\id MRK NT0040.MK1 SELEPET McELHANON (dp transfer) 4-Oct-85 
\h Mareko 
\toc1 Mareko  Yesuhât Den Pat Âlepŋe  Marekoŋe kulemguop. 
\toc2 Mareko 
\mt1 Mareko  
\mt2 Yesuhât Den Pat Âlepŋe  
\mt2 Marekoŋe kulemguop.  
\c 1  
\s1 Yoaneŋe âi topŋe kalop.  
\sr (Mataio 3:1-12 Luka 3:1-9,15-17 Yoane 1:19-28)  
\p
\v 1 Anitâhât nanŋe Yesu Kiristo yâkât den pat âlepŋe yakât topŋe ya yuwu.  
\v 2 Poropete âlâ, kutŋe Yesaia sâm, Anitâŋe yuwu sâm ekumu kulemguop.  
\li1 “Anitâŋe nanŋe yuwu sâm ekuop. “Nine hoŋ bawa âlâ ekum hâŋgângumune kulet sâm ari mâtâp meŋgihiwuap.” Yawu sâm nanŋe ekuop.”   
\p
\v 3 Yawu sâmâmâ torokatmâ mâtâp mewaŋgiwuap yâkât yuwu sâop.  
\li1 “Lok ki manmaiângen, lok âlâ yan ari manbuap. Lohimbi yâkâlen takanomai ya yuwu sâm ekyongowuap. “Lok kutdâhât mâtâp ya mem pitiŋet. Otmu mâtâp mewaŋgiŋet. Otmu uk sâm huruŋ sâm, pumŋe lauŋe yamâ kum kilikmâ mem ârândâŋ merândâŋ tuhuŋetâ ya talâk.”  
\p Yawu sâm ekyongop.” Yesaiaŋe den yawu kulemguop tap yakât bulâŋe yamâ Yoanehâlen teteop.   
\p
\v 4 Yoaneŋe lohimbi toen katyekbe sâm yakât topŋe katmâ yahatmâ lok ki manmaiângen ari manop. Yaken ari manmâ lohimbi dondâŋe yâk ekne sâm ariŋetâ yuwu sâm ekyongop. “Orotmemeyeŋe kiŋgoŋ âlâlâ otmâ mansai ya kerek betbaŋgiŋetâmâ toen katyekbom. Toen katyekmune Anitâŋe tosayeŋe pilâyiŋgiwuap.” Yawu sâm ekyongop.  
\v 5 Yawu sâmu ya nâŋgâm hân pato âlâ, kutŋe Yuraia sâm, ya ambolipŋe otmu kapi âlâ, kutŋe Yerusalem sâm, ya ambolipŋe kiŋgitŋe orowâkŋe yâkâlen ari orotmemeyeŋe bâleŋe ya kerehâk sâm teteŋetâ Yoran toen katyehop.   
\p
\v 6 Yâhâ Yoaneŋe hâk katipŋe yamâ soŋgo âlâ, kutŋe kamele sâm, yakât somotŋaŋe mendeŋmâ ya kepeiakmâ manminiop. Otmu kamele hâkŋaŋe let yawu pâŋan sâhâm kuratguahop. Otmu dopon, neŋgopdâ, me goŋgaraŋ yawuya nem manminiop.   
\p
\v 7 Yawu manmâ lohimbi yuwu sâm ekyongop. “Lok âlâ nâhât betnehen taka mansap. Yâhâmâ lok kutdâ otmu wâtŋe pato tatbaŋgiap. Nâmâ lok tâŋât, lok in yawuya. Yawu gârâmâ nâŋe yâkât itâkat kâpekmâ golewaŋgiwomgât dop ki tap. Otmu tânguwomgât dop gurâ ki tap. Nâŋeâmâ yâkât amutgen manmâ yâhâwom.   
\p
\v 8 Otmu yeŋe orotmemeyeŋe bâleŋe betbaŋgiŋetâmâ toen katyekbom. Yâhâ biwiyeŋe yâkâlen katmâ mannomai yanâmâ Anitâŋe ikŋe Wâtgât mâmâŋahât Heak hâŋgângumu ge mâmâŋe otyiŋgiwuap. Mâmâŋe otyiŋgimu manman bulâŋe mannomai.” Yoaneŋe Kutdâhât nâŋgâm yawu sâm ekyongop.   
\s1 Yoaneŋe Yesu toen kalop.  
\sr (Mataio 3:13-4:11 Luka 3:21-22 Luka 4:1-13)  
\p
\v 9 Otmu sâp yan Yesuŋe kapi âlâ, kutŋe Nasaret sâm, Galilaia hânân tap yan manop. Hilâm âlâen kapi ya pilâm Yoane ekbe sâm Yoran to ginŋehen ariop. Yan arimu Yoaneŋe mem toen kalop.  
\v 10 Toen mem kalop sâp yanâk himbim pâroŋ sâmu Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe kembâ hâtgum ge Yesu mâmâŋe otbaŋgiop.  
\v 11 Giop yanâk himbimâmbâ Anitâŋe yuwu sâop. “Gâ nine nanne kambiamne. Nâ biwinaŋe gâhâlâk nâŋgâm kepeihekman.” Yawu sâop.   
\p
\v 12 Otmu yakât kakŋan Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe Yesu hâŋgângumu hewukŋe kârikŋe lok ki manmaiângen ariop.  
\v 13 Yan ari manmu hilâm 40 pesuk sâop. Sâp yan weke bâleŋe yeŋgât kunyeŋe, kutŋe Satan sâm, yâkŋe Yesuhât biwiŋahât topŋe ekmâ nâŋgâwe sâm olop. Yawu otmu yakât kakŋan Anitâŋe aŋelolipŋe hâŋgânyongomu ge Yesuhât tihitŋe otmâ tânguwi.   
\s1 Yesuŋe âi topŋe kalop.  
\sr (Mataio 4:12-17 Luka 4:14-15)  
\p
\v 14 Yawu otmâ yakât kakŋan Yoane mem pâi emetŋan katŋetâ talop yakât den pat Yesuŋe nâŋgâop. Ya nâŋgâmâmâ nep topŋe katbe sâm âwurem Galilaia hânângen ariop. Ari Anitâŋe tihitnenŋe otmap yakât den pat yuwu sâm ekyongop.  
\v 15 “Anitâŋe tihitnenŋe otbe sâm oap. Yakât otmâmâ yeŋe orotmemeyeŋe bâleŋe betbaŋgim den pat âlepŋe ekyongoan yukâlâk nâŋgâm mem mete tuhum manŋet.” Yawu sâm ekyongop.   
\s1 Yesuŋe hoŋ bawalipŋe imbât meyehop.  
\sr (Mataio 4:18-22 Luka 5:1-11)  
\p
\v 16 Den pat ya ekyongom yâhâm gem Galilaia deŋgân pato yakât ginŋan ari imi ata yâhâp yelehop. Kutyetŋe Anderea yet Simon. Yâhâmâ iŋan mem dâire sâm deŋgân tânâmŋan ba iŋan itâŋe pilâm kinowot. Pilâm kinmutâ yelekmâ yuwu sâm ekyotgop.  
\v 17 “Yerâmâ nâhâlen ga torokatset. Yiwereŋe iŋan dâim mansawot. Gârâmâ nâŋe meyelekmune nâhât wâtnan kinmâ lok dâiyekmutâ nine komolân torokatnomai.” Yawu sâm ekyotgop.  
\v 18 Yawu sâmu yanâk senŋe âlâlâ yetŋe pilâm yâkâlen torokatmutâ orowâk ariwi.   
\p
\v 19 Yapâ ari lok âlâ, kutŋe Yeweraio sâm, yâkât nanyâhâtŋe, kutyetŋe Yakowo yet Yoane orowâk kinŋetâ yehop. Otmu Yeweraioŋe âi lok meyekmu orowâk waŋgaen tatmâ iŋan itâŋe hâreahop ya gârem tatbi. Gârem tatŋetâ yekmâ yan nanyâhâtŋe yotgonop.  
\v 20 Yotgonmu nâŋgâm âwâyetŋe otmu âi loklipŋe pilâyekmâ Yesuhâlen torokatmutâ orowâk ariwi.   
\s1 Yesuŋe weke bâleŋe watmu gaiakmâ ariop.  
\sr (Luka 4:31-37)  
\p
\v 21 Otmâ ya pilâm Kapanaum kapi yan ari manbi. Ari manŋetâ Yura nengât tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâp yan Yesuŋe miti emetŋan kapi ambolipŋe orowâk menduhuakŋetâ Anitâhât topŋe sâm ekyongop.  
\v 22 Ekyongomu nâŋgâŋetâ bonŋe otmu biwiyeŋaŋe heroŋe otmâ yuwu sâwi. “Mosehât girem den kâsikum ningimaiŋe den sâmai ya nâŋgâmunŋe porap otmap. Yâhâ lok yuŋeâmâ den eknongoap yu nâŋgâmunŋe âlâ kândâkdâ oap.” Yawu sâwi.   
\p
\v 23 Yawu sâm kinŋetâ lok âlâ weke bâleŋaŋe mem mâŋgâemu manminiop yaŋe miti emetŋan yâhâop. Yâhâmu weke bâleŋaŋe biwi nâŋgân nâŋgânŋe mem purik pilâmu kârikŋan halahum yuwu sâop.  
\v 24 “Bâe, Yesu Nasaret amboŋe. Gâ wongât nâhâlen takat? Hilipnohowe sâm takat me? Gâhât topge naŋgan. Gâmâ, Anitâhât nanŋe bulâŋe mansat. Otmu Anitâŋe hâŋgângohomu bukulipne orowâk hilipnongowe sâm gion.” Yawu sâop.   
\p
\v 25 Yawu sâmu yuwu sâm sâwaŋgiop. “Kâmbukŋe. Gâ gaiakmâ ba ari.”   
\p
\v 26 Sâmu weke bâleŋe yaŋe gaiakmâ ba arimu lok ya senŋe gâwâŋ gâwâŋ sâmu lauŋe barakŋaŋak pato otmâ ge iop.  
\v 27 Yawu otmâ ge imu lohimbi miti emetŋan tatbiŋe ekŋetâ sâtŋe otmu yuwu sâm alahuwi. “Bâe, girawu? Ki orotŋe oap. Wâtŋe pato tatbaŋgiap yakât otmâ weke bâleŋe sâwaŋgimu denŋe lâum gaiakmâ ba arap.” Yawu sâwi.  
\v 28 Yâkât den pat ya sâŋetâ Galilaia hân nombot nombot huhum liŋgarakmâ ariop.   
\s1 Yesuŋe sâmu Petoro hewunŋe âlepŋe olop.  
\sr (Mataio 8:14-17 Luka 4:38-41)  
\p
\v 29 Yesuŋe miti emetŋambâ gem Yakowo yet Yoane meyelekmu Simon yet Anderea yetgât emelan yâhâwi. Otmu Simon hewunŋe hâkŋe kâlâp otmu im talop.  
\v 30 Yesuŋe kâlehen yâhâmu emelan tatbiŋe mesek kuop yakât topŋe ekuwi.  
\v 31 Ekuŋetâ mândemu yahatmu yanâk hâkŋe sânduk sâop. Hâkŋe sânduk sâmu emetsenŋe purik sâowân sot um yiŋgiop.   
\p
\v 32-33 Sot um yiŋgimu nem tatŋetâ omoŋ olop. Omoŋ otmu yan kapi ya ambolipŋaŋe lohimbi kundat yongop otmu weke bâleŋaŋe mâŋgâeyekmu manminiwi ya meyekmâ ari emet yakât gotŋanâk menduhuakmâ kinbi.  
\v 34 Menduhuakmâ kinŋetâ Yesuŋe kundat topŋe topŋe teteyiŋgiop ya sâmu âlepŋe otbi. Otmu weke bâleŋaŋe mâŋgâeyehop ya gurâ watyekmu gaiakmâ ariwi. Watyehop yanâmâ Yesuhât topŋe ekmâ nâŋgâwi. Ya lohimbi sâm tetem ekyongoŋetâ nâŋgâmai sâm kuyiŋgiop. Otmu omoŋ sâmu kapi yan iwi.   
\s1 Yesuŋe ikŋe den pat âlepŋe ekyongop.  
\sr (Luka 4:42-44)  
\p
\v 35 Otmu emet eŋgatŋe nâŋgâm Yesuŋe yahatmâ kapi ya pilâm lok biaengen ari Anitâ orop den alahuowot.  
\v 36 Alahum tatmutâ Simon bukulipŋe orop yahatmâ pâinŋetâ biatmu yuwu sâwi. “Yu wosaken arap?” Yawu sâm pâinmâ kapi ya pilâm ari mem tetewi.  
\v 37 Ari ekmâ yuwu sâm ekuwi. “Kapi ambolipŋaŋe taka pâingeksai. Yakât âwurem bane.”   
\p
\v 38 Yawu sâŋetâ yuwu sâm ekyongop. “Yu hâlâŋmâ kapi tatmâ arai yâkŋe yawuâk Anitâhât topŋe nâŋgâŋetâ keterahâkgât gewan. Yakât otmuâmâ pilâyekmâ kapi nombotŋe yeŋgâlen arinehât naŋgan.” Yawu ekyongom meyekmu ariwi.  
\v 39 Meyekmâ ari Galilaia hânân kapi tipi tapi tatmâ arap yakât ambolipŋaŋe den pat âlepŋe nâŋgâŋetgât miti emetŋe ârândâŋ yâhâm gem ekyongop. Otmu weke bâleŋaŋe lohimbi mâŋgâeyekbi ya gurâ kerek watyehop.   
\s1 Lok âlâ hâk bâle tetewaŋgiop ya Yesuŋe mem heŋgeŋguop.  
\sr (Mataio 8:1-4 Luka 5:12-16)  
\p
\v 40 Otmu sâp yan lok âlâ hâk bâle tetewaŋgimu manopŋe Yesu ekmâ gotŋan ba yuwu sâm ekuop. “Gâŋe sârâ kundat topŋe topŋe biatningiwuapgât dop tap. Yawu sâŋetâ naŋgan. Yakât otmâ âlepŋe otbomgât nâŋgâwuat yamâ âlepŋe otbom.” Yawu sâop.   
\p
\v 41 Yawu sâmu Yesuŋe weŋe nâŋgâm ekuop. “Nâŋgâhihian. Âlepŋe walipgohomune hâk bâle ya biatgihiâk.”  
\v 42 Yawu sâm walipgumu biatbaŋgimu âlepŋe olop.  
\v 43 Yawu otmu yuwu sâm ekum hâŋgânguop.  
\v 44 “Gâ otgihian yukât den pat bukulipge ki ekyongowuat. Hotom umai yeŋgâlen konok arirâ hâkge eknomai. Yawu otmâ yan Moseŋe hotom u uhât girem den kulemguop ya lâum Anitâhât hotom umbuat. Hotom umbuat ya ekmâmâ lohimbiŋe hâk bâle biatgihiap yukât topŋe nâŋgânomai.”  
\v 45 Yawu ekum hâŋgângumu ari iliwetmâ den pat ya sâm haok tuhuop. Sâm haok tuhumu lohimbi dondâŋe nâŋgâwi. Yakât otmuâmâ lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe Yesuŋe tânyongoâkgât pawarak guwarak otmaihât yaŋak Yesuŋe kapi tete ki yâhâm giop. Otmu yaŋak kapi ya pilâm lok ki manmaiângen ari manop. Lok ki manmaiângen manop yakât patŋe nâŋgâm lohimbi dondâŋe ari mem tetewi. Ari mem teteŋetâmâ mem heŋgemyongop.   
\c 2  
\s1 Yesuŋe lok pareŋe yâkât tosa pilâwaŋgiop.  
\sr (Mataio 9:1-8 Luka 5:17-26)  
\p
\v 1 Yesuŋe tipiŋe tatmâ âwurem Kapanaum kapiân ariop. Ari emetŋan yâhâop. Emetŋan yâhâop yakât den pat ya kapi ambolipŋaŋe nâŋgâm yâkât emelan ari titâkuwi.  
\v 2 Ari titâkuŋetâmâ kawe biatmu nombotŋe emet umbiŋan kinmâ ândâp katbi. Yawu otŋetâ den pat âlepŋe ekyongop.  
\v 3 Ekyongom tatmu yanâk lok pareŋe âlâ talop yâkât bukulipŋe imbât yaŋe Yesuŋe mem kuwihâk sâm mem gerelân katmâ yâkâlen lâum tohowi.  
\v 4 Lâum tohowi yamâ lohimbi dondâŋe emet umbiŋan kinmâ mâtâp maŋguyiŋgiwi. Mâtâp maŋguyiŋgiŋetâ yakât otmâ yâk yeŋgâlen hâum pâpgum “Girawu tuhune tuhune?” otmâ mâtâpgât pâinbi. Mâtâpgât pâinmâ emet gimbâŋan getek getek lâum yâhâwi. Yâhâ emet gimbâŋe mem kusatmâ mem katŋetâ Yesuhât gotŋan giop.  
\v 5 Otmu Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeiwi yakât topŋe ekmâ lok pareŋe ya yuwu sâm ekuop. Anitâŋe tosahe yiwereŋe pilâhihiap.” Yawu sâm ekuop.   
\p
\v 6 Yawu sâm ekumu Mosehât girem den kâsikum ningiminiwi yaŋe den sâop ya nâŋgâŋetâ bâlemu biwiyeŋaŋe yuwu nâŋgâwi.  
\v 7 Anitâ ikŋak otmapgât dop. Yâkŋe konok tosanenŋe pilâningimap. Gârâmâ lok yuŋeâmâ Anitâ mem ge katmâ wangiwe sâm oap. Yamâ ekmunŋe bâleap. Yawu sâm Yesuhât nâŋgâŋetâ bâleop.   
\p
\v 8 Nâŋgâŋetâ bâlemu biwiyeŋe ekmâ yuwu sâm ekyongop. “Yeŋe nâ nekŋetâ lok bâleŋe otmune biwiyeŋaŋe yawu naŋgai. Yakât nâŋgâmune ki ârândâŋ oap. Yakât otmâ yuwu sâmune nâŋgâŋet.  
\v 9 Wuân âi tuhumune ekŋetâ dopŋan otbuap? Yuwu mon sâm ekuwom. “Nâŋe tosahe pilâhihian.” Yawu sâwom me? Me “Gâ getek yahatmâ geretge lâuakmâ ari,” sâwom?  
\v 10 Yakât nine topne yuwu sâmune nâŋgâŋet. Nâ Anitâŋe hâŋgânnohomu gewangât tosayeŋe haoŋmâ pilâyiŋgim mansan. Anitâŋe nep sâm nihiop yukât topŋe ekmâ nâŋgâm heŋgeŋguŋetgât yu otbe.”  
\v 11 Yawu sâm ekyongom yaŋak lok pareŋe ya yuwu sâm ekuop. “Gâ yahatmâ geretge lâuakmâ emetgan ari.” Yawu sâop.   
\p
\v 12 Yawu sâmu senyeŋanâk yahatmâ geretŋe lâuakmâ emetŋehen ariop. Arimu lohimbi hâlâŋmâ kinbiŋe Yesuŋe Anitâhât wâtŋan kinmâ nep miop ya ekŋetâ âlâ kândâkdâ otmu yuwu sâwi. “Lok yuwuyaek âlâ ki ekmain.Yâhâ yiwereŋe puwâk otmu eksain.” Yawu sâm Anitâ mepaewi.   
\s1 Yesuŋe hoŋ bawaŋe âlâ miop ya kutŋe Lewi  
\sr (Mataio 9:9-13 Luka 5:27-32)  
\p
\v 13 Otmu hilâm âlâen Yesuŋe Kapanaum kapi ya pilâm Galilaia deŋgân ginŋehen ariop. Arimu lohimbi dondâŋe denŋe nâŋgâne sâm kapiyeŋe pilâm watmâ ariwi. Watmâ ari penewaŋgiŋetâ Anitâhât topŋe ekyongop.  
\v 14 Ekyongom pesuk pilâmu itoŋ galoŋ otŋetâ kapiân âwurem ariop. Ari mâtâwânâk Alipaio nanŋe, kutŋe Lewi sâm, yâkŋeâmâ takesi membe sâm tewetsenŋe emetŋan tatmu ehop. Tatmu ekmâ yuwu sâm ekuop. “Nâhâlen torokatdâ orowâk mandehât naŋgan.” Yawu sâop.   
\p
\v 15 Yawu sâmu Lewiŋe tewetsenŋe meminiop nep ya pilâm yahatmâ Yesuhâlen torokatmu orowâk ariowot. Orowâk ari Lewihât emelan yâhâmutâ Yesu hoŋ bawalipŋaŋe peneyitgiŋetâ orowâk tatmâ den alahuwi. Den alahum tatŋetâ Lewihât bukulipŋe otmu lok nombotŋe Mosehât girem den ki lâum manminiwiŋe Yesuhât den nâŋgâne sâm emelan yâhâŋetâ orowâk tatmâ sot um newi.  
\v 16 Nem tatŋetâ Parisaio nombotŋe Mosehât girem den sâm kâsikum ningiminiwiŋe belângembâ kinmâ yekŋetâ ki ârândâŋ otmu hoŋ bawalipŋe yuwu sâm âiyongowi. “Wongât Yesuŋe lok bâleŋe yu orop menduhuakmâ lau konok niai?” Yawu sâm âiyongowi.   
\p
\v 17 Yawu sâm âiyongoŋetâ Yesuŋe den ya nâŋgâm Parisaio yuwu sâm ekyongop. “Den âlâen hâum sâmune nâŋgâŋet. Lok mesekyeŋe biaŋe dokta yeŋgâlen ki arimai. Lok kundatyeŋe orop me hâhiwin teteyiŋgimap yaŋe konok dokta yeŋgâlen arimai. Yakât topŋe yuwu sâmune nâŋgâŋetâ keterahâk. Yeŋgâlen gâtŋe nombotŋaŋe yuwu sâmai. “Nen lok âlepŋe, nen orotmemenenŋe âiloŋgo dondâ otmâ mansain.” Yawu sâm pâlâmŋe manmai. Lok yawuya yeŋgât sâm ki gewan. Yeŋe lok bâleŋe sâm kewilâyekŋetâ belângen manmai yawuyaŋe orotmemeyeŋe bâleŋe pilâm Anitâhâlen biwiyeŋe kepeim denŋe lâum bulâŋe mem teteŋetgât gewan.” Yawu sâop.   
\s1 Yesuhât hoŋ bawalipŋe sâp sâsâŋan sot barak ki manminiwi.  
\sr (Mataio 9:14-17 Luka 5:33-39)  
\p
\v 18 Yoane bukulipŋe otmu Parisaio lok nombotŋaŋe Anitâhât âi menehât nâŋgâm yâkâlen biwiyeŋaŋe hikum sâp sâsâŋanâk sot barak manminiwi. Yawu manminiwi yakât otmuâmâ yâk yeŋgâlen gâtŋe nombotŋaŋe Yesuhâlen ari yuwu sâm ekuwi. “Nen Anitâŋe nâŋgâningimu ârândâŋ olâkgât sot barak mansain. Sot barak manmâ sâp kâlep Anitâ mepaem ulitgum gamain. Yâhâ gâhât hoŋ bawalipgaŋeâmâ otmain yawu ki otmai. Wongât hilâm ârândâŋ sot kutakamai?” Yawu sâwi.   
\p
\v 19 Sâŋetâ sâop. “Yakât den âlâen hâum sâmune nâŋgâŋet. Lok patoŋe imbi miakbe sâm bukulipŋe meyekmu orowâk tatmâ sot um nem heroŋe otnomai. Heroŋe otnomaiân sot barak ki tatmai. Yâhâ hâmbâi mâne kasalipyeŋaŋe taka bukuyeŋe kuŋetâ mumbuap yanâmâ eŋgat hako nâŋgâm sot barak mannomai.  
\v 20 Yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Yiwereŋeâmâ nâ orowâk mansain yakât otmâ sot barak ki mansai. Hâmbâi mâne nâ nohoŋetâ mumbom sâp yan eŋgat hako nâŋgânomai.” Yawu sâop.   
\p
\v 21 Otmu orotmeme embâŋân otminiwi ya otmu ikŋe orotmeme âiŋe kâsikum yiŋgiop yaŋe ki lâuahop. Yakât otmâ yâhâp yâhâp menduhum lâunomaihât dop ya ki olop. Yakât topŋe nâŋgâŋetâ keterahâkgât den âlâen hâum yuwu sâm ekyongop. “Nen sot me salup me âlâlâ une sâm yan hâpu golâenâk mânuŋmâ titâkum umain. Gârâmâ hâpu tekaŋan mânuŋmâ kâlâwân katmain yamâ hâpu tekaŋe ya sem huhumu sot yaŋe golâ kinmap.” Yawu sâop.  
\v 22 Otmu den âlâen yuwu hâum sâop. “Imbi âlâŋe lepa dorokum tâk masipguwuap. Masipgum katmu tatmâ hâŋgiŋe otbuap. Yâhâ yakât kakŋan tâk âiŋe orop menduhum lowaim iri osowuap. Iri osomâmâ senŋe âlâlâŋe mânuŋbuap yan dâimu tiririk sâmu tok sâwuap. Yakât otmuâmâ nenŋe tâk âiŋaŋak menduhum lowaimain. Yawu otmain yanâmâ senŋe âlâlâ umatŋe mânuŋnomân yamâ dâimu ŋirik ŋirik sâm ki tok sâwuap. Yâhâ hâŋgiŋe otmu âiŋe menduhunom yamâ dâimu titâk sâwuap. Yamâ ki orotŋe.” Yawu sâop.   
\s1 Yesu hoŋ bawalipŋe orop tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâp ya kuwi.  
\sr (Mataio 12:1-8 Luka 6:1-5)  
\p
\v 23 Tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâp âlâen Yesuŋe hoŋ bawalipŋe nen kerek menenekmu âi kalam biwiŋambâ ariwin. Ari mâtâp tânâmŋan po ningiop. Yawu otmuâmâ buku nombotŋe yeŋgât kalamân sot talop ya mem newin. Yawu otmunŋe Parisaioŋe nenekmâ Yesu yuwu sâm âikuwi.  
\v 24 “Gâ wongât ândâp bok oat? Moseŋe girem den kulemguop ya lâumâun ya tatmâ naŋgain. Yakât girawu otmuâmâ hoŋ bawalipgaŋe bukulipyeŋe yeŋgât kalamâmbâ sot mem golâ niai? Ya otŋetâ yekmunŋe bâleap. Yakât otmâ gâŋe kuyiŋgirâ âlâku ki otnomaihât naŋgain.” Yawu sâwi.   
\p
\v 25-26 Yawu sâŋetâ purik pilâyiŋgim sâop. “Emelâk embâŋân Dawitiŋe olop yakât den pat sâlikum ki nâŋgâm heŋgeŋgumai. Yakât topŋe nâŋgâŋetâ keterahâkgât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Dawitiŋe olop sâp yan hotom uwi ya yeŋgât lok kunŋe âlâ manop, kutŋe Awiata sâm. Sâp yan Anitâhât hotom um manbiŋe baŋga tuhum Anitâhât pat sâm katminiwi ya yâkŋe konok neminiwi. Lok inŋeâmâ bia. Hilâm âlâen Dawiti otmu ikŋe tembe lâulipŋe sotgât bâleŋetâ yan ikŋak Anitâhât miti selepŋan yâhâop. Yâhâmâmâ Awiataŋe sot kâmbukŋe sâm kalop ya ihilâk mem niop. Mem nem nombotŋe talop ya mem tembe lâulipŋe ge kâsikum yiŋgimu newi.  
\v 27 Yawu otbi yakât otmâ tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâp yukât topŋe sâmune nâŋgâŋetâ keterahâk. Emelâk embâŋân Anitâŋe tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâp ya katningiop yamâ âlâlâ otmaingât ki sâm kuningim kalop. Yamâ nenŋe Anitâ heroŋe nâŋgâwaŋgim mepaem biwi sânduk mannehât sâm kalop.  
\v 28 Yâhâ Anitâŋe hâŋgânnohomu ge mansan nâmâ tatmâ nâŋgâ nâŋgâ yakât amboŋe. Otmu yakât bonŋeâmâ nâŋe konok mem teteman.” Yawu sâm ekyongop.   
\c 3  
\s1 Tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâp âlâen Yesuŋe lok âlâ heŋgeŋguop.  
\sr (Mataio 12:9-14 Luka 6:6-11)  
\p
\v 1 Tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâp âlâen Yesuŋe miti emetŋan yâhâop. Yâhâ lok âlâ bâtŋe mum pâlâmŋe olop yanâk tatmu ehop.  
\v 2 Yawu gârâmâ “Tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâpŋan Yesuŋe lok pareŋe ya mem heŋgeŋguwuap me bia?” sâm Parisaio nombotŋaŋe Yesu mem den âiân katne sâm bamu bam watbiŋe gotyetŋan ba kinbi.  
\v 3 Gotyetŋan ba kinŋetâ Yesuŋe lok pareŋe ya yuwu sâm ekuop. “Yahatmâ kin.”  
\v 4 Sâmu yahatmâ kinmu benŋe Parisaio ya yuwu sâm ekyongop. “Moseŋe den kulemguop ya topŋe girawu tap? Tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâpŋan lok heŋgemyongonom me hilipyongonom?” Yawu sâop. Yawu sâm âiyongomu biwiyeŋe umatŋe otmu olotoŋâk kinbi.  
\v 5 Olotoŋâk kinŋetâ yekmu bâleop. Yekmu bâlemu kunyeŋe kârikŋe otmâ hiliwahonomai yakât nâŋgâm tepŋe nâŋgâyiŋgiop. Tepŋe nâŋgâyiŋgim lok pareŋe ya yuwu sâm ekuop. “Bâtge kuwihak.” Yawu sâmu bâtŋe pilâmu kuwihahop.  
