\id LUK NT0040.LU1 SELEPET McELHANONS (dp transfer 17-JUL-85) 7-Oct-85 
\h Luka 
\toc1 Luka  Yesuhât Den Pat Âlepŋe  Lukaŋe kulemguop. 
\toc2 Luka 
\mt1 Luka  
\mt2 Yesuhât Den Pat Âlepŋe  
\mt2 Lukaŋe kulemguop.  
\c 1  
\p O bukune Teopilo,  
\p
\v 1 Yesuŋe hohetnenŋan manmâ kulem topŋe topŋe memu lohimbi yâk orop manmâ ya ekbiŋe den pat âlepŋe ya kâsikum ningiwi.  
\v 2 Den pat ya lok seseŋgâlâkŋe kulemguwi.  
\v 3-4 Otmu nâŋe gurâ den pat ya topŋambâek nâŋgâm heŋgeŋgum kulemgum katgihian. Yakât otmâ pepa yu sâlikumâmâ aŋgoân Yesuhât den pat kâsikum gihiwi ya nâŋgâm heŋgeŋguwuat. Den pat ya yuwu tap.   
\s1 Aŋelo âlâŋe Sakaria yâkâlen teteop.  
\p
\v 5 Emelâk lok kutdâ âlâ, kutŋe Herot sâm, yâkŋe Yuraia ambolipŋe yeŋgât kunyeŋe otmâ galemyongom manop. Sâp yan Anitâhât hotom uminiwi ya yeŋgâlen gâtŋe lok âlâ, kutŋe Sakaria sâm. Yâhâmâ Awiahât senâmbâ gâtŋe. Yâkŋe imbi âlâ, kutŋe Elisapet sâm, ya miop. Yâhâmâ Aron yâkât senâmbâ gâtŋe.  
\v 6-7 Otmu lohimbi yuŋe inâk kâsi manmâ gam sombo olowot. Yawu manmâ tem lâuwaŋgim gamutâ Anitâŋe yelekmu ârândâŋ olop.   
\p
\v 8 Yâhâ Anitâhât hotom uminiwiŋe amboŋan amboŋan hotom um gaminiwi.  
\v 9 Otmu hotom u uhât sâp ya tâlâhumu Sakaria mem katŋetâ opon kâmbukŋahât biwiŋe âlâen yâhâ hotom uop.  
\v 10 Hotom uop sâp yan lohimbi nombotŋaŋe opon kâmbukŋe yakât dâmân kâlehen yâhâ kinmâ Anitâ ulitguwi.  
\v 11 Ulitgum kinŋetâ Anitâhât aŋelo âlâ, kutŋe Gawirie sâm, hotom uminiwi yakât alata bonângen tetem kinop.  
\v 12 Tetem kinmu Sakariaŋe ekmâ pârâk pilâop.   
\p
\v 13 Yawu otmu aŋelo yaŋe yuwu sâm ekuop. “Sakaria, ki kiŋgitgahât ot. Imbihaŋe naom miâk nâŋgâm Anitâ ulitgum gamat. Yakât otmâ Anitâŋe nâŋgâhihimu imbihaŋe naom membuap. Naom yakât kutŋe Yoane sâm kunbuat.  
\v 14 Tetewuap yan lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe yet orop heroŋe nâŋgâwaŋginomai.  
\v 15 Nanyetŋe yaŋe tem lâuwaŋgim manmu Anitâŋe nâŋgâwaŋgimu ârândâŋ otbuap. Târârâhâk manmâ to kârikŋe ki nembuap.  
\v 16 Yawu manmu Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe mâmâŋe otbaŋgimu Isirae lohimbi kuwikyekmu Kutdâ Anitâhâlen biwiyeŋaŋe kepeim mannomai.  
\v 17 Emelâk embâŋân Anitâhât poropete âlâ, kutŋe Elia sâm, yaŋe yâkât wâtŋan kinmâ yu ya otminiop ya Anitâŋe ekmu ârândâŋ otminiop. Yakât dopŋeâk nanyetŋaŋe manmâ Kutdâhât mâtâp mewaŋgiwuap. Yâhâ âwâlipyeŋaŋe nan baralipyeŋe kuk otyiŋgimai ya biwiyeŋe mem huruŋ tuhuyiŋgimu kaok oraŋginomai. Otmu lohimbi kunyeŋe kârikŋe otmâ Anitâhât den kumai ya ekyongomu orotmemeyeŋe bâleŋe pilâm tem lâuwaŋgim mannomai. Nanyetŋaŋe yawu otmâ Kutdâhât mâtâp mewaŋgiwuap. Yawu.”   
\p
\v 18 Yawu sâmu, Sakariaŋe yuwu sâm âikuop. “Net emelâk sombo oait. Yakât otmâ gâhât den ya nâŋgâm biwi yâhâp oan. Girawu otmâ yakât nâŋgâmune bulâŋe otbuap?” Yawu sâop.   
\p
\v 19 Sâmu sâop. “Ahonakmune nâŋgâ. Nâ Gawirie, Anitâhât hoŋ bawaŋgiman. Yâkŋe hâŋgânnohomu ge den yu ekgohoan.  
\v 20 Yawu gârâmâ den ekgohomune nâŋgâm biwi yâhâp oat yakât matŋe den biaek manbuat. Yâhâ den ekgohoan yukât bulâŋe tetewuawânâk lauhe hâreakmu den otbuat.” Yawu sâm yanâk biatmu, lok sombo ya ikŋiâk kinop.   
\p
\v 21 Lok sombo ya opon kâmbukŋan yâhâ sâp kâlep talop. Yakât otmâ lohimbi yaehen kinbiŋe “Girawu otmâ kâihumboŋ ot tap?” sâm mambotbaŋgiwi.  
\v 22 Yawu otŋetâ yâk yeŋgâlen ge den ekyongowe sâm otmu eŋgatŋe maŋguakmu kopa olop. Kopa otmâ kinmu ekmâ yuwu sâwi. “Opon kâmbukŋan yâhâmu Anitâŋe biwiŋe mem purik pilâwaŋgimu kulem âlâ tetemu eksap mon?” Yawu sâŋetâ den sâwe sâm bâtŋaŋak kai toka olop.   
\p
\v 23 Otmu nep sâpŋe pesuk sâmu kapiân âwurem gem ariop.  
\v 24-25 Otmu yakât kakŋan imbiŋe ya tepŋe olop. Tepŋe otmâ yuwu sâop. “Anitâ Kutdâŋe nâŋgânihimu tepne oan yakât otmâ ki aŋulakbom.” Yawu sâm emetŋanâk tatmu emetsenŋe mome pesuk sâop.   
\s1 Aŋeloŋe Maria yâkâlen teteop.  
\p
\v 26 Emetsenŋe mome pesuk sâmu yan, Anitâŋe aŋelo, kutŋe Gawirie, ya yâhâpŋe hâŋgângumu giop. Hâŋgângumu ge Nasaret kapi Galilaia hânân tap yan imbi sihan âlâ, kutŋe Maria sâm, ya tetewaŋgiop.  
\v 27 Yâhâ imbi sihan ya Dawitihât senâmbâ gâtŋe yakât otmâ lok âlâ, kutŋe Yosep sâm, yâkât pat kuwaŋgiŋetâ manop.  
\v 28 Aŋelo yaŋe tetewaŋgim yuwu sâop. “Anitâŋe nâŋgâhihim mâmâŋe otgihiap yakât otmâ biwihaŋe heroŋe otbuat.”   
\p
\v 29 Yawu sâm ekumu nâŋgâm kiwilim biwiŋaŋe yuwu nâŋgâop. “Den eknohoap yakât topŋe girawu?”   
\p
\v 30 Biwiŋaŋe yawu nâŋgâmu yuwu sâm ekuop. “Anitâŋe nâŋgâhihiap. Yakât otmâ biwihe sânduk sâek.  
\v 31 Gâŋe tepge otmâ naom membuat yâkât kutŋe Yesu sâm kunbuat.  
\v 32 Lohimbiŋe yâkât nâŋgâwaŋgiŋetâ yahatmu “Anitâ pato nandoroŋe yâkât nanŋe” sânomai. Otmu emelâk embâŋân Kutdânenŋe Anitâŋe tâmbânenŋe Dawiti lok kutdâ sâm katmu bukulipŋe galemyongom manop. Yakât dopŋeâk Anitâŋe nange âi sâm waŋmu  
\v 33 Yakop sen nengât kunnenŋe kinmâ tihitnenŋe otbisâp.” Yawu sâop.   
\p
\v 34 Sâmu sâop. “Nâ lok orop ki mansan. Yakât otmâ den yat yakât bulâŋe girawu tetewuap?” Yawu sâop.  
\v 35 Sâmu sâop. “Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe biwihan gemu Anitâŋe mâmâŋe otgihimu tepge otmâ naom membuat. Yakât otmâ naom ya koko salehâk manbuap. Yawuhât lohimbiŋe ekmâ kutŋe “Anitâhât nanŋe” sâm kunomai.  
\v 36-37 Den âlâ torokatmâ sâmune nâŋgâ. Anitâŋe yu ya otbe sâm yakât ki hâum pâpgumap. Yawu otmâ bukuhe Elisapet kâsi manmâ gamap ya nâŋgâwaŋgimu tepŋe otmâ manmâ gamu emetsenŋe nombolân konok pesuk yap. Imbi kâsi sâmai ya yawu tetewaŋgiap.” Yawu sâop.   
\p
\v 38 Sâmu sâop. “Nâ Kutdâhât hoŋ bawa imbi. Yakât otmâ den yat ya bulâŋe teteâkgât naŋgan.” Yawu sâmu aŋeloŋe pilâm ariop.   
\s1 Mariaŋe Elisapet arim ehop.  
\p
\v 39 Sâp kâlep ki otmuâk Mariaŋe Sakaria imbiŋeit yetgâlen ariwe sâm kapiŋe pilâm kapi âlâ Yuraia hân yakât halângen tap yan ariop.  
\v 40 Yan arim yâk yetgât emelan yâhâm Elisapet ekmâ heroŋe otbaŋgiop.  
\v 41 Heroŋe otbaŋgimu yanâk tepŋe kâlehen naom talop yaŋe kâlâwahomu nâŋgâop. Yawu otmu Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe Elisapet mâmâŋe otbaŋgimu bukuŋe yuwu sâm ekuop.  
\v 42-43 “O bukune, Anitâŋe gâ nâŋgâhihim mâmâŋe otgihiap. Yakât otmâ imbi kerekŋe gâhât nâŋgâhihiŋetâ yahatbuap. Otmu naom membuat ya Anitâŋe mâmâŋe otbaŋgimu tihitnenŋe otmu Kutdânenŋe sâm tem lâuwaŋgim mannom. Nâmâ imbi inŋe mansan. Yamâ gâŋe nâhâlen takarâ nâŋgâmune âlâ kândâkdâ oap.  
\v 44 Taka nohondâ yanâk naom tepnan tap yuŋe kâlâwahomu naŋgan.  
\v 45 Otmu den âlâ torokatmâ sâmune nâŋgâ. Anitâŋe aŋelo âlâ hâŋgângumu ge den ekgohop yakât bulâŋe tetewuap yakât nâŋgâm biwi yâhâp ki oat. Yawu otmâ biwi heroŋe naŋgat.” Yawu sâop.   
\s1 Mariaŋe Anitâ mepaem heroŋe otbaŋgiop.  
\p
\v 46 Yawu sâmu Mariaŋe yuwu sâm ekuop.   
\li1
\v 47-48 “Nâ Anitâhât hoŋ bawa mansan. Yawu gârâmâ Kutdâne Anitâ tihitnenŋe otmapŋe nâŋgânihim mâmâŋe otnihiap. Yakât otmâ lohimbi komotŋe komotŋe tetem mannomaiŋe nâhât nâŋgâŋetâ yahatmu “Anitâŋe nâŋgâwaŋgiap,” sânomai.  
\v 49 Anitâ Manman koko salek Amboŋaŋe mâmâŋe otnihim kulem miap yukât nâŋgâmune ewe membe otmu mepaem mansan.  
\v 50 Otmu lohimbi âlâ me âlâŋe Anitâhât nâŋgâm tem lâuwaŋgimai ya wawaeyekmap.  
\v 51 Wâtŋe pato nandoroŋe tatbaŋgiap. Yakât otmâ yu yakât ki pâpgumap.  
\v 52 Lohimbi yeŋe eŋgatyeŋeâk watmâ manmâ hâkyeŋe mepaeakmai ya mem ge katyekmap. Otmu lok kutdâlipyeŋaŋe lohimbi mem bâleyekmai ya mem ge katyekmap. Mem ge katyekmâ lok geheŋe ya mem yâhâ katyekmap.  
\v 53 Otmu lok iri sikumyeŋe orowâk ya misihem manmai ya mem ge katyekmu umburuk otmâ manmai. Yâhâ lohimbi po manmai ya tihityeŋe otmâ sot kâle yiŋgimap.  
\v 54 Emelâk embâŋân tâmbâlipnenŋe yeŋgât pat kuyiŋgiop ya mem mete tuhum Isirae lohimbi nengât tihitnenŋe otmâ gamap.  
\v 55 Yawu otmâ tâmbânenŋe Awaraham yâkât pat kuwaŋgiop. Pat yakât bulâŋe nen yâkât sen nengâlen teteap. Yawu.” Yawu sâop.   
\p
\v 56 Mariaŋe yawu sâm Elisapet ekuop. Otmu yâk orop manmu emetsenŋe kalimbu pesuk sâmu kapiŋehen âwurem ariop.   
\s1 Yoane teteop.  
\p
\v 57-58 Maria âwurem ariop yakât kakŋan Elisapetŋe nanŋe miop. Yâhâ Kutdâŋe nâŋgâwaŋgimu nanŋe miop yakât nâŋgâm hep torehenlipŋe otmu kapi ambolipŋaŋe heroŋe nâŋgâwaŋgiwi.   
\p
\v 59 Otmu hilâm nombolân kalimbu pesuk sâmu yan hep torehenlipŋaŋe menduhuakmâ naom yakât hâkŋahât undip tuhuwaŋgine sâm, âwâŋe Sakaria, yâkât kutŋe membuap sâwi.  
\v 60 Yawu sâŋetâ mâmâŋaŋe kuyiŋgim yuwu sâop. “Bia, kutŋe Yoane sâm kunom.” Yawu sâop.   
\p
\v 61 Yawu sâmu yuwu sâm ekuwi. “Âlepŋe yat yamâ bukulipge me hep torehenlipge yeŋgât kut âlâ yawuya ki tap.”  
\v 62 Yawu sâm kuaŋgiwi. Otmu “Âwâŋaŋe girawu naŋgap?” sâm bâtyeŋaŋe kai toka otmâ tape kiripi mem waŋbi.   
\p
\v 63 Tape kiripi mem waŋetâ yuwu kulemguop. “Kutŋe Yoane sâm kunom,” yawu kulemguop. Kulemgumu ekmâ nâŋgâŋetâ âlâ kândâkdâ olop.  
\v 64 Yawu otmâ Sakariahât lauŋe hâreakmu Anitâ mepaeop.  
\v 65-66 Yawu otmâ Anitâŋe naom ya mâmâŋe otbaŋgim ikŋe den biwiŋan katmu lohimbi ekyongowuap yakât sâm mepaeop. Kulem yawu teteop yakât nâŋgâŋetâ sâtŋe otmu kapi ambolipŋaŋe yakât den pat sâm haok tuhuŋetâ lohimbi Yuraia halângen manmâ ariwiŋe nâŋgâm yuwu sâm alahuwi. “Naom yu lok otbuawân girawu otbuap?” Yawu sâm nâŋgâwi.   
\s1 Sakariaŋe Yesuhât sâm ekyongop.  
\p
\v 67 Sakariaŋe Anitâ mepaeop yan Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe biwiŋe mem heweweŋ tuhumu yuwu sâop.   
\li1
\v 68-69 “Ambonenŋe Anitâŋe nen lohimbilipŋe manman bâleŋambâ menenekmâ tihitnenŋe otbe sâm tâmbânenŋe Dawiti yâkât senâmbâ gâtŋe âlâ kânâŋgâwuap. Yawu otmâ mâmâŋe otbaŋgimu yâkŋe manman âlepŋan katnenekbuap. Yakât otmâ mepaene.  
\v 70-71 Yâhâ kasalipnenŋaŋe nongom itit kiom tuhuningimaihât sârerenenekmâ tihitnenŋe otmu mannom.  
\v 72 Yakât nâŋgâm emelâk embâŋân tâmbâlipnenŋe yeŋgât pat kuyiŋgiop yakât ki nelâmguop. Ya mem mete tuhum poropetelipŋe ekyongomu kulemguwi.  
\v 73-74 Yâhâ yâkŋe kasalipnenŋe yeŋgât bâtyeŋambâ menenekmu biwinenŋe sânduk sâm tem lâuwaŋgim manmâ yâhânomgât pat Awarahamgât kuwaŋgiop.  
\v 75 Yakât otmâ nen Isirae lohimbiŋe tem lâuwaŋgim ki kiŋgitnenŋahât otmâ manmâ yâhânom. Yawu otmâ uwawapŋe bia manmunŋe nenekmu ârândâŋ otbuap.” Yawu sâm mepaeop.   
\p
\v 76-77 Otmu den âlâ torokatmâ nanŋahât yuwu sâm ekyongop.  
\li1 “Nanne yuŋe Kutdânenŋe kulet sâwaŋgim ari mâtâp mewaŋgiwuap. Otmu nenŋe orotmemenenŋe bâleŋe bet pilâm Anitâhâlen biwinenŋaŋe kepeimunŋe tosanenŋe pilâningiwuap yakât den eknongomu nâŋgânom. Yakât otmâ lohimbi biwihâlâkŋe yâkât nâŋgâŋetâ yahatmu “Anitâ yahat yahatŋe yâkât poropete” sânomai.  
\v 78 Yakât den âlâen hâum sâmune nâŋgâŋet. Nen omoŋ bâleŋan dop yawu manmain. Yâhâ emet haŋ sâwe sâm otmap yanâmâ pitu kâmŋe papato yaŋe tetemu tatmâ yaŋak emet haŋ sâmap. Emet haŋ sâmu emetsenŋe ga takamap.  
\v 79 Yakât dopŋeâk Anitâŋe kaok nâŋgâningim ikŋe hoŋ bawa himbimâmbâ hâŋgângumu ge ikŋe laŋinŋe biwinenŋan pilâmu haŋ sâningimu yâkât mâtâp watmâ yâhâmunŋe manman kârikŋan katnenekbuap. Yawu.”  
\p Sakariaŋe yawu sâm ekyongop.   
\p
\v 80 Otmu naom ya kâiŋe hâwimu lok otmâ nâŋgân nâŋgânŋe keterakbaŋgiop. Yawu otmâ âwâŋe mâmâŋe pilâyelekmâ ari lok ki manmaiângen manop. Yan ari manmâ Isirae lohimbi hohetyeŋan âwurem taka âi tuhuwuap yakât mambotmâ manop.   
\c 2  
\s1 Yesu teteop.  
\sr (Mataio 1:18-25)  
\p
\v 1-2 Yâhâ Elisapetŋe nanŋe Yoane miop sâp yan kiap pato âlâ, kutŋe Kurinio sâm, yâhâmâ Siria lohimbi yeŋgât kunyeŋe pato manop. Otmu Roma lok yeŋgât lok kutdâ âlâ manop, kutŋe Ahusto sâm. Yâkŋe puwâk lohimbi amon mansai ya yeŋgât dop nâŋgâwe sâm olop. Yakât otmâ Roma yeŋgât amutgen lohimbi hân âlâen âlâen tatmâ ariwi yeŋgât kutyeŋe kulemgunomaihât den katyiŋgim ariop.  
\v 3 Yakât otmâ lok kerekŋe kutyeŋe katne sâm kapiyeŋe tâmbâŋan ariwi.   
\p
\v 4-5 Otmu emelâk embâŋân Isirae yeŋgât lok kutdâ âlâ manop, kutŋe Dawiti sâm, yâkŋe Yuraia hânân kapi âlâ, kutŋe Betelem, yan teteop. Yawu gârâmâ Ahustoŋe den katyiŋgiop yan Dawitihât senâmbâ gâtŋe, lok âlâ, kutŋe Yosep sâm, yâku yawuâk kapiŋe tâmbâŋan ariop yamâ yuwu. Yosepgât imbi sâm pat kuwaŋgiwi, yamâ kutŋe Maria sâm, yâhâmâ tepdâek manop. Yawu gârâmâ orowâk kapiyetŋe, kutŋe Nasaret, Galilaia hânân tap, ya pilâm Betelem hân tâmbâŋan ariowot.  
\v 6 Arimutâ omoŋ otmu kapi yan lombaŋe ari emet iminiwi ya kândikum ariwiŋe gewâk meŋetâ pik sâop. Yakât otmâ emetgât ekmutâ biatmu bulimakaohât emetŋan yâhâ talowot.  
\v 7 Tatmutâ yanâk naom kâlâpgumu nanŋe miop. Mem bulimakaoŋe sot kondoân neminiwi yan sâŋgumân katipgum katmu iop.   
\s1 Lama galemyongom tatbi yakât den pat  
\p
\v 8 Otmu kapi ya gotŋan lok nombotŋaŋe bau âlâ, kutŋe lama sâm, ya galemyongom tatbi.  
\v 9 Tatŋetâ yan Anitâhât aŋelo âlâŋe yâk yeŋgâlen tetemu, yâkât laŋinŋaŋe siliŋ siliŋ sâmu ekmâ umutyeŋe ariop.   
\p
\v 10 Umutyeŋe arimu yuwu sâm ekyongop. “Kiŋgityeŋahât ki otŋet. Nâŋe den âiloŋgo ekyongowe sâm teteyiŋgian. Yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet.  
\v 11 Anitâŋe ikŋe hoŋ bawa hâŋgângumu ge sârereyekmâ tihityeŋe otbuap sâmai ya yiwereŋe Dawitihât kapiân teteap. Yâkât kutŋe Kiristo. Yâkŋe kutdâyeŋe otmâ tihityeŋe otbuap yakât nâŋgâm lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe heroŋe otnomai.  
\v 12 Otmu mâmâŋaŋe ŋaŋa ya sâŋgumân katipgum bulimakaoŋe sot kondoân nemai yan katmu iap ya ari mem tetenomai. Ya mem tetenomai yan den ekyongoan yukât nâŋgâŋetâ bulâŋe otbuap.” Yawu sâm ekyongop.   
\p
\v 13 Yawu sâm ekyongomu yanâk aŋelo kiŋgitŋe orowâkŋe tetem bukuyeŋe penewaŋgim yuwu sâm Anitâ kiki mewaŋgim mepaewi.   
\li1
\v 14 “Anitâŋe lohimbi yekmu ârândâŋ otmap yâhâmâ biwi sânduhân katyekmu buku oraŋginomai. Yakât otmâ yeŋe heroŋe otmâ Anitâ Himbim Amboŋe mepaeŋet.”   
\p
\v 15 Yawu sâm kiki mewaŋgim mepaem himbimân âwurem yâhâŋetâ lama galemguwiŋe yuwu sâwi. “Kutdâŋe aŋelo hâŋgângumu ge den eknongoap. Yakât otmâ kapiân yâhâm ekne.”   
\p
\v 16 Yawu sâm lama ya katyekmâ kapiân sururuk sâm yâhâ Maria, Yosep, nanyetŋe mem teteyekbi. Mem tetem yan Mariaŋe nanŋe ya sâŋgumân katipgum katmu iop ya ekbi.  
\v 17 Ekmâ yan aŋeloŋe teteyiŋgim ŋaŋa yakât den pat ekyongomu nâŋgâwi ya ekyotgowi.  
\v 18 Ekyotgoŋetâ nâŋgâmutâ âlâ kândâkdâ olop.  
\v 19 Yawu gârâmâ Mariaŋeâmâ den ya nâŋgâm biwiŋan katmâ manop.  
\v 20 Yâhâ Anitâhât aŋeloŋe lama galemŋe den ekyongop ya ekŋetâ bulâŋe otmu yâkŋe âwurem ari Anitâ mepaem heroŋe otbaŋgiwi.   
\s1 Simion yet Hana yâk yetgât den  
\p
\v 21 Yesu teteop yakât kakŋan hilâm nombolân kalimbu pesuk sâmu hâkŋahât undip tuhuwaŋgim kutŋe Yesu sâm kunbi. Yâhâ Mariaŋe tepŋe ki olop sâp yan aŋeloŋe tetewaŋgim kutŋe Yesu sâm kunbuat sâop ya watmâ kunbi.   
\s1 Yesuŋe Kutdâhât hoŋ bawaŋgiwuapgât Yosep yet Mariaŋe pat kuwaŋgiowot.  
\p
\v 22-24 Isirae imbiŋe naom meŋetâ hepyeŋe saŋ sâwuap yan salek otmâ mannomaihât Anitâŋe Mose den âlâ ekumu kulemgum katyiŋgiop yamâ yuwu tap. “Âwâŋe mâmâŋaŋe kembâ me upu kutulup yâhâp mem hotom unihiromawot.” Yawu tap. Den ya lâum Maria yet Yosepŋe Yesu lâum Yerusalem kapiân yâhâowot. Yâhâ emelâk Anitâŋe Mose den âlâ ekumu kulemguop yamâ yuwu. “Nanlipyeŋe kunŋe tetenomai yamâ Kutdâhât hoŋ bawaŋginomaihât pat kuwaŋginomai.” Den yâhâp ya lâum Yesu lâum opon kâmbukŋan yâhâowot.   
\p
\v 25 Sâp yan Yerusalem kapiân lok âlâ manop, kutŋe Simion. Yâhâmâ Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe mâmâŋe otbaŋgimu Anitâhât tem lâuwaŋgim uwawapŋe bia manmâ gaop. Yawu manmâ Anitâŋe ikŋe hoŋ bawa hâŋgângumu ge Isirae lohimbi tihityeŋe otmâ kasalipyeŋe watyekmu arinomai yakât mambotmâ manop.  
\v 26 Yâhâ emelâk Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe biwiŋan kioŋmu Anitâhât hoŋ bawaŋe tetem Isirae lohimbi yeŋgât tihityeŋe otbuap ya ekbuap yakât nâŋgâm biwi yâhâp ki olop.  
\v 27 Aiop, Yosep yet Mariaŋe Yesu lâum opon kâmbukŋan yâhâowot sâp yan Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe Simion mem heweweŋ tuhumu yawuâk opon kâmbukŋan yâhâop. Yâhâ kinmu Maria yet Yosepŋe Anitâhât den lâum Yesu lâum yâhâowot.  
\v 28 Yâhâmutâ ekyotgomu nanyetŋe waŋmutâ lâum yuwu sâm Anitâ mepaeop.   
\li1
\v 29 “O Kutdâ pato, gâŋe nâŋgânihirâ yiwereŋe Isirae nengât tihitnenŋe otbuap yâk eksangât biwine huruŋ yap. Yakât otmâ inâk ki mumbom.  
\v 30-31 Yâhâ naom yu pato otmu lohimbi âlâ me âlâŋe yâkâlen biwinenŋaŋe kepeim mannom yan gâŋe nengât tihitnenŋe otmâ manman âlepŋan mem katnenekdâ manmâ yâhânom.  
\v 32 Yâhâ pâku lohimbiŋe manman âlepŋahât mâtâp ekmâ watnomaihât gâhât laŋingaŋe biwiyeŋan pilâmu haŋ sâyiŋgiwuap. Yawu otmâ yâkâlen biwiyeŋaŋe kepeim Isirae nengât heroŋe nâŋgâninginomai.” Yawu sâop.   
\p
\v 33 Yesu lâum yawu sâm Anitâ mepaemu, âwâŋe mâmâŋaŋe nâŋgâmutâ âlâ kândâkdâ olop.  
\v 34 Yawu otmâ Anitâŋe yâk yetgât nâŋgâyitgiâkgât Simionŋe ulitguop. Yawu otmâ mâmâŋe yuwu sâm ekuop.  
\li1 “Sâmune nâŋgâ. Nen Isirae lohimbiŋe nangahât nâŋgâmâmâ hioŋaknomgât Anitâŋe sâm kalop. Nombotŋe yâkâlen biwinenŋaŋe kepeim manmâ manman kârikŋahât pat yakât bulâŋe menom. Yâhâ nombotŋeâmâ yâk betbaŋgim hiliwahonomaihât pat mannomai.  
\v 35 Yawu manŋetâ Anitâŋe ikŋe kai toka sâm senyeŋan katmu kinbuap. Katmâ kinmu sâm ge katnomai ya yeŋgât topyeŋe mem tetewuap. Yawu gârâmâ kuŋetâ mumbuap yan we bâle pato nâŋgâwuat. Yawu.” Yawu sâm ekuop.   
\p
\v 36 Otmu Simionŋe den yawu sâm ekuop sâp yanâk imbi sombo âlâ Anitâhât den sâm tetem lohimbi ekyongom manopŋe mem teteyehop. Imbi sombo yakât topŋe yuwu. Imbi yakât kutŋe Ana sâm, yâhâmâ Panue baratŋe, Asehât senâmbâ gâtŋe. Yâkŋe lokŋeit miakmâ manmutâ yambu 7 pesuk sâmu lokŋe muop.  
\v 37 Lokŋe mumu ikŋe kambut manmâ gamu yambu 84 pesuk sâop. Yâhâ imbi sombo yaŋe omoŋe hilâmŋe opon kâmbukŋan tatmâ Anitâ mepaeminiop. Otmu sâp sâsâŋan sot barak manmâ ulitguminiop.  
\v 38 Otmu yâkŋe naom ya mem tetem yâku yawuâk Anitâ mepaeop. Otmu Anitâŋe ikŋe hoŋ bawa hâŋgângumu ge Isirae tihityeŋe otmâ kasalipyeŋe watyekbuapgât nâŋgâm biwiyeŋaŋe mem manbi ya Yesuhât ekyongop.   
\p
\v 39 Yâhâ Maria yet Yosepŋe Anitâhât den tiŋâk lâum hotom uwaŋgimutâ pesuk sâmu opon kâmbukŋambâ ge Nasaret kapi Galilaia hânân tawân âwurem ariowot.  
\v 40 Yan ari manmutâ naom ya Anitâŋe mâmâŋe otbaŋgimu kâiŋe hâwimu nâŋgân nâŋgânŋe keterahop.   
\s1 Maria yet Yosepŋe Yesu dâim Yerusalem kapiân yâhâowot.  
\p
\v 41 Yura yeŋgât Tihit tihit Hombaŋ ya tâlâhumu Yosep yet Mariaŋe nanyetŋe orowâk Yerusalem kapiân yâhâwi.  
\v 42 Sâp yan Yesuâmâ yambuŋe kâiân yâhâp otbaŋgiop.  
\v 43-44 Hombaŋ ya ekŋetâ pesuk sâmu lohimbi itoŋ galaŋ kapiyeŋehen arim kinbi. Sâp yan Maria yet Yosepŋe nanyetŋe ki ekmâ lohimbi nombotŋe orop arap nâŋgâowot. Yawu nâŋgâm yetŋiâk Yerusalem kapi pilâm âwurem ariowot. Mâtâwân arim tatŋetâ ŋiŋ sâop. Emet ŋiŋ sâmu bukulipyetŋe yeŋgâlen ba pâinmutâ bialop.  
\v 45 Emet haŋ sâmu yahatmâ Yerusalem kapiân âwurem ari iowot.  
\v 46 Imutâ haŋ sâmu pâinmâ opon kâmbukŋan yâhâowot. Yâhâ lok Mosehât girem den lohimbi kâsikum yiŋgiminiwi ya yeŋgât denyeŋe nâŋgâm Yesuŋe topŋahât âiyongom talop yan mem teteowot.  
\v 47 Otmu Yesuŋe yâk orop den huhuwi ya lohimbi yan tatbiŋe nâŋgâŋetâ âlâ kândâkdâ olop.  
\v 48 Yâhâ âwâŋe mâmâŋaŋe mem tetem pârâk pilâowot. Yawu otmâ mâmâŋaŋe yuwu sâm ekuop. “Net âwâheit pâingekmutŋe biatmu gorâ kakŋan takait. Gâŋe wongât otmâ mâŋgâeneleksat?”   
\p
\v 49 Sâmu sâop. “Nâŋe awoŋnahât nep tuhuan ya emelâk nâŋgâmbâwât. Yamâ wongât pâinnekmâ takawot?”   
\p
\v 50 Yawu sâmu nâŋgâmutâ ki keterakyitgiop.  
\v 51 Yamâ mâmâŋaŋeâmâ nanŋahât den ya biwiŋan katmâ nâŋgâm gaop.  
\p Yawu otmâ âwâŋe mâmâŋe orop Nasaret kapiân âwurem ari manmâ tem lâuyitgim manmâ gam kundenŋe sânduk sâop.  
\v 52 Otmu Anitâŋe mâmâŋe otbaŋgimu nâŋgân nâŋgânŋe keterakmâ heŋgeŋguop. Yawu gamu lohimbŋe ekŋetâ âiloŋgo olop.   
\c 3  
\s1 Yoaneŋe âi topŋe kalop  
\sr (Mataio 3:1-12 Mareko 1:2-8 Yoane 1:19-28)  
\p
\v 1 Roma yeŋgât lok kutdâ âlâ, kutŋe Tiwerio Sisa sâm, yâk kânâŋgâŋetâ lohimbi kerek nengât kunnenŋe pato otmâ galemyongomu yambu 15 pesuk sâop. Otmu sâp yan kiap âlâ, kutŋe Pontio Pilato sâm, yâhâmâ Yuraia ambolipŋe galemyongom manop. Yâhâ lok kutdâ âlâ, kutŋe Herot, yâhâmâ Galilaia ambolipŋe galemyongom manop. Yâhâ imiŋe Pilip, yâhâmâ Ituria otmu Tarakoniti ambolipŋe galemyongom manop. Yâhâ lok kutdâ âlâ, kutŋe Lisania sâm, yâkŋeâmâ Awilene kapi ambolipŋe galemyongom manop.  
\v 2 Yâhâ Anitâhât opon kâmbukŋan hotom uminiwi ya yeŋgât kunyeŋe lok yâhâp manowot, kutyetŋe Anasi yet Kaipa. Aiop, sâp yan Sakaria nanŋe, kutŋe Yoane sâm, yâkŋe lok ki manmaiângen ari manmâ âi topŋe kalop.  
\v 3 Yan manmu Anitâŋe ikŋe den biwiŋan katmu Yoran to nombot nombot bam gam lohimbi yuwu sâm ekyongop. “Orotmemeyeŋe bâleŋe ya kerek betguŋetâmâ toen katyekbom. Toen katyekmune Anitâŋe tosayeŋe pilâyiŋgiwuap.” Yawu sâm ekyongop.  
\v 4 Yâhâ emelâk emet inânŋan poropete âlâ, kutŋe Yesaia sâm, Anitâŋe yuwu sâm ekumu kulemguop tap.  
\li1 “Lok ki manmaiângen, lok âlâ yan ari manbuap. Lohimbi yâkâlen takanomai ya yuwu sâm ekyongowuap. “Lok kutdâhât mâtâp ya mem pitiŋet. Otmu mâtâp mewaŋgiŋet.  
\v 5 Otmu uk sâm huruŋ sâm, pumŋe lauŋe ya kum kilikmâ mem ârândâŋ merândâŋ tuhuŋetâ ya talâk. Otmu mâtâp goŋgoŋ maŋgoŋ ya heŋgeŋgunomai. Otmu mâtâp gâwikŋe ya mem perereŋ tuhunomai.  
\v 6 Yawu otmâ Anitâŋe lohimbi kerek yeŋgât tihityeŋe otbe sâm oap yakât topŋe nâŋgânomai.” Yawu sâm ekyongowuap.”  
\p Yesaiaŋe den yawu kulemguop tap yakât bulâŋe yamâ Yoanehâlen teteop.   
\p
\v 7-8 Yoaneŋe den yawu ekyongop sâp yan lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe yâkŋe toen mem katnenehâk sâm yâkâlen ariwi. Ariŋetâ yekmâ yuwu sâm ekyongop. “Yenâmâ lok perâkŋe. Otŋetâ bâlem gamap yakât matŋe Anitâŋe meŋet sâmu yakât yeŋeâmâ kiŋgityeŋahât otmâ bâleŋe ya pilai mâne âlepŋe otbâp. Yawu gârâmâ den yan yu nâŋgâŋetâ ki ârândâŋ oap.  
\p Yawu otmâmâ yuwu mon nâŋgânomai, “Nenâmâ Awarahamgât komot bulâŋe mansain. Yakât otmâ Anitâŋe nengât ki nâŋgâm bâleningimap.” Yawu ki nâŋgânomai. Yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Anitâŋe sâmu kât yuŋe Awarahamgât komot tetenomaihât dop tap. Yawu gârâmâ yenâmâ ya imbiâk sâmai. Yakât matŋe hâmbâi menomai.   
\li1
\v 9 Yakât den âlâen hâum sâmune nâŋgâŋet. Emelâk unam sâtŋe katmu tap. Yâhâ nak âlâhât bonŋe ki kinbuap yamâ kârâm panmu ge mum hâlâlâŋ sâmu kâlâpŋe sewuap. Yenâmâ nak yakât dop otmâ mansai.”   
\p
\v 10 Yawu sâm ekyongomu yuwu sâm âikuwi. “Nenŋe wuân otmunŋe ârândâŋ otbuap?”   
\p
\v 11 Sâŋetâ sâop. “Lok âlâ me âlâ hâk katipŋe yâhâp tatyiŋgiwuapŋe bukulipyeŋe âlâ me âlâ umburuk mannomai ya yekmâmâ âlepŋe âlâ ya yiŋginomai. Otmu sotgât po manmai ya gurâ yawuâk nembe kalem otyiŋginomai.” ” Yawu sâop.   
\p
\v 12 Yawu sâm ekyongomu takesi meme lok nombotŋaŋe yawuâk toen mem katnenehâk sâm yâkâlen taka yuwu sâm âikuwi. “Lok pato, nenŋe wuân otmunŋe ârândâŋ otbuap ya eknongorâ nâŋgâne.”   
\p
\v 13 Sâŋetâ sâop. Kunlipyeŋaŋe “Takesihât dop yuwu meŋet” sânomai yawuâk menomai. Yeŋe andemŋe ya waŋgim âlâ torokatmâ ki menomai.”   
\p
\v 14 Yawu sâm ekyongomu Roma yeŋgât tembe lâu yawuâk yâkâlen taka yuwu sâm âikuwi. “Girawu naŋgat? Nenŋeâmâ wuân otmunŋe ârândâŋ otbuap?” Yawu sâwi.  
\p Sâŋetâ sâop. “Yeŋe lok ki mem âlâlâ tuhuyekmâ kombo meyiŋginomai. Otmu tewetsenŋe yiŋgiŋetgât ki hakyeŋan sânomai. Otmu âi memai yakât hâmeŋahât kunlipyeŋaŋe puluhuyeknomai yakât nâŋgâŋetâ ârândâŋ otbuap. Yawu.” Yawu sâm ekyongop.   
\s1 Yoaneŋe lohimbi ya Yesuhât ekyongop.  
\p
\v 15 Yawu sâm ekyongomu nâŋgâŋetâ âlâ kândâkdâ otmu nâŋgâm yuwu sâwi. “Anitâŋe ikŋe hoŋ bawaŋe hâŋgângumu ge tihitnenŋe otbuap ya Yoane mon?”   
\p
\v 16 Yawu sâŋetâ nâŋgâm yuwu sâm ekyongop. “Yeŋe orotmemeyeŋe bâleŋe betbaŋgiŋetâmâ toen katyekbom. Lok âlâ irak betnehembâ âi topŋe katbuap yâhâmâ wâtŋe pato tatbaŋgiap. Yakât otmâ nâŋe yâkât itâkat ya mem kâpekmâ golewaŋgiwomgât dop ki tap. Otmu tânguwomgât dop gurâ ki tap. Nâŋeâmâ yâkât amutgen manmâ yâhâwom. Yâkŋeâmâ Wâtgât mâmâŋahât Heak hâŋgângumu ge mem ketetyekbuap. Nombotŋe manman âiloŋgoân mem katyekbuap. Yâhâ nombotŋeâmâ hâhiwin kakŋan katyekmu mannomai.  
\v 17 Otmu den âlâen hâum sâwe. Yeŋeâmâ sot ekmâ mem kiwilim komot ikŋiâk ikŋiâk katmai. Neneŋahât pat otmap ya konohân mem hâwuruŋetâ tatmap. Yâhâ ki neneŋahât pat otmap yamâ mem pilâmai. Yakât dopŋeâk yâkŋe taka biwinenŋahât topŋe ekmâ mem kâsipnongowuap yakât topŋe yuwu. Yâkât tem lâum manmâ yâhânom yamâ ikŋan mem torokatnenekbuap. Yâhâ nombotŋaŋe yâkât hâkâŋ otmâ betbaŋgim manmai yamâ watyekmu kâlâwân kioŋmâ hâhiwin nâŋgâmbisâi.” Yawu sâop.   
\p
\v 18 Yâhâ Anitâŋe tihityeŋe otbe sâm oap yakât den pat âlepŋe ekyongop. Yawu otmâ orotmemeyeŋe bâleŋe betbaŋgiŋet sâm den âlâlâ ekyongom eŋgatyeŋan giop.   
\s1 Herotŋe otmâ hilipguop.  
\p
\v 19 Sâp yan lok kutdâ, kutŋe Herot sâm, yâkŋe imiŋahât betŋehen kioŋmâ kahaŋe, kutŋe Herotia sâm, ya miop. Otmu orotmeme bâleŋe topŋe topŋe otmâ gaop. Yakât otmâ Yoaneŋe ekmu bâlemu yakât girem den ekuop.  
\v 20 Girem den ekuop ya nâŋgâmu bâlemu imbiâk mem pâi emetŋan katmu talop. Yawu otmâ tosa âlâ miop.   
\s1 Yoaneŋe Yesu mem toen kalop.  
\sr (Mataio 3:13-17 Mareko 1:9-11)  
\p
\v 21 Yoaneŋe toen mem katnenehâk sâm lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe yâkâlen ariwi. Yâkâlen ariŋetâ toen mem katyehop. Sâp yan Yesu gurâ yawuâk yâkâlen ariop.  
\v 22 Arimu toen mem katmu Anitâ mepaeop. Yawu otmu himbim pâroŋ sâmu Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe kembâ hâtgum Yesu kakŋan ge mâmâŋe otbaŋgiop. Yawu otmu himbimâmbâ Anitâŋe yuwu sâop. “Gâ nine nanne kambiamne. Nâ biwinaŋe gâhâlâk nâŋgâm kepeihekman.” Yawu sâop.   
\s1 Yesuhât tâmbâlipŋahât kutyeŋe  
\sr (Mataio 1:1-17)  
\p
\v 23-38 Topŋe katmâ Anitâŋe Atam Ewa katyelehop. Atamgât nanŋe, Set sâm, ya teteop. Setgât nanŋe, Enosi sâm, ya teteop. Enosihât nanŋe, Kenan sâm, ya teteop. Kenangât nanŋe, Mahalali sâm, ya teteop. Mahalalihât nanŋe, Yaret sâm, ya teteop. Yaretgât nanŋe, Enok sâm, ya teteop. Enokgât nanŋe, Metusela sâm, ya teteop. Metuselahât nanŋe, Lamek sâm, ya teteop. Lamekgât nanŋe, Noa sâm, ya teteop. Noahât nanŋe, Sem sâm, ya teteop. Semgât nanŋe, Arapasat sâm, ya teteop. Arapasatgât nanŋe, Kenan sâm, ya teteop. Kenangât nanŋe, Sela sâm, ya teteop. Selahât nanŋe, Ewe sâm, ya teteop. Ewehât nanŋe, Pelek sâm, ya teteop. Pelekgât nanŋe, Lahau sâm, ya teteop. Lahauhât nanŋe, Seruk sâm, ya teteop. Serukgât nanŋe, Neho sâm, ya teteop. Nehohât nanŋe, Tara sâm, ya teteop. Tarahât nanŋe, Awaraham sâm, ya teteop. Awarahamgât nanŋe, Isaka sâm, ya teteop. Isakahât nanŋe, Yakop sâm, ya teteop. Yakopgât nanŋe, Yura sâm, ya teteop. Yurahât nanŋe, Peresi sâm, ya teteop. Peresihât nanŋe, Hesoron sâm, ya teteop. Hesorongât nanŋe, Arani sâm, ya teteop. Aranihât nanŋe, Aramin sâm, ya teteop. Aramingât nanŋe, Aminarap sâm, ya teteop. Aminarapgât nanŋe, Nason sâm, ya teteop. Nasongât nanŋe, Salamon sâm, ya teteop. Salamongât nanŋe, Boasi sâm, ya teteop. Boasihât nanŋe, Owet sâm, ya teteop. Owetgât nanŋe, Yese sâm, ya teteop. Yesehât nanŋe, Dawiti sâm, ya teteop. Dawitihât nanŋe, Natan sâm, ya teteop. Natangât nanŋe, Matat sâm, ya teteop. Matatgât nanŋe, Mena sâm, ya teteop. Menahât nanŋe, Melia sâm, ya teteop. Meliahât nanŋe, Eliakim sâm, ya teteop. Eliakimgât nanŋe, Yonam sâm, ya teteop. Yonamgât nanŋe, Yosep sâm, ya teteop. Yosepgât nanŋe, Yura sâm, ya teteop. Yurahât nanŋe, Simion sâm, ya teteop. Simiongât nanŋe, Lewi sâm, ya teteop. Lewihât nanŋe, Matat sâm ya teteop. Matatgât nanŋe, Yorim sâm, ya teteop. Yorimgât nanŋe, Eliese sâm, ya teteop. Eliesehât nanŋe, Yosua sâm, ya teteop. Yosuahât nanŋe, Ere sâm, ya teteop. Erehât nanŋe, Elimatam sâm, ya teteop. Elimatamgât nanŋe, Ati sâm, ya teteop. Atihât nanŋe, Meliki sâm, ya teteop. Melikihât nanŋe, Neri sâm, ya teteop. Nerihât nanŋe, Salatie sâm, ya teteop. Salatiehât nanŋe, Seruwawe sâm, ya teteop. Seruwawehât nanŋe, Lesa sâm, ya teteop. Lesahât nanŋe, Yoanan sâm, ya teteop. Yoanangât nanŋe, Yota sâm, ya teteop. Yotahât nanŋe, Yosek sâm, ya teteop. Yosekgât nanŋe Semen sâm, ya teteop. Semengât nanŋe, Matatia sâm, ya teteop. Matatiahât nanŋe, Mata sâm, ya teteop. Matahât nanŋe, Nahai sâm, ya teteop. Nahaihât nanŋe, Esili sâm, ya teteop. Esilihât nanŋe, Nahum sâm, ya teteop. Nahumgât nanŋe, Amosi sâm, ya teteop. Amosihât nanŋe, Matatia sâm, ya teteop. Matatiahât nanŋe, Yosep sâm, ya teteop. Yosepgât nanŋe, Yanai sâm, ya teteop. Yanaihât nanŋe, Meliki sâm, ya teteop. Melikihât nanŋe, Lewi sâm, ya teteop. Lewihât nanŋe, Matat sâm, ya teteop. Matatgât nanŋe, Eli sâm, ya teteop. Elihât nanŋe, Yosep sâm, ya teteop. Otmu Yosepgât yuwu nâŋgâm hilipguwi. “Yosepgât nanŋe, Yesu sâm, ya teteop.” Yawu gârâmâ Yesu ya Anitâŋe himbimâmbâ hâŋgângumu ge manop. Otmu Yesuŋe manmu yambu 30 otbaŋgimu nep topŋe kalop.   
\c 4  
\s1 Satanŋe Yesuhât biwiŋahât topŋe ekbe sâm olop.  
\sr (Mataio 4:1-11 Mareko 1:12-13)  
\p
\v 1 Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe Yesu mâmâŋe otbaŋgimu Yoran to ya pilâm lok ki manmaiângen ariop.  
\v 2 Yan ari sot barak manmâ gamu hilâm 40 pesuk sâop. Sotgât po waŋgimu wâtŋe houŋ sâop.   
\p
\v 3 Yawu otmu Satanŋe biwiŋahât topŋe nâŋgâwe sâm yuwu sâm ekuop. “Gâ bonŋanâk Anitâhât nanŋe mansat otmuâmâ kât yu sârâ sot otmu nendâ gekbe. Yawu otdâ yanâmâ gâ bonŋanâk Anitâhât nanŋe bulâŋe mansat sâwom.” Yawu sâm ekuop.   
