\id PHP NT0040.PH1 SELEPET McELHANON (DP TRANSFER) 14-Oct-85 
\h Pilipi 
\toc1 Pilipi  Pauloŋe Pilipi yeŋgât ekap  kulemgum katyiŋgiop. 
\toc2 Pilipi 
\mt1 Pilipi  
\mt2 Pauloŋe Pilipi yeŋgât ekap  
\mt2 kulemgum katyiŋgiop.  
\c 1  
\s1 O bukulipne,  
\p
\v 1 Nâ Paulo, otmu Timoteo, netŋe Yesu Kiristo hoŋ bawaŋgim mansait. Yen Pilipi kapi ambolipŋaŋe Anitâhât lohimbi manmâ biwiyeŋe Yesuhâlenâk kepeim mansai yeŋgât nâŋgâyiŋgim netŋe ekap yu kulemgum katyiŋgiait. Otmu yeŋgât galem mansai me lok nombotŋaŋe tânyongom mansai. Yâkŋe yawuâk nâ tânnohom mansai nâŋgâmune yawu oap yakât nâŋgâyiŋgimâk mansan.   
\s1 Pauloŋe Pilipi kapi ambolipŋe yeŋgât nâŋgâm Anitâ mepaeop.  
\p
\v 2 Awoŋnenŋe Anitâ otmu Kutdânenŋe Yesu Kiristoŋe yetŋe eŋgatyetŋeâk yen nâŋgâyiŋgim tihityeŋe otdomawot. Yawu otmutâ biwi nâŋgân nâŋgânyeŋaŋe hikuakmâ konohâk otmâ sânduk sâm gaekgât ulitgum gamait.   
\p
\v 3 Nâŋe yeŋgât nâŋgâm Anitâ mepa saŋgan otbaŋgim gaman.  
\v 4-5 Kândikum yeŋgâlen puwâk taka Yesuhât topŋe sâm tetem ekyongomune nâŋgâm heroŋe otmâ biwiyeŋe yâkâlen katbi. Yawu otbiâmbâek Yesuhât den pat âlepŋe ya sâm haŋ tuhumune liŋgarakmâ ariâkgât Anitâŋe mem heweweŋ tuhuyekmu haoŋmâ ârândâŋ biwiyeŋaŋe hikunekmâ tânnohom gai. Yakât nâŋgâm biwinaŋe heroŋe otmâ Anitâ mepaem gaman.  
\v 6 Anitâŋe yeŋgâlen âi topŋe kalop yapâek torokatmâ mem gamap ya ki pilâwuap. Yaŋak mâne mâne Yesu Kiristoŋe âwurem menenekbe sâm gewuap yanâmâ yeŋe yâkâlen torokatnomai. Otmu Anitâŋe mâmâŋe otyiŋgimu yeŋe heŋgemahom mâtâp tâŋ tâŋâk yanâk ariŋetgât nâŋgâman.   
\s1 Paulo pâi emetŋan mem katŋetâ talop yakât topŋe  
\p
\v 7 Bukulipne, torokatmâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Nâ biwinaŋe hikuyekmâ manmune Anitâŋe nâŋgânihimu âiloŋgo oap yamâ topŋe yuwuhât. Anitâŋe âi sâm nihiop yu biwinaŋe kepeim den pat âlepŋe ekyongom gawan. Yamâ lok nombotŋaŋe den yu nâŋgâŋetâ gemu bet pilâm yakât den âiân katnekbi. Den âiân katnekbiân den pat âlepŋe yu nâŋgâŋetâ tâŋât otmapgât nâŋe sârereakmâ Kiristohât topŋe teteâkgât sâm ekyongowan. Otmuâmâ topŋe yawuâk nâŋgâŋetâ keterakmu bulâŋe yeŋgâlen teteâkgât den ya topŋambâek sâm holaŋmâ biwiyeŋan kioŋban. Yawu otyiŋgimune nâhât hâkâŋ otmâ yaŋak âlâkuâk pâi emetŋan katnekŋetâ manmâ gan.  
\p Yawu gârâmâ haoŋmâ ârândâŋ Anitâŋe ikŋahâk tep âlep nâŋgâyiŋgim tihityeŋe otmâ gamap. Yakât otmâmâ nâ gurâ yeŋe tânnohom gai.  
\v 8 Bukulipne, Yesu Kiristoŋe yeŋgât haoŋmâ ârândâŋ tep âlep nâŋgâyiŋgimap. Otmu nâ gurâ yawuâk tep âlep nâŋgâyiŋgiman. Den yu sâmune Anitâŋe ekmu âlepŋe oap.   
\s1 Anitâhât senŋan koko salehâk kinnomai yakât Pauloŋe Anitâ sâm ulitguop.  
\p
\v 9 Yeŋe biwi nâŋgân nâŋgânyeŋaŋe menduhuakmâ konohâk otmâ mansai ya yawuâk torokatmâ manŋetgât Anitâ ulitgum gaman.  
\v 10 Yâhâ topŋe yuwuhât ulitguman. Wahap girawu me girawu ya Anitâŋe ekmu tâŋât otmap me hâliŋe otmap. Anitâŋe ekmâ yawu otmap ya yeŋahâk ekmâ kiwilim yan nâŋgân nâŋgânyeŋe keterakmu nâŋgâm heŋgeŋguŋetgât nâ ulitgum mansan. Yawu otmâ manŋetâ yan Yesu Kiristoŋe mâmâŋe otyiŋgimu manman âiloŋgo loŋgo yakât bonŋe yeŋgâlen tetemuâmâ mannomai.  
\v 11 Yawu otmâ mannomai yakât otmâ lohimbi nombotŋaŋe manmanyeŋe ekmâ Anitâ heroŋe nâŋgâwaŋgim mepaem mannomai. Yawu gârâmâ hâmbâi Yesuŋe âwurem gewuap sâp yanâmâ yeŋe yâkât senŋan koko salehâk otmâ aŋun bia kinnomai.   
