\id JHN  
\h Yoowaana 
\toc1 Yoowaana 
\toc2 Yoowaana 
\toc3 Yoowa. 
\mt1 Yoowaana 
\is1 Taayta 
\im \bd Siriintēēt, yēē /kikēēsirē āk wōlēē /kikēēsirēē\bd*: Kisirē ꞉lēbkēēyiintēēt Yoowaana kitaabuuni. Kisir kiyēē kikāsēē koonyekyii nkit. /Kiisōōtyinē kule kisirēē Ēfēēsō ām kēnyiitaab 90-96 KK. 
\ip \bd Kiyēē mii āriit\bd*: Kurubta keey āk kiyēē kimwooy ꞉Yoowaana nkit, kisirē kitaabuuni sukung'eet kōōyēnchi ꞉biiko kule Kāārārookiintēēt ꞉Yēēsu ānku lakwataab Yēyiin, sukunyōōr ꞉icheek soboontaab kibchuulyo yoo keekaasee keey inee (kur. 20:31). Toowu ꞉kitaabuuni wuu nyēē tyēēn kung'āloolēē Yēēsu kule Ng'ālyoontēēt, nyēē kirōōrōōtunēē ꞉soboonto ām kibkōōnkōy /kumanaakeeyey kiy ake tukul. Ibooru mbo ꞉Yoowaana kwōng'uutēk tukul chēē kiyey ꞉Yēēsu āk wōlēē kikwiilta keey āk Yuutayeek alak choo kimātinyē kāāyēnēēt. Ng'āloolēē ꞉kurkeetaab 13-17 tilyaanateet nyēē kiboontēē keey ꞉Yēēsu āk rubiikyii āk kiyēē kimwoochi kwēēmowuunoo /kumānāākēēnāmē. 
\ip \bd Kiyēē āmu\bd*: Kōōkiimē ꞉Mataayo kule Kāārārookiintēētaab Yuutayeek ꞉Yēēsu, ānkwoorōōru ꞉Māārkō āk Luuka kule yēchinē ꞉Yēēsu Yēyiin yiisyēēt ānku chii, ikiimē ꞉Yoowaana kule Yēēsu ku Yēyiin ānkwoorōōr yiisyēēnyii āk soboonnyii tukul kōōyyoong'unēē yooto. Ng'āloolēē ꞉Yoowaana Yēēsu kōōboorunēē kitōōntōyēēn. Kuurē kule lēbkēēyyēēt, āmnyoontēēt, bēēko, kurkeet, ākiintēēt, musābiibuut, chamateet āk alak chēē chaang'. Māchē ꞉Yoowaana kule nto ris kiyēē āmu ꞉kitaabuunek chuut alake choo bo taay ām Kiirootyaani Lēēl. Kunyoo, twēchē tukuuk chēē manaang'alaalee ꞉chuut. Nto subak, ‑mēēyēēchinē ng'aleek chēē kiikutwech ꞉siriik chuut alake bo lōkōōywēk chēē kāroomēch. /Kēēmwooyē kule imukuulē Yoowaana 3:16 Biibilyaa tukul kuuyu ibooru ꞉kērēywoontooni ng'aleekaab Kiriistō kule, “Kicham ꞉Yēyiin kōōrooni miisin kut kukōōn lakwanyii nyooto akeenke baateey sukung'eet ꞉chii ake tukul nyoo ikoosēē keey lakwanaa mēēbērē mākubot, nteenee mākunyōōr soboontaab kibchuulyo.” 
\c 1  
\s1 Kichokōōboor ꞉Yēēsu wōlēē wuu ꞉Yēyiin 
\p  
\v 1 Ām taayta, kimiitē ꞉Ng'ālyoontēēt. Kiboonto keey ꞉Ng'ālyoontoonoo āk Yēyiin. Ki Yēyiin ꞉Ng'ālyoontoonoo,  
\v 2 ānkiboonto keey āk Yēyiin.\x - \xo 1:2 \xt Toowu. 1:1—2:4; Yoowa. 17:5; Filib. 2:6; 1Yoowa. 1:1-2\x* 
\p  
\v 3 /Kikeeyey kiy ake tukul kubununēē inee. Nto kimā inee, nto mānāātook ꞉kiy ake tukul nyoo kiikutook.\x - \xo 1:3 \xt Yoowa. 1:10; 1Kōōr. 8:6; Kolos. 1:16-17; Ibu. 1:2\x* 
\v 4 Chōōnēē ꞉soboonto wōlēē mii ꞉inee. Kiyibchi ꞉sobooniitēnyi biiko lēbkēēyyēēt.\x - \xo 1:4 \xt Yoowa. 5:26; 8:12\x* 
\v 5 Ikwēnyē ꞉lēbkēēyyoonoo mēēnānēēt, āmālukuyē ꞉mēēnānēēt lēbkēēyyēēt. 
\p  
\v 6 Kichō ꞉chiito ake nyēē kiiyook ꞉Yēyiin. /Kikēēkuurēē chiichoo Yoowaana.\x - \xo 1:6 \xt Mat. 3:1; Māārkō 1:4\x* 
\v 7 Kichokōōboorchinē ꞉Yoowaana biiko lēbkēēyyoonoo, sukung'eet kōōyēnchi.  
\v 8 Kichokōōboorchinē ꞉Yoowaana biiko kurubta keey āk lēbkēēyyoonooto āmēēbērē ki inee ꞉lēbkēēyyoonoo.\x - \xo 1:8 \xt Yoowa. 1:20\x* 
\v 9 Kichōōnii ꞉lēbkēēyyoonoo kōōrēēt sukulēbkēēchi chii ake tukul.\x - \xo 1:9 \xt Yoowa. 8:12\x* 
\p  
\v 10 Kichō ꞉Ng'ālyoontoonoo kōōrēēt nyoo /kikēēyēyē kubununēē inee, nteenee kimēēnkētē ꞉kōōrēēt kule ki ng'oo ꞉inee.\x - \xo 1:10 \xt Yoowa. 17:25\x* 
\v 11 Kichō kōōrēēnyii nteenee kitay ꞉biiko kutaach  
\v 12 nteenee mii ꞉biiko alake chēē kitaach inee ankookaasee keey. Kichāmchi bichooto kuyēk lōkōkaab Yēyiin.\x - \xo 1:12 \xt Kala. 3:26; 4:5; Ēfēēs. 1:5; 1Yoowa. 3:1\x* 
\v 13 Mānāāyēk ꞉bichoo lōkōkaab Yēyiin kuu wōloo māktooy ꞉chii leekwa nto kuu yoo sichē ꞉chii leekwa, nteenee Yēyiin nkit ꞉nyēē yēyē bichoo kuyēk lōkōkyii.\x - \xo 1:13 \xt Yoowa. 3:5-6; 1Bēt. 1:23\x* 
\p  
\v 14 Kichokuyēk ꞉Ng'ālyoontoonoo chii, kēēming'tē keey ankeekas wōōyinnyii, wōōyin nyoo nyōōrtooy ꞉wēēro nyēē akeenke baateey wōlēē mii kwaan. Kichāmē biich kuchurta ānkiyib manta.\x - \xo 1:14 \xt Chuy. 34:6; Kala. 4:4; Filib. 2:7; 1Tēm. 3:16; Ibu. 2:14; 1Yoowa. 4:2; 1:1-3\x* 
\p  
\v 15 Inee ꞉nyoo kyoomtooy ꞉Yoowaana kukuurchinē barak kule, “Inee nyoo kyāāmwooyē kule mākuchō ām lētuunyuu nyēē boonto kāāmuukēywēēk kubiira, kuuyu kimii /kumānāākēēsichoo.”\x - \xo 1:15 \xt Yoowa. 1:30\x* 
\v 16 /Kikiibēruurēēch acheek tukul kōōliikto kubo chamateet tukul nyēē boontēēnēēch ꞉chiichoo.  
\v 17 Kikōōnēēch *꞉Muusa kiruutēk, kuyibwēēch ꞉Kāārārookiintēēt Yēēsu chamateet āk manta.\x - \xo 1:17 \xt Chuy. 31:18; Yoowa. 7:19\x* 
\v 18 Māmii ꞉chii nyēē kiikukas Yēyiin, nteenee lakwaniitēnyi sālu Yēyiin ꞉nyēē kiikukas. Kiboonto keey Kwaan ānkiikōōboorwēēch wōlēē wuu ꞉Yēyiin.\x - \xo 1:18 \xt Chuy. 33:20; Mat. 11:27; Yoowa. 6:46; 14:8-9; 1Tēm. 6:16; 1Yoowa. 4:12\x* 
\s1 Yēytooyiintēētaab kēēltaab Yēēsu 
\r (Mataayo 3:1-12; Māārkō 1:1-8; Luuka 3:1-18) 
\p  
\v 19 Nto mii bēsyēēt ake kōōyookto ꞉kāāntōōyikaab Yuutayeek mbo kibkōrōs āk biiko alak choo kibo kōōtaab Laawi kuba wōlēē kimii ꞉Yoowaana bokuteebee kule inee ku ng'oo.  
\v 20 Kiichuurta kule, “Mā anii *Kāārārookiintēēt.”  
\v 21 Yooto kuteebee ꞉bichoo kule, “Ara, inyiing' ku *Eliiya?” Kumwooy kule, “Acha.” /Keeteebee subak kule, “Ara inyiing' ku *wōōrkooyoontoonoo bo Yēyiin nyoo king'āloolēē ꞉Muusa.”\f + \fr 1:21 \ft Kikānyoonu ꞉Yuutayeek kuchō ꞉wōōrkooyoontēēt nyēē wuu Muusa. Kas Kiruutēk 18:15 āk nyēbo Malaki 4:5.\f* Kulē, “Anii mbonō.”\x - \xo 1:21 \xt Mat. 11:14; Yoowa. 6:14\x* 
\v 22 Nto mii yoo nanyuun, kumwooy ꞉bichoo kule, “Ānkiimwoowēēch, inyiing' ku ng'oo? Imwoowēēch subokiiboorchi biiko choo kēēyookwēēch. Imāchē bokiibaartiing' kule inyiing' ku ng'oo naas?”  
\v 23 Kuwālchi ꞉Yoowaana bichoo kule: Anii nyoo king'āloolēēnoo *꞉Isaaya kumwooyē kule, 
\q1 “Miitē ꞉kuut nyēē kuuru ām suurkwēēn kule, 
\q2 ‘Ōchuulchi Mokoryoontēēt kēēlto.’ ” 
\p  
\v 24 Ki Farisaayeek ꞉bichoo kiiyooktooyiisyē.  
\v 25 Kiteebee ꞉bichoo /kikiiyooktooy Yoowaana kule, “Yoo mā inyiing' Kāārārookiintēēt āmēēbērē inyiing' ku Eliiya, nto ku wōōrkooyoontoonoo bo Yēyiin, ām nee yu ibātisāniisyē?”  
\v 26 Kuwālchi ꞉Yoowaana bichooto kule, “Ābātisāniisyēē ꞉anii bēēko, nteenee miitē ꞉chii nyēē ōboontē keey āmōōnkētē.  
\v 27 Inee ꞉nyēē āmiitē āyēytoochinē kēēlto ānku wōō nyēē ‑māāyēmē mbo kut ārēēkyi kwēyōōnik.”  
\v 28 Kiyēyāksēē ꞉ng'aleechu tukul Beetannyaa ām biitēēt ake nyēbo āynēētaab Yoortaan, wōlēē kimii ꞉Yoowaana kōōbātisāniisyēē.\x - \xo 1:28 \xt Yoowa. 10:40\x* 
\s1 Mēēnkit ꞉Yēēsu nyēbo Yēyiin 
\p  
\v 29 Yu kāyyēēkunēē, kukas ꞉Yoowaana Yēēsu kuchōōnii. Yooto kumwooy kule, “Ong'nyiin *Mēēnkit nyēbo Yēyiin nyēē inēmtooy ng'ōōkiswookikaab kōōrēēt.\x - \xo 1:29 \xt Isa. 53:6-7; Yoowa. 1:36; 1Bēt. 1:19; 1Yoowa. 2:2; Ng'oong'. 5:6\x* 
\v 30 Inee ꞉nyoo kyāāmwooyē kule, ‘Miitē kuchōōnii ꞉chii nyēē boonto kāāmuukēywēēk kubiira, kuuyu kimii ꞉inee /kumānāākēēsichoo.’\x - \xo 1:30 \xt Yoowa. 1:15\x* 
\v 31 Kōmāānkētē ꞉anii chiichoo, nteenee kichāābātisānēē biiko bēēko sukōōnkēt ꞉biikaab *Isrāyēēl.”  
\v 32 Nto mii yoo, kumwooy ꞉Yoowaana kule: “Kaakas kurēku ꞉Tāmirmiryēētaab Yēyiin nyēē wuu chēēbtuukē ānkōōbutyi Yēēsu.\x - \xo 1:32 \xt Māārkō 1:10\x* 
\v 33 Nto kōmēēboorwoo ꞉Yēyiin, nto kōmāānkētē inee. Kōōyookwoo ꞉Yēyiin chāābātisāniisyēē bēēko, kimwoowoo kule, ‘Yoo keekas chii nyēē kēēbutyi ꞉Tāmirmiryēēnyuu, ku nyooto ꞉nyēē mākubātisāniisyēē Tāmirmiryēēt.’  
\v 34 Manta kyaakas ng'aleechu ānkāāmwoowook kule Lakwataab Yēyiin ꞉chiichooto.”\x - \xo 1:34 \xt Mat. 3:17; 27:54; Yoowa. 1:49; 5:19-23; 10:36; 11:27; 20:31; 5:18; Yēyuut. 9:20\x* 
\s1 Rubiikaab Yēēsu chēbo taayta 
\p  
\v 35 Yu kāyyēēkunēē, kimii ꞉Yoowaana kukēēyyo subak ākoo rubiik āyēēng'.  
\v 36 Kumii ꞉Yēēsu kumurē yooto, kumwooy ꞉Yoowaana kule, “Ong'nyiin *Mēēnkit nyēbo Yēyiin!”\x - \xo 1:36 \xt Yoowa. 1:29\x* 
\v 37 Yu kakas ꞉rubiichoo bo Yoowaana kuu nyooto kubakaakta inee ankurub Yēēsu.  
\v 38 Kuweech keey ꞉Yēēsu ankuteebee kule, “Ōchēēng'ē nee ēē?” Kulēēnchi ꞉bichoo Yēēsu, “Iminyē ānō ꞉inyiing' ōō, Kāānēētiintēēt?”  
\v 39 Kumwoochi ꞉Yēēsu kule, “Okwaa bookas.” Kimii ꞉asiista ang'wan nyēbo kōrrōōn.\f + \fr 1:39 \ft Kiyēyiisyēē ꞉Yoowaana kāāyiitiisyēētaab āsiiswēk kurubē nyēbo Rooma. Asiistaab taman ām icheek ku nyēbo ang'wan ām acheek.\f* Kibeeta keey wōlēē kiminyē nto yityo, kōōbuurto keey bēsyoonooto. 
\p  
\v 40 Akeenke ām bichoo āyēēng' ku Antereeya nyoo ki ng'eetaabkaametiitaab Simōōni.  
\v 41 Kiwokucheeng'aat ꞉Antereeya ng'eetaabkaamet Simōōni nto yu nyōōru kumwoochi kule, “Kookeekas Meesaaya.” (Kerkeey ꞉kaaynaani bo ‘Meesaaya’ yoo /kakeemwa ām kuutiitaab Kirikiik kule *Kiriistō, (nyēē ng'aabaat) kōōbooru kule Kāārārookiintēēt.)\x - \xo 1:41 \xt Yoowa. 4:25\x* 
\v 42 Yooto kuwēēto ꞉Antereeya ng'eetaabkaam Simōōni wōlēē mii ꞉Yēēsu. Kōōrōōtoot ꞉Yēēsu Simōōni ānkumwooy kule, “Inyiing' ku Simōōni araab Yoowaana nteenee +/mākēēkuurēēniing' Keefa.” (Ibooru kaaynaani bo ‘Keefa’ ām kuutiitaab Kirikiik kule Bētērō, nyēē ibooru kule Rwaa.)\x - \xo 1:42 \xt Māārkō 1:16-18\x*\x - \xo 1:42 \xt Mat. 10:2; 16:18\x* 
\s1 Kikuur ꞉Yēēsu Filibō ākoo Nāātānnyēēl 
\p  
\v 43 Yooto kāyyēēkunēē, kumach ꞉Yēēsu kuwo Kalilaaya. Yu kātuuyēē Filibō kumwoochi kule, “Irubwaa.”  
\v 44 Kibo ꞉nkinee Filibō *kiriinkēētaab Beetsaayta wōloo kiminyē ꞉Antereeya ākoo Bētērō.  
\v 45 Kicheeng' ꞉Filibō Nāātānnyēēl nto nyōōru kumwoochinē kule, “Kookeekas Kāārārookiintoonoo king'āloolēē *꞉Muusa ankung'alaalee nkicheek *꞉wōōrkooyikaab Yēyiin. Chiichooto ku Yēēsu araab Yōōsēēf nyēbo *kiriinkēētaab Nāāsārēēt.”\x - \xo 1:45 \xt Kiruu. 18:15, 18; Isa. 9:6; 42:1-4; Ēsēk. 34:23; Miika 5:2-4\x* 
\v 46 Yooto kuteeb ꞉Nāātānnyēēl kule, “'Kēēlē nee ōō! Mii nkinee ꞉kiy nyēē karaam Nāāsārēēt?” Kumwoochi ꞉Filibō Nāātānnyēēl kule, “Chōō cheekas.”  
\v 47 Yu kakas ꞉Yēēsu Nāātānnyēēl kuchōōnii, kung'alaalee kule, “*Isrāyēēliintēēt nyi nanyuun ꞉nyēē sikēn āmātinyē lembech.”  
\v 48 Kuteebee ꞉Nāātānnyēēl Yēēsu kule, “'Kēēnkētēēnoo nee?” Yooto kuwālchi ꞉Yēēsu kule, “Kāākāsyiing' *mutiiniit keel kutoombo kukuuring' ꞉Filibō.”  
\v 49 Yooto kumwooy ꞉Nāātānnyēēl kule, “Kāānēētiintēēt, inyiing' Lakwataab Yēyiin, Bāytooyiintēētaab *Isrāyēēliik.”\x - \xo 1:49 \xt Yoowa. 1:34; 12:13\x* 
\v 50 Kumwoochi ꞉Yēēsu kule, “!Keechamtaa kuuyu kāāmwoowuung' kule kāākāsyiing' mutiiniit keel. +Meekas chēē chaang' chēē wōōyēch kusiir chuutēchu.  
\v 51 !Kāāmwoowook, +mookas barak kuyootāktōōs. +Mookas kurēkyoo anii *Wēritaab Chii, ꞉malayikaanikaab Yēyiin ānkuloong'tooy.”\x - \xo 1:51 \xt Mat. 3:16\x* 
\c 2  
\s1 Kiitaab kwōng'uut nyēbo taay nyēē kiyey ꞉Yēēsu 
\p  
\v 1-2 Ām bēsyēētaab sōmōk kuchakee yooto, kimii ꞉saakweetaab kooyēēy nyēē /kikeeyeyee saang'taab Kaana ām Kalilaaya. Kimii ꞉Yēēsu saakwaanaata āk kaamet kuboonto keey rubiikyii.  
\v 3 Kikyaam saakweet nto mii kwēēn āk kwēēn, kurār *꞉tifaayiik. Kumwoochi ꞉kaamet Yēēsu kule, “Kāmēēkuboonto naas ꞉bichu tifaayiik.”  
\v 4 Kumwoochi ꞉Yēēsu kaamet kule, “Imāchēēnoo nee? Ntēē mānāāyityiin asiisnyuu.”\x - \xo 2:4 \xt Yoowa. 7:6, 30; 8:20; 12:23; 13:1; 17:1\x* 
\v 5 Kuwēēkyi keey ꞉kaamet motwoorik ānkumwoochi kule, “Oyey kiyēē mākumwoowook.” 
\p  
\v 6 Ām ātēbuutēkaab Yuutayeek, kimii ꞉ntasimnyeet nyēē /kikiitiliilēē keey. Kurubta keey āk yooto, kimii ꞉tērēēnik lo chēbo bēēko. Kiyibē ꞉tērēēt akeenke bēēko chēē kiimuuchē kuyit liitaanik 80.\fig Kiweech ꞉Yēēsu bēēko kuyēk tifaayiik|src="lb00135b.tif" size="span" ref="2:6" \fig*\x - \xo 2:6 \xt Māārkō 7:3-4\x* 
\v 7 Yooto kumwoochi ꞉Yēēsu motwoorik kule, “Onyiit bēēko tērēēnichoo.” Koonyiit ꞉motwoorichoo bēēko tērēēnichoo kule bak.  
\v 8 Nto yityo kumwoochi kule, “Oram bēēchooto alak ānkōōyibchi chiito nyoo iyyoonkyinē saakweet.” Kurub ꞉motwoorichoo kuu nyooto.  
\v 9 Nto bērē ꞉boontoonoo kuchamcham, koolat miisin kuuyu kikiikuweek kuyēk tifaayiin. Kimēēnkētē ꞉boontoonoo wōlēē kikwoonēē ꞉tifaayiichaa nteenee kiinkēt ꞉motwoorichoo wōlēē kirāmēē bēēko. Kukuur ꞉chiichoo saanteet kuwo komos  
\v 10 ānkumwoochi kule, “Ikooytooy ꞉biiko kwaak tifaayiik choo kāroomēch yoo toowu ꞉saakweet, nto yoo wuu nyēē kābiyoong'iis ꞉biiko /kēēyib choo tāytāy. Ntēē siikonor ꞉inyiing' tifaayiik chēē ānyinyēch miisin ānkuchēēkoochi biiko kumii ꞉saakweet wokubēku?” 
\p  
\v 11 Ng'ālyoontēētaab kwōng'uut ꞉nyiitēnyi nyēbo taay kuyey ꞉Yēēsu ānkiyēyāksēē saang'taab Kaana ām Kalilaaya. Yooto nanyuun, kōōboorunēē ꞉Yēēsu wōōyinnyii ng'aleechaata ankookaasee keey ꞉rubiikyii.\x - \xo 2:11 \xt Yoowa. 2:23; 3:2; 4:54; 6:26; 11:47-48; 20:30; Yēyuut. 2:22; Room. 15:19\x* 
\p  
\v 12 Yu kāākubēk nanyuun, kuwo ꞉Yēēsu Kaabernaam, kuboontootē keey kaamet, mbo ng'eetaabkaamet ākoo rubiikyii. Kibēēni wōlooto bēsyōōs chēē ng'ēri.\x - \xo 2:12 \xt Mat. 4:13\x* 
\s1 Nyēbo taayta kukwetee ꞉Yēēsu biiko biiwuutaab Kōōtaab Yēyiin 
\p  
\v 13 Yu kaakuriik *꞉Saakweetaab Keeytaayeet nyēbo Yuutayeek, kuwo ꞉Yēēsu Yēērusālēēm.\x - \xo 2:13 \xt Chuy. 12:1-14; Yoowa. 6:4; 11:55; 12:1, 12\x* 
\v 14 Yu kayit wōlooto, kukas biiko ām biiwuutaab *Kōōtaab Yēyiin kwooltooy tuuka, kēēchiirēk āk chēēbtuukēēnik. Kimii ꞉nkicheek chēē kiwālāng'tooy beesaanik.  
\v 15 Yooto, kōōkwoor ꞉Yēēsu bōrōōk kuyey musyāritiit kukwetee kēēchiirēk āk tuuka tukul chēē kimii yooto. Nto yityo, kululukto beesaanikaab bichoo ankootyeel meesoosyekwaa.  
\v 16 Kimwoochi biiko choo kyooltooy chēēbtuukēēnik kule, “Ōnēmunēē yu tukuuchu! Ām nee yu kyooweech Kōōtaab Baaba kuyēk wōlēē /kyooltooyiisyēē?”\x - \xo 2:16 \xt Luuka 2:49\x* 
\v 17 Yu kakas ꞉rubiikyii ng'aleechaa, koosoot yoo mwooyē ām siruutēkaab Yēyiin kule, “Iwoong'too ꞉chamateet nyēē āboontēē Kōōng'uung'.”\x † \xo 2:17 \xt Tyēēn. 69:9\x* 
\p  
\v 18 Kuwāl ꞉kāāntōōyikaab Yuutayeek kule, “Ng'oo ꞉nyēē kākōōning' kāāmuukēywēēk ikwetee biiko kōyi bo Yēyiin? Nto subak, ng'ālyoo nee nyēbo kwōng'uut nyēē imuuchē iyey iboorunēē kule iboontē kāāmuukēy?”  
\v 19 Kuwālchi ꞉Yēēsu kule, “Ōturbuub kōyi bo Yēyiin ānku +maateechee ꞉anii bēsyōōsyēk sōmōk.”\x - \xo 2:19 \xt Māārkō 14:58; 15:29; Yēyuut. 6:14\x* 
\v 20 Kukētyi ꞉bichoo Yēēsu kule, “Kiyib ꞉kōyi bo Yēyiin kēnyiisyēk artam āk lo sukuteechakay. Imwooyē ꞉inyiing' kule +meeteechee bēsyōōsyēk sōmōk?”  
\v 21 Nteenee king'āloolēē ꞉Yēēsu bōōrnyii nkit mēēbērē *Kōōtaab Yēyiin.  
\v 22 Nto yu /kabokiing'eetee Yēēsu meet lētuunoo, kusēw ꞉rubiikyii kule kikiikumwooy ꞉Yēēsu ng'aleechaa. Yooto nanyuun, kōōyēnchi ꞉rubiichoo siruutēkaab Yēyiin āk kiyēē kimwooyē ꞉Yēēsu.\x - \xo 2:22 \xt Luuka 24:6-8, 27; Yoowa. 12:16; 14:26; 20:9\x* 
\p  
\v 23 Kuyey ꞉Yēēsu ng'al chēē chaang' chēbo kwōng'uut kumii saakwaanaa bo Keeytaayeet ām Yēērusālēēm. Yooto kōōyēnchi inee ꞉biiko chēē chaang'.\x - \xo 2:23 \xt Yoowa. 2:11; 4:41, 53; 7:31; 8:30; 10:42; 11:45; 12:11, 42\x* 
\v 24 Ānkoo kiwuu nyooto, manaachamta ꞉Yēēsu bichoo kuuyu kiinkētē wōlēē wuu ꞉chiito ake tukul  
\v 25 āmēēbērē kimāchē /kēēmwoochi wōlēē wuu ꞉chiito. 
\c 3  
\s1 Yēēsu ākoo Nikōtēēmō 
\p  
\v 1 Kimii ꞉kāāntōōyiintēēt ake nyēē ki *Fārisooyiin nyēē kibo *kōōkwēētaab Yuutayeek nyēē /kikēēkuurēē Nikōtēēmō.\x - \xo 3:1 \xt Yoowa. 7:50; 19:39\x* 
\v 2 Kiwo ꞉chiichoo bēsyēēt ake kwēēmooy wōlēē kimii ꞉Yēēsu ānkumwoochi kule, “Boontēēt, kiinkētē kule inyiing' kāānēētiintēēt nyēē kiiyookuung' ꞉Yēyiin. Māmii ꞉chii nyēē imuuchē kuyey ng'al chēbo kwōng'uut kuu yoo iyēyē ꞉inyiing', yoo mēēbērē boonto kāāmuukēywēēkaab ꞉Yēyiin.”\x - \xo 3:2 \xt Māārkō 12:14; Yoowa. 2:11\x* 
\v 3 Kuwālchi ꞉Yēēsu kule, “!Kāāmwoowuung', māmii ꞉chii nyēē makukas bāytooyiisyēētaab Yēyiin yoo /mānāākēēsich subak.”\x - \xo 3:3 \xt Yoowa. 1:13\x* 
\v 4 Yooto kumwooy ꞉Nikōtēēmō kule, “So, /kēēsichē kule nee subak chii nyēē kiikuwōōyiit? Mākoy kōōwut mooyēētaab kaamet /ānkēēsich subak.”  
\v 5 Kulēēnchi ꞉Yēēsu, “!Kāāmwoowuung', māmii ꞉chii nyēē iwutē Kaab Yēyiin yoo /mānāākēēsich ām bēēko\f + \fr 3:5 \ft Imuuchāktōōs kōōbooru ꞉ng'ālyoontooni bo ‘bēēko’ ‘sichēētaab leekwa’ kuuyu intōōwu ꞉kwootēēk nto ikēērē ꞉leekweet. Kōōsōōtyēēchinē ꞉biiko alake kule ibooru ꞉ng'ālyoontooni ‘batisaneet’.\f* āk Tāmirmiryēētaab Yēyiin.  
\v 6 Sichē chiito ꞉kwaan āk kaamet, nteenee yoo sukuyēk lakwataab Yēyiin kusichē ꞉Tāmirmiryēēt.\x - \xo 3:6 \xt Yoowa. 6:63\x* 
\v 7 ‑Meekany kunaming' kuut yoo kāāmwoowuung' kule, ‘Māchāktōōs /kēēsich chii subak.’  
\v 8 Wusē ꞉yoomeet āmēēnkētē ꞉chii wōlēē chōōnēē nto wōlēē wēētii. Wuu nyooto wōlēē siktooy ꞉Tāmirmiryēētaab Yēyiin chiito.”  
\v 9 Kuteeb ꞉Nikōtēēmō kule, “Yēyāktōōs ꞉yooto kule nee?”  
\v 10 Kuwālchi ꞉Yēēsu kule, “Iyēku oob kāānēētiin ām kōōrēētaab *Isrāyēēl, so, ‑mēēnkētē ng'aleechu?  
\v 11 Ānkētē kiyēē āmiitē āmwoowuung', ānkāārāru kiyēē kyaakas. Ānkoo kuwuu nyooto, ‑mōōchāmē ng'aleekyuu.\x - \xo 3:11 \xt Yoowa. 3:32; 8:26\x* 
\v 12 Kwāāmwoowook ng'aleekaab kōōrooni, āmōōyēnwoo. Kunyi ii, ōmuuchē raat kule nee ōyēnchi ng'al chēē rubtooy keey āk Kaab Yēyiin?\x - \xo 3:12 \xt Yoowa. 14:1-5\x* 
\v 13 Māmii ꞉chii ām kōōrooni nyēē kiikuwo Kaab Yēyiin, nteenee *Wēritaab Chii nkit ꞉nyēē kichōōnēē wōlooto.\x - \xo 3:13 \xt Tān. 7:13-14\x* 
\v 14 Kuu yoo kiitōrōōrchinē *꞉Muusa barak eereenaanaa\f + \fr 3:14 \ft /Kikēēyēwunēē eereenaanaa karneet. Yu kēērōōtoot ꞉biiko kiyoo, kusobcho.\f* ām suurkwēēn, ām kēēlto nyēē wuu nyooto, +/mākiitōrōōr Wēritaab Chii,\x - \xo 3:14 \xt Kāāyiit. 21:9; Yoowa. 12:32-34\x* 
\v 15 si yoo keekaaseenaa keey ꞉chii kunyōōru *soboontaab kibchuulyo.”\x - \xo 3:15 \xt Yoowa. 20:31\x* 
\s1 Soboontaab kibchuulyo 
\p  
\v 16 Kicham ꞉Yēyiin kōōrooni miisin kut kukōōn lakwanyii nyooto akeenke baateey sukung'eet ꞉chii ake tukul nyoo ikoosēē keey lakwanaa mēēbērē mākubot, nteenee mākunyōōr *soboontaab kibchuulyo.\x - \xo 3:16 \xt Yoowa. 3:36; 5:24; Room. 8:32; 1Yoowa. 4:9-10\x* 
\v 17 Kimēēyooku ꞉Yēyiin lakwanyii chokooruusta biiko nteenee chokooraraach.\x - \xo 3:17 \xt Yoowa. 12:47\x* 
\v 18 ‑/Mākiiruustooy chii nyoo keekaasee keey lakwanaa. Nteenee iruustaayaat ꞉nyoo ‑mēēkoosēē keey, kuuyu kitay kookaasee keey lakwani akeenke baateey bo Yēyiin.\x - \xo 3:18 \xt Yoowa. 5:22\x* 
\v 19 Nto yoo /sikiiruusta chii kumii kule: Kiikuchō ꞉lēbkēēyyēēt kōōrēēt, nteenee kucham ꞉biiko mēēnānēēt kubo ng'ōōkisto nyēē yēyē.\x - \xo 3:19 \xt Yoowa. 8:12\x* 
\v 20 Chii ake tukul nyoo yēyē ng'ōōkisto kuwēchē lēbkēēyyēēt kuuyu imuuchē kutook ꞉ng'ōōkisnyii.\x - \xo 3:20 \xt Ēfēēs. 5:11-13\x* 
\v 21 Nteenee chiito nyoo yēyē ng'aleekaab manta, kuchōōnii wōlēē mii ꞉lēbkēēyyēēt sukutook kule kiyēē yēyē, kuwuu wōlēē māktooy ꞉Yēyiin. 
