\id ACT ACTS NT0040.AC1 SELEPET McELHANONS 17-JUL-85 (FRF DP-DEC) 14-Oct-85 
\h Aposolo 
\toc1 Aposolo yeŋgât den pat 
\toc2 Aposolo 
\mt1 Aposolo yeŋgât den pat  
\c 1  
\s1 Yesuŋe aposololipŋe den bâiŋe ekyongom himbimân yâhâop.  
\p O bukune Teopilo,  
\p
\v 1-2 Emelâk Anitâŋe Yesu hâŋgângumu ge lok nombotŋe meyekmâ Anitâhât den kâsikum yiŋgim âi sâm yiŋgiop. Âi yawu tuhum manmâ gam benŋe âwurem himbimân yâhâwe sâm olop yan Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe biwiŋan kioŋmu hoŋ bawalipŋe den bâiŋe ekyongom himbimân âwurem yâhâop. Yakât den pat ya emelâk kulemgum katgihiwan.  
\v 3 Roma yeŋgât tembe lâuŋe Yesu kuŋetâ muop yamâ Anitâŋe mumuŋambâ mem yahalop. Mem yahatmu hoŋ bawalipŋe teteyiŋgim Anitâŋe tihityeŋe otbuap yakât topŋe ekyongom manmâ gamu hilâm lok yâhâp ŋerek pesuk sâop. Yawu otmu Anitâŋe mumuŋambâ mem yahatmu manmu ekbi yakât nâŋgâŋetâ bulâŋe olop.  
\v 4 Otmu sâp âlâen yâk orowâk tatmâ sot newi yan Yesuŋe yuwu sâm ekyongop, “Yerusalem kapi in yawu ki pilâm arinomai. Awoŋnaŋe ikŋe Wâtgât mâmâŋahât Heak hâŋgângumu ge mâmâŋe otyiŋgiwuap yakât emelâk ekyongomune nâŋgâwi ya. Yakât otmâ tipiŋe tatmâ mambotnomai.  
\v 5 Yoaneŋe lohimbi mem toen katyehop. Yawu gârâmâ sâp ki kâlep otmuâk Anitâŋe ikŋe Wâtgât mâmâŋahât Heak hâŋgângumu ge mâmâŋe otyiŋgimu manmâ yâhânomai.”   
\s1 Yesuŋe himbimân yâhâop.  
\p
\v 6 Yesuŋe den bâiŋe aposololipŋe ekyongop yan yuwu sâm âikuwi. “Kutdâ, gâŋe sâp yiwereŋe yu Isirae lok menenekdâ Roma lok watyekmunŋe ariŋetâ nenŋahâk galemahom mannom me?”   
\p
\v 7 Sâŋetâ sâop. “Sâp girawuân me girawuân yakât bulâŋe tetewuap ya Awoŋne Anitâŋe ikŋahâk nâŋgâmu tap. Otmu sâp ya tâlâhumu kulem girawuya tetemu ekmâ nâŋgânomai ya gurâ ikŋahâk nâŋgâmu tap. Yeŋe yakât topŋe nâŋgânomaihât dop âlâ ki tap.  
\v 8 Konohâk tap yamâ yuwu. Anitâŋe ikŋe Wâtgât mâmâŋahât Heak hâŋgângumu ge mâmâŋe otyiŋgimu nâhât den pat âlepŋe lohimbi ekyongonomai. Aŋgoân topŋe katmâ Yerusalem kapi ambolipŋe ekyongonomai. Yawu otmâ benŋe lohimbi Yuraia, Samaria otmu kâlepŋehen manmâ arai ya yeŋgâlen ari den pat ya ekyongonomai.”   
\p
\v 9 Yawu sâm ekyongom yan katyekmu kinŋetâ elem kakŋambâ yâhâop. Yawu otmu elem yaŋe kâtâpgumu ki ekbi.   
\p
\v 10 Yawu otmâ himbimângenâk ekmâ kinŋetâ aŋelo yâhâp, yâk yetgât hâk katipŋe kaok bolaŋ bolaŋ, yaŋe pârâk sânsânâk teteyiŋgiowot.  
\v 11 Teteyiŋgim yuwu sâm ekyongowot. “Galilaia ambolipŋe yeŋe wongât himbimângenâk senyeŋe pilâm ekmâ kinsai? Yesu ekmâ kinŋetâek pilâyekmâ himbimân yahap yawuâk himbimângembâ âwurem gemu eknomai.   
\s1 Yesuhât aposololipŋe yeŋgât kutyeŋe  
\p
\v 12 Yawu sâm ekyongom arimutâ benŋe aposolo yaŋe Oliwa pumŋambâ ge Yerusalem kapiân bawi.  
\v 13 Yerusalem kapiân ba emelâk Yesu ki kuwi yan emet biwiŋe âlâen yâk orowâk tatmâ sot newi yan yâhâwi. Otmu aposololipŋe yeŋgât kutyeŋe yuwu. Petoro, imiŋe Anderea, Yakowo, imiŋe Yoane, Pilip, Toma, Batolomaio, Mataio, Alipaio nanŋe Yakowo, otmu Yakowo nanŋe Yurasi. Âlâmâ Simon, yâhâmâ komot âlâen gâtŋe topyeŋe yuwu. Roma lok ya yeŋgât hâkâŋ otmâ watyekne sâm otminiwi yan gâtŋe.   
\s1 Yurasihât gewâkŋan lok âlâ kinâk sâm Anitâ ulitguwi.  
\p
\v 14 Yesuhât aposololipŋaŋe ikŋe mâmâŋe imilipŋe otmu imbi nombotŋe menduhuyekŋetâ orowâk tatmâ biwi konohâk otmâ Anitâ ulitguwi.   
\p
\v 15 Sâp yan lohimbi nombotŋaŋe Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeim manbi, lohimbi 120, yawuyaŋe menduhuakmâ tatŋetâ Petoroŋe yahatmâ kinmâ yuwu sâm ekyongop.  
\v 16-20 “Bukulipne, yuwu sâmune nâŋgâŋet. Yesuŋe lok âlâ, kutŋe Yurasi sâm, yâk orowâk menenekmâ nep sâm ningimu hoŋ bawaŋgim gamain. Yâhâ Yurasiŋe betŋehen kioŋmâ lok bâleŋe dâiyekmu taka Yesu mewi.” Yawu sâop.  
\p Otmu Yurasiŋe Yesu mem bâtyeŋan kalop yakât hâmeŋe sâm hotom uminiwi yeŋgât kunlipyeŋaŋe tewetsenŋe waŋbi. Tewetsenŋe waŋetâ yaŋe mem ari hân âlâ puluhuop. Yawu gârâmâ Yesu betŋehen kioŋop yakât Yurasiŋe nâŋgâm otmâ hilipguan sâm aŋulahop. Yawu nâŋgâm yaŋak ari hiwawahop. Hiwawakmu tok sâmu ge kum tepŋe bâok pilâop. Tepŋe bâok pilâmu tepŋe komŋe kerek hindakmâ giop. Yawu olop yakât den pat nâŋgâm Yerusalem kapi ambolipŋaŋe hân yakât kutŋe “Akerama” sâm kunbi. Yâhâ kut yakât topŋeâmâ yuwu tap. “Hepŋak puluhuwi” yawu.  
\p Otmu Yurasi hiwawahop yakât nâŋgâm Petoroŋe yuwu sâop. “Emelâk emet inânŋan Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe tâmbânenŋe Dawiti yâkât biwiŋan den âlâ katmu Yura nengât kep âlâ yuwu kulemguop yakât bulâŋe teteap.  
\li1 “Lok âlâ emetŋan ki tatmu emetŋe kamen kinbuap.”  
\p Otmu kep âlâ yuwu kulemguop.  
\li1 “Nepŋe pilâop ya lok âlâŋe mem galemguwuap.” Yawu kulemguop tap.   
\p
\v 21 Yakât otmâ nenŋe bukunenŋe âlâ mem Yurasihât gewâkŋan katmunŋe kinbuap.  
\v 22 Kândikum emelâk Yoaneŋe âi topŋe katmâ lohimbi mem toen katyehop sâp yapâek nenŋe Yesuhâlen torokatmâ biwinenŋe hikuakmâ konohâk otmâ manmâ gain. Nengâlen gâtŋe âlâ mem tetem orowâk tânahom Kutdânenŋe Yesu mumuŋambâ yahalop yakât den pat âlepŋe lohimbi ekyongonom.” Yawu sâop.   
\p
\v 23 Petoroŋe yawu sâm ekyongomu lok yâhâp mem teteyelekbi. Lok âlâ kutŋe Yosep Yusito, kutŋe âlâmâ Basawa sâm, otmu âlâmâ Matia.  
\v 24 Mem teteyelekmâ yuwu sâm Anitâ ulitguwi. “O Kutdâ, gâŋe biwinenŋahât topŋe kerehâk nâŋgâmat. Yakât otmâ lok âlâ me âlâhât nâŋgârâ ârândâŋ oap yâkât kutŋe biwinenŋan katdâ ekmâ nâŋgânom.  
\v 25 Yâhâ Yurasiŋe nepŋe pilâm ikŋe mâtâwân ariop yakât gewâkŋan lok ya katmunŋe kinmâ yâhâwuap.” Yawu sâm ulitguwi.  
\v 26 Yawu sâm ulitgum pepa duwatmâ yan kutyetŋe ikŋiâk ikŋiâk kulemgum amaŋ kâlehen katbi. Yawu otmâ bukuyeŋe âlâŋe yapâ kutŋe Matia kulemguop ya mem teteop. Mem tetemu benŋe aposolo kâiân konok yâk yeŋgâlen torokalop.   
\c 2  
\s1 Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe ge aposolo mâmâŋe otyiŋgiop.  
\p
\v 1 Yesu mumuŋambâ yahalop yakât kakŋan Sande nombolân yâhâp pesuk sâop. Ya pesuk sâmu Sande tatbi yakât kutŋe “Pentikosi hombaŋ” yawu kunbi. Pentikosi hombaŋ otmu yan lohimbi Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeim manbiŋe Anitâ mepa saŋgan otbaŋgine sâm emet âlâen menduhuakmâ tatbi.  
\v 2 Menduhuakmâ tatŋetâ mun pato âlâ, siru pato memap, mun yawuya himbimâmbâ pilâmu nâŋgâwi.  
\v 3 Yawu otmâ wahap âlâ, balam nimbilamŋe yawuyaŋe kunyeŋe kakŋan teteop.  
\v 4 Yawu otmu Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe ge mâmâŋe otyiŋgim lauyeŋe mem heweweŋ tuhumu denŋe denŋe sâm ariwi.   
\p
\v 5-6 Sâp yan Yura lohimbi Anitâhât den lâum manminiwiŋe Pentikosi hombaŋ ya ekne sâm kapiyeŋe pilâm âlâengembâ âlâengembâ takawi. Taka Yerusalem kapiân yâhâ tatbi. Yawu otmâ mun pato ya himbimâmbâ pilâmu nâŋgâm lohimbi seseŋgâlâkŋe emet yanâk menduhuakmâ Yesuhât lohimbi yeŋgât denyeŋe nâŋgâwi. Yawu otmâ lohimbi Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeim manbiŋe Yura yeŋgât denânâk sâwiâke yamâ benŋe lohimbi takawi yaŋe den ya nâŋgâŋetâ denyeŋe âlâku ikŋiâk ikŋiâk olop.  
\v 7 Yawu olop yaŋak benŋe nâŋgâŋetâ âlâ kândâkdâ otmu yuwu sâm alahuwi. “Yesuhât lohimbi den oai yu Galilaia ambolipŋe kerek. Nenŋan gâtŋe bia.  
\v 8 Yakât otmu girawu otmâ nenŋe den sâŋetâ naŋgain?  
\v 9 Nengât topnenŋeâmâ yuwu. Nen kapi kâlepŋehembâ takain. Nen nombotŋe Pata ambolipŋe, nombotŋe âlâmâ Meria ambolipŋe, nombotŋe âlâmâ Elam ambolipŋe, nombotŋe Mesopotamia ambolipŋe, nombotŋe Yuraia hânân kapi tipi tapi tatmâ arap ya ambolipŋe, nombotŋe Kaparokia ambolipŋe, nombotŋe Ponto ambolipŋe, nombotŋe Asia ambolipŋe,  
\v 10 nombotŋe Pirihia ambolipŋe, nombotŋe Pampilia ambolipŋe, nombotŋe Aihita ambolipŋe, nombotŋe Apirika ambolipŋe, nombotŋe Kirene kapi nombotŋe Liwia hân nombot nombot tatmâ arap ya ambolipŋe.  
\v 11 Nombotŋe Kereta ambolipŋe, nombotŋe Arawia ambolipŋe, otmu nombotŋe Roma ambolipŋe. Nen yawuŋe tain. Nen nombotŋe Yura lohimbi bulâŋe. Yâhâ nombotŋe âlâŋeâmâ Yura nengâlen torokatŋetâ orowâk mansain. Nen lok topŋe topŋe. Yawu gârâmâ Anitâŋe kulem yu ya otmâ gaop yakât den pat Galilaia kapi ambolipŋaŋe nenŋe denânâk sâŋetâ naŋgain.” Yawu sâwi.  
\v 12 Yâhâ den ya nâŋgâŋetâ âlâ kândâkdâ otmu yakât topŋe nâŋgâne sâm pâpguwi. Yawu otmâ “Kulem yukât topŋe girawu?” sâm alahuwi.   
\p
\v 13 Yawu gârâmâ lohimbi nombotŋaŋe Yesuhât lohimbi yekmâ senyeŋan gem yuwu sâwi. “Yeŋe wain to dondâ neŋetâ biwiyeŋe hâlim oap.” Yawu sâwi.   
\s1 Petoroŋe yahatmâ kulem ekbi yakât topŋe ekyongop.  
\p
\v 14 Yawu sâŋetâ Yesuhât aposololipŋaŋe yahatmâ kinmâ Petoroŋe lohimbi takawi ya yuwu ekyongop. “Bukulipne otmu lomba taka tai yen kulem tetemu eksai yukât topŋe ekyongomune nâŋgâŋet.  
\v 15 Omoŋânâk wain to ki nemain. Yakât otmâ lok yeksai yuŋe wain to ki niai.  
\v 16 Emelâk emet inânŋan poropete âlâ, kutŋe Yoele sâm, yâkŋe den kulemguop yakât bulâŋe yiwereŋe tetemu eksai yu. Emelâk den kulemguop ya yuwu.   
\li1
\v 17 “Anitâŋe yuwu sâm eknohop. Hâmbâi sâp pato tâlâhuwuap yan nâŋe nine Wâtgât mâmâŋahât Heak hâŋgângumune ge lohimbi mâmâŋe otyiŋgiwuap. Mâmâŋe otyiŋgimu lohimbiŋe nâhâlen biwiyeŋaŋe kepeim mannomai yaŋe nâhât den sâm tetem lohimbi ekyongonomai. Otmu biwiyeŋe mem purik pilâmu kulem âlâlâ tetemu eknomai. Otmu amanân awun eknomai.  
\v 18 Bulâŋanâk sâp yan Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe hoŋ bawalipne mâmâŋe otyiŋgimu nâhât den sâm tetem ekyongonomai.  
\v 19-20 Otmu lohimbi kerek matŋe yiŋgimune menomai yakât sâp tâlâhumu yan nâŋgâmune himbimân kulem âlâlâ yuwu tetemu eknomai. Hilâmgât emetsenŋe bok sâmu omoŋ bâleŋe sahakbuap. Yâhâ omoŋgât emetsenŋe yaŋeâmâ kuriŋ hep barak barak yawuya otbuap. Otmu umatŋe topŋe topŋe yuwu tetewuap. Kapam tetewuap. Otmu emet kapi kâlâp sewuap. Yawu tetemu ekŋetâ sâtŋe otmu hu halak tuhunomai.  
\v 21 Sâp yan lohimbi âlâ me âlâŋe nâhâlen biwiyeŋaŋe kepeim mannomai yamâ meyekmune ki hiliwahonomai.” Anitâŋe yawu sâm eknohop.” Den yawu kulemguop tap.   
\s1 Petoroŋe Yesuhât topŋe ekyongop.  
\p
\v 22 Petoroŋe torokatmâ yuwu sâm ekyongop. “Bukulipne, den âlâ torokatmâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Anitâŋe Yesu Nasaret amboŋe ya mâmâŋe otbaŋgimu hohetnenŋan manmâ kulem topŋe topŋe memu ekmunŋe âlâ kândâkdâ otmu Anitâŋe hâŋgângumu giop yawu nâŋgâmain.  
\v 23 Yawu gârâmâ yeŋe Yesuhât hâkâŋ otmâ lok bâleŋe yeŋgât bâtyeŋan katŋetâ yâkŋe mem howanân kuŋetâ muop. Yawu otbaŋgiwi yakât Anitâŋe emelâk emet inânŋan nâŋgâmu ârândâŋ otmu mâtâp ya sâm waŋop. Mâtâp ya sâm waŋmu yaŋak benŋe howanân kuŋetâ sâtgum muop.  
\v 24 Kuŋetâ muop yamâ sumânâk tatbuapgât dop âlâ ki olop. Yakât otmâ Anitâŋe mumuŋambâ mem yahalop.  
\v 25 Emelâk emet inânŋan tâmbânenŋe Dawitiŋe Yesuŋe mumuŋambâ yahatbuap yakât nâŋgâm yuwu kulemguop tap.  
\li1 “Kutdâ gâ orowâk manmâ gan. Yakât otmâ ki pilânekbuat yawu naŋgan. Biwi yâhâp otmangât mâmâŋe otnihim gamat.  
\v 26-27 Yakât otmâ biwine âlepŋe otmu tem lâuhihim heroŋe nâŋgâhihian. Otmu mumbom yan umutne membuat. Otmu mumuŋambâ mem yahatnekbuat. Yawu otnihiwuat nâŋgâm biwine ki houŋ sâwuap.  
\v 28 Gâŋe nâŋgân nâŋgânne mem pâroŋ pilânihirâ manmangât mâtâp yakât topŋe nâŋgâm ba takaman. Otmu gâ orop manmâ yâhâwom yakât nâŋgâm biwine heroŋe otmâ manmâ yâhâwom.” Yawu kulemguop tap.   
\p
\v 29 Tâmbânenŋe Dawiti yâkât yuwu ekyongomune nâŋgâŋet. Yâkât sumŋe ekmain.  
\v 30 Anitâŋe poropete âi sâm waŋmu yâkât den lohimbi ekyongom manmâ gaop. Yawu otmâ Anitâŋe pat kuwaŋgim yuwu sâop. “Gâhât tepgan gâtŋe âlâ tetewuap ya mem kânâŋgâmune kawehan kinmâ nine lohimbi galemyongowuap.”  
\v 31 Anitâŋe yawu sâm pat kuwaŋgiop. Otmu Anitâŋe Yesu Kiristo mumuŋambâ mem yahatbuap yakât nâŋgâm Dawitiŋe emet inânŋan den yuwu kulemguop.  
\li1 “Mumu yan Anitâŋe umutŋe miop. Otmu hâkŋe tâtuk sâmapgât mumuŋambâ mem yahalop.” Yawu kulemguop.   
\p
\v 32 Anitâŋe Yesu mumuŋambâ mem yahatmu nen kerekŋe ekbin.  
\v 33 Anitâŋe Yesu mumuŋambâ mem yahatmu ikŋe orop tawot. Otmu emet inânŋan âwâŋe Anitâŋe Wâtgât mâmâŋahât Heak hâŋgângumu gewuap yakât pat kuop. Yakât otmâ Wâtgât mâmâŋahât Heak ya hâŋgângumu ge mâmâŋe otningimu denŋe denŋe sâmunŋe naŋgai.   
\p
\v 34 Otmu Dawiti ikŋak himbimân ki yâhâop. Yuwu gârâmâ emelâk emet inânŋan den yuwu kulemguop.  
\li1 “Anitâŋe nâhât Kutdâne yuwu sâm ekuop.  
\li1 “Gâ gotnan ga kindâ mâmâŋe otgihimune  
\v 35 kasalipge yongom mem ge katyekbuat.” Yawu sâop.” Yawu kulemguop tap.   
\p
\v 36 Yakât otmâ yuwu sâm ekyongomune nâŋgâm biwi yâhâp ki otnomai. Yesu mem howanân kuŋetâ muop ya yeŋe amboŋe oai. Yawu gârâmâ Anitâŋe mumuŋambâ mem yahatmu kunnenŋe tap. Yakât otmâ Kutdânenŋe sâmain. Yawu.”   
\s1 Lohimbi dondâhâlâkŋe Yesuhâlen biwiyeŋe katbi.  
\p
\v 37 Petoroŋe yawu sâm lohimbi ekyongomu nâŋgâŋetâ biwiyeŋan hâumu aposolo nombotŋe ya orop yuwu sâm âiyongowi. “Wâe, nenŋe girawu otmunŋe Anitâŋe nenekmu ârândâŋ otbuap yakât sâŋetâ nâŋgâne.”   
\p
\v 38-39 Sâŋetâ sâop. “Anitâ Kutdânenŋaŋe ikŋe Wâtgât mâmâŋahât Heak hâŋgângumu ge yen otmu lohimbi kâlepŋehen mansai mâmâŋe otyiŋgimu Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeim mannomai yakât pat emelâk kuyiŋgiop. Yakât otmâ orotmemeyeŋe bâleŋe bet pilâm Yesuhâlen biwiyeŋe katŋetâ Anitâŋe tosayeŋe pilâyiŋgiwuap. Yawu otŋetâ benŋe nenŋe Yesu Kiristohât kulân toen mem katyekmunŋe Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe ge mâmâŋe otyiŋgimu mannomai.” Yawu sâop.   
\p
\v 40 Petoroŋe biwiyeŋan kioŋmâ den kâlep torokatmâ girem den yuwu sâm ekyongop. “Lohimbi perâkŋe ihilâk mahilâk manmai ya Anitâŋe matŋe umatŋe yiŋgimu menomai. Yawu gârâmâ yeŋe orotmemeyeŋe bâleŋe bet pilâm Yesu Kiristohâlen biwiyeŋaŋe kepeiŋetâ yâkŋe tihityeŋe otbuap.”  
\v 41 Yawu sâm ekyongomu lohimbi kiŋgitŋe orowâk, dopyeŋe 3,000 yawuyaŋe Petorohât denŋe nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu Yesuhâlen biwiyeŋe katbi. Yawu otŋetâ aposololipŋaŋe toen mem katyekŋetâ Yesuhât komolân torokatbi.   
\s1 Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeim manbiŋe biwi konok otmâ manbi.  
\p
\v 42 Yesuhât komolân torokatŋetâ aposololipŋaŋe yâkât den kâsikum yiŋgiwi. Kâsikum yiŋgiŋetâ nâŋgâm biwiyeŋe hikuakmâ konohâk otmâ Anitâ mepa saŋgan otbaŋgim manbi. Otmu sâp sâsâŋan menduhuakmâ buku oraŋgim sot newi.  
\v 43 Otmu aposololipŋaŋe kulem topŋe topŋe meŋetâ lohimbi belângen manbiŋe kulem ya ekŋetâ sâtŋe olop.  
\v 44 Yâhâ lohimbi Yesuhâlen biwiyeŋe kepeiwiŋe biwi konok otmâ sot kâle senŋe âlâlâ mem menduhum konohân katŋetâ tatmu yaŋe mem tânahom manbi.  
\v 45 Otmu lohimbi nombotŋaŋe iri sikumyeŋe puluhum yakât hâmeŋe mewi ya mem bukulipyeŋe nombotŋaŋe yu me yakât umburuk manbi ya kâsikum yiŋgiwi.  
\v 46 Yawu otmâ hilâm ârândâŋ Anitâhât opon kâmbukŋan yâhâ menduhuakmâ biwi konohâk otmâ Kiristohât den alahuminiwi. Yawu otmâ emetsâpŋe ârândâŋ emetyeŋan yâhâ menduhuakmâ sot um neminiwi. Yawu otmâ tep heroŋe nâŋgâm Anitâ mepaem manbi.  
\v 47 Yawu otŋetâ lohimbi belângen manbi nombotŋaŋe orotmemeyeŋe ya ekŋetâ yahalop. Yawu otmâ Yesuhâlen biwiyeŋe katmâ yâkât komolân torokatmâ sambe otbi.   
\c 3  
\s1 Petoroŋe lok pareŋe mem heŋgeŋguop.  
\p
\v 1 Isirae lohimbi orotmeme âlâ yuwu otmai. Emetsâpŋe ârândâŋâk opon kâmbukŋan yâhâ Anitâ ulitgumai. Emetsâpŋe âlâen Petoro yet Yoaneŋe Anitâ ulitgure sâm opon kâmbukŋan yâhâowot.  
\v 2 Otmu lok âlâ mâmâŋahât tepŋambâek pareŋe teteopŋe bukulipŋe ekyongomu hilâm ârândâŋ opon kâmbukŋahât gahatŋe âlâ, kutŋe “Mâtâp âiloŋgo loŋgo” sâm yan lâum ari katŋetâ tatminiop. Yan tatmâ lok opon kâmbukŋan yâhâm geminiwi yaŋe tewetsenŋe nihiŋet sâm ulityongominiop.  
\v 3 Otmu sâp yan Petoro yet Yoane opon kâmbukŋan yâhâmutâ yelekmâ ulityotgop.  
\v 4 Ulityotgomu Petoroŋe nâŋgâm “Wa, buku” sâm in ekmâ sâop.  
\v 5 In ekmâ sâmu lok pareŋe yaŋe tewetsenŋe nihiwomap sâm tepŋe kilik kilik sâmu talop.  
\v 6 Yawu otmu Petoroŋe yuwu sâm ekuop. “Senŋe âlâlâ ki tatnihiap yakât yuwu sâmune nâŋgâ. Yesu Kiristo Nasaret amboŋaŋe gâ heŋgeŋgohowuapgât dop tap. Yakât otmâ yahatmâ bam ga.”  
\v 7 Yawu sâm ekum bâtŋe bonângen memu yahalop. Memu yanâk kâiŋe sâsilipŋe tâŋ tâŋ otmu heweweŋâk yahatmâ kinop.  
\v 8 Yahatmâ kinmâ yâk orowâk opon kâmbukŋan yâhâwi. Yâhâ lok yaŋe heroŋe otmâ soŋ pilâm bam gam Anitâ mepaeop.  
\v 9-10 Yawu otmâ mepaemu lohimbi kâlehen tatbiŋe ekmâ yuwu sâwi. “Lok pareŋe yuŋe opon kâmbukŋahât mâtâp âiloŋgo loŋgo yan tatmâ senŋe âlâlâhât ulitnongomap. Âlepŋe oap yakât nâŋgâmunŋe ki orotŋe oap,” yawu sâm nâŋgâŋetâ âlâ kândâkdâ olop.  
\v 11 Otmu emelâk opon kâmbukŋe ya tuhuwi yan gelâk ningimap sâm selep bârârâhâk kâlep tuhuwi yakât kutŋe “Solomongât selep” sâwi. Lok yaŋe Petoro yet Yoane yetgâlen torokatmu selep yan yâhâŋetâ lohimbi dondâhâlâkŋe betyeŋan yâhâm mem hawam mewam tuhuyekmâ kulem yakât alahu gulahu otbi.   
\s1 Petoroŋe Yesuhât topŋe ekyongop.  
\p
\v 12 Yawu otŋetâ Petoroŋe yekmâ yuwu sâm âiyongop. “Wongât mem hawam mewam tuhuneneksai? Kulem yu netgât wahap bia. Netŋe wâtnetŋambâek lohimbi heŋgemyongoromgât dop âlâ ki tap. Net uwawapŋe bia ki mansait. Yakât otmâ ki nâŋgânitgiŋetâ yahalâk.  
\v 13 Topŋe yuwu tap. Awaraham, otmu nanŋe Isaka, otmu seseŋe Yakop yâk yeŋgât Anitâ, tâmbâlipnenŋe yeŋgât Anitâ, yâkŋe ikŋe nanŋe Yesu hâŋgângumu ge hohetnenŋan manop. Yâkât kulân lok yu memutŋe Anitâŋe heŋgeŋgumu bam gamu eksai. Yâhâ yeŋeâmâ Yesuhât nâŋgâŋetâ gemu pâku lohimbi yeŋgât bâtyeŋan katbi. Yawu otŋetâ Pilatoŋe holaŋbe sâmu yan yeŋeâmâ kunyeŋe kârikŋe otmâ Yesu ya sâm ge katbi.  
\v 14 Yâkŋe uwawapŋe bia manmâ gaop. Yawu gârâmâ yeŋe hâkâŋ otmâ betbaŋgim lok bâleŋe, kutŋe Barawa sâm, yâkât nâŋgâŋetâ yahatmu Pilato ekuŋetâ lauyeŋan mem Barawa holaŋmu arimu Yesu kuŋetâ muop.  
\v 15 Kuŋetâ muop yamâ lok inŋe ki kuŋetâ muop. Manman kârikŋahât amboŋe ya kuŋetâ muop. Kuŋetâ muop yamâ Anitâŋe mumuŋambâ mem yahatmu manmâ teteningimu ekbin.  
\v 16 Lok pareŋe yuŋe âlepŋe oap yukât topŋe sâmune nâŋgâŋet. Yesuhât kulân lok pareŋe yu memutŋe Yesuhâlen biwiŋe katsapgât Anitâŋe heŋgeŋgumu bam gamu eksai.   
\p
\v 17 Bukulipne, yuwu sâmune nâŋgâŋet. Yeŋe papatolipyeŋaŋe orop Yesuhât topŋe pâpgum gamai. Yakât otmâ kuŋetâ muop.  
\v 18 Emelâk emet inânŋan Anitâŋe Yesuhât nâŋgâm poropetelipŋe yeŋgât biwiyeŋan den katmu yuwu kulemguwi. “Tihitnenŋe otbuap yâkŋe aŋgoân hâhiwin nâŋgâm mumbuap.” Yawu kulemguwi tap.  
\v 19 Anitâŋe tosayeŋe pilâyiŋgiâkgât yeŋe orotmemeyeŋe bâleŋe bet pilâm Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeim manŋet.  
\v 20 Yawu otmâ manŋetâ Anitâŋe mâmâŋe otyiŋgimu biwiyeŋe sânduk sâmu mannomai. Sâp yuâmâ Yesu Kutdânenŋaŋe himbimân tap. Yawu gârâmâ hâmbâi sâp pato tetewuawân Yesuŋe tihitnenŋe olâk sâm Anitâŋe hâŋgângumu âwurem gewuap yakât pat kuningimu tap.  
\v 21 Anitâŋe embâŋâmbâek emet inânŋan poropetelipŋe yeŋgât biwiyeŋan den katmu kulemguwi yakât topŋe yuwu tap. Manmannenŋe kuwikningiwuap yakât Anitâŋe nâŋgâmu ârândâŋ otmu Yesu hâŋgângumu âwurem gewuap.  
\v 22 Yakât torehenŋe Moseŋe yuwu kulemguop.  
\li1 “Kutdânenŋe Anitâŋe nâ menekmâ âi sâm nihimu taka ikŋe den kâsikum yiŋgim mansan yakât dopŋeâk Anitâŋe nengât komolân gâtŋe lok âlâ mem poropete âi sâm waŋmu ikŋe den kâsikum yiŋgimu lohimbiŋe tem lâuwaŋginomai.  
\v 23 Yâhâ lohimbi nombotŋaŋeâmâ denŋe nâŋgâm hâkâŋ otmâ kunomai ya mem ketetyekmâ hilipyongowuap.” Den yawu kulemguop tap.   
\p
\v 24 Otmu emelâk emet inânŋan lok âlâ, kutŋe Samue, yâk otmu Anitâhât poropetelipŋaŋe Yesu Kiristoŋe tetem manmâ kulem topŋe topŋe membuap yakât den yawuâk kulemguwi.  
\v 25 Emelâk embâŋân Anitâŋe Awarahamgât pat kuwaŋgim yuwu sâm ekuop. “Hâmbâi gâhât tepgan gâtŋe lok âlâŋe tetem lohimbi hânŋan kulemŋan mannomai ya menduhuyekmâ manman âiloŋgoân katyekmu heroŋe nâŋgâwaŋgim mannomai.” Yawu sâm ekuop. Yâhâ Anitâhât poropetelipŋaŋe den ya torokatmâ lohimbi sâm tetem ekyongom manmâ gawi. Otmu Anitâŋe tâmbâlipyeŋe yeŋgât pat kuyiŋgiop ya yen gurâ pat yaŋe meyeksap. Gârâmâ yakât bulâŋe yen gurâ yawuâk menomai.  
\v 26 Yâhâ nen Isirae lohimbiŋe orotmemenenŋe bâleŋe bet pilâm Anitâ nanŋahâlen biwinenŋaŋe kepeim manman âiloŋgoân manmâ heroŋe nâŋgânomgât aŋgoân Anitâŋe yâk hâŋgângumu nengâlen giop.   
\c 4  
\s1 Petoro yet Yoane meyelekmâ pâi emetŋan katyelekŋetâ talowot.  
\p
\v 1-3 Anitâŋe Yesu mumuŋambâ mem yahalop yakât den pat âlepŋe ya Petoro yet Yoaneŋe lohimbi ekyongowot. Ekyongom tatmutâ opon kâmbukŋahât tembe lâu yeŋgât kunyeŋe otmu Sarukaio otmu Anitâhât hotom uminiwiŋe den pat ya nâŋgâŋetâ ki bulâŋe olop. “Yesu mumuŋambâ ki yahalop. Ya ki orotŋe,” yawu nâŋgâm den hâreyitgim meyelekmâ ari pâi emetŋan katyelekŋetâ talowot. Pâi emetŋan tatmutâ emet haŋ sâop.  
\v 4 Yâhâ Petoroŋe lohimbi kiŋgitŋe orowâk Yesuhât den pat âlepŋe ekyongomu nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu Yesuhât komolân torokatbi ya yeŋgât dowâmâ 5000 yawu.   
\s1 Petoroŋe Yesuhât den pat âlepŋe Yura yeŋgât papatolipyeŋe ekyongop.  
\p
\v 5 Emet haŋ sâmu Yura yeŋgât papatolipyeŋe otmu hotom uminiwi ya yeŋgât kunlipyeŋe otmu Mosehât girem den kâsikum yiŋgiminiwi yâkŋe Yerusalem kapiân menduhuakbi.  
\v 6 Sâp yan opon kâmbukŋahât lok kunŋe âlâ, kutŋe Anasi, otmu lamatŋe, kutŋe Kaipa, otmu bukuyâhâtŋe Yoane yet Alesanda otmu hep torehenlipyeŋe orowâk menduhuakbi.  
\v 7 Otmu Anasiŋe tembe lâu ekyongomu Petoro yet Yoane otmu lok pareŋe âlâ mem heŋgeŋguowot ya meyekmâ ari den âiân katyekbi. Otmu Anasiŋe yuwu sâm âiyotgop. “Âlâhât sâtgât otmâ lok pareŋe yu heŋgeŋguowot?”   
\p
\v 8 Yawu sâm âiyotgomu Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe Petoro mâmâŋe otbaŋgimu yahatmâ kinmâ yuwu sâop. “Yura papatolipnenŋe otmu Anitâhât hotom umai yeŋgât kunlipyeŋe yen yuwu sâm ekyongomune nâŋgâŋet.  
\v 9 Netŋe lok pareŋe yu ekmâ tepnetŋe nâŋgâwaŋgim memutŋe âlepŋe olop yakât otmâ yeŋe menenekmâ den âiân katnenekŋetâ kinsain.  
\v 10 Yakât otmâ lok âlepŋe olop yukât topŋe ekyongomune nâŋgâŋet. Topŋe yuwu. Yesu Kiristo, Nasaret amboŋe, yâhâmâ howanân kuŋetâ muop. Kuŋetâ muop yamâ Anitâŋe mumuŋambâ mem yahalop. Yakât otmâ yâkât wâtŋan kinmâ lok yu memutŋe âlepŋe otmâ mansap. Yawu gârâmâ yeŋe lok yukâlen kulem teteop yakât den pat Yura lohimbi kerek ekyongoŋetâ nâŋgânomai.  
\v 11 Emelâk embâŋân Miti pepaen den âlâ yuwu kulemguwi yakât bulâŋe Yesuhâlen teteap.  
\li1 “Emet tuhum nep lokŋe nak âlâ ekŋetâ bâlemu mem ketetbi. Nak mem ketetbi ya Anitâŋe lâum kânâŋgâmu kuhupin kârikŋe oap.” Den yawu kulemguwi tap.  
\p Yeŋeâmâ emet tuhuwi ya yeŋgât dop otmâ Yesu betbaŋgim kuŋetâ muop.  
\v 12 Yuwu sâmune nâŋgâŋet. Anitâŋe Yesu hâŋgângumu ge manman kârikŋe yakât mâtâp meningiop. Yakât otmâ yâkât wâtŋanâk kinmâ manman kârikŋan mannomgât dop tap. Lok ondopŋe mâmâŋe otningimu manman kârikŋan mannomgât dop âlâ ki tap.”   
\s1 Yura yeŋgât papatolipyeŋaŋe Petoro yet Yoane sâm hâreyitgiwi.  
\p
\v 13 Petoro yet Yoane, yâhâmâ nâŋgân nâŋgân emetŋan ki yâhâowot. Yawu gârâmâ Yura papatolipyeŋe yeŋgât senyeŋan kinmâ den ya kâlâpŋe orowâk ekyongowot. Yawu ekyongomutâ yâkŋe denyetŋe ya nâŋgâŋetâ ewe membe olop. Yawu otmu nâŋgân nâŋgânyeŋe pâroŋ sâmu yuwu sâwi. “O, lok yuâmâ kândikum Yesu orop manmâ gawi. Yakât otmâ den kâlâpŋe orowâk eknongomutâ naŋgain.” yawu sâwi.  
\v 14 Otmu Petoro yet Yoaneŋe lok heŋgeŋguowot yâk orowâk kinbi yakât otmâ den purik pilâyitgine sâm hâum pâpgum pilâwi.  
\v 15 Yakât otmâ hâŋgânyongoŋetâ emet betŋehen ge kinŋetâ Petoro yet Yoane yetgât alahum yuwu sâwi.  
\v 16 “Nenŋe lok yâhâp yu girawu otyitgine? Yâkŋe Yesuhât wâtŋan kinmâ lok pareŋe emba memutâ âlepŋe olop yakât den pat Yerusalem kapi ambolipŋaŋe emelâk nâŋgâm meteai.  
\v 17 Yawu gârâmâ den yuŋe kapi ârândâŋ perereŋ sâm arimu nâŋgâmaihât nenŋe kuyitgimunŋe yâkŋe ki âlâkuâk Yesuhât wâtŋan kinmâ lohimbi yâkât den kâsikum yiŋginomai.” Yawu sâwi.   
\p
\v 18 Otmu tembe lâu ekyongoŋetâ meyekmâ âwurem gaŋetâ yuwu sâm Petoro yet Yoane ekyotgowi. “Yetŋe ki âlâkuâk Yesuhât den ya lohimbi kâsikum yiŋgiromawot.”   
\p
\v 19 Yawu sâŋetâ Petoro yet Yoaneŋe yuwu sâowot. “Yeŋak nâŋgâm ekŋet. Yeŋgât den lâum Anitâhât den pilâmutŋe yâkŋe nâŋgâmu ki ârândâŋ otbuap.  
\v 20 Yesu Kiristoŋe den âlâlâ eknongom kulem topŋe topŋe mem gaop yakât den pat ya netŋe mem kurihiromgât dop ki tap. Ya sâm haok tuhurom yakâ.”   
\p
\v 21 Yawu sâmutâ yâhâpŋe kuyitgim holaŋyelekŋetâ gem ariowot. Lohimbi inŋe kiŋgitŋe orowâkŋe kulem ya ekmâ Anitâ mepaem aposololipŋe yeŋgât nâŋgâŋetâ yahalop. Yakât otmâ Yura papatolipyeŋaŋe wahap âlâ ki otyitgiwi.  
\v 22 Lok âlepŋe olop yâkŋe pareŋe otmâ manmu yambu lok yâhâp ŋerek olop.   
\s1 Anitâŋe Yesuhât aposololipŋe mâmâŋe otyiŋgiâkgât yâkât lohimbiŋe ulitguwi.  
\p
\v 23 Yura papatolipyeŋaŋe Petoro yet Yoane holaŋyelekŋetâ gem bukulipyetŋe yeŋgâlen âwurem ariowot. Ari papatolipyeŋaŋe kuyitgiwi yakât den ya ekyongowot.  
\v 24 Ekyongomutâ nâŋgâm biwiyeŋaŋe kepeiakmâ konohâk otmâ Anitâ mepaem yuwu sâwi. “Ambonenŋe Anitâ. Gâŋe hân himbim kândikyotgom wahap topŋe topŋe kalon.  
\v 25-26 Otmu emelâk emet inânŋan gâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe tâmbânenŋe Dawiti yâkât biwiŋan den âlâ katmu yuwu kulemguop.  
\li1 “Wongât Anitâhât ki nâŋgâmaiŋe yeŋahât naŋgaŋgiŋetâ yahatmu biwiyeŋe kâlâp siap? Wongât biwi nâŋgân nâŋgânyeŋe hâlim milim otmu Anitâ yet hoŋ bawaŋe mem ge katyelekne sâm oai? Anitâŋe tihityeŋe otbe sâm ikŋe hoŋ bawa hâŋgângumu gewuap. Yawu gârâmâ Anitâhât ki nâŋgâmai ya yeŋgât papatolipyeŋaŋe biwi konok otmâ mem ge katyeleknomaihât dop âlâ ki tap.” Dawitiŋe den yawu kulemguop tap.   
\p
\v 27 Otmu torokatmâ yuwu sâm ulitguwi. “Ambonenŋe Anitâ, den âlâ sâmunŋe nâŋgâ. Dawitiŋe den kulemguop yakât bulâŋe teteop yakât topŋe yuwu. Gâŋe tihitnenŋe otbe sâm Yesu hâŋgângurâ ge tem lâuhihim uwawapŋe bia manmâ gaop. Yawu gârâmâ Herot yet Pilatoŋe Roma lok otmu Yura nengât papatolipnenŋe menduhuyekmutâ orowâk tatmâ Yesu mem ge katne sâm den hikuwi.  
