kiruutēk, nto mānāānkēt kule choolwook ku kiy nee. Nto kimāmwooyē ꞉kiruutēchoo kule, “‑Mēēchōrōkyi tukuukaab chii”, nto kimānāānkēt kule chōrōkyinooyēēt ꞉nee.\x - \xo 7:7 \xt Chuy. 20:17; Kiruu. 5:21\x* \v 8 Kinyākyi ng'ōōki ꞉kiruutēk sukoolaambuuchaa kutōōrchoo ng'aleekaab muchas. Nto kimāmii ꞉kiruutēk, nto kimāboonto ꞉ng'ōōki kāāmuukēy.\x - \xo 7:8 \xt 1Kōōr. 15:56\x* \v 9 Kyaakaraam kēny kumānāānkēt kiruutēk, nto yu kāwāānkēt kiruutēk, koong'etng'eet ng'ōōkisto, \v 10 kutōōrchoo kāwōōtyoonti. Kunyoo, yēē kitāyibu ꞉kiruutēchooto soboonto, kuyib nyalil.\x - \xo 7:10 \xt Laawi. 18:5\x* \v 11 Kinyākyi ng'ōōki ꞉kiruutēchoo sukutēwēchoo kwaaraantaa ꞉rōkōs. \v 12 Kunyi, tiliilēch ꞉kiruutēk, bo manta ānku kāroomēch.\x - \xo 7:12 \xt 1Tēm. 1:8-10\x* \p \v 13 Nto yēē ākoo ki kāroomēch ꞉kiruutēchooto ii, kwaam ꞉nee sukuyibchoo nyalil nyēē tēē nyi? Bēērē keey ꞉kiruutēk nteenee ng'ōōki ꞉nyēē kiyibchoo nyalili. Nto kuu yoo kiimuuch ꞉ng'ōōkisto kuyēyiisyēē kiyēē karaam kuyib ng'ālyoo nyēē miyaat, kutook kule miyaat ꞉ng'ōōkisto nyēē ‑/mākyoomu. \p \v 14 Kwoonēē ꞉kiruutēk wōlēē mii ꞉Yēyiin nteenee yoo taarataat\f + \fr 7:14 \ft Mwooyē ꞉Bāwulō ng'aleek kwoorōōrunēē keey inee nkit, nto yooto, kung'āloolēē Yuutayeek choo tākubāwu ꞉kiruutēk kuu wōloo kiwuunto ꞉inee taay.\f* ām ātēbuutēkyuu choo kibo kēny arataat ām ng'ōōkisto. \v 15 Kunyi, kaakunama ꞉tonkoy, kuuyu kiyēē ābērē nto ayey, ‑māāmuuchē kut ayey, nto kiyoo ‑māāmāchē, āyēyē nyooto.\x - \xo 7:15 \xt Room. 7:24\x* \v 16 Nto yoo kaayey kiyēē ‑māāmāchē, āchāmchiintōōsii kule kāroomēch ꞉kiruutēk. \v 17 Kuu wōloo wuunto, kimēētāku ꞉anii nyēē āmiitē āyēyē kiy nyēē miyaat, nteenee ng'ōōkisto nyoo bāwoo ꞉nyēē miitē kuyēyē. \v 18 Ānkētē kule yoo taarataat ām ātēbuutēkyuu choo kibo kēny, ‑māāmuuchē ayey kiy nyēē karaam, kuuyu ābērē nto ayey kiyēē karaam, nteenee ‑māāmuuchē ayey. \v 19 Kiyēē āyēyē kumā nyoo karaam nyoo āmāchē ayey, nto mbo tukuuk chēbo rōkōs choo ‑māāmāchē ayey, ātāsē taay āyēyē. \v 20 Nto yoo āyēyē kiyēē ‑māāmāchē ayey, mēētāku ꞉anii nyēē āyēyē, nteenee ng'ōōkisto nyoo bāwoo ꞉nyēē yēyē ng'aleechu. \p \v 21 Kunyi, manta ꞉nyi: Yoo āmāchē ayey kiyēē karaam, kuchōōnchoo ꞉rōkōs bakeenke. \v 22 Ām kāāsōōtēywēēkyuu, āng'ērēkyinē kiruutēkaab Yēyiin, \v 23 nteenee ākāsē kuyēyiisyē ꞉kāāmuukēywēēk alake ām bōōrnyuu kubooryēē kāāsōōtēywēēkyuu. Yēyoo ꞉yooto aratakse ām choolwookātēēt nyoo mii kuyēyiisyēē bōōrnyuu. \v 24-25 Kunyoo, yoo kaarub kāāsōōtēywēēkyuu, kubāwoo ꞉kiruutēkaab Yēyiin, nto yoo kaarub ātēbuutēchu miyootēch chu āyēyē, kubāwoo ꞉ng'ōōkisto. Ābotoot sōō nyēē tyaa! Ng'oo ꞉nyēē sukusārunēēnoo taankooyi? Nteenee, ābirchinē Yēyiin kōōnkōy kubo Yēēsu Kiriistō Mokoryoontēēnyoo.\x - \xo 7:24-25 \xt Room. 6:6; 1Kōōr. 15:57; 2Kōōr. 2:14\x* \c 8 \s1 Soboonto nyēē lēēl ām Tāmirmiryēētaab Yēyiin \p \v 1 ‑/Mākiiruustooy chii nyoo bo Kāārārookiintēēt Yēēsu.\x - \xo 8:1 \xt Room. 5:1, 9\x* \v 2 Kookootyaakteeneech ꞉Tāmirmiryēētaab Yēyiin wōlēē mii ꞉ng'ōōkisto nyoo kibāytēēch ānkuyibu meet. Kunyoo, kōōkēēnyōōru soboonto nyēē lēēl kubununēē Kāārārookiintēēt Yēēsu.\x - \xo 8:2 \xt Room. 7:4-6\x* \v 3 Kimēēmuuchē ꞉kiruutēkaab *Muusa kukōōn soboonto, kuuyu kiikuskuus ꞉ng'ōōkisto nyoo kibāwēēch. Nteenee kikōōn ꞉Yēyiin soboonooto, yu kiiyooku lakwanyii kuu chii kuchō kōōroonēēb ng'ōōki /keeyeyee kōrōsēēk sukōōbuukto ng'ōōkisto kutukul.\x - \xo 8:3 \xt 2Kōōr. 5:21; Kala. 4:4; Filib. 2:7-8\x* \v 4 Kiyey kuu nyooto sikiimuuch keeyey man kuu wōlēē māktooy ꞉kiruutēkaab Muusa, kātikoo kakeerub Tāmirmiryēētaab Yēyiin amakeerub ātēbuutēkaab choolwook.\x - \xo 8:4 \xt Room. 6:22; Kala. 5:16, 25\x* \v 5 Nto biiko choo tākurubē ātēbuutēk chēbo choolwook, kubāwu ꞉ātēbuutēchooto kāāsōōtēywēēkwaa. Nto choo rubē Tāmirmiryēēt, kubāwu ꞉Tāmirmiryēēt kāāsōōtēywēēkwaa. \v 6 Chiito nyoo bāwu ꞉choolwookātēēt, kuchōōnchinē ꞉meet, nto nyoo bāwu ꞉Tāmirmiryēēt, kunyōōru soboonto āk kaalyeet.\x - \xo 8:6 \xt Room. 6:21\x* \v 7 Kunyi yoo bāwu ꞉ng'ōōkisto chiito, ku buunyoontēētaab Yēyiin ꞉chiichoo. Māchāmchiintōōs ꞉chii nyēē wuu nyoo āk kiyēē māchē ꞉Yēyiin. \v 8 Kunyoo, ‑mēēng'ērēēchē ꞉biiko choo bāwu ꞉ng'ōōki Yēyiin. \p \v 9 Nteenee yoo ōboontē Tāmirmiryēēt, kubāwook ꞉Tāmirmiryoonoo mēēbērē ng'ōōki. Nto yoo mātinyē ꞉chii ām akweek Tāmirmiryēētaab Kiriistō, mābo ꞉chiichoo Kiriistō.\x - \xo 8:9 \xt 1Kōōr. 3:16; 2:16\x* \v 10 Yoo boonto ꞉chii Kiriistō ām soboonnyii ankume ꞉bōōrto kubo ng'ōōkisto, kuwēētii ꞉tāmirmiryēēnyii ākookoy kuuyu kiikuchamta ꞉Yēyiin kule churtaat.\x - \xo 8:10 \xt Kala. 2:20; 1Yoowa. 3:24\x* \v 11 Nto yoo tinyē ꞉chii Tāmirmiryēētaab Yēyiin nyoo inee ꞉nyēē kiing'ēētēē Yēēsu meet, makoong'eetee chiichoo meet ānkōōkoochi soboonto nyēē lēēl. \p \v 12 Kunyi ii, mbo ng'eetaabiya, kuu yoo mēēkubāwook ng'ōōki, osatee keey ātēbuutēkaab choolwook.\x - \xo 8:12 \xt Room. 6:18; Kala. 5:24\x* \v 13 Yoo keeruub keey ꞉chii ātēbuutēchoo, kuchōōnchinē ꞉meet. Nto yoo kāyēētyēēchook ꞉Tāmirmiryēēt obakaakte ātēbuutēk chēē miyootēch, ōnyōōru soboon.\x - \xo 8:13 \xt Kala. 6:8; Ēfēēs. 4:22-24\x* \s1 Kēēyēku lōkōkaab Baaba Yēyiin \p \v 14 Lōkōkaab Yēyiin ꞉biiko choo intōōchinē ꞉Tāmirmiryēētaab Yēyiin.\x - \xo 8:14 \xt 1Yoowa. 3:1\x* \v 15 Mēēbērē kyōōnyōōru Tāmirmiryēēt nyēē kiketitaak ōyēku motwoor ānkōōmuuyē, nteenee kyōōnyōōru nyēē kiyeyaak ōyēku lōkōkaab Yēyiin. Tāmirmiryoonoo ꞉nyēē yēyēēch kēēkuur Yēyiin kule ‘Baaba’.\x - \xo 8:15 \xt Māārkō 14:36; Kala. 4:5-7\x* \v 16 Chāmchiintōōs ꞉Tāmirmiryēētaab Yēyiin āk nyēēnyoo kule kēēyēku man lōkōkaab Yēyiin. \s1 Wōōyinto nyoo +/mābokiiboorwēēch \p \v 17 Kuu yoo kēēyēku lōkōkaab Yēyiin, kēēyēmtooy āk Kiriistō tukuuk choo boonto ꞉Baaba. Yoo kākēēnyāliilchē kuu Kiriistō, +mākēēnyōōru wōōyinto kuu inee.\x - \xo 8:17 \xt Room. 5:2; Kala. 4:7\x* \v 18 Ākāsē kule mining' ꞉nyalili kēēmiitē kēēnyōōru bēsyōōsyēchu ām wōōyinto nyoo +mābokēēnyōōru.