\id JAS NT0040.JA1 SELEPET McELHANON (dp transfer) 15-Oct-85 
\h Yakowo 
\toc1 Yakowo 
\toc2 Yakowo 
\mt1 Yakowo  
\c 1  
\p O bukulipne,  
\p
\v 1 Yen Yura lohimbi hânnenŋe tâmbâŋe pilâm hân âlâengen âlâengen ari mansai. Ari manmâ Yesu Kiristohâlen biwiyeŋaŋe kepeim yâkât komolân torokatsai. Nâ Yakowo. Nâŋe Anitâ yet Kutdânenŋe Yesu Kiristo hoŋ bayitgim mansan. Yakât otmâ yeŋgât nâŋgâm ekap yu kulemgum katyiŋgian.   
\s1 Nenŋe Anitâ ulitgunom yan biwi yâhâp ki otnom.  
\p
\v 2-4 Bukulipne, yeŋe Kiristohâlen biwiyeŋaŋe kepeim mansai. Yakât otmâ umatŋe âlâlâ kakyeŋan yâhâmu biwiyeŋe ki orotok sâmap. Biwiyeŋe ki orotok sâmap gârâmâ hâmbâi umatŋe pato âlâ kakyeŋan yâhâmu hâhiwin dondâ nâŋgânomai yan yâkâlenâk biwiyeŋaŋe kepeim umatŋe ya lâum ki lohotŋe otnomai. Yawu otmâ mannomai yan Anitâŋe yekmu ârândâŋ otmu manman kârikŋahât pat kuyiŋgiop yakât bulâŋe menomai. Yakât nâŋgâm biwi hero nâŋgâŋet.  
\v 5-6 Yeŋe girawu manŋetâ Anitâŋe yekmu ârândâŋ otbuap yakât nâŋgâm yâkâlen biwiyeŋaŋe kepeim ulitgunomai. Ulitgunomai yanâmâ Anitâhât biwiŋan tatmap ya Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe mem biwi nâŋgân nâŋgânyeŋan katmu nâŋgâŋetâ keterakyiŋgiwuap. Otmu biwi yâhâp ki otmâ ulitgunomai yan heweweŋâk nâŋgâyiŋgiwuap. Yâhâ lohimbi âlâ me âlâŋe yu yakât biwi yâhâp kakŋan Anitâ ulitgunomai ya yeŋgât topyeŋe nâŋgâŋetâ keterahâkgât den âlâen hâum sâmune nâŋgâŋet. Nenŋe waŋga mem saru kakŋambâ arimain. Arimainângembâ siru pato pilâmu to dondâ bâlemap. Yawu otmâ waŋga ya mem kopa kopa tuhumap. Yakât dopŋeâk lohimbi yan yu yeŋgât biwi nâŋgân nâŋgânyeŋe hâlim milim otmap.  
\v 7-8 Yakât otmâ yu ya otnomaihât biwi yâhâp otmâ hâmbiŋ gumbiŋ manmai. Topyeŋe yawu tapgât Anitâ ulitgumai yan ki nâŋgâyiŋgimap.   
\s1 Munomân iri sikumnenŋe ki miakmâ arinom.  
\p
\v 9 Bukulipne, yeŋe Kiristohâlen biwiyeŋe katbi yan Anitâŋe manman kârikŋahât pat kuyiŋgiop. Otmu yeŋgâlen gâtŋe lohimbi nombotŋaŋe senŋe âlâlâhât umburuk mansai. Yâhâmâ hâmbâi Anitâŋe manman kârikŋahât pat yakât bulâŋe yiŋgimu menomai yakât nâŋgâm biwi heroŋe nâŋgâŋet.  
\v 10-11 Hâmbâi munomân iri sikumnenŋe ki miakmâ arinom yakât den âlâen hâum sâmune nâŋgâŋet. Hahop suriŋe pilâm kuririŋ sâm kinmu ekmunŋe âiloŋgo loŋgo otmap. Yâhâ sâp ki kâlep otmuâk pek sâm hânân ge tâtuk sâmap. Yakât dopŋeâk nen kerek mum tâtuk sânom. Yakât otmâ yeŋgât gâtŋe lohimbi nombotŋaŋe iri sikumyeŋe orop manmai yeŋgât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Yeŋe Kiristohâlen biwiyeŋaŋe kepeim manŋetâ lohimbi belângen manmaiŋe nâŋgâm bâleyiŋgim mem ge katyekmai. Yawu otyiŋgimai gârâmâ hâmbâi Anitâŋe manman kârikŋahât pat yakât bulâŋe yiŋgimu menomai yakât nâŋgâm biwi heroŋe nâŋgâŋet.  
\v 12 Umatŋe âlâlâ kakyeŋan yâhâmu Kiristohâlenâk biwiyeŋaŋe tiŋâk kepeim Anitâ hoŋ bawaŋgim mannomai. Yawu manŋetâ Anitâŋe yekmu ârândâŋ otmu manman kârikŋan katyekmu mannomai.   
\s1 Tosa otmunŋe bâlemap ya Anitâhâlen ki kârâm pilânom.  
\p
\v 13-15 Lohimbi wuân me wuân ekŋâlem otŋetâ bâlemap yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Yu me ya ekŋâlemai yan yeŋe eŋgatyeŋeâk watmâ otnehâlâk nâŋgâmai. Yawu nâŋgâmai yakât kakŋan otŋetâ bâlemu tosa memai. Yawu otmâ manman bâleŋahât paŋgoŋân kioŋmâ yawuâk tâtâem otmâ mannomai yamâ hiliwahonomai.  
\p Yakât otmâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Anitâŋe ki otmu bâlemap. Otmu nenŋe otmunŋe bâleâkgât biwinenŋan ki kioŋmap. Yâhâ lohimbiŋe otŋetâ bâlemap yamâ yeŋan tap. Otmu tosa otmai yakât gurâ Anitâhâlen kârâm pilânomaihât dop âlâ ki tap.  
\v 16 Yakât otmâ Anitâhâlen kârâm pilânomai yanâmâ yeŋe yakât nâŋgâŋetâ ki bonŋe otbuap.   