\p
\v 4 Sâmu sâop. “Âlepŋe yarâke yamâ benŋe Anitâhât den âlâ yuwu tap.  
\li1 “Anitâŋe haoŋmâ ârândâŋ tihitnenŋe otmap. Yawu gârâmâ sotŋak konok wâtnenŋe miaŋgim manmâ yâhânomgât dop ki tap. Yamâ wongât? Anitâŋe den sâm ningimap ya gurâ lâum yâhânom. Yawu otmunŋe ârândâŋ otbuap yakâ.”  
\p Den yawu tap yakât otmâ gâŋe den eknohoat ya ki nâŋgâwom.” Yawu sâop.   
\p
\v 5 Yawu sâmu pumŋe gip gipŋan dâim yâhâop. Dâim yâhâm yanâmâ hânŋe hânŋe lok kutyeŋe pato ya yeŋgât senŋe âlâlâ dondâ tatyiŋgiop ya tiripgum yuwu sâm ekuop.  
\v 6 “Senŋe âlâlâ tatmâ arap enda eksat? Nâŋe yukât kunyeŋe manman. Otmu yu kerek nâhât pat oap. Yakât otmâ lok âlâ me âlâŋe galemyeŋe katnek sâm eknohonomai yamâ âlepŋe galemyeŋe katbom. Yamâ nâhât wahap.  
\v 7 Yakât otmâ gâŋe nâ mepaenekbuat yanâmâ galemyeŋe katgekmune senŋe âlâlâ yu gâhâlâk hârok otbuap.” Yawu sâop.   
\p
\v 8 Sâmu sâop. “Maiŋ, Anitâŋe den âlâ sâop ya yuwu tap.  
\li1 “Anitâ pato konohâk tap. Yâk konok mepaenom. Otmu yâkât den konohâk tem lâum hoŋ bawaŋgim mannom.”  
\p Den yawu tap. Yakât otmâ gâŋe den eknohoat ya lâuwomgât dop âlâ ki tap.” Yawu sâop.   
\p
\v 9-11 Yawu sâmu yanâk Satanŋe dâimu Yerusalem kapi pato yakât opon kâmbukŋahât gimbâŋan yâhâowot. Yâhâm Satanŋe yuwu sâm ekuop. “Anitâŋe sâmu den âlâ kulemguwi ya yuwu tap.  
\li1 “Kâlân kâihan teŋ sâmapgât Anitâŋeâmâ aŋelolipŋe hâŋgânyongomu ge tihitge otŋetâ ki hiliwahowuat.”  
\p Den yawu tap. Yawu gârâmâ gâmâ bulâŋanâk Anitâhât nanŋe mansat otmuâmâ yupâ soŋ pilâm kioŋ. Kioŋdâ ki gohowuap. Yâhâ gekmâ yuwu nâŋgâwom. “O, bulâŋanâk lok yuâmâ Anitâhât nanŋe mansap.” Yawu sâwom.”   
\p
\v 12 Sâmu purik pilâwaŋgim sâop. “Bâiŋ, den âlâ yuwu tap.  
\li1 “Anitâŋe tihitnenŋe otmap. Yakât otmâ “Ihilâk otbe,” ki sânom.”  
\p Den yawu tap yakât otmâ gâŋe den eknohoat ya nâŋgâmune tâŋât oap.” Yawu sâop.   
\p
\v 13 Yawu sâmu Satanŋe pilâm sâp girawuân topŋe mem tetewom nâŋgâm manop.   
\s1 Yesuŋe topŋe katmâ den kâsikum yiŋgiop.  
\sr (Mataio 4:12-17 Mareko 1:14-15)  
\p
\v 14 Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe Yesu mâmâŋe otbaŋgimu lok ki manmaiângembâ Galilaia hânân âwurem ariop. Âwurem ariop yakât den pat kapi ambolipŋaŋe sâm haok tuhuŋetâ kapi tipi tapi tatmâ arap ya ambolipŋe kerekŋe nâŋgâwi.  
\v 15 Yawu otmâ miti emetŋe ârândâŋ ari den kâsikum yiŋgimu heroŋe otbaŋgiwi.   
\s1 Nasaret kapi ambolipŋaŋe Yesuhât nâŋgâŋetâ giop.  
\sr (Mataio 13:53-58 Mareko 6:1-6)  
\p
\v 16 Yawu otmâ ikŋe kapi Nasaret yan ariop. Otmu tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâp ârândâŋâk miti emetŋan yâhâ Anitâ mepaeminiop yawuâk olop. Emelâk Anitâŋe poropetelipŋe ekyongomu Miti pepaen kulemguwi ya sâlikuwe sâm yahatmâ kinop.  
\v 17 Yahatmâ kinmâ poropete Yesaiaŋe pepa kulemguop ya waŋetâ miop. Mem gahaem ekmâ den yuwu kulemguop ya mem teteop.   
\li1
\v 18-19 “Kutdâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe mâmâŋe otnihim âi yuwu sâm nihiop. Lohimbi biwiyeŋe orotok sâmu mansai ya yeŋgâlen ari den pat âlepŋe ekyongowom. Yâhâ lohimbi umatŋe kakŋan mansai yâk holaŋyekbom. Yâhâ lohimbi senyeŋe bok sâsâŋe ya heŋgemyongomune senyeŋe hâreakmu eknomai. Yâhâ lohimbi mem âlâlâ tuhuyekŋetâ hâhiwin nâŋgâmai ya mem heweweŋ tuhuyekmune biwi heroŋe nâŋgânomai. Yâhâ Kutdâŋe lohimbi nâŋgâyiŋgim tihityeŋe otmâ manman âlepŋan katyekmu manmâ heroŋe nâŋgâwaŋginomai yakât sâp tâlâhuap yakât den pat ekyongowom. Yawu.”   
\p
\v 20 Den ya sâlikum pepa ya mem goŋgoŋgum hoŋ bawa âlâ waŋmâ ge talop. Ge tatmu miti emetŋan tatbi kerekŋe denŋe nâŋgâne sâm ândâp katbi.  
\v 21 Ândâp katŋetâ yuwu sâm ekyongop. “Den sâlikum ekyongomune naŋgai yukât bulâŋe yiwereŋe teteap.”   
\p
\v 22 Yawu sâm ekyongomu yâkât nâŋgâŋetâ yahatmu den âiloŋgo eknongoap sâm nâŋgâŋetâ âlâ kândâkdâ olop. Yawu olowâke yamâ nombotŋaŋe yâkât nâŋgâŋetâ gemu yuwu sâwi. “O yu Yosep nanŋe yukâ.”   
\p
\v 23 Yawu sâŋetâ yuwu sâm ekyongop. “Hâmbâi yeŋe yuwu sâm eknohonomai. “Lohimbi heŋgemyongomat gârâmâ gike tânaho.” Otmu den âlâmâ yuwu sâm eknohonomai. “Kapanaum kapiân kulem mem gat yakât den pat sâŋetâ nâŋgâmain. Yukât otmâ yuân yawuâk mendâ ekne.” Yawu sâm eknohonomai.  
\v 24 Yakât otmâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Anitâhât poropetelipŋaŋe kapi âlâen ari yâkât den kâsikum yiŋgiŋetâ nâŋgâŋetâ bulâŋe otmap. Yâhâ yâk hep torehenlipyeŋe den kâsikum yiŋgiŋetâ nâŋgâŋetâ tâŋât otmap.   
\p
\v 25 Yakât den âlâ torokatmâ sâmune nâŋgâŋet. Emelâk Anitâhât poropete, Isirae lok âlâ, kutŋe Elia sâm, ya manop. Sâp yan emet pato kinmu yambu kalimbu otmu emetsenŋe nombolân konok ya pesuk sâop. Yawu otmâ sot biatmu lohimbi kerekŋe poyeŋahât otmâ manbi.  
\v 26 Otmu sâp yan Isirae lohimbi yeŋgâlen imbi kambut seseŋgâlâk manbiâke yamâ Anitâŋe Elia ekumu ikŋe kapi pilâm Sarepat kapi Siron hânân tap yan imbi kambut âlâ manop yâkâlen ariop. Yâkâlen arimu Anitâŋe kambut ya tângumu yâkŋe Elia sot um waŋminiop.   
\p
\v 27 Den âlâ torokatmâ sâmune nâŋgâŋet. Anitâhât poropete âlâ, kutŋe Elisa sâm, manop, sâp yan Isirae kapi ambolipŋe seseŋgâlâkŋe hâk bâle otbi. Otmu yâk yeŋgâlen gâtŋe ki âlepŋe otbi. Yâhâ lok âlâ, kutŋe Naman sâm, yâhâmâ Siria hânân gâtŋe, yâk konok âlepŋe olop.” Yawu sâm ekyongop.   
\p
\v 28 Yawu sâm ekyongomu miti emetŋan tatbiŋe nâŋgâŋetâ bâlemu kuk bâleŋe otbi.  
\v 29 Yawu otmâ yahatmâ kapi betŋehen hem bâleŋe tap yapâ hâpuŋetâ giâkgât Yesu mem gewi.  
\v 30 Mem gewi yamâ Anitâŋe mâmâŋe otbaŋgimu pilâyekmâ âlâengen ariop.   
\s1 Yesuŋe Kapanaum kapiân ari den kâsikum yiŋgiop.  
\sr (Mareko 1:21-28)  
\p
\v 31 Yapâ pilâyekmâ kapi âlâ Galilaia hânân tap, kutŋe Kapanaum sâm, yan ariop. Otmu tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâp âlâen miti emetŋan yâhâ den kâsikum yiŋgiop.  
\v 32 Den kâsikum yiŋgimu nâŋgâŋetâ âlâ kândâkdâ otmu yuwu sâwi. “Lok yuŋe Anitâhât sâtgât otmâ den kâsikum ningiap. Nâŋgâmunŋe yawu oap.” Yawu sâwi.   
\p
\v 33-34 Yâhâ lok âlâ weke bâleŋaŋe mem mâŋgâemu manminiop yaŋe miti emetŋan tatmâ Yesuhât denŋe nâŋgâop. Yawu otmâ weke bâleŋaŋe biwi nâŋgân nâŋgânŋe mem purik pilâmu kârikŋan halahum yuwu sâop. “Bâe, Yesu Nasaret amboŋe. Gâ wongât nâhâlen takat? Hilipnohowe sâm takat me? Gâhât topge naŋgan. Gâmâ Anitâhât nanŋe bulâŋe mansat. Otmu Anitâŋe hâŋgângohomu nâ bukulipne orowâk hilipnongowe sâm gion.” Yawu sâop.   
\p
\v 35 Yawu sâmu yuwu sâm sâwaŋgiop. “Kâmbukŋe. Gâ gaiakmâ ba ari.” Yawu sâmu weke bâleŋe yaŋe gaiakmâ ba arimu lok ya senŋe gâwâŋ gâwâŋ sâmu lauŋe barakŋaŋak pato otmâ ge iop.   
\p
\v 36 Yawu otmâ ge imu ekŋetâ sâtŋe otmu yuwu sâm alahuwi. “Bâe, wâtŋe pato tatbaŋgiap yakât otmâ weke bâleŋe sâwaŋgimu tem lâuwaŋgim gaiakmâ ba arap.” Yawu sâwi.  
\v 37 Yakât den pat ya sâm haok tuhuŋetâ kapi nombot nombot huhum liŋgarakmâ arimu lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe nâŋgâwi.   
\s1 Yesuŋe sâmu Simon hewunŋe âlepŋe olop.  
\sr (Mataio 8:14-17 Mareko 1:29-34)  
\p
\v 38 Yesuŋe yahatmâ miti emetŋambâ gem ariop. Ari lok âlâ, kutŋe Simon Petoro, yâkât hewunŋe mesek pato kumu hâkŋe kâlâp otmu im talop. Yakât ekuŋetâ emelan yâhâop.  
\v 39 Emelan yâhâm ekmâ yan mesek ya sâwaŋgimu hâkŋe sânduk sâop. Yawu otmu imbi yaŋe yahatmâ sot um yiŋgimu newi.  
\v 40 Um yiŋgimu nem tatŋetâ emetsenŋe purik sâop yan sombemân yâhâ kinop. Kinmu kapi ambolipŋe kundat âlâlâ otbi ya lâuyekmâ yâkâlen ariwi. Yawu otŋetâ kunyeŋan mem heŋgemyongop.  
\v 41 Otmu weke bâleŋe watyekmu gaiakmâ ari kârikŋan halahum yuwu sâwi. “Gâ Anitâhât nanŋe.” Yawu sâwi yakât otmâ Yesuhât topŋe sâm tetem lohimbi ekyongomaihât kuyiŋgiop.   
\s1 Yesuŋe den pat âlepŋe ya Yuraia lohimbi ekyongop.  
\sr (Mareko 1:35-39)  
\p
\v 42 Emet haŋ sâmu emelambâ gem lok biaengen ariop. Arimu kapi ambolipŋaŋe pâinŋetâ biatmu kapi ya pilâm betŋan watmâ ariwi. Ari mem tetem pilânenekmâ âlâengen arimap sâm mem alitbi.  
\v 43 Mem alitŋetâ yuwu sâm ekyongop. “Nâ kapi ârândâŋ ari Anitâhât den kâsikum yiŋgimune lâum mannomai yakât hâŋgânnohomu gewan.” Yawu sâop.   
\p
\v 44 Yawu sâm Yuraia hânân kapi tipi tapi tatmâ arap yan ari miti emetŋe ârândâŋ yâhâm gem den kâsikum yiŋgiop.   
\c 5  
\s1 Yesuŋe hoŋ bawalipŋe nombotŋe meyehop.  
\sr (Mataio 4:18-22 Mareko 1:16-20)  
\p
\v 1 Hilâm âlâen Yesuŋe Genesaret deŋgân ginŋan ari kinop. Ari kinmu lohimbi dondâŋe Anitâhât den nâŋgâne sâm yâkâlen ari mem hawam mewam tuhuwi.  
\v 2 Yawu otŋetâ waŋga yâhâp talop yakât ambolipŋaŋe waŋgaembâ gem iŋan itâŋe pirim kinbi.  
\v 3 Pirim kinŋetâ Yesuŋe lok âlâ, kutŋe Simon sâm, yâkât waŋgaen yâhâm yuwu sâm ekuop. “Ga puli kuŋetâ endun bane.” Yawu sâmu puli kum endun baŋetâ lohimbi yaŋe deŋgân ginŋan ge tatbi. Ge tatŋetâ Yesuŋe yahatmâ waŋga hâmeŋan yâhâ kinmâ den kâsikum yiŋgiop.  
\v 4 Den kâsikum yiŋgimu pesuk sâmu Simon yuwu sâm ekuop. “Deŋgân tânâmŋan ba iŋan itâŋe pilâŋetâ gemu iŋan dondâŋe yakât kâlehen kutakulakŋetâmâ mem dâiŋetâ gawuap.”   
\p
\v 5 Sâmu sâop. “Lok pato, nenŋe omoŋe iŋan itâŋe pilâmunŋe giap yamâ iŋan âlâ ki miain. Yawu gârâmâ gâhât den ya lâum yâhâpŋe ba iŋan itâŋe ihilâk pilâmunŋe gewuap.” Yawu sâop.  
\v 6 Yawu sâmu iŋan itâŋe pilâŋetâ gemu iŋan dondâhâlâk yakât kâlehen kutakulakŋetâ mem dâiŋetâ tiririk sâm tok sâwe sâm olop.  
\v 7 Tok sâwe sâm otmu yaŋak benŋe bukulipyeŋe waŋga âlâen kinbi ya sâŋetâ ga tânyongowi. Tânyongoŋetâ iŋan itâŋe ya mem dâiŋetâ waŋga yâhâp pik sâmu guhulakde sâm olowot.   
\p
\v 8-10 Yawu otmu Petoro otmu bukuyâhâtŋe, imi ata, kutyetŋe Yakowo yet Yoane, Yeweri nanyâhâtŋe, yâkŋe iŋan dondâ ya ekŋetâ âlâ kândâkdâ olop. Ekŋetâ âlâ kândâkdâ otmu yakât otmâ Simon Petoroŋe Yesu mepaem yuwu sâop. “Maiŋ, Kutdâ, mat oarâke. Gâmâ lok âlepŋe. Yawu gârâmâ nâmâ lok bâleŋe. Yakât otmâ nâŋe hâmehan kinbomgât dop bia.”  
\p Sâmu sâop. “Biwi yâhâp ki ot. Yiwereŋe iŋan dâiat. Yâhâ hâmbâi lok meyekdâ nâhâlen biwiyeŋaŋe kepeim mannomai.”  
\v 11 Yawu sâm ekumu puli kuŋetâ waŋga ya deŋgân ginŋan yâhâmu yan âiyeŋe pilâm Yesuhâlen torokatŋetâ orowâk manbi.   
\s1 Lok âlâ hâk bâle tetewaŋgimu manop ya Yesuŋe heŋgeŋguop.  
\sr (Mataio 8:1-4 Mareko 1:40-45)  
\p
\v 12 Yesuŋe kapi ya pilâm âlâen arimu lok âlâ hâk bâle kârikŋe tetewaŋgimu manopŋe Yesu ekmâ yan gotŋan bam yuwu sâm âikuop. “Lok pato, gâŋe sârâ kundat topŋe topŋe biatningiwuapgât dop tap. Yawu sâŋetâ naŋgan. Yakât otmâ nâŋgânihirâ hâk bâle yuŋe pesuk sânihiâkgât naŋgan.” Yawu sâm âikuop.   
\p
\v 13 Sâmu sâop. “Nâŋgâhihian. Âlepŋe, walipgohomune hâk bâle biatgihiâk.” Yawu sâm walipgumu yanâk biatbaŋgimu âlepŋe olop.  
\v 14 Yawu otmu Yesuŋe yuwu sâm ekuop. “Gâ otgihian yukât den pat bukulipge ki ekyongowuat. Hotom umai yeŋgâlen konok ari ekyongowuat. Ekyongom yan Moseŋe hotom u uhât girem den kulemguop ya watmâ kinmâ Anitâhât hotom umbuat. Hotom umbuat ya ekmâmâ lohimbiŋe hâk bâle biatgihiap yukât topŋe nâŋgânomai.” Yawu sâm ekumu ariop.   
\p
\v 15 Yapâ ari iliwetmâ den pat ya sâm haok tuhuop. Sâm haok tuhumu den pat ya liŋgarakmâ kapi ârândâŋ arimu lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe Yesuhât den nâŋgâne sâm yâkâlen ariwi. Yâhâ lohimbi kundat otbi gurâ Yesuŋe mem heŋgemnongoâk sâm yâkâlen ariwi.  
\v 16 Yâkâlen ari mem hawam mewan tuhuŋetâ yakât pilâyekmâ lok biaengen ari Anitâ orop den olowot.   
\s1 Yesuŋe lok pareŋe yâkât tosaŋe pilâwaŋgiop.  
\sr (Mataio 9:1-8 Mareko 2:1-12)  
\p
\v 17 Hilâm âlâen Yesuŋe lohimbi den kâsikum yiŋgiop. Yawu otmu Parisaio lok otmu Mosehât girem den kâsikum yiŋgiminiwi ya nombotŋe kapi âlâlâ Galilaia otmu Yuraia hânân tatmâ arap ya pilâm yâkâlen ariwi. Yâhâ nombotŋe âlâmâ Yerusalem kapi pato yapâ ariwi. Kapi âlâlâ ya pilâm lohimbi yâk yeŋgâlen ari tatmâ yâk orop oset guset otmâ kinbi. Yawu otŋetâ Anitâŋe Yesu mâmâŋe otbaŋgimu lohimbi heŋgemyongowuapgât dop teteop.  
\v 18 Sâp yan lok pareŋe âlâ mem gerelân katmâ lâum yâkâlen ariwi. Lâum ariŋetâ lohimbi dondâŋe emet umbiŋan kinmâ mâtâp maŋguyiŋgiwi.  
\v 19 Mâtâp maŋguyiŋgiŋetâ yakât otmâ yâk yeŋgâlen hâum pâpguwi. Hâum pâpgum mâtâpgât pâinmâ emet gimbâŋan getek getek lâum yâhâwi. Yâhâ emet gimbâŋe mem kusatmâ mem katŋetâ lohimbi hohetyeŋan Yesuhât gotŋan giop.  
\v 20 Otmu Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeiwi yakât topŋe ekmâ lok pareŋe ya yuwu sâm ekuop. “Anitâŋe tosahe yiwereŋe pilâhihiap.”   
\p
\v 21 Yawu sâmu Mosehât girem den kâsikum yiŋgiminiwi otmu Parisaio yâkŋe nâŋgâŋetâ bâlemu biwiyeŋe ekmâ yuwu sâm ekyongop.  
\v 22 “Yeŋe nâ nekŋetâ lok bâleŋe otmune biwiyeŋaŋe yawu naŋgai. Yakât nâŋgâmune ki ârândâŋ oap.  
\v 23 Wuân âi tuhumune ekŋetâ dopŋan otbuap? Yuwu mon sâm ekuwom. “Nâŋe tosahe pilâhihian.” Yawu sâwom me? Me “Gâ getek yahatmâ geretge lâuakmâ ari,” sâwom.  
\v 24 Yakât nine topne yuwu sâmune nâŋgâŋet. Nâ Anitâŋe hâŋgânnohomu gewangât tosayeŋe pilâyiŋgim mansan. Anitâŋe âi sâm nihiop yukât topŋe ekmâ nâŋgâŋetgât oan.” Yawu sâm ekyongop.  
\p Yawu sâm ekyongom topŋe ekmâ keterakŋetgât lok pareŋe ya yuwu sâm ekuop. “Gâ yahatmâ geretge lâuakmâ emetgan ari.” Yawu sâop.   
\p
\v 25 Yawu sâmu in yawu yahatmâ Anitâ mepaem geretŋe lâuakmâ emetŋehen ariop.  
\v 26 Arimu lohimbi hâlâŋmâ kinbiŋe Yesuŋe Anitâhât wâtŋan kinmâ nep miop ya ekŋetâ âlâ kândâkdâ otmu Anitâ mepaem yuwu sâwi. “Âun yukârâmâ wahap ki orotŋe tetemu eksain.” Yawu sâwi.   
\s1 Yesuŋe hoŋ bawaŋe âlâ miop ya kutŋe Lewi.  
\sr (Mataio 9:9-13 Mareko 2:13-17)  
\p
\v 27 Otmu Yesuŋe emelambâ gem ariop. Ari takesi meme lok âlâ, kutŋe Lewi sâm, yâkŋe tewetsenŋe emetŋan tatmu ehop. Tatmu ekmâ yuwu sâm ekuop. “Ga. Nâhâlen torokatdâ orowâk mandehât naŋgan.”  
\v 28 Yawu sâm ekumu Lewiŋe tewetsenŋe meminiop ya pilâm yahatmâ Yesuhâlen torokatmu orowâk ariowot.  
\v 29 Yawu otmâ Lewiŋe Yesuhât heroŋe nâŋgâwaŋgim dâimu emetŋan yâhâowot. Emetŋan yâhâmutâ takesi meme lok otmu lok nombotŋe meyekmu gaŋetâ sot pato uyiŋgimu newi.  
\v 30 Nem tatŋetâ Parisaio lok otmu Mosehât girem den kâsikum yiŋgiminiwiŋe belângen kinmâ yekmâ nâŋgâŋetâ bâlemu hoŋ bawalipŋe yuwu sâm âiyongowi. “Wongât Yesuŋe takesi meme lok otmu lok bâleŋe yu orop menduhuakmâ lau konok niai?”   
\p
\v 31 Yawu sâm âiyongoŋetâ Yesuŋe den ya nâŋgâm Parisaio yuwu sâm ekyongop. “Den âlâen hâum sâmune nâŋgâŋet. Lok mesekyeŋe biaŋe dokta yeŋgâlen ki arimai.  
\v 32 Yâhâ lok kundatyeŋe orop me hâhiwin teteyiŋgimap yaŋe konok dokta yeŋgâlen arimai. Yakât topŋe yuwu sâmune nâŋgâŋetâ keterahâk. Yeŋgâlen gâtŋe nombotŋaŋe yuwu sâmai. “Nen lok âlepŋe, nen orotmemenenŋe âiloŋgo dondâ otmâ mansain.” Yawu sâm pâlâmŋe manmai. Lok yawuya yeŋgât sâm ki gewan. Yeŋe lok bâleŋe sâm kewilâyekŋetâ belângen manmai yawuyaŋe orotmemeyeŋe bâleŋe pilâm Anitâhâlen biwiyeŋaŋe kepeim denŋe lâum bulâŋe mem teteŋetgât gewan.” Yawu sâop.   
\s1 Yesuhât hoŋ bawalipŋe sot barak ki manminiwi.  
\sr (Mataio 9:14-17 Mareko 2:18-22)  
\p
\v 33 Yesuŋe den yawu sâm ekyongomu lok nombotŋaŋe yuwu sâm ekuwi. “Yoane bukulipŋe otmu Parisaio lok nombotŋaŋe Anitâhât âi menehât nâŋgâm yâkâlen biwiyeŋaŋe hikum sot barak manmâ Anitâ mepaem manmai. Yamâ gâhât hoŋ bawalipgaŋeâmâ sot kutakamai.”   
\p
\v 34 Sâŋetâ sâop. “Yakât den âlâen hâum sâmune nâŋgâŋet. Lok patoŋe imbi miakbe sâm bukulipŋe meyekmu orowâk tatmâ sot um nem heroŋe otnomai. Heroŋe otnomaiân sot barak ki tatnomai. Yâhâ hâmbâi mâne kasalipyeŋaŋe taka bukuyeŋe kuŋetâ mumbuap yanâmâ eŋgat hako nâŋgâm sot barak mannomai.  
\v 35 Yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Yiwereŋeâmâ nâ orowâk mansain yakât otmâ sot barak ki mansai. Hâmbâi mâne nâ nohoŋetâ mumbom sâp yan eŋgat hako nâŋgânomai.” Yawu sâop.   
\p
\v 36 Otmu orotmeme embâŋân otminiwi ya otmu ikŋe orotmeme âiŋe kâsikum yiŋgiop yaŋe ki lâuahop. Yakât otmâ yâhâp yâhâp menduhum lâunomaihât dop ki olop. Yakât topŋe nâŋgâŋetâ keterahâkgât den âlâen hâum yuwu sâm ekyongop. “Nen sot me salup me âlâlâ une sâm hâpu golâenâk mânuŋmâ titâkum umain. Gârâmâ hâpu tekaŋan mânuŋmâ kâlâwân katmain yamâ hâpu tekaŋe ya sem huhumu sot ya golâ kinmap.” Yawu sâop.  
\v 37 Otmu den âlâen hâum yuwu sâop. “Imbi âlâŋe lepa dorokum tâk masipguwuap. Masipgum katmu tatmâ hâŋgiŋe otbuap. Yâhâ yakât kakŋan tâk âiŋe orop menduhum lowaim iri osowuap. Iri osom senŋe âlâlâ mânuŋbuap yan dâimu tiririk sâmu tok sâwuap.  
\v 38 Yakât otmuâmâ nenŋe tâk âiŋaŋak menduhum lowaimain. Yawu otmain yanâmâ senŋe âlâlâ umatŋe mânuŋnomân yamâ dâimu ŋirik ŋirik sâm ki tok sâwuap. Yâhâ hâŋgiŋe otmu âiŋe menduhunom yamâ dâimu titâk sâwuap. Yamâ ki orotŋe.  
\v 39 Otmu yuwu sâmune nâŋgâŋet. Imbilipnenŋaŋe senŋe âlâlâ mem iri âiŋan mânuŋmâ hikâm arimai ya lândem iri hâŋgiŋe bâleŋan ki mânuŋmâ hikâm arimai. Iri âiŋahâlâk nâŋgâmai. Yawu.” Yawu sâop.   
\c 6  
\s1 Yesu hoŋ bawalipŋe orop tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâp ya kuwi.  
\sr (Mataio 12:1-8 Mareko 2:23-28)  
\p
\v 1 Tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâp âlâen Yesu otmu hoŋ bawalipŋe âi kalam biwiŋambâ gem ariwi. Gem ari mâtâp tânâmŋan po irik irik yiŋgiop. Yawu otmuâmâ buku nombotŋe yeŋgât kalamân sot talop ya mem newi.  
\v 2 Mem neŋetâ Parisaioŋe yekmâ Yesu yuwu sâm âikuwi. “Moseŋe girem den kulemguop ya lâum âun yu tatmâ naŋgain. Yakât girawu otmuâmâ hoŋ bawalipgaŋe bukulipyeŋe yeŋgât kalamâmbâ sot mem niai? Ya otŋetâ yekmunŋe bâleap. Yakât otmâ gâŋe kuyiŋgirâ âlâku ki otnomaihât naŋgain.” Yawu sâwi.   
\p
\v 3-4 Yawu sâŋetâ purik pilâyiŋgim sâop. “Emelâk embâŋân Dawitiŋe olop yakât den pat sâlikum ki nâŋgâm heŋgeŋgumai. Yakât topŋe nâŋgâŋetâ keterahâkgât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Dawitiŋe olop sâp yan hotom uwi ya yeŋgât lok kunŋe âlâ manop, kutŋe Awiata sâm. Sâp yan Anitâhât hotom um manbiŋe baŋga tuhum Anitâhât pat sâm katminiwi ya yâkŋe konok neminiwi. Lok inŋeâmâ bia. Hilâm âlâen Dawiti otmu ikŋe tembe lâulipŋe sotgât bâleŋetâ yan ikŋak Anitâhât miti emetŋan yâhâop. Yâhâmâmâ Awiataŋe sot kâmbukŋe sâm kalop ya ihilâk mem niop. Mem nem nombotŋe talop ya mem tembe lâulipŋe ge kâsikum yiŋgimu newi.  
\v 5 Yâhâ Anitâŋe hâŋgânnohomu ge mansan nâmâ tatmâ nâŋgâ nâŋgâ yakât amboŋe. Otmu yakât bonŋeâmâ nâŋe konok mem teteman.” Yawu sâm ekyongop.   
\s1 Tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâp âlâen Yesuŋe lok âlâ heŋgeŋguop.  
\sr (Mataio 12:9-14 Mareko 3:1-6)  
\p
\v 6 Tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâp âlâen Yesuŋe miti emetŋan yâhâm den kâsikum yiŋgiop. Yâhâ lok âlâ bâtŋe bonângen mum pâlâmŋe olop yan tatmu ehop.  
\v 7 Yawu gârâmâ “Tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâpŋan Yesuŋe lok pareŋe ya mem heŋgeŋguwuap me bia?” sâm Parisaio lok otmu Mosehât girem den kâsikum yiŋgiminiwi ya nombotŋaŋe Yesu mem den âiân katne sâm bamu bam watbiŋe gotyetŋan ba kinbi.  
\v 8 Gotyetŋan ba kinŋetâ Yesuŋe biwiyeŋahât topŋe nâŋgâm lok pareŋe ya yuwu sâm ekuop. “Yahatmâ kin.”   
\p
\v 9 Sâmu yahatmâ kinmu benŋe Parisaio ya yuwu sâm ekyongop. “Sâŋetâ nâŋgâwe. Moseŋe den kulemguop ya topŋe girawu tap? Tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâpŋan lok heŋgemyongonom me hilipyongonom? Yakât sâŋetâ nâŋgâwe.”  
\v 10 Yawu sâm âiyongomu biwiyeŋe umatŋe otmu olotoŋâk kinbi. Olotoŋâk kinŋetâ yekmu bâleop. Yekmu bâlemu kunyeŋe kârikŋe otmâ hiliwahonomai yakât nâŋgâm tepŋe nâŋgâyiŋgiop. Tepŋe nâŋgâyiŋgim lok pareŋe ya yuwu sâm ekuop. “Bâtge kuwihak.” Yawu sâmu bâtŋe pilâmu kuwihahop.  
\v 11 Panmu kuwihakmu Parisaio lok otmu Mosehât girem den kâsikum yiŋgiminiwiŋe ya ekmâ biwiyeŋe kâlâp otmu gem ariwi. Gem ari Yesu girawu otbaŋgine sâm den alahu gulahu otbi.   
\s1 Yesuŋe aposololipŋe meyehop.  
\sr (Mataio 10:1-4 Mareko 3:13-19)  
\p
\v 12 Emet ŋiŋ sâmu Anitâ orop den otbe sâm Yesuŋe pumŋan yâhâop. Yâhâmu Anitâ orop den otmutâ emet haŋ sâop.  
\v 13 Emet haŋ sâmu yan lok orowâk manbi ya sâlipyongom yâk yeŋgâlen gâtŋe lok kâiân yâhâp meyekmâ âi sâm yiŋgiop. Yawu otmâ kutyeŋe pato Aposolo sâm yiŋgiop. Lok yamâ kutyeŋe yuwu.  
\v 14 Simon yâkât kutŋe âlâ Petoro sâm imiŋe Anderea, imi ata Yakowo yet Yoane, lok âlâmâ Pilip, Batolomaio,  
\v 15 Mataio, Toma, Alipaio nanŋe Yakowo. Âlâmâ Simon yâhâmâ komot âlâen gâtŋe ya yeŋgât topyeŋe yuwu. Kasalipyeŋe Roma lok ya yeŋgât hâkâŋ otmâ watyekne sâm otminiwi yan gâtŋe. Âlâmâ Yakowo nanŋe Yurasi.  
\v 16 Otmu bâiŋeâmâ Yurasi yamâ Karioto kapiân gâtŋe. Yâkŋeâmâ Yesuhât betŋehen kioŋop ya.   
\s1 Yesuŋe lohimbi mem heŋgemyongop.  
\sr (Mataio 4:23-25)  
\p
\v 17-18 Meyekmâ pumŋehembâ gâlikŋan gemu lok nombotŋe denŋe nâŋgâm watbiŋe peneyiŋgiwi. Peneyiŋgiŋetâmâ lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe denŋe nâŋgâne sâm yâkâlen ariwi. Lohimbi yâkâlen ariwi yamâ yuwu. Nombotŋe Yerusalem kapi pato otmu kapi tipi tapi Yuraia hânân tatmâ arap ya ambolipŋe. Yâhâ nombotŋe âlâmâ Tiro Siron kapi yâhâp saru ginŋan tap ya ambolipŋe. Lohimbi yaŋe yâkâlen ariŋetâ den kâsikum yiŋgiop. Yâhâ lohimbi nombotŋe weke bâleŋaŋe mâŋgâeyehop ya ekyongomu gaiakmâ ariŋetâ âlepŋe otbi. Otmu kundat otbi ya heŋgemyongop.  
\v 19 Yâhâ wâtŋe pato tatbaŋgiop yakât otmâ lohimbi in wâiwiŋe âlepŋe otbi. Yakât otmâ lohimbi sambeŋe wâim âlepŋe otnehât mem hawam mewam tuhuwi.   
\s1 Yesuŋe lohimbi den ekyongop.  
\sr (Mataio 5:1-12)  
\p
\v 20 Yawu otŋetâ Yesuŋe yuwu sâm ekyongop. “Den bonŋe sâmune nâŋgâŋet. Yen senŋe âlâlâhât umburuk otmâ manmai yamâ Anitâhâlen biwiyeŋaŋe kepeiŋetâ tihityeŋe otmâ yâhâwuap. Yakât otmâ tepyeŋe heroŋe otmu mannomai.  
\v 21 Yâhâ po manmai yen gurâ Anitâŋe sot kâle yiŋgimu neŋetâ ârândâŋ otyiŋgiwuap. Yakât otmâ tepyeŋe heroŋe otmu mannomai. Yâhâ we bâle nâŋgâm manmai yenâmâ hâmbâi Anitâŋe mem biwi sânduhân katyekbuap. Yakât otmâ tepyeŋe heroŋe otmu mannomai.  
\v 22-23 Otmu lok bulâŋe nâhâlen biwiyeŋaŋe kepeim manŋetâ lohimbi nombotŋaŋe hakyeŋan sâm mem bâleyeknomai yanâmâ yuwu nâŋgânomai. “Âo, bonŋanâk. Aŋgoân emelâk tâmbâlipnenŋaŋe Anitâhât poropete yawuâk otyiŋgiŋetâ bâleop. Otmu âun yu gurâ yawuâk otningimai. Yawu gârâmâ yakât hâmeŋe hâmbâi himbimân manman kârikŋe mem heroŋe kakŋan mannom.” Yawu nâŋgâm tepyeŋe heroŋe otmu mannomai.   
\p
\v 24 Yawu sâm ekyongom lohimbi manman sânduhân manŋetâ tepyeŋe umatŋe otmap ya yeŋgât yuwu sâm ekyongop. “Lohimbi senŋe âlâlâ tatyiŋgiapŋe hop sambe kakŋan manmai. Yae, hâmbâi manman bâleŋan ari olo gilâp otnomai.  
\v 25 Yâhâ lohimbi sot pato kakŋan kinmai yaŋe hâmbâi sotgât umburuk otmâ olo gilâp otnomai. Yâhâ lohimbi heroŋe kakŋan manmai yamâ hâmbâi gilâp amokŋan isem mannomai.  
\v 26 Otmu den âlâ torokatmâ sâmune nâŋgâŋet. Emelâk embâŋân poropete perâkŋaŋe Anitâhât den kelaŋgatmâ papatolipyeŋe kâityongominiwi. Kâityongoŋetâ ki nâŋgâmâk papatolipyeŋaŋe heroŋe otyiŋgiwi. Heroŋe otyiŋgiwiâke yamâ den perâkŋe sâwi yakât matŋe Anitâŋe yiŋgimu mewi. Yawu gârâmâ lohimbiŋe yeŋgât nâŋgâm heroŋe otyiŋginomai yan biwi golâ mannomai. Yâhâ heroŋe otyiŋginomai yan lohimbiŋe heroŋe otningiai yakât otmâ Anitâŋe gurâ yawuâk nenekmu ârândâŋ oap yawu ki nâŋgânomai.”   
\s1 Kasalipnenŋe buku otyiŋginom.  
\sr (Mataio 5:38-48)  
\p
\v 27 Yâhâ den âlâ torokatmâ yuwu sâm ekyongop. “Sâmune nâŋgâŋet. Yeŋe kasalipyeŋe buku otyiŋginomai. Otmu lohimbiŋe yeŋgât hâkâŋ otmai yâk gurâ yawuâk buku otyiŋginomai.  
\v 28 Otmu lok âlâ me âlâŋe Anitâŋe mem bâleyehâkgât lohimbi sait kakyeŋan pilânomai yamâ Anitâŋe lukuleyehâkgât ulitgunomai. Otmu lok âlâ me âlâŋe mem âlâlâ tuhuyeknomai yamâ yeŋe ya yeŋgât umam sâyiŋginomai.  
\v 29 Lok âlâ me âlâŋe mâŋgâeyeknomai yan yakât matŋe ki kâpekyiŋginomai. Lok âlâ me âlâŋe amboŋahât bâleŋe hân meyiŋgim yaŋak kiapgâlen yen meyekmâ arinomai. Meyekmâ ariŋetâ mâtâwânâk yeŋe hân âlâkuâk yiŋgiŋetâ pesuk sâwuap.  
\v 30 Lok âlâ me âlâŋe yu me ya ningiŋet sâm ulityongonomai yamâ in yawu yiŋginomai. Me lok âlâ me âlâŋe senŋe âlâlâ ekmâ kandi meyiŋginomai yakât purik sâm ningiŋet ki sânomai.  
\v 31 Bukulipyeŋaŋe tânyongoŋetgât nâŋgâmai yeŋe gurâ nâŋgâmai dop yawuâk tânyongonomai.   
\p
\v 32 Yâhâ lok nombotŋaŋe yen buku otyiŋgiŋetâ yengu yâk konok buku otyiŋginomai yakât Anitâŋe nâŋgâmu ki ârândâŋ otbuap. Yâhâ lok nombotŋaŋe ki buku otyiŋgiŋetâ yengu yawuâk yâk ki buku otyiŋginomai yakât Anitâŋe yen ki lukuleyekbuap.  
\v 33-34 Yâhâ lok nombotŋaŋe yen orop buku konok manne sâm tânyongoŋetâ yengu yakât matŋe yâk konok tânyongomai. Yawu otmai yaŋe lok bâleŋe bukulipyeŋe orop tânahomai orotmeme ya ki wangiwuap. Yakât otmâ Anitâŋe yen ki lukuleyekbuap.   
\p
\v 35 Yeŋe kasalipyeŋe buku otyiŋginomai. Otmu yu me yakât umburuk manmai ya bât belaiâk yiŋgim yakât matŋe ningiŋetgât ki nâŋgânomai. Yawu otyiŋginomai yanâmâ Anitâ yahat yahatŋaŋe meyekmâ nine nanne baratne sâm tihityeŋe otmu mannomai.  
\v 36 Anitâŋe yen lok bâleŋe umam sâyiŋgimu yakât matŋe ki miai. Yakât otmâ lohimbi nombotŋaŋe mem âlâlâ tuhuyekŋetâ yengu yakât matŋe ki kâpekyiŋginomai.   
\s1 Lohimbi yeŋgât den ki sâm hâreyiŋginom.  
\sr (Mataio 7:1-5)  
\p
\v 37 Otmu yeŋe lohimbi yeŋgât den ki sâm hâreyiŋginomai otmuâmâ Anitâŋe gurâ yawuâk yeŋgât ki sâm hâreyiŋgiwuap. Otmu yeŋe lohimbi yekmâ ki sâm ge katyeknomai otmuâmâ Anitâŋe gurâ yawuâk yen yekmâ ki sâm ge katyekbuap. Yâhâ yeŋe lohimbi yeŋgât tosayeŋe pilâyiŋginomai otmuâmâ Anitâŋe gurâ yawuâk yeŋgât tosayeŋe pilâyiŋgiwuap.  
\v 38 Yeŋe lohimbi tânyongom senŋe âlâlâ yiŋginomai otmuâmâ Anitâŋe ya wangim hop sambe yiŋgiwuap. Iri mânuŋmâ tâtâkumunŋe pik pato otmap yakât dopŋeâk Anitâŋe yiŋgiwuap. Yakât otmâ Anitâŋe yiŋgimap yakât dopŋeâk yengu yiŋginomai.”   
\s1 Yesuŋe den âlâen hâum sâm ekyongop.  
\p
\v 39 Yesuŋe den âlâen hâum yuwu sâm ekyongop. “Lok senyeŋe bok sâsâŋaŋak dâiakmâ arinomai yamâ mâtâp tâpikgum ari hemân kioŋnomai. Kioŋmâ hiliwahonomai.  
\v 40 Otmu naom âlâ me âlâŋe bawapilipyeŋe ki wangiyeknomai. Naom âlâ me âlâŋe yu me yakât topŋe nâŋgâm heŋgeŋgunomai yanâmâ bawapilipyeŋaŋe nâŋgâmai yakât dopŋeâk nâŋgânomai.” Yawu sâop.   
\p
\v 41 Den âlâen hâum yuwu sâm ekyongop. “Gâŋe bukuhahât senŋan wahap tipiŋe tap ya ekbuat. Otmu gike sengan gurâ wahap pato tap ya ki eŋakmâ naŋgaŋgimâk bukuhahât yuwu mon sâwuat.  
\v 42 “Buku. Sengan wahap ya hâluhum pangihiwe.” Gâ yawu sâwuat otmuâmâ lok perâkŋe. Gike sengan wahap pato tap ya hâluhum pilakmâ yanâmâ bukuhahât senŋan wahap tatbuap ya hâluhum pilâwaŋgiwuat. Wongât? Yuwuhât. Gâŋe gike orotmemehe bâleŋe yakât nâŋgârâ tâŋât otmap. Yawu gârâmâ bukuhaŋe otmu kiŋgoŋ otmap ya ekdâ dondâ bâlemap. Yawu otbuat yamâ ekmune ki ârândâŋ otbuap.” Yawu sâop.”   
\s1 Nak topŋe topŋe  
\sr (Mataio 7:17-20 Mataio 12:33-35)  
\p
\v 43-44 Otmu Lohimbiŋe yeŋe topyeŋe naŋgaŋgiŋetgât Yesuŋe den âlâen hâum yuwu sâm ekyongop. Nak esenŋe omoŋ omoŋ pilâmap yanâmâ bonŋe bâleŋe ki kinmap. Yâhâ nak esenŋe gimbaŋgumap yanâmâ bulâŋe âlepŋe âlâ ki kinmap. Bia yakâ. Yâhâ kiatŋe manam ki otmap. Otmu manamŋe kiat ki otmap. Otmu giŋ gârârâŋ yaŋe ham ki otmap. Otmu hamŋe giŋ gârârâŋ ki otmap. Yamâ topyeŋe ikŋiâk ikŋiâk.  
\v 45 Lok âlâhât biwiŋan nâŋgân nâŋgân âlepŋe me bâleŋe tatmap ya yawuâk lauŋambâ ga takamap. Yakât otmâ lohimbi âlâ me âlâhât biwiyeŋan nâŋgân nâŋgân âlepŋeâk tatmapŋe orotmemeyeŋe âlepŋe otmâ uwawapŋe bia manmai. Yâhâ lohimbi âlâ me âlâhât biwiyeŋan nâŋgân nâŋgân bâleŋeâk tatmapŋe orotmemeyeŋe bâleŋe otmâ bukulipyeŋe mâŋgâeyekmai. Yawu.”   
\s1 Lok nâŋgân nâŋgânŋe orop otmu lok kopa  
\sr (Mataio 7:24-27)  
\p
\v 46 Yesuŋe lohimbi kinbi ya yuwu sâm ekyongop. “Yeŋe “Kutdânenŋe Kutdânenŋe,” sâm nohonmaiâke yamâ den ekyongoman yamâ ki lâumai.  
\v 47 Yakât otmâ den âlâen hâum sâmune nâŋgâŋet. Lok âlâ me âlâŋe nâhâlen gaŋetâ den ekyongomune nâŋgâm heŋgeŋgum lâumai yaŋe dop yuwu manmai.  
\v 48 Lok nâŋgân nâŋgânyeŋe orop yaŋeâmâ emet tuhune sâm hân kendâm saran kâkâlep yaŋe kânâŋgâm emet tuhuŋetâ tiŋ tiŋâk kinbuap. Yawu gârâmâ mososoŋ mem gâsuk gâsuk tuhumu emet ya ŋiwiŋ ŋiwiŋ sâm ki putuk sâwuap. Yenâmâ dop yawuya.   
\p
\v 49 Âlâmâ purik pilâm sâwe. Lok âlâ me âlâŋe nâhât den nâŋgâŋetâ nahat otmu betbaŋgim manmai, lok ya yeŋgât topyeŋeâmâ yuwu. Lok kopa nombotŋaŋe emetyeŋe tuhune sâm hân kendâm saran kakŋeâk kânâŋgânomai. Yawu tuhuŋetâ emet ya saranŋe kandi kinbuap. Yakât otmâ mososoŋ mem gâsuk gâsuk tuhumu emet ya putuk sâm ge imbuap. Yawu.” Yawu sâm ekyongop.   
\c 7  
\s1 Yesuŋe hoŋ bawa âlâ heŋgeŋguop.  
\sr (Mataio 8:5-13)  
\p
\v 1 Yesuŋe den yawu ekyongom yapâ pilâyekmâ Kapanaum kapiân ariop.  
\v 2 Kapanaum kapiân ariop sâp yan Roma tembe lâu yeŋgât kunyeŋe âlâhât hoŋ bawaŋe mesek sâtŋan kinop. Yâhâ tembe lâu yaŋe ikŋe nanŋahât nâŋgâwaŋgimap yakât dopŋeâk hoŋ bawaŋe yakât nâŋgâwaŋgiop.  
\v 3 Yakât otmâ “Yesu taka tap,” yawu sâŋetâ nâŋgâm tembe lâu yaŋe Yesuŋe ga hoŋ bawaŋe heŋgeŋguâkgât Yura yeŋgât papatolipyeŋe nombotŋe hâŋgânyongomu yâkâlen ariwi.  
\v 4-5 Ari yuwu sâm ekuwi. “Roma tembe lâu yeŋgât kunyeŋe âlâ nengâlen biwiŋaŋe kepeimu nen orop mansain. Lok yuŋe ikŋe tewetsenŋaŋe lok puluhuyekmu nengât miti emetŋe ya tuhuningiwi. Yakât otmâ denŋe nâŋgâm ari tânguwuatgât naŋgain.” Yawu sâwi.   
\p
\v 6 Yawu sâm ekuŋetâ nâŋgâyiŋgimu orowâk ariwi. Ariŋetâ emet ya tâlâhumuâk otmu bukulipŋe hâŋgânyongomu Yesuhâlen ba yuwu sâm ekuwi. “O lok pato, bukunenŋe yuwu yap.  