\x - \xo 8:18 \xt 2Kōōr. 4:17\x* \v 19 Mii kukānyē ꞉kiy ake tukul nyēē kiikuyey ꞉Yēyiin ām kōōrēēt, kunyōōr rōōbēywoontēēnyii ām bēsyēēt nyoo itōrōōrē ꞉Yēyiin lōkōkyii.\x - \xo 8:19 \xt Kolos. 3:4; 1Yoowa. 3:2\x* \v 20 Minyē ꞉kiy ake tukul ām kōōrēēt nyēē māmii ꞉kiyēē ikēnēē keey āmēēbērē kule kicham kōōbuur kuu nyooto, nteenee kubo chiichēē kikōchōng'iit sukōōng'woonchi biich ꞉Yēyiin. Nteenee /tākiikēnēē keey kule\x - \xo 8:20 \xt Toowu. 3:17-19\x* \v 21 +/makiityaaktee kiy ake tukul kāāmuukēywēēkaab meet ānkumākunyōōr wōōyintaab lōkōkaab Yēyiin. \p \v 22 Kiinkētē kule kiikung'woonchinoon kiy ake tukul nyoo miitē kōōrēēt kuchakee kēny ākoy kura kuu yoo ng'woonchinē ꞉cheebyoosya yoo sichē leekwa. \v 23 Māwuu nyoo baateey, nteenee mii kung'woonchēēch nkacheek ām āriit, choo /kōōkēēkōōnēēch Tāmirmiryēēt kuu rōōbēywoontēētaab taayta. Yooto tukul kēēmiitē kēēkānyoonu miisin /kēēkōōnēēch bōōrwoonik chēē leelach /ankeeyeyeech kēēyēku lōkōkaab Yēyiin kuchurta.\x - \xo 8:23 \xt 2Kōōr. 1:22\x* \v 24 Yoo /kiikiiraraacheech, kikiikēnēē keey ng'ālyoontoonoo. Nto yoo ikēnēē keey ꞉chii kiyēē boonto ku buch. ‑Mēēkēnēē keey ꞉chii kiyēē kāākunyōōr.\x - \xo 8:24 \xt 2Kōōr. 5:7; Ibu. 11:1\x* \v 25 Nteenee yoo kiikēnēē keey kiyēē mānāākēēnyōōru, kēēkānyoonu ām muytaayeet.\x - \xo 8:25 \xt 2Kōōr. 4:18\x* \p \v 26 Yēētyēēchēēch ꞉Tāmirmiryēēt yoo kēētinyē kuskuusyēēt. Kuu yoo ‑mākiinkētē wōlēē makeesaayte Yēyiin, kung'ālooltoowēēch ꞉Tāmirmiryēēt kōōtēēyēē keey miisin nyēē māmii ꞉wōlēē /kēēmwooytooy. \v 27 Nteenee inkētē ꞉Yēyiin nyoo isyoochē soboonwēkyoo kiyēē isōōtē ꞉Tāmirmiryēēt, kuuyu ng'ālooltoochinē ꞉Tāmirmiryēēt biikaab Kiriistō kōōrābchinē kiyēē māchē ꞉Yēyiin. \p \v 28 Kiinkētē kule ām kiy ake tukul, yēyē ꞉Yēyiin ng'aleek chēē kāroomēch ām wōlēē mii ꞉choo chāmē inee ānku choo kiikukwey. \v 29 Nto choo kisimkōōnkēt ꞉Yēyiin, kukiikootabaan sukukerkeyiitu lakwanyii. Yooto, mākuyēk ꞉lakwanaanyii kaabooreet nyēbo chuut chaang'.\x - \xo 8:29 \xt Kolos. 1:18\x* \v 30 Chooto kisimkootabaan, kukuur. Nto chooto kikuurē, kuyey kuchurta, nto chooto kichurtooy, kōōtōrōōr.\x - \xo 8:30 \xt 2Tēēs. 2:13-14\x* \s1 Chamateetaab Yēyiin kubununēē Yēēsu Kiriistō \p \v 31 Ara, keemwaay nee nanyuun? Yoo nyēēnyoo Yēyiin, ku ng'oo ꞉nyēē imuuchē kukwiileech? \v 32 Yoo kirātēē moo lakwanyii ānkukōōn kubo acheek ii, kōōmuuchē kule nee kumākōōnēēch kiy ake tukul ām chamateenyii?\x - \xo 8:32 \xt Yoowa. 3:16; Room. 5:8\x* \v 33 Ng'oo ꞉nyēē imuuchē kumwooy kule miyootēch ꞉biiko choo kiikukwey ꞉Yēyiin? Yēyiin nkityōōniin ꞉nyēē itiilē kule churtaat ꞉chiito. \v 34 Kunyoo ii, ng'oo ꞉nyēē imuuchē kooruusteech? Māmii ꞉chii, kuuyu kimēēwēēch ꞉Kāārārookiintēēt Yēēsu, nto subak /kikiing'eetee meet ānkutēbunēē raat āwutaab taay nyēbo Yēyiin kung'ālooltoowēēch.\x - \xo 8:34 \xt Isa. 50:8-9\x*\x - \xo 8:34 \xt Yēyuut. 2:32-33; Room. 4:25; Ibu. 7:25\x* \v 35 Ara, mii ꞉chii nyēē imuuchē kōōbēēsyēēnēēch chamateet nyēē boontēēnēēch ꞉Kiriistō? Ara nyalilta, ara wuuyinwēēk, ara wusiisyēēt, ara kēmēy, ara yoo kakeebe kibchuraat ara kēwēēlyo, ara mnyaat? \p \v 36 Mwooyē ꞉siruutēkaab Yēyiin kule, \q1 “Kēēmiitē yēē mii ꞉chii kwiimēn kubo inyiing' \q2 keekerkeeye kēēchiir chēē māchē /bokeetil.”\x † \xo 8:36 \xt Tyēēnwookik 44:22\x*\x - \xo 8:36 \xt 1Kōōr. 15:30-31; 2Kōōr. 4:11\x* \p \v 37 Ānkoo kākwoonchēēch ꞉tukuuchoo tukul, kēēbiirtooyiisyē kutukul kubununēē inee nyoo chāmēēch.\x - \xo 8:37 \xt 1Yoowa. 5:4-5\x* \v 38 Ānkētē kubooyiit man kule yoo ka meet nto kā soboon, nto ku malayikaan nto tāmirmiroy chēē miyootēch, nto tukuuk chēbo ra nto chēbo kōōyyiin nto ku kāāmuukēy alak tukul,\x - \xo 8:38 \xt 1Kōōr. 3:22; 15:24; Ēfēēs. 1:21; 1Bēt. 3:22\x* \v 39 yoo kā kiy nyēē mii barak nto nyēē mii ng'wēny nto kā kiy ake tukul ām choo kiyēyē ꞉Yēyiin, kumēēmuuchē ꞉tukul kōōbēēsyēēnēēch chamateetaab Yēyiin kubununēē Kāārārookiintēēt Yēēsu nyoo Mokoryoontēēnyoo.\x - \xo 8:39 \xt Yoowa. 3:16; Room. 5:5; Ēfēēs. 1:4; 2:4; 2Tēēs. 2:16\x* \c 9 \s1 Ng'ētē ꞉moo Bāwulō kubo Yuutayeek chēē kitay Yēēsu \p \v 1-3 Ng'ētē ꞉mooyēēnyuu ānkōōyiimoo mēt nyēē wuu nyēē mābēku ꞉ng'wooninoo, akas kule /manaakiiraraach mbo ng'eetaabiya, biikyuu bo Isrāyēēl. Ābērē nto kiimuuchāktōōs, nto /kabokiiruustaa āng'ētitēē wōlēē mii ꞉Kiriistō sukuyēētyēēchi icheek. Man ām kāāmuukēywēēkaab Kiriistō kule ‑māāng'wiiynānē ānkōōnkētē mbo ꞉Tāmirmiryēētaab Yēyiin.\x - \xo 9:1-3 \xt Chuy. 32:32\x* \v 4 Kiyey ꞉Yēyiin biikaab Isrāyēēl kuyēk biikyii anku icheek ꞉chēē kikas kāāmuukēywēēkaab Yēyiin. Kiyēchiin *kiirootyeet āk icheek kunyil, kōōkoochi kiruutēk āk mākuutēk kurubta keey *Kōōtaab Yēyiin ānkukuurtoochi icheek kule mākōōbēruur.\x - \xo 9:4 \xt Toowu. 17:9-10; Chuy. 4:22; 20:1—24:18; 24:8; Laawi. 1:1—9:24; Kiruu. 29:1; Isa. 9:6-7; Cherem. 31:34; Room. 16:7\x* \v 5 Inkētē ꞉icheek kiyēē kiyēchi ꞉Yēyiin mbo kuukaanyii, ānku kōyiitēnyi ꞉nyēē chōōnēē *꞉Kāārārookiintēēt nyoo bo kāāmuukēy. Kusilākoy ꞉Yēyiin ākookoy, kuwuuyiit nyooto.\x - \xo 9:5 \xt Mat. 1:1\x* \s1 /Kiibēruurē choo iyēnchinē kiyēē /kiikēēkuurtoochi \p \v 6 Mānāānyōōr ꞉Yuutayeek wōlēē wōō bērurto nyoo kikiikukuurtoochi ꞉Yēyiin kōōtaab Abraam. Ara ibooru ꞉yooto kule mānāāyityiin ꞉kiyoo kikuurtooy ꞉Yēyiin? Acha, māwuu nyoo kuuyu mānāāyēēlchi ꞉Yuutayeek tukul komostaab Yēyiin.\x - \xo 9:6 \xt Room. 3:3-4; 2:28-29\x* \v 7 Ānkoo kukwoonēē ꞉Yuutayeek kōōtaab Abraam, manaarub inee kubooyiit man. Mwooyē ꞉siruutēk kule, “Isaka nyēē makuroobta siintaaryeeng'uung'.”\x † \xo 9:7 \xt Toowu. 21:12\x*\x - \xo 9:7 \xt Mat. 3:9\x* \v 8 Ibooru ꞉yooto kule mēēbērē biiko choo kwoonēē siintaaryeetaab Abraam ꞉chēē lōkōkaab Yēyiin, nteenee choo iyēnchinē kiyēē kiikukuurtoochi ꞉Yēyiin ꞉chēē /kiiyiitē kuu lōkōkaab Abraam chēbo man.