\p
\v 17 Anitâ Koko salek Amboŋaŋe senŋe âlâlâ himbimân ekmain ya kalop. Hilâmgât emetsenŋaŋe ga takam kârikŋe pilâm bolaŋ bolaŋ sâm ge potok sâmap. Yâhâ omoŋgât emetsenŋe ya purik sâmu torehenŋeâk tetemu ekmain. Otmu ya ari gulip otmu omoŋ sahakmap. Yâhâ pitu yamâ omoŋe peleŋ peleŋ sâm kinmu ekmain. Yâhâ emet haŋ sâmu ki ekmain. Yawu gârâmâ Himbim Amboŋaŋe yawu ki otmap. Yâkŋeâmâ tat tat kârikŋe tatmâ gaopŋak tatmâ gamap. Otmu yawuâk tatmâ yâhâmbisâp. Otmu biwinenŋe mem heweweŋ tuhumu âlepŋeâk otmâ manne yakâlâk nâŋgâmap. Yakât otmâ yâkŋe ki biwinenŋan kioŋmu otmunŋe bâlemap.  
\v 18 Ikŋahâk nine nanne baratne sâm mem heweweŋ tuhunenekmu Kiristohâlen biwinenŋe katmunŋe manman âiŋe ningiop. Yakât otmâ Kiristohât pat manmâ Anitâŋe yu ya kalop ya yeŋgât kunyeŋe mansain.   
\s1 Kiristohât den nâŋgâm tem lâuwaŋginom.  
\p
\v 19-20 Bukulipne, yuwu sâmune nâŋgâŋet. Bukulipyeŋaŋe Kiristohât den kâsikum yiŋginomai yan ândâp katmâ yâk yeŋgât den nâŋgânomai. Yâhâ yeŋeâmâ den kâsikum lohimbi yiŋgiŋetâ ândâpyeŋe kârikŋe otmâ ki nâŋgânomai. Ki nâŋgâŋetâ lohotŋan ekyongonomai. Yâhâ yeŋe den kâlâpŋe orowâk katyeknomai yan Anitâŋe yen yekmu bâlewuap. Otmu lohimbi den ekyongoŋetâ nâŋgâŋetâ gemu bet pilânomai ya gurâ Anitâŋe yekmu bâlewuap. Yakât otmâ yeŋe den kâlâpŋe orowâk ki katyeknomai.  
\v 21 Emelâk yeŋe Kiristohât den nâŋgâm biwiyeŋan katbi ya mem mete tuhum orotmeme bâleŋe âlâlâ bet pilâm Anitâhât den lâum mannomai. Yawu manmâ yâhânomai yanâmâ yâkŋe meyekmâ manman kârikŋan katyekmu manmâ yâhâmbisâi.   
\p
\v 22 Kiristohât den lâum hoŋ bawaŋgiŋet. Yâhâ den ya in nâŋgâmai yan “Anitâŋe nenekmu ârândâŋ oap,” sâm biwiyeŋe pâlâmŋe otmu manŋetâ dondâ bâlemap. Yawu nâŋgâm manmaiŋe kâirahom hiliwahonomai. Lohimbi yawuya yeŋgât topyeŋe nâŋgâŋetâ keterahâkgât den âlâen hâum sâmune nâŋgâŋet.  
\v 23 Lohimbiŋe duŋguân eŋakmâ somotyeŋe hâluhuakmai.  
\v 24 Yawu gârâmâ duŋguân ki eŋakmai yan kundenyeŋahât towatŋe nâŋgâŋetâ ki keterakyiŋgimap.  
\v 25 Yakât dopŋeâk lohimbi nombotŋaŋe Kiristohât den nâŋgâm yan ki biwiyeŋan katmâ lâumai. Yawu otmai yan den ya in yawu nelâm yongomap. Yâhâ yeŋe yawu ki otnomai. Kiristohât den yamâ bulâŋe. Yakât torehenŋe âlâ ki tâpihahomap. Ya nâŋgâm lâum manmâ bâleŋahât paŋgoŋân ki kioŋmain. Yakât otmâ yeŋe den ya tiŋâk lâum manmâ yâhânomai yan Anitâŋe yekmu ârândâŋ otmu biwi hero nâŋgânomai.   
\p
\v 26 Den âlâ torokatmâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Lohimbi nombotŋaŋe mitihât orotmemeâk watmunŋe Anitâŋe nenekmu ârândâŋ otbuap yawu nâŋgâmai. Yawu nâŋgâm den ihilâk mahilâk sâmai yakât Anitâŋe mitihât orotmeme watmai yakât nâŋgâmu tâŋât otmap. Lohimbi yawu nâŋgâmaiŋe kâirahom otmâ hilipgumai.  
\v 27 Yeŋe Awoŋnenŋe Anitâ yâkât tem lâuwaŋgim yuwu otmâ manŋetâ yekmu ârândâŋ otbuap. Lohimbi kambut mansai me nimnaom âwâ mâmâlipyeŋe mum pilâyekŋetâ mandu mansai ya yeŋgât tepyeŋe nâŋgâm tânyongonomai. Yawu otmâ orotmeme bâleŋe bet pilâm biwiyeŋe galemahom mannomai yan Anitâŋe yekmu ârândâŋ otbuap.   
\c 2  
\s1 Buku âlâhât nâŋgâmunŋe yahatmu âlâhât ki nâŋgâmunŋe gewuap.  
\p
\v 1 Bukulipne, den âlâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Kutdânenŋe Yesu Kiristo Anitâ orop dopyetŋe konohâk. Yakât otmâ yâkât nâŋgâŋetâ yahatmu yâkâlen biwiyeŋaŋe kepeim mansai. Yawu manmâ lok kut patyeŋahâlâk ki nâŋgânomai.  