\s1 Māchāktōōs kutōrōriit ꞉Kāārārookiintēēt 
\p  
\v 22 Yu kang'eetee ꞉Yēēsu ākoo rubiikyii Yēērusālēēm bokubēēnnyoot yēēmēētaab Yuuteeya ānkubātisāniis.  
\v 23 Kimii ꞉nkinee Yoowaana kubātisāniisyē ām yēē /kikēēkuurēē Aynoon yēē kilēēkitēē Salim wōloo ki chaang' ꞉bēēko. Kibēētii ꞉biiko kwaak wōlooto /bokēēbātisānē.  
\v 24 (Kiyēyāktōōs ꞉ng'aleechu kutoombo /keekerta Yoowaana kāābrātiisyō.)\x - \xo 3:24 \xt Māārkō 1:14; 6:17\x* 
\p  
\v 25 Kikwiilē keey ꞉rubiik alake chēbo Yoowaana ākoo Yuutāyiintēēt ake kubo ntāsimuutēkaab kāātiliilēēt kurubta keey ākoo ātēbuutēkaab Yuutayeek.  
\v 26 Kunyoo, kubēēchi ꞉rubiichooto Yoowaana ānkumwoochi kule, “Kāānēētiintēēt, tēēsōōtē chiichoo kyōōboontē keey ām biitēēt ake nyēbo āynēētaab Yoortaan, chiichoo 'kiing'āloolēē? Mii ꞉chiichooto kōōbātisāniisyē kuu nyiitēnyi, ānkāākōōwuuyēēnēēch biiko tukul.”\x - \xo 3:26 \xt Yoowa. 1:29-34\x* 
\v 27 Kuwālchi ꞉Yoowaana kule, “Māmii ꞉chii nyēē nyōōru kiy yoo mānāākōōkoochi ꞉Yēyiin.  
\v 28 Kyōōkāsē āmwooyē nkityō kule, ‘Anii mbonō *꞉Kāārārookiintēēt, nteenee kisimāntōōwu ām inee.’\x - \xo 3:28 \xt Yoowa. 1:20\x* 
\v 29 Ām saakweetaab kooyēēyto, bo ꞉murereet saanteet. Nteenee kāng'iisyē ꞉choorweetaab saantaanaa ām kaab kooyēēy nto yoo kāsē kung'ālooloonu ꞉choorweenyii kung'ērēchē. Kunyi kaakuchurta ꞉ng'erekweekyuu.\x - \xo 3:29 \xt Mat. 9:15; Māārkō 2:19\x* 
\v 30 Māchāktōōs kutōrōriit ꞉Kāārārookiintēēt ānkāārēku ꞉anii.” 
\s1 Chiitaab kibkōōnkōy 
\p  
\v 31 Boonto ꞉chii nyoo chōōnēē kibkōōnkōy kāāmuukēywēēk kubiir chii ake tukul. Nto nyoo bo ng'wēny kubo kōōrooni ānkung'āloolē ng'aleek chēē rubtooy keey āk ng'wēnyuuni. Wōō ꞉nyoo bo kibkōōnkōy kubiir chii ake tukul.\x - \xo 3:31 \xt Yoowa. 8:23; 1Yoowa. 4:5\x* 
\v 32 Mwoowu ꞉chiichoo bo kibkōōnkōy kiyēē kiikukasee koonyekyii āk yiitiikyii, ‑/āmākēēkāsyinē ng'aleechaa.\x - \xo 3:32 \xt Yoowa. 3:11\x* 
\v 33 Nto nyoo kāsyinē ng'aleekyii kōōkiimē kule bo man ꞉Yēyiin.  
\v 34 Mwoowu ꞉chiichoo /kikiiyookunēē kibkōōnkōy ng'aleekaab Yēyiin, kuuyu ikoochinē ꞉Yēyiin Tāmirmiryēēnyii kuyem.  
\v 35 Chāmē ꞉Yēyiin lakwanyii ānkiikurōōbchi kiy ake tukul.\x - \xo 3:35 \xt Mat. 11:27; 28:18; Yoowa. 5:20; 10:17; 13:3; 14:10; 17:2\x* 
\v 36 Chii nyoo ikoosēē keey lakwanaa kunyōōru *soboontaab kibchuulyo. Nto nyoo māchāmē, mākōōng'woonchi ꞉Yēyiin nyēē mānyōōru soboonoo.\x - \xo 3:36 \xt Yoowa. 3:16\x* 
\c 4  
\s1 Kiiboorchi keey ꞉Kāārārookiintēēt *Samaaryayeek 
\p  
\v 1 Nto mii yoo, kukas *꞉Farisaayeek kule kimii ꞉Yēēsu kōōyumē ānkōōbātisānē biiko chēē chaang' kubiir Yoowaana.  
\v 2 Kubooyiit man maneebatisan ꞉Yēēsu chii, nteenee ki rubiikyii ꞉chēē kiibātisāniisyē.\x - \xo 4:2 \xt Yoowa. 3:22\x* 
\v 3 Yu kakas ꞉Yēēsu kule kāākōōnkēt ꞉Farisaayeek ng'aleechaa, kung'eetee Yuuteeya ānkutākyi keey Kalilaaya.  
\v 4 Nteenee ki ākoy kumur kōōrēētaab *Samaaryaa. 
\p  
\v 5 Kumii Samaaryaa, kuba ākoy *kiriinkēēt ake nyēē /kikēēkuurēē Sikaar yēē kilēēkitēē mbaraanaa kiikoochinē ꞉Yāākōbō wērinyii Yōōsēēf.\x - \xo 4:5 \xt Toowu. 33:14; 48:22\x* 
\v 6 Kimii ꞉riibkēētaab Yāākōbō yooto. Kuyitē ꞉Yēēsu riibkoonoo, kikiikuriikta ꞉asiista taman āk āyēēng',\f + \fr 4:6 \ft Kiyēyiisyēē ꞉Yoowaana kāāyiitiisyēētaab āsiiswēk kurubē nyēbo Rooma. Asiistaab lo ām icheek ku asiistaab taman āk āyēēng' ām acheek.\f* kōōbuur ng'wēny, kuuyu kikiikuchaas. 
\p  
\v 7 Yooto kuchō ꞉koorkēēt ake nyēbo *Samaaryaa. Kumwoochi ꞉Yēēsu koorkoonoo kule, “Ikōōnoo bēēko ayye.”  
\v 8 Kikiikuba ꞉rubiikyii bokwaal āmiik ām kiriinkoonoo.  
\v 9 Kumwoochi ꞉koorkoonoo Yēēsu kule, “Āyēku anii chēēbsāmooryāyiin, iyēku ꞉inyiing' Yuutāyiin. So, imuuchāktōōs kule nee ārāmuung' bēy?” Kimwooy ꞉koorkoonoo kuu nyooto kuuyu kimākāsyiintōōs ꞉Yuutayeek āk *Samaaryayeek.\x - \xo 4:9 \xt Luuka 10:33\x* 
\v 10 Kuwālchi ꞉Yēēsu kule, “Nto 'kēēnkētē kiyēē kōōnu ꞉Yēyiin, ānkiinkētē chiichi soomiing' bēy, nto 'kēēmwoochinē kukōōning' bēēkaab soboon.”\x - \xo 4:10 \xt Yoowa. 7:37\x* 
\v 11 Kumwoochi ꞉koorkoonoo Yēēsu kule, “Mokoryoontēēt, irāmēē nee bēēchoo ‑āmēēboontē terekyeet. Nto subak, kooy ꞉riibkēēt. Kunyi ii, inyōōrchinē ānō ꞉inyiing' bēēchooto bo soboon?  
\v 12 Kikōōnēēch ꞉kuuko acheek Yāākōbō riibkooni. Kiyyēē ꞉inee bēēkaab riibkooni āk lōkōkyii kuboonto keey boroobikyii. Imāchē iyib keey ꞉inyiing' kule ibiirē Yāākōbō?”\x - \xo 4:12 \xt Yoowa. 8:53\x* 
\v 13 Yooto kuwālchi ꞉Yēēsu kule, “Āmē ꞉melelta subak chii ake tukul nyēē yyēē bēēkaab riibkooni,  
\v 14 nto nyoo kayye bēēko chēē ākoochinē ꞉anii, mākoy kwaam nyoo ꞉melelta subak. Mākukoosunēē chiichoo ꞉bēēkaab soboon ākookoy.”\x - \xo 4:14 \xt Yoowa. 7:37; 6:35\x* 
\v 15 Kumwoochi ꞉koorkoonoo Yēēsu kule, “Mokoryoontēēt, ānkiikōōnoo bēēchooto ōō, lēyyē, simaama ꞉melelta subak, amatachaaram bēy.”\x - \xo 4:15 \xt Yoowa. 6:34\x* 
\p  
\v 16 Kumwoochi ꞉Yēēsu kule, “Wēēkuur saanteeng'uung' ankookwaante keey ākoy yu.”  
\v 17 Kuwālchi ꞉koorkoonoo Yēēsu kule, “‑Māāboontē ꞉anii saannyaa.” Kumwoochi ꞉Yēēsu kule, “Man. ‑Mēēboontē saannyaa.  
\v 18 Kiikoomutiing' ꞉murēnik muutu, āmā saanteeng'uung' mbo ꞉chiichoo ōboontē keey kuu nyi. Man ꞉kiyēē 'keemwaay.” 
\p  
\v 19 Yooto, kumwoochi ꞉koorkoonoo Yēēsu kule, “Ntēē iyēku wōōrkooyoo!\x - \xo 4:19 \xt Kiruu. 18:18; Mat. 21:11, 46; Yoowa. 9:17\x* 
\v 20 Kikutunkyinēē mbo ꞉kuuko Yēyiin lekemaani. Ām nee sōōmwooyē ꞉akweek Yuutayeek kule wōlēē yemaat /kēēkutunkyinēē Yēyiin ku Yēērusālēēm?”\x - \xo 4:20 \xt Kiruu. 12:5-14\x* 
\v 21 Kimwoochi ꞉Yēēsu kule, “Kas kiyēē āmwooyē, makuyit ꞉bēsyēēt nyēē mākoy kukutunkyinēē ꞉biiko Baaba Yēyiin lekemaani nto ku Yēērusālēēm.  
\v 22 Ōkutunkyinē ꞉akweek Samaaryayeek kiyēē ‑mōōnkētē, nto acheek kiinkētē kiyēē kēēkutunkyinē kuuyu bununēē ꞉kaararaacheet Yuutayeek.\x - \xo 4:22 \xt Room. 9:4\x* 
\v 23 Nteenee makuyit ꞉bēsyēēt, ankookuyit mbo kēny, yēē mākukutunkyinē ꞉biiko Baaba ām Tāmirmiryēēt āk manta. Biiko chēē sooyē kuu nyooto chēē māchē ꞉Baaba.  
\v 24 Yēyiin ku tāmirmiryo. Kunyoo māchāktōōs /kēēkutunkyinē ām Tāmirmiryēēt āk manta.”\x - \xo 4:24 \xt Yoowa. 3:3-8; Yēyuut. 2:11; 10:44-46; 2Kōōr. 3:17; Filib. 3:3\x* 
\v 25 Kumwooy ꞉koorkoonoo kule, “Ānkētē kule mākuchō *꞉Kāārārookiintēēt, nto yoo kāchō, mākōōboorwēēch kiy ake tukul.”\x - \xo 4:25 \xt Luuka 22:67; Yoowa. 1:41; 7:26, 31; 10:24; 11:27\x* 
\v 26 Kuwālchi ꞉Yēēsu kule, “Ntēē nyiitēnyi ng'ālooluung'!”\x - \xo 4:26 \xt Yoowa. 9:37\x* 
\p  
\v 27 Ām āsiiswēchooto kōōyēēw ꞉rubiikaab Yēēsu. Kiilat miisin kukas kumii kung'āloolē ꞉Yēēsu āk koorko. Nteenee māmii ꞉nyēē kikany kuteebee koorkoonoo kule, “Imāchē nee?” nto kulēēnchi Yēēsu, “Ōmwooyē nee āk koorkooni?”  
\v 28 Kubakaakta ꞉koorkoonoo tērēētaab bēēko ankooyeey areet akeenke ākoy kiriing' ānkumwoochi biiko ām wōlooto kule,  
\v 29 “Biikyoo, ankookwaa bookas chii nyēē kāmwoowoo kiy ake tukul nyēē kyaayey! Kut ku mā inee *Kāārārookiintēēt?”  
\v 30 Kung'ēētyo ꞉biikaab kiriinkoonooto ānkutākyi keey wōlēē kimii ꞉Yēēsu. 
\p  
\v 31 Kuwēētii koorkoonoo, kusaaysaay ꞉rubiik Yēēsu kule kwoomiis.  
\v 32 Nteenee kumwoochi ꞉Yēēsu kule, “Āboontē āmnyoo nyēē ‑mōōnkētē ꞉akweek.”  
\v 33 Kwaam rubiik mēt ankuteebee keey kule, “Ara mii ꞉chii nyēē kāākuyibchi āmnyoo?”  
\v 34 Kumwoochi ꞉Yēēsu rubiichooto kule, “Āmnyoontēēnyuu ku ayey mākuutēkaab Baaba nyoo kiiyookwoo ānkāāwoong'u yiisyēēt nyēē kimākwoo chaayey.\x - \xo 4:34 \xt Yoowa. 6:38; 8:28; 10:18; 12:49-50; 14:31; 15:10; 17:4\x* 
\v 35 Ōmwooyē sōō nee kule, ‘Kāākung'ēt ꞉ārook ang'wanu /kēēkēsiis’? Kāāmwoowook kule, ōrōōtootē mbareenichuut. Kaakuleelakiitu nyēē kaakuyem /keekes.\x - \xo 4:35 \xt Mat. 9:37\x* 
\v 36 Kāākutoow ꞉kēsiisyēēt kēny /ānkāākiibēruur kēsiintēēt. Mii kukēsē āmnyoontēētaab *soboontaab kibchuulyo sukung'erech ꞉nyoo choonsē āk nyoo kēsiisyē.  
\v 37 Man ng'ālyoontoonoo /kēēmwooyē kule, ‘Choonē ꞉ake, kukes ꞉ake.’  
\v 38 Kāāyooktook bōōkēsiisyē ām mbar nyēē manooyey yiisyō. Kitoowu ꞉alake yiisyēēt nteenee boowaang'te ꞉akweek.” 
\p  
\v 39 Kicham ꞉biikaab Samaaryaa chēē chaang' ām kiriinkoonoo *Kāārārookiintēēt, yu kāwokumwoochi ꞉koorkoonoo kiy ake tukul nyēē kimwoochi ꞉Yēēsu.  
\v 40 Nto yu kabokukwa ꞉bichoo bo Samaaryaa yooto kimii ꞉Yēēsu, kusaaysaay Yēēsu kōōbuurto keey icheek. Kucham ꞉Yēēsu kōōbuur wōlooto bēsyōōsyēk āyēēng'.  
\v 41 Kiikaasee keey ꞉biiko alake subak chēē chaang' inee kubo kiyēē kimwooy.\x - \xo 4:41 \xt Yoowa. 2:23\x* 
\v 42 Kimwoochi ꞉bichoo koorkoonoo kule, “Mēēbērē kakiikaasee keey Yēēsu kuuyu 'kēēmwoowēēch, nteenee kuuyu kaakeekas ꞉acheek nkit kiyēē mwooyē. Kāākiinkēt kule inee ku Kāārārookiintēēt man nyēbo biiko tukul.”\x - \xo 4:42 \xt Luuka 2:11\x* 
\s1 Kiisoob ꞉Yēēsu wēritaab kāāntōōyiin 
\p  
\v 43 Nto yu kāākubēēni ꞉Yēēsu wōlooto bēsyōōs āyēēng', kutas taay āk baannyii ākoy Kalilaaya.  
\v 44 Mānāāwokuminy ꞉Yēēsu kiriinkēēng'waa Nāāsārēēt kuuyu kikiikumwooy ꞉inee nkit kule, ‑/mākēēkoonyitē *wōōrkooyoontēētaab Yēyiin ām kōōrēēnyii.\x - \xo 4:44 \xt Māārkō 6:4\x* 
\v 45 Nto yu kayit Kalilaaya, kutorooch ꞉biiko kuuyu kikiikukas ꞉icheek kiyēē kiyey ꞉Yēēsu ām Yēērusālēēm yoo kibēētii bokwoomē saakwaanaa bo Keeytaayeet. 
\p  
\v 46 Nto mii yoo kuwo kiriinkēētaab Kaana wōloo kiwēēchēē bēēko kuyēk tifaayiik. Kimii ꞉kāāntōōyiintēēt ake kaab bāytooyiintēēt ām kiriinkēētaab Kaabernaam nyēē kiboonto wērinyii nyēē kimnyoonē.\x - \xo 4:46 \xt Yoowa. 2:1-11\x* 
\v 47 Yu kawokukas ꞉kāāntōōyiintoonoo kule kāākuchōōnēē ꞉Yēēsu Yuuteeya, wokusaaysaay kuchō Kaabernaam chokōōsoobchi wērinyii nyēē ki lalaat miisin.  
\v 48 Yu kayit, kumwooy ꞉Yēēsu kule, “Ām nee yu māchē ꞉biiko alake ayey kiy nyēbo kwōng'uut nto iyēnchinē ng'aleekyuu?”\x - \xo 4:48 \xt Mat. 12:38-39; Māārkō 8:11-12; Luuka 11:29; Yoowa. 6:30\x* 
\v 49 Kumwoochi ꞉kāāntōōyiintoonoo Yēēsu kule, “Keebe ōō, mokoryoontēēt, kumanaang'et ꞉leekweet.”  
\v 50 Yooto kuwālchi ꞉Yēēsu kule, “Wēēchi keey kaa, kāākusob ꞉lakwang'uung'.” Kiiyēnchi ꞉chiichoo kiyēē kimwoochi ꞉Yēēsu. 
\p  
\v 51 Nto lētuunoo kumii ꞉kāāntōōyiintoonoo kōōyēēyē, kutuuyēē motwoorikyii kēēlto. Kumwoochi ꞉choo kule, “Kāākusob ꞉wēring'uung'!”  
\v 52 Kuteebee ꞉kāāntōōyiintoonoo bichooto kule, “Ko tyaa ꞉asiista kukāykāyiitu ꞉wēēriit?” /Kēēlēēnchi, “Kō asiista akeenke lang'at kosolēny.”\f + \fr 4:52 \ft Kiyēyiisyēē ꞉Yoowaana kāāyiitiisyēētaab āsiiswēk kurubē nyēbo Rooma. Asiistaab tisab ām icheek ku asiistaab akeenke ām acheek.\f* 
\v 53 Kusēw ꞉kwaan kule kō tēē yooto ꞉asiista kumwoochinē ꞉Yēēsu kule, kāākusob ꞉leekweet. Kunyoo, kiikaasee keey ꞉chiichoo āk kanyii tukul Yēēsu.\x - \xo 4:53 \xt Mat. 8:5-13\x*\x - \xo 4:53 \xt Yoowa. 2:23\x* 
\v 54 Ki kwōng'uutyēētaab āyēēng' ꞉nyiitēnyi kuyēyē ꞉Yēēsu kuchakee kēēyēēwunēē Yuuteeya kuchō Kalilaaya.\x - \xo 4:54 \xt Yoowa. 2:11\x* 
\c 5  
\s1 Kiisoob ꞉Yēēsu chii ām Kibōōytaab Beteesta 
\p  
\v 1 Kuwo ꞉Yēēsu lētuunoo Yēērusālēēm wōlēē kimii kuyēyēē ꞉Yuutayeek saakweet.  
\v 2 Kimii ꞉kibōōyto ake nyēē kilēēkitēē yēbo Oreetaab Kēēchiirēk nyēē kikiimuut ꞉kēēlwookik muutu chēē kitinyē wuurwēēt. /Kēēkuurē yooto ām kuutiitaab Yuutayeek kule Beteesta.  
\v 3 Kimii ꞉biiko chēē kimnyoontōōs chēē kimurēē keey ng'wēny ām kēryōōsyēchooto. Kikōryootiin ꞉alake, kusōnkōchootiin alake āk chēē kichunkutootiin.\f + \fr 5:3 \ft /Kikēētāsyi ām siruutēk alak ng'aleechu: ānkikānyē kuwērwēr keey ꞉bēēko. /Kikēētāsyi ām siruutēk alak subak kērēywoontēētaab 4: Kicham kurēku ꞉malayikeetaab Yēyiin kibtaman ānkuwērwērē bēēko. Nto chiito nyoo kāsimkōōwut kibōōyoo yoo kāwērwērākiis ꞉bēēchoo, kusobēē bōōr ake tukul nyēē kōboonto.\f* 
\v 5 Kikiikusyēn ꞉akeenke ām bichoo kēnyiisyēk sosom āk sisiit.  
\v 6 Yu kakas ꞉Yēēsu chiichooto kukārintit ām yooto kōōnkēt kule kikiikusyēn kēnyiisyēk chēē chaang'. Kuteebee chiichooto kule, “Imāchē isob?”  
\v 7 Kuwālchi ꞉chiichoo kule, “Mokoryoontēēt, māmii ꞉chii nyēē kawiira kibōōyoo yoo wērwērē keey ꞉bēēko. Yoo kātāāsyēēmē, kāsimkōōwut ꞉ake kēny.”  
\v 8 Kumwoochi ꞉Yēēsu kule, “Ng'eet ankiinam kisyeereeng'uung' ānkiiwēēsyēt.”  
\v 9 Kusob ꞉chiichooto bakeenke. Kinam kisyeereenyii ānkuwēēchi keey!\x - \xo 5:9 \xt Māārkō 2:10-11\x*\x - \xo 5:9 \xt Māārkō 2:27-28; Yoowa. 5:16, 18; 7:21-22; 9:14\x* 
\s1 Kikwiil ꞉kāāntōōyikaab Yuutayeek Yēēsu 
\p Kuyēyāktōōs ꞉ng'aleechu, ki bēsyēētaab Sabaato.  
\v 10 Kunyoo, kumwoochi ꞉kāāntōōyikaab Yuutayeek chiichoo /kākiisoobē kule, “Inkēt kule bēsyēētaab *Sabaato ra? Māchāmuung' ꞉kiruutēkyoo inamaate kisyeereet.”\x - \xo 5:10 \xt Chuy. 20:8-10; Cherem. 17:21-22\x* 
\v 11 Kuwālchi ꞉chiichoo kule, “Chiichoo kēēsooboo ꞉nyēē kāmwoowoo anam kisyeereenyuu ānkāāwēēsyēt.”  
\v 12 Kuteebee ꞉bichoo kule, “Chii ng'oo ꞉nyooto kāmwoowuung' inam kisyeereeng'uung' ānkiiwēēsyēt?”  
\v 13 Kimēēnkēt ꞉chiichoo /kikiisoobē kule ki ng'oo ꞉nyooto, kuuyu kikiikubotyi ꞉Yēēsu wōlēē kimii ꞉biiko chēē chaang'.\x - \xo 5:13 \xt Mat. 8:18; 13:36; Yoowa. 6:15; 11:54; 12:36\x* 
\v 14 Nto yityo, chokunyōōrchi ꞉Yēēsu chiichooto biiwuutaab *Kōōtaab Yēyiin. Kimwoochi kule, “Kēēsob oob? 'Keekas, ‑mataweeyey ng'ōōki kuuyu imuuchē kuchōōnchiing' ꞉mnyaat.”\x - \xo 5:14 \xt Mat. 12:45; Yoowa. 8:11; Yāāk. 5:16\x* 
\p  
\v 15 Kiwokumwoochi ꞉chiichoo kāāntōōyichoo bo Yuutayeek kule Yēēsu nyi kiisoobē inee.  
\v 16 Yooto, kutoow kāāntōōyichoo bo Yuutayeek kuwus Yēēsu kuuyu kiisoobiis ām bēsyēētaab *Sabaato.  
\v 17 Kumwoochi ꞉Yēēsu kāāntōōyichoo kule, “Tākuyēyiisyē ꞉Baaba anii, kunyoo āyēyiisyē ꞉nkanii.”  
\v 18 Kiyey ꞉ng'aleechaata kusyeem ꞉kāāntōōyichoo kubakach Yēēsu. Kimāmāchē baateey kubakach kuuyu kiisoobiis ām bēsyēētaab Sabaato, nteenee kuuyu kimwooy kule kwaan ꞉Yēyiin, ng'ālyoo nyēē ibooru kule kii-āyēēchēē keey ꞉inee Yēyiin.\x - \xo 5:18 \xt Yoowa. 1:34; 3:35; 7:1; 8:16, 19; 10:17-18, 29-38; 14:8-11, 20, 28; 15:9-10; 16:27-28; 17:1-26\x* 
\s1 Nyōōrtooy ꞉Leekweet kāāmuukēywēēk wōlēē mii ꞉Kwaan 
\p  
\v 19 Kunyi, kimwoochi ꞉Yēēsu bichoo kule, “!Kāāmwoowook, māyēyēē keey ꞉Leekweet ng'al nkit, nteenee kāsēē Kwaan. Kunyoo, kiyēē yēyē ꞉Kwaan, kuyēyē ꞉nkinee Leekweet kiyooto.\x - \xo 5:19 \xt Yoowa. 1:34\x* 
\v 20 Chāmē ꞉Kwaan Lakwanyii ānkōōboorchinē kiy ake tukul nyēē yēyē ꞉inee. Mākōōboorchi mbo tukuuk chēē biirē chēbo ra ankumoolat ꞉akweek tukul ng'aleechaata.\x - \xo 5:20 \xt Yoowa. 3:35\x* 
\v 21 Kuu yoo ing'ēētē ꞉Kwaan chii nyoo kaakume ānkōōkoochi soboonto, kōōkoochinē ꞉nkinee Lakwanyii biiko soboonto choo kaakucham kōōkoochi.\x - \xo 5:21 \xt Yoowa. 11:25\x* 
\v 22 ‑Mēētiilchinē ꞉Kwaan chii ng'al. Nteenee kiikōōkoochi Lakwanyii kāāmuukēywēēk tukul kōōtiilchi biiko ng'al,\x - \xo 5:22 \xt Yoowa. 3:18; 5:27, 30; 9:39; 12:47-48; Yēyuut. 10:42; 1Yoowa. 2:28; Yuuta 14-15\x* 
\v 23 sukung'eet kukoonyit ꞉biiko tukul Leekweet kuu wōloo koonyititooy Kwaan. Nto chii nyoo mākoonyitē Leekweet kumākoonyitē nkinee Kwaan nyoo kiiyooku.\x - \xo 5:23 \xt Filib. 2:10-11\x* 
\p  
\v 24 !Kāāmwoowook, chii nyoo kāsē ng'aleekyuu ānkōōkoosēē keey Baaba nyoo kiiyookwoo, kunyōōru ꞉chiichoo *soboontaab kibchuulyo. Kiikusiirtēē meet ānkunyōōr soboonto nyēē ‑/mēēkiitiilchinē ng'al.\x - \xo 5:24 \xt Yoowa. 3:16; 5:22; 8:51; 10:28; 11:25-26; 14:6; 17:2; 20:31; 1Yoowa. 2:25; 3:14; 5:11\x* 
\v 25 !Kāāmwoowook, mii kuyitu ꞉bēsyēēt, ankookuyit ꞉bēsyoonooto yēē makukas ꞉biiko choo kiikubootyo kiyēē mwooyē ꞉Lakwataab Yēyiin. Nyōōru soboonto ꞉biiko choo kēēyēnchi ng'aleechaa.  
\v 26 Kuu yoo chōōnēē ꞉soboonto wōlēē mii ꞉Kwaan, kiikuyey ꞉Kwaan kuchōōnēē ꞉soboonto wōlēē mii ꞉Leekweet.\x - \xo 5:26 \xt Yoowa. 1:4\x* 
\v 27 Kiikōōkoochi ꞉Kwaan kāāmuukēywēēk kōōtiilchi chii ng'al, kuuyu *Wēritaab Chii ꞉inee.  
\v 28 ‑Moolat ng'aleechu. Makuyit ꞉bēsyēēt nyēē makukas ꞉biiko tukul choo kiikubēk kuutiinyuu,  
\v 29 nto yooto makukwaanee mbēērōōsyēkwaa. Choo kiikuyey ng'aleek chēē kāroomēch mākunyōōr soboonto nyēē lēēl. Nteenee mākubootyo ꞉choo kiikuyey ng'aleek chēē miyootēch.  
\v 30 ‑Māāyēyēē keey kiy, nteenee ātiilē baateey kiyēē mwoowoo ꞉Baaba ānkubo man, kuuyu ‑māāyēyē kiyēē āmāchē, nteenee āyēyē kiyēē māchē ꞉nyoo kiiyookwoo.\x - \xo 5:30 \xt Yoowa. 4:34\x* 
\s1 Tukuuk chēē ibooru kule Lakwataab Yēyiin ꞉Yēēsu 
\p  
\v 31 Nto kaang'alaalee keey, nto kaayey kiy nyēē māchāmē ꞉biiko.  
\v 32 Nteenee mii ꞉ake nyēē ng'āloolēēnoo anii ānkāānkētē kule kiyēē mwoowu kurubta keey anii kubo man.  
\v 33 !Kyōōyooktē ꞉akweek biiko kuba wōlēē mii ꞉Yoowaana ānkiikumwoowook ng'aleek chēbo man kurubta keey āk anii.  
\v 34 ‑Māāmoong'tēē keey kiyēē mwooyē ꞉biiko kurubta keey āk anii, nteenee āmwooyē kuu nyooto /sikiiraraachaak.\x - \xo 5:34 \xt Yoowa. 1:15, 19, 34\x* 
\v 35 Ki nōmōryoo ꞉Yoowaana nyēē kiikoochinē biiko lēbkēēyyēēt ānkyōōng'ērēkyi ꞉akweek lēbkēēyyoonooto kibo bēsyōōs chēē ng'ēri.  
\v 36 Nteenee mii ꞉tukuuk chēē nyikiisēch kusiir ng'aleek choo kimwoowu ꞉Yoowaana. Chooto ku tukuukaab kwōng'uut choo kiikōōtōōrwoo ꞉Baaba kule ayey. Ibooru ꞉chooto kule Baaba ꞉nyēē kiiyookwoo.\x - \xo 5:36 \xt Yoowa. 4:34; 10:25, 38; 14:10-11; 15:24\x* 
\v 37 Kiikumwooy ꞉nkinee Baaba wōlēē āwuuyē ꞉anii. Manookas kuutiinyii amanookas eernyii,\x - \xo 5:37 \xt Chuy. 20:19; Kiruu. 4:12\x* 
\v 38 āmēēbērē kyoonam ng'ālyoontēēnyii kuuyu ‑mōōyēnchinē nyi kiiyooku ꞉inee.\x - \xo 5:38 \xt Mat. 22:29; Yoowa. 16:9\x* 
\v 39 Kyoocham ōrōōtootē siruutēk miisin ōbērē tōōs yoo kooyey kuu nyooto +mōōnyōōru *soboontaab kibchuulyo. Ntēē mwoowu ꞉siruutēchuutēchu wōlēē āwuuyē ꞉anii,\x - \xo 5:39 \xt Luuka 24:27, 44; 2Tēm. 3:15-16; 1Bēt. 1:10-11\x* 
\v 40 ānkoo kuwuu nyooto, ‑mōōchāmē okwaa wōlēē āmiitē sōōnyōōru soboontaab kibchuulyo. 
\p  
\v 41 ‑Māāmoong'tēē keey kule kusilo ꞉biiko,\x - \xo 5:41 \xt Yoowa. 7:18\x* 
\v 42 nteenee ānkētook wōlēē ōwuuyē. Ānkētē kule ‑mōōboontē chamateetaab Yēyiin ām moonikwook.  
\v 43 Kyāāchōō wōlēē ōmiitē ām kaayneetaab Baaba, nteenee otay otaachaa. Nto yoo kāchō ꞉chiito ake ām kaayneenyii nkit, ōchāmē ꞉akweek nyooto.  
\v 44 Ōmuuchē raat ōyēnwoo kule nee yoo bērē ꞉chii ām akweek nto /kēēsil kusiir yēē kātōōchēēng'ē kusilook ꞉Yēyiin?\x - \xo 5:44 \xt Yoowa. 12:43\x* 
\v 45 ‑Moosoot naas kule +maamwaaytaak ꞉anii ām wōlēē mii ꞉Baaba. Nteenee chiito nyēē mwooytook ku *Muusa nyoo ōyēēlchinē ām kāāsōōtēywēēkwook.  