\x - \xo 9:8 \xt Kala. 4:23; 3:7\x* \v 9 Kikuurto ꞉Yēyiin kule, “+Māāyēēwu ām bēsyēēt nyēē wuu nyi kēnyiinoo, nto yooto kuboonto ꞉Saara wēēriit.”\x † \xo 9:9 \xt Toowu. 18:10, 14\x* \s1 ‑/Mākēēkwiilē Yēyiin \p \v 10 Mā yooto baateey, nteenee king'alaalee mbo Yēyiin lōkōkaab Rebeeka choo ki kwaan ku Isaka. \v 11-12 Kimwoochi ꞉Yēyiin Rebeeka kutoombo kusich lōkōkyii ānkitoombo kuyey kiy nyēē karaam nto ku nyēē miyaat kule, “Makubayta ꞉nyēē mining' nyēē wōō.”\x † \xo 9:11-12 \xt Toowu. 25:23\x* Kunyi, kiiyyoong'unēē ꞉kwēyiisyēētaab Yēyiin wōlēē kimāktooy ꞉inee, mēēbērē kiyēē kiyey ꞉lōkōchoo. \v 13 Kuu yoo siraat kule, “Kyaacham Yāākōbō ankaatay Esaawu.”\x † \xo 9:13 \xt Mal. 1:2, 3\x* \p \v 14 Ibooru ꞉yooto kule ‑mēēyyoong'unēē ꞉Yēyiin manta? Māwuu nyoo. \v 15 Kimwoochi ꞉Yēyiin *Muusa kule: “+Maariiree choo āmāchē ariiree.” \v 16 Kunyi, riirēē ꞉Yēyiin biiko choo chāmē ām mooyēēnyii mēēbērē kaakwaam ꞉bichoo booryo ake tukul.\x - \xo 9:16 \xt Ēfēēs. 2:8\x* \v 17 Kimwoochi ꞉Yēyiin bāytooyiintēētaab Miisir kule, “Kyāāmutuung' ākoy yu sāāboorunēē kāāmuukēywēēkyuu wōlēē imiitē sukung'eet /kyaamtaat kaayneenyuu ām kōōrēēt kumukuul.”\x † \xo 9:17 \xt Chuy. 9:16\x* \v 18 Kunyoo riirēē ꞉Yēyiin chii nyoo māchē kule kuriiree ānkōōyoomē mēt chiito nyoo māchē kooyaam.\x - \xo 9:18 \xt Chuy. 4:21; 7:3; 14:4, 17; 1Bēt. 2:8\x* \p \v 19 Imuuchē kuteebeenaa ꞉akeenke ām akweek kule, “Ām nee naas sukubērē ꞉Yēyiin kakusta ꞉chii? Ara, ng'oo ꞉nyēē imuuchē kukwiil Yēyiin ām kiyēē māchē?” \v 20 Inyiing' ku ng'oo siikētyi Yēyiin ng'ālyoo? ‑Mēēmuuchē ꞉kiy nyēē /kikēēyēyē kuteebee chiito nyoo kiyēyē kule, “Ntēē siiyeyaa kuu nyi?”\x - \xo 9:20 \xt Isa. 29:16; 45:9\x* \v 21 Ara mākwoonēē nyoo yēyē tērēēnik yoo māchē kookaas tērēēnik alak miisin nto alak kumeekaas?\x - \xo 9:21 \xt Cherem. 18:4-6; 2Tēm. 2:20\x* \v 22 Ānkoo kiimuuchē ꞉Yēyiin kōōboor kāāmuukēywēēkyii kōōng'woonchi biiko choo kiikuchoolwookēn choo misyinē /kiikarbuus, kiiruruuny mooyēēnyii kubo bichooto. \v 23 Kiyey kuu nyooto sukoomuuch kōōboorchi wōōyinnyii choo kiikukwey kule kuriiree. \s1 Biikaab Yēyiin chēbo ra \p \v 24 Kookootiil Yēyiin kuriireeneech kēēyēku cheechii ānkēēyēku Yuutayeek, nto mā Yuutayeek.\x - \xo 9:24 \xt Room. 10:12\x* \v 25 Mwooyē ꞉Yēyiin ām siruutēkaab Oseeya kule, “+Maariiree ‘‑/Mākēēriirēē’ ānkāākuur ‘Mā biikyuu’ kule ‘Biikyuu’.\x † \xo 9:25 \xt Osee. 2:23\x*”\x - \xo 9:25 \xt 1Bēt. 2:10\x* \v 26 Mwooyē ꞉siruutēchoo bo Oseeya mbo subak kule, “Wōloo /kikēēmwoochinēē kule, ‘‑Mōōyēku biikyuu’ +/mākēēkuur ām wōlooto kule, ‘Akweek lōkōkaab Yēyiin’.”\x † \xo 9:26 \xt Osee. 1:10\x* \p \v 27 Mwooyē ꞉siruutēkaab *Isaaya kurubta keey āk Isrāyēēl kule, “Ānkoo makuchaang'iit ꞉Isrāyēēliik kuu ng'aayna ām araarayta, +/makiiraraach chēē ng'ēri, kuuyu \v 28 makooruusta ꞉Yēyiin biiko ām kōōrēēt.”\x † \xo 9:28 \xt Isa. 10:22–23\x* \v 29 Kerkeey yoo kisimkumwooyē ꞉Isaaya kule, “Nto kimānāābākooktoowēēch ꞉Yēyiintēētaab kāāmuukēy kaabkuutek, nto kikērkēyiitu biikaab Sōtōm āk chēbo Komoora chēē /kikiikarbuus.”\x † \xo 9:29 \xt Isa. 1:9\x* \s1 Kitay ꞉Yuutayeek Kāārārookiintēēt \p \v 30 Ara, keemwaay nee naas? /Kookeechamta kule churtootiin ꞉biiko choo mā Yuutayeek kuuyu kiikoosēē keey Mokoryoontēēt, ānkoo kimanaacheeng' churtaayeet. \v 31 Nteenee māchurtootiin ꞉Yuutayeek choo kichēēng'ē /keechamta kule churtootiin kurubē kiruutēk. \v 32 Kiy nee ꞉nyēē kibur? Kibur nyi manaakookaasee keey Kāārārookiintēēt nteenee kimoong'tēē keey kiyēē yēyē ꞉icheek. Kiinach ‘꞉rwaantaanaa ināchē biich’ \v 33 kuu yoo /kikeesir kule, “Okas baa, kyāākoochi rwaanteet nyēē kāānākuut wōliin bo *Sāāyōōn ānku rwaa nyēē ināchē biich, nteenee chiito nyoo keekaasee keey, mēēbērē mākuchus.”\x † \xo 9:33 \xt Isa. 8:14; 28:16\x*\x - \xo 9:33 \xt Luuka 2:34; 1Bēt. 2:6–8\x* \c 10 \p \v 1 Mbo ng'eetaabiya, kiyēē māchē ꞉mooyēēnyuu āk nyēē āsooyē Yēyiin ku kule /kiiraraach Yuutayeek.\x - \xo 10:1 \xt Room. 9:1-3\x* \v 2 Ānkētē kule boontēē ꞉icheek Yēyiin mooyēēt miisin nteenee ‑mēēnkētē kiyēē māchē ꞉Yēyiin. \v 3 Kuu yoo ‑mēēnkētē wōlēē yēytooy ꞉Yēyiin chiito kuchurta ānkusyēēmē kuchēēnkyi keey churtaayeet ām kēēlwookikwaa nkit, manaacham kurub kēēltaab Yēyiin.\x - \xo 10:3 \xt Room. 1:17\x* \v 4 Kibēk ꞉kāāmuukēywēēkaab kiruutēkaab *Muusa ām chōōnēētaab *Kāārārookiintēēt sukuchurta ꞉chii ake tukul nyoo iyēnchinē inee.\x - \xo 10:4 \xt Room. 7:1-6; Kala. 3:24-25\x* \p \v 5 Kimwooy ꞉Muusa kurubta keey churtaayeet nyēē chōōnēē wōlēē miitē ꞉kiruutēk kule, “Chiito nyēē rubē kiruutēk, mākuminyēē kiruutēchoo.”\x † \xo 10:5 \xt Laawi. 18:5\x*\x - \xo 10:5 \xt Luuka 10:28; Kala. 3:12\x* \v 6 Keemwaay nee kurubta keey churtaayeet nyoo nyōōru ꞉chiito nyoo ikoosēē keey Kāārārookiintēēt? Mēērook /kēēmwooy kule, “Mākuwo ꞉ng'oo kibkōōnkōy?” (sukoomut Kāārārookiintēēt kuchō ng'wēny), \v 7 nto /kēēmwooy kule, “Mākuwo ꞉ng'oo *kāābkwoombiich?” (sukoong'eetee Kāārārookiintēēt meet). \v 8 Ara, māchāktōōs /kēēmwooy nee? /Kēēmwooyē kule, “Iboontē keey ng'ālyoontēēt, miitē mēting'uung' ānkumēēng'āloolēē kibtaman.” Ng'ālyoontoonooto ku nyoo kyoomtooy kule māchāksē /kiikaasee keey Kāārārookiintēēt.\x - \xo 10:8 \xt Kiruu. 30:12-14\x* \p \v 9 Yoo imwoowunēē kuutiing'uung' kule, “Mokoryoontēēnyuu ꞉Yēēsu” ānkiiyēnchinēē mooyēēng'uung' kule kiing'eetee ꞉Yēyiin meet, +/makiiraraachiing'.\x - \xo 10:9 \xt 1Kōōr. 12:3\x* \v 10 +/Makeechamtiing' kule ichurtaat yoo 'kēēyēnchinēē mooyēēng'uung', /ankiiraraachiing' yoo imwoowunēē kuutiing'uung' kiyēē 'iyēnchinē. \v 11 Mwooyē ꞉siruutēk kule, “‑Mēēntosuurāktōōs ꞉chii nyoo ikoosēē keey Kāārārookiintēēt.”\x † \xo 10:11 \xt Isa. 28:16\x*\x - \xo 10:11 \xt Room. 9:33\x* \p \v 12 Mātiny kule ng'oo ꞉ng'oo. Yēē kā Yuutāyiin nto nyoo mā Yuutāyiin, kuuyu bo biiko tukul ꞉Mokoryoontēēt. Ibēruurē kuyem, biiko tukul choo riirchinē inee,\x - \xo 10:12 \xt Room. 3:22, 29-30\x* \v 13 kuu yoo mwooyē ꞉siruutēk kule, “+/Makiiraraach chii ake tukul nyoo riirchinē Mokoryoontēēt.”