\id TIT Sinaugoro, Tauberschmidt \h TITO \toc1 PAULO ḠENA TORETORE TITO ḠENA \toc2 TITO \mt1 PAULO ḠENA TORETORE TITO ḠENA \ip Tito vaḡa-foforina guruḡari \ip Mai fefa tu Paulo na Tito ḡereḡana ḡena etoreato. Mai fefa Paulo tu Roma dibura numana na etoreato. Mai fefa etoreato laḡanina tu 64 ma 65 fakari nuḡanai ta, mo tu Iesu maki emaseto murinai vau. \ip Mai fefai siri baregori tu karoa 2:11-14; 3:8. \ip Paulo na mai fefa etoreato korana ḡena ura, 1) Tito bene kiraia, ekalesia doḡorori ḡorikauri tarimari tu kamasiri bene ḡabiri; 2) Tito bene vaḡa-ribaia, Barau ḡena namo ema varevare-bara nuḡanai Barau korana-iaḡina maḡurina tu aiḡesina bene tanu-iaḡia; 3) Tito bene launaḡia, vevaḡa-riba guruḡari moḡoniri bene vevaḡa-riba-iaḡiri. \im Mai fefa Paulo na tu maiḡesina eboioḡaiato: \im 1. Barau korana-iaḡina maḡurina ekalesia doḡorona nuḡanai - karoa 1 \im 2. Barau korana-iaḡina maḡurina numa tatai - karoa 2 \im 3. Barau korana-iaḡina maḡurina tanobara mabaranai - karoa 3 \c 1 \p \v 1 Au Paulo, Barau ḡena vetuḡu-naḡi tarimagu ema Iesu Keriso ḡena apostolo, ḡeguna mai fefa eiaḡosini. Au tu Barau na etuḡuguto, Barau na eḡabi-hidirito tarimari ḡeri veḡabidadamai bana vaḡa-kavari, e guruḡa ema maḡuri moḡonina bana vaḡa-ribari ḡana. Mai guruḡa ema maḡuri moḡonina beḡe ribaiani tu, Barau beḡe korana-iaḡi-korikoriani. \v 2 Korana monana vauro maḡuri vanaḡivanaḡi beḡe tuḡamaḡi-dadamaḡiani e beḡe ḡabiani. Mai maḡuri vanaḡivanaḡi maḡurina maiḡa tu tanobara roḡosi bene vesina nuḡanai veḡata, Barau na ekiraḡi-toreato. Ḡia tu asi eḡofaḡofani Barauna. \v 3 Senaḡi maitoma vauro Barau tauḡena na eḡabi-toreato ḡaronai tauḡena na bema vaḡa-foforia. Mai Vari Namona maiḡa tu ḡita ḡera Vevaḡa-maḡuri Barauna ḡena guruḡa lorinai au ḡegu ḡobatai akiraḡi-foforiani. \p \v 4 Tito, mai fefa tu ḡoi ḡemu atore-iaḡosiani. Ḡoi tu au natugu korikori ḡita ḡera mai veḡabidadama sebona maiḡa nuḡanai: \p Tamara Barau ema Keriso Iesu ḡita ḡera Vevaḡa-maḡuri Verena ḡerina varevare-bara ema maino ḡemu ai bene tanu. \s1 Tito ḡena ḡauvei Krete motumotunai \p \v 5 Au na ḡoi Krete ai araga-kwanemuto korana tu, kara maninai roḡosi bana veiri dagarari bono veiri ḡana. Ema vanuḡa baregori mabarari ai ekalesia ḡorikauri tarimari tari bono vaḡa-ruḡari mo akiramuto kavana. \v 6 Ekalesia ḡorikauna tarimana tu veiḡa namori moḡo eveini, rakava ta ḡenai asi boḡoitaḡoani tarimana. Ḡaraḡona tu sebona moḡo; natuna na Iesu Keriso ḡevaḡa-moḡoniani, asi