\v 28 Yawu otbi yan yeŋe eŋgatyeŋeâk ki watbi. Emelâk emet inânŋan gâŋe gike eŋgatgeâk otmâ yu ya tetewuap ya sâm kalon.  
\v 29 Yakât otmâ yâkŋe kuniŋgiŋetâ lohotŋe otmaingât gâŋe mâtâp maŋguyiŋgim nen hoŋ bawalipge mâmâŋe otningirâ Yesu Kiristohât den pat âlepŋe sâm haok tuhunom.  
\v 30 Yawu otmâ Yesuhât wâtŋan kinmâ lohimbi mesekyeŋe orop ya heŋgemyongonom. Otmu kulem topŋe topŋe memunŋe ekŋetâ âlâ kândâkdâ otbuap. Yakât otmâ mâmâŋe otningihât nâŋgâm ulitgohoain.” Yawu sâm ulitguwi.   
\p
\v 31 Yawu sâm ulitguŋetâ emet menduhuakmâ tatbi ya gâsuk gâsuk sâop. Otmu yanâk Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe mâmâŋe otyiŋgimu yapâ ari Yesuhât den pat âlepŋe ya sâm haok tuhum lohimbi ekyongowi.   
\s1 Yesuhât lohimbiŋe biwiyeŋe hikuakmâ konohâk otmâ buku oraŋgim manbi.  
\p
\v 32 Yesuhât lohimbiŋe biwiyeŋe hikuakmâ konohâk otmu senŋe âlâlâ tatyiŋgiop ya menduhum konohân katŋetâ tatmu yaŋe mem tânahom manbi.  
\v 33 Yawu manmâ Yesuŋe mumuŋambâ yahalop yakât den pat ya aposololipŋaŋe lohimbi belângen manbi ya ekyongoŋetâ nâŋgâŋetâ bulâŋe olop. Otmu Anitâŋe mâmâŋe otyiŋgimu kulem topŋe topŋe meŋetâ lohimbi kerekŋe yekmâ heroŋe nâŋgâyiŋgiwi.  
\v 34 Otmu senŋe âlâlâyeŋe kâsikum aŋgim tânahom manbi. Yakât otmâ lok âlâ me âlâŋe ki umburuk manbi. Lohimbi nombotŋaŋe senŋe âlâlâyeŋe puluhuŋetâ yapâ tewetsenŋe mem aposolo yiŋgiŋetâ galemguwi.  
\v 35 Otmu tewetsenŋe menduhuminiwi yapâ aposoloŋe mem lohimbi umburuk manbi ya tânyongoŋetâ manbi.   
\p
\v 36 Otmu sâp yan Kipiro kapi amboŋe, lok âlâ, kutŋe Yosep sâm, yâkât yuwu sâmune nâŋgâ. Lok yakât kutŋe âlâmâ Banawa yawu sâm aposoloŋe kunminiwi. Kut yakât topŋeâmâ yuwu, “Biwi sânduk”. Yosep yâhâmâ Lewi senâmbâ gâtŋe yakât otmâ opon kâmbukŋahât âi mem manop.  
\v 37 Yâkŋe ikŋe hân puluhuŋetâ yapâ tewetsenŋe mem aposolo yiŋgiop.   
\c 5  
\s1 Anania imbiŋâitŋe otmutâ bâleop.  
\p
\v 1 Lok âlâ, kutŋe Anania sâm, yâkât imbiŋe, kutŋe Sapira, biwi konohâk otmâ yuwu olowot. Hânyetŋe puluhuŋetâ yapâ tewetsenŋe miowot.  
\v 2 Yawu gârâmâ tewetsenŋe nombotŋe ya mem mesambutmutâ tatyitgiop. Yâhâ nombotŋe âlâmâ Ananiaŋe mem ari aposolo yiŋgiop.  
\v 3 Otmu Petoroŋe yuwu sâm ekuop. “Anania, yuwu sâmune nâŋgâ. Girawu otmâ Bâleŋahât Amboŋe Satanŋe biwihan kioŋbe sâm otmu ki kârikŋe otmâ kinsat. Yetŋe Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heak kâitgum hânyetŋe puluhuwi yakât tewetsenŋe nombotŋe mem mesambutmutâ tap.  
\v 4 Hân ya ki puluhuwi yan yetŋe Anitâhât pat ki otbuap yawu nâŋgâm den hikuowot mâne tewetsenŋe alitsawot yuŋe âlepŋe otbâp. Yâhâ tewetsenŋe yuŋe Anitâhât pat otbuap yawu sâm kâitnongom nombotŋeâk katsawot. Yawu otmâ nen ki kâitnongoawot. Anitâ kâitguawot.”  
\v 5-6 Yawu sâmu Ananiaŋe den ya nâŋgâm yanâk mum iop. Mum imu lok nombotŋaŋe emet kâlehen yâhâm sâŋgum âlâ mem kurihim lâum ge hanguwi. Yâhâ Anitâ kâitguop yakât matŋe mum imu lohimbi yan kinbiŋe ekŋetâ sâtŋe olop.   
\p
\v 7 Otmu ki kâlep otmuâk imbiŋaŋe lokŋahât den pat ki nâŋgâmâk Petorohâlen takaop.  
\v 8 Takamu Petoroŋe yuwu sâm âikuop. “Hânyetŋe puluhuŋetâ yapâ tewetsenŋe miowot ya lokgaŋe kerehâk ningiap me?”  
\p Sâmu sâop. “Wae, wonângen, kerehâk yiŋgiap yakâ.”   
\p
\v 9 Sâmu Petoroŋe yuwu sâm âikuop. “Wongât yetŋe biwi konohâk otmâ Kutdâhât Wâtgât mâmâŋahât Heak kâitguawot? Yakât otmâ yuwu sâmune nâŋgâ. Lokge emelâk mumu lâum ari hangum pilâm ga gâhât mambotgihiai. Yiwereŋe gâhurâ mundâ lâuhekmâ ari hangohonomai.”  
\v 10 Yawu sâm ekumu yâku yanâk kâiŋe topŋan purik sâm ge muop. Mumu lok ya emet kâlehen yâhâ Sapira lâum ge lokŋe lâum ge hanguwi yanâk lâum ge hanguwi.  
\v 11 Otmu muowot yakât den pat Yesuhât komotŋe nâŋgâŋetâ sâtŋe olop. Yawu.   
\s1 Yesuhât aposololipŋaŋe kulem topŋe topŋe mewi.  
\p
\v 12 Aposolo yâkŋe kulem topŋe topŋe meŋetâ lohimbiŋe ekŋetâ âlâ kândâkdâ olop. Otmu Yesuhât komotŋe biwiyeŋe kepeiakmâ konohâk otmu hilâm ârândâŋ Solomongât selep yan yâhâ menduhuakmâ Anitâ mepaeminiwi.  
\v 13 Yawu otminiwi yan lohimbi dondâhâlâkŋe nâŋgâyiŋgiŋetâ yahalop yamâ Yura papatolipyeŋaŋe hilipnongomai sâm yâk yeŋgâlen ki torokatbi.  
\v 14 Yawu gârâmâ lohimbi nombotŋaŋe Yesu Kutdânenŋahâlen biwiyeŋaŋe kepeim yâkât komolân torokatmâ manbi.  
\v 15 Otmu kapi ambolipŋaŋe bukulipyeŋe pareŋe otmâ manminiwi otmu tisi mesek otbi ya Yesuhât aposololipŋaŋe heŋgemyongoŋet sâm gerelân katyekmâ lâuyekmâ ari mâtâwân katyekŋetâ tatbi. Otmu yuwu nâŋgâwi. “Petoroŋe mâtâp watmâ gam ariwuap yan umutŋaŋe loŋgâeyekmu âlepŋe otnomai.”  
\v 16 Otmu Yerusalem hâlâŋmâ kapi tipi tapi tatmâ arap ya ambolipŋaŋe bukulipyeŋe tisi mesek otbi otmu weke bâleŋaŋe mâŋgâeyekmu manminiwi ya meyekmâ aposolo yeŋgâlen takaŋetâ heŋgemyongowi.   
\s1 Anitâhât aŋelo âlâŋe aposolo pâi emetŋambâ mem holaŋyekmu gem ariwi.  
\p
\v 17 Aposoloŋe yawu otbi yakât den pat ya hotom uminiwi ya yeŋgât kunyeŋe otmu ikŋe bukulipŋe Sarukaio komolân gâtŋaŋe nâŋgâŋetâ bâleop.  
\v 18 Nâŋgâŋetâ bâlemu aposolo meyekmâ pâi emetŋan katyekŋetâ tatbi.  
\v 19 Katyekŋetâ tatŋetâ emet ŋiŋ sâmu iwi. Otmu omoŋ tânâmŋan Kutdâhât aŋelo âlâŋe mândeyekmu yahatŋetâ meyekmâ ge yaehen yuwu sâm ekyongop.  
\v 20 “Yeŋe opon kâmbukŋan yâhâ manman kârikŋahât den pat âlepŋe ya topŋambâek lohimbi kâsikum yiŋginomai.”  
\v 21 Yawu sâmu emet haŋ sâmu den ya lâum opon kâmbukŋan yâhâ Yesuhât den lohimbi kâsikum yiŋgiwi.  
\p Otmu hotom uminiwi yeŋgât kunyeŋaŋe bukulipŋe meyekmu Yura yeŋgât papatolipyeŋe yeŋgâlen ariŋetâ orowâk menduhuakmâ den emetŋan yâhâwi. Yâhâ tatmâ aposolo meyekmâ takaŋet sâm opon kâmbukŋahât tembe lâu nombotŋe hâŋgânyongoŋetâ pâi emetŋan yâhâwi.  
\v 22 Yâhâm pâinyekŋetâ biatmu âwurem taka yuwu sâm ekyongowi.  
\v 23 “Nen pâi emetŋan arim takain. Yâhâ pâi emetŋahât galem yaŋe gahatŋe kârikŋe maŋgum galem kinŋetâ yeksain. Yawu gârâmâ aposolo meyekne sâm takain,” sâm ekyongomunŋe gahatŋe mem pilâŋetâ kâlehen yâhâ pâinyekmunŋe biatsap.”   
\p
\v 24 Yawu sâŋetâ hotom uminiwi ya yeŋgât kunlipyeŋe otmu tembe lâu yeŋgât kunyeŋaŋe den ya nâŋgâm “Girawu otmâ gulip oai,” sâwi.  
\v 25 Yawu otmâ tatŋetâ yanâk lok âlâŋe taka yuwu sâm ekyongop. “Wâe, lok pâi emetŋan mem katyekbi ya opon kâmbukŋan yâhâ lohimbi den kâsikum yiŋgim kinŋetâ yeksain.”   
\p
\v 26 Yawu sâm ekyongomu yâkŋe opon kâmbukŋahât tembe lâu hâŋgânyongoŋetâ ari lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe denyeŋe nâŋgâm kinbi ya yekmâ “Yâkŋe kât mem nongomai” sâm aposolo ya lohotŋan meyekmâ den emetŋan ariwi.   
\s1 Aposoloŋe Yesuhât topŋe Yura yeŋgât papatolipyeŋe ekyongowi.  
\p
\v 27 Aposolo meyekmâ yâhâ Yura yeŋgât papatolipyeŋe yeŋgât senyeŋan katyekŋetâ kinŋetâ hotom uminiwi ya yeŋgât kunyeŋaŋe yuwu sâm ekyongop.  
\v 28 “Oran Yesuhât den lohimbi ki kâsikum yiŋgiŋet sâm kuyiŋgiwin. Yamâ yeŋe nengât den ya kum Yesuhât den lohimbi kâsikum yiŋgiŋetâ yâkŋe sâm haok tuhuŋetâ lohimbi kapiân tai ya kerekŋe naŋgai. Otmu Roma tembe lâuŋe Yesu kuŋetâ muop yakât tosa ya nengâlen gâitsai.” Yawu sâwi.   
\p
\v 29 Yawu sâŋetâ Petoroŋe purik pilâyiŋgim yuwu sâm ekyongop. “Yeŋgât den ya lâum Anitâhât den kunomgât dop âlâ ki tap.  
\v 30 Yeŋgât sâtgât otmâ Roma lokŋe Yesu mem howanân kuŋetâ muop. Mumu hanguwi yamâ topŋe yuwuhât otmâ tâmbâlipnenŋe yeŋgât Anitâŋe mumuŋambâ mem yahalop.  
\v 31 Isirae lok nenŋe Yesuhâlen biwinenŋaŋe kepeimunŋe Anitâŋe tosanenŋe pilâningiwuapgât yâkŋe Kutdânenŋe Yesu mumuŋambâ mem yahatmu himbimân orowâk tawot.  
\v 32 Yâhâ lohimbi âlâ me âlâŋe Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeim Anitâhât denŋe lâum manmai ya yeŋgât nâŋgâm Anitâŋe ikŋe Wâtgât mâmâŋahât Heak hâŋgângumu ge mâmâŋe otyiŋgimap. Nenŋe yawu otmâ mansain yakât otmâ Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe biwinenŋe mem sânduk tuhuningimap. Yawu otmâ mâmâŋe otningimu kulem topŋe topŋe mem mansain.”  
\v 33 Yawu sâm ekyongomu nâŋgâŋetâ bâlemu aposolo yongone sâm otbi.   
\s1 Parisaio âlâŋe yahatmâ bukulipŋe sâm sânduk menduk tuhuyehop.  
\p
\v 34 Aposolo yongone sâm otŋetâ yan Parisaio lok kutdâ âlâŋe Mosehât girem den kâsikum yiŋgim manop, ya kutŋe Gamalie, yâkŋe yahatmâ kinmâ tembe lâulipyeŋe ekyongomu aposolo meyekmâ emet betŋehen ge kinŋetâ bukulipŋe yuwu sâm ekyongop.  
\v 35 “Bukulipne, yeŋe lok yu in yawu mem bâleyekmaihât yuwu sâmune nâŋgâŋet. Yeŋe nâŋgâm heŋgeŋgumâmâ girawu otyiŋginomai yakât topŋe tetemu ekmâ nâŋgânomai.  
\v 36 Emelâk lok âlâ, kutŋe Teuta, ikŋahât nâŋgâmu yahatmu, “Roma lok kasalipnenŋe watyekmunŋe ariŋet” sâm lok 400 ekyongomu yâkâlen torokatbi. Yawu otŋetâ ikŋe kuŋetâ mumu loklipŋe itoŋ galaŋ otmâ kinbi. Yawu otmâ otŋetâ ki ihiop.  
\v 37 Yakât betŋan Roma lok kunyeŋaŋe Yura nengât dopnenŋe nâŋgâwe sâm otmu sâlipnongowi sâp yan lok âlâ, Galilaia gâtŋe, kutŋe Yurasi, yâkŋe lohimbi meyekmu Roma lok watyekne sâm otbi. Yawu otmu yâkurâ yawuâk kuŋetâ mumu loklipŋe kerek yongom watyekŋetâ tiok taok otmâ ariŋetâ kutyeŋe bialop.  
\v 38 Yakât otmâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Yeŋe aposolo yu ki yekmâ sâŋet. Yâkŋe yeŋe eŋgatyeŋeâk watmâ den ya lohimbi kâsikum yiŋgim gai otmuâmâ nep yu gulip otbuap.  
\v 39 Yâhâ lok yuŋe Anitâhât sâtgât otmâ den yu lohimbi kâsikum yiŋgim gai otmuâmâ nep yu mem ge katyekne sâm otmunŋe hâi hâiŋe otmu pilânom. Otmu nep yukât amboŋe Anitâ mem ge katne sâm otnom. Biwinaŋe yawu naŋgan. Yawu.”  
\v 40 Yawu sâm ekyongomu nâŋgâŋetâ ârândâŋ otmu tembe lâulipyeŋe ekyongoŋetâ aposolo yongowi. Yongom Yesuhât den pat âlepŋe ya lohimbi ki kâsikum yiŋginomai sâm kuyiŋgim pilâyekŋetâ ariwi.   
\p
\v 41 Otmu aposoloŋe Yesuhât den pat âlepŋe lohimbi kâsikum yiŋgiwi yakât matŋe papatolipyeŋaŋe yongowi yakât nâŋgâŋetâ biwiyeŋe âlepŋe olop.  
\v 42 Yawu otmâ hilâm ârândâŋ opon kâmbukŋan otmu emet tete yâhâm gem Yesu Kiristohât den pat âlepŋe ya kâsikum yiŋgim manbi.   
\c 6  
\s1 Lok nombolân yâhâp meyekmâ nep sâm yiŋgiwi.  
\p
\v 1 Sâp yan lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe Yesuhâlen biwiyeŋe katmâ yâkât komolân torokatmâ manbi. Manmâ senŋe âlâlâyeŋe konohân menduhuŋetâ tatmu yapâ mem tânahom manbi. Yawu gârâmâ Girik kapi ambolipŋe Yerusalem kapiân kandi taka tatbiŋe Yerusalem kapi ambolipŋe orop senŋe âlâlâ menduhum katminiwi yakât nekamân otbi. Nekamân otmâ Girik kapi ambolipŋaŋe yuwu sâwi. “Senŋe âlâlâ menduhum katmunŋe tap yapâ nep lokŋe mem nengât kambut ki dopŋan tânyongoai. Ya ekmunŋe dondâ bâleap.”   
\p
\v 2 Yawu sâŋetâ Yesuhât aposololipŋaŋe lohimbi ya menduhuyekmâ yuwu sâm ekyongowi. “Nenŋe senŋe âlâlâ menduhum katŋetâ tap yuâk galemgum mannom otmuâmâ Anitâhât den yu lohimbi kâsikum yiŋginomgât mâtâp ki tetewuap.  
\v 3 Yakât otmâ Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe mâmâŋe otyiŋgimu mansai komot yapâ gâtŋe lok nombolân yâhâp mem teteyekŋetâ nep yiŋgimunŋe senŋe âlâlâ yu galemgum kambulipyeŋe kâsikum yiŋginomai.  
\v 4 Yawu otŋetâ benŋe nenŋeâmâ Yesuhât den lohimbi kâsikum yiŋgim Anitâ ulitgum mannom.” Yawu sâwi.   
\p
\v 5 Den yawu sâŋetâ nâŋgâŋetâ ârândâŋ olop. Yakât otmâ lok mem katyekbi ya yeŋgât kutyeŋe yamâ yuwu. Setepano yâkŋe Yesuhâlen biwiŋaŋe tiŋâk kepeim Anitâhât den lâum manop. Yawu manmu Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe mâmâŋe otbaŋgim gaop. Otmu nombotŋe âlâmâ kutyeŋe yuwu. Pilip, Porokoro, Nikano, Timon, Pamena, otmu bâiŋeâmâ Nikolao. Nikolao yamâ Antiok kapi pilâm Yura yeŋgâlen torokatmâ Anitâ mepaem manmâ gaop.  
\v 6 Lok yu meyekmâ aposolo yeŋgâlen gaŋetâ yâkŋe kunyeŋan mem Anitâ ulitguwi.   
\p
\v 7 Otmu Yesuhât komotŋe yâkât den pat âlepŋe sâm haok tuhuŋetâ lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe Yesuhâlen biwiyeŋe katmâ yâk yeŋgâlen torokatŋetâ sambe sambe otbi. Yawu otmâ hotom uminiwi yeŋgâlen gâtŋe dondâŋe denyeŋe ya nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu Yesuhâlen biwiyeŋe katbi.   
\s1 Setepano mewi.  
\p
\v 8 Anitâŋe Setepano nâŋgâwaŋgim mâmâŋe otbaŋgimu kulem topŋe topŋe memu lohimbiŋe ekŋetâ âlâ kândâkdâ olop.  
\v 9 Yawu gârâmâ lok nombotŋe Kirene, Alesandiria, Liwia, Kilikia, Asia, kapi yu ambolipŋaŋe opon kâmbukŋan yâhâ Setepanohât den kakŋan sâwi.  
\v 10 Den kakŋan sâŋetâ Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe Setepano mâmâŋe otbaŋgimu den sâmu denyeŋe ya kum ge kalop.   
\p
\v 11 Yawu otyiŋgimu ari lok yaŋe lok nombotŋe mem teteyekmâ eŋgatyeŋan geŋetâ yâkŋe yuwu sâm Setepano hakŋan sâm lohimbi ekyongowi. “Setepanoŋe Mosehât girem den kelaŋgatmâ den aŋgo lohimbi kâsikum yiŋgimap. Otmu Anitâhât opon kâmbukŋahât nâŋgâmu gemu Anitâ sâm bâlewaŋgimu naŋgain.”  
\v 12 Yawu sâŋetâ Yura yeŋgât papatolipyeŋe otmu Mosehât girem den kâsikum yiŋgiminiwi otmu lohimbi nombotŋaŋe nâŋgâŋetâ biwiyeŋe kou kâlâp semu Setepano mem den emetŋan yâhâ den âiân katbi.  
\v 13 Den âiân katmâ aŋgoân lok eŋgatyeŋan gewi ya ekyongoŋetâ ga Setepano hakŋan yuwu sâwi. “Lok yuŋe haoŋmâ ârândâŋ Anitâhât opon kâmbukŋahât nâŋgâmu gemu Mosehât girem den sâm ge katmap.  
\v 14 Yuwu sâmu naŋgain. “Yesu Nasaret kapi amboŋaŋe opon kâmbukŋe huhum itoŋ galaŋ tuhuwuap. Otmu Moseŋe girem den otmu opon kâmbukŋahât orotmeme sâm ningiop ya kum orotmeme aŋgo ningiwuap.” Yawu sâmu naŋgain.” Yawu sâm Setepano hakŋan sâwi.  
\v 15 Hakŋan sâŋetâ menduhuakbiŋe Setepano ekŋetâ yâkât kundenŋaŋe aŋelo kundenŋe yawuya teteop.   
\c 7  
\s1 Setepanoŋe Yura tâmbâlipyeŋe yeŋgât topyeŋe sâop.  
\p
\v 1 Hotom uminiwi ya yeŋgât kunyeŋaŋe Setepano yuwu sâm âikuop. “Den yai yu bulâŋe yai me?”   
\p
\v 2 Sâmu Setepanoŋe yahatmâ yuwu sâop. “Papatolipne otmu bukulipne den sâmune nâŋgâŋet.  
\s1 Awarahamgât sâop.  
\p Tâmbânenŋe Awaraham yâkŋe Mesopotamia kapi ki pilâm Haran kapiân ariop sâp yan Anitâ yahat yahatŋe, Laŋinŋe Amboŋaŋe tetewaŋgim yuwu sâm ekuop.  
\v 3 “Gâŋe kapihe tâmbâŋe, hep torehenlipge, bukulipge pilâyekmâ nâŋe kapi âlâ tiripgohowom yan ari manbuat.”   
\p
\v 4 Yawu sâmu tem lâuwaŋgim Kairia hân pilâm Haran kapiân ari manop. Yan manmâ âwâŋe bâleop. Âwâŋe bâleop yakât kakŋan Anitâŋe yâhâpŋe tetewaŋgim yuwu sâm ekuop. “Hân âlâen ari in kandi manbuat.” Yawu sâm ekumu yahatmâ Haran kapi pilâm nenŋe mansainân yuân emelâk takaop.  
\v 5 Yuân taka kandi manop. Yâhâ Awarahamŋe imbiŋâit kâsi manoworâke yamâ benŋe yâkât tepŋan gâtŋaŋe hân yu ambokunomaihât Anitâŋe pat kuwaŋgiop.  
\v 6 Yawu otmâ den âlâ yuwu sâm ekuop. “Gâhât senŋe hân yu pilâm kapi âlâen ari manmâ kapi ambolipŋe hoŋ bayiŋgim manmâ yâhâŋetâ yambu 400 pesuk sâwuap.  
\v 7 Hoŋ bayiŋgim manŋetâ hâhiwin yiŋginomai. Yakât otmâ nâŋe lohimbi ya matŋe umatŋe yiŋgimune pilâyekŋetâ âwurem hân yuân taka manmâ nâhât tem lâunihim mepaenekmâ mannomai.”  
\v 8 Yawu sâm ekum pat kuwaŋgiop. Pat kuwaŋgiop ya nâŋgâm mannomaihât hâkyeŋahât torehenŋan undip tuhuaŋgim manmâ yâhânomai ya sâm kalop. Otmu yakât kakŋan Awaraham nanŋe Isaka tetemu hilâm nombolân kalimbu pesuk sâmu hâkŋahât torehenŋan undip tuhuwaŋgiop. Otmu Isaka nanŋe Yakop tetemu yâk gurâ yawuâk hâkŋahât torehenŋan undip tuhuwaŋgiop. Otmu Yakop nanlipŋe kâiân yâhâp teteŋetâ yâk gurâ yawuâk hâkyeŋahât torehenŋan undip tuhuyiŋgiop.   
\s1 Yosepgât sâop.  
\p
\v 9 Otmu Yosep atalipŋaŋe yâkât hâkâŋ otmâ mem âlâlâ tuhuwi. Yawu tuhum lok nombotŋaŋe taka Yosep puluhum dâim Aihita hânân ariwi. Atalipŋaŋe yawu otbaŋgiwiâke yamâ Anitâŋe tihitŋe olop.  
\v 10 Otmu nâŋgân nâŋgânŋe pato tetewaŋgimu Aihita lok nombotŋaŋe ekŋetâ âlâ kândâkdâ otmu kunyeŋe, kutŋe Parao sâm, yâkâlen dâim ariwi. Dâim ariŋetâ Anitâŋe mâmâŋe otbaŋgimu Paraoŋe yâkât orotmemeŋe ekmu ikŋan gâtŋe otmu ikŋe emet otmu Aihita kapi ambolipŋe ya galemyongom manâkgât âi sâm waŋop.   
\p
\v 11 Otmu sâp yan Aihita otmu Kanan hân yuân po pato teteop. Yawu tetemu tâmbâlipnenŋaŋe sotgât umburuk otbi.  
\v 12 Yawu manmâ Aihita hânân sot tap yawu sâŋetâ nâŋgâm Yakopŋe nanlipŋe yan hâŋgânyongomu ariwi.  
\v 13 Aihita arim âwurem taka yakât den pat âwâyeŋe ekuŋetâ manmâ manmâ benŋe âlâkuâk hâŋgânyongomu ariwi. Ariŋetâ Yosepŋe atalipŋe teteyiŋgim ikŋahâk topŋe sâm tetem ekyongop. Teteyiŋgim atalipŋe dâiyekmâ Paraohâlen ariŋetâ topyeŋe sâm tetemu nâŋgâop.  
\v 14 Yakât kakŋan Yosepŋe âwâŋahât den katmu âwâŋaŋe ikŋe senŋe âlâlâŋe otmu hep torehenlipŋe lohimbi 75 meyekmu Aihita hânân ariwi.  
\v 15 Yan ari manmâ Yakop ya muop. Otmu nanlipŋe gurâ yawuâk muwi.  
\v 16 Otmu emet inânŋan Awarahamŋe Sikem kapiân Hemohât nanlipŋe yeŋgâlen hân âlâ puluhuop yan hahityeŋe lâum ari kurihiyekbi.   
\s1 Mosehât sâop.  
\p
\v 17-18 Tâmbâlipnenŋaŋe Aihita hânân tetem sambe sambe otbi. Yawu otmâ manŋetâ Anitâŋe Awarahamgât pat kuwaŋgiop yakât bulâŋe menomaihât sâp ya tâlâhuop. Sâp yan Aihita yeŋgât kunyeŋe âlâ belângen tetem manopŋe Yosepgât topŋe ki nâŋgâop.  
\v 19 Lok yaŋe tâmbâlipnenŋe mem ge katyekmâ hâhiwin yiŋgiop. Otmu nimnaomlipyeŋaŋe tetem sambe sambe otmai sâm nanlipyeŋe tetewi ya lâum kapi betŋehen pilâyekŋetâ muwi.  
\v 20 Yawu gârâmâ tâmbânenŋe Mose tetemu âwâŋe mâmâŋaŋe emetyetŋan tihâk mesambutmutâ tatmu emetsenŋe kalimbu pesuk sâop.  
\v 21 Emetsenŋe kalimbu pesuk sâmu hahitŋe tiŋ tiŋ sâmu ekmutâ iwit nanŋe olop. Yawu otmu saka saka kum kâlehen katmâ toen kalowot. Toen katmutâ to kakŋan yoloŋ yoloŋ otmâ bam gam tatmu Parao baratŋaŋe ekmâ mem taka ikŋahâk galemguop.  
\v 22 Lok otmâ Parao loklipŋe yeŋgât nâŋgân nâŋgân emetŋan yâhâmu den kâsikum waŋetâ nâŋgân nâŋgân pato miop. Nâŋgân nâŋgân pato memu Aihita ambolipŋaŋe ekŋetâ sâtŋe otmu ewe katminiwi.   
\p
\v 23 Manmu yambu lok yâhâp ŋerek pesuk sâmu Isirae bukulipŋe girawu mansai sâm yâk yeŋgâlen ari yehop.  
\v 24 Arim yekmu Aihita lok âlâŋe Isirae lok âlâ kumu ekmâ Isirae lok ya tângum Aihita lok ya kumu muop.  
\v 25 Kumu mumu biwiŋaŋe yuwu nâŋgâop. “Anitâŋe mâmâŋe otnihimu bukulipne tânyongom Paraohât bâtŋambâ dâiyekmune hân âlâengen ari nenŋahâk galemahom mannom ya nâŋgâm heŋgeŋguai,” biwiŋaŋe yawu nâŋgâop. Yawu gârâmâ Isirae lohimbiŋe ya ki nâŋgâwi.  
\v 26 Aiop, emet haŋ sâmu Moseŋe âlâkuâk ari Isirae lok yâhâp ahom tatmutâ mem teteyelehop. Yawu otmutâ mem hâreyelekmâ yuwu sâm ekyotgop, “Wongât yetŋe ahoawot?”   
\p
\v 27 Yawu sâmu kapam kândikuopŋe yuwu sâm denŋe kakŋan sâop. “Gâ ki nâŋgâhihiain. Âlâŋe galem sâm katgekmu takat?  
\v 28 Oran Aihita lok âlâ kundâ muop yawuâk nohowe sâm oat hâ?”  
\v 29 Yawu sâmu nâŋgâm Moseŋe Aihita hân pilâm Mirian hânângen ari manop. Yan manmâ imbi âlâ yaken gâtŋe memu yâkŋe nanyâhâtŋe yâhâp meyelehop.   
\p
\v 30 Manmâ gamu yambu lok yâhâp ŋerek pesuk sâmu hân ya pilâm lok ki manmaiângen ariop. Yan ari Sinai pumŋe topŋan kinmu aŋelo âlâŋe nak topŋan kâlâp semu yan tetem kinmu ehop.  
\v 31 Ekmu sâtŋe otmu “Enda wonŋe oap?” sâm ya ekmâ heŋgeŋguwe sâm gotŋan bamu Kutdâŋe yuwu sâm ekuop.  
\v 32 “Nâmâ Awaraham, otmu nanŋe Isaka, otmu seseŋe Yakop yâk yeŋgât kunyeŋe tatmâ gaman.” Yawu sâmu Moseŋe kâiŋe bâtŋe sân sân sâmu senŋe kâtâpgum kâmgum kinop.  
\v 33 Yawu otmâ kinmu Anitâŋe yuwu sâm ekuop. “Hân kinsat yu kâmbukŋe. Yakât otmâ kâihe katipŋe tuhum pilâ.  
\v 34 Yuwu sâmune nâŋgâ. Komolipne Aihita hânân manŋetâ kapi ambolipŋaŋe yongom mem âlâlâ tuhuyekŋetâ manmâ gai. Yawu manmâ gaŋetâ yekmâ umatŋe yapâ holaŋyekbe sâm gâ tetehihian. Yakât otmâ mâmâŋe otgihim hâŋgângohomune Aihita hânân âwurem ari tânyongowuat.” Anitâŋe yawu sâm ekuop.   
\p
\v 35 Yâhâ Moseŋe Aihita hânân talop yan Isirae lok âlâŋe yâkât nâŋgâmu gemu yuwu sâm ekuop. “Âlâŋe galem sâm katgekmu takat?” yawu sâop. Yawu gârâmâ Moseŋe bukulipŋe tânyongom kasalipyeŋe yeŋgât bâtyeŋambâ dâiyekmu hân âlâengen ari mannomai sâm nak topŋan kâlâp siop yan aŋelo âlâŋe tetewaŋgim kinmâ mâmâŋe otbaŋgiop.   
\p
\v 36 Anitâŋe Mose hâŋgângumu Aihita hânân âwurem ari kulem âlâlâ memu ekŋetâ sâtŋe kârikŋe olop. Yawu otmâ bukulipŋe dâiyekmu Aihita hân pilâm taka saru âlâ, kutŋe saru kuriŋ sâm, yan kulem âlâ memu ekbi yamâ yuwu. Anitâŋe nâŋgâmu to ya keterakmâ torehen torehen otmu mâtâp teteop. Yawu otmu kâiyeŋe hân liŋmâ nombotgen takawi. Taka lok ki manmaiângen manŋetâ Moseŋe kulem topŋe topŋe mem gamu yambu lok yâhâp ŋerek pesuk sâop.  
\v 37 Otmu Moseŋe tâmbâlipnenŋe yuwu sâm ekyongop. “Anitâŋe hâŋgânnohomu taka tânyongomune âlepŋe mansai yuwuâk nengât komolân gâtŋe âlâ hâŋgângumu yâkât den kâsikum yiŋgim tihityeŋe otbuap.”  
\v 38 Yawu sâm ekyongop. Otmu Moseŋe tâmbâlipnenŋe orop lok ki manmaiângen manmâ Anitâhât den kâsikum yiŋgim gaop. Otmu ikŋe Sinai pumŋan yâhâmu aŋelo âlâŋe Anitâhât girem den kârikŋe sâm ekumu âwurem ge ekyongop.   
\p
\v 39 Anitâhât den ya ekyongop yamâ benŋe papatolipnenŋaŋe biwiyeŋe kârikŋe otmâ den ya hâkâŋ otmâ Mose betbaŋgim Aihita hânângen âwurem arine sâm otbi.  
\v 40 Yawu otŋetâ Moseŋe âlâkuâk katyekmâ Sinai pumŋan yâhâop. Pumŋan yâhâ Anitâ orop den alahumutâ lohimbi yaŋe Mose imiŋe, kutŋe Aron sâm, yuwu sâm ekuwi. “Moseŋe Aihita hânângembâ dâim taka katnenekmâ nengât ki nâŋgâm gulip oap. Yakât otmâ gâŋe nak âlâ mem hâwim kânâŋgârâ kinmu mepaene. Yawu otmâ lâum âwurem Aihita hânân arinom.”  
\v 41 Yawu sâm ekuŋetâ bulimakao umutŋe hâwim kânâŋgâmu kinmu sot um gotŋan katmâ heroŋe otbaŋgim mepaewi.  
\v 42 Yawu otŋetâ Anitâŋe yekmu bâlemu betyiŋgimu biwiyeŋe gulip otmu pitu mepaewi. Yawu otbi yakât poropete âlâŋe den yuwu kulemguop.  
\li1 “Anitâŋe yuwu yap. Isirae ambolipŋe yuwu sâmune nâŋgâŋet. Yen lok ki manmaiângen manmâ bulimakao ki gâim nâhât hotom um gawi. Yawu otmâ kasalipyeŋe yeŋgât Porom Lâpiohât hotom um manmâ gaŋetâ yambu lok yâhâp ŋerek pesuk sâop.  
\v 43 Otmu pitu mepaem yan kasalipyeŋe yeŋgât Porom Lâpioyeŋe, kutyetŋe Molok yet Lepan, ya yetgât umutyetŋe hâwim selep tuhum yakât kâlehen lâum kânâŋgâyelekŋetâ kinmutâ mepaeyelekbi. Mepaeyelekbi yakât matŋe sâmune Bawilon kapi ambolipŋaŋe taka meyekmâ kapiyeŋan ariŋetâ yeŋe yâk hoŋ bayiŋgim mannomai.” Anitâŋe yawu yap.” Den yawu kulemguop tap.   
\s1 Tâmbâlipnenŋaŋe Anitâhât selep tuhuwi.  
\p
\v 44 Emelâk embâŋân tâmbâlipnenŋaŋe Aihita hân pilâm lok ki manmaiângen taka manŋetâ Anitâŋe ikŋe selep tuhuŋet sâm yakât topŋe Mose ekuop. Topŋe ekuop yawuâk watmâ tuhuwi.  
\v 45 Tâmbâlipnenŋaŋe yakât kâlehen yâhâ mepaeminiwi. Yawu otmâ manmâ gaŋetâ benŋe Yosuaŋe galemyeŋe olop sâp yan Anitâŋe mâmâŋe otyiŋgimu kasalipyeŋe yongom watyekŋetâ ariŋetâ selep ya yan lâum taka katmâ mepaem manbi. Yawu otmâ manmâ gaŋetâ lok kutdâ âlâ, kutŋe Dawiti sâm, yâkŋe galemyongop.  
\v 46 Dawitiŋe galem yongom manmu Anitâŋe ekmu ârândâŋ olop. Yakât otmâ opon kâmbukŋe pato tuhuwaŋgiwe sâm Anitâ ekuop.  
\v 47 Ekumu ki nâŋgâwaŋgiop. Yakât otmâ Dawiti nanŋe, kutŋe Solomon sâm, yâkŋe opon ya tuhuwaŋgiop.  
\v 48 Yakât otmâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Anitâ ambonenŋe yahat yahatŋe nenŋe emet me opon mem kânâŋgâmain yan ki tatmap. Yakât otmâ Anitâŋe poropete âlâ yuwu ekumu kulemguop.   
\li1
\v 49-50 “Nâ ninahâk hân himbim kândikyotgowan. Otmu senŋe âlâlâ saruân hikiân tatmap ya ninahâk katyekban. Nâ himbimân otmu hânân ârândâŋ otmâ tan. Yawuhât opon kâmbukŋan yâhâ tat sâm tuhunihiŋetâ ârândâŋ otbuapgât dop âlâ ki tap. Nâŋe oponân ki tatman.” Den yawu kulemguop tap.   
\s1 Setepanoŋe sâyiŋgiop.  
\p
\v 51 Yen biwiyeŋe kârikŋe. Biwi nâŋgân nâŋgânyeŋe ki pâroŋ yap. Tâmbâlipyeŋaŋe Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heak betgum manbi yen gurâ yawuâk otmâ manmâ gai.  
\v 52 Emelâk emet inânŋan Anitâhât poropetelipŋaŋe ikŋe hoŋ bawa âlâ tetem koko salek manbuap yakât den pat kulemguwi ya kerehâk tâmbâlipyeŋaŋe hilipyongowi. Otmu yakât bulâŋeâmâ Yesu teteop ya yeŋe betbaŋgim howanân kuŋetâ muop.  
\v 53 Otmu Anitâŋe ikŋe aŋelolipŋe hâŋgânyongomu ge girem den poropete ekyongoŋetâ yâkŋe kulemguwi ya yeŋe ki lâum mansai. Yawu.”   
\s1 Setepano kuŋetâ muop.  
\p
\v 54 Setepanoŋe den yawu sâm ekyongomu biwiyeŋan hâumu kuk nâŋgâwaŋgiwi.  
\v 55 Yawu otŋetâ Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe mâmâŋe otbaŋgimu himbimân senŋe pilâm eksan mâne Yesu Anitâ orop tatmutâ yelekmu âlâ kândâkdâ otmu yuwu sâm ekyongop.  
\v 56 “Himbim pâroŋ sâmu Yesu, lok bulâŋe, Anitâ orop tatmutâ yeleksan.” Yawu sâop.   
\p
\v 57-58 Yawu sâmu “Den kâmbukŋe hâliliŋe yap” sâm lâum dâim kapi betŋehen gewi. Kapi betŋehen gem kunlipyeŋaŋe yeŋe hâk katipŋe kâkâlep katbi ya tuhum pilâm lok pato âlâ, kutŋe Saulo sâm, yâkât kâiŋe topŋan katŋetâ tatmu kât mem kuwi.  
\v 59 Setepano ya kâtŋe kuŋetâ Yesu ulitgum yuwu sâop. “O Kutdâ Yesu, umutne me.”  
\v 60 Yawu sâm pilakbe sâm otmâ yuwu sâop. “Kutdâ, tosa pilâyiŋgihât naŋgan.” Yawu sâm pilahop.  
\p Kuŋetâ mumu Sauloŋe nâŋgâmu ârândâŋ olop.   
\c 8  
\s1 Sauloŋe Yesuhât komot mem bâleyehop.  
\p
\v 1-3 Setepano kuŋetâ muop yan lok nombotŋe Anitâhât tem lâum manbiŋe isem lâum sumyeŋan ari hanguwi. Otmu Sauloŋeâmâ Yesuhât komot hilipyongowe sâm emet ârândâŋ yâhâm gem pâinyehop. Otmu nombotŋe mem teteyekmâ tembe lâulipŋe ekyongomu meyekmâ ari pâi emetŋan katyekbi. Yawu otyiŋgiŋetâ lohimbi nombotŋaŋe Yerusalem kapi pilâm itoŋ galaŋ otmâ kapi tipi tapi Yuraia Samaria hânân tatmâ arap yan arim kinbi. Yâhâ Yesuhât aposololipŋeâmâ Yerusalem kapiânâk tatbi.   
\s1 Pilipŋe Samaria ambolipŋe den pat âlepŋe ekyongop.  
\p
\v 4 Yesuhât komot Yerusalem kapi pilâm itoŋ galaŋ otmâ ariwi yaŋe Yesuhât den pat âlepŋe kapi ambolipŋe ekyongowi.  
\v 5-6 Yawu otbi yan yâk yeŋgâlen gâtŋe lok âlâ, kutŋe Pilip sâm, yâkŋe Samaria yeŋgâlen ari Yesuŋe tihitnenŋe olâkgât Anitâŋe hâŋgângumu giop yakât den pat ekyongop. Den pat ya ekyongom kulem topŋe topŋe memu lohimbiŋe ekŋetâ âlâ kândâkdâ otmu denŋe nâŋgâŋetâ bulâŋe olop.  