\x † \xo 10:13 \xt Chōōw. 2:32\x* \p \v 14 Ara ii, imuuchāksē kule nee /kēēriirchi inee yoo /mānāākiiyēnchi? Imuuchē kule nee /kiiyēnchi yoo /manaakeekas ng'aleek kurubta keey ākoo inee? Nto /kēēkāsēē nee ng'aleek yoo māmii ꞉chiichēē koomchi biich? \v 15 /Ānkiimuuchē /bokyaamtaat kule nee yoo mēēbērē /kākiiyookto chii? Mwooyē ꞉siruutēk kule, “Kāroomēch sōō nyēē tyaa ꞉kērēēnkōōy choo yibu lōkōōy chēē kāroomēch!”\x † \xo 10:15 \xt Isa. 52:7\x* \p \v 16 Nteenee mānēēyēnchi ꞉biiko tukul lōkōōywēchooto kāroomēch. Mwooyē *꞉Isaaya kule, “Mokoryoontēēt, ng'oo ꞉nyēē kiiyēnchi lōkōōywēkyoo?”\x † \xo 10:16 \xt Isa. 53:1\x*\x - \xo 10:16 \xt Yoowa. 12:38\x* \v 17 Māchāksē /kyaamta lōkōōywēkaab *Kāārārookiintēēt sukukas ꞉biiko, kunyi māchāktōōs ꞉biiko kuyēbchi yiit ng'aleechaata sukōōyēnchi.\x - \xo 10:17 \xt Yoowa. 17:20; Kala. 3:2, 5\x* \p \v 18 Nteenee ātēēbē kule ii, ara manaakas ꞉biikaab Isrāyēēl lōkōōywēchu? Kubooyiit man, mwooyē ꞉siruutēk kule, “Kiikukas /kyoomtootēē ng'aleechaa komoswookik tukul chēbo kōōrēēt.”\x † \xo 10:18 \xt Tyēēn. 19:4\x* \v 19 Ātēēbē subak kule, “Kiinkēt oob ꞉bichēēb Isrāyēēl kiyēē mwooyē lōkōōywēchu?” Kimwooy *Muusa kule, “+Maayey kumēēchook ꞉moo kubo biiko choo mā Yuutayeek. +Maayeyaak ōnyēēru kubo choo ‑mēēnkētē ng'al.”\x † \xo 10:19 \xt Kiruu. 32:21\x*\x - \xo 10:19 \xt Room. 11:11, 14\x* \v 20 Mwooyē mbo subak *꞉Isaaya kukāng'unoot kule, “Kinyōōrwoo ꞉choo mēēbērē kicheeng'aataa ānkāāboorchi keey choo mēēbērē kiteebaataa.”\x † \xo 10:20 \xt Isa. 65:1\x*\x - \xo 10:20 \xt Room. 9:30\x* \v 21 Nto kurubta keey āk Isrāyēēliik kumwooy kule, “Ākuurē icheek kwaak ānkoo ku biich chēē ‑mēēywēyoo ānku cheemakwiiliis.”\x † \xo 10:21 \xt Isa. 65:2\x* \c 11 \s1 Kiibutiis ꞉Isrāyēēliik wōlēē wōō wokung'ēt ꞉kaabkuutek \p \v 1 Kunyoo ātēēbē kule ii, ara kitay ꞉Yēyiin biikyii nkit? Achicha! Āyēku ꞉anii Isrāyēēliintēēt nyēbo kōōtaab Abraam ānkāābooyē areetaab Beenchamiin.\x - \xo 11:1 \xt Yēyuut. 22:3; 2Kōōr. 11:22; Kala. 1:13-14; Filib. 3:5\x* \v 2 Mātāyē ꞉Yēyiin biikyii chēē kisimkukwey. Osootee keey baa siruutēk choo ibooru kiyoo kimwooy *꞉Eliiya yoo kiriirchinē Yēyiin kung'āloolēē biikaab Isrāyēēl nyēē miyaat.\x - \xo 11:2 \xt Tyēēn. 94:14; Cherem. 31:37; Room. 11:29\x* \v 3 Kimwooy kule, “Mokoryoontēēt, kiikubakach ꞉bichu *wōōrkooyikuuk ankooburyeet kāābkōrōs. Kwāāng'ētu ꞉anii nkit ānkumii kusyēēmē kule kubakachaa nkanii.” \v 4 Yooto kukētyi ꞉Yēyiin Eliiya kule, “Kwaatuuch kaabkuutekyuu chēē yitē kisyēērōōk tisab choo mānāākutunkyi *Baal.”\x - \xo 11:4 \xt 1Bāy. 19:10, 14, 18\x* \v 5 Ānkoo ra kuu nyi, mii ꞉kaabkuutekaab Isrāyēēl chēē kiikukwey ꞉Yēyiin ām chamateenyii.\x - \xo 11:5 \xt Room. 9:27\x* \v 6 Yu kikwēyē ꞉Yēyiin bichoo ām chamateenyii, ku kiy ꞉nyoo nyēē kirōōbchinē ꞉Yēyiin icheek buch, mēēbērē kituwēnēē kubo kiyēē kiyey. Nto /kikēētuwēnēē, nto mēēbērē ki rōōbēywoo.\x - \xo 11:6 \xt Room. 4:4-5; Kala. 3:18\x* \p \v 7 Kunyi, mānāānyōōr ꞉biikaab Isrāyēēl kiyēē kichēēng'ē. Chēē kinyōōr churtaayeet ku choo kikwēyootiin, nto chuut alak /keeyey kukōryo\x - \xo 11:7 \xt Room. 9:31\x* \v 8 kuu yoo mwooyē ꞉siruutēk kule, “Kiyey ꞉Yēyiin kuyoomcho ꞉mētēwoy. Tinyē koonyek āmākāstēē, kutinyē yiitiik āmākāsē ng'al ākoy kura.”\x † \xo 11:8 \xt Kiruu. 29:4\x*\x - \xo 11:8 \xt Isa. 29:10; Māārkō 4:12\x* \v 9 Mwooyē ꞉nkinee *Tāwuti kule, “Irooko /keetechee sookwoonuutēchookwaa kōōbutiis /ānkiing'woonchi. \v 10 Irook kutubākiis ꞉koonyekwaa simakas kiy ānkukuuykuuyoot ākookoy.”\x † \xo 11:10 \xt Isa. 29:10\x* \s1 Kiyēē kichōbchi ꞉Yēyiin Yuutayeek \p \v 11 Ātēēbēēnook subak kule ii, ara kinyōōr ꞉Isrāyēēliik kāānākuut nyēē mākoy tābokusyoong'? Achicha! Nteenee kuuyu kiikuyey ꞉icheek lēēluut, +/makiiraraach choo mā Yuutayeek sukuchōlyo ꞉Yuutayeek.\x - \xo 11:11 \xt Yēyuut. 13:46; Room. 9:32; 10:19\x* \v 12 Yoo kiyēyē ꞉Yuutayeek lēēlisto, /kiibēruur choo mā Yuutayeek. Kunyi, tyaa nanyuun ꞉bērur nyēē mākunyōōr ꞉biiko yoo kēēyēnchi ꞉Yuutayeek Yēēsu kuyēk Kāārārookiintēēng'waa! \v 13 Āmiitē āng'āloolwook akweek choo mā Yuutayeek. /Kiikeeyeya āyēku *lēbkēēyiintēētaab choo mā Yuutayeek. Kunyi, ābirchinē Yēyiin kōōnkōy kubo yiisyoonootonyuu,\x - \xo 11:13 \xt Room. 1:5\x* \v 14 kuuyu ātinyēē mooyēēt kule ayey biikyuu choo Yuutayeek kuchusyo, nto anyuun /kiiraraach kereeryaa. \v 15 Yoo kitāyiisyē ꞉icheek, /kiichoomnyo kōōrēēt āk Yēyiin. Nto yoo kāchāmiis ꞉icheek, kukērkēyiitu yoo /kakiing'eetee meet biiko. \p \v 16 Yoo /kiikiitāboonchi mbo kuuko Yēyiin, kōōtāboonootiin ꞉nkicheek keseniisyek. Yoo /kakiitabaan tiikiitēk, kōōtāboonootiin ꞉nkicheek sokonaak.\x - \xo 11:16 \xt Kāāyiit. 15:18-21\x* \v 17 Man, /kikeebetech sokonaak alak chēbo *musēytuuniit /ankeeroobtaak akweek kēētooto ānkoo kyōō-ābu kēētitaab wōōk. Neennyi ōmiitē ōchuutē ānyiinyēēt nyēē chōōnēē tiikiitēkaab kēētooto.\x - \xo 11:17 \xt Ēfēēs. 2:11-13\x* \v 18 Ānkoo /kikeebetekta sokonaachaa, mēērook ōmōōntooy. Māchē ōnkētē kule mābiitēēnook akweek ꞉tiikiitēk, nteenee akweek chēē ōbiitēē tiikiitēk.\x - \xo 11:18 \xt Yoowa. 4:22\x* \v 19 Ōmuuchē omwaay kule, “/Kikēēbētēktooy sokonaak chuut /sikiikeereeneech.” \v 20 Man, /kikeechwenta kuuyu kimēēkoosēē keey *Kāārārookiintēēt. Nteenee /kikeechamaak kuuyu kyōōkoosēē keey inee. Kunyoo, ‑mōōyib keey barak nteenee māchāktōōs ōriibē keey,\x - \xo 11:20 \xt 1Kōōr. 10:12\x* \v 21 kuuyu yoo ‑kimēēmuuchē ꞉Yēyiin kootuuch sokonaak choo kibiititooy ꞉kēētit ii, /bokeemwa nee akweek choo /kikēērōōbtook, māchwēntook nkakweek? \v 22 Kunyi, ōrōōtootē wōlēē kirurto Yēyiin ꞉moo āk kōrōōmātēēt nyēē boonto. Kōrōōm ām wōlēē miitē ꞉choo kiikuchuunnyēē ng'aleekyii nteenee ruroot ꞉moo ām wōlēē ōmiitē ꞉akweek kātikoo baateey ōtāsē taay ōkoosēē keey inee, nto buch, +/makeechwentaak nkakweek. \v 23 Nto nkicheek Yuutayeek, yoo kātēbi kut kumēto ng'aleekwaa ānkōōyēnchi Yēyiin, +/mākēēkētyi yoo /kākēēchwēntēē kuuyu tinyē ꞉Yēyiin kāāmuukēywēēk kukētyi yooto. \v 24 Ara yoo kichāmē ꞉Yēyiin kutaachaak ꞉akweek choo mā Yuutayeek ii, kutoochē oob areet akeenke Yuutayeek kuuyu /kisimkiitāboonchi inee? \p \v 25 Mbo ng'eetaabiya, māmāchē ōsōōtē kule ōkāroomēch kusiir Yuutayeek. Kunyi āmwoowook ng'ālyoontooni /kikiiboorwoo. /Kikeeyey kuyoomcho ꞉mētēwookaab Yuutayeek alak kut /kokiiraraach biiko choo mā Yuutayeek kuyem chēē māchē ꞉Yēyiin.