\id MAT - Salt-Yui[018]_[sll] \h Matyu \toc1 God tal ol na tongwo ha maing yal Matyu mining bongwo dimia. \toc2 Matyu \mt1 God tal ol na tongwo ha maing yal Matyu mining bongwo dimia. \c 1 \s1 Yisas Kwiang moya homa malungwo hobi haang yu pamia \sr (Luk 3:23-28) \p \v 1 Ebraham gang Debit momia. Debit gang Yisas Kraist momia. Te Yisas Kraist iwe, kwiang moya para muru haang bol enaminia, kere piro. \p \v 2 Homa weni Ebraham momia. Mole gongure, Aisak aibing maulung sire momia. Mole gongure, Yekop aibing maulung sire momia. Mole gongure, Yuda ebiring hobo kina, aibing maulung sire momia. \p \v 3 Molere, Yuda al Tema ire, gir kul erere gongure, Peres Sara kina aibing maulung sire momia. Peres iwe, gir kul erere gongure, Hesron aibing maulung sire momia. Mole gongure, Ram aibing maulung sire momia. \p \v 4 Mole gongure, Aminadap aibing maulung sire, momia. Mole gongure, Nason aibing maulung sire, momia. Mole gongure, Salmon aibing maulung sire, momia. \v 5 Molere, al Rehap ire kul erere gongure, Boas aibing maulung sire momia. Molere al Rut ire kul erere gongure, Obet aibing maulung sire, momia. Mole gongure, Yesi aibing maulung sire momia. \v 6 Mole gongure yasingaba Debit aibing maulung sire momia. Molere Yuraia eungbi wou si ire, kul erere gongure, Solomon aibing maulung sire momia. \v 7 Mole gongure, Riaboam aibing maulung sire momia. Mole gongure, Abaisa aibing maulung sire momia. Mole gongure, Esa aibing maulung sire momia. \v 8 Mole gongure, Yihosapat momia. Mole gongure, Yoram aibing maulung sire momia. \v 9 Mole gongure, Asaia aibing maulung sire momia. Mole gongure, Yotam aibing maulung sire momia. Mole gongure, Ehas aibing maulung sire momia. Mole gongure, Hesekaia aibing maulung sire momia. \v 10 Mole gongure, Manasa aibing maulung sire momia. Mole gongure, Emos aibing maulung sire momia. Mole gongure, Yosaia aibing maulung sire momia. \v 11 Mole gongure, Yekonaia ebering hobo kina, aibing maulung sire momia. Mongwo habang iwe, Isrel ari pi Bebilon ganba bani halabusi pangwi. \p \v 12 Pangwo wai sungure, Yekonaia gongure, Sialtiel aibing maulung sire momia. Mole gongure, Serebabel aibing maulung sire momia. \v 13 Mole gongure, Abayat aibing maulung sire momia. Mole gongure, Elayakim aibing maulung sire momia. Mole gongure, Eso aibing maulung sire momia. \v 14 Mole gongure, Sedok aibing maulung sire momia. Mole gongure, Ekim aibing maulung sire momia. Mole gongure, Elayat aibing maulung sire momia. \v 15 Mole gongure, Eliesa aibing maulung sire momia. Mole gongure, Matan aibing maulung sire momia. Mole gongure, Yekop aibing maulung sire momia. \v 16 Mole gongure, Yosep aibing maulung sire momia. Yosep iwe, al Maria wiimbi momia. Te al Maria iwe, Yisas kul engwi. Kul engure, ari hobi singaba i haang Kraist engwi. \p \v 17 Emia homa weni Ebraham mongwo bani gang ainere u tibi ongwiwe, guung ana holo holo kebena sui tai dire ongure, Debit emgi weni u tibi ongwi. Te Debit mongwo bani iwe, gang hon ainere malungwo guung i, ere ana holo holo kebena sui tai dire u tibi ongure, emgi Isrel ari pi Bebilon ganba halabusi pangwiwe, guung potin ongwi. Te Bebilon halabusi pangwo wai sungure, gang hon ainere male i ungwo guung i, ere ana holo holo kebena sui tai dire u tibi ongure, emgi weni singaba ta Kraist u tibi ongwo i, guung ere para potin ongwi. \s1 Maria Yisas Kraist kul engwo ha \sr (Luk 2:1-7) \p \v 18 Ena Yisas Kraist u tibi ongwiwe, maing yu pamia. Aang Maria amagir mongwo meri Yosep nu ke tongure, nin nin mongwi. Molere pana gale si daule wakima. Yu ongure ari hobi ama Maria hamba, God Kwiang gir Maria yong sina pire, mindebe ongwo hangwi. \v 19 Ena yal Yosep iwe, yal wai weni mongwi. Molere ama Maria gai maing i tibi ol tekiralua di pungwi. \v 20 Pirere kul si aidolala di pungwi. Pir mongure God ensel bai nu solungure, Yosep ul pangwo bani kuu ha di tongwi, “Yosep, Debit gang ye, ama Maria tal ongwo i nigi de pire aidolala di pirkio. Maria mindebe ongwo hangiwe, God Kwiang gir u tibi omia. \v 21 Mol i pire emgi wang kul nenamia. Kul nenangure, ni haang Yisas eyo. Enanga gir iwe, mol i pire bir dalere, emgi ari hobi tal nigi dongwo ol wangure God pring tongwo i, yal i irere yalhobi aki di tenamia. Yalhobi sigare kule u wai namua,” dungwi. \p \v 22 Dimia talhan u tibi ongwo hobi iwe, hana togu yalhobi God grang pirere homa awa ha yu di emiraya, omaga giu dire u tibi umia. \li1 \v 23 Ama ta gir parere, wang kul enangwo, \li1 ari hobi haang Emanyuel enamia. \li1 Haang iwe, memini yu pamia, God \li1 nan yalhobi kina mol pai onaminua. \v 24 Ena Yosep kuu hanere, si pilo di aire, ensel dungwo meri wine olere, yu ongwi. Olere al Maria ire kene hane ol i wangwi. \v 25 Warere heba bungwo i nekimba, Maria wang kul nongwi. Kul nongure Yosep haang Yisas engwi. \c 2 \s1 Ari mo ungwo holi ari nomani bir pangwo hobi ure Yisas i tibi ole hangwo ha \p \v 1 Ena Herot singaba king mongwo gin iwe, Yudia ganba sina i Betlehem oo malgi Maria Yisas kul nongwi. Kul nere mongure, ari mo ungwo holi ari wiyol ta nomani bir pangwo tau u Yerusalem malgi pa dungwi. \v 2 Dire yu sirin bol tongwi, “Gir ta u tibi pire Yuda ari singaba king monama dungwo i, malgi makena u tibi pire mome? Na yalhobi oona malgi molere, gir i kulmoma u tibi ungwo hanere, doling bole uminia. Makena pai mome? Pi hanere maa e tere, awai ol tenamna dire, uminua”. \v 3 Dungure Herot ha i pirere ganulun dungwi. Ganulun dungure, Yerusalem ari hobi para, ganulun dungwi. \v 4 Direre Herot ha maing kene ongwo hobi te, God krehaman ha nir si tongwo yalhobi gala di ku bongwi. Bolere yu sirin bol tongwi, “Singaba ta Kraist oo malgi makena u tibi pire moma dime?” \v 5 Dungure yu ditongwi, “Yudia ganba Betlehem oo malgi u tibi pire moma dimua,” \rq (Mai 5:2)\rq* dungwi. “Hana togu yal homa awa ha mining yu bol emiraya, \li1 \v 6 Yudia ganba Betlehem oo malgi yawe, \li1 ni Betlehem malgi i han ya ime sinangwo \li1 taman. Ni monga sina i, yasingaba ta \li1 u tibi pirere, Isrel ari para weni breng \li1 mining a holo sire kene ol tenamua.” \p \v 7 Ena Herot ha i pirere, ari kulmoma hane ungwo yalhobi kul si gala di ku bolere, yu sirin bol pungwi, “Kulmoma i, tal habang u tibi pire dome?” \v 8 Yu direre bai nu si Betlehem oo malgi olungwi. Olere yu ditongwi, “Ni Betlehem malgi pire gir i wa duyo. Wa dure monangwo hanangarai, ure na di na to. Na para pirere, maa e tere awai ol teralua.” \v 9 Dungwo pirere, yalhobi ere ongwi. Pirere kulmoma homa u tibi engwo hangwo i, hon u tibi ongwi. Pirere homa e tere pirere, gir pai mongwo oo bring bani derere, au di tongwi. \v 10 Au di tongure, yalhobi hanere, gun ere doling bol ongwi. \v 11 Pirere gir pai mongwo oo ala i ongwi. Pirere gir i aang kina mongwo hangwi. Hanere hoing baing sirere, maa e tongwi. Tere, gal a birere, gir i tobo ta terala dire, moni bir ta ire, paura kuning wai ungwo ta ire, wel sanda ta ire dire, gir i tongwi. \v 12 Tere pangure ginangwo God kuu ha yu ditongwi, “Ni yalhobi unga memini hol i siina dire, Herot mongwo bani hoyo,” ditongwi. Yu ditomia, yalhobi ere u kwaling ta pirere, nin oo malgi ongwi. \s1 Yosep Maria kina gir aule ire te Isip ongwo ha \p \v 13 Ena ere ongure God kwia ensel nu si olungure, Yosep kuu ha ditongwi, “Ni aire gir ya, aang para, aule ire, te ere pi Isip ganba monana po. Mol i nangere, na ha hon di ni teralga pinania. Herot gir i wa dure si golala dimia po,” ditongwi. \v 14 Ditongure girungwo Yosep gir aang para, aule ire Isip ongwi. \v 15 Pire mongure, Herot gongwi. \p Ena yu ongure homa hana togu yal ta God grang pirere, ha mining bol engwo nima namua, dimiraya. “Na wana Isip mongure, na gala diga umua.” \rq (Hos 11:1)\rq* \s1 Herot dungure gir miki weni si gol wai sungwo ha \p \v 16 Ena ari kulmoma hanere, doling bol ungwo hobi ya singaba kera kul tere ere omia, Herot nigi weni de pungwi. Pirere ari tau bai nu si Betlehem oo malgi bina holo holi olungwi. Olemia yalhobi pirere, kumil migi tau me erin taniga te, sutani mongwo hobi wa dure, para si gol wai sungwi. Kulmoma hanere doling bol ungwo hobi Betlehem u tibi umua dimiraya, Betlehem gir para si gol wai sungwi. \p \v 17 Simia homa weni God ha dungwo hana togu yal Yeremaia di tibi olemiraya, kara nima ongwi. \li1 \v 18 Rama oo malgi aya maya dire, hai mere, \li1 gala dire, miling pire, al Resel gang hobi “Gir \li1 irai molkungwo yawe”, dinamia. Dinangure \li1 miling pir tenamba, al i pirkinamia. Gir \li1 i obilga dirane ta wiya homa. \rq (Yer 31:15)\rq* \s1 Yosep Maria kina gir aule ire ere memini ungwo ha \p \v 19 Ena Herot gongure, God kwia ensel ta bai nu sungure, Yosep kuu ha hon ditongwi. \v 20 “Ni aire gir ire, aang ire dire, ere Isrel ganba bani pire molo. Gir si golala di ongwo hobi irai, haya gol wai simua.” \v 21 Dungure Yosep gir ya, aang ya, para, aule irere, Isrel ganba pirere mongwi. \p \v 22 Mole pungure, “Akeleas irang Herot aibing maulung sirere, Yudia singaba momua,” dungwo pungwi. Pirere holi monamba, kul pungwi. Pimba, God Yosep kuu ha di tongwi, “Ni Galili ganba po. \v 23 Pirere Nasaret oo malgi molo.” Yu dungure Yosep pirere pi Nasaret mongwi. Homa hana togu yal Kraist unangwo pirere ha di engwiwe, kara nimaki namua dungwi. “Nasaret hong yal moma dinamua” dire mining yu bol emiraya. \c 3 \s1 Yon nir bil tongwo yali ha di tibi olungwo ha \sr (Mak 1:2-8, Luk 3:1-18, Yon 1:19-28) \p \v 1 Ena habang gin i Yon nir bil tongwo yal iwe, Yudia ganba sina i, ganba po engwo gul u pa dire, ha maing di tibi olungwi. \v 2 Olere, “God kene ol na tenangwo hol omaga u tibi umia, ni tal nigi dongwo ol wanga i nigi de pir tere, nomani si kulu sire hon olkirala di pire wayo,” dungwi. \p \v 3 Dimia, hana togu yal Aisaia homa ha di engwo meri irawe, Yon u tibi omia, \li1 Ganba po enangwo gul i, yal ta gala dire \li1 yu dinamia, yal ta hamen yasingaba momia \li1 unangwo hol bala di to. Ditere akun ol \li1 enangere, u wai nangure, yal i unamia. \rq (Ais 40:3)\rq* \p \v 4 Ena Yon kun hamel eme galsina warere, oni bani kun gang dongwi. Te homena nongwiwe, hau guamoro denboma niring kina obil nere mongwi. \v 5 Mongwo gin iwe, Yerusalem ari ungure, Yudia ari ungure, Yodan nir bina hol bani ari ungwi. \v 6 Urere tal nigi dongwo ongwo maing di tibi olungure, Yon Yodan nulu molere, nir bil tongwi. \v 7 Ena Perisi, te Sadyusi yalhobi nir bilala dire, u pa dungure, Yon hanere, yu ditongwi, “Ni hasu ari onba giri mongwo meri monia, emgi hon sinaa di mena pire, tal nigi dongwo onanga pamia. Pring pai ni tongwiwe, God ni sinamia, ti siina dinanga pamia ara di ni tongure une? \v 8 Ni yalhobi tal nigi dongwo ol wanga aidole nomani si kulu sire hon olkirala di pire monanga, miling i tibi olan mo? \v 9 Olangarai olere, nomani yu si pinania, na Ebraham gang molia, God na sikinamua. Yu di pinba, God kwahulu i irere, Ebraham gang ol enangwo pamia. Ha weni kara dia. \v 10 Di sire er dimani bani God homa nu ke engwiwe, nima pire ya di pamia, er miling holkinangwo hobi werere, endo ganangwo pamia. \v 11 Na nir bil ni tegiwe, arihobi nomani si kulu sire tal nigi dongwo hon olkirala di pinia hangure, bil ni teiwa. Te yal ta emgi na mobina holi unamia. Unangwo yal iwe, God Kwiang bai nu sinangure, ni yon wu binangure, endo gaun bani denama dire unamua. Unangwo yaliwe, singaba bir monangwo, na a ime ol teralga paikimia. Te na gal bala kine teralba, digan moliwa. \v 12 Homena miling iwe, perere, iku bol ere, miling panangwo tali, kri di i pi oo ala i erere, te miling paikinangwo taliwe, kri di i pire endo dongwo bani ganangwo pamia. Ganangwo de wai ta sikinamua.” \s1 Yal Yon Yisas nir bil tongwo ha \sr (Mak 1:9-11, Luk 3:21-22) \p \v 13 Ena dungwo habang gin iwe, Yisas Galili molere, ere Yodan nulu ongwi. Pirere Yon nir bil na tenama dire ongwi. \v 14 Omba, Yon Yisas manaa dire yu ditongwi, “Ni na nir bil na tenanga kunu panamia, te talongure ni nir bil ni terale?” \v 15 Dimba Yisas yu ditongwi, “Ite, God wine onama dire di na tongworai, homa e tere nir binaminga kunu pamia. Omaga ni nomani gogo sikio.” Yu dungure Yon, “Owa para dinua,” dire nir bil tongwi. \v 16 Bil tongure Yisas nulu i aidolere, mena ungwi. Ungure hamen hona grang saang dungure, God Kwiang hahoba yumil mongwo meri molere, ya ime ure, Yisas breng bani amia hangwi. \v 17 Hangure hamen bani ha ta yu yaime ungwi, “Yal i na wana tani momia, milna ala pamia, wai pir teiwa,” dungwi. \c 4 \s1 Seten ure Yisas kela kul tongwo ha \sr (Mak 1:12-13, Luk 4:1-13) \p \v 1 Ena God Kwiang Yisas aule ire ganba po engwo gul i ongwi. Ongwiwe, Seten ure, kraung sire, kera kul tenama dire, aule ongwi. Ongure Yisas homena nekirere, simo pare pare mongwi. \v 2 Mongwo hamen haung iwe, yal su kebering aling poti mongwi. Molere Yisas menan gobari gole mongwi. \v 3 Mongure Seten kera hong yal i mala ungwi. Urere yu ditongwi, “Ni God wang weni monanga, kwahulu mala i dingere, u homena nangwo nenaminba”. \v 4 Dungure, Yisas yu dungwi, “Ha mining ganing ta yu pamia, Ari homena tani pirere, molkun ta olekinaminua. God grang bani wine olere, ari molkun onaminua.” \rq (Diu 8:3)\rq* \v 5 Dungure kwia nigi dongwo singaba Yisas aule irere, ha maing bling mini oo bir bring bani ongwi. \v 6 Pi molere, yu ditongwi, “Ni God wang kara weni monanga, iri so. Iri sinanga, ta bolkinania, ha mining ganing ta yu pamiraya, God kwia ensel hobi grang ha ditongwo pirere ni kene ol momia. Ure ni aki dinangwo hulu kebin ta bolkinanga pamua.” \rq (Sam 91:11-12)\rq* \v 7 Dungure Yisas Seten yu ditongwi, “I te, ha mining ta yu pamia, God kera kul tekio.” \rq (Diu 6:16)\rq* \v 8 Yu dungure Seten Yisas hon aule ire, hamen hul mini bani ongwi. Pi molere, ganba ganba ari tabin tabin te, talhan maing maing don miki weni i tibi olere, \v 9 Yisas yu ditongwi, “Ni ikwi bol na tere, maa e na tenanga, talhan hanga hobi para muru ni ni teralua.” \v 10 Dimba Yisas Seten yu ditongwi, “Seten ni ere pa. Ha mining ta yu pamiraya, God tani weni maa e tenaminia. Terere honagi di na tongworai onaminga pamua.” \rq (Diu 6:13)\rq* \v 11 Yu dungure Seten Yisas aidolere, ere ongwi. Ongure kwia ensel tau urere, Yisas kene ol te mongwi. \s1 Yisas Galili malgi honagi kebering hongwo ha \sr (Mak 1:14-15, Luk 4:14-15) \p \v 12 Ena gin ta “Yon halabusi pamua” dungwo Yisas pirere, ere Galili ongwi. \v 13 Pirere Nasaret i holia olere, pi Kapaneam malgi ongwi. Malgi iwe, Galili nir digan bina Sebyulan Naptalai kunu holi mongwi. \p \v 14 Momia homa God hana togu yal Aisaia awa ha di engwo nima namua dimiraya. \li1 \v 15 Sebyulan ganba, te Naptalai ganba homaulung \li1 nir bina ere u Yodan ongwo kuni yawe. Galili \li1 yamoni mongwo yalhobo, yal al ha maing nomani \li1 si pirkirere, si bongwo ala mongwo hobi gin \li1 ta ha maing pirere, u ari sungwo bani monamua. \p \v 16 Yal al si bongwo ali mol parere, gol wai sinamba, \li1 ari si yalhobi mongwo bani enangure, u wai namua. \rq (Ais 9:1-2)\rq* \p \v 17 Ena hongebe Kapaneam malgi, Yisas ha kebering holere nir si tongwi, “God kene ongwo maing omaga u tibi pi ni tomia, tal nigi dongwo ol wanga i nigi de pir tere, nomani si kulu sire, hon olkirala di pire wayo,” dungwi. \s1 Yisas yal sui sui dire gala dungure doleng bongwo ha \sr (Mak 1:16-20) \p \v 18 Ena Yisas Galili nir digan bina ware hangure, ebering su Saimon haang hon Pita engwo yaliwe, ebering Endru kina mongwo hangwi. Hangure pisi gal pia si nir ala olere, pisi si mongwi. \v 19 Mongure Yisas yu ditongwi, “Ni yasuri ure na dolna bolo. Bonanga, honagi tau nibil di ni tegere, pisi honagi nega dire onga meri na honagi nega dire ole ari tau i na tenanua.” \v 20 Yu dungure pisi gal gintani pisolere, Yisas kina ereho ongwi. \p \v 21 Omia Yisas obilga wiyala pire hangure Sebedi wang Yems ebering Yon kina mongure hangwi. Yasuri sipi ala molere, irang kina pisi gal oulu dungwo guwa si mongure hangwi. Hanere Yisas yasuri gala dungwi. \v 22 Dungure yasuri sipi bani molere, irang Sebedi pisolere, ure Yisas kina ereho ongwi. \s1 Yisas ari yal al miki weni awai ol tongwo ha \sr (Luk 6:17-19) \p \v 23 Omia aule ire pirere, Galili ganba bina holo holi para wa pa di pisolungwi. Warere ha maing oo ala ari God kene ongwo hol u tibi ongwo ha maing i di tibi ol tongwi. Terere, nibil ole mongwo hobi awai ol tongwi. \v 24 Ol tongwiwe, Yisas guung haang Siria ganba ongure, ari hobi pirere, nu nibil ya, nebona maing maing kwia nigi dongwo yong sina mongwo hobi ire, omeling male yadani sungwo hobi aule ire ungure, awai ol tongwi. \v 25 Ol tongure Galili ari ire, Dekapolis ari ire, Yerusalem ari ire, Yudia ari ire, Yodan hoibi hol bani iwo arihobi ire dire, Yisas doling bol ongwi. \c 5 \s1 Yisas hamen hul di ta molere ha tibi olungwo ha \sr (Matyu 5-7) \p \v 1 Ena Yisas ari tabin bir weni hanere, ere pi hul ta pirere, ami di mongwi. \v 2 Mongure, gamahobo grang wine ongwo hobi u yobilungure, Yisas ha nir si tongwi. \s1 