\v 7 “Nâ lok âlepŋe bia. Yakât gâŋe nâhât emelan gawuatgât ki naŋgan. mâtâwânâk kinmâ denâk sârâ hoŋ bawane yu âlepŋe otbuapgât naŋgan.  
\v 8 Yâhâ nâ nineâmâ lok patonahât tem lâuwaŋgim yâkât amutgen manman. Gârâmâ patonaŋe nâ gurâ buku nombotŋe yeŋgât kunyeŋe sâm nihimu manman. Yakât otmâ nâŋe tembe lâulipne âlâ me âlâ yuken me yaken ariŋet sâmune âlepŋe nâhât tem lâunihim arimai. Me âi wuân me wuân tuhuŋet sâm âi yiŋgiman ya gurâ âiloŋgo tuhumai. Gâmâ lok pato. Yakât otmâ denâk sârâ âlepŋe otbuapgât naŋgan.” Yawu sâm den kalop ya bukulipŋaŋe Yesu ekuwi.   
\p
\v 9 Den yawu ekuŋetâ Yesuŋe nâŋgâmu ewe membe olop. Nâŋgâmu ewe membe otmu Isirae lohimbi betŋan sâwi ya yuwu sâm ekyongop. “Wâtne pato tatnihiap yakât nâŋgâm Roma lok yuŋe biwi yâhâp ki oap. Yakât yuwu naŋgan. Isirae yeŋgâlen gâtŋe âlâ me âlâŋe lok yuŋe oap yuwu âlâ ki otŋetâ yekman. Lok yuŋe nâhâlen biwiŋaŋe kepeim den katnihiap yu ekmune âiloŋgo oap.” Yawu sâm ekyongop.  
\v 10 Yawu sâm ekyongomu tembe lâu bukulipŋaŋe purik sâm yapâ pilâyekmâ âwurem ari emelan yâhâm hoŋ bawa âlepŋe olop ya ekbi.   
\s1 Yesuŋe lok âlâ mumuŋambâ mem yahalop.  
\p
\v 11 Yesuŋe hoŋ bawalipŋe meyekmâ kapi âlâ, kutŋe Nain sâm yan ariŋetâ lohimbi dondâhâlâkŋe betyeŋan sâŋetâ ariwi.  
\v 12 Kapi ya hâumâk otŋetâ imbi kambut âlâhât nanŋe sihanâk muop ya hangune sâm bukulipŋaŋe gerelân katmâ lâum gewi. Yawu otmâ lohimbi tem pato betyeŋan sâŋetâ gewi.  
\v 13 Otmu Kutdâŋe kambut ya ekmâ tepŋe nâŋgâm “Ki ise,” sâm ekuop.  
\v 14 Yawu sâm ekum geret lâum gewi yan memu inâk kinbi. Inâk kinŋetâ lok sihan ya ekmâ yuwu sâm ekuop. “Yahatmâ kin.”  
\v 15 Yawu sâm ekumu mumuŋambâ yahatmâ dendât otmu ekŋetâ sâtŋe bâleŋe olop. Otmu imbi kambut ya nanŋeit yetgât Yesuŋe “lohotŋan manset” sâm ekyotgop.   
\p
\v 16 Otmu lohimbi yan kinbiŋe ya ekŋetâ sâtŋe otmu Anitâ mepaem yuwu sâwi. “Anitâŋe ikŋe poropete âlâ hâŋgângumu taka hohetnenŋan mansap.” Yâhâ nombotŋaŋe yuwu sâwi. “Lok yuŋe tihitnenŋe otmâ manman âlepŋan katnenekmu mannomgât Anitâŋe hâŋgângumu taka mansap.” Yawu sâwi.   
\p
\v 17 Yesuŋe lok sihan ya mumuŋambâ mem yahalop yakât den pat ya lohimbiŋe sâm haok tuhuŋetâ kapi tipi tapi Yuraia hânân tatmâ arap ya ambolipŋe kerekŋe nâŋgâwi.   
\s1 Yesuŋe Yoanehât sâop.  
\sr (Mataio 11:2-19)  
\p
\v 18 Yoane pâi emetŋan katŋetâ talop yâkâlen ari hoŋ bawalipŋaŋe Yesuŋe lohimbi heŋgemyongop yakât den pat ekuwi.  
\v 19 Ekuŋetâ nâŋgâm hoŋ bawayâhâtŋe yâhâp den yuwu sâm ekyotgom Kutdâhâlen hâŋgânyotgomu ariowot. “Ari yuwu sâm âikuromawot. “Anitâŋe ikŋe hoŋ bawa hâŋgângumu ge tihitnenŋe otbuap sâmain ya gâ me? Me âlâhât mambotmâ mannom?”   
\p
\v 20 Yawu sâm ekyotgom hâŋgânyotgomu Yesuhâlen ari yuwu sâm ekuowot. “Yoaneŋe lohimbi toen mem katyekmapŋe yuwu sâm hâŋgânnotgomu takait. “Anitâŋe ikŋe hoŋ bawa hâŋgângumu ge tihitnenŋe otbuap sâmain ya gâ me? Me âlâhât mambotmâ mannom?” yawu yap.” Yawu sâowot.   
\p
\v 21 Otmu sâp yan Yesuŋe lohimbi kundat otbi ya dondâhâlâk heŋgemyongop. Otmu weke bâleŋaŋe lohimbi mâŋgâeyekbi ya watyekmu gaiakmâ ariwi. Otmu lohimbi senyeŋe bok sâsâŋe ya senyeŋan walipyongomu senyeŋe suk sâmu ekbi.  
\v 22 Yawuhât Yesuŋe Yoanehât hoŋ bawayâhâtŋe ya yuwu sâm ekyotgop. “Yerâmâ ari kulem topŋe topŋe memune eksai yukât Yoane ekuromawot. Nâŋe senyeŋe bok sâsâŋe ya walipyongomune senyeŋe suk sâmu eksai. Otmu lok pareŋe manmai ya heŋgemyongomune târârâhâk bam gai. Otmu hâk bâle manmai ya gurâ heŋgemyongomune âlepŋe otmâ mansai. Otmu ândâpyeŋe bok sâsâŋe ya gurâ heŋgemyongomune ândâpyeŋe pâroŋ sâmu den naŋgai. Otmu nombotŋe bâlewi ya mumuŋambâ mem yahatyekmune mansai. Otmu kewilâyekŋetâ mansai ya nine den pat âlepŋe ekyongomune nâŋgâm biwiyeŋe heroŋe otmâ mansai.” Yawu sâm Yoane ekuromawot.  
\v 23 Yakât âlâ sâwe. Yawu otyiŋgim mansan yakât otmâ lok âlâ me âlâŋe nâhât biwi nâŋgâm yâhâp ki otmai ya yeŋgât nâŋgâmune tepne heroŋe oap.” Yawu sâm ekyotgom hâŋgânyotgomu âwureowot.   
\p
\v 24 Hâŋgânyotgomu âwurem arimutâ Yesuŋe Yoanehât topŋe lohimbi yan kinbi ya yuwu sâm ekyongop. “Yoane lok ki manmaiângen ari manop ya lohimbiŋe ekne sâm yâkâlen ariwi. Otmu yakât den âlâen hâum sâwe. Siru pato pilâm âliwahap mem gâsuk gâsuk tuhumu ekmâ âlemai.  
\v 25 Yawu olop ya ekne sâm ariwi me bia? Me lok âlâŋe hâk katipŋe sekŋe âlepŋe mânuŋakmâ manop ya ekne sâm ariwi me? Lok hâk katipŋe sekŋe âlepŋe mânuŋakmaiŋeâmâ lok kutdâ yeŋgât emelanâk tatmai.  
\v 26 Yâhâ lok ki manmaiângen ki manmai. Yakât otmâ wuân bân ekne sâm yaken ariwi? Yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Yoaneŋe Anitâhât den pat sâm tetem gaop ya nâŋgâne sâm ariwi. Yâhâ emelâk Anitâhât poropetelipŋaŋe yâkât den tâmbâlipyeŋe ekyongom manbi ya yeŋgât kunyeŋe pato oap.  
\v 27 Yâkât nâŋgâm emelâk Anitâŋe den sâop ya yuwu tap. “Gâŋe nine topne sâm tetem ekyongorâ nâŋgâŋetgât nine hoŋ bawane hâŋgângumune kulet sâhihim mâtâp meŋgihiwuap.” Den yawu tap. Kulet sâop yamâ Yoane.  
\v 28 Otmu yakât den yuwu sâmune nâŋgâŋet. Anitâŋe Yoane nep waŋmu miop yakât nâŋgâmu yahatmap. Yakât otmâ lok âlâ me âlâŋe Yoane wanginomaihât dop ki tap. Yoaneŋe kulet sânihim âi mem gaop yamâ nine topne ki nâŋgâm heŋgeŋgum mansap. Yakât otmâmâ lok âlâ me âlâŋe nâhât den pat âlepŋe yu nâŋgâm Anitâhâlen biwi nâŋgân nâŋgânyeŋe katnomai yaŋeâmâ Yoane wanginomai.   
\p
\v 29 Yawu sâm ekyongomu lohimbi seseŋgâlâk, lohimbi inŋe, takesi meme lok, yawuyaŋe nâŋgâŋetâ bulâŋe olop. Yâhâmâ emelâk Yoaneŋe Anitâhât den ekyongomu nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu toen mem katyehop.  
\v 30 Yamâ Parisaio lok otmu Mosehât girem den lohimbi kâsikum yiŋgiminiwi yâkŋeâmâ Anitâhât mâtâp Yoaneŋe ekyongop yakât hâkâŋ otmâ denŋe nâŋgâŋetâ tâŋât olop. Yakât otmâ toen ki katyehop.   
\p
\v 31 Otmu Yesuŋe den âlâ yuwu sâm ekyongop. Yen biwi yâhâp otmâ mansai yakât nâŋgâŋetâ keterakyiŋgiâkgât den girawu yaen hâum sâmune nâŋgâŋetâ keterakbuap. Yuwu mon?  
\v 32-34 Nimnaom titipâŋe sombem patoen hârum konok otmâ tatnomai. Tatmâmâ komot âlâ tatnomaiŋe komot âlâ yuwu mon ekyongonomai. “Nenŋe yahatmâ kep tuhum âlâlâ oain. Gârâmâ yen orowâk tuhune sâmunŋe ki tânnongoai. Yakât otmâ nâŋgâmunŋe bâleap.” Yawu otnomai yakât topŋe teteâkgât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Yakât dopŋeâk Yoaneŋe heroŋe olâkgât nâŋgâwi. Yamâ nâŋgâwi yawu Yoaneŋe ki olop. Yakât otmâ yâkât hâkâŋ otmâ sâm ge katbi. Otmu âlâku torokatmâ hâum sâwe. Sâp âlâen nimnaom titipâ komot âlâ tatnomaiŋe komot âlâ yuwu sâm ekyongonomai. “Âo, nen we bâle nâŋgâm ombe hakoâk isewin. Yawu otbin yan yeŋe ki nenekbi. Yakât otmâ nâŋgâmunŋe bâleap.” Yawu sânomai. Yakât dopŋeâk yeŋe otmâ mansai. Gârâmâ yeŋe oai yan ki torokatmâ mansan. Yakât otmâ yen nâhât hâkâŋ oai. Yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Emelâk Yoaneŋe to kârikŋe me âlâlâ ya nembâpgât dop yamâ yâkŋe ki neminiop. Yakât yeŋe yuwu sâwi. “O, lok yuâmâ yawu otmap.” Yawu sâwi. Yâhâ nâmâ Anitâŋe hâŋgânnohomu ge sot kâle neman. Yakât otmâ yeŋe nâhât yuwu mon nâŋgâmai. “O, lok yuâmâ sot pato kutakamap. Otmu takesi meme lok otmu lok komborâ yâk orop buku oraŋgim gamai.” Nâhât yawu sâmai.  
\v 35 Yawu gârâmâ yakât sâwe. Anitâŋe den sâop ya tiŋâk lâum manmai ya yeŋgât orotmemeyeŋe ekmâ nâŋgâŋetâ bonŋe otbuap. Yawu.” Yawu sâop.   
\s1 Imbi âlâŋe Yesuhât kâiŋe piriop.  
\p
\v 36 Parisaio lok âlâ, kutŋe Simon sâm, yâkŋe Yesu memu emetŋan yâhâ bukulipŋe orowâk menduhuakmâ sot newi.  
\v 37 Yâhâ Yesu orowâk sot newi yakât den pat imbi kondarâ âlâŋe nâŋgâmâmâ to kukŋe suk sukŋe âlâ mem emet tatbiân yan yâhâop.  
\v 38 Mem yâhâ Yesu betŋehen kinmâ isemu gilâpŋe târâŋ sâm kâiŋan giop. Kâiŋan gemu somotŋe kâlep pato yaŋe mem gowasiŋmâ kereŋ mewaŋgiop. Yawu otmâ to kukŋe ya moselemu kâiŋan gemu pirim mepaeop.  
\v 39 Yawu otmu Simonŋe ekmâ biwiŋaŋe yuwu nâŋgâop. “Imbi kondarâ yuŋe ki orotŋe oap. Yawuhât Yesu Anitâhât poropete mansap mâne imbi yukât topŋe nâŋgâm heŋgeŋgum kuwaŋgimu ki otbâp.   
\p
\v 40 Yawu nâŋgâmu Yesuŋe biwiŋahât topŋe nâŋgâm yuwu sâm ekuop. “Simon, den sâmune nâŋgâ.” Sâmu sâop. “Lok pato, sârâ nâŋgâwe.”   
\p
\v 41 Sâmu sâop. “Den âlâen hâum sâmune nâŋgâ. Lok âlâŋe bukuyâhâtŋe tewetsenŋe yitgiop, âlâmâ 50 kina, âlâmâ 5 kina.  
\v 42 Tewetsenŋe yitgimu mem ari yaŋe senŋe âlâlâ puluhuahowot. Otmu yakât kakŋan “matŋe nihiromawot” sâm ekyotgop. Yawu gârâmâ tewetsenŋe ki tatyitgiop. Yakât otmâ yâkâlen ari yuwu sâm ekuowot. “Tewetsenŋe ki tatnitgiap. Yakât otmâ girawu otmâ tosa matŋe kâpekmutŋe pesuk sâwuap?” Yawu sâm ekumutâ yuwu sâop. “Bât belaiâk yitgiwan. Pesuk yap, âlepŋe ariyet.” Yawu sâop. Yakât otmâ yuwu âihohomune nâŋgâ. Bukuyetŋaŋe tosayetŋe pilâyitgimu pesuk sâop. Yakât otmâ bukuyâhâtŋe lok girawu yaŋe heroŋe pato nâŋgâwaŋgiop, 50 kina waŋop yaŋe me 5 kina waŋop yaŋe?   
\p
\v 43 Sâmu sâop. 50 kina waŋop yaŋe heroŋe pato nâŋgâwaŋgiop.”  
\p Sâmu sâop. “Âlepŋe yat.”  
\v 44 Yawu sâm imbi ya ekmâmâ Simon yuwu sâm ekuop. Nâŋe emetgan gamune to ki gâim katdâ piriaksan. Yamâ imbi yuŋeâmâ isemu gilâpŋaŋe kâinan gemu pirim somotŋaŋe gowasiŋmâ kereŋ menihiap.  
\v 45 Gâŋe ki parahuneksat. Yamâ imbi yuŋeâmâ mepaenekmâ tap.  
\v 46 Gâŋe nak toŋe ki katnihiat. Yamâ imbi yuŋeâmâ to kukŋe suk sukŋe, hâmeŋe yahat yahatŋe ya moselemu kâinan gemu pirineksap.  
\v 47 Imbi yuŋeâmâ nâŋgânihiap. Yakât topŋe nâŋgâm heŋgeŋguwuatgât yuwu sâmune nâŋgâ. Lok âlâŋe bukuŋahât tosa umatŋe pilâwaŋgimu yakât heroŋe pato nâŋgâwaŋgiwuap. Yâhâ lok âlâŋeâmâ bukuŋahât tosa heweweŋ pilâwaŋgimu yakât heroŋe kakŋeâk nâŋgâwaŋgiwuap. Yakât yuwu sâmune nâŋgâ. Anitâŋe imbi yukât tosa umatŋe emelâk pilâwaŋgiap. Yakât otmâ mepaenekmâ tap.   
\p
\v 48 Yawu sâm imbi ya yuwu sâm ekuop. “Tosahe pilâhihian.”   
\p
\v 49 Yawu sâmu, Parisaio orowâk tatmâ sot newiŋe den ya nâŋgâm biwiyeŋaŋe yuwu nâŋgâwi. “Lok yukât topŋe girawu? Girawu otmâ “Tosahe pilâhihian” yawu yap.” Biwiyeŋaŋe yawu nâŋgâwi.   
\p
\v 50 Yesuŋe imbi ya yuwu sâm ekuop. “Nâhâlen biwihaŋe kepeiat. Yakât otmâ Anitâŋe manman kârikŋahât pat kuhihiap. Yakât nâŋgâm lohotŋan ari.” Yawu sâop.   
\c 8  
\s1 Imbi nombotŋe Yesu orowâk ariwi ya yeŋgât topyeŋe  
\p
\v 1 Sâp yakât kakŋan Yesuŋe hoŋ bawalipŋe meyekmu kapi ya pilâm kapi tipi tapi tatmâ arap ya ârândâŋ yâhâm gewi. Otmu lohimbiŋe Anitâhâlen biwiyeŋaŋe kepeiŋetâ tihityeŋe otyiŋgiwuap yakât den pat âlepŋe Yesuŋe ekyongop.  
\v 2 Otmu imbi nombotŋe orowâk ariwi ya yeŋgât topyeŋe yuwu. Imbi nombotŋe emelâk kundat otbi ya heŋgemyongop. Yâhâ nombotŋe âlâmâ weke bâleŋaŋe mâŋgâeyekbi ya watyekmu gaiakmâ ariwi. Yâhâ yâk yeŋgâlen gâtŋe âlâ, kutŋe Maria, Matala kapiân gâtŋe, ya weke bâleŋe nombolân yâhâpŋe mâŋgâeŋetâ watbaŋgiop.  
\v 3 Yâhâ âlâmâ, kutŋe Yoana sâm. Yâhâmâ Herotgât hoŋ bawa âlâ, kutŋe Kusa sâm, yâkât imbiŋe. Yâhâ âlâmâ, kutŋe Susana sâm. Otmu imbi nombotŋe iri sikumyeŋe orop yâkŋe Yesu otmu hoŋ bawalipŋe tânyongowi. Imbi topyeŋe sâm aran yu orowâk ariwi.   
\s1 Hote alikŋan hâum sâop.  
\sr (Mataio 13:1-9 Mareko 4:1-9)  
\p
\v 4 Lohimbi dondâŋe kapiyeŋe pilâm Yesuhâlen ari menduhuakŋetâ den âlâen hâum yuwu sâm ekyongop.  
\v 5-8 “Lok âlâŋe hote alikŋe mem hâiloŋbe sâm newângen ariop. Ari hote alikŋe ya nombot nombot mem hâiloŋmu giop. Nombotŋeâmâ mem hâiloŋmu mâtâwân ge talop. Yâhâ nombotŋeâmâ mem hâiloŋmu hân toŋe biaen ge talop. Yâhâ nombotŋeâmâ hele bâleŋe iowân giop. Yâhâ nombotŋeâmâ tep tep kum hân âiloŋgo loŋgo tuhuwi yan ge talop. Yawu gârâmâ hote alikŋe mem hâiloŋmu âlâen âlâen giop yakât topŋeâmâ yuwu. Nombotŋe mâtâwân ge talop yamâ lohimbiŋe bam gam tâlim laŋ tuhuŋetâ nâiŋe kârâm newi. Yâhâ nombotŋeâmâ hân toŋe biaen giop yamâ gihitŋe kakŋeâk pilâop. Yakât otmâ in yawu mum hâlâlâŋ sâop. Yâhâ nombotŋeâmâ hewukŋan me hele pato biwiŋan giop yamâ âiloŋgo tetem pururuk sâop. Pururuk sâmu hewukŋaŋe langumu derepgum gimbaŋgumu orok sâop. Yâhâ nombotŋe hân âlepŋan giop yaŋeâmâ tetem pururuk sâm âiloŋgo yahalop. Nâŋe den yan yu biwiyeŋan katmâ nâŋgâm heŋgeŋgunomai.” Yawu sâm ekyongop.   
\s1 Topŋe yuwuhât Yesuŋe den âlâ me âlâen hâum sâop.  
\sr (Mataio 13:10-17 Mareko 4:10-12)  
\p
\v 9 Yawu sâm ekyongomu hoŋ bawalipŋaŋe den ya topŋahât nâŋgâne sâm âikuwi. Âikuŋetâ sâop.  
\v 10 “Anitâŋe tihitnenŋe otmâ gamap yakât topŋe yeŋe tipiŋe naŋgai. Yâhâ lok nombotŋe nâhâlen ki torokatmâ mansaiŋeâmâ biwiyeŋe pâlâmŋe otmâ mansai. Biwiyeŋe pâlâmŋe otmâ manŋetâ yakât den âlâen âlâen hâum ekyongoman. Yakât otmâ yâkŋe nâhât nâŋgâm hâkâŋ otmâ nekmâ kâkâsuk otmai. Yawu otmâ biwiyeŋe alitmai. Yakât otmâ nâhât den pat yu nâŋgâŋetâ tâŋât oapgât hiliwahonomai. Yamâ nâŋgâm heŋgeŋguai mâne biwiyeŋe Anitâhâlen katmâ denŋe lâuŋetâ tosayeŋe emelâk pilâyiŋgimbâp.”   
\s1 Hote mem hâiloŋmu giop yakât topŋe  
\sr (Mataio 13:18-23 Mareko 4:13-20)  
\p
\v 11 Hote alikŋan hâum ekyongoan yakât topŋe sâmune nâŋgâŋet. Anitâhât den yamâ hote alikŋahât dop oap.  
\v 12 Yâhâ lok hote alikŋe mem hâiloŋmu giop yamâ nenŋe Anitâhât den lohimbi ekyongomunŋe nâŋgâmai yakât dop. Hote alikŋe nombotŋe mem hâiloŋmu mâtâwân giop yakât topŋe yuwu. Yamâ lohimbi nombotŋaŋe Anitâhât den nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu yâkâlen biwiyeŋaŋe kepeimaihât Satanŋe den ya kum mem gulip tuhumap.  
\v 13 Yâhâ hote mem hâiloŋmu nombotŋe hân toŋe biaen giop yakât topŋe yuwu. Lok yawuya nâhât den pat âlepŋe ekyongomune nâŋgâm heroŋe otmâ manmai. Nâŋgâŋetâ den ya kakŋeâk gem biwiyeŋan gihitŋe kârikŋe ki memap. Yawu gârâmâ umatŋe âlâ kakyeŋan yâhâmap yan lohotŋe otmâ pilâmai.  
\v 14 Yâhâ hote mem hâiloŋmu nombotŋe hele biwiŋan giop yakât topŋe yuwu. Lohimbi nombotŋe den ekyongomune nâŋgâŋetâ bonŋe otmap. Nâŋgâŋetâ bonŋe otmu sâp kâlep ki otmuâk hângât iri sikum, me tewetsenŋe, me âlâlâ ekmâ biwi nâŋgân nâŋgânyeŋaŋe yan hikum nâŋgâm manmai. Yawu manmai yakât otmâ biwi yâhâp otmâ manŋetâ manman âlepŋe ki teteyiŋgimap.  
\v 15 Yâhâ hote mem hâiloŋmu nombotŋe hân toŋe orowân giop yakât topŋe yuwu. Lok yawuyaŋeâmâ den pat âlepŋe nâŋgâm heŋgeŋgumai. Nâŋgâm heŋgeŋgum tiŋâk lâum manmâ yâhâŋetâ manman âiloŋgo loŋgo teteyiŋgimap. Yâk yeŋgât topyeŋe yawu. Nâŋe hoteân hâum yan yamâ topnenŋeâmâ yawu.” Yawu sâm ekyongop.   
\s1 Lok topnenŋe lambeân hâum sâop.  
\sr (Mareko 4:21-25)  
\p
\v 16 Yesuŋe den âlâen hâum yuwu sâm ekyongop. “Nenŋe emet kâlehen tatmâ lambe saum tuŋguŋan ki katmain. Gârâmâ heleŋân gâitmunŋe kinmâ sem laŋinŋe pilâmu ekmâ gem yâhâmain.  
\v 17 Yakât topŋe yuwu. Lok âlâ me âlâŋe otŋetâ bâlemu kurihimai yamâ hâmbâi mâne tetekŋan otmu eknom.  
\v 18 Yakât otmâ den ekyongoan yu biwiyeŋan katmâ nâŋgâm heŋgeŋgunomai. Lok âlâ me âlâŋe nâhât den nâŋgâm biwiyeŋan katmâ mannomaiŋe ya nâŋgâŋetâ keterakbuap. Yâhâ lok âlâ me âlâŋe nâhât den nâŋgâŋetâ nahat otmu bet pilânomaiŋe biwiyeŋe pâlâmŋe manmâ ki nâŋgâŋetâ keterakmâ heŋgeŋguwuap.” Yawu sâm ekyongop.   
\s1 Yesuhât hepŋe torehenlipŋe  
\sr (Mataio 12:46-50 Mareko 3:31-35)  
\p
\v 19 Yawu sâm ekyongom tatmu lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe denŋe nâŋgâne sâm mem hawam mewam tuhum kinbi. Yawu kinŋetâ ikŋe hepŋe torehenlipŋaŋe taka gotŋan bane sâm otŋetâ lohimbiŋe mâtâp maŋguyiŋgiŋetâ betyeŋehen kinbi.  
\v 20 Betyeŋehen kinŋetâ lok âlâ Yesu gotŋan talopŋe yuwu sâm ekuop. “Torehenlipgaŋe taka betnenŋehen kinmâ gâhât yai.”   
\p
\v 21 Yawu sâmu Yesuŋe yuwu sâm ekyongop. “Anitâhât tem lâum mansai yaŋeâmâ nâhât hepne torehenlipne bulâŋe oai.”   
\s1 Yesuŋe sâmu to siru nâŋ nâŋ sâop.  
\sr (Mataio 8:23-27 Mareko 4:35-41)  
\p
\v 22 Hilâm âlâen Galilaia deŋgân pato ya hâtikgum nombotgen arine sâm waŋgaen yâhâwi. Waŋgaen yâhâm hâtikgum nombotgen ariwi.  
\v 23 Arim tatŋetâ Yesu amangât katmu aman pâlâmŋe iop. Aman im tatmu deŋgân ya tânâmguŋetâ yanâk siru puŋ puŋ sâm pilâop. Siru puŋ puŋ sâm pilâmu toŋe waŋga kâlehen gemu guhulakbe sâm olop.  
\v 24 Guhulakbe sâm olop yan ekŋetâ sâtŋe otmu hoŋ bawalipŋaŋe mândem yuwu sâwi. “Wâe, lok pato, waŋga yu deŋgân kâlehen guhulakbe sâm oap. Harannongomap.”  
\p Yawu sâm ekuŋetâ yahatmâ siru kuwaŋgiop. Kuwaŋgimu to yaŋe nâŋ nâŋ sâop. Nâŋ nâŋ sâmu yuwu sâm ekyongop.  
\v 25 “Wongât biwi yâhâp oai? “Nâŋe tihityeŋe otbomgât dop ki tap,” yawu mon naŋgai?” Yawu sâm ekyongop. Yawu sâm ekyongomu yuwu sâm alahuwi. “Bâe, lok yukât topŋe girawu? Siru kuwaŋgimu yaŋak to yaŋe nâŋ nâŋ yap.” Yawu sâwi.   
\s1 Yesuŋe weke bâleŋe watyekmu gaiakmâ bau yeŋgâlen ariwi.  
\sr (Mataio 8:28-34 Mareko 5:1-20)  
\p
\v 26 To nâŋ nâŋ sâmu deŋgân ya hâtikgum ba nombot endaken kapi âlâ, kutŋe Gerasene sâm, yan ariwi.  
\v 27-29 Yan ari waŋgaembâ lâum kioŋmâ ariŋetâ kapi amboŋe, lok âlâ weke bâleŋaŋe mâŋgâeminiop, ya takamu ekbi. Yâhâ yâkât topŋe yuwu. Lok yamâ sumân bam gam otmu weke bâleŋaŋe mâŋgâemu hâk katipŋe tuhum pilâm hâk barahâk manmâ gaop. Otmu ikŋe kapi ambolipŋaŋe ari tâk kârikŋe, kutŋe sein sâm, yaŋe kâiŋe bâtŋe mem menduhum sâhâminiwiâke yamâ tâmbiriŋ sâmu hâreakminiop. Yawu otma weke bâleŋaŋe mâŋgâemu lok ki manmaiângen ari ihilâk mahilâk manminiop. Lok yakât topŋe yawu. Lok yaŋe ewan kinmâ Yesu ekmâ yâkât gotŋan ge kinop. Gotŋan ge kinmu Yesuŋe weke bâleŋe ya watbe sâm yuwu sâm ekuop. “Lok yukâlembâ gaiakmâ ari.”  
\p Yawu sâmu hu halak tuhum yuwu sâm ulitguop. “Yesu, topge naŋgan. Gâ Anitâhât nanŋe. Yamâ wongât nâhâlen takat? Nâ hâhiwin ki nihi. Inâk âwurem arihât naŋgan.” Yawu sâm ulitguop.   
\p
\v 30 Ulitgumu sâop. “Ahonakdâ nâŋgâwe.”  
\p Sâmu sâop. “Nâŋe weke bâleŋe nombotŋe orowâk tatmâ lok yu mem mâŋgâem mansain. Yakât otmâ nengât kutnenŋe “Komot Pato,” yawu.  
\v 31 Aiop, gâŋe nâŋgâningirâ sumânâk mannom. Hem topŋan ki hâŋgânnongorâ arinom.” Yawu sâwi.   
\p
\v 32 Yâhâ talapŋan bau seseŋgâlâkŋe tomot tuhum kinŋetâ yekbi. Yekmâ yuwu sâm Yesu ekuwi. “Gâŋe watnenekbuat otmuâmâ, âlepŋe watnenekdâ gaiakmâ bau enda yeŋgâlen arinom.” Yawu sâwi. Yawu sâŋetâ watyekmu gaiakmâ bau ya yeŋgâlen ge mânuŋakbi.  
\v 33 Bau yeŋgâlen ge mânuŋakmâ mâŋgâeyekŋetâ sururuk sâm ba hem patoembâ tâwoŋ sâm deŋgânân kioŋetâ haranyongop.   
\p
\v 34 Deŋgânân kioŋetâ haranyongomu galemyongom manbiŋe ekmâ sururuk sâm kapi ambolipŋe ya ekyongowi.  
\v 35 Ekyongoŋetâ yakât topŋe nâŋgâne sâm Yesuhâlen takawi. Otmu emelâk weke bâleŋaŋe lok mâŋgâeŋetâ ihilâk mahilâk manminiop yamâ nâŋgân nâŋgânŋe keterakbaŋgimu hâk katipŋe mânuŋahop ya ekbi. Ekŋetâ sâtŋe otmu lohimbi Yesu orop kinbi ya âiyongowi.  
\v 36 Âiyongoŋetâ Yesuŋe weke bâleŋe watyekmu gaiakmâ ariŋetâ nâŋgân nâŋgânŋe keterakbaŋgiop yakât den pat ekyongowi.  
\v 37 Ekyongoŋetâ nâŋgâŋetâ sâtŋe otmu Yesuŋe pilâyekmâ âlâengen ariâkgât ekuwi.  
\p Yakât otmâ Yesuŋe hoŋ bawalipŋe meyekmu waŋgaen yâhâwi.  
\v 38 Waŋgaen yâhâŋetâ yan lok weke bâleŋe watbaŋgiop yaŋe yuwu sâop. “Nâ girawu otbom? Yen orop arinehât naŋgan.”   
\p
\v 39 Sâmu sâop. “Bia, gâ nen orop ki arinom. Yakât otmâ kapihehen ari gike hep torehenlipge yakât den pat ya ekyongowuat.” Yawu sâop.  
\p Yawu sâmu kapiân yâhâ Yesuŋe heŋgeŋguop yakât den pat kapilipŋe ekyongop.   
\s1 Yesuŋe Yairo baratŋe mumuŋambâ mem yahalop.  
\sr (Mataio 9:18-26 Mareko 5:21-43)  
\p
\v 40 Yawu otmâ Yesuŋe hoŋ bawalipŋe meyekmu kapi ya pilâm waŋga mem âwurem ariwi. Âwurem ari waŋgaembâ geŋetâ deŋgân ginŋan lohimbi dondâŋe Yesu ekne sâm taka kinbi.   
\p
\v 41 Yawu otmâ kinŋetâ miti emetŋahât galemlipyeŋe yeŋgât lok kunŋe, kutŋe Yairo sâm, yâkŋe gotŋan ba mepaem yuwu sâm ekuop.  
\v 42 “Baratne, ombe bisine konohâk ya sihanâk katnenekbe sâm oap. Yawu gârâmâ gâŋe ari heŋgeŋguhât naŋgan.” Yawu sâop.  
\p Yawu sâm ekumu Yesuŋe hoŋ bawalipŋe meyekmu ya pilâm Yairohât emelan ariwi. Mâtâwân arim tatŋetâ Yesu takaop yakât den pat ya lohimbi dondâŋe nâŋgâm ekne sâm yâkâlen ariŋetâ orowâk ariwi.   
\p
\v 43 Yâhâ imbi âlâ orowâk ariwi yâkât topŋeâmâ yuwu. Imbilipnenŋaŋe emetsenŋe ekmai dop yawu ki olop. Yâhâ imbi yuâmâ emetsenŋe ekmâ yâhâmu yambu kâiân yâhâp olop. Yambu kâiân yâhâp yu biwiŋan dokta yeŋgâlen arimu hep ya saŋ sâekgât âi pato mewiâke yamâ yawuâk otmâ gaop.  
\v 44 Yâhâ imbi yaŋe Yesuhât betŋan bam yâkât sâŋgum potonŋan in walipgumu yanâk hepŋe saŋ sâop.  
\v 45 Yâhâ walipguop yanâk Yesuŋe eŋgatŋe kakŋambâ olelem yekmâ “Âlâŋe walipnohoap?” sâm âiyongop.  
\p Yawu sâm âiyongomu yan kurihiakŋetâ Petoroŋe yuwu sâop. “Lohimbi dondâŋe mem hawam mewam tuhunenekŋetâ pâŋ sâm kinsain. Yakât otmâ gâ girawu nâŋgâm yat? Yan gâtŋaŋe mon walipgohoai.”   
\p
\v 46 Sâmu sâop. “Walipnohoap yan hâkne katmâ naŋgan.”  
\v 47 Yawu sâmu imbi yaŋe kâi bâtŋe kârâŋ kârâŋ sâmu kinop. Yawu otmâ Yesuhât sâŋgum potonŋan walipgumu hepŋe sâŋ sâop yakât topŋe kerek ekuop.  
\v 48 Sâmu sâop. “Toune, biwihe nâhâlen katsat. Yakât otmâ Anitâŋe nâŋgâhihimu hepge saŋ yap. Lohotŋan ba ari.” Yawu sâm ekuop.   
\p
\v 49 Yawu sâm ekum kinmu yanâk Yairohât hoŋ bawalipŋe nombotŋaŋe emelambâ taka yuwu sâm ekuwi. “Baratge emelâk bâleap. Yakât otmâ lok pato yu imbiâk sârâ gamap.”   
\p
\v 50 Yawu sâŋetâ Yesuŋe nâŋgâm Yairo yuwu sâm ekuop. “Yakât ki gorâhihiâk. Nâhâlen biwihaŋe kepeim eŋgat yâhâp ki ot.” Yawu sâop.   
\p
\v 51 Yawu sâm Yairohât emet gotŋan ba kinmâ lohimbi nombotŋe katyekmu yaehen kinbi. Yaehen kinŋetâ Petoro, Yakowo, otmu imiŋe Yoane, Yairo, imbiŋeit meyekmu emet kâlehen yâhâwi.  
\v 52 Yâhâ lohimbi dondâŋe kahân tatmâ isem we bâle pato nâŋgâm tatbi. Yawu ot tatŋetâ yuwu sâm ekyongop. “Baratyetŋe ki bâleap, in aman pâlâmŋe iap. Yakât otmâ ki iseŋet.”  
\v 53 Yawu sâm ekyongomu nâŋgâŋetâ nahat otmu giriŋbaŋgiwi. Emelâk katnenekmâ arap nâŋgâwi.  
\v 54 Yâhâ Yesuŋe imbi sihan ya bâtŋan mem yuwu sâm ekuop. “Barat tipiŋe, yahatmâ kin.”  
\v 55 Yawu sâmu yanâk yahatmâ bam gaop. Yawu otmu Yesuŋe sâmu sot um waŋetâ niop.  
\v 56 Otmu âwâŋe mâmâŋaŋe ya ekmutâ âlâ kândâkdâ olop. Yawu otmâ bukulipyetŋe ki ekyongoromawot sâm kuyitgiop.   
\c 9  
\s1 Yesuŋe hoŋ bawalipŋe meyekmâ âi sâm yiŋgiop.  
\sr (Mataio 10:5-15 Mareko 6:7-13)  
\p
\v 1 Yesuŋe hoŋ bawalipŋe kâiân yâhâp menduhuyekmâ âi sâm yiŋgim yuwu sâm ekyongop. “Yen nâhât sâtgât otmâ ari weke bâleŋaŋe lohimbi mâŋgâeyekŋetâ mansai ya watyiŋgiŋetâ gaiakmâ arinomai. Otmu lohimbi kundat otmâ mansai ya heŋgemyongonomai.” Yawu sâm ekyongop.  
\v 2 Otmu lohimbiŋe Anitâhâlen biwiyeŋaŋe kepeiŋetâ tihityeŋe otbuap yakât den pat ekyongom kapi âlâen âlâen ari kundat otbi ya heŋgemyongonomaihât mâmâŋe otyiŋgiop.  
\v 3 Mâmâŋe otyiŋgim yuwu sâm ekyongom hâŋgânyongop. “Âi topŋe katne sâm sot me senŋe âlâlâ umatdâek ki miakmâ arinomai. Natik ki miaknomai. Me itâkat ki goleaknomai. Me tewetsenŋe hâkyeŋan ki tatbuap. Me pet me hâk katipŋe ya hourâ hourâ ki miaknomai. Me howan ki tinaŋgum arinomai.  
\v 4 Otmu kapi âlâen arinomai yanâmâ emelan dâim yâhâ katyekŋetâ yanâk tatnomai. Kapi ya ambolipŋaŋe orotmemeyeŋe bâleŋe betbaŋgim biwiyeŋe Anitâhâlen katŋet sâm nâhât den pat âlepŋe ekyongonomai.  
\v 5 Yâhâ kapi âlâen ari den ekyongoŋetâ nâŋgâŋetâ nahat otmu bet pilânomai yamâ hâmbâi Anitâŋe matŋe umatŋe yiŋgiwuap. Yakât otmâ kâiyeŋan wahap me bokosok me yu ya horatbuap yamâ tâlim gik beretek meŋetâ gewuap. Ya gemu betyiŋgim pilâyekmâ ba âlâengen arinomai. Ariŋetâ towat ya ekmâ kâi katsap yawu nâŋgânomai.” Yawu sâm ekyongop.   
\p
\v 6 Yawu sâm ekyongom hâŋgânyongomu kapi âlâen âlâen ari yâkât den pat âlepŋe ekyongowi. Den pat âlepŋe ekyongom yan lohimbi mesek otbi ya mem heŋgemyongowi.   
\s1 Herotŋe Yesuhât den pat nâŋgâop.  
\sr (Mataio 14:1-2 Mareko 6:14-16)  
\p
\v 7 Otmu sâp yanâmâ Galilaia yeŋgât lok kutdâ âlâ manop, kutŋe Herot Antipa sâm, yâkŋeâmâ Yesuŋe olop miop yakât den pat nâŋgâop. Lohimbi nombotŋaŋe yuwu sâŋetâ nâŋgâop. “Herotŋe tembe lâulipŋe ekyongomu Yoane kuŋetâ muop yamâ mumuŋambâ yahatmâ mansap,” yawu sâwi.  
\v 8 Yâhâ nombotŋaŋeâmâ yuwu sâŋetâ nâŋgâop. “Poropete lok âlâ, kutŋe Elea sâm, emelâk himbimân yâhâop yaŋe mon purik sâm ge mansap,” yawu sâwi. Yâhâ nombotŋaŋeâmâ yuwu sâŋetâ nâŋgâop. “Anitâhât poropetelipŋe emelâk muwi yâk yeŋgâlen gâtŋe âlâ yaŋe mumuŋambâ yahatmâ mansap,” yawu sâwi.  
\v 9 Yawu sâŋetâ Herotŋe nâŋgâm eŋgat yâhâp otmâ yuwu sâop. “Emelâk tembe lâulipne ekyongomune Yoane eŋgatŋe hârewi. Yakât otmâ lok girawu yaŋe yu ya otmâ mansap yakât den pat sâŋetâ naŋgan?” Yawu sâm Yesu ekbehât nâŋgâm manop.   
\s1 Lok 5000 ya sot yiŋgiŋetâ newi.  
\sr (Mataio 14:13-21 Mareko 6:30-44 Yoane 6:1-13)  
\p
\v 10 Emelâk Yesuŋe hoŋ bawalipŋe hâŋgânyongomu kapi âlâen âlâen ari yâkât den pat âlepŋe ekyongowi. Ekyongom pesuk pilâm yâkâlen âwurem ari otbi mewi yakât ekuwi. Ekuŋetâ meyekmu yeŋiâk tatmâ nâŋgâne sâm Besaita kapiân ariwi.  
\v 11 Kapi yan ariwi yakât den pat lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe nâŋgâm betyeŋehen watyekmâ ariwi. Ariŋetâ yan Yesuŋe tepŋe nâŋgâyiŋgim Anitâhâlen biwiyeŋaŋe kepeiŋetâ tihityeŋe otbuap yakât den pat âlepŋe ekyongop. Otmu bukulipyeŋe mesek topŋe topŋe otbi ya meyekmâ takaŋetâ mem heŋgemyongop.   
\p
\v 12 Yawu otmâ Anitâhât den topŋambâek kâsikum yiŋgimu emetsâpŋe otmu yan hoŋ bawalipŋaŋe yuwu sâm ekuwi. “Yu tain yu hâlâŋmâ kapi tipi tapi âlâ ki tap. Yakât po yiŋgimu wâtyeŋe houŋ sâmapgât gâŋe hâŋgânyongorâ ariŋet. Hâŋgânyongorâ ari yeŋahâk sot puluhum um nenomai.” Yawu sâwi.   
\p
\v 13 Sâŋetâ sâop. “Âlepŋe yeŋe sot kâsikum yiŋgiŋet.”  
\p Sâmu sâwi. “Nengâlen baŋga kândâkdâ mome otmu iŋan yâhâp yawuâk tap. Lohimbi dondâ taka tai. Yawu gârâmâ nenŋe katgekmâ ari sot puluhuyiŋgim lâum takanomgât naŋgat me?” Yawu sâwi.  
\v 14 Yâhâ lohimbi taka tatbi ya yeŋgât dowâmâ 5000 yawuya. Yesuŋe yuwu sâm ekyongop. “Yeŋe lohimbi yu ekyongoŋetâ kâsiwahom komot tipi tapi, komot 50 dop yawuya tatmâ ariŋet.” Yawu sâop.  
\v 15 Yâhâ lohimbi ekyongoŋetâ den sâop yawuâk otbi.  
\v 16 Otmu Yesuŋe sot ya mem himbimân pak sâm ekmâ Anitâ mepaeop. Anitâ mepaem baŋga ya motokmâ tipi tapi tuhum hoŋ bawalipŋe yiŋgimu lohimbi ya kerehâk yiŋgiŋetâ newi. Yâhâ iŋan gurâ yawuâk yiŋgiŋetâ neŋetâ dopyeŋan olop.  
\v 17 Neŋetâ dopyeŋan otmu sot nombotŋe talop ya hoŋ bawalipŋaŋe hâwurum mânuŋetâ saka saka kâiân yâhâp pik sâop.   
\s1 Petoroŋe Yesuhât topŋe sâm teteop.  
\sr (Mataio 16:13-19 Mareko 8:27-29)  
\p
\v 18 Otmu hilâm âlâen Yesuŋe hoŋ bawalipŋe katyekmu tatŋetâ ikŋiâk ba kinmâ Anitâ ulitguop. Ulitgum pesuk pilâmu hoŋ bawalipŋe yâkâlen ariŋetâ yuwu sâm âiyongop. “Lohimbiŋe nâhât girawu nâŋgâmai?”   
\p
\v 19 Sâmu sâwi. “Nombotŋaŋe gâhât yuwu sâmai. “Yoaneŋe lohimbi toen katyekminiop ya emelâk kuŋetâ muop ya mumuŋambâ yahatmâ mansap,” yawu sâmai. Yâhâ nombotŋaŋeâmâ, “Poropete âlâ, kutŋe Elea sâm, emelâk himbimân yâhâop yaŋe purik sâm ge mansap,” sâmai. Yâhâ nombotŋaŋeâmâ, “Anitâhât poropetelipŋe emelâk muwi ya yeŋgâlen gâtŋe âlâŋe mumuŋambâ yahatmâ mansap,” gâhât yawu sâmai.” Yawu sâwi.   
\p
\v 20 Sâŋetâ sâop. “Yawu gârâmâ yeŋeâmâ nâhât girawu nâŋgâmai?” Sâmu Petoroŋe yuwu sâop. “Anitâŋe hâŋgângohomu ge mansat ya nâŋgâmunŋe bulâŋe oap.” Yawu sâop.   
\p
\v 21 Yâhâ yakât topŋe sâm tetem lohimbi ekyongomaihât sâm kuyiŋgiop.   
\s1 Yesu kuŋetâ mumbuap yakât sâop.  
\sr (Mataio 16:20-28 Mareko 8:30-9:1)  
\p
\v 22 Den âlâ torokatmâ yuwu sâm ekyongop. “Nâ lok bulâŋe mansan. Yawu gârâmâ hotom umai yeŋgât kunlipyeŋe otmu Isirae nengât papatolipnenŋe otmu Mosehât girem den kâsikum ningimai ya kerekŋe biwi konohâk otmâ yan nâhât sâm bâlenihim mem âlâlâ tuhunekmâ nohoŋetâ mumbom. Mum yan hân kâlehen hilâm kalimbu tatmâ benŋe yapâ mumuŋambâ yahatbom.” Yawu sâm ekyongop.   
\s1 Manmannenŋe ki alitmâ manmâ yâhânom.  
\p
\v 23 Otmu Yesuŋe lohimbi kerehâk yuwu sâm ekyongop. “Lohimbi âlâ me âlâŋe biwiyeŋe nâhâlen katmaiŋe nâhâlen torokatne sâm yan yeŋahât ki nâŋgâŋetâ yahatbuap. Me senŋe âlâlâ tatyiŋgiap ya biatningimap sâm yakât ki nâŋgâm ketet otmâ eŋgat yâhâp otnomai. Nâhât den haoŋmâ ârândâŋ nâŋgâm tem lâunihim mannomai.  
\v 24 Yawu gârâmâ benŋe lok âlâ me âlâŋe manmanyeŋe alilaknomai yamâ hiliwahonomai. Yâhâ lok âlâ me âlâŋe nâhâlen biwiyeŋaŋe kepeim manmâ nâhât den pat âlepŋe yu lohimbi ekyongonomai. Ekyongonomai yakât otmâ yongoŋetâ munomai yamâ Anitâŋe mumuŋambâ mem yahatyekbuap.  
\v 25 Yâhâ lok âlâ me âlâŋe iri sikum me manman topŋe topŋe yan biwi nâŋgân nâŋgânyeŋe hikum manmâ munomai yaŋe girawu otnomai. Yeŋahâk mumuŋambâ yahatnomaihât dop âlâ ki tap. Nâ lok bulâŋe den kâsikum yiŋgim mansan. Yeŋgâlen gâtŋe âlâ me âlâŋe nâhât den nâŋgâŋetâ nahat otmu betnihinomai yamâ matŋe yuwu kâpekyiŋgiwom. Hâmbâi sâp patoen Himbim Awoŋnaŋe yâhâpŋe hâŋgânnohomu aŋelolipne meyekmune hânân genom. Sâp yan yeŋgâlen gâtŋe âlâ me âlâŋe nâhât den nâŋgâŋetâ nahat otmu betnihimai yamâ nâku yawuâk betyongomune matŋe umatŋe menomai.  