\s1 Paulo pâi emetŋan manopgât Kiristohât den pat sâŋetâ liŋgarakmâ ariop.  
\p
\v 12-13 Roma yeŋgât tembe lâulipyeŋaŋe yu ya otnihiŋetâ mansan yakât nâŋgâm hilipgumaihât topne yu sâmune nâŋgâm heŋgeŋguŋet. Nâŋeâmâ Yesu hoŋ bawaŋgim yâkât den pat âlepŋe ekyongom mansan. Ekyongom manmune Roma yeŋgât tembe lâulipyeŋaŋeâmâ lohimbi nombotŋe den ya nâŋgâm lâumaihât imbiâk nâ mem pâi emetŋan katnekŋetâ manmâ gan. Yawu otbi yakât yeŋe biwiyeŋe ki orotok sâek. Yamâ yuwuhât. Pâi emetŋan katnekŋetâ mansan yakât topŋe tembe lâu otmu lohimbi nombotŋaŋe nâŋgâne sâm oai yaŋak nine topŋe otmu Yesuhât den pat yâhâp yâhâp ekyongomune naŋgai.  
\v 14 Yawu gârâmâ nâmâ pâi emetŋan katnekŋetâ mansanâke yamâ benŋe ki lohotŋe oan yakât otmâmâ bukulipne nombotŋaŋe nâŋgâŋetâ biwiyeŋe heweweŋ oap. Biwiyeŋe heweweŋ otmu yaŋak biwi nâŋgân nâŋgânyeŋaŋe Kutdânenŋahâlen kepeim yâkât den pat yakât biwi yâhâp ki otmâ tâtâem ekyongom gai.  
\v 15-16 Anitâŋe Kiristohât den pat âlepŋe ya nâŋe ekyongomune nâŋgâŋetâ bulâŋe olâkgât âi sâm nihiop, yakât nâŋgâm lok nombotŋaŋeâmâ nâ hikunekmâ tânnohom mansai. Tânnohom yawuâk den pat âlepŋe ya ekyongom mansai. Yâhâ nombotŋe âlâŋeâmâ lohimbiŋe nâhât nâŋgâŋetâ gemu yeŋahât nâŋgâŋetâ yahalâkgât lok sensenân kinmâ Yesuhât den pat âlepŋe ya ekyongom mansai.  
\v 17 Yawu otmâ hâkyeŋaŋak âi ya tuhum mansai. Yâhâ nombotŋe âlâŋeâmâ den pat yai yamâ nâhât hâhiwin amokŋanâk nâŋgâek sâm sâtyeŋaŋak yai.   
\p
\v 18 Yawu otmâmâ topŋe yu me ya yakât, biwi perâk oai me, me Anitâhât tem lâum oai me, me topŋe girawu me girawuhât manmâ Yesuhât topŋe ya sâm ekyongoai. Yakât nâŋgâmune tâŋât otmap. Yesuhât den pat ya sâŋetâ haŋ sâm ariap yaŋe konohâmâ bulâŋe oap.  
\v 19 Bukulipne, yeŋe nâhât otmâ haoŋmâ ârândâŋ Anitâ ulitgum mansai. Yawu ulitgum manŋetâ Yesu Kiristohât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe mâmâŋe otnihimu yâkât tem lâuwaŋgim hâhiwin kakŋan manmune yan biwine houŋ sâwuapgât dop âlâ ki tap. Yakât otmâmâ biwi hero nâŋgâm manmâ yâhâwom.   
\p
\v 20 Otmu biwinaŋe yuwu naŋgan. Kiristohât den pat âlepŋe ya lohimbi topŋe topŋe yâkŋe nâŋgâŋetâ bonŋe teteyiŋgiâkgât naŋgan. Yakât yâhâpŋe yu torokatmâ sâwe. Nâhâlen wuân âlepŋe tap? Nâ girawu me girawu tuhuneknomai? Hâhiwin nihinomai, me nohoŋetâ mumbom yamâ in yakâ. Yâkŋe Kiristohât nâŋgâŋetâ gemap sâm yakât konok gorânihiap.  
\v 21 Otmu Anitâŋe nâhât torokatmâ, “Man,” sâwuap yanâmâ Kiristohâlen biwinaŋe kepeim mepaem yâhâwom. Yâhâ Anitâ ikŋak umutne memu mumbom yan gurâ manman kârikŋan manmâ yâhâwom.  
\v 22 Yawu gârâmâ âi sâm nihiop ya torokatmâ tuhum manbom, me mum himbimân yâhâwom yakât nâŋgâmune ki teteap. Nâŋgâm biwi yâhâp oan.  
\v 23 Yakât nâ biwinaŋe yuwu naŋgan. Yiwereŋeâk mum yanâmâ Kiristo orop torokatmâ manbehât naŋgan. Yawu naŋgan yamâ mumbomân yâhâpŋe tânyongowomgât mâtâp âlâ ki tetewuap yakât nâŋgâm yeŋgât gorânihiap.   
\p
\v 24-25 Yakât otmâ yeŋe biwiyeŋaŋe Yesu Kiristo witgum kepeim hoŋ bawaŋgim manmâ yâhâŋetgât nâŋe yeŋgâlen taka tânyongowom. Yakât nâŋgâmune uruk uruhâk oap. Anitâŋe nâŋgânihimu nâŋe yen orowâk sâp kâlep manmâ ikŋahât topŋe nâŋgâm heŋgeŋgum biwiyeŋe Yesu Kiristohâlen hikuŋetâ kinmâ yâhâekgât den kâsikum yiŋgiwom. Den kâsikum yiŋgimune nâŋgâm biwiyeŋan katmâ yapâ gâtŋaŋe biwi heroŋe pato nâŋgâm mannomai.  
\v 26 Yawu gârâmâ yeŋe nâhât biwiyeŋaŋe hikunekmâ Anitâ ulitgum mansai yakât bulâŋeâmâ holaŋnekŋetâ yeŋgâlen takawom. Takamune yen orop eŋakmâ heroŋe otmâ Kiristo mepaenom.   