\v 6 Panmu kuwihakmu Parisaioŋe ya ekmâ yakât nâŋgâm bâlewaŋgim pilâyekmâ gem ariwi. Gem ari bukulipyeŋe nombotŋaŋe lok pato âlâ, kutŋe Herot Antipa sâm, yâkâlen torokatmâ manbi ya yeŋgâlen ari orowâk menduhuakbi. Menduhuakmâ Yesu kuŋetâ muâkgât alahu gulahu otmâ den hikuwi.   
\s1 Yesuŋe ikŋe den pat âlepŋe kâsikum yiŋgiop.  
\p
\v 7 Otmu Yesuŋe hoŋ bawalipŋe nen menenekmu miti emetŋambâ gem Galilaia deŋgân ginŋehen ariwin. Arimunŋe kapi gotŋe tete ya ambolipŋe dondâŋe Yesuŋe mem heŋgemnongoâkgât nengâlen takaŋetâ heŋgemyongop. Heŋgemyongop yakât den pat alahum sâm haok tuhuŋetâ lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe kapi âlâembâ âlâembâ taka menduhuakbi yamâ yu ambolipŋe.  
\v 8 Nombotŋeâmâ Yuraia hân yakât kapi kunŋe, kutŋe Yerusalem sâm, ya ambolipŋe. Otmu kapi pato ya hawamgum kapi tipi tapi tatmâ arap ya ambolipŋe. Yâhâ nombotŋeâmâ Irumaia ambolipŋe. Yâhâ nombotŋeâmâ kapi tipi tapi Yoran to nombotgen tap ya ambolipŋe. Yâhâ nombotŋeâmâ kapi kutyetŋe Tiro otmu Siron ya ambolipŋe.  
\v 9-10 Lohimbi yawuyaŋe heŋgemnongoâk sâm taka hawamnongowi. Hawamnongoŋetâ lohimbi dondâ heŋgemyongop. Heŋgemyongom tatmu mem hâmbiŋ gumbiŋ tuhunenekbi. Mem hâmbiŋ gumbiŋ tuhunenekbi yakât otmâ in yawu pilâyekmâ arinehât nâŋgâm Yesuŋe eknongomu waŋga âlâ deŋgân ginŋan talop ya mem dâimunŋe gotnenŋanâk gaop.   
\p
\v 11 Otmu lohimbi nombotŋe weke bâleŋaŋe mâŋgâeyehop ya Yesuŋe watyekmu gaiakmâ den kârikŋan halahum yuwu sâwi. “Nenŋe topge naŋgain. Gâmâ Anitâhât nanŋe bulâŋe.” Yawu sâwi.  
\v 12 Yawu nâŋgâwi yakât otmâ lohimbi ekyongoŋetâ nâŋgâmaihât sâm kuyiŋgiop.   
\s1 Yesuhât hoŋ bawalipŋe yeŋgât kutyeŋe  
\sr (Mataio 10:1-4 Luka 6:12-16)  
\p
\v 13 Otmu yakât kakŋan Yesuŋe hoŋ bawalipŋe kâiân yâhâp nengât âi sâm ningiwe sâm otmâ nongonmu lohimbi ya pilâyekmâ ari ekbin.  
\v 14 Arim ekmâ orowâk pumŋan yâhâmunŋe yuwu sâm eknongop. “Yen orowâk manmâ Anitâhât topŋe kâsikum yiŋgiwomgât meyeksan. Den kâsikum yiŋgim hâŋgânyongomune ari nâhât den pat âlepŋe sâm ekyongonomai.  
\v 15 Ekyongom yan weke bâleŋaŋe lohimbi nombotŋe mâŋgâeyekmap ya watyekŋetâ gaiakmâ arinomai.” Yawu sâop.   
\p
\v 16 Nen menenehop yamâ kutnenŋe yuwu. Simon, yamâ kutŋe âlâmâ Petoro sâm kunop.  
\v 17 Âlâmâ imi ata Yakowo yet Yoane, Yeweri nanyâhâtŋe. Yâkŋe nep kârikŋe tuhuowot ya ekmâ yan Yesuŋe kutyetŋe âlâ yuwu sâm yotgonop. “Boanesi” sâm yotgonop. Yakât topŋeâmâ yuwu. “Denyetŋe kou kâlâp.”  
\v 18 Âlâmâ Anderea yamâ Simon imiŋe. Otmu nombotŋeâmâ Pilip, Batolomaio, Mataio, Toma, Alipaio nanŋe Yakowo, Taraio, Simon yâhâmâ komot âlâen gâtŋe ya yeŋgât topyeŋe yuwu. Kasalipnenŋe Roma lok ya yeŋgât hâkâŋ otmâ watyekne sâm otminiwi yan gâtŋe.  
\v 19 Otmu bâiŋeâmâ Yurasi yamâ Karioto yan gâtŋe. Yâkŋeâmâ Yesuhât betŋehen kioŋop ya. Yesuŋe âi ningim yawu sâm eknongomu orowâk pumŋambâ gewin.   
\s1 Yesuŋe Satan mem ge katbuap yakât sâop.  
\sr (Mataio 12:24-32 Luka 11:14-23 12:10)  
\p
\v 20 Pumŋambâ gem ari emet âlâen yâhâ tatbin. Yâhâ tatmâ po ningimu sot um nene sâm ot tatmunŋe lohimbi dondâŋe Yesuŋe mem heŋgemnongoâk sâm nengâlen toho emet ya titâkuwi. Titâkum hawam mewam tuhunenekŋetâ sot ki newin. Inâk tatmunŋe Yesuŋe sot ki niop yakât otmâ lohotŋe olop. Lohotŋe olop yamâ lohimbi dondâŋe gâŋak bamat nâŋak baman otmâ hâmbiŋ gumbiŋ tuhuŋetâ hâpunakmâ heŋgemyongop. Nep tuhum tatmu wâtŋe houŋ sâop. Wâtŋe houŋ sâmu yan lok nombotŋaŋe ekmâ nâŋgâm tâpikgum yuwu sâwi. “Yesuŋe kunŋe itoŋ galaŋ otmu ki galemahom mansap.”  
\v 21 Yawu sâŋetâ ikŋe hepŋe torehenlipŋaŋe den pat ya nâŋgâm tângune sâm emetyeŋe pilâm tohowi.   
\p
\v 22 Mâtâwân tohoŋetâ Mosehât girem den kâsikum ningiminiwi nombotŋe Yerusalem kapiângembâ toho tatbiŋe ekmâ yuwu sâwi. “Weke bâleŋe ya yeŋgât amboyeŋe, kutŋeâmâ Besewulu sâm, kutŋe âlâmâ Satan, yâkŋe Yesu mâmâŋe otbaŋgimu yâkât wâtŋan kinmâ weke bâleŋe watyeksap.” Yawu sâwi.   
\p
\v 23 Yawu sâŋetâ nâŋgâm yuwu sâm purik pilâyiŋgiop. “Satangât weke bâleŋaŋe ki ahom hioŋakmai.  
\v 24 Yakât topŋe teteâkgât den âlâen hâum sâwe. Lok komot konohâk menduhuakmâ mansaiŋe yahatmâ ahom hioŋakmâ tiok taok otnomai yamâ kapiyeŋe kâwurumŋaŋak kinbuap.  
\v 25 Yâhâ hep torehenŋe komot konohâk otmâ mansaiŋe yahatmâ ahom hioŋakmâ ihilâk mahilâk otmâ ariai mâne kutyeŋe biatbâp.  
\v 26 Yakât torokatmâ sâwe. Yiwereŋe Satangât komotŋak ahom hioŋakmâ mansai otmuâmâ den yan yuwuâk hiliwahom kuriŋ sânomai.”   
\p
\v 27 “Nine topne teteâkgât den âlâen hâum yuwu sâmune nâŋgâŋet. Lok sâtŋe kârikŋe âlâ me âlâŋe ikŋe manmanŋe torokatmâ teteâkgât hâmbâŋe mem haŋgalakmâ tembe talam lâuakmâ teŋgâen irik irihâk kinbuap. Kinmu yanâmâ kasaŋaŋe taka kombo mewaŋgiwe sâm otmu ahoromawot. Ahom yan kasaŋaŋe kum itit kiom bâleŋe tuhuwaŋgiwuap. Dop yawuâk nâŋe Satan mem ge katbom. Yamâ aŋgoân yâkât weke bâleŋe watyekmune gaiakmâ arai.”   
\p
\v 28-30 “Yakât otmâ âlâ torokatmâ yuwu sâwe. Yeŋe imbiâk nâhâitŋe senduk banearâ bâleŋaŋe mâmâŋe otbaŋgimu âi memap nâŋgâmai. Yawu nâŋgâm tâpikguai yakât topŋe nâŋgâŋetâ keterahâkgât yuwu sâwe. Lok âlâ me âlâŋe otŋetâ bâleap. Me Anitâŋe âi sâm nihim hâŋgânnohomu gewan nâhât nâŋgâŋetâ tâŋât oap. Me lohimbiŋe nâhât nâŋgâŋetâ giâkgât sâm biwiyeŋan kioŋnomai. Lok yawuyaŋe orotmemeyeŋe bâleŋe bet pilânomai ya yeŋgât tosa yamâ Anitâŋe pilâyiŋgiwuapgât dop tap. Torokatmâ sâwe. Lok âlâ me âlâŋe Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe âi tuhuap ya ekmâmâ yuwu sâwuap. “Bâe, âi yukât amboŋe yamâ Satan.” Yawu sâm yan âi ya ekmâ Satangâlen gâitmâ yâhâmbisâp. Lok yawuyaŋe tosa pato dâiwuap yamâ Anitâŋe tosa ya pilâwaŋgiwuapgât dop âlâ ki tap.”   
\s1 Yesuhât hepŋe torehenlipŋe  
\sr (Mataio 12:46-50 Luka 8:19-21)  
\p
\v 31 Yawu sâm ekyongom tatmu yanâk ikŋe hepŋe torehenlipŋe takawi. Taka tirek topŋan kinmâ yuwu sâwi. “Atanenŋe gâ ge.”  
\v 32 Yawu sâŋetâ lok âlâ yan talopŋe yahatmâ Yesu yuwu sâm ekuop. “Wae, emba nâŋgâ. Torehenlipgaŋe taka tirek topŋan kinmâ gâhât yai.”  
\v 33-34 Yawu sâmu Yesuŋe nenekmâ yuwu sâm eknongop. “Hepne torehenlipne taka kinsai. Yawu gârâmâ yuwu sâwe.  
\v 35 Anitâhât tem lâum mansai yeŋeâmâ nâhât hepne torehenlipne bulâŋe oai.” Yawu sâm eknongop.   
\c 4  
\s1 Hote alikŋan hâum sâop.  
\sr (Mataio 13:1-9 Luka 8:4-8)  
\p
\v 1 Hilâm âlâen Yesuŋe Galilaia deŋgân ginŋan ari talop. Yan tatmâ den pat âlepŋe ekyongop. Ekyongom tatmâ lohimbi dondâŋe taka mem hawam mewam tuhuwi. Mem hawam mewam tuhuŋetâ yapâ pilâyekmâ waŋgaen yâhâop. Waŋgaen yâhâmu lohimbi takawi ya deŋgân ginŋan ge tatŋetâ waŋga orotok sâm endâŋân baop.  
\v 2 Endâŋân bam waŋgaen kinmâ ikŋe den pat yakât topŋe nâŋgâŋetgât den âlâen hâum yuwu sâm ekyongop.   
\p
\v 3-8 “Den âlâen hâum sâmune nâŋgâŋet. Lok âlâŋe hote alikŋe mem hâiloŋbe sâm newângen ariop. Ari hote alikŋe ya nombot nombot mem hâiloŋmu giop. Nombotŋeâmâ mem hâiloŋmu mâtâwân ge talop. Yâhâ nombotŋeâmâ mem hâiloŋmu hân toŋe biaen ge talop. Yâhâ nombotŋeâmâ hele bâleŋe iowân giop. Yâhâ nombotŋeâmâ tep tep kum hân âiloŋgo loŋgo tuhuwi yan mem hâiloŋmu ge talop. Yawu gârâmâ hote alikŋe mem hâiloŋmu âlâen âlâen giop yakât topŋeâmâ yuwu. Nombotŋe mâtâwân ge talop yamâ nâiŋe in yawu taka kerek kârâm newi. Yâhâ nombotŋeâmâ hân toŋe biaen giop yamâ gihitŋe kakŋeâk pilâop. Yakât otmâ sikop kârikŋe kumu yan in yawu mum hâlâlâŋ sâop. Yâhâ nombotŋeâmâ hewukŋan me hele pato biwiŋan giop yamâ âiloŋgo tetem pururuk sâop. Pururuk sâmu hewukŋaŋe langumu derepgum gimbaŋgumu orok sâop. Yâhâ nombotŋe hân âlepŋan giop yaŋeâmâ tetem pururuk sâm âiloŋgo yahalop. Yâhâ nombotŋeâmâ tetem papato kewereop. Kândikum teteop ya wangiop. Yâhâ nombotŋeâmâ hote pawut purik papato sâmain dop yawuya teteop.   
\p
\v 9 Nâŋe den yan yu biwiyeŋan katmâ nâŋgâm heŋgeŋgunomai.” Yawu sâop.   
\s1 Topŋe yuwuhât Yesuŋe den âlâ me âlâen hâum sâop.  
\sr (Mataio 13:10-17 Luka 8:9-10)  
\p
\v 10 Otmu lohimbi kerekŋe yahatmâ itoŋ galaŋ otmâ gem ariwi. Ariŋetâ nombotŋe yamâ konok konok âwurem gawi. Âwurem gaŋetâ nen hoŋ bawalipŋe kâiân yâhâp orowâk Yesuhâlen ari yuwu sâm âikuwin. “Den âlâen hâum kinmâ yat ya nâŋgâmunŋe ki keteraksap. Yamâ topŋe sârâ nâŋgâmunŋe keterahâk.” Yawu sâwin. Yawu sâm âikumunŋe yuwu sâop.   
\p
\v 11 Anitâŋe tihitnenŋe otmâ gamap yakât topŋe yeŋe tipiŋe naŋgai. Yâhâ lok nombotŋe nâhâlen ki torokatmâ mansaiŋeâmâ biwiyeŋe pâlâmŋe otmâ mansai. Biwiyeŋe pâlâmŋe otmâ manŋetâ yakât den âlâen âlâen hâum ekyongoman.  
\v 12 Yakât otmâ  
\li1 “yâkŋe nâhât hâkâŋ otmâ nekmâ kâkâsuk otmai. Yawu otmâ biwiyeŋe alitmai. Yakât otmâ nâhât topne ki nâŋgâŋetâ keterakmap. Yâhâ biwiyeŋe pâlâmŋe otmâ nâhât den pat yu nâŋgâŋetâ tâŋât oapgât hiliwahonomai. Yamâ nâŋgâm heŋgeŋguai mâne biwiyeŋe Anitâhâlen katmâ denŋe lâuŋetâ tosayeŋe emelâk pilâyiŋgimbâp.” ”   
\s1 Hote mem hâiloŋmu giop yakât topŋe  
\sr (Mataio 13:18-23 Luka 8:11-15)  
\p
\v 13 Yawu sâm benŋe yuwu sâm eknongop. “Nâŋe den yan yu ki nâŋgâm heŋgeŋguai. Yakât otmuâmâ wuân denân hâum sâmune yeŋe nâŋgâŋetâ keterakbuap? Aiop yuwu sâmune nâŋgâŋet.  
\v 14 Lok hote alikŋe mem hâiloŋmu giop yamâ nenŋe Anitâhât den lohimbi sâm ekyongomunŋe nâŋgâmai yakât dop.  
\v 15 Yâhâ alikŋe nombotŋe mem hâiloŋmu mâtâwân giop yakât topŋe yuwu. Yamâ lohimbi nombotŋaŋe Anitâhât den nâŋgâmai yanâmâ Satanŋe den ya kum mem gulip tuhumap.   
\p
\v 16 Yâhâ hote mem hâiloŋmu nombotŋe hân toŋe biaen giop yakât topŋe yuwu. Lok yawuya nâhât den pat âlepŋe ekyongomune nâŋgâm heroŋe otmâ manmai. Nâŋgâŋetâ den ya kakŋeâk gem biwiyeŋan gihitŋe kârikŋe ki memap.  
\v 17 Yawu gârâmâ Anitâhât kasalipŋe takaŋetâ yekmâ kiŋgityeŋahât otmâ in yawu bet pilâmai. Me bukulipyeŋe nombotŋaŋe senyeŋan gemai yan lohotŋe otmâ pilâmai.   
\p
\v 18 Yâhâ hote nombotŋe mem hâiloŋmu hele biwiŋan giop yakât topŋe yuwu. Lohimbi nombotŋe den ekyongomune nâŋgâŋetâ bonŋe otmap.  
\v 19 Nâŋgâŋetâ bonŋe otmu sâp kâlep ki otmuâk hângât iri sikum, me tewetsenŋe, me âlâlâ ekmâ biwi nâŋgân nâŋgânyeŋaŋe yan hikum nâŋgâm manmai. Yawu manmai yakât otmâ biwi yâhâp otmâ manŋetâ manman âlepŋe ki teteyiŋgimap.   
\p
\v 20 Yâhâ hote mem hâiloŋmu nombotŋe hân toŋe orowân giop yakât topŋe yuwu. Lok yawuyaŋeâmâ den pat âlepŋe nâŋgâm heŋgeŋgumai. Nâŋgâm heŋgeŋgum tiŋâk lâum manŋetâ manman âiloŋgo loŋgo teteyiŋgimap. Yâk yeŋgât topyeŋe yawu. Nâŋe hoteân hâum yan yamâ topnenŋeâmâ yawu.” Yawu sâop.   
\s1 Lok topnenŋe Lambeân hâum sâop.  
\sr (Luka 8:16-18)  
\p
\v 21 Yesuŋe den âlâen hâum yuwu sâm eknongop. “Nenŋe emet kâlehen tatmâ lambe saum tuŋguŋan ki katmain. Gârâmâ heleŋân gâitmunŋe kinmâ sem laŋinŋe pilâmu ekmâ gem yâhâmain.  
\v 22 Yakât topŋe yuwu. Lok âlâ me âlâŋe otŋetâ bâlemu kurihimai yamâ hâmbâi mâne tetekŋan otmu eknom. Yâhâ omoŋ kâtâpŋan otŋetâ ki ekmain yamâ hâmbâi mâne haŋ sâmâ tetekŋan eknom.  
\v 23 Nâŋe den yan yu biwiyeŋanâk katmâ topŋe nâŋgâm heŋgeŋgunomai.”   
\p
\v 24 Otmu den âlâ yuwu torokalop. “Den yan yukât topŋe teteâkgât sâmune nâŋgâŋet. Yen oap amboŋe ikŋiâk ikŋiâk mansai. Yakât otmuâmâ nâhât den nâŋgâm lâunomai me kum pilânomai yakât matŋe Anitâŋe yiŋgimu âlâku amboŋan amboŋan menomai.  
\v 25 Lok âlâ me âlâŋe nâhât den nâŋgâm biwiyeŋan katmâ mannomaiŋe ya nâŋgâŋetâ keterakbuap. Yâhâ lok âlâ me âlâŋe nâhât den nâŋgâŋetâ nahat otmu bet pilânomaiŋe biwiyeŋe pâlâmŋe manmâ ki nâŋgâŋetâ keterakmâ heŋgeŋguwuap.” Yawu sâm eknongop.   
\s1 Anitâŋe tihitnenŋe otmap yakât topŋe  
\p
\v 26 Yawu sâm Anitâŋe tihitnenŋe otmâ menenekbuap yakât topŋe teteâkgât den âlâen hâum yuwu sâm eknongop. “Lok âlâŋe newân ari yu me ya kehetŋe katmap.  
\v 27 Katmu tatmâ mâne mâne pururuk sâm ga takamap. Pururuk sâm ga takamap yakât topŋe ki nâŋgâmain.  
\v 28 Yamâ hân kâlehen tatmâ yapâ pururuk sâm ga takam yaŋak esenŋe huhumap. Esenŋe huhum yaŋak pato otmâ yan bonŋe otmap. Yamâ kehetŋe hânâmbâ pururuk sâmap yapâ gâtŋaŋe bonŋe otmawân osetŋe ya tatmain yakât ki nâŋgâm ketetmâ gulip malap otmain.  
\v 29 Bonŋe otmâ nenehât dop otmuâmâ mem ari um nemain. Yakât topŋe yuwu sâmune nâŋgâŋet. Anitâhât den lok biwiyeŋan katmunŋe tatmu yâk yeŋgâlen bonŋe tetewuap yakât ki gorâningimap.” Yawu sâop.   
\s1 Bândup yakât topŋe  
\sr (Mataio 13:31-32,34 Luka 13:18-19)  
\p
\v 30 Yawu sâm den âlâ yuwu torokatmâ eknongop. “Yeŋe biwiyeŋe Anitâhâlen kepeiŋetâ tihityeŋe oap yakât topŋe teteâkgât wuân denân hâum sâmune nâŋgâŋetâ keterakbuap? Yuân hâum sâmune nâŋgâŋet.  
\v 31 Nak âlâ kutŋe bândup yamâ lok âlâŋe kehetŋe tipiŋe âlâ mem ari kalamŋan kalop.  
\v 32 Katmu tatmu kâmŋe ga takam yaŋak yâhâm kâlep pato otmâ nak nombotŋe wangiyekmap. Yawu otmu nâi wosapâ wosapâ taka awatŋe kun kunŋan kerem tatmai.” Yawu sâop.   
\p
\v 33 Yesuŋe ikŋe den pat âlepŋe ekyongom yanâmâ den âlâen âlâen hâum sâm ekyongominiop.  
\v 34 Sâm ekyongomu nâŋgâŋetâ ârândâŋ otmu yanâmâ pilâyekmâ âlâengen ariminiop. Pilâyekmâ nenŋeâk tatbin yan topŋe nâŋgâmunŋe keterahâkgât den kâsikum ningiminiop.   
\s1 Yesuŋe sâmu to siru nâŋ nâŋ sâop.  
\sr (Mataio 8:23-27 Luka 8:22-25)  
\p
\v 35 Yesuŋe den yawu sâm tiŋ pilâm emetsâpŋe otmu yuwu sâm eknongop. “Waŋgaen yâhâ deŋgân yu hâtikgum nombotgen arine,” sâmu nenŋe lohimbi ya pilâyekmâ waŋgaen yâhâ hâtikgum nombotgen ariwin.  
\v 36 Arimunŋe nombotŋe gurâ betnenŋan watnenekmâ tohowi.  
\v 37 Deŋgân ya tânâmgumunŋe yanâk siru puŋ puŋ sâm pilâop. Siru puŋ puŋ sâm pilâmu toŋe waŋga kâlehen gemu guhutbe sâm olop.  
\v 38 Guhutbe sâm olop yan Yesuŋeâmâ kum ihi ya katmâ ya kakŋambâ aman pâlâmŋe iop. Aman im tatmu nen hoŋ bawalipŋaŋe yahatmâ waŋga hâmeŋehen yâhâ mândem ekuwin. “Wa, waŋga yu deŋgân kâlehen guhulakbe sâm oap. Yakât otmâ gâ wongât aman pare pare ot tat?” Yawu sâwin.   
\p
\v 39 Yawu sâmunŋe yahatmâ siru ya kuwaŋgiop. Kuwaŋgimu to yaŋe nâŋ nâŋ sâop.  
\v 40 Nâŋ nâŋ sâmu yuwu sâm âinongop. “Yen wongât kiŋgityeŋahât oai? Anitâŋe haoŋmâ ârândâŋ tihitnenŋe otmap yakât topŋe ki naŋgai hâ? Wongât biwi yâhâp oai? Nâŋe tânyongowomgât dop ki tap. Yawu mon sâm oai?” Yawu sâm eknongop.   
\p
\v 41 Yawu sâm eknongomu yuwu sâm alahuwin. “Bâe, lok yukât topŋe girawu? Siru kuwaŋgimu yaŋak to yaŋe nâŋ nâŋ yap.” Yawu sâwin.   
\c 5  
\s1 Yesuŋe weke bâleŋe watyekmu gaiakmâ bau yeŋgâlen ariwi.  
\sr (Mataio 8:28-34 Luka 8:26-39)  
\p
\v 1 To nâŋ nâŋ sâmu deŋgân ya hâtikgum ba nombot endaken kapi âlâ, kutŋe Gerasene sâm, yan ariwin.  
\v 2 Yan ari waŋgaembâ lâum kioŋmâ arimunŋe lok âlâ weke bâleŋaŋe mâŋgâeminiop yamâ sumângembâ takamu ekbin.  
\v 3-5 Yâhâ yâkât topŋe yuwu. Lok yamâ sumân bam gam otmâ ihilâk mahilâk manminiop. Ihilâk mahilâk manmu yan weke bâleŋaŋe mâŋgâemu omoŋe hilâmŋe sumângen ari im yahatmâ isem hu halak tuhuminiop. Hu halak tuhum kâlân, me nak duwiŋan, me hân teŋ sâŋan me âlâen âlâen yan ikŋe kun kândâtŋe ahom kuakminiop. Yawu otmâ sâtŋe kârikŋe otmu kapi ya ambolipŋaŋe ari kâiŋe bâtŋe mem sâhâm kuratguminiwi yamâ tâmbiriŋ sâmu hâreakminiop. Yâkât otmuâmâ tâk kârikŋe, kutŋe sein sâm, yaŋe kâiŋe bâtŋe mem menduhum sâhâminiwi. Yâhâ ya gurâ yawuâk tâmbiriŋ sâmu hâreakminiop. Yawu otmu ekŋetâ tepyeŋe hindâm pilâm kapiyeŋan ariwi. Lok yakât topŋe yawu.   
\p
\v 6 Lok yaŋe ewâŋân kinmâ Yesu ekmâmâ mem bâlenekmap sâm yakât ulitguwe sâm in yawu yâkâlen giop.  
\v 7-8 Yâkâlen ge kinmu Yesuŋe weke bâleŋe ya watbe sâm otmâ yuwu sâm ekuop. “Lok yukâlembâ gaiakmâ ari.”  
\p Yawu sâmu hu halak tuhum yuwu sâm ulitguop. “Yesu, topge naŋgan. Gâ Anitâhât nanŋe. Yamâ wongât nâhâlen takat? Nâ hâhiwin ki nihi. Inâk âwurem arihât naŋgan.” Yawu sâm ulitguop.   
\p
\v 9 Ulitgumu sâop. “Ahonakdâ nâŋgâwe.”  
\p Sâmu sâop. “Nâŋe weke bâleŋe nombotŋe meyekmune orowâk tatmâ lok yu mem mâŋgâem mansain. Yakât nengât kutnenŋe “Komot Pato,” yawu.  
\v 10 Aiop, gâŋe nâŋgâningirâ sumânâk manmâ yan kâlepŋehen ki arinehât naŋgain.” Yawu sâwi.   
\p
\v 11 Yâhâ talapŋan bau seseŋgâlâkŋe tomot tuhum kinŋetâ yekbi.  
\v 12 Yekmâ yuwu sâm Yesu ekuwi. “Gâŋe watnenekbuat otmuâmâ, âlepŋe watnenekdâ bau enda yeŋgâlen arinom.” Yawu sâwi.  
\v 13 Yawu sâŋetâ watyekmu yâkâlembâ gaiakmâ bau ya yeŋgâlen ge mânuŋakbi. Bau yeŋgâlen ge mânuŋakmâ mâŋgâyekŋetâ sururuk sâm ba hem patoembâ tâwoŋ sâm deŋgânân kioŋetâ haranyongop. Otmu bau yamâ amon kitâ kinbi? Bau yamâ kiŋgitŋe orowâk. Yakât dop yamâ 2000 ya wangiop.   
\p
\v 14 Bau kiŋgitŋe orowâkŋe deŋgânân kioŋetâ haranyongop. Yakât otmâ galemyongom manbiŋe ekmâ sururuk sâm kapi ambolipŋe ya ekyongowi. Ekyongoŋetâ yakât topŋe nâŋgâne sâm Yesuhâlen takawi.  
\v 15 Otmu emelâk weke bâleŋaŋe lok mâŋgâeŋetâ ihilâk mahilâk manminiop yamâ nâŋgân nâŋgânŋe keterakbaŋgimu hâk katipŋe mânuŋakmâ tatmu ekbi. Ekŋetâ sâtŋe otmu lohimbi Yesu orop kinbi ya âiyongowi.  
\v 16 Âiyongoŋetâ Yesuŋe weke bâleŋe watyekmu gaiakmâ bau mem hilipyongowi yakât den pat ekyongowi.  
\v 17 Ekyongoŋetâ nâŋgâm kuk otmâ Yesuŋe pilâyekmâ âlâengen ariâkgât ekuwi.   
\p
\v 18 Yakât otmâ Yesuŋe menenekmu waŋgaen yâhâmunŋe yan lok weke bâleŋe watbaŋgiop yaŋe yuwu sâop. “Nâ girawu otbom? Yen orop arinehât naŋgan.”   
\p
\v 19 Sâmu sâop. “Bia, gâ nen orop ki arinom. Yiwereŋe Anitâŋe nâŋgâhihimu nâŋgân nâŋgânge keterakgihiap. Yakât otmâ kapihehen ari gike hepge torehenlipge yakât den pat ya ekyongowuat.” Yawu sâop.   
\p
\v 20 Yawu sâmu kapi bâlâk ŋerek tatmâ arap ya yeŋgâlen ari yakât den pat ekyongomu nâŋgâŋetâ sâtŋe olop.   
\s1 Imbi âlâ mesek umatŋe tetewaŋgiopŋe Yesuhât sâŋgum walipgum âlepŋe olop.  
\sr (Mataio 9:18-26 Luka 8:40-56)  
\p
\v 21 Yawu otmâ Yesuŋe menenekmu kapi ya pilâm waŋga mem âwurem ariwin. Âwurem ari waŋgaembâ ge deŋgân ginŋan kinmunŋe lohimbi dondâŋe Yesu ekne sâm taka hawamnongom kinbi.  