Yisas ari miling panama dire di tibi olungwo ha \sr (Luk 6:20-23) \p \v 3 Ena Yisas yu ditongwi, “Yal ta yal bina molia dire ya ime sire monangwo yal iwe, miling panamua. Panangure, God kene ongwo bani mol pai onamua. \v 4 Te yal ta miling gul sinangure, hai me monangwo yal iwe, miling panamua. Panangure, God yong a ura ditenamua. \v 5 Te yal ta ha ura panangwo dire monangwo yal iwe, miling panamua. Panangure, God ganba para muru tenangwo inamua. \v 6 Te yal ta God ha maing honagi ol i pirere, mena gole nir gonangwo yal iwe, miling panamua. Panangure, God hon aine tenangure, inangwo kunu benamua. \v 7 Te yal ta aki di tere awai ol tere, miling pir tenangwo yal iwe, miling panamua. Panangure, God ereyu yal i aki di tere awai ol tere miling pir tenamua. \v 8 Te yal ta nomani sina i pege au kula pari wai dinangwo yal iwe, miling panamua. Panangwo yal iwe, moli pirere, God i tibi ole hanamua. \v 9 Te yal ta ha ura pangwo dire kuku anangwo yal iwe, miling panamua. Panangure, God hanere, “Wana auna ye” ditenamua. \v 10 Te yal ta God ha maing honagi ol i pirere, halabusi panangwo te, ari ol gogo dal tenangwo yal iwe, miling panamua. Panangure, God kene ongwo bani mol pai onamua. \v 11 Na na tege erere, dolna bonangiwe, yal tau ni hanere, gaun ha sirere, ol gogo dal ni terere, ni sinangwiwe, miling panania. \v 12 Wai weni pire molere, emgi tobo hamen bani inanua. Te arihobi God hana togu yal homa ereyu ol tomua. \s1 Yisas ari pil kewa dungwo meri monamua dungwo ha \sr (Mak 9:50, Luk 14:34-35) \p \v 13 Ena homena pil bemia hano. Pil dungwo meri iwe, ni yalhobi monia. Te homena dungwo meri iwe, ari ha maing pirkungwo hobi momua. Ena pil gwiring mena pi wai sinangure, ire tal omingere gwiring hon moname? I ta molkinama. Yu onangwo pil iwe, pia si manbi olere, ganba kina egiranua. \p \v 14 Ena ari dere maganba bani para au di peira simia hano. Ari dongwo meri iwe, ni yalhobi monia. Te maganba dungwo meri iwe, ari ha maing pirkungwo hobi momua. Te oo malgi bir weni ta hamen hul mini bani dinamia. Kul si dinangure, ari hobi hankinamo? Para hanamia. \v 15 Te ari kewa galere, mulu ali kul si enamo? I ta ekinama. Bol bani enangure, dere kurani sinangwo ari oo ala monangwo hobi, grang gumang ogolo han pa dinamua. \v 16 Kewa dongwo meri iwe, ni yalhobi monania. Te si bongwo meri iwe, ari ha maing pirkungwo hobi monamua. Ni ha maing pir sina ere tal dime dire ol i nangiwe, ari ha maing pirkungwo hobi au di tenania, arihobi hanere, Hamen Nabe maa e tere pir hobo kul tenamua. \s1 Yisas God Lo Krehaman ha di tibi olungwo ha \p \v 17 Ni yalhobi na molga maing nomani si pinga talwa di pine? God krehaman ha di taning engwo te, hana togu yalhobi ha dungwo, si ime olala dire, u pa dikia. God krehaman ha wine olkio ditekiwa. Na ha maing bling memini weni di tibi olala dire u pa diiwa. \v 18 Ni piro. Hamen ganba ya dinangwo meri God Lo krehaman ha para ya dinamua. Te mining obil weni taga i bangi ta olekinanua. \v 19 Ena yal ta Lo krehaman mining obil weni taga i bangi olere, yal tau ereyu onama dire nir si tenamua. Tenangwo yal iwe, God grang wine ongwo hobi mongwo sina i, haang obil weniga panamua. Te yal ta God krehaman ha wine olere, yal tau ereyu onama dire nir si tenamua. Tenangwo yal iwe, God grang wine ongwo hobi mongwo sina i, haang bir weni panamua. \v 20 Panangwo i pirere, di ni teralia piro. Lo krehaman ha nir si tongwo yalhobi ire, Perisi yalhobi ire dire, God krehaman ha wine olere, honagi ongwo haniba, ni yalhobi amane mole tal dime dire yulang ki bole olkinangiwe, God grang wine ongwo hobi mongwo sina i ta honanua. \s1 Nigi de pire yong ki engwo ha \sr (Luk 12:57-59) \p \v 21 Ena homa ni yalhobi kwian moiya krehaman ha para pinua. Ari si golkio, dungwo piniraya. Yal ta ari si gonanga yal iwe, ha hol boling bani nana dimirawa. \v 22 Dimba na iwe, di ni teralia piro. Yal ta ebering nigi de hanere, yong ki e tenangwo yal i, ha hol inama di piriwa. Te yal ta ebering ha yong i tenangwo yal iwe, kaunsil hobi ku bolere, ha hol bir ol tenama, di piriwa. Te yal ta molere yong ki ere ‘Ni du dinua’ di tenangwo yal iwe, endo de pangwo bani nama di piriwa. \v 23 Te pring tobo ire ha maing oo ala bol kul engwo bani monania. Mole yu nomani si pinangarai, O, na yahuna kina yona ki ere mobiliraya. \v 24 Yu di pinangiwe, malgi pire ebin kina ha di wai sire, siina di unangarai, prin tobo i God tenanga pamua. \p \v 25 Ena yal ta ha hol ol ni tenamia. Ol ni tenangwo yal iwe, hol bangi u kel dinangworai gintani ha wai panangwo di to. Dikinanga yal i ni aule i pire Yas ha hol pungwo yal mongwo aling bani enamia. Enangure yal i ni aule i pire plisman tenamia. \v 26 Tenangure yal i ni aule i pire ni halabusi sinamia. Yu onangwo pangwo ipire ni yal ta taling nenanga prin panangwo iwe, ni mong yu ol tenanga pamua. Na ha weni di ni teiwa. \s1 Al ama wou sikinanga ha \p \v 27 Ena kwiana moiya ha yu di na tomia, “Ni wiing eung irere, pisole al ta wou sire olkio.” \v 28 Dimba, na iwe, omaga di ni teralia piro. Yal ta al ta hanere, ebil dimo nenangwiwe, nin eumbi aidolere, nomani sina i haya pi al i wou sima di piriwa. \v 29 Te omin weni hol iwe, talime tal nigi dongwo olere, pring oun dongwo i ni terala di onangure, sigi di olo. Omin ya dinangwo mol i pirere nigi derere, emgi endo de pangwo bani nanga pamua. \v 30 Te, ani weni hol i, talime tal nigi dongwo olere, pring oun dongwo i ni terala di onangure, ani di keuru si olo. Ani ya dinangwo meri mol i pirere nigi dere endo de pangwo bani nanga pamua. \s1 Eunbi ere po di tenanga ha \sr (Mat 19:1-12, Mak 10:1-12, Luk 16:18) \p \v 31 Ena ha ta yu di engwo piniraya. Yal ta eumbi aidolala di pinangwiwe, pepa bole aling wa ere nu si olamia. \v 32 Olamiba, na di ni teralia piro. Al i kuni ire wou sire ta olkinamba, “ere po”, di tenangwiwe, al i pi yal ta gal ere monamua. Monangwiwe, wou sinamia. Te sire monangwo pring iwe, wiimbi homa i inangwo pamua. \s1 Ha weni di yulang boliwa dikinangwo ha \p \v 33 Ena kwiana moiya ha ta homa yu di engwo piniraya. Ni God maulung bani ha di tibi olangiwe, nima namia emgi hon hasu di kul sikio. God maulung bani di yulang bongiwe, para bonia, dinga meri wine ongere nima namua. \v 34 Yu dimba te, na iwe, di ni teralia piro. Ni yalhobi God maulung bani pirere, ha di erin bominua dingiwe, para pisolo. Te hamen bani hanere ha di erin bominua di pingiwe, pisolo. \v 35 Hamen bani iwe, God nin kene ole, mol pai ongwo dimia. Te ganba hanere ha di erin bominua dingiwe, ere para pisolo. Ganba i, God kebering egere gi dungwo dimia. Te Yerusalem malgi wa di hanere, di erin bominua dingiwe, ere para pisolo. Yerusalem iwe, yasingaba king nin kene ol momia. \v 36 Te ni nin ha di bini hul ere di yulang bominua dingiwe, ere para pisolo. Bini eme hama sungwiwe, talta ol hangere, hon toba sinamo? Ta sikinama. \v 37 Ni yalhobi ha pangwo meri dinangiwe, wai panamua. I dikire pia si albe ole boling bani dinangiwe, nigi denamua. \s1 Tal digan hol pai hol pai dire olkinangwo ha \sr (Luk 6:29-30) \p \v 38 Te ha ta kwian moiya hobi homa di ni tongwo piniraya. Yal ta omin si gi dinangwiwe, omeling mong si gi do. Te yal ta sigin si piu dinangwiwe, siging mong si piu do. \v 39 Yu dimba te, na iwe, omaga di ni terala piro. Yal ta tal nigi dongwo ol ni tenangwiwe, ni mong ol tekio. Yal ta pauni bani didagi ni sinangwiwe, pauni hol bani ma di to. \v 40 Te yal ta ni ha hol ol ni tere galsina inangwiwe, galsina ta dinangwo para te uning si olo. \v 41 Te plisman bona gana ire hol goptani dungwo holi nabilua dinangworai, ni hon aule ire, gobari dinangwo hol i po. \v 42 Te yal ta talhan ta na to, dire, hong dinangworai mining bole to. Te yal ta talhan ta na to. Na nere emgi ere malgi uralga, hon ni te aibing olalua dinangworai mining bole to. \s1 Kiang yong miling tenangwo ha \sr (Luk 6:27-28, 32-36) \p \v 43 Ena homa kwian moiya ha ta yu di engwo piniraya. Ni yalhobi ari mala monangwo hobi yon milni para to. Tere te, kiani yalhobi nigi de pir to. \v 44 Yu dimba te, na omaga, yu di ni teralia piro. Kiani pai tere monanga yalhobi iwe, yon milni para to. Tere tal gogo ol ni tenangwo yalhobi God yalhobi aki di to dire sirin bol tenanga pamua. \v 45 Yu onangiwe, Hamen Nabe wang aung weni monanua. Ari de ime ol na tongwiwe, yal wai digan mongwo bani para de na tomua. Te nimin, si ime na tongwiwe, si yal wai mongwo bani ere, yal digan mongwo bani ere dimua. \v 46 Ni nin enin tau hobi obil yon milni tere awai ol tenangiwe, God tobo ni tenam mo? I ta ni tekinama. Te moni takis ingwo yalhobi iwe, ere para yu onamua. \v 47 Te ni enin tau hobi obil ha wai ol tenangiwe, kunu panamo? I ta paikinama. Hana ya moni mongwo yalhobi ere para yu onamia. \v 48 Yu olere, ni yalhobi Hamen Nabe amane mongwo meri monanga pamua. \c 6 \s1 Ari aki di tenanga memini pangwo ha \p \v 1 Ena ni yalhobi ha maing honagi ol warere, ari na hanama hanama di pire nin gaun pir yuwo ere wakio. Pir yuwo ere wanangiwe, Nabin hamen bani mongwi tobo ta ni tekinangwo pamua. \v 2 Te ni ari tau awai ol tenangiwe, yal tau na hanama hanama di pire nin gaun pir yuwo ere nugun bol tekio. Nugun bol tenangiwe, nugun bol tere ari hobi wine onama dire nin wine olkungwo hobi ha maing oo ala te hol bangi ongwo tali onanua. Yalhobiwe, ha maing honagi olere tal dime dire olalga ari na hanere hana a yuwo olama di pire, hol bangi yu ol wanangwo hananua. Hananiba, yu onangwo yalhobiwe, ganba baniya hang awala gangwo i tobo haya i pisolamua. Na ha weni kara di ni teiya. \v 3 Te yal bina ta monangwo hanere, miling pirere, moni ya, talhan tau i pire kul si te olo. \v 4 Olanga, ni awai ol tengiwe, memini kul si ali pamia. Te Nabin hamen bani mongwiwe, talhan kul si onangi han pa dungwo hong yal momia, hanere tobo ni tenangwo inanga pamua. \s1 God kina hawai ole ha di tenangwo ha \sr (Luk 11:2-4) \p \v 5 Ena ni yalhobi God kina hawai olala di pinangiwe, hasu ari ongwo meri olkio. Yalhobiwe, ha maing oo ala i God ha ditere, homaulung bangi God ha di terere, yu olgere ari para weni na hanama hanama di pirere, nin gaung pir yuwo ere tal yu ol wamua. Wamiba ganba baniya hang awala gangwo i tobo para i pisolimua. Na ha weni kara di ni teiya. \v 6 Te ni yalhobi God kina hawai olala di pinangiwe, God kina hawai ol tere tere onanga oo ala i pire onanga pamua. Kul si mole onangiwe, hamen Nabin gumang hankinga yali ni haya hamua. Hanere tobo ni tenangwo inanga pamua. \p \v 7 Ena God ha di tenangiwe, gobari weni ditekio. Gobari weni ditenangiwe, ari hana ya mongwo hobi bring mini oo pire, bring mini hole tal ongwo meri onanga pamia. Yu onanga kunu panamo? I ta paikinama. Bring mini oo tal ongwo hobi iwe, ha miki weni dire tal olgi, God pir na tenama di pimua. Pimba, God yalhobi pir tekima. \v 8 Ni yalhobi tal ongwo meri olkio. Nabe hamen bani mongwiwe, homena han ta wai sinangwo ma dinangwo i nerale, di pinangiwe, God homa hanangwo ni emgi hanere, God ha ditenanua. \v 9 Di tenangiwe, yu dinania. \li1 Nabe, hamen bani monia \li1 ni hani awala gale maa e ni te i omo. \li1 \v 10 Ni ure, yona sina te, ganba sina ya, kene ole \li1 kwi mol na to. Hamen bani ni gran wine ole \li1 momia, te ganba bani na yalhobi mominga bani \li1 ereyu wine ole moli namna. \li1 \v 11 Kenba homena kunung benangwo meri na to. \li1 \v 12 Yal ta tal nigi dongwo ol na tongwo \li1 pring i ole tominga meri na tal nigi dongwo ominga prina \li1 i ole na to. \li1 \v 13 Kuni kura talime oun denangwo bani na aule \li1 i pi olekio. \li1 Kwia nigi dongwo Seten krauna sire kera kul na tenamia ni ure kuman kine na to. \p \v 14 Te ari tau tal nigi dongwo ol ni tenangure pring panangwo i kri di olanga meri iwe, Nabin hamen bani mongwi tal nigi dongwo onga prin ereyu kri di ole ni tenamua. \v 15 Te ari tau tal nigi dongwo ol ni tenangure pring panangwo i kri di ole tekinanga, God ni tal nigi dongwo ol wanga prin ere kri di ole ni tekinamua. \s1 Homena mai tongwo ha \p \v 16 Ena gin ta homena mai tere monangiwe, kuru dungwo ari homena mai tere mole onangwo meri olkio. Kuru dungwo yaliwe, mai te mole yu onangure, ari hanere, O yali homena mai tongwo pamua, di hanama dire gumang megine monamia. Molere ganba baniya hang awala ganangwo i tobo haya inamua. \v 17 Na ha weni kara di ni teiya. Te, ni yalhobi God pir tere, homena mai tere monangiwe, gaun bigi sire guman nimni monangure kir wa ha dire molo. \v 18 Yu onangiwe, ari hobi homena mai tere monia di hankinama, God nin ni hanamia. Hanere tobo wai ni tenangwo inanga pamua. \s1 Ganba baniya tal wai bona si wakinangwo ha \sr (Luk 12:33-34) \p \v 19 Te ni yalhobi ganba baniya, tal wai dinangwo nomani tere bona si wakio. Bona si wananga, simin malangure, ari kuni nenangwo pamia. \v 20 I nomani si pirere, hamen bani tal wai dinangwo bona si ere a i si wayo. Hamen bani iwe, simin ta malkinamio, te ari ta kuni nekinangwo pamia. \v 21 Bona si ere a i si wanangiwe, tal wai dungwo bani muru dinamia, nomani kwian para te bani olanua. \s1 Omina gauna kewa dongwo meri dungwo ha \sr (Luk 11:34-36) \p \v 22 Ena kewa dere au dimia hano. Kewa dere au dungwo meri iwe, ni omin pine di hania. Omin au dinangwo irawe, nomani gaun i para au dinangwo hol hankun ole wananga pamia. \v 23 Te omin si bonangwo irawe, nomani gaun i para si bonangwo hol wakinanga pamua. Te ni kwian si bongwo ala i ya mol panangwo, mol pai oli nanga, yo tekinangwo pamua. \s1 Ari singaba sutani monangure honagi yal taniga monangwo ha \sr (Luk 16:13) \p \v 24 Ena ari singaba sutani monamia. Monangure honagi yal taniga molere, yasuri i mu dire honagi ol tenangwo kunu panamo? I ta paikinama. Yu onangwiwe, honagi yal i yal ta i honagi ol teral mo? yal ta i honagi ol teral mo? dire nomani susu sinamua. Sirewe, ta i nigi de pir tere pisolere, taniga honagi ol tenamua. Te moni honagi iwe, para weni ol i nanga pamba, nomani kwian sina iwe, God tani tegi dinanga pamua. \s1 Nomani si oun dere tal olale di pinangwo ha \sr (Luk 12:22-31) \p \v 25 Ena ni yalhobi mol pai onanga maing di ni tominia piro. Homena ma dinangwo nerale? Nir ma dinangwo nerale? Gal kul ma dinangwo irale? yu dire kraun aulekio. Te homena nenangiwe, wai panamba te, hon monangiwe, wai weni panamia. Te galsina wai dinangwo wanangiwe, para wai pamba te, gaun wigi sire wai dinangwiwe, wai weni panamia. \v 26 Te ni yalhobi hahoba wangwiwe, maing para hania. Homena yare bule yu ala ere nom mo? I ta nekima. Nabe hamen bani mongwiwe, hahoba kene ol tere, homena nin tongwo nomia. Te hahoba talwo i kene ol tomba, te ni arihobi nomani bolo ni ol emia ni kene wai weni ol ni tomua. \v 27 Te omaga golal mo? emgi golal mo? dire nomani si gogo dalkio. Nomani si gogo dale moli nangiwe, emgi weni golalua di pinangi kunu panamo? I ta paikinama. Gonanga haung nin ta pirkinia, nomani gogo sikio. \p \v 28 Ena emgi galsina wanamin mo, ya monamin mo dire, nomani si gogo dalkio. Er kuung sungwo para hania. Sungwo ering bani iwe, galsina ta sibire ware, kebering gal wam mo? I ta wakima. \v 29 Iwe, singaba Solomon galsina wai anere wamba, er kuung sungwo i, wai weni dimia. \v 30 Er kuung iwe, God ol emia. Ol engwo kuung sungwo kenba haniba, ongi hama sire uli di yanangwo ganba dal i namua. God er yung kene ol momia, ni para ni kene ol molkinamo? Monamia. Galsina ya, talhan hobi para ni tenamia. Ni ogolo nomani si pir kun olekino? \v 31 Homena ma dinangwo nerale? Nir ma dinangwo nerale? \v 32 Galsina ma dinangwo irale? yu di pirkio. Ari wiyol ha maing pirkungwo hobi iwe, nomani yu si pire talhan i wa dunamia. God nomani paikimo? Nomani bir pamia, talhan tau irere, gaun dirin dinangwo monangiwe, God nin pirere, aki di ni tenamia. Ni tenangwo ipire, ni pir gogo dalkio. \v 33 Homa God grang wine olere, a i si wanangiwe, tal tau i tibi ol ni tenangwo inanga pamia. \v 34 Ni yalhobi ongi mol pai ol i nanga tal olale? dire, pir gogo dalkio.Pir gogo danangiwe, gul nin mobin hol i dimia emgi u guman holi unangwo hananua. Hamen haung haung honagi ol i nanga meri gaun gul inanga nomani si pirkio. \c 7 \s1 Ari hobi nigi de pir tere isime e tenanga ha \sr (Luk 6:36-38, 41:42) \p \v 1 “Ena ni yalhobi ari tau hanere, nigi de pir tere isime e tekio. Isime e tenanga meri iwe, God hon siina dire yu ol ni tenangwo pamua. \v 2 Te arihobi tal ol tenanga meri iwe, God ere siina dire yu ol ni tenamua. \v 3-5 Ni omin bani er dulung bir ta dungwo i pia si kul si olere, enin ta omeling bani molo dungwo i talongwo i tibi ol tene? Er dulung bir omin bani si pera di dungwi, omin gi dinamia, i ole teralga kunu paikinamua di pirkino? Ni yahunanin ta omeling molo dimua dingiwe, ni hasu dinia, ni nin omin bani palan dulung bir ta si pera di dungwo i, homa i olekino? Yu olere, ebin molo dinangwo emgi i ole tenanga pamia. Homa ni nin isime enangiwe, emgi enin tau hobi para isime e tenanga pamua. \p \v 6 Ena God ha maing iwe, i pi awi di tenangi gau di