\v 7 Otmu lohimbi nombotŋe weke bâleŋaŋe mâŋgâeyekmu manminiwi ya watyiŋgimu gaiakmâ ariwi. Yâhâ lohimbi nombotŋe âlâmâ senyeŋe bok sâsâŋe otmu pareŋe otmâ tatminiwi ya mem heŋgemyongop.  
\v 8 Yawu otyiŋgimu kapi ambolipŋaŋe biwiyeŋe heroŋe olop.   
\p
\v 9 Yâhâ kapi yan lok kâmbukŋe âlâ manop, kutŋe Simon sâm, yâkŋe ikŋe mepaeakmâ hawat topŋe topŋe tuhuyiŋgimu ekŋetâ sâtŋe otminiop.  
\v 10-11 Yakât otmâ kapi ambolipŋe, lok geheŋe yahat yahatŋe, lok kutyeŋe orop, kutyeŋe bia, kerehâkŋe yâkât nâŋgâŋetâ yahatmu yuwu sâm mepaeminiwi. “Wâtge kârikŋe tatgihiap. Yakât otmâ gekmunŋe Anitâhât dop oap.” Yawu sâm yâkât kutŋe “Wâtgât Amboŋe,” sâm yâkât nâŋgâŋetâ yahatmu manminiwi.  
\v 12 Aiop, Anitâŋe tihitnenŋe otbe sâm Yesu hâŋgângumu giop yakât den pat âlepŋe Pilipŋe ekyongomu nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu Yesu Kiristohâlen biwiyeŋaŋe kepeiŋetâ toen katyehop.  
\v 13 Yâhâ Simon lok kâmbukŋe ya gurâ yawuâk Yesuhâlen biwiŋe katmu toen kalop. Toen katmu yâkŋe Pilip orop manmâ kulem topŋe topŋe memu ekmu âlâ kândâkdâ otmu yakâlâk nâŋgâm manop.   
\s1 Petoro yet Yoaneŋe Samaria kapiân ariowot.  
\p
\v 14 Samaria kapi ambolipŋaŋe Anitâhât den nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu biwiyeŋe Yesuhâlen katbi yakât den pat sâm haok tuhuŋetâ Yerusalem kapiân arimu aposoloŋe nâŋgâwi. Pat ya nâŋgâm lohimbi yaŋe Yesu Kiristohâlen biwiyeŋaŋe tiŋâk kepeim manŋetgât Petoro yet Yoane hâŋgânyotgoŋetâ ariowot.  
\v 15-17 Arimutâ topyeŋe yuwu sâm ekyotgowi. “Emelâk biwinenŋe Kutdânenŋe Yesuhâlen katmunŋe yâkât kulân toen katnenekbi. Toen katnenekbi yan Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe ki ge mâmâŋe otningiop.” Yawu sâm ekyotgoŋetâ nâŋgâm Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe ge mâmâŋe otyiŋgiâkgât kunyeŋan meyekmâ Anitâ ulitguowot. Kunyeŋan meyekmâ Anitâ ulitgumutâ ikŋe Wâtgât mâmâŋahât Heak hâŋgângumu ge mâmâŋe otyiŋgiop.   
\p
\v 18-19 Mâmâŋe otyiŋgimu Simonŋe ya ekmu âlâ kândâkdâ otmu yawuâk otbehât nâŋgâm tewetsenŋe mem ari yuwu sâm âiyotgop. “Nâŋe lohimbi kunyeŋan meyekmune yawuâk Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe ge mâmâŋe otyiŋgiâkgât tewetsenŋe yu yitgimune nâŋgânihimutâ nâku yawuâk otbom.” Yawu sâop.   
\p
\v 20-21 Yawu sâmu Petoroŋe yuwu sâm ekuop. “Anitâŋe ikŋe Wâtgât mâmâŋahât Heak hâŋgângumu ge mâmâŋe otyiŋgimap ya gâŋe tewetsenŋaŋe puluhuwuatgât dop âlâ ki tap. Anitâŋe biwihe ekmu ki ârândâŋ otmu kâlâpgât pat mansat. Yakât otmâ netgâlen ki torokatbuat. Tewetsenŋe ya miakmâ ari.   
\p
\v 22-23 Biwihahât topŋe yuwu naŋgan. Netŋe kunyeŋan meyekmutŋe kulem tetemu ekdâ biwihe bâleap. Yâhâ yawuâk biwi bâle otmâ mandâ Anitâŋe yakât matŋe gihimu mem hiliwahomatgât nâŋgân nâŋgânge bâleŋe ya pilâm biwihe Yesuhâlen kepeim ulitgu. Yawu.”   
\p
\v 24 Sâmu sâop. “Den yat yu tetenihimapgât yetŋak nâŋgânihim Anitâ ulitguyet.” Yawu sâop.   
\p
\v 25 Aiop, Petoro yet Yoaneŋe Yesuhât den pat âlepŋe kâsikum yiŋgim Yerusalem kapiân âwurem ariowot. Otmu mâtâwân ariowot yan kapi tipi tapi mâtâp hâlâŋmâ tatmâ arap ya ambolipŋe Yesuhât den pat âlepŋe ekyongomutâ nâŋgâwi.   
\s1 Pilipŋe Yesuhât den pat âlepŋe Itiopia lok ekuop.  
\p
\v 26 Otmu yakât kakŋan kulem âlâ Pilipgâlen teteop yakât sâmune nâŋgâ. Aiop, Yerusalem kapi pilâm Gasa kapiân geminiwi mâtâp ya ki arim takam tatŋetâ aŋgom kâtiŋ sâop. Yâhâ ki kâtiŋ sâop sâp yan Anitâhât aŋelo âlâŋe Pilip tetewaŋgim yuwu sâm ekuop. “Gâŋe yahatmâ emet kakŋe ari Yerusalem kapi pilâm Gasa kapiân gemai mâtâp yawuâk watmâ ariwuat.” Yawu sâm ekuop.   
\p
\v 27-28 Yawu sâm ekum hâŋgângumu ariop. Aiop, Itiopia kapi ambolipŋe yeŋgât imbi kutdâ âlâ manop, kutŋe Kandake. Otmu Kandakeŋe ikŋe tewetsenŋahât galem pato âlâ hâŋgângumu Yerusalem kapiân ari opon kâmbukŋan yâhâ Anitâ mepaem hotom uwaŋgiop. Hotom uwaŋgim pesuk pilâm ikŋe hân waŋgaŋe beâsi betŋehen hikum pilâŋetâ dâiop yan yâhâ tatmu dâimu kapiŋan âwurem ariwe sâm olop. Mâtâwân arim tatmâ emet inânŋan Anitâŋe poropete âlâ, kutŋe Yesaia, den ekumu kulemguop ya mem mewalakum sâlikuop. Tatmâ sâlikum gemu Pilipŋe ehop.  
\v 29 Ekmu yan Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe yuwu sâm Pilip ekuop. “We, beâsiŋe hân waŋgaŋe dâim arap endan bam ek.”  
\v 30 Yawu sâm ekumu Pilipŋe sururuk sâm ari lok yaŋe den sâlikuop ya ekmâ yuwu sâm âikuop. “Den sâlikuat yakât topŋe naŋgat me?”   
\p
\v 31 Sâmu sâop. “Wâe, lok âlâŋe yukât topŋe sâm kusânmâ eknohomu nâŋgâmbâm. Yakât otmâ gâŋe hân waŋgaŋan garâ orowâk tatmâ topŋe eknohoâyâ.” Yawu sâmu Pilipŋe yâhâ hâlâŋbaŋgim tatmu orowâk ariowot.   
\p
\v 32-33 Otmu emelâk embâŋân Anitâŋe Yesaia den yuwu sâm ekumu kulemguop.  
\li1 “Lama kum gâine sâm yan lohotŋan tatmu lâum arimai yakât dopŋeâk lok âlâ kune sâm otŋetâ lohotŋan kinop. Yawu otmu ki den nepŋe pato otmâ in yawu lâum ari kuwi. Otmu lama kune sâm otmâ aŋgoân somotŋe hâreŋetâ pâlâmŋe tatmap. Yakât dopŋeâk yâkŋe pâlâmŋe otmâ denyeŋe kakŋan ki sâop. Yâhâ kuŋetâ muowâke yamâ benŋe lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe yâkâlen biwiyeŋaŋe kepeim mannomai ya sâlipyongonomaihât dop âlâ ki tap.” Den yawu kulemguop.   
\p
\v 34 Den ya sâlikum lok kutdâ yaŋe yuwu sâm Pilip âikuop. “Anitâŋe âlâhât nâŋgâm poropete ekumu den yu kulemguop? Poropete ikŋahât me lok âlâhât sâop?”  
\v 35 Yawu sâm âikumu den ya sâm kusânmâ Yesuhât den pat âlepŋe ya ekumu nâŋgâm ariowot.  
\v 36 Ari to âlâ mâtâp ginŋan giop yan arimutâ lok kutdâ yaŋe ekmâ yuwu sâm ekuop. “E, nâ toen katnekgât naŋgan. Ya nâŋgârâ girawu oap?”   
\p
\v 37 Sâmu sâop. “Biwihe Yesuhâlen katsat otmuâmâ, âlepŋe kioŋmâ toen katgekbom.”  
\p Sâmu sâop. “Yesu yamâ Anitâ nanŋe. Yakât otmâ emelâk biwine yâkâlen katsan.”   
\p
\v 38 Yawu sâm beâsi mem sânduk pilâmu kinmu hân waŋgaŋambâ kioŋmâ toen giowot. Ge Pilipŋe mem toen kalop.  
\v 39 Otmu toembâ gamutâ yan Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe Pilip lâum âlâengen arimu lok yaŋe ekmu bialop. Ekmu biatmu biwi heroŋe pato nâŋgâm ariop.  
\v 40 Otmu Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe Pilip lâum Asito kapiân ari katmu kinop. Otmu Pilipŋe kapi ya ambolipŋe otmu kapi tipi tapi ya hâlâŋmâ tatmâ arap ya ambolipŋe Yesuhât den pat âlepŋe ekyongop. Yawu otmâ benŋe Kaisaria kapiân ariop.   
\c 9  
\s1 Kutdâŋe Saulo tetewaŋgiop.  
\p
\v 1 Sâp yan Sauloŋe biwiŋe kâlâp semu Kutdâhât komot hilipyongowe sâm otmâ manop.  
\v 2 Yawu gârâmâ Damasiko kapiân ari Yesuhât komot pâinyekbe sâm otmâ hotom uminiwi ya yeŋgât kunyeŋe yâkâlen ari yakât ekuop. Ekumu lauŋan mem pepa âlâ kulemgum Saulo waŋop yakât topŋe yuwu. Sauloŋe pepa ya mem ari Yura yeŋgât papatolipyeŋe Damasiko kapiân manbi ya yiŋgimu yâkŋe nâŋgâwaŋgiŋetâ yanâmâ Yesuhât komot Damasiko kapiân manbi ya meyekmâ Yerusalem kapiân âwurem taka pâi emetŋan katyekmu tatnomai. Topŋe yawu.   
\p
\v 3 Pepa ya mem Yerusalem kapi pilâm ariop. Mâtâwân ari Damasiko kapi ya tâlâhumuâk otmu yanâk himbimâmbâ laŋinŋe âlâ kândâkdâ yaŋe siliŋ siliŋ sâm hâuop.  
\v 4 Siliŋ siliŋ sâm hâumu hâmbiŋ gumbiŋ otmâ hânân ge pare iop. Hânân ge pare imu yan Yesu Kutdâŋe yuwu sâm ekuop. “Saulo, Saulo, gâŋe wongât iliwetsat?”   
\p
\v 5 Sâmu sâop. “Gâ âlâ?”  
\p Kâpekbaŋgim sâop. “Nâ hilipnohom gat. Nâ Yesu.  
\v 6 Gâŋe yahatmâ kapiân yâhâwuat yan lok âlâŋe yu ya otbuat yakât sâm tetem ekgohowuap.” Yawu sâop.   
\p
\v 7 Yawu sâmu orowâk ariwiŋe den sâop yawuâk nâŋgâwi yamâ Yesu ikŋe ki ekbi. Yakât otmâ den biaek kinbi.  
\v 8 Yawu otmâ kinŋetâ Sauloŋe yahatmâ senŋe omoŋgumu ki ehop.  
\v 9 Yakât otmâ bukulipŋaŋe dâim Damasiko kapiân yâhâwi. Kapiân yâhâ tatmâ sot me to barahâk tatmu hilâm kalimbu pesuk sâop.   
\s1 Ananiaŋe Saulo mem toen kalop.  
\p
\v 10 Aiop, Damasiko kapi amboŋe âlâŋe Yesuhâlen biwiŋaŋe kepeim manop, kutŋe Anania. Otmu Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe biwiŋe mem purik pilâmu Yesuŋe tetewaŋgim kutŋan kunmu ehop. Ekmâ sâop. “Kutdâ, nâ yu tan.”   
\p
\v 11 Yawu sâmu Kutdâŋe yuwu sâm ekuop. “Yahatmâ mâtâp âlâ, kutŋe “mâtâp tâŋ tâŋâk” sâm, yan lok âlâ kutŋe Yurasi, yâkât emelan yâhâwuat. Yan yâhâ lok âlâ, kutŋe Saulo, Taso kapi amboŋe emelan yan tap ya mem tetewuat.  
\v 12 Oran ulitnohomu nâŋe biwiŋe mem purik pilâmune yuwu ehop. Gâŋe yâkâlen ari kunŋan mendâ senŋe suk sâmu ekbuap.” Yawu sâop.   
\p
\v 13 Yawu sâm ekumu sâop. “Kutdâ. Saulohât topŋe emelâk sâŋetâ nâŋgâman. Yerusalem kapi ambolipŋe nombotŋe gâhâlen biwiyeŋaŋe kepeim mansai ya hilipyongom hâhiwin yiŋgim mansap.  
\v 14 Otmu Damasiko kapi ambolipŋe nenŋe gâhâlen biwinenŋaŋe kepeim mansain nen menenekmâ Yerusalem kapiân âwurem ari pâi emetŋan katnenekbe sâm hotom umai ya yeŋgât kunyeŋaŋe hâŋgânguŋetâ takaop.”   
\p
\v 15 Sâmu sâop. “Yuwu ekgohomune nâŋgâ. Isirae lohimbi, pâku lohimbi otmu papatolipyeŋaŋe nâhât topne nâŋgâŋetgât Saulo âi sâm waŋmâ hâŋgângumune yâk yeŋgâlen ari nine den pat âlepŋe ekyongowuap.  
\v 16 Ekyongomu nombotŋaŋe nâŋgâŋetâ bulâŋe otbuap. Yâhâ nombotŋe âlâŋeâmâ nâŋgâŋetâ tâŋât otmu mem âlâlâ tuhuŋetâ hâhiwin kakŋan manbuap yakât topŋe ekuwom. Yakât otmâ yahatmâ arim ek.”   
\p
\v 17 Yawu sâmu Ananiaŋe yahatmâ emet sâpŋe kuwaŋgiop yan yâhâ Saulohât kunŋan mem yuwu sâop. “Bukune Saulo. Yuwu sâmune nâŋgâ. Yesu Kutdânenŋaŋe mâtâwân tetehihimu ehonŋe nâ hâŋgânnohomu taka kungan memune Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe mâmâŋe otgihimu senge suk sâmu ekbuat.”  
\v 18 Yawu sâm ekumu senŋe gara gara gemu suk sâm ekmâ yahatmu toen mem kalop. Yawu otmâ sot um waŋetâ nemu wâtŋe tiŋ tiŋ sâmu  
\v 19 Damasiko ambolipŋaŋe Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeim manbi yâk orowâk manbi.   
\s1 Sauloŋe Yesuhât topŋe Damasiko kapi ambolipŋe ekyongop.  
\p
\v 20 Sâp ki kâlep otmuâk Sauloŋe Yura yeŋgât miti emetŋe tatmâ arap yan yâhâ Yesuhât topŋe ekyongom sâop. “Yesu kuŋetâ muop yamâ Anitâhât nanŋe bulâŋe.” Yawu sâop.   
\p
\v 21 Yawu sâm ekyongomu nâŋgâŋetâ sâtŋe otmu yâkât yuwu sâm alahu gulahu otbi. “Emelâk bukulipnenŋaŋe Yerusalem kapiân manmâ Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeiwi yâk hilipyongowe sâm otmâ hâhiwin yiŋgim watyekmu nengâlen taka tai. Yakât otmâ meyekmâ âwurem ari den âiân katyekmu kinŋetgât hotom umai ya yeŋgât kunyeŋaŋe hâŋgânguŋetâ takaop. Yawu gârâmâ girawu otmâ Yesuhât den nâŋgâmu bulâŋe otmu yakât eknongoap. Ya ekmunŋe sâtŋe oap.” Den yawu sâm alahu gulahu otbi.   
\p
\v 22 Yesuŋe tihitnenŋe olâkgât Anitâŋe hâŋgângumu giop yakât topŋe Sauloŋe Yura lohimbi ekyongomu dondâhâlâkŋe nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu Yesuhâlen biwiyeŋe katmâ yâkât komolân torokatbi. Yawu otbi yakât otmâ Yura lok nombotŋaŋe nâŋgâŋetâ bâlemu yâkât den kakŋan sâne sâm hâum pâpguwi.  
\v 23 Hâum pâpgum yaŋak benŋe kune sâm yakât den hikuwi.  
\v 24 Yawu otmâ Saulo kune sâm mâtâp sâtŋan sip galem otmâ kinbi.  
\v 25 Sip galem otbi yakât den pat nâŋgâm omoŋdâŋe Saulo bukulipŋaŋe saka saka pato yakât kâlehen Saulo katŋetâ talop. Tatmu ip yaŋe saka saka yan sâhâm ip potonŋan mem tatŋetâ paŋ kârikŋe kâlep pato yakât manu lauŋambâ yaehen kioŋmâ ba ariop.   
\s1 Sauloŋe Yerusalem kapiân âwurem ariop.  
\p
\v 26 Yerusalem kapi ambolipŋe Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeim manbi ya yeŋgâlen Sauloŋe torokatbe sâm otmâ Damasiko kapi pilâm âwurem Yerusalem ariop. Âwurem ari biwiŋe Yesuhâlen kalop yakât topŋe ekyongop. Yamâ emelâk Yesuhât komot hilipyongom hâhiwin yiŋgiminiop yakât otmâ denŋe nâŋgâŋetâ ki bulâŋe otmu betbaŋgiwi.  
\v 27 Betbaŋgiŋetâ aposolo âlâ, kutŋe Banawa sâm, yâkŋe Saulo dâim aposolo yeŋgâlen ari sârereop. Sârerem yuwu sâop. “Sauloŋe arimu Damasiko mâtâwân Kutdâŋe tetewaŋgiop. Tetewaŋgimu yâkâlen biwiŋaŋe kepeim Damasiko kapiân yâhâ yâkât den pat âlepŋe Damasiko ambolipŋe pahâk ekyongop.” Yawu sâop.   
\p
\v 28 Yawu sâm ekyongomu nâŋgâm Saulo buku otbaŋgiŋetâ orowâk manmâ Yerusalem kapi yâhâm gem Kutdâhât den pat âlepŋe pahâk ekyongop.  
\v 29 Otmu Yura lohimbi nombotŋe Girik kapiân tetewiŋe nâŋgâm denŋe kakŋan sâwi. Yawu otmâ kune sâm den hikuwi.  
\v 30 Otmu Den hikuŋetâ Yesuhât komotŋe ya nâŋgâm Saulo dâim Kaisaria kapiân ariwi. Yan ari katŋetâ waŋgaen yâhâmu mem ikŋe kapi, kutŋe Taso sâm, yan ari katmu manop.   
\p
\v 31 Sauloŋe Yesuhâlen biwiŋaŋe kepeim manop. Yakât otmâ emet hok imu Yesuhât komotŋe lohotŋan manmâ biwiyeŋaŋe hikuakmâ konohâk otmâ Anitâ mepaeminiwi. Yawu otmâ manŋetâ Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe mâmâŋe otyiŋgimu Yesuhât den pat âlepŋe pahâk ekyongoŋetâ nâŋgâm lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe yâk yeŋgâlen torokatŋetâ sambe sambe otbi.   
\s1 Petoroŋe Yesuhât wâtŋan kinmâ lok pareŋe heŋgeŋguop.  
\p
\v 32 Petoroŋe Yesuhât komot Lita kapiân manbi ya yeŋgâlen ariop.  
\v 33 Otmu kapi ya amboŋe, kutŋe Ainea sâm, yâhâmâ pareŋe otmâ manmu yambu nombolân kalimbu pesuk sâop. Petoroŋe lok ya ekmâ yuwu sâm ekuop.  
\v 34 “Ainea. yuwu sâmune nâŋgâ. Yesu Kiristoŋe heŋgeŋgohoapgât yahatmâ gikak kundupge mem lotohom siwitgu.” Yawu sâmu âlepŋe otmâ yahalop.  
\v 35 Yakât den pat Lita otmu Seron kapi ambolipŋaŋe nâŋgâŋetâ âlâ kândâkdâ otmu lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe Yesuhâlen biwiyeŋe katbi.   
\s1 Petoroŋe Tapita mumuŋambâ mem yahalop.  
\p
\v 36 Kapi âlâ, kutŋe Yopa sâm, yamâ Lita kapi hâlâŋmâ tap yakât den pat yuwu. Yopa kapi ambolipŋe nombotŋaŋe Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeim manbi ya yeŋgâlen gâtŋe, imbi âlâ, kutŋe Tapita sâm, kutŋe âlâmâ Dokasi, yamâ nenŋe denân kutŋe “maŋgen”. Imbi yaŋe lohimbi umburuk manminiwi ya tânyongom manminiop.  
\v 37 Tapita ya mesek umatŋe tetewaŋgimu muop. Yakât otmâ lohimbi tânyongominiop yaŋe to kukŋe suk sukŋe yaŋe hâkŋe pirim lâum emet biwiŋe âlâen katŋetâ talop.  
\v 38 Yâhâ Yopa kapi yamâ Lita kapi ginŋanâk tap. Otmu sâp yan Petoroŋe Lita kapiân ari talop yakât den pat Yesuhât komot Yopa kapiân manbiŋe nâŋgâm lok yâhâp hâŋgânyotgoŋetâ ari yuwu sâm Petoro ekuowot. “Imbi âlâ bâlemu miakmâ kinsain yakât otmâ dâihekmutŋe orowâk arine.”   
\p
\v 39 Yawu sâmutâ Petoroŋe kâlâwahom yahatmâ orowâk ariwi. Ari imbi ya katŋetâ talop yan dâim yâhâwi. Dâim yâhâŋetâ imbi kambut yaŋe mem hawamgum isewaŋgim tatŋetâ yehop. Yâhâ Tapitaŋe ki muop yan sâŋgumyeŋe gâreyiŋgiminiop ya mem tiripguŋetâ ehop.  
\v 40 Petoroŋe ya ekmâ ekyongomu yaehen ge kinŋetâ Tapita gotŋan ba kinmâ Anitâ ulitguop. Ulitgum imbi ya yuwu sâm ekuop. “Tapita yahat.” Sâmu yanâk senŋe suk sâm Petoro ehop.  
\v 41 Petoroŋe bâtŋan memu yahatmâ kinop. Yawu otmâ Petoroŋe den sâmu lohimbi yaŋe emet kâlehen yâhâ Tapita ekbi.  
\v 42 Petoroŋe Tapita mumuŋambâ mem yahalop yakât den pat sâm haok tuhuŋetâ Yopa kapi ambolipŋe dondâhâlâkŋe Yesuhâlen biwiyeŋe katbi.  
\v 43 Otmu kapi yan lok âlâ, kutŋe Simon sâm, yâkŋe bulimakao hâkŋe gahaem yu ya gârem katmu puluhuŋetâ tewetsenŋe meminiop. Petoroŋe yâk orop yan im manop.   
\c 10  
\s1 Aŋelo âlâŋe Konelio tetewaŋgiop.  
\p
\v 1 Kaisaria kapiân lok âlâ manop, kutŋe Konelio, yâhâmâ Roma yeŋgât hep bero ya yeŋgât kunŋe.  
\v 2 Yâkŋe hep torehenlipŋe orowâk Anitâ mepaem tem lâuwaŋgim manminiwi. Otmu yâkŋe Yura lohimbi umburuk manminiwi ya yeŋgât tepŋe nâŋgâyiŋgim Anitâ ulitgum tânyongominiop.  
\v 3 Yawu otmâ manminiop gârâmâ hilâm âlâen emetsâpŋe otmu yan Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe biwiŋe mem purik pilâmu aŋelo âlâŋe tetewaŋgim kutŋan kunop.  
\v 4 Kunmu pârâk pilâm ekmâ sâop. “Kutdâ girawu?”  
\p Sâmu sâop. “Gâŋe Anitâ tem lâuwaŋgim lohimbi umburuk manmai ya tânyongom gat. Yakât otmâ Anitâŋe nâŋgâhihimu âlepŋe otmap.  
\v 5-6 Yakât otmâ yuwu sâmune nâŋgâ. Lok âlâ, kutŋe Simon Petoro sâm, yâkŋe Yopa kâpiân nambeŋe orop im mansawot. Otmu nambeŋahât emet ya saru ginŋan tap yan lok hâŋgânyongorâ ari Simon Petoro dâim takanomai.”  
\v 7 Yawu sâm ekum pilâm ba ariop. Arimu Konelioŋe hoŋ bawayâhâtŋe lok yâhâp otmu hep bero âlâŋe Anitâhât denŋe lâum manminiop ya ekyongomu gawi.  
\v 8 Gaŋetâ aŋeloŋe tetewaŋgim den ekuop ya ekyongom hâŋgânyongomu Yopa kapiân ariwi.   
\s1 Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe Petoro biwiŋe mem purik pilâmu kulem âlâ tetemu ehop.  
\p
\v 9 Ari mâtâwân im yahatmâ yapâ sâwi yaŋak hilâm kârikŋan Yopa kapiân ba takawi. Aiop, sâp yan Petoroŋe Anitâ ulitguwe sâm emet biwiŋe âlâen yâhâop.  
\v 10 Anitâ ulitgum tatmu po waŋgiop. Yakât otmâ imbi tatbi ya ekyongomu sot uŋetâ siop. Yawu otŋetâ Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe biwiŋe mem purik pilâmu yuwu ehop.  
\v 11 Himbim pâroŋ sâmu aŋelo âlâŋe wahap âlâ kundupdâek pato yawuya kunŋe mem menduhum katmu hânân giop.  
\v 12 Yakât biwiŋan soŋgo, hambe, nâi topŋe topŋe, neneŋe ki neneŋe katyehop ya tatmu ehop.  
\v 13 Gemu yan Kutdâŋe Petoro kunmâ yuwu sâm ekuop. “Wa, Petoro. Yu kum ne.”   
\p
\v 14 Sâmu sâop. “Kutdâ yu ki nembom. Ki neneŋe bâleŋe sâmain yuwuya âlâ ki neman.”   
\p
\v 15 Sâmu sâop. “Yu kum ne sâm ekgohoan yukât ki hâkâŋ otmâ pilâwuat.” Yawu sâop.  
\v 16 Den ya kalimbuŋe ekum yakât kakŋan aŋelo yaŋe mem himbimân yâhâop.   
\p
\v 17-18 Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe Petoro biwiŋe mem purik pilâmu kulem tetemu ehop yakât topŋe nâŋgâm koahop. Nâŋgâm koakmâ tatmu Koneliohât hoŋ bawalipŋaŋe Yopa kapiân taka Simongât emet mem tetem gahatŋan kinmâ den sâwi.   
\p
\v 19 Yâhâ Petoroŋe kulem tetemu ehop yakât nâŋgâm koakmâ tatmu Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe yuwu sâm ekuop. “Naŋgat. Lok kalimbu gâ pâingekmâ takai.  
\v 20 Yakât otmâ orowâk arine sâm ekgohoŋetâ gâŋe ki nâŋgâm kiwiliŋ otbuat. Yahatmâ gem yek.”  
\v 21 Yawu sâmu Petoroŋe yahatmâ gem yekmâ “Wongât takai?” sâm âiyongop.   
\p
\v 22 Sâmu sâwi. “Topŋe yuwuhât takain. Hep bero kunnenŋe, kutŋe Konelio, yâkŋe Anitâ mepaem manmu nâŋgâwaŋgimu ârândâŋ otmap. Otmu Yura ambolipŋaŋe yâkât nâŋgâŋetâ yahatmap. Aiop, yâhâlen Anitâhât aŋelo âlâŋe tetewaŋgim yuwu sâm ekuop. “Lok âlâ, kutŋe Simon Petoro sâm, yâkŋe taka den âlâ ekgohoâkgât naŋgan. Yakât otmâ lok hâŋgânyongorâ ari dâim takaŋetâ den ekgohowuap.” Yawu sâm ekuop yakât otmâ hâŋgânnongomu takain.”  
\v 23 Yawu sâŋetâ Petoroŋe dâiyekmu emelan yâhâ iwi.  
\s1 Petoroŋe Konelio ari ehop.  
\p Emet haŋ sâmu yahatmâ Yopa kapi ambolipŋe Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeim manbi yâk orowâk ariwi.  
\v 24 Mâtâwân ari im yahatmâ yapâ sâwi yaŋak Kaisaria kapiân ba takawi. Otmu Konelioŋe bukulipŋe otmu hep torehenlipŋe meyekmu ya yeŋgât mambotmâ tatŋetâ takawi.  
\v 25 Takaŋetâ Konelioŋe Petoroŋe ekmâ gem lâum parahum heroŋe nâŋgâwaŋgim mepaeop.  
\v 26 Yawu otmu Petoroŋe yuwu sâm ekuop. “Anitâ konok mepaenomgât dop tap. Yakât otmâ nâ wongât mepaeneksat? Nâ lok gâ yuwuya.   
\p
\v 27 Yawu sâm ekumu emelan yâhâ menduhuakmâ tatbi ya yuwu sâm ekyongop.  
\v 28 “Yeŋe Yura nengât topnenŋe naŋgai. Nenŋe yen pâku lohimbi yekmâ betyiŋgimain. Otmu nenŋe yen orop tatnomgât dop âlâ ki tap. Yakât samut kârikŋe tap. Yakât otmâ nâŋe pâku lok yekmâ bâleŋe sâm nâŋgâyiŋgimune gemap. Yawu nâŋgâyiŋgim gaman yamâ yâhâlen Anitâŋe “Yawu ki nâŋgâwuat” sâm yakât topŋe eknohop.  
\v 29 Yakât otmâ Konelioŋe lok hâŋgânyongomu nâhâlen ariwi yan yekmâ ki pâpguwan.” Yawu sâm Konelio yuwu sâm âikuop. Wongât dâinekŋetâ takain yukât sârâ nâŋgâwe.” Yawu sâm Konelio âikuop.   
\p
\v 30 Yawu sâm âikumu Konelioŋe yuwu sâm ekuop. “Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe biwine mem purik pilâmu kulem âlâ tetemu ekban yapâek manmâ gamunŋe hilâm imbât pesuk yap. Ya ekgohomune nâŋgâ. Hilâm âlâen emetsâpŋe Anitâ mepaem tatmune lok âlâ, hâk katipŋe laŋinŋe orowâk, yâkŋe tetenihim yuwu sâm eknohop.  
\v 31 “Anitâ mepaem mandâ nâŋgâhihimu ârândâŋ otmap. Otmu lohimbi umburuk mansai ya tânyongomat yakât nâŋgâmu âiloŋgo otmap.  
\v 32 Lok âlâ, kutŋe Simon Petoro sâm, yâkŋe Yopa kapiân nambeŋe orop im mansawot. Nambeŋaŋe bulimakao hâkŋe gahaem yu ya gârem katmu puluhumai yâkât emet saru ginŋan tap. Yakât otmâ lok hâŋgânyongorâ ari Simon Petoro yan tap ya dâim takanomai.”  
\v 33 Yawu eknohomu sâm nâŋe lok yu hâŋgânyongomune gâhâlen ari dâihekŋetâ orowâk takai. Gâŋe takarâ biwine heroŋe oap. Yakât otmâ gâŋe Kutdâhât den sârâ nâŋgâne.” Yawu sâop.   
\p
\v 34 Yawu sâmu Petoroŋe yuwu sâop. “Anitâŋe lok nengât orotmemenenŋahât nâŋgâmu yâhâwe gewe ki otmap ya yiwereŋe nâŋgâm heŋgeŋguan.  
\v 35 Otmu lohimbi komotŋe komotŋe hânŋan kulemŋan manmâ arai ya yeŋgât nâŋgâmu yâhâwe gewe ki otmap. Lohimbi âlâ me âlâŋe Anitâ ewe katmâ tem lâuwaŋgim manmai yâhâmâ meyekbuap.  
\v 36 Yâkŋe nanŋe Yesu Kiristo hâŋgângumu ge Yura lok nengâlen teteop. Yawu gârâmâ Yesuŋe Yura lohimbi nengâlâk ki giop. Nen Yura lohimbi otmu yen pâku lohimbi kerek nengât kunnenŋe tatmâ tihitnenŋe otbisâp yakât den pat âlepŋe kâsikum ningim manmâ gaop ya naŋgai.  
\v 37-38 Otmu nenŋe orotmeme bâleŋe bet pilâm Anitâhâlen biwinenŋaŋe kepeim manŋet sâm Yoaneŋe den eknongom toen katnenekmâ manop. Sâp yapâek Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe Yesu Nasaret kapi amboŋe mâmâŋe otbaŋgimu Galilaia otmu Yuraia hân nombot nombot yâhâm gem kulem topŋe topŋe memu ekmunŋe âlâ kândâkdâ otminiop. Satangât weke bâleŋaŋe lohimbi mem mâŋgâeyekbi ya Yesuŋe watmâ heŋgemyongom manop.  
\v 39 Yâkŋe Yerusalem kapi pato otmu kapi tipi tapi Yuraia hânân tatmâ arap yan yâhâm gem yu ya olop miop ya ekbin. Yawu gârâmâ Yura papatolipnenŋe yeŋgât sâtgât otmâ Yesu howanân kuŋetâ muop.  
\v 40 Mumu hanguŋetâ hilâm kalimbu pesuk sâmu Anitâŋe mumuŋambâ mem yahalop.  
\v 41 Mumuŋambâ mem yahatmu lok ihilâk ki teteyiŋgiop. Mumuŋambâ yahatmâ nenâk teteningimu eknom ya emet inânŋan Anitâŋe sâm kalop. Yakât otmâ nengâlen tetemu orowâk tatmâ sot nem den alahu gulahu otbin.  
\v 42 Yâhâ lohimbi emelâk muwi, me sâp yiwereŋe mansain, me hâmbâi tetem mannomai nen kerek den âiân katnenekmâ den sâm hâreningiwuap ya Anitâŋe Yesu Kiristo sâm waŋop. Yawu gârâmâ sâm hâreningiwuap yakât topŋe otmu ikŋe den pat âlepŋe ya lohimbi hânŋan kulemŋan manmâ arai ya yeŋgâlen ari ekyongomunŋe nâŋgâŋetgât Yesuŋe nep sâm ningiop.  
\v 43 Emelâk embâŋâmbâek Anitâhât poropetelipŋaŋe Yesuhât nâŋgâm den yuwu kulemguwi.  
\li1 Lohimbi âlâ me âlâŋe Anitâhât nanŋahâlen biwiyeŋaŋe kepeim mannomai ya yeŋgât tosa pilâyiŋgiwuap.” Yawu kulemguwi tap.”  
\p Petoroŋe den yawu sâm ekyongop.   
\s1 Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe pâku lohimbi mâmâŋe otyiŋgiop.  
\p
\v 44 Petoroŋe yawu sâm ekyongomu nâŋgâŋetâ Anitâŋe ikŋe Wâtgât mâmâŋahât Heak hâŋgângumu yâk yeŋgâlen giop.  
\v 45-46 Ge mâmâŋe otyiŋgim nimbilamyeŋe mem purik pilâyiŋgimu den sâsâŋe ki sâsâŋe sâm Anitâ mepaewi. Aiop, Yura lohimbi, Yopa kapiân manmâ Yesuhâlen biwiyeŋe katbi yaŋe Petoro betŋan sâŋetâ Kaisaria takawi. Yâhâ pâku lohimbiŋe den sâsâŋe ki sâsâŋe sâm Anitâ mepaewi ya lohimbi takawi yaŋe yekŋetâ âlâ kândâkdâ otmu yuwu sâwi. “Anitâŋe ikŋe Wâtgât mâmâŋahât Heak hâŋgângumu ge pâku lohimbi yu mâmâŋe otyiŋgimu ekmunŋe âlâ kândâkdâ oap.”   
\p
\v 47 Yawu sâŋetâ Petoroŋe sâop. “Emelâk Anitâŋe Wâtgât mâmâŋahât Heak hâŋgângumu ge nen mâmâŋe otningiop yakât dopŋeâk pâku lohimbi yu yeŋgâlen hâŋgângumu ge mâmâŋe otyiŋgimu yeksain. Yakât otmâ toen mem katyeknomgât dop tap.”  
\v 48 Yawu sâm ekyongomu yâkŋe Yesuhât kulân pâku lohimbi ya toen mem katyekbi. Yakât otmâ Petoro alitŋetâ yâk orowâk tipiŋe tatmâ Yesu Kiristohât den kâsikum yiŋgiop.   
\c 11  
\s1 Petoroŋe pâku lohimbi yeŋgât den pat aposolo ekyongop.  
\p
\v 1 Pâku lohimbiŋe Kiristohât den pat âlepŋe nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu yâkâlen biwiyeŋaŋe kepeiwi yakât den pat sâm haok tuhuŋetâ aposolo otmu Yura lohimbi nombotŋe Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeim manbiŋe yakât den pat nâŋgâwi. Yawu gârâmâ nombotŋaŋeâmâ nâŋgâŋetâ bâleop. Yâkŋe yuwu nâŋgâmai. Pâku lok âlâ me âlâŋe Yesuhâlen biwiyeŋe katmâ yâkât komolân torokatne sâm otnomai yamâ aŋgoân hâkyeŋahât torehenŋan undip tuhuyiŋginom. Yawu nâŋgâwi.  
\v 2 Yawu gârâmâ Petoroŋe Yerusalem kapiân yâhâmu lok yaŋe yuwu sâm ekuwi.  
\v 3 “Gâŋe wongât pâku lohimbi yeŋgât emelan ari bâtyeŋambâ sot mem nion? Lok yaŋe hâkyeŋahât torehenŋan undip ki tuhuaŋgim mansai yakât nâŋgâmunŋe dondâ bâleap.”  
\v 4 Yawu sâŋetâ Petoroŋe yu ya teteop ya topŋambâek yuwu sâm ekyongop.   
\p
\v 5 “Nâŋe Yopa kapiân ari Kiristohât den pat kâsikum yiŋgim manban. Otmu hilâm kârikŋan Anitâ ulitgum tatmune Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe biwine mem purik pilâmu yuwu ekban. Himbim pâroŋ sâmu aŋelo âlâŋe wahap âlâ kundupdâek pato yawuya kunŋe mem menduhum katmu gotnan giop.  
\v 6 Gemu yuwu ekban. Yakât biwiŋan soŋgo, hambe, nâi topŋe topŋe, neneŋe ki neneŋe katyehop ya tatmu ekban.  
\v 7 Tatmu ekban yan Anitâŋe nohonmâ yuwu sâm eknohop. “Petoro, yu kum ne.”   
\p
\v 8 Sâmu sâwan. “Kutdâ, yu ki nembom. Ki neneŋe bâleŋe sâmain yuwuya âlâ ki neman.”   
\p
\v 9 Yawu sâmune yan himbimâmbâ Kutdâŋe yuwu sâm eknohop. “Yu kum ne sâm ekgohoan yukât ki hâkâŋ otmâ pilâwuat.” Yawu sâop.  
\v 10 Kutdâŋe den ya kalimbuŋe eknohomu yakât kakŋan aŋelo yaŋe mem himbimân yâhâop.   
\p
\v 11 Himbimân mem yâhâmu yanâk lok kalimbu Kaisaria kapi pilâm emet tatbanân taka yaehen kinbi.  
\v 12 Taka yaehen kinŋetâ Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe yuwu sâm eknohop. “Orowâk arine sâm ekgohoŋetâ gâŋe ki nâŋgâm kiwiliŋ otbuat.” Yawu sâop. Otmu Yesuhât komot ya yeŋgâlen gâtŋe lok nombolân konok yaŋe betnan sâŋetâ Kaisaria kapiân orowâk ariwin.  
\p Ari hep bero kunyeŋe yâkât emelan yâhâmunŋe den yuwu sâm eknohop.  
\v 13 “Nâ emetnan tatmune aŋelo âlâŋe tetenihim yuwu sâm eknohop. “Lok âlâ, kutŋe Simon Petoro sâm, yâkŋe Yopa kapiân tap yakât otmâ lok hâŋgânyongorâ ari dâim takanomai.  
\v 14 Dâim takaŋetâ yâkŋe gâ otmu hep torehenlipge den ekyongomu nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu Anitâŋe tosayeŋe pilâm manman kârikŋahât pat kuyiŋgimu mannomai.” Aŋeloŋe yawu sâm eknohop.”  
\v 15 Konelioŋe yawu sâm eknohomu nâŋe Yesuhât den pat âlepŋe ekyongowan. Den ekyongomune emelâk Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heak nengâlen ge mâmâŋe otningiop yakât dopŋeâk yâk yeŋgâlen ge mâmâŋe otyiŋgiop.  
\v 16 Yâk yeŋgâlen ge mâmâŋe otyiŋgiop ya ekmâ emet inânŋan Kutdâŋe den âlâ yuwu sâm eknongop ya nâŋgâmune teteop. Den eknongop yamâ yuwu. “Yoaneŋe lohimbi toen mem katyehop. Yawu gârâmâ lohimbiŋe nâhâlen biwiyeŋe katnomai yanâmâ Anitâŋe ikŋe Wâtgât mâmâŋahât Heak hâŋgângumune ge mâmâŋe otyiŋgiwuap.” Kutdâŋe yawu sâm eknongop.  