\v 22 Yawu otmâ kinŋetâ miti selepŋahât galem ya yeŋgât lok kunŋe, kutŋe Yairo sâm, yâkŋe gotŋan ga mepaem ekuop.  
\v 23 “Baratne, ombe bisine konohâk ya sihanâk katnenekbe sâm oap. Yawu gârâmâ gâŋe ari wâirâ âlepŋe olâkgât naŋgan.” Yawu sâop.  
\v 24 Yâhâ nenŋe takawin yakât den pat ya lohimbi dondâŋe nâŋgâm Yesu ekne sâm taka mem hawam mewam tuhunenekŋetâ orowâk ariwin.   
\p
\v 25 Yâhâ imbi âlâ orowâk ariwin yâkât topŋeâmâ yuwu. Imbilipnenŋaŋe emetsenŋe ekmai dop yawu ki olop. Yâhâ imbi yuâmâ emetsenŋe ekmâ yâhâmu yambu kâiân yâhâp olop.  
\v 26 Yambu kâiân yâhâp yu biwiŋan dokta yeŋgâlen arimu hep ya saŋ sâekgât âi pato meŋetâ tewetsenŋe pato imbiâk pilâminiop.  
\v 27 Yawu otminiop yakât otmâ Yesu takaop pat ya nâŋgâm peneningimu orowâk ariwin.  
\v 28 Orowâk arim yan biwiŋaŋe yuwu nâŋgâop. “O, nâmâ Yesu wâiwomgât dop ki oap. Yawu gârâmâ sâŋgum potonŋan in walipguwom.” Biwiŋaŋe yawu nâŋgâop.   
\p
\v 29 Yawu otmâ walipgumu yanâk hepŋe saŋ sâmu hâkŋe nâŋgâmu âiloŋgo olop.  
\v 30 Yâhâ walipguop yanâk Yesuŋe hâkŋe katmâ nâŋgâop. Hâkŋe katmâ nâŋgâm yaŋak eŋgatŋe kakŋambâ olelem yekmâ “Âlâŋe walipnohoap?” sâm âiyongop.   
\p
\v 31 Yawu sâm âiyongomu yan kurihiakŋetâ nenŋan gâtŋe âlâŋe yuwu sâop. “Lohimbi dondâŋe hawam mewam tuhunenekŋetâ wâiakmâ kinsain. Yakât otmâ gâ girawu nâŋgâm yat? Yan gâtŋaŋe mon walipgohoai.”  
\v 32 Yawu sâm ekumu senŋe senŋe olop.  
\v 33 Senŋe senŋe otmu imbi yaŋe kâi bâtŋe kârâŋ kârâŋ sâmu kinop. Yawu otmâ Yesuhât gotŋan ba walipgum yan âlepŋe olop yakât topŋe kerek ekuop.   
\p
\v 34 Sâmu sâop. “Toune, biwihe nâhâlen katdâ yakât Anitâŋe nâŋgâhihimu hepge saŋ yap. Lohotŋan ba ari.” Yawu sâm ekuop.   
\p
\v 35 Yawu sâm ekum kinmu yanâk Yairohât hoŋ bawalipŋe nombotŋaŋe emelambâ taka yuwu sâm ekuwi. “Baratge emelâk bâleap. Yakât otmâ lok pato yu imbiâk sârâ gamap.”   
\p
\v 36 Yawu sâŋetâ Yesuŋe nâŋgâm ki nâŋgâm yawu otmâ Yairo yuwu sâm ekuop. “Yakât ki gorâhihiâk. Biwihe nâhâlen katmâ eŋgat yâhâp ki ot.” Yawu sâop.  
\v 37 Yawu sâm lohimbi nombotŋe katyekmu kinŋetâ Petoro, Yakowo otmu imiŋe Yoane meyekmu ariwi.  
\v 38 Ari Yairohât emet gotŋan ba kinmâ gilâp nâŋgâwi. Yâhâ emet kâlehen lohimbi dondâŋe kahân tatmâ isem we bâle pato nâŋgâwi.  
\v 39 Yawu otmâ isem tatŋetâ yuwu sâm ekyongop. “Baratyetŋe ki bâleap, in aman pâlâmŋe iap. Yakât wongât otmâ olo gilâp bâleŋe oai?”   
\p
\v 40 Yawu sâm ekyongomu nâŋgâŋetâ ki bonŋe otmu giriŋbaŋgiwi. Giriŋbaŋgiŋetâ Yesuŋe hâŋgânyongomu yaihen kioŋbi. Yaihen kioŋetâ âwâŋe mâmâŋe otmu hoŋ bawalipŋe kalimbu ya meyekmu imbi sihan talowân yâhâwi.  
\v 41 Yâhâŋetâ Yesuŋe imbi sihan ya bâtŋan mem denyeŋan yuwu sâm ekuop. “Talita, koum.” Yakât topŋeâmâ yuwu. “Barat tipiŋe, yahatmâ kin.”   
\p
\v 42 Sâmu yanâk yahatmâ bam gaop. Yawu otmu âwâŋe mâmâŋaŋe ekmutâ âlâ kândâkdâ olop.  
\v 43 Yawu otmuâmâ Yesuŋe sâmu sot um waŋetâ niop. Yawu otmâ bukulipyetŋe ki ekyongoromawot sâm kuyitgiop.   
\c 6  
\s1 Yesuhât kapilipŋaŋe betbaŋgiwi.  
\sr (Mataio 13:53-58 Luka 4:16-30)  
\p
\v 1 Yawu otmâ Yesuŋe ikŋe kapiân âwurem ariwe sâm otmâ menenekmu orowâk yahatmâ ariwin.  
\v 2 Ari manmunŋe tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâp âlâen Yesuŋe miti emetŋan yâhâ den kâsikum yiŋgiop. Den kâsikum yiŋgimu lohimbi dondâŋe nâŋgâŋetâ âlâ kândâkdâ otmu âiahom yuwu sâwi. “Bâe, lok yuâmâ nengâlen gâtŋe. Âlâŋe nâŋgân nâŋgân topŋe topŋe yu ekumu taka kâsikum ningiap? Me wosapâ ari kândiwahom taka kulem âlâlâ miap? Yu ekmunŋe sâtŋe oap.  
\v 3 Yamâ hep torehenlipŋe nâŋgâyiŋgiain. Imilipŋe, kutyeŋe Yakop, Yose, Yurasi otmu Simon. Yâhâ garilipŋe ya gurâ nâŋgâyiŋgiain. Yâhâ mâmâyeŋe Maria yâhâmâ nenŋan gâtŋe. Yakât otmâ oap miap yukât girawu nâŋgânom?” Yawu sâwi. Yâhâ hep torehenlipŋe nâŋgâyiŋgiwi yakât otmâ den kâsikum yiŋgim manop yamâ nâŋgâŋetâ nahat otmu betguwi.   
\p
\v 4 Yawuhât Yesuŋe biwiyeŋahât topŋe ekmâ yuwu sâm ekyongop. “Anitâhât poropetelipŋaŋe kapi âlâen ari yâkât den kâsikum yiŋgiŋetâ nâŋgâŋetâ bulâŋe otmap. Yâhâ yâkŋe hep torehenlipyeŋe den kâsikum yiŋgiŋetâ nâŋgâŋetâ nahat otmap.” Yawu sâop.   
\p
\v 5-6 Yesuŋe den kâsikum yiŋgimu nâŋgâŋetâ nahat olop yakât otmâ lohimbi dondâŋe biwiyeŋe yâkâlen ki katbi. Lohimbi nombotŋaŋe biwiyeŋe yâkâlen katŋetâ heŋgemyongop yamâ getek âlâ. Yawu otŋetâ yekmâ nâŋgâmu sâtŋe otmu hohetyeŋan kulem amon âlâek miop. Yawuhât ikŋe kapi pilâm kapi âlâlâ yeŋgâlen ari Anitâhât topŋe nâŋgâŋetâ keterahâkgât den kâsikum yiŋgiop.   
\s1 Yesuŋe hoŋ bawalipŋe meyekmâ âi sâm yiŋgiop.  
\sr (Mataio 10:5-15 Luka 9:1-6)  
\p
\v 7 Otmu Yesuŋe hoŋ bawalipŋe kâiân yâhâp nen menduhunenekmâ yuwu sâm eknongop. “Sâmune nâŋgâŋet. Yen kapi âlâen âlâen ari Anitâhât topŋe sâm ekyongonomai yamâ nâŋe mâmâŋe otyiŋgimune weke bâleŋe watyekŋetâ gaiakmâ arinomai.  
\v 8 Hâŋgânyongomune arinomai yanâmâ lok yâhâp yâhâwâk menduhuakmâ yuwu otmâ arinomai. Âi topŋe katne sâm sot me senŋe âlâlâ umatdâek ki miakmâ arinomai. Me natik ki miaknomai. Me itâkat ki golenomai. Me tewetsenŋe hakyeŋan ki tatbuap.  
\v 9 Me pet me hâk katipŋe ya hourâ hourâ ki miaknomai. Yâhâ kâiyeŋahât katipŋe katmâ howan konok tinaŋgunomai.  
\v 10 Otmu kapi âlâen arinomai yanâmâ emelan dâim yâhâ katyekŋetâ yanâk tatnomai. Kapi tatnomai ya ambolipŋaŋe orotmemeyeŋe bâleŋe betbaŋgim biwiyeŋe Anitâhâlen katŋet sâm nâhât den pat âlepŋe ekyongonomai.  
\v 11 Yâhâ kapi âlâen ari den ekyongoŋetâ nâŋgâŋetâ gemu bet pilânomai yamâ hâmbâi Anitâŋe matŋe umatŋe yiŋgiwuap. Yakât otmuâmâ yeŋe yuwu otmâ kâi katnomai. Kâiyeŋan wahap me bokosok me yu ya horatbuap yamâ tâlim gik beretek meŋetâ gemu betyiŋgim pilâyekmâ ba âlâengen arinomai. Ariŋetâ towat ya ekmâ kâi katsap yawu nâŋgânomai.” Yawu sâop.   
\p
\v 12 Yawu sâm eknongomu ariwin. Yâhâp yâhâwâk ari lohimbiŋe orotmemeyeŋe bâleŋe betbaŋgim biwiyeŋe Anitâhâlenâk katnomaihât Yesuhât den pat âlepŋe ekyongowin.  
\v 13 Den pat âlepŋe ekyongom yan weke bâleŋaŋe mâŋgâeyekbi ya gurâ watyekmunŋe gaiakmâ ariwi. Yâhâ lohimbi nombotŋe mesek otbi me kundat topŋe topŋe teteyiŋgiop yamâ meyekmâ nak âlâ, kutŋe oliwa sâm, yakât kehetŋahât toŋaŋe mem kunyeŋan lâwâleyekmâ Anitâ ulitgumunŋe âlepŋe otbi.   
\s1 Yoane kuŋetâ muop.  
\sr (Mataio 14:1-12 Luka 3:19-20 9:7-9)  
\p
\v 14 Nenŋe yawu otyiŋgiwin yakât den patŋe perereŋ sâm arimu lohimbi dondâŋe nâŋgâwi. Nâŋgâmâmâ nombotŋaŋe Yesuhât yuwu sâwi. “Lok âlâ, kutŋe Yoane sâm, yâkŋe embâŋâmbâek topŋe katmâ toen katyekmâ gaop. Yamâ emelâk nengât lok kutdâ, kutŋe Herot sâm, yâkŋe tembe lâulipŋe hâŋgânyongomu ari kuŋetâ muop. Muop yamâ mumuŋambâ yahatmâ kulem topŋe topŋe yu mem gap.” Yawu sâwi.   
\p
\v 15 Yâhâ nombotŋaŋeâmâ yuwu sâwi. “Poropete lok âlâ, kutŋe Elea sâm, emelâk himbimân yâhâop yaŋe mon purik sâm ge kulem âlâlâ yu me mansap.” Yawu sâwi.  
\p Yâhâ nombotŋaŋeâmâ yuwu sâwi. “Emelâk embâŋân poropete lok nombotŋaŋe Anitâhât tem lâum kulem topŋe topŋe mem âiyeŋe tuhuwi. Yakât dopŋeâk lok yuŋe Anitâhât den eknongom kulem topŋe topŋe memap.” Yawu sâwi.   
\p
\v 16 Yawu sâm alahuŋetâ Herotŋeâmâ denyeŋe nâŋgâm yuwu sâop. “Yoane yamâ sâmune eŋgatŋe hârewi. Yâkŋe mumuŋambâ yahatmâ kulem topŋe topŋe yu miap.” Yawu sâop.  
\v 17-18 Otmu Herotŋe sâmu Yoane kuŋetâ muop yakât topŋe yuwu. Herot yet Pilip yamâ imi ata. Aŋgoân Pilipŋeâmâ imbi, kutŋe Herotia sâm, ya miop. Memu manmâ manmâ imbi yaŋe lokŋe hâkâŋ otmâ pilâmuâmâ kahaŋe Herot ya orop miahowot. Yakât otmâ Yoaneŋe nâŋgâmu bâlemu yuwu sâop. “Nengât girem den kuawot ya ekmune dondâ bâleap.” Yawu sâop.   
\p
\v 19-20 Yawu sâm kuyitgimu imbi yaŋe Yoanehât dondâ nâŋgâm bâlewaŋgiop. Nâŋgâm bâlewaŋgim yan Yoane girawu otmâ kuŋetâ muâk nâŋgâm manminiop. Yâhâ Yoaneŋe Anitâhât lauŋe lâum uwawapŋe bia manmâ gaop yakât Herotŋe ekmâ nâŋgâmu âlâ kândâkdâ otmu gorâwaŋgiop. Gorâwaŋgimu yan imbiŋahât mâtâp maŋguwe sâm otmâ tembe lâulipŋe hâŋgânyongomu ari Yoane mem sâhâm pâi emetŋan katŋetâ tatminiop. Yan tatmâ Herotgât sâtgât otmâ yâkâlen ari Anitâhât den kâsikum waŋmu nâŋgâm heroŋe otminiop. Yawu gârâmâ den sâop ya nâŋgâmu biwiŋan hâumu biwi yâhâp otminiop.   
\p
\v 21 Yawu otminiop yamâ imbiŋaŋeâmâ Yoane kuŋetâ muâkgât nâŋgâminiop. Mâne mâne mâne yakât bonŋe teteop yamâ yuwu. Sâp âlâen Herotŋe teteop yakât nâŋgâm heroŋe otne sâm bukulipŋe nombotŋe taka sot um nene sâm menduhuakbi. Menduhuakbi yamâ Roma lok nombotŋe, otmu tembe lâulipŋe ya yeŋgât kunlipyeŋe, otmu kapi tipi tapi Galilaia hânân tatmâ arap ya yeŋgât papatolipyeŋe kerehâk menduhuakmâ sot nem heroŋe nâŋgâwaŋgiwi.  
\v 22-23 Sot nem heroŋe otŋetâ yanâmâ baratyetŋaŋe yahatmâ kep ândeop. Kep ândemu ekmâ biwiyeŋe âlepŋe otmu heroŋe nâŋgâwi. Heroŋe nâŋgâŋetâ Herotŋe yuwu sâm ekuop. “Barat. Anitâhât senŋan kinmâ sâmune nâŋgâ. Iri sikum senŋe âlâlâ tatnihiap yu me ya ekŋâlemat ya âlepŋe eknohorâ nombotŋe kâsikum gihiwom.”   
\p
\v 24 Yawu sâm ekumu imbi yaŋe ari mâmâŋe yuwu sâm ekuop. “Awoŋnaŋe ikŋe iri sikumŋe me senŋe âlâlâ tatbaŋgiap ya “nombotŋe gihiwom,” yap. Yakât otmâ wuân membomgât naŋgat?” Sâmu sâop. “Yoane yamâ kuŋetâ muâkgât naŋgan. Yakât otmâmâ “Yoane eŋgatŋe hârem kunŋe mem ga nihiŋet,” yawu sâm ekuwuat.” Yawu sâop.   
\p
\v 25 Yawu sâmu baratŋaŋe tepŋe yahatmu sururuk sâm âwurem ari yuwu sâm ekuop. “Gâŋe tembe lâulipge ekyongorâ in yawu ari Yoane eŋgatŋe hârem kunŋe kondoân katmâ mem ga nihiŋetgât naŋgan.” Yawu sâop.   
\p
\v 26 Yawu sâmu âwâŋaŋe Anitâhât senŋan sâm kârikŋe tuhuop yakât nâŋgâm biwiŋaŋe umatŋe dondâ olop. Yawu otmu bukulipŋe yeŋgât senyeŋan kinmâ den ya ekuop yakât aŋulakman sâm den ya lauŋan miop.  
\v 27 Yawu otmâ tembe lâu âlâ hâŋgângumu sururtuk sâm pâi emetŋan yâhâ Yoane eŋgatŋe hâreop.  
\v 28 Eŋgatŋe hârem kunŋe mem kondoân katmâ mem ge waŋop. Waŋmu lâum mâmâŋahâlen ari tiripgumu ekmâ biwiŋe heroŋe olop.  
\v 29 Yakât den pat ya Yoane hoŋ bawalipŋaŋe nâŋgâm lâum ari kât giopŋe âlâ, dikin yawuya yan katbi.   
\s1 Lok 5000 ya sot mem yiŋgiwi.  
\sr (Mataio 14:13-21 Luka 9:10-17 Yoane 6:1-13)  
\p
\v 30 Yâhâ emelâk Yesuŋe nen hoŋ bawalipŋe hâŋgânnongomu kapi âlâen âlâen ari yâkât den pat âlepŋe kâsikum yiŋgiwin. Kâsikum yiŋgim pesuk pilâm âwurem Yesuhâlen tohowin. Yâkâlen toho den kâsikum yiŋgiwin me otbin mewin yakât ekuwin.  
\v 31 Orowâk den alahum tatmunŋe yan lohimbi dondâŋe bam gam hâmbiŋ gumbiŋ tuhunenekŋetâ sot ki um newin. Inâk tatbin yakât otmâ Yesuŋe yuwu sâm eknongop. “Lohimbi dondâŋe nengâlen taka mem awawi guwawi tuhunenekŋetâ girawu otmâ sot nenom? Me girawu otmâ tatmâ nâŋgâm den alahunom? Yakât otmâ pilâyekmâ ari nenŋiâk tatmâ nâŋgâm hâknenŋe menom.” Yawu sâop.  
\v 32 Yawu sâmu kapi ya pilâm ge waŋga âlâ mem deŋgân ya hâtikgum lok ki manmaiângen ariwin.   
\p
\v 33 Kapi ya pilâmunŋe lohimbi nombotŋaŋe nenekmâ ya pilâm deŋgân ginŋeâk watnenekmâ ariwi. Ariŋetâ kapi âlâlâ deŋgân ginŋan tatmâ arap ya ambolipŋaŋe kapiyeŋe pilâm peneyiŋgiŋetâ ari ari deŋgân ginŋan kinmâ mambotningiwi.  
\v 34 Yawu otmâ kinŋetâ waŋgaembâ gemunŋe Yesuŋe yekmâ yuwu nâŋgâop. “Lama amboyeŋe biaŋe manmai yakât dopŋeâk lohimbi yuŋe ihilâk mahilâk mansai.” Yekmâ weŋe nâŋgâm Anitâhât den topŋambâek kâsikum yiŋgiop.  
\v 35-36 Kâsikum yiŋgimu emetsâpŋe otmu yan yuwu sâm ekuwin. “Emetsenŋe emelâk purik yap. Gârâmâ yu tain yu hâlâŋmâ kapi tipi tapi âlâ ki tap. Yakât po yiŋgimu wâtyeŋe houŋ sâmapgât gâŋe hâŋgânyongorâ ariŋet. Hâŋgânyongorâ ari yeŋahâk sot puluhum um nenomai.”   
\p
\v 37 Yawu ekumunŋe yuwu sâm eknongop. “Âlepŋe yeŋahâk sot kâsikum yiŋgiŋet.”  
\p Sâmu sâwin. “Lohimbi dondâ taka tai. Yakât otmuâmâ nen girawu otmuâmâ lohimbi dondâ yuâmâ sot um yiŋgimunŋe neŋetâ dopyeŋan otbuap? Nenŋe sot puluhum um yiŋginom yuâmâ lok âlâŋe emetsenŋe nombolân yâhâp yakât biwiŋan âi tuhum pesuk pilâm hâmeŋe memap yakât dop otbuap. Yawu gârâmâ girawu otmuâmâ yat yu watnom? Yu ki orotŋe.” Yawu sâwin.   
\p
\v 38 Sâmunŋe sâop. “Yeŋgâlen sot amon tap? Ba ekmâmâ ga sâŋetâ nâŋgâwe.”  
\p Sâmu ba sâlikum ekmâ ga yuwu sâm ekuwin. “Nengâlen baŋga kândâkdâ mome otmu iŋan yâhâp yawuâk tap.” Yawu sâwin.   
\p
\v 39 Sâmunŋe sâop. “Yeŋe lohimbi yu ekyongoŋetâ kâsiwahom komot tipi tapi tatmâ ariŋet.” Yawu sâop.  
\v 40 Yawu sâmu komot tipi tapi tatŋetâ komot 50 olop.  
\v 41 Ge tatŋetâ sot ya mem himbimân pak sâm ekmâ Anitâ mepaeop. Anitâ mepaem baŋga ya motokmâ tipi tapi tuhum ningimu lohimbi ya kerehâk yiŋgimunŋe newi.  
\v 42 Yâhâ iŋan gurâ yawuâk yiŋgimunŋe neŋetâ dopyeŋan olop.  
\v 43 Neŋetâ dopyeŋan otmu sot nombotŋe talop ya hâwurum mânuŋmunŋe saka saka kâiân yâhâp pik sâop.  
\v 44 Otmu lok sot newi yamâ sâlipyongomunŋe 5000 yakât dop olop.   
\s1 Yesuŋe to kakŋambâ tâlim takaop.  
\sr (Mataio 14:22-33 Yoane 6:15-21)  
\p
\v 45 Sot nem pesuk pilâŋetâ Yesuŋe hâŋgânnongom yuwu sâop. “Yeŋe waŋga yu mem kulet sâm Besaita kapiân ariŋet Ariŋetâ nâmâ lohimbi yu hâŋgânyongomune ariŋetâ yeŋgât betyeŋan watyekbom.” Yawu sâop.  
\v 46 “Yawu sâm hâŋgânnongomu arimunŋe lohimbi ya gurâ hâŋgânyongomu yahatmâ itoŋ galaŋ otmâ ariwi. Ariŋetâ ikŋiâk tatmâ Anitâ ekuwe sâm pumŋan yâhâop.  
\v 47 Pumŋan yâhâ âwâŋe orop den otmutâ emet omoŋ olop. Âwâŋe orop den otmutâ pesuk sâmu gem deŋgân ginŋehen kinmâ nenehop. Nenâmâ ari deŋgân tânâmgum nip nip otbin.  
\v 48 Yawu arim tatmunŋe ariwinângembâ siru pato awawi guwawi pilâop. Awawi guwawi pilâmu arine sâm ba hâum pâpgum tatmunŋe emet emelâk orotok sâop. Yawu otmu tânâmŋan hâum pâpgu gupgu ot tatmunŋe Yesu ikŋak to kakŋambâ tâlim takamu ekbin.  
\v 49-50 To kakŋambâ takamu ekmâ tepnenŋe hindakmâ hu halak tuhum yuwu sâwin. O, yuâmâ weke mon takap.” Yawu sâm kiŋgitnenŋahât otmâ kâi bâtnenŋe sân sân sâop.  
\p Yawu otmunŋe yuwu sâm eknongop. “Yen wongât otmâ kiŋgityeŋahât otmâ kâi bâtyeŋe sân sân yap? Nâ ninak takan yukâ.”  
\v 51 Yawu sâm waŋgaen mem pitik pilâmu siru ya sânduk sâm ŋiniŋ ŋiniŋ sâop. Sânduk sâm ŋiniŋ ŋiniŋ sâop ya ekmunŋe âlâ kândâkdâ olop.  
\v 52 Yawu gârâmâ emelâk baŋga mome motokmâ kâsikum yiŋgimu lok 5000 yaŋe neŋetâ dopyeŋan olop ya ekmâ Yesuhât topŋe nâŋgâwin mâne saru kakŋan takamu siru ŋiniŋ ŋiniŋ sâop ya ekmunŋe ki âlâ kândâkdâ otbâp. Yawu gârâmâ biwi nâŋgân nâŋgânnenŋe pâlâmŋe olopgât Yesuŋe yu ya olop yakât topŋe ki ekmâ nâŋgâmunŋe keterahop.   
\s1 Yesuhât sâŋgumŋe wâim âlepŋe otbi.  
\sr (Mataio 14:34-36)  
\p
\v 53 Deŋgân ya hâtikgum hân âlâ, kutŋe Genesaret sâm, yan ari kioŋmâ waŋga hikumunŋe kinop.  
\v 54 Hikumunŋe kinmu kapi ya ambolipŋe taka Yesu ekmâ nâŋgâwi.  
\v 55 Ekmâ nâŋgâm kapi tipi tapi hân ya hawamgum tatmâ arap yan ari lohimbi kundat, me mesek, me umatŋe topŋe topŋe teteyiŋgiop ya meyekbi. Ya mem gerelân katyekmâ Yesuŋe wosaken ariop yan lâuyekmâ ari heŋgemyongoâkgât yuwu sâm ulitguwi.  
\v 56 “Lok pato, Nengâlen gâtŋe kundat me umatŋe topŋe topŋe teteyiŋgimu tatmai yu meyekmâ tohoain. Yawu gârâmâ sombemân menduhum katyekmunŋe gotyeŋanâk arirâ gâhât sâŋgum ya konok wâim yan âlepŋe otŋetgât naŋgain.” Sâŋetâ sâop. “Den yai ya âlepŋe otŋet.” Yawu sâmu nombotŋaŋe sâŋgumŋe wâim yaŋak âlepŋe otbi.   
\c 7  
\s1 Launenŋaŋak ki sâm mepaem mannom.  
\sr (Mataio 15:1-9)  
\p
\v 1-4 Parisaio kerekŋe tâmbâlipnenŋe yeŋgât den lâum kinmâ sot mem nene sâm bâtyeŋe piriakmâ sot mem neminiwi. Me wosapâ wosapâ ari sot puluhuminiwi ya yawuâk aŋgoân pirim heŋgeŋgumâmâ um neminiwi. Inâk ki newi. Yâhâ tâmbâlipnenŋe yeŋgât orotmeme otminiwi ya gurâ yawuâk mem manbi yamâ yuwu. Katmâ bero, kondo, hâhâp, osom bero, me âlâlâ ya tuhuwi ya gurâ yawuâk pirim salek salehâk tuhum yan neminiwi. Otmu buku nombotŋaŋe yawuâk otŋet sâm kendâyiŋgiŋetâ yaŋak lok kiŋgitŋe orowâkŋe denyeŋe lâum yawuâk otminiwi. Parisaio ya yeŋgât topyeŋe yawu.  
\p Yâhâ Parisaio otmu Mosehât girem den kâsikum ningiminiwi nombotŋaŋe Yerusalem kapi pilâm Yesuhâlen taka âi pâi tuhuwi. Âi pâi tuhuŋetâ yan nenŋe tâmbâlipnenŋe yeŋgât den kum bâtnenŋe ki pirim newin.   
\p
\v 5 Yawu otmunŋe nenekmâ nâŋgâŋetâ bâlemu Yesu yuwu sâm âikuwi. “Hoŋ bawalipgaŋe tâmbâlipnenŋe yeŋgât den kum bâtyeŋe ki pirim niai. Yawu otmâ sot inâk neŋetâ nâŋgâmunŋe dondâ bâleap.” Yawu sâwi.   
\p
\v 6 Sâŋetâ purik pilâyiŋgim yuwu sâm ekyongop. “Yenâmâ nimbilamyeŋe yâhâp. Yakât otmuâmâ embâŋân emet inânŋan poropete lok âlâ, kutŋe Yesaia sâm, yâkŋe yeŋgât topyeŋe teteâkgât den kulemguop ya yuwu.  
\li1 “Lohimbi yuŋe lauyeŋaŋak nâ mepaenekmai. Yâhâ biwiyeŋaŋeâmâ ki hikunekmai.  
\v 7 Yâkŋe lok senyeŋan kinmâ yeŋe eŋgâtyeŋeâk otmâ den sâm nâhâlen gâitmai. Yâhâ lauyeŋaŋak perâk perâk sâm orotmemeyeŋe yakâlâk nâŋgâŋetâ yahatmu nâhâlen gâitmai. Yawu.”   
\p
\v 8 Den kulemguop yakât bulâŋe yeŋgâlen teteap. Yeŋe Anitâhât den bulâŋe yamâ betbaŋgim tâmbâlipyeŋe yeŋgât nâŋgân nâŋgânyeŋan teteop ya nâŋgâŋetâ yahatmu ya konok lâum manmai.  
\v 9 Yakât otmâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Yeŋe Anitâhât den bulâŋe ya katipgum yeŋe nâŋgân nâŋgânyeŋan tetemap ya sâm lohimbi biwiyeŋan kioŋetâ nâŋgâŋetâ bulâŋe otmap.  
\v 10 Yakât topŋe yuwu sâwe. Anitâŋe Mose ekumu girem den âlâ kulemguop ya yuwu tap. “Yen âwâ mâmâlipyeŋe yeŋgât nâŋgâyiŋgim denyeŋe lâum manŋet.” Otmu âlâmâ yuwu tap. “Yen âwâ mâmâlipyeŋe den bâleŋe ki hâiyeknomai. Yâhâ yeŋgâlen gâtŋe âlâ me âlâŋe den yu kunomai yanâmâ mumuhât yongonomai.” Den yawu tap.  