\p
\v 27 Bukulipne, den umatŋe âlâ sâm tetemune nâŋgâŋet. Nâŋe yeŋgâlen ki takawom otbuawâmâ patyeŋeâk nâŋgâwom. Yakât otmâmâ yuwu manŋetgât naŋgan. Yeŋe manman âlepŋeâk manmâ yâhâŋetâ lohimbiŋe manmanyeŋe ekmâ Kiristohât den pat âlepŋe nâŋgâŋetâ hâumu biwiyeŋe yâkâlen katŋetgât naŋgan. Yawu otmâ yeŋe biwiyeŋaŋe Kiristohâlen hikuakmâ konohâk otmâ tânahom mansai ya yawuâk torokatmâ mannomai. Yakât den pat ya nâŋgâmâmâ tep hero nâŋgâwom.  
\v 28 Otmu torokatmâ sâwe. Anitâŋe yen wawaeyekmâ mâmâŋe otyiŋgim gamap. Yeŋe yakât nâŋgâm mitihât kasaŋe taka mem âlâlâ tuhuyeknomai yanâmâ kiŋgityeŋahât ki otmâ biwiyeŋe orotok sâwuap. Yeŋe orotmeme yawuya torokatmâ mannomai yamâ yâkŋe yekmâ yuwu nâŋgânomai. “Anitâŋe bulâŋanâk komot yuâmâ mâmâŋe otyiŋgimu ki lohotŋe otmâ mansai. Yawu gârâmâ mem ge katyeknomgât dop âlâ ki tap. Yâhâ nenâmâ Anitâŋe mem ge katnenekbuapgât dop.” Yawu nâŋgânomai. Yawu otmâ yâhânomai yakât yâhâpŋe yu torokatmâ sâwe.  
\v 29 Anitâŋe mâtâp yuwu sâm katyiŋgiop. Yeŋe biwiyeŋe Kiristohâlen katmâ tem lâuwaŋgim mansai. Yakât otmâmâ mitihât kasaŋe mem âlâlâ tuhuyekŋetâ sâtgum mansai. Sâtgum manŋetâ yekmâ yan Kiristohât nâŋgâŋetâ yahatsap.  
\v 30 Yen Anitâŋe mâtâp sâm katyiŋgiop ya watmâ sâtgum manmâ gai yawuâk nâ gurâ sâtgum manmâ gan. Otmu yeŋgâlen puwâk taka âi mewan yan mitihât kasaŋe hâhiwin ningiwi ya naŋgai. Yâhâ yiwereŋeâmâ âi ya torokatmâ mem mansan ya gurâ naŋgaiâk. Otmu Anitâŋe mâtâp sâm katyiŋgiop yakât otmâ kasalipyeŋe takaŋetâ yekmâ yan kiŋgityeŋahât ki otmâ eŋgat yâhâp otnomai. Yawu.   
\c 2  
\s1 Yesu Kiristoŋe himbim pilâm hânân ge lok otmâ huruŋ huruŋ manop.  
\p
\v 1 Bukulipne, den âlâ âiyongowe. Biwi nâŋgân nâŋgânyeŋe Kiristohâlen katmâ yâkât wâtŋan kinmâ mansai. Yakât otmâ yâkŋe yeŋgât tep âlep nâŋgâyiŋgimu biwiyeŋe huruŋ sâm mansai me bia? Otmu Anitâŋe ikŋe Wâtgât mâmâŋahât Heak hâŋgângumu gem mem heweweŋ tuhuyekmu tep âlep naŋgaŋgim mansai me bia?  
\v 2 Biwi nâŋgân nâŋgânyeŋaŋe Anitâ yet Kiristo kepeiyelekmâ manŋetgât naŋgan. Yawu manmâ tep âlep naŋgaŋgim biwiyeŋaŋe konohâk hikuakmâ manŋetâmâ nâŋe aŋgoân biwi heroŋe nâŋgâyiŋgiwan ya wangim nâŋgâyiŋgiwom.  
\v 3 Otmu torokatmâ sâwe. Yeŋahât ki nâŋgâŋetâ yahatmu hâkyeŋe mepaenomai. Yâhâ yeŋe yeŋahât nâŋgâŋetâ gemu bukulipyeŋe yeŋgârâmâ nâŋgâŋetâ yahatbuap.  
\v 4 Otmu yeŋe manmanyeŋahâlâk ki nâŋgânomai. Bukulipyeŋaŋe heroŋe kakŋan manŋetgât nâŋgânomai.  
\v 5 Yesu Kiristoŋe ikŋahât nâŋgâmu gemu himbim pilâm ge hânân manop dop yawuâk otmâ mannomai.   
\p
\v 6 Kiristo yet Anitâ yamâ âlâ âlâ ki oawot. Yâhâmâ dop konohâk tatmâ gamawot yamâ benŋe Kiristoŋe ikŋahâlâk ki nâŋgâm manmanŋe alilop.  
\v 7 Yâkŋe ikŋe eŋgatŋeâk otmâ himbim pilâm hânân giop. Yanâmâ Anitâhât towatŋe ya kon sâm pilâm lok nengât towatnenŋe haŋgalakmâ lok teteop.  
\v 8 Lok tetem huruŋ huruŋ manmâ Anitâ konok hoŋ bawaŋgim yâkŋe den sâop yawuâk lâum manmâ gaop. Yâkât tem lâum lohotŋan manmâ ikŋe manmanŋe ki alilakmu mem ge katmâ howanân kuŋetâ sâtgum muop.  
\v 9 Yakât otmâmâ Anitâŋe mumuŋambâ mem yahalop. Yawu gârâmâ nen lohimbiŋe Kiristohât nâŋgâmunŋe yahalâkgât nâŋgâm Anitâŋe kutŋe âlâmâ “Kutdâ” sâm kunop.  
\v 10 Kutŋe yawu sâm kunop yakât otmâ nen hânân yuân gâtŋe, me himbimân gâtŋe, me hân kâlehen gâtŋe nen kerehâk menduhuakmâ Yesu mepaem mannehât sâm kalop.  