\v 17 Otmu nenŋe Yesuhâlen biwinenŋe katmunŋe Anitâŋe ikŋe Wâtgât mâmâŋahât Heak nengâlen hâŋgângumu ge mâmâŋe otningiop yakât dopŋeâk pâku lohimbi yeŋgâlen hâŋgângumu ge mâmâŋe otyiŋgiop. Yawu gârâmâ Anitâŋe nâŋgân nâŋgân âlâ katbuap ya nâŋe kuwaŋgiwomgât dop âlâ ki tap. Yakât otmâ nâŋgâmune ârândâŋ oap.” Yawu sâm ekyongop.   
\p
\v 18 Petoroŋe yawu sâm ekyongomu nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu ki denŋe kakŋan sâwi. Yawu otmâ Anitâ mepaem yuwu sâwi. “Nâŋgâmunŋe âiloŋgo loŋgo oap. Nen Yura lohimbiŋe Yesu Kiristohâlen biwinenŋaŋe kepeim manmunŋe Anitâŋe manman kârikŋahât pat kuningimu tap. Yâhâ yakât dopŋeâk pâku lohimbiŋe yâkâlen biwiyeŋaŋe kepeim manŋetâ manman kârikŋahât pat kuyiŋgimu tap.” Yawu sâm Anitâ mepaewi.   
\s1 Banawaŋe Antiok kapiân ari ya ambolipŋe Yesuhât den kâsikum yiŋgiop.  
\p
\v 19 Setepano kuŋetâ muop yan Yura yeŋgât papatolipyeŋaŋe Yesuhât komot yongom watyekŋetâ itoŋ galaŋ otmâ ariwi. Nombotŋe Poinike otmu Antiok kapiân ariwi. Yâhâ nombotŋe âlâmâ mâtuŋa âlâ, kutŋe Kipiro sâm, yan ariwi. Aŋgoân ariwi yaŋe Yesuhât den pat âlepŋe yamâ Yura lok imbi yawuâk ekyongowi.  
\v 20 Yawu gârâmâ pâku lohimbi Kipiro otmu Kirene kapi ambolipŋe Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeim manbi. Nombotŋaŋe kapiyeŋe pilâm Antiok kapiân ari Kutdâ Yesuhât den pat âlepŋe ya kapi ambolipŋe ekyongowi.  
\v 21 Ekyongowi yan Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe mâmâŋe otyiŋgimu pâku lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe Yesuhât den pat âlepŋe ya nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu yâkâlen biwiyeŋaŋe kepeiwi.   
\p
\v 22 Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeiwi yakât den pat ya sâm haok tuhuŋetâ Yerusalem kapiân arimu Yesuhât komotŋe nâŋgâm Banawa hâŋgânguŋetâ Antiok kapiân ariop.  
\v 23-24 Ari Anitâŋe tihityeŋe otmu lohotŋan manbi ya ekmâ heroŋe nâŋgâyiŋgiop. Otmu Banawaŋe Yesuhâlen biwiŋaŋe tiŋâk kepeim tem lâuwaŋgim manminiop. Yakât otmâ Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe mâmâŋe otbaŋgimu pâku lohimbi yaŋe Kutdâhâlenâk biwiyeŋaŋe tiŋâk kepeim mannomaihât Yesuhât den kâsikum yiŋgim biwiyeŋe mem heweweŋ tuhuyehop. Yawu otmu lohimbi seseŋgâlâkŋe nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeiwi.   
\p
\v 25 Otmu Sauloŋe tânnohoâk sâm Banawaŋe Antiok kapi pilâm Taso kapiân ari pâinop.  
\v 26 Ari Saulo mem tetem Antiok kapiân âwurem ariowot. Âwurem ari orowâk manmâ Yesuhât den kâsikum yiŋgim manmutâ yambu konok pesuk sâop. Otmu Antiok kapi yan aŋgoân Yesuhât komot ya yeŋgât kutyeŋe pato, “Kiristohât lohimbi”, sâm yongonbi.   
\p
\v 27 Sâp yan lok nombotŋe Anitâhât den sâm tetewiŋe Yerusalem kapi pilâm Antiok kapiân ariwi.  
\v 28 Yâhâ yâk yeŋgâlen gâtŋe âlâ, kutŋe Ahawo sâm, emet inânŋan Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe po pato tetewuap yakât den biwiŋan katmu sâm teteop. Yawu gârâmâ yakât kakŋan Roma yeŋgât kunyeŋe âlâ, kutŋe Kalaurio manop sâp yan po pato ya teteop.  
\v 29 Emet inânŋan Ahawoŋe den yawu sâm tetem Yesuhât komot ekyongomu nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu Yesuhât komot Yuraia hânân manbi ya tânyongone sâm tewetsenŋe dopyeŋanâk menduhuwi.  
\v 30 Tewetsenŋe menduhum Banawa yet Saulo yitgiŋetâ mem ari Yesuhât komot Yuraia hânân manbi ya yeŋgât galemlipyeŋe yiŋgiowot.   
\c 12  
\s1 Herotŋe sâmu Petoro mem pâi emetŋan katŋetâ talop.  
\p
\v 1-3 Tihit tihit Hombaŋ ya kutŋe âlâmâ Natik Hombaŋ ya tâlâhumu sâp yan lok kutdâ âlâ, kutŋe Herot sâm, yâkŋe tembe lâulipŋe ekyongomu Yesuhât komot yongom mem âlâlâ tuhuyekmâ nombotŋe mem pâi emetŋan katyekbi. Yawu otmâ tembe laulipŋe ekyongomu Yoane ataŋe, Yakowo ya mem eŋgatŋe hâreŋetâ muop.  
\p Yawu otmu Yura yeŋgât papatolipyeŋaŋe yakât nâŋgâŋetâ âlepŋe olop.  
\v 4 Otmu tembe lâulipŋe ekyongomu Petoro gurâ yawuâk mem pâi emetŋan katŋetâ tatmu tembe lâu kâi nombotgen konok yaŋe galemgum kinbi. Galemgum kinbi yan komot imbât imbât yawu galemgum kinbi. Yawu otmâ Yura lohimbiŋe natik ya nem pesuk pilânomai yan Herotŋe Petoro mem dâim den âiân katmu kinbuap yakât mambolop.  
\v 5 Yawu otmâ Petoro mem pâi emetŋan katŋetâ talop yakât den pat nâŋgâm Yesuhât komotŋe menduhuakmâ Petorohât nâŋgâwaŋgim Anitâ ulitguwi.   
\s1 Aŋelo âlâŋe Petoro pâi emetŋambâ holaŋmu gem ariop.  
\p
\v 6 Otmu emet haŋ sâmu yanâmâ Herotŋe Petoro mem den âiân katmu kinbuap. Yâhâ omoŋe yan Petoro tembe lâu yâhâp hohetyetŋan tatmu ip kârikŋaŋe mem bâtyeŋe menduhum sâhâm iwi. Otmu tembe lâu nombotŋe âlâŋeâmâ pâi emetŋe yakât gahatŋan galemgum kinbi.  
\v 7 Yawu galemgum kinŋetâ Kutdâhât aŋelo âlâŋe Petoro tetewaŋgim kinmu, yâkât laŋinŋaŋe siliŋ siliŋ sâm pâi emetŋe kâlehen hâuop. Yawu otmu aŋelo yaŋe Petoro mândem yuwu sâm ekuop. “Getek, yahat.” Sâmu ip kârikŋe ya holaŋakmâ gemu Petoro yahalop.  
\v 8 Yahatmu aŋeloŋe yuwu sâm ekuop. “Petge mem latmâ kâi katipŋe karak. Otmu hâk katipŋe kâlep pato ya mânuŋakmâ betnan sârâ kioŋde.”  
\v 9 Yawu otmâ pâi emetŋambâ gemutâ Petoroŋe biwi yâhâp otmâ yuwu nâŋgâop. “Oait yu bulâŋe me amanân eksan.”  
\v 10 Yawu nâŋgâm gahatŋan tembe lâu galem kinbi ya wangiyekmâ, gahatŋe âlâen ge yawuâk wangiyekmâ ge paŋ sâhâwi yan bamutâ gahatŋe paŋ sâmu yaehen giowot. Yaehen ge mâtâwân bam tatmutâ aŋelo yaŋe yapâek gulip olop.   
\p
\v 11 Gulip otmu Petoro nâŋgân nâŋgânŋe tetemu yuwu nâŋgâop. “Yiwereŋe nâŋgâmune teteap. Kutdâ ikŋahâk aŋelo âlâ hâŋgângumu ge Herot otmu Yura papatolipnenŋe yeŋgât bâtyeŋambâ holaŋneksap.”   
\p
\v 12 Yawu nâŋgâm yapâ ari Yoane Mareko mâmâŋe, kutŋe Maria sâm, yâkât emelan yâhâop. Yâhâ hetahân kinmâ lohimbi dondâŋe menduhuakmâ yâkât nâŋgâwaŋgim Anitâ ulitgum tatŋetâ nâŋgâop.  
\v 13 Yawu nâŋgâm emet gahatŋan kinmâ den tuhuop.  
\v 14 Den tuhumu hoŋbawa imbi âlâ, kutŋe Lota sâm, yâkŋe gahatŋan ba ombeŋe towatŋe nâŋgâop. Yawu nâŋgâm tepŋe yahatmu inâk âwurem ba “Petoro gahatŋan taka kinsap,” sâm ekyongop.  
\v 15 Yawu sâm ekyongomu nâŋgâm “Ândâpge maŋgumu sâmat,” yawu sâm ekuwi.  
\p Yawu sâm ekuŋetâ kârikŋe otmâ sâop. “Bulâŋanâk, gahatŋan taka kinsap.”  
\p Sâmu sâwi. “Yaehen gâtŋe otmâ umutŋaŋe taka teteningimap.”   
\p
\v 16 Yawu sâm alahuwi. Otmu belângen gahatŋe mem pilâm Petoro kinmu ekmâ biwiyeŋe huruŋ sâop.  
\v 17 Yâhâ Petoroŋe emet kâlehen yâhâ ekyoŋgomu den hutuk tatŋetâ Kutdâŋe aŋelo âlâ hâŋgângumu ge pâi emetŋambâ holaŋmu yaehen giop yakât den pat ekyongop. Ya sâm tiŋ pilâm yuwu sâm ekyongop. “Den pat yu Yakowo otmu bukulipnenŋe nombotŋe ari ekyongonomai.” Yawu sâm ekyongom âlâengen ariop.   
\p
\v 18 Emet haŋ sâmu tembe lâu yaŋe Petoro ekŋetâ biatmu “Girawu oap?” sâm pâinmâ yâhâm gewi.  
\v 19 Pâinŋetâ biatmu Herotŋe kuk otmâ tembe lâulipŋe nombotŋe hâŋgânyongomu omoŋe Petoro galemguwi ya yongoŋetâ muwi. Yakât kakŋan Herotŋe Yuraia hân pilâm, ikŋe kapi, kutŋe Kaisaria sâm, yan ari manop.   
\s1 Herot bâleop.  
\p
\v 20 Herotŋe Kaisaria kapiân manop sâp yan Tiro otmu Siron kapi ambolipŋaŋe otmâ hilipguŋetâ yakât nâŋgâm kuk olop. Yâhâ kapi yâhâp ya ambolipŋaŋe Kaisaria yapâ sot puluhum nem manminiwi. Yakât otmâ Herotŋe sâm hâreyiŋgimu sot ki memaihât nâŋgâm Herot orop den heŋgeŋgune sâm yâkâlen ariwi. Ari lok âlâ, kutŋe Bilasto, yâhâmâ Herotgât hoŋbawalipŋe yeŋgât kunŋe manop ya tetewaŋgim tewetsenŋe waŋbi. Tewetsenŋe waŋetâ yâkŋe Herot ekumu den heŋgeŋgunomaihât sâp kalop.  
\v 21 Sâp kalop ya tetemu Herotŋe lok kutdâhât senŋe âlâlâŋe ya memu hakŋan yâhâmu ikŋe kakŋan tat talân yâhâ tatmâ den ekyongop.  
\v 22 Den ekyongomu lohimbi nâŋgâŋetâ ewe membe otmu lok kerekŋe den kârikŋan yuwu sâm ekuwi. “Den eknongoat yu lok denŋe bia. Yu Anitâhât den yawuya.” Yawu sâm mepaewi.  
\v 23 Yawu sâm mepaeŋetâ Herotŋe ikŋahât nâŋgâmu yahalop. Yakât otmâ Kutdâhât aŋeloŋe ge kumu hom papato bâleŋaŋe tepŋe ihim lândemu muop.  
\v 24 Herot muop yakât den pat nâŋgâm lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe Anitâ ewe katmâ Yesu Kiristohât den pat âlepŋe nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu yâkâlen biwiyeŋaŋe kepeiwi.   
\p
\v 25 Otmu Yesuhât komot Antiok kapiân manbiŋe tewetsenŋe menduhum katbi ya Banawa yet Sauloŋe mem toka Yesuhât komot Yerusalem kapiân manbi ya yeŋgât galemlipyeŋe yiŋgiwi. Yawu otmâ Yerusalem kapi pilâm Yoane Mareko ekumutâ orowâk Antiok kapiân âwurem ariwi.   
\c 13  
\s1 Banawa yet Saulo âi sâm yitgim hâŋgânyotgowi.  
\p
\v 1 Yesuhât komot Antiok kapiân manbi ya yeŋgâlen gâtŋe nombotŋaŋe Anitâhât den sâm tetem lohimbi ekyongominiwi. Yâhâ nombotŋe âlâŋeâmâ yâkât den kâsikum yiŋgim manminiwi. Lok ya yeŋgât kutyeŋe yuwu. Banawa, Simion, kutŋe âlâ Heleŋ, lok âlâmâ Lukio Kirene kapi amboŋe, âlâmâ Manaen, yâkŋe lok kutdâ Herot lepatŋambâek yâk orop manmâ gam lok olop. Otmu âlâmâ Saulo.  
\v 2 Anitâ ulitguŋetâ nâŋgâyiŋgiwuapgât lok yaŋe sot barak tatmâ Anitâ ulitguwi. Yawu otŋetâ Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe yuwu sâm ekyongop. “Banawa yet Saulo nep sâm yitgimune tuhuromawot yakât yeŋe kunyetŋan mem hâŋgânyotgoŋetâ ariromawot.”  
\v 3 Yawu sâm ekyongomu yâkŋe âi memutâ bulâŋe tetewuapgât kunyetŋan mem Anitâ ulitguwi. Ulitgum hâŋgânyotgoŋetâ lok âlâ, kutŋe Yoane Mareko sâm, betyetŋan sâmu orowâk ariwi.   
\s1 Pauloŋe Elima ekumu senŋe omoŋ olop.  
\p
\v 4 Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe Saulo, Banawa otmu Yoane Mareko mâmâŋe otyiŋgimu Selukia kapiân ariwi. Yan ari yapâ waŋga pato âlâen yâhâŋetâ meyekmâ ari pâku lohimbi yeŋgât mâtuŋa âlâ, kutŋe Kipiro sâm, yan ari katyekmu gewi.  
\v 5 Waŋgaembâ ge pâku lohimbi yeŋgât kapi pato âlâ, kutŋe Salami, yan yâhâ Saulo yet Banawaŋe Yura yeŋgât miti emetŋe tatmâ arap ârândâŋ yâhâ lohimbi Yesu Kiristohât den pat âlepŋe ekyongowot.   
\p
\v 6 Kapi yapâ ari kapi tipi tapi mâtâp pato hâlâŋmâ tatmâ arap ya ambolipŋe Yesuhât den pat âlepŋe ekyongowot. Yawu otmâ Papo kapi patoen ariwi. Yan ari Yura gâtŋe, lok kâmbukŋe yan manmap yâkât kutŋe Barayesu, yâhâ Girik denân kutŋe Elima sâm kumai. Yâkŋe ikŋe topŋe kurihiakmâ “Anitâŋe hâŋgânnohomu yâkât den ekyongoman,” yawu sâm kapi ambolipŋe kâityongominiop.  
\v 7 Otmu kiap âlâ, kutŋe Serehio Polasi, yâk orop buku oraŋgim manowot. Yâhâ Serehio Polasi yâhâmâ nâŋgân nâŋgânŋe pato. Yâkŋe Anitâhât den nâŋgâwe sâm Banawa yet Saulo ekyotgop.  
\v 8 Ekyotgomu yâkâlen ari den ekumutâ Serehio Polasiŋe Yesuhât den nâŋgâm yâkâlen biwiŋe katmapgât Elimaŋe denyetŋe kakŋan sâm kuyitgiop.  
\v 9 Kuyitgimu Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe Saulo, kutŋe aŋgo Paulo, mâmâŋe otbaŋgimu Elima ekmâ yuwu sâm ekuop.  
\v 10 “Gâ Satangât lok. Orotmeme kiŋgoŋ otmat. Gâŋe Kutdâhât den bulâŋe kelaŋgatmâ lohimbi kâityongomat. Gâ biwihe bâp sâsâŋe.  
\v 11 Yawu otmat yakât Kutdâŋe matŋe gihimu senge omoŋ otbuap.” Yawu sâop.  
\p Yawu sâmu senŋe omoŋ otmu lok âlâŋe bâtŋan memu ariromawot yakât nâŋgâm lok yeŋgât pâinyehop.  
\v 12 Yawu otmu Serehio Polasiŋe ekmu sâtŋe bâleŋe olop. Yawu otmâ Yesu Kutdânenŋahât den pat nâŋgâmu bulâŋe otmu yâkâlen biwiŋaŋe kepeiop.   
\s1 Pauloŋe Pisitia hânân ari den pat âlepŋe lohimbi ekyongop.  
\p
\v 13 Pauloŋe bukuyâhâtŋe orowâk Papo kapi ya pilâm waŋgaen yâhâŋetâ yapâ meyekmâ ari pâku lohimbi yeŋgât hân âlâ, kutŋe Pampilia sâm, Perehe kapi tap yan ari katyehop. Katyekmu Yoane Marekoŋe pilâyelekmâ Yerusalem kapiân âwurem ariop.  
\v 14 Pilâyelekmâ arimu yetŋeâk Perehe kapi ya pilâm pâku lohimbi yeŋgât hân âlâ, kutŋe Pisitia sâm, yan kapi âlâ, kutŋe Antiok sâm, yan ariowot. Yan ari tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâp âlâen Yura yeŋgât miti emetŋan yâhâ kapi ambolipŋe orop menduhuakbi.  
\v 15 Menduhuakmâ yâk yeŋgât galem âlâŋe yahatmâ Mosehât girem den otmu Anitâŋe poropete ekyongomu den kulemguwi ya kâsikum yiŋgiop. Kâsikum yiŋgim tiŋ pilâmu galemlipyeŋaŋe Paulo yet Banawa heroŋe otyitgim yuwu sâm ekyotgowi. “Den eknongomutâ nâŋgâm biwinenŋe heweweŋ olâk.”  
\v 16 Yawu sâŋetâ Pauloŋe yahatmâ “Den nâŋgânâk tatŋet,” sâm ekyongomu ândâp katŋetâ yuwu sâm ekyongop. “Yura bukulipnetŋe, otmu yen pâku lohimbiŋe Anitâhâlen biwiyeŋaŋe kepeim mansai yen kerek yuwu sâm ekyongomune nâŋgâŋet.  
\v 17 Yura lok nengât ambonenŋe Anitâ yâkŋe tâmbâlipnenŋe wawaeyekmâ manman kârikŋahât pat kuyiŋgiop. Otmu yakât kakŋan yâkŋe Aihita hânân ari kandi manŋetâ Anitâŋe lukuleyekmu tetem sambe sambe otbi. Anitâ wâtŋe pato tatbaŋgiapŋe Aihita bâtyeŋambâ holaŋyekmu taka lok ki manmaiângen manbi.  
\v 18 Lok ki manmaiângen manbi sâp yan tihityeŋe otmu yambu lok yâhâp ŋerek pesuk sâop.  
\v 19 Otmu Kanan hânân takawi yan Anitâŋe mâmâŋe otyiŋgimu lohimbi komot nombolân yâhâp ya mem ge katyekmâ hânyeŋe ya mem ambokum manbi.  
\v 20 Yawu manŋetâ yambu 450 pesuk sâmu Anitâŋe kunlipyeŋe mem kânâŋgâyekmu yâkŋe lohimbi galemyongom manbi. Galemyongom manmâ gaŋetâ poropete âlâ, kutŋe Samue sâm, ya teteop.  
\v 21 Sâp yan Isirae tâmbâlipnenŋaŋe lok kutdâ âlâŋe galemnongomu manne sâm Samue ekuwi. Yakât otmâ Samueŋe lauyeŋan mem Anitâ ulitgumu Benyamingât senâmbâ gâtŋe lok âlâ, kutŋe Kisi sâm, yâkât nanŋe, kutŋe Saulo, yâk kânâŋgâmu kunyeŋe manmâ galemyongomu yambu lok yâhâp ŋerek pesuk sâop.  
\v 22 Yambu lok yâhâp ŋerek pesuk sâmu yâkât gewâkŋan Anitâŋe Yese nanŋe, kutŋe Dawiti sâm, ya kânâŋgâm yuwu sâm lohimbi ekyongop. “Yese nanŋe, kutŋe Dawiti, yâkŋe tem lâunihim mansap. Yakât otmâ wuân me wuângât ekumune denne lâum hoŋ banihiwuap. Yakât otmâ nâŋgâwaŋgian,” yawu sâop.  
\v 23-24 Dawitihât senâmbâ gâtŋe âlâ, kutŋe Yesu, Yura lohimbi nengâlen tetem tihitnenŋe otbuapgât pat Anitâŋe emelâk embâŋân kuningiop. Pat yakât bulâŋe tetewuap nâŋgâm Anitâŋe aŋgoân Yoane Yura nengâlen hâŋgângumu takaop. Otmu nenŋe orotmemenenŋe bâleŋe bet pilâm Anitâhâlen biwinenŋaŋe kepeimunŋe toen mem katnenekbuap yakât den eknongop.  
\v 25 Otmu Anitâŋe Yoane âi sâm waŋop ya tuhum pesuk pilâwe sâm otmâ yan lohimbi yuwu sâm âiyongop. “Yeŋe nâhât girawu nâŋgâmai? Anitâŋe lok âlâ hâŋgângumu ge tihitnenŋe otbuap nâŋgâmai yamâ nâ bia. Nâmâ lok inŋe. Lok ya nâhât betnehen taka mansap. Nâŋe yâkât itâkat kâpekmâ golewaŋgiwomgât dop ki tap. Otmu tânguwomgât dop gurâ bia. Nâŋeâmâ yâkât amutgen manmâ yâhâwom.” Yawu sâop.   
\p
\v 26 Bukulipne, Awarahamgât sen, yen otmu pâku lohimbiŋe Anitâhâlen biwiyeŋaŋe kepeim manmai yen yuwu sâm ekyongomune nâŋgâŋet. “Nen kerekŋe Yesu Kiristohâlen biwinenŋaŋe kepeimunŋe manman kârikŋahât pat kuningiwom nâŋgâm Anitâŋe Yesu hâŋgângumu giop.  
\v 27 Yawu gârâmâ Yerusalem kapi ambolipŋe otmu Yura papatolipnenŋaŋe Yesuhât topŋe ki nâŋgâm heŋgeŋguwi. Yawu otmâ tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâpŋe ârândâŋ miti selepŋan yâhâ poropete yeŋgât den sâlikum nâŋgâŋetâ ki keterakyiŋgimu manminiwi. Yakât otmâ yâkŋe sâm hârewaŋgiŋetâ kuŋetâ muop yan poropete yeŋgât den yakât bulâŋe tetem heŋgeŋguop.  
\v 28 Yesu hakŋan tosa âlâ ki mem tetewi yamâ imbiâk “Howanân kuŋetâ muâk” sâm Pilato ekuŋetâ nâŋgâyiŋgimu kuŋetâ muop.  
\v 29 Otmu yuwu yawu yu ya otbaŋgim howanân kuŋetâ muop sâp yan emet inânŋan Anitâhât poropetelipŋaŋe Yesuhât den kulemguwi yakât bulâŋe teteop. Yawu otmu Yesu howanâmbâ meŋetâ gemu lâum ari kât mâtâpŋe âlâ, dikin yawuya, yamâ emelâk kusânmâ mem tiŋgâloŋetâ kinop yan lâum ba katŋetâ talop.  
\v 30 Muop yamâ Anitâŋe mumuŋambâ mem yahalop.  
\v 31 Mumuŋambâ mem yahatmu lohimbiŋe Galilaia hân pilâm Yerusalem kapiân orowâk ariwi ya teteyiŋgimu orowâk den huhum ariwi. Yakât otmâ lohimbi yaŋe itoŋ galaŋ otmâ ari yâkât den pat âlepŋe Yura kapi ambolipŋe ekyongowi.  
\v 32-33 Anitâŋe tâmbâlipnenŋe yeŋgât pat kuyiŋgiop yakât bulâŋe tetemu menomgât Yesu mumuŋambâ mem yahalop. Yakât otmâ Yesuhât den pat âlepŋe ekyongom mansait. Yâhâ Yesu mumuŋambâ mem yahatbuap yakât nâŋgâm Anitâŋe emet inânŋan Dawiti ekumu kep kulemguop yakât boŋ yâhâp yan den yuwu tap.  
\li1 “Gâmâ nâhât nanne ombe bisine. Yawu gârâmâ yiwereŋe yu yakât topŋe sâm teterâ lohimbi kerekŋe ekmâ nâŋgâŋet sâm katgeksan.” Yawu tap.   
\p
\v 34 Anitâŋe Yesu mumuŋambâ mem yahatmu âlâku ki mumbuap, yakât den âlâ emet inânŋan yuwu sâop.  
\li1 “Nâŋe Dawitihât pat kuwaŋgiwan yakât bulâŋe kerek gâhâlen tetewuap.” Yawu sâop.   
\p
\v 35 Otmu Dawitiŋe Yura nengât kep âlâ yuwu kulemguop.  
\li1 “Anitâ pato, gâŋe lok bulâŋe nâ ki pilânekdâ mum tâtuk sâwom.” Yawu tap.   
\p
\v 36 Anitâŋe Dawiti âi sâm waŋop ya tuhum lohimbi tihityeŋe otmâ manmâ gam muop. Mumu seselipŋe yeŋgât sumân hanguŋetâ tâtuk sâop.  
\v 37 Yâhâ Anitâŋe Yesu mumuŋambâ mem yahatmu ki tâtuk sâop. Yâkŋe tihitnenŋe otmap.  
\v 38-39 Nen Yura lohimbi otmu yen pâku lohimbi nenŋe Mosehât girem den ya watmâ tem lâuwaŋgine sâm pâpgumain. Yakât otmâ nenŋe Anitâhât senŋan kinmâ sârereaknomgât dop âlâ ki tap. Yawu gârâmâ lohimbi âlâ me âlâŋe yâkâlen biwiyeŋaŋe kepeim manmai ya yeŋgât tosa pilâyiŋgimap. Otmu yeŋe gurâ yawuâk Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeiŋetâ Anitâŋe bulâŋanâk tosayeŋe pilâyiŋgiwuap. Yakât otmâ den pat âlepŋe ekyongomune nâŋgâŋetâ bulâŋe olâkgât tâmbâlipnenŋe yeŋgâlen hâum sâmune nâŋgâŋet.  
\v 40 Emelâk embâŋân tâmbâlipnenŋe yeŋgât kasalipyeŋaŋe taka yongom itit kiom tuhuyekbi yakât den emet inânŋan Anitâhât poropete âlâŋe ekyongomu ya nâŋgâŋetâ tâŋât olop. Poropeteŋe den kulemguop ya yuwu tap.   
\li1
\v 41 “Nâhât den nâŋgâŋetâ gemap ya yeŋgâlen kulem âlâ memune ya ekŋetâ tâŋât otbuap. Otmu poropetelipnaŋe kulem yakât topŋe sâm tetem ekyongoŋetâ gurâ yawuâk nâŋgâŋetâ tâŋât otmu munomai.” Anitâŋe den yawu sâm poropete ekumu kulemguop.  
\p Yâhâ tâmbâlipnenŋaŋe Anitâhât den nâŋgâŋetâ tâŋât otmu muwi yakât dopŋeâk yeŋe Yesu Kiristohât den pat âlepŋe yu nâŋgâŋetâ tâŋât otmu hiliwahomaihât den yu ekyongoan.” Pauloŋe yawu sâm ekyongop.   
\p
\v 42 Yawu sâm ekyongomu Paulo yet Banawa miti emetŋambâ giowot. Otmu tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâp âlâen den eknongoromawot sâm galemlipyeŋaŋe ekyotgoŋetâ ariowot.  
\v 43 Miti emetŋambâ gem arimutâ Yura lohimbi otmu pâku lohimbi Yura yeŋgâlen torokatmâ Anitâ mepaem manbi yâkŋe betyetŋan sâwi. Otmu yâkŋe Anitâhâlen biwiyeŋaŋe tiŋâk kepeim manŋetâ tihityeŋe otbuapgât Paulo yet Banawaŋe den kâsikum yiŋgim biwiyeŋe mem heweweŋ tuhuyehowot.  
\v 44 Otmu tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâp âlâen pâku lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe Kutdâhât den nâŋgâne sâm miti emetŋan yâhâwi.  
\v 45 Miti emetŋan yâhâŋetâ pik sâmu Yura lohimbiŋe yekmâ nâŋgâm bâleyiŋgim Paulo ekmâ sâwi.  
\v 46 Yawu otŋetâ Paulo yet Banawaŋe kârikŋe otmâ yuwu sâm ekyongowot. “Netŋe Anitâhât den yen ekyongoromgât sâm nitgimu taka ekyongom mansait. Yamâ yeŋe yâkât den nâŋgâŋetâ ki bulâŋe otmu manman kârikŋahât pat ki menehât naŋgai. Yakât otmâ netŋe yen pilâyekmâ pâku lohimbi yeŋgâlen ari den pat âlepŋe yu ekyongorom.  
\v 47 Emelâk embâŋân Anitâŋe poropete âlâ ekumu kulemguop den yakât bulâŋe netgâlen teteap. Den ya yuwu tap.  
\li1 “Omoŋe balam saumunŋe laŋinŋe pilâmu mâtâp ekmâ arim takamain yakât dopŋeâk yen hâŋgânyongomune pâku lohimbi yeŋgâlen ari manman kârikŋahât den pat ekyongoŋetâ nâŋgâm biwiyeŋan haŋ sâyiŋgimu Kutdâhât mâtâp ekmâ watnomai.”  
\p Den yawu kulemguop yakât bulâŋe netgâlen teteap yu.”   
\p
\v 48 Yawu sâm ekyongomutâ den ya pâku lohimbiŋe nâŋgâm tep hero otmâ Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeiwi. Yawu otmâ manman kârikŋahât pat yakât bulâŋe menomaihât Anitâŋe emet inânŋan sâm kalop.   
\p
\v 49 Otmu Kutdâhât den pat âlepŋe ya sâm haok tuhuŋetâ lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu yâkâlen biwiyeŋaŋe kepeiwi.   
\s1 Paulo yet Banawa watyelekŋetâ ariowot.  
\p
\v 50 Yesuhât den pat âlepŋe sâm haok tuhuwi. Yakât otmâ Yura papatolipyeŋaŋe yakât nâŋgâŋetâ bâlemu kapi ya ambolipŋe yeŋgât kunlipyeŋe otmu imbi kunŋe Yura yeŋgâlen torokatmâ Anitâ mepaem manminiwi ya kendâyiŋgiŋetâ Paulo yet Banawa watyelekŋetâ ariowot.  
\v 51 Kapi yapâ ariowot yan hâmbâi Anitâŋe matŋe umatŋeâk yiŋgiwuap yakât otmâ yuwu otmâ kâi kalowot. Kâiyetŋan wahap âlâ horalop ya tâlim gik beretek memutâ gemu betyiŋgim Antiok kapi ya pilâm Ikonion kapiân ariowot.  
\v 52 Arimutâ benŋe kapi ambolipŋaŋe Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeiwi ya Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe mâmâŋe otyiŋgimu heroŋe kakŋan manbi.   
\c 14  
\s1 Paulo yet Banawaŋe Ikonion kapiân ariowot.  
\p
\v 1 Ikonion kapiân ari Yura yeŋgât miti emetŋan yâhâm Yesuhât den pat âlepŋe ekyongomutâ nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu Yura lohimbi otmu kapi ambolipŋe kiŋgitŋe orowâkŋe biwiyeŋe Yesuhâlen katbi.  
\v 2 Yâhâ Yura lok nombotŋaŋe biwiyeŋe kârikŋe otmâ Yesuhât den nâŋgâm hâkâŋ otbi. Yawu otmâ kapi ambolipŋe nombotŋe biwiyeŋan kioŋetâ Paulo yet Banawa yetgât nâŋgâm bâleyitgiwi.  
\v 3 Yawu gârâmâ yâkŋe kapi yanâk tatmâ Kutdâhât den pahâk ekyongomutâ emetsenŋe yâhâp mon pesuk sâop. Otmu Anitâŋe lohimbi tihityeŋe otbe sâm oap yakât topŋe ekyongomutâ nâŋgâŋetâ bulâŋe olâk sâm Anitâŋe mâmâŋe otyitgimu kulem topŋe topŋe miowot.  
\v 4 Yâhâ kapi ambolipŋaŋe hioŋakmâ nombotŋe Yura galemlipyeŋe yeŋgât den hohewi. Yâhâ nombotŋe âlâŋeâmâ aposolo yetgât den hohewi.   
\p
\v 5 Yawu otmâ hioŋakbi yakât otmâ Yura galemlipyeŋaŋe kapi ambolipŋe otmu Yura lok nombotŋe yaŋe alahuŋetâ biwiyeŋe kâlâp semu aposolo ya mem âlâlâ tuhuyelekmâ kâtŋe yotgonom nâŋgâm yakât den hikuwi.  
\v 6 Den hikuwi yakât pat nâŋgâm aposoloŋe kapi ya pilâm Likaonia hânân kapi yâhâp tap kutyetŋe Lisitera otmu Derewe yan ariowot.  
\v 7 Yan ari manmâ Yesuhât den pat âlepŋe kapi ya ambolipŋe ekyongom manowot.   
\s1 Paulo yet Banawa Lisitera kapiân ariowot.  
\p
\v 8 Lisitera kapiân lok âlâ mâmâŋahât tepŋambâek kâiŋe pareŋe tetem manmâ gaop.  
\v 9 Yâhâ Pauloŋe Yesuhât den pat âlepŋe lohimbi ekyongop ya ândâp katmâ nâŋgâm tatmu Pauloŋe ekmâ yuwu nâŋgâop. “Lok yuŋe biwiŋe Yesuhâlen katmu Anitâŋe heŋgeŋguwuapgât dop tap.”  
\v 10 Yawu nâŋgâm yuwu sâm ekuop. “Yahatmâ kin.” Yawu sâmu lok yaŋe uk sâm yahatmâ kinmâ bam gaop.  
\v 11 Yawu otmu lohimbi yan kinbiŋe kulem ya ekmâ Likanio yeŋe denyeŋan den sâwi. Den sâwi yakât topŋe yuwu. “Hewukŋe lok yâkŋe lok hâtgum hohetnenŋan taka tetem kinsawot.”  
\v 12 Yawu sâm Banawa ekmâ hewukŋe lok âlâ, kutŋe Yusi sâm, ya kunbi. Yâhâ Pauloŋeâmâ den ekyongop yakât otmâ hewukŋe lok âlâ, kutŋe Hemesi sâm, ya kunbi.  
\v 13 Yawu sâm yotgonmâ Paulo yet Banawa yetgât hotom uyitgine sâm otbi. Otmu hewukŋe lok Yusi yakât lok kâmbukŋaŋe lohimbi sâyiŋgimu birâm topŋe topŋe lotohom bulimakao eŋgatŋan sâhâm pilâŋetâ gemu eŋgatŋe hârene sâm dâim opon kâmbukŋe kapi betŋehen kinsawân ariwi.   
\p
\v 14 Hotom uyitgine sâm otŋetâ Paulo yet Banawaŋe ya nâŋgâm pârâk pilâm sururuk sâm hohetyeŋan ari kinmâ yetgât hâk katipŋe kâkâlep mânuŋahowot ya mem duwalowot.  
\v 15 Mem duwatmâ yuwu sâm kuyiŋgiowot. “Bâe, yeŋe girawu otne sâm oai? Nerâmâ lok, yen yuwuyaek. Wongât hotom unitgine sâm oai? Yeŋeâmâ hewukŋe lok tâŋât ya betyiŋgim Anitâ Manman Amboŋaŋe hân himbim kândikyotgom yu ya kerek kalop yâkâlen biwiyeŋaŋe kepeim manŋet sâm yâkât den pat ekyongore sâm takawit.  
\v 16 Otmu emelâk embâŋâmbâek pâku lohimbi hânŋan kulemŋan mansai ya yeŋgât tâmbâlipyeŋaŋe yeŋe eŋgatyeŋeâk watmâ orotmeme bâleŋe topŋe topŋe otmâ gawi yan undip ki katyiŋgiop.  
\v 17 Yawu gârâmâ ikŋe topŋe tetekŋan ekŋetgât hop sambe lâtâpyongomap. Yâkŋe sâpŋanâk gelâk hâŋgângumu gemu kalamyeŋan hop sambe tetemap. Yawu tetemu heroŋe kakŋan manmai.”  
\v 18 Den yawu sâm ekyongomutâ lok nombotŋaŋe kunyeŋe kârikŋe otmâ bâsok hotom uyitgiwi.   
\s1 Paulo kâtŋe kuwi.  
\p
\v 19 Otmu sâp yanâmâ Yura lok nombotŋaŋe Antiok kapi Pisitia hânân tap ya otmu Ikonion kapi ya pilâm Paulo yet Banawa talowolân taka kapi ambolipŋe yeŋgât eŋgatyeŋan geŋetâ Paulo dâim kapi betŋehen ari kâtŋe kuwi. Otmu yâkŋe Paulohât muap sâm pilâm ariŋetâ derepgum talop.  
\v 20 Yawu otmâ kapi ambolipŋe nombotŋe Yesuhâlen biwiyeŋe kepeiwiŋe kapiângembâ ge ekŋetâmâ yahatmâ kapiân yâhâop. Otmu yan imutâ emet haŋ sâmu Banawa orowâk kapi ya pilâm Derewe kapiân ariowot.   
\p
\v 21 Derewe kapiân ari Yesuhât den pat âlepŋe ekyongomutâ kapi ambolipŋe lok kiŋgitŋe orowâkŋe nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeiwi. Otmu mâtâp ariowot ya yawuâk watmâ Lisitera, Ikonion, Antiok kapiân âwurem ariowot.  
\v 22 Âwureowot yan kapi ârândâŋ Yesuhât komot tatbi ya yeŋgât biwiyeŋe orotok sâmapgât mem kârikŋe tuhuyekmâ yuwu sâm ekyongowot. “Nenŋe yen orop biwinenŋaŋe Yesu Kiristohâlen kepeimain. Yawu otmâ manmunŋe lohimbi belângen manmaiŋe mem âlâlâ tuhuneneknomai. Yawu otningiŋetâ ki lohotŋe otmâ mannom otmuâmâ Anitâŋe manman kârikŋahât pat kuningiop yakât bulâŋe ningimu menom.” Yawu sâm ekyongowot.   
\p
\v 23 Otmu Anitâhât nâŋgân nâŋgânŋan tatmap ya Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe mem biwi nâŋgân nâŋgânyetŋan katmu nâŋgâmutâ keterakyitgiâkgât sot barak tatmâ ulitguowot. Yawu otmutâ nâŋgâyitgimu yâkŋe Yesuhât komotŋe komotŋe ya yeŋgâlen ari galemlipyeŋe mem katyehowot. Otmu Anitâŋe mâmâŋe otyiŋgimu Kutdâhâlen biwiyeŋaŋe tiŋâk kepeim manŋetgât ulitgum pilâyehowot.   
\p
\v 24 Kapi ya pilâm Pisitia hân ya inâk wangim Pampilia hânân takaowot.  
\v 25 Yan taka Yesuhât den pat âlepŋe Perehe kapi ambolipŋe ekyongom yapâ pilâyekmâ Atalia kapi saru ginŋan tap yan giowot.  
\v 26 Otmu yapâ waŋga patoen yâhâmutâ meyelekmâ ari Antiok kapi patoen katyelekmu giowot. Yâhâ kândikum pâku lohimbi yeŋgâlen ki ariowot sâp yan Anitâŋe mâmâŋe otyitgimu nepŋe memutâ bulâŋe tetewuap nâŋgâm Yesuhât komotŋe Anitâ ulitgum hâŋgânyotgoŋetâ yapâ ariowot.   
\p
\v 27 Otmu Paulo yet Banawaŋe Antiok kapiân âwurem taka Yesuhât komot menduhuyehowot. Menduhuyekmâ Anitâŋe mâmâŋe otyitgim mâtâp meyitgimu Yesuhât den pat âlepŋe pâku lohimbi ekyongomutâ yâkŋe nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeiwi yakât den pat kerek ekyongowot.  
\v 28 Otmu yan yâkŋe Yesuhât komot orop sâp kâlewâk manbi.   
\c 15  
\s1 Paulo yet Banawa Yerusalem kapiân ariowot.  
\p
\v 1 Lok nombotŋaŋe Yuraia hân pilâm Antiok kapiân ari yuwu sâm Yesuhât komot ekyongowi. “Nanlipnenŋe teteŋetâ hilâm nombolân kalimbu pesuk sâmu yanâmâ hâkyeŋahât torehenŋan undip tuhuyiŋginomgât Moseŋe girem den âlâ kulemguop.” Den yawu tap ya yen pâku lohimbiŋe ki lâum mannomai otmuâmâ Anitâŋe ki meyekmâ manman kârikŋan katyekbuap.”   