\v 11 Yawu gârâmâ yeŋe girem den ya kum mansai yakât sâwe. Yeŋe yuwu sâmai. “Lohimbi âlâ me âlâŋe âwâŋe mâmâŋe yuwu mon sâm ekyotgonomai. “Awoŋ, meŋ, sombo otdomawot yanâmâ nâŋe sot me senŋe âlâlâ âlepŋe tânyotgowom.” Yawu sâm ekyotgonomai.” Yawu gârâmâ sombo otdomawolân Yura nengât denân yuwu mon sâm ekyotgonomai. “Koropan” Yawu ekyotgonomai yakât topŋe yuwu, “Anitâhât pat kuwan.” Topŋe yawu. Yâhâ torokatmâ yuwu mon sâm ekyotgonomai. “Senŋe âlâlâ yuâmâ Anitâhât pat kuwan yakât otmuâmâ mem miti emetŋan ari katmune tatbuap yakât yaŋe ki mem tânyotgowom. Inâk tatset.”  
\v 12 Yawu sâm betyotgoŋetâ hâhiwin kakŋan mandomawot. Yawu yâhâ sâp yiwereŋe nanlipyeŋaŋe âwâ mâmâlipyeŋe betyiŋgim tewetsenŋe mem miti emetŋanâk katŋetgât yeŋe kendâyiŋginomai.  
\v 13 Yamâ Anitâŋeâmâ yakât nâŋgâmu dondâ gemap. Yeŋe Anitâhât den nâŋgâŋetâ nahat otmu yawu otmai. Yâhâ yeŋe orotmemeyeŋe âlâlâ otmai yan Anitâhât den bulâŋe betbaŋgim yeŋahâlâk nâŋgâŋetâ yahatmap.”   
\s1 Orotmeme yu otmunŋeâmâ yaŋe mem bâlenenekbuap.  
\sr (Mataio 15:10-20)  
\p
\v 14 Yesuŋe Parisaio lok yawu sâm ekyongomu ariŋetâ lohimbi inŋe manbi ya yâhâpŋe sâmu yâkâlen gaŋetâ yuwu sâm ekyongop. “Yuwu sâmune nâŋgâm biwiyeŋan katŋet.  
\v 15 Wuân me wuân neŋetâ tepyeŋan gemap yaŋeâmâ ki mem bâleyekmap. Yâhâ nâŋgân nâŋgânyeŋan tetemap ya sâŋetâ lauyeŋambâ ga takamap yaŋeâmâ bulâŋanâk mem bâleyekmap.  
\v 16 Den yan yu biwiyeŋan katnomai yanâmâ topŋe nâŋgâm heŋgeŋgunomai.” Yawu sâop.   
\p
\v 17 Yawu sâm ekyongomu pilâyekmâ emet kâlehen yâhâwin. Emet kâlehen yâhâ den ekyongop yakât topŋe eknongomu nâŋgâne sâm âikuwin.  
\v 18-19 Âikumunŋe sâop. “Bâe, hilâm ârândâŋ den ekyongom gaman yamâ girawu otmuâmâ ki nâŋgâŋetâ keterakmap? Lohimbi inŋe nâŋgâm pâpgumai yakât dopŋeâk yeŋe nâŋgâm pâpgumai. Yakât âlâkuâk sâmune nâŋgâŋet. Sot neŋetâ tepyeŋan gemap yaŋak tetmâ pilâmai. Yawu gârâmâ sot nemai yaŋe biwi nâŋgân nâŋgânyeŋe ki mem bâleyekmap.” Yawu sâm eknongop. Yakât yuwu nâŋgâmain. Sot, me hân tete topŋe topŋe, me nâi soŋgo topŋe topŋe kalop yamâ âlepŋeâk hârok. Yaŋe ki mem bâlenenekmap. Yawu nâŋgâmain.   
\p
\v 20 Otmu Yesuŋe torokatmâ yuwu sâop. “Yu me ya nâŋgân nâŋgânyeŋambâ tetemap yamâ lauyeŋambâ ga takamap. Yaŋeâmâ dondâ mem bâleyekmap.  
\v 21 Orotmemeyeŋe yuwu otmai yaŋe umut biwiyeŋe otmu nâŋgân nâŋgânyeŋe mem bâlemap. Manman ihilâk mahilâk manmai. Me kombo miaŋgimai. Me ahomai.  
\v 22 Me buku âlâhât imbi ekmâ otmai. Me loklipyeŋe yeŋgât betyeŋehen kioŋmai. Me tepyeŋe umatŋe otmap, me nem ŋatak, me wawi. Me kâirahomai, me nâŋgâm bâleaŋgimai, me den hakoa oraŋgimai, me den guruk sahaŋgimai, me den belângen sahaŋgimai, me den imbiâk sâmai, me den golâ sâmai. Me karasuŋa, me sait topŋe topŋe karaŋgimai. Me kâut pilaŋgimai.  
\v 23 Yu sâm aran yuŋeâmâ lok nâŋgân nâŋgânyeŋambâ tetemap. Yakât otmâ yuŋe mem bâleyekmap.”   
\s1 Imbi âlâŋe Yesuhâlen biwiŋe kalop.  
\sr (Mataio 15:21-28)  
\p
\v 24 Yawu sâm menenekmu kapi ya pilâm Tiro kapi pato ya hâlâŋmâ kapi tipi tapi tatmâ arap yan ariwin. Yan arimunŋe lohimbi dondâŋe taka mem hâmbiŋ gumbiŋ tuhunenekmaihât Yesuŋe sâmu emet âlâen yâhâwin. Yâhâmunŋe lohimbi nombotŋaŋe Yesu ekmâ den katŋetâ arimu lohimbi dondâŋe nâŋgâwi.  
\v 25-26 Yâhâ imbi âlâ, Poinikia kapi Siria hânân tap yapâ gâtŋe âlâŋe Yesu taka talop yakât den pat ya nâŋgâm takaop. Yâhâ weke bâleŋaŋe baratŋe mâŋgâeminiop ya Yesuŋe watmu gaiakmâ ariâkgât ulitguop.   
\p
\v 27 Ulitgumu yuwu sâm ekuop. “Gâmâ pâku imbi. Yawu gârâmâ Awarahamgât sen ya yeŋgâlen sâm ge âi membomgât hâŋgânnohomu gewan. Yakât otmâ den âlâen hâum sâmune nâŋgârâ keterahâk. Nan baralipnenŋe sot um yiŋgimunŋe nemai. Nem tatŋetâ lauyeŋambâ hindâm soso gotŋan ki pilâmain.”   
\p
\v 28 Sâmu sâop. “Lok pato, den yat yu nâŋgâmune bulâŋe oap. Gârâmâ gâku yuwu sâmune nâŋgâ. Nan baralipyeŋe sot neŋetâ lauyeŋambâ wahapŋe gemap ya gurâ sosoŋe ihilâk nemai.” Yawu sâop.   
\p
\v 29 Sâmu sâop. “Imbi, biwihaŋe yawu nâŋgâm den yat yu nâŋgâmune ârândâŋ oap. Yakât otmâ weke bâleŋe yiwereŋeâk gaiakmâ arap. Yakât otmâ lohotŋan ari.” Yawu sâop.   
\p
\v 30 Yawu sâmu yanâk emetŋan âwurem ari baratŋe ya ehop. Emelâk weke bâleŋe gaiakmâ arimu hâkŋe sânduk sâmu talop.   
\s1 Yesuŋe lok kopa heŋgeŋguop.  
\p
\v 31 Yesuŋe Galilaia deŋgân yan âwurem ariwe sâm otmâ menenekmu Tiro kapi pilâm ba Siron kapi wangim ari kapi bâlâk ŋerek tap, yapâ ari Galilaia deŋgân ginŋan ga takawin.  
\v 32 Ga takamunŋe lok âlâ ândâpŋe bok sâsâŋe kopa kum den awawi guwawi sâminiop ya bukulipŋaŋe mem Yesuhâlen takawi. Mem taka Yesuŋe wâimu ândâpŋe pâroŋ sâmu nimbilamŋe keterakmâ heweweŋ olâk sâm ulitguwi.  
\v 33 Ulitguŋetâ lohimbi ya pilâyekmâ memu ba pereŋ pilâm baowot. Ba ikŋe bâtŋan tâp tuhum lok yakât ândâpŋan wâim yaŋak nimbilamŋan wâiop.  
\v 34 Yawu otmâ himbimân pak sâm ekmâ “Epapata” sâop. Den sâop yakât topŋe yuwu. “Pâroŋ sâek.”   
\p
\v 35 Yawu sâmu ândâpŋe pâroŋ sâop. Yawu otmu lauŋe heweweŋ otmu den sâop.  
\v 36 Yawu otmâ âwurem gamutâ Yesuŋe kulem miop yakât buku nombotŋe ki ekyongonomai sâm lohimbi ya kuyiŋgiop. Kuyiŋgiap yamâ denŋe ki nâŋgâwi. Yawu otmâ den ya sâm haok tuhuŋetâ lohimbi dondâŋe nâŋgâwi. Yakât otmâ kuyiŋgim yâhâmu nâŋgâwi yamâ iliwetmâ sâm haok tuhuwi.  
\v 37 Sâm haok tuhuŋetâ nâŋgâm yuwu sâwi. “Lok yuŋe lohimbi umatŋe topŋe topŋe teteyiŋgimu mansai ya heŋgemyongom mansap yakât nâŋgâmunŋe âiloŋgo dondâ oap. Lohimbi ândâpyeŋe bok sâmu mansai ya sâmu pâroŋ sâmu den nâŋgâmai. Otmu kopa otmâ mansai ya sâmu lauyeŋe heweweŋ otmu den sâmai.” Yawu sâwi.   
\c 8  
\s1 Lok 4000 ya sot kâsikum yiŋgiwi.  
\sr (Mataio 15:32-39)  
\p
\v 1 Yesuŋe lok kopa ya mem heŋgeŋguop yakât den pat ya lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe nâŋgâm Yesuhât denŋe nâŋgâne sâm taka menduhuakbi. Menduhuakmâ tatŋetâ den kâsikum yiŋgimu hilâm kalimbu pesuk sâmu sotyeŋe nem tiŋ pilâwi. Yakât otmuâmâ Yesuŋe sâmu yâkâlen bamunŋe yuwu sâm eknongop.  
\v 2 “Lohimbi yu orowâk tatmâ gamunŋe hilâm kalimbu oap. Yawu gârâmâ sot miakmâ takawi ya nem tiŋ pilai. Yakât tepne nâŋgâyiŋgian.  
\v 3 Yâhâ nombotŋe tai yuâmâ kâlepŋehembâ tohowi. Sot barak âwurem ari mâtâwân sen biri yiŋgimapgât inâk ki arinomai.”   
\p
\v 4 Yawu sâmu yuwu sâm ekuwin. “Yuâmâ lok ki manmaiângen mansain. Yawuhât nen sot wosapâ mem yiŋgimunŋe neŋetâ dopyeŋan otbuap?” Yawu sâwin.  
\v 5 Sâmunŋe sâop. “Yeŋgâlen wuân sot tap?”  
\p Sâmu sâwin. “Baŋga kândâkdâmâ nombolân yâhâp.”   
\p
\v 6 Yawu sâmunŋe Yesuŋe lohimbi ekyongomu ge tatbi. Ekyongomu ge tatŋetâ Anitâ mepaem baŋga ya mem motokmâ ningiop. Ningimu kâsikum yiŋgimunŋe newi.  
\v 7 Otmu iŋan titipâ amon âlâek nengâlen talop ya mem Anitâ mepaem hioŋmâ ningimu kâsikum yiŋgimunŋe newi.  
\v 8 Neŋetâ dopyeŋan otmu hâŋgânyongomu ariwi. Sot neŋetâ torehenŋe talop ya menduhum mânuŋmunŋe saka saka nombolân yâhâp pik sâop.  
\v 9 Yâhâ lohimbi ya sâlipyongomunŋe 4000 yakât dop wangiop.  
\v 10 Lohimbi yaŋe ariŋetâmâ menenekmu waŋgaen yâhâ kapi âlâ, kutŋe Dalimanuta, yaken ariwin.   
\s1 Yesuŋe kulem âlâ tuhuâkgât Parisaioŋe ekuwi.  
\sr (Mataio 16:1-4 Luka 12:54-56)  
\p
\v 11 Dalimanuta kapi mem waŋgaembâ gemunŋe Parisaio nombotŋaŋe Yesu ekmâ yuwu sâwi. “Gâ Anitâŋe hâŋgângohomu gion ya perâk me bulâŋanâk sâmai? Yakât sârâ Anitâŋe nâŋgâhihimu himbimâmbâ kulem âlâ tetemu ekmâ topge nâŋgâne.” Yawu sâwi.   
\p
\v 12 Yawu sâŋetâ biwiyeŋe ekmâ nâŋgâm biwiŋe umatŋe otmu yuwu sâm ekyongop. “Bâe, yeŋeâmâ wongât kulem tetemu ekne sâm naŋgai? Ya nâŋgâmune ki ârândâŋ oap yakât ya ki otbom.”  
\v 13 Yawu sâm pilâyekmu waŋgaen yâhâm deŋgân nombot hâtikgum ariwin.   
\s1 Parisaio otmu Sarukaio yâk yeŋgât matuk keluŋe  
\sr (Mataio 16:5-12)  
\p
\v 14 Waŋgaen ariwin yamâ sot getek âlâ miakmâ ariwin.  
\v 15 Yakât otmâ Yesuŋe yuwu sâm eknongop. “Parisaio otmu Herot yâk yeŋgât matuk keluŋaŋe mem bâleyekmapgât galem oraŋginomai.” Yawu sâop.   
\p
\v 16 Yawu sâmu nenŋe yakât topŋe nâŋgâm pâpgum yuwu sâm alahuwin. “Sot getek âlâ miain. Yakât mon yap.”   
\p
\v 17-18 Yawu sâm alahumunŋe biwinenŋahât topŋe ekmâ yuwu sâm eknongop. “Yen wongât sotgâlâk biwiyeŋe katmâ den yan yukât topŋe ki nâŋgâŋetâ keteraksap? Me kulem topŋe topŋe mem gaman ya ekmâ topŋe ki nâŋgâmai? Wongât in yawu nelâm yongomap? Yakât sâwe.  
\v 19 Sot momeâk mem motokmâ lok 5000 ya yiŋgimunŋe neŋetâ dopyeŋan olop. Sot neŋetâ torehenŋe talop ya saka saka amon mânuŋetâ pik sâop?”  
\p Sâmu sâwin. “Kâiân yâhâp pik sâop,” sâwin.   
\p
\v 20 Sâmunŋe sâop. “Sâp âlâen lohimbi 4000 ya gurâ baŋga nombolân yâhâp yaŋahâk yiŋgimunŋe newi. Neŋetâ torehenŋe talop ya saka saka amon mem mânuŋetâ pik sâop?” Sâmu sâwin. “Nombolân yâhâp pik sâop yakâ,” sâwin.   
\p
\v 21 Sâmunŋe sâop. “Yakât otmâ den yan yukât topŋe emelâk nâŋgâmbâiâyâ.” Yawu sâm eknongop.   
\s1 Yesuŋe lok senŋe bok sâsâŋe heŋgeŋguop.  
\p
\v 22 Yawu sâm eknongomu ari Besaita kapi mewin. Waŋgaembâ gemunŋe yan kapi ambolipŋaŋe Yesu ekmâ nâŋgâm lok âlâ senŋe bok sâsâŋe ya dâim toho Yesuŋe wâimu âlepŋe olâkgât ulitguwi.  
\v 23 Ulitguŋetâ lok ya dâim ari kapi betŋehen kinmâ bâtŋan tâp tuhum senŋan wâim yuwu sâm âikuop. “Senge hâreakmu âlâlâ ekdâ keteraksap me bia?”   
\p
\v 24 Yawu âikumu senŋe tipiŋe hâreakmu ekmâ sâop. “Âe, nâ lok yu yekmuneâmâ âwâlele otmâ nak yawuya uwawap guwawap otmâ tai.” Yawu sâop.   
\p
\v 25 Yawu sâmu yâhâpŋe bâtŋan tâp tuhum senŋan wâiop. Wâimu senŋe hâreakmu pak sâm ekmu keterahop yakât otmâ yuwu sâm ekuop.  
\v 26 “Gâ kapiân ki yâhâwuat. Kapi betŋehembâ hawamgum ari emetgan yâhâwuat.” Yawu sâm ekum hâŋgângumu ariop.   
\s1 Petoroŋe Yesuhât topŋe sâm teteop.  
\sr (Mataio 16:13-20 Luka 9:18-21)  
\p
\v 27 Arimuâmâ nengu yapâ yahatmâ kapi pato âlâ, kutŋe Kaisaria sâm, kutŋe âlâmâ Pilipo, yakât kapi tipi tapi hâlâŋmâ tatmâ arap yan ariwin. Mâtâwân arim tatmunŋe yuwu sâm âinongop. “Lohimbiŋe nâhât girawu nâŋgâmai?”   
\p
\v 28 Sâmu sâwin. “Nombotŋaŋe gâhât yuwu sâmai. “Yoaneŋe lohimbi toen katyekminiop ya emelâk kuŋetâ muop ya mumuŋambâ yahatmâ mansap,” yawu sâmai. Yâhâ nombotŋaŋeâmâ, “Poropete âlâ, kutŋe Elea sâm, emelâk himbimân yâhâop yaŋe purik sâm ge mansap,” sâmai. Yâhâ nombotŋaŋeâmâ, “Poropete âlâ muop ya mumuŋambâ yahatmâ mansap,” sâmai.”  
\v 29 Sâmunŋe sâop. “Yawu gârâmâ yeŋeâmâ nâhât girawu nâŋgâmai?”  
\p Sâmu Petoroŋe yuwu sâop. “Anitâŋe hâŋgângohomu ge mansat ya nâŋgâmunŋe bulâŋe oap.” Yawu tetekŋan sâop.   
\p
\v 30 Sâmu yuwu sâm kuningiop. “Yeŋe nâhât topne ki sâm tetem lohimbi ekyongonomai.” Yawu sâop.   
\s1 Petoroŋe Yesuhât mâtâp maŋguwaŋgiwe sâm olop.  
\sr (Mataio 16:21-28 Luka 9:22-27)  
\p
\v 31 Otmu sâp yapâek âlâlâ otbaŋginomai yakât tetekŋan eknongop. Yamâ yuwu sâm eknongop. “Nâ lok bulâŋe mansan. Yawu gârâmâ hotom umai yeŋgât kunlipyeŋe otmu Isirae nengât papatolipnenŋe otmu Mosehât girem den kâsikum ningimai ya kerekŋe biwi konohâk otmâ yan nâhât sâm bâlenihim mem âlâlâ tuhum nohoŋetâ mumbom. Mum yan hân kâlehen hilâm kalimbu tatmâ benŋe yapâ mumuŋambâ yahatbom.” Yawu sâm eknongop.   
\p
\v 32 Yawu sâm eknongomu Petoroŋe sâmu pereŋ pilâm yetŋiâk ba kinmâ kuwaŋgiwe sâm olop.  
\v 33 Kuwaŋgiwe sâm otmu yanâk Yesuŋe nengât orowâk nâŋgâŋet sâm purik pilâm nenekmâ yuwu sâm den matŋe kâpekbaŋgiop. “Yawu yatgât Satanŋe tepŋe heroŋe otbuap. Yâhâ Anitâŋe den sâm nihiop ya den yat yuŋe ki miap. Gâmâ lokgât nâŋgân nâŋgân yat. Ya nâŋgâmune ki ârândâŋ oap. Yakât otmâ pilânekmâ ari.” Yawu sâop.   
\p
\v 34 Yawu sâm ekumu peneningimutâ Yesuŋe lohimbi dondâ mambotbaŋgim kinbi ya ekyongomu gotnenŋan gaŋetâ yuwu sâm eknongop. “Lohimbi âlâ me âlâŋe biwiyeŋe nâhâlen katmâ orowâk manne sâm yeŋahât ki nâŋgâŋetâ yahatbuap. Me iri sikum me âlâlâ tatyiŋgiap yakât ki nâŋgâm ketet otmâ eŋgat yâhâp otnomai. Nâhât den haoŋmâ ârândâŋ nâŋgâm tem lâunihim mannomai.  
\v 35 Yawu gârâmâ benŋe lok âlâ me âlâŋe manmanyeŋe alilaknomai yamâ hiliwahonomai. Yâhâ lok âlâ me âlâŋe nâhâlen biwiyeŋaŋe kepeim manmâ nâhât den pat âlepŋe yu lohimbi ekyongonomai. Ekyongonomai yakât otmâ yongoŋetâ munomai yamâ Anitâŋe mumuŋambâ mem yahatyekbuap.  
\v 36 Yâhâ lok âlâ me âlâŋe iri sikum me manman topŋe topŋe yan biwi nâŋgân nâŋgânyeŋe hikum manmâ munomai yaŋe girawu otnomai. Yeŋahâk mumuŋambâ yahatnomaihât dop âlâ ki tap.  
\v 37 Yawu gârâmâ manman yawuyakât matŋe umatŋe Anitâŋe yiŋgiwuapgât.  
\v 38 Lohimbi yu yeŋgât topyeŋe teteâkgât yuwuyaen hâum sâwe. Imbi nombotŋaŋe loklipyeŋe betyeŋehen kioŋmai yakât dopŋeâk yeŋeâmâ Anitâhât betŋehen kioŋmâ orotmemeyeŋe otmai ya ekmune dondâ bâleap. Yawu gârâmâ nâ lok bulâŋe den kâsikum yiŋgim mansan. Yeŋgâlen gâtŋe âlâ me âlâŋe nâhât den nâŋgâŋetâ nahat otmu betnihinomai yamâ matŋe yuwu kâpekyiŋgiwom. Hâmbâi sâp patoen Himbim Awoŋnaŋe yâhâpŋe hâŋgânnohomu aŋelolipne meyekmune hânân genom. Sâp yan yeŋgâlen gâtŋe âlâ me âlâŋe nâhât den nâŋgâŋetâ nahat otmu betnihimai yamâ nâku yawuâk betyongomune matŋe umatŋe menomai.” Yawu sâop.   
\c 9  
\p
\v 1 Yesuŋe yawu sâm eknongomu lohimbi yaŋe itoŋ galaŋ otmâ ariwi. Ariŋetâmâ yuwu sâm eknongop. “Yakât topŋe sâmune nâŋgâŋet. Yen ki mum meteŋetâek Anitâŋe tihityeŋe otbe sâm lok bulâŋe nâ hâŋgânnohomu âwurem ge tihityeŋe otbisâm.” Yawu sâop.   
\s1 Yesu, Mose, Elea den sâm alahuwi.  
\sr (Mataio 17:1-13 Luka 9:28-36)  
\p
\v 2 Yâhâ hilâm nombolân konok pesuk sâmu yakât kakŋan Yesuŋe Petoro, Yakowo otmu imiŋe Yoane meyekmu nen pilânenekmâ pumŋe âlâen yâhâwi.  
\v 3 Yâhâ kinŋetâ Yesuhât kun kundenŋe âlâ otmu sâŋgumŋaŋe laŋinŋe pilâm kaok bolaŋ bolaŋ otmu sikopŋe elemân hâumu kaok siliŋ siliŋ otmap yakât dopŋe ki olop, ya wangiop.  
\v 4 Yawu otmu Elea otmu Mose emelâk Anitâŋe meyelehop yaŋe tetem kinmutâ yâk orop den alahu gulahu otbi.  
\v 5-6 Mose yet Elea tetemutâ hoŋ bawalipŋaŋe yelekmâ umutyeŋe ariop. Umutyeŋe arimu hâmbiŋ gumbiŋ otbi. Yakât otmâ Petorohât hanŋe tâlâhumu yuwu sâm Yesu ekuop. “Lok pato, kulem teteap yuwuya âlâ ki ekmain. Yu ekmunŋe âlâ kândâkdâ oap. Yawu gârâmâ gâŋe sârâ selep kalimbu tuhunehât naŋgan. Gâhât âlâ, Mosehât âlâ, Eleahât âlâ.” Yawu sâop.   
\p
\v 7 Yawu sâmu yanâk elem patoŋe ge pumŋe ya kâtâpgumu yakât biwiŋambâ Anitâŋe den âlâ yuwu sâop. “Bulâŋanâk yuâmâ nine nanne ombe bisine. Yakât otmuâmâ den sâwuap ya yeŋe mem biwiyeŋan katmâ tem lâuwaŋgim mannomai.” Yawu sâop.  
\v 8 Yawu sâmu elem ya hâreakmu Yesu ikŋeâk kinmu ekbi.   
\p
\v 9 Yaŋak pumŋambâ âwurem ge mâtâwân tatŋetâ Yesuŋe yuwu sâm ekyongop. “Pumŋan kulem âlâ tetemu eksai yakât lok ihilâk ki ekyongonomai. Hâmbâi nohoŋetâ mum yahatbom yakât kakŋanâmâ kulem eksai yukât topŋe ekyongoŋetâ nâŋgânomai.” Yawu sâop.   
\p
\v 10 Yawu sâmu ki ekyongowi. Yâhâ ikŋak “mum yahatbom” sâop yakât nâŋgâm kiwilim yeŋiâk alahuwi.  
\v 11 Yawu gârâmâ Elea tetemu ekbi yakât nâŋgâm Yesu yuwu sâm âikuwi. “Mosehât girem den kâsikum ningimaiŋeâmâ yuwu sâmai. “Anitâŋe tihitnenŋe otbe sâm hoŋ bawa âlâ hâŋgângumu gewuap yamâ Eleaŋe yâhâpŋe tetewuap yan kulet sâm mâtâp mewaŋgiwuap.” Yawu sâmai. Yamâ girawuhât sâmai?”   
\p
\v 12-13 Sâŋetâ sâop. “Yamâ bulâŋanâk yai. Elea yâhâpŋe tetewuawân yai yakât mâtâp mewaŋgiwuap. Yawu gârâmâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Emelâk Anitâŋe poropete den ekyongomu kulemguwi yakât topŋe yuwu tap. Anitâŋe tihitnenŋe otbe sâm hoŋ bawa âlâ hâŋgângumu gewuap yamâ Yura ambolipŋaŋe mem âlâlâ tuhum betguŋetâ sâtgum mumbuap. Den yawu tap yakât topŋe girawu tap? Yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Elea yamâ emelâk manop. Yâhâ Elea manop yakât dopŋeâk lok âlâŋe tetem manmu ekbi yamâ yeŋgât papatolipyeŋaŋe nâŋgâm hilipgum eŋgatyeŋeâk otmâ mem âlâlâ tuhuwi. Mem âlâlâ tuhuwi yan emelâk den kulemguwi yakât bonŋe teteop.” Yawu sâm ekyongop.   
\s1 Yesuhât hoŋ bawalipŋaŋe weke bâleŋe watne sâm hâum pâpguwi.  
\sr (Mataio 17:14-21 Luka 9:37-43)  
\p
\v 14 Mâtâwân gem tatŋetâ yan lohimbi dondâŋe lok âlâhât nanŋe nengâlen dâim takaŋetâ tângune sâm hâum pâpgum pilâwin. Hâum pâpgum pilâmunŋe yanâk Mosehât girem den kâsikum ningiminiwi nombotŋaŋe sennenŋan geŋetâ sahaŋgim kinmunŋe bukulipnenŋe pumŋehembâ gem peneningiwi.  
\v 15 Peneningiŋetâmâ lohimbi yaŋe Yesu ekŋetâ tepyeŋe yahatmu yâkâlen ba heroŋe otbaŋgiwi.  
\v 16 Heroŋe otbaŋgiŋetâ Yesuŋe yuwu sâm âinongop. “Yeŋe Mosehât girem den kâsikum ningimai ya orop girawuhât den sahaŋgiai?”   
\p
\v 17 Yawu sâm âinongomu yanâk naom yakât âwâŋaŋe yuwu sâop. “Lok pato, hoŋ bawalipgaŋe tânnotgoŋet sâm nanne yu dâim takan yakât topŋe yuwu.  
\v 18 Weke bâleŋaŋe nanne mâŋgâemu kopa manmâ gamap. Yâhâ mâŋgâemap yan senŋe gâwâŋ gâwâŋ sâm hânân ge imu nekamŋe kâtiŋ sâm lauŋe barak barak otmap. Yawuhât hoŋ bawalipge yuŋe weke bâleŋe yu watŋet sâm dâim taka ekyongomune hâum pâpgum pilai.” Yawu sâop.   
\p
\v 19 Yawu sâmu Yesuŋe ya nâŋgâmu ki ârândâŋ otmu olelem nenekmâ yuwu eknongop. “Yen orop sâp kâlep manmâ gam. Yamâ wongât biwi nâŋgân nâŋgânyeŋaŋe ki tânnongowuap naŋgai? Yawu nâŋgâm biwiyeŋaŋe nâhâlen tiŋâk ki kepeiai yakât nâŋgâm biwine giap. Yawu gârâmâ pilâyekmâ yâhâwom yan girawu mannomai?” Yawu sâm eknongom âwâŋe ekumu nanŋe dâim gaop.   
\p
\v 20 Naom ya dâim gamu weke bâleŋaŋe Yesu ekmâ mâŋgâemu senŋe gâwâŋ gâwâŋ sâm hânân ge kârâŋ kârâŋ sâm lauŋe barak barak otmu iop.   
\p
\v 21 Yawu otmu Yesuŋe âwâŋe yuwu sâm âikuop. “Umatŋe yu amâti tetewaŋgiop?”  
\p Sâmu sâop. Lepatŋambâek tetewaŋgimu yuwu otmâ gamap.  
\v 22 Weke bâleŋaŋe sâpŋanâk mem mâŋgâemu toen ge hanahomap. Me senŋe gâwâŋ gâwâŋ sâm kâlâwân kioŋmap. Yawu otmap yan bâsok hiliwahomap. Yawu gârâmâ tepge nâŋgânitgim tânnotgowuatgât dop tap me bia?” Yawu sâop.   
