\id 1TI  
\h 1 Tēmētēēwō 
\toc1 Barweetaab Taayta nyēē kisirchi ꞉Bāwulō Tēmētēēwō 
\toc2 1 Tēmētēēwō 
\toc3 1Tēm. 
\mt2 Barweetaab Taayta nyēē kisirchi ꞉Bāwulō 
\mt1 Tēmētēēwō 
\is1 Taayta 
\im \bd Siriintēēt, yēē /kikēēsirē āk wōlēē /kikēēsirēē\bd*: Yu /kābokiityookunēē ꞉Bāwulō kāābrātiisyō ām Rooma ām kwēēnuutaab kēnyiitaab 60-62 KK (kasee Yēyuutēk 28:16 kuwo taay), koonaam ruutooynyii nyēbo ang'wan. Matwekaat ꞉ruutooyi bakeenke ām Biibilyaa. Kibākookyi Tiitō Kērēētē ām baani sukōōyyoonkyi kaniseetaab wōlooto. Kubākookyi Tēmētēēwō wōliin bo Ēfēēsō sukuyēētyēēchi kaniseetaab wōlooto. Kiwo ꞉Bāwulō nkit ākoy Filiibi ām Maketoonnya. Kisirchinēē wōlooto Tēmētēēwō barweenyii nyēbo taay āk nyoo kisirchinē Tiitō. Mātookunoot ꞉kēnyiit nyēē /kikēēsirē barwaani nteenee /kiisōōtyinē kule wuu nyēē ki kēnyiitaab 66 KK. 
\ip \bd Kiyēē mii āriit\bd*: Kiiyiimē ꞉wuuyinwēk chēē tēērchiin kaniseetaab Ēfēēsō. Wuuyinwēchoo ku kiruutēkaab Yuutayeek ānkiyibē kiriisyēētaab tukun kubo saayeet ām kēēlto nyēē kimēēnkētē. Kiisōōtē ꞉Kirikiik kereeryaanto kule miyootēch ꞉tukuuk tukul ām kōōrēēt āk kule kimāchāmtooy ꞉Yēyiin chii ākoy tōōs baateey yoo kāākunyōōr ꞉chii ng'oomnān nyēbo kwōng'uut. Nto subak yoo karub ꞉chii kiruut kuu: /kēēkir āmit alak, tukun chēē /kēēyyēē āk mbo kule mātuuyo ꞉biich choo kiikoomut keey. Kiinach Bāwulō ꞉kāānēētuutēchu kunyoo, kisirchi Tēmētēēwō barwaani kōōkiimēē kule kuyēchinē Yēēsu Kiriistō yiisyēēt ām mooyēēt akeenke. Irwookyinē mbo choorwaaniitēnyinyii tāku āybēēryoo, kurubta keey āk wōlēē /kiintōōchintooy biikaab Kiriistō. 
\ip \bd Kiyēē āmu\bd*: Iwuruurē ꞉kāānēētuutēkaab lembech wōlēē mākuwuuyiit ꞉soboonnyoo. Māchāktōōs kiinkētē ng'aleekaab manta sukung'eet keeyeet keey ankeekerekte kāānēētiisyēētaab lembech āk Buunyoontēēt simāturēēch acheek biikaab Kiriistō ankwaaraanta soboonwēkyoo. 
\c 1  
\s1 Kyoorōōr keey ꞉Bāwulō ānkumākyi Tēmētēēwō bērur 
\p  
\v 1 Anii ku Bāwulō *lēbkēēyiintēētaab Yēēsu Kiriistō kuu wōloo kitōōltoo ꞉Yēyiin nyoo Kāārārookiintēēnyoo kubununēē Yēēsu Kiriistō nyoo kiikēnēē keey. 
\p  
\v 2 Āsiruung', inyiing' Tēmētēēwō nyoo āchāmiing' ānkyāāyēētyēēchiing' icham Yēēsu. Kōōbēruuriing' ꞉Baaba Yēyiin āk Mokoryoontēēnyoo Yēēsu Kiriistō, kuriireeniing' ānkukōōning' kaalyeet.\x - \xo 1:2 \xt 1Kōōr. 4:17; 1Tēēs. 2:11; Tiitō 1:4\x* 
\s1 Iriibēē keey kāānēētik choo mātinyē manta 
\r (1 Tēmētēēwō 4:1-7; Tiitō 1:10-11; 3:8-11) 
\p  
\v 3 Kuu yoo kyāāmwoowuung', āmiitē āwēētii Maketoonnya, māchāktōōs ibuur Ēfēēsō sukung'eet ibōlchi biiko alak kusaanee keey kōōnēētē tukuuk chēē mābo man.  