\v 2-3 Yeŋe Anitâ yet Kiristo mepaeyelekmâ kiki meyitgimai yan lok pupŋe âlâ, hâk katipŋe me pet âiloŋgo haŋgalakmâ takamu ekŋetâ yahatmu “lok takap yuâmâ iri sikumŋe orop” yawu nâŋgâmai. Yawu nâŋgâm “lohimbi senyeŋan ewanâk tat,” sâm katŋetâ tatmap. Yâhâ lok pupŋe âlâ, hâk katipŋe me pet tok sâsâŋe haŋgalakmâ takamu ekŋetâ gemu “lok takap yuâmâ lok inŋe, umburuk mansap,” yawu nâŋgâmai. Yawu nâŋgâm “ginŋehen tat,” sâm katŋetâ tatmap.  
\v 4 Yawu otyiŋgimai yan lokgât nâŋgân nâŋgân bâleŋe watmâ lok kâsipyongom Kutdânenŋe Kiristohât den loŋgâemai.   
\p
\v 5 Lohimbi girawuyaŋe Kiristohâlen biwiyeŋaŋe tiŋâk kepeim manmai ya yeŋgât nâŋgâm Anitâŋe manman kârikŋahât pat kuyiŋgimu tap? Yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Lohimbi belângen manmaiŋe lohimbi inŋe me umburuk manmai ya yeŋgât nâŋgâyiŋgiŋetâ gemap. Lohimbi inŋe yawuyaŋe Kiristohâlen biwiyeŋaŋe tiŋâk kepeim manŋetâ ya yeŋgât nâŋgâm Anitâŋe manman kârikŋahât pat kuyiŋgimu mansai.  
\v 6-7 Yawu gârâmâ yeŋe lohimbi yawuya yekŋetâ gemu ginŋehen katyekŋetâ tatmâ miti nâŋgâmai. Yâhâ lohimbi iri sikumyeŋe oropŋe Kutdâyeŋe Yesu Kiristohât nâŋgâŋetâ gemu sâm bâlewaŋgim mansai. Yawu manmâ yan yen meyekmâ den âiân katyekmâ senŋe âlâlâ meyiŋgimai. Yawu gârâmâ yeŋe lok iri sikumyeŋe orop ya eweyiŋgim lohimbi senyeŋan katyekŋetâ miti nâŋgâmai. Yawu otmai yakât nâŋgâmune ki ârândâŋ otmap.   
\p
\v 8 Anitâŋe girem den âlâ Mose ekumu kulemguop ya yuwu tap.  
\li1 “Nenŋahât nâŋgâmunŋe yahatmap yawuâk buku nombotŋe yeŋgât nâŋgâyiŋgimunŋe yahatbuap.” Yawu tap.  
\p Den ya lâum lohimbi hârok yeŋgât nâŋgâyiŋgiŋetâ yahatmu ewe katyekŋetâ ârândâŋ otbuap.  
\v 9 Yâhâ lohimbi kut patyeŋahâlâk nâŋgâmai yan girem den yan yu loŋgâem tosa memai.  
\v 10 Lohimbi âlâ me âlâŋe girem den âlâ loŋgâemai yamâ Anitâŋe yekmu girem den hârohâk loŋgâemai yawu otmap.  
\v 11 Yakât topŋe nâŋgâŋetâ keterahâkgât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Anitâ ikŋak girem den âlâlâ hârok Mose ekumu kulemguop. Girem den âlâ yuwu sâm ekuop.  
\li1 “Lok âlâ me âlâŋe bukulipyeŋe yeŋgât imbilipyeŋe ki yekmâ otnomai.”  
\p Otmu âlâmâ yuwu sâop.  
\li1 “Lohimbi âlâ me âlâŋe lok âlâ me imbi âlâ kuŋetâ mumbuap yâhâmâ papatolipyeŋaŋe meyekmâ den âiân katyekŋetâ tosa pato menomai.” Yawu sâop.  
\p Anitâ ikŋak girem den âlâlâ hârok Mose ekuop. Yakât otmâ lohimbi âlâ me âlâŋe lok me imbilipyeŋe yeŋgât betyeŋehen ki kioŋmâ tosa ki miain sâmai. Yamâ benŋe buku âlâ kuŋetâ mumbuap yan Anitâŋe yekmu girem den hârohâk loŋgâem tosa memai yawu otbuap.  
\v 12-13 Lohimbi âlâ me âlâŋe mem bâleyekŋetâ yakât matŋe yeŋe kâpekyiŋgimai. Yawu gârâmâ yeŋe otŋetâ bâlemap yakât matŋe Anitâŋe gurâ yiŋgimu menomai. Yâhâ yeŋe lok nombotŋe yeŋgât tosa pilâyiŋgimai otmuâmâ Anitâŋe gurâ yen umam sâyiŋgim tosa pilâyiŋgiwuap. Yakât otmâ yeŋe Kiristohât den tiŋâk lâum manmâ bukulipyeŋe yeŋgât ki nâŋgâŋetâ gewuap. Yawu otnomai yanâmâ Anitâŋe yekmu ârândâŋ otmu tosa pilâyiŋgiwuap.   
\s1 Nenŋe Kiristo hoŋ bawaŋginom yan hâkŋak hâkŋak ki hoŋ bawaŋginom.  
\p
\v 14 Bukulipne, yuwu sâmune nâŋgâŋet. Lohimbi âlâ me âlâŋe Kiristohâlen biwinenŋaŋe kepeim manmain sâmai yamâ ki tem lâuwaŋgim bukulipyeŋe tânyongomai. Lohimbiŋe den yawu sâmai yamâ perâk sâmai. Otmu Anitâŋe biwiyeŋe ekmu bonŋe bia otmu ki meyekbuap.  
\v 15-16 Yakât topŋe nâŋgâŋetâ keterahâkgât den âlâen hâum sâmune nâŋgâŋet. Bukulipyeŋe âlâ me âlâŋe kapi pilâm mâtâp kâlepŋehen arine sâm sot barahâk geŋetâ yeknomai. Geŋetâ yekmâ “O, gâmâlâk kilik milik ariwioŋ” sâmâmâ mâtâpgât natik ki tânyongonomai yanâmâ bukulipyeŋaŋe nâŋgâm bâleyiŋgim wawi sânomai.  