\v 11 Anitâŋe nengât sâm Yesu hâŋgângumu hânân ge kutdânenŋe otmâ galemnongom mansap. Yawu gârâmâ nen kerekŋe menduhuakmâ Yesuhât nâŋgâmunŋe yahatmu Anitâ mepaem manmâ yâhânom.   
\s1 Emetsenŋe laŋinŋe pilâmap yakât dop.  
\p
\v 12-13 Bukulipne, nâ aŋgoânâk yen orop manmâ gawan yanâmâ yeŋe nâhât laune tem lâum manbi. Yâhâ sâp yiwereŋeâmâ nâŋe yen orowâk ki mansan. Yawu mansain gârâmâ yeŋe aŋgoân den tem lâunihiwi ya ki pilâm lohotŋe otmâ manŋetgât naŋgan. Yawu otŋetâmâ Anitâŋe mem heweweŋ tuhuyekbuap yapâ yeŋe yâkât tem lâum hoŋ bawaŋginomai. Yakât otmâ yen Anitâŋe himbimgât pat kuyiŋgiop yakât bulâŋe menom sâm yâkâlen biwi nâŋgân nâŋgânyeŋaŋe kepeim manŋet. Yawu gârâmâ eŋgatyeŋaŋe kâityongomu imbiâk nenŋe wâtnenŋanâk manmâ bulâŋe menom nâŋgâm hilipgumaihât huruŋ huruŋ manmâ yâkât wâtŋanâk kinmâ tem lâum mannomai.   
\p
\v 14-15 Otmu Anitâŋe yekmâ nine nanne baratne bulâŋe koko salehâk mansai sâm den âiân ki katyekbuap. Yakât otmâ yeŋgâlen umatŋe topŋe topŋe teteyiŋgiwuap yan Anitâ ki sâm bâlewaŋginomai. Me lok bâleŋaŋe mem âlâlâ tuhuyeknomai yanâmâ yâk orop den kakŋan ki sahaŋgim kuk kâŋguruk oraŋginomai. Yawu otmâ mannomai yanâmâ manmanyeŋe ya ekmâ yan nâŋgâm bâleyiŋgim hakyeŋan sânomaihât dop âlâ ki otbuap. Yeŋe yawu mannomai yakât dop kum sâwe. Omoŋ bâleŋan emetsenŋe laŋinŋe pilâmap yakât dopŋeâk manman kârikŋahât den ekyongoŋetâ biwiyeŋan laŋinŋe pilâmu Anitâhât mâtâp ekmâ watnomai.  
\v 16 Yen yawu torokatmâ manmâ yâhâm den yamâ tiŋâk mem mannomai. Yawu otmâ manmâ Kiristoŋe yâhâpŋe âwurem gewuap yanâmâ aŋun ki nihinomai. Nâŋe yen tânyongowan ya imbiâk ki otban ya Kiristoŋe ekmâ nâhât nâŋgâmu heroŋe otbuap.   
\p
\v 17-18 Otmu emelâk papatolipnenŋaŋe Anitâ mepaem yan noniŋ bulimakao gâim katbaŋgiminiwi. Yakât dopŋeâk yeŋe manmanyeŋe ki alitmâmâ benŋe Anitâ hoŋ bawaŋgim gawi. Hoŋ bawaŋgim gaŋetâ yan mitihât kasaŋe taka mem âlâlâ tuhuyekŋetâ hâhiwin kakŋan manmâ gai. Otmu papatolipnenŋane noniŋ bulimakao gâim katbaŋgiminiwi yakât kakŋan wain toŋe moseleŋetâ bâiŋe gemu yan Anitâŋe nâŋgâmu ârândâŋ otminiop. Yakât dowâk nâ nohoŋetâ hepne moseleakmâ gemu bâiŋe ârândâŋ otbuap. Nohomai sâm manmanne ki alilakbom. Yawu otmune yanâmâ Anitâŋe nekmu ârândâŋ otbuap. Yakât otmâmâ yen orop biwinenŋaŋe hikuakmâ konohâk otmâ heroŋe nâŋgânom.   
\s1 Timoteohât topŋe  
\p
\v 19 Bukulipne, tepne nâŋgâyiŋgiman. Yakât otmâmâ Kutdânenŋe Yesuŋe nâŋgânihimuâmâ bukunenŋe Timoteo in yawu hâŋgângumune yeŋgâlen takawuapgât naŋgan. Taka yekmâmâ âwurem taka girawu mansai yakât eknohomu biwinaŋe heroŋe nâŋgâyiŋgim manbom.  
\v 20-22 Otmu Timoteohât topŋe sâmune nâŋgâŋet. Lok nombotŋe nâ orop mansain. Yâk yeŋgâlen gâtŋe Timoteo konok nâ orop biwinetŋaŋe hikuakmâ konohâk otmu yeŋe manman âiloŋgoân manŋetgât nâŋgâmait. Yamâ lok nombotŋaŋe yeŋahâlâk nâŋgâm Yesuhât âi ya hâkâŋ kakŋan tuhum mansaiŋeâmâ yeŋgâlen taka tânyongonomaihât dop yawuya âlâ ki tap. Timoteohât topŋeâmâ ikŋeâk tap. Yâk orop netŋeâmâ nanŋe âwâŋaŋe tânahomawot dop yawuâk tânahom mansait. Tânahom manmâ yeŋe den pat âlepŋe nâŋgâŋetâ keterahâkgât ya kâsikum yiŋgim gait. Yen gurâ yakât topŋe naŋgaiâk.  
\v 23 Yawu gârâmâ Roma lokŋe girawu otnihinomai yakât sâŋetâ nâŋgâm yanâmâ Timoteo in yawu hâŋgângumune den mem yeŋgâlen takawuap.  
\v 24 Yawu gârâmâ Kutdânenŋaŋe nâŋgânihimu holaŋnekŋetâ yeŋgâlen takawomgât naŋgan.   