\v 26 Hâmbâi sâp patoen Himbim Awoŋnaŋe yâhâpŋe hâŋgânnohomu aŋelolipne meyekmune hânân genom. Gem yan manmanyeŋahât matŋe âlâku ikŋiâk ikŋiâk kâpekmâ yiŋgiwom.  
\v 27 Yuwu sâm ekyongomune nâŋgâm biwiyeŋan katmâ mannomai. Yen ki mum meteŋetâek Anitâŋe tihityeŋe otbe sâm lok bulâŋe nâ hâŋgânnohomu âwurem ge tihityeŋe otbisâm.” Yawu sâop.   
\s1 Yesuŋe Mose yet Elea orop den alahuwi.  
\sr (Mataio 17:1-13 Mareko 9:2-13)  
\p
\v 28 Den yawu ekyongop yakât kakŋan hilâm nombolân yâhâp mon pesuk sâmu Yesuŋe Anitâ ulitguwe sâm olop. Yakât otmâ Petoro, Yakowo, otmu imiŋe Yoane, meyekmu hoŋ bawalipŋe nombotŋe âlâmâ katyekŋetâ tatŋetâ yeŋiâk pumŋe âlâen yâhâwi.  
\v 29 Yâhâ kinŋetâ Yesuŋe Anitâ ulitgum kun kundenŋe âlâ otmu sâŋgumŋaŋe laŋinŋe pilâm kaok bolaŋ bolaŋ olop.  
\v 30 Yawu otmu Mose Elea emelâk Anitâŋe meyelehop yaŋe in yawu tetem kinmutâ  
\v 31 himbimâmbâ laŋinŋaŋe siliŋ siliŋ sâm hâuyelekmu yâk orop den alahuwi. Yawu otmâ Yesuŋe Yerusalem kapiân ari Anitâŋe yâkât mâtâp sâm kalop ya lâumu Yura papatolipyeŋaŋe kuŋetâ mumbuap yakât ekyotgop.   
\p
\v 32 Mose yet Elea tetemutâ den otbi yan hoŋ bawalipŋaŋe aman pâlâmŋe iwi. Yâhâ Mose yet Eleaŋe Yesu pilâm arire sâm otmutâ kâlâwahom yahatmâ yekbi. Yekŋetâ Petorohât hanŋe tâlâhumu yuwu sâm Yesu ekuop. “Lok pato, kulem teteap yuwuya âlâ ki ekmain. Yu ekmunŋe âlâ kândâkdâ oap. Yawu gârâmâ gâŋe sârâ selep kalimbu tuhunehât naŋgan. Gâhât âlâ, Mosehât âlâ, Eleahât âlâ.” Yawu sâop.  
\v 33 Otmu Mose yet Elia Yesu pilâm arire sâm otmutâ Petoroŋe kulem yakât topŋe ki nâŋgâmâk Yesu yawu sâm ekuop.   
\p
\v 34 Yawu sâmu yanâk elem patoŋe ge pumŋe ya mem kâtâpgumu kiŋgityeŋahât otbi.  
\v 35 Kiŋgityeŋahât otŋetâ elem yakât biwiŋambâ Anitâŋe den âlâ yuwu sâop. “Bulâŋanâk yuâmâ nine nanne ombe bisine. Nâŋe âi sâm waŋmâ hâŋgângumune giop. Yakât otmâ den sâwuap ya yeŋe mem biwiyeŋan katmâ tem lâuwaŋgim mannomai.” Yawu sâop.   
\p
\v 36 Den ya sâm tiŋ pilâmu Yesu ikŋeâk kinmu ekbi. Yâhâ hoŋ bawalipŋaŋe kulem ya ekbi yakât ki sâm tetem bukulipyeŋe ekyongowi.   
\s1 Yesuhât hoŋ bawalipŋaŋe weke bâleŋe watne sâm pâpguwi.  
\sr (Mataio 17:14-21 Mareko 9:14-29)  
\p
\v 37 Emet haŋ sâmu pumŋehembâ geŋetâ lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe ari mem teteyekbi.  
\v 38 Mem teteyekŋetâ hohetyeŋambâ lok âlâŋe halahum yuwu sâm Yesu ekuop. “Lok pato, gawot. Nine nanne ombe bisine yu gam ek.  
\v 39 Yakât topŋe yuwu. Weke bâleŋaŋe pârâk sânsânâk mâŋgâemu senŋe gâwâŋ gâwâŋ sâm hânân ge imu nekamŋe kâtiŋ sâm lauŋe barak barak otmu halahumap. Weke bâleŋe yaŋe haoŋmâ ârândâŋ yawu mâŋgâemap.  
\v 40 Yawuhât hoŋ bawalipgaŋe watŋet sâm dâim taka ekyongomune pâpgum pilai.” Yawu sâop.   
\p
\v 41 Yawu sâmu Yesuŋe olelem hoŋ bawalipŋe yekmâ yuwu sâm ekyongop. “Yen orop sâp kâlep manmâ gain. Yamâ wongât nâhâitŋe ki tânnongowuap yawu naŋgai? Yawu nâŋgâm biwiyeŋaŋe nâhâlen tiŋâk ki kepeiai yakât nâŋgâmune ki ârândâŋ oap. Yawu gârâmâ hâmbâi nâŋe pilâyekmâ yâhâwom yan yeŋe girawu mannomai?” Yawu sâm ekyongom âwâŋe ekumu nanŋe ya dâim Yesuhâlen baop.   
\p
\v 42 Dâim bamu weke bâleŋaŋe mâŋgâemu senŋe gâwâŋ gâwâŋ sâm hânân ge kârâŋ kârâŋ sâm lauŋe barak barak otmâ iop. Yawu otmuâmâ Yesuŋe weke bâleŋe ya watmu gaiakmâ arimu âlepŋe otmâ âwâŋahâlen ba kinop.  
\v 43 Yâhâ Yesuŋe kulem miop yan Anitâhât wâtŋe tetemu ekŋetâ ewe membe olop.  
\s1 Yesu kuŋetâ mumbuap yakât âlâkuâk sâop.  
\sr (Mataio 17:22-23 Mareko 9:30-32)  
\p Yesu kulem miop ya ekŋetâ ewe membe olop sâp yan hoŋ bawalipŋe yuwu sâm ekyongop.   
\p
\v 44 “Den yuwu sâm ekyongomune nâŋgâm biwiyeŋan katmâ mannomai. Anitâŋe nâ lok bulâŋe hâŋgânnohomu ge mansan. Nâhât kasalipnaŋe sâp ki kâlep otmuâk meneknomai.” Yawu sâop.  
\v 45 Yawu sâm ekyongowâke yamâ Anitâŋe nâŋgân nâŋgânyeŋe mem kopa tuhuyekmu nâŋgâŋetâ ki keterahop. Yakât otmâ âikune sâm otŋetâ umatŋe otmu pilâwi.   
\s1 Huruŋ huruŋ manmâ yâhânom.  
\sr (Mataio 18:1-5 Mareko 9:33-37)  
\p
\v 46 Sâp âlâen Yesuhât hoŋ bawalipŋaŋe osetyeŋan gâtŋe âlâ me âlâŋe kunyeŋe pato otbuap yakât sâm pawarak guwarak otbi.  
\v 47 Yawu otmâ sahaŋgiŋetâ Yesuŋe biwiyeŋahât topŋe nâŋgâm yan naom tipiŋe âlâ lâum gotyeŋan katmu kinmu  
\v 48 yuwu sâm ekyongop. “Lok âlâ me âlâŋe tem lâunihim naom tipiŋe yuwuya buku otbaŋginomai. Lohimbi yaŋe naom tipiŋe otbaŋgiain sâm yan nâ buku otnihinomai. Otmu nâ otnihiain sâm Anitâŋe hâŋgânnohomu ge mansan yâk buku otbaŋginomai. Yeŋgâlen gâtŋe âlâ me âlâŋe yeŋahât nâŋgâŋetâ gemu huruŋ huruŋ manmai ya yeŋgât Anitâŋe nâŋgâyiŋgimu yahatmap.” Yawu sâop.   
\s1 Lohimbiŋe nengât ki nâŋgâŋetâ gemap yaŋe buku otningimai.  
\sr (Mareko 9:38-40)  
\p
\v 49 Yawu sâm ekyongomu Yoaneŋe yuwu sâm ekuop. “Lok pato, lok ondowân gâtŋe âlâŋe kutgan gohonmâ weke bâleŋe watyekmu gaiakmâ ariwi ya nenŋe ekmâ nâŋgâm bâlewaŋgim kuwaŋgiwin.” Yawu sâop.   
\p
\v 50 Yawu sâmu yuwu sâm ekyongop. “Lohimbi nombotŋaŋe yeŋgât ki nâŋgâŋetâ gemap yaŋe yeŋgât buku manmai. Yakât otmâ lok yawuya ki kuyiŋginomai.” Yawu sâop.   
\s1 Samaria kapi ambolipŋaŋe Yesu ekmâ ki buku otbaŋgiwi.  
\p
\v 51 Yesuŋe himbimân âwurem yâhâwuap yakât sâp tâlâhuop. Yakât otmâ Samaria hân tânâmŋambâ Yerusalem kapiân ariwe sâm biwiŋaŋe nâŋgâop.  
\v 52 Yawu otmâ Samaria ya yeŋgât kapi âlâen ari inomaihât hoŋ bawalipŋe nombotŋaŋe kulet sâm ari emet âlâ mem heŋgeŋguŋet sâm hâŋgânyongomu ariwi.  
\v 53 Ari kapi ambolipŋe ya ekyongoŋetâ Yesu Yerusalem kapiân ariwuap yawu nâŋgâmâmâ emetyeŋe alitbi.  
\v 54 Emetyeŋe alitŋetâ hoŋ bawayâhâtŋe yâhâp, Yakowo yet Yoane, yakât nâŋgâmutâ bâlemu yetŋe eŋgatyetŋeâk otmâ Yesu yuwu sâm âikuowot. “Lok pato, nâŋgânitgirâ sâmutŋe himbimâmbâ kâlâp punduŋ sâm ge seyehâk.”   
\p
\v 55-56 Yawu sâmutâ kuyitgimu kapi ya pilâm âlâengen ariwi.   
\s1 Lok yuwuyaŋe Yesuhât tem lâuwaŋgim mannomai.  
\sr (Mataio 8:19-22)  
\p
\v 57 Mâtâwân arim tatŋetâ lok âlâŋe mem teteyekmâ Yesu yuwu sâm ekuop. “Gâ yuken yaken otbuat yamâ nâ orowâk.”   
\p
\v 58 Sâmu sâop. “Nine topne hâum pâpguatgât yuwu sâmune nâŋgârâ keterahâk. Soŋgoâmâ nak duwiŋan imai. Yâhâ nâiâmâ nak kakŋan kerem tatmai. Yâhâ nâmâ Anitâŋe hâŋgânnohomu ge mansan yamâ emet âlâ ki tatnihiap. Yakât otmâ gâ orowâk arinom otmuâmâ girawu otnom?” Yawu sâm ekuop.   
\p
\v 59 Yesuŋe lok âlâ mem tetem yuwu sâm ekuop. “Nâhâlen torokatdâ orowâk mandehât naŋgan.”  
\p Sâmu sâop. “Lok pato, awoŋ âun bâleap. Yakât otmâ nâŋgânihirâ ari awoŋne kurihiwe. Kurihim âwurem gamune orowâk arirom.”   
\p
\v 60 Sâmu sâop. “Lohimbi biwi pâlâmŋe manmâ Anitâhât den ki lâum manmaiŋe hanguŋet. Gâŋeâmâ katyekmâ taka Anitâhât den pat âlepŋe lohimbi ekyongowuat.” Yawu sâop.   
\p
\v 61 Yâhâ lok âlâŋe Yesu yuwu sâm ekuop. “Lok pato, gâ orowâk arirehât naŋgan. Yawu gârâmâ nâŋgânihirâ hep torehenlipne yeŋgâlen âwurem arimune iseaŋgim katyekmâ âwurem gamune arirom.”   
\p
\v 62 Sâmu sâop. “Den yat yakât matŋe den âlâen hâum yuwu sâmune nâŋgâ. Lok âlâ me âlâŋe nâhâlen torokatne sâm hep torehenlipyeŋe katyekŋetâ kinŋetâ waŋgaen yâhânomai. Yawu otmâ tepyeŋe nâŋgâyiŋgim purik sâm âwurem ari yekne sâm otnomaiŋe nâhâlen torokatŋetâ âi sâm yiŋgiwomgât dop ki tap.” Yawu sâop.   
\c 10  
\s1 Anitâhât den ekyongoŋet sâm Yesuŋe lok 72 hâŋgânyongop.  
\p
\v 1 Sâp yakât kakŋan Yesu Kutdânenŋaŋe lok 72 mem sâlipyongop. Yawu otmâ lok yâhâp yâhâwâk menduhuakmâ kulet sâwaŋgim mâtâp mewaŋginomaihât âi sâm yiŋgim hâŋgânyongop.  
\v 2 Den âlâen hâum yuwu sâm ekyongom hâŋgânyongop. “Kâlâmân sot pato tap. Yâhâ Anitâŋe nep lok katyekmu mem hâwurum kinsaiâkâ yamâ ki dopŋan oap. Yakât otmâ Anitâŋe lok âlâkuâk katyehâkgât ulitgum mannomai.” Yawu sâm ekyongop.   
\p
\v 3 Otmu hoŋ bawalipŋaŋe topyeŋe naŋgaŋgiŋetgât den âlâen hâum yuwu sâm ekyongop. “Lama yamâ pâlâmŋe kinmai. Yâhâ sosoŋeâmâ sâtŋe bâleŋe tatmai. Yawu gârâmâ lama yaŋe dâiakmâ arinomai yamâ sosoŋe yiŋgim neyekbuap. Dop yawuâk nâŋe hâŋgânyongomune sâtŋe metŋe kâlehen arinomai.   
\p
\v 4 Hâŋgânyongomune arinomai yan bât barahâk arinomai. Itâkat ki goleaknomai. Me kâi katipŋe katnomai yakât houŋe âlâ ki menomai. Me tewetsenŋe hâkyeŋan ki tatbuap.  
\v 5 Otmu kapi wosapâ arine sâm otnomai yan mâtâwân lok orop den kâlep ki huhunomai. Inâk tâŋ tâŋâk kapiân arinomai.  
\p Otmu kapi ambolipŋe âlâ me âlâŋe emelan dâim yâhâ katyekŋetâ yan yuwu sânomai. “Anitâŋe tihityeŋe otmu yâkât wâtŋan kinmâ yâhâm heroŋe kakŋan mannomai.”  
\v 6-7 Yawu sâm ekyongoŋetâ heroŋe otyiŋginomai otmuâmâ yan tatmâ nâhât den pat âlepŋe kâsikum yiŋgiŋetâ nâŋgâm yanâmâ bulâŋe yâk yeŋgâlen tetewuap.  
\p Yâhâ kapi ambolipŋaŋe buku otyiŋginomai yakât nâŋgâŋetâ keterahâkgât den âlâen hâum yuwu sâmune nâŋgâŋet. Lok âlâ me âlâ nep sâm yiŋgiŋetâ tuhumai yakât hâmeŋe meŋetâ ârândâŋ otmap. Yakât otmâ kapi ambolipŋaŋe yen buku otyiŋgim sot um yiŋginomai otmuâmâ kapi yan tatnomai.  
\p Yâhâ nombotŋaŋe denyeŋe nâŋgâŋetâ nahat otmu betyiŋginomai otmuâmâ yengu yawuâk betyiŋginomai.   
\p
\v 8 Yâhâ kapi âlâen ari den ekyongoŋetâ nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu buku otyiŋginomai otmuâmâ  
\v 9 yan tatmâ lohimbi kundat otnomai ya mem heŋgemyongonomai. Yawu otmâ Anitâhâlen biwiyeŋaŋe kepeiŋetâ tihityeŋe otbuapgât den pat âlepŋe ekyongonomai.   
\p
\v 10 Yâhâ kapi âlâen ari den ekyongoŋetâ nâŋgâŋetâ nahat otmu betyiŋginomai otmuâmâ hâmbâi Anitâŋe matŋe umatŋeâk yiŋgiwuap. Yakât otmâ kapiân ari lohimbi senyeŋan kinmâ yuwu sâm ekyongonomai.  
\v 11 “Anitâŋe tihityeŋe otbe sâm oap. Yamâ yeŋe yâkât hâkâŋ otmâ betbaŋgiai. Yakât otmâ kâinenŋan wahap me bokosok me yu ya horatsap yamâ tâlim gik beretek memunŋe gemu betyiŋgim arinom.” Yawu sâm ekyongom pilâyekmâ ariŋetâ towat ya ekmâ kâi katsap yawu nâŋgânomai.   
\p
\v 12 Kapi ambolipŋaŋe orotmemeyeŋe bâleŋe ya ki betbaŋgim Anitâhâlen biwiyeŋe katsai ya yeŋgât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Sâp patoen Sotom kapi ambolipŋaŋe orotmemeyeŋe bâleŋe otminiwi yakât matŋe menomai. Otmu yen gurâ yawuâk orotmeme bâleŋe torokatmâ otmâ mansai. Yakât otmâ yeŋeâmâ Sotom ambolipŋaŋe matŋe menomai ya wangim matŋe umatŋe pato hâliliŋe menomai.” Yawu sâm ekyongop.   
\s1 Lohimbi biwi kârik otmâ manbi ya Yesuŋe sârekyongop.  
\sr (Mataio 11:20-24)  
\p
\v 13 Lohimbiŋe orotmemeyeŋe bâleŋe ki pilâm Anitâhâlen biwiyeŋaŋe kepeim manbi. Yakât otmâ Yesuŋe sârekyongom yuwu sâm ekyongop. “Maiŋ, Korasin otmu Besaita kapi ambolipŋe yeŋgât sâwe. Yeŋgâlen kulem topŋe topŋe mem gamune ekŋetâ tâŋât otmap. Yamâ emelâk embâŋân Tiro Siron kapi ambolipŋaŋe kulem yawu ya ekbi mâne orotmeme bâleŋe otmâ gawi ya betbaŋgim Anitâhâlen biwiyeŋaŋe kepeimbâi.  
\v 14 Yawu gârâmâ yeŋe orotmeme bâleŋe otmâ mansai ya ki pilâm Anitâhâlen biwiyeŋe katsai. Yakât otmâ hâmbâi Tiro Siron kapi ambolipŋaŋe matŋe umatŋe menomai ya wangim yeŋe umatŋe amokŋan menomai.  
\v 15 Otmu Kapanaum kapi ambolipŋe yeŋgât sâwe. Yen gurâ yeŋahâlâk nâŋgâŋetâ yahatmu hâkyeŋe mepaeakmâ yuwu sâmai. “Nenâmâ emelâk Anitâŋe himbimgât pat kuningimu mansain’” Yawu sâmaiâke yamâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Yeŋe orotmemeyeŋe bâleŋe ya ki betbaŋgim Anitâhâlen biwiyeŋe katsai. Yakât otmâ yenâmâ hemgât pat mansai. Hâmbâi mâne Anitâŋe yakât matŋe umatŋe pato hâliliŋe yiŋgimu menomai.” Yawu sâop.   
\p
\v 16 Ya yeŋgât yawu sâm hoŋ bawalipŋe yuwu sâm ekyongop. “Den ekyongoan yu nine den bia. Yu Anitâŋe sâm nihiop ya ekyongoan. Yakât otmâ lohimbiŋe denyeŋe nâŋgânomai yan yeŋgât den naŋgain sâm nâhât den nâŋgânomai. Yâhâ lohimbiŋe denyeŋe nâŋgâŋetâ nahat otbuap yan yeŋgât den nâŋgâmunŋe nahat oap sâm nâhât den nâŋgâŋetâ nahat otbuap. Otmu lohimbiŋe nâhât den nâŋgâŋetâ nahat otbuap yamâ Anitâŋe hâŋgânnohomu gewan yâkât den nâŋgâŋetâ nahat otbuap.” Yawu sâm ekyongop.   
\s1 Lok 72 hâŋgânyongomu ariwi yaŋe âwurem takawi.  
\p
\v 17 Lok 72 âi sâm yiŋgim hâŋgânyongomu ariwi yaŋe âwurem taka otbi mewi yakât heroŋe nâŋgâwaŋgim Yesu yuwu sâm ekuwi. “Kutdâ, kutgan gohonmâ weke bâleŋe watyekmunŋe gaiakmâ ariwi yakât nâŋgâmunŋe âlâ kândâkdâ oap.” Yawu sâwi.   
\p
\v 18 Sâŋetâ sâop. “Yeŋe ari weke bâleŋe watyekbi yan hâkne katmâ nâŋgâwan. Yawu otmâ belek sâmu ekmain yakât dopŋeâk Satanŋe himbimâmbâ ge kumu ekban.   
\p
\v 19 Yakât otmâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Soroŋ hambeŋe me sâtŋe metŋe kakŋan tâliŋetâ yan hilipyongomap sâm mâmâŋe otyiŋgim yâhâwom. Otmu nâhât sâtgât otmâ weke bâleŋe me yu ya lohimbi mâŋgâeyekmai ya sâyiŋgiŋetâ yeŋgât tem lâuyiŋginomai.  
\v 20 Yawu gârâmâ weke bâleŋaŋe yeŋgât tem lâuyiŋginomai yakât nâŋgâm Anitâ mepaenomai. Yâhâ Anitâŋe himbimân tatmâ kutyeŋe nâŋgâm manman kârikŋahât pat kuyiŋgimu tap yakât otmâ Anitâhât nâŋgâm heroŋe pato otbaŋginomai.” Yawu sâm ekyongop.   
\s1 Yesuŋe tep hero nâŋgâm Anitâ mepaeop.  
\sr (Mataio 11:25-27 Mataio 13:16-17)  
\p
\v 21 Yawu sâm ekyongop sâp yanâk Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe biwiŋan gemu biwi hero pato nâŋgâm Anitâ yuwu sâm mepaeop. “Awoŋ, hân himbim kândikyotgon amboŋe, gâhât tep âlep pato nâŋgâhihian. Otmu lok nombotŋaŋe gâhât topge nâŋgâne sâm nâŋgân nâŋgân emetŋan yâhâwi. Parisaio otmu Sarukaio lok yawuya. Yawu gârâmâ nâŋe gâhât den lâum manmâ gan yakât dopŋeâk yâkŋe lâum manmâ gai mâne ârândâŋ otbâp. Yakât topŋe nâŋgâmaihât gâŋe nâŋgân nâŋgânyeŋe ki mem heweweŋ tuhuyiŋgimat. Yawu gârâmâ lok nombotŋe, kutyeŋe bia, belângen manmai yaŋeâmâ topne nâŋgâŋetgât gâŋe nâŋgân nâŋgânyeŋe mem heweweŋ tuhuyiŋgimat. Gâŋe nâŋgâmat, yawuâk tetemap. Yakât mepaeheksan.” Yawu sâm âwâŋe ekuop.   
\p
\v 22 Âwâŋe yawu sâm ekum tiŋ pilâm benŋe lok 72 âwurem takawi ya yuwu sâm ekyongop. “Himbim amboŋe tatmap yâhâmâ awoŋne. Yâkŋe mâmâŋe otnihimu wuân me wuân otbomgât dop tap. Otmu nâŋe awoŋnahât topŋe nâŋgâwaŋgim heŋgeŋguan. Yawu gârâmâ lohimbi nombotŋaŋe awoŋnahât topŋe nâŋgâŋet sâm ekyongowom yaŋe nâŋgâwaŋgim heŋgeŋgunomai.” Yawu sâm ekyongop.   
\p
\v 23-24 Yawu sâm ekyongom katyekmu ariŋetâ hoŋ bawalipŋe kâiân yâhâp yuwu sâm ekyongop. “Emelâk embâŋân Anitâhât poropete lok otmu lohimbi nombotŋe yâkât tem lâum manbi yaŋe kulem nâŋe mem mansan yu ekne sâm yakât mambotmâ gam inâk muwi. Otmu yakât dopŋeâk yâkŋe himbimgât den pat nâŋe ekyongom mansan yu nâŋgâne sâm mambotmâ gam inâk muwi. Yakât otmâ den yuwu sâmune nâŋgâŋet. Yeŋeâmâ sâp yiwereŋe yu nâ orowâk manmâ gam kulem topŋe topŋe memune ekmâ nâhât den nâŋgâm heroŋe kakŋan mansai.” Yawu sâm ekyongop.   
\s1 Lok âlâŋe kasaŋe ekmâ buku otbaŋgiop.  
\p
\v 25 Mosehât girem den kâsikum yiŋgiminiopŋe Yesuhâlen ariop. Ari Yesuŋe den sâm hilipgumu pâi emetŋan katŋetâ talâkgât yuwu sâm âikuop. “Lok pato, sârâ nâŋgâwe. Nâŋe girawu otmune ârândâŋ otmu yanâmâ Anitâŋe manman kârikŋahât pat kunihiwuap?”   
\p
\v 26 Sâmu sâop. “Moseŋe girem den kulemguop ya sârâ nâŋgâwe.”   
\p
\v 27 Sâmu sâop. “Anitâŋe girem den âlâ Mose ekumu kulemguop ya yuwu tap.  
\li1 “Isirae ambolipŋe yen ekyongomune nâŋgâŋet. Nengât Kutdânenŋe yamâ Anitâ ikŋe konok tatmap. Nenŋe yâkâlen biwi nâŋgân nâŋgânnenŋaŋe kepeim yâk konok mepaenom. Otmu yâkât lau konok nâŋgâm tem lâuwaŋgim mannom. Otmu mâtâp sâm ningiop ya tâŋ tâŋâk watmâ yâhânom.” Yawu tap. Yâhâ den âlâmâ yuwu tap.  
\li1 “Nenŋahât naŋgaŋgimunŋe yahatmap yakât dopŋeâk buku nombotŋe yeŋgât nâŋgâmunŋe yahatbuap.” Yawu tap.”   
\p
\v 28 Sâmu sâop. “Âlepŋe yat. Yawu otmâ manmâ yâhâwuat otmuâmâ Anitâŋe manman kârikŋahât pat kuhihiwuap.” Yawu sâop.   
\p
\v 29 Yawu sâmu lok yaŋe irelakmâ yuwu sâm ekuop. “Nâ bukune âlâ?”   
\p
\v 30 Yawu sâmu Yesuŋe den âlâen hâum yuwu sâm ekuop. “Yura lok âlâ Yerusalem kapi pilâm Yeriko kapiângen ariop. Mâtâwân arim tatmu kasalipŋaŋe mem tetem kum panŋetâ ge iop. Ge imu senŋe âlâlâŋe ya kombo mewaŋgim pilâm ariwi. Pilâm ariŋetâmâ mumbe sâm olop.  
\v 31 Mumbe sâm otmu Anitâhât hotom umai ya yeŋgâlen gâtŋe âlâŋe mâtâp yawuâk ari ekmâ lauŋe butelim inâk wangim ariop.  
\v 32 Otmu opon kâmbukŋahât hoŋ bawa âlâ, Lewi senâmbâ gâtŋaŋe mâtâp yawuâk ari mem tetem gotŋan bam ekmâ biwi pâlâmŋe otmâ ariop.  
\v 33 Yâhâ Yura lohimbiŋe Samaria lohimbi ya yeŋgât nâŋgâŋetâ gemu betyiŋgimai. Yawu otyiŋgimaiâkâ yamâ Samaria gâtŋe lok âlâ mâtâp yawuâk ari Yura lok ya mem teteop.   
\p
\v 34 Ekmâ tepŋe nâŋgâm gotŋan bam hepŋe piriwaŋgim, marasin mem lâwâlem sâhâwaŋgiop. Otmu lok ya lâum ikŋe doŋgi kakŋan katmâ mem kapiân ari lombaŋe emet iminiwi yan katmu tatmu omoŋ konok galemguop.  
\v 35 Yâhâ emet haŋ sâmu ariwe sâm otmâ emet yakât amboŋe tewetsenŋe waŋmâ yuwu sâm ekuop. “Tihitŋe otmâ mandâ tewetsenŋe gihian yu ekdâ ki ârândâŋ otbuap otmuâmâ hâmbâi âwurem takawom yan eknohorâ âlâ gihiwom.” Yawu sâm ariop.   
\p
\v 36 Otmu yakât âihohowe. Lok kalimbu ya yeŋgâlen gâtŋe girawu yaŋe buku otbaŋgiop naŋgat?”   
\p
\v 37 Sâmu sâop. “Samaria gâtŋe lok yaŋe tepŋe nâŋgâwaŋgim tihitŋe olop ya.”  
\p Sâmu sâop. “Bukulipge tânyongomat dop yawuâk kasalipge tânyongowuat. Yawu.” Yawu sâm ekuop.   
\s1 Mata yet Maria  
\p
\v 38 Yawu sâm ekum Yesuŋe hoŋ bawalipŋe meyekmu lohimbi katyekmâ kapi âlâen ariwi. Kapi ariwi yan imbi âlâ, kutŋe Mata sâm, gariŋeit manowot. Yâkŋe Yesu otmu hoŋ bawalipŋe dâiyekmu emetyetŋan yâhâwi.  
\v 39 Yâhâ tatŋetâ gariŋe, kutŋe Maria sâm, yâkŋe Kutdâhât gotŋan ba tatmu den kâsikum waŋop.  
\v 40 Yâhâ Mataŋe ikŋiâk sot uyiŋgimu gariŋaŋe ki tânguop. Yakât nâŋgâm bâlewaŋgim sâop. “Kutdâ, garineâmâ konam. Nâ niniâk sot uan. Yakât nâŋgâmune bâleap. Ekurâ tânnohoâkgât naŋgan.”   
\p
\v 41 Sâmu sâop. “Mata, gâ wahap tâŋât yakât nâŋgârâ yahatsap.  
\v 42 Garihaŋeâmâ nâhât den nâŋgâwe sâm otmu yakât nâŋgâmune âlepŋe oap. Yakât otmâ den âlâ ki sâwe. Pesuk yap.” Yawu sâop.   
\c 11  
\s1 Anitâ orop den otnom yakât topŋe yuwu tap.  
\sr (Mataio 6:9-15 Mataio 7:7-11)  
\p
\v 1 Sâp âlâen Yesuŋe Anitâ ulitgum talop. Ulitgum tiŋ pilâmu hoŋ bawaŋe âlâŋe gotŋan ba yuwu sâm ekuop. “Kutdâ den âlâ ekgohowe. Yoanehât hoŋ bawalipŋaŋe wuân me wuângât sâm Anitâ ulitgunomai yakât topŋe ekyongop yawuâk eknongorâ nâŋgâne.”   
\p
\v 2 Yawu sâmu yuwu sâm ekyongop. “Anitâ yuwu sâm ulitgunomai. “Himbim awoŋnenŋe, topge âlâ kândâkdâek tap. Yakât nâŋgâm mepaehekmâ mannom. Gike sâtgât otmâ aŋelolipgaŋe haoŋmâ ârândâŋ hoŋ bahihimai yawuâk nenŋe gurâ tem lâuhihim mannom.  
\v 3 Otmu gâŋe hilâm ârândâŋ tihitnenŋe otmâ dopnenŋanâk ningimat.  
\v 4 Otmu lohimbi nombotŋaŋe mem bâlenenekmâ tai ya yeŋgât nâŋgâm umam sâyiŋgim tosayeŋe pilâyiŋgimain yakât dopŋeâk gâŋe umam sâningim tosanenŋe pilâningiwuat. Otmu Satanŋe kendâningimu otmunŋe bâlemap sâm ulitgohoaingât mâtâp meningi.” Yeŋe yawu sâm Anitâ ulitgum mannomai.” Yawu sâop.   
\p
\v 5-6 Otmu den âlâen hâum yuwu sâm ekyongop. “Omoŋ derep kâmbukŋan yeŋgâlen gâtŋe âlâ me âlâŋe bukuyeŋahât emet hawiŋan ari kinmâ kotok kunmâ yuwu sâm ekunomai. “O bukune, sâmune nâŋgâ. Lomba âlâ nâhât emelan taka tap. Nâ emetnan sot ki tap. Yakât otmâ sot kâsikum nihirâ mem ari um waŋmune niâk.”  
\v 7 Yawu sâmu emetŋanâk tatmâ yuwu sâwuap. “Girawu otmâ omoŋ derep kâmbukŋan mândeneneksat? Emet gahatŋe emelâk maŋguain. Gârâmâ yahatmâ ki mem gihiwom.” Yawu sâm ekuwuap.  
\v 8 Yâhâ bukuŋaŋe emelanâk tatmâ sot ki waŋbuap otmuâmâ den otmâ dewaemu yahatmâ sot ya ihilâk waŋbuap.  
\v 9 Yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet. “Yeŋe wuân me wuângât nâŋgâm Anitâhâlen biwiyeŋaŋe kepeim ulitguŋetâ âlepŋe nâŋgâyiŋgiwuap.   
\p
\v 10 Otmu âlâen hâum sâwe. Yeŋe buku âlâhât emelan yâhâne sâm, “Wâe tat me?” sâŋetâ nâŋgâyiŋgimu yanâmâ emet kâlehen yâhânomai. Yakât dopŋeâk Anitâ ulitguŋetâ nâŋgâyiŋgiwuap. Anitâhâlen biwiyeŋaŋe kepeim ulitgumai yamâ âlepŋe nâŋgâyiŋgiwuap. Otmu pâin guin otmai yamâ âlepŋe ikŋak mâmâŋe otyiŋgimu biwiyeŋe sânduk sâwuap.   
\p
\v 11-12 Otmu den âlâen hâum sâmune nâŋgâŋet. Yeŋgâlen gâtŋe âlâ me âlâhât nanŋaŋe po waŋgimu âwâŋe ulitgumu yan âwâŋaŋe ki neneŋe ya waŋbuapgât dop ki tap.  
\v 13 Otmu yen nombotŋe Anitâhât topŋe ki nâŋgâm heŋgeŋgumaiŋe nan baralipyeŋe yawu otyiŋgimai. Anitâ awoŋnenŋe himbimân tatmapŋe nen ikŋiâk ikŋiâk topnenŋe ekmâ nâŋgâmap. Yakât otmâ lok âlâ me âlâŋe Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe mâmâŋe otyiŋgiâkgât Anitâ ulitgunomai yan yeŋe nan baralipyeŋe otyiŋgimai ya wangim tâŋ tâŋâk yiŋgiwuap. Yawu sâm ekyongop.   
\s1 Yesuŋe Anitâhât wâtŋan kinmâ weke bâleŋe watyehop.  
\sr (Mataio 12:22-30 Mareko 3:20-27)  
\p
\v 14 Weke bâleŋaŋe lok âlâ mâŋgâemu lauŋe maŋguakmu den biaek manmâ gaop. Otmu Yesuŋe weke bâleŋe ya watmu gaiakmâ arimu lauŋe hâreakmu den olop. Yawu otmu lohimbi yan kinbiŋe ekŋetâ sâtŋe olop.  
\v 15 Yawu gârâmâ Parisaio lok nombotŋaŋe ekmâ Yesu nâŋgâm bâlewaŋgim yuwu sâwi. “Yâkât topŋeâmâ yuwu. Yâhâmâ weke bâleŋaŋe mâmâŋe otbaŋgiap. Yakât otmâ ya yeŋgât patoyeŋe, kutŋe Besewulu sâm, kutŋe âlâmâ Satan yâkât wâtŋan kinmâ watyekmap.” Yawu sâwi.   
\p
\v 16 Yâhâ Yesuŋe otmâ hilipgumu mem pâi emetŋan katŋetâ talâkgât nombotŋaŋeâmâ topyeŋe kurihiakmâ yuwu sâwi. “Anitâŋe nâŋgâhihimap otmuâmâ sârâ kulem âlâ himbimâmbâ tetemu ekmâ topge nâŋgânom.”   
\p
\v 17 Yawu sâŋetâ Yesuŋe biwiyeŋahât topŋe ekmâ nâŋgâm yuwu sâm ekyongop. “Yeŋe nâŋgâm tâpikguai. Yakât otmâ den âlâen hâum yuwu sâmune nâŋgâŋet. Lok komot konohâk mansaiŋe yahatmâ ahom hioŋakmâ tiok taok otnomai yamâ kutyeŋe biatbuap. Yâhâ kapi âlâ konohâk tatmaiŋe yeŋahâk yahatmâ ahom hioŋaknomai yamâ kâwurumyeŋeâk kinbuap.   
\p
\v 18 Yakât den âlâ torokatmâ sâwe. “Besewuluŋe mâmâŋe otnihimu weke bâleŋe watyekmune gaiakmâ arimai,” yawu sâmai. Yawu gârâmâ Satangât komotyeŋahâk ahom hioŋaknomai yamâ den ekyongoan yuwuâk tetemu Satangât kutŋe biatbâp.  
\v 19-20 Nâmâ Anitâhât wâtŋan kinmâ weke bâleŋe watyekmâ yan amboyeŋe Satan ya mem ge katsan. Yakât otmâ âlâku yu torokatmâ sâwe. Yeŋe imbiâk nâhâitŋe Satangât wâtŋan kinmâ weke bâleŋe watyeksap yawu nâŋgâmai. Yakât nâŋe yuwu sâm purik pilâmune nâŋgâŋet. Yeŋe âlâhât wâtŋan kinmâ weke bâleŋe watyeksai? Yeŋe “Anitâhât wâtŋan kinsain” yawu sâmai. Girawu otmuâmâ nâhât yawuâk ki nâŋgâmai? Yeŋe nâhât nâŋgâm tâpikgumai, yawu naŋgan. Yawu gârâmâ Anitâŋe tihityeŋe otmâ wawaeyekmâ nâ hâŋgânnohomu ge âi yu mem mansan.”   
\p
\v 21 Otmu torokatmâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Nine topne teteâkgât den âlâen hâum yuwu sâmune nâŋgâŋet. Lok âlâŋe hâmbâŋe mem haŋgalakmâ tembe talam lâuakmâ yâhâm gem senŋe âlâlâŋe galemgumu âiloŋgo tatbaŋgimap.   
\p
\v 22 Yawu gârâmâ kasaŋe lok sâtŋe kârikŋaŋe taka kum itit kiom bâleŋe tuhuwaŋgiwuap otmuâmâ yâkât tembe talam, kapamgât senŋe âlâlâ, iri sikum, ya kerek mewaŋgim ariwuap. Yakât dopŋeâk nâŋe weke bâleŋe amboyeŋe, Satan, mem ge katbom.   
\p
\v 23 Yakât otmâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Lok buku ki otnihimaiŋeâmâ kasa otnihimai. Yâhâ lok âlâ me âlâŋe ki tânnohomaiŋeâmâ mâtâp maŋgunihimai dop yawu otmap. Yawu.”   
\s1 Weke bâleŋaŋe weke bâleŋe nombotŋe dâiyekmu lok mâŋgâeyekmai.  
\sr (Mataio 12:43-45)  
\p
\v 24 Yesuŋe den âlâ yuwu sâm ekyongop. “Nâŋe yeŋgât topyeŋe yu sâm pitiŋgum heŋgeŋgumune nâŋgâŋet. Yeŋe yuwu nâŋgâm tâpikgumai. “Nenŋahâk kuwihakmâ manman âiloŋgo manmâ yâhânom.” Yen yawu nâŋgâm tâpikguai yakât otmâ den âlâen hâum yuwu sâwe. Weke bâleŋaŋe lok âlâ mâŋgâemap ya gaiakmâ emet sondaŋângen ariwuap. Otmu lok ondopgâlen karakmâ mem bâlewe sâm yakât pâinmâ manbuap. Pâinmu biatmu yuwu nâŋgâwuap. “O, emelâk lok âlâ mem mâŋgâeminiwan. Gârâmâ lok yamâ ninahâk gaiakmâ tohowan. Yawu gârâmâ âlâkuâk âwurem ari lok yâkâlenâk karakbom.”  
\v 25 Yawu sâm âwurem ari ekmâ yuwu sâwuap. “Bâe, lok yuâmâ heŋgemahom mansap. Nâhât wâtne tipiŋe. Yakât otmâ weke bâleŋe nombotŋe wâtyeŋe pato tap ya ari meyekbom. Ari meyekmune taka orowâk lok yu mâŋgâenom.” Yawu sâop.   
\p
\v 26 Yawu sâm ari weke bâleŋe bât nombotgen yâhâp ya meyekmu taka lok aŋgoân hâhiwin kakŋan manop yamâ witgum mâŋgâeŋetâ umatŋe dondâ tetewaŋgimu manbuap. Yakât otmâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Yeŋe yeŋahâk heŋgemahom mannomaihât dop âlâ ki tap.” Yawu sâop.   
\p
\v 27 Yesuŋe den yawu sâm ekyongomu nâŋgâŋetâ lohimbi hohetyeŋan imbi âlâ kinop yaŋe yuwu sâm ekuop. “Den eknongoat ya nâŋgâmune ewe membe oap. Yakât otmâ âi mem mansat ya mâmâhaŋe ekmâ gâhât tepŋe heroŋe nâŋgâhihim mepaehekmâ mansap yawu naŋgan.”   
\p
\v 28 Sâmu sâop. “Âlepŋe yat yamâ Anitâhât den nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu lâum manmai yaŋeâmâ heroŋe kakŋan mannomai.” Yawu sâop.   
\s1 Yesuŋe kulem âlâ tuhuâkgât Parisaioŋe ekuwi.  
\sr (Mataio 12:38-42 Mareko 8:12)  
\p
\v 29 Yesuŋe kulem âlâ tuhumu eknehât nâŋgâm lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe Yesuhâlen ari mem hawam mewam tuhuwi. Yawu otŋetâ yuwu sâm ekyongop. “Yeŋe yuwu otŋetâ ekmune bâlemap. Yeŋe biwi yâhâp otmâ kulem witgumâk memune eknehât nâŋgâmai. Yâhâ nâmâ kulem konohâk memune eknomai. Yuwu sâmune nâŋgâŋet.  
\v 30-32 Aŋgoân poropete âlâ, kutŋe Yona sâm, yâkâlen kulem âlâ tetemu Niniwe kapi ambolipŋaŋe ekbi. Yakât dopŋeâk nâhâlen kulem âlâ tetemu eknomai. Yakât den âlâ sâwe. Aŋgoânâmâ lok âlâ, kutŋe Solomon sâm, Dawiti nanŋe, ya nâŋgân nâŋgânŋe pato tatbaŋgiop. Otmu yâkât kut patŋe ya emelâk sâm haŋ tuhuŋetâ arimu imbi pato âlâ kapi kâlepŋehen manopŋe nâŋgâop. Nâŋgâm yanâmâ ekbe sâm tohop. Yakât sâmune nâŋgâŋet. Solomongât nâŋgân nâŋgân pato tatbaŋgiop. Yawu gârâmâ nâmâ Solomongât kunŋe mansan. Otmu nâŋe kapi kâlepŋehen ki mansan. Hohetyeŋan manmâ den kâsikum yiŋgim mansan. Yamâ yeŋeâmâ nâhât den nâŋgâŋetâ nahat otmap. Yakât otmâ mem ge katnekne sâm oai. Yakât otmâ hâmbâi sâp patoen imbi pato yaŋeâmâ lok senyeŋan yahatmâ kinmâ yeŋe nâhât den kum mansai yeŋgât topyeŋe sâm tetemu aŋulaknomai. Yawu otŋetâ Anitâŋe yakât matŋe âlâku ikŋeâk ikŋeâk yiŋgiwuap.   
\s1 Sennenŋe yamâ lambehât laŋinŋe yakât dop oap.  
\sr (Mataio 5:15 Mataio 6:22-23)  
\p
\v 33 Yesuŋe den âlâen hâum yuwu sâm ekyongop. “Nenŋe emet kâlehen tatmâ lambe saum tuŋguŋan ki katmain. Gârâmâ heleŋân gâitmunŋe kinmâ sem laŋinŋe pilâmu ekmâ gem yâhâmain.  
\v 34 Senyeŋe yamâ lambe laŋinŋe yakât dop oap. Senyeŋe âlepŋe tatmu yanâmâ ekmâ gem yâhâmai. Yâhâ senyeŋe bok sâwuap yanâmâ mâtâp tâpikgum hewukŋan kioŋnomai.  
\v 35 Yakât otmâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Biwiyeŋan Anitâhât laŋinŋaŋe pilâmap ya bok sâmapgât biwi nâŋgân nâŋgânyeŋe galemahom manman âlepŋeâk manmâ yâhânomai.  
\v 36 Yawu manmâ yâhânomai yanâmâ lambeŋe sem laŋinŋe pilâmu emet biwiŋe haŋ sâmu ekmâ tatmai yakât dop otbuap.   
\s1 Parisaioŋe otminiwi yawu ki otmâ mannom.  
\sr (Mataio 23:1-36 Mareko 12:38-40 Luka 20:45-47)  
\p
\v 37 Den yawu sâm tiŋ pilâmu Parisaio âlâŋe Yesu dâim emetŋan yâhâop. Yan yâhâ Parisaio otmu Mosehât girem den kâsikum yiŋgiminiwi yâk orop sot newi.  
\v 38 Yawu gârâmâ aŋgoân Yesuŋe bâtŋe ki piriahop. Sot ya inâk mem nemu ekŋetâ sâtŋe otmu pârâk pilâwi.  
\v 39 Pârâk pilâŋetâ Yesuŋe yuwu sâm ekyongop. “Parisaio yeŋgât topyeŋe teteâkgât den âlâen hâum yuwu sâmune nâŋgâŋet. Imbi âlâŋe amaŋ mem hâkŋeâk pirimu biwiŋan sot wahapŋe yawuâk tatbuap. Yakât dopŋeâk yeŋe bukulipyeŋaŋe yekŋetâ yahalâkgât hâkyeŋeâk piriakmai. Yawu gârâmâ manman bâleŋe, me orotmemeyeŋe kiŋgoŋ ya biwiyeŋaŋe nâŋgâmai. Yawu nâŋgâŋetâ yaŋe mem bâleŋe tuhuyekmap.  
\v 40 Yeŋgât topyeŋe yawu tap yamâ ki eŋakmâ naŋgaŋgimai. Anitâŋe lohimbi kândikyotgop yan hâkyetŋe biwiyetŋe yâhâp yâhâp ya katyitgiop.  
\v 41 Yakât otmâ aŋgoân yeŋe biwi nâŋgân nâŋgânyeŋe ya sâm pitiaknomai. Yawu otnomai yanâmâ hâkgât wahap wuân me wuângât nâŋgâŋetâ tâŋât otbuap. Yâhâ yawu ki otnomai yamâ yiwereŋe umatŋe teteyiŋgim gap yu wangim umatŋe pato teteyiŋgiwuap.   
\p
\v 42 Parisaio yeŋeâmâ nâŋgâm tâpikgumai. Yeŋeâmâ wahap tâŋât, hote, gitâk, wahap yawuya mem ketetmâ bâlâk ŋerek osetyeŋan konok ya mem Anitâhât pat kuwaŋgimai. Yâhâ Anitâhât den ekyongomu kulemguwi yamâ loŋgâemai. Loŋgâem yan yuwu otmâ mansai. Lohimbi yeŋgât den sâm hâreyiŋgimai yan Anitâŋe nâŋgâmu ârândâŋ olâkgât ki nâŋgâmai. Yawu otmâ den tâŋ tâŋâk ki sâm hâreyiŋgimai. Otmu buku nombotŋe yeŋgât weyeŋe ki nâŋgâm tânyongomai. Yakât otmâ hâmbâi Anitâŋe matŋe umatŋe yiŋgiwuap.   
\p
\v 43 Yeŋe miti emetŋan yâhâ lohimbi senyeŋan ewanâk tatnehât nâŋgâmai. Otmu lohimbi hawamyongom tatmaiŋe nenekŋetâ yahatmu mepaenenekŋetgât nâŋgâmai. Yawu otmâ manŋetâ ya ekmune bâleap.  
\v 44 Parisaio yeŋgât topyeŋe teteâkgât den âlâen hâum yuwu sâwe. Emelâk lok muŋetâ hanyongowi ya yeŋgât sum kakŋambâ ki nâŋgâmâk bam gamai.” Yawu sâm ekyongop.   
\p
\v 45 Yawu sâm ekyongomu Mosehât girem den kâsikum yiŋgiminiwi hohetyeŋan gâtŋe lok âlâŋe yuwu sâm ekuop. “Bawapi, gâŋe Parisaio lok den sâyiŋgiat yaŋe nen gurâ yawuâk meneneksap.”   