\x - \xo 11:25 \xt Mat. 13:11; Room. 16:25; 1Kōōr. 4:1; Ēfēēs. 3:3-9; Yoowa. 10:16\x* \v 26 Yooto +/makiiraraach biikaab Isrāyēēl kutēē yēē tēē, kuu yoo /kikeesir kule, “Mākuchōōnēē *꞉Kāārārookiintēēt *Sāāyōōn, ankuyey matakutay ꞉kōōtaab Yāākōbō Yēyiin. \v 27 +Maayey kiirootyaaniitēnyi āk icheek yoo ābuuktoochinē ng'ōōkiswookikwaa.”\x † \xo 11:27 \xt Isaaya 59:20-21; 27:9\x*\x - \xo 11:27 \xt Cherem. 31:33-35\x* \p \v 28 Kurubta keey āk lōkōōywēk chēē kāroomēch, buun ꞉Yuutayeek ām wōlēē mii ꞉Yēyiin. Yooto, /kēēkōōnook akweek lōkōōywēchoo. Nto kurubta keey āk kwēyiisyēēt, tākuchāmē ꞉Yēyiin bichoo, kuuyu kisimkukwey ꞉inee mbo kuukaanyii. \v 29 Māwēēchwēēchē ꞉Yēyiin kāāsōōtēywēēkyii kurubta keey kiyēē rōōbchinē biiko āk kiyēē kuurchinē.\x - \xo 11:29 \xt Room. 11:2; 3:3-4\x* \v 30 Kikyōōchuunnyēē ꞉akweek Yēyiin yu kibo taay nteenee yoo kitāyē ꞉Yuutayeek Yēēsu, ōnyōōru ꞉akweek kiisaytaab Yēyiin. \v 31 Ām kēēlto nyēē wuu nyooto kōōkuchuunnyēē ꞉nkicheek Yēēsu kunyoo, mākunyōōr ꞉icheek kiisayaata. \v 32 Chāmchinē ꞉Yēyiin biiko tukul kutēwēchākiis sukoomuuch kuriiree chii ake tukul.\x - \xo 11:32 \xt Room. 3:22-24; Kala. 3:22\x* \p \v 33 Wōō ꞉Yēyiin lēyyē! Tyaa sōō ꞉bērurnyii anku baraay ꞉mēt nyēē tyaa! Mākoy kusabsab ꞉chii kāātiilēywēēkyii! Māmii ꞉chii nyēē imuuchē kut kōōnkēt kēēlwookikyii!\x - \xo 11:33 \xt Āyub 11:7; Tyēēn. 139:6, 17\x* \v 34 Mwooyē ꞉siruutēk kule, “Ng'oo ꞉nyēē kiikōōnkēt kiyēē isōōtē ꞉Yēyiin? Nto kule ng'oo ꞉nyēē kiikōōrwookyi Yēyiin?”\x † \xo 11:34 \xt Isa. 40:13 \x*\x - \xo 11:34 \xt Āyub 15:8\x* \v 35 Mwooyē mbo subak ꞉siruutēk kule, “Ng'oo ꞉nyēē kiikōōkoochi Yēyiin kiy sukumāchē kuyookyi ꞉Yēyiin?”\x † \xo 11:35 \xt Kas Āyub 35:7 āk 41:11\x* \v 36 Kwoonēē ꞉tukuuk tukul wōlēē miitē ꞉Yēyiin, kiyēyē kiy ake tukul nyoo miitē kōōrēēt ānku cheechii ꞉tukuuchooto tukul. Kunyoo, kutōrōriit ꞉Yēyiin ākookoy. Kuwuuyiit nyooto!\x - \xo 11:36 \xt 1Kōōr. 8:6\x* \c 12 \s1 Ōyēchinē Yēyiin yiisyēēt ām mooyēēt akeenke \p \v 1 Kunyi ii, mbo ng'eetaabiya, kuuyu kiriireenaak ꞉Yēyiin, āsooyook kule ōkooytē keey /keeyeyeenaak kōrōsēēk ōsobchootiin. Māchāktōōs ōtiliilēch ānkōōng'ērēēchē Yēyiin. Yooto, ōmiitē ōyēchinē Yēyiin yiisyēēt ām kēēlto nyēbo manta.\x - \xo 12:1 \xt Room. 6:13; 1Bēt. 2:5\x* \v 2 Matoorub tukuuk chēbo soboontaab kōōrooni, nteenee oweech keey ankoosoot tukuuk chēē leelach. Yoo kooyey kuu nyooto, +mōōbēēru kiyēē māchē ꞉Yēyiin: kiyēē karaam, kiyēē chamtaat āk nyēē churtaat.\x - \xo 12:2 \xt 1Kōōr. 1:20; Ēfēēs. 4:22-24; 5:17; 1Tēēs. 5:21; 1Bēt. 1:14; 1Yoowa. 2:15\x* \p \v 3 Kuu yoo ōnkētē ꞉akweek kule kikōōno ꞉Yēyiin ām chamateenyii āyēchi yiisyēēnyii, āmwoochinē ake tukul ām akweek kule ‑mēēyib keey barak nteenee iyemakse ām wōloo iwuuyē. Kikōōkoochi ꞉Yēyiin chii ake tukul yiisyēēt nyēē yēchinē kōōkoosēē keey inee.\x - \xo 12:3 \xt Māārkō 10:43; 1Kōōr. 12:11, 28; Ēfēēs. 4:7\x* \v 4 Kuu yoo boonto ꞉bōōrtaab chiito komoswookik chēē chaang' ānkuyēyē ꞉komosta ake tukul yiisyēēnyii, \v 5 kuwuu nyooto ām wōlēē kēēmiitē ꞉acheek biikaab Kiriistō. Ānkoo kēēchoong'ēch, kēēyēku ꞉tukul akeenke ām Kiriistō kēēyēētyēēchinē keey.\x - \xo 12:5 \xt 1Kōōr. 12:27\x* \p \v 6 Boonto ꞉chii rōōbēywoontēēt nyēē teer ām wōlēē miitē ꞉ake kurubta keey āk bērur nyēē kiikurōōbwēēch ꞉Yēyiin. Yoo /kikēērōōbchi ake kuyēk *wōōrkooyoontēētaab Yēyiin, kumāchāktōōs kuyēyiisyēē kurubta keey āk wōlēē tēēnto ꞉kāāyēnchinooyēēnyii. \v 7 Nto yoo /kikēērōōbchi kule kuyēētyēēchinē biiko, kuyēētyēēchi, nto yoo /kikēērōōbchi kooneet biiko, kōōnēētiis. \v 8 Nto yoo /kikēērōōbchi kōōtitiirootē biiko, kōōtitiiriis. Nto yoo /kikēērōōbchi mooyēēt nyēē lēēl, kuyēētyēēchinē chuut. Nto yoo /kikēērōōbchi kōōntōōchi biiko, kuyey ām mooyēēt akeenke. Nto yoo /kikēērōōbchi kiisayta, kōōboor ām ng'erekweek.\x - \xo 12:8 \xt 1Kōōr. 12:4-11; 14:12; 1Bēt. 4:10\x* \p \v 9 Māchāktōōs ōchāmē keey ām mooyēēt akeenke, otayee keey rōkōs ānkōōkiilchi karaamateet.\x - \xo 12:9 \xt 1Kōōr. 13:4-7; 2Kōōr. 6:6; 8:24; 1Tēm. 1:5; 1Bēt. 1:22\x* \v 10 Ōchoomtōōsii kuu biich chēē tuubcho ānkōōkoonyitē biiko alak kusiir wōloo ōkoonyititooy keey nkityō.\x - \xo 12:10 \xt Yoowa. 13:14-15; Kala. 5:13; 6:3; Ēfēēs. 4:2; Filib. 2:3\x* \v 11 Ōyēchinē Mokoryoontēēt yiisyēēt ām mooyēēt akeenke nyēē ‑mōōchoostōōsii ānkōōnēmchinē keey Yēyiin kutukul. \v 12 Ōng'ērēchē, kuuyu ōkēnēē keey Mokoryoontēēt. Ōmuytoochinē yoo kākwoonchook ꞉nyāliluutēk ankootas taay ōsooyē Yēyiin.\x - \xo 12:12 \xt Luuka 18:1; 1Kōōr. 15:58; Ibu. 10:36\x* \v 13 Ōyēētyēēchinē biikaab Kiriistō chuut ām kiy nyēē māchē ānkōōtoochē tāyēēk.\x - \xo 12:13 \xt Ibu. 13:2\x* \p \v 14 Yoo kāwusook ꞉chii, ‑mōōchub nteenee osaay Yēyiin kōōbēruur chiichooto.\x - \xo 12:14 \xt Mat. 5:44\x* \v 15 Ōng'ērēkiisyē āk choo ng'ērēchē, ānkōōriiryē āk choo riirtōōs.\x - \xo 12:15 \xt Āyub 30:25; 1Kōōr. 12:26; 2Kōōr. 11:29\x* \v 16 Ōminyē ām kaalyeet āmōōng'āsē keey, nteenee ōchāmē ōtēbchēē āk mbo biiko choo bo ng'wēny ‑āmōōyibē keey kule ōng'oomēch.\x - \xo 12:16 \xt 1Kōōr. 1:10-11; 8:1\x* \p \v 17 Yoo kāyēwook ꞉chiito ake ng'al chēē miyootēch, ‑mōōyēchi nkinee chēē miyootēch. Ōriibē keey okas kule kooyey ng'al chēē chāmē ꞉biiko tukul.\x - \xo 12:17 \xt Kāālēw. 