\v 4 Kusaan kōōbootyinē āsiiswēk kurāru tyoonkōōchoy chēē mābo laat āk kutētu kooynōōy chēbo Yuutayeek chēbo kēny, kuuyu yibu ꞉ng'aleechaa kwiilat āk wookuut, yoo /kātākēēyēchinē Yēyiin yiisyēēt ām manta.\x - \xo 1:4 \xt 1Tēm. 4:7; 2Tēm. 4:4; Tiitō 1:14; 3:9\x* 
\v 5 Kiyēē burē siibōlchi bichu ku kule kunyōōr chamateet kubununēē mooyēēt nyēē lēēl ankuyey kiyēē inkētē kule bo man ankookaasee keey Yēyiin.\x - \xo 1:5 \xt Room. 12:9; 1Tēm. 1:19; 2Tēm. 1:3; 2:22; Tiitō 1:15\x* 
\v 6 Kiikuchuunnyēē ꞉alake kookaasee keey Yēyiin ānkuyēēlchi ng'al buch chēē mābo man.\x - \xo 1:6 \xt 1Tēm. 6:4, 20; Tiitō 1:10\x* 
\v 7 Bērē ꞉bichoo nto yēk kāānēētikaab kiruutēk nteenee ‑mēēnkētē kiyēē ng'āloolēē nto mbo kiyēē ikiilchinē keey kurāru.\x - \xo 1:7 \xt 1Tēm. 4:1-10; 6:3-5, 20-21; 2Tēm. 2:16-18, 23-26; Tiitō 1:10-16; 3:9-11\x* 
\p  
\v 8 Kiinkētē kule kāroomēch ꞉kiruutēk, yoo kāyēyiisyēē ꞉chiito ām kēēlto nyēē karaam.\x - \xo 1:8 \xt Room. 7:12\x* 
\v 9 Māchāksē ꞉chii kōōnkētē kule mēēbērē /kikēēyēyē kiruutēk kubo biich chēē churtootiin, nteenee /kikēēyēyē kubo biiko chēē mā churtootiin āk choo māchāmē /keebayta. Bo subak ꞉kiruutēk biiko choo ‑mēēywēyē Yēyiin, choo choolwookēnootiin, choo mā tiliilēch āk choo āwēēsēch. Bo subak ꞉kiruutēk biiko choo rumē sikiikwaa āk choo bākākiisyootē,  
\v 10 choo mārtooy, choo sikōrē keey, āk choo chōōrē biiko. Bo choo ibērbēēriisyē āk choo mōlōlchinē biich ng'al āk kiy ake tukul nyoo mārubtooy keey kāānēētuutēkaab man.\x - \xo 1:10 \xt Kala. 3:19; 5:19-21\x*\x - \xo 1:10 \xt 1Tēm. 6:3; 2Tēm. 1:13; 4:2-3; Tiitō 1:9; 2:1, 7-8\x* 
\v 11 Miitē ꞉kāānēētuutēchoo wōlēē bo lōkōōywēk chēē kāroomēch choo /kikiitōōrwoo kule a-amte. Yēyiin nyoo boonto lēbkēēyyēēt ānkōōtōrōōroot ꞉nyēē kikōōnoo lōkōōywēchoo kāroomēch. 
\s1 Wōō ꞉chamateetaab Yēyiin ām wōlēē mii ꞉biiko 
\p  
\v 12-13 Ābirchinē Mokoryoontēēnyoo Yēēsu Kiriistō kōōnkōy nyoo kikōōno kāāmuukēywēēk, kuuyu kikasa kule /kiikoosēēnoo keey. Kyāāyēyootē ng'al chēē kimāānkētē kumānāāyēnchinē inee nteenee kuriireenaa. Ānkoo kyāāng'āloolēē inee nyēē miyaat ānkāāwusootē biikyii ānkāākāwōōtēnootē, kutoola āyēchi yiisyēēnyii.\x - \xo 1:12-13 \xt Yēyuut. 8:3\x* 
\v 14 Kinyōōwoo ꞉Mokoryoontēēnyoo kaat ām chamateet nyēē kiboontēēnoo ānkoo kimaayemaat ꞉anii. Kiyeya acham inee ānkāākoosēē keey. 
\p  
\v 15 Ng'ālyoontēēt nyēē māchāktōōs /kiikoosēē keey amakany ꞉chii kwaam mēt ku kule, kichōōnii ꞉Kāārārookiintēēt Yēēsu ng'wēny chokōōrāroochē biiko choo kiikuchoolwookēn, ānku anii ꞉akeenke ām bichooto ꞉nyēē āchoolwookēnoot nyēē ‑/mākyoomu!\x - \xo 1:15 \xt Luuka 15:2; 19:10; Room. 5:8\x* 
\p  
\v 16 Ānkoo kiwuu nyooto, /kikeeriireenaa anii ām biiko tukul sukōōboorunēē ꞉Kiriistō kule iruruunyē mooyēēnyii ām wōlēē mii ꞉choo kiikuchoolwookēn. Yoo imuuchāktōōs /kiiraraachaa anii ānkāānyōōru *soboontaab kibchuulyo, kōōmuuchāktōōs /kiiraraach nkicheek biiko alak.\x - \xo 1:16 \xt 1Kōōr. 15:9-10\x* 
\v 17 Kunyoo, kusilākoy ānkukoonyitākoy ꞉Yēyiin nyoo mākāsāksē ānkubāytooyiisyē kēnyiis āk kēnyiis. Kuwuuyiit nyooto. 