\s1 Epaporitohât topŋe  
\p
\v 25 Otmu lok âlâhât sâwe. Yeŋgâlen gâtŋe Epaporito nâ tânnohoâk sâm hâŋgânguŋetâ takaop. Taka âi tânnohop yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Nâŋe âi umatŋan kinmâ gamune yan taka penenihimu biwinetŋe konok otmu tânahom miti âi yu tuhum gait.  
\v 26-27 Yawu gârâmâ yâk kundat umatŋe tetewaŋgimu bâsok bâleop. Inâk mâneâmâ kunŋe hân kumbâp. Yamâ Anitâŋe “Ki katnehâk” sâmu gârâmâ hâmeŋe kinop. Sâp yan nâ pâi emetŋan katnekŋetâ hâhiwin kakŋan manmâ gan. Yakât kakŋan Anitâŋe nâhâitgât girawu hâhiwin âlâkuâk nâŋgâwuap sâm Epaporito ya mesek sâtŋambâ mem heŋgeŋguop.  
\v 28 Mesek sâtŋan kinop yakât den pat emelâk nâŋgâwi. Yakât otmâmâ yeŋe Epaporitohât nâŋgâm kiwilimaihât yâhâmâ pilânekmâ yeŋgâlen takawehât naŋgap. Yakât otmâ in yawu hâŋgângumune takamu ekmâ biwiyeŋe heroŋe otbuap. Yeŋgâlen takamu nâ gurâ yawuâk heroŋe nâŋgâwom.  
\v 29-30 Yeŋgâlen takamu tep âlepŋe nâŋgâwaŋgim Anitâ mepaem heroŋe pato otbaŋginomaihât naŋgan. Yeŋe tânnohone sâm yan hâŋgânguŋetâ taka kaweyeŋan kinmâ Kiristohât tem lâum tânnohop. Tânnohop yan manmanŋe ki alilop. Yawu otmâ hâhiwin kakŋan nep tuhum gam bâsok hiliwahop. Yakât otmâmâ yeŋe yâk otmu lok nep yawu tuhumai ya yeŋgât nâŋgâŋetâ yahalâkgât naŋgan.   
\c 3  
\s1 Hâkgât orotmeme yu me yakât ki nâŋgânom.  
\p
\v 1 Bukulipne, den âlâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Kutdânenŋaŋe tihitnenŋe otmap. Yakât otmâmâ nâŋgâwaŋgim biwiyeŋaŋe heroŋe otmâ mannomai. Otmu biwiyeŋe galemahom manŋetgât emelâk den kâsikum yiŋgiwan. Yâhâ sâp yiwereŋeâmâ yawuâk sâm ekyongomune nâŋgâŋetâ keterakŋetgât ki horatneksap. Ya yâhâpŋe sâmune nâŋgâŋet.  
\v 2 Lok nombotŋe, lok perâkŋeâmâ nâŋgâm tâpikgum imbiâk hâkyeŋe torehenŋan undip tuhum hilipguaŋgim mansai. Otmu “Yengu nenŋe oain yawu otŋet” sâm meme sâsâ tuhuyeksai. Lok yawuya mansai yamâ lok perâkŋe. Yâhâ topyeŋe nâŋgâŋetâ keterahâkgât den âlâen hâum sâmune nâŋgâŋet. Soso bauŋe kapi hawamgum sot ihilâk nene sâm pâinmai. Yakât dopŋeâk lok perâkŋe yuŋe lokgât pâinmâ mansai. Yawuhât yen dâiyekŋetâ yâk yeŋgâlen ari torokatŋetgât sâm hohetyeŋan takai. Yawu gârâmâ yeŋe galemahom heŋgeŋgum mannomai.  
\v 3 Lok yawuyaŋeâmâ yuwu nâŋgâmai. “Nen hâknenŋe torehenŋan undip tuhuaŋgimunŋe yanâmâ Anitâŋe nenekmu ârândâŋ otmap,” yawu sâmai. Yakât otmâ nâŋe yuwu sâwe. Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe mâmâŋe otningimu yapâ gâtŋaŋe yâk mepaemunŋe nâŋgâmu âiloŋgo otmap. Otmu Yesu Kiristoŋe manman kârikŋahât pat kuningiop yakât nâŋgâm heroŋe otmâ mansain.  
\p Yakât torehenŋe sâwe. Hâkgât wahap yu me yaŋe tânnongowuapgât dop âlâ ki tap. Emelâk hâkyeŋe torehenŋan undip tuhuaŋgiminiwi yamâ in hâk tâŋâlân otbi. Yâhâ yakât bulâŋeâmâ nenŋe biwinenŋaŋe Kiristohâlen kepeim manmunŋe yan tetemap. Yawuhât otmâmâ hâkgât wahap ya pesuk yap. Otmu yakât nâŋgâmune ki yahatmap.  
\v 4 Yâhâ hâkgât wahap topŋe topŋe yaŋe manman kârikŋe ningimap mâneâmâ yakât nâŋgâmune dopŋan otbâp. Yamâ emelâk bet pilâwin.   
\p
\v 5-6 Yawu gârâmâ benŋe papatolipnenŋaŋe yeŋe eŋgatyeŋeâk watmâ girem den âlâlâ kulemguwi ya ki bet pilâwanân hâkgât wahap yu ya kerehâk otmâ metewan. Yawu otmâ nâŋe bukulipne kerek wangiyekban yakât topŋe sâm tetemune nâŋgâŋet. Nâ Isirae amboŋe, Benyamingât senâmbâ gâtŋe. Meŋnaŋe menekmu hilâm nombolân kalimbu ya pesuk sâmu girem den sâsâŋe sâpŋanâk hâkne torehenŋan undip tuhuwi. Yâhâ orotmemenenŋe tâmbâŋe ya kerek ŋaŋanambâek mem manmâ gawan. Pato otmâ yaŋak Parisaio lok yeŋgâlen torokatmâ papatolipnenŋe yeŋgât girem den ya aksisihâk topŋambâek nâŋgâm lâum manmâ gawan. Yawu otmâ manmâ ki otmâ tâpikguwan. Bia kârikŋe. Yâhâ lok nombotŋaŋe girem den yakât nâŋgâŋetâ gemap sâm yakât otmâ biwine kâlâp semu Kiristohât komot ya watyekmâ mem bâleyekban.   