\v 17 Yakât dopŋeâk Anitâŋe gurâ biwiyeŋe ekmu ki ârândâŋ otmu “Kiristohâlen biwiyeŋaŋe imbiâk kepeim mansai” yawu sâwuap.   
\p
\v 18 Yawu gârâmâ lohimbi nombotŋaŋe yuwu sâmai. “Lohimbi nombotŋe Kiristohâlen biwiyeŋaŋe kepeimaiŋe bukulipyeŋe ki tânyongomai. Yâhâ lohimbi nombotŋe âlâŋeâmâ bukulipyeŋe tânyongomai.”  
\p Yawu sâmai yakât nâŋe yuwu sâmune nâŋgâŋet. Nenŋe lohimbi yeŋgât biwiyeŋe ki ekmain. Lohimbi nombotŋaŋe “Kiristohâlen biwinenŋaŋe kepeim manmain,” sâmai. Yamâ benŋe bukulipyeŋe ki tânyongomai. Lohimbi yawuya yeŋgât biwiyeŋe Kiristohâlen kinsap me bia yakât ki nâŋgâmain. Yawu gârâmâ nâŋe “Kiristohâlen biwinaŋe kepeim mansan,” sâman. Yawu sâman yakât bulâŋe lohimbi tânyongom manman yan tetemu ekmai.   
\p
\v 19 Yâhâ lohimbi nombotŋaŋe yuwu sâmai. “Anitâ bulâŋanâk tatmap,” sâŋetâ nâŋgâmunŋe bulâŋe otmap. Sâmai yamâ ki sâm tâpikgumai. Den yamâ bulâŋe. Yawu gârâmâ senduk banearâ, me emet amboŋe, me susun, me weke bâleŋaŋe gurâ den ya yawuâk nâŋgâŋetâ bulâŋe otmap. Yamâ yâhâmâ Anitâŋe hilipyongowuap yakât nâŋgâm gorâ kakŋan manmai.   
\p
\v 20 Lohimbi âlâ me âlâŋe “Kiristohâlen biwinenŋaŋe kepeim mansain,” sâmai. Yamâ benŋe bukulipyeŋe ki tânyongomai. Lohimbi yawuyaŋe nâŋgâm hilipgumai. Otmu Anitâŋe manman kârikŋan ki katyekbuap. Yakât topŋe nâŋgâŋetâ keterahâkgât tâmbânenŋe Awarahamŋe olop yan hâum sâmune nâŋgâŋet.  
\v 21 Awarahamŋe wuân olop ya Anitâŋe ekmu ârândâŋ olop yamâ yuwu. Anitâŋe hotom unihi sâm Awaraham ekumu yâkât den lâum kât dawangum alata tuhuop. Alata tuhum nanŋe, kutŋe Isaka, mem yakât kakŋan katmâ hilipguwe sâm olop. Hilipguwe sâm otmu yan Anitâŋe kuwaŋgiop.  
\v 22 Awarahamŋe Anitâhât den inâk ki nâŋgâop. Yâkŋe yâkât den lâum nanŋe hilipguwe sâm olop yan Anitâhâlen biwiŋaŋe kepeim manmap yakât bulâŋe teteop. Yawu nâŋgâmain.  
\v 23 Awarahamŋe Anitâhât denŋe lâum nanŋe hilipguwe sâm olop yan Anitâŋe biwiŋe ekmu ârândâŋ otmu kuwaŋgimu pilâop. Yawu olop yan Moseŋe den âlâ kulemguop yakât bulâŋe teteop. Den yamâ yuwu tap.  
\li1 “Anitâŋe pat sâm kuwaŋgiop ya Awarahamŋe nâŋgâm yâkâlen biwi nâŋgân nâŋgânŋaŋe kepeim biwi yâhâp ki otmâ manop. Yawu otmâ manmu Anitâŋe biwiŋe ekmu ârândâŋ olop.” Yawu tap.  
\p Anitâŋe biwiŋe ekmu ârândâŋ otmu buku otbaŋgiop.  
\v 24 Awarahamŋe olop yakât topŋe yuwu nâŋgânom. Lohimbi âlâ me âlâŋe Kiristohâlen biwiyeŋe katmai yamâ tem ki lâuwaŋgimai ya yeŋgât Anitâŋe nâŋgâmu ki ârândâŋ otmap. Yâhâ lohimbi âlâ me âlâŋe Kiristohâlen biwiyeŋaŋe kepeim tem lâuwaŋgimai ya yeŋgârâmâ Anitâŋe nâŋgâmu ârândâŋ otmap.   
\p
\v 25 Imbi kondarâ âlâ, kutŋe Lahap sâm, yâkâlen hâum sâmune nâŋgâŋet. Emelâk embâŋân Isirae yeŋgât lok kunyeŋaŋe lok yâhâp hoŋ hâŋgânyotgomu ari kasalipyeŋe yeŋgât kapiân yâhâm imbi ya mem teteowot. Mem tetem den mem ariowot ya ekumutâ nâŋgâmu bulâŋe otmu kapi ambolipŋaŋe yotgomai sâm mem mesaŋgutyelehop. Otmu sâp âlâen mâtâp âlâ tiripyotgomu kapi ambolipŋe kewewetyekmâ âwurem ariowot. Yawu olop yakât Anitâŋe nâŋgâwaŋgimu ârândâŋ olop.   
\p
\v 26 Den sâm aran yukât topŋe nâŋgâŋetâ keterahâkgât den âlâen hâum sâmune nâŋgâŋet. Bukunenŋe âlâ bâlewuap ya ekmâ “Emelâk umutŋe gahaeakmâ arap,” sâm isem we bâle nâŋgâmain. Yakât dopŋeâk bukulipnenŋaŋe “Kiristohâlen biwinenŋaŋe kepeim mansain,” sâmai yamâ tem ki lâuwaŋgim bukulipyeŋe tânyongomai ya yekmâ yâk yeŋgât “lohimbi perâkŋe” sâmain.   
\c 3  
\s1 Launenŋe galemgum heŋgeŋgum mannom.  