\p
\v 23 Sâmu sâop. “Gâŋe wongât biwi yâhâp otmâ den yu âinohoat? Yakât yuwu sâmune nâŋgâ. Lok âlâ me âlâŋe nâhâlen biwi nâŋgân nâŋgânyeŋaŋe kepeimaiŋe yu me ya otnehât nâŋgâmai yamâ tânyongomune ârândâŋ otmap.” Yawu sâop.   
\p
\v 24 Sâmu sâop. “Den yat yu nâŋgâmune bulâŋe otmâ biwinaŋe gâhâlen kepeiwe sâm oan. Yamâ gikak nâŋgânihirâ den yat yukât bulâŋe tetenihiâkgât naŋgan.” Yawu sâop.   
\p
\v 25 Yawu sâmu lohimbi dondâŋe taka hawam mewam tuhuwihât Yesuŋe weke bâleŋe yuwu sâm ekuop. “Weke bâleŋe, yuwu sâmune nâŋgâ. Gâŋe naom yu mâŋgâerâ kopa manmâ gap yâkâlembâ gaiakmâ ba âlâengen ari man. Yâhâpŋe ki âwurem taka mâŋgâewuat.” Yawu sâop.   
\p
\v 26 Yawu sâmu weke bâleŋaŋe mâŋgâem hu halak tuhum kâroŋbaŋgim yâkâlembâ gaiakmâ arimu derep kum iop. Derep kum imu lohimbi gotŋan kinbiŋe yuwu sâwi. “Bâe, yu hiliwahoap yukâ.”  
\v 27 Yawu sâŋetâ Yesuŋe bâtŋan memu yahatmâ kinop.   
\p
\v 28 Yahatmâ kinmu lohimbi ya pilâyekmâ emelan yâhâ tatbin yan yuwu sâm Yesu âikuwin. “Yu topŋe girawuhât nenŋe weke bâleŋe watne sâm hâum pâpguain?”   
\p
\v 29 Sâmunŋe sâop. “Yamâ weke bâleŋe watmune ariap yuâmâ kârikŋe bâleŋe. Yâhâ yeŋe watne sâm hâum pâpguai. Yawu gârâmâ weke bâleŋe yuwuya âlâ ekmâmâ aŋgoân biwiyeŋaŋe Anitâhâlen kepeim ulitgunomai yanâmâ watŋetâ denyeŋe nâŋgâm gaiakmâ ariwuap.” Yawu sâop.   
\s1 Yesuŋe ikŋak mumbuap yakât sâop.  
\sr (Mataio 17:22-23 Luka 9:43-45)  
\p
\v 30-31 Yesuŋe den kâsikum ningiwe sâm otmâ menenekmu yok pilâm kapi ya pilâm Kapanaum kapiân arine sâm Galilaia hân yapâ ariwin. Mâtâwân ari tatmunŋe Yesu Anitâŋe hâŋgângumu giop kasalipŋaŋe sâp ki kâlep otmuâk kuŋetâ mum hilâm kalimbu hân kâlehen tatmâ mumuŋambâ yahatbuap yakât eknongop.  
\v 32 Eknongomu nâŋgâmunŋe ki keterahop. Yakât otmâ yâhâpŋe âikune sâm otmunŋe umatŋe otmu pilâwin.   
\s1 Huruŋ huruŋ manmâ yâhânom.  
\sr (Mataio 18:1-5 Luka 9:46-48)  
\p
\v 33-34 Mâtâwân ari nengâlen gâtŋe âlâ me âlâŋe sâp patoen kunnenŋe pato otbuap yakât sâm pawarak guwarak otbin. Yakât sahaŋgim ari Kapanaum kapi mewin.  
\p Yâhâ Petorohât emelan yâhâ tatmunŋe Yesuŋe yuwu sâm âinongop. “Mâtâwân ya wongât sahaŋgiai?” Yawu sâmu in den nâŋgânâk tatbin.  
\v 35 Yawu tatmunŋe yuwu sâm eknongop. “Yeŋambâ gâtŋe âlâ me âlâŋe kunyeŋe pato otne sâm otnomai yaŋe yeŋahât nâŋgâŋetâ gemu huruŋ huruŋ manmâ hoŋ bayiŋginomai. Hoŋ bayiŋgim manbuap lok yawuyakât nâŋgâmune ârândâŋ oap.” Yawu sâop.   
\p
\v 36 Yawu sâm naom tipiŋe âlâ gotnenŋan kinop ya mem yâkâlen hâum yuwu sâm eknongop.  
\v 37 “Lohimbi âlâ me âlâŋe tem lâunihim naom tipiŋe yuwuya buku otbaŋginomai. Lohimbi yaŋe otbaŋgiain sâm yan nâ buku otnihinomai. Otmu nâ otnihiain sâm awoŋne hâŋgânnohomu gewan yâk buku otbaŋginomai.” Yawu sâop.   
\s1 Lohimbiŋe nengât ki nâŋgâŋetâ gemap yaŋe buku otningimai.  
\sr (Luka 9:49-50)  
\p
\v 38 Yawu sâmu Yoaneŋe yuwu sâm ekuop. “Lok pato, lok ondowân gâtŋe âlâŋe kutgan gohonmâ weke bâleŋe watyekmu gaiakmâ ariwi ya ekmâ nenŋe nâŋgâm bâlewaŋgim kuwaŋgiwin.”   
\p
\v 39 Sâmu sâop. “Lok âlâ me âlâŋe kutnan nohonmâ kulân kulem âlâ menomai yaŋe yakât kakŋan ki sâm bâlenihinomai? Yakât otmâ lok yawuya ki kuyiŋginomai.  
\v 40 Yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Lohimbi nombotŋaŋe nengât ki nâŋgâŋetâ gemap yaŋe nengât buku manmai. Biwinaŋe yawu naŋgan.  
\v 41 Yeŋe biwi nâŋgân nâŋgânyeŋaŋe nâ hikunekmâ nâhât den lâum mannomai. Yanâmâ manŋetâ lohimbi âlâ me âlâŋe manmanyeŋe ekmâ nâhât hoŋ banihim mansai sâm, buku otyiŋgim tânyongonomai yakât hâmeŋe hâmbâi menomai. Yawu.”   
\s1 Otŋetâ bâleâk sâm ki kendâyiŋginom.  
\sr (Mataio 18:6-9 Luka 17:1-2)  
\p
\v 42 “Yawu gârâmâ nimnaom titipâ yeŋgâlen hâum sâmune nâŋgâŋet. Lok âlâ me âlâŋe nimnaom titipâ nâhât pat manmai yu yeŋgât mâtâp maŋguyiŋginomai. Yamâ hâmbâi matŋe umatŋe menomai.   
\p
\v 43-44 Yakât torokatmâ sâwe. Bulâŋe hârenomaihât ki sâwe. Topŋe nâŋgâŋetgât yakât den âlâen hâum sâwe. Lok âlâ me âlâ bâtyeŋaŋe otmâ hilipgunomai. Yawu otmâ hilipguŋetâ bâtyeŋahât tosa yakât otmâ umut biwiyeŋe hem kâlâwân arimapgât ya hârem pilânomai. Hemgât kâlâp yaŋe ki bok sâwuap. Yâhâ lok mum tâtuk sâmu nane gorewaŋe nembuap yakât dopŋeâk hâhiwin pato nâŋgâm yâhâmbisâi. Topŋe yuwuhât yan. Wuân me wuânŋe lok âlâ me âlâ dâiyekmu otŋetâ bâlemu hem kâlâpgât pat otmaihât ya pilâm biwiyeŋe Anitâhâlen katnomai. Yawu otmâ manman kârikŋe menomai.   
\p
\v 45-46 Torokatmâ âlâen hâum sâwe. Lok âlâ me âlâŋe yu me ya ekŋâlem kâiyeŋaŋe sururuk sâm ari otmâ tâpikgunomai. Otmâ tâpikgunomai yan kâiyeŋahât tosa yakât otmâ umut biwiyeŋe hem kâlâwân arimapgât ya hârem pilânomai. Hemgât kâlâp yaŋe ki bok sâwuap. Yâhâ lok mum tâtuk sâmu nane gorewaŋe nembuap yakât dopŋeâk hâhiwin pato nâŋgâm yâhâmbisâi.   
\p
\v 47 Otmu âlâen hâum sâwe. Yâhâ lok âlâ me âlâŋe senyeŋe nombot me nombot yaŋe yu me ya ekŋâlem otmâ tâpikgunomai. Otmâ tâpikgunomai yan senyeŋahât tosa yakât otmâ umut biwiyeŋe hem kâlâpgât pat otmap sâm yakât âlâ gusuhutmâ pilânomai. Gusuhutmâ pilâm biwiyeŋe Anitâhâlen katmâ tem lâuwaŋgim mannomai yamâ manman kârikŋe yiŋgiwuap.  
\v 48 Yawu gârâmâ hemgât kâlâp yaŋe ki bok sâwuap. Yâhâ lok âlâ mum tâtuk sâmu nane gorewaŋe nembuap yakât dopŋeâk hâhiwin pato nâŋgâm yâhâmbisâi.  
\v 49 Yâhâ hâhiwin ya ki pesuk sâyiŋgiwuap.   
\p
\v 50 Yâhâ yeŋgât topyeŋe teteâkgât den âlâen hâum sâmune nâŋgâŋet. Nenâmâ kâtembe mem solân hoŋmain yanâmâ sot ya nemunŋe launenŋan memap. Dop yawuâk yenâmâ lohimbi yeŋgât hohetyeŋan mannomai yanâmâ manmanyeŋe ekŋetâ heroŋe otbuap. Kâtembe yamâ ukenŋe. Yawu gârâmâ nenŋe heleŋân ki hikum ikaimunŋe yamâ pâlâmŋe otmap. Pâlâmŋe otbuap yamâ girawu otmunŋe yâhâpŋe ukenŋe otbuap. Yakât otmuâmâ yeŋe tem lâunihim buku oraŋgim mannomai yanâmâ Anitâŋe yekmu ârândâŋ otbuap.” Yawu sâop.   
\c 10  
\s1 Lokŋe imbiŋe ki pilaknomai.  
\sr (Mataio 19:1-12 Luka 16:18)  
\p
\v 1 Yesuŋe yawu sâm eknongomu yapâ yahatmâ ari Yoran to hâtikgum Yuraia hânângen ariwin. Arimunŋe lohimbi dondâŋe denŋe nâŋgâne sâm takaŋetâ emelâk den kâsikum yiŋgiminiop yawuâk kâsikum yiŋgiop.  
\v 2 Den kâsikum yiŋgim tatmu Parisaio nombotŋaŋe taka “Den girawuyaen hâum sâmunŋe yan matŋe sâm tâpikgumu yaŋak den âiân katnom,” yawu nâŋgâm yaŋak yuwu sâm âikuwi. “Mâtâp girawuya tap? Lok âlâ me âlâŋe imbilipyeŋe pilâyeknomaihât mâtâp âlâ tap me bia?” Yawu sâwi.   
\p
\v 3 Sâŋetâ sâop. “Âinohoai yakât matŋe nâku âiyongomune sâŋet. Den yai yakât emelâk Moseŋe girem den kulemguop ya sâŋetâ nâŋgâwe.”   
\p
\v 4 Sâmu sâwi. “Moseŋe girem den âlâ yuwu kulemguop. “Lok âlâ me âlâŋe imbiŋe pilâwe sâm âlepŋe pilakdomawot yakât topŋe kulemgum waŋmu miakmu watmu ariwuap.” Moseŋe ya otnomgât âlepŋe sâop.” Yawu sâwi.   
\p
\v 5 Yawu sâŋetâ Moseŋe den kulemguop yakât Yesuŋe yuwu ekyongop. “Tâmbâlipyeŋaŋe biwiyeŋe kârikŋe otmu yeŋahâlâk nâŋgâm manminiwi. Yakât otmâmâ Moseŋe kuyiŋgiwehât otmâ ki kulemguop.  
\v 6 Gârâmâ kândikum emelâk Anitâŋe hân himbim kândikyotgop yan lohimbi yâhâp ya katyelehop.  
\v 7-8 Katyelekmâ den yuwu sâm ekyotgop. “Lok âlâ me âlâŋe âwâŋe mâmâŋe pilâyelekmâ imbiŋâit mandomawot.” Den yawu tap. Yawu gârâmâ orowâk manmâ biwi nâŋgân nâŋgânyetŋe konohâk otbuap. Yakât otmâ ki hioŋakmâ ikŋiâk ikŋiâk otdomawot.  
\v 9 Anitâŋe menduhuyelekmu konohâk olowot. Yakât otmâ lok âlâ me âlâŋe ki hioŋyeleknomai.” Yawu sâop.   
\p
\v 10 Yawu sâm ekyongomu ariŋetâ emelan yâhâ den sâop yakât sâm âikuwin.  
\v 11 Âikumunŋe yuwu sâop. Lok âlâ me âlâŋe imbiŋe yakât hâkâŋ otmâ pilâm imbi ondop membuap. Yamâ lok yaŋe tosa umatŋe membuap.  
\v 12 Otmu imbi âlâ me âlâŋe lokŋe pilâm lok ondop membuap ya gurâ yawuâk tosa umatŋe membuap.” Yawu sâop.   
\s1 Yesuŋe nan baralipyeŋe lukuleyehop.  
\sr (Mataio 19:13-15 Luka 18:15-17)  
\p
\v 13-14 Hilâm âlâen lohimbi nombotŋaŋe nan baralipyeŋe meyekmâ Yesuhâlen ariwi. Ari Yesuŋe kunyeŋan mem Anitâ ulitgumu lukuleyehâkgât ekuwi. Yawu otŋetâ nenŋe yekmunŋe ki ârândâŋ otmu kuyiŋgiwin. Kuyiŋgimunŋe Yesuŋe nenekmu ki ârândâŋ otmu yuwu sâm eknongop. “Kâmbukŋe, ki kuyiŋgiŋet. Anitâŋe nimnaom titipâ me gin mandu yeŋgât tihityeŋe otmap. Yakât otmâ dâiyekmâ nâhâlen gaŋet.  
\v 15 Yakât sâmune nâŋgâŋet. Nimnaom titipâŋe Anitâhât den nâŋgâm in yawu yâkâlen biwiyeŋaŋe kepeimai. Yâhâ oai yakât dopŋeâk âwâ mâmâlipyeŋaŋe otnomai yamâ Anitâŋe meyekbuap.”  
\v 16 Yawu eknongom nimnaom titipâ ya âlâku ikŋeâk ikŋeâk lâuyekmâ kunyeŋan mem Anitâŋe lukuleyehâkgât ulitguop.   
\s1 Lok iri sikumyeŋe pato tatyiŋgiop yâk yeŋgât topyeŋe.  
\sr (Mataio 19:16-30 Luka 18:18-30)  
\p
\v 17 Otmu kâlâwahom arine sâm otmunŋe lok âlâ sururuk sâm taka yuwu sâm âikuop. “Bawapi, manman koko salek amboŋe mansat. Yakât otmâ sârâ nâŋgâwe. Nâŋe girawu otmune ârândâŋ otmu Anitâŋe manman kârikŋahât pat kunihiwuap?”   
\p
\v 18 Sâmu sâop. “Wongât nâhât “Manman koko salek amboŋe” yat? Anitâ konohâk manman koko salek amboŋe tatmap.  
\v 19 Yakât otmâ gâŋe âinohoat yakât matŋe yuwu sâmune nâŋgâ. Anitâŋe girem den Mose ekumu kulemguop ya sâlikum nâŋgâmat me bia? Ya yuwu tap. Gâ lok nombotŋe ki yongorâ munomai. Otmu buku âlâhât imbi ki ekmâ otbuat. Kombo ki meyiŋgiwuat. Hakyeŋan ki sâwuat. Den perâk ki sâm kâityongowuat. Âwâ mâmâhe yetgât lauyetŋe lâum amutyetŋan manbuat.”   
\p
\v 20 Sâmu sâop. “Bawapi. Girem den sâm arat yuâmâ ŋaŋanambâek lâum manmâ gaman.” Yawu sâop.   
\p
\v 21 Sâmu sâop. “Yuwu otbuat. Senŋe âlâlâ pato tatgihiap ya kâsikum buku nombotŋe umburuk mansai ya yiŋgiwuat. Yawu otmâ nâhâlen torokatdâmâ Anitâŋe manman kârikŋahât pat kuhihiwuap.” Yawu sâop.  
\v 22 Yawu sâmu iri sikum me senŋe âlâlâ dondâ tatbaŋgiop yakât nâŋgâmu biwiŋe umatŋe otmu hâmeŋe bâleop. Yawu otmâ yaŋak pilâm âlâengen ba ariop.   
\p
\v 23 Ba arimu nengu kapi ya pilâm mâtâwân ari tatmâ Yesuŋe eŋgatŋe kakŋambâ olelem nenekmâ yuwu sâm eknongop. “Lok iri sikum pato tatyiŋgiapŋeâmâ Anitâhâlen biwiyeŋaŋe kepeim tem lâuwaŋgine sâm otŋetâ hâi hâiŋe otmap.” Yawu sâop.  
\v 24-25 Yawu sâmu nâŋgâmunŋe ki keterakmu yakât den âlâen torokatmâ yuwu sâm eknongop. “Bukulipne, yuwu sâmune nâŋgâŋet. Pusiŋe seloŋ watmu pin pinŋan arimu yan watmâ ba membe sâm hâum pâpgumap. Yakât dopŋeâk lohimbi iri sikumyeŋe pato tatyiŋgiapŋe Anitâŋe tihityeŋe olâkgât mâtâp ya watmâ arine sâm otŋetâ hâi hâiŋe otbuap. Lohimbi nombotŋe iri sikum pato tatyiŋgimap yaŋe yeŋahâlâk nâŋgâmai. Lohimbi yawuyaŋe Anitâhâlen biwiyeŋe katnomaihât nâŋgâŋetâ umatŋe otmap.” Yawu sâop.   
\p
\v 26 Yawu sâmu nâŋgâmunŋe sâtŋe otmu yuwu sâm âikuwin. “Lohimbi girawu yaŋe otŋetâ ârândâŋ otmu Anitâŋe manman kârikŋahât pat kuyiŋgiwuap?”   
\p
\v 27 Yawu sâmunŋe Yesuŋe sennenŋe topŋanâk ekmâ yuwu sâop. “Anitâhât manman kapiân arine sâm lokgât nâŋgân nâŋgân watmâ arinomaihât dop âlâ ki tap. Yamâ Anitâhât topŋe âlâ tap. Yakât otmâ yeŋe yu me ya otne sâm yâkât nâŋgân nâŋgân watmâ otnomaihât dop tap. Yâkŋe konok manman kârikŋe ya yiŋgimu mem manmâ yâhânomai.” Yawu sâop.   
\p
\v 28 Yawu sâmu Petoroŋe yuwu sâop. “Bâe, nenâmâ senŋe âlâlâ kerek betbaŋgim gâhâlen torokatmâ hâhiwin kakŋan manmâ gain.” Yawu sâop.   
\p
\v 29 Sâmu sâop. “Lohimbiŋe nâhâlen biwiyeŋe katŋetgât lok âlâ me âlâŋe nâhât den lohimbi ekyongomaiŋe âwâ mâmâlipyeŋe, me imi garilipyeŋe, me nan baralipyeŋe, me hep torehenlipyeŋe, me senŋe âlâlâ siminŋe tatyiŋgiap ya kerek pilâm nâhât komolân torokatnomai.  
\v 30 Yawu otmâ nâhât komolân torokatmâ mannomai yan lohimbi bâleŋaŋe yekŋetâ bâlemu mem âlâlâ tuhuyekŋetâ hâhiwin nâŋgânomai. Yawu otmâ nâhât lohimbi orop biwi konohâk hikuakmâ mannomai yanâmâ emelâk hep torehenlipyeŋe orop heroŋe otminiwi ya wangim heroŋe pato kakŋan mannomai. Otmu hâmbâi Anitâŋe meyekmâ manman kârikŋan katyekmu mannomai.  
\v 31 Otmu lohimbi nombotŋaŋe yeŋahâlâk nâŋgâŋetâ yahatmap yamâ Anitâŋe ki meyekbuap. Yâhâ nombotŋaŋe yeŋahât nâŋgâŋetâ gemu huruŋ huruŋ manmai ya Anitâŋe meyekmâ ikŋan torokatyekbuap.” Yawu sâop.   
\s1 Yesu ikŋak mumbuap yakât âlâkuâk ekyongop.  
\sr (Mataio 20:17-19 Luka 18:31-34)  
\p
\v 32 Yesuŋe yawu sâm eknongomu yapâ yahatmâ Yerusalem kapiângen yâhâwin. Mâtâwân yâhâm tatmâ umatŋe âlâlâ yâkâlen tetewuap yakât topŋe yuwu sâm eknongop.  
\v 33 “Yuwu sâmune nâŋgâŋet. Yiwereŋe Yerusalem kapiân yâhânom. Yan yâhâmunŋe lok âlâŋe nâŋgâm bâlenihim hotom umai otmu Mosehât girem den kâsikum ningimai ya yeŋgât bâtyeŋan katnekbuap. Bâtyeŋan katnekmu den âiân katnekmâ mumbomgât den sâm hârenihinomai.  
\v 34 Den sâm hârenihim Roma lok yeŋgâlen katnekŋetâ yâkŋe yuwu otnihinomai. Sennan gem tâpnohom, mem âlâlâ tuhunekŋetâ hâhiwin pato nâŋgâwom. Otmu benŋe howanân nohoŋetâ mumbom. Mumune hannohoŋetâ yan hilâm kalimbu pesuk sâmu yakât kakŋan mumuŋambâ yahatbom.” Yawu sâm eknongop. Yawu sâm eknongomu Yerusalem yâhânom yakât nâŋgâmunŋe biwinenŋe umatŋe otmu nâŋgâm ketet otbin.   
\s1 Bukulipnenŋe yâk yeŋgât hoŋ bayiŋginom.  
\sr (Mataio 20:20-28)  
\p
\v 35 Otmu sâp yan Yewerihât nanyâhâtŋe, Yakowo yet Yoaneŋe, Yesuhâlen ba yuwu sâm âikuowot. “Bawapi, netŋe yu me yakât naŋgait ya sâmutŋe âlepŋe otnitgiwuatgât dop me bia?”   
\p
\v 36 Ekumutâ sâop. “Yetŋe biwiyetŋaŋe girawu naŋgawot ya sâmutâ nâŋgâwe.”   
\p
\v 37 Sâmu sâowot. “Sâp patoen gâŋe lohimbi kerek tihitnenŋe otdâ heroŋe nâŋgâhihim mepaeheknom. Yanâmâ nâŋgânitgirâ orowâk tatmâ tângohomutŋe lohimbi kunlipyeŋe mannomgât naŋgait.”   
\p
\v 38 Sâmutâ sâop. “Yakât topŋe ki nâŋgâm denâk sâm yawot. Umatŋe âlâlâ tetenihimu hâhiwin nâŋgâwom yawuâk nâŋgâromawot me? Otmu hâhiwin kakŋan katnekŋetâ sâtgum mumbom yakât dopŋeâk sâtgum mundomawot me?”   
\p
\v 39 Sâmu sâowot. “Ya âlepŋe yat. Umatŋe nâŋgâwualân net gurâ yawuâk nâŋgâromgât naŋgait.”  
\p Sâmutâ sâop. “Bonŋanâk yawot. Umatŋe âlâlâ tetenihiwuawân hâhiwin nâŋgâm sâtgum mumbom ya yet gurâ yawuâk nâŋgâm mundomawot.  
\v 40 Yakât sâwe. Lok âlâ me âlâŋe tânnohoŋetâ kunlipyeŋe mannom yakât Anitâ ikŋahâk nâŋgâmu tap.” Yawu sâop.   
\p
\v 41 Yawu sâm ekyotgomu yakât den pat nâŋgâmunŋe bâlemu Yakowo yet Yoane yetgât nâŋgâm bâleyitgiwin.  
\v 42 Nâŋgâm bâleyitgiwin yakât Yesuŋe nâŋgâmu bâlemu den âlâen hâum yuwu sâm eknongop. “Lok papatolipyeŋaŋe nâŋgâmai dopŋan lohimbi galemyongoŋetâ yâk yeŋgât amutyeŋan manmâ hâhiwin kakŋan manmai.  
\v 43-45 Yeŋeâmâ papatolipyeŋaŋe otyiŋgimai yawu ki otnomai. Nâhât den lâum mansaiŋe nâhât hoŋ bam gam nâ tânohoŋetgât ki gewan. Nâŋeâmâ lohimbi hoŋ bayiŋgim sârereyekmâ kinmune nohoŋetâ mumbom. Mum yan tosayeŋe pilâyiŋgiwom. Yawu otbomgât awoŋnaŋe âi sâm nihim hâŋgânnohomu gewan. Yawu gârâmâ yeŋgâlen gâtŋe âlâ me âlâŋe bukulipyeŋaŋe nâŋgâyiŋgiŋetâ yahalâkgât meŋetâ huruŋ huruŋ otmu yâk yeŋgât amutyeŋan mannomai. Otmu yeŋgâlen gâtŋe âlâ me âlâŋe Anitâŋe nenekmu ârândâŋ olâkgât nâŋgâm yawuâk bukulipyeŋe yeŋgât hoŋ bayiŋginomai. Yawu.” Yawu sâop.   
\s1 Yesuŋe lok senŋe bok sâsâŋe heŋgeŋguop.  
\sr (Mataio 20:29-34 Luka 18:35-43)  
\p
\v 46 Yawu sâm eknongomu Yeriko kapi mewin. Otmu kapi ya pilâm yâhâmunŋe lohimbi dondâŋe betnenŋan watnenekbi. Arimunŋe lok âlâ senŋe bok sâsâŋe, kutŋe Batimaio sâm, yamâ Timaio nanŋe, mâtâp ginŋan talop. Tatmâ senŋe âlâlâhât umburuk otmâ yaŋak lohimbi mâtâwân bam gaŋetâ ulityongom tatminiop.  
\v 47 Ulityongom tatmu lohimbi yaŋe “Yesu takap,” sâŋetâ nâŋgâm yahatmâ halahuop. “Yesu, Dawitihât sen, gâŋe nâhât wehe nâŋgânihi.” Yawu sâop.   
\p
\v 48 Yawu sâmu lohimbi gotŋan kinbi yaŋe kuwaŋgiwi. Kuwaŋgiŋetâ witgum halahuop.   
\p
\v 49 Yesuŋe ya nâŋgâm mâtâwân kinmâ “Ekuŋetâ gaek,” sâm lohimbi ya ekyongop. Ekyongomu senŋe bok sâsâŋe ya yuwu sâm ekuwi. “Gâhât yap. Yakât otmâ yahatmâ yâkâlen yâhâ.”  
\v 50 Yawu sâŋetâ nâŋgâm in yawu yahatmu dâim yâkâlen bawi.   
\p
\v 51 Dâim yâkâlen baŋetâ yuwu sâm âikuop. “Girawu otgihiwehât naŋgat?”  
\p Sâmu sâop. “Bawapi, sârâ senne hâreakmu ekbehât naŋgan.”   
\p
\v 52 Sâmu sâop. “Gâŋe nâhâlen biwihe hikuat. Yakât otmâ den yat ya bulâŋe tetehihiâk.” Yawu sâmu yan senŋe hâreakmu ekmâ Yesu betŋan sâop.   
\c 11  
\s1 Yesuŋe Yerusalem kapiân yâhâop.  
\sr (Mataio 21:1-11 Luka 19:28-40 Yoane 12:12-19)  
\p
\v 1 Otmu yapâ ari Yerusalem kapi pato yakât gotŋan kapi yâhâp kutyetŋe Betepahe otmu Betani sâm, ya Oliwa pumŋan tap yan yâhâwin. Yan yâhâ Yesuŋe hoŋ bawayâhâtŋe yâhâp yuwu sâm hâŋgânyotgop.  
\v 2 “Kapi tipiŋe ewapâ tap yan doŋgi nanŋe âlâ hikum katŋetâ kinsap ya lok ki kakŋan tatmai ya holaŋmâ mem geromawot.  
\v 3 Holaŋmutâ lok âlâŋe yuwu mon sâm âiyotgowuap. “Yet wongât taka yu holaŋsawot?” Yawu sâmuâmâ yuwu sâm ekuromawot. “Yiwereŋe âi teteap. Yakât otmâ patonetŋaŋe yu mendehât hâŋgânnotgomu takait. Mem arimutŋeâmâ âi ya tuhum pesuk pilâmuâmâ mem âwurem takarom.” Yawu sâm ekuromawot.”   
\p
\v 4 Yesuŋe yawu sâm hâŋgânyotgomu yâhâ doŋgi nanŋe ya emet âlâ hawiŋan hikum katbi ya holaŋowot.  
\v 5 Holaŋmâ kinmutâ lok yan kinbiŋe yelekmâ yuwu sâm âiyotgowi. “Bâe. Yet âlâŋe sâmu yu holaŋde sâm oawot?”   
\p
\v 6 Yawu sâm âiyotgoŋetâ yâku Yesuŋe den ekyotgop yawuâk yawuâk sâm ekyongowot.  
\v 7 Ekyongomutâ nâŋgâyitgiŋetâ holaŋmâ mem giowot. Mem gemutâ nenŋe hâk katipŋe kâlep katbin ya holaŋmâ lotohom kakŋan katbin. Katmunŋe kakŋan yâhâ talop. Yâhâ tatmu Yerusalem kapiân yâhâwin.  
\v 8 Yâhâmunŋe lohimbi dondâ hâruhuakbiŋe Yesuhât nâŋgâŋetâ yahatmu yeŋe sâŋgum kâkâlep ya holaŋmâ mâtâp tete liŋgatmâ ariwi. Yâhâ nombotŋaŋeâmâ âliwahap esenŋe hârem yaŋe liŋgatmâ ariwi. Liŋgatmâ ariŋetâ doŋgi yaŋe ya kakŋan tâlim tâlim ariop.  