ni tere ni sinamua. Te kun tenangiwe, i pi kun emin sungwo ali olamua. \s1 Yal tau God kina hawai ol tenangwo ha \sr (Luk 11:9-13) \p \v 7 Ena tal ta irala dire God sirin bol pinangiwe, ni tenangwo inanua. Te wa dunanga tal iwe, ere i tibi ole ni tenangwo inanua. Te hona grang hoiri yole ere monangwiwe, gala dinanga God yaule ni tenangwo ala nanua. \v 8 Ena ari hobi tal ta na tenama dire sirin bonangwo taliwe, tenangwo, inamua. Te wa dunangwo taliwe, ere i tibi olamua. Te gala dinangwiwe, God hoiri yaule tenamua. \v 9 Ena ni yalhobi monga bani iwe, wani ta heba golia dinangwo kwahulu wo i tenanga wai panamo? I ta paikinama. \v 10 Te pisi nir hau golia dinangwo onba degirime si tenanga kunu panam mo? I ta paikinama. \v 11 Ni yalhobi digan moniba, te wani hobi tal yu wenin ta ol tekinia tal wai moni ol tenua. Ol tenga meri iwe, hamen Nabe ditenanga para weni ni te uning sinamua. \p \v 12 Ari hobi tal wai ol na tenama di pinanga meri iwe, ni ere ari hobi yu ol tenanua. Iwe, lo ana holo holo hana togu yal para weni dungwiwe, na grana para u tani omua. \s1 U wai nanga molpai honagrang migiga dungwo ha \sr (Luk 13:24) \p \v 13 Ni yalhobi iwe, hona grang migiga dungwo holi po. Honanga hogal ai endo de pangwo bani hona grang bir weni au dire dimia, nanga pamua. \v 14 Pangwo ipire ari miki weni hona grang bir weni dungwo hol i doling bomua. Bomba, u wai pire mol panangwo bani panangwo hol iwe, oun domia, ari tan tani wa du hanere, doling bonamua. \s1 Hasu hana togu ari unangwo kwi han monangwo ha \sr (Luk 6:43-44, 13:25-27) \p \v 15 Ena ha maing hasu di wangwo tisa hobi iwe, unangwo pir tekirala dire kwi han molo. Yalhobi gaung maini wai moma di hananba, emgi gaung ala i han pa dinanua. \v 16 Emgi tal gogo onangwo kara han po sire digan mongwo pamia di hananua. Er digan dungwo bani iwe, amil sinam mo? I ta sikinama. \v 17 Te kewa bongwo bani iwe, paba ta sinam mo? I ta sikinama. Er wai dungwo bani iwe, miling wai hongure, nenua. Nenba, er nigi dongwo bani iwe, miling digan hongure, ta pe nekinua. \v 18 Er wai dungwo bani iwe, miling digan honam mo? Te, er nigi dongwo bani iwe, miling wai honam mo? I ta holkinama. \v 19 Er ta miling wai holkinangwo iwe, werere, endo ganangwo pamua. \v 20 Ni yalhobi nomani sina pamia, ha maing hasu di wangwo tisa hobi iwe, tal gogo ol wanangwo nin han po sinanua. \p \v 21 Yal Yisas ye, Yisas ye, yu di na tongwo yalhobi tau God kene ongwo bani ta honamua. Te hamen Nabe haang pirere, wine ongwo yalhobi obil nangwo pamua. \v 22 Ari para muru God maulung bani pirere, ha hol bir weni pinamua. Pirere, “Yal Yisas ye, Yisas ye, na yalhobi ni hani pirere, gran wine olere, arihobi ha maing nir si tomingiawe. Ni hani pirere kwia nigi dongwo si hobale olimingiawe. Ni hani pirere arihobi tal gumang hon dongwo i tibi ol tomingiwe,” dinamia. \v 23 Dinangure “Ni yalhobi na guman ta hankigarawa, na bal na terala di dinia, digan monia ere pio,” diteralua. \s1 Oo memini sutani pamia kenangwo ha \sr (Luk 6:47-49) \p \v 24 “Ena yal tau na guna hana pirere wine onangwo yalhobi nomani bir panangure monamua. Molere, yal ta oo hamen hul ke pare mongwo meri yu monamua. \v 25 Nimin bir weni sire, nir sire, hamen hair mu dinba olere, oo i i manbi olala di onangure, ta yakinamua. Oo iwe, hamen hul mini bani nona pare mama dinamua. \v 26 Ena yal tau na guna hana pirere, pisolangwo yal iwe, nomani bir paikinangure monamua. Molere, yal ta oo maker bani kengwo meri monamua. \v 27 Nimin bir weni sirere, hamen hair mu dinba olere, oo i i manbi olangure yanamua. Yarere u susu namua.” \v 28 Ena Yisas ha yu di wai sungure arihobi ha maing dungwo i nomani si pire wai pire mongwi. \v 29 Yisas iwe, lo ana holo holo kene ongwo yalhobi ha ditongwo meri ditekima. God yulang tongure ire ha maing ditomia, arihobi pire bukunungwi. \c 8 \s1 Yisas yal ta hakubi dongwo awai ol tongwo ha \sr (Mak 1:40-44, Luk 5:12-14) \p \v 1 Yisas hamen hul mini bani molere, ya ime ungure, ari miki weni doling bol ongwi. \v 2 Ongure yal ta hakubi dongwo Yisas mongwo bani u pa dire, ikwi bole yu ditongwi, “Yal Yisas ye, ni nebona i kri di olala di pinanga, i ole na to.” \v 3 Dungure Yisas aling sine dire, gaung bani arere, yu ditongwi, “Na kri di ole ni teralga u wai nana di piria, gaun wigi sinangure ya molo.” Dungure nebona i gintani wai sungwi. \v 4 Wai sungure, Yisas nebona dongwo yali kraung are yu di tongwi, “Piro. Ni awai ol ni tegi ari ta hawai ol tekio. Tekirere, gaun i ha maing oo singaba nibil di tengere, hanamia. Hanangure Moses grang wine olere, homena si gal tengere, gaun wigi sungwo i ari para han po sinamua,” dungwi. \s1 Yisas Ami kene ongwo yal ta nir honagi yal nibil ongure awai ol tongwo ha \sr (Luk 7:1-10) \p \v 5 Ena, Yisas Kapaneam oo malgi ongwi. Ongure yol Roman soldia kene ongwo yal ta, Yisas mongwo bani u pa dungwi. \v 6 Dire sirin bol tere yu ditongwi, “Yal Yisas ye, na honagi yal ta gaung gul bir weni ol tongure nimni molkimia, du dale malgi pai momua.” \v 7 Dungure Yisas yu ditongwi, “Na omaga urere, awai ol teralua,” dungwi. \v 8 Dimba, soldia molere, “A. Yal Yisas ye, na digan molia oona malgi huyo. Timiya molere, dingere, honagi yal i u wai namba? \v 9 Na sina weni molia, yal bir hobi na na kene omba, te na mol kebena ala olungwo hobi kene oliwa. Olere yal ta po diralga namua. Te yal ta wo diralga unamua. Te honagi yal yu olo diralga, onamua.” \v 10 Dungure Yisas pire ganulun dire mobing hol ungwo hobi yu ditongwi, “Yol Roman yal iwe, God ogolo nomani si pir te momba, Isrel ari hobi iwe, pir tongwo meri ta tekimua. \v 11 Yu omiba ni piro. Ari ungwo te, ya bengwo holi ari wiyol miki weni God kene ongwo bani namua. Kwiana moya Ebraham ire, Aisak ire, Yekop ire, yalhobi kina hamen bani monamua. \v 12 Te Isrel ari tau hamen bani namba, God pia si, si bongwo ali olamua. Olangure, hai mere, siging girimil nure, anini sire monamua.” \v 13 Yu di te pisolere, Yisas soldia yu ditongwi, “Ni honagi yal na onangwo u wai nama di pingiwe, haya u wai namia, ere malgi po.” Yu dungure nibil ongwo yal i gintani u wai ongwi. \s1 Yisas Pita wumbi gaung nega dungure awai ol tongwo ha \sr (Mak 1:29-31, Luk 4:38-39) \p \v 14 Ena Yisas Pita oo kepangwo ala i ongwi. Pirere, Pita wumbi nibil olere, gaung nega dungure, bol bani pai mongwo hangwi. \v 15 Hanere aling bani angure, nibil i wai simia, aire Yisas homena ke te mongwi. \s1 Yisas ari yal al miki weni awai ol tongwo ha \sr (Mak 1:32-34, Luk 4:40-41) \p \v 16 Ena hamen pudungure, kwia nigi dongwo yong sina mongwo hobi aule ire, Yisas mongwo bani u pa dungwi. U pa dungure, Yisas kwia ha taniga ditere, si hobale olungwi. Olere nibil pangwo hobi awai ol tomia, nibil wai sungwi. \v 17 Homa God hana togu yal Aisaia molere, “Yal ta unangwo yal iwe, na nibil nebona para kri di ole na tenamua,” \rq (Ais 53:4)\rq* di emiraya, omaga nima omue. \s1 Ari Yisas doleng bolala di ongwo ha \sr (Luk 9:57-60) \p \v 18 Ena ari miki weni u ku bolere, Yisas yobile sina olimia hanere, gamahobo yu ditongwi, “Nan nir bina hoibi namna pano.” \v 19 Yu dimba, lo ana holo holo kene ongwo tisa ta, Yisas mongwo bani pirere, yu ditongwi, “Tisao. Ni u banta banta nala dinanga holi, na ni dolni bolalgiwe.” \v 20 Dungure Yisas yali yu ditongwi, “Dua hau hobi oong nin nin ere pamio, te hahoba hobi ereyu oong ere pamio, te na Ari Wang Weni molere, oo ai ya, te bona gana timiya ta dikimua,” dungwi. \v 21 Ena grang wine ongwo yal ta aire yu ditongwi, “Yal Yisas ye, ni na nusolingere, nabe gonangwo homa man wu erere, emgi ure ni ni dolni bolalba?” \v 22 Dungure Yisas yu ditongwi, “Gonangwo yal i nin man wu ere gonamia, ni ure na dolna bolo.” \s1 Yisas hamen hair mudinba hobang si tongure grang wine ongwo ha \sr (Mak 4:36-41, Luk 8:22-25) \p \v 23 Ena Yisas grang wine ongwo hobi kina sipi ala pirere, ere ongwi. \v 24 Ongure hamen hair bir mudinba olere, nir hone pera kulere, sipi i manala olangwo pangwi. Pamba Yisas ul pai mongwi. \v 25 Mongure, grang wine ongwo hobi ganulun dire a ho tere uling yurere yu ditongwi, “Nan gonamga pamia aki di na to.” \v 26 Dungure Yisas, “Na momia di pir na tekino?” Dire, aire, “Nir ya hamen hair olkio” dire, hobang si tomia wai sungwi. \v 27 Wai sungure grang wine ongwo hobi hanere, “Ayo” dire, grang dalungure, “Hamen hair ya, nir hobang si tongworai grang wine omia, yal i ari mom mo, tal mome?” dungwi. \s1 Yisas yal sutani kwia nigi dongwo yong sina mongure si hobale olungwo ha \sr (Mak 5:1-17, Luk 8:26-37) \p \v 28 Ena yalhobi nir bare iri si hoibi pire Gadara ganba pi pa dungwi. Pa dungure yasu kwia nigi dongwo yong sina momia ungwi. Ungwo yal iwe, ari yulagi engwo hulu grang ala i pai momia, ari kul pirere, hol i gogo ta wakima. \v 29 Ena yasuri gala bir dire yu dungwi, “Ni God wang weni irawe, na nan hana pamia ni hani pamo? Na gauna gul i na tenanga habang olo mala humia, tal ol na tenane?” \v 30 Yu dire hangure, kul airing gul banta kun miki weni emin ne momia, hangwi. \v 31 Hanere Yisas sirin bol tere yu ditongwi, “Na hobale olanga, kun yong sina i naminba?” \v 32 Dungure Yisas “Para po”, ditongwi. \p Ditomia kwia kun yong sina i ongure kun hobi daang nulu di yaime pire daang boi dire nir sagu dire gol wai sungwi. \p \v 33 Simiawe, ena kun kene ongwo yalhobi te pirere, oo malgi pi pa dire, kun kwia kina tal ongwo ha i ari hobi para weni boling kul tibi ol tongwi. \p \v 34 Tomia ari miki weni Yisas monangwo harala dire kri di ungwi. Urere, tal ongwo i hanere kul pire, “Yal Yisas ye, ni banta nanba?” ditongwi. \c 9 \s1 Yisas yal ta kebering aleng meginungwo awai ol tongwo ha \sr (Mak 2:1-12, Luk 5:17-26) \p \v 1 Ena Yisas pi sipi ala molere, nir digan bani ti hon pirere, iri si hoibi ure, yali nin oong malgi u pa dungwi. \v 2 U pa dungure yal ta nibil ole, kebering aling meginungwo aule ire, Yisas mongwo bani ungwi. Ungure Yisas au si ungwo yalhobi God onangwo pamia di pir tongwo maing hanere, nibil ongwo yal i yu di tongwi, “Gir wai ye, kulna pirkio. Ni tal nigi dongwo ol wanga God prin ni tongwiwe, haya kri di ole ni tomua.” \v 3 Yu dungure Lo krehaman ha tisa tau nin diriala olere, “Ayo. Yal i God gaung ha si tomia hano.” \v 4 Dungure Yisas yalhobi ha nomani si pungwo i yong sina i haya han pa dungwi. Dire yu ditongwi, “Talongure ha gogo dire nomani si mone? \v 5 Ni nomani si pinga tal ha oun dome? Tal nigi dongwo ol wanga God prin ni tongwo i kri di ole ni tomua, ditega, kulang pam mo? Te, aire ere malgi po ditega, kulang pame? Aire ere malgi po diteralga kulang panamo? I ta paikinama. \v 6 Te na Ari Wang weni molia. Molere God yulang na tongure, ganba bani ari tal nigi dongwo ongure God pring tongwo i kri di olalga han pa dinanua.” \v 7 Yu direre, nibil ongwo yal i yu di tongwi, “Aire, er kwiba ire, ere malgi po”. Yu dungure nibil pangwo yal i aire er kwiba ire, ere malgi ongwi. \p \v 8 Omia arihobi tal ongwo i hanere, miling si giri golere mongwi. Molere God ari yulang tomia, wai pire God haang a yuwo olere mongwi. \s1 Yisas yal Matyu na gala dire wo di na tongwo ha \sr (Mak 2:13-17, Luk 5:27-32) \p \v 9 Ena Yisas ere pirere, takisi ingwo yal na hana, Matyu, takisi iga ala ami di molga hangwi. Hanere yu di na tongwi, “Ni urere, na hana wine olere, na dolna bolo.” Yu dungure na aire, Yisas doling bol ogi. \p \v 10 Ena gin ta na oo kepaga ala Yisas homena ne mongwi. Ne mongure, takisi ingwo yal miki ire dire, ha maing pirkungwo ari miki ire dire, urere, Yisas grang wine ongwo hobi kina, homena para tani ne momgi. \v 11 Yu ominia Perisi yal tau hanere, Yisas grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Takisi ingwo yal ire, hana yal ire dire, Yisas kina ereho mole, homena ne momia, talongwo nome?” \v 12 Yu dungure Yisas pungwi. Pirere yu ditongwi, “Dokta iwe, ari yamoni mongwo i gaung bani honagi ta ol tekimia, nibil pangwo yalhobi honagi ol tomua. \v 13 Ha maing buku God yu di emiraya, Na homena si gal na tenanga taman. Awai honagi habang habang ol na tenangi wai pinaminua. \rq (Hos 6:6)\rq* Yu di engworai kere memini pir pa dinana pio. Na iwe, ari tibi mongwo hobi i ku bolalga, taman. Ari ha maing pirkungwo hobi i ku bolala dire yaime wiwa,” dungwi. \s1 Homena mai tongwo ha \sr (Mak 2:18-22, Luk 5:33-39) \p \v 14 Habang ta Yon, nir bil tongwo yali, grang wine ongwo hobi tau Yisas mongwo bani u pa dire yu sirin bol tongwi, “Na yalhobi Perisi yalhobi kina haung ta homena mai tere mominia, ni gran wine ongwo hobi homena mai tekirere, talongure gogo nome?” \v 15 Dungure Yisas yu ditongwi, “Al hon inangwo yali gamahobo kina ereho monangure, homena mai tere gumang yaure monam mo? I ta molkinama. Al inangwo yali aule ire, ere banta nangure, gamahobo miling gul sinangure, homena mai tere monamua.” \p \v 16 “Te ari gal goling bali sinangwo bani gal hon bol ere sibirangwo kunu paikinama. Sibirangwo iwe, hon ere bali bir sinamia. \v 17 Te ari nir wain hon holere, meme gang mugu goling ali garu dikinamia. Garu dinangure, miing ure, meme gang mugu i si gala dire, nir wain iwe, u ganba bani namia. Ari han pa dire meme gang hon irere, nir wain hon tulangure, meme gang iwe, nir wain i kina mama dinamua,” dungwi. \s1 Yisas Ami kene ongwo yal ta aung si hon e tere, te al ta Yisas gal sina are u wai ongwo ire dire ha \sr (Mak 5:22-43, Luk 8:41-56) \p \v 18 Ena Yisas ha i di te mongure, Yudari kene ongwo yal ta ure ikwi bole yu ditongwi, “Na auna omaga gomia, ni ure gaung bani anana namna wo. Ananga si hon ere aire ya monamua.” \v 19 Yu ditere ongure, Yisas grang wine ongwo hobi kina doling bol ongwi. \v 20 Ongure al ta, me erin ana holo holo kebena sutani, algi bil molere Yisas mobing holi doling bol ongwi. Pirere, u mobing hol i urere, Yisas galsina angwi. \v 21 Airing i are yu nomani si pungwi, “na nibil olgarai, yali galsina obil agarai, gintani wai sinangwo pai dimia,” dipungwi. \v 22 Dipire angure, Yisas inaa dire, al i yu ditongwi, “Amagir ye, kulna pirkio. Ni na onangwo u wai nala di pir na tengiwe, u wai onua.” Ditongwo gin iwe, nibil i wai sungwo ya mongwi. \p \v 23 Ena Yisas pi Yudari kene ongwo yaliwe, oo kepangwo ala ongwi. Ongure arihobi u ku bole, hai mere, pegare ole, mugu ba pu dire yu ol mongwi. Yu ol mongure Yisas pi pa dire hangwi. \v 24 Hanere, “Ni yalhobi ere maini pio. Ama i ta golkima. Ul pai momia hankino.” Ditongure arihobi Yisas wa gol tongwi. \v 25 Wa gol tongure, irang nigi de pirere, arihobi wa kirulu di maini olungwi. Olere Yisas ama pai mongwo bani pirere, aling aki dungure, ama i aire ya mongwi. \p \v 26 Momia Yisas talongwo guung haang iwe, ganba bina holo holi wa dire kunu bengwi. \s1 Yisas omeling gi dungwo yal su te grabeling aa tongwo ta awai ol tongwo ha \p \v 27 Ena Yisas ganba i pisolere, ere banta nala dire ongwi. Ongure omeling gi dungwo yal sutani doling bol ongwi. Pirere gala bir dire, “Debit gangye, milna pir na to.” \v 28 Dungure pisole, oo ala ongure, yasuri pi mongwo bani pa dungwi. Pa dungure Yisas yu ditongwi, “Na ni yasuri omin a pila di ni tenaminga panama, di pin mo?” Dimba, yasuri, “Owa, onanga panamua.” \v 29 Dungure yasuri omeling arere, yu ditongwi, “Ni na onangwo pamia dire nomani si pir na tenanga meri na ereyu ol ni teralua.” \v 30 Yu dungure gintani omeling pila dungure, talhan para weni hangwi. Hangure Yisas yasuri kraung are yu ditongwi, “Na tal ol ni tegiwe, ari tau ha wai ol tekio.” \v 31 Yu ditomba, yasuri pirere, Yisas tal ongwo ha i ha wai ongure, ganba bina holo holi si dina dire, kunu bengwi. \p \v 32 Ena omeling gi dungwo yasuri ere ongure, yal ta kwia nigi dongwo yong sina momia ha mini paikungwo gintani u Yisas mongwo bani pa dungwi. \v 33 Pa dungure, Yisas kwia si doling i mena ol tongwi. Ol tomia yal i ha mini pangwi. \p Yu omiawe, ari miki weni hanere bukunungwi. Bukunere, “Ayo. Isrel ganba bani homa tal ta yu onangwo hankimgirawe,” dungwi. \v 34 Dimba, Perisi yalhobi iwe, Yisas tal ongwo i hanere yu ditongwi, “A. Iwe, kwia nigi dongwo singaba yulang tongure, yu omua,” dungwi. \s1 Yisas ari yal al miling pir tongwo ha \p \v 35 Ena Yisas oo bir migi para weni wangwi. Warere Yudari ha maing oo ala pirere, “God kene ol ni tongwo monua,” dire ha maing nir si tongwi. Tere nibil nebona dere mongwo hobi awai ol tongure, u wai ongwi. \v 36 Te Yisas molere, nibil nebona dere mongwo hobi kul pire momia, hanere, miling gul simia aki di tenangwo yal ta molkima. Kun sipi sipi hong yal kene olkungwo mongwo meri momia, hangwi. \v 37 Hanere grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Homena miling miki weni homia hano. Homiba, homena bulangwo yal ta molkimia, tamangwo, yal sutani momua. \v 38 Yu omia ni homena hong yal, God irawe, sirin bol tere yu do. Ni homena hong yal monia, homena bulangwo ari tau i tibi ol na tengere, homena i bulangwo, kunu benamua, di to.” \c 10 \s1 Aposel hobi haang \sr (Mak 3:13-19, Luk 6:12-16) \p \v 1 Ena gin ta Yisas