\v 46 Nto kyōōyēnchi Muusa, nto kōōyēnwoo kuuyu kisir ꞉Muusa ng'aleek kurubta keey āk anii.\x - \xo 5:46 \xt Kiruu. 18:15, 18; Luuka 24:27, 44; Yēyuut. 3:22, 26; 7:37; 13:32-33\x* 
\v 47 Nteenee yoo ‑mōōyēnchinē kiyēē kisirē ꞉Muusa ii, ōyēnchi kule nee kiyēē āmwooyē ꞉anii?”\x - \xo 5:47 \xt Luuka 16:31\x* 
\c 6  
\s1 Kibay ꞉Yēēsu biiko chēē kikēēytēē kisyēērōōk muut 
\r (Mataayo 14:13-21; Māārkō 6:30-44; Luuka 9:10-17) 
\p  
\v 1 Nto mii bēsyēēt ake, kwoochi ꞉Yēēsu komosta nyiin ake bo Tōōliilēētaab Kalilaaya. /Kēēkuurē tōōliiloonoo kaayneet ake kule Tibeerya.  
\v 2 Yooto koosaab ꞉biiko chēē chaang' sakaramteet kurub inee kuuyu kikiikukas ng'aleek chēbo kwōng'uut chēē kiyēchi ꞉inee biiko choo kimnyoontōōs.\x - \xo 6:2 \xt Yoowa. 2:23\x* 
\v 3 Yu kayit biitoonooto, kootooch āk rubiikyii ākoy lekem ānkuwokōōbuurto ng'wēny.\x - \xo 6:3 \xt Mat. 5:1\x* 
\v 4 Kikiikuriik yooto ꞉bēsyōōsyēk chēē āmēē ꞉Yuutayeek *Saakweetaab Keeytaayeet.\x - \xo 6:4 \xt Yoowa. 2:13\x* 
\p  
\v 5 Yu kakas ꞉Yēēsu kukwoonchinē ꞉biiko chēē chaang', kuteebee Filibō kule, “Kēēnyōōrchinē ānō āmiik chēē kēēbāyēē bichu tukul?”  
\v 6 Kitēēbēē ꞉Yēēsu Filibō ng'aleechaa buch kutyēmē. Kiinkētē ꞉inee kiyēē kimakuyey.  
\v 7 Kuwālchi ꞉Filibō Yēēsu kule, “Ānkoo nto /kakyaalta kiy ake tukul nyēē /kēēboonto, ‑/mākēēnyōōru beesaan chēē yēmē kyoolchinēē bichu āmnyoo kisich nyēē kaam.”  
\v 8 Kumwooy ꞉Antereeya nyoo ki rubiintēētaab Yēēsu ānkituubcho āk Simōōni Bētērō kule,\x - \xo 6:8 \xt Māārkō 1:16; 13:3; Yoowa. 1:40; 12:22\x* 
\v 9 “Mii yu ꞉wēēro nyēē boonto mukaatiin muut āk *burburiinēk āyēēng' chēē minkēēch, ara yēmē ꞉chooto keebayee bichu tēē chu tukul?”  
\v 10 Kumwoochi ꞉Yēēsu rubiikyii kuyey biiko kōōbuur ng'wēny ām yēbo keeweet. Kimāchē kuyitē ꞉bichu murēnik kisyēērōōk muut. 
\p  
\v 11 Kunam ꞉Yēēsu mukaatiinechaa ānkubirchi Yēyiin kōōnkōy, nto yityo, /kēēbchēchinoot bichoo. Kiyey nkicheek burburiinēchooto kuu nyooto. Kiyem ꞉biiko tukul.\x - \xo 6:11 \xt Yoowa. 21:9, 13\x* 
\v 12 Nto mii yoo, kumwoochi ꞉Yēēsu rubiikyii kule, “Ōruruuch choo kāng'ēt.”  
\v 13 Kōōruruuch ꞉rubiik koonyiit kērēboonik taman āk āyēēng'.  
\v 14 Yu kabokukas ꞉biiko ng'ālyoontooni bo kwōng'uut kiyey ꞉Yēēsu, kumwooy kule, “Kubooyiit man, *wōōrkooyoontēētaab Yēyiin ꞉chiichi nyoo /kikēēmwooyē kule mākuchō kōōrēēt.”\x - \xo 6:14 \xt Kiruu. 18:15, 18; Luuka 7:16; Yoowa. 1:21; 4:19; 7:40; 9:17; Yēyuut. 7:37; 13:32\x* 
\v 15 Kiinkētē ꞉Yēēsu kule kimāchē ꞉bichoo bokunam inee kukērchi koong' kuyēk bāytooyiintēēt. Yooto koosikta kuwo lekem.\x - \xo 6:15 \xt Yoowa. 5:13\x* 
\s1 Kiwēēsyētēē ꞉Yēēsu bēēko barak 
\r (Mataayo 14:22-33; Māārkō 6:45-52) 
\p  
\v 16 Yu kāākwiimēn, kurēkto ꞉rubiikaab Yēēsu ākoy tōōliil.  
\v 17 Kulaany mwēēnkēēt ānkutākyi keey *kiriinkēētaab Kaabernaam. Kināmchi ꞉mēēnānēēt bichoo wōlooto kumāboonto keey Yēēsu.  
\v 18 Kichō ꞉wusōōnēēt ankusyool bēēko.  
\v 19 Yu kikiikuba ꞉rubiichoo ām lōōyinto nyēē kiyitē kiilomiitaanik muut nto ku lo, kukas Yēēsu kumii kuwēēsyētoonunēē bēēko barak kutākyinē keey mwēēnkoonooto. Kimuuyo ꞉rubiichoo miisin.  
\v 20 Yooto, kumwoochi ꞉Yēēsu kule, “‑Mōōmuuyē, nto yu anii ꞉nyoo!”  
\v 21 Kutaach ꞉rubiik Yēēsu kuchō mwēēng'. Yooto, kuchaakta ꞉mwēēnkēēt ākoy sakaramteet wōlēē /kikēēmākyinē wokōōyyoonyēē. 
\s1 Āmnyoo ꞉Yēēsu nyēbo soboonto 
\p  
\v 22 Yu kāwokuyyeech ꞉kōōrēēt, kōōnkēt ꞉biiko choo king'ētunēē komosta nyiin ake bo tōōliiloonoo kule ki mwēēnkēēt akeenke baateey nyēē kimii yooto. Kiinkētē ꞉bichoo kule kimanaabeeta keey ꞉rubiik Yēēsu.  
\v 23 Yooto, kukwaanee ꞉mwēēnkōōsyēk alake *kiriinkēētaab Tibeerya ānkubokōōyyoonyēē yēē kilēēkitēē ꞉yoo kyoomiisyēē ꞉biiko.\x - \xo 6:23 \xt Yoowa. 6:11\x* 
\v 24 Bērē kukas ꞉biiko kule kāmēētākumii ꞉Yēēsu āk rubiikyii, kulaany mwēēnkōōsyēchoo kuba *kiriinkēētaab Kaabernaam bokucheeng'aat Yēēsu. 
\p  
\v 25 Yu kābokunyōōrchi Yēēsu wōlooto, kuteebee kule, “Kāānēētiintēēt, 'kēēyitu wōli kutyaa?”  
\v 26 Kuwālchi ꞉Yēēsu kule, “!Kāāmwoowook, ōchēēng'ootoo kuuyu kwōōbiyoong'iisyē āmēēbērē kuuyu kwookas kāāmuukēywēēkaab Yēyiin.\x - \xo 6:26 \xt Yoowa. 2:11\x* 
\v 27 ‑Mōōbēng'tēē chēēng'sēētaab āmit chēē bēku, nteenee ōnēmchi keey ōchēēng'ē āmnyoontēētaab kibchuulyo. Āmnyoontoonoo ku nyoo kōōnook *꞉Wēritaab Chii, kuuyu inee ꞉nyēē kiikōōkoochi ꞉Baaba Yēyiin kāāmuukēywēēk kuyey kuu nyooto.”  
\v 28 Kuteebee ꞉biiko Yēēsu kule, “Ara, kēēyēyē kule nee sikiinēmchi keey yiisyēētaab Yēyiin?”  
\v 29 Kuwālchi ꞉Yēēsu kule, “/Kiinēmchi keey yiisyēētaab Yēyiin /kukiikaasee keey chiito nyoo kiiyooku ꞉inee.”  
\v 30 Kuteebee ꞉bichooto Yēēsu kule, “Kiy nee nyēbo kwōng'uut nyēē +meeyey sikiikaaseeniing' keey?\x - \xo 6:30 \xt Mat. 12:38; Māārkō 8:11; 13:22; Yoowa. 4:48; 1Kōōr. 1:22\x* 
\v 31 Kyaam ꞉biikyoo choo kibo kēny maana ām kōōr nyēē suurkwēēn, kuu yoo mwooyē ꞉siruutēkaab Yēyiin kule, ‘Kiikoochi kwaam āmnyoontēēt nyēē chōōnēē barak.’\x † \xo 6:31 \xt Tyēēnwookik 78:24\x*”\x - \xo 6:31 \xt Chuy. 16:4, 15; Kāāyiit. 11:7-9; Neem. 9:15; Tyēēn. 78:24\x* 
\v 32 Kumwoochi ꞉Yēēsu nanyuun bichoo kule, “!Kāāmwoowook, ‑moosoot sōō baateey kule kikōōnook *꞉Muusa āmnyoontoonoo kichōōnēē barak, nteenee ōsōōtē kule kōōnook ꞉Baaba āmnyoontēētaab man kuchōōnēē kibkōōnkōy.  
\v 33 Āmnyoontēētaab Yēyiin ku nyoo chōōnēē kibkōōnkōy ānkuyibchinē biich soboonto.”  
\v 34 Yooto, kumwoochi ꞉bichoo Yēēsu kule, “Ikōōnēēch kwaak āmnyoontoonooto.”\x - \xo 6:34 \xt Yoowa. 4:15\x* 
\v 35 Kumwooy ꞉Yēēsu kule, “Anii ꞉āmnyoontoonooto bo soboon. Moomē ꞉kēmēy chiito nyoo kāchō wōlēē āmiitē. Nto nyoo keekaaseenaa keey kumoomē ꞉melel.\x - \xo 6:35 \xt Yoowa. 4:13-14; 6:48-58; 7:37\x* 
\v 36 Kuu yoo kātāāmwoowook, kookasaa ‑āmōōkoosēēnoo keey.\x - \xo 6:36 \xt Yoowa. 20:29; 16:9\x* 
\v 37 Chii ake tukul nyoo kākōōno ꞉Baaba, kuyēku nyeenyuu nyēē mākoy akwet bēsyēēt ake.\x - \xo 6:37 \xt Yoowa. 17:2, 24\x* 
\v 38 Kyāāchōōnēē kibkōōnkōy sichaayey kiyēē māchē ꞉Baaba nyoo kiiyookwoo mēēbērē kyāāchōōnii chaayey kiyēē āmāchē.\x - \xo 6:38 \xt Māārkō 14:36; Yoowa. 4:34\x* 
\v 39 Mākwoo ꞉Baaba kule ‑māāboot chii mbo akeenke ām choo kiikukōōno, nteenee +maang'eet ake tukul bēsyēētaab tabanta.\x - \xo 6:39 \xt Yoowa. 10:28; 17:12; 18:9\x* 
\v 40 Man, mākyinē ꞉Baaba *soboontaab kibchuulyo biiko tukul choo ikoosēēnoo keey.”\x - \xo 6:40 \xt Yoowa. 5:24\x* 
\p  
\v 41 Yooto kutoow ꞉kāāntōōyikaab Yuutayeek koong'unyng'uuny kuuyu kimwooy ꞉Yēēsu kule, inee ku āmnyoontēēt nyēē chōōnēē kibkōōnkōy.  
\v 42 Kimwooy ꞉bichoo kule, “So, mā wēritaab Yōōsēēf ꞉chiichi? Ntēē kiinkēt kwaan āk kaamet. Ām nee sukumwooy raat kule chōōnēē ꞉inee kibkōōnkōy?”\x - \xo 6:42 \xt Māārkō 6:3\x* 
\v 43 Kumwoochi ꞉Yēēsu bichoo kule, “‑Moong'unyng'uuny.  
\v 44 Māmii ꞉chii nyēē imuuchē kuchō wōlēē āmiitē yoo kāmāyis ꞉Baaba nyoo kiiyookwoo. Yoo kāākuchō, +maang'eetee meet bēsyoonoo bo tabanta.  
\v 45 /Kikeesir ām siruutēkaab *wōōrkooyikaab Yēyiin kule, ‘Makooneet ꞉Yēyiin biiko tukul.’\x † \xo 6:45 \xt Isa. 54:13\x* Chii nyoo kaakukas kāānēētiisyoonoo ānkusēw, kuchōōnii wōlēē āmiitē.  
\v 46 Mēēbērē kaamwaay yooto kule kiikukas ꞉chii Baaba nteenee anii nkit nyoo āchōōnēē wōlēē mii ꞉inee nyēē kyaakas.\x - \xo 6:46 \xt Yoowa. 1:18\x* 
\v 47 !Kāāmwoowook, chii ake tukul nyoo ikoosēēnoo keey kuboonto ꞉nyoo kēny *soboontaab kibchuulyo.  
\v 48 Anii ꞉āmnyoontēētaab soboonto.\x - \xo 6:48 \xt Yoowa. 6:35\x* 
\v 49 Kyaam ꞉biikyoo choo kibo kēny maana ām kōōr nyēē suurkwēēn nteenee kiikubēk ꞉bichoo tukul.  
\v 50 Nteenee mābotē ꞉chii nyoo kaam āmnyoontooni chōōnēē kibkōōnkōy.  
\v 51 Anii ꞉āmnyoontoonooto chōōnēē kibkōōnkōy. Yoo kaam ꞉chii mākunyōōr soboontaab kibchuulyo. +Māākōōnu bōōrnyuu kuyēk āmnyoontēēt nyēē sukōōsoob kōōrēēt.” 
\p  
\v 52 Kiyey ꞉ng'aleechu kukōrōmiitu ꞉kāāntōōyichoo bo Yuutayeek miisin. Kimwooy kule, “So, imuuchē kule nee ꞉chiichi kukōōnēēch bōōrnyii kyaam?”  
\v 53 Kumwoochi ꞉Yēēsu kule, “!Kāāmwoowook, yoo kamoo-am bōōrtaab *Wēritaab Chii ankooyyee korotiikyii, mākoy ōnyōōru soboon.  
\v 54 Chii nyoo kaam bōōrnyuu ankuyye korotiikyuu, kunyōōru ꞉chiichoo *soboontaab kibchuulyo. +Maang'eetee chiichoo meet ām bēsyēētaab tabanta.  
\v 55 Āmnyoo nyēbo man ꞉bōōrnyuu ānkubo koomānuut ꞉korotiikyuu.  
\v 56 Chii nyoo kaam bōōrnyuu ankuyye korotiikyuu, mākunoomnyo āk anii ānkāānoomnyē āk inee.\x - \xo 6:56 \xt Yoowa. 15:4-5\x* 
\v 57 Kuu yoo āminyēē kāāmuukēywēēkaab Baaba nyoo kiiyookwoo, mākuminyēē ꞉nkinee chiito nyoo kaam bōōrnyuu kāāmuukēywēēkyuu.  
\v 58 Anii ꞉āmnyoontoonooto kichōōnēē kibkōōnkōy. Makerkeey ꞉āmnyoontoonoo āk nyoo kyoomē ꞉biikyoo choo kibo kēny, ānkoo kyaam, kibēk. Chiito nyoo kaam āmnyoontooni kunyōōru soboontaab kibchuulyo.”\x - \xo 6:58 \xt Māārkō 14:22-24; 1Kōōr. 10:16\x* 
\v 59 Kimwooyē ꞉Yēēsu ng'aleechaa kumii kōōnēētiisyē ām *kōōtaab saayeet ām Kaabernaam. 
\s1 Kiichuchuuyee keey ꞉rubiik chēē chaang' wōlēē mii ꞉Yēēsu 
\p  
\v 60 Yooto kakas ꞉rubiikaab Yēēsu ng'aleechu, kumwooy ꞉wōlēē wōō kule, “Māku nkoolat ꞉ng'aleechu! Ng'oo ꞉nyēē sukoomuuch!”  
\v 61 Kiinkēt ꞉Yēēsu kiyēē kimii kōōyiimē rubiik. Yooto, kumwoochi kule, “So, kāyēk kāānākuut ꞉ng'aleekyuu?  
\v 62 /Keemwa baa, kule nto kookas *Wēritaab Chii kōōyēēyē kibkōōnkōy, nto kāwuuyiitu nee?  
\v 63 Kōōnu ꞉Tāmirmiryēētaab Yēyiin soboonto nyēē mākōōnu ꞉kāāmuukēywēēkaab chii. Kōōnu ꞉ng'aleek choo kāāmwoowook soboonto kuuyu kwoonēē wōlēē mii ꞉Tāmirmiryēētaab Yēyiin.\x - \xo 6:63 \xt Yoowa. 3:5-8; 1Kōōr. 15:45; 2Kōōr. 3:6\x* 
\v 64 Ānkoo kuwuu nyooto, mii ꞉alake ām akweek chēē ‑mēēkoosēēnoo keey.” Kiinkēt ꞉Yēēsu kung'eetee kēny kule ki mbo ng'oo ꞉chēē kimēēkoosēē keey inee ānku ng'oo ꞉nyēē kimakuchaamta inee.\x - \xo 6:64 \xt Yoowa. 13:11; 16:9\x* 
\v 65 Kitas taay ꞉Yēēsu kumwooy kule, “Ki ng'ālyoontoonooto ꞉nyoo kyāāmwooytēē kule, māmii ꞉chii nyēē chōōnii wōlēē āmiitē yoo kāmāyis ꞉Baaba.”\x - \xo 6:65 \xt Yoowa. 6:44\x* 
\p  
\v 66 Kiichuchuuyee keey Yēēsu ꞉biiko chēē chaang' kung'eetee yooto.  
\v 67 Yooto kuteebee ꞉Yēēsu rubiichoo ki taman āk āyēēng' kule, “Ōmāchē ꞉nkakweek obakaaktaa?”  
\v 68 Kuwālchi ꞉Simōōni Bētērō kule, “Keebe ānō ōō, Mokoryoontēēt? Ntēē iboontē ꞉inyiing' lōkōōy chēbo soboontaab kibchuulyo.  
\v 69 Kiikoosēēniing' keey ānkēēchāmē kule inyiing' *Kāārārookiintēēt nyēē chōōnēē wōlēē mii ꞉Yēyiin.”\x - \xo 6:69 \xt Māārkō 8:27-30\x*\x - \xo 6:69 \xt Māārkō 1:24\x* 
\v 70 Yooto kumwoochi ꞉Yēēsu kule, “Akweek oob rubiik taman āk āyēēng' chēē kyāākwēyook anii? Nteenee mii ꞉nyēē kibrōkōsyoo ām akweek.”  
\v 71 Kumwooyē ꞉Yēēsu kuu nyooto, king'āloolēē Yuuta Iskaryoot nyēē kimii wokuchoomtooy inee.\x - \xo 6:71 \xt Yoowa. 12:4\x* 
\c 7  
\s1 Kitāchiin ꞉Yēēsu āk ng'aleekaab mbo ng'eetaabkaamet 
\p  
\v 1 Yu kāākuyityo, kōōnēētiisyootēē ꞉Yēēsu Kalilaaya. Kimāmāchē kuwēēsyētootēē Yuuteeya kuuyu kimāchē ꞉kāāntōōyikaab Yuutayeek kubakach.\x - \xo 7:1 \xt Māārkō 3:6; 6:19; Yoowa. 5:18; 7:19-20, 25; 8:37, 40; 11:53\x* 
\v 2 Yooto, kikiikuriik ꞉Yuutayeek kwaam *Saakweetaab Kēryōōsyēk.\x - \xo 7:2 \xt Chuy. 23:16; Laawi. 23:33-43; Kiruu. 16:13-15\x* 
\v 3 Kumwoochi mbo ꞉ng'eetaabkaamet Yēēsu kule, “Ing'eetee yu ānkiiwē Yuuteeya sukukas rubiikuuk chēbo wōlooto tukuuchu bo kwōng'uut chu iyēyē.  
\v 4 Māchāktōōs ibooru keey nyēē karaam siitooku. Kunyoo, kany kutookunēē kōōrēēt ꞉ng'aleechu bo kwōng'uut.”  
\v 5 Kimēēkoosēē keey mbo ꞉ng'eetaabkaamet Yēēsu.\x - \xo 7:5 \xt Yoowa. 16:9\x* 
\v 6 Yooto kumwoochi ꞉Yēēsu icheek kule, “Manaayit ꞉bārooyinnyuu nyēē yemaat nteenee oyeyaate ꞉akweek kiyēē ōmāchē.\x - \xo 7:6 \xt Yoowa. 2:4\x* 
\v 7 Mā akweek chēē wēchook ꞉biikaab kōōrooni, nteenee wēchoo anii kuuyu āburyoong'tooy icheek kubo rōkōs nyēē yēyē.\x - \xo 7:7 \xt Yoowa. 15:18-19\x* 
\v 8 Obe ꞉akweek saakwaanaa kuuyu manaayit ꞉bārooyinnyuu.”  
\v 9 Yooto kung'ētunēē ꞉Yēēsu Kalilaaya. 
\s1 Kichuunchuun ꞉Yēēsu āk kāāntōōyikaab Yuutayeek 
\p  
\v 10 Nto yu kaakuba mbo ꞉ng'eetaabkaamet, kuwaayta keey Yēēsu ākoy Yēērusālēēm.  
\v 11 Kimii ꞉kāāntōōyikaab Yuutayeek kuchēēng'ēē Yēēsu wōlooto. Kitēēbootē kule, “Mii ānō ꞉chiichoo ōō?”\x - \xo 7:11 \xt Yoowa. 11:56\x* 
\v 12-13 Kichoomootē ꞉biiko wōlēē wōō kung'āloolēē Yēēsu kuuyu kiiywēyē kāāntōōyikaab Yuutayeek. Kimwooyē ꞉bichoo alake kule, “Karaam ꞉chiichoo.” Kumwooyē ꞉alake kule, “Buryo, ibērbēērootē biich.”\x - \xo 7:12-13 \xt Yoowa. 9:22\x* 
\p  
\v 14 /Kikyaam saakwaanaa nto miitē kwēēn āk kwēēn, kuwo ꞉Yēēsu *Kōōtaab Yēyiin ānkutoow kōōnēētiis.  
\v 15 King'woonchi kāāntōōyikaab Yuutayeek ꞉wōlēē kiinēētitooy ꞉Yēēsu kut kumwooy kule, “Kēēnkētēē nee ꞉nkinee nyi siruutēkaab Yēyiin āmēēbērē kiikusumānchi?”\x - \xo 7:15 \xt Māārkō 6:2; Luuka 2:47\x* 
\v 16 Kumwoochi ꞉Yēēsu bichoo kule, “Ng'aleek chēē ānēētook mēēbērē cheechuu, nteenee kwoonēē wōlēē mii ꞉Yēyiin nyoo kiiyookwoo.\x - \xo 7:16 \xt Yoowa. 12:49; 14:10\x* 
\v 17 Chii nyoo kakwey kuyey kiyēē māchē ꞉Yēyiin, mākōōnkēt yoo kwoonēē ꞉ng'aleekyuu wōlēē mii ꞉Yēyiin, nto cheechuu nkit.  
\v 18 Chiito nyoo ng'āloolē ām kāāmuukēywēēkyii, kumāchē ꞉nyoo kule /kēēkoonyit. Nteenee āmāchē anii kunyōōr koonyit ꞉nyoo kiiyookwoo. Achurtaat ānkāāyyoong'unēē manta.\x - \xo 7:18 \xt Yoowa. 5:41; 8:50; 12:43\x* 
\v 19 Kikōōnook *꞉Muusa kiruutēk āmāmii ꞉chii mbo akeenke ām akweek nyēē riibē kiruutēchoo. So, ōmāchē ōbākākyoo nee?”\x - \xo 7:19 \xt Yoowa. 1:17; Room. 2:17-24\x* 
\v 20 Kumwoochi ꞉biiko kule, “Kiikubunuung' ꞉mēt ēē? So, ng'oo ꞉nyēē māchē kubakachiing'?”\x - \xo 7:20 \xt Yoowa. 8:48\x* 
\v 21 Koomiiny ꞉Yēēsu mēt ankutas taay kule, “Kyaayey kiy akeenke baateey nyēbo kwōng'uut ām Sabaato. King'woonchook akweek tukul ꞉kiyooto.  
\v 22 Mwooyē ꞉siruutēkaab Muusa kule ōmurootānē wēēriik ām bēsyēētaab sisiit. (Kubooyiit man mēēbērē Muusa nyēē kimwooyē, nteenee mbo kuukoong' chuut kibo taay.) Kōōnook ꞉yooto ōmurootānē wēēriit ām bēsyēētaab Sabaato yoo /kikēēsichē yēē Sabaato.\x - \xo 7:22 \xt Toowu. 17:9-14; Laawi. 12:3\x* 
\v 23 Kunyoo, yoo ākoo /kiimurootānē wēēro bēsyēētaab Sabaato ōtiltooy kiy kisich buch, /simākyiiri kiruutyoonoo bo Muusa ii, kubo nee ōnyēērchoo anii yoo kāāsoob chiito kumukuul ām bēsyēētaab Sabaato?  
\v 24 ‑Mōōtuchinē ng'al buch kukōōkāsunēē saang', nteenee māchāktōōs ōlyēbē ōyyoong'unēē manta.” 
\s1 Kicham ꞉biiko chuut alake kule Kāārārookiintēēt ꞉Yēēsu 
\p  
\v 25 Kimwooyē ꞉biikaab Yēērusālēēm alake kule, “Mā chiichi nyoo /kēēmāchē /keebakach?\x - \xo 7:25 \xt Yoowa. 7:1\x* 
\v 26 Nto yu inee ꞉nyi mii kung'āloolēē taayeetaab biiko āmēēbērē mwoochinē ꞉kāāntōōyikyoo kiy.” Kulē ꞉alake “Ara kāākōōnkēt kule *Kāārārookiintēēt ꞉chiichi?”\x - \xo 7:26 \xt Yoowa. 4:25\x* 
\v 27 Kumwooyē ꞉chuut alake kule, “Ntēē kiinkētē yēē chōōnēē ꞉chiichi. Nteenee māmii ꞉chii nyēē inkētē bēsyēēt nyoo chōōnēē ꞉Kāārārookiintēēt.”\x - \xo 7:27 \xt Yoowa. 9:29\x* 
\p  
\v 28 Yooto kumwooy ꞉Yēēsu kukas ꞉biiko tukul kule, “Man, kōōlē ōnkētoo ānkōōnkētē subak wōlēē āchōōnēē? Mēēbērē kyāāchōōnēē keey. Bo man ꞉nyoo kiiyookwoo, āmōōnkētē ꞉akweek inee.  
\v 29 Nteenee anii ꞉nyēē ānkētē, kuuyu kyāāchōōnēē wōlooto ānku inee ꞉nyēē kiiyookwoo.”\x - \xo 7:29 \xt Yoowa. 8:14, 55; 17:8, 25\x* 
\v 30 Yu kāmwooy ꞉Yēēsu kuu nyooto, kumach ꞉kāāntōōyikaab Yuutayeek kule kunam nteenee māmii ꞉chii nyēē kitiiny kuuyu kitoombo kuyityiin ꞉wōlēē kiikuchōbto ꞉Yēyiin.\x - \xo 7:30 \xt Yoowa. 7:44; 2:4\x* 
\v 31 Ānkoo kiwuu nyooto, kiikaasee keey ꞉biiko chēē chaang' inee. Kimwooy ꞉bichooto kule, “Ara, yoo kāchō ꞉Kāārārookiintēēt, makuyey ng'aleek chēbo kwōng'uut kubiir chēē yēyē ꞉chiichi?”\x - \xo 7:31 \xt Yoowa. 2:23; 4:25\x* 
\s1 Kimach ꞉Farisaayeek kunam Yēēsu 
\p  
\v 32 Yu kukas *꞉Farisaayeek ākoo mbo kibkōrōs chēē wōōyēch kuchoomootē ꞉biiko kung'āloolēē Yēēsu nyēē karaam, kōōyookto riibiikaab Kōōtaab Yēyiin kule bokunam Yēēsu.  
\v 33 Kutas taay ꞉Yēēsu kumwooy kule, “+Mākēēboontē keey akweek ām bēsyōōsyēk chēē ng'ēri baateey, nto yoo kāākuyityo, ayeey wōloo mii ꞉nyoo kiiyookwoo.\x - \xo 7:33 \xt Yoowa. 13:33\x* 
\v 34 Yooto +moocheeng'aa, nteenee ‑mōōnyōōrwoo, āmōōmuuchē okwaa wōloo !kāāwē.”\x - \xo 7:34 \xt Yoowa. 8:21; 13:36\x* 
\v 35 Kuteebee keey ꞉kāāntōōyikaab Yuutayeek nkit kule, “So, māchē ꞉chiichi kuwo ānō wōlēē ‑mābokēēnyōōrchinē ꞉acheek? Ara, mākuwo kōōrōōsyēchoo kiisērēētyi keey ꞉biikyoo wokooneet bichooto?  
\v 36 Ibooru nee ꞉ng'aleechaa kāmwooyē kule, ‘+Moocheeng'aa nteenee ‑mōōnyōōrwoo āmōōmuuchē okwaa wōloo !kāāwē?’ ” 
\s1 Mākurōōtunēē chii ꞉bēēkaab soboonto 
\p  
\v 37 Ām bēsyēētaab lētuut nyēbo saakweet, kuchō ꞉Yēēsu ānkukuurchi barak kule, “Chii nyoo āmē ꞉melelta, kuchō wōlēē āmiitē.\x - \xo 7:37 \xt Laawi. 23:36; Yoowa. 4:10, 14; Ng'oong'. 22:17\x* 
\v 38 Kuu yoo mwooyē ꞉siruutēkaab Yēyiin kule, chii nyoo keekaaseenaa keey, mākurōōtunēē chiichoo ꞉bēēkaab soboonto.”  
\v 39 Kumwooyē ꞉Yēēsu kuu nyooto kiibooru Tāmirmiryēētaab Yēyiin nyēē nyōōru ꞉chii ake tukul nyoo keekaasee keey inee. /Kimānāākiiyook Tāmirmiryēētaab Yēyiin kuuyu /kimānāākiitōrōōr Yēēsu.\x - \xo 7:39 \xt Yoowa. 14:16\x* 
\s1 Kikwaanykwaany biiko ꞉soboontaab Yēēsu 
\p  
\v 40 Yu kakas ꞉biiko ng'aleechaa kimwooyē ꞉Yēēsu, kumwooy ꞉bichooto alake kule, “Man wōōrkooyoontoonoo bo Yēyiin ꞉chiichi.”\x - \xo 7:40 \xt Kiruu. 18:15, 18; Yoowa. 6:14\x* 
\v 41 Nto alak kumwooy ꞉choo kule, “Kāārārookiintēēt ꞉chiichi.” Kulē ꞉alake, “Buryo! Mēēmuuchāksē kuchōōnēē ꞉Kāārārookiintēēt Kalilaaya.  
\v 42 Mwooyē ꞉siruutēkaab Yēyiin kule mākuchōōnēē ꞉Kāārārookiintēēt kōōtaab *Tāwuti ām *kiriinkēētaab Bēētēlēyēēm wōloo kiminyē ꞉Tāwuti.”\x - \xo 7:42 \xt Isa. 11:1; Miika 5:2; Mat. 20:30-31\x* 
\v 43 Kuchuunchuun ꞉biiko kurubta keey āk Yēēsu.  
\v 44 Kimāchē ꞉biiko alake kule kunam Yēēsu, nteenee māmii ꞉chii mbo nyēē kisyeem kunam.\x - \xo 7:44 \xt Yoowa. 7:30\x* 
\s1 Kiyeet ꞉Nikōtēēmō Yēēsu ‑/makiiruusta 
\p  
\v 45 Yu kāākuyityo nanyuun, kooyeey ꞉riibiichoo kibo Kōōtaab Yēyiin wōlēē kimii ꞉mbo kibkōrōs chēē wōōyēch āk *Farisaayeek. Yooto kuteebee ꞉choo riibiichoo kule, “So, ntēē kookwaa buch, kāmōōnāmē?”  
\v 46 Kuwālchi ꞉riibiichoo kule, “Māmii ꞉chii nyēē kiikung'alaal bēsyēēt ake kuu ꞉chiichoo.”  
\v 47 Kuteebee ꞉Farisaayeek riibiichooto kule, “So, ōmāchē omwaay kule /kaakiiberbeeraak nkakweek?  
\v 48 Ara ōnkēt mbo kāāntōōyiin ake tukul nyēē kaakookaasee keey chiichoo, nto kumii mbo *꞉Fārisooyiin nyēē kaakucham ng'aleechaata mwooyē ꞉chiichooto?  