\s1 Kimwoochi ꞉Bāwulō Tēmētēēwō kwaam booryēēt nyēē karaam 
\p  
\v 18 Wēnyoo Tēmētēēwō, ārwookuung' kurubta keey ng'aleek choo kimwooyē *꞉wōōrkooyik kubo inyiing'. Yoo 'keerub ng'aleechaa, mākuyēētyēēchiing' sii-am booryēēt nyēē karaam\x - \xo 1:18 \xt 1Kōōr. 9:24-25; 1Tēm. 4:14; 6:12; 2Tēm. 4:7-8\x* 
\v 19 ankiitas taay ikoosēē keey Yēyiin ankiiyey kiyēē inkētē kule karaam. Kiikubootyo ꞉biiko alake chēē kitay kuyey kuu nyooto.\x - \xo 1:19 \xt 1Tēm. 1:5\x* 
\v 20 Alak ām bichooto kiikuyey kuu nyooto ku Umenaayo ākoo Alekisaanta. Kwāātōōrchi Kibrōkōsyoontēēt sukukasee keey kule māmāchāktōōs kung'āloolēē Yēyiin nyēē miyaat.\x - \xo 1:20 \xt 1Kōōr. 5:5; 2Tēm. 2:17; 4:14\x* 
\c 2  
\s1 Kōōnēmchinē keey ꞉biiko saayeet 
\p  
\v 1 Ng'ālyoontēēt nyēbo koomānuut miisin ku kule isooyē Yēyiin ānkiibirchinē kōōnkōy kubo biiko tukul.\x - \xo 2:1 \xt Ēfēēs. 6:18-19\x* 
\v 2 Māchāktōōs /kēēsoochinē bāytooyik āk kāāntōōyik sikēēminy ām kaalyeet āk tāloosyēēt ānkiinēmchinē keey Yēyiin ānkiibuur nyēē /kēēkoonyitēēch.\x - \xo 2:2 \xt Eesra 6:10\x* 
\v 3 Yoo kakeeyey kuu nyooto, ku karaam ānkōōng'ērēēchē Yēyiin nyoo Kāārārookiintēēnyoo. 
\s1 Irāroochē biich ꞉Yēyiin kubununēē lōkōōywēk chēē kāroomēch 
\p  
\v 4 Māchē ꞉Yēyiin kule /kiiraraach biiko tukul kōōnkēt ng'ālyoontēētaab manta.\x - \xo 2:4 \xt Ēsēk. 18:23, 32; 2Tēm. 2:25; 2Bēt. 3:9\x* 
\v 5 Yēyiin ku akeenke nkit, ānku akeenke ꞉chiito nyēē ichoomnyēēch āk Yēyiin. Nto nyooto ku Yēēsu Kiriistō.\x - \xo 2:5 \xt 1Kōōr. 8:6\x* 
\v 6 Kiikooyto ꞉Yēēsu soboonnyii sukuwālāng'unēē biiko tukul. Kiyityiin ꞉ng'ālyoontooni ām āsiiswēk chēē yēmootiin.\x - \xo 2:6 \xt Kala. 1:4; Ibu. 9:28\x* 
\v 7 Kunyi, /kikeekweya anii a-amte ng'aleechaa kuu *lēbkēēyiintēēt. Man ꞉kiyēē āmwooyē. Ānēētē biiko chēē mā Yuutayeek ākoosēē keey Yēyiin ānkāāmwooyē ng'al chēbo manta.\x - \xo 2:7 \xt Yēyuut. 9:15; Room. 1:5; 9:1; 2Tēm. 1:11\x* 
\s1 Kāāburtaab murēnik āk kooruuk choo kiikōōyēnchi Kiriistō 
\p  
\v 8 Mākyiintōōs ꞉murēnik ām yēē /kākiiruruukyi keey kōōtōrōōrē āwunnyēk chēē tiliilēch kusooyē Yēyiin āmānyēēru nto kuyey wookuut.\x - \xo 2:8 \xt Tyēēn. 63:4; 134:2; 141:2\x* 
\v 9 Mākyiintōōs ꞉kooruuk kōōloochē keey nyēē karaam. Kōōloochē sirook chēbo koonyit ānkuboonto ātēbuutēk chēē kāroomēch. Māmāchāktōōs kōōlēētē buutēēk kule /sikēēchōrōkyinē, kōōloochē chobosaak, tukuukaab kaat āk sirooy chēē ālē beesaan chēē chaang'.\x - \xo 2:9 \xt 1Bēt. 3:3-5, 7\x* 
\v 10 Nteenee, māchāktōōs kuboonto ātēbuutēk chēē kāroomēch chēē misyinē kooruuk choo kiikōōnēmchi keey Yēyiin.\x - \xo 2:10 \xt 1Tēm. 5:10\x* 
\p  
\v 11 Māchāktōōs kōōnēētē keey ꞉koorko ake tukul ng'aleek ām kēēlto nyēē intusoot ānkōōywēyiisyē. 
\p  
\v 12 ‑Māāchāmchinē koorko kuyēk kāānēētiintēētaab ng'ālyoontēētaab Yēyiin nto mbo kule kubayta saanteenyii. Māchāktōōs kusiisyinē keey.  
\v 13 Aatam ꞉nyēē kisimkuyey ꞉Yēyiin kurook, nto mii yoo, chokuyey Aawa.\x - \xo 2:13 \xt 1Kōōr. 11:3-16; 14:34-35\x*\x - \xo 2:13 \xt Toowu. 2:7, 21-22\x* 
\v 14 Mēēbērē ki Aatam ꞉nyēē /kikeekenta kut kuyey ng'ōōkisto, nteenee ki koorkēēt.\x - \xo 2:14 \xt Toowu. 3:1-6, 13; 2Kōōr. 11:3\x* 
\v 15 Māchāktōōs ꞉koorko ake tukul kuriibē kōōnyii āk lōkōkyii ām kēēlto nyēē karaam. Yoo kamuyta, kookaasee keey Yēyiin, kutinyē chamateet, kutiliil ānkuriibē keey, mākutēbto *soboontaab kibchuulyo ākookoy.\x - \xo 2:15 \xt 1Tēm. 5:10, 14; Tiitō 2:4-5\x* 
\c 3  
\s1 Kāāntōōyikaab biikaab Kiriistō 
\r (Tiitō 1:5-9) 
\p  
\v 1 Mii yu naas ꞉ng'ālyoo nyēē māchē /kiiyyoong'unēē. Yoo kamach ꞉chii kōōntōōchi biikaab Kiriistō, kāākukwēchi keey yiisyō nyēbo koonyit.  