grang wine ongwo hobi ana holo holo kebena sutani gala di ku bolere, kwia nigi dongwo ya, nu nibil maing maing ongwo hobi, si doling i olama dire, yulang tongwi. \v 2-4 Tongwo hobi haang yu pamia, ta Saimon, haang ta Pita momia, te ebering Endru momia, te Sebedi wang Yems te ebering Yon momia, te ta Pilip, ta Batolomeu, ta Tomas momia, te ta takisi ingwo yal Matyu na moliwa, te ta Alpias wang Yems momia, te ta Tadius momia, te ta miling olba sungwo yal Saimon momia, te ta Yisas bai tal sungwo yal Yudas momia. Yudas iwe, Keriot ganba hong yal momia. \s1 Yisas Aposel ana holo holo kebena sutani hobi honagi ebir sire tongwo ha \sr (Mak 6:7-13, Luk 9:1-5) \p \v 5-6 Ena grang wine ongwo hobi Yisas nu si olere, yu ditongwi, “Ni yalhobi Isrel ganba obil warere, ari wiyol tau ganba te, Sameria ganba hoyo. Isrel arihobi iwe, kun sipi sipi mongwo meri momia, kene onangwo ari tamangure, wa du momia, po. \v 7 Pirere God ol wai ol na tere kene ol na tenangwo haung mala umua, di to. \v 8 Nu nibil pangwo hobi awai ol terere, te gongwo hobi uling yu to. Nebona bir hakubi dongwo hobi i ole terere, te kwia nigi dongwo yong sina mongwo hobi si hobale ole to. Tenangiwe, na yulana ya moro ni tominia ni para ya moro awai ol tenana pio. \v 9 Moni gal gire ire wakio. \v 10 Hol bangi wananga moni hong dire gal gire ire wakio. Te galsina sutani, te kebin to sutani ire wakio. Goliba a ire wakio. God honagi onanga bani iwe, galsina goliba ya, moni ya, kebin daing ni tenangwo inanga pamua.” \p \v 11 “Ena oo ai bir migi bina holo holi pi pa dingere, ganba hong yal ta pana gal ni tenangwiwe, yali kina gobari molo. \v 12 Ni oo ala ta nangiwe, yahuno, moldinio, dito. \v 13 Oo hong yal pana gal ni tenangwo gala dire, hawai ol tenangiwe, ya pir monamua. Te oo hong yal gumang yaure ni han gogo danangwo, hawai ol tere onangiwe, ta nomani si pir molkinamua. \v 14 Te yal ta ni han gogo dal ni tenangwo, ni ere nala dinangi, ni ha ditekire, ere po. \v 15 Ena God ari para muru i ku bole, ha hol bir onangwo haung, Sodom Gomora ari hobi iwe, God ha hol obilga ol tenamba, han gogo dal ni tenangwo yal iwe, God ha hol nimaki nangwo ol tenamua. \s1 Tal oun dongwo miki weni unangwo ha \p \v 16 “Ena piro. Kun sipi sipi mongwo meri monia. Mol i pirere awi biing mongwo sina i nanga ni si nenangwo pamia hankun ole molo. Molere onba mining bolo wangwo meri ware molo. Molere dua hau ta omeling haung gole amane mongwo meri molo. \v 17 Mongere ari tau ni han hol i pirere, ha hol ol ni tenamua. Terere Yudari ha maing oo ala kuba ni sinamua. \v 18 Na hana pir monangiwe, yal bir hobi guman bani nigi de hanere, ha hol ol ni tenamua. Ol ni tenangwiwe ari hana yamoni mongwo tau ha hol ongwo hanama dire u ku bonangwo bani, ni aire na guna hana i di tibi ol tenanua. \v 19-20 Ol tenangiwe, talwa dirale di pinanba, Nabin hamen bani mongwo i, Kwiang bai nu sinangure, yon wu bilere, ha i gran bani enangwo dinanua.” \p \v 21 “Ena yal tau ebering hobi yong bai tal sire, si golo, ditenamua. Te irang hobi wang tau yong bai tal sire, si golo ditenamua. Te kumil ama hobi irang aang yong bai tal sire, si golo ditenamua. \v 22 Yu onangwiwe, na hana pir monania, ari para weni ni hanere, yong ki e ni tenamua. Tenamba, yal ta nimni mole ha maing a i si wananga yal iwe, God aki di ni tenangure mol i nanga pamua. \v 23 Te oo tabil ta pi mongere, tal gogo ol ni tenangwiwe, te ere pi oo tabil ta molo. Isrel oo tabil di ongwo hobi para wa pisolekinangere, Ari Wang Weni na, ti hon uralua. \p \v 24 “Ena skul gir hobi tisa iime olangwo paikimua. Te honagi yalhobi honagi hong yal iime olangwo paikimua. \v 25 Gir tau mol ipirere, tisa mongwo meri molala di pinangwiwe, i para monangwo pamua. Te honagi yalhobi mol i pirere, singaba mongwo meri molala di pinangwiwe, i para monangwo pamua. Ena ari para weni oo hong yal narawe, “Kwia singaba Bielsebul monua” dire ha gogo di na tongwo meri, grana wine onga hobi para ha gogo weni yu di ni tenamua. \s1 Ari God tani kul pir tenangwo ha \sr (Luk 12:4-7) \p \v 26 Tenamba ni yalhobi kulung pirkio. Talhan kul si dungwiwe, emgi u tibi nangwo pamua. \v 27 Te ha ta kul si dinangwiwe, emgi ere u tibi nangwo pamua. Na ha diminga i, ni yalhobi tani pinia, emgi di tibi olangere ari miki weni pinamua. Na ha di ni tominga i, ni nin pinia, emgi ire oo hona hona i pire di tibi olanga pamua. \v 28 Di te i ongere yal ta ni sirala di unangure kul pirkio. Yal iwe, ni kwian para ta si golkinangwo pamia gaun tani si gonamua. God iwe, kwian gaun para endo de pangwo bani olere, si gonangwo pamia, yal i tani kulung pir to. \v 29 Hahoba elamaila sutani maket homena bring sinongwo bani wan toea obil bomua. Bomba, hamen nabe pirkinangure, hahoba taniga wala gal warere, yanangwo paikimua. \v 30 Ni yalhobi bini eme iwe, para weni God kerere, pir po simua. \v 31 God hahoba talwo i kene omba te ni arihobi ni kene wai weni omua. Ongwo ipire kul pirkio. \s1 Yisas haang dal tibi olangwo ha \sr (Luk 12:8-12) \p \v 32 “Yal ta arihobi maulung bani, na Yisas gamahobo moliwa, dinangwiwe, na ere yali haang God mongwo bani dal tibi ol teralga pamua. \v 33 Te yalta arihobi maulung bani, “na Yisas grang wine olkiwa” dire gai gonangwiwe, na ere yali haang God mongwo bani dal tibi ol tekiralua. \s1 Yisas ungwo habang kura panangwo ha \sr (Luk 12:51-53, Luk 14:26-27) \p \v 34 “Ena na uga hol iwe, dolna bole wine onangi, kulang panamo? I ta paikinama. Kura te tal oun dongwo u tibi pi ni tenamia hananua. \v 35 Irang na pir na tere grana wine onangi, wanihobi kiang pai ni tenamua. Te wang na pir na tere grana wine onangi, nabin hobi ereyu kiang pai ni tenamua. Te aang na pir na tere grana wine onangi, aun hobi ereyu kiang pai ni tenamua. Te aung na pir na tere grana wine onangi, nimai hobi ereyu kiang pai ni tenamua. Te aingbi ta na pir na tere grana wine onangi, hoin hobi kiang pai ni tenamua. Te hoing na pir na tere grana wine onangi, ainimbi hobi ereyu kiang pai ni tenamua. \v 36 Te yal ta na pir na tere dolna bonanga, ari tau kiang pai ni tenamba, te enin tau hobi iwe, kiang bir weni pai ni tenamua. \v 37 Te ni nimai nabin pir tere awai ol tenanba, te na pir na tere awai ol na tenanga iwe, wai weni panamua. Te ni wani aun pir tere awai ol tenanba, na pir na tere awai ol na tenangiwe, ere wai weni panamua. \v 38 Yal ta na dolna bolala di pinangiwe, gaun gul ikirere, dolna bonan mo? I ta bolkinana. Gaun gul bir irere, dolna bonanga pamua. \v 39 Yal ta gobari ya mol parala di pinangiwe, gonanua. Te yal ta gauna gul iralga tamama di pinangiwe, mol pai gobari inanua. \s1 Ari tobo wai inangwo ha \sr (Mak 9:41) \p \v 40 “Te yal ta ni yalhobi kina pana gal ni tere awai ol ni tenangwo yal iwe, na para awai ol na tenamua. Na tani ol na tenangwo taman. God, na nusolangwo yali, para ol tenamua. \v 41 Te God hana togu yal ta honagi onangwo meri iwe, tobo inamua. Te God hana togu yal i unangwo hanere, pana gal tenangwiwe, hana togu yal i tobo inangwo meri kunu inamua. Te yal ta wai weni monangwo yal iwe, tobo ere inamua. Yal wai weni unangwo hanere, pana gal tenangwo iwe, yamoni gal tekinamia tobo ere inangwo pamua. \v 42 Na grana wine onangwo yal bina ta unangwo hanere, nir hon holere, tenangwiwe, God yal i tobo tenangwo pamua. Na ha weni kara di ni teiwa,” dungwi. \c 11 \s1 Yon gamahobo nu si Yisas mongwo bani olungwo ha \sr (Luk 7:18-35) \p \v 1 Ena Yisas grang wine ominga ana holo holo kebena sutani honagi ha di na te pisolere, ere pi oo tabil tau pirere, ha maing nir si tongwi. \p \v 2 Ena Kraist honagi ongwo i Yon nir bil tongwo yali halabusi pai molere pungwi. Pirere grang wine ongwo tau bai nu si Yisas mongwo bani olungwi. \v 3 Olungure pi Yisas mongwo bani pa dire yu ditongwi, “Yon yal ta unamua dungworai, ni mon mo, yal ta emgi uname?” \v 4-5 Dungure Yisas yu ditongwi, “Omeling gi dungwo hobi pila dimio, kebering kebir engwo hobi u wai omio, hakubi dongwo hobi gaung wigi simio, kraung gi dungwo hobi pila dimio, gongwo hobi hon aire ya momio, yal bina hobi God tal ol na tongwo ha maing ditominga pungwo hangiwe, Yon ditenana po. \v 6 Yalta na na hanere, owa Kraist moma dipire nomani susu sikinangwo yal iwe, yong horoga onamua,” dungwi. \p \v 7 Ena Yon grang wine ongwo hobi ha yu ditomia pirere, ere memini ongwi. Ongure Yisas Yon guung haang arihobi yu ditongwi, “Ni ganba po engwobani Yon momua, dungwo pirere, harala di ongiwe, ari monangwo harala di pin mo, tal u tibi nangwo harala di pine? \v 8 Kul airing hair sire ho tongwo harala di on mo, yal ta galsina wai weni si giu dinangwo harala dire one? Galsina wai weni si giu dinangwo yal iwe, oo bir ke pangwo ala i mole pare omia. \v 9 God hana togu yal harala dire ono? Owa, para dinia, hana togu tau mongwo meri ta molkima. Yon iwe, God hana togu yal bir weni momua. \v 10 Ha maing buku homa di emiraya omaga yali u tibi omua. God yu dungwi, na hana togu yal momia hano. Yal iwe, nu si olaminga homa e ni tere hol bala di ni tenamua. \rq (Mal 3:1)\rq* \v 11 Ari tau bir omba, Yon bir weni omua. Yon bir weni omba, God kene ongwo bani ari monangwo iwe, God kina si daule monamua. \v 12 Yon mole ha maing ditongwo haung iwe, ari tau God kene ongwo bani nala dire nega dire yulang bol i ungwo ungwo, omaga ere na mominga haung para yu omua. \v 13 God hana togu yalhobi para weni, te lo ana holo holo Moses awa ha dire mining bol ere, God kene ongwo hol u tibi namua dimiraya, Yon omaga u tibi umua, dungwo pinua. \v 14 Hana togu ha dungworai pinangiwe, Yon Ilaiya u tibi pire moma di pinanua. \v 15 Ari nomani pamia ogolo pirio. \p \v 16 “Ena ari tabin malaya mongwo hobi iwe, ari tau mongwomeri kunu momua diral mo, talwa dirale? Maket homena bring si nongwo bani gir migi ami di mongwo meri momua. Gir tau hol bani mole kir te mongwo hobi iwe, gala dire gir hol bani mongwo i yu ditongwi, “Na ul diminba, ni egin ikinua. \v 17 Na ari gongwo hobi geral di tominba, ni gir hobi ere hai me tekinua.” \v 18 Yon urere homena tau mai tere nir wain nekungwiwe, ari para hanere, “Gir hobo, Yon ungworai du dima,” dimua. \v 19 Na Ari Wang weni molia ugiwe, homena ya nir wain negiwe, ari hobi na hanere, “Aye. Yali talta omia hano. Homena miki weni nere, nir wain nere, dimia hano. Takisi ingwo yal ire, ha maing pirkungwo hobi ire dire, yahuno ditomia hano.” Dimba God ha weni kara dim mo, dikime? Dinangwo ari pirere, u wai homo? U wai ongwo hania. Hanga i Yon na kina ha nir si tobilga pire ereyu u wai omia pir na tekino” dungwi. \s1 Yisas ari ganba ban tau nomani si kulu sikungwo hobi miling piriye dungwo ha \sr (Luk 10:13-16) \p \v 20 Ena habang ta Yisas oo malgi tau tal guma hon dongwo i tibi ol tomba, ari hobi hanere tal digan ongwo i aidole nomani si kulu sinangwo ha pirkimia. Yu omia Yisas hanere kura ha yu ditongwi, \v 21 “Aye, Korasin yalhobo, ni Betsaida yalhobi kina gaun gul bir inanua. Tal guma hon dongwo ni monga bani ol ni tega meri, Taia Saidon ganba arihobi yu ol teralga, hanere, tal gogo ongwo gintani aidole, nomani si kulu sinamua. Sirere ganba bilgere, ari para na han po sinama dire yu onamua. Onamba, tal guma hon dongwo ol tekia. Ni monga bani obil ol ni teiba nomani si kulu sire pir na tekinua. \v 22 God ari para muru ha hol ol tenangwo haung iwe, Taia Saidon yalhobi ha hol ol tenamba, ni yalhobi ha hol nimaki nangwo ol ni tenamua. \v 23 Kapaneam yalhobo, ni hamen bani nala di pinanba, God ni irere, pia si endo de pangwo bani olangwo pamua. Ni monga bani tal guma hon dongwo ol ni tega meri iwe, Sodom ari ganba bani yu ol teralga Sodom ganba omaga ya di panamba, yu ol tekia wai simua. Simba ni monga bani tal guma don hongwo ol teiba, pir na tekinua. \v 24 God ari para muru ha hol ol tenangwo haung, Sodom yalhobi ha hol ol tenamba, ni yalhobi ha hol nimaki nangwo ol ni tenamua,” dungwi. \s1 Ni yalhobi na molga bani urere erin monanua dungwo ha \sr (Luk 10:21-22) \p \v 25 Ena habang gin iwe, Yisas yu dungwi, “Nabe. Ni hamen ganba hong ni tani monia. Nomani bir pangwo sikul dungwo hobi ha di tibi ol tekinia. Sikul dikirere, pir po sikungwo yalhobi obil nibil di tenga wai piriwa. \v 26 O nabe ni nin nomani si pinga meri yu onga pamua. \p \v 27 “Nabe talhan para muru i na ana bani emua. God Wang na iwe, nabe nin na han po simua. Te nabe iwe, na nan han po siwa. Sirere, haang i, ari tau di tibi ol teralgiwe, para han po sinamua. \p \v 28 Yal tau honagi oun dongwo ol i pirere, ku si mol pirere na molga bani wo. Unangiwe, erin i tibi ol ni teralga monanua. \v 29 Na pirari te omena haung gole molga i pire ungere na nan gang were ni tegere na nan maing pir pa dinanua. Ena kwian mol pai goi sinangwo inanua. \v 30 Na honagi ol ni teralga i, kulang panamia, tal ta ni au so diralga i, para kulang panamia, au sinanga pamua,” dungwi. \c 12 \s1 Sabat haung honagi mana dungwo ha \sr (Mak 2:23-28, Luk 6:1-6) \p \v 1 Ena Sabat haung ta Yisas grang wine ongwo hobi kina paba ya nongwo sina wangwi. Warere, tau menan golere, paba tau pe nongwi. \p \v 2 Nomia, Perisi yalhobi hanere, Yisas yu ditongwi, “Sabat haung manaa dungworai, talongwo ni gran wine ongwo hobi paba pe nome?” \v 3 Dimba, Yisas yu ditongwi, “Debit gamahobi mena golere, tal ongworai, ha maing buku kere pirkino? \v 4 Yalhobi God ha maing oo bir ala werang tai pirere, homena breti God maulung bani dungwo i nongwo irawe, homena i, yali gamahobo nenama dire taman. Te ha maing oo kene ongwo yalhobi obil nomiraya. \v 5 Lo ana holo holo Moses ha yu di emiraya, Sabat haung ha maing oo kene ongwo yalhobi Sabat lo isusu olemua. Olungwiwe, pring ta paikimua di emiraya, kere hankino? \v 6 Ha maing oo i kene ongwo hobi Sabat haung honagi ongwo wai pamba, na ha maing oo i a ime ol teiya, olalga wai weni panamua. \v 7 Ha mining ganing ta yu pamiraya, Lo wine onangi para panamiba, te awai honagi onangi wai weni panamua. \rq (Hos 6:6)\rq* Ha iwe, memini pangwo pir po sinanga, pring pai tekinangwo hobi, “Pring ni tomua,” di tekinanga pamba, pir po sikina, di tenua. \v 8 Ari Wang Weni na iwe, Sabat haung para hobang molga pamua,” dungwi. \s1 Sabat haung Yisas yal ta aling kebir engwo awai ol tongwo ha \sr (Mak 3:1-6, Luk 6:6-11) \p \v 9 Ena Yisas ai i pisolere, pi ha maing oo ala ongwi. Ongure, ala i yal ta aling kebir engwo mongwi. \v 10 Momia, ari tau Yisas Sabat isusu ol tenangwo irai, ha di mere si tenamna di han mongwi. Molere Yisas yu ditongwi, “Yal ta Sabat habang nibil ongwo yali awai ol tenangwo, Lo isusu olam mo, olekiname?” \v 11 Dimba Yisas yu ditongwi, “Sabat habang kun sipi sipi yo maul ala nangwo ni yalhobi i mena olekinan mo? Olanga pamua. \v 12 Kun sipi sipi iwe, tobo bir pamiba, te ari tobo bir weni pamua. Pamia, awai ol tenamingiwe, Lo isusu ta olekinaminga pamua.” \v 13 Direre nibil ongwo yal i yu ditongwi, “Ani sine do.” Dungure aling sine dungure u wai ongwi. \v 14 Yu ongure Perisi arihobi hanere, yong ki erere, Yisas sirala dire ha hongwi. \s1 Yisas iwe, God honagi ol na tenama dire pare engwo ha \p \v 15 Ena, Yisas pirere, ganba i aidolere, ere ganba banta ongwi. Omia ari miki weni doling bol ongwi. Ongure Yisas nibil pangwo hobi awai ol tongwi. \v 16 Ol te pisolere yu ditongwi, “Na tal ol ni tega i guna hana ari tau ha wai ol tekio,” dire manaa ditongwi. \v 17 Ena hamen haya God hana togu yal Aisaia ha yu di emiraya, \li1 \v 18 God yu ditomia, \li1 Yal ta unangwo hananua. \li1 Unangwo yal iwe, na nan \li1 honagi ol na tenama dire \li1 pare ega unamia. Na yona \li1 milna yali tere, nomani para \li1 teiwa. Te na kwiana yali yong wu bilere \li1 kina mol pai onamua. Olere, \li1 na ha hol olalga maing ari \li1 para muru di tibi ol tenamua. \li1 \v 19 Ha erakere bolbin ta dikinamua. \li1 Te homaulung bir gala dire ha miki \li1 ta ditekinamua. \li1 \v 20 Yal ta bo kura pangwo meri pare monangwiwe, \li1 yal i hanere a yo te tenamua. Te kewa \li1 lampi dere gobirala dire abangwo meri iwe, \li1 yal ta yu monamua. Monangwo yal iwe, \li1 yal i hanere, yulang tenangure, aire nimni \li1 monamua. Yal i honagi ol i nangure, memini \li1 wai weni pare nima namua. Nangure talhan \li1 para muru ol kunu olangure, u wai pire pai \li1 monamua. \v 21 Pai monangure, ari para muru yali \li1 pir tere, pi tege ere mol i namua.” \rq (Ais 42:1-4)\rq* \p Homa Aisaia God grang pirere, ha yu di emiraya, omaga Yisas u tibi pire, honagi ongure nima omua. \s1 Arihobi Yisas kwia singaba Bielsebul yulang ire honagi omua dungwo ha \sr (Mak 3:20-30, Luk 11:14-23, 12:10) \p \v 22 Ena ongwo gin irawe, yal ta kwia kumo yong sina molere, omeling a gi dire, grabeling a tomia ha mining paikungwi. Paikimia aule ire, Yisas mongwo bani ungwi. Ungure Yisas yali awai ol tongure, omeling pila dire, ha mining pangwi. \v 23 Pamia ari miki weni mongwo hobi hanere, Aye. Yali Debit gang mom mo? di hangwi. \p \v 24 Di hamia Perisi yalhobi pirere yu ditongwi, “Yali kwia nigi dongwo singaba, Bielsebul, aki