\v 49 Chubootiin ꞉bichu ‑mēēnkēt kiruutēkaab ꞉Muusa.”  
\v 50 Ām kāāntōōyichoo, kimii ꞉Nikōtēēmō nyoo kikiiwokukas Yēēsu. Kumwoochi ꞉nyoo kāāntōōyichoo kule,\x - \xo 7:50 \xt Yoowa. 3:1\x* 
\v 51 “Kurubta keey āk kiruutēkyoo, māmii ꞉chii nyēē /kiiruustooy yoo /manaakeekas kiyēē mwooyē ꞉chiichooto nto /kiinkēt kiyēē kaakuyey.”\x - \xo 7:51 \xt Kiruu. 1:16-17; 17:6\x* 
\v 52 /Kēēmwoochi kule, “So, ichōōnēē ꞉nkinyiing' Kalilaaya? Weesuman siruutēkaab Yēyiin, +meekas ām yooto kule māmii *꞉wōōrkooyoontō nyēē imuuchē kuchōōnēē Kalilaaya.”  
\v 53 Nto mii yoo, kooyeey ꞉chii ake tukul kaa, 
\c 8  
\p  
\v 1 nteenee kuwo ꞉Yēēsu ākoy Lekemeetaab *Musēytuuniinēk. 
\s1 Koorko nyēē kikōchōng'iit 
\p  
\v 2 Yu kāwokuyyeech, kumusta ꞉Yēēsu kooyeey biiwuutaab *Kōōtaab Yēyiin. Kukwa ꞉biiko ānkōōruruukyi keey inee. Kōōbuur ꞉Yēēsu ng'wēny ankooneet bichoo.  
\v 3 Yooto koomut ꞉kāānēētikaab kiruutēk āk *Farisaayeek koorko nyēē /kikeenyoorta chiito ake ānkōōyyoong'tēē yooto bo taayeetaab Yēēsu.  
\v 4 Kumwoochi ꞉bichoo Yēēsu kule, “Kāānēētiintēēt, /kokeenyoorta koorkooni chiito ake.  
\v 5 Kimwooy *꞉Muusa ām kiruutēkyoo kule, irooko ꞉chii nyēē wuu nyooto /kēēwiirēē rwoontōōk kume. Kunyoo ii, imwooyē nee ꞉inyiing'?”\x - \xo 8:5 \xt Laawi. 20:10; Kiruu. 22:22-24\x* 
\v 6 Kimwooyē ꞉bichoo ng'aleechaa kutēchēē Yēēsu sukōōyyoong'tēē kōōk. Kuyim ꞉Yēēsu ankusir yēbo teng'eek ām moorineenyii.\x - \xo 8:6 \xt Māārkō 12:13\x* 
\v 7 Kitēēbēē ꞉bichooto Yēēsu ng'aleek kutēē yooto tukul. Kōōtōrōōr keey ꞉Yēēsu ānkumwoochi bichoo kule, “Yoo mii ām akweek ꞉nyēē mānāāchoolwookēn, kutoow ꞉nyooto kuwiiree koorkooni rwoontōōk.”\x - \xo 8:7 \xt Kiruu. 13:9; 17:7\x* 
\v 8 Yu kāmwooy ꞉Yēēsu kuu nyooto, kuyim subak ānkusiriis.  
\v 9 Yu kabokukas ꞉bichoo ng'aleechaata kimwooyē ꞉Yēēsu kubeetaatee akeenke akeenke. Kiba kurook ꞉choo ki yōōsēch kut wokung'ēt ꞉Yēēsu nkit āk koorkoonoo kuboonto keey biiko alak.  
\v 10 Yooto kōōtōrōōr keey ꞉Yēēsu ankuteebee koorkoonoo kule, “Kaba ānō ꞉biikēy ōō, cheebyoos? Māmii mbo ꞉akeenke nyēē kāng'ēt kooruustiing'?”  
\v 11 Kuwāl kule, “Māmii mbo ꞉akeenke ōō, Mokoryoontēēt.” Yooto kumwoochi koorkoonoo kule, “‑Māāruustiing' ꞉anii nteenee ‑mātāwēēchoolwookēn subak.”\f + \fr 8:11 \ft Mātinyē ꞉siruutēk alake kērēywēēchu (7:53—8:11).\f*\x - \xo 8:11 \xt Yoowa. 5:14\x* 
\s1 Lēbkēēyyēētaab kōōrēēt ꞉Yēēsu 
\p  
\v 12 Kitas taay ꞉Yēēsu kumwoochi bichoo kule, “Anii lēbkēēyyēētaab kōōrēēt. Chiito nyoo karub ng'aleekyuu kunyōōru lēbkēēyyēētaab soboonto nyēē mākoy kuwēēsyētēē mēēnān.”\x - \xo 8:12 \xt Isa. 49:6; Yoowa. 1:5, 9-10; 3:19; 9:4-5; 11:9-10; 12:35-36, 46; Ēfēēs. 5:8-14; 1Yoowa. 1:5-7; 2:8\x* 
\p  
\v 13 Kumwoochi *꞉Farisaayeek Yēēsu kule, “Nto yu imiitē ing'āloolēē keey ꞉inyiing' nkit, mābo man ꞉ng'aleekuuk.”\x - \xo 8:13 \xt Yoowa. 5:31-32\x* 
\v 14 Kuwālchi ꞉Yēēsu bichoo kule, “Ānkoo āng'āloolēē keey ꞉anii nkit, kiyēē āmwooyē kubo man kuuyu ānkētē wōlēē kyāāchōōnēē ākoo wōlēē āwēētii. Nteenee ‑mōōnkētē ꞉akweek.\x - \xo 8:14 \xt Yoowa. 7:28-29\x* 
\v 15 Ōtiilē ꞉akweek ng'al baateey orub kuu wōloo isōōtitooy ꞉biiko, nteenee ‑māātiilchinē ꞉anii chii ng'al.  
\v 16 Nto yoo kāālē ātiilchi chii ng'al, āyyoong'unēē manta kuuyu mēēbērē anii nkit nteenee āboontē keey Baaba nyoo kiiyookwoo.  
\v 17 /Kikeesir ām kiruutēkwook kule yoo kaakuroob ꞉biich āyēēnku ng'ālyoo, ku man ꞉kiyooto.\x - \xo 8:17 \xt Kiruu. 17:6; 19:15; Mat. 18:16\x* 
\v 18 Āng'āloolēē keey ꞉anii, nto ake nyēē rōōboo ku Baaba nyoo kiiyookwoo.”\x - \xo 8:18 \xt Yoowa. 5:36-37; 1Yoowa. 5:9\x* 
\v 19 Kuteebee ꞉Farisaayeechaa Yēēsu kule, “Mii ānō ꞉kōōn?” Kuwālchi ꞉Yēēsu kule, “‑Mōōnkētoo anii, āmōōnkētē nkinee Baaba. Nto kyōōnkētoo, nto ōnkētē Baaba.”\x - \xo 8:19 \xt Yoowa. 5:18\x* 
\v 20 Kimwooyē ꞉Yēēsu ng'aleechu tukul yooto kimii kōōnēētē biiko ām yēē kimii ꞉looloonik choo /kikiiruruukyinē beesaanik ām *Kōōtaab Yēyiin. Yooto kimāmii mbo ꞉chii nyēē kinam Yēēsu kuuyu kimānāāyityiin ꞉chōbuutēkaab Yēyiin.\x - \xo 8:20 \xt Yoowa. 2:4\x* 
\p  
\v 21 Yooto kumwoochi ꞉Yēēsu kāāntōōyichoo subak kule, “+Māāwēēchi keey anku +moocheeng'aataa, nteenee +moomeeyte ng'ōōkiswookikwook ‑āmōōmuuchē obe wōlēē āwēētii ꞉anii.”\x - \xo 8:21 \xt Yoowa. 7:33-34\x* 
\v 22 Kuteebee keey ꞉kāāntōōyichoo kule, “Ibooru nee ꞉chiichi yoo mwooyē kule ‑mākēēbēētii wōlēē mākuwo ꞉inee? Ara, makubar keey ꞉chiichi nkit ēē?”  
\v 23 Nteenee kitas taay ꞉Yēēsu kumwooy kule, “Ōbooyē ꞉akweek ng'wēnyuuni, nteenee āchōōnēē ꞉anii kibkōōnkōy. Nyēēng'woong' ꞉kōōrooni nteenee mā nyeenyuu anii ꞉kōōrooni.\x - \xo 8:23 \xt Yoowa. 3:31\x* 
\v 24 Kiyooto nyēē āmwoowook kule +moomeeyte ng'ōōkiswookikwook. Makurataak ꞉ng'ōōkiswookichoo ākoy yoo kookaasee keey kule anii ꞉nyooto.”\x - \xo 8:24 \xt Yoowa. 13:19\x* 
\p  
\v 25 Kuteebee ꞉bichoo Yēēsu kule, “Inyiing' ng'oo naas?” Kuwālchi kule, “Nyooto kyāāmwoowunoonwook.\f + \fr 8:25 \ft Imuuchē /keeweech mbo kule, “So, manookas kiyēē kāāmwoowook?”\f* 
\v 26 Chaang' ꞉ng'ala chēē kātāāmwoowook ānkāātiilchook ng'al, nteenee bo man ꞉Baaba nyoo kiiyookwoo. Kiyēē āmwoochinē biiko ku nyēē kyāākāsēē inee.”\x - \xo 8:26 \xt Yoowa. 3:17; 8:15; 12:47\x* 
\v 27 Kimēēnkēt ꞉bichoo kule kimii ꞉Yēēsu kung'āloolēē Kwaan ām kibkōōnkōy.  
\v 28 Yooto nanyuun kumwooy ꞉Yēēsu kule, “Bēsyoonoo ōtōrōōrē *Wēritaab Chii, ku yooto yēē +mōōnkēt kule anii ꞉nyooto āmāāyēyēē keey kiy. Yooto nanyuun yēē +mōōnkēt kule kiyēē āmwooyē ku nyēē kiinēētoo ꞉Baaba.\x - \xo 8:28 \xt Yoowa. 12:32-34; 4:34\x* 
\v 29 Kēēboontē keey ꞉nyoo kiiyookwoo. Manaabakaaktaa āng'ētu nkit bēsyēēt ake kuuyu āyēyē ākookoy kiyēē ing'ērēēchē inee.” 
\s1 Kiiyēnchi ꞉biiko kereeryaanto Yēēsu 
\p  
\v 30 Yu kāmwooy ꞉Yēēsu kuu nyooto, kōōyēnchi ꞉biiko chēē chaang'.\x - \xo 8:30 \xt Yoowa. 2:23\x* 
\v 31 Kumwoochi ꞉Yēēsu chooto kiiyēnchinē inee kule, “Yoo kōōkiilchi kiyēē ānēētē, ōyēku man rubiikyuu.\x - \xo 8:31 \xt Yoowa. 15:8; 14:15\x* 
\v 32 +Mōōnkēt yooto nanyuun manta anku +/makiityaaktaak.” 
\s1 Kinyikisiit ꞉kwiilateetaab kāāntōōyikaab Yuutayeek 
\p  
\v 33 Kumwoochi ꞉kāāntōōyichoo Yēēsu kule, “So, nto yu kēēbooyē ꞉acheek *Abraam, āmānāākēēyēku motwoor bēsyēēt ake! Kunyi, /kiityaakteech ām nee?”\x - \xo 8:33 \xt Mat. 3:9\x* 
\v 34 Kuwālchi ꞉Yēēsu kule, “!Kāāmwoowook, motwooriintēētaab ng'ōōkisto ꞉chii nyoo kiikōōtiiny ꞉ng'ōōkisto.\x - \xo 8:34 \xt Room. 6:16, 20; 2Bēt. 2:19\x* 
\v 35 Minyē ꞉leekwa kang'waa ākookoy nteenee imōkōnyōōnyoot ꞉motwooriintō.\x - \xo 8:35 \xt Chuy. 21:2; Kala. 4:30\x* 
\v 36 Nto yoo kālē kootyaaktaak ꞉Leekweet ōtyooktooyāktōōsii kuchurta.\x - \xo 8:36 \xt 2Kōōr. 3:17\x* 
\v 37 Ānkētē sinee kule ōbooyē ꞉akweek Abraam. Nteenee ōmāchē obara kuuyu kiyoomcho ꞉mētēwookwook nyēē ‑mēēwutē ꞉ng'ālyoontēēnyuu.  
\v 38 Āng'āloolēē ꞉anii kiyēē kimii kaab Baaba, nto akweek ōyēyē kiyēē mwoowook ꞉kōōn.”  
\v 39 Kukētyi ꞉bichooto Yēēsu kule, “Abraam ku baaba acheek.” Yooto kuwālchi ꞉Yēēsu kule, “Nto ki kōōn ꞉Abraam, nto kyōōyēyē kiyēē kiyey.  
\v 40 Ōmāchē ꞉akweek obara ānkoo kāāmwoowook kiyēē bo man nyēē chōōnēē wōlēē mii ꞉Yēyiin, ng'ālyoo nyēē kimēēmuuchē kuyey ꞉Abraam.\x - \xo 8:40 \xt Yoowa. 7:1\x* 
\v 41 Ōyēyē ꞉akweek yiisyēētaab ꞉kōōn.” Kuwālchi ꞉bichooto Yēēsu kule, “Kēēboontē Baaba akeenke, nyooto ku Yēyiin, ānkēēyēku lōkōkyii chēbo man.” 
\p  
\v 42 Yooto kumwoochi ꞉Yēēsu bichooto kule, “Nto ki kōōn akweek ꞉Yēyiin nto ōchāmoo kuuyu kyāāchōōnēē wōlēē mii ꞉Yēyiin ānkāāmiitē raat yu. Mānāāchōōnēē keey. Nteenee inee ꞉nyēē kiiyookwoo.\x - \xo 8:42 \xt 1Yoowa. 5:1\x* 
\v 43 ‑Mōōkāsē kiyēē āmwoowook kuuyu wuu nyēē kyoomaalee tēmēnik yiitiikwook.  
\v 44 Kōōn akweek ꞉Kibrōkōsyoontēēt ānkōōrubē kiyēē māchē ꞉inee. Rumiin ꞉inee kung'eetee kēny āmāmii ꞉bēsyēēt nyēē kiikōōyyoong'unēē wōlēē mii ꞉manta kuuyu mātinyē manta. Yoo ibērbēēriisyē, ku cheechii ꞉choo nkit kuuyu, ng'wiin ꞉inee ānku ꞉mētitaab ng'wiiynaneet tukul.\x - \xo 8:44 \xt Toowu. 3:1-5; 1Yoowa. 3:2; 2:4\x* 
\v 45 Āmwoowu ꞉anii manta ng'ālyoo ꞉nyēē yēyē simōōyēnwoo.  
\v 46 Ara, mii ām akweek ꞉nyēē imuuchē kōōboor kule āboontē ꞉anii ng'ōōkisto? Nto yoo bo man ꞉ng'aleek chēē āmwooyē ii, kwaamaak ꞉nee simōōyēnwoo?\x - \xo 8:46 \xt 2Kōōr. 5:21; 1Yoowa. 3:5\x* 
\v 47 Chii nyoo bo ꞉Yēyiin kukāsē ng'aleekyii. Nteenee ‑mōōkāswoo kuuyu ‑mōōbooyē Yēyiin.”\x - \xo 8:47 \xt Yoowa. 10:27; 18:37\x* 
\p  
\v 48 Yooto kumwoochi ꞉kāāntōōyichoo bo Yuutayeek Yēēsu kule, “Ābērē +mākēēkustooyootiin yoo kakeemwaay kule inyiing' Sāmooryāyiin ānkiiboontē *tāmirmiryēēt nyēē miyaat.”\x - \xo 8:48 \xt Māārkō 3:21-22; Yoowa. 4:9; 7:20; 10:20\x* 
\v 49 Kuwālchi ꞉Yēēsu kule, “‑Māāboontē tāmirmiryēēt nyēē miyaat. Āywēyē Baaba āmōōkoonyitoo anii ꞉akweek.  
\v 50 ‑Māāchēēnkyinē keey ꞉anii koonyit, nteenee mii ꞉nyēē chēēng'woo anku inee ꞉nyēē itiilē kiy ake tukul.\x - \xo 8:50 \xt Yoowa. 7:18\x* 
\v 51 Āmwoowook manta kule, mākoy kume ꞉chiito nyoo rubē ng'aleekyuu.”\x - \xo 8:51 \xt Yoowa. 5:24\x* 
\p  
\v 52 Kumwoochi ꞉bichoo Yēēsu kule, “Kāākiinkēt nanyuun man kule iboontē tāmirmiryēēt nyēē miyaat! Kiikume *꞉Abraam ānkiikubēk *꞉wōōrkooyikaab Yēyiin ānkiimwooyē kule, nyoo rubē ng'ālyoontēēng'uung' mēēbērē makume?  
\v 53 Imwooyē ꞉inyiing' kule iwōō kusiir Abraam? Kiikume ꞉inee ānkiikubēk mbo ꞉nkicheek wōōrkooyikaab Yēyiin. Isōōtē kule inyiing' ku ng'oo ēē?”\x - \xo 8:53 \xt Yoowa. 4:12\x* 
\v 54 Yooto kuwālchi ꞉Yēēsu kule, “Yoo āmiitē ātōrōōrē keey ku buch. Nteenee nyēē itōrōōroo ku ꞉Baaba nyoo ōbērē ꞉akweek Yēyiintēēng'woong'.  
\v 55 ‑Mōōnkētē ꞉akweek Yēyiin, nteenee anii ꞉nyēē ānkētē. Nto kāālē amwaay kule ‑māānkētē, nto kāāyēku ng'wiin kuu akweek. Nteenee ānkētē inee ānkāāriibē ng'ālyoontēēnyii.\x - \xo 8:55 \xt Yoowa. 7:28-29; 4:34\x* 
\v 56 Kikiikumachaan ꞉kōōn Abraam kule nto kas bēsyēēnyuu, kunyoo yu kachokukas, kung'erech.”  
\v 57 Yooto, kumwoochi ꞉bichoo Yēēsu kule, “Nto yu maneeyit mbo kēnyiisyēk konom ānkiimwooyē kule 'kiikas Abraam!”  
\v 58 Kuwālchi ꞉Yēēsu kule, “!Kāāmwoowook, kyāāmiitē kutoombo /kēēsich Abraam.”\x - \xo 8:58 \xt Yoowa. 1:1-2; 17:5\x* 
\v 59 Yooto kukwey ꞉bichooto rwoontōōk kule kuwiiree Yēēsu, nteenee kuchuut ꞉Yēēsu biiko ankung'eetee yooto kibo *Kōōtaab Yēyiin.\x - \xo 8:59 \xt Yoowa. 11:8\x* 
\c 9  
\s1 Kiisoob ꞉Yēēsu chii nyēē /kikēēsich kukoraat 
\p  
\v 1 Kimii yēē kiwēēsyētootē ꞉Yēēsu ākoo rubiikyii, yooto kukas chiito ake nyēē /kikēēsich kukoraat.  
\v 2 Kuteebee ꞉rubiikyii Yēēsu kule, “Kāānēētiintēēt, nee ꞉nyēē kiyey chiichiin kukor? Ara ng'ōōkisnyii nto nyēbo sikiikyii?”\x - \xo 9:2 \xt Chuy. 20:5; Ēsēk. 18:20; Luuka 13:2, 4\x* 
\v 3 Kuwālchi ꞉Yēēsu kule, “Mā ng'ōōkistaab chiichoo nto nyēbo sikiikyii ꞉nyēē kiyey kukor, nteenee mākutook ꞉kāāmuukēywēēkaab Yēyiin kubo inee.\x - \xo 9:3 \xt Yoowa. 11:4\x* 
\v 4 Māchāktōōs /kēēyēyē yiisyēētaab Baaba nyoo kiiyookwoo yoo tāku lebkeey nteenee mii wokutuuyiitu ꞉kōōrēēt nyēē ‑mēēmuuchē ꞉chii tākuyēyiis.\x - \xo 9:4 \xt Yoowa. 5:17; 11:9-10\x* 
\v 5 Yoo tāāmiitē kōōrēēt, āyēku lēbkēēyyēētaab kōōrēēt.”\x - \xo 9:5 \xt Yoowa. 8:12\x* 
\v 6 Yu keewaany ꞉Yēēsu kumwooy ng'aleechaa kung'utyi ng'wēny. Koomitmiit mēnēēt ankoonyiinyee koonyekaab chiichooto,\x - \xo 9:6 \xt Māārkō 8:23\x* 
\v 7 ānkumwoochi kule, “Wēēwuunēē koonyekuuk kibōōytaab Siloowaam.” (Kerkeey kaaynaani bo ‘Siloowaam’ ākoo yoo /kakeemwa kule /kikiiyookto.) Kuwo ꞉chiichoo ānkōōwuun koonyekyii ānkōōyēēw kukaakukasta. 
\p  
\v 8 Yooto, kutoow ꞉laatoosyekaab chiichoo āk choo kikiikukas kusoomsē kumwooy kule, “So, mā ꞉chiichi nee nyoo kwēēbuurē sukusoomsē kityō?”\x - \xo 9:8 \xt Yēyuut. 3:10\x* 
\v 9 Kumwooy ꞉alake kule, “Inee ꞉nyooto” nto alak kule, “Buryo! Mā ꞉inee, nteenee kerkeey inee.” Kumwooy ꞉inee nkit kule, “Lēyyē, ntēē anii ꞉nyooto.”  
\v 10 Yooto nanyuun kuteeb ꞉bichooto kule, “Nee ꞉nyēē kiyeying' ikaste?”  
\v 11 Kuwālchi ꞉chiichoo kule, “Kiimitmiit ꞉chiichoo /kēēkuurēē Yēēsu mēnēēt ankoonyiinyeenaa koonyek ānkumwoowoo wāāwuunēē kibōōytaab Siloowaam. Kunyoo yu kāwāāwuun akaste bakeenke!”  
\v 12 Kuteebee ꞉bichooto kule, “Miitē ānō raat ꞉chiichooto?” Kuwālchi kule, “‑Māānkētē.” 
\s1 Kikiirso ꞉Farisaayeek 
\p  
\v 13 Yooto, /keenam chiichoo /kikēēng'oonkyinē koonyek /ānkiimutyi *Farisaayeek.  
\v 14 King'oonkyinē ꞉Yēēsu chiichoo koonyek yēē ki bēsyēētaab *Sabaato.\x - \xo 9:14 \xt Yoowa. 5:9\x* 
\v 15 Kiteebee ꞉nkicheek Farisaayeechaa chiichoo wōlēē kiyeyta kut kukasta. Kumwoochi kule, “Kinam ꞉chiito ake mēnēēt ankoonyiinyeenaa koonyek, nto yu kāwāāwuun, akaste.”  
\v 16 Kumwooy ꞉Farisaayeek alake kule, “Māchōōnēē ꞉chiichi wōlēē mii ꞉Yēyiin kuuyu ‑mēēywēyē kiruutyēētaab Sabaato.” Kumwooy ꞉alake kule, “So, imuuchē kule nee kuyey ꞉chii nyēē choolwookiin tukuuk chēbo kwōng'uut chēē wuu choo?” Kuchuunchuun ꞉Farisaayeechaa ām kāāsōōtēywēēkwaa.\x - \xo 9:16 \xt Yoowa. 7:43; 10:19\x* 
\v 17 Yooto nanyuun kuwēēkyi keey ꞉Farisaayeechaa chiichoo kikoraat ankuteebee kule, “Imwooyē nee ꞉inyiing' kurubta keey āk chiichooto kāyēyiing' ikaste?” Kuwāl kule, “Wōōrkooyoontēētaab Yēyiin ꞉chiichooto.”\x - \xo 9:17 \xt Yoowa. 6:14\x* 
\p  
\v 18 Kimāchāmchiintōōs ꞉kāāntōōyikaab Yuutayeek kule kikoraat ꞉chiichoo man ankaakukasta. Yooto kukuur sikiikaab chiichoo  
\v 19 ankuteebee kule, “Nyēēng'woong' ꞉lakwani ōmwooyē kule /kikēēsichē kukoraat? Ntēē kāstooy raat?”  
\v 20 Kumwooy ꞉sikiik kule, “Kiinkētē kule lakwanyoo ānkiinkētē kule kikēēsichē kukoraat.  
\v 21 Nteenee ‑mākiinkētē kule kayeyakay kule nee sukukasta. ‑Mākiinkētē mbo chiichēē kāng'oonkyi koonyek. Nto yu chii ꞉inee nyēē wōō nyēē imuuchē kuwāl, oteebee baa, ꞉akweek kumwoowook nkit.”  
\v 22 Kimwooy ꞉sikiikaab wēēroo kuu nyooto kuuyu kinyōkōōrēch kāāntōōyichoo bo Yuutayeek. Kikiikumwooy ꞉kāāntōōyichoo kule chii ake tukul nyoo kang'alaalee kule Kāārārookiintēēt ꞉Yēēsu, +/makeekwetee chiichoo *kōōtaab saayeet.\x - \xo 9:22 \xt Yoowa. 7:13; 12:42; 19:38; 20:19; 16:2\x* 
\v 23 Kiyooto ꞉nyēē kiyey sikiikaab lakwanaa kumwooy kule, “Nto yu chii ꞉inee nyēē wōō, oteebee baa, ꞉akweek.” 
\p  
\v 24 Yooto kukuur ꞉bichoo subak chiichoo kikoraat ānkumwoochi kule, “Itōrōōr Yēyiin ankiimwaay chēbo man! Kiinkētē ꞉acheek kule choolwookiin ꞉chiichi kāng'oong'uung' koonyek.”  
\v 25 Kuwālchi ꞉chiichoo bichoo kule, “‑Māānkētē ꞉anii kule choolwookiin ꞉chiichoo nto kumā choolwookiin. Nteenee kiy akeenke kityō nyēē ānkētē. Nyooto ku kule kyaakoraat neennyi, ākāstooy raat!”  
\v 26 Kuteebee ꞉bichoo kule, “King'aang'ta ānō koonyekuuk?”  
\v 27 Kuwālchi ꞉chiichoo kule, “Nto yu kāāmwoowook āmēēbērē ōkāsē. Ōmāchē okas subak nyēbo nee? Ara, ōmāchē ꞉nkakweek ōyēku rubiikyii?”  
\v 28 Kōōburyoong'to ꞉bichoo kule, “Yyōōch! Inyiing' ꞉nyēē rubiintēētaab chiichooto nteenee kēēbooyē ꞉acheek *Muusa.  
\v 29 Kiinkētē kule king'āloolchi ꞉Yēyiin Muusa, nto chiichi ku ng'oo?”\x - \xo 9:29 \xt Yoowa. 7:27\x* 
\v 30 Kulēēnchi ꞉chiichoo, “So, māku nkoolat ōō! Kōōlē ‑mōōnkētē wōlēē kichōōnēē ꞉chiichoo ānkāākung'oong'woo koonyekyuu?  
\v 31 Kiinkētē kule mākāsyinē ꞉Yēyiin chii nyēē yēyē rōkōs, nteenee kāsyinē biiko choo iywēyē inee ānkuyēyē kiyēē mākyinē ꞉inee.\x - \xo 9:31 \xt Tyēēn. 66:18; Kāālēw. 15:29; Isa. 1:15\x* 
\v 32 /Manaakeekas chii bēsyēēt ake nyēē kiikung'aany koonyay chēbo chii nyēē /kikēēsichē kukoraat!  
\v 33 Ākoy kuchōōnēē ꞉chiichoo wōlēē mii ꞉Yēyiin nto buch, nto kāmēēmuuchē kuyey kiy nyēē wuu nyi.”\x - \xo 9:33 \xt Yoowa. 3:2\x* 
\v 34 Kuwālchi ꞉kāāntōōyichoo chiichoo kule, “'Kēēlē, 'kēēyēku ꞉nkinyiing' nyi /kikēēsiktiing' ng'ōōkiswookik, kāānēētiintēēt ām wōlēē kēēmiitē ꞉acheek?” Kukwetee ꞉bichoo chiichoo *kōōtaab saayeet. 
\s1 Kōryootiin ꞉choo bērē kāstooy 
\p  
\v 35 Yooto kukas ꞉Yēēsu kule /kikiikeekwetee chiichoo *kōōtaab saayeet. Kunyōōr ꞉Yēēsu chiichooto ankuteebee kule, “Ikoosēē keey ꞉inyiing' *Wēritaab Chii?”  
\v 36 Kuteebee ꞉chiichoo Yēēsu kule, “Ng'oo ꞉nyooto ōō, mokoryoontēēt, saakaasee keey?”  
\v 37 Kumwoochi ꞉Yēēsu kule, “'Keekas ra, nto yu inee ꞉nyi ōmiitē ōng'āloolē tukwaay.”\x - \xo 9:37 \xt Yoowa. 4:26\x* 
\v 38 Yu kakas ꞉chiichoo ng'ālyoontoonoo, kukutuny ām taayeetaab Yēēsu ānkumwooy kule, “Mokoryoontēēt, kaakaaseeniing' keey.” 
\p  
\v 39 Kumwooy ꞉Yēēsu kule, “Kyāāchōōnii kōōrooni sukubchēyākiis ꞉ng'ala. Makukasta ꞉cheebkoraatiisyek ānkukōryo ꞉biiko choo kāstooy.”\x - \xo 9:39 \xt Yoowa. 5:22\x* 
\v 40 Kimii kēēyyoong'iis *꞉Farisaayeek alake yooto. Yu kakas ng'aleechaa kimwooyē ꞉Yēēsu, kumwooy kule, “Ibooru ām wōlēē 'keemwaayte sōō, kule, kēēkōryootiin ꞉acheek?”\x - \xo 9:40 \xt Mat. 15:14\x* 
\v 41 Kuwālchi ꞉Yēēsu bichoo kule, “Nto kōōkōryootiin nto mēēbērē ōchoolwookēnootiin, nteenee kuuyu ōmwooyē kule ōkāstooy, +mōōng'ētu ōchoolwookēnootiin.”\x - \xo 9:41 \xt Yoowa. 15:22; Room. 2:19-24\x* 
\c 10  
\s1 Ākiintēēt nyēē karaam 
\p  
\v 1 Yooto, kumwoochi ꞉Yēēsu kāāntōōyichoo bo Yuutayeek kule, “Āmwoowook manta kule chii nyoo māwēētēē kurkeet nyoo bēētēē ꞉kēēchiirēk kō ankuwaaytee keey wōlto ake buch, ku chōōriin.  
\v 2 Nteenee nyoo buntēē kurkeet ku ākiintēētaab kēēchiirēchooto  
\v 3 ānkumākuyootyi ꞉riibiintēēt kurkeet. Makukas ꞉kēēchiirēchoo kuutiinyii yoo kākuur ake tukul ām kaayneenyii. Nto yooto nanyuun mākukwēryoot kēēchiirēchoo kuba saang'.  
\v 4 Makoonto ꞉inee ankurub ꞉kēēchiirēchoo, kuuyu inkētē kuutiinyii.\x - \xo 10:4 \xt Yoowa. 10:27\x* 
\v 5 Mārubē ꞉kēēchiirēchoo soboyiin nteenee mwēyēē kuuyu ‑mēēnkēt kuutiitaab chiichooto.”  
\v 6 Kimii ꞉Yēēsu kōō-ārōōru ng'ālyoo, nteenee māmii ꞉chii ām bichoo nyēē kiinkēt kiyēē kiibooru ꞉ng'aleechaata.\x - \xo 10:6 \xt Yoowa. 16:25\x* 
\p  
\v 7 Yooto kumwooy ꞉Yēēsu subak kule, “!Kāāmwoowook, anii ꞉kurkeetaab kēēchiirēchoo.  
\v 8 Ki chōōr ꞉biiko tukul choo kisimkukwa. Kikuur kēēchiirēchoo, nteenee mānāākāsyi ꞉kēēchiirēchooto.\x - \xo 10:8 \xt Cherem. 23:1-2\x* 
\v 9 Anii ꞉kurkeet. Chiito nyoo kābuntēēnoo anii +/makiiraraach. Mākuwēētii yeechey ānkurōōtu.\x - \xo 10:9 \xt Tyēēn. 23:2; Ēsēk. 34:14; Yoowa. 14:6\x* 
\v 10 Yoo chōōnii ꞉sāsiintēēt, kumāchē kuchōōrso, kubākākiis ānkōōmukuusiis. Nteenee kyāāchōō ꞉anii sukung'eet kunyōōr ꞉biiko soboonto nyēbo man.  
\v 11 Anii ꞉ākiintēēt nyēē karaam. Mēēchinē ꞉ākiintō kēēchiirēkyii taay.\x - \xo 10:11 \xt Tyēēn. 23:1; Mat. 18:12-14; Yoowa. 15:13; Ibu. 13:20; Ng'oong'. 7:17\x* 
\v 12-13 Nteenee nyoomēēchinē ꞉chiito nyoo /kikeesir kēēchiirēchoo kuuyu ma cheechii. Yoo kāchō ꞉suuyoontēēt kumwēyē. Yooto, makusankatan ꞉suuyoontoonoo kēēchiirēk alak ankoosereet chuut.  