\p
\v 2 Yawu sâm ekyongoŋetâ benŋe Paulo yet Banawaŋe denyeŋe kakŋan sâmutâ kuk pato otbi. Yawu otbi yakât otmâ yuwu sâm den hikuwi. “Paulo yet Banawa lok nombotŋe orowâk hâŋgânyongomunŋe Yerusalem kapiân ari aposolo otmu Yesuhât komot yeŋgât galemlipyeŋe ekyongoŋetâ umatŋe teteap yu sâm heŋgeŋgunomai.” Yawu sâwi.   
\p
\v 3 Yawu sâm hâŋgânyongoŋetâ ariwi. Yapâ ari Poinike otmu Samaria hânân ariwi. Yan ari kândikum Yesuhât den pat âlepŋe pâku lohimbi ekyongomutâ nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu Kutdâhâlen biwiyeŋaŋe kepeiwi yakât den pat Yesuhât komot tatmâ arai ya ekyongoŋetâ nâŋgâm tepyeŋe heroŋe pato olop.  
\v 4 Otmu Yerusalem kapiân ariŋetâ aposolo, Yesuhât komot, otmu yâk yeŋgât galemlipyeŋaŋe yekmâ heroŋe otyiŋgiwi. Heroŋe otyiŋgim Anitâŋe mâmâŋe otyitgimu pâku lohimbi yeŋgâlen nep miowot yakât topŋe ekyongowot.  
\v 5 Ekyongomutâ Parisaio lok nombotŋe Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeiwiŋe yahatmâ yuwu sâm ekyongowi. “Pâku lokŋe Mosehât girem den watmâ hâkyeŋahât torehenŋan undip tuhuaŋgiŋetâ âiloŋgo otbuap.” Yawu sâwi.   
\s1 Petoroŋe den ekyongop.  
\p
\v 6 Den ya heŋgeŋgune sâm aposolo otmu galemlipyeŋaŋe yeŋiâk menduhuakbi.  
\v 7 Menduhuakmâ den sahaŋgim tatŋetâ Petoroŋe yahatmâ yuwu sâm ekyongop. “Bukulipne, yuwu sâmune nâŋgâŋet. Nâŋe pâku lohimbi yeŋgâlen ari Yesuhât den pat âlepŋe ekyongomune nâŋgâm Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeinomaihât Anitâŋe mem sâlipnohom âi sâm nihiop ya naŋgai.  
\v 8 Anitâŋe nen lok kerek biwinenŋahât topŋe nâŋgâmapŋe ikŋe Wâtgât mâmâŋahât Heak hâŋgângumu Yura nengâlen giop. Otmu yakât dopŋeâk Anitâŋe Wâtgât mâmâŋahât Heak hâŋgângumu ge pâku lohimbi biwiyeŋe mem heweweŋ tuhumu Yesuhâlen biwiyeŋe katbi. Yakât otmâ Anitâŋe pâku lohimbi nâŋgâyiŋgimap.  
\v 9 Nen Yura lohimbi otmu pâku lohimbi orop dop konohâk mansain. Pâku lohimbiŋe biwiyeŋe Yesuhâlen katbi yan yâk yeŋgât tosa pilâyiŋgiop.  
\v 10 Yakât otmâ yeŋe wongât Anitâ wangim umatŋe âlâ pâku lohimbi kakyeŋan katne sâm oai? Emelâk embâŋâmbâek tâmbâlipnenŋaŋe girem den lâum hâum pâpguminiwi. Otmu nen gurâ yawuâk lâum hâum pâpgumain.  
\v 11 Yakât otmâ girem den lâuŋet sâm nenŋe ki sâyiŋginom. Yesu Kutdâŋe pâku lohimbi mâmâŋe otyiŋgimu yâkâlen biwiyeŋaŋe kepeimai. Yakât otmâ yâkŋe manman kârikŋahât pat yakât bulâŋe yiŋgimu menomai. Otmu nen gurâ yawuâk.” Yawu sâop.   
\p
\v 12 Otmu Anitâŋe Paulo yet Banawa mâmâŋe otyitgimu pâku lohimbi yeŋgâlen ari kulem topŋe topŋe memutâ ekŋetâ ewe membe olop yakât den pat ekyongomutâ nâŋgâwi.   
\s1 Yakowoŋe den ekyongop.  
\p
\v 13 Paulo yet Banawaŋe den sâm tiŋ pilâmutâmâ Yakowoŋe yahatmâ den yuwu sâm ekyongop. “Bukulipne, den sâmune nâŋgâŋet.  
\v 14 Anitâŋe pâku lohimbi tihityeŋe otmu nombotŋaŋe ikŋan biwiyeŋaŋe kepeim mansai ya manman kârikŋahât pat kuyiŋgiop yakât den pat Simonŋe eknongomu naŋgain.  
\v 15 Emelâk emet inânŋan Anitâŋe poropete âlâ den ekumu kulemguop yakât bulâŋe tetemu eksain. Den ya yuwu tap.   
\li1
\v 16 “Kutdâŋe yuwu yap. “Hâmbâi Dawitiŋe Isirae lohimbi galemyongoap ya yeŋgât kasalipyeŋaŋe taka yongom itit kiom tuhuyiŋgiŋetâ kapi kâwurumŋeâk kinbuap. Otmu nâŋgâmune ârândâŋ otmu sese hâkulipyeŋaŋe âwurem taka kâwurum ya pitim kapi âiŋe tuhum yan mannomai. Sâp yan Dawitihât senâmbâ gâtŋe mem kânâŋgâmune lohimbi tihityeŋe otmu âiloŋgo loŋgo mannomai.  
\v 17 Yawu otmâ pâku lohimbi hânŋan kulemŋan mannomai ya nine pat kuyiŋgiwan yâkŋe Kutdâhâlen ari hoŋ bawaŋgim mannomai.   
\li1
\v 18 Emelâk emet inânŋan Kutdâŋe den yawu sâm teteop.”  
\p Poropete den yawu kulemguop.   
\p
\v 19 Yakât otmâ biwinaŋe yuwu naŋgan. Pâku lohimbiŋe Anitâhât den lâum Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeine sâm otmai ya yeŋgât ki undip katyiŋginom.  
\v 20-21 Emelâk embâŋâmbâek Yura nengât papatolipnenŋaŋe tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâp ârândâŋ miti emetyeŋan yâhâ Mosehât girem den sâlikum manmâ gawi. Otmu âun yu nen gurâ yawuâk sâlikum nâŋgâm manmain. Yakât otmâ girem den yuwu kulemgum katyiŋginom. “Pâku lohimbiŋe Porom Lâpio mepaem sotbân gotyeŋan katnomai yapâ gâtŋe ki mem nenomai. Otmu noniŋ bulimakao eŋgatŋe sâhâm maŋguŋetâ mumbuap ya otmu yakât hepŋe ki nenomai. Otmu kâwâ konda ki otnomai.” Den yawu kulemgum katyiŋginom. Yawu.” Yakowoŋe den yawu sâop.   
\s1 Pâku lohimbiŋe Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeiwi ya yeŋgât pepa kulemgum katyiŋgiwi.  
\p
\v 22 Yawu sâmu aposolo otmu galemlipyeŋaŋe Yesuhât komot orop menduhuakmâ biwiyeŋaŋe hikuakmâ konohâk otmu lok yâhâp mem teteyelekŋetâ Paulo yet Banawa orop Antiok kapiân arinomaihât pâinyelekbi. Yawu otmâ lok yâhâp, kutyetŋe Yurasi Basawa yet Sila sâm, yâk mem katyelekbi.  
\v 23 Lok yâhâp yuŋe Paulo yet Banawa orop Antiok kapiân arinomai sâm pâku lohimbi yeŋgât pepa yuwu kulemgum yiŋgim hâŋgânyongowi.  
\p “O Bukulipnenŋe,  
\p Yen pâku lohimbi, Antiok, Siria, Kirikia kapi ambolipŋaŋe Yesu Kiristohâlen biwiyeŋaŋe kepeim mansai yen Anitâŋe meyekmu nen orop komot konohâk oain. Yakât otmâ nen aposolo otmu Yesuhât komot Yerusalem kapiân mansai ya yeŋgât galemlipyeŋaŋe heroŋe nâŋgâyiŋgim pepa yu kulemgum katyiŋgiain.  
\v 24 Umatŋe âlâ yeŋgâlen teteop ya nengâlembâ lok nombotŋaŋe yeŋe eŋgatyeŋeâk otmâ yeŋgâlen taka den topŋe topŋe ekyongoŋetâ nâŋgâwi. Nenŋe lok ya ki âi sâm yiŋgim hâŋgânyongowin.  
\v 25-27 Yakât otmâ nenŋe menduhuakmâ lok yâhâp, kutyetŋe Yurasi yet Sila sâm mem katyelekmâ hâŋgânyotgomunŋe taka den ekyongomutâ nâŋgânomai. Yâkŋe Banawa yet Paulo yâk orop yeŋgâlen takanomai. Paulo yet Banawaŋe Kutdâ Yesu Kiristo hoŋ bawaŋgim hâhiwin kakŋan manmawot.  
\v 28 Anitâŋe biwi nâŋgân nâŋgânnenŋan katmu nâŋgâmunŋe tetemu undip ki katyiŋginom yawu naŋgain. Yâhâ girem den pâŋe tâlâwâk ekyongoain yu lâuŋetâ ârândâŋ otbuap.  
\v 29 Pâku lohimbiŋe Porom Lâpio mepaem sotbân gotyeŋan katnomai yapâ gâtŋe ki mem nenomai. Otmu noniŋ bulimakao eŋgatŋe sâhâm maŋguŋetâ mumbuap ya otmu yakât hepŋe ki nenomai. Otmu kâwâ konda ki otnomai. Girem den yu lâum manŋetâ ârândâŋ otbuap. Yawu. Nen bukulipyeŋe Yerusalem kapiân mansain.”   
\p
\v 30 Pepa yawu kulemgum yiŋgim hâŋgânyongoŋetâ mem Antiok kapiân ariwi. Antiok kapiân ari Yesuhât komotŋe mem menduhuyekmâ pepa ya yiŋgiwi.  
\v 31 Pepa ya yiŋgiŋetâ sâlikum nâŋgâwi. Otmu biwiyeŋe orotok sâmapgât lohotŋan mannomai sâm kulemguwi ya sâlikum nâŋgâŋetâ tepyeŋe heroŋe olop.   
\p
\v 32 Anitâŋe Yurasi yet Sila mâmâŋe otyitgimu yâkŋe lohimbi ya den kâlewâk ekyongom biwiyeŋe mem heweweŋ tuhuyehowot.  
\v 33-34 Yawu otmâ Yesuhât komot Yerusalem kapiân âwurem ariyet sâm hâŋgânyotgowi. Yawu sâm hângonyotgowi yamâ Silaŋeâmâ pilâm yan manmu Yurasiŋe ikŋiâk âwurem Yerusalem ariop.   
\s1 Paulo yet Banawa pilahowot.  
\p
\v 35 Paulo yet Banawaŋe Antiok kapiân manmâ Yesuhât komolân gâtŋe lok nombotŋe orop Kutdâhât den lohimbi kâsikum yiŋgiwi.  
\v 36 Sâp âlâen Pauloŋe Banawa yuwu sâm ekuop. “Netŋe aŋgoân kapi tipi tapi tatmâ arap yan ari Kutdâhât den kapi ambolipŋe ekyongomutŋe nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeiwi. Yâkŋe girawu mansai yakât nâŋgâm ari yekdom.”   
\p
\v 37 Yawu sâmu Banawaŋeâmâ Yoane Mareko orowâk arinom sâop.  
\v 38 Emelâk Yoane Marekoŋe âi pâŋan pilâm Pampilia hân yan pilâyelekmâ Yerusalem kapiân âwurem ariop. Yakât otmâ Banawaŋe Yoane Mareko orowâk arinom sâop ya Pauloŋe nâŋgâmu ki ârândâŋ olop.  
\v 39 Yakât otmâ Paulo yet Banawa sâm kuaŋgim pilahowot. Pilakmâ Banawaŋe Yoane Mareko memu orowâk waŋga pato âlâen yâhâmutâ meyelekmâ Kipiro mâtuŋa yan ari kioŋowot.  
\v 40 Yâhâ Pauloŋeâmâ Sila memu Kutdâŋe tihityetŋe olâk sâm Yesuhât komotŋe hâŋgânyotgoŋetâ ariowot.  
\v 41 Ari Siria, Kirikia hân ya hâtikgum Yesuhât komolipŋe kapi tipi tapi yan manmâ arai yâk yeŋgât biwiyeŋe orotok sâmapgât mem kârikŋe tuhuyehowot.   
\c 16  
\s1 Pauloŋe Timoteo memu orowâk ariwi.  
\p
\v 1 Paulo yet Silaŋe Kirikia hân ya pilâm Derewe otmu Lisitera kapiân ariowot. Lisitera kapi yan lok âlâ manop, kutŋe Timoteo, yâkât topŋeâmâ yuwu. Âwâŋe yamâ Girik lok. Yawu gârâmâ âwâŋaŋe Yura imbi miop. Yawu gârâmâ Timoteo mâmâŋâitŋe Yesuhâlen biwiyetŋaŋe kepeim manminiowot.  
\v 2 Lisitera otmu Ikonion kapi ambolipŋe Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeim manminiwiŋe Timoteohât nâŋgâŋetâ yahalop yakât otmâ yâkât topŋe Paulo ekuwi.  
\v 3 Paulo ekuŋetâ nâŋgâm Timoteo orowâk arirom sâm yakât ekyongop. Yawu gârâmâ Yura lohimbi yan manbiŋe Timoteo âwâŋe ya Girik amboŋe ya nâŋgâm metewi. Yakât otmâ Pauloŋe Mosehât girem den lâum Timoteo hâkŋahât torehenŋan undip tuhuwaŋgiop.  
\v 4 Yawu otmâ kapi ârândâŋ ari aposolo otmu Yesuhât komotŋe Yerusalem kapiân manbi yâk yeŋgât galemlipyeŋaŋe girem den kulemgum katyiŋgiwi ya lâum mannomai sâm Yesuhât komolipŋe ekyongowi.  
\v 5 Yawu otŋetâ Yesuhât komotŋe Kutdâhâlen biwiyeŋaŋe tiŋâk kepeim Anitâhât den lâum manbi. Otmu yawu manŋetâ hilâm ârândâŋ pâku lohimbi nombotŋe âlâŋe Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeim yâk yeŋgâlen torokatŋetâ sambe sambe otbi.   
\s1 Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe Paulo biwiŋe mem purik pilâmu kulem âlâ tetemu ehop.  
\p
\v 6 Paulo yet Silaŋe kapi tipi tapi Asia hânân tatmâ arap yan ari Yesuhât den pat âlepŋe lohimbi ekyongore sâm otmutâ Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe undip katyitgiop. Yakât otmâ kapi tipi tapi Pirihia otmu Galatia hânân tatmâ arap ya ambolipŋe Yesuhât den pat âlepŋe ekyongom ariowot.  
\v 7 Yawu otmâ Misia hân bâiŋehembâ ari Bitinia hânân arire sâm otmutâ Yesuhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe yawuâk undip katyitgiop.  
\v 8 Undip katyitgimu Misia hân ya hâtikgum ari saru ginŋan Toroa kapi tawân gemutâ nâŋe mem teteyelekmâ yâk yetgâlen torokatban.  
\v 9 Yawu otmâ emet ŋiŋ sâmu orowâk iwin. Otmu omoŋdâŋe Yesuhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe Paulo biwiŋe mem purik pilâmu kulem âlâ yuwu tetemu ehop. Makeronia gâtŋe lok âlâŋe tetem kinmâ Paulo ulitgum yuwu sâop. “Gâŋe Makeronia nengâlen ga tânnongowuat.”  
\v 10 Kulem tetemu ehop ya Pauloŋe eknotgomu nâŋgâm yuwu sâwin. “Makeronia hânân ari Yesuhât den pat âlepŋe ekyongonomgât Anitâŋe sâm ningiap.” Yawu sâm Makeronia hânângen arine sâm mitiwahom tatbin.   
\p
\v 11 Otmu emet haŋ sâmu waŋga patoen yâhâmunŋe menenekmâ Toroa kapi ya pilâm ari emet ŋiŋ sâowân Samotarake mâtuŋa yan ari katnenekmu gewin. Emet haŋ sâmu yapâ menenekmâ ari Niapoli kapiân katnenekmu gewin.  
\v 12 Otmu kapi ya pilâm Pilipi kapiân ariwin. Pilipi kapi yamâ Makeronia hân yakât kapi kunŋe. Roma lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe yan manbi. Pilipi kapi yan tatmunŋe hilâm mome mon pesuk sâop.  
\v 13 Otmu kapi betŋehen to âlâ tap yan Yura lohimbiŋe Anitâ ulitguminiwi yakât kawe âlâ tap. Yakât otmâ tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâpŋan lok pâinyekmâ yan gewin. Yan ge imbi nombotŋe mem teteyekmâ yâk orop ge tatmâ Yesuhât den pat âlepŋe ekyongowin.  
\v 14 Otmu Tiatira kapi amboŋe, imbi âlâ, kutŋe Litia sâm, yâkŋeâmâ sâŋgum gârem katmu puluhuŋetâ yapâ tewetsenŋe miakmâ manminiop. Imbi yaŋe Anitâ mepaem manminiop yakât otmâ Kutdâŋe biwiŋe mem heweweŋ tuhumu ândâp katmâ Paulohât den nâŋgâmu bulâŋe otmu Yesuhâlen biwiŋaŋe kepeiop.  
\v 15 Yakât otmâ imbi ya otmu ikŋe sen ya kerehâk toen mem katyekbi. Toen mem katyekŋetâ imbi yaŋe yuwu sâm eknongop. “Kutdâhâlen biwinaŋe kepeimune manman kârikŋahât pat kunihiap yakât otmâ nâhât emelan takaŋetâ yan orowâk tatnom.” Yawu sâmu nenŋe yâkât emelan yâhâwin.   
\s1 Roma yeŋgât tembe lâuŋe Paulo yet Sila meyelekmâ pâi emetŋan katyelekbi.  
\p
\v 16 Sâp âlâen Anitâ ulitgum manminiwi yakât kaweŋan gemunŋe, hoŋbawa imbi âlâŋe mem tetenenehop. Otmu weke bâleŋaŋe kakŋan memu lohimbi yeŋgâlen ari yu ya teteyiŋgiwuap yakât topŋe sâm tetem ekyongominiop. Yawu otmu tewetsenŋe me senŋe âlâlâ yakât hâmeŋe sâm waŋminiwi ya mem ari galemlipŋe yiŋgiminiop.  
\v 17 Aiop, imbi yaŋe Paulo ekmâ betnenŋan gam den kârikŋan yuwu sâop. “Lok yuŋe Anitâ yahat yahatŋe hoŋ bawaŋgim manman kârikŋan manmâ yâhânomgât topŋe eknongone sâm takai.”  
\v 18 Hilâm ârândâŋ betnenŋan gam yawu otningiminiop. Yakât otmâ Pauloŋe nâŋgâmu ki ârândâŋ otmu purik sâm weke bâleŋe ya yuwu sâm ekuop. “Nâŋe Yesu Kiristohât sâtgât ekgohomune gaiakmâ ba ari.” Yawu sâmu yanâk weke bâleŋe yaŋe yâkâlembâ gaiakmâ ba ariop.  
\v 19 Yâhâ imbi yakât galemlipŋaŋe tewetsenŋe me senŋe âlâlâ yâkâlembâ âlâku ki menomai ya nâŋgâwi.  
\v 20 Yakât otmâ Paulo yet Sila mem dâiyelekmâ sombemân yâhâ Roma yeŋgât kiaplipyeŋe yeŋgât senyeŋan katyelekŋetâ kinmutâ yuwu sâm hâkyetŋan sâwi. “Yura lok yuŋe kapinenŋan taka ki orotŋe otŋet sâm meme sâsâ tuhunenekmutâ nâŋgâmunŋe dondâ bâleap.  
\v 21 Yâkŋe orotmeme âiŋe, nen Roma lohimbiŋe ki otmain ya otŋet sâm kâsikum ningim tawot.”  
\v 22 Yawu sâŋetâ lohimbi sombemân kinbiŋe nâŋgâm bâleyitgiŋetâ Roma yeŋgât kiaplipyeŋaŋe yetgât hâk katipŋe mem duwatmâ tuhum pilâm tembe lâulipyeŋe ekyongoŋetâ kapamŋe dondâ yotgowi.  
\v 23 Yotgoŋetâ hâkyetŋe bâŋ bâlâŋgum hewâk pato otmu pâi emetŋan mem yâhâ katyelekŋetâ tatmutâ gahatŋe ya kârikŋeâk maŋgum heŋgeŋgum katyelekŋetâ tatset sâm galem ya ekuwi.  
\v 24 Ekuŋetâ pâi emetŋe yakât biwiŋe âlâ tânâmŋan tap yan dâim ari katyelekmâ nak âlâ hioŋmâ nombot nombot tuhuwi yapâ kâiyetŋe pilâmutâ arimu nak ya mem menduhum sâhâŋetâ yan talowot.   
\p
\v 25 Otmu omoŋ tânâmŋan Paulo yet Silaŋe kep mem Anitâ mepaem tatmutâ lok nombotŋe pâi emetŋan katyekŋetâ tatbi yaŋe nâŋgâyitgiwi.  
\v 26 Yawu otmâ mososoŋ pato mem pâi emetŋe ya gâsuk gâsuk sâmu yakât gahatŋe kerek hindakmâ aŋ sâm kinop. Otmu pâi emetŋan ip kârikŋaŋe sâhâyekŋetâ tatbi ya yeŋgât ip kârikŋe ŋerek holaŋakmâ kisik pâsok sâop.  
\v 27 Yawu otmu galem yaŋe amanâmbâ yahatmâ gahatŋe ya aŋ sâm kinmu ya ehop. Ya ekmâ lok bâleŋe kerek yaehen kioŋmâ arai sâm tewetŋe mem dâim ikŋe eŋgatŋe kârâm hâreakbe sâm olop.  
\v 28 Yawu otmu ekmâ Pauloŋe yuwu sâop. “Nen hârok tain yakât otmâ gike eŋgatge ki hâreak.”   
\p
\v 29-30 Yawu sâmu galem yaŋe balamgât sâmu bukulipŋaŋe balam saum waŋetâ pâi emetŋan yâhâm gem yehop. Tatŋetâ yekmâ kâi bâtŋe kârâŋ kârâŋ sâmu, Paulo yet Sila dâiyelekmâ gemâmâ yuwu sâm âiyotgop. “Nâŋe girawu otmune Anitâŋe manman kârikŋahât pat kunihiwuap?”   
\p
\v 31 Sâmu yuwu sâm ekuowot. “Kutdâ Yesu Kiristohâlen biwihaŋe kepeim manbuat otmuâmâ Anitâŋe manman kârikŋahât pat kuhihiwuap. Otmu imbihe naomge yâku yawuâk.”  
\v 32 Yawu sâm Yesu Kutdâhât den pat âlepŋe yâk otmu hep torehenlipŋe yawuâk ekyongowot.  
\v 33 Ekyongomutâ galem yaŋe hepyetŋe piriyitgiop. Piriyitgimu ikŋe otmu imbiŋe naomŋe hârok mem toen katyehowot.  
\v 34 Yawu otmâ Paulo yet Sila dâiyelekmu ikŋe emelan yâhâ sot um yitgiŋetâ niowot. Otmu Anitâhâlen biwiyeŋaŋe kepeiwi yakât biwi hero pato otbi.   
\p
\v 35 Emet haŋ sâmu Paulo yet Sila holaŋyelekŋetâ ariromawotgât Roma yeŋgât kiaplipyeŋaŋe tembe lâu hâŋgânyongoŋetâ pâi emetŋan ariwi.   
\p
\v 36 Pâi emetŋan ari “holaŋyelekdâ kioŋmâ ariyet” sâm galem ya ekuwi. Ekuŋetâ pâi emetŋan yâhâ Paulo yuwu sâm ekuop. “Kiaplipnenŋaŋe den katŋetâ takap. Yakât otmâ holaŋyelekmune kioŋmâ ariromawot.”   
\p
\v 37 Yawu sâmu Pauloŋe tembe lâu ya yuwu sâm ekyongop. “Nerâmâ “Roma lok”. Yakât otmâ wongât aŋgoân kiaplipyeŋaŋe ki âinotgom topnetŋe nâŋgâwi? Yawu otmâ lok senyeŋan kapamŋe imbiâk notgom pâi emetŋan mem katnelekŋetâ tait. Yamâ yeŋe netgât yohân kioŋmâ ariyet sâm hâŋgânyongoŋetâ taka eknotgoŋetâ nâŋgâmune ki dopŋan oap. Kiaplipyeŋe yeŋak taka eknotgoŋetâ yanâmâ kioŋmâ arirom.” Yawu sâm ekyongop.   
\p
\v 38 Yawu sâm ekyongomu tembe lâu yaŋe purik sâm ari kiaplipyeŋe teteyiŋgiwi. “Paulo yet Sila yamâ Roma lok.” Yawu sâm kiaplipyeŋe ekyongoŋetâ yâkŋe nâŋgâm pârâk pilâwi.  
\v 39 Pârâk pilâm yâk yetgâlen ari den lohotŋan ekyotgom pâi emetŋambâ dâiyelekmâ ge hâŋgânyotgoŋetâ kioŋowot.  
\v 40 Yapâ kioŋmâ Tiatira kapiân ari Litiahât emelan yâhâowot. Yan yâhâ Yesuhât komot mem teteyekmâ biwiyeŋe orotok sâmapgât den ekyongom biwiyeŋe mem heweweŋ tuhum yapâ pilâyekmâ ariowot.   
\c 17  
\s1 Paulo yet Sila Tesalonike kapiân ariowot.  
\p
\v 1 Paulo yet Silaŋe kapi ya pilâm kapi yâhâp, kutyetŋe Ampipoli otmu Apolonia, yan ariowot. Yan ari yan Yura yeŋgât miti emetŋe ki tap yakât otmâ kapi yâhâp ya wangim Tesalonike kapiân ariowot.  
\v 2 Yan ari Yura yeŋgât miti emetŋan yâhâ Yura lok orop Anitâhât den emelâk miti pepaen kulemguwi yakât alahuŋetâ tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâp kalimbu pesuk sâop.  
\v 3 Yawu otmâ Yesuhât topŋe yuwu sâm ekyongowot. “Yesuŋe tihitnenŋe olâk” sâm Anitâŋe hâŋgângumu giop. Gemu lok bâleŋaŋe kum mem âlâlâ tuhuŋetâ sâtgum muowâke yamâ benŋe Anitâŋe mumuŋambâ mem yahalop. Yakât topŋe emet inânŋan Anitâhât poropetelipŋaŋe miti pepaen kulemguwi tap.” Yawu sâm ekyongowot.  
\v 4 Yawu sâm ekyongomutâ Yura lohimbi getek âlâ otmu kapi yakât lok papatolipŋe yeŋgât imbilipyeŋe nombotŋe otmu Girik lohimbi Yura yeŋgâlen torokatŋetâ Anitâ mepaeminiwi. Lohimbi yuŋe Paulo yet Banawaŋe den sâowot ya nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeiwi.   
\p
\v 5 Yawu gârâmâ Yura lohimbi seseŋgâlâkŋe den ya nâŋgâŋetâ ki bulâŋe otmu lok hilâm ihi nombotŋe mâtâwân in yâhâm gewi ya ekyongoŋetâ menduhuakbi. Menduhuakŋetâ Yura lok yaŋe lok menduhuyekbi ya tepyeŋan kânâŋgâŋetâ dâiakmâ Paulo yet Sila pâinyelekmâ Yasongât emelan ariwi.  
\v 6 Emelan ari pâinyelekŋetâ biatmu Yason otmu Yesuhât komolân gâtŋe lok nombotŋe meyekmâ papatolipyeŋe yeŋgâlen ari den âiân katyekmâ yuwu sâwi. “Yasonŋe lok yâhâp dâim emetŋan katyelekmu tawot.  
\v 7 Yâkŋe lohimbi kendâyiŋgimutâ kuk kapam otmai. Yâkŋe nengât kapiân taka tatmâ Roma kunnenŋahât den bet pilâm lok kutdâ âiŋe, kutŋe Yesu sâm, “yâkŋe tihitnenŋe otmap” yawu sâm yâkât den lohimbi eknongom tawot.”  
\v 8 Yawu sâŋetâ kapi ambolipŋe otmu papatolipyeŋaŋe den ya nâŋgâm biwiyeŋan tâlimu kuk pato otbi.  
\v 9 Yawu otmâ papatolipyeŋaŋe Yason otmu bukulipŋe ekyongoŋetâ tewetsenŋe katmâ pâi emetŋe puluhum kioŋbi.   
\s1 Pauloŋe Yesuhât topŋe Berea kapi ambolipŋe ekyongop.  
\p
\v 10 Emet omoŋ otmu Yesuhât komotŋe Paulo yet Sila yohân hâŋgânyotgoŋetâ Berea kapiân ariowot. Yan ari Yura lohimbi yeŋgât miti emetŋan yâhâ Pauloŋe Yesuhât den pat âlepŋe ekyongop.  
\v 11 Yâhâ Tesalonike kapiân Yura lohimbiŋe biwi kârikŋe otmâ denyetŋe nâŋgâŋetâ giop. Yâhâ Berea kapiânâmâ lohimbi yaŋe biwi heweweŋ otmâ ândâp katmâ Paulohât den nâŋgâneâk otbi. Yawu otmâ “Den eknongoap ya bulâŋe me bia” sâm hilâm ârândâŋ yakât alahu gulahu otmâ Anitâhât den miti pepaen kulemguwi ya sâlikuwi.  
\v 12 Yawu otmâ yâk yeŋgâlen gâtŋe kiŋgitŋe orowâkŋe Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeiwi. Otmu Girik lohimbi yahat yahatŋe nombotŋaŋe yawuâk.   
\p
\v 13 Yawu gârâmâ Pauloŋe Berea kapiân ari Anitâhât den ekyongomu nâŋgâŋetâ bulâŋe olop yakât den pat sâm haok tuhuŋetâ Tesalonike kapiân arimu Yura lohimbiŋe nâŋgâŋetâ bâleop. Nâŋgâŋetâ bâlemu Berea kapiân ari kapi ambolipŋe biwiyeŋan kuiŋ kuiŋ kendâyiŋgiwi.  
\v 14 Yawu otŋetâ Sila yet Timoteo yamâ Berea kapiân talowot. Yâhâ Paulo yamâ Yesuhât komotŋe ekuŋetâ kapi ya pilâm saru ginŋan ariop.  
\v 15 Otmu Yesuhât komolân gâtŋe lok nombotŋaŋe Paulo dâim ari Aten kapiân katmâ âwurene sâm otŋetâ yuwu sâm ekyongop. “Yeŋe Sila yet Timoteo ekyotgoŋetâ in yawu takaromawot.” Yawu sâm ekyongomu âwurem Berea ariwi.   
\p
\v 16 Pauloŋe Sila yet Timoteo yetgât mambotyitgim Aten kapiân talop. Yan tatmâ Porom Lâpio topŋe topŋe hâwim kânâŋgâŋetâ talop ya ekmâ biwiŋe kâlâp siop.  
\v 17 Yawu otmâ Yura lohimbi yeŋgât miti emetŋan yâhâ Yura lok nombotŋe otmu Girik lok nombotŋaŋe Yura yeŋgâlen torokatmâ Anitâ mepaeminiwi yâk orop tatmâ den sahaŋgiwi.  
\v 18-21 Aten kapi ambolipŋe otmu lok nombotŋe kâlepŋehembâ taka yan kandi manbiŋe den aŋgo teteminiop yakât topŋe nâŋgâm heŋgeŋgune sâm alahu gulahu otmâ manminiwi. Yawu gârâmâ Pauloŋe hilâm ârândâŋ sombemân ari lohimbi ya Yesuhât den pat âlepŋe ekyongomu den sahaŋgiminiwi. Otmu kapi yan lok nâŋgân nâŋgânyeŋe orop komot yâhâp manbi, kutyeŋe Epikue, otmu âlâmâ Sitoik. Komot yapâ gâtŋaŋe Paulo orop tatmâ den sahaŋgiwi. Nombotŋaŋe Paulohât yuwu sâwi. “Lok yuŋe den ihilâk sâmap. Nâŋgân nâŋgânŋe bia.” Yawu sâwi. Otmu Anitâŋe Yesu mumuŋambâ mem yahalop yakât den pat âlepŋe Pauloŋe ekyongomu nombotŋaŋe yuwu sâwi. “Lok yuŋe lohimbi ondowângen mansai ya yeŋgât Porom Lâpio yakât yap.” Yawu sâm den âiân katne sâm den sâsâ emetŋe âlâ, kutŋe Aripako sâm, yan dâim yâhâ katŋetâ kinmu yuwu sâm âikuwi. “Gâŋe den aŋgo eknongom gat ya nâŋgâmunŋe ki keterakningimap. Yakât otmâ topŋe sâm heŋgeŋgurâ nâŋgâne.” Yawu sâwi.   
\s1 Pauloŋe Anitâhât den ekyongop.  
\p
\v 22 Yawu sâŋetâ Pauloŋe yahatmâ kinmâ yuwu sâm ekyongop. “Aten kapi ambolipŋe yeŋgât orotmemeyeŋe âlâlâ ekmâ yuwu naŋgan.  
\v 23 Yeŋe Porom Lâpioyeŋe topŋe topŋe mepaem manmai. Nâŋe kapiyeŋan bam gam Porom Lâpioyeŋe dondâ hâwim kânâŋgâŋetâ kinsap ya eksan. Yawu gârâmâ lâpio âlâhât kaweŋe inâk tap yan den yuwu kulemgum katŋetâ tap ya sâlikuan. “Lâpio âlâhât topŋe ki nâŋgâmain yâkât kaweŋe.” Ki nâŋgâmai ya imbiâk mepaemai yâkât topŋe âun yuân ekyongomune nâŋgânomai.  
\v 24 Kutŋeâmâ Anitâ. Anitâŋe hân himbim amboŋe oap. Yâkŋe hân himbim kândikyotgom wahap topŋe topŋe katmâ meteop. Opon kâmbukŋe tuhumain yan ki tatmap.  
\v 25 Anitâŋe tihitnenŋe otmâ galemnongomu manman âiloŋgo manmain. Yakât otmâ nenŋe wuân me wuângât Anitâŋe umburuk otmu tângunomgât dop âlâ ki tap.  
\v 26 Kândikum emelâk yâkŋe topŋe katmâ lok, kutŋe Aram sâm, ya tuhuop. Yawu gârâmâ yâkâlembâ gâtŋaŋe lok topŋe topŋe tetem gaŋetâ gaŋetâ sambe sambe otmâ hânŋan kulemŋan manmâ arain.  
\v 27 Biwi nâŋgân nâŋgânnenŋe pâroŋ sâmu Anitâhât towatŋe mem tetenomgât tetem manmâ mumain yakât dop yâkŋe katningimap. Otmu yupâ yapâ ari tatnom sâmunŋeâmâ yakât andemŋe yâkŋak sâm ningiop. Yâkŋe kâlepŋehen ki ya tap.  
\v 28 Yakât otmâ lok âlâŋe den yuwu kulemguop tap.  
\li1 “Yâkŋe kurihinenekmu mansain.”  
\p Otmu yeŋgâlembâ gâtŋe lok nombotŋaŋe yuwu sâmai,  
\li1 “Nen yâkât sen mansain.” Yawu sâmai.   
\p
\v 29 Anitâŋe umut biwinenŋe katningimu yâkât sen mansain. Yakât otmâ nenŋe eŋgatnenŋeâk otmâ kât, goli, me siliwa, yaŋe mem Anitâhât kundenŋe tuhunomgât dop âlâ ki tap.  
\v 30 Anitâhât topŋe hâum pâpgum manmâ gamai yakât nâŋgâm ki hilipyongop. Yawu gârâmâ âun yukârâmâ ya pesuk yap. Âun yukârâmâ lohimbi hânŋan kulemŋan manmâ arain nen kerekŋe orotmeme bâleŋe bet pilâm yâkâlen biwinenŋaŋe kepeim tem lâuwaŋginomgât sâop.  
\v 31 Otmu ikŋe hoŋ bawaŋaŋe nen lohimbi kerek den âiân katnenekmâ topnenŋe mem tetem matŋe ningimu ârândâŋ otbuap yakât sâpŋe kalop. Otmu nen kerekŋe lok yakât topŋe nâŋgâm heŋgeŋgunomgât Anitâŋe mumuŋambâ mem yahalop.” Yawu sâm ekyongop.   
\p
\v 32 Yâhâ “mumuŋambâ mem yahalop” yawu sâm ekyongomu lok nombotŋaŋe nâŋgâŋetâ tânyeŋe hutuk sâmu senŋan gem giriŋbaŋgiwi. Yâhâ nombotŋaŋeâmâ yuwu sâm ekuwi. “Den yat yu sâp âlâen âwurem ga âlâkuâk sârâ nâŋgânom.”  
\v 33 Yawu sâŋetâ Pauloŋe pilâyekmâ kioŋop.  
\v 34 Otmu lok nombotŋaŋe Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeim Paulohâlen torokatbi. Yâk yeŋgâlen gâtŋe lok âlâ, kutŋe Dionisio sâm, yâhâmâ nâŋgân nâŋgânŋe pato. Yâkŋe Aripako emelan yâhâ lok nombotŋe orop den otminiwi. Otmu imbi âlâ, kutŋe Damari sâm, otmu lohimbi nombotŋe ki yongonsan.   
\c 18  
\s1 Pauloŋe Korinti kapiân ariop.  
\p
\v 1-2 Pauloŋe Aten kapi pilâm Korinti kapiân ariop. Yura gâtŋe lok âlâ, kutŋe Akuila sâm, yâhâmâ Ponto hânân teteop. Otmu imbiŋe, kutŋe Pirisila sâm, miakmâ Roma kapiân manowot. Kapi yan manmutâ Roma yeŋgât kunyeŋe, kutŋe Kalaurio sâm, yâkŋe Yura lohimbi kerek yapâ watyekmu kapi ya pilâm itoŋ galaŋ otmâ ariwi. Yawu otmâ yâkŋeâmâ Korinti kapiân taka manowot. Otmu Pauloŋe âi yuwu mem manminiop. Yâkŋe sâŋgum kârikŋe gârem kândâkdâek pato yaŋe mem selep tuhumu lohimbiŋe puluhuŋetâ yapâ tewetsenŋe mem manminiop.  
\v 3 Otmu Akuila imbiŋâitŋe nep yawuâk mem manminiowot. Pauloŋe Akuila imbiŋâit mem teteyelekmu emetyekŋan dâimutâ ari nep mem orowâk manbi.  
\v 4 Manmâ Pauloŋe tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâp ârândâŋâk Yura lohimbi yeŋgât miti emetŋan yâhâ Yura otmu Girik lohimbi Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeiŋetgât eŋgatyeŋan gem yâkât den pat âlepŋe ekyongominiop.   
\p
\v 5 Otmu Sila yet Timoteoŋe Makeronia hânângembâ takamutâ penaŋgiakbi. Yapâek Pauloŋe âi ya pilâm Anitâŋe Yesu hâŋgângumu ge tihitnenŋe otmap yakât den pat haoŋmâ ârândâŋ ekyongom manop.  
\v 6 Ya ekyongomu nâŋgâŋetâ tâŋât otmu bet pilâm sâm ge katbi. Yakât otmâ Pauloŋe yâk yeŋgât nâŋgâmu giop yakât dop kum hâk katipŋe kâlep ya mem pâŋ pâŋgumu wahap gemu yuwu sâm ekyongop. “Hiliwahonomai yakât tosa nâhâlen ki gâitnomai. Yamâ yeŋe wahap. Sâp yupâek yen betyiŋgim pâku lohimbi yeŋgâlen ari Yesuhât den pat âlepŋe ekyongowom.”  
\v 7 Yawu sâm ekyongom miti emetŋambâ pilâyekmâ kapi amboŋe lok âlâ, kutŋe Titio Yasto sâm, yâkŋe Yura yeŋgâlen torokatmâ Anitâ mepaem manminiop. Yâkât emet miti emetŋe gotŋan tuhumu talop. Yawu gârâmâ Pauloŋe yan arimu yâk orop manowot.  
\v 8 Yan manmâ Pauloŋe Yesuhât den pat âlepŋe lohimbi ekyongomu miti emetŋe yakât galemŋe, kutŋe Kirisipo sâm, yâk otmu hep torehenlipŋe orowâk nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeiwi. Otmu Korinti kapi ambolipŋe kiŋgitŋe orowâkŋe Yesuhât den pat ya nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu yâkâlen biwiyeŋaŋe kepeiŋetâ toen mem katyekbi.   
\p
\v 9-10 Otmu omoŋ âlâen Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe Paulo biwiŋe mem purik pilâmu Kutdâŋe tetewaŋgim yuwu sâm ekuop. “Biwihe orotok sâmu lohotŋe otmatgât ninâk mâmâŋe otgihimune den pat âlepŋe pahâk ekyongom yâhâwuat. Kapi yukât ambolipŋe dondâŋe nâhâlen biwiyeŋaŋe kepeim mansai. Yakât otmâ lok âlâ me âlâŋe mem âlâlâ tuhuheknomaihât dop âlâ ki tap.”  
\v 11 Yawu sâm tetewaŋgim ekumu kapi yanâk manmâ Yesuhât den pat âlepŋe kâsikum yiŋgim manmu yambu konok otmu kakŋan emetsenŋe nombolân konok pesuk sâop.   
\s1 Paulo hakŋan sâm den âiân katbi.  
\p
\v 12 Sâp yan Roma kunyeŋaŋe kiap âiŋe âlâ, kutŋe Galio sâm, ya mem Akaia kapi ambolipŋe yeŋgât kiap pato sâm katmu galemyongom manop. Yawu gârâmâ Yura lok nombotŋaŋe den hikuŋetâ biwiyeŋaŋe konohâk otmu Paulo mem kiapgâlen ari den âiân katbi.  