\v 9 Otmu lohimbi kiŋgitŋe orowâk hâruhuakbiŋe yuwu sâm mepaewi. “Gâmâ tâmbânenŋe Dawiti sen. Gike ombeheâk ki takat.  
\v 10 Anitâŋe âi sâm gihiop ya lâum kinmâ nengâlen mat takat. Tâmbânenŋe Dawitiŋe olop yakât dopŋeâk galemnongowe sâm otmâ takat. Yakât nâŋgâm heroŋe otgihim mepaeheksain.” Yawu sâwi.   
\p
\v 11 Yawu sâŋetâ yapâ Yerusalem kapiân yâhâwin. Yâhâmunŋe Yesuŋe opon kâmbukŋan yâhâop. Opon kâmbukŋan yâhâ senŋe âlâlâ mem aŋgi guŋgi otbi ya in yekmâ purik sâm giop. Otmu emetsenŋe potok sâwe sâm otmu yakât otmâ menenekmu ya pilâm Betani kapiân âwurem ge iwin.   
\s1 Lakop sâwaŋgimu hâlâlâŋ sâm kinop.  
\sr (Mataio 21:18-19)  
\p
\v 12 Yan im yahatmâ Yerusalem kapiân âwurem yâhâwin. Mâtâp arim tatmunŋe Yesu po waŋgiop.  
\v 13 Po waŋgimu senŋe pilâm lakop âlâ mâtâp ginŋan kinop ya ehop. Ya ekmâ kehetŋe mem nembom sâm gotŋan ariop. Ari eksan mâne esen yambuŋaŋak pato otmu kehetŋe ki kinop.  
\v 14 Yawu kinop yakât yuwu sâop. “Âo, yu kehetŋe ki kinsap. Yakât otmâ lakop yukât kehetŋe âlâ ki menomai.” Yawu sâop. Yawu sâmu nâŋgâwin.   
\s1 Yesuŋe opon kâmbukŋan yâhâm watyehop.  
\sr (Mataio 21:12-17 Luka 19:45-48 Yoane 2:13-22)  
\p
\v 15 Yapâ ari Yerusalem kapiân yâhâwin. Yâhâmunŋe Yesuŋe doŋgi kakŋambâ kioŋmu yaŋak opon kâmbukŋan yâhâwin. Yâhâm yan opon kâmbukŋe kâlehen lohimbi senŋe âlâlâ aŋgi guŋgi otmâ hâmeŋe hâukum kinbi ya yekbin. Yekmâ Yesuŋe nâŋgâm bâleyiŋgim watyehop. Watyekmâ kakŋan tat tat, tewo, kembâ emetŋe tuhum ya kâlehen katŋetâ talop, senŋe âlâlâyeŋe mem purik pilâyiŋgimu tiok taok otmâ kinbi.  
\v 16 Watyekmu tiok taok otmâ kinŋetâ yan lohimbiŋe senŋe âlâlâyeŋe ya lâuakmâ ba nombot ga nombot otmâ yaehen kioŋmai sâm mâtâp maŋguyiŋgiop.  
\v 17 Mâtâp maŋguyiŋgim kinmâ yuwu sâm ekyongop. “Yu oai yukât emet inânŋan Anitâŋe poropete âlâ ekumu kulemguop ya yuwu tap.  
\li1 “Lohimbi hânŋan kulemŋan manmâ araiŋe nâhât opon yukât kâlehen yâhâ mepaeneknomai.”  
\p Den sâop yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Yeŋe yukât kâlehen tatmâ lohimbi kâityongom hâmeŋe mem yahatmâ aŋgi guŋgi otmâ gai. Yawu otmâ gai yu ekmune aŋgim bero emetŋe yawuya oap.” Yawu sâm ekyongop.   
\p
\v 18 Yakât otmuâmâ hotom uminiwi yeŋgât lok kunlipyeŋe otmu Mosehât girem den kâsikum ningiminiwiŋe den sâop yakât nâŋgâŋetâ bâlemu Yesu mem pâi emetŋan katne sâm otbi. Yamâ benŋe yuwu nâŋgâwi. “Lohimbi seseŋgâlâkŋe Yesuhâlen torokatmâ mansai. Otmu yâkŋe den sâmap ya nâŋgâŋetâ âlâ kândâkdâ otmu nâŋgâwaŋgiŋetâ yahatmap.” Yawu nâŋgâm mem pâi emetŋan katne sâm nâŋgâŋetâ umatŋe otmu pilâwi.  
\v 19 Yâhâ Yesuŋe yawu sâm ekyongomu nenŋe yahatmâ pilâyekmâ gem Betani kapiân ari iwin.   
\s1 Lakop âlâ kinop yakât Yesuŋe sâmu hâlâlâŋ sâop yakât topŋe  
\sr (Mataio 21:20-22)  
\p
\v 20 Yan im yahatmâ Yerusalem kapiân âwurem yâhâwin. Mâtâwân yâhâmunŋe Yesuŋe lakop yakât sâop yaŋe esenŋe mum hâlâlâŋ sâm kinop.  
\v 21 Yawu otmâ kinmu Petoroŋe ekmâ Yesuŋe lakop yakât sâop ya nâŋgâmu tetemu yuwu sâm ekuop. “Bawapi, enda ek. Gâŋe oran lakop endakât sâon ya esenŋe mum hâlâlâŋ sâm kinsap.”   
\p
\v 22-23 Yawu sâmu eŋgatŋe kakŋambâ olelem nenekmâ yuwu sâm eknongop. “Yeŋe yu me ya otne sâmâmâ aŋgoân biwi nâŋgân nâŋgânyeŋaŋe Anitâhâlen kepeim ulitguŋetâ nâŋgâyiŋgimu yanâmâ yakât bulâŋe tetemu eknomai. Yakât den âlâen hâum sâmune nâŋgâŋet. Yeŋe pumŋe yukât Anitâ yuwu mon sâm ulitgunomai. “Pumŋe yuŋe huhuakmâ orotok sâm giâk,” yawu sâm biwi yâhâp ki otmâek ulitgunomai otmuâmâ nâŋgânomai yawuâk tetewuap.  
\v 24 Yakât otmâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Yeŋe yu me ya Anitâŋe sâmu teteâkgât nâŋgâm ulitgunomai. Yanâmâ biwiyeŋaŋe kepeim yuwu nâŋgânomai. “Nenŋe Anitâhâlen biwinenŋaŋe kepeim ulitgumunŋe nâŋgâningimap yakât dopŋan teteningiwuap. Yawu.  
\v 25 Yakât torokatmâ sâmune nâŋgâŋet. Anitâ ulitgunomai yanâmâ lohimbi nombotŋaŋe yen mem bâleyekbi ya yeŋgât tosayeŋe pilâyiŋginomai. Yawu otnomai otmuâmâ Himbim Âwâyeŋaŋe yeŋgât tosa ya gurâ yawuâk pilâyiŋgiwuap.  
\v 26 Yâhâ lohimbi nombotŋaŋe yen mem bâleyekbi yakât nâŋgâm matŋe kâpekyiŋginomai. Yawu otnomai yanâmâ Himbim Âwâyeŋaŋe yen gurâ otŋetâ bâlem gap yakât matŋe kâpekyiŋgiwuap.” Yawu sâop.   
\s1 Yesuŋe âlâhât sâtgât âi miop yakât ki ekyongop.  
\sr (Mataio 21:23-27 Luka 20:1-8)  
\p
\v 27 Yawu sâm yapâ ari Yerusalem kapiân yâhâ opon kâmbukŋan yâhâwin. Yan yâhâmunŋe hotom uminiwi ya yeŋgât lok kunŋe, otmu Mosehât girem den kâsikum ningiminiwi, otmu Yura nengât papatolipnenŋaŋe Yesuhâlen bam yuwu sâm âikuwi.  
\v 28 “Gâŋe oran âlâhât sâtgât otmâ Anitâhât opon kâmbukŋan yâhâ lohimbi watyehon?”   
\p
\v 29 Sâŋetâ sâop. “Yeŋe âinohoai gârâmâ nâku âiyongowe. Âiyongomune den matŋe kâpeknihiŋetâmâ nâŋe âlâhât sâtgât âi yu mem gaman yakât topŋe ekyongowom.  
\v 30 Yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Yoaneŋe âlâhât sâtgât otmâ lohimbi toen katyehop? Anitâhât me ondop yeŋgât sâtgât otmâ âi ya tuhuop? Ya sâŋetâ nâŋgâwe.” Yawu sâop.   
\p
\v 31 Yawu sâmu matŋe kâpekbaŋgine sâm pâpgum alahu gulahu otmâ yuwu sâwi. “Nenŋe yuwu mon sânom. “Yoaneŋe âi miop yamâ Anitâŋe âi sâm waŋmu tuhuop.” Yawu sânom yamâ matŋe yuwu mon sâwuap. “O, yenâmâ girawu otmâ Yoanehât den nâŋgâŋetâ ki bulâŋe olop?” Yawu sâmu nenŋe matŋe girawu sâm kâpekbaŋginom? Aŋulaknom yakâ.  
\v 32 Otmu âlâ yuwu mon sânom. “Yâhâmâ lok yeŋgât sâtgât otmâ âi ya miop.” Yawu sânom yamâ lohimbi dondâŋe “Yoaneŋe Anitâhât poropete manmâ yâkât sâtgât âi mem manop,” yawu nâŋgâmai yakâ. Yakât otmuâmâ nenŋe yawu sânom yanâmâ lohimbi kinsai yuŋe nâŋgâm nongonomai yakâ.” Yawu nâŋgâwi.  
\v 33 Yawu nâŋgâm yuwu sâm ekuwi. “Yoaneŋe âlâhât sâtgât âi meminiop ya nen ki naŋgain.”  
\p Sâŋetâ sâop. “Nâku yawuâk. Nâŋe âlâhât sâtgât âi yu mem gaman yakât ki ekyongowom.” Yawu sâop.   
\c 12  
\s1 Wain kalam amboŋahâlen hâum sâop.  
\sr (Mataio 21:33-46 Luka 20:9-19)  
\p
\v 1 Yesuŋe den âlâen hâum yuwu sâm ekyongop. “Lok pato âlâŋe wain kâmetŋet sâm nep lok meyehop. Meyekmu ari dâmân sâhâm hawamgum wain kâmetbi. Otmu wain toŋe ya mem mendâreŋetâ gewuapgât waŋga hâwiwi. Otmu emetyeŋe tuhuwi. Âi ya tuhum tiŋ pilâŋetâ nep ya galemgunomai sâm katyekmâ ikŋe âlâengen ari sâp kâlep manop.  
\v 2 Arim sâp kâlep manmu wain kehetŋe ya puru pato kinmâ hululuŋ sâop. Yawu otmu amboŋaŋe ikŋahât hâruhunihiŋet sâm hoŋ bawa âlâ yakembâek hâŋgângumu takaop.  
\v 3 Takamu wain galemŋe manbiŋe kum watŋetâ âwurem ariop.  
\v 4 Âwurem arimu yawuâk kalam amboŋaŋe hoŋ bawa âlâ hâŋgângumu takaop. Hâŋgângumu takamu yâk gurâ yawuâk kum mem âlâlâ tuhuŋetâ âwurem ariop.  
\v 5 Yakât otmâ yawuâk kalam amboŋaŋe hoŋ bawaŋe kalimbuŋe hâŋgângumu takamu kuŋetâ muop. Kuŋetâ mumu kalam amboŋaŋe hoŋ bawalipŋe dondâhâlâk hâŋgânyongomu ariwi ya gurâ kerehâk yongoŋetâ muwi.  
\v 6 Aiop, kalam amboŋaŋe biwiŋaŋe yuwu nâŋgâop. “Nine nanne ombe bisine hâŋgângumune arimu ekmâ yanâmâ ewe katnomai.” Biwiŋaŋe yawu nâŋgâm ikŋe nanŋe hâŋgângumu ariop.  
\v 7 Hâŋgângumu arimu ekmâ yuwu sâwi. “Bâe, yuâmâ patonenŋe ikŋe nanŋaŋe takap. Âwâŋe mumu yan kalam yuâmâ yâkŋe ambokuwuap. Yakât otmâ kumunŋe muâk. Kumunŋe mumu yanâmâ kalam yuâmâ nengât otbuap.” Yawu sâwi.  
\v 8 Yawu sâm kum kekae topŋehen pilâŋetâ iop. Yawu.   
\p
\v 9 Yawu otŋetâ kalam amboŋaŋe taka girawu otbuap? Yâkŋe taka yongomu muŋetâ lok ondop meyekmâ kaweyeŋan katyekmu kinnomai.   
\p
\v 10 Yakât topŋe yuwu sâmune nâŋgâŋet. Anitâŋe hâŋgânnohomu gewan. Yakât poropete âlâŋe den yuwu kulemguop ya yeŋe ki mon sâlikum nâŋgâmai?  
\li1 “Nep lokŋe emet tuhum nak âlâ ekŋetâ bâlemu mem ketetbi. Mem ketetbi ya Anitâŋe lâum kânâŋgâmu kuhupin kârikŋe otmâ kinsap.  
\v 11 Yâhâ emet tuhuwiŋe ekmâ yuwu nâŋgânomai. “Bâe, yuâmâ patoŋe nâŋgâmu teteap. Ekmunŋe sâtŋe oap.” Yawu nâŋgânomai.” Yawu kulemguop tap.   
\p
\v 12 Yesuŋe den âlâen hâum sâop yuŋe hotom uminiwi ya yeŋgât lok kunŋe otmu bukulipyeŋe yeŋgât topyeŋe miop. Yakât nâŋgâŋetâ biwiyeŋan tâlimu Yesu mem pâi emetŋan katne sâm otbi. Yawu otbi yamâ lohimbi dondâ yan kinbiŋe Yesuhât nâŋgâŋetâ yahalop. Yakât otmâ yâk yeŋgât nâŋgâm gorâyiŋgimu pilâm gem ariwi.   
\s1 Anitâhât pat sâm yu ya katmunŋe tatmap ya waŋnom.  
\sr (Mataio 22:15-22 Luka 20:20-26)  
\p
\v 13 Otmu sâp yanâmâ Parisaioŋe Yesuhât nâŋgâŋetâ gemu menduhuakmâ den yuwu sâm hikuwi. “Nenŋe den girawu yaen hâum Yesu âikumunŋe matŋe sâm tâpikguwuap? Matŋe sâm tâpikguwuap otmuâmâ Roma tembe lâu ekyongomunŋe mem pâi emetŋan katŋetâ tatbuap.” Yawu sâm den hikuwi. Yawu otmâ bukulipyeŋe nombotŋe otmu Herotgât âi lok nombotŋe Yesuhât topŋe ekŋetgât hâŋgânyongowi.  
\v 14 Hâŋgânyongoŋetâ Yesuhâlen taka yuwu sâm âikuwi. “Bawapi, gâhât topge naŋgain. Gâŋe den imbiâk ki sâmat. Den sâmat yamâ nâŋgâmunŋe bonŋeâk otmap. Otmu lohimbiŋe girawu nâŋgâhihiai yakât nâŋgâm ki gorâhihimap. Gâŋe lok âlâhât nâŋgârâ yahatmu âlâhât nâŋgârâ gemu yawu ki otmat. Otmu manman girawu manmunŋe Anitâŋe nenekmu ârândâŋ otbuap yakât den tâŋ tâŋâk eknongomat. Yakât otmâ wuân me wuân otnom yakât sârâ nâŋgâne. Roma lok âlâŋe kunnenŋe mansap, kutŋe Sisa sâm, yâhâmâ haoŋmâ ârândâŋ takesi waŋmain. Yawu gârâmâ yawuâk waŋmâ yâhânom me bia? Yakât gâŋe girawu naŋgat? Sârâ nâŋgâne.”   
\p
\v 15 Yawu sâm âikuŋetâ biwiyeŋe ekmâ yuwu sâm ekyongop. “Yeŋe nâhâitŋe sâm tâpikguwuap sâm âinohoai me? Yawu gârâmâ kât nanŋe âlâ mem nihiŋetâ ekbe.” Yawu sâop.   
\p
\v 16 Yawu sâmu waŋetâ mem tiripyongom yuwu sâop. “Kât nanŋe yu ekŋet. Âlâhât towat kât nanŋe yuân tap? Me âlâhât kutŋe tap?”  
\p Sâmu sâwi. “Roma lok patonenŋe, kutŋe Sisa sâm, yakâ.”   
\p
\v 17 Sâŋetâ sâop. “Sisahât pat sâm yu ya katŋetâ tap otmuâmâ yâk waŋnomai. Yâhâ Anitâhât pat sâm katŋetâ tatmâ yâk waŋnomai.” Yawu sâm ekyongomu nâŋgâŋetâ sâtŋe otmu yahatmâ ariwi.   
\s1 Anitâŋe mumuŋambâ mem yahatnenekbuap.  
\sr (Mataio 22:23-33 Luka 20:27-40)  
\p
\v 18 Ariŋetâ bukulipyeŋe, kutyeŋe Sarukaio sâm, yaŋe tohowi. Yâkŋe yuwu nâŋgâmai. “Anitâŋe mumuŋambâ mem yahatnenekbuapgât dop âlâ ki tap. Yakât otmâ mumunŋe pesuk sâmap.” Yawu nâŋgâmai. Yâkŋe yakât topŋe nâŋgânehât Yesuhâlen ari yuwu sâm âikuwi.  
\v 19 “Bawapi, aŋgoân Moseŋe den kulemguop ya yuwu tap.  
\li1 “Lok âlâŋe imbi âlâ memu naom ki mewaŋgimu lok ya mumbuap. Mumu imiŋaŋe yâkât kambut ya galemgum yâkât welâmân nimnaom mem ga katyekbuap.”  
\p Moseŋe yawu kulemguop tap. Yakât topŋe sâm eknongohât yuwu sâmunŋe nâŋgâ.  
\v 20 Imi ata nombolân yâhâp manbi. Manmâ aŋgoân atayeŋe kunŋaŋe imbi memu imbiŋaŋe naom ki mewaŋgimu inâk manmâ muop.  
\v 21 Mumu imiŋaŋe ataŋahât kambut ya mem manmâ yâku in muop. Otmu imiyetŋaŋe kambutyetŋe ya mem manmâ yâku yawuâk naom barahâk muop.  
\v 22 Otmu imi ata ya hârokŋe kambutyeŋe yawuâk mem manmâ inâk muwi. Aiop, kambutyeŋe yâku yawuâk muop.  
\v 23 Imi ata nombolân yâhâp ya kerekŋe imbi ya mewi. Gârâmâ sâp pato tetemu Anitâŋe mumuŋambâ mem yahatnenekbuap yanâmâ imbi yamâ âlâŋe membuap. Yawu sâwi.   
\p
\v 24 Sâŋetâ sâop. “Anitâŋe poropetelipŋe otmu lok nombotŋe den ekyongomu kulemguwi yakât topŋe ki naŋgai. Otmu Anitâ ikŋe wâtŋe pato tatbaŋgiap yakât topŋe gurâ ki naŋgai. Yawu gârâmâ yeŋe nâŋgâm hilipgum den yawu yai.  
\v 25 Anitâŋe lohimbi mem yahatyekbuap yanâmâ himbimân Anitâhât aŋelolipŋaŋe ki miakmai ya yeŋgât dop otmâ ikŋiâk ikŋiâk mannomai.  
\v 26 Yâhâ Anitâŋe mumuŋambâ mem yahatyekbuap yakât topŋe yuwu sâmune nâŋgâŋet. Nak topŋan kâlâp semu laŋ laŋ sâop ya Moseŋe ekbe sâm gotŋan baop. Gotŋan bamu Anitâŋe yuwu sâm ekuop.  
\li1 “Nâŋe Awaraham, otmu nanŋe Isaka, otmu seseŋe Yakop yâk yeŋgât kunyeŋe tatmâ gaman.” Yawu sâm ekumu kulemguop.   
\p
\v 27 Anitâŋe Mose den ekumu kulemguop yakât topŋeâmâ yuwu. Emelâk nengât tâmbâlipnenŋe manmâ gawi. Otmu yapâ torokatmâ manmâ gaŋetâ gaŋetâ benŋe nen yu mansain yu. Otmu gâmâlâk nengât sen tetem mannomai. Nen kerek nengât kunnenŋe yamâ Anitâ. Topŋe yawu tap. Yamâ yeŋe den ya nâŋgâŋetâ keterakyiŋgimbâp.” Yawu sâop.   
\s1 Mosehât girem den ya girawu yaŋe kun kunŋe oap?  
\sr (Mataio 22:34-40 Luka 10:25-28)  
\p
\v 28 Yesuŋe Sarukaio yeŋgât den yawu sâm purik pilâyiŋgimu nâŋgâŋetâ sâtŋe dop. Otmu Mosehât girem den kâsikum ningiopŋe den ya nâŋgâmâmâ yahatmâ yuwu sâm âikuop. “Anitâŋe girem den Mose ekumu kulemguop yapâ gâtŋe girawu ya yakât nâŋgârâ yahatsap.”   
\p
\v 29 Sâmu sâop. “Anitâŋe girem den Mose ekumu kulemguop ya yuwu tap.  
\li1 “Isirae yen ekyongomune nâŋgâŋet. Anitâ ambonenŋe pato yâk ikŋe konok tap.  
\v 30 Yakât otmâ nenŋe yâkâlen biwi nâŋgân nâŋgânnenŋaŋe kepeim yâk konok mepaenom. Otmu yâkât lau konok lâum hoŋ bawaŋgim yâhânom.”   
\p
\v 31 Otmu den âlâmâ yuwu tap.  
\li1 “Nenŋahât naŋgaŋgimunŋe yahatmap yakât dopŋeâk bukulipnenŋe yeŋgât nâŋgâmunŋe yahatbuap.”  
\p Den yâhâp yan yuŋeâmâ Anitâŋe den âlâlâ sâop ya hârohâk mem menduhuap.” Yawu sâop.   
\p
\v 32 Sâmu sâop. “Bawapi, den bulâŋe sârâ nâŋgâmune ârândâŋ oap. Anitâ ikŋe konok kunnenŋe pato tatmap. Âlâ ki tap.  
\v 33 Yakât otmâ nen biwi nâŋgân nâŋgânnenŋe yâkâlen kepeim tem lâuwaŋgim manmâ yâhânom. Yâhâ nenŋahât naŋgaŋgimunŋe yahatmap yakât dopŋeâk buku nombotŋe yeŋgât nâŋgâmunŋe yahatbuap. Yawu gârâmâ Anitâŋe nâŋgâningiâkgât noniŋ bulimakao me âlâlâ ya gâim hotom umain. Yawu otmâ den yâhâp yat yu loŋgâem hotom umunŋe yakât Anitâŋe nâŋgâmu dondâ bâlemap.” Yawu sâop.   
\p
\v 34 Yawu sâmu Yesuŋe nâŋgâmu ârândâŋ otmu yuwu sâm ekuop. “Gâŋe Anitâhât topŋe tipiŋe naŋgat. Yakât otmâ biwihaŋe yâkâlen kepeim manbuat otmuâmâ tihitge otmâ manman kârikŋahât pat kuhihiwuap.” Yawu sâop.  
\p Yawu sâmu nâŋgâŋetâ âlâ kândâkdâ dop. Otmu sâp yapâek Parisaio, Sarukaio otmu bukulipyeŋaŋe Yesuŋe den sâm tâpikguâkgât ki âikuwi.   
\s1 Anitâŋe hâŋgângumu gewuap yakât Yesu âikuwi.  
\sr (Mataio 22:41-46 Luka 20:41-44)  
\p
\v 35 Yesuŋe den matŋe yawu purik pilâwaŋgim yuwu sâm Parisaio âiyongop. “Yeŋgâlen gâtŋaŋe Mosehât girem den kâsikum yiŋgim yuwu sâmai. “Anitâŋe hâŋgângumu ge tihitnenŋe otbuap yamâ Dawitihât senâmbâ tetewuap.” yawu sâmai. Den yawu tap yamâ nâŋgâmune bulâŋe oap. Yamâ yeŋe yakât topŋe pâpgum mansai. Yakât otmâ yuwu sâmune nâŋgâŋet.  
\v 36 Emelâk Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe tâmbânenŋe Dawiti biwiŋan kioŋmu yuwu sâop.  
\li1 “Anitâŋe nâhât patone yuwu sâm ekuop. “Gâŋe nâhât gotnan ga kinmâ nâhât hahit mem kasalipge yongom mem ge katyekbuat.” Yawu sâop.”  
\v 37 Den yakât yuwu sâwe. Anitâŋe hâŋgângumu gewuap yakât Dawitiŋe yuwu sâop. “Yamâ patone,” sâop. Yawu gârâmâ yeŋeâmâ “Yâkŋe hâmbâi ge galemnongowuap,” sâmai. Den sâmai yamâ Dawitiŋe den sâop ya orop ki lâuaksawot. Yakât nâŋgâmune keterahâkgât yeŋe eknohoŋetâ nâŋgâwe.” Yawu sâop. Yawu sâm âiyongomu matŋe sâne sâm hâum pâpgum pilâwi.  
\s1 Parisaioŋe orotmeme otbi yawu ki otnom.  
\sr (Mataio 23:1-36 Luka 11:37-54 Luka 20:45-47)  
\p Hâum pâpgum pilâm ariŋetâ lohimbi nombotŋaŋe yâkât den nâŋgâŋetâ âiloŋgo olop.  
\v 38 Yawu otmâ den kâsikum yiŋgim yuwu sâop. “Lohimbi nombotŋaŋe nenekŋetâ yahalâkgât Mosehât girem den kâsikum yiŋgimaiŋe sâŋgumyeŋe kâkâlep mânuŋakmai yaŋe holuŋ holuŋ sâmu yâhâm gemai.  
\v 39 Otmu yeŋahât nâŋgâŋetâ yahatmu miti emetŋan me lohimbi senyeŋan ewanâk tatnehât nâŋgâmai.  
\v 40 Yawu otmâ imbi kambut emetyeŋambâ watyekmâ senŋe âlâlâyeŋe kombo meyiŋgimai. Yawu otmâ topyeŋe kurihiakmâ lohimbi senyeŋan kinmâ oain sâm oain sâm Anitâ mepaem den kâlep huhumai. Yawu otmai yakât hâmbâi Anitâŋe matŋe amokŋan yiŋgimu menomai. Yâk yeŋgât topyeŋe yawu tap yakât otmâ yâkŋe biwiyeŋan kioŋmaihât biwiyeŋe galemahom mannomai.”   
\s1 Imbi kambut âlâŋe nanŋe kuriŋ kuriŋ yâhâp kalop.  
\sr (Luka 21:1-4)  
\p
\v 41 Yawu sâm ekyongomu nenŋe pereŋ pilâm ba tewetsenŋe kondoân katmai yakât gotŋan kinbin. Kinmunŋe lok iri sikum pato tatyiŋgiop dondâhâlâkŋe yâhâ tewetsenŋe mem kondoân katbi.  
\v 42 Yawu katŋetâmâ imbi kambut âlâ senŋe âlâlâhât umburuk otmâ manopŋe nanŋe kuriŋ kuriŋ yâhâp mem yâhâ kalop.  
\v 43-44 Yesuŋe ya yekmâ eknongomu nenŋe gotŋan bamunŋe yuwu sâm eknongop. “Lok iri sikumyeŋe pato tatyiŋgiapŋe tewetsenŋe nombotŋeâk katsai. Yâhâ imbi kambut yuŋeâmâ nanŋe kuriŋ kuriŋ yâhâp kârikŋe tatbaŋgimap ya bâiŋe katsap. Yakât otmâ Anitâŋe imbi kambut yu ekmu âiloŋgo oap. Yâhâ lok iri sikumyeŋe oropŋe tewetsenŋe nombotŋeâk katsai ya yekmu ki dopŋan oap. Yawu.” Yawu sâop.   
\c 13  
\s1 Kasalipyeŋaŋe taka opon kâmbukŋe huhum itoŋ galaŋ menomai yakât Yesuŋe sâop.  
\sr (Mataio 24:1-2 Luka 21:5-6)  
\p
\v 1 Yawu sâm tiŋ pilâmu opon kâmbukŋambâ kioŋmâ yaehen gewin. Yaehen ge kambenenŋe kakŋambâ olelem opon kâmbukŋe ekmunŋe âiloŋgo olop. Yawu otmu bukunenŋe âlâŋe yuwu sâm Yesu ekuop. “Pato, yu nâŋgâ. Opon kâmbukŋe pato nandoroŋe yu ekmunŋe senŋe âlâlâ kârikŋaŋak tuhuwi yaŋe âiloŋgo loŋgo oap. Yakât gâŋe ekdâ girawu oap?” Yawu sâop.   
\p
\v 2 Sâmu sâop. “Opon kâmbukŋe yu ekŋetâ âiloŋgo loŋgo oap yuâmâ hâmbâi kasalipyeŋaŋe taka huhum itoŋ galaŋ mem senŋe âlâlâ kâlehen tap yu mem ihilâk mahilâk tuhunomai.” Yawu sâop.   
\s1 Umatŋe topŋe topŋe teteyiŋgiwuap yakât Yesuŋe sâop.  
\sr (Mataio 24:3-14 Luka 21:7-19)  
\p
\v 3 Yawu sâm eknongomu ya pilâm pumŋe âlâ, kutŋe Oliwa sâm, yan gem yâhâwin. Yan yâhâ tatmâ opon kâmbukŋe yamâ turembe nombotgen kinsap gârâmâ ya ekmâ yakât den alahuwin.  