ḡeniara-kava niara-kavani, e asi ḡeseḡaforeni, ema guruḡa veroro asi ḡeseḡaḡini merori. \v 7 Korana ekalesia eguine-iaḡirini tarimana tu Barau ḡena ḡauvei eḡita-ḡauani tarimana. Moḡesina naima ḡia tu veiḡa namori moḡo bene vei, a rakava ta ḡenai asi bene tanu, asi bene kira, ḡia tu tarima baregona, benamo tarimarima na tu ḡia ḡereḡana ḡena ura moḡo beḡene korana-iaḡia benesi, asiḡi. Asi bene baru-ḡarimoḡi, dia niuniu rakava-rakava tarimana, dia nuḡa-ḡirima-ḡirima tarimana, dia ḡofaḡofa veiḡari ai ḡena-ḡana eḡoitaḡoni tarimana. \v 8 Ḡia tu veḡabiraḡe tarimana, veiḡa namori eura-vinirini tarimana, vevaḡa-gwaḡiḡi tarimana, vei-iobukaiobuka e veaḡa tarimana, ema nuḡa-gwaḡiḡi tarimana. \v 9 Guruḡa moḡonina ḡevaḡa-ribaiato guruḡari bene ḡabi-gigitariri, be ḡia na moḡeri vevaḡa-riba moḡonina bene ḡabi-iaḡoa, benamo tarima kotari ma benea launaḡiri, e vevaḡa-riba moḡonina ḡekira-fitoḡaiani tarimari maki bene vaḡa-guruḡa gwaḡiḡiri, be ḡeri kerere gaburi beḡene ḡita-doḡariri. \s1 Krete motumotunai tu vevaḡa-riba tarimari ḡofaḡofari vovoka moḡeri \p \v 10 Guruḡa moḡonina asi ḡekorana-iaḡiani, ḡekira-sirivaḡini tarimari, e guruḡa asi tauri ḡekiraḡirini tarimari, ema vevaḡa-riba babori na tarimarima ḡeḡofarini tarimari tu asisebo maniḡeri. Iuda tarimari fakari ai ekalesia nuḡanai ḡeraka-toḡato tarimari tu maniḡesina ḡeveini. \v 11 Maniḡeri tarima tu boḡono kira-ḡoiri. Korana ḡia na tu bese mabarari ḡeri veḡabidadama ḡevaḡa-rakavarini. Ḡia tu asi ḡere vevaḡa-riba-iaḡiri dagarari ḡevevaḡa-riba-iaḡirini. Ema ḡia mani-ḡeri tu moni e farefare beḡene viniri uranai ḡevei-ḡofakauni. \v 12 Ḡia fakari ai ḡeri peroveta tarimana ta tu maiḡesi ekirato, “Krete tarimari tu vanaḡivanaḡi ḡeḡofaḡofani, boḡa bairi rakava kwaikwairi, ḡubulefi ma boḡeka tarimari.” \v 13 Ḡia ekiraḡirito guruḡana maiḡa tu moḡoni. Moḡa lorinai bono kira-matana matanari, be nuḡari mabarari ḡesi e ma moḡoniri ai beḡene veḡabidadama. \v 14 Ema Iuda seneri ḡeri sinasina asi beḡene seḡaḡiri, ema Barau ḡena guruḡa moḡonina ḡenana ḡeraka-veḡitani tarimari ḡeri taravatu maki asi beḡene korana-iaḡiri. \p \v 15 Nuḡa namo vedaurea tarimari ḡeri ai dagara mabarari tu namo vedaurea e veiareva. Senaḡi nuḡa asi veiareva ema Keriso asi ḡevaḡa-moḡoniani tarimari ḡeri ai dagara ta tu veiareva asi betanuni. Asiḡina ḡinavaḡi. Korana ḡia tu ḡeri tuḡamaḡi e nuḡari tu rakava kwaikwai bene. \v 16 Moḡeri tarima ḡekirani, ḡia tu Barau ma ribari