di tongure, honagi ongwo i hankino?” \v 25 Dungure Yisas pirere, yu ditongwi, “Ena ari ganba banta sina sikira dire, kura bole, u susu namia. Te irang aang hobi kina kura bole, gumang nin nin dinangwo u susu namia. \v 26 Te Seten gamahobo nin nin ebir sire, kura bonangwo i nimni monamo? I ta molkinama. I ere yu u susu nangwo pamua. \v 27 Na Bielsebul aki di na tongure, kwia nigi dongwo si doling i ole tomua, di na tengiwe, ni wanihobo Bielsebul aki di tongure, kwia para yu si doling i olem mo? Ta olekimia ni ha gogo dinua. \v 28 God Kwiang aki di na tongure, kwia nigi dongwo si doling i olia. Olga hangiwe, God kene ol na tongwo maing omaga i tibi olga, hanua. \p \v 29 “Te nona pangwo yal ta monangure, yal ta oo kepangwo ala pirere, bona gana kuni inamo? Ta ikinama. Homa pi nona pangwo yal i kulere, kebering aling han sire, emgi ala pire bona gana inangwo pamua. \p \v 30 “Ena yal ta Yisas tal ongwo kunu paikmua, dinangwo yal iwe, na gamnahobo ta molkinamua. Molkirere God ha maing pungwo hobi i gogo ol tenamua. \p \v 31 “Olamia yal tau tal nigi dongwo maing maing olere, ha gogo dire onangure God pring tenangwo iwe, tere nin nomani si pinangwo meri kri di olangwo pamia. Pamiba, God Kwiang gaung ha si tenangwo iwe, God pring tere han olangwo hawo ya di panangwo bani panamua. \v 32 Te yal ta Ari Wang Weni na irawe, gauna ha si na tenangworai, God pring kri di ole tenangwo pamia. Pamiba, God Kwiang gaung ha si tenangwo iwe, pring i ere hawo ya di panangwo bani panamua. \s1 Er digan bongwo bani miling digan hongwo ha \sr (Luk 6:43-45) \p \v 33 “Ena er wai dinangwiwe, miling nigi dongwo pe nenan mo? I ta nekinanua. Te er nigi dongwo bani iwe, miling digan homia, te er wai dungwo bani iwe, miling wai homua. \v 34 Ni yalhobi onba giri mongwo meri mole hasu gran dirane sire yu di wanua. Ni ha wai weni dinba, monga maing yo toma di pino? Yo ta tekimua. Ni ha yona ali mo wi dungwo meri wa dire di mena olinua. \v 35 Yal wai monangwo yali ha wai dinamia, te yal digan monangwiwe, ha digan dinamua. \v 36 Emgi God ari para muru ha hol ol tenangwo bani, ari para ha nigi dongwo dungwiwe, di tibi ol tenamua. \v 37 Ha gran bani dingiwe, ya direre emgi ha hol bani siina dire unangwo nin inanga pamua. Ha iwe, God hanere, a, ni pring pai ni tomua, te ni pring pai ni tekimua, yu di ni tenangwo pamua,” dungwi. \s1 Yal tau tal guma hon halala dire gala dungwo ha \sr (Mak 8:12, Luk 11:29-32) \p \v 38 Ena Lo ana holo holo kene ongwo tisa tau ire, Perisi tau ire dire, “Tisao. Ni hamen bani tal guma hon dongwo maing ta i tibi olingere hanaminba?” \v 39 Dungure Yisas yu ditongwi, “Ari yal al maing nigi denga monga hobi ya, tal guma hon dongwo maing ta i tibi ol na to, dingiwe, talongwo i tibi ol ni tegere hanane? I ta hankinanua. \v 40 God hana togu yal Yona mongwo bani u tibi ongwo meri irawe, yu nangwo hananua. Hana togu yal Yona iwe, pisi nir hau bir weni yong sina i hamen haung sui tai dire pare mongwi. \rq (Yna 1:17)\rq* Mongwo meri iwe, Ari Wang Weni na ari yulagi engwo bani ere hamen haung sui tai dire paralga pamua. \v 41 Ena God ari para muru ha hol ol tenangwo gin iwe, Nineba ganba hong yalhobi yal Yona ha maing ditongwo pirere, tal nigi dongwo ongwo i nigi de pir tere nomani si kulu sire hon olkirala di pimia. Ni nomani si kulu sikinia ha di mere si ni tenamua. Ena hana togu yal Yona wai momba, te hana togu yal timiya mongwo i wai weni momua. \v 42 Te Siba ganba al singaba kwin Solomon ha maing dungwo pirala dire, nin ganbani pisolere, pi pi Solomon mongwo bani pa dimia, ni yalhobi ha maing mala dimba, pirkinia, al i ha di mere si ni tenamua. Solomon wai momba, te hana togu yal timiya mongwo i wai weni momua.” \s1 Kwia nigi dongwo hon ere memini ungwo ha \sr (Luk 11:24-26) \p \v 43 “Ena kwia nigi dongwo ari yong sina i aidolere ere banta namua. \v 44 Pi molere, oo ta wa dunangwo, dikinangwo hanere, “Ayo, na homa oo wai dungwo moliraya omaga oona ta dikimia ere memini nalua” di pinamua. Pirere ere urere homa kepangwo ala i hanangure, bigi sire wai dinamua. \v 45 Dinangwo hanere hon ere pirere, kwia sewen-pela monangwo bani aule ire unamua. Aule ire, urere, yal ta yong sina monamua. Homa yal iwe, kwia nigi dongwo taniga yong sina mongwo nigi domiraba, omaga kwia miki weni yong sina monamia, nigi weni denamua. Yu ongwo meri iwe, ni yalhobi monga timiya yal nigi dinga, para yu ol ni tenamua,” dungwi. \s1 Yisas aang ebering hobi kina gala dungwo ha \sr (Mak 3:31-35, Luk 8:19-21) \p \v 46 Ena di tongwo gin irawe, Yisas aang ebering hobo kina u maini mongwi. Molere, “Yisas ha ditenamna wo di to,” dire di gala dungwi. \v 47 Gala dungure ari tau Yisas yu ditongwi, “Pino. Nimai ebinhobo irai u maini molere ni gala dimia wiya po.” \v 48 Dimba Yisas yu ditongwi, “Na namine ebina ara mongwo han dime? \v 49 Na grana wine ongwo hobi momia hano. \v 50 Mongwo hobi iwe, namine ebina hobo momua. Hamen nabe grang wine onga hobi iwe, namine ebina keunambi muru weni monua,” dungwi. \c 13 \s1 Yal ta homena miling sigirungwo ha \sr (Mak 4:1-9, Luk 8:4-8) \p \v 1 Ena ha dungwo gin irawe, Yisas oo ala i pisolere, ere mena urere, pi nir digan bina mongwi. \v 2 Molere ha maing nir si tongwi. Nir si tongure ari miki weni u yobilungwi. Yobilungure Yisas iri si sipi hanu bani pirere, ami di mongwi. Ami di mongure arihobi nir bina hala si mongwi. \v 3 Mongure Yisas ha bangi biire miki weni dire yu ditongwi. “Yal ta homena miling sigirala dire u sina namua. \v 4 Pirere miling sigirangure miling tau ya homaulu i sinamua. Sinangure hahoba u pa dire ne wai sinamua. \v 5 Te miling tau ya hulu bolimbani sinamua. Sinangure, ganba miki ta dikimia, obilga dinamba, pi sire gintani bonamua. \v 6 Bonamba, ari sina unangure, dulung stei kule megine gonamua. \v 7 Te miling tau ya tul galeng engwo ali sinamua. Sinangure pi sire bonamua. Bonamba, tul si nenangwo miling ta holkinamua. \v 8 Te miling tau ya ganba wai dungwo bani sinamua. Sinangure pi sire wai weni bonamua. Wai weni bolere miling honamua. Erin ta miling teti obil honamua. Erin ta miling miki siksti honamua. Te erin ta miling miki weni wan handret honamua. \v 9 Honamia ari nomani pamia ha i pir po simo,” dungwi. \s1 Yisas memini pangwo ha bangi biire moni dungwo ha \sr (Mak 4:10-12, Luk 8:9-10) \p \v 10 Ena ha bangi biire yu ditongure, Yisas grang wine ongwo ana holo holo kebena sutani yalhobi iwe, sirin bol tere yu ditongwi, “Ni ha bangi biire nir si tengiwe, talongwo dine?” \v 11 Dungure Yisas yu ditongwi, “God kene ongwo bani di bole dimingiwe, ni nin pir po sinia, ari ya mongwo hobi pir po sikimua. \v 12 Tal ta ni tenangwo kene ole yu wanangiwe, emgi ti hon ni te au sinangwo pamua. Te tal ta ni tenangwo ogolo kene ole yu wakinangiwe, homa ni tenangwo tali nin tol di inangwo pamua. \v 13 Yu onama dire ha bangi biire ditominua. Ditomingiwe, ari hobi omeling hamba hanere, ogolo han pa dikinama, te kraung pimba pirere, ogolo pir pa dikinamua. \v 14 God hana togu yal Aisaia homa ha di emiraya, omaga nima nangwo pamia. Ha iwe, mining yu bomia. \li1 Ni pir pir ole pir po sikinanua. Te \li1 han han ole ere han po sikinanua. \li1 \v 15 Yu onangiwe, omeling gi yal ya, te \li1 kraung gi yal mongwo meri molere, \li1 nomani ta paikinangwo du dale monanua. God \li1 yu di ni tomia. Pinanga pirere, siina di \li1 na molga bani unangarai, tal nigi dongwo ol \li1 wanga God prin ni tongwo i, i ole ni \li1 teralga pamua. \rq (Ais 6:9-10)\rq* \v 16 “Dimba, ni yalhobi iwe, omen kraun gi ta dikinia, wai pire gun ere monanua. \v 17 Ena God hana togu yalhobi ire, God ha maing pungwo hobi ire dire, tal olga hangiwe, para harala di pire momba, ta hankimua. Te ha diga pingiwe, para yu pirala di pire momba, ta pirkimua. \s1 Homena miling ha bangi biire di engwo i memini di tibi olungwo ha \sr (Mak 4:13-20, Luk 8:11-15) \p \v 18 “Ena ha bangi biire di ni tominga irai, omaga memini di tibi ol ni tenaminia, piro. \v 19 Miling tau ya homaulung sungwo meri ari tau yu monamua. Molere God kene ol na tongwo ha maing pinamba, memini pir po sikinamia, Seten ure ha maing tol di inamua. \v 20 Te miling tau ya hulu bolimbani sungwo meri iwe, ari tau yu monamua. \v 21 Molere, ha maing pirere, bukunere, monamua. Molere, kraung pinamba, nomani sina ali bona si eikirere ha i gintani pisolamua. Pisolangwo yalhobi iwe, ha maing gogo gogo i wa molere, emgi kura pare, te talime u tibi nangwo gin i, aidolangwo pamua. \v 22 Te miling tau ya tul galeng engwo ala sungwo meri iwe, ari tau yu monamua. Monangwo yalhobi ha maing pinamua. Pinamiba, ganba tal moni gal bona ya, talhan hobi pinangwo mo yuwo nangure, ha maing nomani sina pai tekinamua. Tekinangwo yalhobi iwe, God honagi ta ol tekinamua. \v 23 Te miling tau ya ganba wai dungwo bani sungwo meri, ari tau yu monamua. Molere, ha maing pirere, nomani sina bona si ere a i si ware monangwo, miling panamua. Miling panangwo meri iwe, ari tau yu monamua. Molere ari tau honagi obilga teti ol God tenamio, te ari tau honagi miki siksti ol tenamio, te ari tau honagi miki weni wan handret ol tenamua,” dungwi. \s1 Ha bangi biire tul nigi dongwo homena kina ereho bonangwo ha \p \v 24 Ena Yisas ha bangi biire hon ainere yu ditongwi, “Yal ta paba miling wai u sire yanamua. Yanangwo meri iwe, God kene ongwo hol i yu pamua. \v 25 Paba miling yarere ginangwo ul panangure kiang yal ure tul miling sigire sina i olere, te namua. \v 26 Paba pi sire mo nangwiwe, tul kina ereho bonamua. \v 27 Bonangure, honagi yal ta hanere, homena hong yal yu ditenamia. Yahuno, ni homena miling wai weni inga yaminiraba, tul miki weni pi sire homena kina ereho bomua, dinamia. \v 28 Dinangure homena hong yal i yu ditenamia, Na kiana yal ta ure tul miling sigirimia. \v 29 Tul diirangiwe, paba kina ereho diiranga pamia pisolo. \v 30 Pisolanga, emgi paba sire kul enangure penanga habang iwe, tul para diire manbi hobi olere endo gananua. Galere paba i ku bolere homena oo ala enanua,” dungwi. \s1 Ha bangi biire er mastet marasin yis kina ha \sr (Mak 4:30-32, Luk 13:18-21) \p \v 31 Ena Yisas ha ta hon di bole yu ditongwi, “God ari kene ol ni tongwo mol pai ongiwe, maing yu pamia. Er miling wainta weniga, haang mastet, dungwo bani iwe, di bole di emua. \v 32 Miling iwe, migiga dimba, kunanga bolere, er tau ime olamua. Er i bir weni bonangure yolang bani haboba oong ere mol pai onamua,” dungwi. \p \v 33 Ena ha bangi ta hon ainere yu ditongwi, “Ena God ari kene ol ni tongwo hol iwe, Yis dungwo meri dimua. Yis iwe, agr ire plaua gangwo ali olungwo u bir ongwo hanua,” dungwi. \s1 Yisas ha di bole ha bangi biire moni dungwo ha \sr (Mak 4:33-34) \p \v 34 Ena Yisas ha maing nir si tongwiwe, ha bangi biire muru ditomia, ha memini di tibi ol tekima. \v 35 Hana togu yal ta ha homa yu di emiraya, omaga nima ongwo pamua. \li1 “Na ha maing di teralgiwe, ha bangi biire muru \li1 diteralua. Ha iwe, hamen haya ta ditekimiraya \li1 omaga diteralua.” \rq (Sam 78:2)\rq* \s1 Homena tul kina di bongwo i memini di tibi olungwo ha \p \v 36 Ena Yisas arihobi mongwo bani aidolere ere oo ala ongwi. Ongure grang wine ongwo hobi u Yisas mongwo bani urere, yu ditongwi, “Ni paba u sina tul kina ereho bomua dingiwe, omaga memini di tibi olingere pinaminba?” \v 37 Dungure Yisas yu ditongwi, “Yal ta homena miling yanamua, digarawe, Ari Wang Weni na moliwa. \v 38 Te u sina wa digiwe, ganba uling holo holi para weni dimua. Miling wai wa digiwe, ha maing wine ole pir mongwo hobi momua. Tul wa digiwe, Seten grang wine ole mongwo hobi di bole diiwa. \v 39 Kiang yal wa digiwe, Seten momua. Paba penangwo habang wa digiwe, hamen ganba wai sinangwo habang God ha hol bani di bole diwa. \v 40 Paba penangwo yalhobi wa digiwe, ensel hobi di bole diwa. \v 41-42 Te tul diire endo ganamua digiwe, Ari Wang Weni na ensel bai nu si olalga urere, God kene ongwo bani mongwo hobi i ku bonamua. Bolere ebir sire talime olo dire, kraung si tongwo yalhobi iwe, tal nigi dongwo ongwo yalhobi kina pia si endo dongwo bani olama dire dirawa. Olangure aya maya dire, kul pire, gaung a i sinangure monamua. \v 43 Te God grang wine olere hol ditongwo meri doling bonangwo yalhobi iwe, hamen bani pire ari kulang gi dungwo meri yalhobi gaung bani ba bonangure monamua. Ni ari nomani pamia ha i ogolo piro. \s1 Ha di bole yal ta moni boksi u sina man wu engwo ha \p \v 44 “Te, God kene ol na tongwo hol iwe, maing yu pamia. Tal wai weni ta u sina man wure kul si enangwiwe, yal ta ure paine hanere hon kubu si enamua. Erere ere mena pire talhan a nongwiwe, para weni yal tau tere moni inamua. Moni irere u sina ganba hong yali bring si tenamua. \s1 Ha bangi biire kuri meule tobo bir bongwo ha \p \v 45 “Te, God kene ol na tongwo hol iwe, maing ere yu pamia. Yal ta kuri meule wai weni dinangwo irala dire wa du i namua. \v 46 Wa du i nangwiwe, kuri wai weni dinangwo hanere, talhan a nongwo i para weni yal tau tere moni inamua. Moni irere, kuri hong yal i bring si tenamua. \s1 Pisi sungwo gal bani di bole di engwo ha \p \v 47 Te, God kene ongwo bani iwe, maing ta ere yu pamia. Yal ta pisi nir hau gal pia si nir ala olamua. Olere, pisi nir hau han ta ta para muru sinamua. Sinangure, gal ala si di dinangwo i mena olamua. \v 48 Olere ebir sire, nenamua. Ebir sinangwiwe, pisi wai dinangwo i holo pera ali erere, nigi denangwo i holo enamua. \v 49 Yu onangwo meri iwe, ganba wai sinangwo habang u tibi nangure, ensel hobi urere, ari para muru i ku bonamua. I ku bolere, pisi ebir sungwo meri, ari ere yu ebir sinangwo pamua. \v 50 Ebir sinangwiwe, ari amane monangwo i holo olere, ari nigi denangwo endo de pangwo bani olamua. Olangure, aya maya dire, hai mere, gaung a i sinangure monamua.” \s1 Yal tau boksi ala i di bole tal goleng hon kina i tibi olangwo ha \p \v 51 Ena Yisas yu sirin bol tongwi, “Ni yalhobi ha di ni tega i para weni pir po sin mo?” \v 52 Dimba, yalhobi “Owa, pir po siminua.” Dungure Yisas hon yu ditongwi, “Lo tisa ta ha maing diga i pir na tenangwiwe, maing yu pamia. Oo hong yal ta boksi ali talhan tau wa erere, di bonamia. Bolere tal golin tau ire, tal hon tau ire, i tibi olamua,” dungwi. \s1 Nasaret arihobi Yisas mobeng hal wa tongwo ha \p \v 53 Ena Yisas ha bangi biire di te pisolere, ere nin oo malgi ongwi. \v 54 Pirere Yuda ha maing oo ala ha nir si tongwi. Tongure arihobi pirere bukunungwi. Bukunere, yu dungwi, “Yal i nomani bir weni pamia, hano. Tal guma hon i hol makena i ure i tibi olime? \v 55 Haminda yal wang molkimo? Aang Maria momiraya, te ebering hobi haang Yems ire, Yosep ire, Saimon ya Yuda yali ebering hobo mongwo irawe. \v 56 Keunumbi hobirai nan yalhobi kina para mominua. \v 57 Tal ongwo i, yulang makena i ure ome?” Yu dire siga wa tere mongwi. Siga wa tere momia Yisas nin hanere, yu ditongwi, “God hana togu yal ta wiyol ganba banta ha maing di tongwo ari hobi pirere hang awala gamba, nin oong malgi arihobi hang awala galkimua.” \v 58 Yu dungure nin oo malgi arihobi Yisas pir tekimia, nibil pangwo hobi awai ol tekungwi. \c 14 \s1 Yon ha maing nir bil tongwo yal i gongwo \sr (Mak 6:14-29, Luk 3:19-20, 9:7-9) \p \v 1 Ena yu ongwo gin irawe, Galili ganba singaba Herot Yisas tal ongwo i haang pungwi. \v 2 Pirere, gamahobo yu ditongwi, “Yon ha maing nir bil tongwo yal irai, gongworai, ti si hon ere aire tal yu oma dimua,” dungwi. \p \v 3 Homa yasingaba Herot ebering Pilip eumbi al Herotias ingwi. \v 4 Ingwo iwe, Yon hanere, “Ni al i inga i nigi domua,” di te te ole mongwi. \v 5 Mongure, Herot yong ki ere Yon si golala di pimba, Yuda ari Yon God hana togu yal momiraya dire, kul pungwi. \p \v 6 Ena Herot aang kul nongwo kalanda si engwo haung u tibi omia, Herot hanere, homena ke ne mongwi. Ne mongure al Herotias aung pi arihobi mongwo bani egin gale ingwi. \v 7 Imiawe, Herot wai hanere, ama i yu ditongwi, “Ni egin ingi wai weni hania, tal ta irala di pinanga, na di na to. Di na tenangi ha weni kara ni teralua.” \v 8 Dungure, aang ama i gala dire, “Yon halibusi pangworai, breng biire pera ali ere i na to ditenana po” ditongwi. Ditongwo ama i pirere Herot mongwo bani pirere aang dungwo meri ditongwi. \p \v 9 Ditomia Herot nigi de pimba, ari mongwo bani ha weni kara diraya ama dungwo meri yu olalua dire, gamahobo tau bai nu si halabusi oo malgi olungwi. \p \v 10 Olemia, pirere Yon breng biire i pera ali ere i ure ama i tongwi. \v 11 Tongure ama i, i pirere aang tongwi. \p \v 12 Yu omia Yon grang wine ongwo tau halabusi oo ala pirere, Yon yone i ure man wu engwi. Wu erere pi Yisas mongwo bani pire ha i di tibi ol tongwi. \s1 Yisas ari 5,000 homena tongwo ha \sr (Mak 6:31-44, Luk 9:10-17, Yon 6:1-13) \p \v 13 Ol tomia, Yisas pirere, mongwo bani aidolere, u sipi ala pirere, pi sina ering gobo ta nin muru molala dire ongwi. Ongure, ari hobi omua dungwo pungwi. \v 14 Pirere, nir bina doling bol ongwi. Ongure, Yisas sipi ala mole ere mena ure, arihobi miki weni hanere, miling pir tongwi. Pir terere, nu nibil pangwo hobi awai ol tongwi. \v 15 Ol tere mongure, hamen pudungure, grang wine ongwo hobi Yisas mongwo bani ure yu ditongwi, “Omaga ganba po engwo bani molala di ungarai, hamen girangwo pamia, ari hobi ditengere, oo hona hona tau pirere, homena bring sinamia, nu si olo”. \v 16 Dimba, Yisas yu dungwi, “A, monamia. Ni yalhobi nin homena ta i unanga, obil tenana pio.” \v 17 Dungure grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Breti ana hol pai muru pisi sutani i umingirawe”. \v 18 Dimba, Yisas, “O dinangwo i, obil ire na mominga baniya wo,” dungwi. \v 19 Direre, ari hobi kul bongwo bani “ami dio.” Diterere, homena breti pisi kina ereho irere, hamen bani yuwo hanere, “O God homena na tengi wai piriwa” dungwi. Direre, breti a du dire grang wine ongwo hobi tongwi. Tongure, yalhobi ire ebir sire ari mongwo hobi tongwi. \v 20 Tongure ari hobi nere miing ongwi. Ena homena tau ya dungwo tali i ku bolere, gal basket ana holo holo kebena sutani girungwi. \v 21 Te ari homena ne mongwo hobi iwe, paib tausen miki weni ne momia, gir migi agr para kerekimna. \s1 Yisas nir aulung bani hol wangwo ha \sr (Mak 6:45-52, Yon 6:15-21) \p \v 22 Ena, Yisas grang wine ongwo hobi bai nu si olungure, sipi ala pirere, nir digan bina hol bani ongwi. \v 23 Ongure Yisas ari hobi “ere po,” ditongwi. Ditere, Yisas hamen hul ta pire, irang God kina hawai olala di pire ongwi. \v 24 Pi molere, hamen girimia, nin mongwi. Nin mongwo haung i, grang wine ongwo hobi sipi ala molere, ere pi nir digan sina weni pa dungwi. Pa dungure, hamen hair mu dinba urere, sipi si manala olala dire ongwi. \v 25 Ongure, girungwo sinamoki grang wine ongwo hobi mongwo bani Yisas nir barere u pa dungwi. \p \v 26 Dimia grang wine ongwo hobi hanere, kul pirere, “Aya, kwia ta umua,” dire, gala dungwo oba abe yangure mongwi. \v 27 Momba, Yisas hanere, “A, yu olkire, mining bole molo. \v 28 Na Yisas uminia ara uma di pine?” Ditongure Pita di holo ol tere, “Yal Yisas ye, ni nin unanga, na nir bare wo di na tenanga urale?”