\id MRK - Salt-Yui[018]_[sll] \h Mak \toc1 God ol wai ol na tongwo ha i Mak bol engwo dimia \toc2 Mak \mt1 God ol wai ol na tongwo ha i Mak bol engwo dimia \c 1 \s1 Yon nir bil tongwo yali ha di tibi olungwo ha \sr (Mat 3:1-12, Luk 3:1-9, 15-17, Yon 1:19-28) \p \v 1 Ena God wang Yisas Kraist iwe, ol wai ol na tongwo ha maing i kebereng holere, u tibi omia pinamna. \p \v 2 Te ha maing i God hana togu yal Aisaia awa ha dire mining yu bol emia, \li1 God yu di emia. Na honagi ari ta bai nu sigere, \li1 yali homa ere hol bala di tenamia. \v 3 Bala di \li1 tenangure, ganba po engwo gul yal ta molere, \li1 “Talhan para weni hobang yal unamia hol bala ditere, akun \li1 onangere, u wai namua,” dire gala dinamua.(Mal.3:1) \p \v 4 Ena yu di engwo meri iwe, Yon ari nir bil tongwo yali, ganba po engwo bani u tibi pire mongwi. Molere, “Tal nigi dongwo ol wanga i, nigi de pir tere, nomani si kulu sire, hon olkirala di pire wayo. \v 5 Wananga na nir bil ni teralgere. God prin ni tongwo i, yole ni tenamua.” Dungure, yalhobi pirere, Yuda ari te Yerusalem ari para kri di u ku bol mole, Yon ha dungwo pire mongwi. Molere, tal nigi dongwo ol wangwo maing di tibi olungure yal Yon, Yodan nulu molere, arihobi nir bil tongwi. \p \v 6 Ena Yon kun hamel eme galsina ware, onibani kun gang dere, hau guamoro, te denboma niring obil nere mongwi. Molere, “Yal ta na mobina hol unamia. \v 7 Unangwo yaliwe, yal bir monamia na yal digan moliwa. Te na gal bala kine teralba, ganba ari digan moliwa. \v 8 Na nir wo bil ni teiba, yaliwe, God Kwiang ni tenangure, ni yon wu binangure kina ereho mol pai onanua.” \s1 Yal Yon Yisas nir bil tongwo ha \sr (Mat 3:13-17, Luk 3:21-22) \p \v 9 Ena ditongwo habang iwe, Galili ganba sina i Nasaret oo malgi Yisas molere, pi Yon mongwo bani pa dungwi. Pa dungure Yon Yodan nulu molere, Yisas nir bil tongwi. \v 10 Tongure, Yisas ere mena ungure, hamen gintani sala du holo holo ongure, God Kwiang hahoba yumil mongwo meri mole, ya ure, Yisas brengbani mongwi. \v 11 Mongure, hamen bani ha ta yu ya ime urere, “Na wana wai milna ala pania, yona milna ni teiwa,” dungwi. \s1 Seten ure Yisas kela kul tongwo ha \sr (Mat 4:1-11, Luk 4:1-13) \p \v 12 Ena God Kwiang iwe, Yisas gintani aule ire pi ganba pene engwo bani olungure, pire mongwi. \v 13 Mongwo haung iwe, guung yalsu kebering aling poti ongwi. Ongure Seten ure, Yisas kraung sire, kela kul tongwi. Tongure, hau biing kina ereho mongure, ensel hobi urere, kene ol te mongwi. \s1 Yisas Galili malgi honagi kebering hongwo ha \sr (Mat 4:12-17, Luk 4:14-15) \p \v 14 Ena Yon halabusi oo ala engwo pai mongure, Yisas Galili pi pa dire, God tal ol na tongwo ha maing di tibi olungwi. \v 15 Olere, “God kene ol na tongwo haung omaga mominia, ni yalhobi tal nigi dongwo ol wanga i, aidole, nomani si kulu sire hon olkirala di pire wayo. Ware God tal ol na tongwo ha maing a i si wayo,” dungwi. \s1 Yisas yal sui sui dire na dolna bonana wo dire gala dungwo ha \sr (Mat 4:18-22) \p \v 16 Te gin ta Yisas Galili nir digan bir bina warere, hangure, ebering Saimon Endru yasuri pisi nir hau gal pia si nir ala olere, pisi si mongure, hangwi. \v 17 Hanere, yu ditongwi, “Ni yasuri ure na dolna bolo. Bonangiwe, na honagi tau nibil di ni tegere, nir hau singa meri ari yal al tau i na tenanua.” \v 18 Dungure, yasuri gintani pisi gal pisolere, Yisas doling bol ongwi. \p \v 19 Omia, Yisas obilga ulubi pire hangure, yal Sebedi wang sutani ta Yems, ta Yon, yasuri sipi ala mole pisi gal soulu dungwo hon guwa si mongure hangwi. \v 20 Hanere, “ni yasu namna wo,” di gala dungure, irang Sebedi nir honagi yal tau sipi ala mongwo hobi pisolere, gintani ure, Yisas doling bol ongwi. \s1 Yisas yal ta kwia nigi dongwo si doleng i ole tongwo ha \sr (Luk 4:31-37) \p \v 21 Ena omia, aule irere, Kapaneam malgi ongwi. Ongwo habang i Sabat haung u tibi ongure, Yisas ha maing oo ala pirere, ha nir si tongwi. \v 22 Si tongure, yalhobi ha i pire ganulun dungwi. Ena Lo krehaman ha nir si tongwo yalhobi ha maing dungwo meri ta dikima. Yali ha maing hong weni momia, mole ha memini di tibi ole ditomia, arihobi pire ganulun dungwi. \p \v 23 Dungwo haung iwe, yal ta kwia nigi dongwo yong sina mongure, u ha maing oo ala molere gala dire, \v 24 “Yisas, ni Nasarete yal irawe, na nan hana pamia ni hani pamo? Ni na ol gogo dal na terala dire uno? Ni God ni bai nu sungwo yal monia, na ni han pa diwa.” \v 25 Ditongure, Yisas kura ha ditere, “Ni ha dikio. Ari yong sina i aidolere, ere mena po.” \v 26 Dungure, kwia nigi dongwo ya dani sungwo ol tomia, aya maya dungure, aidole, ere mena ongwi. \v 27 Ongure, yalhobi tal ongwo i hanere, grang dalungure, ha diria ole, “Ayo. Yali tal ol tome? I ha maing maing ta yulang kina kwia ha ditongure, pirere, grang wine omua,” dungwi. \v 28 Ena Yisas tal ongwo guung haang iwe, gintani wa dire, Galili te, ganba bina holo holi para kunu bengwi. \s1 Yisas Pita woumbi gaung nega dungure awai ol tongwo ha \sr (Mat 8:14-15, Luk 4:38-39) \p \v 29 Ena Yisas ire, Yems ire, Yon ire dire, ha maing oo pisolere, pi Saimon Endru oo kepangwo ala mongwi. \v 30 Mongure, “Saimon woumbi gaung nega dungwo bol bani ul pai momua.” \v 31 Ditongure, Yisas u werang ta pire, al i aling arere, aki di airungure, nibil i gintani wai sungure, yamoni mongwi. Molere, ari nibil ongwo harala dire ungwo hobi, homena si gale tongwi. \s1 Yisas ari yal al miki weni awai ol tongwo ha \sr (Mat 8:16-17, Luk 4:40-41) \p \v 32 Ena hamen hama sungure, ari nibil pangwo te kwia nigi dongwo yong sina mongwo hobi aule ire, Yisas mongwo bani ungwi. \v 33 Ungure, ari tabin miki weni hona si di di mongwi. \v 34 Mongure, Yisas nibil ongwo hobi awai ol tere, te kwia nigi dongwo yong sina mongwo hobi si doling i ole tongwi. Tongure, kwia Yisas gumang hanere, ha diterala di omba, manaa ditongure, ha ta dikungwi. \s1 Yisas Galili honagi ol wangwo ha \sr (Luk 4:42-44) \p \v 35 Ena honmil sinamo hamen hama sipangure, Yisas aire pi banta sina ering gobo ta molere, God kina ha di te mongwi. \v 36 Mongure, Saimon oo kepangwo ala ari mongwohobi, “Yisas molkimua,” dire wa du i ongwi. \v 37 Pirere, mongwo i tibi ole hanere, “Ari para ni ni wa dumua.” \v 38 Ditongure, Yisas yu dungwi, “Na ari ganba bina holo holo kepai ongwo i, para wa pa di mena olalia. Yu olere, ha maing diteralga pamia. Na honagi iwe, tani pire wiwa,” dungwi. \v 39 Direre, Galili ganba bina holo holi para wa pa dire, ha maing oo ala ha nir sitere, te kwia nigi dongwo yong sina mongwo hobi si doling i ole tongwi. \s1 Yisas yal ta hakubi dongwo awai ol tongwo ha \sr (Mat 8:1-4, Luk 5:12-14) \p \v 40 Ena, hakubi dongwo yal ta Yisas mongwo bani pire kebering gulu bole molere, “Ni nebona i kri di olala di pinanga, i ole na tenanba?” \v 41 Dungure, Yisas miling pir tere, aling sine dire, gaung bani are, yu ditongwi, “Na olalia, gaun wigi sinangure, u wai nanua.” \v 42 Yu dungure yali nebona gintani wai sungure, ya moni mongwi. \v 43 Ena Yisas ha ering mongwo ditere, “Haya po. Ni u wai ongiwe, ari ta hawai ol tekio. \v 44 Te ni gaun i, Yuda ha maing oo kene ongwo yali nibil di tengere, Moses ha dungwo meri grang wine olere, homena si gale God tenania. Tengere ari para ni han pa dinamua,” dungwi. \v 45 Dire Yisas mana di tomba, yali pirkirere, ari para weni dite i ongure, ha i para weni u ganba bina holo holi ongwi. Ongure, Yisas oo bir malgi ta namba, ari huhu enama dire, angwo timi mongwi. Mongure, ari para muru Yisas tal ongwo ha i pirere, u mongwo bani pa dungwi. \c 2 \s1 Yisas yal ta kebering aleng meginungwo awai ol tongwo ha \sr (Mat 9:1-8, Luk 5:17-26) \p \v 1 Yisas habang tau gobari Galili molere, emgi hon ere Kapaneam ganba ongwi. Ongure, ari hobi molere, “Yisas ere malgi umua” dungure, pungwi. \v 2 Pirere ari miki weni ungure, oo hona si di dungwi. Si di dungure, Yisas ala molere, ari ha maing di tongwi. \v 3 Di te mongure, yal ta nibil ole kebering aling meginungwo yal sui sui dire erba hau ire, Yisas mongwo bani ungwi. \v 4 Umba, ari hona si di di mongure, iri si airing bani pire oo airing tulere, er kwiba bolo pia si ala olungwi. \v 5 Olere, Yisas awai onangure yali wai monama di pungwo maing hanere, Yisas nibil ongwo yali yu ditongwi, “Wanaye, ni tal nigi dongwo ol wangere God prin ni tongwo i haya kri di ole ni tomua.” \v 6 Dungure, ari tau Lo krehaman ha kene ongwo nomani wai pangwo hobi ami di molere, “Yali talongwo ha yu di tome? \v 7 God gaung ha si tomia. God nin weni pring i ole tenangwo kunu panamia, ari wo ta yu olkinangworawa,” di han mongwi. \v 8 Ena yalhobi nomani yu si pire mongure, Yisas haya han pa dungwi. Dire yu ditongwi, “Talongure ni yalhobi nomani yu si pir mone? \v 9 Ni nomani si pinga tal ha oun dome? Tal nigi dongwo, ol wanga God pring ni tongwo i kri di ole ni tomua, ditega kulang pam mo? Te, er kwiba ire malgi po di tega kulang pame? Er kwiba ire ere malgi po diteralga kulang panamo? \v 10 I ta paikinama. Te Ari Wang Weni na molia, God yulang na tongure, ganba bani tal nigi dongwo ol wangwo God pring tongwo i kri di olalga han pa dinanua.” Yu direre, nibil ongwo yali yu ditongwi, \v 11 “Ni di ni teiya, aire er kwiba ire, ere malgi po.” \v 12 Ditongure, yali gintani aire, er kwiba ire, ere ongwo hanere, yalhobi ganulun dungwi. Dire God ma e tere, “Na homa talta yu u tibi nangwo hankiminga irawe,” dungwi. \s1 Yisas yal Libai gala dire wo di tongwo ha \sr (Mat 9:9-13, Luk 5:27-32) \p \v 13 Ena, Yisas ere mena pire, Galili nir digan bina wa mongwi. Mongure, ari tabin bir weni u pa dungwi. \v 14 U pa dungure, Yisas ha nir si te i ongwi. Pirere, yal Alpias wang Libai mongure hangwi. Libai iwe, ami di mole, moni takisi i mongure hangwi. Hanere, yu ditongwi, “Ni ure na dolna bolo.” Yu dungure, doling bol ongwi. \p \v 15 Ena haung ta Yisas Libai oong ala mole homena ne mongwi. Mongure, ari moni takisi ingwo yal miki ire, hana yal miki ire, Yisas grang wine ongwo tau ire, para homena ne mongwi. \v 16 Ne mongure, Lo krehaman ha tisa ire, Perisi yal ire dire, hanere, gamahobo i sirin bol tongwi, “Talongure Yisas yalhobi kina homena ereho ne mome?” \v 17 Dungure, Yisas pirere, Perisi yu ditongwi, “Dokta iwe, ari yamoni mongwo i gaung bani honagi ta ol tekimia, nibil pangwo yalhobi honagi ol tomia. Na iwe, ari tibi mongwo hobi i ku bolalga, taman. Ari hana ya mongwo hobi i ku bolala dire, ya ime wiwa,” dungwi. \s1 God maa e terala dire homena mai tongwo ha \sr (Mat 9:14-17, Luk 5:33-39) \p \v 18 Ena habang ta Yon grang wine ongwo hobi ire, Perisi gamahobi ire dire, homena hobi para mai tere ya mongwi. Mongure, yal tau urere, Yisas sirin bol tongwi, “Yon gamahobo te Perisi gamahobo haung ta homena hobi para mai tere ya mongure, ni gran wine ongwo hobi homena mai tekimia talongure homena nere nere mome?” \v 19 Dungure Yisas yu ditongwi, “Yal ta al hon inangwo habang iwe, ari yol e nongwo hobi homena mai tere monamo? I ta molkinama. \v 20 Yol e nongwo hobi bolo para molere, homena nenamua. Yu onamiba, emgi al inangwo yali pi banta monangure, yol e nongwo hobi miling gul sinangure homena mai te monamua. \p \v 21 “Te ari gal goling bali sinangwo bani gal hon bol ere sibirangwo kunu paikinamia. \v 22 Sibirangwo iwe, a i di sina pire hon ere bali bir sinamia. Te ari nir wain hon holere, meme gang mugu goling ali garu dikinamia. Garu dinangure, miing ure, meme gang i si gala dire, nir wain iwe, u ganba bani namia. Ari han pa dire meme gang hon irere, nir wain hon tulangure, meme gang iwe, nir wain i kina mama dinamua,” dungwi. \s1 Sabat honagi mana dungwo i Yisas memini i tibi olungwo ha \sr (Mat 12:1-8, Luk 6:1-5) \p \v 23 Ena Sabat habang ta Yisas grang wine ongwo hobi tau aule ire, paba ya nongwo sina wangwi. Warere, yalhobi paba ta pe nongwi. \v 24 Nongure, Perisi yalhobi hanere, Yisas hawai ol tongwi, “Pino, yalhobi tal ongwo i Sabat na mana dungworai, ni gamnahobo du dire paba gogo pe nomo?” Dimba Yisas i ditongwi, \v 25 “Ni yalhobi kwiana moya Debit tal ongwo maing mining bol engwo irai, kere pirkino? \v 26 Abayata ari singaba mongwo habang iwe, Debit menan golere, ha maing oo ala pire, homena breti tau God maulung bani dungure, ire nomia. Nongwo homena i mai tenama dire emia. Erere ha maing oo kene ongwo yalhobi nin muru nenama dire di tibi ol tomia. Ol tomba, Debit ire gamahobi tere nomia. \v 27 God ari ol engwiwe, Sabat erin habang ba e tomia, te Sabat ol engwiwe, ari ba e tenangwo taman. \v 28 Ari Wang Weni na molere, Sabat habang para hobang molga pamua,” dungwi. \c 3 \s1 Sabat haung Yisas yal ta aling kebir engwo awai ol tongwo ha \sr (Mat 12:9-14, Luk 6:6-11) \p \v 1 Ena Yisas ha maing oo ala hon ongure, yal ta aling kebir engwo mongwi. \v 2 Ena ari tau Yisas Lo ana holo holo isusu olangwo irai ha di mere si tenamna di han mongwi. Molere, Yisas Sabat haung awai ol tenam mo, tekinam mo, dire kwi han mongwi. \v 3 Mongure, Yisas aling kebir engwo yal i yu ditongwi, “Ni aire u gumana holiya wo.” \v 4 Yu direre, ari hobi yu ditongwi, “Lo ana holo holo talwa dungwo pine? Sabat habang nibil panangwo awai ol to dim mo, ol gogo dal to dime? Ari aki di to dim mo, si golo dime?” \v 5 Yu dimba, arihobi pir uning si mongwi. Pir uning si mole nona pangure, Yisas yong ki engwi. Embawe, miling pungwi. Pirere, yu ditongwi, “Ni ani sine do.” Dungure, yali sine dungure, aling wai dungwi. \v 6 Ena yu ongure, Perisi yalhobi ere mena pirere, Herot gamahobo wa dungwi. Wa dure mongwo i tibi olere, Yisas si golala dire ha hol albe engwi. \s1 Ari tabin bir weni nir digan bina u ku bongwo ha \p \v 7 Ena Yisas grang wine ongwo hobi kina ere Galili nir digan ongwi. Ongure, ari tabin bir weni doling bol ongwi. Galili ari ungure, \v 8 Yudia ari ungure, Yerusalem ari ungure, Idumia ari ungure, Yodan nir bina hoibi holbani ari ungure, Taiya ari ungure, Saidon ari ungwi. Ena Yisas tal ongwo i ari hobi ha pirere, ungwi. \v 9-12 Urere, pi Yisas mongwo bani ongwi. Ongure, Yisas awai ol tongure, nibil pangwo hobi Yisas gaung arala dire wara