\v 2 Māchāktōōs ꞉kāāntōōyiintoonoo ku chii nyēē mātinyē lēēlis, ku chii nyēē tēērēē koorkēēnyii nkit, kusēwunoot ānkuriibē keey, kukoonyitoot, kururoot ꞉moo ānkōōmuuchē kōōnēētiis.\x - \xo 3:2 \xt Tiitō 2:2; Room. 12:13; Ibu. 13:2\x* 
\v 3 Māmāchāktōōs ku kibōōkityoo āmā chii nyēbo wōōrōōryēēt. Nteenee māchāktōōs kōōntusoot ānku tala, āmāboonto muchastaab beesaan.  
\v 4 Māchāktōōs kōōnkētē kuriib kanyii nyēē karaam kukas kule iywēyē ꞉lōkōkyii kutukul.  
\v 5 Yoo ‑mēēmuuchē ꞉chii kuriib kanyii kumēēmuuchē kuriib kaniseet.  
\v 6 Māmāchāktōōs /kēēkwēyē chii nyoo mānāākich ām ng'ālyoontēētaab Yēyiin kule kōōntōōchi chuut kuuyu imuuchē koontumeer. Nto yooto, +/mākiitiilchi ng'aleek kuu choo /kikiitiilchinē Kibrōkōsyoontēēt.  
\v 7 Māchāktōōs ꞉kāāntōōyiintoonoo ku chii nyēē tinyē kaayna nyēē karaam ām wōlēē mii ꞉yēēmēēt simānyōōr ꞉Kibrōkōsyoontēēt bārooyinto nyēē katechee.\x - \xo 3:7 \xt Tiitō 1:6-9; 1Bēt. 5:1-4\x* 
\s1 Toorētik 
\p  
\v 8 Māchāktōōs ꞉nkicheek toorētikaab biikaab Kiriistō kukoonyitootiin nyēē māwēēchwēēchē ng'al, āmā kibōōkitiis, nto kutōōrtooy ꞉moonik kumach beesaan.  
\v 9 Māchāktōōs kukiilchi ām mooyēēt akeenke ng'ālyoontēētaab manta nyoo /kiikēēng'oong'wēēch ānkuyēyē kiyēē inkētē kule bo man. 
\p  
\v 10 Māchāktōōs /kēētyēmtooy bichoo kutoombo /kēēkwēyē. Nto yoo mātinyē ng'ālyoo, /kēēchāmchi kuyēk toorētik. 
\p  
\v 11 Māchāktōōs ꞉nkicheek kooruuk chēē toorētik\f + \fr 3:11 \ft Nto: kooruukwaa.\f* ku chēēbyōōsōōy chēē koonyitootiin, chēē māyēyootē seemseem. Māchāktōōs ku koor chēē riibē keey /ānkiikoosēē keey ām kiy ake tukul.\x - \xo 3:11 \xt Tiitō 2:3\x* 
\p  
\v 12 Māchāktōōs ꞉chii ām toorētichoo kutēērēē koorkēēnyii nkit ānkuriibē lōkōkyii āk kanyii ām kēēlto nyēē karaam.  
\v 13 Chii ake tukul nyoo kāyēyiis nyēē karaam, kōōloong'u keey ām komostaab ng'ālyoontēētaab Yēyiin ānkukich ām manta nyēbo Kāārārookiintēēt Yēēsu. 
\s1 Manta nyēē wōō nyēbo Yēyiin 
\p  
\v 14 Ānkoo sinee āboontēē mooyēēt kule +māāchōōnii wōloo imiitē, āsiruung' ng'aleechu si  
\v 15 yoo kaakaay keey, 'kēēnkēt wōlēē māchāktōōs kōōbuurtooy ꞉biikaab Kiriistō. Bichooto ku choo kikwey ꞉Yēyiin kuyēk cheechii. Tolochta ꞉bichoo āk sisinēēt nyēē iyyoong'unēē ꞉manta.\x - \xo 3:15 \xt Ēfēēs. 2:19-22\x* 
\v 16 Ng'ālyoo nyēbo man kule wōō ꞉kiyēē kiikung'oong'wēēch Yēyiin: 
\q1 /Kikēēsich inee kuu chii ake tukul, 
\q2 kiiboor ꞉Tāmirmiryēētaab Yēyiin kule churtaat. 
\q1 Kikas ꞉nkicheek malayikaanik. 
\q2 /Kikyaamtaat inee ām kōōrōōsyēk. 
\q1 /Kikiiyēnchi ām kōōrēēt, 
\q2 /ānkēēyib kuwo barak wōloo mii ꞉lēbkēēyyēēt.\x - \xo 3:16 \xt Mat. 28:18-19; Māārkō 16:20; Luuka 24:50-51; Yoowa. 1:14; Yēyuut. 2:33, 36; Room. 1:3-4; Ēfēēs. 1:20-21; Filib. 2:6-11; Kolos. 1:6, 23; 1Tēm. 2:7; 2Tēm. 4:17; Ibu. 1:6, 13; 2:9\x* 
\c 4  
\s1 Māchāktōōs /kēētāyē kāānēētēywēēk chēē mābo man 
\p  
\v 1 Ibooru ꞉Tāmirmiryēētaab Yēyiin kutook kule ām bēsyōōsyēk choo kwoonii, mākuchuunnyēē ꞉biiko ng'ālyoontēētaab manta ankurub ng'aleekaab biiko choo tēwēchē ꞉tāmirmirook chēē miyootēch.\x - \xo 4:1 \xt Mat. 24:10; 2Tēm. 3:1\x* 
\v 2 Ibērbēēriisyē ꞉bichoo āmēēkōōnkētē ng'ālyoontēēt nyēbo man āk nyēbo ng'wiiynan.  