. \v 29 Dungure Yisas “Owa nir bare wo.” Ditongure Pita nir bare Yisas mongwo bani ongwi. \v 30 Omba, hamen hair bir hon hanere, u di nir ali ongwi. \v 31 Pirere gala bir dire, “Aki di na tekino”. Dungure Yisas gintani urere, Pita aki dungwi. Aki dire yu ditongwi, “Ni nir bare ungi na yulana ni teralga paikinama di pino? Talongwo na pir na tekine?” \v 32 Direre, iri si sipi ala ongwi. \v 33 Ongure hamen hair wai sungwi. Wai simia gamahobo Yisas maa e tere. “Ni onga wai piminua. Ni God wang weni monga pamua,” ditongwi. \s1 Yisas Genesaret ganba bani pire ari nibil pangwo miki weni awai ol tongwo ha \sr (Mak 6:53-56) \p \v 34 Ena Yisas gamahobo kina hon ere pirere, pi Genesaret ganba pa dungwi. Pa dungure, Genesaret arihobi Yisas gumang han pa dungwi. \v 35 Pa dire, bina holo holi nu nibil pare moli ongwo hobi, aule ire, Yisas mongwo bani ungwi. \v 36 Ure sirin bole yu ditongwi, “Nibil pangwo hobi ni galsina anamba?” Dungure nibil pangwo hobi galsina arere, u wai ongwi. \c 15 \s1 God Lo krehaman ha iwe, kwiana moya krehaman a ime ol tongwo ha \sr (Mak 7:1-13) \p \v 1 Ena gin ta Yerusalem oo malgi iwe, Perisi hobi ire, lo ha nir si tongwo tau ire dire, u Yisas mongwo bani pa dungwi. \v 2 Pa dire Yisas yu sirin bol tongwi, “Na yawo krehamen ha di engwiwe, ni gran wine ongwo hobi talongwo wine olkime? Homena nerala di ongwo habang i, homa aling bigi sire nekimua,” dire sirin bol tongwi. \v 3 Tomba, Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi nin krehamen ha wine olere, te God krehamen ha talongwo si alibe oline? \v 4 Ena God yu di emiraya, Nimai, nabin aki di tere ha dinangwo wine olo, dimiraya. Te ha ta yu pamia. Yal ta irang aang gaung ha si tenangwiwe, si gonangwo pamua. \v 5 Pamba, ni yalhobi iwe, yu diniraya. Yal ta tal ta a nenangiwe, nimai nabin aki di tenanga pamba, homa God tenga para tenua dinga i, i ta paikimua. \v 6 Nimai nabin aki di tenanga para wai panamba, ni yalhobi nin ha wine olere, te God ha wine olkinanga pamua. God ha maing nir si tengiwe, ni nin wine olkire hasu gran dirane si wanua. \v 7 Homa God hana togu yal Aisaia awa ha dire, yal ta yu onamua, dimiraya, omaga ni yalhobi yu onga Aisaia dungwo meri nima omua. Aisaia iwe, ha yu di emia. \li1 \v 8 Ari mongwo hobi iwe, grang bani God pir \li1 teiwa dimba, pir nomani sina ekimua. \li1 \v 9 Yalhobi iwe, ari grang ha direre God dima dire \li1 di wamua. Warere God maa e tongwo \li1 paikimua.” \rq (Ais 29:13)\rq* \s1 Tal tau ari ol nigi de tongwo ha \sr (Mak 7:14-23) \p \v 10 Ena Yisas arihobi wo dungwo u ku bongwi. Bongure Yisas yu ditongwi, \v 11 “Talhan mena dire u grana bani ongwiwe, ari nomani sina ol nigi de na tomo? I ta tekimua. Te talhan nomani sina ali a bona dire, grana bani mena ongwiwe, ari ol nigi de na tomua. Ha weni kara di ni teiya ogolo piro,” dungwi. \p \v 12 Dimia grang wine ongwo hobi Yisas mongwo bani ure yu sirin bol tongwi, “Ni ha dingarai Perisi yalhobi nigi de pungwo i hano?” \v 13 Dungure Yisas yu ditongwi, “Ha maing pir sina engwo hobi God er yung kungwo meri momia. Hamen Nabe er ta kulkinangwo irai we olangwo pamua. \v 14 Ha di yalhobi mongwo bani oleminia miling pir tekio. Perisi yalhobi iwe, ari omeling gi dungwo mongwo meri momia. Omeling gi dinangwo yal ta pire, omeling gi dinangwo yal ta aule ire unangwo hol hankun onam mo? I ta olkinama, yasuri ereho hogal sinangwo pamua.” \v 15 Dungure Pita yu ditongwi, “Yisasye, ha dingarai memini pir po sikiminia nin di tibi ol na to.” \v 16 Dungure Yisas yu ditongwi, “Ayo, yal tau nomani ta paikimia ni yalhobi para nomani paikimo? \v 17 Ha i memini pir po sikino? Talhan tau mena direre, u gran bani nangwiwe, nomani sina i honamia, yon ala obil pirere emgi u yo maul ali namua. \v 18 Te ari nomani si pinga gran bani u mena ongwiwe, ari nomani sina i ol gogo dal ni tomua. \v 19 Ari nomani si pinua diminga iwe, ari si gole, wou sire, tal gogo ole, kuni nere, hasu dire, gaung ha si tere yu ol wanua. Yu ol warere, nin nomani sina i ol hama si tenua. \v 20 Ena ani bigi sikirere homena nenangiwe, nomani ta ol nigi de ni tekinamua,” dungwi. \s1 Kenan al ta Yisas tani onangwo pamia dire pir tongwo ha \sr (Mak 7:24-30) \p \v 21 Ena Yisas yu di te pisolere, ere Taia Saidon ganba ongwi. \v 22 Pi mongure yol Kenan al ta bani ke pai molere, pi Yisas mongwo bani pire gala bir dire yu dungwi, “Yahuna, Yisas ye, ni Debit gang monia. Na auna kwia nigi dongwo yong sina molere, ol gogo dal tomia ni milna pinanga awai ol na tenanba?” \p \v 23 Dungure Yisas ha ta mong di tekima. Ditekungure, grang wine ongwo hobi hanere, Yisas yu ditongwi, “Al i dolni bol ure ha gobari di ni te i umia, ere po dito.” \v 24 Dungure Yisas yu ditongwi, “Isrel ari kun sipi sipi mongwo meri molere, simane sire, u gogo omia, God na nu si olungwo, Isrel ari hobi obil i ku bolala dire wiwa.” \v 25 Dungure al i u Yisas mongwo bani pa dire ikwi bole yu dungwi, “Yahuno, ni gogo aki di na to.” \v 26 Dimba Yisas yu ditongwi, “Kumil ama homena tenamgiwe, awi hobi tenamno?” \v 27 Dungure al i, “O na awi mongwo meri mole, uga mere di na tomua,” dipungwi. Di pirere yu ditongwi, “A. Yahuno, ni para dinia. Gir hobi homena nongwo moiring boi di yangwo awi nongwo pamia, nongwo meri na obilga neralba?” \v 28 Dungure, Yisas yu ditongwi, “Ha weni kara dinga, wai piria tal ta ol na tenama di pinanga meri ol ni teralua.” Dungure aung gintani u wai ongwi. \s1 Ari miki weni nibil ongure Yisas awai ol tongwo ha \p \v 29 Ena Yisas ganba i pisolere, ere Galili nir digan bina ongwi. Pirere pi hamen hul ta ami di mongwi. \v 30 Mongure ari miki weni urere, omeling gi dungwo, grabeling a tongwo, kebering aling pema kengwo, nu nibil pangwo hobi para aule ire, Yisas mongwo bani u tabin sungwi. Tabin sungure Yisas awai ol tongwi. \p \v 31 Ol tomia arihobi hanere, ganulun dungwi. Omeling gi dungwo pila dimio, grabeling a tongwo ha mining pamio, kebering aling pema kengwo hobi u wai omio, kebering bigi dungwo hobi hol wamia, arihobi hanere, “O God Isrel ari kene ol na tere, awai ol na tengi wai piminua,” dire God gun e tongwi. \s1 Yisas ari 4,000 homena tongwo ha \sr (Mak 8:1-10) \p \v 32 Ena Yisas grang wine ongwo hobi di ku bole yu ditongwi, “Ari mongwo hobi iwe, hamen haung sui tai dire ereho baniya mominga, homena dikungure, mena gomia, na miling piriwe. Bai nu si olalga, bangi pire omeling malama di piriwa.” \v 33 Dungure grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Nan sinering gobo mominia homena ma dinangwo i tomingere nename?” \v 34 Yu dungure Yisas grang wine ongwo hobi yu sirin bol tongwi, “Ni nin homena breti talmere i une?” Dungure grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Breti ana hol pai muru hol pai sutani i uminio, te pisi sutani i uminua.” \v 35 Dungure, Yisas arihobi “ami dio.” ditongwi. \v 36 Ditere Yisas breti pisi kina are, “O God homena i na tenga wai piminua” dungwi. Direre, a du dire grang wine ongwo hobi tongwi. Tongure yalhobi ire ebir sire ari hobi tongwi. Tongure ari hobi nere miing ongwi. \p \v 37 Omia homena ya dungwo hobi i ku bolere, gal basket ana hol pai muru hol pai sutani girungwi. \v 38 Te ari homena ne mongwo hobi iwe, miki weni po tausen mole nomia, agr kumil ama para kerekima. \v 39 Ena ari hobi ere omia, yali nin molere, iri si sipi ala pirere, pi Magadan ganba pa dungwi. \c 16 \s1 Ari tal guma hon dongwo onangwo halala dire gala dungwo ha \sr (Mak 8:11-13, Luk 12:54-56) \p \v 1 Ena Perisi yal tau ire, Sadiusi tau ire dire, Yisas mongwo bani ungwi. Urere yu sirin bol tongwi, “tal gumang hon dongwo ta i tibi olanga hanamingiwe, owa, ni God honagi yal monga pamua di hanaminua.” \v 2 Ditongure Yisas yu dungwi, “Girungwo hamen egin ongwo hanere, nimin sinamue, ari denamue, dinia, te honmil kwahawa kengwo hanere, nimin sinamue dinua. \v 3 Dingiwe, hamen egin ongwo i hanere, maing pir po sinba, tal ta u nima nangwo i pir po sikino? \v 4 Ari omaga malinga hobi tal gogo ol wanua. Talongwo ni yalhobi tal guma hon dongwo harala dire gala dine? I pisolo. God hana togu yal Yona hamen haung sui tai dire manala pai molere, hon ere mena ongwo meri irawe, omaga para ere yal ta yu onangwo hananga pamua.” Direre Yisas arihobi aidolere, ere ongwi. \s1 Ha di bole Perisi Sadyusi yalhobi kina marasin yis plawa ala olungure u bir ongwo ha \sr (Mak 8:14-21) \p \v 5 Ena grang wine ongwo hobiwe, breti tau ire, nala dire, akun ol engwo bani kraung gi dungwo, pisolere, nir digan bina hoibi ongwi. \v 6 Pi mongure Yisas yu ditongwi, “Homena breti yis ere gangwo dere, u bir ongwo meri, Perisi Sadiusi yalhobi kina ha dire tal ongwo sidina dire, u bir ongwo namia, pir tekirala dire kwi, han molo.” \v 7 Yu dungure grang weni ongwo hobi nin ha diriala olere, yu dungwi, “Na breti ire huminiraya, di na tomua,” di pungwi. \v 8 Di pirere, yalhobi nin ha diriala ol mongure, Yisas yu ditongwi, “Breti ire hungarai han dikiminia, talongwo breti dikungwo ha diria ol mone? \v 9 Tal ominga irai maing han pa dikino? Na homena breti ana holulu ebir sire ari paib tausen tominga irai pirkinua do. Homena tau ya dungwo gal basket ana holo holo kebena sutani giringarai pirkino? \v 10 Te, homena breti ana hol pai muru ana hol pai sutani ari po tausen tominga irai, ere pirkinga pamia. Homena ya dungwo gal basket ana hol pai muru hol pai sutani giringarai pirkino? \v 11 Na homena breti ire hungi han dikiminia. Perisi Sadiusi ha dire tal ongwo sidina dire, u bir ongwo namia, pir tekire kwi han monana dire di ni tominua.” \v 12 Yu dungure yalhobi, “O, homena breti yis ere gangwiwe, ta han dikimia, Perisi Sadiusi kina ha nir si na tongwo i, a i si pire yu wakinama dire, di na tomua” di pungwi. \s1 Pita Yisas iwe Kraist monua di tibi ol tongwo ha \sr (Mak 8:27-30, Luk 9:18-21) \p \v 13 Ena Yisas grang wine ongwo hobi kina ganba i pisolere, pi Sisaria Pilipai mala ongwi. Pi molere, Yisas yalhobi yu sirin bol pungwi, “Ari Wang Weni na molia, arihobi na hana dangwo talwa dime?” \v 14 Dungure yalhobi yu ditongwi, “Yal tau Yon nir bil tongwo yal i mona dimua. Yal tau God hana togu yal Ilaiya mona dimua. Yal tau God hana togu yal Yeremaia mona dimua. Te yal tau hana togu yal ta mona dimua.” \v 15 Dungure Yisas sirin bol tere yu dungwi, “Ni yalhobi nin na hana talwa dine?” \v 16 Dungure Pita yu ditongwi, “Ni God wang singaba Kraist monua.” \v 17 Dungure Yisas yu ditongwi, “Saimon ni yal Yona wang monia, milni pamua. Ha pangwo meri dingiwe, ari ta di ni tekimia, hamen nabe nin nomani ni tongure dinua. \v 18 Ni ha dingi kara di hulu tenia, ni hulu dungwo meri monua. Te hulu bolimbani iwe, na ana mini hobi i ku bol eralga pamua. Egere nona pare monangure kwia ya ari tau ure isusu ol terala di onamba, kunu paikinamua. \v 19 Ena God kene ongwo hol hona grang hoiri ki miling ni teralua. Ganba bani molere, “Owa, tal ta i onanga pamua” dinangiwe, hamen bani para yu pamua dinamua. Te paikimua dinangiwe, hamen bani ere para paikima dinamua.” \v 20 Direre Yisas grang wine ongwo hobi ha di nima pire, yu ditongwi, “Na Kraist molia, yal ta na hana dal tekio.” \s1 Yisas gole hon airalua dungwo ha \sr (Mak 8:31-9:1, Luk 9:22-27) \p \v 21 Ena Yisas Yerusalem nala dire tal emgi u tibi nangwo awa ha i grang wine ongwo hobi di tibi ol tere yu dungwi, “Na Yerusalem nalgiwe, Yuda ari ha maing oo singaba ire, ha maing kene ongwo yal bir hobi ire, ha maing nir si tongwo yalhobi ire dire, tal gogo ol na tere na sinangwo, golalga pamua. Golere emgi hamen haung sui tai dire pai molere, hon airalga pamua,” direre ha yu di tibi ol tongwi. \v 22 Tongure yal Pita Yisas auli nin bangi pire kura ha yu ditongwi, “Yahuno. Ni talongwo gonanga ha di homa ene?” \v 23 Yu dungure Yisas inaa dire Pita yu ditongwi, “Seten, ni ere po. God ha dungwo meri dikinia, ari ha dungwo meri dinia. Na pauna bli bonga i paikimua,” dungwi. \p \v 24 Ena Yisas hon ainere grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Yal ta na pir na tere, dolna bolala di pinangiwe, nin gaun nomani si pirkirere, talhan mobin hal wa tere, na gul pire, golalga meri ni ere gul pire golere, na dolna bonania. \v 25 Yal ta nin nin gaung pir tere monangwo yal iwe, emgi u talwo nangwo pamua. Yal ta na molga maing nomani si pir na tere grana wine ole moli pire, u talwo nangwo yal iwe, emgi gobari mol panangwo bani panamua. \v 26 Ena yal ta ganba bani talhan nomani tere wanamia. Wanamba, emgi talhan hobi hon siina dire aki di tenangwo nomani u wai nam mo? Ta honamua. Tal tobo tenangwo kunu benangure nomani hon i si giu diname? I ta dikinamua. \v 27 Ena Ari Wang Weni na molere, Nabe yulang irere, kwia ensel hobi kina ereho uralga pamia. Urere ari para muru tal ol na tongwo meri iwe, na hon ainaa dire yu ol teralga pamia. \v 28 Ari Wang Weni na mole uralga haung, omaga malinga hobi tau na na hanere, gonanga pamia, ha di ni tega i ogolo pir molo,” dungwi. \c 17 \s1 Yisas gaung pol kungwo ha \sr (Mak 9:2-13; Luk 9:28-36) \p \v 1 Ena emgi hamen haung ana hol pai muru hol pai taniga molere, Yisas ire, Pita ire, Yems ebering Yon kina ire dire, ere pi hamen hul bir ta mini bani pire, nin bangi molala dire ongwi. \v 2 Pi mongure Yisas gaung pol kulere, u talta gobere ongure hangwi. Ena Yisas grang gumang gal bani ari kulang gi dungwo meri yu olere, ba bomia hangwi. \v 3 Han mongure Moses, Ilaiya kina urere, Yisas ha wai ol tomia hangwi. \v 4 Pita hanere, Yisas yu ditongwi, “Yal Yisas ye. Nan yalhobi baniya mominga wai pamia, oo sui tai dire kenamina do. Kemingere ta Moses oo dinangure, ta Ilaiya oo dinangure, ta ni oo dinama do.” \v 5 Yu di mongure, kwahawa pege weni ta ure yalhobi mongwo bani yobilungwi. Yobilungure kwahawa sina ali ha ta yu di mena olungwi, “Yali na wana weni momia, milna ala pamia, yona milna teiwa. Yal i ha dinangwo ogolo wine ole piro.” \v 6 Ena ha iwe, yalhobi pire, ganulun dire, kul bir weni pire, ikwi bole mongwi. \p \v 7 Momia, Yisas u pa dire, gaung bani arere, “Aire kul pirkio.” \v 8 Ditongure yalhobi ari ta monangwo harala dire wa dumba, Yisas nin mongwo hangwi. \v 9 Hanere ere ya ime urere, bangi Yisas ha di nima pire gamahobi yu ditongwi, “Talhan u tibi ongwo hangiwe, yal ta ha wai ol tekio. Ari Wang Weni na irawe, golalga, God na aki dinangwo airalga habang i, ari di tibi ol tenanua,” dire hobang si tongwi. \p \v 10 Si tomia grang wine ongwo hobi Yisas sirin bol tere yu dungwi, “Lo ana holo holo nir si tongwo yalhobi Ilaiya homa u tibi namua dungwo i, talongwo dime?” \v 11 Dungure Yisas yu ditongwi, “Owo, yalhobi i ha weni kara dimia, Ilaiya homa u tibi pirere, talhan tau a kun ol enangwo bani iwe, yal ta emgi u tibi namua. \v 12 Yu onamiba, yal ta Ilaiya aibing maulung sire haya umua. Umiba, ari hobi han po sikere momua. Molere, tal gogo ol te momua. Ol tongwo meri Ari Wang Weni na