\p
\v 46 Sâmu sâop. “Nenŋe yeŋgât amutgen manmâ yu ya otnehât den undipŋe topŋe topŋe sâm ningimai. Yamâ yeŋeâmâ denyeŋe ya ki lâum watmai. Den sâm ningiŋetâ umatŋe kakŋan manmain. Yawu manmunŋe biwinenŋe mem huruŋ pilâninginehât ki tânnongomai. Yakât otmâ Anitâŋe matŋe umatŋe yiŋgimu menomai.   
\p
\v 47 Yeŋeâmâ yuwu sâmai. “Poropete lok mum gawi ya yeŋgât sumân awu tawu kâmetmunŋe baŋbaŋ sâm sekŋe âlepŋe otmâ imap.” Yawu sâmai. Yamâ yeŋgât tâmbâlipyeŋaŋe poropete lok ya yongoŋetâ muwi.  
\v 48 Yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Tâmbâlipyeŋaŋe poropete yongoŋetâ muwi ya yeŋgât sumân yeŋe awu tawu kâmetmâ galemgumai. Yawu otmâ yongowi yakât nâŋgâŋetâ ârândâŋ oap yawu yeksan.  
\v 49 Otmu pepa âlâ, kutŋe “Anitâhât nâŋgân nâŋgânŋe” sâm, yan den âlâ yuwu kulemguwi tap. “Hoŋ bawalipne nombotŋe âi sâm yiŋgimune yeŋgâlen taka Anitâhât topŋe kâsikum yiŋgim mannomai. Yamâ yeŋe nâhât den pat bialâkgât nombotŋe mem âlâlâ tuhuyeknomai. Yâhâ nombotŋe âlâmâ yongoŋetâ munomai.” Den yawu tap.  
\v 50 Yakât yuwu sâwe. Emelâk Anitâŋe ikŋe poropete hâŋgânyongomu denŋe lâum manmâ gawi ya gurâ yawuâk tâmbâlipyeŋaŋe nâŋgâm bâleyiŋgim yongom mem ge katyekbi. Yakât huhopŋe ya yeŋe menomai. Yakât topŋe nâŋgâŋetâ keterahâkgât yuwu sâwe.  
\v 51 Embâŋân topŋe katmâ tâmbâyeŋe lok âlâ, kutŋe Awe sâm, ya ataŋaŋe kumu muop. Otmu poropete âlâ, kutŋe Sekaraia, yamâ opon kâmbukŋan yâhâ hotom um bam gam kinmu yanâk kuŋetâ muop. Yawu gârâmâ Awe kumu muop yapâek manmâ gam poropete kerek yongoŋetâ muwi yakât huhopŋe ya yeŋe menomaiâk.   
\p
\v 52 Mosehât girem den kâsikum ningimai yeŋeâmâ Anitâhât den kurihiŋetâ tap. Yeŋeâmâ Anitâhât hâkâŋ otmâ yâkât den nâŋgâm hâum pâpgumai. Yawu otmâ lohimbi nombotŋaŋe yâkât den nâŋgâm tem lâuwaŋgine sâm otmai ya yeŋgât mâtâp maŋguyiŋgimai. Yawu otmai yakât nâŋgâmune bâleap. Yakât otmâ umatŋe topŋe topŋe teteyiŋgiwuap.” Yawu sâm ekyongop.   
\p
\v 53 Yawu sâm ekyongom emelambâ gem ariop. Sâp yakât kakŋan Parisaio otmu Mosehât girem den kâsikum yiŋgiminiwiŋe Yesuhât nâŋgâm bâlewaŋgim sâm ge katbi.  
\v 54 Otmu den sâm hilipgumu nâŋgâm den âiân katne sâm yu yakât âi pâi tuhum gawi.   
\c 12  
\s1 Nimbilam yâhâp ki otnom.  
\sr (Mataio 10:26-27)  
\p
\v 1 Otmu lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe Yesuhât den nâŋgâne sâm taka pâŋ sâwi. Taka pâŋ sâm Yesu hoŋ bawalipŋe mem awawi guwawi tuhuyekbi. Yawu otmâ kinŋetâ Yesuŋe hoŋ bawalipŋe yuwu sâm ekyongop. “Parisaio yâk yeŋgât matuk keluŋaŋe mem bâleyekmapgât galem oraŋgim mannomai. Parisaio yamâ nimbilamyeŋe yâhâp otmâ topyeŋe kurihiakmâ manmai.  
\v 2 Yakât otmâ ya yeŋgât den âlâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Tihângen wahap yu me ya otmâ gai. Ya ki tik tatbuap. Hâmbâi tetekŋan tetemu eknom. Yâhâ yu me ya otmâ kurihiakmai. Ya gurâ tetekŋan tetemu eknom.  
\v 3 Yakât otmâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Yenâmâ nâ orowâk manmain. Yawu gârâmâ den nombotŋe nenŋiâk tatmâ ekyongoman ya hâmbâi yeŋe lohimbi ekyongoŋetâ nâŋgânomai.   
\s1 Anitâŋe wawaeneneksap.  
\sr (Mataio 10:28-31)  
\p
\v 4 Yesuŋe torokatmâ yuwu sâm ekyongop. “Lok senyeŋan kinmâ den ekyongoŋetâ nâŋgâŋetâ nahat otmu yen nombotŋe yongoŋetâ munomai. Yongonomai yamâ umut biwiyeŋe ki hilipgunomai. Lok topnenŋe yawu tap. Yakât otmâ ya yeŋgât ki kiŋgityeŋahât otnomai.  
\v 5 Yâhâ Anitâhât topŋeâmâ âlâ tap. Hâmbâi mâne yâkŋe konok umut biwiyeŋe hilipguwuapgât dop tap. Yakât otmâ yeŋe yâkât den konok lâum mannomai.   
\p
\v 6 Otmu yakât âlâ sâwe. Anitâhât den lâum manmain nen haoŋmâ ârândâŋ yâkŋe tihitnenŋe otmap yakât topŋe nâŋgâŋetâ keterahâkgât den âlâen hâum yuwu sâmune nâŋgâŋet. Giroŋ giroŋ ekmain yamâ nâi tâŋât. Yamâ ki galemgumain. Yawu gârâmâ giroŋ giroŋ âlâ mumbuap yakât topŋe himbim amboŋaŋe emet inânŋan nâŋgâmu tap.  
\v 7 Yawu gârâmâ nenâmâ giroŋ giroŋ yakât dop bia. Nenâmâ Anitâ ikŋe kundenŋe towat manmain. Yawu otmâ Anitâŋe topnenŋe kerehâk naŋgap. Somotnenŋe tipi tapi yakât topŋe gurâ nâŋgâmu tawâk. Yâkŋe tihitnenŋe otmap. Yakât nâŋgâm biwi yâhâp ki otmâ manmâ yâhânom.   
\s1 Topnenŋe ki kurihiakmâ Yesu betbaŋginom.  
\sr (Mataio 10:19-20,32-33 Mataio 12:32)  
\p
\v 8 Lohimbi âlâ me âlâŋe “Yesuhâlen biwinaŋe kepeim tem lâuwaŋgim mansan,” yawu sâm lohimbi ekyongonomai yâhâmâ hâmbâi nâ lok bulâŋaŋe himbim awoŋnahât aŋelolipŋe yeŋgât senyeŋan kinmâ topyeŋe sâm tetemune Anitâŋe manman kârikŋan katyekbuap.  
\v 9 Yâhâ lohimbi âlâ me âlâŋe “Nâ Yesu ki nâŋgâwaŋgian,” yawu sânomai otmuâmâ nâku lok bulâŋe himbim awoŋnahât aŋelolipŋe yeŋgât senyeŋan kinmâ “Nâ ki nâŋgâyiŋgian,” yawu sâwom. Lohimbi yawu otmai yaŋe matŋe umatŋe menomai. Yawu.   
\p
\v 10 Yakât otmâ den âlâ torokatmâ yuwu sâwe. Anitâŋe âi sâm nihim hâŋgânnohomu gewan. Yawu gârâmâ lok âlâ me âlâŋe nâhât nâŋgâŋetâ tâŋât otbuap. Me nâhât nâŋgâŋetâ giâkgât lohimbi kendâyiŋginomai. Orotmeme yawuya ki witgum mannomai otmuâmâ ya yeŋgât tosa yamâ Anitâŋe pilâyiŋgiwuapgât dop tap. Otmu torokatmâ sâwe. Lok âlâ me âlâŋe Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe yu me ya otbuap ya ekmâmâ yuwu mon sâwuap. “Bâe, âi yukât amboŋe yamâ Satan.” Yawu sâm yan âi ya ekmâ Satangâlen gâitbuap. Yawu otmâ yâhânomai ya yeŋgât Anitâŋe pilâyiŋgiwuapgât dop âlâ ki tap. Lok yawuyaŋe tosa pato menomai.   
\p
\v 11 Otmu den âlâ sâmune nâŋgâŋet. Yeŋe galem tiŋâk oraŋgim mannomai. Kasalipyeŋaŋe nâhât den pat âlepŋe nâŋgâŋetâ nahat otmu yen meyekmâ miti emetŋan me kiap yeŋgâlen ari den âiân katyekmâ âi pâi tuhuyeknomai. Yawu otyiŋgiŋetâ “Den mâtâpŋe girawu watmâ sâm ekyongomunŋe nâŋgâŋetâ keterakyiŋgiwuap,” yawu nâŋgâm ki gorâyiŋgiwuap.  
\v 12 Sâp yanâmâ Awoŋnenŋaŋe ikŋe Wâtgât mâmâŋahât Heak hâŋgângumu ge den âlâlâ nâŋgân nâŋgânyeŋan katmu nâhât den pat âlepŋe sâm kusânmâ ekyongonomai.   
\s1 Senŋe âlâlâ yakât nâŋgâmunŋe yahatbuap.  
\p
\v 13 Lohimbi kinbi ya yeŋgât hohetyeŋambâ lok âlâŋe Yesu yuwu sâm ekuop. “Lok pato, sâmune nâŋgâ. Awoŋnetŋahât bâtŋe bâiŋe ya atanaŋe ikŋiâk mem alitmâ mansap. Yawu gârâmâ gâŋe ekurâ nombotŋe hioŋmâ nihiâkgât naŋgan.”   
\p
\v 14 Sâmu sâop. “Nâŋe yet galemyotgom manbehât lok kunnenŋaŋe ki sâm nihiop. Yakât otmâ imbiâk nâhâlen ga den ya eknohoat.  
\v 15 Yakât otmâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Senŋe âlâlâ me iri sikum ya Anitâŋe biwinenŋahât ki sâm katningiop. Yamâ hâknenŋahât sâm kalop. Yawuhât bukulipnenŋe iri sikumyeŋe orop manmai ya yekmâ tep bâle ki nâŋgâyiŋginom.”   
\p
\v 16 Yawu sâm den âlâen hâum yuwu sâop. “Lok kutdâ âlâhât kalamân siwit kehetŋe pato teteop.  
\v 17 Yawu otmu biwiŋaŋe yuwu nâŋgâop. “Siwit kehetŋe pato tap yu mem emet girawuân katmune tatbuap?  
\v 18 Yuwu otbom mon? Emet tipiŋe siwit kehetŋe katman ya kândoŋmâ pato tuhum yan siwit kehetŋe katmune tatbuap.  
\v 19 Katmune tatmu yanâmâ hop sambe kakŋan manmâ heroŋe maroŋe nâŋgâm manmâ yâhâwom.”  
\v 20 Yawu sâmu Anitâŋe yuwu sâm ekuop. “Gâ kopa. Omoŋdâŋe mumbuat. Yakât otmâ iri sikumge wawaerâ tatgihimap ya lok âlâŋe membuap.” Yawu sâop.   
\p
\v 21 Yâhâ den ekyongoan yukât topŋe yuwu tap. Lohimbiŋe iri sikumyeŋahât tepyeŋe umatŋe otmâ mansai ya yeŋgât Anitâŋe nâŋgâmu bâlemap. Yakât otmâ muŋetâ pesuk sâmap.” Yawu sâop.   
\s1 Anitâŋe tihitnenŋe otmap. Yakât otmâ ki gorâningiwuap.  
\sr (Mataio 6:25-34)  
\p
\v 22-23 Yawu sâm lohimbi ekyongom benŋe hoŋ bawalipŋe yuwu sâm ekyongop. Senŋe âlâlâ me iri sikumyeŋe yakât ki nâŋgâŋetâ yahatbuap. Manmanyeŋahât bulâŋe yamâ umut biwiyeŋe. Yâhâ yeŋgât manman yamâ Anitâŋe emelâk senŋe âlâlâ lâtâkuyiŋgimu manmai. Yakât otmâ yuwu ki nâŋgânomai. “Nenŋe sot wosapâ ba mem tetenom? Me iri sikum me âlâlâ ya girawu mem tetem manmâ yâhânom.” Yawu ki sâm biwi yâhâp otmâ gorâ kakŋan mannomai.  
\v 24 Yawu gârâmâ den âlâen hâum yuwu sâmune nâŋgâŋet. Kembâ ekmain. Yâhâmâ âi kalam ki tuhum hâhiwin nâŋgâmai. Yamâ himbim amboŋaŋe haoŋmâ ârândâŋ sot yiŋgimap. Yenâmâ nâihât dop ki mansai. Yenâmâ lok. Otmu yen gurâ yawuâk Anitâŋe haoŋmâ ârândâŋ tânyongom gamap.  
\v 25-26 Yawu gârâmâ yeŋahât girawu mannom sâm yakât ki nâŋgâm kiwiliŋ otnomai. Yeŋe wâtyeŋan torokatmâ manmâ yâhânomaihât dop âlâ ki tap. Yawu otnomai yan hâum pâpgunomai.  
\p Yakât topŋe yuwu sâmune nâŋgâŋet.  
\v 27 Hahop ekmain. Hahop yamâ titi pan pan pilâmu ekmunŋe âiloŋgo loŋgo otmap. Yâhâ emelâk lok kutdâ âlâ, kutŋe Solomon sâm, yâkŋe hâk katipŋe kulem melem mânuŋakmâ manop. Yaŋe hahop suriŋe sekŋe âlepŋe tetemap yakât dopŋe ki miop.  
\v 28 Yâhâ hahop suriŋe ekmunŋe âiloŋgo otmap. Yawu gârâmâ ikŋahâk ki yahatmâ titi pan pan otmâ kuririŋ sâm kinmap. Anitâŋe nâŋgâopgât yawu kinmap. Yiwereŋeâmâ tetem âiloŋgo kinbuap. Yâhâ pek sâwuap yanâmâ hânân ge tâtuk sâwuap. Yenâmâ hahopgât dop ki mansai. Yenâmâ lok. Yakât otmâ biwiyeŋaŋe yuwu ki nâŋgânomai. “Anitâŋe pâlâmŋe otmâ ki tihitnenŋe otmap.” Yawu ki nâŋgâm mannomai.   
\p
\v 29 Yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Bulâŋanâk Anitâŋe haoŋmâ ârândâŋ tihitnenŋe otmâ yâhâwuap. Yakât biwi yâhâp ki otnomai.  
\v 30 Yawu gârâmâ lok nombotŋe Anitâhât topŋe ki nâŋgâmaiŋe sâŋgum me iri sikum me senŋe âlâlâ yakât nâŋgâŋetâ yahatmap. Yawu otŋetâ ki ârândâŋ otmap. Yakât otmâ otmaiân yeŋe ki torokatnomai.  
\v 31 Yeŋeâmâ lohimbi nombotŋaŋe Anitâhâlen biwiyeŋaŋe kepeiŋet sâm yâkât den ekyongoŋetâ nâŋgânomai. Yawu otmâ manŋetâ himbim awoŋnenŋe topyeŋe nâŋgâmapŋe dopyeŋan yiŋgimu ki umburuk mannomai.   
\s1 Bukulipnenŋe tânyongonom.  
\sr (Mataio 6:19-21)  
\p
\v 32 Yakât otmâ yâkâlen biwiyeŋaŋe kepeim ki gorâyiŋgimu mannomai. Awoŋnenŋe Anitâŋe heroŋe nâŋgâyiŋgim tihityeŋe otmâ yâhâmbisâp. Yawu otmâ hâmbâi mâne manman kârikŋan mem katyekmu manmâ yâhâmbisâi.  
\v 33 Yakât otmâ senŋe âlâlâ tatyiŋgiap yamâ mem buku nombotŋe ki tatyiŋgiap ya kâsikum tânyongonomai. Yawu otŋetâmâ Anitâŋe yekmu ârândâŋ otbuap. Otmu himbimân mannomaihât pat kuyiŋgiop yakât bulâŋe yiŋgimu menomai. Otmu himbimân manman sânduhân mannomai yan talaŋe ki kumbuap, me seloŋe ki hârewuap, me ki bumbumguwuap, me kombo ki otnomai.  
\v 34 Yawuhât Anitâhâlen biwi nâŋgân nâŋgânyeŋaŋe kepeim manŋetâ ârândâŋ otbuap.” Yawu sâm ekyongop.   
\s1 Yesuŋe âwurem gewuap sâp ya ki naŋgain.  
\p
\v 35-36 Yesuŋe den âlâ yuwu sâm ekyongop. “Yen biwi golâ otmâ mannomaihât den âlâen hâum sâmune nâŋgâŋet. Hoŋ bawalipŋe yeŋgât lok kutdâyeŋaŋe kapi kâlepŋehembâ âwurem taka emet hawiŋan kinmâ kotok kunmu nâŋgâm in yawu gahatŋe mewaŋginomai. Yakât otmâ lambeyeŋe saum katŋetâ sem tatmu mambotbaŋginomai.  
\v 37 Yawu otmâ mambotbaŋgim tatnomai yanâmâ âwurem taka mem teteyekmâ heroŋe nâŋgâyiŋgiwuap. Heroŋe nâŋgâyiŋgim itâŋe kâpekmâ katmu tatmu sot um yiŋgiwuap.  
\v 38 Yâhâ omoŋ derepŋan kapi ambolipŋe kerekŋe aman pâlâmŋe inomai yanâmâ âwurem takawuap. Taka hoŋ bawalipŋe sen golâ otmâ mambotbaŋgim tatŋetâ mem teteyekbuap otmuâmâ buku otyiŋgiwuap. Buku otyiŋgimu yâkŋe heroŋe nâŋgâwaŋginomai.  
\v 39 Yen biwi golâ otmâ mannomaihât den âlâen hâum sâmune nâŋgâŋet. Kapi âlâ me âlâhât kasalipyeŋaŋe sâp girawuân taka yongom itit kiom tuhuyiŋginomai yakât ki ekyongomai. Inâk pârâk sân sânâk takamaihât kapi ambolipŋaŋe sen galem manmâ emet kapiyeŋe galemgunomai.  
\v 40 Yakât dopŋeâk Anitâŋe hâŋgânnohomu âwurem gewom yakât sâp yeŋe ki naŋgai. Yakât otmâ biwi golâ manmâ mambotnihim yâhânomai. Yawu otnomai otmuâmâ âwurem gemune nekmâ heroŋe nâŋgânomai.” Yawu sâm ekyongop.   
\s1 Hoŋ bawa âlepŋe bâleŋe yâk yetgât topyetŋe  
\sr (Mataio 24:45-51)  
\p
\v 41 Yesuŋe yawu sâm ekyongomu Petoroŋe yuwu sâm âikuop. “Kutdâ den âlâen hâum eknongoat yu nengâlâk yat me lok kerek nengât yat?”   
\p
\v 42 Yawu sâm âikumu Yesuŋe purik pilâwaŋgim den âlâen hâum yuwu sâm ekuop. “Lok kutdâ âlâŋe kapiŋe pilâm kapi kâlepŋehen ari kandi manmâ âwurem takawuap. Yaken ariwe sâm yan hoŋ bawaŋe âlâ galem sâm katmâ yuwu sâm ekuwuap. “Arimuneâmâ gâŋe nep lok nombotŋe galemyongowuat.” Yawu sâm ekum pilâyekmâ arimu galem yaŋe âi ya biwiŋaŋe mem galemyongomu âiloŋgo mannomai.  
\v 43 Yawu otmâ galemyongowuap otmuâmâ patoŋaŋe âwurem taka heroŋe otbaŋgiwuap.  
\v 44 Yawu otbaŋgim galem pato katmu ikŋe senŋe âlâlâŋe yakât galem otbuap.  
\v 45 Yâhâ purik pilâm sâmune nâŋgâŋet. Hoŋ bawa yaŋe biwiŋaŋe yuwu nâŋgâm âi ya hilipguwuap. “O, lok kutdâne arap yuâmâ in yawu ki takawuap. Yamâ sâp kâlep manbuap yakâ. Yakât otmâ wongât nâŋe âi yu membom?” Yawu sâm biwiŋaŋe pâlâmŋe otmu ki galemyongom heŋgeŋguwuap. Yawu manmâ to kârikŋe nem biwi hâlim otmu umatŋe topŋe topŋe teteyiŋgiwuap. Yawu otmâ lok bâleŋe yeŋgâlen torokatmâ ki orotŋe otmâ manbuap.  
\v 46 Yawu otmâ biwiŋaŋe pâlâmŋe otmu manbuap yan patoŋaŋe pârâk sân sânâk taka kuk otmâ kum yaehen pilâmu ge hâhiwin nâŋgâm yâhâmbisâp.   
\p
\v 47 Yakât topŋe yuwu sâmune nâŋgâŋet. Lohimbi nombotŋaŋe nâhât den nâŋgâm heŋgeŋgunomai yanâmâ yakât nâŋgâŋetâ gemu betbaŋginomai. Yawu otnomai yakât matŋe Anitâŋe matŋe amokŋan yiŋgimu menomai.  
\v 48 Yâhâ lohimbi nombotŋe âlâŋeâmâ nâhât den nâŋgâm pâpgumai yaŋe otŋetâ bâlemap yâhâmâ Anitâŋe matŋe kakŋeâk yiŋgimu menomai. Yakât otmu yuwu sâmune nâŋgâ. Lok âlâ me âlâ âi sâm yiŋgimune ya tuhum heŋgeŋgunomai ya yeŋgât nâŋgâmune ârândâŋ otbuap. Yâhâ lok âlâ me âlâ âi pato sâm yiŋgimune ya biwiyeŋaŋe tiŋâk lâum tuhunomai ya yeŋgât gurâ yawuâk nâŋgâmune ârândâŋ otbuap.” Yawu sâm ekuop.   
\s1 Yesuŋe giop yakât lohimbi hioŋakmâ mansai.  
\sr (Mataio 10:34-36)  
\p
\v 49 Yesuŋe den âlâ yuwu sâm ekyongop. “Anitâŋe lohimbi yeŋgât biwiyeŋahât topŋe nâŋgâm kâsipyongom matŋe âlâku ikŋiâk ikŋiâk yiŋgimu menomai yakât hâŋgânnohomu gewan. Yâhâ matŋe yiŋgimu meŋetâ pesuk sâmbâp.  
\v 50 Otmu umatŋe âlâ tetenihimu hâhiwin nâŋgâwom ya tetenihim pesuk sâekgât naŋgan.  
\v 51 Otmu den âlâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Nâhât yuwu ki sânomai. “Nâhâit yamâ buku konok otnehât himbimâmbâ giop.” Yawu ki sânomai. Nâŋe hânân gewan yakât yen hioŋaknomai. Hioŋakmâ yuwu oraŋginomai.  
\v 52 Lohimbi nanŋe baratŋe mome manmaiŋe hioŋakmâ komot yâhâp otnomai. Komot âlâhât yâhâp, âlâhârâmâ kalimbu yawu otnomai.  
\v 53 Âwâ nan me mâmâ barat kuk oraŋgim hioŋaknomai. Otmu iranŋe iranŋe ya gurâ yawuâk kuk oraŋgim hioŋaknomai.” Yawu sâm ekyongop.   
\s1 Yesuŋe kulem âlâlâ tuhuop yakât topŋe hâum pâpguwi.  
\sr (Mataio 16:2-3 Mareko 8:11-13)  
\p
\v 54 Yesuŋe hoŋ bawalipŋe yawu sâm ekyongomâmâ benŋe lohimbi kinbi ya yuwu sâm ekyongop. “Op surumbup memuâmâ yuwu sâmai. “Gelâk gewe sâm oap”. Sâŋetâ yawu otmap.  
\v 55 Otmu elem tok sâwe sâm otmuâmâ yuwu sâmai “Sikop kumbe sâm oap.” Sâŋetâ yawu otmap.  
\v 56 Yen lok perâkŋe. Yeŋe elem kulewoŋboŋ yakât topŋe ekmâ nâŋgâm heŋgeŋguai. Yâhâ nâŋe kulem âlâlâ memune eksai yakât topŋeâmâ girawuhât ki ekmâ nâŋgâm heŋgeŋguai?   
\p
\v 57 Wongât eŋgatyeŋeâk otmâ orotmeme âlepŋe me bâleŋe ya ki ekmâ kiwilim mansai? Yen lok perâkŋe yakâ.”   
\s1 Den sâm tetem kaok naŋgaŋginom.  
\sr (Mataio 5:25-26)  
\p
\v 58 Bukulipyeŋe âlâ me âlâŋe kuk otyiŋgim den âiân katyekne sâm dâiyekmâ kiapgâlen arinomai. Yamâ mâtâwânâk ari sâm tetem kaok naŋgaŋginomai. Yâhâ yawu ki otnomai yamâ kiapgâlen ari den sâm teteŋetâ yâkŋe mem pâi emetŋan katyekbuap. Pâi emetŋan katyekmu tatmâ yeŋe ombeyeŋeâk yaihen ki genomai.  
\v 59 Kiapŋe pâi emetŋan tatnomai sâm sâp katyiŋgiwuap ya pesuk sâmu yanâmâ genomai.” Yawu sâm ekyongop.   
\c 13  
\s1 Anitâhâlen biwinenŋaŋe kepeim mannom.  
\p
\v 1 Yawu sâm ekyongop sâp yanâk lok nombotŋaŋe Yesuhâlen ari den pat yuwu sâm ekuwi. “Galilaia ambolipŋaŋe noniŋ bulimakao gâim Anitâhât hotom uwi sâp yan kiap âlâ, kutŋe Pilato sâm, yâkŋe tembe lâulipŋe hâŋgânyongomu Galilaia ambolipŋe yongoŋetâ hepyeŋe gemu noniŋ bulimakao hepŋe orop oset guset olop.”  
\v 2 Yawu sâm ekuŋetâ yuwu sâm ekyongop. “Pilatoŋe tembe lâulipŋe hâŋgânyongomu yawu yongowi yakât yuwu mon sâmai. “Muwi yeŋgât tosa bâleŋe yaŋeâmâ Galilaia lok ondop yeŋgât tosa ya wangim amokŋan miap.”  
\v 3 Yawu ki tap. Yawu gârâmâ yeŋe orotmemeyeŋe bâleŋe ki pilâm Anitâhât den lâunomai otmuâmâ yawuâk matŋe yiŋgimu menomai. Otmu yakât den âlâ torokatmâ sâmune nâŋgâŋet.  
\v 4 Yerusalem kapi ambolipŋe kâi nombotgen kalimbu Siloam hem topŋan kinŋetâ kândun kum ge kurihiyehop ya yeŋgât yuwu ki sânomai. “Tosayeŋe bâleŋe yaŋeâmâ Yerusalem kapi ambolipŋe nombotŋe yeŋgât tosayeŋe wangiop. Yakât otmâ hân ya kândun kum ge kurihiyekmu muwi.” Yawu ki tap.  
\v 5 Yakât otmâ âlâku sâmune nâŋgâŋet. Yeŋe orotmemeyeŋe bâleŋe ki pilâm Anitâhâlen biwiyeŋaŋe kepeinomai otmuâmâ yengu yawuâk hiliwahonomai.”   
\p
\v 6 Den ya sâm tiŋ pilâm den âlâen hâum yuwu sâm ekyongop. “Lok âlâŋe koset âlâ kalop. Koset ya pato otmâ bulâŋe kinbuapgât sâpŋe tetemu taka amboŋaŋe bulâŋe hâuwe sâm ekmu bia olop.  
\v 7 Yakât otmâ kalam galemŋe yuwu sâm ekuop. “Bulâŋe hâuwe sâm ekmune biatmu yu yambu kalimbu oap. Yakât otmâ koset ya kârâm pilârâ ge iâk.” Yawu sâop.   
\p
\v 8 Sâmu sâop. “Lok pato, pilârâmâ yambu yu inâk kinâk. Hâmbâi topŋe lawitmâ pitimunŋe yanâmâ bulâŋe kinbuap.  
\v 9 Yâhâ ki kinbuap otmuâmâ kârâm pilâmune ge imbuap.” Yawu.”   
\s1 Tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâpŋan Yesuŋe imbi âlâ heŋgeŋguop.  
\p
\v 10 Tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâp âlâen Yesuŋe opon kâmbukŋan yâhâm den kâsikum yiŋgiop.  
\v 11 Den kâsikum yiŋgiop sâp yan imbi âlâ talop yamâ weke bâleŋaŋe mâŋgâemu kun kândâtŋe konok otmâ pareŋe manmâ gamu yambuŋe kâi nombotgen kalimbu pesuk sâop.  
\v 12 Yesuŋe imbi ya ekmâ kunŋan mem yuwu sâm ekuop. “Imbi, yiwereŋeâk âlepŋe otbuat.”  
\v 13 Yawu sâm kunŋan memu kuwihakmâ tâŋ tâŋâk kinmâ Anitâ mepaeop.   
\p
\v 14 Yâhâ Yesuŋe tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâpŋan imbi ya heŋgeŋguop gârâmâ miti emetŋahât galemŋaŋe galemŋaŋe nâŋgâmu bâlemu lohimbi yuwu sâm ekyongop. “Nep tuhu tuhuhât sâpŋe yamâ hilâm nombolân konok tap yan takaŋetâ heŋgemyongombâpgât dop. Yawu gârâmâ tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâpŋan imbi heŋgeŋguap yu ekmune dondâ bâleap. Ya ki orotŋe.”   
\p
\v 15 Yawu sâmu Yesuŋe purik pilâwaŋgim yuwu sâop. “Bâe, yen lok perâkŋe. Tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâpŋe ârândâŋ yeŋe doŋgi bulimakaoyeŋe pekeâmbâ holaŋyekmâ dâim ari to yiŋginomaihât dop tap. Yawu gârâmâ doŋgi me bulimakao umutyeŋe bia yakât nâŋgâmune tâŋât otmap.  
\v 16 Yâhâ imbi yuâmâ Awarahamgât senâmbâ gâtŋe. Yawu gârâmâ Satangât weke bâleŋaŋe mâŋgâemu pareŋe otmâ manmâ gap. Nâŋe tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâpŋan heŋgeŋgumune ki bâleap.”  
\v 17 Yawu sâm ekyongomu sâm ge katbiŋe nâŋgâm aŋulakbi. Yâhâ lohimbi inŋaŋe Yesuŋe olop miop ya ekmâ heroŋe otbaŋgiminiwi.   
\s1 Bândup yakât topŋe  
\sr (Mataio 13:31-33 Mareko 4:30-32)  
\p
\v 18 Yesuŋe yuwu sâm ekyongop. “Anitâhâlen biwiyeŋaŋe kepeim manŋetâ tihityeŋe otmap yakât topŋe teteâkgât wuân denân hâum sâmune nâŋgâŋetâ keterakbuap?  
\v 19 Yuân hâum sâmune nâŋgâŋet. “Nak âlâ kutŋe bândup yamâ lok âlâŋe kehetŋe âlâ mem ari kalamŋan kalop. Katmu tatmu kâmŋe ga takam yaŋak yâhâm kâlep pato otmu nâi wosapâ wosapâ taka awatŋe kun kunŋan kerem tatmai.” Yawu sâop.   
\s1 Matuk keluŋe yakât topŋe  
\p
\v 20 Otmu torokatmâ yuwu sâm ekyongop. “Lok komotŋe komotŋe wosapâ wosapâ mansaiŋe biwiyeŋe nâhâlen katmâ tem lâunihiŋetgât yeŋe ari nâhât den pat âlepŋe ekyongonomai.  
\v 21 Yakât topŋe teteâkgât den âlâen hâum sâmune nâŋgâŋet. Imbi âlâŋe dâmbia golaŋguwuap. Golaŋgumâmâ matuk mendâremu keluŋe gemu dâmbia orop menduhumu ukenŋe bâleŋe otbuap. Dop yawu.” Yawu sâop.   
\s1 Himbimgât mâtâpŋe yamâ gâwik gâwikŋe  
\sr (Mataio 7:13-14,21-23)  
\p
\v 22 Yerusalem kapi pato yakât mâtâp arap ya hâlâŋmâ kapi tipi tapi tap. Kapi yan ari Yesuŋe Anitâhât den lohimbi kâsikum yiŋgiop.  
\v 23 Yawu otmu lok âlâŋe yuwu sâm Yesu âikuop. “Lok pato, yuwu sâm âihohowe. Lok getek âlâ himbimân yâhânomai me girawu?”   
\p
\v 24 Sâmu sâop. “Himbimgât mâtâp yamâ gâwik gâwikŋe. Yakât otmâ yapâ lohimbi sambeŋe arine sâmâmâ hâmbiŋ gumbiŋ otmâ hâum pâpgunomai. Yakât otmâ yeŋe mâtâp ya tâŋ tâŋâk watmâ arinomai. Yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet.  
\v 25 Nâ mâtâp amboŋe. Yakât otmâ mâtâp maŋguyiŋgimune lok dondâhâlâkŋe arine sâm hâum pâpgum amutgen kinmâ yuwu sânomai. “Lok pato, nâŋgâningirâ gane.”  
\p Sâŋetâ sâwom. “Nâ ki nâŋgâyiŋgian. Yen wonân?”   
\p
\v 26 Yawu sâm âiyongomune yuwu sâm eknohonomai. “Gâŋe kapinenŋan taka tatmâ den kâsikum ningirâ orowâk tatmâ sot newin.”   
\p
\v 27 Sâŋetâ sâwom. “Yen wonân? Nâ ki nâŋgâyiŋgian. Yeŋe orotmeme bâleŋe otmai. Yakât otmâ ariŋet.” Yawu sâwom.  
\v 28 Yâhâ hâmbâi mâne Anitâŋe yen mem ketetyekbuap. Yawu otmâ Awaraham, Isaka, Yakop, otmu Anitâhât poropetelipŋaŋe tatmâ sot nem heroŋe otbaŋginomai ya yekmâ yeŋe tep bâle nâŋgânomai. Yawu otmâ hâhiwin nâŋgâm hu halak tuhumbisâi.  
\v 29 Yakât otmâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Sâp yanâmâ lok topŋe topŋe, emetsenŋe ga takamap yakembâ otmu purik sâmap yakembâ, otmu torehen torehen kiŋgitŋe orowâkŋe taka menduhuakmâ nem heroŋe otŋetâ Anitâŋe tihityeŋe otbuap.  
\v 30 Yâhâ lohimbi nombotŋaŋe yeŋahâlâk nâŋgâŋetâ yahatmap yaŋe Anitâ orop ki tatnomai. Yâhâ nombotŋaŋe yeŋahât nâŋgâŋetâ gemu huruŋ huruŋ manmai yamâ Anitâŋe meyekmu ikŋan torokatnomai.   
\s1 Yesuŋe Herotgât sâop.  
\sr (Mataio 23:37-39)  
\p
\v 31 Sâp yanâk Parisaio lok nombotŋaŋe ari yuwu sâm Yesu ekuwi. “Herotŋe gohowe sâm oap. Yakât otmâ kapi yu pilâm âlâengen ari.”   
\p
\v 32 Sâŋetâ sâop. “Sâp yuâmâ weke bâleŋe watyekmâ mansan. Otmu kundat otmâ mansai ya heŋgemyongom mansan. Yâhâ hândâhân yuwuâk otbom. Yâhâ halihu nep sâm nihiop ya tuhum pesuk pilâwom.” Den ekyongoan yu Herot, lok perâkŋe ya, ekunomai.  
\v 33 Nâŋe yuwu sâmune nâŋgâŋet. Anitâhât poropetelipŋaŋe ikŋahât den sâminiwi ya kerek Yerusalem kapi ambolipŋaŋe yongoŋetâ muwi. Yakât otmâ âun hândâhân âi tuhuwom. Gârâmâ halihuâmâ Yerusalem kapiân ari âi tuhum pesuk pilâwom.”   
\s1 Yesuŋe Yerusalem kapi ambolipŋe yeŋgât topŋe nâŋgâop.  
\p
\v 34 Yawu sâm ekyongom Yerusalem kapi ambolipŋe yeŋgât tepŋe nâŋgâm yuwu sâop. “Bâe, Yerusalem kapi ambolipŋe yeŋgât topyeŋe yuwu tap. Yeŋgâlen âi meŋetgât Anitâŋe ikŋe hoŋ bawalipŋe hâŋgânyongomu takaŋetâ yongom mem ge katyekmai. Yakât otmâ den âlâen hâum yuwu sâwe. Pâi mâmâŋaŋe kurâk sâm nanlipŋe dâiyekmâ kuratyongomu tatmai. Yakât dopŋeâk menduhuyekmune nâhât hikinan manŋetgât sâman. Yamâ yeŋe nâhât hâkâŋ otmâ mansai.  
\v 35 Yawuhât Anitâŋe betyongomu kasalipyeŋaŋe taka yongom watyekŋetâ kapi yu kâwurumŋaŋak kinbuap. Yakât otmâ nâŋe pilâyekmâ ariwom. Benŋe sâp âlâen âwurem takamune nekmâ yuwu sâm eknohonomai. “Anitâ Kutdânenŋaŋe tihitnenŋe otbe sâm mat hâŋgângohomu takat. Yakât otmâ biwinenŋaŋe heroŋe pato naŋgain.” Yawu sâm eknohonomai.” Yesuŋe yawu sâop.   
\c 14  
\s1 Tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâpŋan lok âlâ bitâp tetewaŋgiop ya Yesuŋe walipgumu orok sâop.  
\p
\v 1 Tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâp âlâen Parisaio yeŋgât kunyeŋaŋe bukulipŋe nombotŋe Yesu orop dâiyekmu emetŋan yâhâ tatmâ sot newi. Nem tatbi yan Yesuŋe otmâ hilipguwuap me bia yakât Parisaioŋe ekmâ tatbi.  
\v 2 Ekmâ tatŋetâ lok âlâ bitâp pato tetewaŋgiopŋe Yesu ekbe sâm yâhâop.  
\v 3 Yâhâmu Yesuŋe ekmâmâ Mosehât girem den kâsikum yiŋgiminiwi otmu Parisaio ya yuwu sâm âiyongop. “Tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâpŋan âi ki tuhunomgât Moseŋe girem den âlâ kulemguop. Yawu gârâmâ tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâpŋan lohimbi heŋgemyongowomgât dop tap me bia? Sâŋetâ nâŋgâwe.”   
\p
\v 4 Yawu sâm âiyongomu biwiyeŋe umatŋe otmu olotoŋâk tatbi. Olotoŋâk tatŋetâ Yesuŋe lok ya bitâpŋan walipgumu orok sâmu emelambâ kioŋmâ ariop.  
\v 5 Arimuâmâ emelan tatbi ya Yesuŋe yuwu sâm ekyongop. “Tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâpŋan naom âlâ me bulimakao âlâ lâmân kioŋmu ya pilâŋetâmâ lâmânâk tatbuap me mem dâiŋetâ gawuap?”  
\v 6 Yawu sâm âiyongomu yawuâk olotoŋâk tatbi.   
\s1 Hâknenŋe ki mepaeaknom.  
\p
\v 7 Yâhâ emet yakât biwiŋan Parisaio nombotŋaŋe yeŋahât nâŋgâŋetâ yahatmu kou senŋan yâhâ tatbi ya yekmâ den âlâen hâum yuwu sâm ekyongop.  
\v 8 “Bukuyeŋe âlâŋe yen orowâk tatmâ sot um nenom sâm dâiyekmu emetŋan yâhâ kou senŋanâk tatne yawu ki nâŋgânomai.  
\v 9 Yâhâ lok papato nombotŋe yen orowâk dâiyekbuap yâkŋe kou senŋanâk tatnomaihât nâŋgâwuap. Yawu gârâmâ yeŋe kulet sâyiŋgim kou senŋan tatnomai yan lok papato takaŋetâmâ emet amboŋaŋe yen yuwu mon sâm ekyongowuap. “Wa, bukulipne, yuâmâ yeŋgât kawe bia, keterakŋet.” Yawu sâm ekyongomu aŋulakmaihât aŋgoân yâhâmâmâ kou topŋan tatnomai.  
\v 10 Yawu tatŋetâ emet amboŋaŋe kundup mem kou senŋan liŋgatbuap. Liŋgatmâ “gam yâhâ tatŋet” sâm ekyongomu yanâmâ yâhâ tatnomai. Yawu otŋetâ yanâmâ bukulipyeŋaŋe nâŋgâyiŋgiŋetâ âiloŋgo otbuap.  
\v 11 Yakât topŋe yuwu sâmune nâŋgâŋet. Lok âlâ me âlâŋe yeŋahât nâŋgâŋetâ gewuap ya yeŋgât Anitâŋe nâŋgâmu yahatbuap.”   
\p
\v 12 Yawu sâm ekyongom emet amboŋe ya yuwu sâm ekuop. “Kapi ambolipŋe orop heroŋe otmâ sot um nenom sâm imi atalipge, me wârâ toulipge, me hep torehenlipge, me bukulipge, me lok iri sikumyeŋe orop mansai ya ki dâiyekmâ garâ sot nenomai. Yâhâ lok yawuya dâiyekmâ garâ sot nenomai otmuâmâ hâmbâi yakât matŋe sâm dâihekŋetâ yâk orop sot neŋetâ pesuk sâwuap.  
\v 13 Yakât otmâ yuwu sâmune nâŋgâ. Gâŋe heroŋe otmâ sot um lok dâiyekbuat otmuâmâ lok tâŋât, kopa, pareŋe, senyeŋe bok sâsâŋe yawuya dâiyekbuat.  
\v 14 Lok yawuya dâiyekmâ bât belaiâk sot um yiŋgirâ nem heroŋe otnomai. Yawu gârâmâ hâmbâi Anitâŋe lohimbi mumuŋambâ mem yahatnenekbuap yan ikŋak yakât matŋe gihiwuap. Yakât otmâ biwihaŋe heroŋe nâŋgâwuat.” Yawu sâop.   
\s1 Himbimân heroŋe otnomgât sâop.  
\sr (Mataio 22:1-10)  
\p
\v 15 Yawu sâm ekumu nem tatbi ya yeŋgâlen gâtŋe âlâŋe den ya nâŋgâmâmâ yuwu sâm ekuop. “Anitâŋe himbimân mannomgât pat kuningimu mansain. Yakât otmâ sâp patoen Anitâhât kapiân tatmâ sot nem heroŋe otnom yakât nâŋgâmune tepne heroŋe oap.”   
\p
\v 16 Yawu sâm ekumu den âlâen hâum yuwu sâm ekuop. “Lok kutdâ âlâŋe bukulipŋe orowâk heroŋe otmâ sot um nenomai yakât sâp kalop.  
\v 17 Yâhâ sâpŋe otmu yan soŋgo bau me sot kâle topŋe topŋe um hâwurumu eŋ âtâmun kinop. Ya ekmu ârândâŋ otmu hoŋ bawa âlâ hâŋgângumu ari yâkât bukulipŋe yuwu sâm ekyongop. “Soŋgo bau sot kâle yamâ emelâk umunŋe siap. Yakât otmâ gaŋetâ heroŋe otmâ nenom,” yawu yap” sâm ekyongop. Ekyongomu hâkâŋ otbi.   
\p
\v 18 Lok aŋgoân ekuop yaŋe yuwu sâop. “Nâmâ hân puluhuan ya ekbe sâm ariwom. Yakât otmâ lok kutdâ ya ekurâ ki nâŋgânihimu bâlewuap.” Yawu sâop.   
\p
\v 19 Yâhâ âlâŋeâmâ yuwu sâop. “Bulimakao bâlâk ŋerek puluhumune kapi kâlepŋehen tap ya ari meyekmâ takawom. Yakât otmâ lok kutdâ ya ekurâ ki nâŋgânihimu bâlewuap.” Yawu sâop.   
\p
\v 20 Yâhâ âlâŋeâmâ yuwu sâop. “Yiwereŋeâk imbi mian. Yakât otmâ ki gawom?” Yawu sâop.  
\v 21 Yawu sâŋetâ hoŋ bawa yaŋe âwurem ari lok kutdâŋe den sâwi ya ekumu nâŋgâmu bâleop. Nâŋgâmu bâlemu hoŋ bawaŋe ya yuwu sâm ekuop. “In yawu ari mâtâp kunŋan kinmâ lok umburuk, me lok pareŋe, me ândâpyeŋe bok sâsâŋe, me senyeŋe bok sâsâŋe, lok yawuya yuken yaken arine sâm oai ya ekyongorâ taka sot yu neŋet.” Yawu sâm ekum hâŋgângumu ari mem teteyekmâ ekyongomu taka emetŋan yâhâ tatbi. Yâhâ tatŋetâ hoŋ bawaŋe yaŋe yâkâlen yâhâ yuwu sâm ekuop.  
\v 22 “Lok kutdâne, den yat ya oan. Otmu emelan yâhâ tai yamâ ki pik yai. Yakât otmâ girawu naŋgat?”   
\p
\v 23 Sâmu sâop. “Yakât otmâ âlâku ari lohimbi kewilâyekŋetâ mansai ya mem teteyekmâ ekyongorâ takanomai. Takaŋetâ yanâmâ emetne pik sâwuap.  
\v 24 Yâhâ bukulipne aŋgoân ekyongoat yamâ nâhâlen ki takanomai.” Yawu sâop.” Yesuŋe yawu sâm ekuop.   
\s1 Manmannenŋe ki alitmâ manmâ yâhânom.  
\sr (Mataio 10:37-38)  
\p
\v 25 Lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe Yesu betŋan ariŋetâ purik sâm yuwu sâm ekyongop.  
\v 26 “Lok âlâ me âlâŋe nâhâlen torokatmâ orowâk mannom yawu nâŋgânomai otmuâmâ âwâ mâmâlipyeŋe, me imbi naomlipyeŋe, me imi atalipyeŋe, me wârâ toulipyeŋe betyiŋginomai. Otmu yeŋe manmanyeŋe ki alitnomai.  
\v 27 Otmu lok âlâ me âlâŋe nâhât den lâum âi tuhuŋetâ bukulipyeŋaŋe nâŋgâm bâleyiŋgim hilipyongone sâm otnomai yanâmâ hâkyeŋe alitmâ betnihinomai. Lok yawuya nâhât pat ki otnomai.  
\v 28 Yakât nâŋgâŋetâ keterahâkgât den âlâen hâum yuwu sâmune nâŋgâŋet. Lok âlâ me âlâŋe emet tuhune sâm aŋgoân tewetsenŋe amon yaŋe senŋe âlâlâ puluhum emet ya tuhunomai yakât nâŋgânomai.  
\v 29 Gârâmâ yawu ki otnomai otmuâmâ emet ya mem kânâŋgâŋetâ tewetsenŋe biatmu pâŋan pilânomai. Yawu otnomai yanâmâ lohimbiŋe emet ya torehenŋeâk kinmu ekmâ yakât den pat alahu gulahu otmâ senyeŋan gem giriŋyiŋgim yuwu sânomai.  
\v 30 “Lok yuŋeâmâ saran kânâŋgâŋetâ giop yamâ tewetsenŋe biatmu pâŋan pilâŋetâ inâk tap.” Yawu sânomai.   
\p
\v 31 Yâhâ den âlâen hâum yuwu sâmune nâŋgâŋet. Lok kutdâ âlâ me âlâŋe kasalipyeŋe orop ahonomai yanâmâ in yawu yâk yeŋgâlen ki surutuk sâm arinomai. Yamâ aŋgoân biwiyeŋaŋe yuwu nâŋgânomai. “Nen yu getek âlâ, lok 10,000 yawu mansain. Yâhâ kasalipnenŋe endaken lok kiŋgitŋe orowâk, 20,000 yawu mansai. Yakât otmâ nenŋe yongonomgât dop ki otbuap.”  
\v 32 Yeŋahât yawu nâŋgânomai otmuâmâ ki kundutmâ arinomai. Aŋgoân kasalipyeŋe orop buku konok manne sâm hoŋ bawalipyeŋe hâŋgânyongoŋetâ ari mem lohotŋe tuhuyeknomai.  