20:22; 1Kōōr. 6:7; 1Tēēs. 5:15; 1Bēt. 3:9\x* \v 18 Nto yoo imuuchāksē, ōminy ām kaalyeet āk chii ake tukul.\x - \xo 12:18 \xt Māārkō 9:50; Room. 14:19; 1Kōōr. 7:15; Kolos. 3:15\x* \v 19 Chōōrōōnuutēkyuu, yoo kāyēwook ꞉chii ng'al chēē miyootēch, ‑mōōyookyinēē miyootyo, nteenee ōbākookyi Yēyiin kuyook, kuuyu mwooyē ꞉Yēyiin ām siruutēk kule, “Anii ꞉nyēē āyooku.”\x † \xo 12:19 \xt Kiruu. 32:35\x*\x - \xo 12:19 \xt Mat. 5:39\x* \v 20 Nteenee “Yoo amaat ꞉kēmēy chii nyoo wēchiing', ibay, nto yoo amaat ꞉melel, irāmchi bēēko. Yoo 'keeyey kuu nyooto, mākwoomunēē chiichoo ꞉ng'aleekyii.”\x † \xo 12:20 \xt Kāālēwēnik 25:21-22\x*\x - \xo 12:20 \xt Mat. 5:44\x* \v 21 Kunyoo, ‑meekany kubiiring' ꞉miyootyēēt, nteenee ibiirtee miyootyēēt karaamateet. \c 13 \s1 Ōkoonyitē bāytooyik \p \v 1 Māchāksē ꞉chii ake tukul kōōywēyē kāāmuukēywēēk kuuyu māmii ꞉kāāmuukēywoo nyēē kimākōōnu ꞉Yēyiin. Kāāmuukēywēēk alak tukul choo miitē kōōrēēt kukwoonēē wōlēē mii ꞉Yēyiin.\x - \xo 13:1 \xt Tiitō 3:1; Yoowa. 19:11\x* \v 2 Nto chii ake tukul nyoo kwiilē kāāmuukēywēēk kumiitē kukwiilē kiyēē kiikōōtōōrto ꞉Yēyiin +/ānkumākiitiilchi ng'al. \v 3 ‑Mēēng'woonchinē ꞉bāytooyik chii nyoo yēyē kiyēē karaam, nteenee ing'woonchinē nyoo yēyē kiyēē miyaat. Yoo imāchē simēēmuyēē biiko choo boonto kāāmuukēywēēk, kumāchāksē iyēyē ng'al chēbo man sukuchaming'.\x - \xo 13:3 \xt 1Bēt. 2:13-15; 3:13\x* \v 4 Yēchinē ꞉bichoo Yēyiin yiisyēēt kubo kiyēē karaam ām wōlēē imiitē inyiing'. Nto yoo 'keeyey ng'al chēē miyootēch kumāchāktōōs imuy, kuuyu boonto ꞉icheek kāāmuukēywēēk kōōng'woonchiing'. Yēchinē Yēyiin yiisyēēt nyēbo man sukōōng'woonchinē chii nyoo yēyē ng'al chēē miyootēch. \v 5 Kunyoo, māchāktōōs kēērubē kiyēē mākwēēch ꞉kāāmuukēywēēk āmēēbērē sōō baateey kuuyu imuuchē /kiing'woonchēēch nteenee kuuyu kiinkētē kule karaam kēēyēyē kuu nyooto. \p \v 6 Kiyooto mbo subak ꞉nyēē yēyook ōkwēchinē *syuuruut choo bo kāāmuukēywēēk, kuuyu yēchinē Yēyiin yiisyēēt kuwuulyēē yiisyēētaab bāytooyiisyēēt. \v 7 Yoo boonto ꞉chii ām akweek bēsēntaab ake, kuyookyi. Yoo syuuruut, kukweyta, nto yoo syuuruut nyēbo tukuuk chēē boonto chii, kukweyta nkinee. Ōkoonyitē chii ake tukul nyoo māchāktōōs /kēēkoonyit, ānkōōywēyē nyoo māchāktōōs /kiiywēyē.\x - \xo 13:7 \xt Yēyuut. 5:29; Tiitō 3:1; 1Bēt. 2:13-17\x*\x - \xo 13:7 \xt Mat. 22:17; Māārkō 12:17\x* \s1 Iyumē ꞉kiruutyēētaab chamateet kiruutēk tukul \p \v 8 ‑Mōōyēku kibēsēniis chēbo tukun, nteenee mākyook ōtinyē chamateet ānkōōchoomtōōsii, kuuyu chii ake tukul nyoo chāmē chiito ake kuyēyē kiyēē mwooyē ꞉kiruutēk. \v 9 Okas baa kiruutēk: “‑Meemarte,” “‑Mēērumiisyē,” “‑Mēēchōōrsē,” “‑Mēēchōrōkyi kaab chii” āk kiruutēk alak tukul chēē miitē. Iyumē ꞉kiruutyēēt akeenke chuutēchu tukul, nto kiruutyoonoo ku nyoo mwooyē kule, “Icham laatyeeng'uung' kuu wōloo ichāmtooy keey.”\x - \xo 13:9 \xt Chuy. 20:13-15, 17; Laawi. 19:18; Kiruu. 5:17-21; Māārkō 12:31\x* \v 10 Yoo ichāmē laatyeeng'uung', ‑mēē-āroontooy. Kunyoo, ityiichē ꞉chamateet kiyēē māchē ꞉kiruutēk.\x - \xo 13:10 \xt 1Kōōr. 13:1-13; 16:14\x*\x - \xo 13:10 \xt Mat. 7:12; Room. 8:4; 13:8; Kala. 6:2\x* \s1 Oluumee keey lēbkēēyyēēt \p \v 11 Ōyēyē ng'aleechaa ōnkētē wōlēē wuu ꞉bēsyōōsyēchu, kuuyu kaakuyit ꞉bēsyēēt nyēē ōsēwunēē. Kaakuriik kuyityiin /kiiraraacheech. \v 12 Mii wokubēku ꞉kwēēmowuut ānkumii wokuyitu ꞉bēētuut. Kunyi keesatee keey tukuuk choo bo mēēnānēēt ankiiluumee keey lēbkēēyyēēt.\x - \xo 13:12 \xt 1Kōōr. 15:34; Ēfēēs. 5:14-16; 6:11, 13; 1Tēēs. 5:5-8; 1Yoowa. 2:8\x* \v 13 Okany kēēminyē ām soboonto nyēē lebkeey kuu wōloo wuunto ꞉bēētuut. Otayee keey sookwoonuut choo ō-āmē kut ōbēēnichi, bōōkitēēt, martaayeet āk sikornateet. ‑Mōōwookuutōōsii nto ōtuuyiityinē keey moon.\x - \xo 13:13 \xt Luuka 21:34; Kala. 5:20-21; Ēfēēs. 5:18; 1Bēt. 4:3\x* \v 14 ‑Mōōyēnchi muchastaab ātēbuutēkwook bo ng'ōōki, nteenee oluumee keey Mokoryoontēēt Yēēsu Kiriistō. \c 14 \s1 ‑'Mēētiilchi ng'eetaabkoomēt ng'al \p \v 1 Yoo mii ꞉chii nyēē ōkāsē kule kuskus ām kāāyēnchinooyēēt, ‑mōōburyoong'tē. \v 2 Mii ꞉choo mākāsē yēēt kiy yoo kaam āmnyoo ake tukul, ānku mii ꞉choo kuskusēch ām kāāyēnchinooyēēt chēē āmē nkwēēk baateey. \v 3 Māmāchāktōōs ꞉chii nyoo āmē āmnyoo ake tukul kumōōntooy nyoo moomē āmiichoo tukul, āmāmāchāktōōs mbo kōōtiilchi ꞉nkinee nyoo moomē āmiichoo tukul nyiin ake ng'al kuuyu kookucham ꞉Yēyiin chiichoo. \v 4 Inyiing' ku ng'oo siitiilchi chiito ake ng'al. Yēyiin ꞉nyēē itiilē kule ng'oo ꞉nyēē tinyē manta ku ng'oo ꞉nyēē kustaayaat. Yēētyēēchinē ꞉Yēyiin nyoo kuskus kunyōōr biirtooyiisyēēt. \p \v 5 Kāsē ꞉chiito ake bēsyēēt ake kule wōō kusiir ake, nto ām chiito ake, kukerkeey ꞉bēsyōōs tukul. Kunyi, māchāktōōs ꞉chii kurubē wōlēē wuu ꞉kāāsōōtēywēēkyii.\x - \xo 14:5 \xt Kala. 4:10; Kolos. 2:16\x* \v 6 Chiito nyoo kālē wōō ꞉bēsyēēt ake kusiir ake, kuyēyē kuu nyooto kubo Mokoryoontēēt. Nto nkinee nyoo āmē āmnyoo ake tukul kwoomē kubo Mokoryoontēēt kuuyu yoo yēyē kuu nyooto kubirchinē Yēyiin kōōnkōy. Nto nyoo moomē āmiichoo tukul kukayey kuu nyooto kubo Mokoryoontēēt kubirchinē Yēyiin kōōnkōy.\x - \xo 14:6 \xt 1Tēm. 4:3-5\x* \v 7 Yoo kāsob ꞉chii nto kame, mēēbērē kubo inee keey nteenee \v 8 kubo Mokoryoontēēt. Kunyoo, yoo kākēēsobchē nto yoo kākēēbēku, tākēēbooyē Mokoryoontēēt. \v 9 Kime *꞉Kāārārookiintēēt ankung'eetee meet sukuyēk Mokoryoontēētaab choo kiikubēk āk choo sobtōōs.\x - \xo 14:9 \xt 2Kōōr. 5:14-15; Kala. 2:19-20\x* \p \v 10 Ām nee yu iruustooy ng'eetaabiya ake nto imōōntoochinē nee? ‑'Mēēnkētē kule +/mābokiiyyoong'tēēnēēch tukul taayeetaab Yēyiin /ānkiitiilwēēch ng'al?\x - \xo 14:10 \xt Room. 2:6; 2Kōōr. 5:10\x* \v 11 Kimwooy ꞉Yēyiin kule, “Kubooyiit man, mākukutung'woo ꞉chii ake tukul ānkumwooy ꞉chii ake tukul kule anii ku Yēyiin.”\x † \xo 14:11 \xt Isaaya 49:18; 45:23\x*\x - \xo 14:11 \xt Filib. 