kengwi. Te kwia nigi dongwo yong sina mongwo hobi iwe, Yisas gumang hanere, nin yare habilai sire gala dire yu dungwi, “Ni God wang monua.” Yu dungure, Yisas ha di yulang bole yu ditongwi, “Na hana dal tibi olekio.” Ena ari taporal u yobilema dire, Yisas grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Ari tabin bir weni u molere, na egerangwo pamia, sipi bolimbani monamna, i mala wo.” Dungure, sipi i mala ungure, Yisas pi bolimbani ami di mongwi. \s1 Aposel hobi haang \sr (Mat 10:1-4, Luk 6:12-16) \p \v 13 Ena Yisas sipi pisolere, ere mena pire pi hamen hul ta ongwi. \v 14 Pi molere, honagi ari tau irala dire, gala di ku bongwi. Ena yalhobi u tabin sungure, ari ana holo holo kebena sutani i tibi olungwi. \v 15 Olere, “Ni yalhobi na gamnahobo weni monia, ni bai nu si olgere, ha maing ditere, kwia nigi dongwo si doling i olanua,” ditongwi. \v 16 Ena i tibi olungwo yalhobi ta haang Saimon haang hon Pita engwi. \v 17 Te ta Yems, ta Yon, yasuri Sebedi wang mongwi. \v 18 Mongure, haang hon Boanesis, haang iwe. Yui ha hamen guru yal momia. Te ta Endru, ta Pilip, ta Batolomyu, ta Matyu, ta Tomas, ta Yems momia. Yems iwe, yal Alpias wang mongwi. Te ta Tadias, ta miling olba sungwo yal Saimon mongwi. \v 19 Te ta Yudas, Yisas bai tal sungwo yal yaliwe, Keriot ganba hong yal mongwi. Ena i tibi olere, Yisas ere malgi ongwi. \s1 Arihobi Yisas kwia singaba Bielsebul yulang ire honagi omua dungwo ha \sr (Mat 12:22-32, Luk 11:14-23) \p \v 20 Ena, Yisas grang wine ongwo hobi kina homena nerala dire omba, ari tabin bir weni u ku bongure ta nekungwi. \v 21 Ena yu ongure, algi tani yalhobi pungwi. Pirere, han holala dire urere, “Yali kraungi dima hano,” dungwi. \p \v 22 Ena Lo krehaman ha kene ongwo yal tau Yerusalem molere, ya ungwi. Urere, yu ditongwi, “Kwia nigi dongwo singaba mol tongwo yali haang Bielsebul yulang tongure, irere, kwia si doling i mena olimua.” \v 23 Yu dungure, Yisas pungwi. Pirere, “Ni yalhobi para wio” ditongwi. Ena ungure, Yisas ha bangi biire yu di engwi, “Seten nin molere, talongure nin si hobale olame? \v 24 Ari ganba banta sina sikira dire, kura bole, u susu namia. \v 25 Te irang aang hobi kina kura bole, gumang nin nin dinangwo, u susu namia. Te Seten nin nin ebir sire, si doling i ole tenangwo, nimni ta molkinamia. \v 26 Yal iwe, ere yu u susu nangwo pamua. \p \v 27 “Te nona pangwo yal ta monangure, yal ta oo kepangwo ala pirere, bona gana kuni inamo? Ta ikinama. Homa pi nona pangwo yal i kulere, kebering aling han sire, emgi ala pire bona gana inamua.” \p \v 28 “Ena yal tau tal nigi dongwo maing maing olere, gaung ha sire, onangwo, pring panangwo iwe, God nin kri di olangwo pamia. \v 29 Te, God Kwiang gaung ha si tenangwo iwe, pring hawo ya di panangwo bani panamia. Na ha weni kara di ni teiya ogolo piro.” \v 30 Ena kwia nigi dongwo yong sina momua ditomiraya, ha bangi biire ditongwi. \s1 Yisas aang ebering hobi kina gala dungwo ha \sr (Mat 12:46-50, Luk 8:19-21) \p \v 31 Ena ditongwo habang iwe, Yisas ebering ya, aang hobi u maini mongwi. \v 32 Molere, “Yisas wo, dito,” dire gala dungwi. Gala dungure, ari taporal Yisas mongwo bani uku bole, yobile i sina olungwi. Olere yu ditongwi, “Pino. Nimai ebin hobi irai u maini molere, ni gala dimia wiya po.” \v 33 Dungure, yali aire, ari mongwo hobi han wabo dire, yu ditongwi. \v 34 “Namine ebina ara mongwo han dine? \v 35 God grang wine onga yalhobi iwe, namine ebina keunambi muru weni monua,” dungwi. \c 4 \s1 Yisas ha di bole, yal ta homena miling sigirungwo ha \sr (Mat 13:1-9, Luk 8:4-8) \p \v 1 Ena gin ta Yisas Galili nir digan bina warere, ari ha maing hon nir si tongwi. Nir si tongure, ari tabin bir weni u ku bolere, ha dungwo i pir mongwi. Mongure, Yisas hon ere sipi ala pirere, pi nir sina ami di mongwi. \v 2 Mongure nir bina i ari tabin miki u yobile mongwi. Mongure, Yisas ha bangi biire miki weni di te mongwi. \v 3 Molere, ha nir si tongwo i yu di engwi, “Ena yal ta homena miling sigirala dire, u sina namia. \v 4 Pirere, homena miling sigirangure, miling tau ya homaulung i sinamia. Sinangure, hahoba u pa dire ne wai sinamua. \v 5 Te miling tau ya hulu bolimbani sinamia. \v 6 Sinangure, ganba miki ta dikinamia. Obilga dinamba, pi sire gintani bonamia. Bonamba, ari sina unangure, dulung stei kulere, megine gonamua. \v 7 Te miling tau ya tul galeng enangwo dimane ali sinamia. Ena pi sire bonangure, tul si nenangure, miling ta holkinamua. \v 8 Te miling tau ya ganba wai dinangwo bani sinamia. Ena pi sire bolere, miling miki weni honamia. Erin ta miling teti honamia. Te erin ta miling siksti honamia. Te erin ta miling wan handret honamua. \p \v 9 “Honamia, ari nomani pamia ha i pir pa dinama. Na ha weni kara di ni teiwa,” dungwi. \s1 Yisas memini pangwo ha bangi biire moni dungwo ha \sr (Mat 13:10-14, Luk 8:9-10) \p \v 10 Ena ha bangi biire yu ditongure, Yisas grang wine ongwo ari ana holo holo kebena sutani yalhobi iwe, sirin bol tere yu dungwi, “Ha di enga i memini pir pa dikiminia, nin di tibi ol na to.” \v 11 Dungure, Yisas yu ditongwi, “God kene ongwo maing di bole digiwe, ni nin pinia ari yamoni mongwo hobi pirkimia. Pinamba, ha bangi biire diga i, ta pirkima. \v 12 Hamba hanere, han pa dikimia. Te pimba pirere, ogolo pir pa dikimia. Pinangwo pirere nomani si kulu sinangwo irai, pring pangwo i God i ole tenangwo pamua,” \rq ( Ais 6:9,10)\rq* dungwi. \s1 Homena miling ha bangi biire di engwo i memini di tibi olungwo ha \sr (Mat 13:18-23, Luk 8:11-15) \p \v 13 Te Yisas grang wine ongwo hobi yu sirin bol tongwi, “Ha bangi biire di ni tega irai, maing pir pa dikino? Pirkingiwe, ha di ega hobi para tal ole pinane? \v 14 Ena yal ta homena miling sigirungwo iwe, i God ha maing miling sigirimua. \v 15 Gin ta ha maing iwe, homaulung ari hobi nomani sina bona si ere i wanamia. Ware monamba, Seten gintani ure, ha maing a tol di inamia. \v 16 Te miling tau ya hulu bolimbani sungwo meri iwe, ari tau yu monamia. \v 17 Monamba, ha i pir sina ekire gintani pisolamia. Pisolangwo yalhobi, ha maing gogo gogo i wa molere, emgi kura pare te, talime u tibi nangwo gin iwe, aidolangwo pamua. \v 18 Te miling tau ya tul galeng engwo ala sungwo mere iwe, ari tau yu monamia. Monangwo yalhobi ha maing pinamia. \v 19 Pinamba, ganba tal moni gal bona ya talhan i pinangwo mo mibi nangure, ha maing pir sina ekinamua. \v 20 Te miling tau ya ganba wai dungwo bani sungwo meri ari tau yu monamia. Ha maing pirere, i nomani sina ere a i si ware monangure, miling panamua. Miling panangwo meri iwe, ari tau yu monamia. Molere, ari tau honagi obilga 30 God aki di tenangure, te, ari tau miki 60 aki di tenangure, ari tau miki weni 100 aki di tenamua,” dungwi. \s1 Kewa mulu ali kul si engwo ha \sr (Luk 8:16-18) \p \v 21 Ena Yisas ha hon ainere yu ditongwi, “Yal ta kewa gale ire, oo ala pire, mulu ali kul si enamo? Ta ekinama. Te bol bera ala enamo? \v 22 Ta ekinama. Kewa bol bani enangwo pamua. Te ha ta di kul si enangwo iwe, emgi u tibi namua. Te ha ta di bii enangwo irai, emgi u tibi nangwo pamia. \v 23 Ari nomani pamia ha i pinamua.” \p \v 24 Ena Yisas yalhobi yu ditongwi, “Ha ni yalhobi pinga iwe, a i sire i wa molo. Hau homena ya talhan pangwo ebir si tenga meri iwe, God mong pring ni tere, hon ni te hobo kunangwo inanga pamia. \v 25 Te yal ta talhan a i si ware monangure, God hon te hobo kunangwo pamua. Te yal ta talhan tau a i si wakinangure, homa anangwo tal iwe, God nin tol di inamua,” dungwi. \s1 Ha di bole homena miling pi sire bongwo ha \p \v 26 Ena Yisas ha hon ainere yu ditongwi, “God ari kene ongwo iwe, maing yu pamia. \v 27 Yal ta homena miling sigirere, girungwo tangwo mol pai onangure, pi sire bonamia. \v 28 Bonamba, yal i maing ta pirkinamia. Ganba iwe, nin aki dinangure, pi sire, aulu sire, kung sire, miling honamia. \v 29 Te kul enangwo habang u tibi nangure, di sire penamua,” dungwi. \s1 Ha bangi biire er mastet marasin yis kina di bole dungwo ha \sr (Mat 13:31-33, Luk 13:18-21) \p \v 30 Ena Yisas hon ainere yu ditongwi, “God ari kene ongwo iwe, di tibi olalga talwa dirale? Na tal ha di kul si ere di terale? \v 31 Iwe, er ta haang Mastet dungwo bani di bole diralua. \v 32 Homena tau miling dungwo tali ta dikima. Mastet miling wainta weniga dimia. Dimba, yal ta miling yanangwo pi sire bonamia. Bolere, er tau para i manbi olamia. Olere, yolang tau bir dinangwo hahoba ure, oong ere bani mol pai onamua,” dungwi. \s1 Yisas ha di bole ha bangi biire moni dungwo ha \sr (Mat 13:34-35) \p \v 33 Ena Yisas ha nir si tongwo iwe, ha bangi biire muru ditongwi. Ha miki weni nir si tenamba, i bangi olama dire, obil obilga nir si tongwi. \v 34 Tere Yisas grang wine ongwo hobi nin mongwo haung i, ha hobi maing di ba bongure pungwi. \s1 Yisas hamen hair mu dinba hobang si tongure grang wine ongwo ha \sr (Mat 8:23-27, Luk 8:22-25) \p \v 35 Ena, ditongwo habang pu dungwo iwe, yalhobi yu ditongwi, “Nan ere nir bina holi namna pano.” \v 36 Yu dire ari tabin bir mongwo bani pisolere, ongwi. Pi sipi ala Yisas mongwo bani ongure, aule ire ongwi. \v 37 Ena sipi ta para ereho ongwi. Ongure, hamen hair mu dinba urere, sipi i albe olungure, nir pen di ala ungwi. \v 38 Ungure, Yisas sipi mobing hol ul pai mongwi. Mongure, gamahobi gala dire yu ditongwi, “Tisao. Nir ala naminga pamia, ni aki di na tekino?” \v 39 Dungure, Yisas aire hamen hair ya, nir ya hobi, “Yu olkio” dire, hobang si tongwi. Tongure, hamen hair nir para Yisas grang wine ongwi. \v 40 Ongure, Yisas yalhobi yu ditongwi, “Tal ongure ni yalhobi kul pine? Na aki di ni teralga pamia pir na tekino?” \v 41 Dungure, yalhobi grang si molere, nin di wama tere, “Yal i ari mom mo, tal mome? Yali yal maing ta momia, hamen hair ya, nir ha ditongure, wine omua,” dungwi. \c 5 \s1 Yisas yal ta kwia nigi dongwo yong sina mongure si hobale olungwo ha \sr (Mat 8:28-34, Luk 8:26-37) \p \v 1 Ena yalhobi sipi ala molere, hon ere Gerasa ganba bina ongwi. \v 2 Pirere Yisas ere mena ungure, yal ta kwia nigi dongwo yong sina momia, u pa dungure, hangwi. \v 3 Yal iwe, ari yulagi engwo bani mol pai olere, nona pangure, kebereng aling han waiya sungure, kunu ta paikima. \v 4 Hamen haung haung han sungure, si oulu di ole ole, mongwi. \v 5 Molere girungwo tangwo yulagi engwo hulu grang ali pare pare, hamen hul i moni mole, hai mere, gala dire dire mongwi. Molere, pegare ole, hulu kebereng aling bol kula hala sire sire mongwi. \p \v 6 Ena yal i mole hamba, Yisas ulubi ire u pa dungwo hanere, bli si pire, ya manbi habilai sire, gala dire yu dungwi, \v 7 “Yisas, God wangye, ni tal ol na terala di pire une? Na hana pamia, ni hani pamo? \v 8 God mongwo ipire gauna gul honagi ol na tekio.” Dimia Yisas homa kwia nigi dongwo mena po ditomiraya ha i ya pai mongwi. \v 9 Mongure Yisas hon sirin bol tongwi, “Ni han dalo,” dungwi. “Na hana Kwia Miki Weni molia, taniga ta molkiwa.” \v 10 Direre Yisas di tere, “Na yalhobi ganba baniya ta u mena honaminia ni na hobale olekio.” \v 11 Dire hangure, kun miki weni emin ne mongure, hangwi. \v 12 Hanere sirin bol tere yu dungwi, “Ni na hobale olingere, kun yong sina i naminba?” \v 13 Dungure, Yisas “Owa, para dinia, po,” ditongwi. Ditongure, ari yong sina aidole, ere mena pire, kun yong sina ongwi. Ongure, kun hobi miki weni tu tausen mole, daang i nulu di wi ime pire, nir digan bir saagu dire, gol wai sungwi. \p \v 14 Simia kun kene ongwo yalhobi iwe, te ongwi. Pire, tal ongwo ha i, ditongure, ari para weni pungwi. \v 15 Pirere, harala dire, Yisas mongwo bani ongwi. Pirere hangure, kwia nigi dongwo yong sina mongwo yal i krau pirere, yamoni mole ami di mongure hangwi. \v 16 Hanere, kul pungwi. Pungure tal ongwo i di tibi ol tongwi. \v 17 Tongure pirere, “Na ganbana bani pisolere, ere banta po.” \v 18 Ditongure, Yisas ere sipi ala nala di ungure, kwia yong sina mongure si doling i ole tongwo yali ure, sirin bol tere, “Na kina ereho namne?” dungwi. \v 19 Dimba Yisas mana dire yu ditongwi, “Ni nin ere gaminahobo mongwo malgi po. Pirere, God tal ol ni tere miling pir ni tongwo i, di tibi olana po.” \v 20 Ditongure, yali ere pire, tal ol tongwo maing di tibi olere, Dikapolis ganba bani molere, boling kul tibi olungwi. Olungure ari hobi molere, tal ongwo ha i, pirere, yo yangwi. \s1 Yisas Ami kene ongwo yal ta aung si hon e tere te al ta Yisas gal sina are u wai ongwo ire dire ha \sr (Mat 9:18-26, Luk 8:40-56) \p \v 21 Ena Yisas ere sipi bani hon pirere, pi nir bina hoibi hol bani ongwi. Pi mongure ari tabin bir weni u ku bole mongwi. \v 22 Mongure, yal Yairas Yuda ari ha maing oo kene ongwo yali urere, Yisas gumang hanere, kebering gulung bolere sirin bol tere yu dungwi, \v 23 “Na auna migi irai nibil bir ole, golala di omia, ni ure gaung bani angere, si hon ere ya monamia wo.” \v 24 Dungure, Yisas yali kina ereho ongwi. Ongure, ari tabin bir hobi kri di u ku bolere, yobile sina ole mongwi. \v 25 Mongure, al ta kina doling bol ongwi. Ena airing iwe, algi bilere mongwi. Algi iwe, omaga ta bilkima. Me erin ana holo holo kebena sutani twelpela yia bil mongwo bani mongwi. \v 26 Ena ari dokta miki weni ure honagi ol tongure, airing i, moni bir kara pi dokta mongwo bani gongwi. Gombawe, nibil i wai ta sikima. \v 27 Hon u bir weni ongure mongwi. Molere, “Yisas gia ta yu omua,” dungwo pungwi. Pirere, u mongwo bani ungwi. Umba, ari taporal yobile sina ole mongwi. Mongure, al i haya u mobing hol urere, aling sine dire, galsina ongwo bani angwi. \v 28 Arere, yu nomani si pungwi, “Na Yisas galsina ongwo bani aga i, nibil wai sinamia,” di pungwi. \v 29 Ena yu ongure, nibil iwe, gintani wai sungwo ya moni mongwi. Mole, nin nomani si pungure, yong miling sina i para u wai ongure pungwi. \v 30 Ena yu ongure, Yisas na yulana obilga ura di dimia di pire, inaa dire, sirin bol tere yu dungwi, “Na mobina holi ara ure galsina ame?” \v 31 Dungure, gamahobi yu ditongwi, “Ari miki weni ure, ni yobile i sina olimia talongure galsina ama dine?” \v 32 Dungure, Yisas ari mongwo bane hobi