\p
\v 1-2 Bukulipne, den âlâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Anitâŋe bawapi nengât biwinenŋe mem heweweŋ tuhumu Anitâ yet Kiristo yetgât den lohimbi kâsikum yiŋgimain yan âi umatŋe memain. Yamâ âi tâŋât bia. Yakât otmâ âi ya biwinenŋaŋe mem den ya tâŋ tâŋâk kâsikum yiŋgimain, me den ya kakŋeâk kakŋeâk kâsikum yiŋgimain yakât matŋe yamâ sâp patoen Anitâŋe dopnenŋan kâpekningiwuap. Yawu gârâmâ nen kerekŋe Kiristohât nep mem tâpikgumunŋe yakât bulâŋe ki tetem heŋgeŋgumap. Yakât otmâ Anitâŋe matŋe umatŋe ningimap sâm yeŋe Kiristohât den lohimbi kâsikum yiŋginomaihâlâk ki nâŋgânomai.  
\p Otmu den âlâ torokatmâ sâmune nâŋgâŋet. Lohimbi nombotŋaŋe bukulipyeŋe sâm bâleyiŋgimai, me den bâleŋe hâiyekmai, me biwiyeŋambâ nâŋgân nâŋgân topŋe topŋe tetemu den ihilâk mahilâk sâmai. Yawu gârâmâ lohimbi âlâ me âlâŋe lauyeŋe galemgum orotmeme bâleŋe yawuya ki otmai yaŋeâmâ biwi nâŋgân nâŋgânyeŋe galemahom heŋgeŋgum manmai.   
\p
\v 3 Yakât nâŋgâŋetâ keterahâkgât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Beâsi yamâ tâkŋe lauŋe sâhâmunŋe tatmap. Gârâmâ wosapâ me wosapâ arine nâŋgâmain yamâ tâk mem dâimunŋe yaken arimap.   
\p
\v 4 Aiop, waŋga mem saru kakŋan arimain yan hâum sâmune nâŋgâŋet. Waŋga yamâ pato nandoroŋe. Yawu gârâmâ waŋga bâtŋe, kutŋe sitia sâm, yamâ tipiŋe âlâ. Otmu waŋga ya amboŋaŋe wosapâ me wosapâ ariâk nâŋgâmap yamâ bâtŋaŋe mem purik gurik tuhumu yaken arimap.  
\v 5 Yakât topŋe yuwu sâmune nâŋgâŋet. Launenŋe yamâ tipiŋe âlâ. Yawu gârâmâ nenŋe launenŋambâ den bâleŋe sâm bukulipnenŋe ekyongomunŋe nâŋgâŋetâ tepyeŋe kâlâp semu umatŋe âlâlâ tetemap yakât dop kum sâmune nâŋgâŋet. Emet pato kinmu soŋgae hâlâlâŋ sâmap yan kâlâp tuhum katmunŋe soŋgae ya sem arimap.  
\v 6 Yakât dopŋeâk Manman Bâleŋahât Amboŋaŋe biwinenŋan kioŋmap. Biwinenŋan kioŋmu nâŋgân nâŋgân bâleŋe âlâlâ tetemu ya lohimbi ekyongomunŋe nâŋgâŋetâ manmanyeŋe bâlem heŋgeŋgumap.   
\p
\v 7 Anitâŋe soŋgo bau, me nâi seloŋ kalop yapâ gâtŋe âlâlâ mem lohotŋe tuhuyeknomgât dop tap.  
\v 8 Yawu gârâmâ nenŋe launenŋe galemgum heŋgeŋgunomgât dop âlâ ki tap. Hâmewuk me soroŋ hambeŋaŋe lohimbi in yawu yiŋgimu mumai yakât dopŋeâk nenŋe den bâleŋe sâm bukulipnenŋe hâiyekmunŋe tepyeŋe bâlemap.  
\v 9 Anitâŋe ikŋe nâŋgân nâŋgân watmâ lohimbi tuhuyelehop. Yakât otmâ nenŋe den heroŋe sâm awoŋnenŋe Anitâ mepaemain. Otmu launenŋe yapâek den bâleŋe sâm bukulipnenŋe hâiyekmain.  
\v 10 Anitâ den heroŋe sâm mepaemain. Otmu bukulipnenŋe den bâleŋe hâiyekmain. Yakât nâŋgâmune ki ârândâŋ otmap.  
\v 11 Yakât otmâ dop kum sâmune nâŋgâŋet. To senŋe hindakmap yapâ uwurup ki takamap.  
\v 12 Yâhâ kiatŋe manam ki otmap. Otmu manamŋe kiat ki otmap. Giŋ gârârâŋe ham ki otmap. Otmu hamŋe giŋ gârârâŋ ki otmap. Yâhâ saruâmbâ to ki osom nemain. Yamâ topyetŋe ikŋiâk ikŋiâk tap. Denân hâum sâm aran yukât topŋeâmâ yuwu. Nenŋe den âlepŋeâk alahunom. Bukulipnenŋe orop ki sâm bâleaŋginom.   
\s1 Anitâŋe ikŋe nâŋgân nâŋgân mem biwinenŋan kalâkgât ulitgunom.  
\p
\v 13-18 Lohimbi nombotŋaŋe Anitâŋe ikŋe nâŋgân nâŋgân mem biwiyeŋan kalâkgât ki nâŋgâmai. Yâkŋeâmâ senduk banearâ me weke bâleŋe ya yeŋgâlen kândiwahoŋetâ nâŋgân nâŋgânyeŋe teteyiŋgimap. Yawu otmâ bukulipyeŋe yeŋgât nâŋgâŋetâ gemu yeŋahât nâŋgâŋetâ yahatmu hâkyeŋe mepaemai. Hâkyeŋe mepaem lohimbi yeŋgât kunlipyeŋe manmâ den perâkŋe ekyongomai. Yawu otmâ manmanyeŋe mem bâleaŋgim hioŋakmai. Lohimbi bâleŋe yeŋgât topyeŋe yawu tap.  