2:10-11\x* \v 12 Kunyoo, māwokutuuchee keey ꞉chii ake tukul ām acheek taayeetaab Yēyiin.\x - \xo 14:12 \xt Mat. 12:36-37; 1Bēt. 5:5\x* \p \v 13 ‑Mookany kiiruustooy alak nteenee okany keekas kule ‑makeeyey kiy nyēē imuuchē koonach tuubchēēnyoo kōōsuuchi choolwook.\x - \xo 14:13 \xt 1Kōōr. 10:32; 2Kōōr. 6:3\x* \v 14 Kuu yoo kiikōōboorwoo anii ꞉Mokoryoontēēt Yēēsu, ānkētē kubooyiit man kule māmii ꞉āmnyoo ake tukul nyēē mātiliil. Nteenee yoo kāsē ꞉chii kule mātiliil ꞉kiy, kumātiliil ꞉kiyoo ām wōlēē mii ꞉chiichooto nkit.\x - \xo 14:14 \xt Māārkō 7:15; Yēyuut. 10:15; 1Kōōr. 8:7-9\x* \v 15 Nto yoo itāsē taay i-āmē āmiik chēē māng'ērēkyinē ꞉ng'eetaabkoomēt, ‑mēēmiitē iboorchinē chamateet. ‑Mee-araante ng'eetaabkoomēt nyoo kimēēchinē *꞉Kāārārookiintēēt, kubo āmit.\x - \xo 14:15 \xt 1Kōōr. 8:11-13\x* \v 16 ‑Mookany /kiimiyaat kiy nyēē katakaraam. \v 17 Mārubtooy keey ꞉Bāytooyiisyēētaab Yēyiin āk āmit nto tukun chēē /kēēyyēē nteenee rubtooy keey churtaayeet, kaalyeet āk ng'erekweek ām Tāmirmiryēētaab Yēyiin.\x - \xo 14:17 \xt Kala. 5:22-24\x* \v 18 Chii ake tukul nyoo yēchinē Kiriistō yiisyēēt ām kēēli, kōōng'ērēēchē Yēyiin ānkuchāmtooy nkicheek ꞉biiko. \v 19 Kunyoo, lēyyē, okany kiikiimchi keey keeyey kiyēē yibu kaalyeet ānkuyēyēēch kiititiir keey. \v 20 ‑'Mēēboot yiisyēētaab Yēyiin kubo āmit. Tiliilēch ꞉āmiik tukul, nteenee yoo kaam ꞉chii āmnyoo nyēē imuuchē kuyey kunyōōr kāānākuut, kumā karaam. \v 21 Mā karaam i-am bēēny nto iyyee tukun nto iyey kiy ake tukul nyēē imuuchē kuyey ng'eetaabkoomēt kunyōōr kāānākuut.\x - \xo 14:21 \xt 1Kōōr. 8:13\x* \p \v 22 Kunyi, yoo ‑'mēēkāsē yēēt kiy kubo tukuuchu, kany kuyēk inyiing' āk Yēyiin. Ibēruuroot ꞉chiito nyoo inkētē kule karaam ꞉kiyēē miitē kuyēyē. \v 23 Nto chiito nyoo āmē āmnyoo kōōsōōtē kule mēērook kwaam, kukaakooruusta keey nkit. Kiy ake tukul nyoo /kēēyēyē /kiisōōtē kule makaraam, ku ng'ōōki ꞉kiyoo. \c 15 \s1 Okany kiikiimē keey \p \v 1 Māchāktōōs acheek choo kēēkichootiin kēēmuytoochinē biiko choo kuskusēch, māmāchāktōōs kiisōōtē keey nkit.\x - \xo 15:1 \xt Room. 14:1-2; 1Kōōr. 10:23-24; Kala. 6:2\x* \v 2 Māchāktōōs kiikiilē nkicheek biiko alak sukukich.\x - \xo 15:2 \xt 1Kōōr. 8:1\x* \v 3 Kimēēsōōtē keey ꞉Kiriistō nkit kuu yoo mwooyē ꞉siruutēk kule, “Ānchuruuroot ꞉nkanii kuu yoo /kiinchuruuriing' nkinyiing'.”\x † \xo 15:3 \xt Tyēēn. 69:9\x* \v 4 /Kikēēsirē siruutēk tukul chēbo kēny kooneeteech ānkuyēētyēēchēēch kēēmuytoochi ānkōōtitiirēēch, yoo kiikēnēē keey Yēyiin.\x - \xo 15:4 \xt 1Kōōr. 10:11; 2Tēm. 3:16\x* \p \v 5 Yēyiin ꞉nyēē yēyē biich /kēēmuytoochi ng'al /ānkēēkimkimiitu. Kunyi, āsoomē inee kule kukōōnook mooyēēt nyēē kōōnoomnyē, yoo ōrubē Yēēsu Kiriistō,\x - \xo 15:5 \xt Filib. 2:2-5\x* \v 6 sōōtōrōōr ām mooyēēt akeenke Yēyiin nyoo inee ku kwaaniitaab Mokoryoontēēt Yēēsu Kiriistō. \s1 Ōchoomtōōsii ām Kiriistō \p \v 7 Ōchoomtōōsii sukutōrōriit ꞉Yēyiin kuu yoo kichamaak ꞉Kiriistō. \v 8 Āmwoowook kule kichō ꞉Kiriistō kuu Yuutāyiin kōōboor kule man ꞉kiyēē kikuurtoochinē ꞉Yēyiin mbo kuuko,\x - \xo 15:8 \xt Mat. 15:24; Yēyuut. 3:25-26\x* \v 9 ānkusilto ꞉biiko choo mā Yuutayeek Yēyiin kubo kiisaynyii. Kuu yoo /kikeesir kule, “Kunyi, +māāsiltiing' kēēboontē keey biiko choo mā Yuutayeek. +Māātyēēn tyēēnwookik āsilēēniing'.”\x † \xo 15:9 \xt Tyēēn. 18:49\x*\x - \xo 15:9 \xt Room. 11:30\x* \v 10 Mwooyē mbo subak kule, “Ong'erech ꞉akweek choo mā Yuutayeek āk biikyii.”\x † \xo 15:10 \xt Kiruu. 32:43\x* \v 11 Tāsē taay kumwooyē kule, “Ōtōrōōr Yēyiin ꞉akweek tukul choo mā Yuutayeek, ānkōōsil Yēyiin ꞉biiko tukul.”\x † \xo 15:11 \xt Tyēēn. 117:1\x* \v 12 Mwooyē subak *꞉Isaaya kule, “Mākutook ꞉chii nyēē chōōnēē kōōtaab Yēēsē. Nyooto ꞉nyēē machokubayta kōōrōōsyēk ānku inee ꞉nyēē mākōōkēnēē keey ꞉biiko tukul.”\x † \xo 15:12 \xt Isa. 11:10\x* \p \v 13 Lēyyē, kukōōnook ꞉Yēyiin nyoo kiikēnēē keey ng'erekweek kuyem āk kaalyeet yoo ōtāsē taay ōkoosēē keey inee, sukung'eet ōkēnēē keey inee miisin kubununēē kāāmuukēywēēkaab Tāmirmiryēēnyii. \s1 Lēbkēēyiintēēt ꞉Bāwulō nyēbo biiko choo mā Yuutayeek \p \v 14 Mbo ng'eetaabiya, ānkētē kule ōkāroomēch ꞉akweek. Ōnkētē ng'aleekaab Yēyiin ānkōōmuuchē ꞉ake kuyis ake. \v 15 Mii sinee ꞉wōlēē kaaryaachaak ām barwaani āsōōtwook ng'aleek alak, kuuyu kitoola ꞉Yēyiin \v 16 āyēchinē inee yiisyēēt saayey biiko choo mā Yuutayeek kōōnkēt *Kāārārookiintēēt Yēēsu. Māchāktōōs a-amte lōkōōywēkaab Yēyiin /sikiitabaan biiko choo mā Yuutayeek kuyēk kōrōsēēk chēē chāmē ꞉Yēyiin chēē kikōōtiliil ꞉Tāmirmiryēēnyii.\x - \xo 15:16 \xt Room. 1:5\x* \v 17 Kunyi ang'erechaat ām Kāārārookiintēēt Yēēsu kubo yiisyooni kikōōnoo ꞉Yēyiin. \v 18 Māmii ꞉kiyēē +maang'asee keey nteenee baateey kiyēē kiikoowaang'ta ꞉Kiriistō kubununēēnoo, yoo kiyēyē biiko choo mā Yuutayeek kooywey Yēyiin ām kiyēē kyāāmwoochi ānkāāyēchi.\x - \xo 15:18 \xt 2Kōōr. 3:5\x* \v 19 Kyaayey kuu nyooto kubununēē kāāmuukēywēēkaab tukuuk chēbo kwōng'uut āk chēbo Tāmirmiryēētaab Yēyiin saa-amtaate lōkōōywēk chēē kāroomēch chēbo Kiriistō kuchurta, kuchakee Yēērusālēēm ākoy Iluriko.\x - \xo 15:19 \xt Māārkō 16:17-18; Yēyuut. 19:11; 2Kōōr. 12:12\x* \v 20 Kyāāwuulyoonunēē ā-āmchinē lōkōōywēk chēē kāroomēch biiko choo kimānāāyityi ꞉ng'ālyoontoonoo, kuuyu kimāāmāchē ātēēkyi kōōto yēē kiikusisin ꞉chiito ake,\x - \xo 15:20 \xt 1Kōōr. 3:10-12; 2Kōōr. 10:15-16\x* \v 21 kuu yoo /kikeesir kule, “Makukas ꞉choo /kimānāākēēmwoochi ānkumākōōnkēt ꞉choo kimanaakasee yiitiikwaa.” \v 22 Kiyiitēnyi ꞉nyēē kōkērēktoo kwaak āchōō wōlēē ōmiitē. \s1 Kichōb ꞉Bāwulō kuruutoochi Rooma \p \v 23 Nteenee kuuyu ‑mēēkumiitē ꞉wōlēē tāāmuuchē āyēyiisyēē ām yēēmōōsyēchu āk subak kuu yoo kwaamach nyi kooy kule akasaak, kāāchōb kule chaakasaak \v 24 yoo āmiitē chāāwēētii Sibaannya. +Machaakasaak kisich yoo ākēēytooy sōōyēētyēēchoo ām baannyuu.