han wabo dire, angwo yal gumang harala dire wa dungwi. \v 33 Dungure, al i u wai oiya di pirere, si pilo dire, gaung nungure, ure, Yisas mongwo bani ungwi. Urere, ya habilai sire, ha weni di ba bole di tibi olungwi. \v 34 Olungure, Yisas yu ditongwi, “Auna ye, ni na awai ol na tenangwo u wai nala di pire pir na tenga meri u wai pire monia. Ni kul pirikio. Nibil i kara wai simia, yon ura dinangure molo.” \p \v 35 Ena Yisas ha i di te mongure, Yuda ha maing oo kene ongwo yal Yairus gamahobo tau ure, yu ditongwi, “Ni aun haya gomia, ni Tisa talwe di te mone?” \v 36 Yu dimba Yisas ha dungwo i pir tekima. Tekire Yairas yu ditongwi, “Ni nigi de pirkio. Yon ura dire, na onangwo pamia di pir na tere molo.” \v 37 Yu dire, ari hobi molo dire, hobang si tongwi. Si tere, Pita ire, Yems ire, ebering Yon ire dire, obil aule ire ongwi. \v 38 Pirere, pi ya singaba Yairas oo malgi pa dungwi. Pa dire, hangure, ari miki weni hai mere, pegare ole mongwi. \v 39 Ena Yisas hanere, yu ditongwi, “Ni yalhobi talongwo hai me mone? Ama i ta golkimia. Ya moni ul pai momua.” \v 40 Yu dungure, ari hobi wa gol tongwi. Tombawe, Yisas ala pire, ari mongwo hobi “Ere maini po,” ditongwi. Diterere, aang ire, irang ire, te gamahobo ya sui tai di ire dire, pi werang ta ama i pai mongwo bani ongwi. \v 41 Pirere, ama i aleng aki dire, yu ditongwi, “Amagir ye, airo.” \v 42 Ena yu dungure, ama i gintani aire, yamoni mole, hol wangwi. Wangure, me erin iwe, ana holo holo kebena sutani twelpela yia mongwi. Mongure, ari hobi hanere, yo yangwi. \v 43 Ena Yisas ha di nima pire yu ditongwi, “Na tal olga i, ari hawai ol tekio. Ama migi homena nenamia to,” dungwi. \c 6 \s1 Nasaret arihobi Yisas mobeng hal wa tongwo ha \sr (Mat 13:53-58, Luk 4:16-30) \p \v 1 Ena Yisas Capernaum ganba i pisolere, ere nin oong malgi Nasaret ongwi. Ongure, grang wine ongwo hobi doling bol ongwi. \p \v 2 Ongwo habang iwe, Sabat haung u tibi ongure, ha maing oo ala pire, ari ha maing nir si tongwi. Tongure, ari miki weni ha i pirere, ganulung dungwi. “Yal i ha makena i ure dime? Tal gumang hon dongwo i hol makena i ure ome? \v 3 Yal iwe, hapenda yal molkimo? Maria wang Yems ya, Yoses ya, Yudas ya, Saimon ebering momia. Te keuni hobo irai, nan kina para molkimno?” \v 4 Direre, nigi de pir tongwi. Tongure, Yisas yu ditongwi, “God hana togu yalhobi iwe, haang ganba ganba i pai omia. Omba, nin ganbani ya, te algi tani yalhobi haang ta paikimua.” \v 5 Ena arihobi Yisas onangwo kunu pamia di pir tenangwo Yisas tal guma hon dongwo onangwo pamba, yol e pir tekimia, ol tekungwi. Tekimbawe, nibil pangwo tan tani awai ol tongwi. \v 6 Te Yisas ari hobi pir na tekimia di pire nomani miki weni sungwi. \p Simia Yisas wa i banta banta pirere, ari hobi ha maing nir si tongwi. \s1 Yisas Aposel ana holo holo kebena sutani hobi honagi ebir sire tongwo ha \sr (Mat 10:5-15, Luk 9:1-5) \p \v 7 Ena Yisas grang wine ongwo ari ana holo holo kebena sutani yalhobi di ku bolere, ya su su bai nu si olere, kwia nigi dongwo si doling i olama dire, yulang tongwi. \v 8 Terere, yu ditongwi, “Ni yalhobi bona gana ta ire wakio. Goliba tani a ire wayo. Heba gal gire ire wakio. Gal begi ta kine ire wakio. Te moni ta gal gire ire wakio. \v 9 Kebering daing wananga pamibawe, galsina taniga ire wayo. \v 10 Ena ni yalhobi wa i oo malgi ta ala pire mongere, oo hong yal i ha wai di ni tenangwo pana gananga bani iwe, tani pai monania. \v 11 Te oo malgi ta ongere, oo hong yal i ha wai di ni tekinangwo iwe, pisole guman yau tere, ere banta po. Nangere yalhobi nin maing hanere, nomani si pinamua.” \v 12 Ena yu dungure, yalhobi pirere, oo hona hona i ha maing nir si te i pirere, yu ditongwi, “Tal nigi dongwo ol wanga i nigi de pir tere, nomani si kulu sire hon olkirala di pire wayo.” \v 13 Ditere kwia nigi dongwo miki go si doling i ole tere, te ari nibil pangwo miki weni wel garu di bil tere, awai ol tongwi. Tongure, nibil wai sungwi. \s1 Yon ha maing nir bil tongwo yal i gongwo ha \sr (Mat 14:1-12, Luk 3:19-20, 9:7-9) \p \v 14 Ena, Yisas ol wangwo guung haang iwe, wa dire ganba bina holo holi kunu be pisolimia, king Herot pungwi. Ena ari yal al tau yu dungwi, “Yon ari nir bil tongwo yal irawe, gongworai, God aki ditongure, si hon ere airima dimua,” dungwi. “Airimia yulang pai tongure, yu oma dimua,” dungwi. \v 15 Te ari tau yu dungwi, “A, God hana togu yal Ilaiya uma dimua,” dungwi. Te tau yu dungwi, “A, i hana togu yal irai u tibi uma dimua,” dungwi. \p \v 16 Dimiawe, king Herot ha i pirere, yu dungwi, “Hamen haya na Yon nir bil tongwo yal irai, nugung birega gomiraya, omaga God aki ditongure, hon airima di dungwiwe,” dungwi. \v 17-20 Homa king Herot ebering Pilip eumbi Herotias wou si ingwi. Ingwo iwe, Yon hanere, “Ni ebin eumbi al Herotias si holo ole inga i krehaman ha yu ta paikimia, God Lo isusu ol tenua,” di tere tere mongwi. Di te momia al Herotias Yon nigi de pir tere mongwi. Molere, ta tal olere, sigolale di pire han mongwi. Momba, yal Herot mana ditongwi. Ditere yal tau bai nu si olungure yalhobi pirere, Yon han holere, aule ire pire, halabusi oo ala engwi. Embawe, king Herot Yon si gonama dire, kul pungwi. Pirere, Yon God honagi ari momia dire, halabusi oo ala engwi. Erere king Herot Yon ha dungwo pinangwo ha pirkimba, arewo pi pire pire mongwi. \p \v 21 Ena gin ta al Herotias Yon sirala di pungwo habang u tibi ongwi. Ena habang iwe, king Herot hamen haya aang kul nongwo haung u kalenda tibi ongure, homena kerala dire, ari di aulungwi. Di aulere, Gabman yal ire, Ami kene ongwo yal tau ire, Galili ari singaba tau ire dire, u ku bole mongwi. \v 22 Mole homena ne mongure, al Herotias aung egin ingwi. Ingure king Herot ari homena ne mongwo hobi para molere, wai weni hangwi. Hanere Herot ama i yu ditongwi, “Ni tal irala di pine? Ni talta irala dire haang dananga tali ni teralua.” \v 23 Yu dire Herot ha weni kara di nima oiwa dire, yu ditongwi, “Ni talta irala di pinanga na di na to. Ganba ta na to dinanga, na ganba hol bani bli bole ni ni teralua.” \v 24 Dungure ama i ere mena pire aang yu ditongwi, “Namine, na tal na to ditenamne?” Dungure aang yu ditongwi, “Ni pirere, Yon ari nir bil tongwo yali nugung biire, i pere ali ere, i na to, ditenana po.” \v 25 Dungure, ama i gintani pirere, aang dungwo meri Herot ditongwi. \v 26 Ditongure king Herot pirere, nomani miki weni sungwi. Sirere yu nomani si pungwi, “O homa ari mongwo maulung bani ha weni kara di tibi oliraya tal olale? Ama i na to dimia yu olalua,” di pungwi. \v 27 Pirere soldia nona pangwo yal tau bai nu si olere, yu ditongwi, “Yon breng biire i unana po.” Ditongure, yalhobi pirere, Yon halabusi oo ala mongure, breng biirere, i ungwi. \v 28 I ure Het tongwi. Tongure Herot pere boling bani erere, ama tongwi. Tongure ire pire, aang tongwi. \p \v 29 Tomia, Yon gamahobo pirere, Yon yone nin irala dire, ongwi. Pirere, irere, ure, man wu engwi. \s1 Yisas ari 5,000 homena tongwo ha \sr (Mat 14:13-21, Luk 9:10-17, Yon 6:1-13) \p \v 30 Ena Yisas grang wine ongwo hobi ere urere, honagi ongwo i ha di tibi ol tongwi. \v 31 Te mongure ari miki weni iriyala te mongwi. Mongure Yisas gamahobo kina homena nenamba haung ta dikungwi. Yu ongure Yisas gamahobo yu ditongwi, “Nan yalhobi obil ere banta sime enangwo bani namna po. \v 32 Pirere obilga mol pinamna pano.” Yu direre sipi irere, ere pi banta sime engwo bani ongwi. \v 33 Omia, ari tabin bir hobi molere, hamba, yalhobi ongure, gumang han pa dungwi. Direre oo malgi pisolere, bli si pi hol bangi pirere, iri si homa engwi. \v 34 Engure Yisas emgi u pa dire sipi pisole, mena ure, ari tabin bir hanere, miling bir pir tongwi. Yalhobi kun sipi sipi mongwo meri mole, umia, kene onangwo yal ta molkimua di hangwi. Hanere bangi timi hon ha maing nir si tongwi. \v 35 Te mongure hamen girungure, gamahobi urere, yu ditongwi, “Hamen girimia, baniya ari oo ta kepare molkimia, homena ma dinangwo bring si nename? \v 36 Ere oo ta dungwo bani po ditengere pirere, homena bring si nenamua.” \v 37 Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi homena nin inanga to.” Dungure, gamahobo yu ditongwi, “Na yalhobi moni miki weni tu handred kina homena bring sire ari hobi tenamin mo?” \v 38 Dungure Yisas yu ditongwi, “Breti talmere dime? Pi hanana po.” Dungure yalhobi pi hane urere, yu ditongwi, “Breti ana hol pai muru dimio, te pisi sutani dimua.” \v 39 Dungure Yisas yu ditongwi, “Ari hobi kul pege bongwo bani hala sire ami di molo.” \v 40 Ditongure ami dungwi. Ena ari tau miki weni wan handred hala si momio, te ari tau sutani pipti hala si mongwi. \v 41 Mongure Yisas breti te pisi sutani arere, han gala dire hamen bani hanere “God homena na tenga wai piminua” dungwi. Direre breti a du dire gamahobi tongwi. Tongure gamahobi irere, ebir sire ari hobi tongwi. Te pisi su i para a du dire arihobi ebir si tongwi. \v 42 Tongure yalhobi nere miing ongwi. \v 43 Ongure tau ya dungwo tali pisi tau ire breti para homa yong gal basket ana holo holo kebena sutani girungwi. \v 44 Te homena iwe, ari yagr miki weni paib tausen molere nongwi. \s1 Yisas nir aulung bani hol wangwo ha \sr (Mat 14:22-33, Yon 6:16-21) \p \v 45 Ena nomia Yisas ari tabin i ere pio ditere, gamahobi sipi irere, “Na mominia. Ni homa pi Betsaida monana pio.” \v 46 Ditongwo yalhobi ere ongure, Yisas ere hamen hul ta pire mongwi. Molere God ha di te mongwi. \p \v 47 Ena hamen girungure sipi nir bani ya dungwi. Dungure Yisas nin bangi mongwi. \v 48 Mole hangure, hamen hair mu dinba urere, sipi simia gamahobo puul sire nala di omba, kunu paikungwi. Paikungure yu ol mongure, hamen tarala di ongwi. Ongure Yisas nir aulung bani pi pa dire wiyala ongwi. \v 49 Omba gamahobi hangwo nir aulung bani ongwo hanere, yu nomani si pungwi, “Kwia ta omia,” di hangwi. \v 50 Hanere ganulun dire aya maya dire, kul pire mongwi. Mongure gintani Yisas ha yu ditongwi, “Mining bole molo. Na nan wiya kul pirkio”. \v 51 Yu ditere, iri si sipi ala ongwi. Ongure, hamen hair wai simia, gamahobo ganulun dire nomani miki weni sungwi. \v 52 Ena Yisas homa breti ari miki weni ebir si tongwo i maing iwe, gamahobo pir pa dikima. \s1 Yisas Genesaret ganba bani pire ari nibil pangwo miki weni awai ol tongwo ha \sr (Mat 14:34-36) \p \v 53 Ena nir bani hon ere pirere, pi Genesaret pirere, sipi si gol engwi. \v 54 Ere sipi pisole, mena ongure, ari Yisas gumang gintani han pa dungwi. \v 55 Dire bli si mena holo holo i ongwi. Ongure ari hobi urere, “Yisas makena mome?” dungwi. Direre nibil pangwo yalhobi er ba hau irere, Yisas mongwo bani ongwi. \p \v 56 Omiawe, ganba bina holo holo i, te oo ai bir migi hobi Yisas para wa pa dungwi. Dungure, ari nibil pangwo a ire, maket homena bring si mongwo bani ungwi. Urere, Yisas sirin bol tere, yu ditongwi, “Yal Yisas ye, ni galsina anaminba?” Yu dire angure, nibil wai sungure, u wai ongwi. \c 7 \s1 God Lo krehaman ha iwe kwiana moya krehaman a ime ol tongwo ha \sr (Mat 15:1-9) \p \v 1 Ena Perisi hobi tau ire, krehaman ha Lo kene ole nir si tongwo hobi tau ire dire, Yerusalem aidolere, Yisas mongwo bani u ku bongwi. \v 2 Bolere hangure, Yisas gamahobi homena nerala di olere, aleng bigi homa sikungure hangwi. \v 3 Ena Perisi hobi ire, Yuda ari hobi ire dire, kwiang moiya yalhobi nin memini pangwo ongwo tali doling bole yu ongwi. Ena homena nerala di ongwo gin iwe, homa aleng bigi sirere, emgi homena nongwi. \v 4 Te Maket homena bring si nongwo bani ware, ere urere, homena han bring sungwo hobi homa bigi si tongwi. Te kwiang moiya maing pangwo meri tau ere wine olere, mulu sin ya te pere ya, mulu hau ya, bol ya, nir bil tongwi. \v 5 Yu ongure, Perisi yalhobi ire, krehaman ha Lo kene ongwo yalhobi ire dire, Yisas yu sirin bol tongwi, “Ni gamnahobo aling bigi sikungwo iwe, talongwo kwiana moiya ha dungwo wine olkime? \v 6 Aling gama engure homena nomua.” Yu dungure Yisas yu ditongwi, “Hasu dire kuru dinga yalhobi Aisaia ha homa mining bol engwo yu pamiraya. \li1 God yu dimia, arihobi grang bani hana dal yuwo emba, pir \li1 nomani sina ekima. \v 7 God Lo krehaman ha di engwo dimba, te \li1 arihobi nin gaung bani di bole dimia. Direre maa e na \li1 tongwo paikimua.” \rq ( Ais 29:13)\rq* \p \v 8 Ena Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi God Lo krehaman ha i pisolere, nin kwian moya ha iwe, a i si wanua.” \v 9 Ena Yisas hon ainere yu ditongwi, “God Lo krehaman ha pisolere, ni nin ha a i warala dire oniba, ongiwe, wai pama di pino? \v 10 Homa kwiana moya Moses ha yu di emiraya, Nimai nabin ol gogo dal tekire aki di to. Te yal ta nimai nabin ha yong i tere gaung ha si tenangiwe, gonanga pamua. \rq ( Eks 21:17)\rq* \v 11 Yu dimba, te ni yalhobi yu ditenia. Yal ta talhan a nenangwo iwe, irang aang tenangwo pamba, yu ditomia, ni teralba, talhan i haya God te pisole moliwa. \v 12 Yu direre namine nabe awai ol teralga paikima di pinua,” dungwi. \v 13 Direre Yisas hon yu ditongwi, “Ha di tengiwe, God ha i mobin hol olere, kwian moiya krehaman ha a i si ware, di tibi ol tenua. Te ni yalhobi tal miki weni ereyu moni ol wa monua,” dungwi. \s1 Tal tau ari nomani sina ol nigi de tongwo ha \sr (Mat 15:10-20) \p \v 14 Ena Yisas ari tabin hobi hon gala di ku bolere, yu ditongwi, \v 15 “Talhan mena dire u grana bani ongwo iwe, ari nomani sina ol nigi de na tomo? Tekimua. Te talhan nomani sina i a bona dire, grana bani u mena ongwiwe, ari ol nigi de na tomua. \v 16 Na ha weni di ni teiya ari nomani pamia ogolo piro.” \p \v 17 Ena Yisas ari hobi ai dolere, ere malgi ongwi. Pire mongure, gamahobi u pa dire, yu sirin bol tongwi, “Ha dinga irai, memini pir pa dikiminia nin di tibi ol na to.” \v 18 Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi nomani paikimo? Ha i memini pir pa dikinia. Talhan tau mena direre, u gran bani nangwo iwe, ari ol nigi de ni tekinamua. \v 19 Nomani sina i honama. I nin hol pai tongwo hol i pirere, u mena namia. Pirere, emgi u yo maul ali namua.” Yisas ha di tibi ol tomiraya, homena para muru kuari pamua. \p \v 20 Ena Yisas hon yu ditongwi, “Tal ta ari nomani sina direre, grang bani u mena ongwo iwe, ari ol nigi de tomua. \v 21 Talhan tau nomani sina direre, u mena ungwiwe, di ni terala. \v 22 Nomani nigi dongwo si pingiwe, yu pamia, yal al wou sinangwo nomani tere ware, kuni nere, ari si golere, yal al ire pisolere, yalta talhan a nongwo hanere nomani nigi dongwo sire irala di pire, tal gogo olere, hasu bal tere, kulu sire, nomani pir don kere, yong ki ere, gaung ha sire, nin gaung di yuwo erere, omeling pege dire, du nomani sire, \v 23 tal nigi dongwo hobi iwe, nomani sina i u tibi pirere, ari nomani ol hama si tomua,” dungwi. \s1 Pinisia al ta Yisas tani onangwo pamia dire pir tongwo ha \sr (Mat 15:21-28) \p \v 24 Ena Yisas ha di te pisolere, ere Taia ganba ongwi. Pirere, pi oo malgi ta pirere, kul si molia di pungwi. \v 25 Pimba ta molkima. Al ta Yisas umua dungwo pirere, ungwi. \v 26 Al i Pinisia al kul nongwo ha howa al momia, Griki ha dungwi. Ena al iwe, aung kwia nigi dongwo yong sina momia, Yisas mongwo bani urere, ya habilai sirere, yu ditongwi, “Na auna kwia nigi dongwo yong sina mongure, wiya, ni si doling i mena olanba?” \v 27 Ditongure, Yisas yu dungwi, “Na gir hobi homa homena tegere, nere miing onamia. Onangure, homena moiring yanangwo ire awi hobi tenamno?” Yu dungure al i “O, na awi mongwo meri mole uga meri di na tomua,” di pungwi. \v 28 Pirere yu ditongwi, “Yal Yisas ye, ni ha pangwo meri dinia. Dinba, gir hobi homena nongwo moiring boi di yangwo awi nongwo pamia, nongwo meri na obilga neralba?” \v 29 Dungure Yisas yu ditongwi, “Dinga wai piria, kwia nigi dongwo iwe, aun yong sina aidolere, haya ere mena ongwo wai momia, ere po.” \v 30 Dimia ere malgi pire aung pangwo bani hamba, kwia ere ongure, ya moni mongwo hangwi. \s1 Yisas yal ta kraung gi dire ha mini paikungwo awai ol tongwo ha \p \v 31 Ena Yisas Taia ganba bani aidolere, pi Saidon ongwi. Pirere pi Dekapolis pa direre, u Galili nir digan bina ongwi. \v 32 Ongure ari hobi yal ta kraung gi dire grabiling aa tongwo ha mining paikungure, a ire ungwi. Urere, Yisas sirin bol tere, “Yali awai ol tenanba?” \v 33 Dungure Yisas yali a ire, nin bangi ongwi. Pi molere, Yisas aling miling taniga kraung ali sin ongwi. Olere aling hol bani ebil sirere, grabiling bani angwi. \v 34 Arere hamen bani yuwo hanere, eke dire, kraung gi dungwo yal i “Kraung pila do” ditongwi. \v 35 Ditongure, gintani kraung pila dungure, ha mining wai pangwi. \v 36 Pamia, ha dire mongure, Yisas, “Tal olga i ari ha wai ol tekio,” hobang si tongwi. Tomba, ari hobi pirere, ha wai ol te i ongwi. \v 37 Ongure, ari para pirere, ganulun direre, yu dungwi, “Yal i talhan ongwiwe, tal wai moni omua. Ari kraung gi dungwo irai, a pila di tongure, ha hon pimio, te grabiling a tongwo irai, a kulang pai tongure, ha hon dimia hano,” dungwi. \c 8 \s1 Yisas ari 4,000 homena tongwo ha \sr (Mat 15:32-39) \p \v 1 Ena dungwo gin iwe, ari tabin bir weni u ku hon bole mongwi. Mol i ongure, emgi homena wai sungwi. Wai sungure, Yisas grang wine ongwo hobi gala di ku bole, yu ditongwi, \v 2 “Na arihobi hamen haung sui tai dire ereho molga homena wai sungure, miling piriwa. \v 3 Menan gole momia bai nu si olgere, bangi pirere, omeling malamia, oo malgi ulubi dimua.” \v 4 Dungure yalhobi yu ditongwi, “Hol bangi ari ta ke paikimia, nan me heba makena dinangwo bring sire, ari hobi tomingere, nename?” \v 5 Dungure Yisas yalhobi yu sirin bol tongwi, “Breti talmere dime?” Dungure yalhobi yu ditongwi, “Ana hol pai muru ana hol pai sutal dimua,” dungwi. \v 6 Dungure Yisas arihobi “Ami dio.” Ditere, breti sewen pela irere, “God homena na tenga wai piriwa,” ditere, breti a du dire grang wine ongwo hobi tongwi. Tongure, ebir sire, ari hobi tongwi. \v 7 Te pisi migi sutani irere, God homa dungwo meri di tere, grang wine ongwo hobi tongwi. Tongure yalhobi ebir sirere, ari hobi tongwi. \v 8-9 Tongwo ari hobi nongure miing ongwi. Ari homena ne mongwo hobi iwe, miki weni po tausen mole nongwi. Ne mongure Yisas bai nu si olungure ere ongwi. Ongure homena ya dungwo tali gal ana holo muru ana holo sutani girungwi. \v 10 Gire ire ongure, Yisas grang wine ongwo hobi kina gintani sipi ala pirere, nir bani ongwi. Pirere pi Dalmanuta ganba pa dungwi. \s1 Yal tau tal guma hon onangwo harala dire gala dungwo ha \sr (Mat 16:1-4, Mat 12:38-42, Luk 11:29-32) \p \v 11 Ena ginta Perisi yal tau Yisas mongwo bani urere, ha bolbin diriyala olungwi. Olere, yong bai tal sire, yu ditongwi, “Ni hamen bani tal guma hon dongwo ta i tibi ol na tengere, hanaminba?” dungwi. Direre, yu nomani si pungwi, “Weni ta i tibi olam mo, olekinam mo,” dire kwi han mongwi. \v 12 Momba, Yisas nin nomani si pungure, miling gul sungure, yu dungwi, “Talongure ni yalhobi tal guma hon dongwo harala dire, gala dine? I pisolo. Omaga iwe, ganba hong malaya yalhobi, tal guma hon dongwo ta i tibi ol tekiralia. \v 13 Na ha weni kara diwa.” Yu direre, aidolere, iri si sipi ala pirere, pi nir digan bina holi ongwi. \s1 Ha di bole Perisi Sadyusi yalhobi kina marasin yis plawa ala olungure u bir ongwo ha \sr (Mat 16:5-12) \p \v 14 Ena omia, gamahobo iwe, breti tau ire, nala dire, akun ol engwo bani kraung gi dungwo pisolere, taniga ire, sipi ala ongwi. \v 15 Ongure, Yisas ha ering bongwo dire, yu ditongwi, “Ni piro. Perisi yalhobi Herot gamahobi kina homena breti yis ere gangwo dere, u bir ongwo mere, yalhobi ha dire talongwo sidina dire, u bir ongwo namia, naa ire, han molo.” \v 16 Yu dungure Yisas grang wine ongwo hobi nin ha diriyala olere, yu dungwi, “Na breti ire huminia ha i di na tomua,” di pungwi. \v 17 Di pirere yalhobi nin ha di wama tongure Yisas yu ditongwi, “Breti ire hungarai, han dikia. Talongwo breti dikungwo ha diria ol mone? \v 18 Ha bangi biire diya pirkino? Ni yalhobi han pa dikinua do. \v 19 Ni omin hankino? Kraun gi dino? Na homena breti ana holulu ebir sire ari miki weni paib tausen tominga irai pirkino? Homena ya dungwo gal talmere girine?” Dungure, yalhobi, “Ana holo holo kebena sutani giriminua.” \v 20 Dungure yu ditongwi, “Na homena breti ana hol pai muru, ana hol pai sutani, ebir sire, ari po tausen tominga nongwo irai, homena ya dungwo gal talmere girine?” Dungure yalhobi yu ditongwi, “Ana hol pai muru hol pai sutani giriminua.” \v 21 Dungure Yisas yu ditongwi, “Ayo. Irai nomani si pirkino?” dungwi. \s1 Yisas Betsaida yal ta omeling gi dungwo awai ol tongwo ha \p \v 22 Ena Yisas grang wine ongwo hobi kina pi Betsaida pa dungwi. Pa dungure, ari hobi yal ta omeling gi dungwo aule ire, Yisas mongwo bani ungwi. Urere, sirin bol tere, yu dungwi, “Ni omeling gi dungwo yali awai ol tenanba?” \v 23 Dungure, Yisas omeling gi dungwo yali aling arere, a ire, ere mena ongwi. Pirere ebil si omeling bani bilere, omeling a to sire, “Tal ta hano?” \v 24 Ditongwo hanere yu dungwi, “Omena obilga pila dire, ari tau haniba, er dungwo meri molere, hol wamua.” \v 25 Dungure, Yisas aling hon omeling a to sungwi. Sungure tene yulang bole hangure, omeling wai dungure, talhan para muru han pa dungwi. \v 26 Dungure Yisas bai nu si olere, yu ditongwi, “Betsaida malgiya pisolere, ere nin oon malgi po,” dungwi. \s1 Pita Yisas iwe Kraist monua di tibi ol tongwo ha \sr (Mat 16:13-20, Luk 9:18-21) \p \v 27 Ena Yisas grang wine ongwo hobi kina Betsaida malgi pisolere, pi Sisaria Pilipai malgi oo tabil tabil i para muru wa pisolungwi. Solere hol bangi grang wine ongwo hobi yu sirin bol pungwi, “Ari hobi na molga bani urere, na hana dangwo talwa dime?” \v 28 Dungure gamahobi yu ditongwi, “Yal tau urere, Yon nir bil tongwo yal i mona dimua. Tau Ilaiya mona dimua. Tau God hana togu ta mona dimua.” \v 29 Yu dungure Yisas sirin bol tere, “Ni yalhobi nin na hana talwa dine?” Dungure Pita yu dungwi, “Ni han singaba Kraist monua.” \v 30 Dungure Yisas ha di nima pire yu ditongwi, “Yal ta na hana dal tibi ol tekio,” dungwi. \s1 Yisas gole hon airalua dungwo ha \sr (Mat 16:21-28, Luk 9:22-27) \p \v 31 Ena Yisas grang wine ongwo hobi ha hon ainere nir si tongwi, “Na Ari Wang Weni tani molga irai ari na sinamua. Te Yuda ari ha maing oo singaba ire, ha maing kene ongwo yal bir hobi ire, ha maing nir si tongwo yalhobi ire dire, para weni na isime e na tenangwo na si gonamia golalga pamua. Golere emgi hamen haung sui tai dire molere, hon airalga pamua,” dungwi. \v 32 Direre tal ol tenangwo awa ha iwe, yu di tibi ol tongwi. Tongure yal Pita Yisas aule ire pirere, kura ha di te mongwi. \v 33 Mongure Yisas grang wine ongwo hobi mongwo bani han wabo dire, Pita kura ha ditere, “Seten. Ni ere ulubi po. Ni God ha dungwo meri di tibi olekinia ari ha dungwo meri dinua,” dungwi. \p \v 34 Ena Yisas ari tabin bir grang wine ongwo hobi kina gala di ku bongwi. Bole, yu ditongwi, “Yal ta na pir na tere, dolna bolala di pinanga iwe, nin gaung nomani si pirkirere, talhan mobin hal wa tere, na gul pire, golalga meri ni ere gul pire golere, na dolna bonania. \v 35 Yal ta nin gaung pir tere monangwo yal iwe, emgi u talwo nangwo pamua. Yal ta na pir na tere, tal ol tega ha wai nomani si pire, u talwo nangwo yaliwe, emgi gobari mol panangwo bani panamua. \v 36 Ena yal ta ganba bani talhan nomani tere wanamia. Wanamba, emgi talhan hobi hon siina dire aki di tenangwo nomani u wai nam mo? Ta honamua. \v 37 Tal tobo tenangwo kunu benangure nomani hon ire gobari mol panangwo bani paname? I ta kunu bekinamua. \v 38 Te ganba hong malaya yalhobi ha di tega pirkirere, tal gogo ol wamua. Ware mongwo sina i yal ta na gai gol na tenamua. Tenangwo yal i, emgi Hamen Nabe ire kwia ensel hobi ire, Ari Wang Weni na ire dire, ba bongwo bolo uralga, yal i han gogo daralga pamua,” dungwi. \c 9 \s1 Yisas gaung pol kungwo ha \sr (Mat 17:1-13, Luk 9:28-36) \p \v 1 Ena Yisas ha hon ainere yu ditongwi, “Yal tau malaya mongwohobi ta golkinamua. Homa God ari kene ongwo maing ire, nin yulang ire dire, u tibi nangwo hanere, emgi gonangwo pamua. Ha pangwo mere di ni teiya ogolo pirio,” dungwi. \p \v 2 Ena ari habang ana holo muru ana holo taniga a ba dire, Yisas ire, Pita ire, Yems ire, Yon ire dire, aule irere, hamen hul ta mini weni bani ongwi. \v 3 Pirere, yalhobi nin mongwi. Mongure, ena Yisas gaung hon pol kungure hangwi. Kungwo iwe, yal ta gal pege bigi si wai ole, enamba, kunu paikinama. Yu ongure hangwi. \v 4 Hangure, Ilaiya Moses kina ure Yisas kina si daule molere, ha diria ol mongure hangwi. \v 5 Ena Pita i hanere, Yisas yu ditongwi, “Tisao, nan yalhobi baniya mominga wai pamua. Pamia oo sui tai dire kenamina do. Kemingere ta ni oo dinangure, ta Ilaiya oo dinangure, ta Moses oo dinama do.” \v 6 Dungure, yal sui tai dire hobi kul bir pirere, mongure, Pita ha dungure grang obe abe yangwi. \v 7 Yu dungure, hamen kwahawa tau urere, yalhobi yobilungure, ha ta sina ali yu di mena olungwi, “Yal i na wana momia, na yona milna para teiwa. Ni yalhobi yal i ha dinangwo grang wine ole piro.” \v 8 Dungure gin tani weni yalhobi han holo holo olungure, ari ta monangwo hankima. Yisas tani mongwo, hangwi. \p \v 9 Ena hamen hul i aidolere, ere ya ime ungure, Yisas yalhobi hobang si tere yu ditongwi, “Ni yalhobi tal hanga iwe, ari ta ha wai ol tekio. Ari Wang Weni na iwe, golere, emgi hon airalga habang ari ditenanga pamua.” \v 10 Dungure yalhobi pirere, a i si mongwi. Molere yalhobi nin yu dungwi, “Yal i golere hon airalua dungwo i, tal maing pangwo dime?” \v 11 Direre hon sirin bol tongwi, “Talongure Yuda krehaman ha kene ongwo yalhobi Ilaiya homa u tibi namua dime?” \v 12 Dungure Yisas yu ditongwi, “Owa, i ha weni kara dimua. Ilaiya homa u tibi pirere, talhan para muru akun ol enamia. Ha mining ganing ta yu pamiraya, “Yalhobi Ari Wang Weni ol gogo dal tenangwo gaung gul bir inangwo pamua.” \v 13 Talongure yu di eme? Ilaiya haya umia, ari hobi nin nomani si pungwo meri yali yu ol tomia, ha mining ganing homa di engwo irai giu dire pamia. Na omaga di ni teiya piro.” dungwi. \s1 Yisas gir ta kwia nigi dongwo yong sina mongure si doleng i olungwo ha \sr (Mat 17:14-21, Luk 9:37-42) \p \v 14 Ena Yisas yasu hobi kina u bangi urere, u grang wine ongwo tau mongwo bani pa direre, ari tabin bir weni u ku bongure, hangwi. Ena Yuda krehaman ha kene ongwo yal tau Yisas grang wine ongwo hobi kina ha bolbin diriyala ol mongwi. Mongure, ari tabin bir hobi Yisas u pa dungwo hangwi. \v 15 Hanere, ganulun bir dire, bli si pirere, kewaa ditongwi. \v 16 Ditongure, Yisas grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Ni yalhobi kina tal ha bolbin dine?” \v 17 Yu dungure ari mongwo sina i yal ta aire, yu ditongwi, “Tisao. Na wana kwia nigi dongwo yong sina mongure, ha dikimia, aule ire ni monga bani wiwa. \v 18 Hamen haung haung kwia i gir yong sina molere, nona pare, honagi ol tongure, gir i habilai simua.Habilai sire grang niri baregi dungure, siging girimil nure, aling kebering para si to sire dimua. Na ni gran wine ongwo hobi awai ol tenama dire diiba, yalhobi ongwo kunu paikimua.” \v 19 Ditongure, Yisas ha i pirere yu ditongwi, “Ha diga wine olere, a i si wakingiwe, na molkiralga tal onane? Mol i pire emgi talongwo na hon a ki di ni terale? Gir i aule ire na molga baniya wo.” \v 20 Dungure, ari hobi gir aule ire Yisas mongwo bani ongwi. Ongure, kwia nigi dongwo Yisas gumang hanere, gir i ere han ire pegare ol tongwi. Ol tongure, yare, habilai sire, grang niri u hole mongwi. \v 21 Mongure, Yisas gir irang yu sirin bol pungwi, “Gir i omaga om mo, haya ome?” \v 22 Dungure irang yu ditongwi, “Hamen haya gir migi mongwo ali ya ol mongwo bani momua. Hamen haung haung kwia nigi dongwo i ol tongure, u dia enda ali sirere, u dia nir ali pirere, si golala dire omua. Ni milna pirere aki di na terala dipinanga, aki di na tenanba?” \v 23 Dungure Yisas yu ditongwi, “Oa, na awai ol ni teralga pamia di pinga meri ol ni teralua.” \v 24 Ditongure irang erakere ditongwi, “Ni onanga kunu benama di piminba, nomani susu sire a i si wanaminga paikimia, ni aki di na to.” \v 25 Dungure Yisas hangure, ari para