\v 33 Yakât otmâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Yeŋgâlen gâtŋe âlâ me âlâŋe senŋe âlâlâyeŋe me iri sikumyeŋe kerehâk pilâm nâhâlen torokatnomai otmuâmâ nâŋgâyiŋgimune orowâk mannom.   
\s1 Kâtembe yakât dop  
\sr (Mataio 5:13 Mareko 9:50)  
\p
\v 34 Yeŋgât topyeŋe teteâkgât den âlâen hâum sâmune nâŋgâŋet. Kâtembe ihim solân hoŋmâ sot ya nemunŋe launenŋan memap. Yakât dopŋeâk yenâmâ lohimbi hohetyeŋan manmâ manman âiloŋgo manŋetâ yekmâ Anitâ heroŋe nâŋgâwaŋgim mepaenomai.  
\v 35 Yâhâ kâtembe heleŋân ki hikum ikainom yanâmâ pâlâmŋe otbuap. Yawu otmu girawu tuhumunŋe âlâkuâk ukenŋe otbuap? Yamâ ki orotŋe. Pâlâmŋe sâm lâum pilâmain. Den yuâmâ biwiyeŋanâk katmâ manmâ yâhânomai.” Yawu sâop.   
\c 15  
\s1 Lama âlâ gulip otbaŋgimu ki pilâwuap yan hâum sâop.  
\sr (Mataio 18:12-14)  
\p
\v 1 Sâp âlâen takesi meme lokŋe yeŋahât nâŋgâŋetâ yahatmu lohimbi kâityongom takesi mem yahatmâ kombo meyiŋgiminiwi yâk otmu lok nombotŋe ândâp kârik otmâ Mosehât girem den ki lâum manminiwi ya dondâhâlâkŋe Yesuhât den nâŋgâne sâm yâkâlen ariwi.  
\v 2 Ariŋetâ yan Mosehât girem den kâsikum yiŋgiminiwi otmu Parisaio lok yâkŋe nâŋgâŋetâ bâlemu Yesuhât yuwu sâwi. “Yesuŋe takesi meme lok otmu lok nombotŋe Mosehât girem den ki lâumai ya meyekmu orowâk sot niai. Yawu otmu dondâ bâleap.”   
\p
\v 3 Yawu sâŋetâ nâŋgâm Yesuŋe den âlâen hâum yuwu sâm ekyongop.  
\v 4 Lok âlâhât lama 100 yawu kinbaŋgiwuap. Gârâmâ ya yeŋgât hohetyeŋambâ konok âlâŋe misiŋgurakbuap. Yawu otmu amboŋaŋe nombotŋe ya katyekmu kinŋetâ konok misiŋgurakbuap ya pâinmâ yâhâm gewuap. Yawu otmâ nombotŋe katyekmu kinnomai ya yeŋgât ki nâŋgâm ketet otbuap.  
\v 5-6 Yâhâ misiŋgurakbuap ya mem tetem yanâmâ tepŋe welâmŋan gemu lâum kapiân âwurem ariwuap. Kapiân âwurem ari bukulipŋe yongonmâ yuwu sâm ekyongowuap. “Lama misiŋgurahop ya mem tetean. Yakât otmâ sot um nem heroŋe otne.” Yawu sâwuap.  
\v 7 Yakât dop kum yuwu sâmune nâŋgâŋet. Lok 99, yâkŋe yuwu nâŋgâmai. “Nen lok âlepŋe, orotmemenenŋe âiloŋgo otmâ mansain.” Yawu nâŋgâm biwi pâlâmŋe mansai. Lok yawuya yeŋgât Anitâŋe heroŋe pato ki nâŋgâyiŋgimap. Gârâmâ, lok konohâkŋe orotmemeŋe bâleŋe bet pilâm Anitâhâlen biwiŋaŋe kepeim tem lâuwaŋgiwuap yanâmâ Anitâŋe heroŋe pato nâŋgâwaŋgiwuap. Yawu.”   
\s1 Tewetsenŋe kioŋbaŋgimu pâinbuap yan hâum sâop.  
\p
\v 8 Yâhâ Anitâŋe lohimbi meyekmâ tihityeŋe otmap yakât topŋe nâŋgâŋetâ keterahâkgât den âlâen hâum sâmune nâŋgâŋet. Imbi âlâ kina yâhâp yakât dop tatbaŋgiwuap. Yâhâ 20 toea kioŋbaŋgimuâmâ ki pilâwuap.  
\v 9 Yakât pâinmâ arim mem tetem yanâmâ bukulipŋe yongonmâ yuwu sâm ekyongowuap. “Wâe, tewetsenŋe kioŋnihiop ya mem tetean. Yakât otmâ heroŋe otne.” Yawu sâwuap.  
\v 10 Yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Lok konohâkŋe orotmemeŋe bâleŋe bet pilâm Anitâhâlen biwiŋaŋe kepeim tem lâuwaŋgiwuap yanâmâ himbimân Anitâhât aŋelolipŋaŋe lok yakât heroŋe nâŋgâwaŋginomai.”   
\s1 Lok âlâ nanŋaŋe iri sikum mem gulip tuhuop yan hâum sâop.  
\p
\v 11 Yesuŋe den âlâen hâum yuwu sâm ekyongop. “Lok âlâ nanyâhâtŋe yâhâp manbi.  
\v 12 Manŋetâ nanŋe betŋan gâtŋaŋe âwâŋe yuwu sâm ekuop. “Awoŋ, senŋe âlâlâ nâhât sâsâŋe ya nihirâ miakbe.” Yawu sâmu senŋe âlâlâ yâkât sâsâŋe ya kâsikum waŋmu miop.  
\v 13 Yawu otmu nanŋe ya nep tuhum getek manmâ, senŋe âlâlâ ya puluhum yakât hâmeŋe tewetsenŋe miakmâ mâtâp kâlewângen ariop. Ari heŋ otmâ ihilâk mahilâk manmâ tewetsenŋe miakmâ ariop ya kerek pilâm metem umburuk manop.  
\v 14-16 Umburuk manop yan po pato teteop. Po pato tetemu naom yaŋe sotgât pâinmâ kapi amboŋe âlâhâlen arimu bau galemguwuap sâm âi waŋop. Bau galemgum kinop yan po dondâ waŋgimu bau yakât sot wahapŋe mem nembe sâm otmu kuwaŋgiwi.  
\v 17 Yawu otbaŋgiŋetâ nâŋgân nâŋgânŋe tetemu yuwu nâŋgâop. “Awoŋnahât nep loklipŋaŋe sot pato nem mansai. Nâ nanŋe tâŋ tâŋ yamâ yuân manmâ sotgât otmâ hiliwahowoman.  
\v 18 Yakât otmâ yahatmâ awoŋnahâlen âwurem ari yuwu sâm ekuwom. “Awoŋ, otmune bâleop yakât tosa Anitâhâlen otmu gâhâlen umatŋe oap.  
\v 19 Yakât otmâ aŋulaksan. Yawu gârâmâ nâŋgânihim nep lok sâm menekdâmâ hoŋ bahihim manbom.” Yawu sâm ekuwom.” Yawu nâŋgâop.   
\p
\v 20 Yawu nâŋgâm yahatmâ kapi ya pilâm akŋangen takamu âwâŋaŋe senŋe pilâm ehop. Ekmâ tepŋe nâŋgâm sururuk sâm ari nanŋe lâum hâmeŋe hârem niop.   
\p
\v 21 Yawu otmu nanŋaŋe yuwu sâm ekuop. “Awoŋ, otmune bâleop yakât tosa gâhâlen otmu Anitâhâlen umatŋe oap. Yawu otmâ aŋun pato gihiwan. Otmu nâhurâ aŋulaksan.”   
\p
\v 22-24 Yawu sâm ekumu âwâŋaŋe hoŋ bawalipŋe yuwu sâm ekyongop. “Nanne emelâk betnohom ariop ya âwurem takap. Yâhâ “emelâk muop mon,” yawu nâŋgâm manmâ gaman. Yamâ âwurem takamu ekmâ tepne hâlâlâk welâmŋan giap. Yakât otmâ in yawu ba hâk katipŋe âiŋe mem ga mânuŋbaŋgiŋet. Yawu otmâ handop âlâ mem barahanŋan katŋet. Otmu kâi katipŋe katbaŋgiŋet. Nenŋe heroŋe otbaŋginomgât bulimakao nanŋe gâim uŋetâ siâk.” Yawu sâm ekyongomu bulimakao nanŋe gâim uŋetâ semu nem heroŋe otbaŋgiwi.   
\p
\v 25-26 Heroŋe otbaŋgiŋetâ yan nanŋe kunŋe yaŋe newângembâ taka kapi ginŋan kinmâ heroŋe maroŋe giriŋ get get otmâ kinbi ya nâŋgâm hoŋ bawa âlâ kunmu gamu yuwu sâm âikuop. “Wongât heroŋe otmâ tai?”   
\p
\v 27 Sâmu sâop. “Imihe ari gulip olop ya âwurem takap. Yakât otmâ âwâyetŋaŋe eknongomu bulimakao nanŋe ya kum gâim umunŋe siap.” Yawu sâop.   
\p
\v 28 Yawu sâm ekumu nâŋgâm âwâŋahât nâŋgâm bâlewaŋgim kapi betŋehen kinop. Yâhâ hoŋ bawa yaŋe âwâŋe ekumu âwâŋaŋe ba kinmâ “Nan, ga,” sâm ekuop.   
\p
\v 29 Ekumu hâkâŋ otmâ yuwu sâop. “Naŋgat. Nâŋe tem lâuhihim âi mem manmâ gamune yambu dondâ pesuk yap. Yawu otgihiman yamâ gâŋe ki heroŋe otnihimat. Otmu noniŋ nanŋe âlâ ki nihirâ bukulipne orop um nem heroŋe otmain.  
\v 30 Yawu gârâmâ nangaŋe senŋe âlâlâ hârok gâwârehihim ari imbi kondarâ orop manmâ tewetsenŋe pilâm meteop. Yâkŋe âun âwurem takamu hoŋ bawalipge ekyongorâ bulimakao nanŋe kum gâim uŋetâ semu nem heroŋe otbaŋgiai. Yakât nâŋgâmune dondâ bâleap.”   
\p
\v 31 Yawu sâmu âwâŋaŋe yuwu sâm ekuop. “Nanne, gâŋe nâ orop sâp kâlep manmâ gamat. Otmu senŋe âlâlâ tatnihiap ya gâhât pat sâm kuhihimune tap.  
\v 32 Yawu gârâmâ imihe “emelâk muop mon,” yawu nâŋgâm manmâ gan ya âwurem takap. Yakât otmâ heroŋe otbaŋgimunŋe ârândâŋ oap.” Yawu sâop.   
\c 16  
\s1 Galemŋe senŋe âlâlâ mem ihilâk tuhuop yan hâum sâop.  
\p
\v 1 Yesuŋe hoŋ bawalipŋe den âlâen hâum yuwu sâm ekyongop. “Lok kutdâ iri sikumŋe tewetsenŋe otmu âlâlâ ya pato dondâ tatbaŋgiop. Yakât otmâ lok âlâ mem galemgunihiâkgât sâm âi waŋop. Yawu gârâmâ lok yaŋe lok kutdâŋahât tewetsenŋe mem gulip tuhuop. Yawu otmu lok kutdâ yakât hoŋ bawalipŋe nombotŋaŋe yakât den pat yuwu sâm ekuwi. “Lok âlâ galem sâm âi waŋon yâkŋe senŋe âlâlâ mem ihilâk tuhuhihiap.”   
\p
\v 2 Yawu sâm ekuŋetâ lok kutdâyeŋe yaŋe lok ya yuwu sâm ekuop. “Gâŋe nâhât tewetsenŋe mem gulip tuhunihiat” yawu sâŋetâ naŋgan. Yakât otmâ galem âlâku ki katgekbom. Yakât otmâ puluhu puluhu pepa ya mem garâ senŋe âlâlâ tatnihiap yakât topŋe mem tetewom.”   
\p
\v 3 “Yawu sâm hâŋgângumu ari biwiŋaŋe yuwu nâŋgâop. “Lok kutdâne watnekbomap. Yakât otmâ giratbe? Wâtne pato ki tatnihiap. Yakât otmâ âi umatŋe tuhuwomgât dop âlâ ki tap. Otmu senŋe âlâlâ gewe yâhâwe yakât lok bât kandi bero manbom sâm yakât aŋulaksan.  
\v 4 Yiwereŋe nâŋgâmune teteap. Bukulipne yeŋgât tosa pato lok kutdânahâlen tap ya mem gemune heroŋe nâŋgânihinomai. Yawu nâŋgânihim lok kutdânaŋe watnekbuap yanâmâ menekŋetâ orowâk mannom.” Biwiŋaŋe yawu nâŋgâop.   
\p
\v 5 Yawu nâŋgâm bukulipŋe yeŋgât tosa pato lok kutdâŋahâlen talop yâk âlâku ikŋiâk ikŋiâk mem dâiyehop. Yâhâ aŋgoân gaop ya yuwu sâm âikuop. “Gâhât tosa lok kutdânahâlen amon tap?”   
\p
\v 6 Sâmu sâop. “Nak bulâŋahât toŋe ya âsâp 100.” Sâmu sâop. “Âlepŋe tosahahât pepa yu mem 50 ya kulemgu.”   
\p
\v 7 Yawu sâm ekumu arimu lok âlâ gamu yuwu sâm âikuop. “Lok kutdânahâlen tosa amon tap?”  
\p Sâmu sâop. “Siwit kehetŋe ya itâ 1000.”  
\p Sâmu sâop. “Tosahahât pepa yu mem 800 ya kulemgu.”   
\p
\v 8 Yawu ekyongop yakât den pat nâŋgâm lok kutdâŋaŋe galemŋe yakât nâŋgân nâŋgânŋe pato tatbaŋgiap nâŋgâm heroŋe pato nâŋgâwaŋgiop. Wongât? Yuwuhât. Anitâhât den ki lâumai nombotŋaŋe iri sikumyeŋe galemgum manman sânduhân manmai yakât nâŋgân nâŋgânyeŋe pato tap. Yuwu otmâ Anitâhât den lâumai ya yeŋgât nâŋgân nâŋgânyeŋe ya wangiap.   
\p
\v 9 Yakât otmâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Yeŋe Anitâhât tem lâuwaŋgim iri sikum, me tewetsenŋe, senŋe âlâlâ ya galemgum heŋgeŋgum lohimbi yu me yakât umburuk oai ya kâsikum yiŋgim tânyongonomai. Buku otyiŋgim manmâ yâhâŋetâ hâmbâi sâp pesuk sâwuawân Anitâŋe manman kârikŋan katyekmâ yakât hâmeŋe yiŋgimu menomai. Yawu.”   
\s1 Âi tâŋât me âi pato yakât topŋe.  
\p
\v 10 Yesuŋe den yuwu sâm ekyongop. “Lok âlâ me âlâŋe âi tâŋât biwiyeŋaŋe tiŋâk lâum tuhum manmaiŋeâmâ âi pato yawuâk biwiyeŋaŋe lâum tuhum heŋgeŋgunomai. Yâhâ lok âlâ me âlâŋe âi tâŋât tuhum hilipgumaiŋeâmâ yakât dopŋeâk âi pato tuhum hilipgunomai.  
\v 11 Yakât otmâ yeŋe tewetsenŋe me hângât wahap topŋe topŋe yawuya ki galemgum heŋgeŋgunomai otmuâmâ hâmbâi Anitâŋe manman bulâŋe ki yiŋgiwuap.  
\v 12 Yâhâ bukulipyeŋe yeŋgât senŋe âlâlâ hilipgunomai otmuâmâ Anitâŋe yeŋgât pat kuyiŋgiop ya hâmbâi ki yiŋgimu menomai.   
\p
\v 13 Yakât nâŋgâŋetâ keterahâkgât den âlâen hâum yuwu sâmune nâŋgâŋet. “Lok konokŋe lok kutdâ yâhâp yetgât âi menduhum ki tuhuyitgiwuap. Âlâhât biwiŋaŋe kepeim heroŋe kakŋan tuhuwaŋgiwuap. Yâhâ âlâhârâmâ hâkâŋ kakŋan nep ya ki tuhum heŋgeŋguwuap. Yakât topŋe yuwu sâwe. Hângât manman me iri sikum yan biwiyeŋe arimu manmaiŋe girawu otmâ Anitâ tem lâuwaŋgim mannomai? Yamâ ki orotŋe.” Yawu sâop.   
\s1 Yesuŋe Parisaio den ekyongop.  
\p
\v 14 Yesuŋe yawu sâm ekyongomu Parisaio nombotŋe iri sikumyeŋe alilakmâ manbiŋe nâŋgâŋetâ gemu senŋan gewi.  
\v 15 Senŋan geŋetâ yuwu sâm ekyongop. “Lohimbiŋe yekŋetâ yahatmu koko salehâk mansai yawu sâŋetgât yeŋe lohimbi senyeŋan kinmâ Anitâhât den lâuain sâm otmai. Yamâ Anitâŋeâmâ yeŋgât biwiyeŋahât topŋe naŋgap. Yu ya otmâ manmai ya lohimbiŋe ekŋetâ âlepŋe otmap yamâ Anitâŋe ekmu bâlemap.”   
\p
\v 16 “Den âlâ sâmune nâŋgâŋet. Moseŋe girem den âlâlâ kulemguop otmu Anitâhât poropetelipŋaŋe den kulemguwi ya tatmâ gam Yoane teteop yan andemŋe oap. Otmu Yoane teteop sâp yapâek lohimbiŋe Anitâhâlen biwiyeŋaŋe kepeiŋetâ tihityeŋe otbuap yakât den pat âlepŋe ekyongom gan. Yawu otmâ lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu yakât bulâŋe mene sâm oai.  
\v 17 Hân himbim gulip otbuapgât Anitâŋe sâm kalop. Yamâ Mosehât girem den ya kum gulip tuhunomgât dop âlâ ki tap.”   
\p
\v 18 “Den âlâ sâmune nâŋgâŋet. Lok âlâ me âlâŋe imbiŋahât hâkâŋ otmâ pilâm imbi ondop membuap. Yamâ lok yaŋe tosa umatŋe membuap. Yâhâ lok âlâ me âlâŋe imbi pilâ pilâŋe ya membuap ya yawuâk tosa umatŋe membuap. Otmu imbi âlâŋe lok pilâ pilâŋe ya membuap ya yawuâk tosa umatŋe membuap.” Yawu sâm ekyongop.   
\s1 Lok iri sukumŋe orop otmu lok umburuk ya yetgât den.  
\p
\v 19 Yesuŋe den âlâen hâum yuwu sâm ekyongop. “Lok kutdâ âlâ iri sikum tewetsenŋe pato tatbaŋgiopŋe yuwu otmâ manminiop. Hâk katipŋe âiloŋgo loŋgo haŋgalakmâ hilâmŋe hilâmŋe sot topŋe topŋe nem hop sambe kakŋan manminiop.  
\v 20 Yâhâ lok âlâ umburuk manop, yâkât kutŋe Lasaro sâm. Yâhâmâ use kârikŋe tetewaŋgimu hâhiwin kakŋan manminiop.  
\v 21 Yawu otmâ lok kutdâ yaŋe emetŋan tatmâ sot nemu wahapŋe gowelan kioŋop ya mem nembe sâm Lasaro emet gowetŋan iminiop. Emet gowetŋan im tatmu sosoŋe taka useŋe ya nimbilakuminiwi.  
\v 22 Sâp âlâen lok umburuk ya mumu Anitâhât aŋelolipŋaŋe lâum yâhâ Awaraham gotŋan katŋetâ talop. Yâhâ sâp ki kâlep otmuâk lok kutdâ ya yawuâk mumu hanguwi.  
\v 23 Yâhâ mumu umutŋaŋe hem topŋan kâlâp sem talowân ge tatmâ hâhiwin pato nâŋgâop. Yawu otmâ senŋe pilâm Awaraham yet Lasaro yelehop.   
\p
\v 24 Yelekmâ den kârikŋan halahum yuwu sâm Awaraham ekuop. “Awoŋ, yuwu sâmune nâŋgâ. Kâlâp kâlehen tatmâ hâhiwin bâleŋe naŋgan. Yakât otmâ Lasaro ekurâ hâlipŋaŋe to wâimâmâ nimbilamnan katmu sânduk sâek.”   
\p
\v 25 Yawu sâmu Awarahamŋe yuwu sâop. “Nanne, yuwu sâmune nâŋgâ. Emelâk heroŋe otmâ hop sambe kakŋan manon ya pesuk yap. Lasaro yâhâmâ hâhiwin kakŋan manop ya gurâ yawuâk pesuk yap. Yakât otmâ tep hero kakŋan tap. Gâmâ hâhiwin pato nâŋgâm tat.  
\v 26 Yâhâ hohetnenŋan hem pato kinsap. Yakât otmâ yupâ gâtŋe âlâ me âlâŋe gâhâlen gene sâm hâum pâpgunomai. Otmu yeŋgâlen gâtŋe âlâ me âlâŋe yuân gane sâm yawuâk hâum pâpgunomai.”   
\p
\v 27-28 Sâmu sâop. “Awoŋ, den âlâ sâmune nâŋgâ. Kapinan imilipne mome mansai. Yâkŋe yuân ge hâhiwin nâŋgâmaihât Lasaro hâŋgângurâ ari girem den ekyongomu nâŋgân nâŋgânyeŋe pâroŋ sâekgât naŋgan.”   
\p
\v 29 Sâmu sâop. “Yawu bia. Moseŋe girem den âlâlâ kulemguop otmu Anitâhât poropetelipŋaŋe den kulemguwi ya sâlikum nâŋgânomai. Nâŋe ki hâŋgângumune âwurem gewuap.”   
\p
\v 30 Sâmu sâop. “Awoŋ, yuwu sâmune nâŋgâ. Moseŋe den kulemguop otmu Anitâhât poropetelipŋaŋe den kulemguwi ya sâlikumai yamâ ki tem lâumai. Yakât otmâ muwi yâk yeŋgâlen gâtŋe âlâ me âlâŋe mumuŋambâ yahatmâ ari ekyongonomai otmuâmâ orotmemeyeŋe bâleŋe bet pilâm Anitâ tem lâuwaŋginomai.”   
\p
\v 31 Sâmu sâop. “Nanne, yuwu sâmune nâŋgâ. Moseŋe girem den âlâlâ kulemguop otmu Anitâhât poropetelipŋaŋe den kulemguwi ya sâlikum nâŋgâŋetâ nahat otmu ki lâumai. Yakât otmâ muwi yâk yeŋgâlen gâtŋaŋe mumuŋambâ yahatmâ ari ekyongonomai otmuâmâ yakât dopŋeâk yâkât den nâŋgâŋetâ nahat otmu ki lâunomai. Yakât otmâ ki hâŋgângumune âwurem gewuap.” Yawu sâm ekuop.” Yesuŋe den âlâen hâum yawu sâm ekyongop.   
\c 17  
\s1 Tosa yakât topŋe  
\sr (Mataio 18:6-7,21-22 Mareko 9:42)  
\p
\v 1 Yesuŋe hoŋ bawalipŋe yuwu sâm ekyongop. “Lohimbi kerekŋe lohotŋe otmâ yuwu yawu otŋetâ bâlemu tosa meŋetgât Satanŋe kendâyiŋgimap. Otmu lohimbi âlâ me âlâŋe bukulipyeŋaŋe otŋetâ bâleâkgât kendâyiŋgimai yamâ Anitâŋe matŋe umatŋe yiŋgimu menomai.  
\v 2 Yakât otmâ lohimbi âlâ me âlâŋe bukulipyeŋe kendâyiŋgiŋetâ otŋetâ bâlemap yâhâmâ mâmâlipyeŋaŋe ki mem ga katyekbâi yamâ mem ga katyekbi.  
\v 3 Yakât otmâ biwiyeŋe galemahom manmâ yâhânomai.  
\p Bukuhe âlâŋe bâleŋe topŋe topŋe mâŋgâehekmu ekurâ yetŋiâk tatmâ den heŋgeŋguromawot. Yawu otmutâ ârândâŋ otmu buku konok mandomawot.  
\v 4 Yâhâ hilâm konok yakât biwiŋan bukuhaŋe orotmeme kiŋgoŋ mâŋgâehekmâ yahatmu nombolân yâhâpŋe otbuap. Yawu gârâmâ mâŋgâehekbuap ya sâm tetem tosaŋe pilâwaŋgiwuatgât ekgohowuap otmuâmâ âlepŋe tosaŋe pilâwaŋgiwuat.” Yawu sâm ekyongop.   
\s1 Yesuhâlen biwinenŋaŋe kepeinomgât sâop.  
\p
\v 5 Yawu sâmu hoŋ bawalipŋaŋe yuwu sâm ekuwi. “Kutdâ, den eknongomat ya kerek nâŋgâmunŋe yakât bulâŋe tetewuapgât naŋgain. Yakât otmâ mem heweweŋ tuhunenekdâ gâhâlen biwinenŋaŋe tiŋâk kepeim mannom.” Yawu sâwi.   
\p
\v 6 Sâŋetâ yuwu sâm ekyongop. “Den âlâen hâum yuwu sâmune nâŋgâŋet. Nak âlâ, kutŋe bândup, yamâ lok âlâŋe kehetŋe tipiŋe âlâ mem ari kalamŋan kalop. Katmu tatmu kâmŋe ga takamu yaŋak yâhâm kâlep pato otmâ nak nombotŋe wangim kinmap. Yakât dopŋeâk nâhâlen biwiyeŋaŋe kepeim manmâ yâhâ lakop endo kinsap enda ekuŋetâ denyeŋe nâŋgâm hindakmâ saruân kioŋbuap.” Yawu sâop.   
\s1 Nenŋe Anitâhât nep mem yuwu otmâ mannom.  
\p
\v 7 Den âlâen hâum yuwu sâm ekyongop. “Yeŋgâlen gâtŋe âlâ me âlâhât hoŋ bawalipyeŋaŋe noniŋ bulimakao galemgum nep tuhum emetsâpŋan kapiân âwurem gaŋetâ yuwu ki sâm ekyongonomai. “Emetyeŋan yâhâ tatŋetâ sot um yiŋgiwe.”  
\v 8 Yawu bia. Yuwu mon sâm ekyongonomai. “Sot um nihiŋetâ nemune ârândâŋ otmu yeŋe sot um nenomai.” Yawu sâm ekyongonomai.  
\v 9 Yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Lok kutdâlipyeŋaŋe hoŋ bawalipyeŋe nep sâm yiŋgimai ya tuhuŋetâ ki mepaeyekmai. In nâŋgâyiŋgiŋetâ ârândâŋ otmap.  
\v 10 Yeŋgât topyeŋe yawu tap. Nep sâm yiŋgimune ya tuhum pesuk pilânomai yan yuwu sânomai. “Nen hoŋ bawa mansain. Nep sâm ningiop ya konok tuhumain.” Yawu sânomai. Yawu sâm ekyongop.   
\s1 Lok hâk bâle teteyiŋgiop ya Yesuŋe heŋgemyongop.  
\p
\v 11 Yesuŋe Yerusalem kapiân ariwe sâm Galilaia hân tânâmŋambâ arim yaŋak Samaria hân hâlâŋmâ kapi bâiŋehen tap yan ariop.  
\v 12 Yâhâ kapi ya ambolipŋe lok nombolân imbât hâk bâle teteyiŋgimu manminiwi. Otmu Samaria gâtŋe lok âlâ hâk bâle tetewaŋgimu manminiopŋe yâk yeŋgâlen torokatmu lok bât nombot nombot hârok yawu otbi. Yâkŋe Yesu ekmâ kâlepŋehembâ kinmâ  
\v 13 den kârikŋan yuwu sâm ekuwi. “Wâe lok pato, Yesu, gâŋe nâŋgâningihât naŋgain.” Yawu sâwi.   
\p
\v 14 Sâŋetâ sâop. “Hotom umai yeŋgâlen ariŋetâ hâkyeŋe eknomai.” Yawu sâm ekyongomu ariwi.  
\p Yâhâ mâtâwân arim tatŋetâ hâkyeŋe âlepŋe olop.  
\v 15-16 Hâkyeŋe âlepŋe otmu eŋakmâ Samaria gâtŋe ya ikŋiâk âwurem ari Yesuhât gotŋan ba kinmâ heroŋe otbaŋgim mepaeop.   
\p
\v 17 Yawu otmu Yesuŋe lohimbi yan kinbi ya yuwu sâm ekyongop. “Lok bât nombot nombot hârok heŋgemyongoan. Yamâ lok nombolân imbât yamâ wonâmbâ?  
\v 18 Wongât Samaria gâtŋe yuŋak Anitâ mepaewe sâm âwurem takap?” Yawu sâm ekyongop.   
\p
\v 19 Yâhâ lok ya yuwu sâm ekuop. “Nâhâlen biwihaŋe kepeiat. Yakât otmâ Anitâŋe nâŋgâhihimu âlepŋe oat. Yakât otmâ lohotŋan bam ari.”   
\s1 Yesu âwurem gewuap yakât sâop.  
\sr (Mataio 24:23-28,37-41)  
\p
\v 20 Sâp âlâen Parisaio lok nombotŋaŋe Yesu yuwu sâm âikuwi. “Sâp girawuân Anitâŋe tihitnenŋe otmu manman sânduhân mannom?” Sâŋetâ sâop. “Anitâŋe topŋe katmâ tihityeŋe otbuap sâp yan kulem topŋe topŋe ki tetemu ekmâ kiwilinomai.  
\v 21 Yakât otmâ yuwu ki sânomai. “Yuân topŋe katmâ tihitnenŋe otbuap. Me endaken topŋe katmâ tihitnenŋe otbuap.” Yawu ki sânomai. Yuwu sâmune nâŋgâŋet. Anitâŋe emelâk tihityeŋe otbe sâm hâŋgânnohomu ge mansan.” Yawu sâop.   
\p
\v 22 Yawu sâm ekyongomu ariŋetâ hoŋ bawalipŋe yuwu sâm ekyongop. “Hâmbâi sâp âlâen nâ lok bulâŋe âwurem ge tihityeŋe otmune biwiyeŋe sânduk sâekgât biwiyeŋaŋe ya mem mannomai. Gârâmâ sâp yan ki âwurem gemune neknomai.  
\v 23 Yawu gârâmâ sâp yan lok nombotŋaŋe yuwu sâm ekyongonomai. “Anitâŋe Yesu hâŋgângumu âwurem ge tihitnenŋe otbuap sâop yamâ emelâk hâŋgângumu ge endaken mansap, me wosaken me wosaken ge mansap.” Yawu sâm ekyongoŋetâ yâk yeŋgât den ya ki nâŋgânomai. Yawu otmâ ki pâinnekmâ âlâen âlâen arinomai. Nâ gewom yan yok pilâm ki gewom.  
\v 24 Himbim belek sâmu laŋinŋaŋe siliŋ siliŋ sâm nombotgembâ nombot otmâ haŋ sâmap yakât dopŋeâk Anitâŋe nâ lok bulâŋe hâŋgânnohomu âwurem gewom. Âwurem gemune lohimbi hânŋan kulemŋan mansai kerekŋe nâhât laŋinŋe ekmâ topŋe nâŋgânomai.  
\v 25 Yâhâ aŋgoânâmâ Yura nengât papatolipnenŋaŋe nâhât hâkâŋ otmâ hâhiwin nihiŋetâ sâtgum mumbom.  
\v 26 Yâhâ âwurem gewom yanâmâ pârâk sân sânâk gewom. Yâhâ âwurem gewom yakât sâpŋe tâlâhuwuap yanâmâ orotmeme girawuya otmâ mannomai yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet.  
\p Emelâk embâŋân lok âlâ, kutŋe Noa sâm, manmu towat teteop dop yawuâk ya tetewuap.  
\v 27 Emelâk Noaŋe manop yanâmâ lohimbi gulip malap manmâ yeŋe âi yeŋahâlâk nâŋgâm manbi. Yawu manŋetâ Noaŋeâmâ waŋga kâlehen yâhâop. Yawu otmâ nen âlepŋe mansainâk sâm gulip malap manmâ gaŋetâ yan Anitâŋe nâŋgâmu toŋgelâk pato gemu to niŋ niŋ sâm lohimbi kerek haranyongomu mum metewi.   
\p
\v 28 Yâhâ yakât dopŋeâk lok âlâ, kutŋe Lot sâm, yâkŋe manmu towat teteop dop yawuâk ya tetewuap. Emelâk Lotŋe manop yanâmâ lohimbi gulip malap otmâ soŋgo bau sot kâle nem yeŋahâlâk nâŋgâŋetâ yahalop. Imbi aŋgi guŋgi otbi. Emet opon tuhuwi. Nep topŋe topŋe tuhuŋetâ Lotŋe Sotom kapi ya pilâm ariop.  
\v 29 Yawu otmâ nen âlepŋe mansainâk sâm gulip malap manŋetâ Anitâŋe nâŋgâmu himbimâmbâ kâlâpŋe punduŋ sâm ge kapi ambolipŋe kerek sem gulip tuhuyehop.  
\v 30 Yakât dopŋeâk lohimbi nombotŋaŋe âlepŋe mansainâk sâm otŋetâ yan Anitâŋe yâhâpŋe nâ hâŋgânnohomu gewom.   
\p
\v 31 Sâp yan yuwu otnomai. Lok âlâ me âlâ kapi hâlâŋmâ mannomaiŋe kasalipyeŋe takaŋetâ yekmâ emetyeŋan ki âwurem ari itâ pareŋe menomai. Otmu lohimbi newân kinnomaiŋe kasalipyeŋe takaŋetâ yekmâ âwurem ari emetyeŋan iri sikumyeŋe miaknehât ki nâŋgânomai.  
\v 32 Emelâk embâŋân himbimâmbâ kâlâpŋe punduŋ sâm ge Sotom kapi ambolipŋe sem gulip tuhuyehop sâp yan Lot imbiŋaŋe kambeŋe kakŋambâ olelem ekmâ kâtembe olop. Yakât den pat yeŋe nâŋgâm hâkyeŋe miaŋgim mannomai.  
\v 33 Yakât otmâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Lok âlâ me âlâŋe manmanyeŋe alitnomai yamâ hiliwahonomai. Yâhâ lok âlâ me âlâŋe nâhâlen biwiyeŋaŋe kepeim tem lâunihiŋetâ yan lohimbi belângen mansaiŋe yekŋetâ bâlemu yongoŋetâ munomai yamâ Anitâŋe mumuŋambâ mem yahatyekbuap.  
\v 34 Sâp gewom yan lok oponân inomai yamâ Anitâŋe nombotŋe ya meyekmâ nombotŋe pilâyekbuap.  
\v 35 Yâhâ lohimbi âi kalam tuhum gulip malap mannomai gurâ nombotŋe meyekmâ nombotŋe pilâyekbuap.  
\v 36 Yâhâ hat mannomai gurâ nombotŋe meyekmâ nombotŋe pilâyekbuap.”   
\p
\v 37 Yawu sâm ekyongomu yuwu sâm âikuwi. “Kutdâ, kapi wonân mem kâsipnongowuat?”  
\p Sâŋetâ sâop. “Yâhâ umatŋe âlâlâ tetewuap yakât emet inânŋan ekyongom gaman. Yukât bulâŋe hâmbâi tetewuawân ekmâ topŋe nâŋgâm heŋgeŋgunomai.” Yawu sâop.   
\c 18  
\s1 Imbi kambutŋe kiap ulitguminiop yan hâum sâop.  
\p
\v 1 Yesuhât hoŋ bawalipŋaŋe hilâm ârândâŋ Anitâ orowâk den otmâ ki lohotŋe otnomaihât den âlâen hâum yuwu sâm ekyongop.  
\v 2 “Kiap âlâ lohimbi yeŋgât den sâm hâreyiŋgim yan Anitâhât nâŋgâmu gemu ki ewe katyehop.  
\v 3 Yâhâ kapi amboŋe, imbi kambut âlâ, yakâlen ari sâm guhuŋmâ yuwu sâm ekuminiop. “Âlepŋe den sâm hârerâ imbi âlâŋe mâŋgâenehop yakât matŋe kâpekbaŋgiwom.”   
\p
\v 4 Yawu sâm ekuminiop yamâ denŋe ki nâŋgâm gaop. Yawu otmâ gamu sâp kâlep otmu biwiŋaŋe yuwu nâŋgâop. “Anitâhât nâŋgâmune gemap. Otmu lohimbi ki ewe katyekman.  
\v 5 Yawu gârâmâ imbi kambut yuŋe haoŋmâ ârândâŋ kâi kâi liŋnihim tatmâ mem kopa tuhunekmapgât ihilâk nâŋgâwaŋgiwom.” Yawu sâop.   
\p
\v 6 “Yâhâ imbi yaŋe kiap ya ekumu tânguop yamâ yuwu.  
\v 7 Nen Anitâhât tem lâuwaŋgim manmainŋe haoŋmâ ârândâŋ ulitgum yâhânom otmuâmâ nâŋgâningiwuap. Yâkŋe biwi pâlâmŋe otmâ dennenŋe ki nâŋgâwuapgât dop âlâ ki tap.  
\v 8 Ulitgumunŋe in yawu nâŋgâningiwuap. Yawu nâŋgânomai. Yawu gârâmâ Anitâŋe nâ lok bulâŋe hâŋgânnohomu himbimâmbâ âwurem gewom sâp yan lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe nâhâlen biwiyeŋaŋe tiŋâk kepeim mambotnihim mannomai me bia?” Yawu sâop.   
\s1 Parisaio yet takesi meme lok  
\p
\v 9 Lok nombotŋaŋe yeŋahât nâŋgâŋetâ yahatmu “nen lok âlepŋe, uwawapŋe bia mansain” sâm bukulipyeŋe yeŋgât nâŋgâŋetâ gemap. Lok yawuya yeŋgât nâŋgâm Yesuŋe den âlâen hâum yuwu sâop.  
\v 10 “Lok yâhâp opon kâmbukŋan yâhâm Anitâ ulitguowot. Âlâmâ Parisaio. Otmu âlâmâ takesi meme lok.  
\v 11 Parisaio yaŋeâmâ ikŋahât nâŋgâmu yahatmu senŋe ewan pilâm ekmâ yuwu sâop. “O Anitâ, yuwu sâmune nâŋgâ. Lok nombotŋaŋe kapam kumai, kombo otmai, otŋetâ bâlem gap. Nâ yawuya bia. Otmu takesi meme lok endo kinsap nâ endawuya bia.  
\v 12 Hilâm nombolân yâhâp yakât biwiŋan hilâm yâhâp sot barak manmâ nâŋgâhihim mepaehekman. Otmu tewetsenŋe senŋe âlâlâ tatnihiap yakât sâsâŋambâ konok hârem gâhât pat kuhihiman.” Yawu sâop.   
\p
\v 13 Otmu takesi meme lok yaŋeâmâ guluŋan kinmâ kâmgum den tâlâwâk yuwu sâop. “O Anitâ, tepge nâŋgânihi. Nâ lok bâleŋe mansanâke yamâ ki pilânekbuat,” yawu sâop.   
\p
\v 14 Yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Anitâŋe takesi meme lok yâkât nâŋgâwaŋgim tosaŋe pilâop. Yâhâ Parisaio yâhâmâ tosaŋe yawuâk tatbaŋgiop. Yâhâ lok âlâ me âlâŋe hâkyeŋe mepaeakmâ manmai yamâ Anitâŋe mem ge katyekbuap. Yâhâ lok âlâ me âlâŋe yeŋahât nâŋgâŋetâ gemu huruŋ huruŋ manmai ya yeŋgât Anitâŋe nâŋgâmu yahatbuap.” Yawu sâm ekyongop.   
\s1 Yesuŋe nan baralipyeŋe lukuleyehop.  
\sr (Mataio 19:13-15 Mareko 10:13-16)  
\p
\v 15 Sâp yanâmâ lohimbi nombotŋaŋe nan baralipyeŋe meyekmâ Yesuhâlen ariwi. Ari Yesuŋe kunyeŋan mem Anitâ ulitgumu lukuleyehâkgât ekuwi. Yawu otŋetâ hoŋ bawalipŋaŋe yekŋetâ ki ârândâŋ otmu kuyiŋgiwi.  
\v 16 Kuyiŋgiŋetâ Yesuŋe nimnaom ekyongomu gaŋetâ hoŋ bawalipŋe yuwu sâm ekyongop. “Kâmbukŋe, ki kuyiŋgiŋet. Anitâŋe nimnaom titipâ yu yeŋgât tihityeŋe otmap. Yakât otmâ dâiyekmâ nâhâlen gaŋet. Yeŋe kuyiŋgiŋetâ ekmune ki ârândâŋ oap.  
\v 17 Yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Nimnaom titipâŋe Anitâhât den nâŋgâm in yawu lâuwaŋgim manŋetâ tihityeŋe otmap. Yakât dopŋeâk yeŋe tem lâuwaŋginomai yanâmâ Anitâŋe tihityeŋe otbuap. Yawu otmâ sâp pato tetewuawân meyekbuap. Yâhâ yawu ki otnomai otmuâmâ Anitâŋe betyongomu belângen tatnomai.” Yawu sâm ekyongop.   
\s1 Lok iri sikumyeŋe pato tatyiŋgiap yâk yeŋgât topyeŋe  
\sr (Mataio 19:16-30 Mareko 10:17-31)  
\p
\v 18 Yawu sâm ekyongomu Yura yeŋgât papatolipyeŋe âlâŋe Yesu yuwu sâm âikuop. “Bawapi, manman koko salek amboŋe mansat. Yakât otmâ sârâ nâŋgâwe. Nâŋe girawu otmune ârândâŋ otmu Anitâŋe manman kârikŋahât pat kunihiwuap?”   
\p
\v 19 Sâmu sâop. “Wongât nâhât “Manman koko salek amboŋe” yat? Anitâ konohâk manman koko salek amboŋe tatmap.  
\v 20 Yakât otmâ gâŋe âinohoat yakât matŋe yuwu sâmune nâŋgâ. Anitâŋe girem den Mose ekumu kulemguop ya sâlikum nâŋgâmat me bia? Ya yuwu tap. Buku âlâhât imbi ki ekmâ otbuat. Lok nombotŋe ki yongorâ munomai. Kombo ki meyiŋgiwuat. Hakyeŋan ki sâwuat. Den perâk ki sâm kâityongowuat. Âwâ mâmâhe yetgât lauyetŋe lâum amutyetŋan manbuat.”   
\p
\v 21 Sâmu sâop. “Bawapi. Girem den sâm arat yuâmâ ŋaŋanambâek lâum manmâ gaman.” Yawu sâop.   
\p
\v 22 Sâmu sâop. “Yuwu otbuat. Senŋe âlâlâ pato tatgihiap ya kâsikum buku nombotŋe umburuk mansai ya yiŋgiwuat. Yawu otmâ nâhâlen torokatdâmâ Anitâŋe manman kârikŋahât pat kuhihiwuap.” Yawu sâop.  
\v 23 Yawu sâmu iri sikum me senŋe âlâlâ dondâ tatbaŋgiop yakât nâŋgâmu biwiŋe umatŋe otmu hâmeŋe bâleop.   
\p
\v 24 Hâmeŋe bâlemu ekmâ Yesuŋe yuwu sâm hoŋ bawalipŋe ekyongop. “Lok iri sikum pato tatyiŋgiapŋeâmâ Anitâhâlen biwiyeŋaŋe kepeim tem lâuwaŋgine sâm otŋetâ hâi hâiŋe otmap.  
\v 25 Yakât topŋe nâŋgâŋetâ keterahâkgât den âlâen hâum yuwu sâmune nâŋgâŋet. Pusiŋe seloŋ watmu pin pinŋan arimu yan watmâ ba membe sâm hâum pâpgumap. Yakât dopŋeâk lohimbi iri sikumyeŋe pato tatyiŋgiapŋe Anitâŋe tihityeŋe olâkgât mâtâp ya watmâ arine sâm otŋetâ hâi hâiŋe otbuap.   
\p
\v 26 Yawu sâmu nâŋgâŋetâ sâtŋe otmu yuwu sâm âikuwi. “Lohimbi girawuyaŋe otŋetâ ârândâŋ otmu Anitâŋe manman kârikŋahât pat kuyiŋgiwuap?”   
\p
\v 27 Sâŋetâ sâop. “Anitâhât manman kapiân arine sâm lokgât nâŋgân nâŋgân watmâ arinomaihât dop âlâ ki tap. Yamâ Anitâhât topŋe âlâ tap. Yakât otmâ yeŋe yu me ya otne sâm yâkât nâŋgân nâŋgân watmâ otnomaihât dop tap. Yâkŋe konok manman kârikŋe ya yiŋgimu mem manmâ yâhânomai.” Yawu sâop.   
\p
\v 28 Yawu sâmu Petoroŋe yuwu sâop. “Bâe, nenâmâ senŋe âlâlâ kerek betbaŋgim gâhâlen torokatmâ hâhiwin kakŋan manmâ gain.” Yawu sâop.   
\p
\v 29 Sâmu sâop. “Lohimbiŋe nâhâlen biwiyeŋe katŋetgât lok âlâ me âlâŋe nâhât den ekyongonomaiŋe âwâ mâmâlipyeŋe, me imi garilipyeŋe, me imbi naomlipyeŋe, me hep torehenlipyeŋe, me senŋe âlâlâ siminŋe tatyiŋgiap ya kerek pilâm nâhât komolân torokatnomai.  
\v 30 Yawu otmâ nâhât komolân torokatmâ mannomai yanâmâ emelâk hep torehenlipyeŋe orop heroŋe otminiwi ya wangim heroŋe pato kakŋan mannomai. Otmu hâmbâi Anitâŋe meyekmâ manman kârikŋan katyekmu mannomai.” Yawu sâm ekyongop.   
\s1 Yesuŋe mumbuap yakât kalimbuŋe sâop.  
\sr (Mataio 20:17-19 Mareko 10:32-34)  
\p
\v 31 Yesuŋe hoŋ bawalipŋe kâiân yâhâp meyekmâ yuwu sâm ekyongop. “Yuwu sâmune nâŋgâŋet. Yiwereŋe Yerusalem kapiân yâhânom. Yan yâhâmunŋe emelâk emet inânŋan Anitâhât poropetelipŋaŋe lok bulâŋe nâhât den kulemgum gawi yakât bulâŋe tetewuap.  
\v 32 Yâhâ lok âlâŋe nâŋgâm bâlenihim hotom umai otmu Mosehât girem den kâsikum ningimai ya yeŋgât bâtyeŋan katnekbuap. Bâtyeŋan katnekmu den âiân katnekmâ mumbomgât den sâm hârenihinomai. Den sâm hârenihim Roma lok yeŋgâlen katnekŋetâ yâkŋe yuwu otnihinomai. Sennan gem tâpnohom, mem âlâlâ tuhunekŋetâ hâhiwin pato nâŋgâwom.  
\v 33 Otmu benŋe howanân nohoŋetâ mumbom. Mumunŋe hannohoŋetâ hilâm kalimbu pesuk sâmu yakât kakŋan mumuŋambâ yahatbom.” Yawu sâm ekyongop.   
\p
\v 34 Yawu sâm ekyongomu Yerusalem yâhânomai yakât nâŋgâŋetâ biwiyeŋe umatŋe otmu nâŋgâm ketet otbi.   
\s1 Yesuŋe lok senŋe bok sâsâŋe heŋgeŋguop.  
\sr (Mataio 20:29-34 Mareko 10:46-52)  
\p
\v 35 Mâtâwân arim tatŋetâ lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe betyeŋan watyekbi. Yawu otmâ ariŋetâ Yeriko kapi tâlâhumu mâtâp ginŋan lok âlâ, senŋe bok sâsâŋe talop. Tatmâ senŋe âlâhât umburuk otmâ yaŋak lohimbi mâtâwân bam gaŋetâ ulityongom tatminiop.  
\v 36 Yawu otmâ lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe mâtâp yawuâk ariŋetâ kâiyeŋe munŋe nâŋgâmâmâ yakât âiyongomu sâwi.  
\v 37 “Yesu Nasaret kapiân gâtŋe takap.” Yawu sâwi.   
\p
\v 38 Yawu sâŋetâ nâŋgâm den kârikŋan halahum yuwu sâop. “Yesu Dawitihât sen, gâŋe nâhât wehe nâŋgânihi.”   
\p
\v 39 Yawu sâmu lohimbi gotŋan kinbiŋe kuwaŋgiwi. Kuwaŋgiŋetâ witgum halahuop.   