iwe, ere yu ol na tenamua.” \v 13 Yisas ha yu dungure yalhobi, “Owo, Ilaiya aibing Yon nir bil tongwo yali maulung sire momiraya di na tomua,” di pungwi. \s1 Yisas gir ta kwia nigi dongwo yong sina mongure si doleng i olungwo ha \sr (Mak 9:14-29, Luk 9:37-42) \p \v 14 Ena hamen hul mole ya ime ure u ari mongwo bani pa dungwi. \v 15 Pa dungure yal ta ikwi bole Yisas yu ditongwi, “Yal Yisas ye, na wana ya dani sire, u di nir ala pire, endo dongwo ali pire, momia, ni milna pinanga, awai ol tenanba? \v 16 Ni gran wine ongwo hobi mongwo bani awai ol tenama dire oiba, yalhobi ongwo kunu paikimua.” \v 17 Dungure Yisas yu ditongwi, “God tani onangwo pamia di pire, a i si wakingiwe, na molkiralga haung tal onane? Moli pirere emgi talongure na hon aki di ni tenamne? Gir i aule ire na molga baniya wo.” \v 18 Direre Yisas kwia nigi dongwo kura ha ditongure gir i aidolere ere mena ongwi. Ongure gir i ya mongwi. \p \v 19 Ena Yisas nin mongure grang wine ongwo hobi u pa dire yu sirin bol tongwi, “Na yalhobi kwia nigi dongwo si doling i oliminga paikimia, tal onamne?” \v 20 Dungure Yisas yu ditongwi, “God nin onangwo pamia dire ogolo pir tere dikinia, onga paikimua. Er Mastet miling iwe, wainta weniga dimia, ni obil weniga ereyu pir na tenanga irawe, hamen hul i banta po dinanga ere namua. Te talhan para muru olala di pinanga meri iwe, para onanga panamua. \v 21 (Hamen Nabe aki di na to dire sirin bol tenangi kwia si doling i olanga panamia. Panamba, tal ta onanga paikinamua.)” \s1 Yisas gole airalua gin su dungwo ha \sr (Mak 9:30-32, Luk 9:43-45) \p \v 22 Ena Yisas grang wine ongwo hobi Galili ganba u ku bongwo haung iwe, Yisas yalhobi yu ditongwi, “Yal ta Ari Wang Weni na irawe, na aule ire pire ari tau na tenamia. \v 23 Tenangure na si gonangwo hamen haung sui tai dire pai molgere, God na aki dinangwo, hon airalga pamua.” Yu dungure yalhobi pirere Yisas miling pir tongwi. \s1 Yisas ha maing moni takisi olungwo ha \p \v 24 Ena Yisas grang wine ongwo hobi kina ereho Kapaneam oo malgi ongure, ha maing moni takisi ingwo yal tau u Pita mongwo bani pa dire yu ditongwi, “Tisa doling bonga yal iwe, ha maing moni takisi ere tenam mo?” \v 25 Dimba, Pita, “Owo, para tenamua” dungwi. Direre oo ala pi mongure Yisas Pita yu sirin bol tongwi, “Ganba kene ongwo yalhobi moni takisi ingwo i, ara tongwo ime? Ganba hong yal tom mo, wiyol tau tome?” \v 26 Dungure Pita yu dungwi, “A, i wiyol tau tomua”. Dungure Yisas Pita yu ditongwi, “Owo, para dinia. Ganba hong yal nan yalhobi iwe, takisi para tekinaminga pamua. \v 27 Pamba tekinaminga, ari nigi de pir na tenangwo pamia. Pitao, ni han ta irere nir digan bina ime pire pisi enana po. Engere ta homa weni sinangiwe, grang ali a paule hananga moni ta dinamia. Dinangwiwe, ire ure, ha maing takisi ingwo yali tenania. Tenanga moni iwe, ni nan takisi moni para kunu benamua,” dungwi. \c 18 \s1 God kene ongwo bani yal ara singaba moname? dire gamahobi sirin bongwo ha \sr (Mak 9:33-37, Luk 9:46-48) \p \v 1 Ena, grang wine ongwo hobi Yisas mongwo bani pire, yu sirin bol tongwi, “God kene ongwo bani, ara yal bir mole kene oname?” \v 2 Dungure Yisas yu ditongwi, “Gir migi ta aule ire na molga baniya wo. \v 3 Gir i hano. Yal ta God kene ongwo bani, pi molala di pinangiwe, gir migi galeng bolkirere, omeling haung gole, nomani wai pare mongwo meri molkinanga, God kene ongwo bani ta honanua. \v 4 Te God kene ongwo bani, gir migi mongwo meri moli ongwo hobi singaba momua. \v 5 Yal ta na hana wine olere, gir migi ta awai ol tenangiwe, gir migi obil awai ol tekinania, na para ol na tenanua. \s1 Ari pir tongwo hobi tal nigi dongwo isusu ol tenangwo ha \sr (Mak 9:42-48, Luk 17:1-2) \p \v 6 Gir migi na hana wine olere, pir na tere monangwiwe, yal ta hanere, “Ni hasu onia, yu olkio” ditenamia. Ditenangure gir i pirere, na mobing hal wa na tere na aidolamia. Ha yu ditenangwo yaliwe, kwahulu bir weni ta nugung bani han hol erere, u di nir man ala pirere, gonangwiwe, oun denamo? Ta dekinamia, kulang panamia. Te na tal ol teralgiwe, tal oun dongwo ol teralgere, gul bir weni inamua. \v 7 Eke, ha maing hol dinangwo bani tal ta si pera dinangwo iwe, yal ta hanere, u kwaling ta nangwo i, nigi denamua. Nigi denamba, te yal ta si pera di enangwo yaliwe, nigi weni denamia, gul bir weni inangwo pamua. \p \v 8 “Te kebin ani weni hol i, tal nigi dongwo olere, pring au si ni terala di onangure, di keuru si olo. Yu olkinanga, kebin ani sutani ereho ya dinangure, moli pirere, endo de pangwo bani nanga wai panamo? I ta paikinama. Di keuru si olangiwe, olere kebin ani taniga dinangwo mol pai oli nanga wai panamua. \v 9 Te omin hol bani, tal nigi dongwo olere, pring au si ni terala di onangworai, omin si gi di olo. Yu olkinanga, omin su ereho ya dinangwo moli pirere, endo de pangwo bani nanga wai panamo? I ta paikinama. Si gi di olangiwe, olere omin taniga dinangwo mol pai oli nanga wai panamua. \s1 Ha di bole kun sipi sipi ta wou bonangwo ha \sr (Luk 15:3-7) \p \v 10 “Ena gir migi i nigi de pir tere mane bai tekio. Hamen bani ensel hobi iwe, God pai olungure, God omeling bani molere, gir hobi kene ol te momua. \v 11 (Ari Wang Weni na irawe, ari tal gogo ole wa mongwo hobi u wai nama dire wiwa.) \p \v 12 “Yal ta kun sipi sipi miki weni wan handret kul nenamia. Nenangure, taniga u nin bangi nangwo aidolam mo? I ta aidolekinama. Wa dunangwo pamia. Kun tau ya monangwo hobi kul airing ne monangwo pisolere, taniga u nin bangi nangwo i, wa dunamua. \v 13 Kun tau ya monangwo hobi wai pinamba, te kun ta molkinangwo wa dunangwo kun iwe, i tibi ole hanere, wai weni pinamua. \v 14 Yu ongwo meri, Hamen Nabe gir hobi u gogo nama di pire kwi mole kene ol te momua. \s1 Enin ta talime tal nigi dongwo onangure a yo te tenanga ha \p \v 15 “Ni enin ta tal nigi dongwo ol ni terere, pring ya dinangwo monamia. Monangwiwe, ni yasu pi nin bangi pirere, di tibi ol to. Di tibi ol tenanga yali, tal olga i pisole, hon olkiralua dinangwo irawe, ni kina pana gale monanua. \v 16 Te di tibi ol tenanga yali pirkinangwo, yal su mo, yal sui tai dire monangwo bani pire ha dinanga meri hon di tibi olo. Di tibi ol tenanga yalhobi ha i kene ol monamua. \v 17 Te di tibi ol tenanga yali ere pirkinangwo, pi ha maing pungwo ari hobi monangwo bani pirere hon di tibi olo. Hon di tibi ol tenanga pirkinangwo, kara aidolangere, u hana pire ya molere, yal digan mongwo meri monamua. \p \v 18 “Ena ganba baniya arihobi tal ta onangwo wai pamua dire yu wanangiwe, God ere hamen bani wai pamua dinamia. Te arihobi tal ta onangwo wai paikimua dinangiwe, God ere wai paikima dinamua. \v 19-20 “Te ha ta para yu pamia. Yal sutani mo yal sui tai dire na hana wine olere, banta u ku bonangiwe, ku bonanga bani na ere ure sina i molalga pamua. Yu pangwo ipire ni yalhobi monga sina i yal su yong tani ere God tal ta ol na to ditenangiwe, Nabe hamen bani mongwo i yu ol ni tenangwo pamua,” dungwi. \s1 Ha di bole honagi yalhobi tobo siina dire te aibing olekungwo ha \p \v 21 Ena dimia Pita Yisas yu sirin bol tongwi, “Yahuna, Yisas ye, na ebinambi tal nigi dongwo ol na tenangwo pring panangwo i kri di olaminga hamen haung talmere ol tenamne? Ana hol pai muru hol pai sutani ol tenamin mo?” \v 22 Dimba, Yisas yu ditongwi, “Ana hol pai muru hol pai sutani pisolo. Habang habang para weni i ole te monanga bani monanga pamua. \v 23 Yu olere God kene ongwo bani wananga hol iwe, ari singaba king tal ongwo meri, ha di bole diralga piro. Ena singaba i honagi ari tau tobo mong siina di na tenama dire, gala di ku bonamua. \v 24 Bolere honagi ari ta tobo miki weni ten milion kina tenangwo i, hon na te aibing olo, dinamua. Dinamba, honagi ari iwe, na moni ta dikimua dinamia. \v 25 Dinangure, singaba i, “O dikungwo pai dungwi ni ya, gir kunga ya, eunbi ya, wani aun ya, bona gana para weni ari tau terere, moni bol neralua. Bol neralgiwe, na moni tobo ni tegarai, nan i aibing oliwa” dinamia. \v 26 Dinangure honagi yal i, ya manbi ikwi bole, gumang digan hole, singaba yu ditenamia, “Yahuno, ni milna pinanga, na han uning si olingere, molere moni na tengarai, emgi pring ni teralue.” \v 27 Dinangure ya singaba honagi yali miling pir tere, han uning si terere, moni tongwo nongwi, aidolamua. \v 28 Olangure honagi ari ere maini pirere han tema olamba, honagi ari ening ta moni tobo tu kina tongwo yal i u monamia. Monangure hanere, pi nugung kulere, “moni ni tega nengarai, mong na to” dinamia. \v 29 Dinangwo yal i ikwi bole “Enambiyo, ni milna pinanga, na han uning si olingere, molere moni na tengarai, emgi ni te aibing olalue,” dinamia. \v 30 Dinamba, yali pirkirere, i halabusi olgere pai molere emgi pring na te aibing olamua di pinamia. \v 31 Ena honagi ari ening tau hobi tal onangwo i hanere, nigi weni de pinamia. Pirere, ha dire tal onangwo hobi hanere pi singaba honagi hong yal mongwo bani di tibi ol tenamia. \v 32 Ol tenangure singaba i honagi ari gala dire yu ditenamia, “Ni honagi ari digan maing nigi denga monia. Homa na moni ni tegarai, pring a gi dikia, ni han uning si olirawa. \v 33 Oliba, te ni enin ta miling pirkirere, talongwo moni na to dire gala dine? Han uning si olanga pamiba.” \v 34 Yu dire talongwo i nigi de pirere honagi yal iwe, i halabusi olere gul bir tegere pai molere, emgi moni na te aibing olama di pinamua,” dungwi. \v 35 Ha i di wai sirere, Yisas ha memini di ba bolere yu ditongwi, “Ni enin ta tal gogo ol ni tenangwo pring panangwo i, i ole tekinangiwe, yasingaba honagi ari ol tongwo meri Hamen Nabe ereyu ol ni tenangwo gul bir inanua,” dungwi. \c 19 \s1 Yisas yal al di ole ere po di tenamua dungwo ha \sr (Mat 5:31-32, Mak 10:1-12, Luk 16:18) \p \v 1 Ena Yisas ha hobi di wai si terere, Galili ai pisolere, ere memini pirere, Yodan nulu kin egere iri si Yudia ongwi. \v 2 Ongure ari nibil pangwo miki weni doling bol omia, awai ol tongwi. \p \v 3 Ena emgi Perisi yal tau doling bol pirere, kera kul terala dire yu ditongwi, “Nan krehaman ha lo memini panangwo al ta ire aidole onaminga wai panam mo, paikiname?” \v 4 Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi ha maing buku kere pirekino? Hamen haya God yal ol ere te al ol ere dimia. \v 5 Yu omiawe, yal ta irang aang pisolere, eungbi kina si daulere, u tani pire monamia. \v 6 Molere nomani gaung tani enama dire ol e ni tomia, ni yalhobi nin ha dire a poira sinanga paikimua.” \v 7 Dungure Perisi Yisas yu ditongwi, “Moses al irere, aidolala di pinanga, pepa bol terere, aidolanga para pama dimua dungwiwe, talongwo dima dipine?” \v 8 Dungure Yisas Perisi yu ditongwi, “Moses yu dimba, te ni yalhobi nomani ta paikinga hanere, yu di ni tomua. \v 9 Tomiba, hamen haya God ol engwo haung yu ta onangwo paikimia, te ni yalhobi al ta inanga al iwe, yal wou sikinangwo aidolere al ta hon inanga, al i wou sinanua.” \v 10 Dungure grang wine ongwo hobi Yisas yu sirin bol tongwi, “Ni ha dinga i oun domia, al ta yal ta ikinangure, te yal ta al ikinangwo pamue.” \v 11 Dungure Yisas yu ditongwi, “Ha digiwe, ari para weni pire i wanangwo taman. God nin yal al tan tani yulang tenangwo irere yu wanamia. \v 12 Yal tau aang kul nongwo haung kun walga mongwo meri momia. Molere al ta ikiralua di pirere yaubi yamua. Te yal tau iwe, ari tau a i si molere, walga hai si olungure ya momua. Te yal tau God grang wine olala di pinangwo i ya monamua. Na ha diga oun domba, yal tau memini pinanba, yal tau pirekinania. Pinanga hobi iwe, a i si pire yu wananua,” dungwi. \s1 Yisas gir migi kuria si tere nu ke tongwo ha \sr (Mak 10:13-16, Luk 18:15-17) \p \v 13 Ena gin ta, gir miki tau aule ire ungure Yisas breng bani arere, God aki di to di tenama dire aule ire ungwi. Umba, Yisas grang wine ongwo hobi hanere, kura ha ditongwi. \v 14 Ditomba, Yisas manaa dire yu ditongwi, “Gir migima hobi na molga bani unamia, manaa di tekio. Gir iwe, God kene ongwo bani ari mongwo meri mole wamia. Ari hobi warala di pinanga, gir migi nomani pangwo meri panangiwe, para ha maing hol wananua.” \v 15 Yu direre Yisas gir hobi breng bani arere ere ongwi. \s1 Yagaleng tal miki anere ol wangwo ha \sr (Mak 10:17-31, Luk 18:18-30) \p \v 16 Ena yal ta urere Yisas yu ditongwi, “Tisao, na talmere olere mol paralga bani parale?” \v 17 Dungure Yisas yali yu ditongwi, “Tal ta wai dungwo iwe, talongwo sirin bol na tene? God tani weniga wai momia. Ni mol pananga bani parala di pinanga, God krehaman ha para weni wine olere a i si wayo.” \v 18 Dungure yali Yisas yu ditongwi, “Tal krehaman ha we?” Dimba Yisas yu dungwi, “God krehaman ha yu pamia. Ari si golkio. Wou sikio. Kuni nekio. Hasu ditekio. \v 19 Nimai nabin aki di tere grang wine olo. Yal ta awai ol na tenama di pinanga meri iwe, ni ere para yu ol to.” \v 20 Dimba, yal i yu dungwi, “Na gir migi molga ali krehaman ha i pirere yu oli uga uga, omaga ari molia. Molere tal ta olalba?” \v 21 Dungure Yisas yu ditongwi, “Onga i para onba, tal taniga onangiwe, monanga yo tenamua. Talhan miki weni a nenga i, ari te mena olere, moni inangarai, ebir sirere, talhan a nekinangwo hobi tenana po. Yu onangere ni tobo wai hamen bani dinamia pire ha te inanua. Yu ol pisolere na guna hana pirere na dolna bolo.” \v 22 Yisas yu ditomia yali bona gana miki weni a neiraya, tal olale di pire, guman digan hole ere ongwi. \v 23 Omia Yisas grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Yal ta bona gana miki weni a nenangwo yal iwe, God kene ongwo holi wahangwo kulang panamo? \v 24 I ta paikinama. Kun hausi hai bun kiaing kuun engwo ali, nangwo oun domba, bona gana miki weni a nenangwo yal i, God kene ongwo hol i wanangwo oun go domua.” \v 25 Dungure yalhobi pire ganulun bir dire Yisas yu sirin bol tongwi, “God yal ara kene ol tenangure sigare kule u wai pire moname?” \v 26 Dimba Yisas yalhobi gumang bani tene yulang bole hanere yu ditongwi, “Ari nin kunu ta paikinamia. God tani kunu bemua. Talhan hobi God nin ongwo dimua,” dungwi. \p \v 27 Ena Pita molere yu dungwi, “Hano. Na yalhobi talhan para pisolere ni ni dolni bomgirawe. Tal ta hon inamin mo?” \v 28 Dungure Yisas yu ditongwi, “Ari Wang Weni na molia. Emgi mol pai ai wai kene ol molalga haung iwe, ni yalhobi Isrel ari para muru kene ol te monanua. \v 29 Yal ta na guna hana nomani si pir na tere, oo ya, ebering ya, keuni ya, irang ya, aang ya, gir kul nongwo ya, homena ya nongwo para pisolere nangwiwe, omaga malungwo haung, God mong pring hon siina di tenangure miki weni inangwo kunu benamua. Te mol pai gobari inamua. \v 30 Ena ganba baniya singaba moliwa di pire, hamel ha sira, eang dire, bol hona monangwo yal iwe, emgi hon u bisi namua. Te yal bina ta bol bisi ala monangwo yal iwe, emgi hon u bol hona i molere eang dinamua.” \c 20 \s1 Yisas ha di bole ari er wain honagi ol tenamua dungwo ha \p \v 1 “Ena God kene ongwo hol iwe, maing yu pamia. Yal ta er wain miki weni kul nenamia. Kul nerere honagi ari igere u sina i honagi onama dire honmil sinamo namia. \v 2 Pirere yalhobi di ku bolere, ari haung tani honagi onanga, wan kina wan kina ni teralua dinamia. Yalhobi owo, para dinua dire, yong tani ere honagi onamia. \v 3 Onangure wain hong yal omare, nain klok, pire hanamba, yal tau ya monangure hanamia. \v 4 Hanere yu ditenamia. Yalhobo, ni honagi ol na tenanga, tobo kunu ni teralue. \v 5 Dinangure yalhobi honagi oli namia. Nangure wain hong yal i omare twel klok ya, te, pudinangwo tri klok pi hanamba, yal tau ereyu ya monangure hanamia. Hanere homa dungwo meri yu ditenamia. \v 6 Ditere pudinangwo, paib klok, Maket pire hanamia. Hanamba, yal tau ereyu ya monangure hanere yu ditenamia, “Honmil ya mongarai, omare ya mongarai, pudungwo para, ya monio?” \v 7 Dinangure yalhobi yu ditenamia, “Na yalhobi yal ta honagi ebir si na tekungwo yawe.” \v 8 Dinamba, wain hong yali yu ditenamia. “Wain honagi ol na tenana pio,” dinamua. Ditere, ari ya benangwo haung, wain hong yal i, bosboi gala dire yu ditenamia, “Yahuno. Ni honagi ari di ku bolere, tobo to. Tenangiwe, emgi ure honagi ongwo hobi pe homa terere, te homa ure ongwo hobi pe emgi to,” dinamia. \v 9 Dinangure bosboi han molere emgi ongwo hobi wan kina wan kina tenamia. \v 10 Tenangwo hanere honmil sinamo ongwo hobi “O, na moni bir iralua” di pinamia. Di pinamba, homa ongwo emgi ongwo hobi para, tobo kunu kunu inamua. \v 11 Irere wain hong yali nigi de pir tere yu dungwi, \v 12 “Yalhobi emgi umiraya, honagi obilga omia, te na yalhobi honmil sinamoki ure honagi ol mominga, mominga, ari dere bukuniminga irai hamen girimia, tobo kunu kunu na tengiwe.” \v 13 Dinangure wain hong yal iwe, urere, yal ta yu ditenamia. “Yahuno, nan homa yona tani erere, wan kina ni tenaminua diminga, ni para bemua dingirawe. Na tal nigi dongwo omno? \v 14 Para ni tominia, ire po. Ni tominga meri iwe, honagi emgi ongwo yalhobi ere kunu yu tominua. \v 15 Tominga i, na nan hana paikimo? Na nan hana pamia. Na pirari pare tobo bir ni teya, ni