\v 3 Yēētēē biiko kōōmutiis āk kule kumaam āmiik alak ānkoo kiyēyē ꞉Yēyiin āmiichoo kule kutaach ꞉biikyii choo inkētē manta ankwaam kubirchinē inee kōōnkōy.\x - \xo 4:3 \xt 1Kōōr. 10:30; Ibu. 13:9\x* 
\v 4 Karaam ꞉kiy ake tukul nyoo kiyēyē ꞉Yēyiin kunyoo, māmāchāktōōs /kēētāyē kiy mbo akeenke yoo /kakeetaach /kēēbirchinē Yēyiin kōōnkōy.\x - \xo 4:4 \xt Toowu. 1:31; Māārkō 7:15\x* 
\v 5 Yēyē ꞉ng'ālyoontēētaab Yēyiin āk saayeet kutililiit ꞉kiy ake tukul nyēē kiyēyē Yēyiin. 
\p  
\v 6 Yoo 'kēēboorchi mbo ng'eetaabiya ng'aleechu, 'keeyey ām kēēlto nyēē karaam yiisyēētaab Kāārārookiintēēt Yēēsu. Nto yooto imiitē ititirēē ng'ālyoontēētaab manta nyoo /kikiineetiing' nyoo irubē.  
\v 7 Itay tyoonkōōchoy chēbo bēērbēēryo chēē mārubtooy keey āk Yēyiin. Ichōbāksē ākookoy inēētē keey ibuurē kuu wōlēē māktooy ꞉Yēyiin.\x - \xo 4:7 \xt 1Tēm. 1:4\x* 
\v 8 Yoo 'keeneet bōōrng'uung', mākuyēētyēēchiing' ām kōōrooni, nto yoo 'keeneet keey ibuurē kuu wōloo māktooy ꞉Yēyiin, mākuyēētyēēchiing' ām soboontaab kōōrooni ākoo nyēbo kōōrēēt nyoo mākuchō.\x - \xo 4:8 \xt 1Tēm. 6:6\x* 
\p  
\v 9-10 Kiikoosēē keey Yēyiin. Inee ꞉Kāārārookiintēēt nteenee chēē irāroochē, ku biiko choo iyēnchinē inee. Māchāktōōs /kēētiiyēē mēt ng'aleechaa ānkuyēmāktōōs /kēēchāmē kutukul. Kiyooto ꞉nyēē kēēmiitē kēēng'ētiichinē keey.\x - \xo 4:9-10 \xt Tiitō 3:4\x* 
\v 11 Ng'aleechaa chēē māchāktōōs 'ikiimē yoo 'inēētiisyē. 
\p  
\v 12 ‑Meekany kumoontiing' ꞉biiko kuuyu tēēmining'. Nteenee inyiing' ꞉nyēē māchāktōōs kukāsēēniing' ꞉biiko tukul choo kiikōōyēnchi ng'ālyoontēēt, wōlēē ing'ālooltooy āk wōlēē itēbtooy, wōlēē ichāmtooy biiko, wōlēē 'iyēnchintooy Yēyiin āk tiliilinto nyēē iboontē.\x - \xo 4:12 \xt Tiitō 2:7\x* 
\v 13 Iyēyiisyēē bārooyinto nyoo mii kumanaayitu, isumānchinēē biiko ng'ālyoontēēt, i-āmchinēē ānkiinēētēē.\x - \xo 4:13 \xt 2Tēm. 3:15\x* 
\v 14 ‑Meechwees kāāmuukēywēēchoo kirōōbuung' ꞉Yēyiin kubununēē kiyēē kimwooy *wōōrkooyoontēēt ake yoo kitiinyēēniing' āwunnyēk ꞉kāāntōōyikaab biikaab Kiriistō.\x - \xo 4:14 \xt Yēyuut. 6:6; 1Tēm. 1:18; 2Tēm. 1:6; Ibu. 6:2\x* 
\v 15 Iyēyē tukuuchoo kibtaman ānkiinēmchinē keey kutukul sukung'eet kukas ꞉chii ake tukul wōlēē imiitē itāstooy taay.  
\v 16 Māchāktōōs irōōtootē soboonng'uung' āk ng'aleek chēē 'inēētē. Imuytoochi tukuuchoo kuuyu, yoo keeyey kuu nyooto, +meeraraachakse ꞉inyiing' āk biiko choo 'inēētē. 
\c 5  
\s1 Ibooru koonyit 
\p  
\v 1 ‑Mēēryōōnkyinē booyoo yoo imiitē iyisu, nteenee ing'āloolchinē kuu kōōn. Iyibē nkicheek āybēēriik wuu nyēē mbo ng'eetaabkoomēt.\x - \xo 5:1 \xt Laawi. 19:32\x* 
\v 2 Iyibē cheebyoosya ake tukul wuu nyēē koomēt. Nto tiibiik, inam choo wuu nyēē mbo chēēbkoomēt ām kēēlto nyēbo tiliilinto. 