\p
\v 7-8 Yawu otmâ manmâ gawan yakât papatolipnenŋaŋe nâŋgâŋetâ yahalop. Yawu gârâmâ sâp yiwereŋeâmâ yakât nâŋgâmune tâŋât otmap. Nâŋe Kutdânenŋe Yesu Kiristohât topŋe nâŋgâm yâk orop biwinetŋe konohâk olâkgât naŋgan. Yakât otmâmâ Anitâŋe nenekmu ârândâŋ olâk sâm hâkgât wahap topŋe topŋe yakât nâŋgâmune tâŋât otmap. Nâŋgâmune tâŋât otmu kerek pilâm pesuk pilâwan. Pesuk pilâm yapâek Kiristo konok watmâ gan yawuâk watmâ yâhâwom.  
\v 9 Yawu otmâ manmune yâkŋe âwurem gem menekmu orowâk tatmâ yâhârom.  
\p Yakât torehenŋe sâmune nâŋgâŋet. Girem den lâum manminiwan yakât Anitâŋe nekmu ârândâŋ otbuapgât dop âlâ ki tap. Bia kârikŋe. Yakât otmâmâ ya bet pilâmune pesuk yap. Topŋe yakât otmâ biwinaŋe Kiristohâlen kepeim manmune yapâ gâtŋaŋe Anitâŋe wawaenekmâ nanne koko salek sâmu mansan.  
\v 10-11 Kiristoŋe âwâŋahât sât lâum manmanŋe ki alitmâ sâtgum muop. Yakât dopŋeâk nâku manmanne ki alitmâ manbehât naŋgan. Yâhâ yâkŋeâmâ mum yahatmâ tap. Yakât otmâmâ mâmâŋe otnihimu tem lâuwaŋgim manbom. Yawu manmâ sâp pato tetewuawân Anitâŋe mumuŋambâ mem yahatnekbuapgât naŋgan.   
\s1 Anitâŋe mâtâp sâm ningiop yamâ tâŋ tâŋâk watmâ yâhânom.  
\p
\v 12 Bukulipne, yuwu sâm ekyongomune nâŋgâŋet. Nâŋeâmâ Kiristoŋe manman koko salek manop ya ki mem tetean. Otmu uwawapŋe bia mansangât dop gurâ ki oap. Yawu gârâmâ Yesu Kiristoŋe menehopgât otmâ ikŋe manmanŋe âlepŋe manop yawuâk manbehât naŋgan.  
\v 13-14 Nâŋe Yesu Kiristohâlen biwine katmune yanâmâ Anitâŋe himbimgât pat kunihiop. Yakât bulâŋe membomgât orotmeme hâŋgiŋe ya bet pilâm mâtâp sâm nihiop ya tâŋ tâŋâk watbom. Ya tâŋ tâŋâk watmâ yâkâlen biwinaŋe kepeim manmâ yâhâwom. Yawu manmuneâmâ sâp patoen yakât bulâŋe nihiwuap.   
\p
\v 15 Bukulipne, nenŋe mâtâp ya watmâ manmunŋe tipiŋe âlepŋe oap nen kerekŋe den yan yu otnom. Yawu gârâmâ yeŋgâlen gâtŋe âlâ me âlâŋe nâhât den yukât hâkâŋ otmâ yuwu mon nâŋgânomai. “Nenâmâ emelâk Anitâŋe orotmemenenŋe ekmu ârândâŋ olop. Yakât otmuâmâ topŋe girawuhât Paulohât den yu watnom?” Yawu sânomai yamâ Anitâŋe topyeŋe mem tetewuap.  
\v 16 Yawu gârâmâ benŋe torokatmâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Anitâŋe mâtâp sâm ningiop ya watmâ manmunŋe nenekmu ârândâŋ olâkgât ya pâŋan ki pilâm âlâengen arinom. Mâtâp ya watmâ gain yawuâk watmâ yâhânom.   
\p
\v 17 Bukulipne, aŋgoân orotmeme yawuya otmune nekbi ya yawuâk otmâ mannomai. Otmu lok âlâ me âlâŋe topyeŋe kurihiakmâ oain sâm oain sâm otmâ kâityongomaihât yeŋe sen galemâk otmâ mannomai. Sen galem manmâ topyeŋe mem tetenomai.  
\v 18 Yesuŋe manman âiloŋgo yakât mâtâp mem teteningiâkgât howanân muop. Yakât otmâ lok yawuyaŋe nâŋgâŋetâ bulâŋe biatmu kurihiakmâ mansai. Lok yawuya yeŋgât topyeŋe emelâk ekyongominiwan yakâ. Yâhâ sâp yiwereŋeâmâ ya yeŋgât nâŋgâmune tepne dondâ bâlemu isem ahoakmâ mansan. Yakât yâhâpŋe sâwe. Yâkŋeâmâ den pat âlepŋe ya nâŋgâŋetâ gemu kumai.  
\v 19 Yawu otmâ orotmemeyeŋe kiŋgoŋ yakât nâŋgâŋetâ yahatmap. Bâe, yakât nâŋgâm aŋulakmâ pilâmbâiâ. Yamâ biwi nâŋgân nâŋgânyeŋaŋe hângât senŋe âlâlâ tap yanâk kepeim manmâ gai. Yakât otmuâmâ hâmbâi lok yawuyamâ Anitâŋe matŋe âlâku ikŋiâk ikŋiâk kâpekyiŋgiwuap. Kâpekyiŋgim hemân panyekmu kioŋmâ hâhiwin kakŋan manmâ yâhânomai. Topyeŋe yawu.   