\p
\v 40-41 Witgum halahumu Yesuŋe nâŋgâm mâtâwân kinmâ “Ekuŋetâ gaek,” sâm lohimbi ekyongop. Ekyongomu senŋe bok sâsâŋe ya lok nombotŋaŋe dâim yâkâlen baŋetâ yuwu sâm âikuop. “Girawu otgihiwehât naŋgat?”  
\p Sâmu sâop. “Lok pato, sârâ senne hâreakmu ekbehât naŋgan.”   
\p
\v 42 Sâmu sâop. “Gâŋe nâhâlen biwihe hikuat. Yakât otmâ den yat ya bulâŋe tetehihiâk.”   
\p
\v 43 Yawu sâmu yan senŋe hâreakmu ekmâ Yesu betŋan sâm Anitâ mepaeop. Yawu otmu lohimbiŋe ya ekŋetâ âlâ kândâkdâ otmu yâku yawuâk Anitâ mepaewi.   
\c 19  
\s1 Lok tâlâwâk, kutŋe Sakaio sâm, yâkât den pat  
\p
\v 1-2 Yesuŋe Yeriko kapiân yâhâmu lok âlâ, iri sikumŋe pato tatbaŋgiop, kutŋe Sakaio sâm, yâhâmâ takesi meme lok yeŋgât kunyeŋe manminiop.  
\v 3 Yâhâmâ lok tâlâwâk yakât otmâ lohimbi hohetyeŋan kinmâ tik sâm Yesu ekbe sâm otmu ki ihiop.  
\v 4 Yakât otmâ yahatmâ wangiyekmâ sururuk sâm ari nak âlâ mâtâp ginŋan kinop ya lâum pitik pitik yâhâ kakŋan tatmâ biwiŋaŋe yuwu nâŋgâop. “Yesu yupâ gam bamu ekbom.”  
\v 5 Yawu nâŋgâm tatmu Yesuŋe nak amutgen ga kinmâ senŋe pilâm ewun Sakaio ekmâ yuwu sâm ekuop. “Sakaio, âun gâhât emelan yâhâ tatmâ nâŋgâwom. Yakât otmâ in yawu pilâm gerâ arine.”   
\p
\v 6 Yawu sâm ekumu pilâm ge heroŋe otmâ dâimu emetŋan ariowot.  
\v 7 Emetŋan ari yâhâmutâ lok kerekŋe ekŋetâ bâlemu sâm guhuŋmâ yuwu sâwi. “Wongât otmâ Yesuŋe lok bâleŋahât emelan yahap? Ya ki orotŋe.” Yawu sâwi.   
\p
\v 8 Yâhâ Sakaioŋe Yesu yuwu sâm ekuop. “Kutdâ, sâmune nâŋgâ. Tewetsenŋe me senŋe âlâlâ tatnihiap ya mem hioŋmâ lohimbi umburuk mansai ya kâsikum yiŋgiwom. Otmu lohimbi kâityongom yeŋgât tewetsenŋe konok meyiŋgiwan gârâmâ yakât matŋeâmâ nâŋe imbât yiŋgiwom.” Yawu sâop.   
\p
\v 9-10 Sâmu sâop. “Lohimbi bâleŋe hem nâpumân ge hiliwahomaihât nâŋgâm Anitâŋe nâ lok bulâŋe hâŋgânnohomu gewan. Yawu gârâmâ lohimbiŋe nâhâlen biwiyeŋaŋe kepeiŋetâ yanâmâ manman kârikŋahât pat kuyiŋgiwuap. “Yâhâ gâ Awaraham sen. Gâŋe nâhâlen biwihaŋe kepeiat. Yakât otmâ Anitâŋe manman kârikŋahât pat kuhihiap.   
\s1 Lok hilâm ihi, konam yakât den  
\sr (Mataio 25:14-30)  
\p
\v 11 Yeriko kapi ya pilâm Yerusalem kapi gotŋan ariwi. Yesuhât den nâŋgâm lohimbi orowâk ariwi yaŋe biwiyeŋaŋe yuwu nâŋgâwi. “Anitâŋe Yesu mâmâŋe otbaŋgimu kasalipnenŋe watyekmu arinomai. Yâkŋe yawu otmâ manman sânduhân katnenekbuap yakât sâpŋe tâlâhuap.”   
\p
\v 12 Biwiyeŋaŋe yawu nâŋgâwi yakât otmâ Yesuŋe den âlâen hâum yuwu sâm ekyongop. “Lok kutdâ âlâŋe lok âlâ mem kânâŋgâmu yâkŋe lohimbi galemyongowuapgât sâpŋe tâlâhuop.  
\v 13 Yawu otmâ lok yaŋe lok kutdâŋahâlen ariwe sâm âi loklipŋe bâlâk ŋerek yongonmu gaŋetâ tewetsenŋe kina bâlâk ŋerek ya ârândâŋâk yiŋgim yuwu sâm ekyongop. “Pilâyekmâ kâlepŋehen ariwom. Yawu gârâmâ tewetsenŋe yiŋgian yuŋe mem âi tuhuŋetâ tewetsenŋe tetewuap yakât dopŋe âwurem takamune tiripnohoŋetâ ekbom.”  
\v 14 Yawu sâm pilâyekmâ ariop. Yâhâ lohimbi nombotŋaŋe lok yakât hâkâŋ otmâ galemyeŋe ki olâkgât nâŋgâm lok hoŋ hâŋgânyongoŋetâ lok kutdâyeŋahâlen ari yakât denŋe sâwi.   
\p
\v 15 Denŋe sâŋetâ lok kutdâyeŋaŋe ki nâŋgâyiŋgiop. Yawu otmâ lok yawuâk galem sâm kânâŋgâop. Yawu gârâmâ lok kapi kâlepŋehen ariop yaŋe âwurem taka âi loklipŋe tewetsenŋe yiŋgiop ya yongonmu gaŋetâ âlâku ikŋiâk ikŋiâk yuwu sâm âiyongop. “Tewetsenŋe yiŋgiwan yaŋe mem âi tuhuŋet amon teteap?” Yawu sâm âiyongop.   
\p
\v 16 Yâhâ âi lok aŋgoân gaopŋe yuwu sâop. “Lok pato. Gâŋe kina bâlâk ŋerek nihion yaŋe mem âi tuhumune âlâku kina bâlâk ŋerek teteop.”   
\p
\v 17 Sâmu sâop. “Âlepŋe, tewetsenŋe tipiŋe gihiwan yaŋe mem âi tuhurâ âiloŋgo teteap. Yakât otmâ nâŋe galem katgekmune kapi bâlâk ŋerek ya ambolipŋe galemyongowuat.”   
\p
\v 18 Yawu sâmu hoŋ bawa âlâŋe gam sâop. “Lok pato. Gâŋe kina bâlâk ŋerek nihion yaŋe mem âi tuhumune âlâku kina bâtnombot teteop.”   
\p
\v 19 Sâmu sâop. “Âlepŋe, nâŋe galem sâm katgekmune kapi bâtnombot ya galemyongowuat.”   
\p
\v 20-21 Yawu sâm ekumu arimu hoŋ bawa âlâŋeâmâ ga sâop. “Lok kutdâ, pato, gâhât topge nâŋgâm heŋgeŋguan. Gâ lok sâtŋe. Lok âlâ me âlâŋe gâhât nep kâmetŋetâ âlemap yamâ gikahâk nemat. Yawu otmat yakât sâŋetâ nâŋgâman. Yakât otmâmâ gâhât kiŋgitnahât otmâ tewetsenŋe nihion ya biatgihimap sâm sâŋgumnaŋe kurihim katmune tatmap.” Yawu sâm kina bâlâk ŋerek ya amboŋahât bâtŋan kalop.   
\p
\v 22 Sâmu sâop. “Gâ lok konam. Gikak den yat yawuâk mem purik pilâhihiwe. Sâmune nâŋgâ. Lok âlâ me âlâŋe nâhât nep kâmetŋetâ âlemap yamâ ninahâk neman yawu sâŋetâ naŋgat.  
\v 23 Yakât otmâ tewetsenŋe gihiwan yu mem kât emetŋan katdâ tatmu tewetsenŋe âlâkuâk teteop mâne nâŋgâmune ârândâŋ otbâp.”   
\p
\v 24 Yawu sâm ekum lohimbi yan kinbi yuwu sâm ekyongop. “Bukuŋaŋe kina bâlâk ŋerek mem kinsapŋe nâhât tem lâum âi tuhum gap. Yakât otmâ lok yukât bâtŋambâ kina bâlâk ŋerek ya mem bukuŋe waŋet.”   
\p
\v 25 Sâmu sâwi. “Yawu gârâmâ emelâk kina bâlâk ŋerek miap.”   
\p
\v 26 Sâŋetâ sâop. “Yuwu sâmune nâŋgâŋet. Anitâŋe lok âlâ me âlâ âi sâm yiŋgimu biwiyeŋaŋe kepeim tuhumai yâhâmâ tâtâem mâmâŋe otyiŋgimu âiloŋgoâk tuhumai. Yawu gârâmâ lok âlâ me âlâ âi sâm yiŋgimu ki tuhumai yâhâmâ betyongomap.  
\v 27 Yâhâ nâŋe galemyeŋe ki manbehât yeŋe lok kutdânenŋahâlen ari denne sâwi. Yawu gârâmâ lok ya ekyongoŋetâ yuân ga sennenŋanâk yongoŋetâ muŋet.” Yawu sâm ekyongop.” Yesuŋe den yan hâum ekyongop.   
\s1 Yesuŋe Yerusalem kapiân yâhâop.  
\sr (Mataio 21:1-11 Mareko 11:1-11 Yoane 12:12-19)  
\p
\v 28 Yesuŋe hoŋ bawalipŋe meyekmâ yapâ ariŋetâ lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe betyeŋan sâwi.  
\v 29 Yawu otmâ ari Yerusalem kapi pato yakât gotŋan kapi yâhâp, kutyetŋe Betepahe otmu Betani sâm, ya Oliwa pumŋan tap yan yâhâwi.  
\v 30 Yan yâhâ Yesuŋe hoŋ bawayâhâtŋe yâhâp yuwu sâm hâŋgânyotgop. “Kapi tipiŋe ewapâ tap yan doŋgi nanŋe âlâ hikum katŋetâ kinsap ya lok ki kakŋan tatmai. Ya holaŋmâ mem geromawot.  
\v 31 Holaŋmutâ lok âlâŋe yuwu mon sâm âiyotgowuap. “Yet wongât taka yu holaŋsawot?” Yawu sâmuâmâ yuwu sâm ekuromawot. “Yiwereŋe âi teteap. Yakât otmâ patonetŋaŋe yu mendehât hâŋgânnotgomu takait.” Yawu sâm ekuromawot.  
\p Yesuŋe yawu sâm hâŋgânyotgomu yâhâ ekyotgop yawuâk mem teteowot.  
\v 32 Doŋgi nanŋe emet âlâ hawiŋan hikum katbi ya holaŋowot. Holaŋmutâ amboŋaŋe yelekmâ sâop.  
\v 33 “Bâe. Yet âlâŋe sâmu yu holaŋde sâm oawot?”   
\p
\v 34-35 Sâmu sâowot. “Yiwereŋe âi teteap. Yakât otmâ patonetŋaŋe yu mendehât hâŋgânnotgomu takait.” Yawu sâm ekumutâ nâŋgâyitgimu holaŋmâ mem giowot. Mem ge yetŋe hâk katipŋe kâlep kalowot ya holaŋmâ lotohom kakŋan kalowot. Katmutâ kakŋan yâhâ talop.  
\v 36 Yâhâ tatmu Yerusalem kapiân yâhâwi. Yâhâŋetâ lohimbi kiŋgitŋe orowâk hâruhuakbiŋe Yesuhât nâŋgâŋetâ yahatmu yeŋe hâk katipŋe kâkâlep ya holaŋmâ mâtâp tete liŋgatmâ ariwi. Liŋgatmâ ariŋetâ doŋgi yaŋe ya kakŋan tâlim tâlim ariop.   
\p
\v 37 Yâhâ Yerusalem kapi pato ya tâlâhumu Oliwa pumŋe yakât talapŋan gewi. Geŋetâ kulem âlâlâ tuhumu ekmâ gawiŋe yakât nâŋgâm heroŋe otbaŋgim Anitâ mepaem den kârikŋan halahum yuwu sâwi.  
\v 38 “Gâmâ tâmbânenŋe Dawiti sen. Gike ombeheâk ki takat. Anitâŋe âi sâm gihiop ya lâum kinmâ nengâlen mat takat. Yakât otmâ heroŋe otgihim mepaeheksain.” Yawu sâwi.   
\p
\v 39 Yawu sâm mepaeŋetâ Parisaioŋe yuwu sâm Yesu ekuwi. “Lok pato, mepaehekmâ mansai ya kuyiŋgirâ hutuk sâŋet.”   
\p
\v 40 Sâŋetâ sâop. “Nâŋe kuyiŋgimune hutuk sânomaiâmâ kât yuŋe âlepŋe heroŋe otnihim den sâm mepaeneknomai.”   
\s1 Yesuŋe Yerusalem kapi ekmâ isiop.  
\p
\v 41 Yerusalem kapi ginŋan ari tatmâ ekmâ tepŋe nâŋgâm isem yuwu sâop.  
\v 42 “O, kapi ambolipŋe. Biwi sânduhân manne sâm yakât mâtâpŋe yiwereŋe teteap yamâ ekŋetâ ki keterakyiŋgiap.  
\v 43-44 Yiwereŋe Anitâŋe wawaeyekmâ tihityeŋe otbe sâm hâŋgânnohomu takanâke yamâ nâhât nâŋgânihiŋetâ tâŋât oap. Yakât matŋe sâp âlâen kasalipyeŋaŋe taka hawamyongom mâtâp maŋguyiŋginomai. Mâtâp maŋguyiŋgim paŋ kârikŋe tap enda limbâroŋgum ge emetyeŋe huhum gahaem itit kiom tuhuyiŋgim yongoŋetâ munomai. Yawu otyiŋgiŋetâ kapi yuŋe kâwurumŋaŋak kinbuap.” Yawu sâop.   
\s1 Yesu opon kâmbukŋan yâhâ watyehop.  
\sr (Mataio 21:12-17 Mareko 11:15-19 Yoane 2:13-22)  
\p
\v 45 Yawu sâmu Yerusalem kapi patoen yâhâwi. Yâhâŋetâ Yesuŋe doŋgi kakŋambâ kioŋmu yaŋak yapâ opon kâmbukŋan yâhâwi. Yâhâ opon kâmbukŋe kâlehen lohimbiŋe senŋe âlâlâ aŋgi guŋgi otmâ kinbi ya yekmâ Yesuŋe nâŋgâm bâleyiŋgim yuwu sâm ekyongop.  
\v 46 “Yu oai yukât emet inânŋan Anitâŋe poropete âlâ ekumu kulemguop ya yuwu tap.  
\li1 “Lohimbi hânŋan kulemŋan manmâ araiŋe nâhât opon yukât kâlehen yâhâ mepaeneknomai.”  
\p Den sâop yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Yeŋe yukât kâlehen tatmâ lohimbi kâityongom hâmeŋe mem yahatmâ aŋgi guŋgi otmâ gai. Yawu otmâ gai yu ekmune aŋgim bero emetŋe yawuya oap. Opon kâmbukŋe yu kâlehen ki orotŋe otŋetâ ekmune bâleap.” Yawu sâm watyekmu yahatmâ tiok taok otmâ arim kinbi.   
\p
\v 47 Otmu hilâm ârândâŋ Yesuŋe opon kâmbukŋan yâhâ lohimbi den kâsikum yiŋgiop. Yawu otmu hotom uminiwi ya yeŋgât kunlipyeŋe otmu Mosehât girem den kâsikum yiŋgiminiwi otmu Yura yeŋgât papatolipyeŋaŋe Yesu kune sâm otbi.  
\v 48 Yawu gârâmâ lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe Yesuhât denŋe nâŋgâŋetâ âlâ kândâkdâ otmu mem hawam mewam tuhum kinbi. Yakât otmâ kune sâm hâum pâpgum pilâwi.   
\c 20  
\s1 Yesuŋe âlâhât sâtgât âi miop ya ki sâm tetem ekyongop.  
\sr (Mataio 21:23-27 Mareko 11:27-33)  
\p
\v 1 Sâp âlâen Yesuŋe opon kâmbukŋan yâhâ kinmâ ikŋe den pat âlepŋe lohimbi kâsikum yiŋgiop. Sâp yan hotom uminiwi ya yeŋgât kunlipyeŋe, otmu Mosehât girem den kâsikum yiŋgiminiwi, otmu Yura yeŋgât papatolipyeŋaŋe yâkâlen ba yuwu sâm âikuwi.  
\v 2 “Gâŋe oran âlâhât sâtgât otmâ Anitâhât opon kâmbukŋan yâhâ lohimbi watyehon?” Yawu sâm âikuwi.   
\p
\v 3 Sâŋetâ sâop. “Yeŋe âinohoai gârâmâ nâku âiyongowe. Âiyongomune den matŋe kâpeknihiŋetâmâ nâŋe âlâhât sâtgât âi yu mem gaman yakât topŋe ekyongowom.  
\v 4 Yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Yoaneŋe âlâhât sâtgât otmâ lohimbi toen katyehop? Anitâhât me ondop yeŋgât sâtgât otmâ âi ya tuhuop? Ya sâŋetâ nâŋgâwe.” Yawu sâop.   
\p
\v 5 Yawu sâmu matŋe kâpekbaŋgine sâm pâpgum alahu gulahu otmâ yuwu sâwi. “Nenŋe yuwu mon sânom. “Yoaneŋe âi miop yamâ Anitâŋe âi sâm waŋmu tuhuop.” Yawu sânom yamâ matŋe yuwu mon sâwuap. “O, yenâmâ girawu otmâ Yoanehât den nâŋgâŋetâ ki bulâŋe olop?” Yawu sâmu nenŋe matŋe girawu sâm kâpekbaŋginom? Aŋulaknom yakâ.  
\v 6 Otmu âlâ yuwu mon sânom. “Yâhâmâ lok yeŋgât sâtgât otmâ âi ya miop.” Yawu sânom yamâ lohimbi dondâŋe “Yoaneŋe Anitâhât poropete manmâ yâkât sâtgât âi mem manop,” yawu nâŋgâmai yakâ. Yakât otmâ nenŋe yawu sânom yanâmâ lohimbi kinsai yuŋe nâŋgâm nongonomai yakâ.” Yawu nâŋgâwi.  
\v 7 Yawu nâŋgâm yuwu sâm ekuwi. “Yoaneŋe âlâhât sâtgât âi meminiop ya nen ki naŋgain.”  
\v 8 Sâŋetâ sâop. “Nâku yawuâk. Nâŋe âlâhât sâtgât âi yu mem gaman yakât ki ekyongowom.” Yawu sâop.   
\s1 Wain kalam amboŋahâlen hâum sâop.  
\sr (Mataio 21:33-46 Mareko 12:1-12)  
\p
\v 9 Yesuŋe den âlâen hâum yuwu sâm ekyongop. “Lok pato âlâŋe wain kâmetŋet sâm nep lok meyehop. Meyekmu ari dâmân sâhâm hawamgum wain kâmetbi. Otmu wain toŋe ya mem mendâreŋetâ gewuapgât waŋga hâwiwi. Âi ya tuhum tiŋ pilâŋetâ nep ya galemgunomai sâm katyekmâ ikŋe âlâengen ari sâp kâlep manop.  
\v 10 Ari sâp kâlep manmu wain kehetŋe ya puru pato kinmâ hululuŋ sâop. Yawu otmu amboŋaŋe ikŋahât hâruhunihiŋet sâm hoŋ bawa âlâ yakembâek hâŋgângumu takaop. Takamu wain galemŋe manbiŋe kum watŋetâ âwurem ariop.  
\v 11 Âwurem arimu yawuâk kalam amboŋaŋe hoŋ bawa âlâ hâŋgângumu takaop. Hâŋgângumu takamu arimu yâk gurâ yawuâk kum mem âlâlâ tuhuŋetâ âwurem ariop.  
\v 12 Âwurem arimu yawuâk kalam amboŋaŋe hoŋ bawaŋe kalimbuŋe hâŋgângumu takamu yawuâk mâŋgâeŋetâ âwurem ariop.  
\v 13 Âwurem arimu kalam amboŋaŋe “Giratbe” sâm nâŋgâop. Nâŋgâmu tetemu biwiŋaŋe yuwu nâŋgâop. “Nine nanne ombe bisine hâŋgângumune arimu ekmâ yanâmâ ewe katnomai.” Biwiŋaŋe yawu nâŋgâm ikŋe nanŋe hâŋgângumu takaop.  
\v 14 Hâŋgângumu takamu ekmâ yuwu sâwi. “Bâe, yuâmâ patonenŋe ikŋe nanŋaŋe takap. Âwâŋe mumu yan kalam yuâmâ yâkŋe ambokuwuap. Yakât otmâ kumunŋe muâk. Kumunŋe mumu yanâmâ kalam yuâmâ nengât otbuap.” Yawu sâwi.  
\v 15 Yawu sâm kum kekae topŋehen pilâŋetâ iop.  
\p “Yawu otŋetâ kalam amboŋaŋe taka girawu otbuap?  
\v 16 Yâkŋe taka yongomu muŋetâ lok ondop meyekmâ kaweyeŋan katyekmu kinnomai.” Yawu sâop.  
\p Yawu sâm ekyongomu nâŋgâŋetâ porap otmu “Yawu ki otyiŋgiwuap yakâ” sâwi.   
\p
\v 17 Yawu sâŋetâ yuwu sâm âiyongop. “Anitâhât poropete âlâŋe den kulemguop yukât topŋe eknohoŋetâ nâŋgâwe.  
\li1 “Nep lokŋe emet tuhum nak âlâ ekŋetâ bâlemu mem ketetbi. Mem ketetbi ya Anitâŋe lâum kânâŋgâmu kuhupin kârikŋe otmâ kinsap.” Yawu kulemguop tap.   
\p
\v 18 Yâhâ lok âlâ me âlâŋe kuhupin yu ekmâ betbaŋginomai yamâ hâhiwin nâŋgânomai. Yawu gârâmâ kuhupin yuŋe putuk sâm kioŋmâ yongowuap yamâ dâk dâk hutuk yongomu munomai.” Yawu sâop.   
\s1 Anitâhât pat sâm yu ya katmunŋe tatmap ya waŋnom.  
\sr (Mataio 22:15-22 Mareko 12:13-17)  
\p
\v 19 Yesuŋe den âlâen hâum sâop yuŋe hotom uminiwi ya yeŋgât kunlipyeŋe otmu Mosehât girem den kâsikum yiŋgiminiwi ya yeŋgât topyeŋe miop. Yakât nâŋgâŋetâ biwiyeŋan tâlimu Yesu mem pâi emetŋan katne sâm otbi. Yawu otbi yamâ lohimbi dondâ yan kinbiŋe Yesuhât nâŋgâŋetâ yahalop. Yakât otmâ yâk yeŋgât nâŋgâm gorâyiŋgimu pilâm Yesuŋe den sâm tâpikguwuap nâŋgâm yakât ekmâ kinbi.  
\v 20 Yâhâ Yesuŋe sâm tâpikguwuap yanâmâ mem Roma lok yeŋgât bâtyeŋan katŋetâ yâkŋeâmâ mem pâi emetŋan katŋetâ talâkgât nâŋgâm lok perâkŋe nombotŋe meyekmâ tewetsenŋe yiŋgim eŋgatyeŋan gewi. Eŋgatyeŋan geŋetâ yâkŋe Yesuŋe den sâm tâpikguâkgât yâkâlen ari topyeŋe kurihiakmâ yuwu sâm âikuwi.  
\v 21 “Bawapi, gâhât topge naŋgain. Gâŋe den imbiâk ki sâmat. Den sâmat yamâ nâŋgâmunŋe bonŋeâk otmap. Otmu lohimbiŋe gâhât girawu nâŋgâhihiai yakât nâŋgâm ki gorâhihimap. Gâŋe lok âlâhât nâŋgârâ yahatmu âlâhât nâŋgârâ gemu yawu ki otmat. Otmu manman girawu manmunŋe Anitâŋe nenekmu ârândâŋ otbuap yakât den tâŋ tâŋâk eknongomat.  
\v 22 Yakât otmâ wuân me wuân otnom yakât sârâ nâŋgâne. Roma lok âlâŋe kunnenŋe mansap, kutŋe Sisa sâm, yâhâmâ haoŋmâ ârândâŋ takesi waŋmain. Yawu gârâmâ yawuâk waŋmâ yâhânom me bia? Yakât sârâ nâŋgâne.”   
\p
\v 23 Yawu sâm âikuŋetâ biwiyeŋahât topŋe nâŋgâm yuwu sâm ekyongop.  
\v 24 “Kât nanŋe âlâ mem nihiŋetâ ekbe.” Yawu sâop.  
\p Yawu sâmu waŋetâ mem tiripyongom yuwu sâop. “Kât nanŋe yu ekŋet. Âlâhât towat kât nanŋe yuân tap? Me âlâhât kutŋe tap?” Sâmu sâwi. “Roma lok patonenŋe, kutŋe Sisa, yakâ.”   
\p
\v 25 Sâŋetâ sâop. “Sisahât pat sâm sâsâŋe sâm yu ya katŋetâ tap otmuâmâ yâk waŋnomai. Yâhâ Anitâhât pat sâm katŋetâ tatmap yâk waŋnomai.”  
\v 26 Yawu sâm ekyongomu nâŋgâŋetâ sâtŋe otmu den biaek kinbi. Yawu otmâ Yesuŋe lohimbi senyeŋan kinmâ sâm tâpikgumu mem Roma lok yeŋgât bâtyeŋan katne sâm otbi yamâ pâpgum pilâm ariwi.   
\s1 Anitâŋe mumuŋambâ mem yahatnenekbuap.  
\sr (Mataio 22:23-33 Mareko 12:18-27)  
\p
\v 27 Sarukaio lok yuwu nâŋgâmai. “Anitâŋe mumuŋambâ mem yahatnenekbuapgât dop âlâ ki tap. Yakât otmâ mumunŋe pesuk sâmap.” Yawu nâŋgâmai. Yâkŋe yakât topŋe nâŋgânehât Yesuhâlen ari yuwu sâm âikuwi.  
\v 28 “Bawapi, aŋgoân Moseŋe den kulemguop ya yuwu tap.  
\li1 “Lok âlâŋe imbi âlâ memu naom ki mewaŋgimu lok ya mumbuap. Mumu imiŋaŋe yâkât kambut ya galemgum yâkât welâmân nimnaom mem ga katyekbuap.”  
\p Moseŋe yawu kulemguop tap. Yakât topŋe sâm eknongohât yuwu sâmunŋe nâŋgâ.  
\v 29 Imi ata nombolân yâhâp manbi. Manmâ aŋgoân atayeŋe kunŋaŋe imbi memu imbiŋaŋe naom ki mewaŋgimu inâk manmâ muop.  
\v 30 Mumu imiŋaŋe ataŋahât kambut ya mem manmâ yâku inâk muop.  
\v 31 Otmu imiyetŋaŋe kambutyetŋe ya mem manmâ yâku yawuâk naom barahâk muop. Otmu imi ata ya hârokŋe kambutyeŋe yawuâk mem manmâ inâk muwi.  
\v 32 Aiop, kambutyeŋe yâku yawuâk muop.  
\v 33 Imi ata nombolân yâhâp ya kerekŋe imbi ya mewi. Gârâmâ sâp pato tetemu Anitâŋe mumuŋambâ mem yahatnenekbuap yanâmâ imbi yamâ âlâŋe membuap.” Yawu sâwi.   
\p
\v 34 Sâŋetâ sâop. “Hânân yuân imbi aŋgi guŋgi otmâ miakmâ manmai.  
\v 35 Yâhâ Anitâŋe lohimbi mumuŋambâ mem yahatyekmu manman kârikŋan mannomai. Sâp yanâmâ himbimân Anitâhât aŋelolipŋaŋe ki miakmai ya yeŋgât dop otmâ yeŋe ikŋiâk ikŋiâk mannomai.  
\v 36 Anitâŋe nine nanne baratne sâm lohimbi meyekmu aŋelolipŋe yeŋgât dop otmâ manman kârikŋan mannomai.  
\v 37 Yâhâ Anitâŋe mumuŋambâ mem yahatyekbuap yakât topŋe yuwu sâmune nâŋgâŋet. Nak topŋan kâlâp semu laŋ laŋ sâop yakât den pat Moseŋe kulemguop. Den kulemguop yan Kutdâhât yuwu kulemguop. “Yâhâmâ Awaraham, otmu nanŋe Isaka, otmu seseŋe Yakop yâk yeŋgât kunyeŋe tatmâ gamap.” Yawu kulemguop tap.  
\v 38 Den kulemguop yakât topŋeâmâ yuwu. Emelâk nengât tâmbâlipnenŋe manmâ gawi. Otmu yapâ torokatmâ manmâ gaŋetâ gaŋetâ benŋe nen yu mansain yu. Otmu gâmâlâk nengât sen tetem mannomai. Nen kerek nengât kunnenŋe yamâ Anitâ. Topŋe yawu tap. Yamâ yeŋe den ya nâŋgâŋetâ keterakyiŋgimbâp.” Yawu sâop.   
\p
\v 39-40 Yawu sâmu den âlâhât ekune sâm otŋetâ umatŋe otmu pilâm Mosehât den kâsikum yiŋgiminiwi nombotŋaŋe yuwu sâm ekuwi. “Bawapi, den purik pilâningim eknongoat yakât nâŋgâmunŋe ârândâŋ oap.” Yawu sâm ekuwi.   
\s1 Anitâŋe hâŋgângumu gewuap sâminiwi yakât Yesuŋe âiyongop.  
\sr (Mataio 22:41-46 Mareko 12:35-37)  
\p
\v 41 Yawu gârâmâ Yesuŋe yuwu sâm âiyongop. “Anitâŋe hâŋgângumu ge tihitnenŋe otbuap yamâ Dawitihât senâmbâ tetewuap.” yawu sâmai.  
\v 42 Yawu gârâmâ Dawiti ikŋak yuwu sâop.  
\li1 “Anitâŋe nâhât patone yuwu sâm ekuop.   
\li1
\v 43 Gâŋe nâhât gotnan ga kinmâ nâhât hahit mem kasalipge yongom mem ge katyekbuat.” Yawu sâop.”  
\v 44 Dawitiŋe den yawu sâop yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Anitâŋe hâŋgângumu gewuap yakât Dawitiŋe yuwu sâop. “Yamâ patone,” sâop. Yawu gârâmâ yeŋeâmâ “Yâkŋe hâmbâi ge galemnongowuap,” sâmai. Den sâmai yamâ Dawitiŋe den sâop ya orop ki lâuaksawot. Yakât nâŋgâmune keterahâkgât yeŋe eknohoŋetâ nâŋgâwe.” Yawu sâop. Yawu sâm âiyongomu matŋe sâne sâm hâum pâpgum pilâwi.   
\s1 Mosehât girem den kâsikum yiŋgiminiwi ya Yesuŋe sâm ge katyehop.  
\sr (Mataio 23:1-36 Mareko 12:38-40 Luka 11:37-54)  
\p
\v 45 Yâhâ lohimbi yan kinbiŋe denŋe nâŋgâm biwi golâek manŋetgât den kârikŋan yuwu sâm hoŋ bawalipŋe ekyongop.  
\v 46 “Lohimbi nombotŋaŋe nenekŋetâ yahalâkgât Mosehât girem den kâsikum ningimaiŋe sâŋgumyeŋe kâkâlep mânuŋakmâ yaŋe holuŋ holuŋ sâmu yâhâm gemai. Otmu yeŋahât nâŋgâŋetâ yahatmu miti emetŋan yâhâ senŋanâk tatnehât nâŋgâmai.  
\v 47 Yawu otmai yamâ imbi kambut emetyeŋambâ watyekmâ senŋe âlâlâyeŋe kombo meyiŋgimai. Yawu otmâ topyeŋe kurihiakmâ lohimbi senyeŋan kinmâ Anitâ hâkyeŋaŋak mepaemai. Yawu otmai yakât otmâ Anitâŋe matŋe amokŋan yiŋgimu menomai. Yâk yeŋgât topyeŋe yawu tap yakât otmâ yâkŋe biwiyeŋan kioŋmaihât biwiyeŋe galemahom mannomai.” Yawu sâm ekyongop.   
\c 21  
\s1 Imbi kambut âlâŋe nanŋe kuriŋ kuriŋ yâhâp kalop.  
\sr (Mareko 12:41-44)  
\p
\v 1 Yawu sâm ekyongomâmâ Yesuŋe senŋe pilâm lohimbi iri sikumyeŋe pato tatyiŋgiopŋe tewetsenŋe mem kondoân katmâ ariŋetâ yehop.  
\v 2 Katmâ ariŋetâmâ imbi kambut âlâ senŋe âlâlâhât umburuk otmâ manopŋe tewetsenŋe nanŋe kuriŋ kuriŋ yâhâp mem yâhâ kalop.  
\v 3-4 Katmu Yesuŋe ekmâ hoŋ bawalipŋe yuwu sâm ekyongop. “Lok iri sikumyeŋe pato tatyiŋgiapŋe tewetsenŋe nombotŋeâk katsai. Yâhâ imbi kambut yuŋeâmâ nanŋe kuriŋ kuriŋ yâhâp kârikŋe tatbaŋgimap ya bâiŋe katsap. Yakât otmâ Anitâŋe imbi kambut yu ekmu âiloŋgo oap.” Yawu sâop.   
\s1 Kasalipyeŋaŋe taka opon kâmbukŋe huhum itoŋ galaŋ menomai.  
\sr (Mataio 24:1-2 Mareko 13:1-2)  
\p
\v 5 Yawu sâmu lohimbi kinbi nombotŋaŋe opon kâmbukŋe ekŋetâ âiloŋgo otmu yuwu sâwi. “Anitâhât opon kâmbukŋe yu senŋe âlâlâ kârikŋaŋak tuhuwi yu ekmunŋe âiloŋgo loŋgo otmâ sem sereakmâ iap.”   
\p
\v 6 Yawu sâŋetâ Yesuŋe yuwu sâm ekyongop. “Opon kâmbukŋe yu ekŋetâ âiloŋgo loŋgo oap yuâmâ hâmbâi kasalipyeŋaŋe taka huhum itoŋ galaŋ mem senŋe âlâlâ kâlehen tap yu mem ihilâk mahilâk tuhunomai.” Yawu sâop.   
\s1 Umatŋe topŋe topŋe teteyiŋgiwuap yakât Yesuŋe sâop.  
\sr (Mataio 24:3-14 Mareko 13:3-13)  
\p
\v 7 Sâmu sâwi. “Bawapi, gâŋe opon kâmbukŋahât den eknongoat yakât bonŋe sâp girawuân tetewuap? Otmu tetewe sâm otbuap yan wuân kulem tetemu ekmâ nâŋgâmunŋe keterakningiwuap?” Yawu sâwi.   
\p
\v 8 Sâŋetâ sâop. “Lok nombotŋaŋe taka den perâkŋe yuwu sâm kâityongonomai. “Nâmâ Anitâŋe hâŋgânnohomu ge mansan,” yawu sânomai. Me yuwu mon sânomai. “Sâp pesuk sâwomap. Yakât otmâ nâhâlen torokatmâ tem lâunihiŋetâ nep menom,” yawu sânomai.  
\v 9 Otmu sâp yan kapam gotyeŋan me kâlepŋehen, me wosapâ wosapâ tetewuap yakât nâŋgâm ki gorâyiŋgiwuap. Yawu tetemu yanâmâ “Anitâŋe emelâk sâm kalop yakât bulâŋe teteap,” yawu nâŋgânomai. Otmu kapam topŋe topŋe tetemu yan yeŋe nâhâitŋe “Getek âwurem gewomap,” yawu ki nâŋgânomai.  
\v 10 Aŋgoân lohimbi hânŋan kulemŋan mansai dondâhâlâkŋe kasa oraŋgim ahonomai.  
\v 11 Otmu himbimâmbâ kulem topŋe topŋe tetemu yan umatŋe âlâlâ yuwu teteyiŋgiwuap. Hânŋan kulemŋan mososoŋ awawi guwawi membuap. Po pato teteyiŋgiwuap. Mesek topŋe topŋe teteyiŋgimu lohimbi dondâhâlâkŋe munomai.   
\p
\v 12 Yawu gârâmâ umatŋe âlâlâ sâm aran yu ki tetewuap yan mitihât kasaŋe nâhât den pat âlepŋe nâŋgâŋetâ gemu hakyeŋan sâm den âiân katyeknomai. Den âiân katyekmâ mem âlâlâ tuhuyekmâ hâhiwin yiŋginomai. Otmu yeŋe miti emetŋan yâhâ nâhât den pat âlepŋe ya ekyongoŋetâ yâkŋe nâŋgâŋetâ ki bulâŋe otbuap. Yawu otmâ meyekmâ lok kunlipyeŋaŋe den sâm hâreyiŋgiŋetgât yâk yeŋgât senyeŋan katyekŋetâ kinnomai.  
\v 13 Yâk yeŋgât senyeŋan kinmâ yeŋe nâhât den pat âlepŋe sâm tetem ekyongonomai.  
\v 14 Sâp yan “Den mâtâpŋe girawu watmâ ekyongomunŋe nâŋgâŋetâ keterakyiŋgiwuap” yakât ki nâŋgâm gorâyiŋgiwuap.  
\v 15 Sâp yanâmâ nâŋe den âlâlâ nâŋgân nâŋgânyeŋan katmune lauyeŋe heweweŋ otmu den pat âlepŋe sâm kusânmâ ekyongonomai. Sâm kusânmâ ekyongoŋetâ kasalipyeŋaŋe denyeŋe ya kuyiŋgine sâm hâum pâpgunomai. Yakât ki nâŋgâm kiwiliŋ otnomai.  
\v 16-17 Sâp yan yeŋe nâ orop biwinenŋaŋe kepeakmâ konohâk otmu mannomai yakât nâŋgâm âwâ mâmâlipyeŋe, imi atalipyeŋe, wârâ toulipyeŋe, hep torehenlipyeŋe, bukulipyeŋe, otmu lohimbi kerekŋe nâŋgâyiŋgiŋetâ gemu hakyeŋan sâm den âiân katyeknomai. Den âiân katyekmâ nombotŋe yongoŋetâ munomai.  
\v 18-19 Yawu otyiŋgiŋetâ yanâmâ hâkyeŋe ki biuk sâwuap. Yeŋe kârihem kinmâ ki betnohonomai yanâmâ Anitâŋe meyekmâ manman kârikŋan katyekmu mannomai.” Yawu sâop.   
\s1 Yerusalem kapi itit kiom tuhuŋetâ kâwurumŋaŋak kinbuap.  
\sr (Mataio 24:15-21 Mareko 13:14-19)  
\p
\v 20 Yesuŋe torokatmâ yuwu sâm ekyongop. “Kasalipyeŋe yeŋgât hep bero kiŋgitŋe orowâkŋe taka Yerusalem kapi hawamgum kinŋetâ kapi ambolipŋaŋe yekmâ yuwu nâŋgânomai. “Nongom itit kiom tuhunenekne sâm takai mon?” Yawu nâŋgânomai.  
\v 21 Yerusalem kapi hawamgum kinŋetâ yekmâ Yuraia hânân kapi tatmâ arap ya ambolipŋaŋe pilâm itoŋ galaŋ otmâ hewukŋehen ari misiŋguraknomai. Otmu Yerusalem kapi ambolipŋaŋe gurâ yawuâk sururuk sâm ari misiŋguraknomai. Yâhâ nep tuhuakmâ mannomaiŋe âwurem taka kapiân iri sikumyeŋe miaknehât ki nâŋgânomai. Yekmâ yapâek hewukŋehen ari misiŋguraknomai.  
\v 22 Sâp yan Yura lohimbiŋe otŋetâ bâlemap yakât matŋe menomai yakât nâŋgâm emelâk emet inânŋan miti pepaen kulemguwi.   
\p
\v 23 Imbi tepdâ umat karat mannomai, otmu ŋaŋa hewâk hewâhâk mem hikakmâ manŋetâ wâtyeŋe ki tiŋ tiŋ sâwuap yaŋe hewukŋehen arine sâm otŋetâ ki ihiwuap. Sâp yan umatŋe pato nandoroŋe kakyeŋan yâhâwuap.  
\v 24 Nombotŋe yongoŋetâ munomai. Yâhâ nombotŋe âlâmâ hikum meyekmâ kapi âlâengen ariŋetâ hoŋ bayiŋgim mannomai. Yawu otyiŋgim Yerusalem kapi itit kiom tuhuŋetâ kâwurumŋaŋak kinbisâp yakât Anitâŋe sâm kalop. Yâhâ Anitâŋe nâŋgâyiŋgimu âlâkuâk âwurem taka kasalipyeŋe watyekŋetâ ariŋetâ kapiyeŋe ya mem miwirikunomai.” Yawu sâop.   
\s1 Yesuŋe âwurem gewe sâm otbuap yan kulem topŋe topŋe tetemu eknom.  
\sr (Mataio 24:29-31 Mareko 13:24-27)  
\p
\v 25-26 “Umatŋe topŋe topŋe tetewuap yanâmâ hilâmgât emetsenŋe, omoŋgât emetsenŋe, pitu âlâlâ himbimâmbâ pek sâm geŋetâ kulem topŋe topŋe tetemu ekmâ kiŋgityeŋahât otmâ “Wosapâ ari misiŋguraknom,” sâm tepyeŋe hârok hindânomai.  
\v 27-28 Kulem yawuya tetewuap yan nâŋe âwurem ge meyekmâ manman kârikŋan katyekmune mannomaihât sâpŋe tâlâhuap sâm senyeŋe ewaken pilâm nâ neknomai. Sâp yanâmâ Anitâŋe yâhâpŋe hâŋgânnohomu elem kulewoŋboŋ kakŋambâ gemune kulem âlâlâ tetewuap yan wâtne pato tetemu ekŋetâ ae seŋ seŋ otbuap.   
\s1 Bândup baiako yakât dop.  
\sr (Mataio 24:32-35 Mareko 13:28-31)  
\p
\v 29-30 Sâp yan âwurem gewom yakât nâŋgâŋetâ keterahâkgât den âlâen hâum sâwe. Nenâmâ bândup baiako ya huhuakmu ekmâ yanâmâ “Emet kinbe sâm oap,” sâmain.  
\v 31 Yakât dopŋeâk hâmbâi den yan yukât bulâŋe tetemu ekmâ yuwu sânomai. “Âo, yu Yesuŋe emet inânŋan den eknongop yakât bulâŋe tetemu eksain.” Yawu sânomai.   
\p
\v 32 Otmu den yan yuâmâ lohimbi âun yu mansai ki muŋetâek bulâŋe tetewuap. Yakât yuwu sâwe. Den yan yukât bulâŋe bulâŋanâk tetewuap.  
\v 33 Yâhâ hân himbim pitu âlâlâ emelâk Anitâŋe kalop ya biatmâ metewuap. Yawu gârâmâ nâhât den yamâ ki biatbuap. Yamâ tat tat kârikŋe tatmâ yâhâmbisâp.” Yawu sâm ekyongop.   
\s1 Biwi golâek mannom.  
\p
\v 34-35 Otmu Yesuŋe torokatmâ yuwu sâm ekyongop. “Gakom katŋetâ seloŋe ga goka nem gakom ya kum pesuk pilâmu dâk dâk hutuk kumap yakât dopŋeâk nâŋe pârâk sânsânâk tetem gemune yanâmâ lohimbi kerekŋe otmai memai yakât matŋe Anitâŋe yiŋgimu menomai. Yakât otmâ yeŋe to kârikŋe ki nem biwi hâlim otnomai. Me sot kâle, soŋgo bau, me senŋe âlâlâ topŋe topŋe miakmâ manman sânduhân manne sâm yakâlâk biwiyeŋe ki hikum mannomai.  
\v 36 Yawu otmâ manmâ umatŋe topŋe topŋe teteyiŋgimu biwiyeŋe orotok sâmu loholemaihât biwi golâek manmâ Anitâhâlen biwiyeŋaŋe kepeim ulitgum mannomai. Yawu manŋetâ nâŋe âwurem ge lohimbi biwiyeŋahât topŋe ekmâ nâŋgâm den sâm hâreyiŋgiwom yanâmâ yeŋe ki aŋulaknomai.” Yawu sâm ekyongop.   
\p
\v 37-38 Yâhâ omoŋânâk ârândâŋ lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe Yesuhât denŋe nâŋgâne sâm opon kâmbukŋan yâhâ tatŋetâ den kâsikum yiŋgim gaop. Yawu otmâ emet ŋiŋ sâowân kapi ya pilâm Oliwa pumŋan kapi âlâ tap yan yâhâ iminiop.   
\c 22  
\s1 Yesu muâkgât den sâm hikuwi.  
\sr (Mataio 26:1-5,14-16 Mareko 14:1-2,10-11 Yoane 11:45-53)  
\p
\v 1 Otmu Natik Hombaŋ ya tâlâhuop. Otmu hombaŋ yakât kutŋe âlâmâ “Tihit tihit Hombaŋ” yawu sâmai.  
\v 2 Hombaŋ ya tâlâhumu yanâmâ hotom uminiwi ya yeŋgât kunlipyeŋe otmu Mosehât girem den kâsikum yiŋgiminiwiŋe menduhuakmâ Yesu kumunŋe mumbuap sâm yakât den hikuwi. Yawu gârâmâ Yesu mem kuŋetâ mumu lohimbiŋe ekmâ kuk otmaihât yok pilâm lohotŋan mem kuŋetâ mumbuap yakât den hikuwi.   
\s1 Yurasiŋe Yesu betŋehen kioŋbuapgât sâop.  
\p
\v 3-4 Otmu sâp yan Yesuhât hoŋ bawalipŋe kâiân yâhâp yâk yeŋgâlen gâtŋe âlâ, kutŋe Yurasi sâm, yâkât biwiŋan Satanŋe kioŋop. Satanŋe biwiŋan kioŋmu hotom uminiwi yeŋgât kunlipyeŋe otmu opon kâmbukŋahât tembe lâu yeŋgât kunlipyeŋe yeŋgâlen ariop. Ari Yesu menomai yakât ekyongop.  
\v 5 Ekyongomu nâŋgâm heroŋe otmâ hâmeŋe waŋnomai yakât ekuwi.  
\v 6 Otmu girawu tuhum yok pilâm meŋetâ lohimbiŋe ki eknomai yakât nâŋgâm manop.   
\s1 Yesu hoŋ bawayâhâtŋaŋe sot um mem dinŋan tuhuowot.  
\sr (Mataio 26:17-25 Mareko 14:12-21 Yoane 13:21-30)  
\p
\v 7 Natik Hombaŋ ârândâŋ lama nanŋe gâim katmâ Anitâhât hotom uminiwi.  
\v 8 Sâp ya tetemu Yesuŋe Petoro yet Yoane yuwu sâm ekyotgom hâŋgânyotgop. “Yetŋe kulet sâm Yerusalem kapiân yâhâ sot umutâ gamunŋe orowâk nenom.”   
\p
\v 9 Sâmu sâowot. “Emet wosan ari sot umutŋe semu gaŋetâ orowâk nenom?”   
\p
\v 10 Sâmutâ sâop. “Kapiân yâhâmutâ hoŋ bawa lok âlâ âsâpŋe lâuakmâ arimu ekdomawot. Lok ya ekmâ betŋan watmâ ari emet âlâen yâhâmu ekmâ yan yâhâromawot.  
\v 11 Yâhâmâmâ emet yakât amboŋe yuwu sâm ekuromawot. “Nengât bawapinenŋaŋe yuwu yap. “Nâŋe hoŋ bawalipne meyekmune emet yukât biwiŋe âlâen tatmâ sot um nenom.” Yawu yap yakât otmâ emet biwiŋe ya tiripnotgorâ ekde,” yawu sâm ekuromawot.  
\v 12 Yawu sâm ekumutâ lok yaŋe dâiyelekmâ emet biwiŋe âlâ mem heŋgeŋguŋetâ tap ya tiripyotgowuap. Tiripyotgomu yanâmâ senŋe âlâlâ mem dinŋan tuhuromawot.”   
\p
\v 13 Yawu sâm hâŋgânyotgomu yâhâowot. Yâhâ Yesuŋe den ekyotgop watmâ senŋe âlâlâ mem dinŋan tuhuowot.   
\s1 Yesuŋe hoŋ bawalipŋe orop sot newi.  
\sr (Mataio 26:26-30 Mareko 14:22-26 1 Korinti 11:23-25)  
\p
\v 14 Mem dinŋan tuhumutâ emetsâpŋe otmu yan Yesuŋe hoŋ bawalipŋe nombotŋe meyekmu yâhâ sot newi.  