\s1 Wōlēē māchāktōōs /kēēriibtooy musukuunēk 
\p  
\v 3 Māchāktōōs /kēēyēētyēēchinē musukuunēk choo mātinyē chii nyēē kāriib.  
\v 4 Nteenee yoo boonto ꞉cheebyoosya nyēē musuku lēēkōōy nto muchōkōrōōn, kumāchāktōōs ꞉lōkōchoo kuriib sikiikwaa, kuukaanyii nto kōōkōōnyii sukōōboorunēē yooto kule iywēyē Yēyiin. Yoo kayey kuu nyooto, kumii kuyooku kiyēē /kikēēyēchinē icheek, ng'ālyoo nyēē chāmē ꞉Yēyiin.  
\v 5 Koorko nto cheebyoosya nyēē kiikung'ēt nkit ku musuk kumāchāktōōs kōōkēnēē keey Yēyiin nkit ānkuriirchinē bēēt āk kwēēmooy kule kuyēētyēēchi.\x - \xo 5:5 \xt Luuka 2:37\x* 
\v 6 Nto koorko nyoo musuk ankicham tukun chēbo leles, kukiikume ꞉nyoo kusobē.  
\v 7 Māchāktōōs imwoochi nkicheek biiko ng'aleechu, sukung'eet mariirtee chii.  
\v 8 Chii ake tukul nyoo māyēētyēēchinē tilyōōnuutēkyii ānku miisin biikyii choo bo kō, kāākutāchiin āk ng'ālyoontēētaab Yēyiin. Miyaat ꞉chiichoo kusiir nyoo mānēēyēnchi ng'ālyoontēētaab Yēyiin. 
\p  
\v 9 Yoo /sikiiyiityi cheebyoosya nyēē musuk komostaab choo yēmē /kēētoorēt kumāchāktōōs kukiikukeeytee kēnyiisyēk tāmānwookik lo. Māchāktōōs ku cheebyoosya nyēē mānāāchoonchooyēnoot  
\v 10 ānkitookunoot ām yēyuutēk chēē kāroomēch kuu wōlēē kiriibtooy lōkōkyii, wōlēē kitooktooy tāyēēk, wōlēē kiyēētyēēchintooy biikaab Kiriistō, wōlēē kitoorētitooy biiko choo nyāliltōōs āk mbo tukuuk alak chēē kāroomēch chēē kiikuyey.\x - \xo 5:10 \xt Yoowa. 13:14; 1Tēm. 2:10; Ibu. 13:2\x* 
\p  
\v 11 Māmāchāktōōs /kēēsirtooy musukuun choo tākuminkēēch kuuyu yoo kabiirta ꞉muchastaab bōōrwoonikwaa wōlēē kiikōōnēmchintoochi keey Kiriistō, kumach /kiimut.  
\v 12 Yooto, kōōsākyi keey /kiitiilchi ng'al, kuuyu kāākwiiri kiyēē kiikukuurtoochi Yēyiin.  
\v 13 Ilumootēē ꞉kooru chēē wuu choo koorin kōōbootootē āsiiswēkwaa. Māwuu nyooto baateey, nteenee yēyootē mbo subak seemseemnyeet kōōwutootēē keey ng'al chēē mā cheekwaa ānkung'āloolootē mbo ng'al chēē māyēmāksē.\x - \xo 5:13 \xt 2Tēēs. 3:11\x* 
\v 14 Kunyoo, āmwoochinē musukuunēk choo tākuminkēēch kule kucheeng' saanik ānkuriib lōkōkwaa āk kooriikwaa simānyōōr ꞉Buunyoontēēt bārooyinto nyēē kang'alaalee icheek nyēē miyaat.\x - \xo 5:14 \xt 1Kōōr. 7:9; 1Tēm. 2:15\x* 
\v 15 Kookuweech keey kēny ꞉alake kuba wōlēē mii ꞉Syeetaani ankookurub ng'aleekyii. 
\p  
\v 16 Nto yoo mii ꞉cheebyoosya nyēē kiikuchamta Yēyiin ānkuming'tooy keey musukuunēk, kumāchāktōōs kuyēētyēēchinē musukuunēchoo ām kēēlto ake tukul. Māmāchāktōōs kubākookyi nyikiisinoo kaniseet. Yooto, mākuyēētyēēchi ꞉kaniseet musukuunēk choo minyē nkityō. 
\s1 /Kēēkoonyitē kāāntōōyikaab kanisa 
\p  
\v 17 Māchāktōōs /kēēkoonyitē /ānkēēyēētyēēchinē booyikaab kanisa choo tinyē kāāntōōysēēt nyēē karaam, ānku miisin choo āmtooy ng'ālyoontēēt ānkōōnēētē.\x - \xo 5:17 \xt 1Tēēs. 5:12\x* 
\v 18 Mwooyē ꞉siruutēk kule, “‑/Mākēērātē yēēyto kuutiit yoo yēyiisyē.”\x † \xo 5:18 \xt Kiruutēk 25:4\x* Nto subak, “Yēmē ꞉chii nyoo kāākubirto nkuruukyii kunyōōr kiy.”\x † \xo 5:18 \xt Luuka 10:7\x*\x - \xo 5:18 \xt Mat. 10:10; 1Kōōr. 9:9, 12-14\x* 
\p  
\v 19 Māmāchāktōōs simiyēnchinē ng'ālyoo nyēē /kākēēmwooy /kēēng'āloolēē booyik nyēē miyaat, nteenee ākoy baateey yoo kāākumwooy ꞉biiko chēē yitē āyēēng' nto sōmōk kule wuu nyooto.\x - \xo 5:19 \xt Mat. 18:16\x* 
\v 20 Yoo kāchoolwookēn ꞉kāāntōōyik, 'iburyoong'tooy kukāsē ꞉biiko, sukung'eet kōōywēyē ꞉chuut alake.\x - \xo 5:20 \xt Kala. 2:14\x* 
\p  
\v 21 Kunyoo ii, Tēmētēēwō, āmwoowuung' ām taayeetaab Yēyiin āk nyēbo Kāārārookiintēēt Yēēsu āk mbo ām taayeetaab malayikaanik choo kwēyootiin kule, irub ng'aleechaa nyēē ‑mēēkwēyē chii. Māmāchāktōōs ichāmē biiko alak kusiir alak.  