\v 13 Den âiân katmâ yuwu sâm hakŋan sâwi. “Nen Yura lohimbiŋe Mosehât girem lâum manmain ya lok yuŋe kelaŋgatmâ den aŋgo kâsikum ningim yu lâuŋet sâm meme sâsâ tuhunenekmâ mansap.” Yawu sâwi.   
\p
\v 14 Yawu sâŋetâ Pauloŋe den matŋe kâpekyiŋgiwe sâm otmu yanâk Galioŋe den hârewaŋgim Yura lok yuwu sâm ekyongop. “Yen Yura lok, yeŋe meme sâsâ tuhunekŋetâ nâŋgâmune bâleap. Lok yuŋe yu me ya otmu bâleap mâne denyeŋe nâŋgâyiŋgimbâm. Yawu ki oap yakât otmâ yuâmâ yeŋgât wahap.  
\v 15 Lok kutŋe me girem denyeŋe yuwu yawu tap yakât sâm tai. Yakât otmâ yeŋak sâm heŋgeŋgunomai. Yu nâhât wahap bia.”  
\v 16 Yawu sâm watyekmu gewi.   
\p
\v 17 Ge kapi ambolipŋaŋe nâŋgâm bâlem miti emetŋahât galemŋe pato, kutŋe Sostene sâm, ya kuwi. Yawu otbaŋgiŋetâ kiapŋe yekmâ ki yekmâ yawu olop.   
\s1 Pauloŋe Yerusalem kapiân âwurem ariop.  
\p
\v 18 Pauloŋe Korinti kapi yan Yesuhât komolipŋe orop sâp kâlep manbi. Yâhâ sâp yan Keŋgeria kapiân ari “wahap âlâ gâmâlâk otbom,” sâm yakât dop kum bukulipŋe ekyongomu somotŋe korotok hârewaŋgiwi. Somotŋe korotok hârewaŋgiŋetâ Korinti kapiân âwurem ariop. Âwurem ari Akuila yet Pirisila meyelekmu Yesuhât komot pilâyekmâ Siria hânângen arine sâm waŋgaen yâhâwi.  
\v 19 Waŋgaen yâhâŋetâ meyekmâ ari Epeso kapiân katyekmu pilakbi. Pilakmâ Pauloŋe Yura yeŋgât miti emetŋan yâhâ Yesuhât den pat âlepŋe ekyongomu yakât alahu gulahu otbi.  
\v 20 Otmu Pauloŋe yâk orop yan sâp kâlewâk manâkgât ekuŋetâ kuyiŋgim yuwu sâm ekyongop.  
\v 21 “Anitâŋe nâŋgânihiwuap otmuâmâ yeŋgâlen yâhâpŋe âwurem takam yekbom.” Yawu sâm pilâyekmâ waŋgaen yâhâop.  
\p Waŋgaen yâhâmu yapâ mem Kaisaria kapiân ari katmu giop.  
\v 22 Yapâ ari Yesuhât komolipŋe Yerusalem kapiân manbi yâk orop tipiŋe tatmâ benŋe yapâ pilâyekmâ Antiok kapiân ariop.  
\v 23 Otmu Antiok kapi ya pilâm ari Yesuhât komolipŋe Galatia otmu Pirihia hânân manmâ ariwi yaŋe biwiyeŋe Yesuhâlenâk katmâ manŋetgât mem heweweŋ tuhuyehop.   
\s1 Apoloŋe Epeso otmu Korinti kapiân ari den pat âlepŋe ekyongop.  
\p
\v 24 Yura lok âlâ nâŋgân nâŋgânŋe pato manop, kutŋe Apolo sâm, yâhâmâ Alesandiria kapi amboŋe. Yâkŋeâmâ Anitâhât den kulemguwi ya sâlikum nâŋgâm pesuk pilâm heweweŋ otmâ den ya lohimbi kâsikum yiŋgim manminiop.  
\v 25 Otmu Yoaneŋe emelâk toen mem kalop yakât otmâ Yesuhât den yamâ tipiŋe nâŋgâop. Yawu tipiŋe nâŋgâowâke yamâ biwiŋe heweweŋ otmu den ya lohimbi kâsikum yiŋgim manminiop.  
\v 26 Yawu otmâ Yura lohimbi yeŋgât miti emetŋan yâhâ Yesuhât den pahâk ekyongomu Akuila yet Pirisilaŋe denŋe nâŋgâm emetyetŋan dâim ari orowâk manmâ Anitâhât den mâtâpŋe sâm heŋgeŋgum ekumutâ nâŋgâop.  
\v 27-28 Otmu Apoloŋe Epeso kapi pilâm Akaia hânân ariwe sâm olop. Yakât otmâ Akaia arimu buku otbaŋginomaihât nâŋgâm Yesuhât komotŋe pepa âlâ kulemgum waŋetâ ikŋak miakmâ ariop. Mem ari Yesuhât komot Korinti kapiân manbi pepa ya tiripyongomu sâlikum ekmâ buku otbaŋgiŋetâ orowâk manbi. Otmu Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe mâmâŋe otbaŋgimu emelâk Anitâhât poropetelipŋaŋe yâkât den kulemguwi ya topŋambâek kâsikum yiŋgiop. Otmu Anitâŋe tihitnenŋe otbe sâm Yesu hâŋgângumu giop yakât topŋe sâm kusânmâ ekyongomu nâŋgâŋetâ bulâŋe olop. Otmu Yura lok nombotŋe orop den sahaŋgiwi ya den amokŋan ekyongomu nâŋgâm pâpguwi. Yawu otmâ Yesuhât komot mem heweweŋ tuhuyekmu biwiyeŋe Yesuhâlenâk kinop.   
\c 19  
\s1 Pauloŋe Epeso kapiân ariop.  
\p
\v 1 Apoloŋe Korinti kapiân ari manop sâp yan Pauloŋe pumŋe âlâ hâtikgum nombot ari Epeso kapiân gem Yesuhât komot âlâ mem teteyekmâ yuwu sâm âiyongop.  
\v 2 “Kândikum biwiyeŋe Yesuhâlen katbi yan Anitâŋe ikŋe Wâtgât mâmâŋahât Heak hâŋgângumu ge mâmâŋe otyiŋgiop me bia?”  
\p Yawu sâm âiyongomu sâwi. “Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heak yakât ki nâŋgâmain.”   
\p
\v 3 Sâŋetâ sâop. “Yen toen mem katyekbi yakât topŋe sâŋetâ nâŋgâwe.”  
\p Sâmu sâwi. “Yoaneŋe lohimbi den ekyongom toen mem katyehop yawu otmâ toen mem katnenekbi.”   
\p
\v 4 Sâŋetâ sâop. “Lohimbiŋe orotmemeyeŋe bâleŋe bet pilânomaihât Yoaneŋe toen mem katyehop. Yawu gârâmâ den âlâ yuwu torokatmâ sâop. “Lok âlâ nâhât betnehen taka mansap yâkât nâŋgâŋetâ yahatmu yâkâlen biwiyeŋaŋe kepeinomai.” Den sâop ya Yesuhât sâop.   
\p
\v 5 Yawu sâm ekyongomu nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu Yesuhât kulân toen mem katyekbi.  
\v 6 Toen mem katyekbi yan Pauloŋe kunyeŋan memu Anitâŋe Wâtgât mâmâŋahât Heak hâŋgângumu ge mâmâŋe otyiŋgim nimbilamyeŋe mem purik pilâyiŋgimu den sâsâŋe ki sâsâŋe sâwi. Yawu otmâ ari Anitâhât den lohimbi ekyongowi.  
\v 7 Lok kâiân yâhâp yaŋe yawu otbi.   
\p
\v 8 Otmu tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâp ârândâŋ Pauloŋe Yura yeŋgât miti emetŋan yâhâ Anitâŋe tihityeŋe otbe sâm Yesu hâŋgângumu giop yakât den pat âlepŋe ekyongomu nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu biwiyeŋe yâkâlen katŋetgât eŋgatyeŋan giop. Yawu otmu emetsenŋe kalimbu pesuk sâop.   
\p
\v 9 Lohimbi nombotŋaŋe den pat ya nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeiwi. Yâhâ nombotŋe âlâŋeâmâ ândâpyeŋe kârikŋe otmâ biwiyeŋe alitbi. Yawu otmâ lohimbi senyeŋan kinmâ Yesuhât den ya sâm bâlewi. Yakât otmâ Pauloŋe pilâyekmâ ari Tirano den emetŋan hilâm ârândâŋ Yesuhât komot orop menduhuakmâ yâkât den alahuwi.  
\v 10 Yawu otmâ manŋetâ yambu yâhâp pesuk sâop. Otmu Kutdâhât den ya sâm haok tuhuŋetâ Asia hânân arimu yan Yura lohimbi otmu kapi ambolipŋe kiŋgitŋe orowâkŋe Kutdâhât den pat ya nâŋgâwi.   
\s1 Siwa nanlipŋaŋe otmâ tâpikguwi.  
\p
\v 11 Anitâŋe Paulo mâmâŋe otbaŋgimu kulem topŋe topŋe memu lohimbiŋe ekŋetâ âlâ kândâkdâ olop.  
\v 12 Lohimbi nombotŋaŋe Paulohât sâŋgum otmu sâŋgum tipiŋe ârit piriakmap ya mem bukulipyeŋe kundat otbi yâk yeŋgâlen ari yaŋe wâiyekŋetâ âlepŋe otbi. Yâhâ nombotŋe âlâmâ wâiyekŋetâ weke bâleŋaŋe gaiakmâ pilâyekmâ ariwi.  
\v 13-14 Yura yeŋgât miti emetŋe âlâhât lok kunŋe, kutŋe Siwa sâm, nanlipŋe nombolân yâhâpŋe kapi tatmâ arap ya hawamgum ari weke bâleŋe watyekmâ manminiwi. Yawu otmâ Paulohât nep sâŋgumŋe wâiyekŋetâ weke bâleŋaŋe gaiakmâ ariwi yakât den pat nâŋgâŋetâ yahatmu Yesu Kutdâ kutŋe kunmâ weke bâleŋe âlâ watne sâm yuwu sâm ekuwi. “Yesu Kutdâhât den Pauloŋe lohimbi ekyongomap yâkât sâtgât otmâ gaiakmâ ari.”   
\p
\v 15 Yawu sâŋetâ yuwu sâm purik pilâyiŋgiop. “Yesu nâŋgâwaŋgian, otmu Paulo gurâ nâŋgâwaŋgian. Yâhâ yenâmâ âlâlâ? Yenâmâ ki nâŋgâyiŋgian.”   
\p
\v 16 Yawu sâm lok weke bâleŋaŋe mâŋgâeminiop yaŋe naom ya yongom hâk katipŋe otmu petyeŋe lâum duwatyiŋgim mem âlâlâ tuhuyehop. Yongom mem âlâlâ tuhuyekmu hâkyeŋe hewâk hewâk papato yaŋe emelambâ gem hâk barahâk ariwi.  
\v 17 Otmu yakât den pat kapi ambolipŋe nombotŋaŋe sâm haok tuhuŋetâ Yura lohimbi otmu kapi ambolipŋe kerekŋe nâŋgâŋetâ sâtŋe otmu Kutdâ Yesuhât nâŋgâŋetâ yahalop.  
\v 18 Yawu otmâ lohimbi Yesuhâlen biwiyeŋe katbi kiŋgitŋe orowâkŋe Yesuhât komot yeŋgâlen ari yu ya otŋetâ bâleminiop ya sâm tetewi.  
\v 19 Otmu hawat topŋe topŋe, kara suŋa mem manbiŋe yakât pepa kerehâk mem ga lohimbi senyeŋan kinmâ kâlâwân pilâŋetâ sem gulip olop. Pepa uŋetâ siop yakât hâmeŋe emelâk tewetsenŋe âlâhât tipiŋe yaŋe puluhuwi.  
\v 20 Yawu otmâ Kutdâhât den lâum manŋetâ manmanyeŋe kilihahop. Otmu Kutdâhât den ya sâm haok tuhuŋetâ lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeiwi.   
\p
\v 21 Otmu yakât kakŋan Pauloŋe Yesuhât komot Epeso kapiân manbi yuwu sâm ekyongop. “Yesuhât komot Makeronia otmu Akaia hânân manmâ arai ya yeŋgâlen ari biwiyeŋe mem heweweŋ tuhuyekmâmâ yapâ Yerusalem kapiân ariwom. Yan ari tipiŋe tatmâ pilâyekmâ yapâ ari Roma kapiân ariwom.”  
\v 22 Yawu sâm ekyongom lok yâhâp, orowâk nep tânâhom manbi, kutyetŋe Timoteo yet Erasto, yâk hâŋgânyotgomu Makeronia hânângen kulet sâm ariowot. Otmu ikŋeâmâ Asia hânânâk tipiŋe manop.   
\s1 Epeso kapiân umatŋe âlâ Yesuhât komot teteyiŋgiop.  
\p
\v 23 Yâhâ sâp yan Epeso kapi ambolipŋe kiŋgitŋe orowâkŋe Porom Lâpioyeŋe bet pilâm Kutdâhâlen biwiyeŋaŋe kepeim manbi. Yakât otmâ umatŋe âlâ teteop yakât topŋe yuwu.  
\v 24 Lok âlâ, kutŋe Demetirio, yâkŋe ikŋe bisinisi yuwu tuhum manminiop. Kât âiloŋgo loŋgo âlâ, kutŋe siliwa, yaŋe mem Lâpioyeŋe âlâ, kutŋe Atemi sâm, yâkât opon kâmbukŋe yakât umutŋe tuhum manminiop. Umutŋe tuhumu kapi ambolipŋe otmu kandi taka yan manminiwiŋe ya puluhuŋetâ yapâ tewetsenŋe pato mem nombotŋe ikŋe nep loklipŋe puluhuyekminiop.   
\p
\v 25 Yâhâ kapi ambolipŋe kiŋgitŋe orowâkŋe Porom Lâpioyeŋe bet pilâwi yakât otmâ Demetirioŋe nep loklipŋe otmu bukulipyeŋe nombotŋe menduhuyekmâ yuwu sâm ekyongop. “Bukulipne, Atemi opon kâmbukŋahât umutŋe tuhum yapâ tewetsenŋe pato memain ya naŋgai.  
\v 26 Yawu gârâmâ lok âlâ, kutŋe Paulo, yâkŋe Epeso nengâlen taka kapi yu ambolipŋe otmu Asia ambolipŋe lohimbi kiŋgitŋe orowâk yuwu sâm ekyongomap. “Lok âlâlâŋe eŋgatyeŋaŋak nâŋgâm Porom Lâpio me yu yakât umutŋe tuhumai yamâ bulâŋe bia.”  
\v 27 Yawu sâm ekyongom mem biwi hâlim tuhuyekmap. Yakât otmâ topŋe yuwuhât nâŋgâm ketet oan. Nen Epeso kapi ambolipŋe, kapi nombotŋe Asia hânân tatmâ arap ya ambolipŋe otmu lohimbi hânŋan kulemŋan mansai, nen kerekŋe Atemi yâkât nâŋgâmunŋe yahatmu mepaem manmâ gain. Yawu gârâmâ lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe Atemi bet pilâm âlâhâlen biwiyeŋaŋe kepeim mannomai otmuâmâ yâkât opon kâmbukŋe yu gaho gaho membuap. Otmu nengât âi yu biatningiwuap.”   
\p
\v 28 Yawu sâm ekyongomu biwiyeŋe kum den kârikŋan yuwu sâwi. “Epeso nengât Lâpio, Atemi, yâkât nâŋgâmunŋe yahât yahatŋe otmap.”  
\v 29 Yawu sâm den kârikŋan sâŋetâ kapi ambolipŋe kerekŋe nâŋgâŋetâ bâleop. Nâŋgâŋetâ bâlemu menduhuakmâ Makeronia hânân gâtŋe, lok yâhâp, kutyetŋe Gaio yet Arisatako, Paulo orop takawi yâk yetgâlen pârâk sânsânâk ari yotgone sâm mem dâiyelekmâ sombemân ariwi.  
\v 30 Yawu otbi yakât den pat Pauloŋe nâŋgâm yâk yetgâlen ariwe sâm otmu yan Yesuhât komotŋe mem alitbi.  
\v 31 Otmu Paulo bukulipŋe lok papato nombotŋaŋe yâk ki arim yelekbuap sâm den katŋetâ arimu Pauloŋe nâŋgâm ki arim yelehop.   
\p
\v 32 Yâhâ lok nombotŋaŋe topŋe ki nâŋgâmâk imbiâhâk ari lok menduhuakbi ya torokatyekmâ kuk otmâ den ihilâk mahilâk otbi.  
\v 33 Yawu otŋetâ umatŋe yu nengâlen gâitmai sâm Yura lok nombotŋaŋe bukuyeŋe âlâ, yâkŋe yahatmâ kapi ambolipŋe kuyiŋgimu pilâŋet sâm mem katŋetâ senyeŋan yâhâ kinop.  
\v 34 Yâhâ kinmâ bâtŋe pilâm kum kuratyongom den ekyongowe sâm otmu kundenŋe ekŋetâ Yura gâtŋe otmu den emelâk sâwi ya witgum den bereseŋâk yuwu sâwi. “Epeso nengât Lâpio, Atemi, yâkât nâŋgâmunŋe yahat yahatŋe otmap” yawu sâwi.   
\p
\v 35 Yawu sâŋetâ sâp kâlewâk otmu Epeso yeŋgât kaunsoli kuskus yâkŋe sâm lohotŋe tuhuyekmâ yuwu sâm ekyongop. “Epeso kapi ambolipŋe, yuwu sâmune nâŋgâŋet. Nenŋak Atemihât opon galemgumain. Otmu himbimângembâ kât pato âlâ giop ya mem manmain. Yakât topŋe lohimbi hânŋan kulemŋan mansai kerekŋe naŋgai.  
\v 36 Yakât otmâ lok girawu yaŋe ya sâm ge katnomai? Yakât otmâ mete pirik otmaihât biwiyeŋe giâk.  
\v 37 Lok meyelekmâ gai yuŋe Lâpionenŋahât oponân ki yâhâ kombo meningiawot. Otmu Atemi ki mem bâleawot. Yeŋeâmâ imbiâk lok yâhâp yu mem dâiyelekmâ takai.  
\v 38 Yâhâ Demetirio otmu nep loklipŋaŋe lok âlâhât nâŋgâŋetâ bâlemu den âiân katne sâm oai otmuâmâ kiap yeŋgâlen mem ari sâp sâsâŋan sâm tetenomai.  
\v 39 Gârâmâ den âlâ tap ya sâm heŋgeŋgune sâm oai otmuâmâ papatolipnenŋe yâk yeŋgâlen ari sâm heŋgeŋgunomai.  
\v 40 Yamâ âun yu den ekyongoŋetâ tepyeŋe yahatmu kuk otmâ kapam tetewe sâm oap. Yakât otmâ lok kutdânenŋaŋe nâŋgâm yukât âinongowuap otmuâmâ sârereaknomgât dop âlâ ki otbuap. Yakât otmâ pilâŋet.” Yawu sâop.  
\v 41 Yawu sâmu nâŋgâŋetâ ârândâŋ otmu itoŋ galaŋ otmâ ariwi. Umatŋe bâleŋe Yesuhât komot teteyiŋgiop yakât topŋe yawu.   
\c 20  
\s1 Pauloŋe Makeronia otmu Akaia hânân arim takaop.  
\p
\v 1 Kapi ambolipŋe tepyeŋe welâmŋan gemu itoŋgaloŋ otbi yakât kakŋan Pauloŋe Yesuhât komolipŋe menduhuyekmâ den bâiŋe ekyongom biwiyeŋe mem heweweŋ tuhuyekmâ Makeronia hânân ariop.  
\v 2 Hân yan Yesuhât komot manmâ ariwi yâk yeŋgâlen ari Yesu Kiristohât den kâsikum yiŋgim biwiyeŋe mem heweweŋ tuhum yapâ pilâyekmâ Akaia hân, nengâlengen âwurem takaop.  
\v 3 Nengâlen takamu orowâk manbin. Yâkŋe Yesuhât komot den kâsikum ningimu emetsenŋe kalimbu pesuk sâop. Otmu pilânenekmâ Siria hânângen ariwe sâm saru sâtŋan ge waŋgaen yâhâwe sâm otmu Yura lok nombotŋaŋe kune sâm den hikuwi yakât den pat nâŋgâm lok nombotŋe orowâk Makeronia hân yapâ ariwi.  
\v 4 Otmu lok orowâk ariwi ya yeŋgât kutyeŋe yuwu. Piro nanŋe, kutŋe Sopata sâm, yâhâmâ Berea kapi amboŋe. Âlâmâ Tesalonike kapi amboyâhâtŋe, kutyetŋe Aristako yet Sekundo. Yâhâ âlâmâ Derewe kapi amboŋe, kutŋe Gaio. Âlâmâ Timoteo, otmu Asia hân yapâ gâtŋe lok yâhâp, kutyetŋe Tikiko yet Toropimo.  
\v 5 Lok yamâ pilânenekmâ kulet sâm ari Toroa kapi Asia hânân tap yan ari mambotningim manbi.  
\v 6 Yâhâ nenŋe Pilipi kapiân tatmunŋe Natik Hombaŋ ya pesuk sâmu kapi ya pilâm waŋga patoen yâhâmunŋe menenekmâ ariop. Ari hilâm mome pesuk sâmu Toroa kapiân ari katnenekmu ge yâhâm peneyiŋgiwin. Peneyiŋgim yan yâk orop tatmunŋe hilâm nombolân yâhâp pesuk sâop.   
\s1 Pauloŋe lok âlâ mumuŋambâ mem yahalop.  
\p
\v 7 Otmu tatmâ nâŋgâ nâŋgâ sâpŋe pesuk sâmu natik nene sâm emet âlâen yâhâ menduhuakbin. Otmu emet haŋ sâmu kapi ya pilâm arinom gârâmâ yakât otmâ Pauloŋe den kâlep pato eknongomu tatmunŋe omoŋ kâmbukŋe olop.  
\v 8 Otmu emet biwiŋan tatbin yan balam saum katŋetâ sem haŋ sâmu tatbin.  
\v 9 Yâhâ Pauloŋe den kâlep eknongomu, lok âlâ, kutŋe Yutiko sâm, yaŋe Paulohât den nâŋgâm senŋe aman aman otmu siru meme kuwi yan iop. Yan im tatmu yapâ kum kioŋop. Yâhâ emet yakât biwiŋe kalimbu kakŋan amokŋan tuhuwi yapâ kioŋmâ kumu muop. Yawu gârâmâ lok nombotŋaŋe in yawu ge mem ekmâ “bâleap”, yawu sâm eknongowi.  
\v 10 Yawu otmâ Pauloŋe ge lok ya mem yuwu sâm ekyongop. “Ki iseŋet. Yu tepŋe yawuâk mândim tap.”  
\v 11 Yawu sâmu lok ya yahatmu emelan yâhâŋetâ sot um nem tatmunŋe Pauloŋe Yesuhât den kâsikum ningimu den alahu gulahu otmunŋe emet haŋ sâop. Emet haŋ sâmu pilâyekmâ ariwin.  
\v 12 Otmu lok mumuŋambâ mem yahalop yakât tepyeŋe welâmŋan gemu emetyeŋan ariwi.   
\s1 Pauloŋe Toroa kapi pilâm Milete kapiân ariop.  
\p
\v 13 Pauloŋe saru hâlâŋmâ Aso kapiân ariwe sâm katnenekmâ arimu nenŋe waŋgaen yâhâmunŋe menenekmu Aso kapiân ariwin.  
\v 14 Yan arimunŋe penaŋgiakmâ orowâk ariwin. Yawu otmâ Mitilene kapiân ariwin.  
\v 15 Yapâ ari emet haŋ sâmu yâhâpŋan Kio mâtuŋa wangim ari kalimbuŋan Samo mâtuŋa yan ariwin. Yapâ ari imbâtŋan Milete kapi mewin.  
\v 16 Yâhâ Pentikosi hombaŋ tâlâhuop. Yakât otmâ Pauloŋe Yerusalem kapiân in yawu ariwe sâm olop. Otmu yapâ ari Yesuhât komot Epeso kapiân mansaiŋe alitnenekŋetâ yan tatmunŋe sâp kâlep otmapgât kapi ya wangim Milete kapiân tâŋâk ariwin.   
\s1 Pauloŋe Epeso yeŋgât galemlipyeŋe den ekyongop.  
\p
\v 17 Milete kapi ari waŋgaembâ gemunŋe Pauloŋe lok âlâ hoŋ hâŋgângumu Epeso kapiân ari Yesuhât komot yeŋgât galemlipyeŋe ekyongom dâiyekmu takawi.  
\v 18 Takaŋetâ Pauloŋe den yuwu sâm ekyongop. “Aŋgoân nâŋe Asia hân pato yuân taka yen orop manban. Taka manmâ âi topŋe katmâ Yesu Kiristohât den kâsikum yiŋgim gawan ya naŋgai.  
\v 19 Kutdâhât tem lâuwaŋgim huruŋ huruŋ manmâ hoŋ bayiŋgim manban. Otmu Yura lohimbi nombotŋaŋe nohom mem âlâlâ tuhunekŋetâ hâhiwin kakŋan manban.  
\v 20 Yawu gârâmâ ki lohotŋe otmâ Yesuhât den kurihiwan. Yen manman âlepŋan mannomaihât lohimbi senyeŋan kinmâ Yesuhât den pat âlepŋe pahâk ekyongowan. Otmu emetyeŋan gurâ ari Yesuhât den topŋambâek kâsikum yiŋgim manban.  
\v 21 Yawu otmâ Yura lohimbi otmu kapi ambolipŋaŋe orotmemeyeŋe bâleŋe bet pilâm Kutdâ Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeim manŋet sâm girem den ekyongom eŋgatyeŋan gewan.  
\v 22 Otmu Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe biwinan kioŋmu tem lâuwaŋgim pilâyekmâ Yerusalem kapiân ariwe sâm oan. Yawu gârâmâ arimune girawu otnihinomai ya ki nâŋgâm heŋgeŋguan.  
\v 23 Yawu gârâmâ kapi ârândâŋ arim takamune yan Wâtgât Mâmâŋahât Heakŋe Anitâhât biwiŋan tap ya mem biwinan katmu Yerusalem ariwom yan pâi emetŋan katnekmâ mem âlâlâ tuhuneknomai ya naŋgan.  
\v 24 Yawu gârâmâ Anitâŋe lok kerek tihitnenŋe otbe sâm oap yakât den pat âlepŋe lohimbi ekyongowomgât Kutdâ Yesuŋe âi sâm nihiop. Nep yu tuhum pesuk pilâwom sâm yakât biwinaŋe mem nine manmannahât nâŋgâmune ki yahatsap.   
\p
\v 25 Anitâŋe tihitnenŋe otmap yakât den pat âlepŋe kâsikum yiŋgim gan. Otmu arimune yen orop âlâku ki eŋaknom.  
\v 26-27 Yakât otmâ yiwereŋe den yuwu sâm ekyongomune nâŋgâŋet. Anitâŋe lok kerek nengât tihitnenŋe otbe sâm nanŋe Yesu Kiristo hâŋgângumu ge kawenenŋan kinmu howanân kuŋetâ muop. Yawu gârâmâ lohimbi âlâ me âlâŋe yâkâlen biwiyeŋaŋe kepeim mannomai ya Anitâŋe meyekmâ manman kârikŋan katyekmu heroŋe kakŋan mannomai. Yakât otmâ den topŋambâek kâsikum yiŋgim gan. Yakât otmâ lohimbi âlâ me âlâŋe den yakât nâŋgâŋetâ gemu Yesu betgunomai otmuâmâ tosa ya nâhâlen ki gâitnomai. Yamâ amboŋe ikŋe.  
\v 28 Anitâhât nanŋaŋe kawenenŋan kinmu kuŋetâ muop yâkâlen biwinenŋaŋe kepeim manmain otmuâmâ ikŋe pat kuningiop yakât bulâŋe ya menom. Yâkât komotŋe lohotŋe otmaihât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe yen meyekmâ galem yongomap. Yawu otmu yeŋe biwi golâek manmâ yâkât wâtŋan kinmâ Yesuhât komot galemyongonomai.   
\p
\v 29 Pilâyekmâ ariwom yan wuân teteyiŋgiwuap yakât den âlâen hâum yuwu sâmune nâŋgâŋet. Lama yamâ pâlâmŋe kinmai. Yawu kinŋetâ yan soso hulinŋe taka nombotŋe yingim neyekmai.  
\v 30 Yakât dopŋeâk yeŋgâlen gâtŋe lok nombotŋaŋe Yesu Kiristohât lohimbi den pat âlepŋe kelaŋgatmâ ekyongonomai.  
\v 31 Yakât otmâ biwiyeŋaŋe golâek mannomai. Otmu nâŋe omoŋe hilâmŋe Anitâhât den topŋambâek yen kerek otmu ikŋiâk ikŋiâk kâsikum yiŋgim hâhiwin kakŋan manmâ gamune yambu kalimbu pesuk yap. Den kâsikum yiŋgim gaman ya mem mete tuhum mannomai.   
\p
\v 32 Otmu yukârâmâ katyekmâ arimune Anitâŋe tihityeŋe otbuap. Anitâŋe tihityeŋe otmap yakât den pat âlepŋe nâŋgâm manmâ yâhâŋetâ biwiyeŋe ki houŋ sâwuap. Yâkât den tiŋâk lâum yâkât amutgen mannomaiŋe otmuâmâ manman kârikŋahât pat kuyiŋgiop yakât bulâŋe menomai.   
\p
\v 33-35 Yesuŋe den âlâ yuwu sâop. “Sot me iri sikum me senŋe âlâlâ bukulipnenŋe yeŋgât tatyiŋgiap yapâ mem kâsikum ningiŋetâ heroŋe nâŋgâmain. Yawu gârâmâ sot me iri sikum senŋe âlâlâ tatningiap yapâ mem kâsikum yiŋgimâmâ heroŋe pato nâŋgâmain.” Yawu sâop. Den sâop ya watmâ yeŋe tânnohom tewetsenŋe me hâk katipŋe me senŋe âlâlâ kâsikum nihiŋet sâm ki ulityongominiwan. Yamâ nâ ninâk nep mem yapâ tewetsenŋe mem dâim sot me senŋe âlâlâ puluhum nine otmu bukulipne orowâk Anitâ hoŋ bawaŋgimain ya tânahom manmain. Otmu lohimbi mesek otbi me wâtyeŋe gemu manbi ya tânyongom gan ya gurâ yeŋe naŋgai. Yakât otmâ nâŋe kâi towat otmâ gan yawuâk watmâ manŋetgât naŋgan.” Yawu sâm ekyongop.  
\p Den yawu sâm ekyongomu kâmguŋetâ ulitguop.  
\v 36-38 Otmu Pauloŋe “Arimune âlâku ki eŋaknom” sâop yakât nâŋgâŋetâ tepyeŋe dondâ hako otmu iseaŋgim lâum parahuakmâ katŋetâ waŋgaen yâhâop.   
\c 21  
\s1 Pauloŋe Yerusalem kapiân âwurem ariop.  
\p
\v 1 Katyekmâ waŋgaen yâhâmunŋe menenekmâ mâtuŋa âlâ, kutŋe Kosi sâm, yan tâŋ tâŋâk ariop. Emet haŋ sâmu yapâ pilâm ari Loto mâtuŋa wangim Patara kapiân ariwin.  
\v 2 Yan ari waŋga pato âlâ Poinike kapiân ariwe sâm olop ya mem tetewin. Otmu yapâ waŋga yan yâhâmunŋe menenekmâ ariop.  
\v 3 Ari sennenŋe pilâm Kipiro mâtuŋa ekmunŋe gâwu gâwu olop. Ya wangim ari Siria hânân kapi âlâ, kutŋe Tiro sâm, ya saru ginŋan tap yan ariwin. Otmu waŋgaembâ gemunŋe nep lokŋe waŋgaen yâhâ senŋe âlâlâ yapâ lâum ba kendiŋ emetŋan katŋetâ talop.  
\v 4 Yawu otŋetâ nenŋeâmâ kapiân yâhâ Yesuhât komot mem teteyekmâ orowâk manmunŋe hilâm nombolân yâhâp pesuk sâop. Sâp yan Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe lohimbi ya yeŋgât biwiyeŋan kioŋmu Pauloŋe Yerusalem kapiân ki ariwuapgât nâŋgâm yakât ekuwi.  
\v 5 Otmu waŋga yaŋe kapi ya pilâm ariwe sâm otmu yan lohimbi yaŋe nimnaomlipyeŋe meyekmâ saru sâtŋan ge kinŋetâ orowâk tatmâ Anitâ mepaewin.  
\v 6 Yawu otmâ parahuakmâ waŋgaen yâhâmunŋe yâhâmâ kapiân âwurem takawi.   
\s1 Lok âlâ, kutŋe Ahawo sâm, yâkŋe Paulo den ekuop.  
\p
\v 7 Waŋgaen yâhâmunŋe menenekmâ Tiro kapi ya pilâm Tolemai kapiân ari katnenekmu ge kapiân yâhâwin. Kapiân yâhâ Yesuhât komot mem teteyekmâ orowâk tatmâ den huhuwin.  
\v 8 Otmu emet haŋ sâmu pilâyekmâ Kaisaria kapiân ari lok âlâ, kutŋe Pilip sâm, yâkât emelan yâhâ tatbin. Pilip ya emelâk Yerusalem kapiân Yesuhât komotŋe lok nombolân yâhâp meyekmâ nep sâm yiŋgiwi ya yeŋgâlen gâtŋe.  
\v 9 Otmu baralipŋe imbât, imbi tat tatŋe manbiŋe Anitâhât den lohimbi kâsikum yiŋgim manbi.  
\v 10 Nenŋe yâk orowâk tatmunŋe lok âlâ, kutŋe Ahawo sâm, yâkŋe Anitâhât den sâm tetem manminiop.  
\v 11 Yakât otmâ yâkŋe Yuraia hân pilâm nengâlen taka Paulohât letŋe mem holaŋbaŋgimâmâ ikŋe kâiŋe bâtŋe menduhum sâhâm yuwu sâm eknongop. “Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe yuwu yap. “Let yukât amboŋe Yerusalem kapiân ariwuap yan Yura nengât papatolipnenŋaŋe yuwu sâhâm pâku lok yeŋgât bâtyeŋan katnomai.” Yawu yap.”   
\p
\v 12 Ahawoŋe yawu sâm eknongomu, nâŋgâm nen otmu kapi ambolipŋaŋe “Pauloŋe Yerusalem kapiân arimap,” sâm kuwaŋgiwin.  
\v 13 Kuwaŋgimunŋe sâop. “Wongât tepyeŋe bâlemu kunihiai? Nâŋe Yerusalem kapiân yâhâ Yesuhât den pat âlepŋe lohimbi ekyongowom. Yawu gârâmâ Yura nengât papatolipnenŋaŋe pâi emetŋan mem katneknomai yakât ki nâŋgâm gorânihiwuap. Otmu yâkŋe nohonomai yanâmâ hâkne ki biuk sâwuap.” Yawu sâop.   
\p
\v 14 Yawu sâmu witgum ekuwin yamâ nâŋgâmu ki ârândâŋ otmu iliwelop. Yakât otmâ pilâm yuwu sâwin. “Wuân me wuân Kutdâhât biwiŋan tap ya tetewaŋgiwuap. Ya Anitâhât wahap.” Yawu sâwin.   
\p
\v 15 Otmu nenŋe Pilip orop tipiŋe tatmunŋe Pauloŋe eknongomu kapi ya pilâm Yerusalem kapiângen ariwin.  
\v 16 Yâhâ Kaisaria kapi ambolipŋaŋe Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeim manbi ya nombotŋe orowâk ariwin. Otmu lok âlâ, Kipiro mâtuŋa yan gâtŋe, kutŋe Neson sâm, yâhâmâ embâŋâmbâek Yesuhâlen biwiŋaŋe kepeim manmâ gaop yâkât emetŋe mâtâp pato ya hâlâŋmâ tap yan yâhâ iwin.   
\p
\v 17 Otmu emet haŋ sâmu yapâ ari Yerusalem kapiân yâhâ Yesuhât komotŋe orowâk manbin.  
\v 18 Emet haŋ sâmu yahatmâ Yakowohât emelan yâhâwin. Yan yâhâ tatmunŋe Yesuhât komot ya yeŋgât galemlipyeŋe kerekŋe taka peneningiŋetâ orowâk tatmâ den huhuwin.  
\v 19 Yawu otmâ Anitâŋe Paulo mâmâŋe otbaŋgimu pâku lohimbi yeŋgâlen ari Yesuhât den pat âlepŋe ekyongomu nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu Yesuhâlen biwiyeŋe katbi yakât den pat ekyongop.   
\s1 Pauloŋe Mosehât girem den lâuop.  
\p
\v 20 Pauloŋe den pat ya ekyongomu nâŋgâŋetâ Anitâ mepaem yuwu sâm Paulo ekuwi. “Bukunenŋe, yuwu sâm ekgohomunŋe nâŋgâ. Yura lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeim manmâ Mosehât girem den lâumai.  
\v 21 Yâkŋe gâhât yuwu sâŋetâ naŋgain. “Yura lohimbi nombotŋe pâku lohimbi yâk yeŋgâlen ari mansaiŋe Mosehât girem den pilâŋet sâm gâŋe eŋgatyeŋan gemat. Otmu nanlipyeŋe yeŋgât hâkyeŋahât torehenŋan undip ki tuhuyiŋgiŋet sâm kuyiŋgimat. Yawu otmâ Yura lohimbi nengât orotmemenenŋe pilâŋet sâm kuyiŋgimat. Yawu sâŋetâ naŋgain.  
\v 22 Otmu gâ Yerusalem kapiân taka tat yakât den pat getek nâŋgânomai.  
\v 23 Yâhâ yâkŋe nâŋgâm bâlehihimaihât yuwu otbuatgât naŋgain. Nengâlen gâtŋe, lok imbât yâkŋe yuwu sâm den hikuwi. “Nenŋe Mosehât girem den lâum wahap âlâ otmunŋe pesuk sâwuap yan Anitâhât hotom uwaŋgim somotnenŋe korotok hâreaŋginom.” Yawu sâm den hikuwi. Yawu gârâmâ tewetsenŋe ki tatyiŋgiap. Yakât otmâ opon kâmbukŋan ki yâhâm Anitâhât hotom uwaŋgim somotyeŋe korotok hâreaŋgiai. Inâk manŋetâ sâp emelâk katbi ya tâlâhuap.  
\v 24 Yakât otmâ hândâhân gâŋe opon kâmbukŋan yâhâ tânyongom tewetsenŋe katyiŋgiwuat. Yawu otdâ hilâm nombolân yâhâp pesuk sâmu Anitâhât hotom uwaŋgim somotyeŋe korotok hâreaŋgiŋetâ pesuk sâwuap. Yawu otdâ lohimbiŋe gekmâ yuwu nâŋgânomai. “Paulo hakŋan sâŋetâ naŋgain ya imbiâk sâŋetâ naŋgain. Yâkŋeâmâ Mosehât girem den lâumu eksain.” Yawu sânomai.  
\v 25 Yawu gârâmâ pâku lohimbiŋe Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeim manmai ya yeŋgât pepa yuwu kulemgum katyiŋgiwin. “Pâku lohimbiŋe belângen manmaiŋe Porom Lâpio mepaem sotbân gotyeŋan katnomai yapâ gâtŋe ki mem nenomai. Otmu noniŋ bulimakao eŋgatŋe sâhâm maŋguŋetâ mumbuap ya otmu yakât hepŋe ki nenomai. Otmu kâwâ konda ki otnomai.” Yawu sâm den katmunŋe ariop.” Yawu sâm Paulo ekuwi.   
\p
\v 26 Yawu sâŋetâ Pauloŋe lauyeŋan mem lok imbât ya yeŋgâlen torokalop. Emet haŋ sâmu yâk orowâk opon kâmbukŋan yâhâwi. Opon kâmbukŋan yâhâ Anitâŋe yekmu ârândâŋ olâkgât hotom umai ya ekyongomu piriyekbi. Otmu lok imbât yaŋe “Mosehât girem den lâum wahap âlâ otnom,” sâm den hikuwi ya sâp girawuân lama gâim hotom uŋetâ pesuk sâwuap yakât sâp Pauloŋe sâm kalop.   
\s1 Yura lohimbi nombotŋaŋe Paulo mem kune sâm otbi.  
\p
\v 27 Hilâm nombolân yâhâp pesuk sâmu, Pauloŋe opon kâmbukŋan yâhâmu Yura lok nombotŋe Asia hânângembâ kandi taka tatbiŋe ekmâ nâŋgâm bâlewaŋgiwi.  
\v 28 Yawu otmâ Paulohât yuwu sâm lohimbi yan kinbi ya den kâlâp ekyongowi. “Wâe, Isirae lok, yuwu sâmunŋe nâŋgâŋet. Pâku lohimbiŋe nengât nâŋgâm bâleningiŋetgât lok yuŋe ya yeŋgâlen ari sâm ge katnenekmâ eŋgatyeŋan gemap. Otmu Mosehât girem den otmu nengât opon kâmbukŋahât orotmeme ya gurâ yawuâk sâm ge katmap. Otmu âun yukârâmâ pâku lok âlâ dâim nengât opon kâmbukŋan orowâk yâhâm giawot. Yawu otmâ nenŋe yan yâhâ Anitâ mepaem yuwu yawu otnom yakât undip katningiap.” Yawu sâwi yamâ topŋe yuwuhât imbiâk sâwi.  
\v 29 Emelâk Pauloŋe Epeso kapi amboŋe âlâ, kutŋe Toropimo sâm, yâk orop kapi tânâmŋan bam gam otmutâ yelekmâ “Imbiâk yâku opon kâmbukŋan yâhâm giawot,” yawu sâm hilipguwi.   