\v 15 Nem tatŋetâ Yesuŋe yuwu sâm ekyongop. “Sâmune nâŋgâŋet. Anitâhât den ki lâum manmaiŋe menekmâ Roma yeŋgât bâtyeŋan katnekŋetâ yâkŋe mem âlâlâ tuhunekŋetâ sâtgum mumbom. Yakât otmâ aŋgoân yen orop tatmâ lau konok sot nem buku oraŋgim mannomgât nâŋgâm biwinaŋe mem manmâ gan.  
\v 16 Yâhâ hâmbâi Anitâŋe hâŋgânnohomu âwurem gewom yanâmâ nâhât âine yakât bulâŋe bâiŋe tetewuap. Sâp yanâmâ nenŋe menduhuakmâ orowâk tatmâ sot nem yâhânom.”   
\p
\v 17 Yawu sâm wain to mem Anitâ mepaem yiŋgim yuwu sâm ekyongop. “Wain to yu mem gâim aŋgim neŋet.  
\v 18 Nâŋe sâp yupâek wain to yu yen orowâk tatmâ ki nem yâhâwom. Yamâ benŋe nenomain yuŋak ki pesuk sâwuap. Hâmbâi Anitâŋe hâŋgânnohomu âwurem gewom yanâmâ yen orowâk tatmâ nem yâhâmbisâin.   
\p
\v 19 Otmu baŋga mem Anitâ mepaem motokmâ yiŋgim yuwu sâm ekyongop. “Yu mem aŋgim neŋet. Yuâmâ nâhât sunumne yawu oap. Nâŋe yeŋgât matyeŋe membom. Yakât otmâ sâp sâsâŋan baŋga nem yâhânomai yan nâ nâŋgânihim mannomai. Yawu sâm mem yiŋgimu newi.   
\p
\v 20 Sot nem tiŋ pilâŋetâ Yesuŋe wain to ya yâhâpŋe mem yiŋgim yuwu sâm eknongop. “Wain to yuâmâ nâhât hepne yawu oap. Gârâmâ nohoŋetâ hepne gemu mumbom yan Anitâŋe nâhât den sâm kalop yakât bulâŋe tâŋ tâŋâk tetewuap. Yawu otmâ Anitâŋe lohimbi kerek yeŋgât tosayeŋe pilâyiŋgiwuapgât mâtâp tetem heŋgeŋguwuap.  
\v 21 Yawu gârâmâ yeŋgâlembâ lok âlâŋe betnehen kioŋmâ kasalipne yeŋgât bâtyeŋan mem katnekbuap.  
\v 22 Nâ lok bulâŋe nohoŋetâ mumbom ya Anitâŋe sâm kalowâke yamâ lok yaŋe yawu otnihiwuap yakât matŋe Anitâŋe matŋe umatŋe waŋmu membuap.” Yawu sâop.   
\p
\v 23 Yawu sâm ekyongomu topŋe nâŋgâne sâm “âlâhât yap” sâm âiahowi.   
\s1 Yesu hoŋ bawalipŋaŋe sâm kuaŋgiwi.  
\p
\v 24 Yesu hoŋ bawalipŋe yeŋgâlen gâtŋe âlâ me âlâŋe sâp patoen kunyeŋe pato otbuap yakât sâm kuaŋgiwi.  
\v 25 Sâm kuaŋgiŋetâ Yesuŋe den âlâen hâum yuwu sâm ekyongop. “Lok papatolipyeŋaŋe nâŋgâmai dopŋan lohimbi galemyongomai. Galemyongoŋetâ lohimbiŋe yâk yeŋgât amutyeŋan manmâ “Kutdâlipnenŋe” sâm heroŋe nâŋgâyiŋgimai.  
\v 26 Papatolipyeŋaŋe otyiŋgimai yawu yeŋeâmâ ki otnomai. Yeŋgâlen gâtŋe âlâ me âlâ bukulipyeŋaŋe yeŋgât nâŋgâyiŋgiŋetâ yahalâkgât yeŋe meŋetâ huruŋ huruŋ otmu yâk yeŋgât amutyeŋan mannomai. Otmu yeŋgâlen gâtŋe âlâ me âlâŋe bukulipyeŋe yeŋgât kunyeŋe pato tatne nâŋgâmaiŋe bukulipyeŋe yeŋgât hoŋ bayiŋginomai.  
\v 27 Sâŋetâ nâŋgâwe. Lok girawuya yeŋgât lohimbiŋe nâŋgâyiŋgiŋetâ yahatmap? In tatmâ sot nemai ya yeŋgât nâŋgâyiŋgiŋetâ yahatmap me sot, sot um hoŋ kakoloŋ otyiŋgimai ya yeŋgât nâŋgâŋetâ yahatmap? Bulâŋanâk in tatmâ sot nemai ya yeŋgât nâŋgâyiŋgiŋetâ yahatmap yakâ. Yawu gârâmâ nâŋeâmâ hoŋ bayiŋgiman.   
\p
\v 28 Nâ hâhiwin kakŋan manmâ gamune yeŋe ki pilânekmâ âlâengen arai.  
\v 29 Yakât otmâ sâp patoen nâŋe tihityeŋe otmâ galemyongowomgât pat awoŋnaŋe kunihiop. Yakât dopŋeâk yeŋe Isirae lohimbi komot kâiân yâhâp ya galemyongonomaihât nâŋe nep sâm yiŋgian.  
\v 30 Sâp patoen orowâk tatmâ nenom. Yanâmâ yeŋe Isirae lohimbi komot kâiân yâhâp ya yeŋgât den sâm hâreyiŋginomai ya sâm yiŋgian.” Yawu sâop.   
\s1 Petoroŋe betbaŋgiwuap yakât Yesuŋe sâop.  
\sr (Mataio 26:31-35 Mareko 14:27-31 Yoane 13:36-38)  
\p
\v 31 Yawu sâm ekyongom benŋe Simon Petoro yuwu sâm ekuop. “Simon, den âlâen hâum yuwu sâmune nâŋgâ. Matuk mendâremunŋe toŋe gemu helekŋe mem pilâmunŋe arimap yakât dopŋeâk Satanŋe topyeŋe mem tetewe sâm hâhiwin yiŋgiwuapgât Anitâ ekuop.  
\v 32 Ekumu Anitâŋe nâŋgâwaŋgim ya sâm kalop. Yawu gârâmâ biwiyeŋe houŋ sâmapgât Anitâ ulitguwan. Ulitgumune yakât otmâ gâ gikiâk betnohowuat. Yawu otmâ sâp ki kâlep otmuâk nâhâlen biwihaŋe tiŋâk kepeim bukulipge mem heweweŋ tuhuyekbuat.” Yawu sâop.   
\p
\v 33 Yawu sâmu Petoroŋe yuwu sâm ekuop. “Kutdâ, gâ pâi emetŋan katgekŋetâ tatbuat yamâ nâ orowâk yan tatdomgât naŋgan. Me gâ gohoŋetâ mumbuat yanâmâ nâ orowâk notgonomaihât naŋgan. Nâŋe gâ ki pilâhekmâ ariwom.”   
\p
\v 34 Sâmu sâop. “Petoro, yuwu sâmune nâŋgâ. Gâ betnohom ki nâŋgâwaŋgian sâm kurihiakbuat. Kurihiakdâ kalimbuŋe otmu gokorok isewuap.” Yawu sâop.   
\s1 Kapam yâhâp mem ariwi.  
\p
\v 35 Yawu sâm ekum benŋe hoŋ bawalipŋe kerek yuwu sâm ekyongop. “Emelâk hâŋgânyongomune tewetsenŋe, itâkat, kâi katipŋe, senŋe âlâlâ barahâk ari den kâsikum yiŋgiwi sâp yan umburuk otmâ manbi me bia?” Sâmu sâwi. “Bia.”   
\p
\v 36-37 Sâŋetâ sâop. “Emelâk yawu otbiâke yamâ yiwereŋe yuâmâ tewetsenŋe, itâkat senŋe âlâlâ ya miakmâ arinomai. Yâhâ emelâk emet inânŋan nâhât nâŋgâm den âlâ yuwu kulemguwi yakât bulâŋe nâhâlen tetewuap. “Yâkât nâŋgâŋetâ lok bâleŋe yawu oap.” Den yakât bulâŋe nâhâlen tetewuap yakât otmâ yeŋgâlen gâtŋe âlâ me âlâ kapam ki tatyiŋgiap yâkŋeâmâ yeŋgât hâk katipŋe tuhum pilâm yaŋe mem kapam puluhunomai.   
\p
\v 38 Sâmu sâwi. “Kutdâ, yu ek, kapam yâhâp tap.”  
\p Sâŋetâ sâop. “Pesuk yap, yakât denŋe âlâ ki sâwe.”   
\s1 Yesuŋe Oliwa pumŋan yâhâ Anitâ ulitguop.  
\sr (Mataio 26:36-46 Mareko 14:32-42)  
\p
\v 39 Yâhâ Yesuŋe omoŋ ârândâŋâk Yerusalem kapi ya pilâm kapi âlâ Oliwa pumŋan tap yan yâhâ iminiop. Yakât otmâ hoŋ bawalipŋe meyekmu Yerusalem pilâm Oliwa pumŋan yâhâwi.  
\v 40 Mâtâwân yâhâm tatŋetâ hoŋ bawalipŋe katyekbe sâm yuwu sâm ekyongop. “Biwiyeŋe houŋ sâmu lohotŋe otmâ pilânekmaihât Anitâ ulitguŋet.”   
\p
\v 41 Yawu sâm ekyongom pereŋ pilâm bam gâtŋaŋe ge tatmâ Anitâ ulitgum yuwu sâop.  
\v 42 “O awoŋ, umatŋe tetenihiwe sâm oap yu nâŋgârâ ki teteâkgât naŋgan. Yawu gârâmâ nâhât ombe watmâ ki otbuat. Gike ombeheâk watmâ otbuat.” Yawu sâm ekuop.  
\v 43 Yawu sâm ekumu biwiŋe houŋ sâmapgât aŋelo âlâŋe himbimâmbâ ge mâmâŋe otbaŋgiop.  
\v 44 Yawu otmu hâkŋe biuk sâmu nâŋgâm Anitâhâlen biwiŋaŋe tiŋâk kepeim ulitguop. Ulitgumu ohowak birik birik kumu hep kâtŋe papato tiriŋ târâŋ sâm gemu ekmain yakât dopŋe tiriŋ târâŋ sâm hânân giop.   
\p
\v 45 Yawu otmâ ulitgum tiŋ pilâm yahatmâ hoŋ bawalipŋe yeŋgâlen ba yekmu biwiyeŋe umatŋe otmu yaŋak aman pâlâmŋe iwi.  
\v 46 Aman pâlâmŋe iŋetâ mândeyekmâ yuwu sâm ekyongop. “Yen wongât aman pâlâmŋe iai? Lohotŋe otmâ pilânekmaihât yahatmâ golâek tatmâ Anitâ ulitguŋet.” Yawu sâop.   
\s1 Yesu mewi.  
\sr (Mataio 26:47-56 Mareko 14:43-50 Yoane 18:3-12)  
\p
\v 47 Yawu sâm ekyongomu bukuyeŋe âlâ, kutŋe Yurasi, yâkŋe lok seseŋgâlâk dâiyekmu takawi. Takaŋetâ Yurasi kulet sâyiŋgim Yesuhâlen ba parahuop.  
\v 48 Parahumu Yesuŋe yuwu sâm ekuop. “Menekŋetgât dop kum parahunekdâ ekmune bâleap.” Yawu sâop.   
\p
\v 49 Yawu sâm ekumu Yesu mem âlâlâ tuhumai sâm hoŋ bawalipŋaŋe yuwu sâm âikuwi. “O kutdâ, nâŋgâningirâ tewet mem lawityekne.”  
\v 50 Yawu sâŋetâ yâk yeŋgâlen gâtŋe âlâŋe yahatmâ tewetŋe mem hotom uminiwi ya yeŋgât kunyeŋahât hoŋ bawaŋe ya ândâpŋe bonângen ya topŋambâek kârâm hâreop.  
\v 51 Kârâm hâremu Yesuŋe “Pilâŋet,” sâm kuyiŋgiop. Yawu sâm kuyiŋgim hoŋ bawa yakât ândâpŋe ya mem katmu katarahop.   
\p
\v 52 Yawu otmâ hotom uminiwi ya yeŋgât kunlipyeŋe, otmu opon kâmbukŋahât tembe lâu yeŋgât kunlipyeŋe otmu Yura yeŋgât papatolipyeŋe yekmâ Yesuŋe yuwu sâm ekyongop. “Yen unam tewet otmu kapamgât sâtŋe metŋe âlâlâ lâum takai. Yeŋe nâhât lok bâleŋe sâm menekne sâm takai me? Me lok bâleŋe âlâ kune sâm takai? Yu ekmune bâleap.  
\v 53 Nâŋe hilâm ârândâŋ Anitâhât opon kâmbukŋan yâhâ lohimbi den kâsikum yiŋgim gaman. Yan bân menekbâi. Yamâ sâp yiwereŋe yu Omoŋgât Amboŋaŋe biwiyeŋe mem hâlimgumu meneknomaihât Anitâŋe sâm kalop.” Yawu sâop.   
\s1 Petoroŋe Yesu betbaŋgiop.  
\sr (Mataio 26:57-58,69-75 Mareko 14:53-54,66-72 Yoane 18:12-18,25-27)  
\p
\v 54 Yesuŋe yawu sâm ekyongomu hotom uminiwi ya yeŋgât kunyeŋe pato yâkât emelan dâim ariwi. Dâi ariŋetâ Petoroŋe yok pilâm betyeŋan watyekmâ ariop.  
\v 55 Yesu mem emelan yâhâŋetâ tembe lâu yaŋeâmâ emet hawiŋan ba kâlâp uŋetâ semu nâŋgâm ikaiakmâ tatbi. Yâhâ Petoro yâku yawuâk kâlâp nâŋgâm ikaiakmâ talop.  
\v 56 Yawu tatŋetâ hoŋ bawa imbi âlâŋe Petoro ekmâ yuwu sâm tembe lâu tatbi ya ekyongop. “Lok yuâmâ yâk orop manŋetâ yekman.” Yawu sâop.   
\p
\v 57 Yawu sâmu Petoroŋe kurihiakmâ yuwu sâop. “Lok enda ki nâŋgâwaŋgian.” Yawu sâop.   
\p
\v 58 Yawu sâmu tatŋetâ benŋe lok âlâŋe ekmâ yuwu sâop. “Gâ yâk orop manmat.”  
\p Sâmu sâop. “Nâ bia.”   
\p
\v 59 Yawu sâmu sâp ki kâlep otmuâk benŋe lok âlâŋe ekmâ yuwu sâop. Yesuâmâ Galilaia amboŋe. Otmu gâ gurâ yawuâk Galilaia gâtŋe. Yakât otmâ gâmâ yâkât komolân gâtŋe geksan. Nâŋgâmune yawu oap.” Yawu sâop.   
\p
\v 60 Sâmu sâop. “Lok sâm tai endamâ bulâŋanâk ki nâŋgâwaŋgian.” Yawu sâm oan mâne gokorok isiop.  
\v 61 Gokorok isian mâne Yesu Kutdâŋe purik sâm Petoro ehop. Ekmu yan Yesuŋe emet inânŋan den yuwu sâm ekuop ya nâŋgâmu teteop. “Gâŋe nâhât “ki nâŋgâwaŋgian” sârâ kalimbuŋe otmu yan gokorok isewuap.”  
\v 62 Den ya nâŋgâmu tetemu biwiŋe ŋasinâk pato otmu pilâyekmâ ikŋiâk ba kinmâ hik ŋâik ŋâihâk isiop.   
\s1 Yesu mem âlâlâ tuhuwi.  
\sr (Mataio 26:67-68 Mareko 14:65)  
\p
\v 63 Otmu tembe lâu nombotŋe Yesu galemgum kinbiŋe senŋe sâhâm kâtâpgum ândâpŋe huhuwi.  
\v 64 Ândâpŋe huhum nombotŋaŋe yuwu sâwi. “Bâiŋ, ândâpge âlâŋe huhuap?”  
\v 65 Yawu sâm senŋan gem hâim hilitbi.   
\s1 Yesuŋe ikŋe topŋe sâm tetem ekyongop.  
\sr (Mataio 26:59-66 Mareko 14:55-64 Yoane 18:19-24)  
\p
\v 66 Yawu otŋetâmâ emet haŋ sâmu yanâk Yura yeŋgât papatolipyeŋe, otmâ hotom uminiwi ya yeŋgât kunlipyeŋe, otmu Mosehât girem den kâsikum yiŋgiminiwiŋe menduhuakŋetâ tembe lâulipyeŋaŋe Yesu mem yâhâ katŋetâ kinmu yuwu sâm âikuwi.  
\v 67 “Anitâŋe tihitnenŋe otbe sâm hâŋgângohomu ge mansat me bia?”  
\p Sâŋetâ sâop. “Nine topne sâm tetem ekyongomuneâmâ nâŋgâŋetâ ki bulâŋe otbuap.  
\v 68 Yâhâ den âlâ âiyongomuneâmâ yeŋe matŋe ki sânomai.  
\v 69 Yawu gârâmâ nâ lok bulâŋaŋe pilâyekmâ himbimân yâhâwom. Himbimân yâhâ Anitâ yahat yahatŋe, Wâtgât Amboŋe, yâk orowâk tatdom.”   
\p
\v 70 Yawu sâmu nâŋgâm pârâk pilâm yuwu sâm ekuwi. “Kutne “Lok Bulâŋe” sâm gikak ahonakmat. Yakât nâŋgâmunŋe “Anitâhât Nanŋe” yawu oap. Yakât sârâ nâŋgâne. “Nâ Anitâhât nanŋe mansan,” yawu sâmat me.”  
\p Sâŋetâ sâop. “Den yu yai yakâ. Nâmâ Anitâŋe hâŋgânnohomu gewan.”   
\p
\v 71 Sâmu sâwi. “Bâiŋ, den kâmbukŋe hâliliŋe sâmu nâŋgâmunŋe pesuk yap. Ikŋahât nâŋgâmu yahatsap.” Yawu sâwi.   
\c 23  
\s1 Yesu dâim Pilatohâlen ariwi.  
\sr (Mataio 27:1-2,11-14 Mareko 15:1-5 Yoane 18:28-38)  
\p
\v 1 Yawu sâm yahatmâ Yesu dâim Pilatohâlen ariwi.  
\v 2 Yâkâlen dâim ari katŋetâ kinmu yuwu sâm hakŋan sâwi. “Roma lok yeŋgât kunyeŋe pato yâk takesi ki waŋet” sâm lohimbi eŋgatyeŋan gemap. Otmu ikŋahât nâŋgâmu yahatmu yuwu sâm ekyongomap. “Nâ Kiristo, lok kutdâ. Ninak galemyongom manmâ yâhâwom.” Yawu sâm hakŋan sâwi.   
\p
\v 3 Yawu sâm Pilato ekuŋetâ yâkŋe purik sâm Yesu yuwu sâm âikuop. “Yura lohimbi yeŋgât lok kutdâ sâmai ya gâ me?”  
\p Sâmu sâop. “Oŋ, den bulâŋe yat.” Yawu sâop.   
\p
\v 4 Yawu sâmu hotom uminiwi otmu lohimbiŋe denŋe nâŋgâne sâm ga kinbi ya Pilatoŋe yuwu sâm ekyongop. “Lok yukât tosa ki mem tetean.”   
\p
\v 5 Yawu sâmu iliwetmâ yuwu sâwi. “Yawu gârâmâ Galilaia Yuraia hânân kapi tatmâ arap yan lok yuŋe yâhâm gem kapi ambolipŋe den kâsikum yiŋgim eŋgatyeŋan gemu kuk kapam otmâ emet mem yâhâ katmai.” Yawu sâwi.   
\s1 Yesu dâim Herotgâlen ariwi.  
\p
\v 6 Yawu sâm Pilato ekuŋetâ yuwu sâm âiyongop. “Lok yuâmâ Galilaia gâtŋe me?”   
\p
\v 7 Sâmu sâwi. “Oŋ, yan gâtŋe.”  
\p Sâŋetâ sâop. “Ya Herotgât wahap, nâhât bia.” Yawu sâop.  
\p Sâp yan Herotŋe Galilaia hân pilâm Yerusalem kapiân ari tatmâ nâŋgâop. Yakât otmâ Pilatoŋe ekyongomu Yesu dâim Herotgâlen ariwi.  
\v 8 Yâhâ Yesuŋe olop miop yakât den pat ya Herotŋe emelâk nâŋgâop. Yakât otmâ Yesuŋe kulem âlâlâ tuhumu ekbeâk nâŋgâm manmâ gaop. Yakât otmâ Yesu dâim yâkâlen ariŋetâ ekmâ tep âlep nâŋgâop.  
\v 9 Otmu den hakŋan sâwi yakât âikumu den biaek kinop.  
\v 10 Den biaek kinmu hotom uminiwi otmu Mosehât girem den kâsikum yiŋgiminiwiŋe yahatmâ kinmâ den topŋe topŋe hakŋan sâwi.  
\v 11 Yawu otŋetâ Herotŋe otmu tembe lâulipŋe orowâk senŋan gem hâim hilitbi. Yawu otŋetâ Herotŋe tembe lâulipŋe ekyongomu hâk katipŋe kâkâlep, kuriŋ takop takop lok kutdâŋe mânuŋakminiwi yawuya mem katbaŋgiwi. Yawu otbaŋgim Pilatohâlen dâim âwurem ariwi.  
\v 12 Dâim âwurem ariŋetâ ekmâ “Herotŋe nâŋgânihiap,” sâm Pilatoŋe Herotgât nâŋgâmu yahatmu buku olowot. Yawu gârâmâ emelâk emet inânŋan kasa oraŋgim gaowot ya sâp yan pesuk sâop.   
\s1 Yesu den sâm hârewaŋgiwi.  
\sr (Mataio 27:15-26 Mareko 15:6-15 Yoane 18:39-19:16)  
\p
\v 13 Yâhâ Pilatohâlen dâim âwureŋetâ hotom uminiwi ya yeŋgât kunlipyeŋe otmu Yura papatolipyeŋe ya yeŋgât den Pilatoŋe katmu ikŋe den sâsâ emetŋan ari menduhuakbi. Menduhuakŋetâ yan lohimbi inŋe dondâhâlâkŋe yekmâ denyeŋe nâŋgâne sâm ba hawamgum kinbi.  
\v 14 Pilatoŋe yuwu sâm ekyongop. “Lok yuŋe lohimbi yeŋgât eŋgatyeŋan gemu kuk kapam otmai,” yawu sâm yeŋe nâhâlen dâim takai. Nâhâlen dâim takaŋetâ senyeŋanâk âi pâi tuhum sâm hârewaŋgim ekmune tosaŋe bia oap.  
\v 15 Yakât otmâ Herotŋe sâm hârewaŋgiâkgât yâkâlen hâŋgânyongomune dâim arai. Otmu yâkŋe gurâ âi pâi tuhumu biatmu benŋe nâhâlen yâhâpŋe mem takai. Bulâŋanâk yuwu sâmune nâŋgâŋet. Lok yukâlen tosa âlâ ki mem tetean.” Yawu sâop.   
\p
\v 16-17 Tihit tihit Hombaŋ ârândâŋâk Pilatoŋe yuwu otminiop. Lok tosa otŋetâ pâi emetŋan katyekŋetâ tatminiwi yapâ gâtŋe âlâ me âlâhât lohimbiŋe nâŋgâŋetâ dopŋan otmu lok âlâ holaŋbuat sâminiwi ya holaŋyekmu geminiwi. Yakât otmâ yuwu sâm ekyongop. “Lok yu kumunŋe mumbuap yamâ tosa âlâ yâkâlen ki mem tetean. Yakât otmâ nâŋgânihiŋetâ tembe lâulipne ekyongomune hâhiwin waŋetâ holaŋmune gewuap.” Yawu sâop.   
\p
\v 18-19 Yâhâ sâp yan lok bâleŋe âlâ, kutŋe Barawa sâm, yâkŋe kapam ahowiân lok âlâ kumu muop. Yakât otmâ pâi emetŋan mem katŋetâ tatmâ gaop yakât lohimbi kerekŋe den kârikŋan halahum yuwu sâwi. “Barawa holaŋdâ giâk. Yâhâ Yesu yamâ kuŋetâ muâk.”   
\p
\v 20 Yawu sâwiâke yamâ Pilatoŋe Yesu holaŋmu giâkgât nâŋgâm âlâkuâk sâop. “Nâmâ Yesu holaŋbom.”   
\p
\v 21 Yawu sâmu lohimbi yaŋe iliwetmâ den kârikŋan halahum yuwu sâwi. “Yesu howanân kum kânâŋgâŋetâ muâk, Howanân kum kânâŋgâŋetâ muâk.”   
\p
\v 22 Yawu sâŋetâ Pilatoŋe âlâkuâk yuwu sâm ekyongop. “Wuân otmu bâleap? Nâŋe âi pâi tuhum tosa âlâ yâkâlen ki mem tetean. Yakât otmâ tembe lâulipne ekyongomune hâhiwin waŋetâ yanâmâ holaŋmune gewuap.”   
\p
\v 23 Yawu sâmu kunyeŋe kârikŋe otmâ sâwi. “Howanân kum kânâŋgâŋetâ muâk.” Yawu sâŋetâ Pilatoŋe loholem lauyeŋan miop.  
\v 24 Lauyeŋan mem Yesu kuŋetâ muâk sâm sâm hârewaŋgiop.  
\v 25 Yâhâ Barawahât nâŋgâŋetâ yahalop gârâmâ yâk holaŋmu giop.   
\s1 Yesu howanân kuwi.  
\sr (Mataio 27:32-44 Mareko 15:21-32 Yoane 19:17-27)  
\p
\v 26 Pilatoŋe tembe lâulipŋe ekyongomu Yesu dâim ariwi. Dâim mâtâwân arim tatŋetâ lok âlâ, kutŋe Simon sâm, yâhâmâ Kirene hânân gâtŋe, newângembâ takamu mewi. Mem Yesuhât howan ya kambeŋan katŋetâ lâum Yesu betŋan sâop. Otmu lohibi dondâhâlâkŋe betyeŋan watyekmâ ariwi.   
\p
\v 27 Yâhâ imbi nombotŋe Yesuhât we bâle nâŋgâm dondâ isem orowâk ariwi.  
\v 28 Iseŋetâ Yesuŋe purik sâm yekmâ yuwu sâm ekyongop. “Nâhât ki iseŋet, yeŋe otmu nimnaomlipyeŋe yeŋahât iseaŋgiŋet.  
\v 29 Hâmbâi umatŋe topŋe topŋe teteyiŋgimu yuwu sânomai. “Bâe, imbi kâsi, imbi sihan, yâhâmâ naom barak mansai. Yakât otmâ yâk yeŋgât nâŋgâmunŋe âlepŋe oap. Nenŋeâmâ girawu otmâ arinom.” Yawu sânomai.  
\v 30 Yâhâ lohimbi nombotŋaŋe pumŋe yukât yuwu sânomai. “Bâok sâm kurihinenehâk. Otmu kât kândun kum kurihinenehâk.” Yawu sânomai. Yakât den âlâen hâum yuwu sâmune nâŋgâŋet.  
\v 31 Nâ nak golâ yakât dop oan, yenâmâ nak mumuŋe yakât dop oai. Nak golâ uŋetâ semu kâliŋgumap yamâ nak mumuŋe uŋetâ sem laŋ laŋ sâmap. Nâ nohoŋetâ mumbom yamâ yenâmâ yongom meteyeknomai. Yakât otmâ yeŋahât iseaŋgiŋet.” Yawu sâm ekyongop.   
\p
\v 32 Yâhâ tembe lâulipyeŋaŋe pet kulem lok yâhâp orowâk yongone sâm meyekmâ ariwi.  
\v 33 Arim hân âlâ, kutŋe, Lok Kunŋe Hahitŋe sâm, yan ari Yesuhât hâk katipŋe tuhum pilâm ikŋe howanân kum kânâŋgâŋetâ kinop. Yawu otmâ pet kulem lok yâhâp ya yotgom lâum kânâŋgâyelekŋetâ nombot nombot kinowot.  
\v 34 Yawu otyiŋgiŋetâ Yesuŋe yuwu sâm Anitâ ulitguop. “Awoŋ, otnihiai yukât topŋe ki naŋgai. Yakât otmâ tosayeŋe pilâyiŋgihât naŋgan.”  
\p Yawu sâmu tembe lâulipyeŋaŋe yâkât hâk katipŋe mem “Âlâŋe miakbuap?” sâm mem ketetmâ katbi. Mem ketetmâ katŋetâ tatmu pepa duhatmâ tipi tapi tuhum kutyeŋe ikŋiâk ikŋiâk yan kulemgum amaŋân mânuŋetâ giop. Mânuŋetâ gemu mem gulip malap tuhum yapâ pepa âlâ meŋetâ kut teteop yaŋe miahop. Yawu otbi.   
\p
\v 35 Otmu Yura yeŋgât papatolipyeŋaŋe Yesu giriŋbaŋgim lohimbi ekmâ kinbi ya yuwu sâm ekyongowi. “Lok yuŋe lohimbi nombotŋe tânyongomu ekmain. Yâhâ Anitâŋe hâŋgângumu ge Yura nengât tihitnenŋe otmâ kutdânenŋe mansap otmuâmâ ikŋe tânahom howanâmbâ kâpehakmâ giâk.” Yawu sâm senŋan gewi.   
\p
\v 36 Otmu tembe lâulipyeŋaŋe gurâ yawuâk senŋan gem giriŋbaŋgiwi. Yawu otmâ yâk yeŋgâlen gâtŋe âlâŋe ari sâŋgum âlâ mem nak bâtbâtŋe potonŋan pâŋ pâŋ kepeim yaŋe wain to bâleŋe yan walipgum mem yâhâ lauŋan kalop.  
\v 37 Lauŋan katmâ yuwu sâm senŋan giop. “Gâmâ Yura yeŋgât lok kutdâ mansat otmuâmâ kâpehakmâ ge.” Yawu sâop.   
\p
\v 38 Yâhâ howan yakât kunŋan den yuwu kulemgum katbi. “Lok yuâmâ Yura yeŋgât lok kutdâ.” Yawu sâm kulemguwi.   
\p
\v 39 Yâhâ pet kulem lok yâhâp yotgom kânâŋgâyelekŋetâ kinowot ya âlâŋe yawuâk senŋan gem yuwu sâm sâwaŋgiop. “Bâe, lok kopa. Anitâŋe tihitnenŋe otbe sâm hâŋgângohomu ge mansat. Yakât otmâ kâpehakmâ gem net orowâk tânnotgorâ gene.”   
\p
\v 40 Yawu sâmu bukuŋaŋe nekamŋan yuwu sâop. “Girawu otmâ Anitâ ki ewe katsat? Papatolipnenŋaŋe dop konohâk sâm hâreningiai.  
\v 41 Yâhâ netŋeâmâ otmutŋe bâleop. Yakât otmâ sâm hârenitgim notgoŋetâ mundom yaŋe ârândâŋ oap. Yâhâ lok yuâmâ tosa ki olop yamâ imbiâk kuai.  
\v 42 Yawu sâm bukuŋe ekuop. Denŋe purik sâm Yesu yuwu sâm ekuop. “Yesu, yuwu sâmune nâŋgâ. Anitâŋe hâŋgângohomu âwurem ge galemnongowuat yan nâ nâŋgânihiwuat.”   
\p
\v 43 Sâmu sâop. “Emet ki ŋiŋ sâmuâk mum yâhâ manman sânduhân tatdom.”   
\s1 Yesu muop.  
\sr (Mataio 27:45-56 Mareko 15:33-41 Yoane 19:28-30)  
\p
\v 44 Yawu sâm ekumu hilâm kârikŋan, 12 kilok olop yan Anitâŋe nâŋgâmu emetsenŋe bok sâmu omoŋ sahahop. Omoŋ sahakmâ yapâ ari emetsâpŋe 3 kilok otmu emet laŋinŋe âlâkuâk pilâop.  
\v 45 Otmu emelâk lohimbi inŋe opon kâmbukŋe yakât biwiŋe ekmai sâm sâŋgum kâlep pato hikuŋetâ ya kâtâpguminiop. Sâŋgum yaŋe pâŋambâek tok sâm hâreakmâ nombot nombot otmu tetekŋan olop.  
\v 46 Sâp yanâk Yesuŋe den kârikŋan halahum yuwu sâm Anitâ ekuop. “Awoŋ, mumbe sâm oan. Yakât otmâ umutne me.   
\p
\v 47 Yesu muop sâp yan tembe lâu ya yeŋgât kunyeŋe âlâ hâlâŋmâ kinopŋe ekmu âlâ kândâkdâ otmu Anitâ mepaem yuwu sâop. “Yuâmâ lok âlepŋe.” Yawu sâop.  
\v 48 Otmu lohimbi kinbiŋe kulem âlâlâ tetemu ekŋetâ âlâ kândâkdâ otmu muop yakât nâŋgâm biwiyeŋe umatŋe otmu emetyeŋehen âwurem ariwi.   
\p
\v 49 Otmu imbi nombotŋaŋe Galilaia hân pilâm Yesu betŋan takawi yâkŋe bukulipyeŋe orowâk kâlepŋan kinmâ kulem teteop ya ekbi.   
\s1 Yesu lâum ari hanguwi.  
\sr (Mataio 27:57-61 Mareko 15:42-47 Yoane 19:38-42)  
\p
\v 50-51 Otmu lok âlâ, kutŋe Yosep sâm, yâkât topŋeâmâ yuwu. Lok yamâ Arimata kapi ya Yuraia hânân tap yapâ gâtŋe. Otmu Anitâŋe Isirae lohimbi yeŋgât tihityeŋe otmâ ikŋe hoŋ bawaŋe hâŋgângumu gewuap sâminiwi yâkât mambotmâ lohotŋan manmâ gaop. Yâhâ emelâk hotom uminiwi ya yeŋgât kunlipyeŋe otmu Mosehât girem den kâsikum yiŋgiminiwi otmu Yura yeŋgât papatolipyeŋaŋe Yesu muâkgât den sâm hârewaŋgiwiâke yamâ yâkŋe nâŋgâmu ki ârândâŋ otmu sâyiŋgiop. Lok yaŋe Yesu lâum ari hanguwe sâm Pilatohâlen ari tetewaŋgiop.  
\v 52-53 Tetewaŋgimu lauŋan memu bukulipŋe meyekmu ari howanâmbâ Yesu mem sâŋgum kaokŋe katipguwi. Katipgum lâum ari kât mâtâpŋe âlâ, dikin yawuya, yamâ emelâk kusânmâ mem tiŋgâloŋetâ kinop yan lâum ari katbi.  
\v 54 Yâhâ momeŋe emetsâpŋe sâp yan lâum ari katbi.   
\p
\v 55 Emet ŋiŋ sâwe sâm otmu yan imbi nombotŋaŋe Galilaia hân pilâm Yesu betŋan takawiŋe Yosep orowâk ari sâŋgum kaokŋe Yesu katipgum kât mâtâpŋan katŋetâ talop ya ekbi.  
\v 56 Ekmâ to kukŋe suk suk âiloŋgo mem ga Yesu pirine sâm otmâ kapiân âwurem ariwi. Yâhâ emelâk embâŋân Moseŋe girem den âlâ kulemguop ya yuwu tap. “Tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâpŋan âi ki tuhunomai.” Den ya lâum kapiân in tatmâ nâŋgâwi.   
\c 24  
\s1 Yesuŋe mumuŋambâ yahalop.  
\sr (Mataio 28:1-10 Mareko 16:1-8 Yoane 20:1-10)  
\p
\v 1 Emet haŋ sâmu imbi yaŋe yahatmâ to kukŋe suk suk mem sumângen ariwi.  
\v 2 Ari senyeŋe pilâm eksain mâne kât pato lâum hâpunŋetâ ba mâtâpŋe ya maŋguop ya âlâengen ba talop. Yawu otmu mâtâpŋe ya tetekŋan kinmu ekbi.  
\v 3 Ekmâ kâlehen yâhâm Yesuhât pâinbi.  
\v 4 Yesuhât pâinŋetâ biatmu kinŋetâ yanâk aŋelo yâhâp yâk yetgât hâk katipŋe kaok bolaŋ bolaŋ yaŋe pârâk sânsânâk teteyiŋgim kinowot.  
\v 5 Teteyiŋgim kinmutâ yelekmâ pârâk pilâm umutyeŋe ariop.  
\p Umutyeŋe arimu yuwu sâm imbi ya ekyongowot. “Yenâmâ wongât lok senŋe golâ ya pâinmâ sumân takai?  
\v 6 Emelâk yahatmâ arap. Emelâk yeŋe Galilaia hânân yâk orop manŋetâ den ekyongop yakât nelâm yongoap me?  
\v 7 Emelâk yuwu sâm ekyongop. “Lok âlâŋe nâ lok bulâŋe nâŋgâm bâlenihim Roma yeŋgât bâtyeŋan mem katnekmu nohoŋetâ mumbom. Mumune hannohoŋetâ hilâm kalimbu pesuk sâmu yan yahatbom.” Yesuŋe yawu sâm ekyongop.” Yawu sâowot.”   
\p
\v 8 Yawu sâm ekyongomutâ nâŋgân nâŋgânyeŋe pâroŋ sâmu nâŋgâŋetâ teteop.  
\v 9 Nâŋgâŋetâ tetemu pilâyelekmâ âwurem ari yakât den pat Yesu hoŋ bawalipŋe kâiân konok otmu bukulipyeŋe nombotŋe 10 ekyongowi.  
\v 10 Imbi sumân ariwi ya yeŋgât kutyeŋeâmâ yuwu. Maria, Matala kapiân gâtŋe, âlâmâ Yoana, âlâmâ Maria Yakop mâmâŋe. Yâkŋeâmâ bukulipyeŋe orowâk ari den pat ya Yesu hoŋ bawalipŋe ekyongowi.  
\v 11 Ekyongoŋetâ nâŋgâŋetâ porap olop.  
\v 12 Yawu gârâmâ Petoroŋe yahatmâ sumângen sururuk sâm ari lâm sâtŋanâk kinmâ ehop. Eksan mâne sâŋgum kâlep mem Yesu katipgum katbi yaŋahâk tatmu ehop. Ekmâ “wuân kulem eksan” sâm nâŋgâm kiwilim emetŋan âwurem ariop.   
\s1 Lok yâhâp Emausi kapiângen ariowot.  
\sr (Mareko 16:12-13)  
\p
\v 13 Sâp yanâk Yesuhât komolân gâtŋe lok yâhâp Emausi kapi Yerusalem kapi gotŋanâk tap yan ariowot.  
\v 14 Mâtâwân arim tatmâ papatolipyeŋaŋe Yesu kuŋetâ muop yakât alahum weyetŋe nâŋgâowot.  
\v 15 Yawu otmâ arim tatmutâ Yesuŋe teteyitgimu orowâk ariwi.  
\v 16 Orowâk ari kundenŋe ehoworâke yamâ lok ondop orop arain yawu nâŋgâowot.  
\v 17 Yawu nâŋgâmutâ Yesuŋe yuwu sâm âiyotgop. “Wuân denŋe alahuawot?” Sâmu hâmeyetŋe bâlemu kinowot.   
\p
\v 18 Yawu otmâ bukuŋe âlâ, kutŋe Keleopa sâm, yâkŋe yuwu sâop. “Yâhâlen papatolipnenŋaŋe otbi yakât den pat Yerusalem kapi ambolipŋe kerekŋe naŋgain. Yakât otmâ girawu otmâ yakât pâpguat?”   
\p
\v 19 Sâmu sâop. “Wuân otbihât yat?”  
\p Sâmu sâop. “Wâe, wonângen? Yesu, Nasaret amboŋe otbaŋgiwi yakât alahum gait. Anitâŋe Yesu mâmâŋe otbaŋgimu yâkât den kâsikum ningim kulem topŋe topŋe tuhum manmâ gaop.  
\v 20 Yakât otmâ lohimbi kerekŋe nâŋgâwaŋgiŋetâ yahatminiop. Yamâ hotom umai otmu papatolipnenŋaŋe yâkât den nâŋgâŋetâ nahat otmu “Kuŋetâ muâk” sâm sâm hârewaŋgiwi. Yawu sâm hârewaŋgim Roma lok galemlipnenŋe ekyongoŋetâ yâkŋe lauyeŋan mem howanân kuŋetâ muop. Yakât den pat alahum gait.  
\v 21 Yâkŋe Isirae nengât kasalipnenŋe yongom watyekmu arinomai yawu nâŋgâm biwinenŋaŋe mem manmâ gawin. Yamâ yâhâlen kuŋetâ muop.  
\v 22-23 Âun emet haŋ sâmu imbi nombotŋaŋe sumângen ari kulem âlâ tetemu eksai. Kulem tetemu ekmâ âwurem taka yakât yuwu sâm eknongoai. “Aŋelo yâhâp teteningim “Yesu mumuŋambâ yahatsap” yawu sâm eknongoawot.”  
\v 24 Imbi yaŋe yawu sâm eknongoŋetâ bukulipnetŋe nombotŋaŋe sumângen ari imbi yaŋe den yai ya yeŋe senyeŋan Yesu ekŋetâ ki tap.”   
\p
\v 25 Yawu sâm ekumutâ Yesuŋe yuwu sâop. “Nâŋgân nâŋgânyetŋe umatŋe. Emelâk Anitâŋe poropetelipŋe den ekyongomu kulemguwi ya nâŋgâmutâ ki keterakyitgimap. Yakât otmâ yuwu sâmune nâŋgâyet.  
\v 26 Anitâŋe tihitnenŋe otbe sâm ikŋe hoŋ bawaŋe hâŋgângumu ge manmu kuŋetâ hâhiwin nâŋgâm muop. Muop yamâ mumuŋambâ yahatmâ tatmâ yâhâmbisâp ya Anitâŋe sâm kalop.”  
\v 27 Yawu sâm topŋe katmâ Mose otmu Anitâhât poropetelipŋaŋe miti pepaen den kulemguwi ya sâm kusânmâ ekyotgop.   
\p
\v 28 Yawu otmâ Emausi kapi ginŋan ariwi. Yan arimâmâ Yesuŋe katyelekmâ kapi âlâengen ariwe sâm olop.  
\v 29 Yawu otmu alitmâ yuwu sâowot. “Emet ŋiŋ yap yakât otmâ orowâk yuân tatne.” Yawu sâm emetyetŋan orowâk yâhâwi.  
\v 30 Yâhâ tatmâ sot um newi. Sot um nem tatŋetâ Yesuŋe baŋga mem Anitâ mepaem motokmâ torehenŋe yitgiop.  
\v 31 Yitgimu yanâk nâŋgân nâŋgânyetŋe pâroŋ sâmu kundenŋe ekmutâ keterakyitgiop. Ekmutâ keterakyitgimu yanâk gulip olop.  
\v 32 Gulip otmu bukuŋe âlâ yaŋe bukuŋe yuwu sâm ekuop. “Mâtâwân takain yan Anitâhât poropetelipŋe nombotŋe otmu Moseŋe miti pepaen den kulemguwi yakât topŋe sâm kusânmâ eknotgomu nâŋgâm biwine yahatsap.” Yawu sâop.   
\p
\v 33 Yawu otmu in yawu yahatmâ Emausi kapi ya pilâm âwurem Yerusalem kapiân ariowot. Âwurem ari Yesu ikŋe hoŋ bawalipŋe kâiân konok otmu bukulipyeŋe nombotŋe orowâk menduhuakmâ tatbi yâk yeŋgâlen yâhâowot. Yâhâmutâ yuwu sâm ekyotgowi.  
\v 34 “Kutdâ mumuŋambâ yahatmâ Simon Petoro tetewaŋgimu eksap.”   
\p
\v 35 Yawu sâm ekyotgoŋetâ benŋe kutdâŋe mâtâwân yâk teteyitgim emetyetŋan ari baŋga mem motokmâ yitgimu yan kundenŋe ekmutâ keterakyitgiop yakât ekyongowot.   
\s1 Yesuŋe hoŋ bawalipŋe kâiân konok teteyiŋgimu ekbi.  
\sr (Mataio 28:16-20 Mareko 16:14-18 Yoane 20:19-23)  
\p
\v 36 Den ya ekyongomutâ yanâk Yesuŋe pârâk sânsânâk teteyiŋgiop.  
\v 37 Teteyiŋgimu ekmâ “weke takap,” sâm pârâk pilâm kiŋgityeŋahât otbi.  
\v 38-39 Yawu otŋetâ yuwu sâm ekyongop. “Wongât biwiyeŋe ahom niaksap? Nâŋe teteyiŋgian yuwu weke ki teteyiŋgimap. Yakât otmâ kâine bâtne yu walipnohom nâŋgâm heŋgeŋguŋet. Weke bia. Nâ ninak gamune eŋaksain. Yakât otmâ biwiyeŋe sânduk sâek.” Yawu sâop.   
\p
\v 40-41 Yawu sâm ekyongomu nâŋgâŋetâ porap olop yamâ kâiŋe bâtŋe kuwi ya tiripyongomu ekmâ olowâke yamâ heroŋe nâŋgâwaŋgiwi. Yawu otŋetâ yuwu sâm ekyongop. “Sot âlâ tap otmuâmâ mem nihiŋetâ nembe.”  
\v 42-43 Yawu sâm ekyongomu iŋan âlâ hot um katbi ya waŋetâ mem niop. Mem nemu ekmâ “weke bia” sâm tepyeŋe hâlâlâk nâŋgâwi.   
\p
\v 44 Yesuŋe iŋan ya nem tiŋ pilâm yuwu sâm ekyongop. “Emelâk yen orowâk manmâ den topŋe topŋe kâsikum yiŋgim gawan yan den âlâ yuwu sâm ekyongowan. “Emelâk emet inânŋan Mose, Dawiti, otmu Anitâhât poropetelipŋe nombotŋaŋe nâhât nâŋgâm miti pepaen den kulemgumini yakât bulâŋe tetem heŋgeŋguwuapgât Anitâŋe sâm kalop.” Yawu sâm ekyongowan.”  
\v 45 Yawu sâm ekyongom den kulemguwi ya kâsikum yiŋgimu nâŋgâŋetâ.   
\p
\v 46 Den ya nâŋgâŋetâ keterakyiŋgimu den bâiŋe yuwu sâm ekyongop. Emelâk emet inânŋan miti pepaen den âlâlâ kulemguwi yakât topŋeâmâ yuwu tap. Anitâŋe lohimbi kerek yeŋgât tihityeŋe otbe sâm ikŋe hoŋ bawa hâŋgângumu ge manbuap. Manmu lok bâleŋaŋe mem âlâlâ tuhuŋetâ hâhiwin nâŋgâm mumbuap. Mumu hanguŋetâ hilâm kalimbu pesuk sâmu Anitâŋe mumuŋambâ mem yahatbuap.  
\v 47-48 Yakât otmâ lohimbiŋe orotmemeyeŋe bâleŋe bet pilâm nâhâlen biwiyeŋaŋe kepeinomai otmuâmâ Anitâŋe tosayeŋe pilâyiŋgim meyekbuap. Otmu yeŋe ari nahat den pat âlepŋe sâm haok tuhuŋetâ lohimbi hânŋan kulemŋan manmâ araiŋe nâŋgânomai.  
\v 49 Otmu nâŋe Wâtgât mâmâŋahât Heak hâŋgângumune ge âi sâm yiŋgian yukât mâmâŋe otyiŋgimu menomai ya awoŋnaŋe sâm kalop. Yakât otmâ Yerusalem kapiân tatmâ mambotnomai.” Yawu sâm ekyongop.   
\s1 Yesuŋe himbimân âwurem yâhâop.  
\sr (Mareko 16:19-20 Aposolo 1:9-12)  
\p
\v 50 Yerusalem kapi pato yakât gotŋan kapi âlâ, kutŋe Betani sâm, ya tap. Yan meyekmâ ari Anitâŋe mâmâŋe otyiŋgiâkgât ulitguop.  
\v 51 Yawu otmâ pilâyekmâ himbimân yâhâop.  
\v 52 Himbimân yâhâmu mepaem tepyeŋe heroŋe otmu Yerusalem kapiân âwurem ariwi. Âwurem ari opon kâmbukŋan yâhâ Anitâ mepaewi. Yawu.   
\qc Nâ bukuhe,  
\p  
\qc Luka