\v 22 ‑Mēēsāmsāmānē keey yoo itiinyēē chii āwunnyēk itōōlchinē yiisyēētaab Yēyiin ‑ameekany kunaming' ꞉ng'ōōkistaab biiko alak. Ibuur itiliil.  
\v 23 ‑Mēēyyēē bēēko baateey, nteenee imōōsē *tifaayiik tisich kubo bōōrtaab moo nyoo iyiimsētiing' btaman. 
\p  
\v 24 Mēēmuuchāktōōs kōōyēēlākiis ꞉ng'ōōkiswookikaab biiko alak, nteenee /simkēēkāsē bakeenke /kumānāābokiitiilchinē ng'al. Nto chēbo alak, kōōyēēlootiin ākoy bēsyoonoo +/mākiitiilchi ng'al.  
\v 25 Ām kēēlto nyēē wuu nyooto, simkutooku ꞉kāroomnyēētaab yēyuutēkaab biiko alak, āmāwunyāktōōs ākookoy ꞉choo iyēēlootiin. 
\c 6  
\s1 Wōlēē māchāktōōs kōōbuurtooy ꞉motwoorik 
\p  
\v 1 Māchāktōōs ꞉motwoorik kōōywēyē mokorēēnikwaa sukung'eet ‑/mākēēng'āloolēē Yēyiin nyēē miyaat āk mbo kāānēētēywēēkyoo.  
\v 2 Māmāchāktōōs ꞉motwoorik choo kiikōōyēnchi ꞉mokorēēnikwaa Yēyiin kōōywēyē mokorēēnichoo kisich, kuuyu mbo ng'eetaabiya ām Kiriistō. Nteenee, māchāktōōs kuyēyē yiisyēēng'waa kutook, kuuyu chēē yēētyēēchinē ꞉yiisyōōnuutēchoo ku choo kiikōōyēnchi ng'ālyoontēētaab Yēyiin. Ng'aleek chooto ꞉chēē māchāktōōs inyiing' Tēmētēēwō 'inēētē ānkiikiimē biiko kurub.\x - \xo 6:2 \xt Ēfēēs. 6:5-8\x* 
\s1 Kāānēētiisyēēt nyēbo lembech āk bāytit nyēbo man 
\p  
\v 3 Chiito nyoo kaakoobetyeenyee keey wōlēē mii ꞉Mokoryoontēēt Yēēsu Kiriistō ankooneet ng'al chēē mābo man,\x - \xo 6:3 \xt 1Tēm. 1:3, 10\x* 
\v 4 kukiikoolaambuuch nyoo ꞉ng'aseetaab keey āmēēnkētē kiy. Kicham ꞉chiichoo kwiilat āk wookuut. Yibu ꞉ng'aleechaa kōōtuuyiityi keey ꞉biich moon. Kuwookuut, kung'alaalaatee keey nyēē miyaat, kōōsōōtyēēchinē alak nyēē miyaat,\x - \xo 6:4 \xt 2Tēm. 2:14\x* 
\v 5 ānkuchuunchuuntōōs ꞉mētēwookaab bichoo kubo kāāsōōtēywēēk chēē miyootēch chēē boonto. Bichuutēchu ꞉chēē /kiikēēbuutēē ng'ālyoontēētaab manta ānkōōsōōtē kule tōōs yoo kasyeem ꞉chii kurub kēēltaab Yēyiin ku kēēlto ꞉nyooto nyēē yēyē chii kunyōōr bāytit ām kōōrooni. 
\p  
\v 6 Nteenee, yoo kēēnēmchi keey ꞉chii yiisyēētaab Yēyiin, āmēētuuyiityinē ake moo, kāākunyōōr bāytit nyēē wōō miisin ām Kaab Yēyiin.\x - \xo 6:6 \xt 1Tēm. 4:8; Ibu. 13:5\x* 
\v 7 Mēēbērē /kikēēsiktēēch kiy, āmākēēbēētooy kiy kōōyyiin kākēēbēku.\x - \xo 6:7 \xt Āyub 1:21\x* 
\v 8 Nteenee, yoo kēēnyōōru kiyēē kyoomē āk kiyēē kiiloochē, kuyēmēēch ꞉chooto.  