\p
\v 20 Yawu gârâmâ nenâmâ kapinenŋe bulâŋe yamâ himbimân tap sâmain yan yâhâ mannom. Yakât Kutdânenŋe Yesu Kiristoŋe âwurem ge menenekbuap yakât biwi nâŋgân nâŋgânnenŋaŋe kilik kilik sâmu mambotbaŋginom. Yâkŋe mem sârerenenekmâ manman kârikŋan katnenekmu manbisâin.  
\v 21 Kiristo ikŋe wâtŋe pato tatbaŋgiap yakât dopŋeâmâ yuwu. Yâkŋeâmâ nen hânân mansain me himbimân gâtŋe, me hân kâlehen gâtŋe nen kerehâk mem menduhunenekmâ nengât kunnenŋe pato otmâ yâhâwuapgât dop tap. Wâtŋe pato nandoroŋe tatbaŋgiap yakât dop kum sâwe. Soki âlâ sâmbâlâkŋaŋe tatmâ kon sâm bumbulele otmap yakât dopŋeâk yâkŋe hâknenŋe yu mem kon pilâm hâk âiŋe ningiwuap. Ikŋak mum yahatmâ hâkŋe âiŋe miop yawuya ningi mem ikŋan torokatnenekmu manmâ yâhâmbisâin.   
\c 4  
\s1 Biwi nâŋgân nâŋgânnenŋaŋe hikuakmâ konohâk otmu manmâ yâhânom.  
\p
\v 1 Bukulipne, tepne nâŋgâyiŋgim yakât tohowe sâm oan. Anitâŋe âi sâm nihiop ya tâŋ tâŋâk lâum denŋe kâsikum yiŋgim gan. Yakât otmâmâ sâp patoen hâmeŋe nihiwuap. Denŋe kâsikum yiŋgimune Kiristohâlen biwi nâŋgân nâŋgânyeŋaŋe kepeim manmâ gai yakât nâŋgâm tepne heroŋe dondâ naŋgan. Otmu yeŋe Anitâŋe mâtâp sâm yiŋgiop yakât bulâŋe gulip otmapgât kârihem manmâ yâhâŋetâ ârândâŋ otbuap.   
\p
\v 2-3 Yawu gârâmâ yeŋgâlen gâtŋe imbi yâhâp Yuoria yet Sintiki, yâkŋe nep pawarakmâ hioŋahowot yakât sâŋetâ naŋgan. Yamâ girawu otmâ hioŋahowot? Kândikumâmâ imbi yâhâp yu, otmu Kelemen, otmu bukulipyeŋe Kiristohâlen torokatŋetâ tânahom den pat âlepŋe ekyongominiwin. Yakât otmâmâ Anitâŋe manman kârikŋahât pat kuyiŋgiop. Pat kuyiŋgim manman kârikŋahât ekap âlâen kutyeŋe emelâk himbimân kulemgum kalop. Topŋe yawu gârâmâ yâk yetgât galem âlâ mansap, kutŋe Sisikusi, ekuŋetâ yuwu sâm ekyotgoâk “Hioŋaksawot yakât Anitâŋe nâŋgâmu ki ârândâŋ oap. Yawuâmâ kâmbukŋe. Biwi nâŋgân nâŋgânyetŋaŋe Kutdâ hikum biwi kaok otmâ manset.” Yawu sâm ekuŋetâ ekyotgoâk.   
\p
\v 4 Bukulipne, yen kerekŋe Kutdânenŋahât nâŋgâmâmâ biwi nâŋgân nâŋgânyeŋaŋe heroŋe otmâ hikuakmâ manŋet. Yakât yâhâpŋe witgum sâwe. Kutdânenŋaŋe yu me ya otyiŋgim gamap yakât nâŋgâmâmâ biwi nâŋgân nâŋgânyeŋaŋe hikuakmâ yâkâlenâk kepeim heroŋe nâŋgâm manmâ yâhânomai.   
\p
\v 5 Otmu Kutdânenŋaŋe menenekbe sâm âwurem gewuap yakât sâpŋe utâpguap. Yawu gârâmâ yeŋahât ki nâŋgâŋetâ yahalâk. Lok nombotŋaŋe yekŋetâ ârândâŋ olâkgât lohotŋanâk manmâ buku konohâk oraŋgim mannomai.   
\p
\v 6 Anitâŋe tihityeŋe otmap yakât otmâ yeŋe yu me ya otne sâm biwi yâhâp ki otnomai. Yâhâ umatŋe topŋe topŋe teteyiŋgimu yan manmanyeŋe keterahâkgât sâm Anitâ ulitgum mepaenomai.  
\v 7 Yawu otŋetâmâ Anitâ biwiyeŋe ekmapŋe mem biwi sânduhân katyekmu mannomai. Yeŋahâk biwi sânduhân manmai yamâ hâum pâpgumai. Yâhâ Anitâŋe biwi sânduhân katyekbuapgât wâtŋe tatbaŋgiap. Yakât otmâmâ yâk konohâk mepaem ulitgum mannomai.   
\s1 Orotmeme yuwu otmâ mannom.  
\p
\v 8 Bukulipne, den bâiŋe yu sâm hârewe. Yu me ya orotmeme âlepŋanâk otmâ manbi ya lohimbiŋe nâŋgâŋetâ âlepŋe nanŋe olop yawuâk yâhâpŋe torokatmâ otmâ mannomai. Yuwu manmâ yâhânomai. Den perâk, me den guruk, me den imbiâk, me den golâ, me den bâleŋe maleŋe yawuya ki sahaŋginomai. Yawu otŋetâmâ lohimbi belângen mansaiŋe yekmâ lok mulunŋe, me lok esepŋe, me lok lumbeŋe yeŋgât yawu sânomai. Yâhâ uwawapŋe bia otneâk nâŋgâm mannomai. Yawu manmâ tihit otmâ nembe kalem oraŋginomai. Yamâ ihilâk mahilâk me gulip malap ki otmâ mannomai.  