\v 14-15 Anii ꞉ākiintēēt nyēē karaam ānkyāānēmu keey āmēēchi kēēchiirēkyuu. Inkētoo ꞉Baaba ānkāānkētē nkinee. Ānkētē kēēchiirēkyuu ānkōōnkētoo ꞉nkicheek.\x - \xo 10:14-15 \xt Yoowa. 10:27; 2Tēm. 2:19; Mat. 11:27; Luuka 10:22\x* 
\v 16 Māchāktōōs wāākuur kēēchiirēkyuu alak chēē māmii ākwootiini. Makukas kuutiinyuu ankurubwaa bokuyēk ākwootiit akeenke āk chuut, sukwookooy ꞉ākiintēēt akeenke.\x - \xo 10:16 \xt Isa. 56:8; 66:18-19; Ēsēk. 34:23-24; Yoowa. 11:52; 1Bēt. 2:25\x* 
\v 17-18 Māmii ꞉chii nyēē mākōōnēmunēēnoo soboonnyuu, nteenee āchāmtooy nkit ameey. Chāmoo ꞉Baaba kuuyu kyāānēmu keey ameey, nto yityo ānyōōru subak soboonnyuu. Āboontē kāāmuukēywēēk ākooytē soboonnyuu ānkāāboontē kāāmuukēywēēk ākētu. Kiyiitēnyi ꞉nyēē kimwoowoo ꞉Baaba kule māchāktōōs ayey.”\x - \xo 10:17-18 \xt Yoowa. 3:35; 4:34; 5:18\x* 
\p  
\v 19 Kiyey ꞉ng'aleechuutēchu kuchuunchuun subak ꞉kāāntōōyikaab Yuutayeek.\x - \xo 10:19 \xt Yoowa. 9:16\x* 
\v 20 Kimwooy ꞉chēē chaang' kule, “Boonto ꞉chiichi *tāmirmiryēēt nyēē miyaat! Kōōkubun ꞉mēt chiichi! Nyēbo nee ōkāsyinē chiichi ng'aleekyii ēē?”\x - \xo 10:20 \xt Yoowa. 8:48\x* 
\v 21 Nteenee kulē ꞉alake, “O, ‑mēēmuuchē ꞉chii nyēē boonto tāmirmiryo kung'alaal kuu chiichi. Imuuchē man ꞉tāmirmiryēēt nyēē miyaat kuyey kukasta chii nyēē koraat?” 
\s1 Kitay ꞉kāāntōōyikaab Yuutayeek kule Lakwataab Yēyiin ꞉Yēēsu 
\p  
\v 22 Kiyit ꞉bēsyēēt nyēē kibo Saakweetaab Kāātiliilēētaab *Kōōtaab Yēyiin\f + \fr 10:22 \ft Wiikiit ꞉nyi nyēē kiitabaanaat kubo saakweet nyēē isōōtēē ꞉Yuutayeek bēsyēēt nyēē /kikiitiliilēē Kōōtaab Yēyiin nyoo kinyēērēē ꞉biiko chēē kimā Yuutayeek.\f* ām Yēērusālēēm.  
\v 23 Ki yiiwoot ꞉kōōrēēt ānkimii ꞉Yēēsu kuwēēsyētēē Kōōtaab Yēyiin yēē /kikēēkuurēē Kēēltaab Sōlōmōōn nyēē tinyē wuurwēēt.\x - \xo 10:23 \xt Yēyuut. 3:11\x* 
\v 24 Kukwoonchi ꞉kāāntōōyikaab Yuutayeek Yēēsu ankuteebee kule, “Yoo inyiing' *Kāārārookiintēēt, ichuurtoowēēch bakeenke.”\x - \xo 10:24 \xt Yoowa. 4:25\x* 
\v 25 Kumwoochi ꞉Yēēsu kule, “Kyāāmwoowook āmōōyēnchinē. Kiyēē āyēyē ām kāāmuukēywēēkaab Baaba kōōbooru wōlēē āwuuyē.\x - \xo 10:25 \xt Yoowa. 5:36\x* 
\v 26 Nteenee ‑mōōchāmoo ꞉akweek kuuyu ‑mōōyēku kēēchiirēkyuu.\x - \xo 10:26 \xt Yoowa. 16:9\x* 
\v 27 Ānkētē kēēchiirēkyuu ānkukāsē kuutiinyuu. Yoo kāākuur kuruboo.\x - \xo 10:27 \xt Yoowa. 10:3, 14; 8:47\x* 
\v 28-29 Ākoochinē *soboontaab kibchuulyo āmābootōōs. Māmii ꞉chii nyēē mākōōnēmunēēnoo āmāmii ꞉chii nyēē imuuchē kōōnēmunēē Baaba kēēchiirēchu. Wōō ꞉Baaba nyoo kikōōnoo kēēchiirēchoo kusiir chii ake tukul.\x - \xo 10:28-29 \xt Yoowa. 5:24; 6:39\x* 
\v 30 Āyēku ꞉anii akeenke āk Baaba.”\x - \xo 10:30 \xt Yoowa. 5:18; 17:21\x* 
\p  
\v 31 Yooto, kukwey ꞉kāāntōōyichoo subak rwoontōōk kule kuwiiree Yēēsu.\x - \xo 10:31 \xt Yoowa. 8:59\x* 
\v 32 Nteenee kumwoochi ꞉Yēēsu bichoo kule, “Kyookas ꞉akweek tukuuk chēē chaang' chēē kāroomēch chēē kyaayey ꞉anii ām kāāmuukēywēēkaab Baaba. Kiito nkōnō ām chooto kyaayey ꞉nyēē kayeyaak omach owiireenaa rwoontōōk?”  
\v 33 Kuwālchi ꞉bichoo kule, “‑Mākēēmāchē keewiiring' ām tukuuchoo kāroomēch choo 'kiiyēyē, nteenee kēēwiiriing' kubo ng'aleek choo ichubē Yēyiin. Iyēku chii buch, nteenee imiitē iyibē keey wuu nyēē iyēku Yēyiin.”\x - \xo 10:33 \xt Laawi. 24:16; Mat. 26:63-66; Māārkō 14:64; Yoowa. 5:18\x* 
\v 34 Yooto kuwālchi ꞉Yēēsu bichoo kule, “Mwooyē ꞉Yēyiin ām siruutēchoo ōsumānē kule, ‘Kyaamwaay kule āyibook ꞉anii kule keekerkeeye.’\x † \xo 10:34 \xt Tyēēn. 82:6\x* 
\v 35 Kiinkētē kule bo man ꞉siruutēkaab Yēyiin ākookoy. Kikuur ꞉Yēyiin bichoo kikiikutool kule icheek ku inee.  
\v 36 Kitoola ꞉Baaba ānkōōyookwoo āchōō kōōrooni. Kwaamaak ꞉nee soomwaay kule kāā-ābuch Yēyiin, yoo kaamwaay kule anii ꞉Lakwataab Yēyiin?\x - \xo 10:36 \xt Yoowa. 1:34\x* 
\v 37 Yoo ākoo ‑māāmiitē āyēyē yiisyēētaab Baaba ‑moochamte ng'aleekyuu.  
\v 38 Nto yoo āyēyē yiisyēēnyii, ānkoo ‑mōōmuuchē ōyēnwoo, ocham naas tukuuk chēbo kwōng'uut choo kyaayey soomuuch ōnkēt kuchurta kule āsōōchiintōōsii āk ꞉Baaba.”  
\v 39 Kusyeem ꞉kāāntōōyichoo subak kule kunam Yēēsu, nteenee kubotēē taayeeng'waa.\x - \xo 10:39 \xt Yoowa. 7:30; 8:20, 59\x* 
\s1 Kiikaasee keey ꞉biiko chēē chaang' Yēēsu 
\p  
\v 40 Kinam ꞉Yēēsu baanta kut wokwaay āynēētaab Yoortaan. Kitas taay ākoy wōloo kiibātisāniisyēē ꞉Yoowaana. Kumiitē wōlooto,\x - \xo 10:40 \xt Yoowa. 1:28\x* 
\v 41 kukwoonchi ꞉biiko chēē chaang'. Kimwooyē ꞉bichoo kule, “Manaayey ꞉Yoowaana ng'aleek chēbo kwōng'uut, nteenee ng'aleek tukul chēē kimwooy kurubta keey āk chiichi, kubo manta.”\x - \xo 10:41 \xt Yoowa. 1:29-34; 3:27-28\x* 
\v 42 Kiikaasee keey ꞉biiko chēē chaang' Yēēsu ām wōlooto.\x - \xo 10:42 \xt Yoowa. 2:23\x* 
\c 11  
\s1 Meetaab Lasaaro 
\p  
\v 1-2 Kimii ꞉chiito nyēē /kikēēkuurēē Lasaaro nyēē kiminyē *kiriinkēētaab Beetannyaa āk mbo cheebkaamet āyēēng', Maaryaa āk Maariita. Ki Maaryaa nyiitēnyi ꞉nyoo kiroonkyinē kērēēnkōōkaab Yēēsu mwaayta nyēē kiboong'u nyēē anyiny ankumasee buutēēkyii. Kimii ꞉yēē kichokumnyaan ꞉Lasaaro.\x - \xo 11:1-2 \xt Luuka 10:38-39; Yoowa. 12:1-3\x* 
\v 3 Yooto kōōyookyi ꞉kooruuchoo Yēēsu ng'ālyoo /kēēmwooyē kule lalaat miisin ꞉choorweenyii nyoo choomtōōs.  
\v 4 Yu kakas ꞉Yēēsu, kumwooy kule, “Ānkoo kame, māng'ētunēē *kāābkwoombiich. Kāyēyākiis buch ꞉ng'aleechu sukutōrōriit ꞉Yēyiin āk Lakwanyii.”\x - \xo 11:4 \xt Yoowa. 9:3; 17:1\x* 
\v 5 Kichāmē ꞉Yēēsu Maariita, Maaryaa āk Lasaaro. 
\p  
\v 6 Kibēēni ꞉Yēēsu bēsyōōsyēk āyēēng' kung'eetee kānyōōr lōkōōywēchoo.  
\v 7 Nto mii yoo, kumwoochi rubiikyii kule, “Okany kiiyeey Yuuteeya.”  
\v 8 Nteenee kulēēnchi ꞉rubiikyii, “So, Kāānēētiintēēt, imāchē kiiyeey wōlooto, ānkōmāchē ꞉kāāntōōyichoo bo Yuutayeek kuwiireeniing' rwoontōōk?”\x - \xo 11:8 \xt Yoowa. 8:59; 10:31\x* 
\v 9 Kuwālchi ꞉Yēēsu rubiikyii kule, “Boonto sōō nee ꞉bēētuut āsiiswēk taman āk āyēēng' chēē /kēēyēyiisyēē? Yoo kāwēēsyēt ꞉chii bēēt, ‑/mākiināchē kuuyu irēētootē ꞉lēbkēēyyēētaab kōōrēēt.\x - \xo 11:9 \xt Yoowa. 9:4\x* 
\v 10 Nteenee yoo kāwēēsyētēē mēēnānēēt, +/makiinach kuuyu mātinyē lēbkēēyyēēt.”\x - \xo 11:10 \xt Yoowa. 12:35-36; 8:12\x* 
\v 11 Yu keewaany ꞉Yēēsu kumwooy kuu nyooto, kumwoochi bichoo kule, “Kāruchi keey ꞉choorweenyoo Lasaaro nteenee mawaang'eet.”\x - \xo 11:11 \xt Māārkō 5:39\x* 
\v 12 Kumwoochi ꞉rubiik Yēēsu kule, “Mokoryoontēēt, yoo ākoo kāruchi keey ꞉Lasaaro naas ii, mākusob.”  
\v 13 King'āloolēē ꞉Yēēsu meetaab Lasaaro, kubērē ꞉rubiik tōōs kāru.  
\v 14 Yooto nanyuun, kōōchuurtoochi ꞉Yēēsu rubiichoo bakeenke kule, “Kookume ꞉Lasaaro.  
\v 15 Nteenee ang'erekaat, kuuyu kāmākēēboontē keey chiichoo. Kaamwaay kuu nyooto kubo akweek, sookaaseenaa keey, kunyi keebe.”  
\v 16 Kumwoochi ꞉Toomaas nyoo ki sārāmiin rubiik chuut kule, “Okany bokēēbēkyi ꞉tukul wōlooto.”\x - \xo 11:16 \xt Māārkō 14:31; Yoowa. 20:24\x* 
\s1 Kimwooy ꞉Maariita kule ikoosēē keey Yēēsu 
\p  
\v 17 Kuyitu ꞉Yēēsu, kōōnkēt kule ki bēsyōōsyēk ang'wan kuchakee /kokeekonor Lasaaro.  
\v 18 Kilēēkityiin ꞉Beetannyaa āk Yēērusālēēm nyēē kimāchē kuyitē kiilomiitaanik sōmōk.  
\v 19 Kunyoo, kikiikukwa ꞉biiko chēē chaang' bokuriiree Lasaaro ankusaaysaay Maaryaa āk Maariita.  
\v 20 Yu kakas ꞉Maariita kule kāākuchō ꞉Yēēsu, kutorookta nteenee kung'ētunēē ꞉Maaryaa kō.  
\v 21 Yooto kumwoochi ꞉Maariita Yēēsu kule, “Lēyyē Mokoryoontēēt, nto 'kwēēmiitē nto kōmāmēē ꞉ng'eetaabiya.  
\v 22 Ānkoo kuwuu nyooto, ānkētē kule imuuchē ꞉Yēyiin kuu nyiitēnyi, kuyēwuung' kiy ake tukul nyēē 'keeteeb.”  
\v 23 Kumwoochi ꞉Yēēsu Maariita kule, “Makung'eet ꞉ng'eetaabkoomēt.”  
\v 24 Kuwālchi ꞉Maariita kule, “Ānkētē sinee kule makung'eet bēsyoonoo bo lētuut.”\x - \xo 11:24 \xt Tān. 12:2; Yoowa. 5:29\x* 
\v 25 Kumwoochi ꞉Yēēsu kule, “Anii ꞉nyēē āng'ēētēē biiko meet ānkāākōōnu soboonto. Chiito nyoo keekaaseenaa keey, mākunyōōr *soboontaab kibchuulyo ānkoo kame.\x - \xo 11:25 \xt Yoowa. 5:21, 24; 8:51\x* 
\v 26 Nto chiito nyoo ikoosēēnoo keey mābotē bēsyēēt ake. Ara, ichāmchiintōōsii āk ng'aleechu?”  
\v 27 Kulēēnchi ꞉Maariita, “Āyēnchinē ōō, Mokoryoontēēt kule inyiing' ku *Kāārārookiintēēt, Lakwataab Yēyiin nyoo kimākuchō kōōrooni.”\x - \xo 11:27 \xt Yoowa. 4:25; 1:34\x* 
\s1 Kiriir ꞉Yēēsu 
\p  
\v 28 Yu keewaany ꞉Maariita kumwooy ng'aleechaa, kooyeey kaa ānkukuur cheebkaamet kuwo komos ānkumwoochi kule, “Mii ꞉kāānēētiintēēt kutēēbiing'.”  
\v 29-30 Kutākumii ꞉Yēēsu wōloo kinyōōrtooy ꞉Maariita, kung'ēētē ꞉Maaryaa areet akeenke wokutuuyēē.  
\v 31 Yu kakas ꞉biiko chu kimii kusooysooyē Maaryaa ām kō kule kātuyto ꞉Maaryaa saang', kurub lēt. Kiisōōtē ꞉bichoo kule tōōs kimāchē wokuriiree wōloo /kikikeekonoree ng'eetaabkaamet.  
\v 32 Yu kayit ꞉Maaryaa yēē kimii ꞉Yēēsu kōōbutyi kērēēnkōōkyii kumwoochinē kule, “Mokoryoontēēt, nto 'kwēēmiitē nto kōmāmēē ꞉ng'eetaabiya.”  
\v 33 Yu kakas ꞉Yēēsu kuriirē ꞉Maaryaa āk bichoo kārubē lēt, kung'woonchi.  
\v 34 Kuteeb kule, “Kwookonoree ānō?” /Kēēwālchi kule, “Chōō cheekas ōō, Mokoryoontēēt!”  
\v 35 Kuriir ꞉Yēēsu.  
\v 36 Kimwooy ꞉biiko kule, “Lēyyē, ākoo kōchāmē chiichi miisin!”  
\v 37 Nteenee kumwooy ꞉alake kule, “So, kōmākērēktooy naas ꞉chiichi meetaab Lasaaro yoo ākoo inee ꞉nyoo kiyēyē kukasta ꞉kibkoraatyaantaanaa?”\x - \xo 11:37 \xt Yoowa. 9:6-7\x* 
\s1 Kiing'eetee ꞉Yēēsu Lasaaro meet 
\p  
\v 38 Kiinyaliil Yēēsu ꞉ng'aleekaab bichoo. Nteenee kiwo ākoy kochong' wōloo /kikikeekonoree chiito /ankikikeekeree rwaanteet nyēē wōō kurkat.\x - \xo 11:38 \xt Māārkō 15:46; Yoowa. 20:1\x* 
\v 39 Kumwoochi ꞉Yēēsu biiko ām yooto kule, “Ōnēmu rwaantaani.” Kuwālchi ꞉Maariita kule, “Mokoryoontēēt, boong'u miisin kuuyu bēsyēētaab ang'wan ꞉nyi kuchakee kame.”  
\v 40 Kulēēnchi ꞉Yēēsu, “Kyāāmwoowuung' oob kule yoo 'keekaaseenaa keey +meekas wōōyintaab Yēyiin?”  
\v 41 Kōōnēm ꞉bichoo rwaanteet. Kukas ꞉Yēēsu barak ānkulē, “Baaba, ābiruung' kōōnkōy kuuyu, 'kēēkāswoo.  
\v 42 Ānkētē kule ikāswoo kwaak. Āmwooyē kuu nyooto sukung'eet kukas ꞉bichu kēēboontē keey ānkōōyēnwoo kule inyiing' ꞉nyēē 'kiiyookwoo.”\x - \xo 11:42 \xt Yoowa. 12:30\x* 
\v 43 Yu keewaany ꞉Yēēsu kumwooy kuu nyooto, kukuurso kule, “Ichuwu saang', wē, Lasaaro!”  
\v 44 Kuchuw! Kirātootiin ꞉āwunnyēk āk kērēēnkōōk siroochoo /kikēēmuytooy. Kiiyēēnootiin mbo ꞉nkicheek koonyek. Yooto, kumwoochi ꞉Yēēsu bichoo kule, “Otyaachee siroochoo sukuwēēsyēt.”\x - \xo 11:44 \xt Yoowa. 20:6-7\x* 
\s1 Kicheeng' ꞉buunikaab Yēēsu wōlēē makunamta 
\r (Mataayo 26:1-5; Māārkō 14:1-2; Luuka 22:1-2) 
\p  
\v 45 Kiikaasee keey Yēēsu ꞉biiko chēē chaang' ām choo kirubē Maaryaa lēt yu kakas kiyēē kiyey ꞉Yēēsu.\x - \xo 11:45 \xt Yoowa. 2:23\x* 
\v 46 Nteenee kiba ꞉alake ānkubokumwoochi *Farisaayeek kiyēē kiyeyakay.  
\v 47 Yooto kukuur ꞉Farisaayeek āk mbo kibkōrōs chēē wōōyēch *kōōkwēētaab Yuutayeek. Kimwoochi kōōkwēēt kule, “+Makeeyey nee? Nto yu mii ꞉chiichi kuyēyē ng'aleechu chaang' chēbo kwōng'uut!  
\v 48 Yoo kākēēbākookyi kutas taay ꞉chiichi ām kēēli, makookaasee keey ꞉chii ake tukul. Yooto makukwa ꞉biikaab Rooma ānkuyibēēnēēch kōōrēēt ankookarbuus biikyoo!”\x - \xo 11:48 \xt Māārkō 14:1-2; Yoowa. 2:11; Yēyuut. 4:16\x* 
\p  
\v 49 Kimii yooto ꞉chiito ake nyēē /kikēēkuurēē Kayaafa ānki *kibkōrōs nyēē wōō kēnyiinooto. Kimwooy ꞉chiichoo kule, “Kaamaak ꞉nee ēē?  
\v 50 ‑Mōōnkētē ꞉akweek kule kaykay kume ꞉chii akeenke kusiir kumis ꞉kōōrēēt tukul.”\x - \xo 11:50 \xt Yoowa. 18:14\x* 
\v 51 Kubooyiit man, kimii mbonō ꞉chiichoo bo kōrōs kumwooyē kuu nyooto kubo kāāsōōtēywēēkyii nkit, nteenee kuuyu ki inee ꞉nyēē ki kibkōrōs nyēē wōō ām kēnyiinooto ānkiimutyoonu ꞉ng'aleekyii kule makume ꞉Yēēsu sukusobcho ꞉Yuutayeek.  
\v 52 Kimābo Yuutayeek nkit nteenee kibo kule /sikiiruruuch ꞉lōkōkaab Yēyiin choo kisērētyinoot kōōrōōsyēk kuyēk kiito akeenke.\x - \xo 11:52 \xt Yoowa. 10:16\x* 
\v 53 Kitoow ꞉kāāntōōyikaab Yuutayeek kuchakee bēsyoonooto kuwo taay, kucheeng' wōlēē makunamta Yēēsu.\x - \xo 11:53 \xt Yoowa. 7:1\x* 
\v 54 Kunyoo manaatakutaaltaat keey ꞉Yēēsu ām yēēmoonoo bo Yuuteeya. Kiwo āk rubiikyii *kiriinkēēt ake nyēē /kikēēkuurēē Efrayiim yēē kilēēkitēē suurkwēēnēēt ānkubokōōbuur wōlooto.\x - \xo 11:54 \xt Yoowa. 5:13\x* 
\p  
\v 55 Ām bēsyōōsyēchooto kikiikulēēkitiit kwaam ꞉Yuutayeek *Saakweetaab Keeytaayeet. Kunyoo kikiikuba ꞉biiko chēē chaang' Yēērusālēēm bokōōtiliil keey, kutoombo kuyitu ꞉saakwaanaa.\x - \xo 11:55 \xt 2Tēt. 30:17-18; Yoowa. 2:13\x* 
\v 56 Yooto tukul kimii ꞉bichoo kuchēēng'ē Yēēsu. Kitēēbēē keey ām *Kōōtaab Yēyiin kule, “Ara chōōnii man ꞉chiichoo saakwaani?”\x - \xo 11:56 \xt Yoowa. 7:11\x* 
\v 57 Kikiisimkumwoochi ꞉mbo kibkōrōs chēē wōōyēch ākoo *Farisaayeek biiko kule yoo kakas ꞉chii wōlēē mii ꞉Yēēsu kumwooy /sikeenam. 
\c 12  
\s1 Kiiyiil ꞉Maaryaa kērēēnkōōkaab Yēēsu 
\p  
\v 1 Ām bēsyōōsyēk lo kumanaayit *꞉Saakweetaab Keeytaayeet, kuwo ꞉Yēēsu Beetannyaa wōloo kiminyē ꞉Lasaaro, chiichoo kiing'ēētēē ꞉Yēēsu meet.  
\v 2 Kibay ꞉Maariita Yēēsu āk rubiikyii ām wōlooto kuboonto keey Lasaaro.\x - \xo 12:2 \xt Luuka 10:40\x* 
\v 3 Nto mii yoo kunam ꞉Maaryaa mwaayta laaleet akeenke nyēē kiboong'u nyēē anyiny /ānkyoolēē beesaan chēē chaang'. Kiroonkyi ꞉Maaryaa mwaayaa kērēēnkōōkaab Yēēsu, nto yityo, kumasee buutēēkyii. Kiboong' ꞉mwaayaa kuker kōōt tukul.\x - \xo 12:3 \xt Yoowa. 11:1-2\x* 
\v 4 Nteenee kimwooy ꞉Yuuta Iskaryoot nyoo ki akeenke ām rubiichoo bo Yēēsu (nyoo kimii wokuchoomtooy inee) kule,\x - \xo 12:4 \xt Yoowa. 6:71; 13:2, 27; 18:2\x* 
\v 5 “So, ntēē /kāmākyooltēē mwaayi beesaan chēē chaang'\f + \fr 12:5 \ft Mwooyē ꞉yuutēyu kule *feetaanik betekik 300. Kiyēmē keey ꞉feeteet akeenke āk yiisyēētaab bēsyēēt akeenke.\f* /ānkiikoochi beesaanichaa bānoonik?”  
\v 6 Kimāmwooyē ꞉chiichoo ng'aleechaa kuriirēē bānoonik, nteenee kuuyu ki kōnōriintēēt ānkisobēē beesaanichaa kubētēchēē kisich, kisich.  
\v 7 Nteenee kimwooy ꞉Yēēsu kule, “‑Meemakee kiy. Kany kukonor mwaayaa kubo bēsyoonoo +/makeemuya.\x - \xo 12:7 \xt Yoowa. 19:40\x* 
\v 8 +Mōōboontē keey ꞉akweek bānoonik kwaak nteenee mēēbērē ōboontē keey anii kwaak.”\x - \xo 12:8 \xt Kiruu. 15:11\x* 
\p  
\v 9 Yu kakas ꞉biiko chēē chaang' kule kimii ꞉Yēēsu Beetannyaa bokukas. Kimā Yēēsu nkit nyēē kibokukāsē nteenee kimāchē kukas nkinee Lasaaro nyoo kiing'ēētēē ꞉Yēēsu meet.  
\v 10 Kichōb ꞉mbo kibkōrōs chēē wōōyēch kubakach nkinee Lasaaro  
\v 11 kuuyu, kiyey ꞉ng'eeteenyii bo meet kumwēyēē ꞉biiko chēē chaang' kāāntōōyichoo bo Yuutayeek ānkuyēēlchi Yēēsu ankookaasee keey inee.\x - \xo 12:11 \xt Yoowa. 11:43, 45; 2:23\x* 
\s1 /Kikeetorooch Yēēsu ām Yēērusālēēm kuu bāytooyiin 
\r (Mataayo 21:1-11; Māārkō 11:1-11; Luuka 19:28-40) 
\p  
\v 12 Yu kayyeech, kukas ꞉biiko chēē chaang' choo kikiikukwa *Saakwaanaa bo Keeytaayeet kule kimii ꞉Yēēsu kuchōōnii Yēērusālēēm.  
\v 13 Yooto kunam sokēēkaab sōōsik ankutorookta Yēēsu. Kityēēnchinootē ꞉bichoo barak kule, 
\q1 “Kutōrōriit ꞉Yēyiin! 
\q1 Ibēruuroot ꞉nyi chōōnii ām kaayneetaab Yēyiin. 
\q2 Ibēruuroot ꞉bāytooyiintēētaab *Isrāyēēl.”\x † \xo 12:13 \xt Tyēēnwookik 118:25-26\x*\x - \xo 12:13 \xt Mat. 27:11; Yoowa. 1:49; 6:15 \x* 
\p  
\v 14 Kikalabaan Yēēsu ꞉sikiryēēt nyēē ki siirwaak, kootyiich yoo mwooyē ꞉siruutēkaab Yēyiin kule, 
\q1  
\v 15 “‑Mōōmuuyē, wē, ꞉biikaab Sāāyōōn.\f + \fr 12:15 \ft /Kikēēkuurē biikaab Yēērusālēēm kule biikaab Sāāyōōn kuuyu /kikēētēēkyi Kōōtaab Yēyiin lekemeetaab Sāāyōōn.\f* 
\q1 Ong'nyi chōōnii ꞉bāytooyiintēēng'woong'. 
\q2 Kālāboonu ꞉sikiryo nyēē siirwaak.”\x † \xo 12:15 \xt Seka. 9:9\x* 
\p  
\v 16 Mānāāsimkōōnkēt ꞉rubiik kule kiyēē /kikēēmiitē /kēēyēchinē Yēēsu kimii kōōtyiichē siruutēkaab Yēyiin. Nteenee yu kiiyēēyē ꞉Yēēsu kibkōōnkōy, kōōsōōtyi kiyoo kikiikumwooy ꞉siruutēk kurubta keey āk Yēēsu.\x - \xo 12:16 \xt Yoowa. 2:22; 7:39; 17:1\x* 
\p  
\v 17 Kikiikwaamtaat ꞉biiko choo kikāsē kōōng'ēētēē ꞉Yēēsu Lasaaro meet ng'aleechaata.  
\v 18 Kunyoo, kiyey ꞉yooto kutorookta ꞉bichoo chaang' Yēēsu kuuyu ki ng'ālyoo ꞉nyoo nyēē manaayeyakay bēsyēēt ake!  
\v 19 Yooto kukōrōmchi keey *꞉Farisaayeek kule, “Kookas oob kule buch ꞉kiyēē ōmiitē ōyēyē! Okas, ntēē kāākuwuuchi ꞉kōōrēēt tukul chiichiito!”\x - \xo 12:19 \xt Yoowa. 11:48\x* 
\s1 Lēbkēchinē ꞉Yēēsu biiko tukul 
\p  
\v 20 Kimii ꞉nkicheek Kirikiik alake chēē kikikwa Yēērusālēēm bokwaam saakwaanaa.  
\v 21 Kiba ꞉Kirikiichoo ākoy wōlēē kimii ꞉Filibō nyoo kibo Beetsaayta ām Kalilaaya ānkumwoochi Filibō kule, “Boontēēt, kēēmāchē keekas Yēēsu.”\x - \xo 12:21 \xt Yoowa. 1:44\x* 
\v 22 Kumwoochi ꞉Filibō Antereeya, nto yityo kuyibchi ꞉tukwaay Yēēsu lōkōōywēchoo.  
\v 23 Yooto kumwoochi ꞉Yēēsu icheek kule, “Kāākuyityi nanyuun yēē +/mākiitōrōōr *Wēritaab Chii.\x - \xo 12:23 \xt Yoowa. 2:4\x* 
\v 24 !Kāāmwoowook, yoo kāmēēsuuchi ꞉kēbuswoontēēt ng'wēny ankume, kung'ētu ku inee keey. Nteenee yoo kame, makuyey āmiik chēē chaang'.  
\v 25 Chiito nyoo kāyēētyi keey soboonnyii, mākōōboot. Nto nyoo kēēkooyto soboonnyii ām kōōrooni, mākunyōōr *soboontaab kibchuulyo.\x - \xo 12:25 \xt Mat. 10:38-39; 16:25; Māārkō 8:35; Luuka 9:24; 17:33\x* 
\v 26 Chiito nyoo māchē kuyēwoo yiisyēēt kumāchāktōōs kuruba ānkēēboontootē keey āk inee. Mākukoonyit ꞉Baaba chiichooto yēwoo yiisyēēt.\x - \xo 12:26 \xt Mat. 10:24-25; Māārkō 10:44-45; Yoowa. 13:13-17\x* 
\p  
\v 27 Kaakwaama ꞉ng'uusng'uus. Lēyyē, +maamwaay nee? Ara +māāmwoochi Baaba kōōnēmwoo nyalili mii kuchōōnchoo? Acha, nto yu ki ākoy kuyityiin kuu nyooto.\x - \xo 12:27 \xt Māārkō 14:34-36; Yoowa. 12:23\x* 
\v 28 Baaba, itōrōōr kaayneeng'uung'.” Yooto, kuchōōnēē ꞉bōlātēēt barak nyēē kimwooyē kule, “Kyāātōrōōr, ānku +māātōrōōr subak.”\x - \xo 12:28 \xt Māārkō 1:11; 9:7; Yoowa. 17:1\x* 
\v 29 Yu kakas ꞉biiko choo kikiiyyoong'iis yooto bōlātoonoo, kumwooy ꞉bichoo alake kule, “Kātul ꞉kōōrēēt.” Kulē ꞉alake, “Kāng'āloolchi *꞉malayikeet chiichi.”  
\v 30 Kumwoochi ꞉Yēēsu bichoo kule, “Kātook ꞉bōlātoonoo kubo akweek mēēbērē anii.\x - \xo 12:30 \xt Yoowa. 11:42\x* 
\v 31 Kāākuyityiin yēē +/mākiitiilchi biikaab kōōrēēt ng'aleek. +/Makeekwet Bāytooyiintoonoo bo kōōrooni.\x - \xo 12:31 \xt Yoowa. 14:30; 16:11\x* 
\v 32 Nteenee yoo /kiitōrōōroo, +māāyisu biiko tukul kukwa wōlēē āmiitē.”  
\v 33 Yooto kimwooyē ꞉Yēēsu kuu nyooto, kiibooru meet nyēē kimii kuchōōnchinē.  