weni u yobilungwi. Yobilungure, kwia nigi dongwo kura ha ditongwi, “Ni kwia nigi denga ari yong sina ali monga, kraung gi dire, ha mining paikimia, aidole, ere mena wo. \v 26 Urere, hon siina dire, ari yong sina hoyo.” Dungure, kwia nigi dongwo i, gala bir weni dire, ere han ire gir i ol terere, ere mena ungwi. Yu ongure, gir i kara gol howa di ongwi. Omia arihobi hanere, “Gir i kara gomua,” dungwi. \v 27 Dire han mongure, Yisas ure, aling aki dungure, airungwi. \p \v 28 Ena emgi ere ala ongure, grang wine ongwo hobi nin mole, yu sirin bol pungwi, “Na yalhobi kwia nigi dongwo si doling i oliminga paikimia, tal onamne?” \v 29 Dungure, Yisas yu ditongwi, “God aki di na to dinanga kwia nigi dongwo si doling i olanga pamia. Tal ta onanga, kunu paikinamua,” dungwi. \s1 Yisas gole airalua gin su dungwo ha \sr (Mat 17:22-27, Luk 9:43-45) \p \v 30 Ena yu ditere, aidolere, ere Galili ganba sina ongwi. Pire Yisas kul si molere, grang wine ongwo hobi ha nir si terala di pungwi. \v 31 Pirere, yu ditongwi, “Ari Wang Weni, na iwe, ari na i kura bolimbani olamua. Yu olere na si gonangwo pamua. Golere ari habang sui tai di pai molere, God aki di na tere ulna yunangure hon airalga pamua.” \v 32 Yu dungure yalhobi pir pa dikimia, sirin bol tenamba, kul pungwi. \s1 God kene ongwo bani yal ara singaba moname? dire gamahobi sirin bongwo ha \sr (Mat 18:1-5, Luk 9:46-48) \p \v 33 Ena yalhobi hon pi Kapaneam pa dungwi. Pa dire pi ala molere, Yisas grang wine ongwo hobi yu sirin bol tongwi, “Ni yalhobi hol bangi tal ha bolbin dine?” \v 34 Yu dimba, yalhobi pir uning si mongwi. Momia, hol bangi iwe, urere “Nan yal ara singaba molere, kene onamne?” dire bolbin dungwi. \v 35 Dungure Yisas ami di molere, grang wine ongwo ari ana holo holo kebena sutani yalhobi gala dire, ere wio, dungwi. Direre, yu ditongwi, “Ni yalhobi singaba molala di pinanga iwe, ya ime sire, nir honagi ol tere, mol i nanga, singaba monanga pamua.” \v 36 Yu dire gir migi ta i sina erere, kulere, yu ditongwi, \v 37 “Ni yalhobi yal ta, na hana pirere, gir migi mongwo i pana gal tenanga iwe, na pana gal na tenanua. Te na pana gal na tenanga iwe, na tani taman. Nabe hamen ya singaba pana gal tenanua. Nabe na bai nu sungure na ya ime wiwa” dungwi. \s1 Yal ta kiang pai na tekinangwo yali nan gamna hobo monangwo ha \sr (Luk 9:49-50) \p \v 38 Ena Yon Yisas sirin bol tere yu dungwi, “Tisao, yal ta ni hani a i wa molere, kwia nigi dongwo si doling i olungwo haminia. Hanere, na gamnahobo ta molkinia yu olkio dire, mana ditominua.” \v 39 Dungure Yisas yu ditongwi, “A, i mana ditekio. Te yal ta na hana a i wa molere, tal guma hon i tibi olamia, emgi na gauna ha si na tenam mo? \v 40 Ta si na tekinama. Te yal ta kiang pai na tekinangwo iwe, nan yol e nominga monamua. \v 41 Ena yal ta ni yalhobi ni hanere, yu nomani si pinamia, O, na singaba Kraist grang wine ongwo hobi aki di teralua, di pire mulu hau nir holere ni tenangwo nenanua. Yu ol ni tenangwo yal iwe, emgi God siina dire tobo tenangwo pamua. Na ha weni kara di ni teiwa,” dungwi. \s1 Ari pir tongwo hobi tal nigi dongwo isusu ol tenangwo ha \sr (Mat 18:6-9, Mak 9:42-48) \p \v 42 Ena Yisas hon ainere yu ditongwi, “Ena gir migi ta na tal ol tega ha maing a i warere, na pir na tenangwo, yal ta hanere, a, i hasu onua, ditenangwo, gir i pirere, na mobing hal wa na tenamia. Ditenangwo yal iwe, kwahulu bir weni ta nugung bani han hol erere, u di nir digan man ali pirere, gonangwo oun denamo? \v 43 I ta dekinamia. Na tal ol teralga iwe, tal oun dongwo ol teralua. Te ani weni hol iwe, tal nigi dongwo olere, pring au si ni terala di onangure, di keuru si olo. Yu ongere ani taniga dinangure, moli pire hamen bani nanga pamua. Te ani sutani dinangure, endo de pangwo bani nanga pamia. \v 44 Pirere, gin tani ta golkinanua. Te endo i wai ta sikinamua. \v 45 Te kebin weni hol i, tal nigi dongwo olere, pring au si ni terala di onangure, di keuru si olo. Yu ongere, kebin taniga dinangure, hamen bani nanga pamua. Te kebin sutani ereho ya dinangwo moli pirere, endo de pangwo bani nanga pamia. \v 46 Pirere, gin tani ta golkinanua. Te endo i wai ta sikinamua. \v 47 Te omin weni hol i, tal nigi dongwo ol warere, pring au si ni terala di onangure, si gi di olo. Yu ongere, omin taniga dinangure, hamen bani nanga pamua. Te omin su dinangure, endo de pangwo bani nania. \v 48 Pirere gin tani ta golkinania. Te endo i wai ta sikinamua. \rq ( Ais 66:24)\rq* \p \v 49 “Homena pil onga bengwo mere iwe, endo giini bli bali dire ari para muru denamua.” \p \v 50 “Ena pil i tal wai dimia. Dimba, gwiring mena pi wai sinangure, irere, tal onamne? Tal ta omingere, gwiring hon monamo? Ta molkinama. Ni yalhobi homena pil ongwo mere iwe, kunu ganba sinaya monia. Molere, yon milni ura dinangure, ya ime sire, ari hobi kina yon tani erere, mol i nanua,” dungwi. \c 10 \s1 Al ere po di tenangwo ha \sr (Mat 5:31-32, Mat 19:1-12, Luk 16:18) \p \v 1 Ena Yisas ere pi Yudia ganba pirere, pi Yodan nir bina hoibi hol yuwo ongwi. Pi mongure ari miki weni hon u ku bongwi. Bongure, yal iwe, homa tal ongwo meri olere, yu nir si tongwi. \p \v 2 Si tomia, Perisi yalhobi tau u pa dire, kela kul tere, yu ditongwi, “Nan krehaman ha memini panangwo al ta ire ai dolamin mo, aidolekinamne?” \v 3 Dungure Yisas yu ditongwi, “Moses krehaman ha talwa di eme?” \v 4 Dungure yalhobi yu ditongwi, “Moses al irere, ai dolala di pinangi, pepa bol terere, ai dolanga para pama dimua,” dungwi. \v 5 “Owa, i dimba, ni nomani ta paikungwo ipire, Moses yu bol ni tomia. \v 6 Hamen haya God talhan para weni ol erere, ari yal al para ol erere, \rq ( Jen 10:6)\rq* krehaman ha yu di emiraya, \v 7 God yal al ol engwo iwe, irang aang pia si nin bangi olere, eunbi kina yon tani erere, si daule molo dimiraya. \v 8 Molere, nin nin molkirere, yon tani erere, monania. \rq ( Jen 2:24)\rq* \v 9 God ol erere, si daule e na tomia, yal ta eumbi wiimbi aidole si poira sire, u nin nin nanga paikimua,” dungwi. \p \v 10 Dimiawe, oo malgi hon pirere, grang wine ongwo hobi Yisas sirin bol pungwi. \v 11 Pungure Yisas yu ditongwi, “Ena yal ta eungbi ai dolere, al ta hon inamia. \v 12 Inangwo yal i, wou sire, eungbi homa monangwo al iwe, ol gogo dal tenamua. Te al ta wiimbi aidolere, yal ta namia. Nangwo al i, wou sirere, wiimbi homa inangwo yal iwe, ol gogo dal tenamua,” dungwi. \s1 Yisas gir migi kuria si tere nu ke tongwo \sr (Mat 19:13-15, Luk 18:15-17) \p \v 13 Ena ginta ari gir kul nongwo hobi Yisas breng bani anama dire, i ku bongwi. Bomba, Yisas grang wine ongwo hobi kura ha ditongwi. \v 14 Ditongure Yisas hanere, yong ki erere, grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Gir migi hobi aule ire, na molga bani urala di omia mana di tekio. God gir migi hobi iwe, kene ol tongure momia. \v 15 Gir migi hobi God kene ol na to, ditongwo meri ari hobi ere yu dikinanga, God kene ongwo bani ta honanga pamua. \v 16 Na ha weni kara di ni teiya piro.” dungwi. Direre, gir migi aki di kulere, breng bani arere, kuria si tongwi. \s1 Yagaleng ta tal miki anongwo ha \sr (Mat 19:16-30, Luk 18:18-30) \p \v 17 Ena Yisas hon aire ere ongure, yal ta bli si pirere, ikwi bolere, yu sirin bol tongwi, “Tisa yal waiye. Na talmere olgere, kwiana mol paralga bani paralga na tenane?” \v 18 Dungure Yisas yu ditongwi, “Talongure na yal waiye, di na tene? God tani yal wai momua. \v 19 Ni krehaman ha pinirawa. Ari si golkio. Wou sikirere, wi eun yasuri ire pisole olkio. Kuni ta nekio. Yal ta hasu ditekio. Hasu dire yal ta taling tol di nekio. Nimai nabin aki di to dungwo pingirawe” \rq ( Eks 20:12-16)\rq* dungwi. \v 20 “Tisao, na gir migi molga ali yu oli uga, omaga ari moliwa.” \v 21 Dungure, Yisas hanere, yong wai e tere yu ditongwi, “Onga i para onba, tal taniga olkinua. Talhan miki a nenga iwe, ari te mena olere, moni inanga, ebir sirere, ari talhan a nekinangwo yalhobi tenana po. Yu onangere, ni tobo wai hamen bani dinamua. Yu ol pisolere, na tal ol tega ha maing pire na dolna bolo.” \v 22 Yu ditongure, yal i nigi di pirere, gumang digan holere, ere ongwi. Ena yal iwe, bona gana miki weni a neiraya dire, miling pirere, ere ongwi. \p \v 23 Omia, Yisas grang wine ongwo hobi han wabo direre, yu ditongwi, “Ni piro. Yal ta bona gana miki weni a nenangwo yal iwe, God kene ongwo bani honagrang ala nangwo kulang panamo? \v 24 I ta paikinamua.” Ena yalhobi ha i pirere, ganulun dungwi. Dimba Yisas hon ainere yu ditongwi, “Gir hobo, yal ta God kene ongwo bani ala nangwo hol i kulang panamo? I ta paikinama. \v 25 Te kun hausi hai bun kiaing kun engwo ala iwe, nangwo honagi nega dimba, bona gana miki weni a nenangwo yal iwe, God kene ongwo hol i nangwo nega weni dimua.” \v 26 Dungure grang wine ongwo hobi ganulun bir direre, nin diria ole yu dungwi, “God ara aki di tenangure sigare kule u wai namne?” \v 27 Dungure, Yisas grang wine ongwo hobi mongwo bani tene han terere, yu ditongwi, “Ari nin onangwo kunu ta paikinamia. God tani onangwo kunu bemia. Talhan hobi God nin ongwo dimua,” dungwi. \p \v 28 Ena Pita molere, “Ni piro. Na yalhobi talhan para ai dolere, ni ni dolni bominga yawe,” dungwi. \v 29 “I para bonba, yal ta na ol wai ol tega guna hana i nomani si pir na tere, oo ya, ebring ya, abring ya, \v 30 keumbi ya, irang ya, aang ya, gir kul nongwo ya, homena ya nongwo pisolere, na honagi ol na terala dire dolna bonangwiwe, omaga malungwo haung, God mong pring hon siina di tenangure, inangwo kunu benamua. Oo ya, ebring ya, keuni ya, aang ya, gir ya, homena ya nongwo miki weni wan handret meri inamua. \v 31 Ire monamba, yal tau ol gogo dal tenamia. Tenamba, emgi hamen bani iwe, mol pai gobari weni inamua. Ena ganba baniya ari tau singaba mole eang dire hamil ha sungwo hobi hon u mobing hol namua. Te yal bina kultaing hobi emgi hon singaba mole eang dinamua. Na ha pangwo weni kara diwa,” dungwi. \s1 Yisas gole hon airalua gin sui tai dire dungwo ha \sr (Mat 20:17-19, Luk 18:31-33) \p \v 32 Ena Yisas grang wine ongwo hobi kina Yerusalem nala dire ongwi. Yisas homa emia, grang wine ongwo hobi bangi pirere, nomani miki sungwi. Ari miki weni emgi engwo hobi kul pire pire ungwi. Ungure Yisas grang wine ongwo ari ana holo holo kebena sutani yalhobi ha diterala dire, “Mala wo” dungwi. \p Dimia ungure, Yisas emgi tal han ol tenangwo meri awa ha di tibi ol tongwi, \v 33 “Pino. Omaga nan yalhobi Yerusalem namna dire uminia. Pi pa dinaminga yal tau na Ari Wang Weni na han holere, ha hol ol na terere, ha maing ari singaba tau, God krehaman ha kene ongwo yal tau na tenamia. Tenangure na aule pirere, na si golala dire, ha hol ol na tenamia. Terere, na aule ire pirere ari wiyol ta monangwo bani olamia. \v 34 Olangure yalhobi gauna ha sirere, ebil si na terere, homa kuba na sirere, na si gonamia. Golere, ari habang sui tai dire pai molere, emgi airalua,” dungwi. \s1 Yems Yon kina singaba molabila di pungwo ha \sr (Mat 20:20-28) \p \v 35 Ena Sebedi wang Yems ya, Yon, yasuri u Yisas mongwo bani urere, “Tisao, na sirin bol ni tenaminga ni talta ol na tenan mo?” dungwi. \v 36-37 “Tal ol ni teralga pire dine?” dungwi. “Hamen nabilungwo ai molere, talhan para weni kene ole kemilanga na yasuri u dalni holo holi molabilba?” dungwi. \v 38 “Ni yasuri ha ogolo pir kun ole dikinia. Ni na gauna gul iralga meri inan mo? Te, na golere, bina nir biralga meri para binano?” dungure, \v 39 “Owa, para yu orabilua,” dungwi. “Para dinia. Na gauna gul iralga meri inanio, te na golere, bina nir biralga meri binanga pamia. \v 40 Pamba, yal ta u na dalna holo holi monangwo nu ke teralga paikimua. God nin hanere, nu ke tenangwo pamua,” dungwi. \p \v 41 Ena Yisas grang wine ongwo yal ana holo holo ya molere, yal su i nigi de pir terere, kura ha ditongwi. \v 42 Ditomba, Yisas yalhobi gala di ku bolere, yu ditongwi, “Baniya yal tau singaba molere, hamil ha sire, gamahobi honagi ha ditongwo hanua. \v 43 Yu omba, ni yalhobi iwe, enin hobi nir honagi ol te i pirere, singaba monanua. \v 44 Yal ta singaba molala di pinanga iwe, nir honagi oli nanga pamua. \v 45 Te na Ari Wang Weni molia. Na hamil ha sire, honagi ha diterala dire, ta huiwa. Nir honagi ol terala dire wiwa. Ganba ari miki weni pring pangwo i na ulbe hane a tere gol tegere sigare kule u wai nama dire, wiwa,” dungwi. \s1 Yisas omeling gi dungwo yal su apila di tongwo ha \sr (Mat 20:29-34, Luk 18:35-43) \p \v 46 Ena Yisas grang wine ongwo hobi kina u Yeriko malgi pa dungwi. Pa dire, aidolere, ere ongure grang wine ongwo hobi ari tabin bir weni kina ereho ongwi. Ongure Timias wang omeling gi dungwo yal i, haang Batimias, homaulung bina i ami di mongwi. Molere ari ungwo hobi “Moni na to” dire hong dire mongwi. \v 47 Mole pungure, “Yisas Nasarete hong yal irai u momua,” dungwo pungwi. Pirere, gala erakere yu dungwi, “Yisas, Debit gang ye, ni milna pir na tomo?” \v 48 Dimba, ari hobi hanere kura ha ditere “sime molo,” ditongwi. Ditomba, yal i hon gala bir dire, “Debit gang ye, aki di na tomo?” \v 49 Dungure Yisas pirere ure, “Mala wo dito.” Ditomia ari hobi gala dire, “Yisas gala dimia, ni aire nimni mole wo.” \v 50 Dungure yal i galsina gintani kula si olere, gintani aire, Yisas mongwo bani ungwi. \v 51 Ungure Yisas “Na tal ol ni teralga mere pine?” dungwi. \v 52 “Tisao. Na omena pila dinama di piriwa,” dungwi. “Ni aire hol po. Ni na onangwo pamia di pir na tengiwe, u wai nanua.” Ditongure omeling gi dungwo yali gintani pila dimia talhan i para hanere, hol warere, Yisas doling bol ongwi. \c 11 \s1 Yisas singaba king molere Yerusalem ongwo ha \sr (Mat 21:1-11, Luk 19:28-40, Yon 12:12-19) \p \v 1 Ena Yisas grang wine ongwo hobi kina ere pi Yerusalem mala weni pirere, Betpasi Betani malgi hamen hul Olibi u pa dungwi. \v 2 U pa direre, Yisas grang wine ongwo hobi ya sutani bai nu si olere, yu ditongwi, “Oo malgi yuwo hano. Hanga bani pirere, kun donki ta han hol engwo monamia. Kun donki iwe, yal ta au sikimia. Ni han hol irere, unana po. \v 3 Nanga, yal ta mana di ni tenangworai, yu