\x - \xo 15:24 \xt Room. 1:9-13\x* \v 25 Nteenee āmiitē raat āwēētii Yēērusālēēm wāāsārunēē biikaab Kiriistō tukun chēē āboontootē.\x - \xo 15:25 \xt Yēyuut. 19:21; 20:22; 24:17\x* \v 26 King'ērēkootiin ꞉biikaab Maketoonnya āk chēbo Akaaya kōōruruuch beesaanik /kēēyibchi biikaab Kiriistō choo kabar ꞉kuskuusyēēt ām Yēērusālēēm.\x - \xo 15:26 \xt Yēyuut. 11:30; 1Kōōr. 16:1; 2Kōōr. 8:4; 9:1-2, 12; Kala. 2:10\x* \v 27 Kiyey kuu nyooto kuuyu kikiikunyōōr ꞉biiko choo mā Yuutayeek bērurtaab Yēyiin kubununēē Yuutayeek.\x - \xo 15:27 \xt 1Kōōr. 9:4, 11, 14; Kala. 6:6\x* \v 28 Kunyoo, yoo kāākunyōōr ꞉bichoo beesaanichu, +māchāāmur wōloo ōmiitē yoo chāāwēētii Sibaannya. \v 29 Ānkētē kule yoo kaayitu, +māāyibwook bērurtaab Kiriistō kuyem. \p \v 30 Nteenee ii, mbo ng'eetaabiya, āsoomook ōsoowoo Yēyiin sikyaam booryēēt ꞉tukul ām Mokoryoontēēnyoo Yēēsu Kiriistō āk chamateetaab Tāmirmiryēētaab Yēyiin.\x - \xo 15:30 \xt 2Kōōr. 1:11; Ēfēēs. 6:19; Kolos. 4:3-4; 1Tēēs. 5:25; 2Tēēs. 3:1-2\x* \v 31 Ōsoowoo kule /kēēsārunēēnoo Yuutayeek choo mānēēyēnchi Yēyiin ām Yuuteeya. Ōsoowoo subak kule makucham ꞉biikaab Kiriistō ām Yēērusālēēm kiyēē +māāyibchi.\x - \xo 15:31 \xt Yēyuut. 21:11, 27-35; 23:12-15; 1Tēēs. 2:14-16\x* \v 32 Yoo kāyēyākiis ꞉ng'aleechaa, āmuuchē āchōō wōloo ōmiitē ām ng'erekweek, nto yoo kacham ꞉Yēyiin /ankiibaybaayaa, kēēboontē keey akweek. \v 33 Ōnyōōru ꞉akweek tukul kaalyeet nyēē chōōnēē wōlēē miitē ꞉Yēyiin. Kuwuuyiit nyooto. \c 16 \s1 Ng'aleek chēē kii-āmiisēē ꞉Bāwulō biiko \p \v 1 Āboorwook cheebiya Fiibi nyēē toorētiintēēt ām kaniseetaab Keenkereeya.\x - \xo 16:1 \xt Yēyuut. 18:18; Filib. 1:1; 1Tēm. 3:8-11\x* \v 2 Yoo kayit, otaach ām chamateetaab Mokoryoontēēt ānkōōyēētyēēchi ām keel ake tukul nyēē māchē. Kōōkuyēētyēēchi ꞉inee miisin biiko wōlēē wōō ānkōōkuyēētyēēchoo nkanii. \p \v 3 Ōtookwēēswoo Brisiila ānkōōsuboowoo Akiila choo kēēyēyē ꞉tukul yiisyēētaab Kāārārookiintēēt Yēēsu.\x - \xo 16:3 \xt Yēyuut. 18:2\x* \v 4 Kyaasanta ꞉bichoo soboonwēkwaa kubo anii. Ābirchinē Yēyiin kōōnkōy kubo bichoo. Mā anii nkit nteenee birchinē kōōnkōy ꞉nkicheek biikaab Kiriistō tukul choo mā Yuutayeek. \v 5 Osubaay nkinee kaniseet nyoo sooyēē kōōng'waa ānkōōsuboowoo nkinee Bāyniitō, choorweenyuu nyoo āchāmē. Inee ꞉nyēbo taayta kōōyēnchi Kiriistō ām yēēmēētaab Eesya.\x - \xo 16:5 \xt 1Kōōr. 16:15, 19; Kolos. 4:15; Filēm. 2\x* \v 6 Ōtookwēēswoo Maaryaa nyoo kyaam booryēēt nyēē wōō miisin kubo akweek \v 7 ānkōōsuboowoo tilyeenyuu Āntirōniikō ākoo Yuunnya choo /kiikēērātēēch tukul. Icheek ꞉chēē tookunootiin ām wōlēē mii *꞉lēbkēēyik ānkisimkōōyēnchi ꞉icheek Kiriistō kutāāmiitē ꞉anii mēēnān. \v 8 Ōsuboowoo Ambilyaato nyoo āchāmē ām Mokoryoontēēt, \v 9 Urbaano nyoo kēēyēētyēēchinē keey ꞉tukul ām yiisyēētaab Kiriistō āk nkinee choorweenyuu Sutaaku nyoo āchāmē. \v 10 Osubaay nkinee Ābēēlē nyoo /kikeetyem miisin /ankeechamta ām Kiriistō ankoosubaay nkicheek biikaab kaab Āriistōbuulō. \v 11 Ōsuboowoo tilyeenyuu Ērōōtyōōn āk nkicheek biikaab kaab Naarkiis choo kiikuchamta Mokoryoontēēt. \p \v 12 Otaakwees Turufeena āk Turufoosa choo yēyē yiisyēētaab Mokoryoontēēt miisin āk Bēērsi, choorwaanaa kiikuyēchinoon Mokoryoontēēt yiisyēēt miisin. \v 13 Osubaay Ruufō, muroonoo tookunoot ām biikaab Mokoryoontēēt ānkōōtookwēēsē nkinee kaamet nyoo kicham kuyibo nkanii kuu wērinyii.\x - \xo 16:13 \xt Māārkō 15:21\x* \v 14 Osubaay mbo Āsuunkiriitō, Flēkōōn, Ēērmē, Baatrooba, Eerma āk tuubchōōsyēk tukul choo boonto keey. \v 15 Osubaay Filolooko, Yuulya, Nereeya kuboonto keey cheebkaamet ākoo Oluumba āk biikaab Kiriistō tukul choo boonto keey. \p \v 16 Otorooch keey nyēē ōng'ērēkyinē keey. Isubooyook ānkōōtookwēēsook ꞉kanisoosyek ām yēēmōōsyēk tukul.\x - \xo 16:16 \xt 1Kōōr. 16:20; 2Kōōr. 13:12; 1Tēēs. 5:26; 1Bēt. 5:14\x* \p \v 17 !Kāāmwoowook, lēyyē akweek mbo ng'eetaabiya, ōrōōtootē bichoo bchēyootē biich ānkukērēktooy kēēltaab kaakaaseeng'woong', bichoo kwiilootē kāānēētēywēēk choo kyōōnyōōru. Osatee keey bichoo.\x - \xo 16:17 \xt Mat. 7:15; 2Tēēs. 3:6; Tiitō 3:9-10; 2Yoowa. 10\x* \v 18 Biiko choo yēyē kuu nyooto mēēbērē yēchinē yiisyēēt Mokoryoontēēnyoo Kiriistō, nteenee tōōrtootē bichoo ꞉moonik. Ng'āloolē ng'al chēē kāroomēch ānku ānyinyēch kōōbērbēērē kāāsōōtēywēēkaab biiko choo ‑mēēnkētē ng'al chēē chaang'.\x - \xo 16:18 \xt Filib. 3:19; Kolos. 2:4\x* \v 19 Ang'erechaat, kuuyu kiikukas ꞉biiko tukul wōlēē kyōōrubtooy lōkōōywēchoo kāroomēch. Kunyi, āmāchē ōboontē kiirnān kurubta keey kiyēē karaam amoonaamte keey rōkōs.\x - \xo 16:19 \xt Room. 1:8\x* \v 20 Mākōōturbuub ꞉Yēyiintēētaab kaalyeet Kibrōkōsyoontēēt ankootartaar ꞉akweek. Kōōbēruurook ꞉Mokoryoontēēt Yēēsu Kiriistō. \p \v 21 Isubooyook ꞉Tēmētēēwō muroonoo kēēyēyiisyēē tukwaay ānkōōsubooyook ꞉nkicheek tilyōōnuutēkyuu mbo Lukiiyō, Chāāsōōn ākoo Sosibaatiro.\x - \xo 16:21 \xt 1Kōōr. 4:17\x* \v 22 (Nto anii Tērtiiyō nyi kāāsirē barwaani bo Bāwulō āsubooyook ꞉nkanii ām Mokoryoontēēt.) \v 23 Isubooyook ꞉nkinee Kāyō nyoo ātēbunēē kanyii wōloo sooyēē ꞉kaniseet. Isubooyook ꞉nkinee Eraasto nyoo kōnōriintēētaab lēnkuutaab *kiriinkēēt ānkōōsubooyook ꞉nkinee ng'eetaabiya Kwaarto.\f + \fr 16:23 \ft Tinyē ꞉siruutēk alake kērēywoontēētaab 24: Kōōbēruurook ꞉Kiriistō akweek tukul. Kuwuuyiit nyooto.\f*\x - \xo 16:23 \xt 2Tēm. 4:20\x* \v 25 Okany kiikaaste Yēyiin nyoo inee ꞉nyēē yēyook ōkiilchē ām lōkōōywēk chēē kāroomēch chēbo Yēēsu Kiriistō choo ā-āmtooy. Kiwunyootiin ꞉lōkōōywēchooto ām kēnyiisyēk chēē chaang' choo kiikukeeyta\x - \xo 16:25 \xt Ēfēēs. 1:9; 3:4-5; Kolos. 1:26\x* \v 26 ānkoo kikiikung'alaalee ꞉siruutēkaab *wōōrkooyik. Nteenee /kōōkēēng'oong' ra. Kimwooy ꞉Yēyiin nyoo bo ākookoy kule /kōōkiiboorchi lōkōōywēchu biiko tukul sukookaasee keey inee ānkukoonyit. \v 27 Kutōrōriit ꞉Yēyiin ākookoy kubununēē Yēēsu Kiriistō. Yēyiin nkit ꞉nyēē ng'oom kuchurta! Kuwuuyiit nyooto.