\v 4 Den alahum pilâm Petoro, Yakowo, Yoane otmu Anderea yâkŋe Yesu orop pereŋ pilâm ba kinmâ yuwu sâm âikuwi. “Gâŋe opon kâmbukŋahât den eknongoat yakât bonŋe sâp girawuân tetewuap? Otmu tetewe sâm otbuap yan wuân kulem tetemu ekmâ nâŋgâmunŋe keterakningiwuap?” Yawu sâm âikuwi.   
\p
\v 5-6 Sâŋetâ sâop. “Lok nombotŋaŋe taka den perâkŋe yuwu sâm kâityongonomai. “Nâmâ Anitâŋe hâŋgânnohomu ge mansan.” Yawu sâŋetâ lohimbi dondâŋe denyeŋe nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu yâk yeŋgâlen torokatnomai. Yakât otmâ eŋgatyeŋan geŋetâ loholemaihât biwiyeŋe galemgum mannomai.  
\v 7 Otmu sâp yan kapam gotyeŋan me kâlepŋehen, me wosapâ wosapâ tetewuap yakât nâŋgâm ki gorâyiŋgiwuap. Yawu tetemu yanâmâ “Anitâŋe emelâk sâm kalop yakât bulâŋe teteap,” yawu nâŋgânomai. Otmu kapam topŋe topŋe tetemu yan yeŋe nâhâitŋe “Getek âwurem gewomap,” yawu ki nâŋgânomai.  
\v 8 Aŋgoân lohimbi hânŋan kulemŋan mansai dondâhâlâkŋe kasa oraŋgim ahonomai. Otmu mososoŋ hânŋan kulemŋan mososoŋ awawi guwawi membuap. Otmu po pato tetewuap. Yawu tetemu umatŋe topŋe topŋe teteyiŋgiwuap yakât den âlâen hâum sâmune nâŋgâŋet. Imbilipyeŋaŋe naom mene sâm otmai yan naomŋe hâliliakmâ tatmu hâhiwin kakŋan kinmai. Yawu otmâ naom ya kioŋmu yanâmâ hâkyeŋe sânduk sâmap. Yakât dopŋeâk umatŋe topŋe topŋe teteyiŋgiwuap yakât kakŋanâmâ âwurem gewom.   
\p
\v 9 Yeŋe galem tiŋ tiŋ oraŋgim mannomai. Mitihât kasaŋaŋe nâhât den pat âlepŋe nâŋgâŋetâ gemu bet pilâm yen hakyeŋan sâm den âiân katyeknomai. Otmu yeŋe miti emetŋan yâhâ nâhât den pat sâm ekyongoŋetâ nâŋgâŋetâ ki bulâŋe otmu yongom mem âlâlâ tuhuyeknomai. Mem âlâlâ tuhuyekmâ yan meyekmâ lok kunlipyeŋaŋe den sâm hâreyiŋgiŋetgât yâk yeŋgât senyeŋan katyekŋetâ kinnomai. Yâk yeŋgât senyeŋan kinmâ nâhât den pat âlepŋe sâm tetem ekyongonomai.  
\v 10 Nâhât den pat yu lohimbi hânŋan kulemŋan manmaiŋe nâŋgâŋetgât yeŋe mem sâliwahom ari ekyongonomai ya Anitâŋe sâm kalop.  
\v 11 Otmu ekyongoŋetâ lok nombotŋaŋe den ya nâŋgâŋetâ ki bulâŋe otmu yen meyekmâ den âiân katyekmâ âi pâi tuhuyeknomai. Yawu otyiŋgiŋetâ “Den mâtâpŋe girawu watmâ sâm ekyongomunŋe nâŋgâŋetâ keterakyiŋgiwuap,” yawu nâŋgâm ki gorâyiŋgiwuap. Sâp yanâmâ Awoŋnenŋaŋe ikŋe Wâtgât mâmâŋahât Heak hâŋgângumu ge den âlâlâ nâŋgân nâŋgânyeŋan katmu nâhât den pat âlepŋe sâm kusânmâ ekyongonomai.  
\v 12 Otmu sâp yan umatŋe topŋe topŋe teteyiŋgiwuap yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Imi ata yeŋahâk ahom hioŋaknomai. Yawu otmâ dâiakmâ lok kunlipyeŋe yeŋgâlen ari den âiân karaknomai. Yawu oraŋgiŋetâ kunlipyeŋaŋe mem âlâlâ tuhuyekmâ yongoŋetâ munomai. Otmu âwâ nan yâkŋe gurâ yawuâk oraŋgiŋetâ yongoŋetâ munomai.  
\v 13 Yakât torokatmâ yuwu sâwe. Yeŋe nâ orop biwinenŋaŋe kepeiakmâ konohâk otmu mannomai. Yakât otmâ nâ mem âlâlâ tuhunekŋetâ hâhiwin nâŋgâman yakât dopŋeâk yen gurâ hâhiwin yiŋginomai. Hâhiwin yiŋgiŋetâ yanâmâ hâkyeŋe ki biuk sâwuap. Yeŋe kârihem kinmâ ki betnohonomai yanâmâ Anitâŋe meyekmâ manman kârikŋan katyekmu mannomai.” Yawu sâop.   
\s1 Yerusalem kapi itit kiom tuhuŋetâ kâwurumŋaŋak kinbuap.  
\sr (Mataio 24:15-28 Luka 21:20-24)  
\p
\v 14 Otmu torokatmâ yuwu sâop. “Emelâk emet inânŋan poropete âlâŋe den yuwu kulemguop.  
\li1 “Kasalipyeŋaŋe opon kâmbukŋan yâhâm orotmeme bâleŋe topŋe topŋe otnomai. Yawu otŋetâ yekmâ Yuraia hânân kapi tatmâ arap ya ambolipŋaŋe pilâm itoŋ galaŋ otmâ hewukŋehen ari misiŋguraknomai.” Yawu kulemguop.  
\p Den kulemguop yu biwiyeŋan katmâ nâŋgâm mannomai. Yawu mannomai gârâmâ kasalipyeŋaŋe otŋetâ bâlewuap ya ekmâ yawuya otmâ yan hilipyongomaihât yahatmâ itoŋ galaŋ otmâ hewukŋehen ari misiŋguraknomai.  
\v 15 Otmu Yerusalem kapi ambolipŋaŋe gurâ yawuâk sururuk sâm ari misiŋguraknomai. Yawu otmâ emetyeŋan âwurem ari itâ pareŋe miakne sâm yakât ki nâŋgânomai.  
\v 16 Otmu lohimbi nep tuhuakmâ mannomaiŋe âwurem taka emetyeŋan iri sikumyeŋe miaknehât ki nâŋgânomai. Yekmâ yapâek hewukŋehen ari misiŋguraknomai.  
\v 17 Sâp yanâmâ imbi tepdâ umat karat mannomai otmu ŋaŋa hewâk hewâhâk mem hikakmâ manŋetâ wâtyeŋe ki tiŋ tiŋ sâwuap yaŋe hiliwahomaihât yeŋe Anitâ ulitgunomai.  
\v 18 Otmu kasalipyeŋe to yambu sâpŋan takamai sâm Anitâ yawuâk ulitgunomai.   
\p
\v 19 Kasalipyeŋaŋe takanomai yanâmâ umatŋe pato nandoroŋe kakyeŋan yâhâwuap. Kândikum Anitâŋe lohimbi katyelehop yapâek umatŋe yan yuwuya âlâ ki teteop. Yawu gârâmâ umatŋe kakyeŋan yâhâwuap yukât kakŋan yuwuya âlâ ki tetewuap.  
\v 20 Anitâŋe ikŋe lohimbilipŋe kerek hiliwahom metemaihât sâp ya mem tâlâwâk tuhuwuapgât sâm kalop. Yâhâ ki sâm kalop mâne lohimbi hârok muŋetâ hâmeyeŋe ki kinbuapgât dop tetembâp.   
\p
\v 21 Otmu lok nombotŋaŋe nâhât yuwu sâm yen kâityongonomai. “Anitâŋe Yesu hâŋgângumu âwurem ge tihitnenŋe otbuap sâop yamâ emelâk hâŋgângumu endaken ge mansap, me wosaken me wosaken ge mansap,” sâm ekyongoŋetâ yâk yeŋgât den ya ki nâŋgânomai.  
\v 22 Sâp yanâmâ lok perâkŋe nombotŋaŋe topyeŋe kurihiakmâ oain sâm oain sâm otmâ yuwu sâm ekyongonomai. “Nâ galemyeŋe manbehât Anitâŋe âi sâm nihim hâŋgânnohomu ge mansan.” Yawu sâm nâhât lohimbi bulâŋe yaŋe yâk yeŋgâlen torokatŋetgât kulem topŋe topŋe menomai. Yawu otŋetâ yekmâ betyiŋgim mannomai.  
\v 23 Yawu gârâmâ yâkŋe eŋgatyeŋan geŋetâ lohotŋe otmaihât emet inânŋan den ekyongoan yu biwiyeŋan katmâ galem oraŋginomai.   
\s1 Yesuŋe âwurem gewuap yanâmâ aŋelolipŋaŋe meneneknomai.  
\sr (Mataio 24:29-31 Luka 21:25-28)  
\p
\v 24 Umatŋe topŋe topŋe tetewuap yanâmâ hilâmgât emetsenŋe otmu omoŋgât emetsenŋe yamâ bok sâmu omoŋ sahakbuap.  
\v 25 Omoŋ sahakmu pitu yaŋe himbimâmbâ pek sâm genomai.  
\v 26 Yawu otmu yanâmâ Anitâŋe yâhâpŋe hâŋgânnohomu elem kulewoŋboŋ kakŋambâ gemune kulem âlâlâ tetewuap yan wâtne pato tetemu ekŋetâ ae seŋ seŋ otbuap.  
\v 27 Sâp yanâmâ aŋelolipne hâŋgânyongomune emetsenŋe gahaŋehen geheŋehen hân ewun embun nâhât pat manmâ arai ya kerehâk mem menduhuyeknomai.   
\s1 Bândup baiako yakât dop  
\sr (Mataio 24:32-35 Luka 21:29-33)  
\p
\v 28 Sâp yan âwurem gewom yakât nâŋgâŋetâ keterahâkgât den âlâen hâum sâwe. Nenâmâ bândup baiako ya huhuakmu ekmâ yanâmâ “Emet kinbe sâm oap,” sâmain.  
\v 29 Yakât dopŋeâk hâmbâi den yan yukât bulâŋe tetemu ekmâ yuwu sânomai. “Âo, yu Yesuŋe emet inânŋan den eknongop yakât bulâŋe tetemu eksain.” Yawu sânomai.  
\v 30 Otmu den yan yuâmâ lohimbi âun yu mansai ki muŋetâek bulâŋe tetewuap. Yakât yuwu sâwe. Den yan yukât bulâŋe bulâŋanâk tetewuap.  
\v 31 Yâhâ hân himbim pitu âlâlâ emelâk Anitâŋe kalop ya biatmâ metewuap. Yawu gârâmâ nâhât den yamâ ki biatbuap. Yamâ tat tat kârikŋe tatmâ yâhâmbisâp.   
\s1 Yesuŋe âwurem gewuap sâp ya ki naŋgain.  
\sr (Mataio 24:36-44 Luka 17:26-30,34-36)  
\p
\v 32 Sâp pato tetewuap yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Sâp gewom lohimbi kerekŋe yakât ki naŋgai. Otmu aŋelo himbimân tatmai yâkŋe gurâ yawuâk ki naŋgai. Otmu ninak gurâ ki naŋgan. Awoŋne himbim amboŋe ikŋahâk naŋgap.  
\v 33 Sâp girawuân me girawuân âwurem gewom yakât ki naŋgai. Yakât otmâ biwi pâlâmŋe manmaihât den âlâen hâum yuwu sâmune nâŋgâŋet.  
\v 34 Lok kutdâ âlâŋe emetŋe pilâm kapi kâlepŋehen ari tipiŋe manmâ âwurem tohowuap. Yawu gârâmâ ariwe sâm otmâ âi loklipŋe âi sâm yiŋgim yuwu sâm ekyongowuap. “Âi sâm yiŋgian yu tiŋâk mem menomai.” Yawu sâm lok âlâ mem “Hâŋgi yukât galem kin,” sâm katmâ ariwuap.  
\v 35-36 Katmâ arimu yâkŋe galem kinbuap gârâmâ lok kutdâŋe sâp girawuân âwurem takawuap ya ki naŋgap. Omoŋ derep kâmbukŋan, me emet eŋgatŋe nâŋgâmu yan, me emetsâpŋe, me sâp girawuân me girawuân takawuap ya ki naŋgap. Yakât otmâ yâkŋe sen galemâk otmâ manbuap. Yâhâ yakât dopŋeâk nâŋe sâp girawuân taka yen meyekbom ya ki naŋgai. Yakât otmâ biwi golâek manmâ âi sâm yiŋgiwan ya tiŋâk mem mannomai.  
\v 37 Yâhâ den yan yuâmâ yeŋgâlâk ki yan. Yen otmu hâmbâi lohimbi tetem mannomaiŋe biwi nâŋgân nâŋgânyeŋe nâhâlen kepeim mannomai kerek yeŋgât yan.” Yawu sâop.   
\c 14  
\s1 Yesu muâkgât den sâm hikuwi.  
\sr (Mataio 26:1-5 Luka 22:1-2 Yoane 11:45-53)  
\p
\v 1 Otmu Tihit tihit hombaŋ ya tâlâhuop. Otmu hombaŋ yakât kutŋe âlâmâ “Natik Hombaŋ” yawu sâmain. Hombaŋ ya tâlâhumu yanâmâ hotom uwi ya yeŋgât kunlipyeŋe otmu Mosehât girem den kâsikum ningiminiwiŋe menduhuakmâ Yesu kumunŋe mumbuap sâm yakât den hikuwi.  
\v 2 Yawu otmâ benŋe yuwu sâm alahuwi. “Yuâmâ Tihit tihit Hombaŋ otbuap. Yakât otmâ halihu lohimbi dondâŋe taka menduhuaknomai. Yawu gârâmâ sâp yan nenŋe Yesu mem pâi emetŋan katmunŋe tatmu lohimbiŋe eknomai yanâmâ kuk pato tetewuap. Yawu otmunŋe kuk pato tetemapgât yok pilâm in yawu mem kumunŋe mumbuap. Yawu sâm den hikuwi.   
\s1 Yesuhât kunŋan imbi âlâŋe to kukŋe orop mem motelemu giop.  
\sr (Mataio 26:6-13 Yoane 12:1-8)  
\p
\v 3 Otmu Yesuŋe menenekmu Betani kapiân yan yâhâwin. Yan yâhâ lok âlâ, kutŋe Simon sâm, hâk bâle tetewaŋgimu manminiop ya heŋgeŋguop yâkât emelan yâhâ orowâk tatmâ sot newin. Sot nem tatmunŋe imbi âlâŋe to kukŋe suk sukŋe âlâ, hâmeŋe yahat yahatŋe ya mem emelan tatbinân gaop. Ga maŋguŋe mem hindâm Yesuhât kunŋan motelemu giop.  
\v 4 Motelemu gemu lok nombotŋaŋe ekŋetâ bâlemu yuwu sâwi. “Wongât to kukŋe suk sukŋe yu imbiâk mem motelemu kunŋan giap. Ya ekmunŋe ki ârândâŋ oap.  
\v 5 Nenŋe to yu âlepŋe mem arimunŋe lok nombotŋaŋe l000 kina yawuyaŋe puluhuŋetâ yakât hâmeŋe mem ari lohimbi umburuk mansai yawu ya tânyongombâingât dop.” Yawu sâwi. Yawu sâm imbi ya ekmâ sâwi.   
\p
\v 6 Ekmâ sâŋetâ Yesuŋe nâŋgâmu ki ârândâŋ otmu yuwu sâm ekyongop. “Kâmbukŋe. Pilâŋet. Imbi yuŋeâmâ kulem oap yukât nâŋe nâŋgâmune âiloŋgo oap. Yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet.  
\v 7 Lok umburuk mansai yamâ sâp kâlep manŋetâ tânyongonomaihât dop tap. Yâhâ nâmâ sâp kâlep ki otmuâk pilâyekbom.  
\v 8 Nâmâ mumune lâmân hannohonomai yakât mâtâp menihim imbi yuŋe to kukŋe suk sukŋe ya motelemu kunnan giap.  
\v 9 Yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Nâhât den pat âlepŋe yu hânŋan kulemŋan ari ekyongonomai. Otmu imbi yuŋe kulem otnihiap yukât den pat ya gurâ yawuâk ekyongoŋetâ nâŋgânomai.” Yawu sâop.   
\s1 Yurasiŋe Yesu betŋehen kioŋbuapgât sâop.  
\sr (Mataio 26:14-16 Luka 22:3-6)  
\p
\v 10 Otmu sâp yan Yesuhât hoŋ bawalipŋe kâiân yâhâp manbin. Gârâmâ bukunenŋe âlâ kutŋe Yurasi sâm, yâkŋe hotom uminiwi yeŋgât kunlipyeŋe yeŋgâlen ariop. Ari Yesu menomai yakât hâmeŋe membuap yakât ekyongop.  
\v 11 Ekyongomu nâŋgâm heroŋe otmâ hâmeŋe waŋnomai yakât ekuwi. Otmu girawu tuhum yok pilâm meŋetâ lohimbiŋe ki eknomai yakât nâŋgâm manop.   
\s1 Yesuŋe hoŋ bawalipŋe orop sot newi.  
\sr (Mataio 26:17-25 Luka 22:7-14,21-23 Yoane 13:21-30)  
\p
\v 12 Otmu emet haŋ sâmu nenŋe yuwu sâm Yesu âikuwin. “Natik Hombaŋ tâlâhuap. Yakât otmâ hândâhân lama nanŋe âlâ gâim katmunŋe mem Anitâhât hotom unomai. Yawu gârâmâ emet wosan ari sot umunŋe orowâk nenom?” Yawu sâwin.   
\p
\v 13 Yawu sâm âikumunŋe Yesuŋe bukuyâhâtnenŋe yâhâp yuwu sâm hâŋgânyotgop. “Yerusalem kapiân yâhâmutâ hoŋ bawa lok âlâ âsâpŋe lâuakmu ekdomawot.  
\v 14 Lok ya ekmâ betŋan watmâ ari emet âlâen yâhâmu ekmâ yan yâhâromawot. Yâhâmâmâ emet yakât amboŋe yuwu sâm ekuromawot. “Nengât bawapinenŋaŋe yuwu yap. “Nâŋe hoŋ bawalipne meyekmune emet yukât biwiŋe âlâen tatmâ sot um nenom yakât otmâ emet biwiŋe ya tiripnotgorâ ekde.” Yawu sâm ekuromawot.  
\v 15 Yawu sâm ekumutâ lok yaŋe dâiyelekmâ emet biwiŋe âlâ mem heŋgeŋguŋetâ tap ya tiripyotgowuap. Tiripyotgomu yanâmâ senŋe âlâlâ mem dinŋan tuhuromawot.” Yawu sâm hâŋgânyotgomu yâhâowot.  
\v 16 Yâhâ Yesuŋe den ekyotgop ya watmâ senŋe âlâlâ mem dinŋan tuhuowot.   
\p
\v 17 Mem dinŋan tuhumutâ emetsâpŋe otmu yan Yesuŋe menenekmu emelan yâhâ sot newin.  
\v 18 Nem tatmunŋe Yesuŋe yuwu sâop. “Sâmune nâŋgâŋet. Yeŋe nâ orop manmâ lau konok nem buku oraŋgim manmain. Yamâ yeŋgâlembâ lok âlâŋe betnehen kioŋmâ kasalipne yeŋgât bâtyeŋan mem katnekbuap.” Yawu sâop.   
\p
\v 19 Yawu sâmu nâŋgâmunŋe biwinenŋe umatŋe otmu yakât topŋe nâŋgâne sâm nenŋe ikŋiâk ikŋiâk yuwu sâm âikuwin. “Gâŋe nâhât yat me âlâhât yat?”   
\p
\v 20-21 Yawu sâm âikumunŋe yuwu sâm eknongop. “Anitâŋe sâmu kulemguwi yakât bonŋe nâhâlen tetemu nohoŋetâ mumbom yakât sâp tâlâhuap. Yakât otmuâmâ yeŋgâlen gâtŋe âlâŋe oto konohân nâ orop sot nendomait yâkŋe yawu otnihiwuap. Yawu otnihiwuap yakât matŋe hâmbâi umatŋe dondâ membuap. Yakât otmuâmâ mâmâŋaŋe ki mem ga katbâp yamâ mem ga kalop yawu naŋgan.” Yawu sâop.   
\s1 Natik newi.  
\sr (Mataio 26:26-30 Luka 22:15-20 1 Korinti 11:23-25)  
\p
\v 22 Otmu sot nem tatbin yan Yesuŋe baŋga mem Anitâ mepaem motokmâ ningim yuwu sâm eknongop. “Yu mem neŋet. Yuâmâ nâhât sunumne yawu oap.” Yawu sâm mem ningimu newin.   
\p
\v 23 Ningimu nemunŋe yaŋak wain to mem Anitâ yâhâpŋe mepaem gâim ningimu newin.  
\v 24 Ya mem nemunŋe yuwu sâm eknongop. “Wain to yuâmâ nâhât hepne yawu oap. Gârâmâ nohoŋetâ hepne gemu mumbom Anitâŋe nâhât den sâm kalop yakât bulâŋe tâŋ tâŋâk tetewuap. Yawu otmu lohimbi kerek yeŋgât tosayeŋe Anitâŋe pilâyiŋgiwuapgât mâtâp tetem heŋgeŋguwuap.  
\v 25 Nâ sâp yiwereŋe wain to yu yen orowâk ki nem yâhâwom. Yawu gârâmâ yu nemunŋe ki pesuk yap. Hâmbâi Anitâŋe âlâkuâk hâŋgânnohomu âwurem gewom yanâmâ yen orowâk nem yâhânom.”  
\v 26 Yawu sâm tiŋ pilâmu yapâ yahatmâ Anitâ mepaem kiki mewaŋgim ya pilâm Oliwa pumŋan yâhâwin.   
\s1 Petoroŋe betbaŋgiwuap yakât Yesuŋe sâop.  
\sr (Mataio 26:31-35 Luka 22:31-34 Yoane 13:36-38)  
\p
\v 27 Mâtâwân yâhâm tatmunŋe yuwu sâm eknongop. “Anitâŋe emet inânŋan poropete âlâ den ekumu kulemguop ya yuwu tap.  
\li1 “Nâŋe sâmune lama yeŋgât amboyeŋe ya kuŋetâ mumbuap. Otmu yâk watmâ manmai ya hârok gem tiok taok otmâ arim kinnomai.” Yawu kulemguop tap.  
\p Den yakât bonŋe yu tetewe sâm oap. Yakât otmâ kasalipnaŋe taka menekŋetâ yen kerekŋe kiŋgityeŋahât otmâ gem tiok taok otmâ arinomai.  
\v 28 Menekmâ ari nohoŋetâ mumbom yamâ benŋe mumuŋambâ yahatbom. Mumuŋambâ yahatmâ Galilaia hânân ari mambotyiŋgim tatmune yen aksihâk ariŋetâ menduhuaknom.” Yawu sâop.   
\p
\v 29 Yawu sâmu Petoroŋe matŋe yuwu purik pilâwaŋgiop. “Gâhât kasa takanomai yan yâkŋeâmâ kiŋgityeŋahât otmâ arinomai. Yâhâ nâmâ bia, nâ ki pilâhekmâ ariwomgât naŋgan.” Yawu sâop.   
\p
\v 30 Sâmu sâop. “Naŋgat. Gâŋe omoŋ yukâlâk nâhât “Ki nâŋgâwaŋgian,” sâwuat. Yawu sârâ kalimbuŋe otbuap yan gokorok yâhâpŋe isewuap.” Yawu sâop.   
\p
\v 31 Yawu sâmu kârikŋe otmâ yuwu sâop. “Nâmâ gâ orowâk tatdom. Yawu tetehihimu nâŋe gâ ki pilâhekmâ ariwom. Me kiŋgitnahât gurâ ki otbom. Nâŋe gâhât topgahât âinohoŋetâ ki kurihiwom. Me gohone sâm otnomai yanâmâ nâ orowâk tatmutŋe notgonomai.” Yawu sâop. Yawu sâmu nenŋe gurâ yâkŋe sâop yawuâk sâwin.   
\s1 Yesuŋe Oliwa pumŋan yâhâ âwâŋe ulitguop.  
\sr (Mataio 26:36-46 Luka 22:39-46)  
\p
\v 32 Ari kapi âlâ, kutŋe Gesemane sâm, yan ariwin. Yan ari Yesuŋe yuwu sâm eknongop. “Yen yuân tatŋetâ nâŋe awoŋ orop ba den tipiŋe alahure.” Yawu sâmu yan ge tatbin.   
\p
\v 33 Yan ge tatmunŋe Petoro, Yakowo, Yoane meyekmu yeŋiâk bawi. Ba kinmâ umatŋe tetewaŋgiwe sâm olop yakât nâŋgâmu biwiŋaŋe umatŋe otmu yuwu sâm ekyongop.  
\v 34 “Yen yuân galem tatŋet. Hâkne biuk sâmu biwine umatŋe dondâ oap.” Yawu sâm ekyongop.   
\p
\v 35 Yawu sâm katyekmâ pereŋ pilâm ge pare im Anitâŋe nâŋgâmu umatŋe ya pesuk sâwaŋgiâkgât yuwu sâm ulitguop.  
\v 36 “O Awoŋ, gâmâ yu me ya otbe sâm ki hâum pâpgumat. Umatŋe yu tetenihiwe sâm oap ya nâŋgârâ ki teteâkgât naŋgan. Yawu gârâmâ nâhât ombe watmâ ki otbuat. Gike ombeheâk watmâ otbuat.” Yawu sâop.   
\p
\v 37 Yawu sâm yahatmâ âwurem ba yekmu aman pâlâmŋe iŋetâ mândeyekmâ Petoro yuwu sâm ekuop. “Simon, aman pâlâmŋe im tat yukâ. Nâ yiwereŋe pilâyekboman. Yakât pâlâmŋe ki ot.”  
\v 38 Yawu sâm ekum benŋe yuwu sâop. “Biwiyeŋeâmâ heweweŋ oap. Yâhâ wâtyeŋeâmâ houŋ sâmu aman iai. Yen lohotŋe otmâ pilânekmaihât golâek tatmâ Anitâ ulitguŋet.” Yawu sâop.   
\p
\v 39 Yawu sâm ekyongom benŋe pereŋ pilâm ba kinmâ aŋgoân sâop yawuâk sâm Anitâ ulitguop.  
\v 40 Ulitgum pesuk pilâm âwurem ba hoŋ bawalipŋe yeksan mâne aman pâlâmŋe iwi. Yawu iŋetâ mândeyehop. Mândeyekmu yahatmâ aŋulakmâ den biaek otbi.   
\p
\v 41 Yawu otŋetâ benŋe kalimbuŋe pereŋ pilâm ba Anitâ ulitguop. Ulitgum pesuk pilâm âwurem ba mândeyekmâ yawu sâm ekyongop. “Bâe, yen naŋgai me? Wongât aman pâlâmŋe im tai. Emelâk Anitâŋe yu otbomgât hâŋgânnohomu gewan. Yakât topŋe teteâkgât kasalipnaŋe menekmâ ari hilipnohonomai yakât sâp tâlâhuap.  
\v 42 Bâiŋ, yen yahatmâ enda yekŋet. Nâhât den halop alahum kinsai. Gârâmâ yeŋgâlen gâtŋe betnehen kioŋsapŋe taka kinsap. Yakât yahatŋetâ ba yekne.” Yawu sâop.   
\s1 Yesu mewi.  
\sr (Mataio 26:47-56 Luka 22:47-53 Yoane 18:3-12)  
\p
\v 43 Yawu sâm eknongomu yanâk hotom uminiwi ya yeŋgât kunlipyeŋe otmu Mosehât girem den kâsikum ningiminiwi otmu Yura nengât papatolipnenŋaŋe lok seseŋgâlâk hâŋgânyongoŋetâ bukunenŋe Yurasiŋe dâiyekmu Yesu mene sâm takawi. Takaŋetâ nen orop ahomaingât nâŋgâm kapamgât wahap miakmâek takawi.  
\v 44 Lok takawi ya Yurasiŋe kulem girawu otmu menomai yakât yuwu sâm ekyongop. “Yesu parahumune ekmâ yanâk ga mem arinomai.” Yawu sâm ekyongom dâiyekmu takawi.   
\p
\v 45 Gotnenŋan takamâmâ kasa ya kinŋetâ Yurasiŋe Yesu gotŋan ga parahum yuwu sâop. “O, patone, mandâ manman.”  
\v 46 Yawu sâm parahumu yanâk ga Yesu mewi.  
\v 47 Meŋetâ kinmu yanâk nengâlen gâtŋe âlâŋe yahatmâ tewetŋe mem hotom uminiwi ya yeŋgât kunyeŋahât hoŋ bawaŋe ya ândâpŋe nombot ya topŋambâek kârâm hâreop.  
\v 48 Kârâm hâremu Yesuŋe yuwu sâm âiyongop. “Yen unam tewet otmu kapamgât sâtŋe metŋe âlâlâ mem takai. Yeŋe nâhât lok bâleŋe sâm menekne sâm takai me? Me lok bâleŋe âlâ kune sâm takai? Ya ekmune bâleap.  
\v 49 Hilâm ârândâŋ nâmâ Anitâhât opon kâmbukŋan yâhâ den kâsikum yiŋgim gaman. Yan bân menekbâi yamâ emet inânŋan Anitâŋe poropetelipŋe den ekyongomu kulemguwi yakât bulâŋe yu teteap.” Yawu sâop.   
\p
\v 50 Yawu sâmu ekmunŋe hâknenŋe biuk sâmu yahatmâ tiok taok otmâ arim kinbin.   