ḡetoni, senaḡi ḡeri veiḡa na evaḡa-foforiani, ḡia tu Barau asiḡina ḡinavaḡi ribari. Maiḡeri tarima tu vei-rakava ma kira-sirivaḡi tarimari, ema veiḡa namori veiveiri ḡia ḡeri ai tu gwaḡiḡi foroforo. \c 2 \s1 Vevaḡa-riba moḡonina e iobukaiobukana \p \v 1 Senaḡi ḡoi na tu vevaḡa-riba moḡonina bono vaḡa-ribari. \v 2 Tarima ḡaukari bono kirari, nuḡari beḡene ḡabi-tariri, beḡene tuḡamaḡi-roroḡoto e beḡene vevaḡa-gwaḡiḡi. Nuḡari mabarari e ma moḡoniri ḡesi beḡene veḡabidadama, e beḡene veura-vini, ema beḡene ruḡa-gwaḡiḡi. \v 3 Vavine ḡaukari maki mai vevaḡa-riba sebona moḡo bono viniri. Bono kirari, ḡia ḡeri maḡuri ema veiḡa beḡene veaḡa. Tarimarima arari asi beḡene vaḡa-rakava-kavari, e asi beḡene niu-babobabo. A ḡia tu veiḡa namori moḡo beḡene vevaḡa-riba-iaḡiri. \v 4 Benamo ḡia ḡeri mo vevaḡa-riba ḡerina vavine variḡuri na ḡaraḡori ema naturi beḡe ura-vinirini. \v 5 E beḡe vevaḡa-gwaḡiḡini, Barau ḡoiranai beḡe namo-vedaureani, ema ḡeri numa beḡe ḡita-ḡaurini, ema ḡauveiri maki beḡe vei-ginikaurini, ma vavine namori ai beḡe iaḡoni e ḡaraḡori beḡe gubakaurini ema beḡe seḡaḡi-vinirini. Maiḡesi veiḡari beḡe veirini nai tu, Barau ḡena guruḡa tarimarima na asi beḡe kira-fitoḡaiani. \p \v 6 Tau maraḡa variḡuri maki mai velaunaḡi sebona moḡo bono viniri. Bono kirari, beḡene vevaḡa-gwaḡiḡi. \v 7 Dagara mabarari veiveiri ai tu ḡoi tauḡemu na vevaḡa-ḡita-iaḡi veiḡari namori bono veiri, be beḡene ḡitari. Bovevaḡa-ribani nuḡanai maki ḡere ai asi bono guruḡa, senaḡi guruḡa moḡoniri, guruḡa korikoriri, \v 8 ema guruḡa iobukaiobukari bono kiraḡiri, be tarima ta na ḡemu guruḡa asi bene ḡaoa. Moḡesina boveini tu, ḡoi ḡekira-fitoḡamuni tarimari beḡe maiakarini, benamo ḡita iatarai guruḡa rakavana ta asi beḡe kiraḡiani. \p \v 9 Tuḡu-rakaorakao tarimari bono launaḡiri, ḡeri baregori garori beḡene seḡaḡiri ema beḡene vaḡa-verereri ḡeri vetuḡunaḡi mabarari ḡeiaḡo-vinirini nuḡari ai. A asi beḡene guruḡa-vaḡa-voiri bonosi. \v 10 E bono kirari, ḡeri baregori ḡeri farefare asi beḡene lemalema-vaḡiri. Senaḡi ḡeri veiḡa namori moḡo beḡene vaḡa-foforiri. Ma mo veiḡa namori na ḡeri baregori beḡene vaḡa-ḡitari, ḡia ḡeri ai asi beḡene daradara, senaḡi beḡene tuḡamaḡikau. Maiḡesi beḡe veini tu, ḡita ḡera Vevaḡa-maḡuri Barauna ḡena vevaḡa-riba, tarimarima na tu beḡe vaḡa-raḡeani dabara mabarari nuḡari ai. \p \v 11 Korana Barau ḡena namo e varevare-bara ḡenana vevaḡa-maḡuri eiaḡomato, mo vevaḡa-maḡuri tu tarimarima mabarari