\p
\v 30 Paulohât yawu sâm ekyongoŋetâ nâŋgâm yapâ Yura lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe tepyeŋe kâlâp punduŋ sâmu nombotŋaŋe in yawu sururuk sâm opon kâmbukŋan yâhâm Paulo mem gewi. Mem geŋetâ yan opon kâmbukŋahât tembe lâu âlâŋe yekmâ “opon kâlehen yâhâ otŋetâ bâlemap,” sâm gahatŋe maŋguop.  
\v 31 Gahatŋe maŋgumu Paulo mem kune sâm otŋetâ yan lok âlâŋe yekmâ sâop. “Yerusalem kapi ambolipŋe kerekŋe kapam kune sâm otmâ menduhuaksai,” yawu sâm den katmu Roma tembe lâu yeŋgât kunyeŋe pato yâkâlen arimu nâŋgâop.  
\v 32 Nâŋgâm pârâk pilâm tembe lâu yeŋgât kunlipyeŋe ekyongomu tembe lâu kiŋgitŋe orowâk meyekmâ opon kâmbukŋan ariwi. Yan ariŋetâ Yura lok nombotŋe Paulo kum kinbiŋe yekmâ kiŋgityeŋahât otmâ pilâŋetâ talop.  
\v 33 Pilâŋetâ tatmu tembe lâu yeŋgât kunyeŋe patoŋe tembe lâu nombotŋe ekyongomu Paulo mem ip kârikŋe yâhâp mem yaŋe bâtŋe sâhâwi. Yawu otŋetâ kunyeŋaŋe lohimbi kinbi ya yuwu sâm âiyongop. “Lok yu wonân gâtŋe. Wuân otmu bâleap yakât kune sâm oai?”   
\p
\v 34 Yawu sâm âiyongomu den ihilâk mahilâk nâku sâwe gâku sâwe otŋetâ gulip malip olop. Yawu otmu topŋe nâŋgâm heŋgeŋguwe sâm tembe lâulipŋe ekyongomu Paulo dâim kiap yeŋgât emetyeŋehen ariwi.  
\v 35-36 Emetyeŋehen ari tirehân yâhâne sâm otŋetâ yan lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe kuk bâleŋe otmâ “Paulo mem kumunŋe muâk,” sâm mem hawam mewam tuhuyekmâ mâtâp maŋguyiŋgiwi. Mâtâp maŋguyiŋgiŋetâ tembe lâu yaŋe Paulo dâim limbâroŋyekmâ emet gahatŋan yâhâ kinbi.   
\p
\v 37 Emet gahatŋan yâhâ kinŋetâ Pauloŋe Girik yeŋgât denân yuwu sâm tembe lâu yeŋgât kunyeŋe âikuop. “Den âlâ ekgohowe sâm oan.”  
\p Sâmu sâop. “Ae, gâ Girik den nâŋgâmat.  
\v 38 Nâŋe nâŋgâm tâpikguan. Emelâk Aihita kapi amboŋe âlâŋe Roma lok watnenekbe sâm lok 4,000 meyekmu lok ki manmaiângen ari menduhuakbi. Gâhât lok ya sâm oan. Yawu gârâmâ Girik denân yat. Yakât otmâ nâŋe nâŋgâm tâpikguan yawu naŋgan.”   
\p
\v 39 Sâmu sâop. “Nâmâ Yura lok, Kilikia hânân Taso kapi pato tap ya amboŋe. Âlepŋe, gâŋe nâŋgânihirâ lohimbi yu den âlâ ekyongowe.”   
\p
\v 40 Yawu sâmu nâŋgâwaŋgimu Pauloŋe tirek kunŋan kinmâ bâtŋe pilâm kum kuratyongomu den hutuk sâŋetâ Yura yeŋe denân yuwu sâm ekyongop.   
\c 22  
\s1 Pauloŋe ikŋe topŋe sâm tetem ekyongop.  
\p
\v 1 “Bukulipne otmu papatolipne, yuwu sâmune nâŋgâŋet. Lok nombotŋaŋe den haknan sâŋetâ naŋgai yakât matŋe yuwu sâm ekyongomune nâŋgâŋet.” Yawu sâop.  
\v 2 Yura yeŋe denyeŋan yawu sâm ekyongomu nâŋgâm den biaek tatmâ ariwi.  
\v 3 Yawu otŋetâ yâkŋe torokatmâ yuwu sâop. “Nâ Yura lok, Kilikia hânân Taso kapi tap ya amboŋe. Yawu gârâmâ awoŋnaŋe menekmâ Taso kapi pilâm taka opon kâmbukŋahât nâŋgân nâŋgân emetŋan katnekmu manmâ pato otban. Otmu bawapi yeŋgât kunlipyeŋe pato âlâ, kutŋe Gamalie sâm, yâkŋeâmâ Anitâhât den kâsikum nihimu mem mete tuhum manmâ gan. Yakât otmâ Moseŋe girem den topŋe topŋe kulemguop ya kerek nâŋgâm ba takaman. Otmu papatolipnenŋaŋe den âlâlâ torokatmâ kulemgum manmâ gawi ya tâŋ tâŋâk watmâ âlâ ki wangian. Otmu yeŋe Anitâhât tem lâune sâm otmai, nâ gurâ yawuâk otman.  
\v 4 Yawu otmâ lohimbiŋe Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeim manbi ya mem âlâlâ tuhuyekmâ tembe lâu ekyongomune lohimbi ya kiŋgitŋe orowâk hikum pâi emetŋan katyekŋetâ tatbi. Otmu nombotŋe yongoŋetâ muwi. Yawu otyiŋgim manban.  
\v 5 Yâhâ Anitâhât hotom umai ya yeŋgât kunyeŋe pato otmu Yura nengât papatolipnenŋaŋe otban mewan ya kerek naŋgai. Yâkŋeâmâ Yura nengât papatolipnenŋe Damasiko kapiân manbi ya yeŋgât pepa âlâ nihim yuwu sâm hâŋgânnohoŋetâ mem ariwan. “Pepa yu papatolipnenŋe yiŋgirâ nâŋgâhihiŋetâmâ lohimbi Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeim mansai ya mem teteyekmâ bâtyeŋan hikuyekmâ meyekmâ âwurem takarâ matŋe yiŋginom.” Yawu sâm pepa ya nihiŋetâ mem Damasiko kapiân ariwan.   
\s1 Pauloŋe Yesuhâlen biwiŋaŋe kepeiop yakât den pat  
\p
\v 6 Otmu hilâm kârikŋan mâtâwân ari Damasiko kapi ya tâlâhumâk otmu yanâk himbimâmbâ laŋinŋe âlâ kândâkdâ yaŋe siliŋ siliŋ sâm hâunehop.  
\v 7 Siliŋ siliŋ sâm hâunekmu hâmbiŋ gumbiŋ otmâ hânân ge pare imune Yesu Kutdâŋe yuwu sâm eknohop. “Saulo, Saulo, gâŋe wongât iliwetsat?”   
\p
\v 8 Sâmu sâwan. Gâ âlâ?”  
\p Sâmune sâop. “Nâ hilipnohom gat ya. Nâ Yesu, Nasaret kapi amboŋe.”   
\p
\v 9 Yawu sâmu bukulipne nâ orop ariwiŋe laŋinŋe ya ekbiâke yamâ benŋe den eknohop yamâ ki nâŋgâwi.  
\v 10 Yawu otmu nâku Yesu yuwu sâm âikuwan. “Kutdâ, yaŋak nâ girawu otbomgât naŋgat?”  
\p Sâmune sâop. “Yahatmâ Damasiko kapiân yâhârâ yan yu ya otbuat yakât emelâk Anitâŋe lok âlâ sâm kalop yâkŋe ekgohomu nâŋgâwuat.”  
\v 11 Yawu sâop. Yawu otmu laŋinŋaŋe siliŋ siliŋ sâm senne hâum omoŋgumu ki ekban. Yakât otmâ bukulipnaŋe dâinekŋetâ Damasiko kapiân yâhâwin.   
\p
\v 12 Damasiko kapiân lok âlâ manop, kutŋe Anania. Yâkŋe Anitâ mepaem Mosehât girem den tiŋâk lâum manmu Yura lohimbiŋe yâkât nâŋgâŋetâ yahalop.  
\v 13 Yâkŋe nâhâlen ga sâop. “Bukune Saulo, senge suk sâmu ek.” Yawu sâm eknohomu yanâk senne suk sâmu ekban.  
\v 14-15 Otmu den torokatmâ yuwu sâm eknohop. “Anitâŋe emelâk embâŋâmbâek Yura tâmbâlipnenŋe yeŋgât tihityeŋe otmâ gaop. Otmu nen gurâ yawuâk tihitnenŋe otmap. Otmu ikŋe biwiŋan tap ya gâŋe nâŋgâm tem lâuwaŋgiwuatgât yâkŋe nâŋgâhihim ikŋe nanŋe koko salek Amboŋe ya hâŋgângumu ge tetehihim den ekgohomu nâŋgâon. Yesuŋe den ekgohomu naŋgat otmu wuân me wuân ekmâ manmâ gat ya lohimbi ekyongorâ nâŋgânomaihât Anitâŋe meŋgekmâ âi sâm gihiop.  
\v 16 Yakât otmâ Yesuhâlen biwihaŋe kepeirâ yâkât kulân toen mem katgekmune tosahe pilâhihiwuap.” Yawu sâm eknohop. Otmu Ananiaŋe den eknohop ya otban.   
\p
\v 17 Yawu otmâ Damasiko kapi pilâm Yerusalem kapiân âwurem taka opon kâmbukŋan yâhâ Anitâ mepaewan.  
\v 18 Anitâ mepaem tatban yan yâkŋe biwine mem purik pilâmu Kutdâne tetenihim yuwu sâm eknohop. “Gâŋe nâhât den pat âlepŋe kapi yu ambolipŋe ekyongorâ nâŋgâŋetâ tâŋât otmu bet pilânomai. Yakât otmâ in yawu yahatmâ kapiâmbâ gem ari.”   
\p
\v 19 Yawu sâm eknohomu yuwu sâm purik pilâwaŋgiwan. “Yesu Kutdâ, âlepŋe yat. Yawu gârâmâ nâŋe opon kâmbukŋahât tembe lâu meyekmâ miti emetŋe ârândâŋ ari lohimbi gâhâlen biwiyeŋe kepeim manbi ya mem teteyekban. Mem teteyekmâ tembe lâu ekyongomune kapamŋe yongom pâi emetŋan mem katyekŋetâ tatbi.  
\v 20 Otmu Setepanoŋe gâhât den pat âlepŋe Yura nengât papatolipnenŋe ekyongop yan yâkŋe mânuŋak mânuŋakyeŋe kâlep ya menduhum nâhâlen katŋetâ galemgum kinmune kuŋetâ muop. Kuŋetâ muop yakât nâŋgâmune ârândâŋ olop. Yawu otyiŋgiwan yakât den pat sâm haok tuhuŋetâ Yura lohimbi kerekŋe naŋgai.”   
\p
\v 21 Yawu sâm ekumune Kutdâŋe yuwu sâm eknohop. “Gâŋe kapi yu pilâm pâku lohimbi yeŋgâlen ari nâhât den pat âlepŋe ekyongowuatgât naŋgan. Yakât otmâ kapiâmbâ gem ari.” Yawu sâop.   
\s1 Paulo kune sâm otbi.  
\p
\v 22 Lok nombotŋaŋe heweweŋ otmâ ândâpyeŋe katmâ denŋe nâŋgâwi. Yamâ benŋe Pauloŋe “pilâyekmâ pâku lohimbi yeŋgâlen ariwom” yawu sâm ekyongomu nâŋgâŋetâ bâlemu in yawu kuk otmâ yahatmâ yuwu sâm halahuwi. “Lok bâleŋe yuwuya emelâk kuŋetâ mumbâwâ. Yakât otmâ dâim ari kuŋetâ muâk.”  
\v 23 Yawu sâm kuk bâleŋe otmâ yakât dop kum mânuŋak mânuŋakyeŋe kâlep ya tuhum pilâm nukum alatmâ kuŋetâ yahalop.  
\v 24 Yawu otŋetâ tembe lâu yeŋgât kunyeŋe patoŋe tembe lâulipŋe ekyongomu Paulo dâim emet biwiŋan yâhâwi. Otmu Yura lohimbiŋe topŋe girawuhât kuk otmâ Paulo kuŋetâ muâkgât sâwi ya Pauloŋe sâm tetemu nâŋgâwehât tembe lâu kunyeŋaŋe “kum âlâlâ tuhuŋet” sâm yiŋgiop.   
\p
\v 25 Yawu otmâ bâtŋe kâiŋe sâhâm kune sâm otŋetâ yan Pauloŋe tembe lâu yeŋgât kunlipyeŋe âlâ gotŋan kinop ya yuwu sâm âikuop. “Nâmâ Roma amboŋe. Yakât otmâ wongât aŋgoân den âiân ki katneksai. Ihilâk kapamŋe nohone sâm otŋetâ nâŋgâmune ki ârândâŋ oap.”   
\p
\v 26 Yawu sâm ekumu tembe lâu yeŋgât kunyeŋe pato yâkâlen ari yuwu sâm ekuop. “Lok kune sâm oain ya Roma amboŋe. Yakât otmâ wuân otbaŋginomgât naŋgat?”   
\p
\v 27 Yawu sâm ekumu Paulohâlen ari yuwu sâm âikuop. “Gâmâ Roma amboŋe me bia?”  
\p Sâmu Pauloŋe “oŋ” sâop.   
\p
\v 28 Yawu sâm ekumu tembe lâu yeŋgât kunyeŋaŋe ikŋahât yuwu sâm ekuop. “Nâŋe kut “Roma amboŋe” mewan yamâ tewetsenŋe pato yiŋgimune kut ya sâm ningiŋetâ mewan.”  
\p Sâmu sâop. “Nâmâ Roma amboŋe tetewan.”   
\p
\v 29 Yawu sâmu Yura lohimbiŋe topŋe girawuhât kuk otbi ya tembe lâulipŋe âikune sâm otbiŋe pârâk pilâm dâiakmâ kinbi. Otmu kunyeŋe patoŋe tembe lâulipŋe ekyongomu Roma amboŋe mem kâiŋe bâtŋe sâhâm bâsok kuwi yakât nâŋgâm pârâk pilâm gorâwaŋgiop. Yakât otmâ Paulo dâim ari pâi emetŋan mem katŋetâ talop.   
\p
\v 30 Emet haŋ sâmu Yura lohimbiŋe topŋe girawuhât kuk otmâ Paulo kune sâm otbi yakât topŋe nâŋgâwe sâm otmâ tembe lâu yeŋgât kunyeŋe patoŋe hotom uminiwi ya yeŋgât kunlipyeŋe otmu Yura yeŋgât papatolipyeŋe ekyongomu den sâsâ emetŋan yâhâ menduhuakbi. Menduhuakŋetâ tembe lâulipŋe ekyongomu Paulo holaŋmâ dâim yâhâ senyeŋan katŋetâ kinop.   
\c 23  
\s1 Pauloŋe Yura yeŋgât papatolipyeŋe den ekyongomu den kakŋan sahaŋgim hioŋakbi.  
\p
\v 1 Pauloŋe Yura yeŋgât papatolipyeŋe yeŋgât senyeŋan kinmâ yuwu sâm ekyongop. “Bukulipne, yuwu sâmune nâŋgâŋet. Nâŋe Mosehât girem den otmu poropete yeŋgât den ya kerehâk lâum manmâ gamune Anitâŋe nekmu ârândâŋ otmap. Biwinaŋe yawu naŋgan.”   
\p
\v 2 Yawu sâmu hotom uminiwi ya yeŋgât kunyeŋe, kutŋe Anania sâm, yâkŋe lok nombotŋe Paulohât gotŋan kinbi ya yuwu sâm ekyongop. “Yeŋe ândâpŋe huhuŋet.”   
\p
\v 3 Yawu sâm ekyongomu Pauloŋe yuwu sâm purik pilâwaŋgiop. “Nimbilamge yâhâp. Yakât otmâ Anitâŋe gohowuap. Mose otmu papatolipnenŋaŋe den kulemguwi ya gâŋe lâum lohimbi sâm hâreningiwuatgât papatolipnenŋaŋe âi sâm gihim katgekŋetâ kinsat. Yawu gârâmâ gâŋe nâhât “Ândâpŋe huhuŋet” sâm ekyongoat yan girem den ya loŋgâeat.” Yawu sâop.   
\p
\v 4 Yawu sâmu gotŋan kinbiŋe yuwu sâm ekuwi. “Anitâhât hotom umai ya yeŋgât kunyeŋe ya hâim hilitsat.”   
\p
\v 5 Sâŋetâ sâop. “Bâe, otmâ tâpikguan. Moseŋe den âlâ yuwu kulemguop. “Papatolipyeŋe âlâ me âlâhât ki sâm bâleyiŋgiwuat.” Den yawu kulemguop tap. Yawu gârâmâ lok yu Anitâhât hotom umai ya yeŋgât kunyeŋe otmâ mansap ya ki nâŋgâmâk den oan.” Yawu sâop.   
\p
\v 6 Yâhâ lok menduhuakmâ tatbi ya nombotŋe Sarukaio. Yâhâ nombotŋeâmâ Parisaio. Yakât otmâ Pauloŋe yuwu sâm ekyongop. “Bukulipne, yuwu sâmune nâŋgâŋet. Nâmâ Parisaio komolân gâtŋe. Otmu awoŋne sesene yawuâk Parisaio lok manowot. Yawu otmâ Anitâŋe mumuŋambâ mem yahatnenekbuap yawu nâŋgâm biwinaŋe memâk mansan. Topŋe yakât otmâ den âiân katnekŋetâ kinsan.”   
\p
\v 7 Yawu sâm ekyongomu Parisaio otmu Sarukaioŋe den kakŋan sahaŋgim hioŋakbi.  
\v 8 Topŋe yuwuhât den kakŋan sahaŋgim hioŋakbi. Parisaioŋe den kalimbu yu nâŋgâŋetâ bulâŋe otmap. “Anitâŋe mumuŋambâ mem yahatnenekbuap.” Otmu âlâmâ yuwu “aŋelo katyekmu tai”. Otmu bâiŋeâmâ yuwu, “Weke bâleŋaŋe lohimbi nombotŋe mâŋgâeyekmu umatŋe kakŋan manmai.” Yâhâ Sarukaioŋeâmâ den kalimbu yu nâŋgâŋetâ ki bulâŋe otmap.  
\v 9 Yakât otmâ Paulohât den ya nâŋgâm denyeŋe kakŋan sahaŋgiwi. Yawu otmâ ariŋetâ Parisaio nombotŋaŋe Mosehât girem den lohimbi kâsikum yiŋgiminiwi yâkŋe yahatmâ yuwu sâm Sarukaio ekyongowi. “Nen Parisaio lok yukât nâŋgâmunŋe tosa âlâ ki tatbaŋgiap oap. Yâhâ aŋelo me weke bâleŋaŋe den ya biwiŋan katmu lohimbi ekyongomap mâne yakât gurâ den âlâ ki sâmbâin. Pesuk yap.   
\p
\v 10 Yawu sâm Sarukaio ekyongoŋetâ tepyeŋe yahatmu kuk oraŋgiŋetâ tembe lâu yeŋgât kunyeŋaŋe yekmâ tepŋe kalihumu Paulo mem kuŋetâ mumap sâm tembe lâulipne ekyongomu hohetyeŋan ge Paulo dâim emetyeŋehen âwurem ari katŋetâ talop.   
\p
\v 11 Otmu emet omoŋ otmu yan Kutdâŋe Paulo tetewaŋgim yuwu sâm ekuop. “Biwihe ki orotok sâmu manbuat. Nâhât den pat âlepŋe Yerusalem kapi ambolipŋe ekyongorâ naŋgai yakât dopŋeâk ari Roma kapi ambolipŋe ekyongorâ nâŋgânomai.” Yawu sâop.   
\s1 Yura lok nombotŋaŋe Paulo kune sâm den hikuwi.  
\p
\v 12-13 Emet haŋ sâmu Yura lok nombotŋe, lok yâhâp ŋerek mon, yawuyaŋe biwiyeŋaŋe kepeiakmâ konohâk otmâ den yuwu sâm hâreaŋgim hikuwi. “Sot barak manmâ yâhâ hâmbâi Paulo kumunŋe mumbuap yanâmâ sot nenom.” Yawu sâm samut kuaŋgiwi.  
\v 14 Yawu otmâ hotom uminiwi ya yeŋgât kunlipyeŋe otmu Yura yeŋgât papatolipyeŋe yeŋgâlen ari den hikuwi ya ekyongowi.  
\v 15 Otmu den torokatmâ yuwu sâm ekyongowi. “Yeŋe den mem Roma tembe lâu yeŋgât kunyeŋe yuwu sâm kâitgunomai. “Gâŋe tembe lâulipge ekyongorâ Paulo dâim nengâlen ga katŋetâ kinmu denŋe yâhâpŋe sâm heŋgeŋgunom.” Yawu sâm kâitguŋetâ Paulo dâim genomai yan nenŋe mâtâwân teŋgâ tatmâ kunom.” Yawu sâwi.   
\s1 Den hikuwi ya Paulo behâtŋaŋe nâŋgâm taka yayaŋe ekuop.  
\p
\v 16 Den sâm hikuwi ya Paulo behâtŋaŋe nâŋgâop. Nâŋgâm tembe lâu yeŋgât oponyeŋan yâhâ yayaŋe ekuop.  
\v 17 Ekumu Pauloŋe tembe lâu yeŋgât kunlipyeŋe âlâ yuwu sâm ekuop. “Yeŋgât kunyeŋe pato yâkâlen naom yu dâim arirâ den umatŋe âlâ ekuwuap.”   
\p
\v 18 Yawu sâm ekumu dâim kunyeŋe yâkâlen ari yuwu sâm ekuop. “Naom yu gâhâlen dâim takamune den umatŋe âlâ ekgohoâk sâm Pauloŋe eknohomu dâim gâhâlen takan.”   
\p
\v 19 Yawu sâm ekumu kunyeŋe yaŋe lok sihan ya dâim endâŋân ba kinmâ halowân yuwu sâm âikuop. “Wuân den eknohowe sâm takat?”   
\p
\v 20 Sâmu sâop. “Hândâhân Yura lok nombotŋaŋe den perâkŋe yuwu sâm katŋetâ takawuap. “Hotom umai ya yeŋgât kunlipyeŋe otmu Yura yeŋgât papatolipyeŋaŋe nen orowâk menduhuakmâ Paulohât den yâhâpŋe sâm heŋgeŋgunom. Yakât otmâ tembe lâulipge ekyongorâ Paulo dâim genomai.” Den perâkŋe yawu sâm katŋetâ takawuap.  
\v 21 Yawu gârâmâ lok dondâŋe, lok yâhâp ŋerek mon, yawuyaŋe biwiyeŋaŋe kepeiakmâ konohâk otmâ sot barak mansai. Yawu manmâ Paulo kuŋetâ mumbuap yanâmâ sot nenomai yakât sâm hâreaŋgim den hikuai. Yawu otmâ hândâhân tembe lâulipge ekyongorâ Paulo dâim mâtâwân genomai yan lok yaŋe teŋgâen tatmâ kunomai. Yakât otmâ den matŋe katyiŋgiwuat yakât mambotsai.”   
\p
\v 22 Sâmu sâop. “Bâiŋ, den eknohoat yu lok âlâ kiâk kârikŋe ekuwuat.” Yawu sâm hârewaŋgim hâŋgângumu gem ariop.   
\s1 Tembe lâu yaŋe Paulo dâim Kaisaria kapiân ariwi.  
\p
\v 23-24 Tembe lâu yeŋgât kunyeŋe patoŋe tembe lâu yeŋgât kunlipyeŋe yâhâp yuwu sâm ekyotgop. “Tembe lâulipne 200 meyekmutâ kâiyeŋe hân tâlim arinomai. Otmu lok 70 meyekmutâ yâkŋeâmâ beâsi kakŋan arinomai. Otmu lok 200 meyekmutâ yâkŋeâmâ iŋgep lâuakmâ arinomai. Paulo ikŋeâmâ beâsi kakŋan ariwuapgât naŋgan. Yawu otmâ Paulo galemgum heŋgeŋgum kiap pato âlâ, kutŋe Peliki, Kaisaria kapiân tap yâkâlen dâim arinomai.”  
\v 25 Yawu sâm ekyotgom Pelikihât pepa yuwu kulemgum katbaŋgiop.   
\p
\v 26 “O bukune Peliki.  
\p Âlepŋe nanŋe gâ kiap pato mansat. Nâŋe tep âlep nâŋgâhihim topŋe yuwuhât ekap yu kulemgum katgihian.  
\v 27 Tembe lâulipnaŋe lok mem gâhâlen takai yukât kutŋe Paulo sâm. Yâkât topŋe yuwu. Yura lok nombotŋaŋe mem kune sâm otbi. Yuwu gârâmâ lok yu Roma amboŋe. Yakât otmâ nâŋe tembe lâulipne meyekmune ari Yura bâtyeŋambâ mem kâpekbin.  
\v 28 Otmu yâkŋe topŋe girawuhât kune sâm otbi ya nâŋgâwe sâm yâhâlen hotom umai ya yeŋgât kunlipyeŋe otmu Yura yeŋgât papatolipyeŋe ekyongomune menduhuakmâ den âiân katbi.  
\v 29 Den âiân katmâ mem âi pâi tuhuwi yamâ denyeŋe nâŋgâmune kumunŋe mumbuapgât dop ki oap. Me pâi emetŋan katmunŋe tatbuapgât dop gurâ yawuâk ki oap. Yura yeŋgât papatolipyeŋaŋe lok yu orop girem denyeŋe yakât sâm den kakŋan sahaŋgiŋetâ nâŋgâwan.  
\v 30 Otmu oran lok nombotŋaŋe Paulo kune sâm otmâ den hikuwi yakât den pat nâŋgâm gâhâlen hâŋgângumune takap. Yakât otmâ Yura lok nombotŋaŋe Paulo hakŋan sâwi ya ekyongomune gâhâlen taka sâm tetem ekgohoŋetâ nâŋgâm den âiân katbuat. Den yawuâk.   
\qc Nâ bukuhe,  
\p  
\qc Kalaurio Lisia.”  
\p
\v 31 Pelikihât ekap yawu kulemguop ya yitgimu tem lâuwaŋgim tembe lâulipŋe meyekmutâ Paulo mem Antipatiri kapiân ariwi.  
\v 32 Otmu emet haŋ sâmu tembe lâu nombotŋe kâiyeŋe hân tâlim ariwiŋe purik sâm âwurem ariwi. Yâhâ beâsi kakŋan ariwiŋeâmâ Paulo dâim Kaisaria kapiân ariwi.  
\v 33 Kaisaria kapiân yâhâ pelikihât emelan ari pepa ya mem waŋetâ sâlikuop.  
\v 34 Sâlikum yuwu sâm Paulo âikuop. “Gâ wonân gâtŋe?”  
\p Sâmu sâop. “Nâ Kilikia hânân gâtŋe.”   
\p
\v 35 Sâmu sâop. “Den âiân katgekne sâm oaiŋe takaŋetâ gâhât den sâm hârehihinom.” Yawu sâm tembe lâu ekyongomu Paulo dâim lok kutdâ âlâ, kutŋe Herot, yâkât emelan yâhâ katŋetâ tatmu mem galemgum tatbi.   
\c 24  
\s1 Yura lok yaŋe Kaisaria kapiân ari Paulo hakŋan sâwi.  
\p
\v 1 Hilâm mome pesuk sâmu hotom uminiwi ya yeŋgât kunyeŋe pato âlâ, kutŋe Anania sâm, ya otmu Yura papatolipyeŋe nombotŋe otmu den tângu tângu lok âlâ, kutŋe Tetulo sâm, yâk kerekŋe Kaisaria kapiân ge kiap Peliki yâkâlen ba Paulohât hakŋan sâwi.  
\v 2 Den hakŋan sâŋetâ, kiapŋe tembe lâu ekyongomu Paulo dâim den âiân katŋetâ kinmu Tetuloŋe yahatmâ kiap yuwu sâm ekuop.  
\p “O Kiapnenŋe Peliki. Âlepŋe nanŋe galemnongorâ buku konok manmain.  
\v 3 Otmu kuwiknenekdâ orotmemenenŋe âlepŋeâk otmâ manmain. Yakât otmâ nen kerekŋe heroŋe nâŋgâhihim mepaeheksain.  
\v 4 Yawu gârâmâ den sâmune kâlep otmapgât gâŋe gârâmâ nâŋgânihirâ den tâlâwâk âlâ sâwe.  
\v 5 Lok den âiân kinsap yukât nâŋgâmunŋe dondâ bâleap. Komot âlâ, kutyeŋe Nasaret sâm, yâk yeŋgât kunyeŋe otmâ manmâ lok yuŋe Anitâhât den kelaŋgatmâ lohimbi biwiyeŋan gemap. Yawu otmâ hânŋan kulemŋan ari Yura lohimbi kuk otŋetâ kapam teteâkgât kendâyiŋgim meme sâsâ tuhuyekmâ mansap.  
\v 6 Otmu nenŋe Anitâ mepaem nengât opon kâmbukŋan yâhâ orotmeme âlâlâ otmain yakât mâtâp maŋguningiwe sâm otmâ pâku lok âlâ dâimu opon kâmbukŋan yâhâre sâm otmutâ yan mewin. Yawu otmâ Moseŋe girem den âlâlâ kulemguop ya lâum den sâm hârewaŋgine sâm otbin.  
\v 7 Yawu otmunŋe kiap pato Lisiaŋe taka nengât bâtnenŋambâ miop.  
\v 8 Yawu otmâ gâhâlen taka den âiân katŋet sâm hâŋgânnongomu takain. Yakât otmâ topŋe girawuhât den âiân katmunŋe kinsap ya gikak âikurâ sâm tetewuap.”  
\v 9 Tetuloŋe yawu sâm ekumu Yura lok orowâk takawiŋe tângum denŋe hohewi.   
\s1 Pauloŋe sârereakmâ kiap Peliki den ekuop.  
\p
\v 10 Tetuloŋe yawu sâm ekumu Pelikiŋe Paulo ekmâ hâmeŋaŋak otmu yahatmâ yuwu sâm ekuop. “Gâ nengât kiap pato mandâ yambu sambe pesuk yap. Yawu otmâ nengât orotmeme kerehâk nâŋgâm meteat. Yakât otmâ ki nâŋgâm kiwiliŋmâ den ekgohowe.  
\v 11 Emelâk nâŋe Anitâ mepaewe sâm Yerusalem kapiân yâhâwan. Yawu otmune hilâm kâiân yâhâp pesuk yap. Sâp ki kâlep oap yakât otmâ yu ya otmâ gan ya ekgohomune nâŋgârâ biwihe yâhâp otbuap otmuâmâ lohimbiŋe nekbi ya âiyongorâ sâm tetem ekgohonomai.   
\p
\v 12 Aiop, opon kâmbukŋan yâhâwan yan lohotŋan tatmâ lok âlâ me âlâhât den kakŋan âlâ ki sâwan. Me miti emetŋe tatmâ arap yan yâhâm gem me kapi sombemân bam gam otban yan gurâ lohotŋanâk manmâ lohimbiŋe kapam kuŋetgât âlâ ki kendâyiŋgiwan. Yâku lohotŋanâk manmune nekbi.  
\v 13 Yakât otmâ lok yuŋe imbiâk haknan sâm den ekgohoai yakât bulâŋe âlâ tiripgohonomaihât dop âlâ ki tap.  
\v 14 Yakât otmâ yuwu sâmune nâŋgâ. Mâtâp âiŋe teteop yakât Yura papatolipnenŋaŋe nâŋgâŋetâ ki bulâŋe oawâke yamâ benŋe nâŋeâmâ nâŋgâmune bulâŋe otmap. Yawu gârâmâ, emelâk Moseŋe den kulemguop otmu Anitâhât poropetelipŋaŋe den kulemguwi ya nâŋe tiŋâk lâuman.  
\v 15 Otmu Anitâŋe lohimbi âlepŋe otmu lohimbi bâleŋe ya kerehâk mumuŋambâ mem yahatyekbuap yakât lok yuŋe nâŋgâŋetâ bulâŋe otmap. Otmu nâhurâ yawuâk nâŋgâmune bulâŋe otmap.  
\v 16 Otmu lohimbi âlâ me âlâŋe nâŋgâm bâlenihimai sâm uwawapŋe bia otmâ manmâ gan. Yawu otmâ manmune Anitâŋe biwine ekmu ârândâŋ otmap biwinaŋe yawu naŋgan.   
\p
\v 17 Yâhâ emelâk embâŋân nâŋe Yerusalem kapi pilâm kâlepŋehen ari manmune yambu nombolân yâhâp mon pesuk sâop. Yawu gârâmâ kapi ya ambolipŋaŋe bukulipne Yerusalem kapiân mansai ya tânyongone sâm tewetsenŋe menduhum nihiŋetâ hoŋ bayiŋgim mem âwurem takawan. Âwurem taka Yerusalem kapiân yâhâ bukulipne yiŋgimune mewi.  
\v 18 Otmu sâp yan Yura nengât orotmeme âlâ tap ya watmâ Anitâhât hotom umbe sâm opon kâmbukŋan yâhâwan. Opon kâmbukŋan yahan mâne lok haknan sâm taiŋe mem tetenekbi. Mem tetenekbi sâp yan lohimbi yan kinbiŋe kuk otmâ kapam âlâ ki kuwi.  
\v 19 Yawu gârâmâ Yura lok nombotŋaŋe Asia hânângembâ kandi taka tatbiŋe den haknan sâwi. Otmu girawu otmâ hilipguwan yakât âlepŋe gâhâlen den sânomai.  
\v 20 Yâhâ tembe lâu yeŋgât kunyeŋe patoŋe hotom umai ya yeŋgât kunlipyeŋe otmu Yura nengât papatolipnenŋe ekyongomu menduhuakmâ den âiân mem katnekŋetâ kinban. Yawu otmâ âi pâi tuhunekmâ wuân tosa otmune mem tetewi ya lok kinsai yuŋe sâm ekgohoŋetgât naŋgan.   
\p
\v 21 Yâhâ den âiân katnekŋetâ kinmâ den konohâk ekyongomune nombotŋaŋe nâŋgâŋetâ bâleop yamâ yuwu. “Anitâŋe mumuŋambâ mem yahatnenekbuap biwinaŋe yuwu naŋgan. Yakât otmâ den âiân katnekŋetâ kinsan.” Yawu sâm ekyongowan.   
\p
\v 22 Yawu sâm ekuop. Yâhâ Pelikiŋe Yesuhât den pat âlepŋe nâŋgâm heŋgeŋguop. Yakât otmâ kuyiŋgim yuwu sâm ekyongop. “Tembe lâu yeŋgât kunyeŋe pato, kutŋe Lisia sâm, yâkŋe Yerusalem kapiângembâ takawuap yan denyeŋe sâm hârewom.”  
\v 23 Yawu sâm tembe lâu âlâŋe Paulo galemgum kinop ya yuwu sâm ekuop. “Paulo mem lohotŋan galemgum kinbuat. Otmu bukulipŋaŋe ga tângune sâm otnomai yanâmâ ki kuyiŋgiwuat.” Yawu sâop.   
\s1 Paulo mem pâi emetŋan katŋetâ tatmu yambu yâhâp pesuk sâop.  
\p
\v 24 Pelikiŋe Yura imbi miop, kutŋe Durusila sâm. Yakât otmâ imbiŋâit den sâsâ emetŋan yâhâ tembe lâulipŋe ekyongomu Paulo dâim gawi. Dâim gaŋetâ kinmâ lohimbiŋe Yesu Kiristohâlen biwiyeŋaŋe kepeim biwi sânduhân manmai yakât topŋe ekyotgop.  
\v 25 Yawu gârâmâ den topŋe topŋe torokatmâ yuwu ekyotgop. Nenŋe buku oraŋgim uwawapŋe bia manmain yakât topŋe ekyotgop. Otmu âlâmâ biwinenŋe galemahom lohotŋan manmain yakât topŋe ekyongop. Otmu âlâmâ sâp patoen lohimbi kerekŋe otmai memai yakât topŋe Anitâŋe ekmâ âlâku ikŋiâk ikŋiâk den âiân mem katyekmâ matŋe yiŋgiwuap yakât topŋe ekyotgop. Yawu ekyotgomu nâŋgâm Pelikiŋe gorâwaŋgimu yuwu sâm ekuop. “Yiwereŋe sâp pesuk yap. Yakât otmâ hâmbâi tembe lâulipne âlâkuâk ekyongomune meŋgekmâ gaŋetâ den huhurom.”  
\v 26 Yawu sâop. Yawu sâm tembe lâulipŋe ekyongomu Paulo dâim ariwi. Yâhâ Pauloŋe pâi emetŋe puluhum tewetsenŋe nihimu membom sâm Pelikiŋe yâk orop den kâlep huhum manmâ gaowot.   
\p
\v 27 Otmu Yura yeŋgât papatolipyeŋaŋe heroŋe nâŋgâwaŋgiŋetgât Pelikiŋe Paulo ki holaŋop. Yakât otmâ pâi emetŋanâk tatmâ gamu yambu yâhâp pesuk sâop. Otmu Peliki arimu yâkât gewâkŋan kiap âlâ, kutŋe Porokio Pesto sâm, ya Roma yeŋgât kunyeŋaŋe hâŋgângumu taka galemyeŋe otmâ manop.   
\c 25  
\s1 Roma yeŋgât kunyeŋaŋe den sâm hârewaŋgiâkgât Pauloŋe sâop.  
\p
\v 1 Roma yeŋgât kunyeŋaŋe kiap Pesto âi sâm waŋmâ hâŋgângumu Kaisaria kapiân takaop. Takamu hilâm kalimbu pesuk sâmu Kaisaria kapi pilâm Yerusalem kapiân yâhâop.  
\v 2 Yan yâhâmu hotom uminiwi ya yeŋgât kunlipyeŋe otmu Yura yeŋgât papatolipyeŋaŋe yâkâlen menduhuakmâ Paulohât hakŋan sâwi. Otmu “Pauloŋe Kaisaria kapi pilâm Yerusalem kapiân takamu teŋgâen tatmâ kunom,” sâm den hikuwi. Yakât otmâ  
\v 3 “Paulo Yerusalem kapi yuân hâŋgânguŋetâ takaek,” yawu sâm Pestoŋe den katmu tembe lâulipŋe yeŋgâlen ariâkgât ulitguwi.   
\p
\v 4 Ulitguŋetâ Pestoŋe yuwu sâm ekyongop. “Paulo Kaisaria kapi yakât pâi emetŋan tap. Nâŋe kapi yuân tipiŋe tatmâ âwurem gewom.  
\v 5 Yakât otmâ yeŋgât kunlipyeŋe nâ orowâk Kaisaria kapiân arimunŋe Paulo den âiân mem katmune kinmu hakŋan sânomai.”   
\p
\v 6 Yawu sâm ekyongomu hilâm bâlâk ŋerek mon pesuk sâmu, Yerusalem kapi pilâm Kaisaria kapiân gewi. Yâhâ emet haŋ sâmu Pestoŋe den sâsâ emetŋan yâhâ tembe lâulipŋe ekyongomu Paulo dâim ga katŋetâ kinop.  
\v 7 Yawu otmâ Yura yeŋgât papatolipyeŋe Yerusalem kapiângembâ gewiŋe hawamgum kinmâ den umatŋe âlâlâ hakŋan sâwi yamâ bulâŋeâmâ ki teteop.  
\v 8 Yawu otŋetâ Pauloŋe sârereakmâ denyeŋe kakŋan yuwu sâop. “Nâŋe Yura nengât girem den âlâ ki loŋgâem manmâ gan. Me opon kâmbukŋan ki yâhâm otmâ hilipguman. Me Roma yeŋgât kunyeŋe ki sâm ge katman. Me yâkât ki nâŋgâm bâlewaŋgiman.”   
\p
\v 9 Yawu sâmu Yura yeŋgât papatolipyeŋaŋe heroŋe nâŋgâwaŋgiŋetgât nâŋgâm Pestoŋe yuwu sâm Paulo âikuop. “Tembe lâulipne ekyongomune meŋgekmâ Yerusalem kapiân yâhâŋetâ yan denge sâm hârehihiwomgât naŋgat me bia?”   
\p
\v 10 Sâmu sâop. “Roma yeŋgât den sâsâ emetŋe yuân katnekŋetâ kinsan. Yakât otmâ gâŋe yuân tatmâ nâhât den sâm hârenihiwuat. Gikahâmâ nâhât topne naŋgat. Nâŋe Yura lohimbi âlâ me âlâ ki mem bâleyekmâ manmâ gan.  
\v 11 Yawu gârâmâ girem den âlâ kum kâpekban mâne âlepŋe nohombâi. Yâhâ gâŋe den âiân katnekdâ kinsan. Otmu yâkŋe den haknan sânomai yakât bulâŋe ki tetewuap otmuâmâ lok âlâ me âlâŋe menekmâ yâk yeŋgât bâtyeŋan katneknomaihât dop âlâ ki tap. Yawu gârâmâ Roma yeŋgât kunyeŋe ikŋak denne sâm hârenihiwuapgât naŋgan.” Yawu sâm ekuop.   
\p
\v 12 Yawu sâm ekumu Pestoŋe yakât topŋe nâŋgâwe sâm ikŋe bukulipŋe nâŋgân nâŋgânyeŋe orop yakât âiyongop. Âiyongomu alahu gulahu otmâ matŋe ekuwi. Matŋe ekuŋetâ lauyeŋan mem Paulo yuwu sâm ekuop. “Roma nengât kunnenŋe ikŋak den sâm hârehihiwuapgât naŋgat. Yakât otmâ yâkâlen hâŋgângohomune ariwuat. Yawu.” Yawu sâm ekuop.   
\s1 Lok kutdâ ala, kutŋe Akiripa sâm, yâkŋe Pestohâlen ariop.  
\p
\v 13 Hilâm âlâen lok kutdâ âlâ, kutŋe Akiripa sâm, gariŋâit Pesto heroŋe otbaŋgire sâm Kaisaria kapiân giowot. Yâhâ Akiripa gariŋe yâkât kutŋe Beanike.  