dito, pi tege eminga yal kun i honagi ol terala dire ire wo, dungwo uminia. Ol wai sinangwo, haya ire bli si unaminua, dito.” \v 4 Dungure yasuri pirere, kun donki giring yal kun ta hona grang han hol emia hangwi. \v 5 Hanere han gulala dire ongwi. Omba, yal tau mala i molere, “Ni yasu kun donki giring yal kun i, han gulere, ire nano?” \v 6 Dungure Yisas ha dungwo meri yal i ditongwi. Ditomia pirere, “O, para dinia, kun i ire po.” \v 7 Ditongure kun i ire Yisas mongwo bani ongwi. Pirere, galsina kun donki mobing bani engure, Yisas au sungwi. \v 8 Au sungure, ari hobi galsina i homaulung bangi bangi engwi. Engure, yal tau er yolang ba dire, i homaulung bangi bangi engwi. \v 9 Erere, ari iri si emgi homa erere, “God wai pir to. Yasingaba iwe, God bai nu sungure, u tibi u na tomia, wai go piminua. \rq ( Sam 118:25,26)\rq* \v 10 Nan kwiana moya Debit kene ongwo meri yali hon maulung sire ol na tongwo, wai weni piminua. \v 11 God wai pir to,” dungwi. Dungure Yisas ere Yerusalem ongwi. Pirere, pi Yuda ha maing oo bir ala pirere, han wabo dungwi. Dire mongure ari ya pi bengwi. Bengure hamen girimia Yisas grang wine ongwo hobi kina ere pi Betani pangwi. \s1 Yisas er kwasulu kura ha ditongwo ha \sr (Mat 21:18-22) \p \v 12 Ena parere honmil irai Betani ai dolere, ere ungwi. \v 13 Ere bangi ungure, Yisas mena gongwi. Golere hangure, er kwasulu ta ulubi ire bongwo hangwi. Hanere, pi dimani pirere, miling ta honangwo pe nerala dire ongwi. Pire hamba, miling holkungwi. Holkungure aulung obil dungwo hangwi. Er miling hongwo haung ta molkimia, er i hanere \v 14 “Emgi miling honanga yal ta pe nekinamua,” ditongwi. Ditomia yalhobi pir mongwi. \s1 Ha maing oo ala ari bona gana moni honagi ongure Yisas hobang si tongwo ha \sr (Mat 21:12-17, Luk 19:45-48, Yon 2:13-22) \p \v 15 Ena emgi Yisas grang wine ongwo hobi kina u Yerusalem malgi pa dungwi. Pa dire Yisas ere ha maing oo bir ala pirere, ari bona gana tobo ole i mongwo hobi si doling i maini olere, bol a siina manaa direre, moni tobo ole i mongwo hobi si doling i maini olere, bol a siina manaa direre, moni tobo ongwo hobi siru di olere, bol sia hahoba bring sungwo i para a siina manaa dungwi. \v 16 Direre ari bona gana irere, God ha maing oo ala i wakio dire, mana ditongwi. \v 17 Ditere, “God ha yu di emiraya, Na ha maing oo ala i ari hobi ha di na tere tere onamia. \rq ( Ais 56:7)\rq* Onamba, ni yalhobi ol gogo danga, u homena kuni ari mongwo meri gobere omua,” \rq ( Jer 7:11)\rq* ditongwi. \p \v 18 Ditomiawe, Yuda ha maing kene ongwo yalhobi te, ha maing nir si tongwo yalhobi Yisas si golala dire hol wa dungwi. Wa dumba Yisas kulung pir tongwi. Ena Yisas ha dungwo ari hobi wai pimiraya, kene ongwo yalhobi nin nigi de pire Yisas si gonamba, arihobi Yisas wai pir tere na si gonam mo di pire kul pungwi. \v 19 Ena hamen pu dungure, Yisas grang wine ongwo hobi kina Yerusalem ai dolere, ere mena ongwi. \s1 Ari tal ta irala dire God sirin bol tenangwo tal i inangwo ha \sr (Mat 21:20-22) \p \v 20 Ena honmil sinamoki Yisas yalhobi kina aire hol ongwi. Pirere er kwasulu i hon hangure, kara gongwi. Dulung ya, aulung para gongwi. \v 21 Gongure, Pita hanere, “Tisao, yaulo hanega. Er kwasulu i ni ongi kura ha ditengarai gomia hano,” \v 22 Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni nomani si piro. \v 23 Ni yalhobi God grang wine olere, a i si wananga, ware nomani su su sikire God tani hobang momia di pir tere hamen hul i u dia nir digan ali po dinanga meri, wine ole nangwo pamua. \v 24 Te ni yalhobi God tani kunu bemia na tenangwo pamia di pire nomani tani sire tal ta irala dire sirin bonanga tali, ere ni tenangwo inanga pamua. \v 25 Yu onana dire, ha pangwo kara diwa. Hamen haung haung God ha di te monangiwe, o, yal ta tal gogo ol na tomiraya di pirere, yon ki enga i aidole, yon milni wai e to. Tenanga, Nabin hamen bani mongwiwe, pring pai ni tenangwo i, i ole ni tenamua. \v 26 Yon milni tekinangiwe, hamen Nabe prin i han uning sinangwo ya di panangwo bani panamua,” dungwi. \s1 Arihobi Yisas ara yulang ire tal maing maing ome dire sirin bongwo ha \sr (Mat 21:23-27, Luk 20:1-8) \p \v 27 Ena Yisas grang wine ongwo hobi kina Yerusalem hon pi pa dungwi. Pa dire, Yuda ari ha maing oo ala ongwi. Ongure ha maing bli mining oo singaba ire, ha maing nir si tongwo hobi ire dire, u pa dire, yu sirin bol tongwi, \v 28 “Ni ara yulang ni tongwo ire ure, tal maing maing one?” \v 29 Ditongure, Yisas yu dungwi, “Na ha tani weniga sirin bol ni tenaminia, ha mong di na tenan mo? Tenanga na yulang na tongwo yal iwe, maing di tibi ol ni tenaminua. \v 30 Yon nir bil tongwiwe, God yulang ire bil tom mo, yal ta yulang ire bil tome? Ni yalhobi ha mong di na to.” \v 31 Ditongure, yalhobi nin bolbin dire, “Tal ha ditenamne? God yulang tongwo Yon irere, nir bil tomua, dinaminba, na yalhobi Yon pir tekiminia, Yisas Yon pir tekino, di na tenamia. \v 32 Te yal ta yulang tongwo Yon irere, honagi omua, dinaminba, te ari hobi Yon pir tomia kura ha di na tenamia. Arihobi Yon God hana togu yal mongwo hamiraya, kura ha di na tenamia. \v 33 Talwa dinamne?” direre, “na yalhobi pirkiminua.” Dungure Yisas yu ditongwi, “O, para dinia, na ere para di tibi ol ni tekiralua,” dungwi. \c 12 \s1 Ha bangi biire honagi ari digan er wain kene onangwo ha \sr (Mat 21:33-46, Luk 20:8-19) \p \v 1 Ena Yisas ha bangi biire yu ditongwi, “Yal ta u sirere, wain hani kunamia. Kulere niring dirala dire, maul ta wu enamia. Wu erere, kene ol molala dire, oo ta mini weni bani kenamua. Kerere, sina i yal tau kene ol molo di te olere, yali ere milin ta namua. \v 2 Pi molere, miling kul ema di pirere, honagi ari tau bai nu si olamia. Olere, yu di tenamia, nir wain i honagi ol i pirere, miling kul enangwo penangarai, tau ni nerere, tau na i na tenanua, dito. \v 3 Ditongure ere namia. Pi pa direre, ha dungwo meri ditongure, bisnis ongwo yali a i si molere, kuba sirere, ere po, ditenamua. \p \v 4 “Ditenamia, ere unangure, yal ta hon bai nu si olamia. Olamba, kene onangwo yalhobi hon si algi bil terere, ol gogo dal tenamua. \v 5 Ere unamba, yal ta hon bai nu si olamua. Ena yali pi pa dinamba, hon sirere, kara si gonamua. Ena emgi ari miki weni bai nu si olangwo namba, tau si golere, tau si algi bil tenamua. \v 6 Ena emgi weni yali nin wang weni yong miling terere, pana wai ganangwo yal iwe, nu si olere, yu ditenamia, ni pirere honagi kene ongwo yal i ditenana po ditenamia. \v 7 Ena yal i pi malgi pa dire ditenamba, er miling kene ongwo yali gamahobo kina molere, nin ha hol molere, “Er miling kungwo yal i wang umia hano. Yali si gonaminga, er kungwo ya, te ganba i nan para inaminua” dinamia. \v 8 Direre wang i si gonamia. Si golere, wai di maini olamua. \p \v 9 “Ena yu onangwiwe, wain kunangwo yali tal oname? Er kungwo yal i pirere, er kene ongwo yalhobi kara si gol wai sinamia. \v 10 Sirere, ganba i hon yal tau tenamua. God homa yu di emiraya di pirkino? \li1 Oo kengwo yalhobi torari ire mebin damua dire pisolamia. Pisolangwo torari iwe, God hon ire torari sinangwo bring torari nima ongwo meri dinamua. \v 11 Yu onangwo hanaminga wai weni panamua.”\rq ( Sam 118:22,23)\rq* \p \v 12 Ena Yuda ha maing kene ongwo yalhobi Yisas ha bangi biire ditongwo i, “Na yalhobi mominga bani umia,” dire agi dinamia. Dinamba, Yisas pir tongwo yalhobi kul pir tere aidolungwi. \s1 Arihobi moni takisi Sisa tenamno dire Yisas sirin bol tongwo ha \sr (Mat 22:15-22, Luk 20:20-26) \p \v 13 Ena Perisi tau ire, Herot gamahobo tau ire dire, pi Yisas mongwo bani pirere, ha di mere si tere, sirin bol pinama dire, nu si olungwi. \v 14 Nu si olungure, pire yu ditongwi, “Tisao. Ni ha pangwo meri kara dinga haminua. Ni gin ta ari ha maing ditenga, yal ta wai pinam mo, nigi de pinam mo, dire, nomani si pire dikinua. Ha kara aru dire diteniraya. Ena God Lo krehaman ha moni takis ya singaba Sisa to dim mo, tekio dime? Tenaminga para panam mo, paikiname?” dungwi. \v 15 Dimba yalhobi kela kule dungwo i, Yisas haya han pa dungwi. “Talwa di pire kela kul na tene? Moni miling ta ire wo. Na hanamna.” \v 16 Dungure moni ta i urere tongwi. “Moni piksa i ara breng biire eme?” ditongwi. “A, i yasingaba Sisa breng biire emua,” dungwi. \v 17 “O, para dinia. Sisa taling dungwo i, Sisa nin to. Te God taling dinangwo iwe, God nin tenanga pamua.” Dimia yalhobi pirere bukunungwi. \s1 Yalhobi ari gongwo i hon airamo dire Yisas sirin bol tongwo ha \sr (Mat 22:23-33, Luk 20:27-40) \p \v 18 Ena Sadiusi yal tau ha maing nir si terere, “Ari gonangwo hon airikinamua,” dungwi. Dungwo yalhobi Yisas mongwo bani urere, yu ditongwi, “Tisao. \v 19 Moses ha ta yu di emiraya. Yal ta temine tere molere, gonamia. Gonangwo eumbi iwe, al werai molere, ebering ta gal enamia. Gal ere molere, al i na igere, gir kul enangwo, abinambi aibing maulung sinama di pinamua. \v 20 Moses yu di emibawe, na di ni tenamna piro. Ena gonangwo yali ebering ana hol pai muru hol pai taniga monamia. \v 21 Molere ebering ta i al i gal enamba, gir kul ekirere, gonamia. Ebering ta hon gal enamba, ere gir kul ekirere gonamia. Te ebering ta hon gal enamba, ere gir kul ekirere gonamia. \v 22 Ena ebering hobi para yu gal enangwo gir kul ekirere gonamia. \v 23 Te emgi weni al i gonamia. Ena emgi weni ari gongwo hobi hon airangwo habang i, al i ara wiimbi moname? Yalhobi para weni al tani wiimbi monamo?” Dimba, Yisas yu ditongwi, “Ni ha pir kun ole dikinia. \v 24 Ha maing mining ganing bol engworai pirkinga, te God yulang pai tongworai para pirkinua. \v 25 Yu olere ha gogo dingiwe. Ari golere hon airangwo habang iwe, yal al mongwo tali hon ta molkinamua. Ensel hamen bani mongwo meri molere, yal al hon ta ikinamua. \v 26 Te ari gongwo hon airamua dungwiwe, Moses homa er bani endo dongwo hanere, ha mining bol engworai, kere pirkino? Ha iwe, God ha di Moses tongwo pire mining bol emiraya. Ebraham ire, Aisak ire, Yekop ire dire, maa e tongwo yal God, na tani moliwa. \rq ( Eks 3:6)\rq* \v 27 Maa e tongwo yali ari gongwo hobi hobang mole kene ol tom mo? Ta tekimia. Ari hon mongwo hobi hobang mole kene ol tomua. Tongwo ipire i kwiana moya Ebraham ire, Aisak ire, Yekop ire dire, kwiang hon momua. Ni yalhobi ha pir kun ole dikinua,” dungwi. \s1 God Lo bir mo yu ongwo ha \sr (Mat 22:34-40, Luk 10:25-28) \p \v 28 Ena dimiawe, God Lo krehaman ha nir si tongwo yal ta urere, yalhobi grang bani ha diria ol mongure, pungwi. Pimba, Yisas ha wai weni ta Sadiusi ditongure pungwi. Pirere, yu sirin bol tongwi, “God krehaman ha iwe, tal ha mo yu wo ome?” \v 29 Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni Isrel ari hobi piro. God pir tomingiwe, hobana tani weni momia. \v 30 Ni singaba God iwe, kwian tere nomani si pir tere, yulan tere, yon milni tere monanua. Ha iwe, nambawan ha dimia. \rq ( Diu 6:30)\rq* \v 31 Emgi nambatu ha iwe, ari para weni yon milni tenanua. Ha tau mo yu nangure, ha su i ya ime ta sikinamua,” \rq ( Lev 19:18)\rq* dungwi. \v 32 “Tisao. Ni ha pangwo meri dinia. God tani hobana momia yal ta molkimua. Yu omia, nan God tani nomani si pir tere, yona milna tere, yulana para tenaminga meri para dinia. \v 33 Te enambi tau yona milna to dingiwe, ha weni kara dinua. Ena God hau si ke tere, honagi ol tongwo wai pamia. \v 34 Pamba, ha sutani iwe, wai weni pamua,” dungwi. Ha dungwiwe, Yisas pirere “O, yali nomani wai pangwo pamua,” di pungwi. Pire Yisas yali yu ditongwi, “Ni God kene ongwo hol ulibi molkinia, mala weni monua.” Ditongure ari hobi para emgi hon sirin bol tenamba, kul pir tongwi. \s1 Yisas arihobi sirin bol tere singaba Kraist ara gang mome dungwo ha \sr (Mat 22:41-46, Luk 20:41-44) \p \v 35 Kul pir tongwo gin iwe, Yisas ha maing oo ala ha yu nir sitongwi, “God krehaman ha nir si tongwo yalhobi ya singaba Kraist Debit gang momua, di na tongwo i, ha weni kara di na tomo? \v 36 God Kwiang Debit yong wu bilere, di tibi ol tongwo pirere, yu di emia. \li1 Hamen ya singaba na hobana yu ditomia, “Ni na ana weni holi \li1 ami di molo. Mongere kiani i unaminga doling i mena \li1 olanua,” ditomia.