ḡeri ai ema foforito. \v 12 Barau ḡena namo e varevare-bara na ḡita evaḡa-ribarani, Barau asi takorana-iaḡi korikoriani maḡurina tu bitana fitoḡari. A ḡita mai tanobarai tatanuni tu, vevaḡa-gwaḡiḡi maḡurinai bitana tanu, veiḡa iobukaiobukari bitana vei ema Barau bitana korana-iaḡi korikoria, \v 13 ḡaro baregona e namona tanari-taḡoani nuḡanai tu. Ḡita initoma tu Iesu Keriso tanari-taḡoani; ḡia tu ḡita ḡera Barau baregona e ḡera Vevaḡa-maḡuri Tarimana; ḡena iaḡoma ma marevana asikeikeina ḡesi moḡo tanari-vegogo-taḡoani. \v 14 Iesu Keriso ḡita urarai tauḡena evevinito, ḡita veiḡa rakava kwaikwairi nuḡari na bene voi-vaḡira ḡana uranai. Ema ḡita tu ḡia ḡereḡana ḡena moḡo bene vaḡa-namo vedaureara, benamo bene tore-ḡerevaḡira, ḡena tarimarima namori ai bisini iaḡo, ma ḡauvei namori moḡo veiveiri bisini uradika ḡana. \p \v 15 Ḡoi na tu maiḡeri maḡuri e veiḡa bono vevaḡa-riba-iaḡiri. Ḡemu maoro baregona maniḡa bono ḡauvei-iaḡia, tarimarima bono launaḡiri, ema ḡeseḡaforeni tarimari bono kira-feifeiri. Tarima ta na asi bene kira-fitoḡamu. \c 3 \s1 Aiḡesi ekalesia ḡere tanu \p \v 1 Ḡemu tarimarima ma bono vaḡa-guruḡari, bono kirari, kini e gavamani ḡeri veḡitaḡau gaburenai beḡene tanu e beḡene seḡaḡi-viniri. Ema vanaḡivanaḡi beḡene venari-taḡo, veiḡa namori beḡene veiri ḡana. \v 2 Tarima ta ḡenai guruḡa rakavana ta asi beḡene kiraḡia, ta ḡesi asi beḡene vekira o vevane. A ḡia tu manau ai moḡo beḡene tanu ema tarimarima mabarari veiḡa namori moḡo beḡene vei-viniri. \p \v 3 Korana tu ḡita maiḡera maki guinenai tu babo, Barau asi ribara, Barau taseḡafore-viniato-ḡoi, Satani na eḡofarato-ḡoi, be Barau ḡena dabarai asi tarakato-ḡoi. Ḡita moḡeri negari ai tu veiḡa rakavari irauirauri taura-vinirito-ḡoi, e tauḡani korina vaḡa-vererena veiḡari irauirau ḡeri tuḡu-rakaorakao tarimari ai tavevaḡa-iaḡoto. Tarima vaḡa-midigumidiguri e vaḡa-vedaḡa-raḡeri tuḡamaḡiri taḡabito-ḡoi ema tarima ḡeri ai tamamato-ḡoi, baru na tavonuvonu-raḡeto-ḡoi e karora ḡesi taveiau-rakavato-ḡoi. \p \v 4 Senaḡi ḡita ḡera Vevaḡa-maḡuri Barauna ḡena veiau-namo ema ḡena veuravini ḡita tarimara ḡerai ema foforito nai tu, \v 5 ḡita ema vaḡa-maḡurirato. Ḡita tu dia ḡera vei-iobukaiobuka dainai ema vaḡa-maḡurirato. Asiḡina. Ḡia tauḡena ḡena vevetuḡaḡwai moḡo ema vaḡa-maḡurirato. Eḡuriḡi-matamatarato tamaḡuri-ḡenoḡoito ḡaronai, ema Iauka Veaḡa na ḡera maḡuri ma evaḡa-variḡu ḡenoḡoirito. \v 6 Mai Iauka Veaḡa tu Iesu Keriso ḡita