\v 34 Kulēēnchi ꞉biiko Yēēsu, “Mwoowēēch ꞉kiruutēkyoo kule ming'iisyē *꞉Kāārārookiintēēt ākookoy. So ku ānō wōli imwooyē kule /kiitōrōōrē *Wēritaab Chii? Ng'oo ꞉chiichi /kēēbērē Wēritaab Chii?”\x - \xo 12:34 \xt Yoowa. 3:14; 8:28; 18:32\x*\x - \xo 12:34 \xt Tyēēn. 89:36; 110:4; Isa. 9:7; Ēsēk. 37:25; Tān. 7:14\x* 
\v 35 Kumwoochi ꞉Yēēsu bichoo kule, “+Mōōboontē keey lēbkēēyyēēt bēsyōōs chēē ng'ēri. Nto yoo tōōboontē lēbkēēyyēēt, ōbēēsyētootēē simalukuyaak ꞉mēēnānēēt. ‑Mēēnkētē ꞉chii nyoo mii mēēnān wōlēē wēētii.  
\v 36 Yoo tōōboontē keey lēbkēēyyooni kumāchāktōōs okaasee keey sōōbooyiitu lēbkēēyyēēt.” Yu keewaany ꞉Yēēsu kumwooy ng'aleechaata kubotēē yooto.\x - \xo 12:36 \xt Yoowa. 7:33; 8:12\x*\x - \xo 12:36 \xt Yoowa. 5:13\x* 
\s1 Kiikaasee keey ꞉biiko alake Yēēsu kutay ꞉alake 
\p  
\v 37 Ānkoo kikiikuyey ꞉Yēēsu ng'aleek chēē chaang' chēbo kwōng'uut ām taayeetaab bichoo, manaakookaasee keey ꞉bichoo inee.\x - \xo 12:37 \xt Mat. 12:39-42; 16:4; 17:17; Māārkō 9:19; Yoowa. 16:9; Ibu. 3:7-11\x* 
\v 38 Kiyeyakay ꞉yooto kootyiich yoo kimwooyē ꞉wōōrkooyoontēētaab Yēyiin *Isaaya kule, 
\q1 “Ara mii ꞉chii nyēē kiiyēnchi lōkōōywēkyoo ōō, Yēyiin, 
\q2 nto nyēē kiikōōnkēt kāāmuukēywēēkuuk?”\x † \xo 12:38 \xt Isa. 53:1\x*\x - \xo 12:38 \xt Room. 10:16\x* 
\p  
\v 39 Manaakookaasee keey ꞉bichoo Yēēsu, kurub kuu yoo kisirē *꞉Isaaya kumwooyē kule, 
\q1  
\v 40 “Kiker ꞉Yēyiin koonyekwaa 
\q2 ankuyey kuyoomcho ꞉mētēwook simakas kiy. 
\q1 Kunyoo, ‑mēēmuuchē kukas kiy 
\q2 āmēēmuuchē kusēw ꞉mētēwookwaa, 
\q1 nto yooto, kumāwēēktōōs kukwa wōlēē āmiitē 
\q2 sukung'eet āsoob icheek.”\x † \xo 12:40 \xt Isa. 6:10\x*\x - \xo 12:40 \xt Māārkō 4:12\x* 
\p  
\v 41 Kimwooy *꞉Isaaya ng'aleechu kuuyu kikiikukas wōōyintaab Yēēsu ankikiikung'alaalee.\x - \xo 12:41 \xt Isa. 6:1-3\x* 
\v 42 Ānkoo kiwuu nyooto, kiikaasee keey ꞉biiko chēē chaang' Yēēsu ākoo mbo kāāntōōyik alak chēbo Yuutayeek. Nteenee kuuyu kinyōkōōrēch *꞉Farisaayeek, kimāng'āloolēē ꞉icheek ng'aleechaa kutook /simakeekwetee *kōōtaab saayeet.\x - \xo 12:42 \xt Yoowa. 2:23; 9:22\x* 
\v 43 Kiyey ꞉kāāntōōyichoo kuu nyooto kuuyu kichāmē yoo kāsil icheek ꞉biiko mēēbērē yoo kāsil ꞉Yēyiin.\x - \xo 12:43 \xt Yoowa. 7:18; Room. 2:29; Kala. 1:10\x* 
\s1 Chiito nyoo kameekaasee keey Yēēsu +/mākiitiilchi ng'al 
\p  
\v 44 Kikuurchi ꞉Yēēsu biiko kule, “Chii nyoo keekaaseenaa keey, kumii kōōkoosēē keey Baaba anii nyoo kiiyookwoo.  
\v 45 Chiito nyoo kaakukasa, kaakukas nkinee Baaba nyoo kiiyookwoo.\x - \xo 12:45 \xt Yoowa. 14:9\x* 
\v 46 Kyāāchōō kōōrooni chāākōōnu lēbkēēyyēēt sukung'eet ꞉chii ake tukul nyoo ikoosēēnoo keey mēēbērē ng'ētunēē mēēnān.\x - \xo 12:46 \xt Yoowa. 1:4; 8:12\x* 
\v 47 ‑Māātiilchinē chii ng'al nyoo kāsē ng'aleekyuu āmākoonyitē kuuyu kimāāchōōnii chāātiilchinē biikaab kōōrēēt ng'al nteenee kichāārāroochē.\x - \xo 12:47 \xt Yoowa. 3:17; 5:22\x* 
\v 48 Nto chii nyoo kataya ankutay ng'aleekyuu, makooruusta ꞉ng'aleechaa nkit bēsyoonoo bo tabanta kuuyu kichuunnyēē.  
\v 49 Ng'aleek chēē āmwooyē mākwoonēē wōlēē āmiitē, nteenee Baaba nyoo kiiyookwoo ꞉nyēē kimwoowoo kule āmwoowu.\x - \xo 12:49 \xt Yoowa. 7:16-17\x* 
\v 50 Ānkētē kule kiyēē mwooyē ꞉Baaba kuyibu *soboontaab kibchuulyo. Kunyoo, kiy ake tukul nyoo āmwooyē ku nyēē kimwoowoo ꞉Baaba.”\x - \xo 12:50 \xt Yoowa. 4:34\x* 
\c 13  
\s1 Kiiwuunchi ꞉Yēēsu rubiikyii kērēēnkōōk 
\p  
\v 1 Yooto kikiikuriik /kyaam *Saakweetaab Keeytaayeet. Kiinkēt ꞉Yēēsu kule kikiikuyityi ꞉bārooyinnyii kung'eetee kōōrooni ānkuwo wōlēē mii ꞉Kwaan. Kichāmē kutukul biikyii choo kiboonto keey.\x - \xo 13:1 \xt Yoowa. 2:4\x* 
\v 2 Yu kimii ꞉Yēēsu wokwoomiisyē āk rubiikyii, kikiikuyey ꞉Kibrōkōsyoontēēt Yuuta Iskaryoot kuchaamta Yēēsu.\x - \xo 13:2 \xt Luuka 22:3; Yoowa. 12:4\x* 
\v 3 Kiinkēt ꞉Yēēsu kule kikiikōōtōōrchi inee ꞉Kwaan kāāmuukēywēēk tukul. Kiinkētē subak kule kichōōnēē ꞉inee wōlēē mii ꞉Yēyiin ankimakooyeey wōlooto.\x - \xo 13:3 \xt Yoowa. 3:35\x* 
\p  
\v 4 Kiiyyo ꞉Yēēsu ānkōōrēēk kābuutiinyii nto yityo kumootee keey ankeet nyēē abuus.  
\v 5 Kiroonkyi bēēko karaayiit ānkutoow kōōwuunoot kērēēnkōōkaab rubiikyii. Kimāsēē kērēēnkōōchoo ankaanaa.\x - \xo 13:5 \xt Luuka 12:37\x* 
\v 6 Nto yu kayit yēē kimii ꞉Simōōni Bētērō, kulēēnchi ꞉nyoo, “So, Mokoryoontēēt! Imāchē iwuunwoo kērēēnkōōk?”  
\v 7 Kuwālchi ꞉Yēēsu kule, “‑Mēēnkētē kiyēē āmiitē āyēyē kuu nyi, nteenee +mēēnkēt lētuunoo.”  
\v 8 Kutāyiis ꞉Bētērō ānkumwooy kule, “Acha! Mākoy iwuunwoo kērēēnkōōk.” Kumwoochi ꞉Yēēsu Bētērō kule, “Yoo kāmāāwuunuung', māyēmāktōōs tākiibuurtē keey.”  
\v 9 Kumwoochi ꞉Bētērō kule, “Yoo wuu nyooto nanyuun ii, Mokoryoontēēt, iwuunwoo mbo nkinee mētit āk āwunnyēk.”  
\v 10 Kuwālchi ꞉Yēēsu kule, “Chii nyoo kāākōōwuun keey kumāchāktōōs baateey kuchururta kērēēnkōōk. Ōtiliilēch ꞉akweek tukul nteenee mii ꞉akeenke ām akweek nyēē mā tiliil.”\x - \xo 13:10 \xt Yoowa. 15:3\x* 
\v 11 Kimwooy ꞉Yēēsu kuu nyooto kuuyu kikiikōōnkēt chiichēē kimii wokuchoomtooy inee.\x - \xo 13:11 \xt Yoowa. 6:64, 70-71\x* 
\p  
\v 12 Yu keewaany ꞉Yēēsu kōōwuun kērēēnkōōkaab rubiichoo, koolaach kābuutiinoo ānkuwokōōbuur ng'wēny wokwoomiis. Yooto kumwoochi ꞉Yēēsu rubiikyii kule, “Ibooru nee ꞉kiyoo kātāāyēyē?  
\v 13 Ōkuuroo kule, ‘Kāānēētiintēēt’ nto kule ‘Mokoryoontēēt.’ Man āwuuyē nyooto.  
\v 14 Ānkoo āyēku ꞉anii Mokoryoontēēng'woong' āk kāānēētiintēēng'woong', kāāwuunwook kērēēnkōōk. Kunyoo māchāktōōs ꞉nkakweek ōwuunchinē keey kērēēnkōōk\x - \xo 13:14 \xt Mat. 23:8-12; Māārkō 10:41-45; Luuka 22:27; 1Tēm. 5:10\x* 
\v 15 kuu yoo kātāāboorwook ꞉anii.\x - \xo 13:15 \xt Filib. 2:5\x* 
\v 16 !Kāāmwoowook, mā wōō ꞉motwooriintō kusiir mokoryoontēēnyii āmā wōō ꞉kiiyookiintō kusiir kāāyooktooyiintēēt.\x - \xo 13:16 \xt Mat. 10:24-25; Luuka 6:40; Yoowa. 15:20\x* 
\v 17 Yoo koorub ng'aleechu kātāāmwoowook, mākōōbēruurook ꞉Yēyiin! 
\p  
\v 18 ‑Māāng'āloolēēnook akweek tukul kuuyu ānkētē soboonwēkaab choo kyaakwey. Nteenee māchāktōōs kuyityiin ꞉siruutēkaab Yēyiin ꞉yēē mwooyē kule, ‘Kiwēēkyoo keey ꞉chiito nyoo kikyoomiisyē ꞉tukwaay.’\x † \xo 13:18 \xt Tyēēn. 41:9\x*\x - \xo 13:18 \xt Yoowa. 17:12\x* 
\v 19 Kāsimāmwoowook ng'aleechu kumānāāyēyākiis, si yoo yēyāktōōs, +mookaasee keey kule anii nyooto.\x - \xo 13:19 \xt Yoowa. 14:29; 16:4; 8:24\x* 
\v 20 !Kāāmwoowook, nyoo toochē chiichēē kāāyooktē, kaakutaacha. Nto nyoo kaakutaacha, kaakutaach nkinee nyoo kiiyookwoo.”\x - \xo 13:20 \xt Māārkō 9:37\x* 
\s1 Kiiboor ꞉Yēēsu chiito nyēē kimii wokuchoomtooy 
\r (Mataayo 26:20-25; Māārkō 14:17-21; Luuka 22:21-23) 
\p  
\v 21 Kiiyiimset ꞉yooto Yēēsu mēt kut kulē, “!Kāāmwoowook, mii ꞉akeenke ām akweek nyēē makuchaamtaa.”  
\v 22 Kukas keey ꞉rubiik nyēē kanam kuut kule ng'oo ꞉nyooto /kēēmwooyē.  
\v 23 Kikitiing'to Yēēsu ꞉rubiintoonoo kichāmē.\x - \xo 13:23 \xt Yoowa. 19:26; 20:2; 21:7, 20\x* 
\v 24 Yooto kubutēē ꞉Bētērō rubiintoonoo koong'ta kuteebee Yēēsu kule ki ng'oo ꞉nyooto kimii ꞉inee kung'āloolēē.  
\v 25 Kōōtōrōōr ꞉rubiintoonoo mētinyii ankuteebee Yēēsu kule, “Ng'oo ꞉nyooto ōō, Mokoryoontēēt?”  
\v 26 Kumwoochi ꞉Yēēsu kule, “Nyoo kāākoochi mukaatiit nyēē kaalablaabte, ku chiito ꞉nyooto.” Kunam ꞉Yēēsu mukaatiit ankoolablaabta suutēēk nto yityo kōōyokoochi Yuuta Iskaryoot.  
\v 27 Kunāmē ꞉Yuuta mukaatiinaa kōōloombuuchē ꞉Kibrōkōsyoontēēt bakeenke. Kumwoochi ꞉Yēēsu kule, “Ānkiisārchi kiyēē imāchē iyey.”\x - \xo 13:27 \xt Yoowa. 12:4\x* 
\v 28 Kimēēnkētē ꞉rubiik chuut alake kiyēē kiibooru ꞉ng'aleechaa bo Yēēsu.  
\v 29 Kiisōōtē ꞉rubiik alake kule tōōs kāmwoochi ꞉Yēēsu inee wokwaal tukuukaab saakweet nto kule kōōkoochi biiko choo bānoon kiy kuuyu ki kōnōriintēētaab beesaanik.\x - \xo 13:29 \xt Yoowa. 12:6\x* 
\v 30 Yu kaakunam ꞉Yuuta mukaatiinaa, kuchuyta. Kikiikutuuyiit yooto ꞉kōōrēēt. 
\s1 Mākuutyēēt nyēē lēēl 
\p  
\v 31 Yu kaakuchuyta ꞉Yuuta, kumwooy ꞉Yēēsu kule, “Mākōōtōrōōrākoy ra *꞉Wēritaab Chii ānkōōtōrōōrākoy ꞉Yēyiin kubununēē inee.  
\v 32 Kuu yoo itōrōōrē ꞉Yēyiin Wēritaab Chii, mākōōtōrōōr ꞉nkinee Yēyiin ānkuyēyāktōōs areet akeenke.\x - \xo 13:32 \xt Yoowa. 17:1\x* 
\v 33 Kunyoo ii, lōkōkyuu, ‑mēētākiibuurtooy keey akweek nyēē lōō. +Moocheeng'aa nteenee, āmwoowook kule, ‘‑Mōōbēētii wōloo +māāwē’, kuu yoo kyāāmwoochinē kāāntōōyichoo bo Yuutayeek.\x - \xo 13:33 \xt Yoowa. 7:33-36\x* 
\v 34 Āmiitē wāākōōnook mākuutyēēt nyēē lēēl, nto nyooto ku nyi: Ōchoomtōōsii kuu yoo kyāāchāmook ꞉anii.\x - \xo 13:34 \xt Yoowa. 15:12, 17; 1Yoowa. 2:7-8; 3:11, 23; 4:11, 21; 2Yoowa. 5-6\x* 
\v 35 Yoo ōchoomtōōsii, mākōōnkēt ꞉biiko tukul kule ōyēku rubiikyuu.”\fig Kyoomiis ꞉Yēēsu ākoo rubiikyii kukāmur keey|src="lb00320b.tif" size="span" ref="13:35" \fig*\x - \xo 13:35 \xt 1Yoowa. 3:14\x* 
\s1 Kiiboor ꞉Yēēsu kule makutuuch keey ꞉Bētērō 
\r (Mataayo 26:31-35; Māārkō 14:27-31; Luuka 22:31-34) 
\p  
\v 36 Nto tēē yoo, kuteebee ꞉Bētērō Yēēsu kule, “Imāchē iwē ānō ōō, Mokoryoontēēt?” Kuwālchi ꞉Yēēsu kule, “‑Mākēēbēētooy keey kuu nyi, nteenee +meerubwaa lētuunoo.”\x - \xo 13:36 \xt Yoowa. 8:14; 21:19\x* 
\v 37 Kuteebee ꞉Bētērō Yēēsu kule, “Ām nee simakeebeete keey raat ōō, Mokoryoontēēt? Yoo kābo nee, kēēbēku ꞉tukwaay!”  
\v 38 Kuwālchi ꞉Yēēsu kule, “Kule kēēbēku ꞉tukwaay? !Kāāmwoowuung', kutoombo kooturkuuch ꞉kirkōōnkiit, +meetuuch keey areet sōmōk.”\x - \xo 13:38 \xt Yoowa. 18:27\x* 
\c 14  
\s1 Kēēlto ꞉Yēēsu nyēbo Kaab Baaba 
\p  
\v 1 Kumwoochi ꞉Yēēsu rubiikyii subak kule, “‑Matookany kubēk ꞉moonik. Okaasee keey Yēyiin ankookaaseenaa keey.  
\v 2 Mii ꞉kooriik chēē chaang' Kaab Baaba wōlēē +māwāāyēytoowook ming'ātēēt. Nto kāmāwuu nyoo, nto kāmāāmwoowook kuu nyooto.  
\v 3 Yoo kāwāāyēytoowook ming'ātoonoo, +māāyēēwu chaamutaak subokiibuurtē keey.\x - \xo 14:3 \xt Yoowa. 12:26\x* 
\v 4 Ōnkētē ꞉akweek kēēlto nyēē wēētii wōlēē +māāwē anii.”  
\v 5 Yooto kumwoochi ꞉Toomaas Yēēsu kule, “Yoo ‑mākiinkētē raat mbo wōlēē iwēētii ii, Mokoryoontēēt, bokiinkētē nee kēēlto nyi imwooyē?”\x - \xo 14:5 \xt Yoowa. 11:16\x* 
\v 6 Kuwālchi ꞉Yēēsu kule, “Anii ꞉kēēlto. Anii ꞉manta ānku anii ꞉soboonto. Māmii ꞉chii nyēē wēētii Kaab Baaba yoo kāmābuntēēnoo.\x - \xo 14:6 \xt Yoowa. 1:4, 14; 10:9; Ibu. 10:20\x* 
\v 7 Nto kōōnkētoo, nto kōōnkētē nkinee Baaba. Nteenee ōmiitē bōōnkētē ām lēēkitō kule ng'oo ꞉Baaba ankukookasee koonyekwook mbo kēny.”  
\v 8 Kumwoochi ꞉Filibō Yēēsu kule, “Mokoryoontēēt, ng'oo ꞉Kōōn. Kiyooto ꞉nyēē kēēmāchē kityō.”  
\v 9 Kuwālchi ꞉Yēēsu kule, “So, Filibō, kōōkiibuurtē keey nyi kooy āmānēēnkētoo. Chiito nyoo kaakukasa kaakukas Baaba. Imuuchē kule nee iteebeenaa kule ng'oo ꞉Baaba anii?\x - \xo 14:9 \xt Yoowa. 12:45; 1:18; Kolos. 1:15; Ibu. 1:3\x* 
\v 10 So, ‑mēēchāmtooy ꞉inyiing' kule, anii āk Baaba ku kiy akeenke? Ng'aleek choo āmwoowook kumā cheechuu nteenee bo Baaba nyoo inee ku anii ānkuyēyiisyēēnoo.\x - \xo 14:10 \xt Yoowa. 3:35; 10:38; 17:21\x* 
\v 11 Ochamtaa yoo āmwooyē kule anii āk Baaba ku kiy akeenke. Nto yoo māwuu nyoo, ochamtaa naas kubo ng'aleechaa bo kwōng'uut choo kyaayey.\x - \xo 14:11 \xt Yoowa. 5:18, 36\x* 
\v 12 !Kāāmwoowook, chii nyoo ikoosēēnoo keey makuyey tukuukaab kwōng'uut chēē wuu choo kyaayey ꞉anii ankumakuyey mbo chēē chaang' kusiir chu, kuuyu ‑māāmiitē.  
\v 13-14 Kiy ake tukul nyēē kooteeb ām kaayneenyuu, +maayey, sukutōrōriit ꞉Baaba kubununēē Lakwanyii.”\x - \xo 14:13-14 \xt Yoowa. 15:16; 17:1\x* 
\s1 Kii-āmiis ꞉Yēēsu rubiikyii kule mākunyōōr Tāmirmiryēētaab Yēyiin 
\p  
\v 15 Kitas taay ꞉Yēēsu kumwoochi rubiikyii kule, “Yoo ōchāmoo, ōriib mākuutēkyuu.\x - \xo 14:15 \xt Yoowa. 14:21, 23; 15:10; 1Yoowa. 5:3; 2Yoowa. 6\x* 
\v 16 +Maateebee Baaba kukōōnook Tāmirmiryēēnyii nyēē mākuyēētyēēchook kuu wōloo kwāāyēytooy ꞉anii.\x - \xo 14:16 \xt Yoowa. 7:39; 14:26; 15:26; 16:7, 13; 20:22; Yēyuut. 1:4; 2:4; 1Yoowa. 3:24; 4:13\x* 
\v 17 Bo manta ꞉Tāmirmiryoonoo ānku +mōōbuurtē keey ākookoy. Mānyōōru ꞉chii nyēbo kōōrooni kuuyu mēēbērē makukas Tāmirmiryoonoo nto kōōnkēt. Nteenee +mōōnkētē ꞉akweek Tāmirmiryoonooto kuuyu mii wōlēē ōmiitē ānku +mōōbuurtē keey.\x - \xo 14:17 \xt 1Kōōr. 2:10-16\x* 
\v 18 +Māāwē, nteenee ‑mōōng'ētu kuu bānoon. +Māāyēēwu wōlēē ōmiitē.  
\v 19 Lēēkit ang'eetee kōōrēēt nyēē mākoy kukasa ꞉biikaab kōōrooni subak, nteenee +mookasaa ꞉akweek. Nto kuuyu āboontē ꞉anii soboonto, +mōōnyōōru soboonto.\x - \xo 14:19 \xt Yoowa. 16:16\x* 
\v 20 Yoo kookasaa yooto, +mōōnkēt kule āyēku ꞉anii akeenke āk Baaba ānkāāyēku akeenke āk akweek.  
\v 21 Chiito nyoo kāsē mākuutēkyuu ānkuriibē, kuchāmoo. Makucham ꞉Baaba chii nyoo chāmoo ankaacham ꞉nkanii ānkāāboorchi keey.” 
\p  
\v 22 Yooto kumwoochi ꞉Yuuta nyiin ake Yēēsu kule, “Mokoryoontēēt, ām nee yu imāchē iboorwēēch keey āmēēmāchē iboorchi keey biikaab kōōrooni?”  
\v 23 Kuwālchi ꞉Yēēsu kule, “Chii nyoo chāmoo, kukoonyitē ng'aleek choo ānēētē. Makucham ꞉Baaba chiichoo ānku +māāchōōntē keey Baaba ānkubokēēming'tē keey.\x - \xo 14:23 \xt Ng'oong'. 3:20\x* 
\v 24 Chii nyoo māchāmoo, mākoonyitē kiyēē ānēētē. Mākwoonēē ꞉ng'aleechu kookas wōlēē āmiitē, nteenee bo Baaba nyoo kiiyookwoo.\x - \xo 14:24 \xt Yoowa. 7:16\x* 
\p  
\v 25 Āmwoowook ng'aleechu kuuyu tākēēboontē keey.  
\v 26 Nteenee mākuyēētyēēchook ꞉Tāmirmiryēētaab Yēyiin nyoo mākōōyook ꞉Baaba. Mākōōnēētook ānkōōsōōtwook ng'aleek tukul choo kyāāmwoowook.\x - \xo 14:26 \xt Yoowa. 14:16; 16:13; 1Yoowa. 2:20, 27\x* 
\v 27 Lēyyē, ōbuurtē kaalyeenyuu. Makerkeey ꞉kaalyaani ākōōnook nyoo kōōnook ꞉biikaab kōōrooni. ‑Mookany kubēk ꞉moonikwook, āmōōmuuyē.\x - \xo 14:27 \xt Luuka 2:14; Yoowa. 16:33; Filib. 4:7; Kolos. 3:15\x* 
\v 28 Kookas oob yoo kāāmwoowook kule, ‘+Māāwē ānku +māāyēēwu wōlēē ōmiitē.’ Yoo ōchāmoo, ong'erech kubo kule āmiitē āwēētii Kaab Baaba nyoo wōō kubiira.  
\v 29 Kāsimāmwoowook ng'aleechu kumānāāyēyākiis, si yoo kāyēyākiis +mōōyēnchi.\x - \xo 14:29 \xt Yoowa. 13:19\x* 
\v 30 Kāmāāng'āloolē āk akweek nyēē lōō kuuyu mii kuchōōnii ꞉bāytooyiintēētaab kōōrooni. Māboonto ꞉bāytooyiintoonoo kāāmuukēy kubāwoo,\x - \xo 14:30 \xt Yoowa. 12:31\x* 
\v 31 nteenee kāyēyākiis ꞉ng'aleechu sukōōnkēt ꞉biiko tukul kule āchāmē Baaba kuuyu āyēyē kiyēē mwoowoo kule ayey. Lēyyē, kēēng'ēētyēē yu.”\x - \xo 14:31 \xt Yoowa. 4:34; 10:18; 12:49\x* 
\c 15  
\s1 Musābiibuut ākoo sokonaakyii 
\p  
\v 1 Kitas taay ꞉Yēēsu kumwoochi rubiikyii kule, “Anii *musābiibuut nyēbo man nto Baaba ku chiitaab mbareet.\x - \xo 15:1 \xt Tyēēn. 80:8-16; Isa. 5:1-7; Cherem. 2:21\x* 
\v 2 Tiltooy ꞉Baaba sokonnyeenyuu ake tukul nyoo māyēyē āmnyoo, ānkubulē sokonnyeet nyoo kiyey lokoyeek sukuyey lokoyeek chēē chaang'.\x - \xo 15:2 \xt Mat. 3:10\x* 
\v 3 Kōōtililiitu mbo ꞉akweek kēny ām lōkōōywēk choo kwāāmwoowook.\x - \xo 15:3 \xt Yoowa. 13:10; Ēfēēs. 5:26\x* 
\v 4 Yoo kōōkiilchoo, ākiilchook. Māyēyē ꞉sokonnyeetaab musābiibuut lokoy yoo mēēbērē kānoomchi musābiibuut. Wuu nyooto ām wōlēē ōmiitē ꞉nkakweek. ‑Mōōyēyē kiy nyēē karaam yoo kāmōōkiilchoo.  
\v 5 Anii ꞉musābiibuut, akweek ꞉sokonaak. Yoo kākiilchoo ꞉chii ānkāākiilchi ꞉nkanii, kuyēyē tukuuk chēē chaang' chēē kāroomēch. Kunyoo, ‑mōōyēyē kiy yoo kāmōōkiilchoo.\fig Anii musābiibuut, ku akweek sokonaak|src="lb00107b.tif" size="span" ref="15:5" \fig*\x - \xo 15:5 \xt Yoowa. 15:7, 10; 6:56; 1Yoowa. 2:6, 28; 3:6, 24\x*\x - \xo 15:5 \xt 2Kōōr. 3:5; 4:7\x* 
\v 6 /Kiinēmtooy biiko choo kāmākiilchoo kuu sokonaachaa /kēētiltooy. Kuu yoo mākuyoomcho ꞉sokonaachaa, nto mii yoo /kiiruruuch /ānkēēwiirchi ma kulāyo, +/mākiinēmto nkicheek biiko choo kāmākiilchoo /ānkēētōōrchi maataab kibchuulyo.\x - \xo 15:6 \xt Mat. 3:10; 7:19\x* 
\v 7 Yoo kōōkiilchoo ānkōōbuurtē ng'ālyoontēēnyuu, ankooteeb kiy ake tukul nyēē ōmāchē, /kēēkōōnook.\x - \xo 15:7 \xt Yoowa. 15:16\x* 
\v 8 Yoo kooyey lokoyeek chēē chaang' ānkōōyēku man rubiikyuu, +mōōtōrōōr Baaba.\x - \xo 15:8 \xt Yoowa. 17:1\x* 
\s1 Kiikiim ꞉Yēēsu chamateet 
\p  
\v 9 Āchāmook ꞉anii kuu wōloo chāmtoo ꞉Baaba. Kunyoo, ōbuurtē ꞉nkakweek chamateenyuu.\x - \xo 15:9 \xt Yoowa. 5:18\x* 
\v 10 Yoo kōōriib mākuutēkyuu, +mōōbuurtē chamateenyuu, kuu yoo kyāāriib ꞉nkanii mākuutēkaab Baaba ānkāābuurtē chamateenyii.\x - \xo 15:10 \xt Yoowa. 14:15; 4:34\x* 
\v 11 Āmwoowook ng'aleechu sōōbuurtē ng'erekweekyuu, si nto yityo, kuchurta ꞉ng'erekweekwook.\x - \xo 15:11 \xt Yoowa. 16:22, 24; 17:13; 20:20; 1Yoowa. 1:4\x* 
\p  
\v 12 Mākuutyēēnyuu nyi: Ōchoomnyē kuu yoo āchāmook ꞉anii.\x - \xo 15:12 \xt Yoowa. 13:34\x* 
\v 13 Māmii ꞉chamateet nyēē wōō kusiir yoo kēēnēm keey ꞉chiito kume kubo chōōrōōnuutēkyii.\x - \xo 15:13 \xt Yoowa. 10:11; Room. 5:8; 1Yoowa. 3:16\x* 
\v 14 Yoo kooyey kiyēē kāāmwoowook, ōyēku chōōrōōnuutēkyuu.  
\v 15 ‑Mātāākuurook subak kule motwoorik kuuyu ‑mēēnkēt ꞉motwooriintēēt kiyēē yēyē ꞉mokoryoontēēnyii. Nteenee ākuurēēnook ra chōōrōōnuutēkyuu kuuyu kāāmwoowook ꞉anii kiy ake tukul nyēē kyāākāsēē Baaba.  
\v 16 Kimōōkwēyoo anii ꞉akweek kule āyēku mokoryoontēēng'woong'. Anii ꞉nyēē kyāākwēyook ōyēku rubiikyuu. Kyaatoolaak kukiil ꞉soboonng'woong' bo tāmirmiryēēt sukung'eet kukōōnook ꞉Baaba kiy ake tukul nyoo kooteeb ām kaayneenyuu.\x - \xo 15:16 \xt Mat. 7:7; Yoowa. 14:13; 15:7; 16:23-24; 1Yoowa. 3:22; 5:14-15\x* 
\v 17 Kunyoo, mākuutyēēnyuu nyi: Ōchoomnyē.”\x - \xo 15:17 \xt Yoowa. 13:34\x* 
\s1 Mākuwēch ꞉biikaab kōōrooni rubiikaab Yēēsu 
\p  
\v 18 Kumwoochi ꞉Yēēsu rubiikyii subak kule, “Yoo kāwēchook ꞉biikaab kōōrooni ōnkēt kule kisimkuwēcho anii.  