\v 9 Nto biiko choo bērē nto cheeng' tukuuk sukumokornoon, kutōōrchinē ꞉ng'aleechaa tyēmiisyēēt ankutech. Tōōrchinē ꞉ng'aleechaa kuyey tukuuk chēē chaang' chēbo bēērbēēryo āk mbo muchastaab tukuuk chēē iwoong'tooy biich. Tōōrtooy ꞉ng'aleechaa biiko kubootyo ānkwooroon.\x - \xo 6:9 \xt Kāālēw. 15:27; 28:22\x* 
\v 10 Toowunēē keey ꞉miyootyēēt wōlēē wōō muchastaab beesaan. Biiko choo loosyootē kumāchē beesaan kukiikuchuunnyēē ng'ālyoontēētaab Yēyiin ānkuyibchi keey ng'woonin nyēē ‑/mākyoomu.\fig Toowunēē keey ꞉miyootyēēt wōlēē wōō muchastaab beesaan|src="lb00309b.tif" size="col" ref="6:10" \fig* 
\s1 Kiyēē kiikāloonchi ꞉Bāwulō Tēmētēēwō 
\p  
\v 11 Nto inyiing' nyoo ibooyē Yēyiin, māchāktōōs isatee keey wōlēē mii ꞉ng'aleechaa ankiirub soboonto nyēē churtaat, inēmchi keey Yēyiin ankiikaasee keey inee, ichāmē biiko alak, imuytoochinē ng'al ānkiitālāyiitu.\x - \xo 6:11 \xt 2Tēm. 3:17\x* 
\v 12 I-am booryēēt nyēē karaam kubo ng'ālyoontēētaab Yēyiin. Inkēt kule kikuuring' ꞉Yēyiin inyōōru *soboontaab kibchuulyo. Kunyi, 'ikiilchi soboonoo 'kiichāmchiintōōsii kukāsē ꞉biiko chēē chaang'.\x - \xo 6:12 \xt 1Tēm. 1:18; 4:14\x* 
\p  
\v 13 Ām taayeetaab Yēyiin nyoo ikoochinē kiy ake tukul soboonto āk mbo ām taayeetaab Yēēsu Kiriistō, nyoo kichāmchiin ām taayeetaab Bōōntyō *Bilaato kule inee ku Kāārārookiintēēt, āmwoowuung' kule\x - \xo 6:13 \xt Mat. 27:11-26; Yoowa. 18:28—19:16\x* 
\v 14 ikiilchi ng'ālyoontēētaab Yēyiin. ‑Meekany inyōōru tisya nto mbo kule /keeng'alaaleeniing' nyēē miyaat. Iriib kuu nyooto ākoy bēsyēēt nyoo kāchōōnēē ꞉Mokoryoontēēnyoo Yēēsu Kiriistō.\x - \xo 6:14 \xt 1Tēm. 1:3, 18\x* 
\v 15 Mākukwēryoon ꞉Yēyiin ām bēsyēēt nyoo kiikōōtōōrto ꞉inee. Itōrōōroot ꞉Yēyiin ānku inee nkityō ꞉bāytooyiintēēt. Inee ꞉bāytooyiintēētaab bāytooyik ānku mokoryoontēētaab mokorēēnik.\x - \xo 6:15 \xt Yēyuut. 1:7\x* 
\v 16 Yēyiin nkityō ꞉nyēē māmēē ānkuminyē ām lēbkēēyyēēt nyēē mākāsāksē. Māmii ꞉chii nyēē kiikukas Yēyiin nto mbo nyēē imuuchē kukas. Kukoonyitākoy ꞉Yēyiin ānkubāytooyiis ākookoy. Kuwuuyiit nyooto.\x - \xo 6:16 \xt Chuy. 33:20; Tyēēn. 104:2; Yoowa. 1:18\x* 
\s1 Biikaab Kiriistō chēē boonto bāytit 
\p  
\v 17 Imwoochi choo boonto bāytit ām kōōrooni kule māng'āsē keey āmātiiyēē mēt tukuuchoo. Tukuuk choo chēē ‑/mākiinkētē batay āk moo. Nteenee kiyēē māchē kuyēyē kukutiiyēē Yēyiin mēt nyoo kōōnēēch kiy ake tukul kuyem ānkuyēyēēch ꞉tukuuchoo keeng'erech.\x - \xo 6:17 \xt Tyēēn. 62:10; Luuka 12:15, 20; Yāāk. 5:1\x* 
\v 18 Imwoochi bichoo kuyey ng'aleek chēē chaang' chēē kāroomēch, kuyēk biich chēē leelach ꞉moonik ānkuchāmē kuyēmtooy tukuuk āk biiko alak.  
\v 19 Yoo kayey kuu nyooto, kāākuyēytoochi keey bāytit nyēē tiiyēē keey ām kōōrēēt nyoo chōōnii, sukung'eet kukiilchi soboontaab manta.\x - \xo 6:19 \xt Mat. 6:20; Luuka 16:9\x* 
\s1 Ng'aleek chēbo lētuut 
\p  
\v 20 Tēmētēēwō, kāāmwoowuung' kule ‑meekuste iyey ng'aleechaa tukul choo kiikōōtōōruung' ꞉Yēyiin. Isatee keey kwiilateet nto wookuut nyēbo bēērbēēryo nyoo yēyē ꞉choo ng'āsēē keey kiirnātēēt nyēē mā bo man.\x - \xo 6:20 \xt 1Tēm. 1:4; 6:4; 2Tēm. 1:14\x* 
\v 21 Yēyē keey kule ng'oomēch, nteenee kiikuchuunnyēē ng'ālyoontēētaab Yēyiin. Kōōbēruurook ꞉Yēyiin.\x - \xo 6:21 \xt 1Tēm. 1:6; 2Tēm. 2:18\x*