\p Yâhâ lohimbi nombotŋe âlâŋeâmâ Anitâ ulitguŋetâ ikŋe nâŋgân nâŋgân mem biwiyeŋan katmu nâŋgân nâŋgân âiloŋgo teteyiŋgimu târârâhâk manmai. Yawu manmâ yeŋahât nâŋgâŋetâ gemu bukulipyeŋe yuwu otyiŋgiŋetâ yekŋetâ ârândâŋ otmap. Biwi yâhâp ki otmai. Yawu manmâ Kiristohât den tâŋ tâŋâk lohimbi kâsikum yiŋgimai. Kâsikum yiŋgimai yan bukulipyeŋaŋe den âlâhât âiyongoŋetâ nâŋgâm heŋgeŋgum matŋe kâpekyiŋgimai. Yawu oraŋgim den kakŋan ki sahaŋgim hioŋakmai. Lohimbi yawuyaŋe bukulipyeŋe yeŋgât manmanyeŋe ekmâ heŋgeŋgum mem heweweŋ tuhuyekmâ buku otyiŋgimai. Yawu otyiŋgiŋetâ manmanyeŋe kelihakmu manman âlepŋahât bulâŋe âlâlâ teteyiŋgimu lohotŋan manŋetâ Anitâŋe yekmu ârândâŋ otmap.   
\c 4  
\s1 Anitâ Ambonenŋahât amutgen manmâ tem lâuwaŋginom.  
\p
\v 1-2 Yeŋeâmâ biwiyeŋe ki sânduk sâmu manmai. Yawu otmâ yeŋahât nâŋgâŋetâ yahatmu biwiyeŋambâ nâŋgân nâŋgân bâleŋe topŋe topŋe tetemu heroŋe kakŋan manne sâm otmai. Yawu otmâ senŋe âlâlâ ekŋâlem bukulipyeŋe orop pawarak guwarak otmâ hioŋakmai. Otmu lohimbi nombotŋaŋe bukulipyeŋe orop nâŋgâm bâleaŋgim ahomai. Yakât Anitâŋe biwi sânduhân katnenekmu mannehât nâŋgâm ki ulitgumai. Yaŋak benŋe umatŋe kakŋan manmai.  
\v 3 Otmu Anitâŋe senŋe âlâlâ âlepŋeâk ningimu heroŋe kakŋan manne sâm dewaemai. Yawu otŋetâ biwiyeŋe ekmu bâlemu ki nâŋgâyiŋgimap.  
\v 4 Yeŋe topyeŋahât nâŋgâŋetâ keterakyiŋgiâkgât den âlâen hâum sâmune nâŋgâŋet. Imbi âlâ me âlâŋe loklipyeŋe yeŋgât betyeŋehen kioŋmâ kâwâ konda otmai yakât dopŋeâk yeŋe Anitâhât betŋehen kioŋmâ senŋe âlâlâhâlen biwiyeŋe katŋetâ kinmap. Yeŋe senŋe âlâlâ ekŋâlemai yan lohimbi belângen manmai yeŋgâlen torokatmâ otmâ hilipgum Anitâ betgumai. Anitâ betgum mannomai otmuâmâ yâkŋe gurâ yawuâk betyongowuap. Emelâk Anitâhât poropetelipŋaŋe den kulemguwi yakât topŋe nâŋgâmbâiâ.  
\v 5 Den yakât topŋeâmâ yuwu tap. Anitâŋe lohimbi yâhâp tuhuyelekmâ umut biwiyetŋe katyitgiop. Yakât otmâ yâkâlen biwiyetŋaŋe kepeiyetgât nâŋgâop. Otmu nenŋe gurâ yawuâk yâkâlenâk biwinenŋaŋe kepeim mannomgât nâŋgâmap.  
\v 6 Otmu biwinenŋe gemu betgumaingât mem heweweŋ tuhunenekmâ tihitnenŋe otmap. Den yan yuŋe emelâk lok âlâŋe Anitâhât den âlâ kulemguop ya miap. Den yamâ yuwu tap.  
\li1 “Lohimbi âlâ me âlâŋe yeŋahât nâŋgâŋetâ yahatmap yamâ Anitâŋe nâŋgâyiŋgimu gemu mem ge katyekmap. Yâhâ lohimbi âlâ me âlâŋe yeŋahât nâŋgâŋetâ gemu huruŋ huruŋ manmai yamâ mem heweweŋ tuhuyekmâ tihityeŋe otmap.” Den yawu tap.   
\p
\v 7 Yakât otmâ Anitâ Ambonenŋahât amutgen manmâ tem lâuwaŋginomai. Yawu otmâ manŋetâ Manman Bâleŋahât Amboŋe, Satanŋe mem ge katyekbe sâm otbuap yan Kiristohât wâtŋan kinŋetâ pilâyekmâ ariwuap.  
\v 8-9 Yawu otmâ orotmemeyeŋe bâleŋe otmâ oŋ giriŋ manmâ gai yakât nâŋgâŋetâ bâlemu bunewâk bet pilânomai. Yawu otmâ yâkâlen biwiyeŋe katŋetâ tosayeŋe pilâyiŋgim biwiyeŋe mem salek tuhuyiŋgimu mannomaihât Anitâ ulitgunomai. Yawu ulitguŋetâ nâŋgâyiŋgiwuap.  
\v 10 Yawu otmâ yeŋahât nâŋgâŋetâ gemu yâkât amutgen karakmâ manŋetâ nâŋgâyiŋgimu yahatmu manman kârikŋahât pat kuyiŋgiwuap.   
\p
\v 11-12 Otmu Anitâŋe girem den âlâ Mose yuwu ekumu kulemguop. “Nenŋe bukulipnenŋe yeŋgât nâŋgâmunŋe yahatbuap.” Yawu kulemguop. Otmu lohimbi nombotŋaŋe bukulipyeŋe yeŋgât nâŋgâŋetâ gemap yan girem den yakât nâŋgâŋetâ tâŋât otmu loŋgâem mem ge katmai. Yawu gârâmâ girem den yakât amboŋe yamâ Anitâ konok. Sâp patoen ikŋak lohimbi kerek nengât biwinenŋe ekmâ sâm hâreningiwuap. Yawu otmâ nombotŋe ikŋan mem katnenekbuap, otmu nombotŋe âlâlâ mem ketetyekmu hiliwahonomai. Yakât otmâ yeŋahât ki nâŋgâŋetâ yahatmu bukulipyeŋe yeŋgât nâŋgâŋetâ gemu sâm bâleyiŋginomai.   