\v 19 Nto kyōōbooyē kōōrooni nto kichāmook ꞉biikaab kōōrooni. Nteenee kyaakweyaak ꞉anii ōyēku cheechuu, kunyi ‑mōōbooyē kōōrēēt. Kiyooto ꞉nyēē wēchēēnook ꞉biikaab kōōrooni.\x - \xo 15:19 \xt Yoowa. 7:7; 16:32-33; 17:14; 1Yoowa. 3:13\x* 
\v 20 Osoot yoo kāāmwoowook kule, ‘Mā wōō ꞉motwooriintō kusiir mokoryoontēēnyii.’ Kuu yoo /kiinyāliiloo, +/makiinyaliilaak nkakweek. Nto yoo /kēēkoonyitē kiyēē kwaaneet ꞉anii, +/mākēēkoonyit kiyēē +mooneet ꞉nkakweek.\x - \xo 15:20 \xt Yoowa. 13:16\x* 
\v 21 Mākuyēwook ꞉biikaab kōōrooni ng'aleechu tukul kuuyu ōyēku cheechuu āk subak kuuyu ‑mēēnkētē ꞉bichoo nyoo kiiyookwoo.\x - \xo 15:21 \xt Yoowa. 16:3\x* 
\v 22 Nto kimānāāchōō ānkāāng'āloolchi bichoo, nto /kimākiitiilchinē kule kiikuchoolwookēn. Nteenee kuuyu kyāāchōō, māmii ꞉wōlēē makutuukta keey ꞉chii ām choolwookātēēt nyēē kiikuyey.\x - \xo 15:22 \xt Yoowa. 9:41\x* 
\v 23 Chiito nyoo wēchoo, kuwēchē nkinee Baaba.\x - \xo 15:23 \xt Luuka 10:16; Yoowa. 5:23\x* 
\v 24 Nto kimanaayey tukuuk chēbo kwōng'uut ām wōlēē mii ꞉bichoo, nto /kāmākiitiilchinē bichoo ng'al. Ānkoo kookukas ꞉bichoo tukuuchoo bo kwōng'uut choo kwāāyēyē, tākuwēchoo ānkuwēchē nkinee Baaba.\x - \xo 15:24 \xt Yoowa. 5:36\x* 
\v 25 Nteenee ityiichē ꞉yuutēyu siruutyēētaab Yēyiin ꞉yoo mwooyē kule, ‘/Kikēēwēcho buch.’\x † \xo 15:25 \xt Tyēēn. 35:19\x*\x - \xo 15:25 \xt Tyēēn. 69:4; 35:19\x* 
\p  
\v 26 Lēyyē, ōnkētē kule yoo kāāwē ꞉anii Kaab Baaba, +māwāāyooku Tāmirmiryēētaab Yēyiin nyēē mākuyēētyēēchook. Mākōōboorchi biiko manta āk wōlēē āwuuyē ꞉anii.\x - \xo 15:26 \xt Yoowa. 14:16\x* 
\v 27 Mēēbērē Tāmirmiryēētaab Yēyiin nkit nyēē mākōōboortoo nteenee ōboortoo ꞉nkakweek kuuyu kikēēboontootē keey tukul kuchakee kēny.\x - \xo 15:27 \xt Yoowa. 1:14; Yēyuut. 1:8; 1Yoowa. 1:2; 4:14\x* 
\c 16  
\p  
\v 1 Āmwoowook ng'aleechu simōōchuunnyēē kiyēē kyōōyēnchi.  
\v 2 Makukweteenaak ꞉bichoo kooriikaab saayeet. Makuyit ꞉bēsyēēt nyēē yoo kabakachaak ꞉chii kōōsōōtē kule kayey kiyēē māchē ꞉Yēyiin.\x - \xo 16:2 \xt Yoowa. 9:22; Yēyuut. 26:9-11\x* 
\v 3 Yēyē kuu nyooto kubērē tōōs kayey chēē kāroomēch, nteenee yēyē kuuyu ‑mēēnkētē Baaba āmēēnkētoo.\x - \xo 16:3 \xt Yoowa. 15:21\x* 
\v 4 Kāsimāmwoowook ng'aleechu si yoo kayit ꞉yooto kōōsōōtwook ng'aleechaa kyāāmwoowook.\x - \xo 16:4 \xt Yoowa. 13:19\x* 
\s1 Yiisyēētaab Tāmirmiryēētaab Yēyiin 
\p Kimānāāsimāmwoowook ng'aleechu kuuyu kitākēēboontē keey.  
\v 5 Nteenee āmiitē wāāyēēyē Kaab Baaba nyoo kiiyookwoo āchōō kōōrooni, amateebeenaa ꞉chii ām akweek wōlēē āwēētii.  
\v 6 Ānkētē kule kāākung'woonchook ꞉ng'aleechu.  
\v 7 Nteenee āmwoowook manta kule karaam ām wōlēē ōmiitē yoo kāāwē suwāāyooku Tāmirmiryēēt kuchō wōlēē ōmiitē, kuuyu yoo kāmāāwē, māchōōnii ꞉Tāmirmiryēēt chokuyēētyēēchook.\x - \xo 16:7 \xt Yoowa. 14:16\x* 
\v 8 Yoo kāchō ꞉Tāmirmiryēēt, mākōōboorchi biiko kule kustooyootiin ām wōlēē kāstooy ꞉icheek ng'ōōkisto, churtaayeet āk kiyēē itiilē ꞉Yēyiin.\x - \xo 16:8 \xt Yēyuut. 24:25\x* 
\v 9 Kurubta keey āk ng'ōōkisto, ku kule ‑mēēkoosēēnoo keey,\x - \xo 16:9 \xt Yoowa. 5:38; 6:36, 64; 7:5; 10:26; 12:37\x* 
\v 10 churtaayeet ku kule, āmiitē āyēēyē ꞉anii Kaab Baaba āmātōōkāsoo  
\v 11 nto kiyēē itiilē ꞉Yēyiin ku kule, /kāākiitiilchi ng'aleek bāytooyiintēētaab kōōrooni.\x - \xo 16:11 \xt Yoowa. 12:31\x* 
\p  
\v 12 Āboontē ng'aleek chēē chaang' chēē ābērē nto tāāmwoowook nteenee nyikisyook miisin.  
\v 13 Nteenee yoo kāchō ꞉Tāmirmiryoonoo bo manta, mākwoorōōrwook ōnkēt manta kutukul. ‑Māmwoowu kiyēē chōōnēē kāāsōōtēywēēkyii nteenee mākumwoowu nyēē /kēēmwoochinē āk tukuuk chēē makukwa.\x - \xo 16:13 \xt Yoowa. 14:16; 1Yoowa. 2:27\x* 
\v 14 Mākōōtōrōōroo ꞉Tāmirmiryoonoo kuuyu mākunyōōru ng'aleekyuu ānkumwoowook.\x - \xo 16:14 \xt Yoowa. 17:1\x* 
\v 15 Kiy ake tukul nyēbo Baaba ku nyeenyuu. Kiyooto ꞉nyēē āmwooytēē kule mākunyōōru ꞉Tāmirmiryoonoo ng'aleekyuu ānkumwoowook.\x - \xo 16:15 \xt Yoowa. 17:10\x* 
\s1 Makuweek ꞉ng'wooninto kuyēk ng'erekweek 
\p  
\v 16 Kāmēētābōōkāsoo ām lēēkitō, nto nyēē mā tyaa ātooku subak.”\x - \xo 16:16 \xt Yoowa. 14:19\x* 
\v 17 Kimwooy ꞉rubiichoo alake kule, “So, ibooru nee ꞉ng'aleechu? Kālē, ‘Kāmēētābōōkāsoo ām lēēkitō nto nyēē mā tyaa ātooku subak.’ Ānkulē subak, ‘Āmiitē āyēēyē ꞉anii Kaab Baaba.’  
\v 18 Ibooru nee ꞉ng'aleechu bo ‘Ām lēēkitō’? ‑Mākiinkētē kiyēē mii kung'āloolēē!” 
\p  
\v 19 Yooto kōōnkēt ꞉Yēēsu kule kimāchē ꞉rubiichoo sukuteebee inee ng'aleechaata. Kunyoo kuteebee rubiichooto kule, “So, ōmiitē ōtēēbēē keey kiyēē ibooru ꞉yoo kāāmwooyē kule, ‘Ām lēēkitō, ‑mātōōkāsoo, nto nyēē mā tyaa ātooku subak.’?  
\v 20 !Kāāmwoowook, +mōōriiryē ānkōōmēēysē nto yooto kumii ꞉biikaab kōōrooni kung'ērēktōōs. Mākung'woonchook nteenee makuweek ꞉ng'wooninng'woong' kuyēk ng'erekweek.  
\v 21 Yoo sichē ꞉koorko kung'woonchinē, nto yoo kāākusich lakwanyii kuwuutyēē ng'wooninoo kubo ng'erekweekaab leekweet.  
\v 22 Kunyoo, wuu nyooto ām wōlēē ōmiitē akweek. Mākung'woonchook sinee kuu nyiitēnyi, nteenee yoo kakeekas keey subak +moong'erech ng'erekweek chēē mākoy kōōnēmunēēnook ꞉chii.\x - \xo 16:22 \xt Yoowa. 15:11\x* 
\v 23 Māmii ꞉kiy nyēē +mooteebeenaa kuuyu mākukōōnook ꞉Baaba kiy ake tukul nyēē kooteeb ām kaayneenyuu.\x - \xo 16:23 \xt Yoowa. 15:16\x* 
\v 24 Māmii ꞉kiy nyēē kyooteeb ām kaayneenyuu. Kunyi, oteebee Baaba kiyēē ōmāchē sukuyitita ꞉ng'erekweekwook. 
\s1 Kiikōōbēl ꞉Yēēsu kōōrēēt 
\p  
\v 25 Kāāmwoowunēēnook ng'aleechu keel nyēē iyeelaat, nteenee makuyit ꞉bēsyōōsyēk chēē +māāng'oong'wook wōlēē wuu ꞉ng'aleekaab Baaba.\x - \xo 16:25 \xt Mat. 13:34\x* 
\v 26 +Mooteeb bēsyoonooto kiy ām kaayneenyuu nyēē mā anii nyēē ātēēbwook.  
\v 27 Chāmook ꞉Baaba, kuuyu kyoochamaa ānkōōchāmchiintōōsii kule kyāāchōōnēē ꞉anii wōlēē mii ꞉inee.\x - \xo 16:27 \xt Yoowa. 14:21\x* 
\v 28 Āchōōnii kōōrooni, kyāāchōōnēē wōlēē mii ꞉Baaba, nteenee āmiitē āng'ēētēē kōōrooni āyēēyē Kaab Baaba.” 
\p  
\v 29 Yooto kumwoochi ꞉rubiik Yēēsu kule, “Kēēmwoowu ra ng'aleek kutook nyēē ‑mēēyēēlē.  
\v 30 Kāākiinkēt nanyuun ra kule inkētē kiy ake tukul nyēē mēērook /tākēēkiiring'. Yēyēēch ꞉yooto kiiyēnchi kule ichōōnēē Kaab Yēyiin.”  
\v 31 Kiwālchi ꞉Yēēsu rubiichoo ām yooto kule, “Kōōyēnchi sōō?  
\v 32 Kaakuyit mbo ꞉bēsyēēt nyēē +mōōsērēētyē ꞉akweek tukul kut wāāng'ētu ꞉anii nkit. Ānkoo kuwuu nyooto, kēēboontē keey Baaba.\x - \xo 16:32 \xt Seka. 13:7; Māārkō 14:27, 50\x* 
\v 33 Kāāmwoowook ng'aleechu si yoo kōōnoomnyē āk anii ōnyōōru kaalyeet. +Mootang'any ām kōōrooni. Nteenee ōkimkimiitu kuuyu kwāābēl kōōrēēt.”\x - \xo 16:33 \xt Yoowa. 14:27; 1Yoowa. 5:4\x* 
\c 17  
\s1 Kisaay ꞉Yēēsu Yēyiin 
\p  
\v 1 Yu kaakoowaany ꞉Yēēsu kumwooy ng'aleechaa, kukas barak ānkumwooy kule, “Baaba, kaakuyit ꞉bārooyinto. Itōrōōroo sikēētōrōriitu ꞉tukwaay.\x - \xo 17:1 \xt Yoowa. 2:4; 11:4; 12:16, 23, 41; 13:31-32; 14:13; 15:8; 16:14; 17:10, 22, 24\x* 
\v 2 Inyiing' ꞉nyēē 'kiikōōnoo kāāmuukēywēēk ām wōlēē mii ꞉biiko tukul sāākoochi biiko choo 'kiikōōnoo *soboontaab kibchuulyo.\x - \xo 17:2 \xt Mat. 28:18; Yoowa. 3:35; 5:24\x* 
\v 3 Soboontaab kibchuulyo nanyuun ku yoo inkētiing' ꞉biiko Yēyiin nyoo bo man ānkōōnkētoo nkanii Kāārārookiintoonoo kiiyooku.\x - \xo 17:3 \xt 1Yoowa. 5:20\x* 
\v 4 Kwāātōrōōriing' awaang'te yiisyoonoo kiiyookwoo chaayey.\x - \xo 17:4 \xt Yoowa. 4:34; 19:30\x* 
\v 5 Kunyoo ii, Baaba, kany āchōō bokiibuurtē keey ꞉tukwaay kēēyēmtooy wōōyinto kuu kēny, kutoombo /keeyey kōōrēēt.\x - \xo 17:5 \xt Yoowa. 1:1-2; 8:58; 17:24\x* 
\p  
\v 6 Kyāāboorchi bichoo kiikōōnoo kāāmuukēywēēkuuk. Ki cheekuuk ꞉bichoo nteenee ikōōnoo. Kookunam ꞉bichooto ng'ālyoontēēng'uung' kuchō āwut.  
\v 7 Kāākōōnkēt ꞉bichoo kule kiy ake tukul nyoo kyaayey kuchōōnēē wōlēē imiitē.  
\v 8 Kyāā-āmchi bichoo lōkōōywēchoo 'kiimwoowoo ankiikutaach. Inkēt nanyuun ꞉bichoo kule āchōōnēē man wōlēē imiitē ānkōōyēnchinē kule inyiing' nyēē kiiyookwoo. 
\p  
\v 9 ‑Māāsoochinē biikaab kōōrooni, nteenee āsoochinē choo 'kiikōōnoo, kuuyu cheekuuk ꞉chooto.  
\v 10 Chēē āboontē ku cheekuuk nto choo cheekuuk ku cheechuu. Ātōrōōroot kubo bichoo.\x - \xo 17:10 \xt Yoowa. 16:15\x* 
\v 11 Āmiitē āchōōnii wōloo imiitē nyēē ‑mēētāābuurē ꞉anii kōōrēēt, nteenee tākumii ꞉bichooto. Wōōy, wēē, Baaba nyēē tiliil! Iriib bichoo ām kāāmuukēywēēk chēē wuu choo 'kiikōōnoo, sukung'eet kunoomnyo ꞉bichooto kuyēk akeenke kuu yoo āyēku akeenke āk inyiing'.\x - \xo 17:11 \xt Yoowa. 10:30; 17:21-23; Kala. 3:28\x* 
\v 12 Yoo kyāāboontē keey bichoo, kyāāriib ām kāāmuukēywēēkuuk nyēē mānāābootyo, nteenee kibot ꞉akeenke baateey, nto nyooto ku kāāmukuusiintēēt. Kiyityiin ꞉siruutēk ām kēēlooto.\x - \xo 17:12 \xt Yoowa. 6:39; 13:18\x* 
\v 13 Baaba, āmiitē āchōōnii wōlēē imiitē. Nteenee āmwooyē ng'aleechu yoo tāāmiitē kōōrēēt sukunyōōr ꞉bichooto ng'erekweekyuu kuchurta.\x - \xo 17:13 \xt Yoowa. 15:11\x* 
\v 14 Kyāā-āmchi bichoo ng'ālyoontēēng'uung'. Kōōkuwēch ꞉biikaab kōōrooni kuuyu mēēbērē bo ꞉icheek kōōrooni, kuu yoo ‑māābooyē ꞉anii kōōrooni.\x - \xo 17:14 \xt Yoowa. 15:18-19\x* 
\v 15 ‑Māāsooyiing' kule inēmu bichoo ām kōōrēēt nteenee āsooyiing' kule iriib bichoo kumaaraanta ꞉Kibrōkōsyoontēēt.\x - \xo 17:15 \xt Mat. 6:13; 2Tēēs. 3:3; 1Yoowa. 5:18\x* 
\v 16 Kubooyiit man, mābo ꞉bichoo kōōrēēt kuu yoo ‑māābooyē ꞉nkanii.  
\v 17 Itiliil bichoo kōōbuurto manta. Ng'ālyoontēēng'uung' ku manta.  
\v 18 Kuu yoo kiiyookwoo ꞉inyiing' āchōō kōōrēēt, +māāyooktē ꞉nkanii bichooto bokuyey yiisyēēng'uung' ām kōōrēēt.\x - \xo 17:18 \xt Yoowa. 20:21\x* 
\v 19 Kāānēmu keey kubo icheek sukung'eet kōōnēmchi keey ꞉nkicheek ng'aleekaab manta.\x - \xo 17:19 \xt Ibu. 10:10\x* 
\p  
\v 20 ‑Māāsoochinē rubiik baateey, nteenee āsoochinē biiko choo mākōōyēnwoo kubununēē lōkōōywēkaab rubiichoo.  
\v 21 Baaba āsooyē kule kuyēk ꞉icheek tukul akeenke ku yoo kēēyēku ꞉acheek tukwaay akeenke. Āsooyē mbo subak kule kuyēk ꞉nkicheek akeenke āk acheek, sukung'eet kōōyēnchi ꞉biiko tukul kule kiiyookwoo.  
\v 22 Kyāākoochi bichoo lēbkēēyyoonoo 'kiikōōnoo sukuyēk ꞉icheek akeenke, kuu yoo āyēku akeenke āk inyiing'.  
\v 23 Yoo āyēku ꞉anii akeenke āk icheek ānku inyiing' ku anii kuchurtooy ꞉kibakeenkeenyoo, sukōōnkēt ꞉biiko tukul kule 'kiiyookwoo ꞉inyiing' ānkiichāmē icheek kuu yoo 'kiichamaa anii.\x - \xo 17:23 \xt Yoowa. 17:11; 5:18\x* 
\p  
\v 24 Baaba! Ābērē nto kākwoonii ꞉bichoo wōloo āchōōnii anii sukung'eet kukas kule ātōrōōroot tōrōōrinto nyoo 'kiikōōnoo, kuuyu kisimichamaa kutoombo /keeyey kōōrēēt.\x - \xo 17:24 \xt Yoowa. 12:26; 17:5\x* 
\v 25 Baaba nyēē churtaat! Kimēēnkētiing' ꞉kōōrēēt, nteenee kyāānkētiing' ꞉anii. Kunyi kāākōōnkēt ꞉bichu kule 'kiiyookwoo.\x - \xo 17:25 \xt Mat. 11:25-27; Yoowa. 8:55\x* 
\v 26 Kyaayey bichu kōōnkētiing', anku +maatas āyēyē kuu nyooto sukung'eet kunam ꞉nkicheek chamateet nyoo iboontēēnoo ānkāābuurtē keey ꞉nkanii icheek.” 
\c 18  
\s1 /Kikeenam Yēēsu nteenee kitay /kēēsār 
\r (Mataayo 26:47-56; Māārkō 14:43-50; Luuka 22:47-53) 
\p  
\v 1 Yu keewaany ꞉Yēēsu kusaay, kwooyyo āk rubiikyii tuybēyēēt ake nyēē /kikēēkuurēē Kiitrōōn ankuba ākoy mbareetaab *musēytuuniinēk nyēē kimii wōlooto.  
\v 2 Kiinkēt ꞉nkinee Yuuta nyoo kichoomtooy Yēēsu mbaraanaa, kuuyu kikicham ꞉Yēēsu kōōmuunyēē wōlooto āk rubiikyii.\x - \xo 18:2 \xt Māārkō 14:32; Luuka 22:39\x*\x - \xo 18:2 \xt Yoowa. 12:4\x* 
\v 3 Yooto, kuwēēto keey ꞉Yuuta biikaab lukēēt nyēē mining' nyēbo Rooma kutākyinē keey mbaraanaa. Kiboontootē keey mbo riibiikaab kaab *kibkōrōs nyēē wōō ākoo *Farisaayeek. Kikirat keey ꞉bichoo kuyem. Kinamaat kariikwaa, taariinek āk nōmōryēēk.  
\v 4 Kiinkētē ꞉Yēēsu kiy ake tukul nyēē kimii wokuyēyāktōōs. Kuchō taay ankuteebee bichooto kule, “So, ōchēēng'ē ng'oo?”  
\v 5 Kulē ꞉bichoo, “Yēēsu nyēbo Nāāsārēēt.” Kumwoochi ꞉Yēēsu kule, “Ntēē anii ꞉nyi.” Kimii ꞉Yuuta nyoo kichoomtooy Yēēsu kukēēyyo āk bichooto.  
\v 6 Kumwoochinē ꞉Yēēsu bichoo kule, “Anii ꞉nyooto” kōōtuytuuy ꞉bichoo ānkōōryookyi keey ng'wēny.  
\v 7 Kuteebee ꞉Yēēsu subak bichoo kule, “So, ōchēēng'ē ng'oo?” Kuwāl ꞉bichoo kule, “Yēēsu nyēbo Nāāsārēēt.”  
\v 8 Kumwoochi ꞉Yēēsu kule, “Nto yu kāāmwoowook kule anii ꞉nyooto. Yoo ākoo anii ꞉nyēē ōchēēng'ē, kany kubēēchi keey ꞉murēchu āboontē keey.”  
\v 9 Kumwooyē ꞉Yēēsu kuu nyooto kuyityiin ꞉yoo kimwooyē kule māmii ꞉rubiintēēnyii mbo akeenke nyēē mākubot.\x - \xo 18:9 \xt Yoowa. 6:39\x* 
\p  
\v 10 Yooto, kung'us ꞉Bētērō chōōkiit nyēē kiboonto ankuchwen yiititaab taay nyēbo motwooriintēētaab kibkōrōs nyēē wōō. (/Kikēēkuurēē motwooriintoonoo Māālkō.)\x - \xo 18:10 \xt Luuka 22:36, 38\x* 
\v 11 Nteenee kumwoochi ꞉Yēēsu Bētērō kule, “Ibērē ꞉inyiing' tōōs ‑māāchāmē ꞉anii nyalilta nyēē kaakuyeyta ꞉Baaba kule ānyōōru? Ikētyi chōōkiing'uung' kiraaru!”\x - \xo 18:11 \xt Māārkō 10:38; 14:36; Yoowa. 12:27\x* 
\v 12 Kumwoochi ꞉nyēē wōō nyēbo lukēēt biikyii bo lukēēt āk riibiichoo kibo *Kōōtaab Yēyiin kule kunam Yēēsu ankurat. 
\p  
\v 13 Yu kaakunam ꞉bichoo Yēēsu kōōmutyi kurook *Anaas nyoo ki boontēētaab biikooy bo Kayaafa. Kayaafa ꞉nyēē ki kibkōrōs nyēē wōō ām kēnyiinooto.\x - \xo 18:13 \xt Luuka 3:2; Yoowa. 18:24\x* 
\v 14 Ki inee ꞉nyēē kiirwookyinē kāāntōōyikaab Yuutayeek kule kaykay kume ꞉chiito akeenke sukusobcho ꞉biiko.\x - \xo 18:14 \xt Yoowa. 11:49-50\x* 
\s1 Kituuch keey ꞉Bētērō nyēbo taayta 
\r (Mataayo 26:69-70; Māārkō 14:66-68; Luuka 22:55-57) 
\p  
\v 15 Yooto koonaamaat ꞉Simōōni Bētērō ākoo rubiintēēt ake, Yēēsu. /Kiinkētoot rubiintoonoo ake ām wōlēē kimii ꞉chiichoo wōō bo kōrōs. Kunyoo, kiiwut ꞉inee kayaata.  
\v 16 Nteenee king'ētunēē ꞉Bētērō saang' yēbo oreetaab tuuytaab kayaata. Kiiyeey lēt ꞉rubiintoonoo ānkumwoochi chēēbto nyēē kiriibē oreet kule koomut Bētērō kuchō āriit.\x - \xo 18:16 \xt Māārkō 14:54\x* 
\v 17 Kumwoochi ꞉chēēboo Bētērō ām yooto bo oraanaa kule, “Inyiing' oob ꞉rubiintēēt ake nyēbo chiichi?” Kulē ꞉Bētērō, “Ābēērē keey!”  
\v 18 Kikaytit ꞉kwēēmowuunooto ānkimii ꞉riibiik alake ākoo motwoorik alak chēbo kayaata kuywēē āng'oong'tiit kukēēyyoong'iis. Kiwokōōyyoonyēē ꞉nkinee Bētērō yooto ānkuyu āng'oong'tiinoo. 
\s1 Kiteebee ꞉Anaas Yēēsu ng'aleek 
\p  
\v 19 Yooto kulēēnchi *꞉kibkōrōs nyēē wōō\f + \fr 18:19 \ft Kasee Luuka 3:2. /Kitākēēkuurē Anaas kule kibkōrōs nyēē wōō ānkoo ki Kayaafa ꞉nyēē kimii yiisyēēt yooto.\f* Yēēsu, “Mwoowoo baa kurubta keey rubiikuuk āk kāānēētiisyēēng'uung'.”  
\v 20 Kumwoochi ꞉Yēēsu kule, “Kyāāmwoowu ng'aleechu kukas ꞉chii ake tukul. Māmii ꞉kiy nyēē kyaawuny ām kāānēētiisyēēnyuu. Kyaaneet biiko ām kooriikaab saayeet āk *Kōōtaab Yēyiin wōlēē kiiruruukyinē keey ꞉Yuutayeek tukul.\x - \xo 18:20 \xt Mat. 4:23; Māārkō 14:49; Yoowa. 7:14, 26; 6:59; Yēyuut. 26:26\x* 
\v 21 Itēēbēēnoo nyēbo nee? Iteebee biiko choo kikāsē kiyēē kyāāmwooyē. Kubooyiit man, inkēt ꞉bichoo kiyēē kyaamwaay.” 
\p  
\v 22 Koorabaach ꞉riibiintēēt kumwoochinē kule, “Ing'āloolē kuu nyooto ām taayeetaab *kibkōrōs nyēē wōō?”\x - \xo 18:22 \xt Yoowa. 19:3; Yēyuut. 23:2\x* 
\v 23 Kulēēnchi ꞉Yēēsu, “Yoo ākoo mii ꞉kiyēē kaamwaay nyēē miyaat imwoowu. Nto yoo ākoo bo man ii, irābookyoo nee?”  
\v 24 Kumwooy ꞉Anaas kule /kiimut Yēēsu kurataat ākoy kaab Kayaafa, kibkōrōs nyoo wōō. 
\s1 Kituuch keey ꞉Bētērō nyēbo āyēēng' āk sōmōk 
\r (Mataayo 26:71-75; Māārkō 14:69-72; Luuka 22:58-62) 
\p  
\v 25 Kumii ꞉Bētērō kuywēē mayaa, /keeteebee kule, “Inyiing' oob rubiintēēt ake nyēbo chiichiin?” Kutuuch keey ꞉Bētērō kule, “Ābēērē keey.”  
\v 26 Kimii ꞉chiito ake nyēē ki motwooriintēētaab kibkōrōs nyēē wōō. Kibo ꞉chiichooto areetaab muroonoo kichwēnē ꞉Bētērō yiitit. Kuteebee ꞉motwooriintoonoo Bētērō kule, “So, mā inyiing' ꞉nyoo kēēboontē keey Yēēsu ām mbaraanaa?”\x - \xo 18:26 \xt Yoowa. 18:10\x* 
\v 27 Kulē ꞉Bētērō subak, “Ābēērē keey.” Kooturkuuch ꞉kirkōōnkiit yooto bakeenke. 
\s1 Kiisimchi ꞉kāāntōōyikaab Yuutayeek Bilaato kule kubakach Yēēsu 
\r (Mataayo 27:1-2, 11-31; Māārkō 15:1-20; Luuka 23:1-5, 13-25) 
\p  
\v 28 Yu kāyyēēkunēē /kiimuustee Yēēsu kaab *Kayaafa, /ānkiirēkēērchi bāytooyiintēēt nyēbo kōōrēētaab Rooma. /Kikēēkuurēē bāytooyiintoonoo *Bilaato. Manaacham ꞉kāāntōōyichoo bo Yuutayeek kōōwut kaytaab bāytooyiintoonoo bo Rooma, kuriib tiliilinng'waa sukutas taay āk *Saakweetaab Keeytaayeet.  
\v 29 Kunyoo, kuchuyta ꞉Bilaato saang' sukung'āloolchi kāāntōōyichoo. Kuteebee kule, “Nee ꞉nyēē koleel ꞉chiichi?”  
\v 30 Kuwāl ꞉bichoo kule, “Nto kamaleelaat nto kāmākiimutuung'.”  
\v 31 Kumwoochi ꞉Bilaato bichoo kule, “Bōōkuumu ꞉akweek nkityō kurubta keey kiruutēkwook.” Kulē, “Ntēē ‑/mākēēchāmwēēch kēētilchi chii meet.”  
\v 32 Kiyityiin ām kēēliitēnyi, ꞉kiyoo kimwooyē ꞉Yēēsu kurubta keey āk wōlēē kimakumeeta.\x - \xo 18:32 \xt Mat. 20:19; Yoowa. 3:14; 8:28; 12:32-33\x* 
\p  
\v 33 Yooto, kooyeey ꞉Bilaato kō. Kukuur Yēēsu ankuteebee kule, “Inyiing' ꞉bāytooyiintēētaab Yuutayeek?”  
\v 34 Kuwālchi ꞉Yēēsu kule, “Wōlēē isōōtitooy ꞉inyiing' nkit nto wōlēē mwooytoowuung' ꞉biiko?”  
\v 35 Kuwālchi ꞉Bilaato Yēēsu kule, “Yoo 'keekas, āyēku ꞉anii Yuutāyiin sōō? Māku biikwook āk mbo kibkōrōs ꞉chēē kākwēruung' ichōō wōli āmiitē. Kiy nee nyēē 'kweeyey ꞉inyiing'?”  
\v 36 Yooto, kumwooy ꞉Yēēsu kule, “Mābo ꞉bāytooyiisyēēnyuu kōōrooni. Nto kābo kōōrooni, nto kookwaam ꞉rubiikyuu booryēēt kuyeeta simanama ꞉kāāntōōyichoo bo Yuutayeek. Māchōōnēē ꞉bāytooyiisyēēnyuu kōōrooni!”\x - \xo 18:36 \xt Yoowa. 6:15\x* 
\v 37 Kuteebee ꞉Bilaato Yēēsu kule, “Kunyi ākoo iyēku sōō, bāytooyiin?” Kulēēnchi ꞉Yēēsu, “Inyiing' ꞉nyēē 'keemwaay. /Kikēēsicho kule chaaneet biiko ng'ālyoontēētaab man nyēbo Yēyiin. Kiyooto ꞉nyēē kiyeya sāāchōō kōōrooni. Chii nyēbo man kukāswoo.”\x - \xo 18:37 \xt Yoowa. 3:32-33; 8:47; 19:12; 1Tēm. 6:13; 1Yoowa. 4:6\x* 
\v 38 Kuteeb ꞉Bilaato kule, “Manta ꞉nee?” 
\p Yooto, kung'eet ꞉Bilaato ānkuwo saang' subak wōlēē kimii ꞉Yuutayeechaa ānkumwoochi kule, “Lēyyē, ntēē ‑māākāsē lēēlis nyēē boonto ꞉chiichi!  
\v 39 Nteenee kurubta keey ākoo ātēbuutēkwook, kwāātyooktoowook kwaak kibratyaa akeenke ām kēnyiit yoo ōmiitē saakweeng'woong' bo Keeytaayeet. Ara ōmāchē ātyooktoowook bāytooyiintooni bo Yuutayeek?”  
\v 40 Kubōloobōlchi ꞉bichoo barak kule, “Ityaakte Baraaba.” /Kikikeenam Baraaba /ankeerat kuuyu ki ꞉chii nyēē ki kāwōōtyoo. 
\c 19  
\p  
\v 1 Yooto nanyuun kōōkooyto *꞉Bilaato Yēēsu /kēēbirsēēt.  
\v 2 Kitaay ꞉biikaab lukēēt nkwaatyeetaab kātook kookerkeeyee nyoo bo bāytooyiisyēēt ānkōōlookyi mētitaab Yēēsu. Kōōlookyi subak sireet nyēē arraa kookerkeeyee nyoo bo bāytooyiisyēēt.\fig Nkwaatyeetaab kātōōk|src="lb00321b.tif" size="col" ref="19:2" \fig* 
\v 3 Yu kāākuyityo, kōōliichi keey ꞉bichoo bo lukēēt Yēēsu sukumwoochinē kule, “Kimkim, bāytooyiintēētaab Yuutayeek!” Kimwoochinē kuu nyooto ānkōōrāboochē. 
\p  
\v 4 Kiwo ꞉Bilaato saang' subak wōloo kimii ꞉Yuutayeechaa ānkumwoochi kule, “+Māākwēryoonu chiichi kuchō saang', sōōnkēt kule māmii ꞉kiy nyēē miyaat nyēē ākāsē kule koyey.”\x - \xo 19:4 \xt Luuka 23:4; Yoowa. 18:38\x* 
\v 5 /Kēēkwēryoon Yēēsu kuchō saang' wōlēē kimii ꞉bichoo. /Kikiilookyi nkwaatyaanaa bo kātook mēt āk siraanaa ki arraa. Kumwoochi ꞉Bilaato bichoo kule, “Ong'nyi chiing'woong'.”  
\v 6 Yu kakas ꞉mbo kibkōrōs chēē wōōyēch āk riibiikaab *Kōōtaab Yēyiin Yēēsu, kubōloobōl kule, “Obakach! Ōkwērtoochi *murtooywoontēēt. Obakach.” Kutay ꞉Bilaato. Kimwoochi kule, “Obeete ꞉akweek nkit bōōkwērtoochi murtooywoontēēt. ‑Māākāsē ꞉anii kiy nyēē miyaat nyēē kookuyey ꞉chiichi.”\x - \xo 19:6 \xt Yoowa. 18:31\x* 
\v 7 Kōōkiimchi ꞉Yuutayeechaa kumwooyē kule, “Kikuur keey ꞉chiichi kule inee ku Lakwataab Yēyiin, ng'ālyoo nyēē mwooyē ꞉kiruutēkyoo kule nyoolchinē chii nyēē kayey kuu nyoo kume.”\x - \xo 19:7 \xt Laawi. 24:16; Māārkō 14:61-64; Yoowa. 5:18\x* 
\p  
\v 8 Kiinyokoorta ꞉yooto Bilaato miisin.  