\p
\v 51 Tiok taok otmâ arim kinmunŋe yanâmâ lok sihan âlâ sâŋgum kaok latmâ kinopŋe betyeŋehen ariop.  
\v 52 Betyeŋehen arimu ekmâ mem hilipgum sâŋgumŋeâk mem kon pilâŋetâ hâk barak yahatmâ sururuk sâm ariop.   
\s1 Yesu muâkgât den hakŋan sâwi.  
\sr (Mataio 26:57-68 Luka 22:54-55,63-71 Yoane 18:13-14,19-24)  
\p
\v 53-54 Nenâmâ kerehâk kiŋgitnenŋahât otmâ gem tiok taok otmâ arim kinmunŋe Petoroŋe ikŋiâk betyeŋehen tihâk ariop. Otmu hotom uminiwi ya yeŋgât kunyeŋe yâkât emelan Yesu mem ariwi. Mem ariwi sâp yan hotom uminiwi ya yeŋgât lok kunlipyeŋe otmu Yura lok nengât kunlipnenŋe otmu Mosehât girem den kâsikum ningiminiwi ya kerekŋe emet yan yâhâ menduhuakmâ kinbi. Yan yâhâ menduhuakŋetâ tembe lâu emet yakât galem kinbiŋe kâlâp uŋetâ semu nâŋgâm ikaiakmâ tatbi. Yawu otmâ tatŋetâ Petoroŋe yâk yeŋgât hohetyeŋan ba kâlâp nâŋgâm ikaiakmâ talop.   
\p
\v 55-56 Otmu emet yan yâhâ menduhuakbiŋe girawu tuhumunŋe muâkgât nâŋgâm den golâ topŋe topŋe gahaem hakŋan sâwi. Yawu otmâ lok dondâŋe den girawuân hâum sâŋetâ kunlipyeŋaŋe nâŋgâŋetâ ârândâŋ otbuap yakât pâpguwi. Den sâm ariwi yaŋe ki lâuahop.   
\p
\v 57 Yâhâ lok nombotŋaŋe yahatmâ yuwu sâm hakŋan sâwi.  
\v 58 “Lok yuŋeâmâ den âlâ yuwu sâmu nâŋgâwin. “Opon kâmbukŋe emelâk tuhuwi yuâmâ nâ niniâk liakum yâhâpŋe hilâm kalimbu kâlehen tuhum maŋguwom. Lok âlâ me âlâŋe ki tânnohowuap.” Yawu sâop.” Yawu nâŋgâm tâpikgum hakŋan sâwi.  
\v 59 Otmu den sâwi yaŋe gurâ ki lâuahop.   
\p
\v 60 Otmu hotom uminiwi ya yeŋgât kunyeŋaŋe yahatmâ kinmâ Yesu yuwu sâm ekuop. “Gâ wongât otmâ den âlâlâ âihohomunŋe yakât matŋe ki kâpeksat? Yawu otdâ ekmunŋe ki ârândâŋ oap.” Yawu sâop.   
\p
\v 61 Yawu sâmu benŋe Yesuŋe olotoŋâk kinop. Olotoŋâk kinmu witgum âikuop. “Bâiŋ, witgumâk âihohowe. Gâ Anitâŋe ikŋe nanŋe bulâŋe ya hâŋgângohomu ge yu mansat me bia? Sârâ nâŋgâne.” Yawu sâop.   
\p
\v 62 Sâmu sâop. “Yu yat yakâ. Nâmâ Anitâŋe hâŋgânnohomu gewan. Yawu gârâmâ hâmbâi Anitâŋe wâtŋe nihim âlâkuâk hâŋgânnohomu elem kulewoŋboŋ kakŋambâ âwurem ge yeŋgât kunyeŋe tatmâ yâhâmbisâm. Sâp yan Anitâhât wâtŋe ya nâhâlen tetemu eknomai.” Yawu sâop.   
\p
\v 63 Yawu sâmu den ya nâŋgâmu bâlemu yahatmâ ikŋe sâŋgum mem duhatmâ bukulipŋe yuwu sâm ekyongop. “Bâiŋ, den kâmbukŋe hâliliŋe sâmu nâŋgâmunŋe pesuk yap.  
\v 64 Ikŋahât nâŋgâmu yahatmu Anitâhât kaweŋan kinbe sâm oap. Yakât otmâ girawu tuhunomgât naŋgai?” Yawu sâm âiyongop.  
\p Âiyongomu den yakât alahu gulahu otŋetâ biwiyeŋe konohâk otmu yuwu sâwi. “Bâiŋ, yu otmu bâleapgât muâkgât naŋgain.” Yawu sâm hârewaŋgiwi.   
\p
\v 65 Sâm hârewaŋgim nombotŋaŋe yahatmâ tâpguwi. Tâpgum gâtŋaŋe sâŋgum âlâ mem senŋe sâhâm kâtâpguŋetâ kinop. Senŋe sâhâm kâtâpgum ândâpŋe huhuwi. Ândâpŋe huhum nombotŋaŋe yuwu sâm âikuwi. “Bâiŋ, ândâpge âlâŋe huhuap? Yakât sârâ nâŋgâne.” Yawu otŋetâ pesuk sâmu tembe lâu emet yakât galem kinbiŋe kum me âlâlâ tuhuwi.   
\s1 Petoroŋe Yesu betbaŋgiop  
\sr (Mataio 26:69-75 Luka 22:56-62 Yoane 18:15-18,25-27)  
\p
\v 66 Yawu otbaŋgiŋetâ Petoro yâhâmâ yawuâk kâlâp nâŋgâm ikaiakmâ talop.  
\v 67 Tatmâ yanâk hotom uminiwi ya yeŋgât lok kunyeŋahât hoŋ bawa imbi âlâŋe towatŋe ekmâ yuwu sâm ekuop. “Âe, gâmâ Yesu Nasaret amboŋe orop manŋetâ yekman.” Yawu sâm ekuop.   
\p
\v 68 Yawu sâmu nâŋgâm kurihiakmâ yuwu sâop. “Âe, gâŋe den yakât ki naŋgan. Gâŋe den yat yakât topŋe ki nâŋgâm heŋgeŋguan.” Yawu sâm yahatmâ pilâyekmâ endunâken ba kinmu yanâk gokorok isiop.   
\p
\v 69 Gokorok isemu imbi yaŋe yâhâpŋe ekmâ lok yan kinbi ya yuwu sâm ekyongop. “Wâe, lok yuâmâ Yesu bukulipŋe orop manŋetâ yekman.”  
\v 70 Yawu sâmu Petoroŋe yâhâpŋe kurihiahop.  
\p Kurihiakmu sâp kâlep ki otmuâk yan kinbiŋe Petoro towatŋe ekmâ yuwu sâwi. “Wongât kurihiaksat? Gâhât towatge gekmâ naŋgain. Bulâŋanâk gâmâ Galilaia amboŋe.” Yawu sâm ekuwi.   
\p
\v 71 Yawu sâm ekuŋetâ kurihiakmâ yuwu sâop. “Bâiŋ, yuwu sâmune nâŋgâŋet. Nâ Anitâhât senŋan kinmâ den membom otmuâmâ yâkŋe matŋe nihiwuap. Lok yai yakât nâŋe bulâŋanâk ki nâŋgâwaŋgian.” Yawu sâop.   
\p
\v 72 Yawu yan mâne yanâk gokorok yâhâpŋe isiop. Gokorok isian mâne Yesuŋe emet inânŋan den ekuop ya nâŋgâmu teteop. “Gâŋe nâhât “ki nâŋgâwaŋgian” sârâ kalimbuŋe otbuap yan gokorok yâhâpŋe isewuap.” Yawu sâop ya nâŋgâmu tetemu isiop.   
\c 15  
\s1 Yesu mem Pilatohâlen ariwi.  
\sr (Mataio 27:1-2,11-14 Luka 23:1-5 Yoane 18:28-38)  
\p
\v 1 Otmu emet haŋ sâmu yan hotom uminiwi ya yeŋgât kunlipyeŋe, Mosehât girem den kâsikum ningiminiwi otmu Yura nengât kunlipnenŋe hârokŋe in yawu menduhuakmâ Yesu muâk sâm den hikuwi. Yawu otmâ Yesu bâtŋan sâhâm dâim Roma yeŋgât kiap âlâ, kutŋe Pilato sâm, yâkât den sâsâ emetŋan ariwi.  
\v 2 Dâim Pilatohâlen ariŋetâ yâkŋe yuwu sâm âikuop. “Yura yeŋgât lok kutdâ sâmai ya gâ me?” Yawu sâop.  
\p Sâmu sâop. “Oŋ, den bulâŋe yat.” Yawu sâop.   
\p
\v 3 Yawu otmâ hotom uminiwi ya yeŋgât kunlipyeŋaŋe den golâ topŋe topŋe sâm Yesu hakŋan sâwi.  
\v 4 Yakât otmâ Pilatoŋe Yesu yuwu sâm âikuop. “Den topŋe topŋe gâhâlen kârâm pilai. Yakât otmâ girawuhât otmâ matŋe ki kâpekyiŋgiat?”  
\v 5 Yawu sâmu den biaek kinop. Yawu kinop yakât Pilatoŋe ekmu sâtŋe olop.   
\s1 Pilatoŋe Yesu muâkgât sâm hârewaŋgiop.  
\sr (Mataio 27:15-26 Luka 23:13-25 Yoane 18:39-19:16)  
\p
\v 6 Otmu Tihit tihit hombaŋ ârândâŋâk Pilatoŋe yuwu otminiop. Lok tosa otŋetâ pâi emetŋan katyekŋetâ tatminiwi yapâ gâtŋe âlâ me âlâhât lohimbiŋe nâŋgâŋetâ dopŋan otmu lok âlâ holaŋbuat sâminiwi ya holaŋyekmu geminiwi.   
\p
\v 7 Yâhâ sâp yan lok bâleŋe âlâ, kutŋe Barawa sâm, yâkŋe kapam ahowiân lok âlâ kumu muop. Yakât otmâ pâi emetŋan mem katŋetâ tatmâ gaop.  
\v 8-10 Yawu gârâmâ Pilatoŋe yuwu nâŋgâop. “Lohimbi dondâŋe Yesuhât nâŋgâŋetâ yahatmap. Yakât otmâ hotom umai ya yeŋgât kunlipyeŋaŋe nâŋgâŋetâ bâlemu yaŋak muâkgât sâm hârewaŋgim nâhâlen mem takai.” Yawu nâŋgâop. Yâhâ lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe yâkâlen ari menduhuakmâ pâi emetŋan tatbi yapâ gâtŋe âlâ holaŋmu giâkgât ekuwi. Ekuŋetâ yuwu sâm âiyongop. “Nâŋe Yura yeŋgât lok kutdâ yu holaŋmune giâkgât naŋgai me bia?” Yawu sâm âiyongop.   
\p
\v 11 Yawu sâm âiyongomu hotom uminiwi ya yeŋgât kunlipyeŋaŋe lohimbiŋe Pilato ekuŋetâ Barawa holaŋmu giâkgât eŋgatyeŋan gewi. Yakât otmâ lohimbi yaŋe Barawa holaŋmu giâkgât ekuwi.  
\v 12 Yawu ekuŋetâ Pilatoŋe yuwu sâm âiyongop. “Yawu gârâmâ yeŋgât lok kutdâ yakât girawu otbaŋgiwomgât naŋgai?” Yawu sâop.   
\p
\v 13 Yawu sâmu yahatmâ den yuwu halahum sâwi. “Yâk howanân kum kânâŋgâŋetâ muâk.”   
\p
\v 14 Sâŋetâ sâop. “Wuân otmu bâleopgât yawu yai?” Yawu sâmu âlâkuâk yahatmâ sâwi. “Howanân kum kânâŋgâŋetâ muâkgât naŋgain.” Yawu sâm sâm hârewi.   
\p
\v 15 Otmu Pilatoŋe lohimbi yaŋe ikŋahât nâŋgâŋetâ yahalâkgât lauyeŋan mem tembe lâulipŋe ekyongomu Barawa holaŋetâ gem ariop. Otmu Yesu mem kândâtŋe lawitŋetâ hepŋak kiŋ pisiliŋ sâop. Yawu otŋetâ Pilatoŋe hâŋgânyongomu howanân kuŋetâ muâkgât mem ariwi.   
\s1 Tembe lâulipŋaŋe Yesu mem âlâlâ otbaŋgiwi.  
\sr (Mataio 27:27-31 Yoane 19:2-3)  
\p
\v 16 Tembe lâulipŋaŋe yahatmâ Yesu mem ya pilâm emet âlâen katŋetâ talop. Yawu otmâ tembe lâu bukulipyeŋe meyekŋetâ ga menduhuakbi.  
\v 17 Menduhuakmâ hâk katipŋe kâkâlep, kuriŋ takop takop yamâ lok kutdâŋe mânuŋakmâ manminiwi yawuya mem mânuŋbaŋgiwi. Yawu otmâ tâk âlâ sâtŋe metŋe, hatman yawuyaŋe mem goŋgoŋgum lok papato yeŋgât ŋerendeŋ ya dop kum kunŋan kepeim âlihitbaŋgiwi.  
\v 18 Yawu otbaŋgim gotŋan ba senŋan gem giriŋbaŋgim yuwu sâm ekuwi. “Bâe, Yura yeŋgât lok kutdâ pato. Yakât otmâ torokatmâ mangât naŋgain.” Yawu sâm senŋan gewi.  
\v 19 Senŋan gem kundenŋan tâpguwi. Tâpgum kapam âlâ mem kunŋan lawitbi.  
\v 20 Senŋan geŋetâ dopŋan otmu hâk katipŋe kuriŋ ya mem tuhum pilâm ikŋe hâk katipŋe mem mânuŋbaŋgim yaŋak mem howanân kum kânâŋgâne sâm dâim ariwi.   
\s1 Yesu howanân kuwi.  
\sr (Mataio 27:32-44 Luka 23:26-43 Yoane 19:17-27)  
\p
\v 21 Dâim mâtâwân arim tatŋetâ lok âlâ takamu ekbi, yamâ kutŋe Simon sâm, Alesande yet Lupu yetgât âwâyetŋe. Yâhâmâ Kirene hânân gâtŋe. Mem tetem Yesu wâtŋe houŋ sâopgât sâwaŋgiŋetâ Yesuhât howan ya tângum mem lâumu orowâk ariwi.  
\v 22 Ari hân âlâ, kutŋe Golihata sâm, yan ariwi. Kut yakât topŋeâmâ “Lok Kunŋe Hahitŋe,” yawu.   
\p
\v 23 Yan ari Yesuŋe hâhiwin dondâ nâŋgâmapgât wain to otmu to ŋasin bâleŋe, kutŋe Miri sâm, ya orop menduhum gâim waŋetâ nemu ŋasinbaŋgimu ukum pilâop.  
\v 24 Ukum pilâmu yâkât hâk katipŋe tuhum pilâmâmâ ikŋe howanân kum kânâŋgâŋetâ kinmu hâk katipŋe ya mem “Âlâŋe miakbuap?” sâm mem ketetmâ katbi. Mem ketetmâ katŋetâ tatmu pepa duhatmâ tipi tapi tuhum kutyeŋe ikŋiâk ikŋiâk yan kulemgum amaŋân mânuŋetâ giop. Mânuŋetâ gemu mem gulip malap tuhum yapâ pepa âlâ meŋetâ kut teteop yaŋe miahop. Yawu otbi.  
\v 25 Yâhâ omoŋânâk 9 kilok otmu yan howanân kum lâum kânâŋgâwi.  
\v 26 Yawu otmâ howan yakât kunŋan yuwu kulemgum katbi. “Lok yuâmâ Yura yeŋgât lok kutdâ.” Yawu sâm kulemguwi.  
\v 27 Otmu sâp yanâk lok komborâ yâhâp yotgom lâum kânâŋgâyelekŋetâ nombot nombot kinowot.  
\v 28 Yawu otbi yan Anitâŋe emet inânŋan den sâop yakât bonŋe teteop. Den yamâ yuwu. “Nâŋe nine hoŋ bawa hâŋgângumune gemu lohimbiŋe ekŋetâ lok bâleŋe yawu olop.” Yakât bonŋeâmâ lok bâleŋe yâhâp orop yongom lâum kânâŋgâyekŋetâ kinbi.   
\p
\v 29 Otmu lohimbi nombotŋaŋe mâtâp ya watmâ howan hâlâŋmâ arim takawiŋe Yesu ekmâ lauyeŋe butelim yuwu sâwi. “Bâe, gâŋe emelâk yuwu sârâ nâŋgâwin. “Opon kâmbukŋe yamâ nâŋe liakum hilâm kalimbu biwiŋan tuhum maŋguwom,” yawu sârâ nâŋgâwin.  
\v 30 Yawu gârâmâ howanâmbâ kâpehakmâ ge.” Yawu sâwi.   
\p
\v 31-32 Yawu sâŋetâ benŋe hotom uminiwi ya yeŋgât kunlipyeŋe otmu Mosehât girem den kâsikum ningiminiwiŋe senŋan gem yuwu sâm alahuwi. “Lok yuâmâ Anitâŋe hâŋgângumu ge Yura nengât tihitnenŋe otmâ kutdânenŋe mansap sâmai. Lok yuŋe lohimbi nombotŋe tânyongmu ekmain. Yâhâ girawu otmâmâ ikŋeâmâ ki tânahom howanâmbâ kâpehakmâ giap? Kâpehakmâ gemu eknom otmuâmâ biwinenŋe yâkâlen katmâ tem lâuwaŋginom. Yâhâ ki kâpehakmâ gewuawâmâ yuwu sânom. “Âo, lok yuâmâ imbiâk otmap.” Yawu sânom.” Yawu sâm senŋan gewi. Senŋan geŋetâ lok bâleŋe yotgom kânâŋgâyelekŋetâ nombot nombot kinowot yâkŋe gurâ yawuâk senŋan giowot.   
\s1 Yesu muop.  
\sr (Mataio 27:45-56 Luka 23:44-49 Yoane 19:28-30)  
\p
\v 33 Otmu hilâm kârikŋan, 12 kilok olop yan, Anitâŋe nâŋgâmu emetsenŋe ya omoŋ sahahop. Omoŋ sahakmâ yapâ ari emetsâpŋe 3 kilok otmu emet laŋinŋe âlâkuâk pilâop.  
\v 34 Yawu otmu Yesuŋe kândâtŋe kuwihakmâ Yura nengât denân yuwu sâm halahuop. “Eli, Eli lama sapaktani,” yawu sâop. Sâop yamâ topŋe yuwu. “O, Awoŋ, wongât nâŋgâm kâkâsuk otmâ betnihiat?” Yawu sâop.   
\p
\v 35 Yawu sâmu lohimbi nombotŋaŋe nâŋgâm tâpikgum yuwu sâwi. “Eliahât mon sâm ahom kuakmâ tap.”  
\v 36 Yawu sâŋetâ hohetyeŋan gâtŋe âlâŋe sururuk sâm ari sâŋgum âlâ mem nak bâtbâtŋe potonŋan pâŋ pâŋ kepeim yaŋe wain to bâleŋe yan katmâ mem yâhâ lauŋan kalop. Yawu otmâ bukulipŋe yuwu sâm ekyongop. “Eliaŋe himbimâmbâ ge tânguâkgât nâŋgâm kutŋe kunsap mon?. In ekne.” Yawu sâop.  
\v 37 Yawu sâmu Yesuŋe den kârikŋe halahum yaŋak muop.   
\p
\v 38 Otmu emelâk lohimbi inŋaŋe opon kâmbukŋe yakât biwiŋe ekmai sâm sâŋgum kâlep pato hikuŋetâ ya kâtâpguminiop. Sâŋgum yaŋe pâŋambâek tok sâm hâreakmâ nombot nombot otmu tetekŋan olop.   
\p
\v 39 Yesu muop sâp yan tembe lâu ya yeŋgât kunyeŋe âlâ hâlâŋmâ kinopŋe ekmu âlâ kândâkdâ otmu yuwu sâop. “Lok yuâmâ Anitâhât nanŋe bulâŋe.” Yawu sâop.   
\p
\v 40 Otmu imbi nombotŋe pereŋ pilâm endâŋân ba kinbi ya yeŋgât hohetyeŋan kinbi ya yeŋgât kutyeŋe Salome, otmu âlâmâ Maria, Matala kapiân gâtŋe, otmu âlâmâ Mariahât kut nambeŋe otmu yâkât nanyâhâtŋe yâhâp, kutyetŋe Yose otmu imiŋe Yakowo yâhâmâ lok sihan.  
\v 41 Imbi yongonsan yamâ Yesu orop Galilaia hânân manmâ hoŋ bawaŋgim gawi. Yâhâ imbi nombotŋeâmâ Tihit tihit hombaŋ ya ekne sâm Yerusalem kapiân Yesu orowâk yâhâwi yaŋe kinbi.   
\s1 Yesu lâum ari hanguwi.  
\sr (Mataio 27:57-61 Luka 23:50-55 Yoane 19:38-42)  
\p
\v 42-43 Otmu lok âlâ, kutŋe Yosep sâm, yâkât topŋeâmâ yuwu. Lok yamâ Arimata kapi yapâ gâtŋe. Emelâk Parisaio, Sarukaio otmu Yura nengât papatolipnenŋaŋe yâk orop menduhuakmâ den otminiwi. Yakât otmâ lohimbi seseŋgâlâkŋe nâŋgâwaŋgiŋetâ yahalop. Otmu Anitâŋe ikŋe hoŋ bawa hâŋgângumu ge Yura nengât lok kutdâ otmâ tihitnenŋe otmâ yâhâwuap yakât biwiŋaŋe mem mambotmâ manmâ gaop. Topŋe yawu. Yâhâ Yesuŋe muop yan lohimbi kerekŋe Tihit tihit Hombaŋ emet haŋ sâmu tetewuap yakât nâŋgâm sot kâle otmu senŋe âlâlâ mem dinŋan tuhuwi. Yakât nâŋgâm Yosepŋe ikŋe hâkŋahât tihitŋe ki nâŋgâm Yesu lâum ari hanguwe sâm Pilatohâlen ari tetewaŋgiop.  
\v 44 “Yesu muap,” sâm ekumu nâŋgâm Pilatoŋe eŋgat yâhâp olop. Yakât otmâ tembe lâu âlâŋe ari ekmâ taka sâmu nâŋgâwe sâm hoŋ hâŋgângumu ariop.  
\v 45-46 Ari ekmâ âwurem taka “Emelâk muap,” sâm Pilato ekuop. Ekumu Pilatoŋe Yosep nâŋgâwaŋgiop. Nâŋgâwaŋgimu yâkŋe sâŋgum kaok âlâ puluhuop. Yawu otmâ bukulipŋe meyekmu ari howanâmbâ Yesu mem sâŋgum yaŋe katipguwi. Katipgum lâum ari kât mâtâpŋe âlâ, dikin yawuya, yamâ emelâk kusânmâ mem tiŋgâloŋetâ kinop yan lâum ari katbi. Lâum ari katmâ kât âlâ lâum hâpunŋetâ ba mâtâpŋe ya maŋguop.  
\v 47 Maŋgumu ariŋetâ Maria Matala kapiân gâtŋe otmu nambeŋe, Yose mâmâŋe, orop yan tatmâ ehowot.   
\c 16  
\s1 Yesuŋe mumuŋambâ yahalop.  
\sr (Mataio 28:1-8 Luka 24:1-12 Yoane 20:1-10)  
\p
\v 1 Tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâp ya pesuk sâmu Maria Matala kapiân gâtŋe, nambeŋe ya Yakowo mâmâŋe, otmu Salome yâkŋe Yesu pirinom sâm kendiŋân ari to kukŋe suk suk âlâ puluhuwi.  
\v 2 Puluhum emet âlâen yâhâ iwi. Otmu haŋ sâmu yahatmâ sumângen ariwi. Mâtâwân arim yeŋiâk alahu gulahu otmâ yuwu sâwi.  
\v 3 “Yâhâlen kât pato nandoroŋe hâpunŋetâ mâtâpŋe ya maŋguop. Yakât otmâ âlâŋe tânnongom kât ya hâpunŋetâ kâlehen banom?” Yawu sâwi.  
\v 4 Yawu sâm alahum ariwi. Ari senyeŋe pilâm eksain mâne kât pato ya emelâk hâpunŋetâ mâtâpŋe ya tetekŋan kinmu ekbi.  
\v 5 Ekmâ kâlehen yâhâwi. Kâlehen yâhâm lok sihan âlâ hâk katipŋe kaok kâlep mânuŋahop yaŋe tatmu ekbi. Ekmâ umutyeŋe ariop.   
\p
\v 6 Lok yaŋe yuwu sâm ekyongop. “Yen kiŋgityeŋahât ki otŋet. Yesu Nasaret amboŋe howanân kuwi ya ekne sâm takai ya naŋgan. Yâhâmâ yuân ki tap. Emelâk mumuŋambâ yahatmâ arap. Ga gewâkŋeâk ekŋet.  
\v 7 Ekmâ arimâmâ Petoro otmu hoŋ bawalipŋe nombotŋe ya yuwu sâm ekyongonomai. “Yâhâmâ emelâk mumuŋambâ yahatmâ Galilaia hânângen ari tap. Yawu gârâmâ yen yawuâk ari yâk penewaŋginomai.” Yawu sâm ekyongonomai.” Yawu sâop.   
\p
\v 8 Yawu sâm ekyongomu kiŋgityeŋahât otmâ kâi bâtyeŋe sân sân sâm yapâ pilâm sururuk sâm ba ariwi. Ari lohimbi nombotŋe yakât ki ekyongowi.   
\s1 Yesuhât den pat âlepŋe Marekoŋe kulemguop yakât den potonŋe âlâ lok âlâŋe yuwu kulemguop tap.  
\s1 Yesuŋe Maria Matala kapiân gâtŋe tetewaŋgiop.  
\sr (Mataio 28:9-10 Yoane 20:11-18)  
\p
\v 9 Tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâp ya pesuk sâop. Gârâmâ emet haŋ sâmu yanâmâ Yesuŋe mumuŋambâ yahalop. Otmu Maria Matala kapiân gâtŋe, ikŋak emelâk weke bâleŋe nombolân yâhâp watyekmu yâkâlembâ gahaeakmâ ariwi. Aŋgoân yâkâlen tetewaŋgiop.  
\v 10 Tetewaŋgimu yanâmâ yâkŋe ari Yesuhât hoŋ bawalipŋaŋe menduhuakmâ yâkât we bâle nâŋgâm tatbi ya yuwu sâm ekyongop.  
\v 11 “Yesuŋe mumuŋambâ yahatmâ tetenihiap,” sâm ekyongomu nâŋgâŋetâ porap olop.   
\s1 Yesuŋe hoŋ bawayâhâtŋe yâhâp teteyitgiop.  
\sr (Luka 24:13-35)  
\p
\v 12 Otmu yakât kakŋan Yesuŋe hoŋ bawayâhâtŋe yâhâp mâtâwân teteyitgiop. Teteyitgimu ekmutâ kun kundenŋaŋe âlâ olop.  
\v 13 Lok yaŋe ekmâ âwurem sururuk sâm ari bukulipyetŋe yakât ekyongomutâ nâŋgâŋetâ yawuâk porap olop.   
\s1 Yesuŋe hoŋ bawalipŋe den bâiŋe ekyongop.  
\sr (Mataio 28:16-20 Luka 24:36-49 Yoane 20:19-23)  
\p
\v 14 Otmu sâp âlâenâmâ Yesu hoŋ bawalipŋe kâiân konok hârohâk menduhuakmâ sot nem tatbin. Nem tatmunŋe Yesuŋe teteningiop. Otmu mumuŋambâ yahatmu ekmâ taka bukulipnenŋaŋe eknongoŋetâ nâŋgâmunŋe porap olop yakât Yesuŋe den sâningiop.   
\p
\v 15 Otmu yuwu sâm eknongop. “Den kâsikum yiŋgim gan yu mem hânŋan kulemŋan ari lohimbi kâsikum yiŋginomai.  
\v 16 Kâsikum yiŋgiŋetâ nâŋgâŋetâ bonŋe otmu biwiyeŋaŋe nâhâlen kepeiŋetâ toen katyeknomai. Lohimbi yamâ sâp pato tetemu âwurem ge meyekmune orowâk tatmâ yâhâmbisâin. Yawu gârâmâ lohimbi nombotŋaŋeâmâ nâhât den pat ya nâŋgâŋetâ ki bonŋe otmu biwiyeŋe alitmâ mannomai yamâ sâp patoen Anitâŋe matŋe umatŋe yiŋgimu menomai.   
\p
\v 17 Lohimbi nâhâlen biwiyeŋaŋe kepeim mannomaiŋeâmâ nâhât wâtnan kinmâ kulem topŋe topŋe yuwu menomai. Nâhât wâtnan kinmâ weke bâleŋe watyekŋetâ gahaeakmâ arinomai. Otmu nimbilamyeŋe purik sâmu den aŋgo sânomai.  
\v 18 Otmu sâtŋe metŋe topŋe topŋe otmu hambe gumbamŋe ki hilipyongoŋetâ munomai. Otmu lohimbi kundat umatŋe teteyiŋgiwuap ya gurâ tânyongoŋetâ âlepŋe otnomai.” Yawu sâm eknongop.   
\s1 Yesu himbimân yâhâop.  
\sr (Luka 24:50-53 Aposolo 1:9-11)  
\p
\v 19 Yawu sâm eknongomu pesuk sâmu Anitâhâlen âwurem yâhâop. Yâhâmu Anitâ âwâŋe orop dop konohâk tawot.  
\v 20 Otmu yakât kakŋan kutdânenŋaŋe mâmâŋe otningimu kapi tipi tapi tatmâ arap ya hawamgum yâkât den pat âlepŋe lohimbi ekyongom manbin. Yawu otmâ kulem topŋe topŋe memunŋe ekmâ den pat ya nâŋgâŋetâ bonŋe olop.