(Sam 110:1) \p \v 37 Debit Kraist ‘Na nan hobana monia’ ditongworai Kraist iwe, Debit gang momo? Molkimua,” ditongwi. \s1 Lo Tisa Perisi hobi kina ol wangwo ha \sr (Mat 23:1-36, Luk 11:37-54, 20:45-47) \p \v 38 Ena yu ditomia, ari hobi para weni wai pungwi. Yisas ha hon aine nir si tongwi, “Ni krehaman ha nir si tongwo yalhobi ol wangwo meri ol wakinanga pire kwi han molo. Yalhobi iwe, gal arikri weni ole warere, “Na singaba moliwa,” di pinamua. Te, homaulung maket homena bring si nongwo bani wagere, ari hobi na hanere, Singaba umua, di na tenama di pimua. \v 39 Te, ha maing oo ala pirere, bol hona weni monangwo hananua. Te, ari homena ta bir ke nenangwo habang iwe, yal i hamil ha si holo holo olangwo hananua. \v 40 Ari gongwo eung werai molere, oo ke pangwo ala iwe, pi molere, bal tere, tal a nongwo i tol di inamia. Inangwo yal iwe, God ha gobari weni di tenamua. Yu onamiba, emgi habang kul enangwo God ha hol u tibi nangwo habang iwe, yalhobi gul bir weni inangwo pamua,” dungwi. \s1 Al werai ta ha maing moni God tongwo ha \sr (Luk 21:1-4) \p \v 41 Ena Yisas ha maing honagi aki dungwo moni boksi dungwo bani ami di mongwi. Molere ari moni olungwo bani han mongwi. Han mongure ari tau moni miki weni pai tongwo hobi miki olungwi. \v 42 Ena al werai ta urere, moni nol sutani obil olungwi. \p \v 43 Olimia Yisas hanere grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Ni yalhobi pir molo. Al werai iwe, moni miki ta a nekimia moni olungwo i, moni bir olimua. \v 44 Te yal tau moni olungwiwe, tau a bi ere obil olimua. Te al werai iwe, wiimbi gomiraya obilga a nongwo mere kara ole pisolimua. Emgi homena bring si nenangwo moni ta dikimua,” dungwi. \c 13 \s1 Yisas ha maing oo bir isusu olamua dungwo ha \sr (Mat 24:1-2, Luk 21:5-6) \p \v 1 Ena Yisas Yudari ha maing oo mena ongure grang wine ongwo hobi ta yu ditongwi, “Tisao. Hulu ya, te oo i, wai weni kemia hanega.” \v 2 Dungure Yisas yu ditongwi, “Owa, i mama kengwo haniba, emgi hulu sigwi dire isusu olamua. Hulu dungwo hanga bani hon ta dikinamua,” dungwi. \s1 Yisas gul oun dongwo u tibi unamua dungwo ha \sr (Mat 24:15-28, Luk 21:7-19) \p \v 3 Ena Yisas ha maing oo aidolere, ere hoibi pirere, Olib hamen hul ami di molere, han ya olere, ha maing oo hangwi. Han mongure, Pita, Yems, Yon, Endru yalhobi Yisas mongwo bani ongwi. \v 4 “Ni ha di na tengarai tal habang u tibi name? Tal ta guma hon denangwo, tal i u tibi namua dinanga, pir pa dire monaminba?” \v 5 Dungure Yisas yu ditongwi, “Yal ta ure, kela kule ni bal ni tenangwo, pir tenanga pire kwi han molo. \v 6 Ari miki weni urere, na hana dal iwo erere, na guung haang pir monga yal irai, wiwa, dinamia. \v 7 Dinangure ari miki weni pir tenamua. Te emgi ni monga mala kura u tibi namio, ganba ban ta kura bonamua. Yu onangwiwe, ganulun dikio. Yu onamiba, hamen ganba wai sinangwo haung u tibi ta olo hunamua. \v 8 Te ari wiyol ta pirere, wiyol ta kina kura bonamua. Ya singaba ta gamahobi pirere, yasingaba ta kina kura bonamua. Te maganba i ememe bir onamio, menan bir u tibi namua. Tal yu onangwiwe, agr gir kulala dire, gaung gul pungwo meri, ganba ya, talhan hobi gul yu u tibi namua. \v 9 Ni yalhobi nin kwi mole hon molio. Yal tau ni aule ire pirere, ha hol pungwo hobi ni tenamua. Te Yuda ha maing oo ala kuba i urere, ni sinamua. Yu ol ni tenangwiwe, na hana a ime olala di pire onamua. Te yal bir singaba kina ni aule ire nangwiwe, ni ala molere, na tal ol tega ha maing di tibi ol tenanua. \v 10 Ganba banta banta ari para muru ha maing i pir pa dinangure, hamen ganba wai sinamua. \v 11 Ena ari para ni aule i pirere, ha hol ol ni tenamia. Tenamba, ni yalhobi nomani si pire talwa dirale, dire, kul pirkio. Ha dinanga iwe, God nin i gran bani enangwo dinanua. Ni yalhobi nin ta dikinanua. God Kwiang iwe, yon wu bilere, a kulang pai ni tenangwo dinanua. \v 12 Ena si gonama dire, abimbi ta ebering hobi yong bai tal sinamua. Te irang hobi ereyu gamahobi ol tenamua. Te irang aang hobi si gonama dire, wang hobi bai tal sinamua. \v 13 Na tal ol tega ha maing pirere, a i si wanangiwe, ari ni hanere, yong ki ei ni tenamia. Tenamba, ni ha maing a gi di warere, monangiwe, God aki dire, a kulang pai ni tenamua. \s1 Tal nigi weni dongwo u ha maing oo airangwo ha \sr (Mat 24:15-28, Luk 21:20-24) \p \v 14 “Ena piro. Tal maing nigi weni dongwo ol terala dire u ai mana dungwo sina i u tibi nangure hananua. \rq ( Dan 9:27)\rq* Pirere sina i aire monamua,” dungwi. Dungwo bominga iwe, memini pangwo kerere, ogolo piro. “Onangwo gin iwe, Yudia molere, te pirere, hamen hul i molo. \v 15 Yal ta malgi molere, hanere, bona gana oo ala dinangwo ire nala di pirkio. Gintani hamen hul po. \v 16 Yal ta homena ya nenanga gul i wa molere, hanere, galsina malgi dinangwo ire nala di pirkio. Gin tani hamen hul po. \v 17 Al gir panangwo hobi, te gir aming ne monangwo hobi, tal oname? Kee, miling pirie. \v 18 God sirin bol terere, “Nimin sinangwo haung u tibi pi na tekio,” di tere molo. \v 19 Onangwo habang i kura talime gul bir u tibi namua. Hamen haya God ari talhan i para ol engwo haung gul ere yu u tibi ta humua. Emgi gul ereyu u tibi ta hunamua. \v 20 Te hamen yasingaba gul pinangwo haung si gubu dinamia. Dikinangwiwe, ari para muru u susu nangwo pamia. Pamba, hamen yasingaba nu ke tongwo hobi miling pir terere, gul pinangwo habang si gubu dinamua. \v 21 Yu onangwo habang iwe, yal tau urere, “Kraist u timi momia hankino?” yu dinangworai, nomani si pir tekio. Te “Kraist u banta momia hankino?” dinangworai, ere nomani si pir tekio. \v 22 Yu dinangwo hobi, Kraist hasu dungwo tabin, te hana togu hasu dungwo tabin u tibi namia. Pirere, tal guma hon dongwo olere, diu sirere, tal maing maing onamia. Olere, ari nomani isusu ol tenamua. Tere God ari nu ke tongwo hobi kela kul terala dire, honagi bir weni onamia. \v 23 Onamba na homa tal i ta u tibi hungure, awa ha tani di ni teiwa. Pir tekinanga pire nomani si pire molio. \s1 Emgi Ari Wang Weni unangwo ha \sr (Mat 24:29-31, Luk 21:25-28) \p \v 24 “Ena kura talime gul oun dongwo pinangwo habang i wai sinangure, ari si bonamio, haba dekinamio, te hamen bani kulmoma yanamua. \v 25 Te hamen bani hamen yulang nimni mongwo hangiwe, ho tere hol wanangwo hananua. \rq ( Ais 13:10)\rq* \v 26 Hananga gin iwe, na Ari Wang Weni kwahawa bolimbani molere, ere ime uralua. Te yulana bir pai na tenangure nimni molere, hamen yong anigi ongwo meri uralga ari para muru na hanangwo pamua. \v 27 Hanangure ensel hobi bai nu siralgere, u geral bomai hobil kuman ganba uling holo holi namia. Pirere God ari nu ke tenangwo hobi aule i ku bolala dire namua. \s1 Er Kwasulu mine hon ongwo iwe hamen haung ebil sungwo ha \sr (Mat 24:32-35, Luk 21:29-33) \p \v 28 “Ena er kwasulu ering bani kwi han monanua. Yolang bani hon pu dire, mine hon onangwiwe, nimin hon yanangwo haung u tibi nangwo hanania. \v 29 Hananga meri iwe, ha emgi homa di ni tega meri u tibi nangwo hanania. Hanere, “O, awa ha di engwo irai, omaga mala umia, hona grang a non ole momua,” di pinania. \v 30 Ari omaga malungwo hobi ta gol wai sikinangure, talhan i u tibi unangwo hanere emgi gonamua. Ha weni kara di ni teiwa. \v 31 Hamen ganba wai sinamba, te na hana iwe, wai ta sikinamua. \p \v 32 “U tibi nangwo gin iwe, yal ta pir pa dikinamua. Ensel hobi para ta pirkinamia, te Wang na para ta pirkiralia, Nabe tani weni muru pimua. \v 33 U tibi nangwo gin iwe, ni yalhobi para pirkinania, kwi mole han molo. Ha ya moni mere ta di ni tenamna pirio. \v 34 Yal ta oo ke panangwo aidolere, ere ari yol oo namia. Pirere, boi honagi ari hobi oo malgi kene ol molo dire, pai ole namia. Nangure kwi monangwo yali oo hong yali, na uralga kwi ogolo weni molo, ditenamia. \v 35 Na pudinangwo ural mo, ginangwo ural mo, hoale be dinangwo ural mo, honmil sinamoki ural mo, hamen tanangwo ural mo? \v 36 Uralgiwe, ni yalhobi pir pa dikinia, gintani weni uralga dimia, yamoni ul pai molkio. \v 37 Na nan ha di ni tegiwe, ari para weni kwi ogolo weni molo, di teiwa,” dungwi. \c 14 \s1 Yuda singaba hobi kene ongwo hobi kina Yisas si golala dire ha hongwo ha \sr (Mat 26:1-5, Luk 22:1-2, Yon 11:45-52) \p \v 1 Ena hamen haung sutani wai sinangure erin bir u mala namia. Erin bir iwe, yal kun sipi sipi sikere, te breti u bir hongwo ne mongwo haung u pa dinangure, homena bir ke nenamia. Nenangwo haung u mala ongwi. Ena Yuda ha maing singaba God krehaman ha nir sitongwo hobi kina molere, Yisas kul si haning sire, sigolala dire, nomani sire, hol wa dungwi. \v 2 “Erin habang iwe, ari miki weni homena ne monangure, nan Yisas haning sinaminba, ari hobi kura bir bol na tenamua,” dire han uning si olungwi. \s1 Al ta wel garu dire Yisas bil tongwo ha \sr (Mat 26:6-13, Yon 12:1-8) \p \v 3 Homa Saimon hakubi dongure Yisas awai ol tongwo yali Betani ke pangwi. Ke pangwo oo ala iwe, Yisas pi bol bani ami di molere, homena ne mongwi. Mongure al ta wel niring, kunu wai ungwo, tobo bir weni bongwo, i ungwi. Urere, grang si pa dire, garu dire, Yisas breng bani bil tongwi. \v 4 Tomba, ari hobi nigi de pire, ha diria olere, “Wel niring i talongwo gogo bil tome? \v 5 Tobo bir teti kina inaminga irai, ari talhan a nekungwo hobi ebir si tenaminga irawe.” \v 6 Direre al i kura ha ditongwi. Tomba Yisas yu ditongwi, “A, kura ha ditekio. Al i nin hang pangwo omia. \v 7 Ongwiwe, tal wai weni ol na tongwo i hankino? Yal bina hobi kina ereho moli pirere, emgi talta aki di te monanga bani monania. Na kina moli ubilgarai para wai simia, emgi hon tal ta aki di na tenan mo? Tekinania. \v 8 Omaga al i wel bil na tongwiwe, golalga haung mala umia, na ari yulagi engwo bani na man wu enangwo ipire, yu ol na tomua. \v 9 Tal ol tega ha maing ganba ganba i para kunu benangure, al tal ol na tongwiwe, di tibi olangure, ari para nomani si pinamua. Na ha pangwo meri di ni teiwa” dungwi. \s1 Yal Yuda Yisas bai tal sire singaba hobi teralua dungwo ha \sr (Mat 26:14-16, Luk 22:3-6) \p \v 10 Ena Yisas grang wine ongwo yal ta Yudas Iskeriot ha i pirere, pi Yuda ha maing oo singaba yu di tongwi, “Na Yisas gamahobo molia, sigonanga haung mala unangwiwe, na yali monangwo bani di tibi ol ni teralua.” \v 11 Dungure Yuda singaba hobi wai pirere, “Di tibi ol na tenanga, tobo moni ni teralua.” Dungure pirere, bai tal sirala dire, homaulung kwi mole han mongwi. \s1 Yisas gamahobi kina Pasoba erin homena nongwo ha \sr (Mat 26:17-25, Luk 22:7-14,21-23, Yon 13:21-30) \p \v 12 Ena homena breti u bir hongwo nere mongwo habang iwe, erin bir weni ta u tibi ongwi. Ongure, kun sipi sipi yalkun ta si kere nongwi. Nomba grang wine ongwo hobi Yisas yu ditongwi, “Na yalhobi pirere homena makena a kun ole enamne?” \v 13 Dungure ena Yisas yal sutani bai nu si olere, yu ditongwi, “Ni yasuri oo malgi po. Pi pa dinanga, yal ta nir hol ire unangwo bangi hanania. \v 14 Hanangiwe, doling bol po. Ongere yali oo ala nangwo irai oo hong yal sirin bol piro. “Tisa grang wine ongwo hobi kina homena nerala dimia, weran ta ya dim mo, dikime?” di piro. \v 15 Oo hong yal i weran ta i tibi ol ni tenangwo irai, ala pirere, homena akun onanua.” \v 16 Yu ditongure yasuri ere pirere, pi malgi pa dungwi. Pa dungure Yisas ha ditongwo meri u tibi ongure, yasuri homena nenangwo a kun ol e mongwi. \v 17 Mongure pudungwo Yisas grang wine ongwo hobi kina ungwi. \v 18 Urere bol bani ami di molere, homena ne momba, Yisas yu dungwi, “Ni yalhobi monga sina i yal ta na bai tal sinania. Ha weni kara di ni teiwa.” \v 19 Dungure yalhobi gumang bani nin han iriala olere, yal tani tani aire, “Na yo? Na yo? I ta olkiralua.” \v 20 Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi monga sina i yal ta onania. Onanga yal iwe, pere bala tani homena ereho nir bole nobilua. \v 21 Ha maing mining ganing bol engwo meri irawe, Ari Wang Weni na golalga pamia. Na Ari Wang Weni irawe, na bai tal sinanga yal i, emgi gul bir weni pinania. Aang ta kul ekinangworai, wai panamba,” dungwi. \s1 Yisas gamahobi breti wain kina tongwo ha \sr (Mat 26:26-30, Luk 22:15-20, I Kor 11:23-25) \p \v 22 Ena homena ne mongure, Yisas breti ta irere, God homena na tenga wai pir ni teiwa dire, a du dire, yalhobi tongwi. \v 23 Terere yu ditongwi, “Na gauna miing ni teiya neiyo” dungwi. \v 24 Direre wain nir ta irere, God ereyu ditere yalhobi tongwi. Tongure nongwi. Nongure, “Nir iwe, na nan algi dimia Na nomani guwa si ni teiya. Ari miki weni God bolo gumang puli ire u tani nama dire, na nan algi u mena namia. \v 25 Na nir wain iwe, hon ta nekiralba, emgi God kene ongwo bani pi molere, hon neralua. Na haweni kara di ni teiwa.” \v 26 Dungure ul geral ta di wai sirere, Yisas grang wine ongwo hobi kina ere Olib hamen hul i ongwi. \s1 Yisas Pita mobeng hal wa na tenanua dungwo ha \sr (Mat 26:31-35, Luk 22:31-34, Yon 13:36-38) \li1 \v 27 Pi mongure Yisas gamahobi yu ditongwi, “Ha maing mining ta yu pamia. \li1 God kun sipi sipi kene ongwo yali sigonangure, kun sipi sipi \li1 hobi te ususu namua. \li1 Yu di emiraya, ni yalhobi iwe, na aidolere, te nania.(Sek 13:7) \p \v 28 Nanba, te na golere hon airalgiwe, homa e ni tere, pi Galili molalua.” \v 29 Dungure Pita yu dungwi, “A, yalhobi te namba, na ni ai dolekiralua.” \v 30 Dungure Yisas Pita yu ditongwi, “Omaga ginangwo i hoale gin sutani be dinangure, kul pirere, na hana gin sui tai dire di kul sinanua.” \v 31 Yu dimba, Pita nimni mole yu dungwi, “A, ni gonangi na para golalua. Ni hani ta di kul sikiralua,” dungwi. Dungure yalhobi Pita dungwo meri doling bole dungwi. \s1 Yisas irang God ha di terala dire Getsemani u sina ongwo ha \sr (Mat 26:36-46, Luk 22:39-46) \p \v 32 Ena yalhobi Getsemani ai u pa dungwi. Pa direre, Yisas grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Ni yalhobi timi molo. Na God ha di terala oiwa.” \v 33 Direre, Pita, Yems, Yon ya su hobi aule ire ongwi. Pirere, Yisas yong sina ering bai tabile hoho mo ungure, nomani si gogo olungwi. \v 34 Olere, “Na yona sina i erin bai tabile dimia, golalga mere piria, hon mole han molo.” \v 35 Direre obilga ulubi pire, ikwi bole, God yu ditongwi, “Nabe, ni aki di na terala di pinanga, aki di na to. \v 36 Tenanga omaga gul piralga haung u tibi ta hunama di piriwa. Piriba talhan hobi para muru ni hobang monia. Na hana ta paikima. Ni hani pamia, gran wine olalua,” dungwi. \p \v 37 Di pisolere, ere yalhobi mongwo bani pire hangure, ul pai mongwo hangwi. Hanere Yisas Pita yu ditongwi, “Saimon, ni ul talongwo pane? Hon molo di ni tegarai molkino? \v 38 Seten ni kraun sire kela kul ni tenangwo pir tekinga pire, ni ul paikirere, God ha moni moni di te molo. Nomani si pinga kulang pangwo yu olalua di pinba, gaun oun dongwo timawe.” \v 39 Di tere, hon ere mena pirere, God ha homa ditongwo meri hon ditongwi. \v 40 Di te pisole ure, hangure, yasu hobi omeling oun dongure, ul pai mongwo hangwi. Hangure Yisas wi dungwo pirere, gintani hon molere, gai golere, pir uning si mongwi. \v 41 Mongure Yisas hon ere mena pire urere, “Ni yalhobi ul pare uning sire mono? Ena para monia. Na si gonama diga haung irai u mala umia. Ari Wang Weni na irawe, na haning sirere, ari hana yamoni mongwo hobi na tenangwo pamia, han molega. \v 42 Aire namna pano. Na bai tal sinangwo yal omaga umia hano,” dungwi. \s1 Yudas Yisas bai tal sire kiang hobi tongwo ha \sr (Mat 26:47-56, Luk 22:47-53, Yon 18:1-11) \p \v 43 Ena dire mongure Yisas grang wine ongwo yal ta Yudas, u pa dungwi. Dungure ari miki weni kina ereho ungwi. Ungwo hobi ure, Yuda ha maing singaba ya, ha nir sitongwo ya, kene ongwo hobi nu si olungure, di baina ya, kuba ire ungwi. \v 44 Ungure bai tal sinangwo yali yu dungwi, “Na homa pirere, yal ta guma mu diralga yali han sinania. Sirere kene ole aule ire po,” dungwi. \p \v 45 Ena Yudas homa u Yisas mongwo bani pa dire, “Tisao” dire guma mu dungwi. \v 46 Dungure ari hobi para pirere, Yisas han sungwi. \v 47 Sire aule ire nala di omba, Yisas grang wine ongwo yal ta di baina ire, Yuda singaba