\v 9 Kuketita Yēēsu kuwo kō ankuteebee kule, “Ibooyē ānō ꞉inyiing'?” Kusiisyi keey ꞉Yēēsu.\x - \xo 19:9 \xt Māārkō 14:60-61; 15:5\x* 
\v 10 Kumwoochi ꞉Bilaato Yēēsu kule, “‑Mēēmāchē ing'āloolwoo? ‑Mēēnkētē kule āboontē kāāmuukēywēēk atyaaktiing' nto āmwoochi biikyuu bo lukēēt kubākākyiing' murtooywoontēēt?”  
\v 11 Kuwālchi ꞉Yēēsu kule, “Kāmēēboontē kāāmuukēy ibakachaa nto kāmānāākōōning' ꞉Yēyiin. Kunyoo, chiito nyēē kēēyokoowoo āchōō wōlēē imiitē ꞉nyēē leelaat kusiiring'.”  
\v 12 Yooto, kusyeem ꞉Bilaato kēēlto nyēē keetyaaktee Yēēsu nteenee kubōloobōl ꞉biiko kule, “Yoo 'keetyaakte chiichoo, kōōbooru kule ‑mēēkāsyiintōōsii āk bāytooyiintēēt nyēē wōō. Chii nyēē yēyē keey kule inee bāytooyiintēēt kukwiilē bāytooyiintoonoo.”\x - \xo 19:12 \xt Luuka 23:2; Yoowa. 18:37; Yēyuut. 17:7\x* 
\p  
\v 13 Yu kakas ꞉Bilaato ng'aleechaa, kumwoochi biikyii bo lukēēt kukwēryoot Yēēsu saang' subak ānkōōbuurēē ng'echereenyii nyēē irwoochēē ām yēē /kikēēkuurēē Rwaanteet Komos. (Ām kuutiitaab Yuutayeek /kēēkuurē kule ‘Kabaata.’)  
\v 14 Kimii ꞉taman āk āyēēng' nyēbo kōrrōōn.\f + \fr 19:14 \ft Kimēēmuuchāktōōs ꞉yuutēyu kuyēk asiistaab lo nyēbo bēēt kuuyu /kikēēkwērtoochinē Yēēsu murtooywoontēēt kumii ꞉asiista sōmōk ām wōlēē mwooytooy ꞉siriik alake chēbo kitaabuunekaab lōkōōywēk chēē kāroomēch. Kiyēyiisyēē ꞉Yoowaana kāāyiitiisyēētaab āsiiswēk kurubē nyēbo Rooma. Asiistaab taman āk āyēēng' ām acheek ku nyēbo lo ām icheek.\f* Ki bēsyēētaab chōbātēētaab Sabaato ꞉nyooto kutāsē taay *꞉Saakweetaab Keeytaayeet. Yooto kumwoochi ꞉Bilaato bichoo kule, “Ong'nyoo bāytooyiintēēng'woong'.”\x - \xo 19:14 \xt Māārkō 15:42; Luuka 23:54; Yoowa. 19:31, 42\x* 
\v 15 Nteenee kubōloobōl ꞉bichoo subak kumwooyē kule, “Owaang'te, obakach, obakach.” Kuteebee ꞉Bilaato bichooto kule, “Ākwērtoochi bāytooyiintēēng'woong' murtooywoontēēt?” Kulē ꞉mbo kibkōrōs chēē wōōyēch, “Bāytooyiintēēnyoo acheek ku nyoo bo Rooma nkit āmāmiitē ꞉ake!”  
\v 16 Yooto kōōyokoochi ꞉Bilaato bichoo Yēēsu, /subokēēbākākyi murtooywoontēēt. 
\s1 /Kikēēkwērtoochi Yēēsu murtooywoontēēt 
\r (Mataayo 27:32-44; Māārkō 15:21-32; Luuka 23:26-43) 
\p  
\v 17 Yooto nanyuun, /kēēriiboot Yēēsu. /Kikēēkērchi koong' Yēēsu kukalab murtooywoontēēt, /ankeebeeta ākoy yēēt ake yēē /kikēēkuurēē ‘Rōkyēētaab mēt’. (Ām kuutiitaab Yuutayeek /kikēēkuurē kule ‘Kolkoota’.)  
\v 18 /Kibokēēkwērtoochi Yēēsu murtooywoontēēt. /Kikēēkwērtoochi nkicheek sāsiik alak āyēēng' murtooywōōsyēkwaa ānkiiyyoong'tēē ake āwutaab taay nyēbo Yēēsu nto nyiin ake kiiyyoong'tēē nyēbo kaataam.  
\v 19 Kimwooy ꞉Bilaato kule /kēēsirchi ng'aleek baawuut /ānkēēkwērtoochi baawuunaa murtooywoontēētaab Yēēsu yoo bo barak. Kimwooyē kule: YĒĒSU ꞉NYĒBO NĀĀSĀRĒĒT BĀYTOOYIINTĒĒTAAB YUUTAYEEK.  
\v 20 /Kikeesiree ng'aleechaa kuutuweek sōmōk. Kuutiit nyēbo Yuutayeek, nyēbo biikaab Rooma āk nyēbo Kirikiik. Kisuman ꞉biiko chēē chaang' ng'aleechaa kuuyu kilēēkitēē Yēērusālēēm ꞉yooto /kikēēkwērtoochinē Yēēsu.  
\v 21 Kimwoochi ꞉mbo kibkōrōs chēē wōōyēch Bilaato kule, “‑/Makeesir kule ‘Bāytooyiintēētaab Yuutayeek’ nteenee /keesir kule ‘Chiichi nkit ꞉nyēē kikuur keey kule inee bāytooyiintēētaab Yuutayeek’.”  
\v 22 Kulē ꞉Bilaato, “Kiyēē kaasir, kukaasir!” 
\p  
\v 23 Yu kāākukwērtoochi ꞉biikaab lukēēt Yēēsu murtooywoontēēt, kubchēchi keey sirookaab Yēēsu chuut ang'wan. Nteenee kibakaakta sireet nyoo kibo āriit nyēē ki ankeet akeenke.  
\v 24 Nto yityo, kumwoochi keey kule, “‑Mookany keekereer siraani. Kaykay /keebar *sēkēēryēēt sukutook kule ng'oo ꞉nyēē mākuchurtoochi.” Kiyityiin ꞉yooto āk yoo /kikeesir ām siruutēk kule, “Kibchēchiin sirookyuu ānkubārchi kābuutiinyuu sēkēēryēēt sukōōnkēt chiito nyēē mākuyib.”\x † \xo 19:24 \xt Tyēēn. 22:18\x* 
\p Kumii ꞉bichoo bo lukēēt kumooytōōs siroochoo bo Yēēsu,  
\v 25 kimii ꞉kaametiitaab Yēēsu kēēyyoonyēē yēē kilēēkitēē murtooywoontēēt ānkiboonto keey cheebkaamet. Kimii ꞉nkinee Maaryaa cheebyoosyeetaab Kilooba ākoo Maaryaa nyēbo *kiriinkēētaab Maktaala.\x - \xo 19:25 \xt Māārkō 15:40-41; Luuka 8:2-3\x* 
\v 26 Kuweech keey ꞉Yēēsu kukas kaamet ankukas subak rubiintēēnyii nyoo kichāmē ānkumwoochi kaamet kule, “Moomo, wēring'uung' ꞉nyoo.”\x - \xo 19:26 \xt Yoowa. 13:23\x* 
\v 27 Kumwoochi nkinee rubiintoonoo kule, “Murooni, koomēt ꞉nyoo.” Kung'eetee yooto kiwokōōbuurto keey ꞉rubiintoonoo cheebyoosyaanaa. 
\s1 Kime ꞉Yēēsu 
\r (Mataayo 27:45-56; Māārkō 15:33-41; Luuka 23:44-49) 
\p  
\v 28 Kōōnkēt ꞉Yēēsu kule kikiikoowaany kiy ake tukul nyoo kimākyinē ꞉Yēyiin kule chokuyey. Yooto, kumwooy kule, “Kaakwaama ꞉melelta.” Kiityiich ꞉yooto subak siruutyēēt ake.  
\v 29 Kimii yooto ꞉kiy nyēē kimii *꞉tifaayiik chēē tāytāy. Kunyoo /keenam kiroonkuryēēt /ankiiluumta tifaayiichaa, nto yityo /kēēnoonkuchi kēētit ake /ānkiiyokooyto kutiiny kuutiinyii.\x - \xo 19:29 \xt Tyēēn. 22:15; 69:21\x* 
\v 30 Yu kachuuchun ꞉Yēēsu tifaayiichaa, kumwooy kule, “Kaawaany.” Yooto nanyuun, kurankach ꞉kaatit ankung'et. 
\p  
\v 31 Ki bēsyēēt nyooto nyēē /kikēēyēytēē keey kubo bēsyēēt nyēē wōō bo *Sabaato. Kunyoo, kimāmāchē ꞉kāāntōōyikaab Yuutayeek kule kōōkārtootākiis ꞉bichoo ām murtooywōōsyēchoo ākoy bēsyēētaab Sabaato. Yooto kusoom ꞉kāāntōōyichoo Bilaato kumwaayta /kyiiri kērēēnkōōkaab bichoo sukubēk areet akeenke /ānkiirēēk ām murtooywōōsyēchoo.\x - \xo 19:31 \xt Kiruu. 21:22-23\x* 
\v 32 Yooto kuba ꞉biikaab lukēēt ānkwiiri kērēēnkōōkaab chiitaab taayta āk chēbo nyiin ake, choo /kikēēkwērtoochinē murtooywōōsyēk āk Yēēsu.  
\v 33 Nteenee yu kāyityi ꞉bichoo Yēēsu ankukas kule kaakume, mānāā-iri kērēēnkōōk.  
\v 34 Kunam ꞉chiito ake nyēbo lukēēt ng'otinyii ānkubusuyēē Yēēsu mooyēēt komos. Kikwaanee yooto ꞉korotiik āk bēēko.\x - \xo 19:34 \xt 1Yoowa. 5:6\x* 
\p  
\v 35 Chiito nyēē rāru ng'aleechu, ku ꞉nyēē kikāsē kuyēyāktōōs ānkōōnkētē kule bo man. Rāru ng'aleechu sukung'eet ochamte ꞉nkakweek.\x - \xo 19:35 \xt Yoowa. 21:24\x* 
\v 36 Kiyey ꞉yooto kuyityiin ꞉siruutyēēt nyoo mwooyē kule, “Māmii ꞉koowēēnyii mbo akeenke nyēē +/mākēē-iri.”\x † \xo 19:36 \xt Chuy. 12:46\x*\x - \xo 19:36 \xt Kāāyiit. 9:12\x* 
\v 37 Kiyityiin subak ām siruutēkaab Yēyiin ꞉yēē mwooyē kule, “Makukas ꞉biiko chiichi /kākēēbusuy.”\x † \xo 19:37 \xt Sekaryaa 12:10\x*\x - \xo 19:37 \xt Tyēēn. 22:16; Ng'oong'. 1:7\x* 
\s1 Wōlēē /kikeemuyta Yēēsu 
\r (Mataayo 27:57-61; Māārkō 15:42-47; Luuka 23:50-56) 
\p  
\v 38 Kimii ꞉chiito ake nyēē /kikēēkuurēē ꞉Yōōsēēf nyēbo Arimataaya. Ānkoo ki rubiintēētaab Yēēsu ꞉chiichoo, kiiyēēlē keey kōōywēyē kāāntōōyikaab Yuutayeek. Kiwokusoom ꞉chiichoo Bilaato kuchāmchi kuyib muustaab Yēēsu. Kuchāmchi ꞉Bilaato wokōōnēm muustaab Yēēsu.\x - \xo 19:38 \xt Yoowa. 9:22\x* 
\v 39 Kiwēēto keey Nikōtēēmō nyoo kichokukāsē Yēēsu kwēēmowuut ake. Kikinamaat ꞉Nikōtēēmō tukuuk chēē boong'u nyēē anyiny chēē kiyitē kiilōōnik sosom.\x - \xo 19:39 \xt Yoowa. 3:1\x* 
\v 40 Kibeeta ꞉bichoo āyēēnku ankeet ankuratee muustaab Yēēsu kumii ꞉tukuuchoo boong'u nyēē anyiny, kurub kuu wōloo kiyēytooy ꞉Yuutayeek yoo /kēēmuyē chiito.\x - \xo 19:40 \xt Yoowa. 11:44\x* 
\v 41 Kimii ꞉kochonkeet nyēē /kikēēmuchinē biiko yooto /kikēēbākākyinē Yēēsu nyēē /kimānāākēēmuchi chii.  
\v 42 /Kikēēmuchi Yēēsu kochonkaanaata kuuyu kilēēkitēē yooto /kēēsārchinē simānyōōryo āk bēsyēētaab *Sabaato nyēē kimii kuyitu. 
\c 20  
\s1 King'eetee ꞉Yēēsu meet 
\r (Mataayo 28:1-10; Māārkō 16:1-11; Luuka 24:1-12) 
\p  
\v 1 Ām bēsyēētaab taayta, nyēē kirubē bēsyēētaab *Sabaato, kumusta ꞉Maaryaa nyēbo Maktaala kukēērir ꞉kōōrēēt ānkuwo ākoy kochonkaanaa. Bērē kulē, /kikiikēēwunukto rwaantaanaa /kikikeekeree kurkeetaab kochonkaanaa.  
\v 2 Yu kakas kule kimāmii ꞉muustaab Yēēsu yooto, kooyeey areet akeenke. Kiwokunyōōr Simōōni Bētērō ākoo rubiintoonoo kichāmē ꞉Yēēsu ānkumwoochi kule, “Tōōbērē ꞉akweek, /kōōkēēyib muustaab Mokoryoontēēt ām kochong' āmākiinkētē wōlēē /kōkēēyib.”\x - \xo 20:2 \xt Yoowa. 13:23\x* 
\v 3 Yooto kulabat ꞉Bētērō āk rubiintoonoo ake kutākyi keey kochonkaanaa.  
\v 4 Koong'weentee ꞉rubiintēēt nyiin ake Bētērō ānkuyēk nyēbo taay kuyit kochong'.  
\v 5 Yu kayit yooto kuyim, nto bērē kulē, kukāsyi kochong' ankaanaa /kikikeeratee Yēēsu, nteenee mānāākōōwut kochong'.  
\v 6 Kuyitu ꞉Bētērō ānkuchokukēēytooy ākoy kochong'. Yooto, kukas ꞉nkinee ankaanaa āmāmii ꞉bōōrto.  
\v 7 Kikas mbo ankeet nyoo /kikikeeratee mētitaab Yēēsu kukakyaaruny ānkiikoochi komos yēē kimālēēkitēē ꞉nyiin ake.\x - \xo 20:7 \xt Yoowa. 19:40; 11:44\x* 
\v 8 Kuwo kochong' ꞉nkinee rubiintoonoo kisimkuyitu yooto. Kukas ankoosyechaa ānkōōyēnchi kule ākoo man kaakung'eetee ꞉Yēēsu meet.  
\v 9 (Ākoy yooto kitoombo kōōnkēt ꞉bichoo kiy ām yoo kimwooyē ꞉siruutēk kule makung'eetee ꞉Yēēsu meet.)\x - \xo 20:9 \xt Luuka 24:46; Yoowa. 2:22; 1Kōōr. 15:4\x* 
\v 10 Yu kāākuyityo, kooyeey ꞉rubiichoo kaa. 
\p  
\v 11 Nteenee kikiikooyeey ꞉Maaryaa ākoy kochong' ānkimii kēēyyo saang' kuriirē ānkuyimē kōōkōōytooy kochong'.  
\v 12 Nto bērē kulē, kukāsyi malayikaanik āyēēng' kochong' chēē kikiilaach sirook chēē kileelach kule mang'. Kikiibuurēē ꞉ake mētēw ām yoo kimii ꞉muustaab Yēēsu kōōbuurēē ꞉nyiin ake kāābkēēlyē.  
\v 13 Yooto, kuteebee ꞉malayikaanichaa cheebyoosyaanaa kule, “Iriirchinē nee ōō, cheebyoos?” Kulē, “Kaakubeeta ꞉biiko alake Mokoryoontēēnyuu āmāānkētē wōlēē kābokōōkoochi!”  
\v 14 Nto bērē kuweech keey, kukas Yēēsu nyēē kēēyyoonyēē yooto, nteenee kimēēnkētē kule ki inee ꞉nyooto.\x - \xo 20:14 \xt Luuka 24:16; Yoowa. 21:4\x* 
\v 15 Kuteebee ꞉Yēēsu kule, “Iriirchinē nee ōō, cheebyoos? Ānku ng'oo ꞉nyēē imiitē ichēēng'ē?” Kibērē ꞉cheebyoosyaanaa tōōs ki ꞉chiitaab mbareet ꞉nyooto. Yooto, kumwoochi kule, “Boontēēt, yoo ākoo inyiing' nyēē 'kēēnēmu, imwoowu wōlēē kāwēēkoochi siwāāyib.”  
\v 16 Kulēēnchi ꞉Yēēsu, “Maaryaa.” Kiirōōtoot ꞉cheebyoosyaanaa Yēēsu ānkumwooy ām kuutiitaab Yuutayeek kule, “Rābōōni!” (Kerkeey ꞉yooto ākoo yoo /kakeemwa kule ‘Kāānēētiintēēt’.)  
\v 17 Kimwoochi ꞉Yēēsu cheebyoosyaanaa kule, “Keekas ii, chēē, ‑mēēyēētyoo keey, kuuyu tāku toombo āwē Kaab Baaba. Kiyēē +meeyey ku iwē wōlēē mii ꞉rubiikyuu ānkiimwoochi kule, āmiitē āyēēyē wōlēē mii ꞉Baaba nyoo Kwaan nkicheek. Yēyiintēēnyuu ānku Yēyiintēēng'waa nkicheek.”\x - \xo 20:17 \xt Ibu. 2:11\x* 
\v 18 Kuwo ꞉Maaryaa kuu yoo /kākēēmwoochinē ānkumwoochi rubiik kule, “!Kaakas ꞉anii Mokoryoontēēt!” Yooto kumwoochi icheek kiy ake tukul nyoo kāmwoochinē inee ꞉Mokoryoontēēt. 
\s1 Kiiboorchi keey ꞉Yēēsu rubiikyii nyēbo taay 
\p  
\v 19 Nto bēsyoonooto kosolēny, kōōruruuch keey ꞉rubiikaab Yēēsu ankukerta keey kō, kuuyu kitākunyōkōōrēch kāāntōōyikaab Yuutayeek. Kutookunēē ꞉Yēēsu areet akeenke yooto kimii ꞉icheek ānkulēēnchi, “Ōbuurtē kaalyeet.”\x - \xo 20:19 \xt Yoowa. 9:22; 14:27\x* 
\v 20 Nto yityo, kōōboorchi bichoo āwunnyēk wōloo kichutē ꞉musumaariit ākoo mooyēēt komos wōloo /kikēēbusuyē. King'ērēkiis ꞉rubiik miisin yu kēēnkēt kule ākoo ki Yēēsu.\x - \xo 20:20 \xt Yoowa. 15:11\x* 
\v 21 Yooto kumwoochi subak kule, “Ōbuurtē kaalyeet. Kuu yoo kiiyookwoo ꞉Baaba, āyooktook ꞉nkanii.”\x - \xo 20:21 \xt Yoowa. 17:18\x* 
\v 22 Kōōbuusyi rubiichoo muuyēēt kumwoochi kule, “Ōnyōōru Tāmirmiryēētaab Yēyiin.\x - \xo 20:22 \xt Yoowa. 14:16\x* 
\v 23 Yoo kōōnyōōchi biiko kaat ām ng'ōōki nyēē kiikuyey, kunyōōchinē ꞉Yēyiin bichoo kaat, nto yoo kāmōōnyōōchi kaat, ‑/mākēēnyōōchinē kaat.”\x - \xo 20:23 \xt Mat. 16:19\x* 
\s1 Kiiboorchi keey ꞉Yēēsu Toomaas 
\r (Māārkō 16:14; Luuka 24:36-49) 
\p  
\v 24 Kunyōōru ꞉Yēēsu rubiik chuut alak, kimāmii ꞉Toomaas, (nyēē /kikēēkuurē ām kaayneet ake kule Kibsārāmiin).\x - \xo 20:24 \xt Yoowa. 11:16; 14:5; 20:26-28; 21:2\x* 
\v 25 Yu kāwokuchō ꞉Toomaas, kumwoochi ꞉rubiik chuut kule, “!Kaakeekas ꞉acheek Mokoryoontēēt.” Nteenee kimwoochi icheek kule, “Ākoy akas yoo /kikiilōōtunēē musumaariinechaa nto āchāmē. Nto subak, ākoy ātiinyēē āwut yoo bo mooyēēnyii komos saacham.” 
\p  
\v 26 Yu kakeeyta ꞉bēsyōōsyēk sisiitu, kōōruruukyi keey ꞉rubiichoo kōyoo kikaayi kuboonto keey Toomaas. Ānkoo kikērootiin ꞉kurkootik /kibokiiyiinēē kāākōōyyoonyēē ꞉Yēēsu yooto. Kimwoochi kule, “Ōbuurtē kaalyeet.”  
\v 27 Nto mii yoo kuwēēkyi keey Toomaas ānkumwoochi kule, “Toomaas, chēētiinyēē moorineeng'uung' āwunnyēk ānkiitiinyēē mooyēēnyuu komos āwung'uung'. ‑Mātēēwiiywiiy nteenee iyēnchi.”  
\v 28 Kumwoochi ꞉Toomaas kule, “Lēyyē, inyiing' ꞉Mokoryoontēēnyuu ānku inyiing' ꞉Yēyiintēēnyuu.”  
\v 29 Kumwoochi ꞉Yēēsu kule, “So, Toomaas, ākoy ikasaa siikaaseenaa keey? Ibēruurootiin kule nee sōō ꞉biich choo ikoosēēnoo keey ānkoo manaakasa!”\x - \xo 20:29 \xt 1Bēt. 1:8\x* 
\s1 Yibu ꞉kāāyēnchinooyēēt soboon 
\p  
\v 30 Kiyey ꞉Yēēsu ng'al alak chēē chaang' chēbo kwōng'uut kuboonto keey rubiikyii. Māsirootiin ꞉ng'aleechaata ām kitaabuuni.\x - \xo 20:30 \xt Yoowa. 2:11; 1:14\x* 
\v 31 Nteenee /kikeesir ng'aleechu, soochamte kule *Kāārārookiintēēt ꞉Yēēsu anku Lakwataab Yēyiin, nyēē yoo kookaasee keey, +mōōnyōōru soboontaab kibchuulyo.\x - \xo 20:31 \xt Yoowa. 1:34; 3:15; 1Yoowa. 5:13\x* 
\c 21  
\s1 Tēkiisyēētaab burburiinēk nyēbo āyēēng' nyēbo kwōng'uut 
\p  
\v 1 Nto mii yoo, kōōboorchi keey ꞉Yēēsu subak rubiikyii alak chēē kimii yoo bo Tōōliilēētaab Tibeerya.\f + \fr 21:1 \ft /Kikēēkuurē subak Tōōliilēētaab Tibeerya kule Tōōliilēētaab Kalilaaya.\f* 
\v 2 Rubiichooto ku: Simōōni nyoo /kikēēkuurēē Bētērō, Toomaas Kibsārāmiin, Nāātānnyēēl nyoo bo Kaana ām Kalilaaya, wērikaab Sebetaayo āk rubiik alak āyēēng'.\x - \xo 21:2 \xt Māārkō 1:19-20; Yoowa. 1:41-42; 20:24; 1:45-46\x* 
\v 3 Kumwoochi ꞉Bētērō chuut kule, “Murēchu, +mawaatechaate ꞉anii burburiinēk.” Kulē ꞉chuut, “Keebeete keey tukul.” Yooto kulaany ꞉bichoo mwēēnkēēt ānkubokutēkiis. Nteenee manaanam kiy kwēēmowuunooto. 
\p  
\v 4 Nto yu mākumwook ꞉asiista, kimii ꞉Yēēsu kēēyyoonyēē sakaramteet, nteenee kimēēnkētē ꞉rubiik kule ki inee ꞉nyooto.\x - \xo 21:4 \xt Luuka 24:16; Yoowa. 20:14\x* 
\v 5 Yooto kukuurchi ꞉Yēēsu bichoo kule, “Wērikēy, manoonam burburyoo?” Kuwāl ꞉chuut kule, “Wooneet!”  
\v 6 Kumwoochi ꞉Yēēsu kule, “Ōwiirchi nēētiit kusyeb āwutaab taay nyēbo mwēēnkēēt. +Moonamee yooto burburiinēk.” Yooto kuwiirchi ꞉bichoo nēētiit tōōliil. Nto bērē kōōchuut, kimēētākōōmuuchē kuuyu kikiikunam burburiinēk chēē chaang' miisin.\x - \xo 21:6 \xt Luuka 5:4-7\x* 
\v 7-8 Yooto, kumwoochi ꞉rubiintoonoo kichāmē ꞉Yēēsu Bētērō kule, “Mokoryoontēēt ꞉nyooto!” Kusirinyē ꞉Bētērō sireenyii bakeenke ankumootee keey kābuutiit ānkōōroonchinē tōōliil sukuriiboot nēētiit. Kimā lōō ꞉yooto ām sakaramteet nteenee kimāchē kuyitē miitaanik bokol akeenke.\f + \fr 21:7-8 \ft Imuuchāktōōs kōōbooru ꞉yuutēyu kule kimā chaang' bēēko.\f* /Kikiirēētoot mwēēnkēēt ākoy sakaramteet kōōchuutootē nēētiit nyēē kikinyiy ꞉burburiinēk.\x - \xo 21:7-8 \xt Mat. 14:29; Yoowa. 13:23\x* 
\v 9 Yu kāng'ēētyēē ꞉bichoo tōōliil, kukas āng'oong'tiit nyēē king'āsyānē. Kimii ꞉mukaatiinek yooto ākoo burburyoontēēt nyēē kiwaatanaat.  
\v 10 Kumwoochi ꞉Yēēsu bichoo kule, “Ōyibu baa, burburiinēchoo alak choo kātōōnāmē.”  
\v 11 Kōōchuutoon ꞉Bētērō nēētiinoo kikiikunyiy ꞉burburiinēk chēē wōōyēch ākoy sakaramteet. Kiyitē ꞉burburiinēchoo bokol akeenke āk konom āk sōmōk. Ānkoo ki chaang' ꞉burburiinēchoo nyēē tyaa, mānāāng'ēti nēētiit.  
\v 12 Kumwoochi ꞉Yēēsu rubiichoo kule, “Boochur kuut.” Kisēw ꞉rubiik kule ki Mokoryoontēēt. Kinyōkōriitu kuteebee kule inee ku ng'oo.  
\v 13 Yu kāākōōbuur, kōōnēm ꞉Yēēsu mukaatiinek āk burburyoontoonoo ānkubchēchinoot rubiichooto.\x - \xo 21:13 \xt Māārkō 6:41; 8:6; Yoowa. 6:11\x* 
\p  
\v 14 Nyēbo sōmōk ꞉nyiitēnyi kōōboorchinē keey ꞉Yēēsu rubiikyii kuchakee yoo king'ēētēē meet. 
\s1 Kikuur ꞉Yēēsu Bētērō subak kurub inee 
\p  
\v 15 Yu kāākwoomiis, kuwēēto ꞉Yēēsu Bētērō komos\f + \fr 21:15 \ft I-ārōōru ꞉kērēywoontēētaab tibtēm yuutēyu nyēē karaam.\f* ankuteebee kule, “Simōōni araab Yoowaana, ichāmoo ꞉inyiing' man kusiir wōlēē chāmtoo ꞉chuut?” Kuwālchi ꞉Simōōni Yēēsu kule, “Inkēt ꞉inyiing' ōō, Mokoryoontēēt kule āchāmiing' ꞉anii.” Kumwoochi ꞉Yēēsu kule, “Ikēēmē kuuchiikyuu.”  
\v 16 Kumwoochi ꞉Yēēsu Bētērō nyēbo āyēēng' kule, “Simōōni araab Yoowaana, ichāmoo ꞉inyiing' man?” Kuwālchi ꞉Bētērō kule, “Inkēt ꞉inyiing' ōō, Mokoryoontēēt kule āchāmiing' ꞉anii.” Kumwoochi ꞉Yēēsu kule, “Iriib kēēchiirēkyuu.”  
\v 17 Kumwoochi ꞉Yēēsu subak Bētērō nyēbo sōmōk kule, “Simōōni araab Yoowaana, ichāmoo ꞉inyiing'?” Yooto kung'woonchi ꞉Bētērō kuuyu kateeb ꞉Yēēsu areet sōmōk kule, “Ichāmoo ꞉inyiing'?” Kiwālchi ꞉Bētērō Yēēsu kule, “Mokoryoontēēt, nto yu inkētē ꞉inyiing' kiy ake tukul. Inkētē kule āchāmiing' ꞉anii.” Kuwālchi ꞉Yēēsu kule, “I-ake kēēchiirēkyuu.\x - \xo 21:17 \xt Mat. 26:33-35; Yoowa. 13:37-38; Yēyuut. 20:28; 1Bēt. 5:2\x* 
\v 18 !Kāāmwoowuung', yoo kiimining', 'kiisirinyē sireeng'uung' ankiimoot keey ānkiiwē wōlēē 'keecham. Nteenee yoo 'keeyoosiitu, +/mākēēkērchiing' koong' itōrōōr āwunnyēk, kusiring'uung' ꞉chiito ake sireeng'uung' ānkumōōtuung', nto yityo kuyibing' wōlēē ‑mēēmāchē.”\x - \xo 21:18 \xt 2Bēt. 1:14\x* 
\v 19 Kimwooy ꞉Yēēsu kuu nyooto kōōbooru meet nyēē kimākunyōōr ꞉Bētērō sukōōtōrōōrākoy ꞉Yēyiin. Nto mii yoo, kumwoochi ꞉Yēēsu Bētērō kule, “Irubwaa.”\x - \xo 21:19 \xt Yoowa. 13:36\x* 
\s1 Yēēsu ākoo rubiintēēt nyiin ake 
\p  
\v 20 Nto bērē kulē ꞉Bētērō, kumii ꞉rubiintoonoo kichāmē ꞉Yēēsu kuwēētii wōlēē miitē ꞉icheek. Rubiintoonoo nyoo kitiing'tooy keey Yēēsu ām bēsyoonoo /kikyoomiisyē sukutēēbēē Yēēsu kule, “Mokoryoontēēt, ng'oo ꞉nyēē makuchaamtiing'?”\x - \xo 21:20 \xt Yoowa. 13:23\x* 
\v 21 Yooto kuteebee ꞉Bētērō Yēēsu kule, “Mokoryoontēēt, nto murooni?”  
\v 22 Kuwālchi ꞉Yēēsu kule, “Yēētyēēchiing' nee nto kāālē ꞉anii kuminy ꞉murooniitēnyi ākoy bēsyēēt nyēē āchōōnēē ꞉anii? Irubwaa ꞉inyiing' kityō.”  
\v 23 Lētuunoo kuyityi ꞉ng'aleek wōlēē kimii ꞉biikaab Kiriistō, kule ng'aleechaa kimwooyē ꞉Yēēsu kiibooru kule mēēbērē makume ꞉rubiintoonoo kichāmē ꞉Yēēsu. Nteenee mēēbērē kikimwooy ꞉Yēēsu kule māmēē ꞉chiichoo. Kimwooy buch kule, “Yēētyēēchiing' nee nto kāālē ꞉anii kuminy ꞉murooniitēnyi ākoy bēsyēēt nyēē āchōōnēē ꞉anii?” 
\s1 Ng'ālyoo nyēē /kikēētāsyi 
\p  
\v 24 Rubiintooniitēnyi nyoo kimwoowu ng'aleechu, ānku inee ꞉nyi kisirē ng'aleechu. Kiinkētē ꞉acheek kule bo man ꞉kiyēē kimwooy.\x - \xo 21:24 \xt Yoowa. 19:35\x* 
\v 25 Lēyyē, chaang' ꞉ng'aleek miisin chēē kiyey ꞉Yēēsu. Nto /kikikeesir ng'aleechaa tukul, nto kiinyiitē ꞉kitaabuun kōōr kumukuul!\x - \xo 21:25 \xt Yoowa. 20:30\x*