\s1 Nenŋahâk yuwu yawu otnomgât dop ki tap.  
\p
\v 13 Yeŋahât nâŋgâŋetâ yahatmap yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Yeŋgâlen gâtŋe lohimbi nombotŋaŋe bukulipyeŋe orop den yuwu mon hikunomai. “Hândâhân kapi patoen ari nep menom. Nep mem manmâ tewetsenŋe ya mem katmunŋe pato otmu hombaŋ kakŋan miakmâ âwurem takanom.”  
\v 14 Den yawu sâm hikunomai yamâ hândâhân wuân me wuân teteyiŋgiwuap yakât topŋe ki naŋgai. Manmanyeŋahât topŋe nâŋgâŋetâ keterahâkgât elem memap yan hâum sâmune nâŋgâŋet. Omoŋânâk elem mem pumŋe lauŋe me hem turembe ya kurihimap. Otmu sikop tipiŋe kumu yanâmâ elem ya getek hâreakmâ biatmap. Yakât dopŋeâk nenâmâ sâp tâlâwâk manmâ mumain.  
\v 15 Yakât otmâ yeŋahâk “hândâhân yu me ya otnom,” sâm den ki hikunomai. Yâhâ “Anitâŋe nâŋgâningimu yu me ya otnom.” sâŋetâ ârândâŋ otbuap.  
\v 16 Yawu gârâmâ sâp yiwereŋe yuâmâ yeŋahât nâŋgâŋetâ yahatmu, “Nenŋahâk yu me ya otnomgât dop tap,” sâŋetâ dondâ bâlemap.  
\v 17 Yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Lohimbi nombotŋaŋe wuân me wuân otŋetâ Anitâŋe yekmu ârândâŋ otbuapgât topŋe nâŋgâm heŋgeŋgumai. Lohimbi yawuyaŋe Anitâhât topŋe naŋgain sâm yeŋe eŋgatyeŋeâk watmâ yu me ya otmai yanâmâ tosa pato memai.   
\c 5  
\s1 Lohimbi iri sikumyeŋe orop yeŋgât den pat  
\p
\v 1 Lohimbi nombotŋe iri sikumyeŋe oropŋe wawi otmâ nep loklipyeŋe ki tânyongoŋetâ umatŋe kakŋan manmai. Yawu otmai yakât Anitâŋe matŋe mem purik pilâyiŋgiwuap. Yakât yuwu sâmune nâŋgâŋet.  
\v 2 Sâp yiwereŋe yu hâk sânduhân manmâ gain yuwuâk torokatmâ manmâ yâhânom nâŋgâm yeŋe senŋe âlâlâ pato hâwurum katŋetâ tatmap. Katŋetâ tatmu yapâ âlâ ki mem lohimbi nembe kalem otyiŋgimai. Yawu gârâmâ yeŋe senŋe âlâlâ hâwurum katŋetâ tatmap yakât torehenŋe seloŋe hârem dela dela tuhumu tap. Otmu kalamân gâtŋe ya tâtuk sâm kuŋ korok arimap.  
\v 3 Otmu tewetsenŋe nanŋe yamâ heleŋgum towatŋe ki teteap. Yawu misiheŋetâ tatmâ bâleap. Yakât matŋe Anitâŋe nâŋgâmu umatŋe âlâlâ kakyeŋan yâhâwuap yan senŋe âlâlâyeŋe, hâliŋe bia, ya ekmâ topyeŋahât nâŋgâŋetâ keterakyiŋgimu isem tep bâle nâŋgânomai. Otmu sâp yiwereŋe yuâmâ wawi otmâ manmai yakât matŋe Anitâŋe kâlâwân katyekmu hâhiwin nâŋgâmbisâi.   
\p
\v 4 Topŋe yuwuhât matŋe umatŋe yiŋgimu menomai. Nep loklipyeŋaŋe hâhiwin kakŋan âi tuhuyiŋgimai yamâ yeŋe hâmeŋe alityiŋgimai. Hâmeŋe yawu alityiŋgiŋetâ den guhuŋmâ sâm bâleyiŋgiŋetâ Anitâ yahat yahatŋe, Wâtgât Amboŋaŋe, denyeŋe nâŋgâm tepŋe nâŋgâyiŋgimap.  
\v 5-6 Otmu yeŋe lohimbi inŋe mansai ya yeŋgât senŋe âlâlâyeŋe meyiŋgine sâm hakyeŋan sâm den âiân katyekmai. Den âiân katyekmai yan lohotŋan kinŋetâ sâm hâreyiŋgim yaŋak pâi emetŋan katyekŋetâ tatmai. Otmu nombotŋe yongoŋetâ mumai. Yawu otyiŋgim yeŋeâmâ heroŋe maroŋe otmâ hun sambe kakŋan manmai. Yawu manmai yakât Anitâŋe wuân matŋe yiŋgimu menomai yakât nâŋgâŋetâ keterahâkgât den âlâen hâum yuwu sâmune nâŋgâŋet. Nenŋe bulimakao mem peke kâlehen katmunŋe tatmu galemgum manmain. Galemgum manmunŋe pato otmu gâinom sâm yakât mambotmain. Mambotmâ sâpŋanâk kum gâimain. Yakât dopŋeâk Anitâŋe biwiyeŋe ekmâ matŋe yiŋgiwuapgât sâpŋe kalop. Sâp ya ekmu ârândâŋ otmu matŋe umatŋe yiŋgimu menomai.   
\s1 Mem âlâlâ tuhunenekŋetâ biwinenŋe ki orotok sâmap.  