\v 9 Emelâk nâŋe yen orowâk manmâ yu me ya âiloŋgo loŋgo otŋetgât den kâsikum yiŋgimune mem biwiyeŋan katbi yawuâk otmâ mannomai. Yâhâ orotmemene me tat tatmemene manban ya yengu yawuâk otmâ mannomai. Yakât otmâmâ Anitâ Tihit Amboŋaŋe biwi sânduhân katyekmu orowâk manmâ yâhânomai.   
\s1 Paulohât manman yakât topŋe  
\p
\v 10 Nâŋe emelâk embâŋân pilâyekban yakât kakŋan yeŋe yu me yakât tânnohone sâm yakât mâtâpgât pâinŋetâ bialop. Yuâmâ umatŋe topŋe topŋe teteyiŋgiop yakât nâŋgâm yan. Yawu otmâ mâne mâne mâtâp ekŋetâ keterahop. Yakât otmâ biwi nâŋgân nâŋgânyeŋaŋe hikuakmâ mâtâpgât tewetsenŋe tânnohom katŋetâ tohop. Yakât otmâ tep hero pato nâŋgâyiŋgiman.  
\v 11 Den yan yu ki nâŋgânihiwi yakât ki yan. Nâŋgânihiwi yakâ. Sâp yiwereŋe senŋe âlâlâ yu me ya dopŋan tatnihiap. Yakât otmâ umatŋe topŋe topŋe tetenihimu yan nâŋgâmune ârândâŋ otmu Anitâ ki sâwaŋgian.  
\v 12 Yâhâ sâp âlâenâmâ senŋe âlâlâ ki tatnihimawân yan nâŋgâm bâle otmâ kendâ kendâek ki otbaŋgiman. Yakât nâŋgâm âlâen hâum sâwe. Emelâhâmâ nanlipyeŋaŋe lokgât orotmeme mene sâm oponân yâhâwi. Oponân yâhâne sâm otŋetâ yan hâhiwin yiŋgiminiwi. Yakât dopŋeâk nâŋe Anitâŋe tihitnenŋe otmap yakât topŋe nâŋgâwe sâm hâhiwin kakŋan manmâ gan.  
\v 13 Yakât topŋeâmâ yuwu. Yesu Kiristoŋe mâmâŋe otnihimu manman topŋe topŋe tetenihimu yan yu me ya otbe sâm yakât ki hâum pâpguan.   
\p
\v 14 Otmu yeŋeâmâ biwi nâŋgân nâŋgânyeŋaŋe nâ kepeinekbi sâp yan yeŋe yu me ya tânnohowi yakât nâŋgâmune ârândâŋ oap.  
\v 15 Otmu emelâk girawu otban yakât topŋe naŋgai. Emelâhâmâ Kiristohât den pat âlepŋe ya sâm bukulipyeŋe ekyongom kapiyeŋe hâlâŋmâ Makeronia hânân kapi tipi tapi tatmâ arap yan bam gaminiwan. Sâp yanâmâ kapi ambolipŋe nombotŋaŋe nâŋgâŋetâ bâlemu hioŋakmâ ahowi. Hioŋakmâ ahoŋetâ yakât otmâ kapi yakât ambolipŋe Yesuhâlen torokatbiŋe ki tânnohowi. Yeŋe konohâmâ tânnohowi.  
\v 16 Otmu yakât kakŋan yen pilâyekmâ Tesalonika kapi hawamgum manban yan gurâ yâhâpŋe yeŋahâk tânnohoŋetâ manban.  
\v 17 Yakât topŋe nâŋgâm heŋgeŋguŋetgât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Sâp yan itâ me yu ya nihiwi yakâlâk ki nâŋgâwan. Yâhâ sâp yiwereŋe yawuâk nâŋgâm mansan. Yeŋe tânnohoŋetâ Anitâŋe matŋe yiŋgiwuap yakâlâk naŋgan.  
\v 18 Otmu yu me yakât pâinmâ manmune yeŋe Epaporitoŋe waŋbi ya mem toho nihimu dopnan oap. Yakât âlâen hâum sâwe. Emelâk papatolipnenŋaŋe Anitâŋe orotmemeyeŋe ekmu âlepŋe olâkgât hotom uminiwi. Uŋetâ yan nâŋgâyiŋgiminiop. Yakât dopŋeâk yeŋe biwi nâŋgân nâŋgânyeŋaŋe hikunekmâ mansai. Yakât otmâ nâ gurâ nâŋgâyiŋgimune ârândâŋ oap.  
\v 19 Yâhâ yeŋe Yesu Kiristohâlen biwiyeŋaŋe kepeim manmai yakât otmâ nâ tânnohowi. Yakât otmâ yuwu naŋgan. Anitâŋe haoŋmâ tihitnenŋe otmâ gamap. Otmu yeŋe yu me yakât pâinŋetâ dopyeŋan yiŋgiwuap. Yakât ki pâpguwuap.  
\v 20 Otmu Anitâ Awoŋnenŋaŋe wawaenenekmap yakât otmâmâ yâkât heroŋe otmâ mepaem yâhânom.   
\s1 Pauloŋe den bâiŋe sâm hâreop.  
\p
\v 21 Bukulipne, nâŋe den âlâ naŋgan yu sâmune bâiŋe pesuk sâek. Bukulipyeŋe Yesu Kiristohâlen torokatbiŋe yeŋgât amutgen mansai ya yeŋgât nâŋgâyiŋgian. Otmu bukulipne nâ orowâk tânahom mansaiŋe yawuâk nâŋgâyiŋgiai.  
\v 22 Otmu Roma lok kunŋe pato, kutŋe Sisa sâm, yakât hoŋ bawalipŋe nombotŋe hioŋakmâ Kiristohâlen torokatmâ mansai yaŋe gurâ yeŋgât nâŋgâyiŋgiaiâk.  
\v 23 Otmu Kutdânenŋe Yesu Kiristo tihitnenŋe otmapŋe yen kerek biwi nâŋgân nâŋgânyeŋe mem konohân tuhumu kepeiakmâ mannomai. Ya bonŋanâk.   
\qc Nâ bukuyeŋe,  
\p  
\qc Paulo