\v 14 Hilâm âlâen Pestoŋe Paulohât den pat ya Akiripa yuwu sâm ekuop. “Kiap hâŋgiŋe, kutŋe Peliki sâm, yâkŋe lok âlâ, kutŋe Paulo sâm, pâi emetŋan katmu tatmu âi pilâm ariop.  
\v 15 Otmu Yerusalem kapiân yâhâwan sâp yan Anitâhât hotom umai ya yeŋgât kunlipyeŋe otmu Yura yeŋgât papatolipyeŋaŋe nâhâlen ga menduhuakbi. Yawu otmâ nâŋe Paulohât den sâm hârewaŋgimune kuŋetâ mumbuapgât nâŋgâm den âlâlâ hakŋan sâwi.  
\v 16 Yawu gârâmâ lok âlâ me âlâŋe lok âlâhât hakŋan sâmai yanâmâ nâŋe Roma nengât orotmeme âlâ watmâ aŋgoân lok ya mem den âiân katman. Yawu otmune den amboŋaŋe lok yakât senŋan kinmâ hakŋan sâŋetâ yan sârereakmâ ya sâm purik pilâyiŋgimap. Yawu otmâ den sâm hâreyiŋgiman yakât topŋe Yura papatolipŋe ekyongowan.  
\v 17 Otmu sâp ki kâlep otmuâk Paulo hakŋan sâne sâm otmâ nâhâlen takawi. Otmu emet haŋ sâmu ekyongomune gaŋetâ den sâsâ emetŋan yâhâ menduhuakbin. Yawu otmâ tembe lâulipne ekyongomune Paulo dâim ga katŋetâ kinop.  
\v 18 Yawu otmâ Yura yeŋgât papatolipyeŋaŋe den hakŋan sâŋetâ nâŋgâmune tâŋât olop. Yâkŋe Paulo orop yeŋgât girem den âlâhât sâm kuaŋgim tatbi.  
\v 19 Otmu lok âlâ, kutŋe Yesu sâm, emelâk muowâke yamâ benŋe “Anitâŋe mumuŋambâ mem yahatmu mansap,” yawu nâŋgâm Pauloŋe lohimbi ekyongomap. Yakât otmâ Pauloŋe den yawu ekyongomap ya gurâ yawuâk den kakŋan sahaŋgiwi.  
\v 20 Yawu oraŋgim kinbi yakât otmâ girawu otmâ den bulâŋe mem tetewom sâm kopa otban. Yawu otmâ Paulo yuwu sâm ekuwan. “Tembe lâulipne ekyongomune meŋgekmâ Yerusalem kapiân yâhâŋetâ yan denge sâm hârehihiwomgât naŋgat me bia?”   
\p
\v 21 Sâmune sâop. “Roma yeŋgât kunyeŋe ikŋak denne sâm hârenihiwuapgât naŋgan. Yakât otmâ pâi emetŋan katnekdâ tatmâ yâkât mambotmâ manbom.” Yawu sâop. Yakât otmâ tembe lâulipne ekyongomune pâi emetŋan mem katŋetâ tatmâ gap.”   
\p
\v 22 Pestoŋe yawu sâm ekumu Akiripaŋe yuwu sâop. “Lok ya ikŋe lauŋambâ den gemu nâŋgâwehât naŋgan.”  
\p Sâmu sâop. “Hândâhân ekgohomu nâŋgâwuat.”   
\p
\v 23 Emet haŋ sâmu Akiripa yet Beanike yâkŋe meŋâleakmâ den sâsâ emetŋan yâhâmutâ tembe lâu yeŋgât kunyeŋe pato otmu kapi ambolipŋe yahat yahatŋe betyetŋan yâhâwi. Otmu Pestoŋe tembe lâulipŋe ekyongomu Paulo dâim ga katŋetâ kinop.  
\v 24 Sâp yan Pestoŋe yuwu sâm ekyongop. “Lok kutdâ Akiripa otmu bukulipne, yuwu sâmune nâŋgâŋet. Yura lohimbi Kaisaria otmu Yerusalem kapiân mansaiŋe nâhâlen taka lok kinsap yu kumunŋe mumbuapgât den hakoek eknohomai.  
\v 25 Yawu gârâmâ nâŋe den âiân katmune kinmu âi pâi tuhum tosa âlâ ki mem tetewan. Yawu gârâmâ ikŋe nâŋgân nâŋgânŋaŋeâmâ Roma kunnenŋaŋe denŋe sâm hârewaŋgiwuapgât naŋgap. Yakât otmâ yâkâlen hâŋgângumune ariwuap.  
\v 26-27 Yâhâ yâkŋe wuân otmu bâleop yakât pâi emetŋan katmune kinsap yakât topŋe nâŋgâm pâpguan. Yakât otmâ den imbiâkbân kulemgum kunnenŋahâlen hâŋgângumune arimap sâm pilâwan. Yawu otmâ lok kutdâne Akiripa otmu bukulipne yeŋe âi pâi tuhuŋetgât tembe lâulipne ekyongomune dâim ga katŋetâ kinsap. Wuân otmu bâleop yakât topŋe yeŋe mem tetenomai otmuâmâ yakât den pat kulemgum katmune ariwuap.” Yawu sâm Akiripa ekuop.   
\c 26  
\s1 Pauloŋe ikŋe topŋe sâm Akiripa ekuop.  
\p
\v 1 Yawu otmâ Akiripaŋe Paulo yuwu sâm ekuop. “Gâku sârereakdâ nâŋgâwe.” Yawu sâm ekumu yahatmâ kinmâ yuwu sâm ekuop.   
\p
\v 2 “Yura lokŋe den haknan sâmai. Yakât otmâ âun yukârâmâ lok kutdâne Akiripa gâŋe nâŋgânihirâ sârereakmâ nine topne ekgohowe. Yakât otmâ heroŋe nâŋgâhihian.  
\v 3 Gâŋe Yura nengât orotmemenenŋe nâŋgâm meteat. Otmu Moseŋe girem den âlâlâ kulemguop yakât nâŋgâm sâm kuaŋgiain ya gurâ yawuâk naŋgat. Yakât otmâ nâŋgânihirâ nine topne ekgohowe.   
\p
\v 4 Nâ naom tipiŋe tâŋâlâmbâek Yerusalem kapiân manmâ gan. Yakât otmâ Yerusalem kapi ambolipŋe otmu kapi âlâlâ Kilikia hânân tatmâ arap ya ambolipŋaŋe nâŋgânihiai.  
\v 5 Parisaio lokŋe Yura nengât girem den âlâlâ tiŋâk lâum orotmemenenŋe tâŋ tâŋâk watmâ Anitâ mepaem manmai. Otmu nâŋe aŋgoân opon kâmbukŋan yâhâwan sâp yan embâŋâmbâek yâk yeŋgâlen torokatmâ manmâ gan. Yâhâ lok haknan sâm kinsaiŋe yakât topŋe naŋgai. Yakât otmâ den yukât âiyongorâ ekgohonomaihât dop tap.  
\v 6-7 Nâ pâi emetŋan mem katnekŋetâ mansan yakât topŋe ya âlâhât bia. Anitâŋe tâmbâlipnenŋe yeŋgât nâŋgâm manman kârikŋahât kuningiop yakât bulâŋe mene sâm nen Isirae komot kâiân yâhâp mansain nen kerekŋe omoŋe hilâmŋe Anitâ mepaem biwinenŋaŋe hikum mansain. O, lok kutdâne Akiripa yuwu sâm ekgohomune nâŋgâ. Anitâŋe manman kârikŋahât pat kuningiop yakât bulâŋe membomgât naŋgan. Yakât otmâ Yura lok yuŋe den âiân katnekŋetâ kinsan.  
\v 8 Yâhâ Anitâŋe Yesu Kiristo mumuŋambâ mem yahatmu tihitnenŋe otmâ tap. Yawu gârâmâ Anitâŋe lohimbi mumuŋambâ mem yahatnenekbuap yakât Yura lohimbi nombotŋaŋe nâŋgâŋetâ ki bulâŋe otmap.   
\p
\v 9 Emelâk Yesu Nasaret kapi amboŋe yâkât nâŋgâmune giop. Yakât otmâ yâkât den pat âlepŋe ki sâm haok tuhuŋet sâm lohimbi yâkâlen biwiyeŋaŋe kepeim manminiwi ya mem âlâlâ tuhuyekmâ hâhiwin yiŋgiminiwan.  
\v 10 Yerusalem kapiân manban yan topŋe katmâ Anitâhât hotom umai ya yeŋgât kunlipyeŋe yeŋgâlen ari ekyongomune pepa kulemgum nihiwi. Pepa ya mem sâtyeŋe lâum tembe lâu ekyongomune lohimbiŋe Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeim manminiwi ya kiŋgitŋe orowâk meyekmâ pâi emetŋan katyekŋetâ tatbi. Otmu nombotŋe den âiân mem katyekmâ yongoŋetâ munomaihât sâm hâreyiŋgiŋetâ nâŋgâmune ârândâŋ olop.  
\v 11 Otmu nâŋe Yura nengât miti emetŋe tatmâ arap yan yâhâ mem teteyekmâ Yesu betguŋet sâm mem âlâlâ tuhuyekmâ hâhiwin yiŋgiwan. Yawu otmâ tepne kâlâp sem pâku lohimbi yeŋgâlen ari nengât miti emetŋe kapiyeŋan tatmâ arap yan yâhâm gem yongom watyekmâ gawan.   
\p
\v 12 Yawu otyiŋgiwomgât hotom umai ya yeŋgât kunlipyeŋaŋe pepa kulemgum nihim hâŋgânnohoŋetâ bukulipne nombotŋe meyekmune Damasiko kapiân ariwin.”   
\s1 Pauloŋe Yesuhâlen biwiŋaŋe kepeiop yakât den pat  
\p
\v 13 O, lok kutdâne Akiripa, gâŋe nâŋgânihirâ den torokatmâ yuwu sâmune nâŋgâ. Damasikohât mâtâwân ari hilâm kârikŋan himbimâmbâ laŋinŋaŋe siliŋ siliŋ sâm hâunenehop. Siliŋ siliŋ sâm hâunenehop ya ekmune sikopŋe kârikŋe pilâm irik irik sâmap ya wangim âlâ kândâkdâ olop.  
\v 14 Siliŋ siliŋ sâm hâunenekmu hâmbiŋ gumbiŋ otmâ hânân ge pare imunŋe yan Yesu Kutdâŋe Yura nengât denân yuwu sâm eknohop. “Saulo Saulo, gâ wongât iliwetsat? Sosoŋe yu me ya hilipyongomap sâm yeŋe ipŋe mem eŋgatŋan hikuŋetâ dâiakmâ hâhiwin nâŋgâmap. Yakât dopŋeâk nâŋe meŋgekmâ hekuhekmune dâiakmâ hâhiwin naŋgat.”   
\p
\v 15 Sâmu sâwan. “Gâ âlâ?”  
\p Sâmune kâpeknihim sâop. “Nâ hilipnohom gat. Nâ Yesu.  
\v 16 Nâŋe âi sâm gihimune hoŋ banihim manmâ yâhâwuat yakât tetehihian. Yakât otmâ yahatmâ kin. Wuân me wuân otbuat ya ekgohomune nâŋgâ. Nâŋe sâp yiwereŋe yu tetehihim den ekgohoan yu otmu hâmbâi sâp âlâen tetehihim den ekgohowom ya lohimbi hânŋan kulemŋan manmâ arai ya yeŋgâlen ari ekyongowuat.  
\v 17 Ekyongom ariwuat yan Yura lok otmu pâku lok nombotŋaŋe den ya nâŋgâŋetâ tâŋât otmu mem âlâlâ tuhuheknomai. Mem âlâlâ tuhuhekŋetâ yan nâŋe tihitge otmâ bâtyeŋambâ meŋgekbom.  
\v 18 Otmu mâmâŋe otgihimune lohimbi omoŋ bâleŋan manmâ Satangât tem lâuwaŋgimai ya yeŋgâlen ari nine den pat âlepŋe ekyongorâ nâŋgâŋetâ Anitâhât laŋinŋaŋe biwiyeŋan pilâmu haŋ sâyiŋgiwuap. Haŋ sâyiŋgimu omoŋgât manman bâleŋambâ keterakmâ nâhâlen biwiyeŋaŋe kepeiŋetâ Anitâŋe tosayeŋe pilâyiŋgiwuap. Tosayeŋe pilâyiŋgim nine nanne baratne sâm ikŋe lohimbi yeŋgât nâŋgâm manman kârikŋahât pat kuyiŋgiop ya yeŋgât gurâ yawuâk kuyiŋgiwuap.” Yesuŋe yawu sâm eknohop.   
\s1 Pauloŋe olop miop yakât ekyongop.  
\p
\v 19 Lok kutdâ Akiripa, torokatmâ yuwu sâmune nâŋgâ. Yesuŋe himbimâmbâ ge tetenihim den eknohop ya lâum manmâ gan.  
\v 20 Lohimbiŋe orotmemeyeŋe bâleŋe bet pilâm Anitâhâlen biwiyeŋaŋe kepeim tem lâuwaŋgim lohotŋan mannomaihât nâŋe topŋe katmâ den pat âlepŋe ya Damasiko kapi ambolipŋe ekyongowan. Otmu kapi ya pilâm Yerusalem kapiân âwurem taka yawuâk ekyongowan. Otmu yapâ ari kapi tipi tapi Yuraia hânân tatmâ arap ya ambolipŋe ekyongowan. Otmu bâiŋeâmâ pâku lohimbi yeŋgâlen ari den pat âlepŋe ya ekyongowan.  
\v 21 Yawu otmâ âwurem taka Yerusalem kapiân yâhâwan. Otmu Anitâ mepaewe sâm opon kâmbukŋan yâhâmune yan menekmâ nohone sâm otbi.  
\v 22-23 Yamâ Anitâŋe tihitne otmâ gap. Yakât otmâ âun yukârâmâ senyeŋan kinmâ, lok yahat yahatŋe otmu geheŋe, yen kerek Yesuhât den pat âlepŋe ekyongoan. Den ekyongoan yu den âiŋe bia. Anitâŋe tihitnenŋe otbe sâm ikŋe hoŋ bawa hâŋgângumu ge lohimbi lok otmâ manop. Yawu gârâmâ lok nombotŋaŋe yâkât hâkâŋ otmâ mem bâleŋe âlâlâ mâŋgâeŋetâ sâtgum muop. Muowâke yamâ benŋe Anitâŋe mumuŋambâ mem yahatmu tap. Yakât otmâ nen Yura lohimbi otmu yen pâku lohimbiŋe yâkâlen biwinenŋaŋe kepei manmâ yâhâm munom otmuâmâ nen gurâ yawuâk Anitâŋe mumuŋambâ mem yahatnenekbuap. Yesuhât den ekyongoan yu emelâk emet inânŋan Mose otmu Anitâhât poropetelipŋaŋe kulemguwi.” Yawu sâm ekyongop.   
\p
\v 24 Pauloŋe yawu sâm ekyongomu Pestoŋe uk sâm yahatmâ den kârikŋan yuwu sâop. “Paulo, gâ biwihe gulip oap. Nâŋgân nâŋgân emetŋan sâp kâlep manmâ gaon yaŋak mon biwihe gulip oap.” Yawu sâop.   
\p
\v 25 Yawu sâmu Pauloŋe yuwu sâm purik pilâwaŋgiop. “O lok kutdâne Pesto, biwine ki gulip oap. Den ekgohoan yu bulâŋe. Gârâmâ gâŋeâmâ pup takat. Yakât otmâ Yura nengât topnenŋe ki naŋgat.  
\v 26 Yawu gârâmâ bukuhe Akiripaŋeâmâ topnenŋe nâŋgâm meteap. Emelâk embâŋâmbâek Anitâhât poropetelipŋaŋe den kulemguwi yakât bulâŋe tetekŋan tetemu ekmâ yakât topŋe ki hâum pâpgumap.”   
\p
\v 27 Pauloŋe Pesto yawu sâm ekum benŋe purik sâm Akiripa yuwu sâm ekuop. “Lok kutdâne Akiripa, yuwu âihohowe. Anitâŋe emelâk poropetelipŋe den ekyongomu kulemguwi ya nâŋgârâ bulâŋe oap me bia? Nâŋgâmune biwihaŋe nâŋgârâ bulâŋe oap yakâ.”   
\p
\v 28 Sâmu Akiripaŋe sâop. “Gâŋe Yesuhât topŋe eknohorâ yâkâlen biwine in yawu ki katbom.”   
\p
\v 29 Sâmu sâop. “Yesuhâlen biwihe in yawu katbuat, me biwihe alitmâ manmâ yâhâwuat yakât ki naŋgan. Yawu gârâmâ Yesuhâlen biwinaŋe kepeim yâkât den pat âlepŋe ekgohoan yu gâ otmu lok kinsai yuŋe nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu yâkâlen biwiyeŋaŋe kepeinomaihât Anitâ ulitgum mansan. Nâŋe yu ya otmâ mansan yawuâk otmâ mannomaihât naŋgan. Yamâ ipŋe hikunekmâ pâi emetŋan katnekŋetâ kinsan yakât ki yan.” Yawu sâop.   
\p
\v 30 Yawu sâm tiŋ pilâmu yahatmâ den emetŋambâ ge itoŋ galaŋ otmâ ariwi.  
\v 31 Otmu Akiripa, Pesto, Beanikeŋe yuwu sâm alahuwi. “Lok yu den âiân katmâ âi pâi tuhuainâke yamâ benŋe kuŋetâ mumbuapgât dop ki oap. Me pâi emetŋan katŋetâ tatbuapgât dop gurâ yawuâk ki oap.”  
\v 32 Yakât topŋe sâm alahu gulahu otŋetâ Akiripaŋe Pesto yuwu sâm ekuop. Roma kunnenŋe ikŋak den sâm hârewaŋgiwuapgât Pauloŋe ki sâop mâne gâŋe holaŋdâ ge ari manbuap.” Yawu sâop.   
\c 27  
\s1 Waŋga patoŋe Paulo mem Roma kapiângen ariop.  
\p
\v 1 Pestoŋe Paulo hâŋgângumu Roma kapi Italia hânân tap yan ariwuapgât sâpŋe kalop. Yâhâ sâp ya tâlâhumu tembe lâulipŋe ekyongomu Paulo pâi emetŋambâ mem saru ginŋan geŋetâ peneyiŋgiwin. Yâhâ Roma yeŋgât tembe lâu komot âlâ, kutyeŋe “Roma lok kutdâhât komot,” ya yeŋgât kunyeŋe âlâ, kutŋe Yulio sâm, yâkŋe Paulo otmu pet kulem lok nombotŋe âlâ galemyongoâk sâm Pestoŋe bâtŋan katyekbi.  
\v 2 Otmu sâp yan waŋga pato âlâ Aramitem kapi yakembâ taka talop. Waŋga ya Asia saru ginŋan kapi tipi tapi tatmâ arap yan ariwe sâm olop. Yawu otmâ lok âlâ, kutŋe Aristako sâm, yâk Tesalonike kapi Makeronia hânân tap ya amboŋe, yâk orowâk waŋgaen yâhâwin.  
\v 3 Waŋgaen yâhâmunŋe yapâ pilâm menenekmâ ariop. Emet haŋ sâmu waŋga ya Siron kapiân arimu Yulioŋe Paulo nâŋgâwaŋgimu waŋgaembâ ge bukulipŋe yeŋgâlen ariwin. Bukulipŋe yeŋgâlen arimunŋe sot um ningiŋetâ nemunŋe mâtâpgât senŋe âlâlâ menduhum ningiwi.  
\v 4 Ya mem pilâyekmâ âwurem ge waŋgaen yâhâmunŋe menenekmâ ariop. Otmu ariwinângembâ siru pato pilâmu yakât otmâ Kipiro mâtuŋa otmu Asia hân pato ya hohetyetŋan ariwin.  
\v 5 Otmu Kilikia Pampilia hân hâlâŋmâ ari saru guluŋe hâtikgum ba Mira kapi Likia hânân tap yan ariwin.  
\v 6 Yan ari waŋgaembâ gewin. Otmu waŋga âlâ Alesandiria kapiângembâ taka talop yaŋe Italia hânângen ariwe sâm olop ya Yulioŋe mem teteop.   
\p
\v 7-8 Yakât otmâ waŋga yan yâhâmunŋe menenekmâ ari siru pato pilâmu yaŋak lohotŋanâk Kiniro kapiân ariop. Yan ari siruŋe wi sâm waŋga mem purik pilâwe sâm otmu kapi ya wangim Kirit mâtuŋa yakât hân potonŋe, kutŋe Salomoni sâm, ya waratgum ariwin. Otmu saru guluŋe âlâ, kutŋe Saru Guluŋe Âiloŋgo sâm, ya Lasia kapi gotŋan tap yan arine sâm hâi hâiŋe otmu ariwin.   
\s1 Waŋga ya guhulakbuap yakât den Pauloŋe ekyongop.  
\p
\v 9 Saru guluŋe yan tatmunŋe sikop sâpŋe tâlâhuop. Yakât otmâ Pauloŋe girem den yuwu sâm Yulio, waŋga amboŋe otmu nep lok yeŋgât kunyeŋe ekyongop.  
\v 10 “Sâmune nâŋgâŋet. Kapi yu pilâm arinomgât dop âlâ ki oap. Yâhâ pilâm arinom otmuâmâ siru pato bâleŋe pilâmu waŋga guhulakmu senŋe âlâlâ biatmu saruŋe nen kerek harannongowuap yakât nâŋgâm kiwiliŋ oan.”  
\v 11 Yawu sâm ekyongomu nep lok yeŋgât kunyeŋe otmu waŋga amboŋaŋe denŋe kuwaŋgimutâ Yulioŋe yâk yetgât denâk nâŋgâop.  
\v 12 Yâhâ saru guluŋan tatbin ya ekŋetâ sikop sâpŋan waŋgaŋe yan tatbuapgât dop ki olop. Yawu gârâmâ Kirit mâtuŋa yan saru guluŋe âlâ tap, kutŋe Poiniki sâm. Poiniki saru guluŋe yakât hân hâmeŋaŋe siru kâtâpgumap. Yakât otmâ Yulioŋe yuwu sâm eknongop. “Poiniki saru guluŋan ari tatnom. Otmu gelâk sâpŋe tetemu yapâ pilâm Roma kapiângen arinom.” Yawu sâm ekyongomu yapâ pilâm ariwin.   
\s1 Siru pato pilâop.  
\p
\v 13 Otmu betnenŋehembâ siru inin kumu ip sâhâtewi ya mem dâiŋetâ gamu waŋgaŋe menenekmu Kirit ginŋe hâlâŋmâ ariwin.  
\v 14 Arimunŋe pumŋehembâ siru pato bâleŋe pilâop, yakât kutŋe Kahu sâm,  
\v 15 yaŋe kum waŋga lâum purik pilâwe sâm olop. Yawu otmu hâhiwin pato nâŋgâmâmâ pilâm in tatmunŋe ihilâk mahilâk otmâ ariop.  
\v 16 Arim arim arim mâtuŋa tipiŋe, kutŋe Kauta sâm, yakât nombotgen arimunŋe tipiŋe âlepŋe olop.  
\v 17 Yâhâ waŋga yakât diŋgi saruân gemap sâm nep lok yaŋe mem dâiŋetâ waŋga kakŋan yâhâmu sâhâwi. Otmu neŋ kârikŋe âlâ, yakât kutŋe Siriki sâm, yan waŋga ya yâhâmap sâm yâkŋe sâŋgum pato ya dâiŋetâ gemu betnenŋehembâ siru pato bâleŋe pilâmu ariwin.  
\v 18 Emet haŋ sâmu siru pato bâleŋe kumu waŋga gemap sâm senŋe âlâlâ nombotŋe saru kâlehen lâum pilâmunŋe gemu ariwin.  
\v 19 Otmu emet haŋ sâmu siru yawuâk kumu yakât otmâ senŋe âlâlâ bâiŋe lâum panmunŋe giop.  
\v 20 Otmu omoŋe hilâmŋe siru kârikŋeâk kum imu yan elem patoŋe kâtâpnongomu omoŋ sahahop. Yawu otmâ hiliwahonom sâm biwinenŋe orotok sâop.   
\s1 Pauloŋe den ekyongom mem heweweŋ tuhuyehop.  
\p
\v 21 Siru kârikŋeâk kumu yan lok nombotŋe sot ki nemâk tatbi. Yawu tatŋetâ Pauloŋe yuwu sâm ekyongop. “Den ekyongowan ya nâŋgâŋetâ bulâŋe olop mâne Kirit mâtuŋan tep sânduk tatbâin. Yawu otmâ senŋe âlâlâ kiŋgitŋe orowâk ki gulip otbâp.  
\v 22-26 Yawu gârâmâ ambone Anitâŋe aŋelo âlâ hâŋgângumu ge omoŋe tetenihim nohonmâ yuwu sâm eknohop. “Gâŋe Roma yeŋgât kunyeŋe yâkâlen ari den ekuwuatgât Anitâŋe sâm kalop. Anitâŋe nâŋgâhihimu lok gâ orop waŋgaen taiŋe ki hiliwahonomai. Yakât otmâ ki kiŋgitgahât otbuat.” Yawu sâm eknohop.  
\p Bukulipne, yuwu sâmune nâŋgâm biwiyeŋe huruŋ sâek. Waŋga yuŋe bulâŋanâk huhuakmâ gulip otbuawâke yamâ benŋe nenâmâ ki hilipnongowuap. Siru pato bâleŋe pilâm waŋga lâum putuk pilâmu mâtuŋa âlâhât sâtŋan kumu huhuakbuap. Yawu otmu nenŋe âlepŋe hikinŋan yâhânom. Anitâhât aŋeloŋe den yawu eknohomu nâŋgâm biwi yâhâp ki oan. Den eknohoap yukât bulâŋe bulâŋanâk tetewuap.” Pauloŋe yawu sâm ekyongom biwiyeŋe mem heweweŋ tuhuop.   
\p
\v 27 Siru pato bâleŋe pilâmu waŋga ya bam gam purik gurik otmu tatmunŋe Sande yâhâp pesuk sâop. Otmu omoŋ tânâmŋan waŋga nep lokŋe “hân utâpguain mon” sâwi.  
\v 28 Yawu sâm “yakât dopŋe pilâm ekne,” sâm ip pilâŋetâ amokŋan ge kumu yan yakât dopŋe mita lok konok ŋerek lok âlâhât bâlâk ŋerek yawu olop. Otmu yapâ tipiŋe ari âlâku ya pilâŋetâ ge kumu yan yakât dopŋe mita lok konok ŋerek lok âlâhât bâtnombot yawu olop.  
\v 29 Otmu neŋ kârikŋan yâhâmain sâm kiŋgityeŋahât otmâ, waŋga betŋan aŋga imbât talop ya pilâŋetâ giop. Yawu otmâ “emet haŋ sâek,” sâm ulitgum tatbi.  
\v 30 Tatmâ nep lokŋe pilânenekmâ arine sâm otmâ diŋgi âlâen yâhâ den mem yuwu sâwi. “Nenŋe diŋgi yu mem waŋga hâmeŋan yâhâ waŋgahât aŋga âlâ pilâmunŋe gewuap.”   
\p
\v 31 Yawu sâŋetâ nâŋgâm Pauloŋe Yulio otmu tembe lâulipŋe yuwu sâm ekyongop. “Nep lok yuŋe pilânenekmâ ariŋetâmâ, nen saruân gemunŋe harannongowuap.”   
\p
\v 32 Yawu sâm ekyongomu ipŋe mem diŋgi sâhâwi ya hârem pilâŋetâ diŋgi ya saru kakŋan ihilâk mahilâk bam ariop.   
\p
\v 33 Emet eŋgatŋe nâŋgâmu yan Pauloŋe lok kerehâk yuwu sâm eknongop. “Nen sot ki nem tatmunŋe Sande yâhâp pesuk yap.  
\v 34 Yâhâ wâtnenŋe houŋ sâmapgât sot nene. Sot nemunŋe wâtnenŋe tiŋ tiŋ sâmu waŋgaŋe neŋ kârikŋan yâhâm huhuakbuap yan âlepŋe hikiângen yâhânom.”  
\v 35 Yawu sâm eknongom Anitâ mepaem sot âlâ mem niop.  
\v 36 Otmu nenŋe ekmâ biwinenŋaŋe holaŋakmu sot mem newin.  
\v 37 Yâhâ waŋgaen tatbin nen lok 276 sot ya mem nemunŋe tepnenŋe ârândâŋ olop.  
\v 38 Yawu otmâ nep lokŋe waŋga biwiŋambâ sot lâum saruân pilâŋetâ gemu waŋga yaŋe heweweŋ otmâ ariop.   
\s1 Waŋga ya huhuahop.  
\p
\v 39-40 Emet haŋ sâmu hân ya ekmunŋe ki keterahop. Yawu otmâ saru ateŋe âlâen yâhâmunŋe neŋ biaen ekmâ, nep lokŋe “waŋgaŋe yan ari ginŋan yâhâek,” sâm waŋgahât aŋga yakât ip hâreŋetâ gemu sâŋgum pato ya dâiŋetâ yâhâmu siruŋe memu saru ginŋan yâhâwe sâm olop.  
\v 41 Yawu gârâmâ ya wangim neŋ kârikŋan yâhâop. Neŋ kârikŋan yâhâmu hâmeŋe kârikŋe otmâ tatmu saru pato pilâm waŋga betŋe ya kumu huhuahop.   
\p
\v 42 Kumu huhuakmu “pet kulem lokŋe saru kakŋambâ yoloŋ otmâ arimai,” sâm tembe lâuŋe yongone sâm otbi.  
\v 43 Yongone sâm otŋetâ yan kunyeŋaŋe Paulo ya kumai sâm kuyiŋgiop. Kuyiŋgim “yoloŋ otmâ manmaiŋe soŋ pilâm gem ariŋet,” sâm ekyongomu lok nombotŋaŋe soŋ pilâm ge yoloŋ otmâ ba hikiângen yâhâwi.  
\v 44 Otmu yoloŋ ki otmâ manbiŋe wahap âlâ, nak papaŋe pato yawuya mem kakŋan yâhâŋetâ lokoyekmu yâhâwi. Yawu otmâ nen kerekŋe hikiângen yâhâwin.   
\c 28  
\s1 Melite mâtuŋan ariwi.  
\p
\v 1 Hikiângen yâhâ mâtuŋa yakât kutŋe nâŋgâne sâm ambolipŋe âiyongomunŋe kutŋe “Melite” sâm eknongowi.  
\v 2 Yâhâ gelâk ningimu bâlâpŋahât otmunŋe yâkŋe buku otningim kâlâp hâwurum uŋetâ semu nâŋgâm ikaiakmâ tatbin.  
\v 3 Kâlâp nâŋgâm ikaiakmâ tatmunŋe yan Pauloŋe lauŋaŋe kârâŋ kârâŋ sâm kâlâp âlâ hâwurum katmu siop. Yawu otmu hâmiwuk âlâ kâlâp biwiŋambâ ga yolondoŋ sâm bâtŋan ihim kepeim kinop.  
\v 4 Yawu otmu kapi ambolipŋaŋe ekmâ yuwu sâm alahuwi. “Lok âlâ kumu muop yakât matŋe. Saruŋe ki harangumu muap. Yawu gârâmâ saru ginŋan yâhâmu matŋe yu tetewaŋgiap.”  
\v 5 Yawu sâŋetâ Pauloŋe hâmiwuk ya bâtŋambâ kum pilâmu gemu kâlâpŋe siop. Kâlâpŋe semu Paulo hâmiwukŋe ki ihiop yawuyaek otmâ bâtŋe welâm welâm olop.  
\v 6 Yawu otmu ekmâ yuwu sâwi. “Hâmiwukŋe ihimu yakât hâkŋe suk sâmu in yawu gem mumbuap mon?” Yawu sâm dâŋâk ekmâ kinbi. Ekmâ kinmâ yu ya ki tetewaŋgiop yakât otmâ ekmâ sâwi. “Lok yu hewukŋe lok. Hâkŋe yâhâp.”   
\s1 Lok âlâ mesek olop ya Pauloŋe heŋgeŋguop.  
\p
\v 7 Lok kutdâ âlâ, kutŋe Popilio sâm, yâkŋe kapi tatbin ya hâlâŋmâ manop. Yâhâ lok yaŋe buku otningim emetŋan dâinenekmu yâhâ orowâk im tatmunŋe hilâm kalimbu pesuk sâop.  
\v 8 Otmu Popilio âwâŋaŋe tepŋan arimu mesek olop. Mesek otmâ tatmu Pauloŋe yâkâlen ba Anitâ ulitgum kunŋan mem heŋgeŋguop.  
\v 9 Mem heŋgeŋguop yakât den pat ya sâm haok tuhuŋetâ nâŋgâm lohimbi mesek topŋe topŋe teteyiŋgiopŋe takaŋetâ mem heŋgemyongop.  
\v 10 Mem heŋgemyongomu yakât matŋe lohimbi nombotŋaŋe tep âlep nâŋgâwaŋgim senŋe âlâlâ yahat yahatŋe mem taka ningiwi. Yawu otmâ mâtuŋa yan manmunŋe emetsenŋe kalimbu pesuk sâop. Yâhâ gelâk sâpŋe tâlâhumu kapi ya pilâm arine sâm otmunŋe kapi ambolipŋaŋe heroŋe nâŋgâningim mâtâpgât natik lâum waŋgaen katŋetâ talop.   
\s1 Melite ya pilâm Roma kapi patoen ariwi.  
\p
\v 11 Otmu emelâk sikop sâpŋe tâlâhuop sâp yan waŋga pato âlâ Alesandiria kapiângembâ taka talop. Yâhâ Alesandiria kapi ambolipŋaŋe lâpioyeŋe yâhâp, boho boho, ya ulityotgom manmai. Yakât otmâ waŋga amboŋaŋe lâpio yakât umutŋe hâwim waŋga hâmeŋan lâum kânâŋgâmu kinop. Yakât otmâ waŋga yakât kutŋe “Lâpionenŋe boho boho” sâm kunbi.  
\v 12 Waŋgaen yâhâmunŋe yapâ menenekmâ ari Sirakusi kapiân ariop.  
\v 13 Yan ari tatmunŋe hilâm kalimbu pesuk sâmu yapâ ari siru pato pilâm mem awawi guwawi tuhunenekmu Lehiom kapiân ariwin. Emet haŋ sâmu, betnenŋehembâ siru pato pilâmu ari hilâm yâhâp pesuk sâmu yan Puteoli kapi Italia hânân tap yan ariwin.  
\v 14 Yan ari waŋgaembâ gemunŋe kapi ambolipŋe Yesuhâlen biwiyeŋaŋe kepeim manbiŋe taka mem buku otningiŋetâ orowâk manmunŋe sande konok pesuk sâop. Otmu yapâ pilâm Roma kapiângen ariwin.  
\v 15 Mâtâwân arim tatmunŋe Yesuhât komotŋe Roma kapiân manbiŋe nengât den pat nâŋgâwi. Yawu otmâ nombotŋaŋe taka Apio kapiân tatmâ mambotningiwi. Nenŋe yan arimunŋe penaŋgiakbin. Yâhâ nombotŋe âlâŋeâmâ taka kapi âlâ, kutŋe Aŋgim Bero Emet Kalimbu sâm, yan mambotningiŋetâ arimunŋe penaŋgiakbin. Yan Pauloŋe yekmu biwiŋe holaŋakmu Anitâ mepaem tep heroŋe nâŋgâop.   
\s1 Pauloŋe Yesuhât den pat âlepŋe Yura yeŋgât papatolipyeŋe ekyongop.  
\p
\v 16 Roma kapiân arimunŋe tembe lâu yeŋgât kunyeŋaŋe Paulo nâŋgâwaŋgimu pâi emetŋan ki katbi. Yawu otmâ emet tâŋâlân katŋetâ tembe lâu konokŋe galemgumu orowâk manowot.   
\p
\v 17 Hilâm kalimbu pesuk sâmu Yura yeŋgât papatolipyeŋe gaŋetâ den otnom sâm Pauloŋe den katmu yâk yeŋgâlen ariop. Yawu otmâ yâkŋe nâŋgâwaŋgim gaŋetâ yuwu sâm ekyongop. “Bukulipne, nine topne ekyongomune nâŋgâŋet. Yura bukulipnenŋe Yuraia hânân manmai me pâku lohimbi yeŋgâlen ari manmai yâk ki mem bâleyekmâ manmâ gan. Me emelâk embâŋâmbâek tâmbâlipnenŋaŋe Mosehât girem den âlâlâ lâum orotmemenenŋe topŋe topŋe katningiwi ya ki loŋgâem manmâ gan. Yawu otmâ uwawapŋe bia manmâ gawanâke yamâ benŋe bukulipnenŋe nombotŋaŋe Roma lok yeŋgâlen ari den imbiâk haknan sâwi. Yakât otmâ Roma yeŋgât tembe lâulipŋaŋe Yerusalem kapi yakât pâi emetŋan mem katnekŋetâ tatban.  
\v 18 Pâi emetŋan mem katnekŋetâ tatmune Roma yeŋgât kunlipyeŋaŋe topŋe girawuhât den âiân katnekbi ya nâŋgâne sâm âi pâi tuhunekbi. Âi pâi tuhunekŋetâ mumbomgât dop ki olop. Yaŋak holaŋnekne sâm otbi.  
\v 19 Yawu otbiâke yamâ benŋe Yura papatolipnenŋaŋe kârikŋe otmâ kuyiŋgiŋetâ yapâ gâtŋaŋe Roma lok kutdâŋe denne nâŋgâm hârenihiwuapgât sâwan. Yâhâ nâŋe papatolipne den âiân katyekbe sâm ki otman.  
\v 20 Anitâŋe Yura nengât tihitnenŋe otmâ ikŋe hoŋ bawaŋe hâŋgângumu gewuapgât nâŋgâm biwinenŋe memâk manmain. Yawu gârâmâ Anitâŋe emelâk hâŋgângumu giop biwinaŋe yawu naŋgan. Yakât otmâ pâi emetŋan katnekbi. Yâhâ Anitâhât hoŋ bawaŋe yâkât topŋe ekyongowe sâm dâiyekmune takai.”   
\p
\v 21-22 Sâmu sâwi. “Bukulipnenŋe Yuraia hânân manmaiŋe gâhât den ki kulemgum katŋetâ takap. Me lok âlâ ki hâŋgânguŋetâ nengâlen taka sâm bâlehihimu nâŋgâwin. Yawu gârâmâ lohimbi hânŋan kulemŋan manmâ araiŋe Yesuhât komot yeŋgât sâm bâleyiŋgimai. Yakât otmâ gâhât nâŋgân nâŋgânân tap ya eknongorâ nâŋgâne sâm oain. Yawu gârâmâ âun yukârâmâ ki alahunom. Hâmbâi bukulipnenŋe nombotŋe ki takai yâk orowâk taka tatmunŋe den huhunom.” Yawu sâm ekuwi.   
\p
\v 23 Yawu sâm den huhunomgât sâp katbi. Otmu sâp sâwi ya otmu omoŋânâk Yura lok dondâhâlâkŋe Paulohât emelan yâhâ menduhuakbi. Menduhuakŋetâ Anitâŋe tihityeŋe otmap yakât den pat âlepŋe Pauloŋe ekyongomu emet ŋiŋ sâop. Otmu emelâk embâŋâmbâek Mose otmu Anitâhât poropetelipŋaŋe den kulemguwi yakât bulâŋe Yesuhâlen teteop yakât topŋe kâsikum yiŋgiŋetâ nâŋgâwi. Yawu otmâ biwiyeŋe Yesuhâlen katŋetgât nâŋgâm eŋgatyeŋan giop.  
\v 24 Yâhâ nombotŋaŋe denŋe nâŋgâŋetâ bulâŋe olowâke yamâ benŋe nombotŋe âlâŋeâmâ nâŋgâŋetâ nahat otmu bet pilâwi.  
\v 25 Yawu otmâ den kakŋan sahaŋgiŋetâ Pauloŋe yuwu sâm ekyongop. “Anitâhât Wâtgât mâmâŋahât Heakŋe poropete lok âlâ, kutŋe Yesaia sâm, den yuwu sâm ekumu kulemguop yakât bulâŋe yeŋgâlen teteap.   
\li1
\v 26 “Gâŋe Isirae lohimbi yeŋgâlen ari yuwu sâm ekyongo. “Anitâŋe yuwu yap. Yeŋe biwi pâlâmŋe otmâ nâhât den nâŋgâŋetâ tâŋât otmap. Otmu nâhât hâkâŋ otmâ nâŋgâm kâkâsuk otmâ kâhâeneksai.  
\v 27 Yakât otmâ biwiyeŋe alitmâ nâhât topne ki nâŋgâŋetâ keterakyiŋgiwuap. Yawu otmâ hiliwahonomai.” Den yawu tap.   
\p
\v 28 Yakât otmâ yuwu sâmune nâŋgâŋet. Anitâŋe lohimbi kerek nengât tihitnenŋe otbe sâm oap yakât den pat pâku lohimbi yeŋgâlen ari ekyongonomgât sâm ningiop. Ekyongomunŋe nâŋgâŋetâ bulâŋe otmu yâkâlen biwiyeŋaŋe kepeinomai.”  
\v 29 Pauloŋe yawu sâm ekyongomu den kakŋan sahaŋgim pilâm emelambâ gem ariwi.   
\s1 Paulo Roma kapiân manmu yambu yâhâp pesuk sâop.  
\p
\v 30-31 Pauloŋe Roma kapiân manmu yambu yâhâp pesuk sâop. Otmu sâp yan lohimbi kiŋgitŋe orowâkŋe yâkâlen ariŋetâ Anitâŋe tihityeŋe otbe sâm nanŋe Yesu hâŋgângumu giop yakât den pat ya pahâk ekyongop. Otmu Yesu Kiristohâlen biwiyeŋe katŋet sâm eŋgatyeŋan giop. Yawu. Anitâ gâ orop manbuap.   
\qc Nâ bukuhe,  
\p  
\qc Luka