ḡera Vevaḡa-maḡuri Tarimana ḡenana Barau na ḡita iatarai ebubu-kauato. \v 7 Keriso na mai maḡuri eveiato, korana ḡita tu ḡia ḡena namo e varevare-bara ḡenana moḡo vei-iobukaiobuka tarimarai evaḡa-iaḡorato Barau ḡoiranai. Ema maḡuri vanaḡivanaḡi tatuḡamaḡi-dadamaḡiani maḡurina maki Barau na bevinirani, benamo bita ḡabiani. \p \v 8 Mai velaunaḡi guruḡari maiḡeri tu moḡoni korikori. Be au aurani, ḡoi na mai veiḡa namori maiḡeri tarimarima ḡeri ai bono kiraḡi-baregori, be mani Barau ḡenai ḡeveḡabidadamani tarimari maniḡeri tu ḡeri maḡuri beḡene nariri; ema ḡauvei namori ḡeveini maniḡeri tu roḡo beḡene vei-iaḡori. Korana mani veiḡa maniḡeri tu veiḡa namori ema maniḡeri na tarimarima mabarari maki beḡe vaḡa-kavarini. \v 9 A vedanaḡi babori e tubu ḡata o sene ainana ḡeiaḡomato moḡeri kiraḡi-ginikau ginikauri e veḡareveḡare, ema Mose ḡena taravatu vevaneri mabarari ḡerina tu bono veḡita. Korana maniḡeri na vevaḡa-kava namona ta tu asi bodoḡariani. Mani tu asi tauri dagarari. \v 10 Ekalesia doḡorona nuḡanai vetavi-kirakira veiḡana eveiani tarimana tu bono kira-toreḡaua, bono kiraia, mo veiḡa asi bene veia. Beseḡaforeni, benamo mo veiḡa roḡo beveiani nai, vaḡa-ruaruana ma bono kira-toreḡaua. Moḡa murinai roḡo eḡiḡiraḡeni nai tu, bono ḡita-fitoḡaia moḡo. \v 11 Korana maniḡesi vetavi-kirakira veiḡari eveirini tarimana tu bono riba, ḡia ḡena maḡuri tu rakava kwaikwai ema vei-rakava nuḡanai etanuni. Ḡia tu tauḡena ḡena vei-rakava na evaḡa-moḡoniani, ḡia tu moḡoni rakava tarimana. \s1 Vevaḡa-riba guruḡari magori \p \v 12 Au na Atemas o Tikiko ḡoi ḡemu ai batuḡu-iaḡosiani nai tu, dabara ta bono vetaua, benamo au ḡegu ai bono iaḡoma Nikopoli ḡana. Korana au tu akirato, faraka e iavara ḡueri nuḡari ai tu monai baḡabiani atato bene. \v 13 Taravatu tarimana Senas e Apolos ḡeri dabara bono raga-vei, be bono ragatuḡu-iaḡomari. Botuḡu-iaḡomarini nai tu, ḡeri ura dagarari mabarari maki bono vini-ginikauri. \p \v 14 Ḡita ḡera tarimarima mabarari ḡauvei namori veiveiri ai asi beḡene biga dabarari bono vaḡa-ribari, be beḡene ribari. Korana moḡeri dabara beḡe ribarini nai tu, ḡaro vanaḡivanaḡi ḡeri-ḡari tu tauḡeri beḡe ḡauveini, benamo beḡe ḡoitaḡoni, ema ḡeri ḡauvei maki ḡwaḡwari beḡe vetoreni. \p \v 15 Mainai au karogu mabarari na ḡemi vevaḡa-namo beḡe tuḡu. Ḡema vevaḡa-namo maki veḡabidadama nuḡanai ḡai ḡeura-vinimani tarimari bono viniri. \p Barau ḡena namo e varevare-bara ḡomi mabarami ḡemi ai bene tanu.