boi honagi yal ta di sungure, kraung bol bali sungwi. \v 48 Sungwo hanere Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi na na han sirala dire, di kuba ire unia. Ungiwe, yal ta homena kuni nongwo han sirala dire un mo? \v 49 Homa ya monga habang na kina ha maing oo ala ereho molere, ha di ni tega pinga irawe, na han sikiniraya. Ha maing mining ganing homa di engwo irai, omaga u tibi omia hano.” \v 50 Yu dungure gamahobi Yisas aidolere, te ongwi. \s1 Yagalan ta te ongwo ha \p \v 51 Omia yagaling ta apalapo pege ta pirere, Yisas ongwo mobing holi doling bol ongwi. Ongure ari hobi pi arere, han sirala di omba, \v 52 te omia, apalapo kula si ingure, yoluwai bolo ongwi. \s1 Kiang hobi Yisas auli Kaunsil mongwo bani pire ha hol ol tongwo ha \sr (Mat 26:57-68, Luk 22:66-71, Yon 18:13-14, 19-24) \p \v 53 Ena yalhobi Yisas aule irere, Yuda ha maing singaba ke pangwo malgi ongwi. Ongure krehaman ha nir si tongwo hobi ire, singaba tau ire, ha maing kene ongwo hobi ire dire, u ku bole mongwi. \p \v 54 Momia Pita Yisas ongwo mobing hol i doling bol pirere, ulubi naa di mongwi. Molere soldia er kwi nu mongwo yal tau, endo pir mongwo bani Pita ami di mongwi. \p \v 55 Ena Yuda ha maing oo singaba, te u ku bongwo hobi, Yisas si gonama dire ha hol ongwi. Omba, ha dungwo hobo kungwi. \v 56 Kumia ari miki weni airere, hasu dire kela kul tongure, ha ta u kunu homa. \p \v 57 Homia yal tau aire ha gogo ditongwi, \v 58 “Ena yali yu dimiraya, Yuda ha maing oo bir na gintani tulere, ari habang sui tai dire ari oo kengwo tali kekiralia. Hon keralua dungworai, na pir mominua.” \v 59 Dimba, ha ere u kunu homa. \p \v 60 Yu ongure Yuda ha maing oo singaba bir weni u sina aire molere, Yisas yu ditongwi, “Ha di mere si ni tongwo i ni mong di tere molkino?” \v 61 Dimba, Yisas pir uning si ole mongwi. Mongure singaba i hon yu sirin bol tongwi, “Ni maa e tominga yal God irawe, wang Kraist ni mon mo?” \v 62 Dungure Yisas yu dungwi, “Owa, na moliwa. Ari Wang Weni na irawe, God na i aleng weni hol i olangure molalia. Mol i pire emgi kwahawa bolimbani ya ime uralga hananua.” \v 63 Dungure singaba i nigi de pirere, nin galsina ongwo aulu dire, yu ditongwi. \v 64 “God gaung ha sungwo pingiwe, para wai simia. Gonam mo, golkinam mo? Ni ari hobi nin pinanga meri do.” Dungure yalhobi grang para mu dire, “Yal i pring bir pai tomia, gonamua” dungwi. \v 65 Direre yal tau ebil si tere, apalapo ta irere, omeling bani to holere, “Na ni siminia, hana dalo” dungwi. Ena soldia er kwi nu mongwo hobi urere, gaung bane bani di dagi sungwi. \s1 Pita Yisas na hankiwa di kirulu dungwo ha \sr (Mat 26:69-75, Luk 22:56-62, Yon 18:15-18, 25-27) \p \v 66 Ena Pita maini u sina i mongwi. Mongure ha maing oo singaba honagi ama ta wiyala ongwi. \v 67 Omba, Pita endo pir mongwo hanere, tene han terere, “Ni Nasarete hong yal, Yisas, gamahobo monua,” ditongwi. \v 68 Ditongure Pita ha di kul sirere, “Haniraba dinga pir kun olekiwe,” dungwi. Direre ere maini nala dire hona i ongwi. Ongure hoale be dungwi. \v 69 Dungure ama i hon urere, Pita hanere, ari mala mongwo hobi ditongwi, “Yal ya yali gamahobo momua” dungwi. \v 70 “A. Haniraba dinga pirkiwe.” Dungure emgi ari mala mongwo hobi Pita hon sirin bol tongwi, “Ni Galili yal monia, Yisas gamahobi weni kara monua.” \v 71 Dungure Pita God maulung bani di yulang bolere, “Na ha pangwo dikiralga God na sigonaamia. Yali weni kara hankiwe.” \v 72 Dungure hoale ti be dungwi. Dungure Pita pirere, “Yal hoale gin sutani be dirala di onangwo, na hana gin sui tai dire di kul si na tenanua,” Yisas yu ditongwo irai i kraung bani ere nomani si pir mongwi. Molere, min bile yare simile hai me mongwi. \c 15 \s1 Yisas aule ire Pailat mongwo bani ongwo ha \sr (Mat 27:1-2, 11-14, Luk 23:1-5, Yon 18:28-38) \p \v 1 Ena honmil sinamoki Yuda ha maing oo singaba ire, kene ongwo hobi ire, God krehaman ha nir si tongwo hobi ire, yal bir hobi para weni u ku bongwi. Bolere ha holere, Yisas han sungwi. \v 2 Sire aule ire pire Pailat tongwi. Tongure Pailat molere, yu sirin bol tongwi. “Ni Yuda singaba king bir weni mon mo?” Dungure Yisas, “Ni nin yu dinua” dungwi. \v 3 Dungure Yuda singaba ha miki weni di mere si tongwi. \v 4 Pailat pirere hon sirin bol tongwi, “Ha di mere si ni tongwo i, ni ha ta mong di tekino?” \v 5 Dimba, Yisas pir uning si momia, Pailat ganulun dire, nomani si gogo dangwi. \s1 Pailat Yisas er pera bani si golo di tongwo ha \sr (Mat 27:15-26, Luk 23:13-25, Yon 18:38, 19:16) \p \v 6 Ena erin habang homena bir si gale nere mongwo haung Pailat yal ta haning pangwo gule olungwi. Moni moni yu ongwi. \v 7 Ongwo haung i, yal ta haang, Barabas, haning pangwi. Pangwiwe, homa Yuda ari gaman kina kura bole yal ta si golere haning pangwi. \p \v 8 Ena Pailat mongwo bani ari miki weni u ku bole mongwi. Molere “Yal ta haning pangwo irai gule ole na to.” \v 9 Dungure, Pailat molere, yu nomani si pungwi, “Yuda ha maing singaba hobi para molere, Yisas nigi de pir tere, hani si na tomiraya” di pungwi. \v 10 Pirere kela kule ditongwi. “Owa, ni nin singaba Yisas gule ole ni tenamin mo?” \v 11 Dimba, ha maing singaba ari para weni yong ali bai wure, “Barabas obil gule ole na to.” \v 12 Dungure Pailat pirere, “Barabas gule ole ni tenaminia, te Yudari singaba bir weni aule i na tenga i tal ol tenamne?” \v 13 Dungure gala dire, “Yal i er pera bani si golo,” ditongwi. \v 14 Ditongure Pailat pirere, “Yu onaminba yali talime ta om mo?” Dungure ari hobi pirere, gala erakere dire, “Er pera bani si golo,” dungwi. \v 15 Dungure Pailat pirere, ari hobi yong aura di terere, Barabas gule ole tongwi. Terere Yisas aule ire pire kuba sire, si gonama dire soldia er kwi nu mongwo hobi tongwi. \s1 Soldia hobi Yisas gaung ha si tongwo ha \sr (Mat 27:27-31, Yon 19:2-3) \p \v 16 Ena soldia hobi Yisas, aule irere gaman opisi sina ongwi. Pirere soldia para muru gala di ku bongwi. \v 17 Bongure, yalhobi urere, Yisas galsina mori wai weni ta wa tongwi. Tere han galeng engwo ta irere, ama kere breng bani wa siru ditongwi. \v 18 Ditere hasu kewa dire maa e tere, “Ni Yuda ari singaba irawe,” dungwi. \v 19 Dire kewa kuba ta ire, breng bani sire, ebil si tongwi. Tere, ya manbi habilai si tongwi. \v 20 Terere di gogo dal te pisolere, galsina wai gul olere, hon wa tongwi. Wa tere er pera bani si gonama dire, aule ire ongwi. \s1 Yalhobi Yisas er pera bani si engwo ha \sr (Mat 27:32-44, Luk 23:26-43, Yon 19:17-27) \p \v 21 Ena omia Sairini yal ta Aleksanda te Rupus irang Saimon, Yerusalem malgi nala dire ungwi. Ungure yalhobi pi guma erere, yalhobi, “Yisas er pera haungwo i ni tol di haunana wo,” ditongwo, haungwi. \v 22 Haungure Yisas aule irere, pi Golgota ganba ongwi. Ganba iwe, nan ha Ari Yulagi Engwo dinaminia. \v 23 Pirerewe, marasin ta wain nir kina i mu dire, Yisas nenama dire tomba, nekima. \p \v 24 Nekimia er pera bani Yisas kebering aleng nilbli sungwi. Sirere galsina wangwo gulere, sina i erere, nin santu sire aleng bangwo yali i ongwi. \v 25 I ongwo habang omare nain klok i pirere, Yisas er pera bani si engwi. \v 26 Erere er gumiling mibi iwe, ha di mere si tongwo i mining bol engwi. Mining bol ere yu ditongwi, “YALI YUDA ARI SINGABA KING TANI MOMIRAYA,” dungwi. \p \v 27 Te bina holo holi iwe, kura bolere, homena kuni nongwo yal sutani daling holo holo er pera bani si engwi. \rq ( Ais 53:12)\rq* \v 28 “Kura bole homena kuni nongwo yal momua,” ditomiraya, ha mining yu bol engwi. \p \v 29 Ena ari hobi wiriyala pire gaung ha sire, breng guma gama dire, grabalga ol terere, “Ni ha maing oo bir i tule olere, ari habang sui tai dire keralua, diniraya. \v 30 Ni er pera bani monia, wa di manbi womo.” \v 31 Ditongure ha maing singaba, te krehaman ha nir si tongwo hobi para gaung ha si tongwi, “Ari tau gongwo aki di tomiraya, ni nin gaung aki di tenam mo? \v 32 Te Isrel singaba Kraist ye. Ni er pera bani pisole, manbi unanga hanere, ni hani wine olere, pir ni tenaminba?” dungwi. Ditere, homena kuni nongwo yal su er pera bina holo holo sungwo i, para yu ditongwi. \s1 Yisas gongwo ha \sr (Mat 27:45-56, Luk 23:44-49, Yon 19:28-30) \p \v 33 Ena ari u sina weni ungure hamen si bongwi. Si bongure moli ongwo ongwo, ari pera wangure, hamen hon tangwi. \v 34 Tangure, Yisas gala dire, “Eloi eloi lama sabaktani?” dungwi. Ha iwe, memini yu pamia, “Na God ye, Na God ye, ni talongwo na han uning si oline?” \rq ( Sam 22:1)\rq* \v 35 Dimba, ari tau mala mongwo hobi pirere, “Gir hobo, Ilaiya gala dima pino” dungwi. \v 36 Dimba, yal ta bli si pirere, dimin baira me guu kengwo meri iwe, tal ta yu dungwo nir hol nongwo gal ali hongwi. Holere mugu homiri bli wa aki dire, Yisas nenama dire grang wangwi. Warere, “Ilaiya urere, auli manbi olam mo, olekinam mo, hanaminue,” dire han mongwi. \v 37 Mongure Yisas gala bir dire gongwi. \p \v 38 Gomia Yuda ha maing oo ala gal abalabo bir han hol engwo iwe, sina si oulu di ya ime pirere, u sutani ongwi. \p \v 39 Ena soldia kene ongwo yal ta urere, Yisas gongwo hanere, “Gir hobo. Yal i God wang weni kara momua”, dungwi. \p \v 40 Ena agr tau ulubi ire naa di molere, tene han mongwi. Mongwo sina i al ta Salomi mongwo, te al ta Maria, Magadala hong al mongwo, te Maria diing, Yems wang emgi ya, te Yosis yasuri aang mongwi. \v 41 Al hobi iwe, homa Galili mole warere, Yisas ungwo hanere, aki di tere tere ongwi. Te al tau Yerusalem mole, Yisas kina ereho urere, mongwi. \s1 Yisas yone hulu grang ala man wu engwo ha \sr (Mat 27:57-61, Luk 23:50-55, Yon 19:38-42) \p \v 42-43 Ena hamen pudungure, Arimatia yal Yosep u pa dungwi. Yal i Yuda ari kaunsel singaba momia haang u bir ongwi. Pirere God kene ongwo hol u tibi unama dire, kwi mole han mongwi. Molere, “Ongi Sabat habang u tibi namia, kenba talhan hobi akun ol eralua” di pungwi. Di pire momba, Yosep ere pi Pailat mongwo bani pirere, kul pirkima, ha kara nubigi di direre, “Yisas yone nan iralba?” dungwi. \p \v 44 Dimia Pailat nomani si pire molere, “Yisas haya gomo?” dungwi. \v 45 Direre soldia kene ongwo yal ta gala dire, “Yisas omaga gom mo, haya gome?” Dungure soldia, “Haya gomua” dungwi. Dungwo pirere, “Yosep ni Yisas yone ni nin inana po,” ditongwi. \v 46 Ditongure Yosep pirere, gal pege ta bring si ire pirere, Yisas yone nin ingwi. Irere gal pege yobilere, hulu grang ala i man wu engwi. Erere hulu bir weni ta i urere, grang bani si pera di engwi. \p \v 47 Emia Maria Magdala hong al iwe, Yosis aang Maria diing, kina al suri tene han mongwi. \c 16 \s1 Yisas airangwo ha \sr (Mat 28:1-8, Luk 24:1-12, Yon 20:1-10) \p \v 1 Sabat habang wai sungure, al Maria Magdala hong al ire, Maria diing Yems aang ire, Salomi ire dire, wel paura kunung wai ungwo ta bring sire, ire ongwi. Pirere, Yisas gongwo gaung bani bil terala dire, ire ongwi. \v 2 Sare bir habang honmil sinamoki al hobi ere Yisas man wu engwo bani ongwi. \v 3 Pirere, al hobi nin ha di wa tere, “Kwahulu bir weni hona grang si pera di emiraya, ara urere, i ole na tename?” dungwi. \v 4 Direre, ure hamba, hulu haya i mena olimia hangwi. \v 5 Hanere, ala pire hamba, yagaling ta gal pege pirere, ami di momia hangwi. Hanere, ganulun dungwi. \v 6 “Ganulun dikio. Yisas Nasarete yal irai, er pera bani si gongwo irai, wa dunga haminia. Yal irawe, baniya molkimia, gaung hon si giu dire airimia. Engwo bani irai dimia hano. \v 7 Ni al hobi hon ere memini pirere, Yisas grang wine ongwo yal Pita ya, irai di tenana po. Yisas homa e ni terere, Galili omia. Ni nanga, pi Galili pirere, hanania. Homa ha di ni tongwo meri irawe, yu omua.” \v 8 Dungure, al hobi ere maini urere, kwia kulung pirere, te ongwi. Pirere miling si giri gomia ari ta ditekima. Ena para. \s1 Mak bongwo wai simia yal ta bongwo dimia. \s1 Maria Magdala hong al i Yisas i tibi olungwo ha \sr (Yon 20:11-18) \p \v 9 Ena Yisas gongwo bani pai molere, Sarebir habang honmil sinamoki gaung hon si giu dire airungwi. Airungure Maria Magdala hong al i kwia nigi dongwo ana holo muru holo sutani i ole tongwo al iwe, homa hangwi. \v 10 Hanere Maria pirere, Yisas enin tau hobi ditongwi. \p \v 11 Ditomia yalhobi hai mere, aya maya di mongure, Maria u pa direre, “Yisas gongwo irai, haya airungwo, na hanere wiwa,” dungwi. Dimba, yalhobi Maria ha dungwo i yol e pirkima. \s1 Yisas gamahobi yal sutani Emeas nala dire bangi ongure Yisas u pa dimia kina ereho ongwo ha \sr (Luk 24:13-35) \p \v 12 Ena enin tau ya sutani Yerusalem aidolere, banta nala di pirere, Yisas u pa dungwo hangwi. \v 13 Hanere ere pirere, grang wine ongwo hobi ditongwi. Ditomba, yalhobi iwe, yasuri ha dungwo ere yol e pirkima. \s1 Yisas gamahobi ha maing honagi onama dire nu si olungwo ha \sr (Mat 28:16-20, Luk 24:36-49, Yon 20:19-23) \p \v 14 Ena emgi Yisas grang wine ongwo hobi para weni homena ne mongwi. Momba, Yisas u pa dungwi. U pa dire kura ha ditere, “Ari tau na i tibi ole hanere, na airimua, dungwo i, pirkin mo? \v 15 Ni yalhobi ganba uling holo holi pirere, na ol wai ol tega ha maing ari para weni ditenana pio. \v 16 Ditengere na onangwo pamia di pir na tenangwo hobi iwe, nir bil tenanga God nin sigare kul tenangure u wai namua. Pir na tekinangwo yalhobi emgi si ha hol bolimbani olamua. \v 17 Te God tal guma hon ongwo iwe, ari pir tongwo hobi aleng bani emia. Te na hana dalere, kwia nigi dongwo si doling i olania. Te gin ta nin ha pisolere, ha howa ta yure dinanua. \v 18 Te onba aleng arere, ari sigonangwo nir ta nenania. Yu onaniba, golkinanua. Te nibil panangwo yalhobi gaung bani ananba, si hon ere u wai namua,” ditongwi. \s1 God Yisas aule ire ere hamen bani ongwo ha \sr (Luk 24:50-53, Ap 1:9-11) \p \v 19 Ena Yisas ha i di pisolere, God nin aki di ingure, ere hamen bani ongwi. Pirere God kina si daule mongwi. \p \v 20 Momia grang wine ongwo hobi Yisas ha ditongwo meri iwe, wine olere, u ganba bina holo holi pirere, Yisas tal ongwo ha maing arihobi ditongwi. Di te i ongure, hamen singaba nin kene ol tomia, honagi ol i ongure, tal guma hon dongwo ya, te yulang para tere aki di tongwi. \p Ena para.