\p
\v 7 Bukulipne, yeŋe yuwu otmâ mannomaihât naŋgan. Lohimbi iri sikumyeŋe oropŋe yen mem ge katyekŋetâ mansai. Yawu gârâmâ yeŋe Kutdânenŋe âwurem ge meyekbuap yakât nâŋgâm mambotbaŋgim biwiyeŋe ki orotok sâwuap. Yawu mannomaihât nâŋgâm den âlâen hâum sâmune nâŋgâŋet. Nep amboŋaŋe nep tuhum kâmetmap. Nep tuhum kâmetmu bulâŋe tetewuap yakât nâŋgâm buruŋ tetem yahatsap ya pitimap.  
\v 8 Yakât dopŋeâk Kutdânenŋaŋe âwurem ge meyekbuapgât sâp ya utâpguap. Yakât nâŋgâm biwiyeŋe ki orotok sâmu mannomai. Yawu otmâ getek gewuap sâm biwiyeŋe mem mannomai.   
\p
\v 9 Yeŋe umatŋe kakŋan mansai. Yawu gârâmâ Anitâŋe matŋe ningimap sâm ki sâm bâleaŋginomai. Yâhâ sâm bâleaŋginomai otmuâmâ yakât matŋe Anitâŋe in yawu yiŋgiwuap.  
\v 10 Emelâk Anitâhât poropetelipŋaŋe yâkât sât lâum tâmbâlipnenŋe den ekyongoŋetâ nâŋgâŋetâ gemu bet pilâm topŋe âlâlâ mâŋgâeyekminiwi. Mâŋgâeyekŋetâ biwiyeŋe ki orotok sâmu manminiwi.  
\v 11 Ya yeŋgât nâŋgâmunŋe ewe membe otmu Anitâ mepaemain. Otmu lok âlâ, kutŋe Hiope, yâhâmâ umatŋe topŋe topŋe kakŋan yâhâmu biwiŋe ki orotok sâmu manop yakât topŋe naŋgai. Manmâ gamu umatŋe ya pesuk sâwaŋgimu Anitâŋe lukulemu manman sânduhân manmâ gaop. Yakât otmâ yeŋe yâkŋe otbi yakât nâŋgâm biwiyeŋe ki orotok sâmu mannomai.   
\p
\v 12 Bukulipne, yuwu sâmune nâŋgâŋet. Yeŋe Anitâhât senŋan wuân me wuân otne sâm, yan sâm kârikŋe tuhunomai ya yawuâhâk otnomai. Wonân me wonân gâitmâ sâm kârikŋe tuhunomaihât dop ki tap. Yakât otmâ himbimân me hânân ki gâitmâ sâm kârikŋe tuhunomai. Anitâŋe nâŋgâmu bâlemapgât denyeŋe bulâŋanâk sânomai.   
\s1 Bukulipnenŋe orop biwinenŋaŋe kepeiakmâ konohâk otmu tosa pilaŋginom.  
\p
\v 13 Otmu umatŋe âlâlâ kakyeŋan yâhâmu biwiyeŋe bâlewuap yanâmâ Anitâ ulitguŋetâ biwiyeŋe mem sânduk tuhuwuap. Yâhâ manman sânduhân manŋetâ biwiyeŋe heroŋe otbuap yanâmâ Anitâ mepaem heroŋe otbaŋginomai.  
\v 14 Yâhâ mesek teteyiŋgiwuap yanâmâ Kiristohât komot yeŋgât galemlipyeŋe ekyongoŋetâ ga nak âlâ, kutŋe oliwa, yakât toŋe mem piriyekŋetâ Anitâŋe heŋgemyongoâkgât orowâk yâkâlen biwiyeŋaŋe kepeim ulitgunomai.  
\v 15 Yâkâlen biwiyeŋaŋe kepeim ulitguŋetâ tosayeŋe pilâyiŋgim heŋgemyongowuap.  
\v 16 Yakât otmâ mesek teteyiŋgimu manmaiŋe bukulipyeŋe ekyongoŋetâ gaŋetâ orotmeme bâleŋe mâŋgâeaŋgim gai ya sâm tetem Anitâ ulitguŋetâ heŋgemyongowuap. Lohimbi âlâ me âlâŋe Anitâhâlen biwiyeŋaŋe tiŋâk kepeim tem lâuwaŋgim manmaiŋe yu me yakât ulitguŋetâ nâŋgâyiŋgimap.  
\v 17 Yakât nâŋgâm emelâk Eliaŋe olop yan hâum sâmune nâŋgâŋet. Eliahât topŋe otmu nengât topnenŋe yamâ dop konohâk. Yawu gârâmâ Eliaŋe emet pato kinâk sâm Anitâhâlen biwiŋaŋe kepeim ulitgumu dewutâ ya irik irihâk kum yâhâop. Yawu otmâ yâhâmu yambu kalimbu otmu emetsenŋe nombolân konok yakât biwiŋan gelâk âlâ ki giop.  
\v 18 Otmu gelâk giâk sâm yâhâpŋe ulitgumu nâŋgâwaŋgimu gelâk pato gemu sot yaŋe tetem sambe sambe olop.   
\p
\v 19 Bukulipne, den âlâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Kiristohât den yamâ bulâŋe. Yawu gârâmâ lohimbi âlâ me âlâŋe Kiristohât mâtâp pilâm mâtâp bâleŋan ari otmâ tâpikgunomai. Otmâ tâpikgum manŋetâ bukulipyeŋaŋe den lohotŋan ekyongom eŋgatyeŋan geŋetâ âlâkuâk Kiristohâlen biwiyeŋaŋe kepeim yâkât mâtâp watnomai.  
\v 20 Kiristohâlen biwiyeŋaŋe âlâkuâk kepeinomai yan mâtâp bâleŋan ari manmâ otmâ tâpikguwi yakât Anitâŋe tosa pilâyiŋgiwuap. Anitâŋe tosayeŋe pilâyiŋgim manman kârikŋan katyekmu mannomai yakât topŋe bukulipyeŋaŋe nâŋgâm heroŋe otnomai. Bâiŋ.   
\qc Nâ bukuyeŋe,  
\p  
\qc Yakowo