nigi de pir na teno? dire wain hong yal yu dinamua,” dungwi. \v 16 Dire Yisas hon ainere yu ditongwi, “Eno. Ganba baniya singaba moliwa di pire, hamil ha sira, eang dire bol hona monangwo yaliwe, emgi hon u bisi namua. Te yal bina ta bol bisi ala monangwo yaliwe, emgi hon u bol hona i molere, eang dinamua,” dungwi. \s1 Yisas gole hon airalua gin sui tai dire dungwo ha \sr (Mak 10:32-34, Luk 18:31-33) \p \v 17 Ena Yisas Yerusalem nala dire, grang wine ongwo hobi ana holo holo kebena sutani aule ire ongwi. Pi hol bangi pirere awa ha ditongwi, \v 18 “Pino. Omaga nan yalhobi Yerusalem namna dire uminia. Pi pa dinaminga, Na Ari Wang Weni iwe, yal tau na han holere, ha maing ari singaba tau, lo ana holo holo kene ongwo yal tau na tenamia. Tenangure na ha hol ol na terere, ni sigolalua di na tere, na auli pire ari wiyol ta monangwo bani olamia. \v 19 Olangure gauna ha sirere, homa kuba na sirere, er pera bani na si gonamua. Golere, ari habang sui tai dire pai molgere, emgi God hon ulna yunangure airalua” dungwi. \s1 Yems Yon kina singaba morabila di pungwo ha \sr (Mak 10:35-45) \p \v 20 Ena Sebedi eungbi wang sutani aule ire Yisas mongwo bani ongwi. Pirere sirin bongwi. \v 21 Bomba, Yisas aang i yu ditongwi, “Na tal ol ni terale?” dungwi. “Kene ole kemilanga haung na wana suri u dalni holo holi monamba?” \v 22 Dimba Yisas yu ditongwi, “Ni ha ogolo pir kun ole dikinia. Ni yasuri na gauna gul iralga meri inano?” Dungure yasuri, “Owo, para yu irabilua” dungwi. \v 23 “Para dinia. Na gauna gul iralga meri inania. Inanba, yal ta u na dalna holo holi monangure nu ke tenaminga paikimia. Nabe God nin hanere, nu ke terere, a yo te tenangwo pamua,” dungwi. \p \v 24 Ena Yisas grang wine ongwo ana holo holo iwe, ha dungwo i pirere yong ki e tongwi. \v 25 Tomba Yisas gamahobo ana holo holo hon i ku bole yu ditongwi, “Baniya yal tau singaba molere, hamil ha sire gamahobi honagi ha ditongwo hanua. \v 26 Yu omiba, ni yalhobi ongwo meri olkio. Yal ta singaba molala di pinangiwe, ya ime sire nir honagi oli nanga pamua. \v 27 Yal ta eang dire bol hona molala di pinangiwe, ya ime sire gamnahobi yon bani enangure awai honagi ol te monanua. \v 28 Ari Wang Weni na molere, olga meri onanua. Na iwe, hamil ha sire, honagi ha diterala dire, ta huiwa. Awai honagi olala dire wiwa. Ganba ari para weni pring pangwo ipire na gol tegere, sigare kule u wai nama dire, wiwa,” dungwi. \s1 Yisas omeling gi dungwo yal su apila di tongwo ha \sr (Mak 10:46-52, Luk 18:35-43) \p \v 29 Ena Yisas grang wine ongwo hobi kina Yeriko malgi u pa dungwi. Pa dire aidolere, ere ongure, ari miki weni u mobing engure ongwi. \v 30 Omba omeling gi dungwo yal sutani homaulung ami di molere, “Yisas u omua” dungwo pirere yasuri gala bir dire yu dungwi, “Yasingaba Debit gang ye. Na yasuri milna pir na tomo?” \v 31 Dimba arihobi yasuri kura ha ditere “Sime molo,” ditongwi. Ditomba, yasuri pir uning sire gala bir dire yu dungwi, “Yal Yisas Debit gangye. Na yasuri milna pir na tomo?” \v 32 Dungure Yisas pirere ira mole yu ditongwi, “Na tal ol ni teralga meri pine?” \v 33 Dungure yasuri Yisas yu ditongwi, “Yahuno, na yasu omena gi dungwo a pila di na tenana di pibilua.” \v 34 Dungure Yisas yasuri miling pirere omeling bani a to sungwi. Sungure yasuri gintani omeling wai dungure talhan para weni hanere Yisas doling bol ongwi. \c 21 \s1 Yisas singaba king molere Yerusalem ongwo ha \sr (Mak 11:1-11, Luk 19:28-40, Yon 12:12-19) \p \v 1 Ena Yisas grang wine ongwo hobi ere pi Yerusalem mala weni pirere, Betpasi malgi hamen hul Olibi u pa dungwi. U pa direre Yisas gamahobi ya sutani bai nu si olere, yu ditongwi, \v 2 “Oo malgi yuwo hane. Malgi i pirere hananba, kun donki giri aang ta han hol enangwo hanania. Hanangiwe, haning gule i unana po. \v 3 I u nanga yal ta bani mole sirin bonangworai, “A, kun i yal Yisas honagi ol terala dungwo ire uminua, ditenanga, yali o, para dinia ire po dintenamua,” dungwi. \p \v 4 Ena tal omaga i tibi olangwiwe, God hana togu yal homa awa ha di engwo meri irai i tibi olamia. \v 5 Awa ha iwe, “Saion oo malgi ari hobi yu dito. Ni yalhobi nin singaba irai umia, hano. Yaliwe, omeling haung gongwo yal momia, kun donki mobing bani au sire unamia. Te kun donki giri yal kun au sire unamua,” \rq ( Sek 9:9)\rq* dungwi. \p \v 6 Yu dimiawe, yasuri homa ongure Yisas homa ditongwo meri ongwi. \v 7 Olere kun donki giri aang para ire ungwi. Urere galsina gulere kun mobing bani hau tongure Yisas au sungwi. \p \v 8 Au simia ari miki weni gal gulere homaulung i e ya ime ongure, te yal tau er yolang ba dire homaulung bangi bangi engwi. \v 9 Erere ari ya emgi homa ere Yisas i sina olere gala yu dungwi, “Debit gang wai pir to. God nin haang pangure yulang ire umia wai pir to. God para wai pir to,” dungwi. \p \v 10 Ena Yisas Yerusalem ongure ari para weni hanere, ha mu dire yu dungwi, “Yali ara ume?” \v 11 Dungure ari ereho ungwo hobi yu ditongwi, “Yaliwe, God hana togu yal momia. Galili probins Nasaret hong yal irai ungwo hangiwe”, ditongwi. \s1 Ha maing oo ala ari bona gana moni honagi ongure Yisas hobang si tongwo ha \sr (Mak 11:15-19; Luk 19:45-48; Yon 2:13-22) \p \v 12 Ena Yisas ere ha maing oo ala pire ha maing oo ala ari bisnis honagi ol mongwo hobi si doling i maini olere, moni sanisi ongwo hobi bol kina siru di olere, te hahoba maket engwo hobi bol se ere yu siru di olungwi. \v 13 Olere yu ditongwi, “God ha yu di emiraya, Na ha maing oo ala i ari hobi na kina hawai ol na tere tere onamia. \rq ( Ais 56:7)\rq* Onamba, ni yalhobi ol gogo danga, oo ala onga homena kuni ire, tal gogo ongwo meri para yu onua,” dungwi. \v 14 Ditere ala i mongure omeling gi dungwo yalhobi ire, kebering aling keber engwo hobi ire dire, u Yisas mongwo bani ungwi. Ungure Yisas awai ol tongure u wai ongwi. \p \v 15 Omia ha maing oo kene ongwo hobi ire, Lo ana holo holo tisa hobi ire dire, talongwo i hanere yong ki ere pir momba, oo ala i gir migi tau gala bir dire Yisas yu ditongwi, “Singaba Debit gang ye.” \v 16 Yu dimia ari hobi yong ki bir erere yu ditongwi, “Gir hobi ha dungwo i pirkino?” Dimba Yisas “Owo i na piriwa,” dire yu ditongwi, “Ha maing buku ha di engworai kere pirekino? Ha iwe, yu dimiraya. Gir migi te, gir aming ne mongwo hobi God wai pir tenama dire nibil di tomia kere pirekino?” \rq ( Sam 8:2)\rq* \v 17 Ditere ere maini pirere, Yerusalem aidolere, pi Betani malgi molere pangwi. \s1 Yisas er kwasulu kura ha di tongwo ha \sr (Mak 11:13-14, 20-24) \p \v 18 Ena honmil Yisas hon Yerusalem pire menan gongwi. \v 19 Golere er kwasulu ta homaulung bina i bomia hangwi. Hanere mala pire hamba, miling ta holkirere aulung yamoni dimia hangwi. Hanere, er i yu ditongwi, “Miling hon holkinanua.” \v 20 Dungure er i gintani gongwi. Gomia grang wine ongwo hobi hanere, para grang giri gongwi. Golere yu dungwi, “Er i, talongwo gintani gome?” \v 21 Dimba, Yisas yu ditongwi, “Ni nomani su su sikere, God tani onangwo pamia di pir tenanga, na er i ha ditega meri iwe, ni yalhobi para yu onanga kunu benamua. Benangure er i tani taman. Hamen hul i hane. Hul iwe, sahala sire nir digan po dinanga namua. \v 22 Te ni yalhobi God onangwo pamia di pir tere molere, tal ta na to dire sirin bonanga, God ni tenamua,” dungwi. \s1 Arihobi Yisas ara yulang ire tal maing maing ome dire sirin bongwo ha \sr (Mak 11:27-33, Luk 20:1-8) \p \v 23 Ena Yisas ha maing oo ala pi pa dire ha nir sitongwi. Si te mongure Isrel ari singaba ire, ha maing oo kene ongwo yal ire dire, u pa dire yu sirin bol tongwi, “Ni ara yulang ni tongwo ire ure tal maing maing one?” \v 24 Dimba Yisas yu ditongwi, “Na ha tani weniga sirin bol ni tenaminia, ha mong siina dire di na tenano? Tenanga na yulang na tongwo yal iwe, maing di tibi ol ni tenaminua. \v 25 Yon nir bil tongwiwe, God yulang ire bil tom mo, ari yulang ire bil tome? Ni yalhobi ha mong di na to.” Ditongure, yalhobi nin bolbin dire yu dungwi, “Tal ha ditenamne? God yulang tongwo Yon irere nir bil tomua, dinaminba, te Yon ha pangwo dimia di pir tekino, di na tenamia. \v 26 Te ari yulang tongwo Yon irere, nir bil tomua, dinaminba, te arihobi Yon God hana togu yal mongwo hamiraya, kura ha di na tenama dire kul piminua” dire, \v 27 Yisas yu ditongwi, “Na yalhobi ha ta pirkiminua.” Dungure Yisas yu ditongwi, “Pireki dingiwe, na yal ta yulang na tongwo ire honagi olga yali, ere di tibi ole ni tekiralua.” \s1 Ha di bole yal ta wang sutani monangwo ha \p \v 28 “Eno, na ha ta di ni tenaminga piro. Yal ta wang sutani monamia. Wang homini iwe, “Grep hani honagi ol na tenana po” ditenamia. Ditenamba, yali omeling pege dire nona panamia. \v 29 Nona panamba, emgi hon nomani si kulu sire pinamia. \v 30 Pirere honagi onamua. Te wang emgi iwe, ere yu ditenamia. Ditenamba, yali para dinua dire, emgi hon kuru dire wanamua. \v 31 Wanamia, irang iwe, ara kina tama ire molere honagi oname?” Dungure yalhobi pire mole, “Wang homini pi tege ere mole honagi onamua.” Dungure Yisas yu ditongwi, “Owo, para dinia. God kene ongwo bani nanba, ari moni takisi ingwo yal ya, te yal al nu nomane ol wangwo hobi iwe, God kene ongwo hol i homa e ni tere omua. \v 32 Ongure, Yon nir bil tongwo yal iwe, God ha maing hol i nibil di ni tomia. Tomba, ni yalhobi wine ole pir tekinua. Tekingere, moni takis ingwo yal al nu nomane ol wangwo hobi wine ole pir tomua. Tongwo haniba, ni yalhobi nomani si kulu sire Yon ha pangwo dimia di pir tekinua.” \s1 Ha bangi biire honagi ari digan er wain kene onangwo ha \sr (Mak 12:1-12, Luk 20:9-19) \p \v 33 “Ena ha ta di ni teralga piro. Yal ta ganba bir weni dinamia. Dinangure u sire er wain kunamia. Kulere miling honangwo pere wain niri dirala dire maul ta wu enamia. Wu erere u si mo pire mini bani oo kere wain i kene ol monamia. Monangwo ganba i yal tau te olere, hong yali ere pi milin ta namia. \v 34 Pi molere, miling kul ema di pire, nir honagi yal tau wain niri dire enangwo tau inama dire, nu si olamia. \v 35 Nu si olamba, ganba te ole nangwo yalhobi a i si molere, ta sire, si gole, ta hulu si algi bil tenamua. \v 36 Yu onangure hong yal iwe, nir honagi yal tau miki tani hon nu si olere, ha homa dungwo meri ditenamia. Ditenamba, ganba te ole nangwo yalhobi homa ol tongwo mere yu ol tenamia. \v 37 Emgi weni hong yal iwe, nin wang weni tani nu si olamia. Ganba tominga yalhobi na wana i tani gumang terere, grang wine ol tenamua, di pinamia. \v 38 Di pinamba, ganba te ole nangwo hobi ure yu dinamia, “Ganba hong yal irai wang weni umia hano. Haniba, wang weni si gonaminga irai, ganba oo ai nan para muru inaminua” dinamia. \v 39 Direre wang i a piru di mena pire si gonamua,” dire Yisas yu dungwi, \v 40 “Gonangure ganba hong yal ure, ganba te ole nangwo yalhobi tal ol tename?” \v 41 Dungure arihobi yu ditongwi, “Hong yal iwe, ure, ganba te ole nangwo yalhobi para weni si gol wai sire, ganba nin ire yal tau tenamua. Terere yu ditenamia, ni er miling kene ole honagi ol mongere kul enangwo pinanga, na tau nan na tere ni tau nenanua, ditenamua.” \v 42 Direre Yisas ha hon ainere yu di tongwi, “Ni yalhobi ha maing buku kere pin mo pirekine? Ha maing buku yu dimiraya. \li1 “OO kengwo yalhobi torari ta ire \li1 ‘mebin damua’ dire pisolamia. Pisolangwo \li1 torari iwe, God nin aki di ire torari \li1 sinangure bring torari nima ongwo meri \li1 dinamua. God yu onangwiwe, moli \li1 omingere miling pare nablimua.” \rq ( Sam 118:22-23)\rq* \p \v 43 “Buku yu dimiawe, God kene ongwo ni monga gaun bani dimia. Dimba, God nin ire ari wiyol tenamia. Tenangure ari hobi iwe, ha maing wine olere, a i si wanamia. \v 44 Wanangure, yal ta torari i gore olala dire onamba, nona pare yali gumang hol yanamua. Te torari yal ta biirangwiwe, yali biire dal dinangure u susu pire ganba danamua.” \v 45 Ena Yuda ha maing oo kene ongwo hobi ire, Perisi tau ire dire, Yisas ha bangi biire dungwo i, “nan yalhobi mominga bani umia” dire han honamba, arihobi Yisas God hana togu yal irai momua dire, nomani si pir tongwo yalhobi kul pirere aidolungwi. \c 22 \s1 Ha di bole al irala dire homena si gangwo ha \sr (Luk 14:15-24) \p \v 1 Ena Yisas ha bangi biire hon ainere yu ditongwi, “God kene ongwo bani wananga hol iwe, yu pamia. \v 2 Ari singaba king ta wang al i terala dire homena si ganamia. \v 3 Si galere ari wiyol tau u nenama dire boi honagi ari tau bai nu si olamia. Olangure homena nenangwo yalhobi hure nona panamua. \v 4 Panangure yal tau hon nu si olere yu ditenamia, “Homena haya akun ol ere bulmahau yal kun ya giring tau para si kere anon ol ere uminia nenana wiyo” dinamia. \v 5 Dinamba yalhobi ha dungwo i yol e pirekirere, ususu pirere, yal ta bisnis honagi onangure, yal ta heba honagi onangure, yal ta stua honagi onangure, yal tau mu di ure, \v 6 nu si olungwo yalhobi, a i si mole sire, si gonamua. \v 7 Si gonamia gonangure, singaba king yong ki ere soldia tau nu si olangwo pire, yalhobi para si gol wai sire, oo ke pangwo para si gal olamia. \v 8 Si gal olere singaba king gamahobo yu ditenamia, “Homena a non ol eminga ya dimia, homena nenama diminga yalhobi tal ongwo paikimia. \v 9 Ni yalhobi bli si homaulung holo holi pire yal tau monangwo hananga irai homena nenana wo ditere aule ire unana pio.” \v 10 Dinangure pi homaulung kwaling kwaling pirere, ari wai digan i mu dire aule ire unamua. \v 11 Urere homena kenangwo oo ala si di dire monamua. Monangure singaba king i ari hobi harala dire oo ala i namia. \v 12 Pi hanamba, yal ta egin galkinangure hanamia. Hanere yu ditenamia, “Yahuno, na homena bir kere erin momingiwe, ni egin gale hunia, tal ongwo ya une?” Dinamba yal i gai golere ha ta ditekinamia. \v 13 Ditekinangure singaba gamahobo tau yu ditenamia, “Yal i kebering aling han sire pia si maini si bongwo ali olo. Olanga yali molere, aya maya dire siging girimil nure gi boi dire monamua.” \v 14 Direre Yisas hon yu ditongwi, “God ari miki weni gala dimba, yal tani tani nu ke tenangure ala namua,” dungwi. \s1 Arihobi moni takisi Sisa tenamno dire Yisas sirin bol tongwo ha \sr (Mak 12:13-17, Luk 20:20-26) \p \v 15 Ena yu dimia Perisi hobi pirere ha hongwi. Ha holere, Yisas ha di mere si tenamna di pungwi. \v 16 Di pirere gamahobi tau ire, Herot gamahobi tau ire dire, nu si Yisas mongwo bani olungwi. Pirere yu dungwi, “Tisao, ni ha pangwo meri kara dinga piminia. Direre, te God mongwo maing ari para weni di ba bol na tengi piminia. Ni ha ta abiyame ere dikinia. Ari singaba te, yal bina hobi para kulung pir tere ta dikinia. Ha kara aru dire diteniraya. \v 17 Ena Lo ana holo holo mining bongwo iwe, moni takis yol Roman singaba Sisa to dim mo, tekio dime?” \v 18 Dimba yalhobi kera kule dungwo i, Yisas haya han pa dungwi. \v 19 “Ni ha gogo dina. Tal oma di pire kera kul na tene? Moni takis olinga taniga i ya wo na hanamna.” \v 20 Dungure moni ta i ure tongwi. Tongwo hanere, yalhobi sirin bol tongwi, “Moni piksa i ara breng biire eme?” \v 21 Dimba yalhobi yu dungwi, “I yasingaba Sisa breng biire emua.” Dungure Yisas yu ditongwi, “O para dinia. Sisa nin taling dinangwiwe, Sisa tenana po. Te God nin taling dinangwo iwe, God tenanga pamua.” \v 22 Yu ditomia yalhobi ha i pire ganulun dungwi. Dire Yisas mongwo bani han ole ere ongwi. \s1 Yalhobi ari gongwo i hon airamo dire Yisas sirin bol tongwo ha \sr (Mak 12:18-27, Luk 20:27-40) \p \v 23 Ena habang gin iwe, Sadyusi yalhobi tau Yisas mongwo bani ungwi. Sadyusi yalhobi ha maing ditongwo i, tere “Ari gongwo hobi hon ta airekinamua,” ditongwi. \v 24 Ena yalhobi iwe, Yisas mongwo bani ure yu sirin bol tongwi, “Tisao, Moses ha yu nir si tomiraya, Yal ta eungbi kina temine tere wiimbi gonamia. Gonangwo eumbi iwe, al werai molere, ebering ta gal enamia. Gal ere molere, al i na igere, gir kul enangwo, abinambi aibing maulung sinama di pinamua. Moses yu di embawe, na di ni tenamna piro. \v 25 Ena ebering hobo ana hol pai muru hol pai sutani kina mominia. Abimbi homini iwe, al i kina moli pire temini tere golala dire eumbi ebering ta i gal eyo ditere gomia. \v 26 Ena ebering iwe, hon gal emba, ereyu temini tere gomia. Ebering hobi para weni yu gal emba, temini tere gomia. \v 27-28 Gongure emgi al i para gomia. Emgi ari gongwo hon airamua dingiwe, airangwo habang al i ara eumbi moname? \v 29 Ebering hobi para weni gal engwiwe.” Dimba Yisas yu ditongwi, “Ni ha pir kun ole dikinia. Ha maing buku bol engworai kere pirkinga, te God yulang pai tongworai para pirkire du ha dinua do. \v 30 Ari gongwo airangwo habang iwe, kwia ensel mongwo tali molere, yal al ta hon si daulekinamia. \v 31 Ena God ari gongwo hobi hon airamua di emiraya kere pirekino? \v 32 God yu di engwo pamia. Ni kwian moya Ebraham ire, Aisak ire, Yekop ire dire, maa e tongwo yal na tani God moliwa. Yal God ari gongwo hobi hobang mole kene ol tom mo? Ta tekimia. Ari hon mongwo hobi hobang mole kene ol tomua. Tongwo ipire kwiana moya Ebraham ire, Aisak ire, Yekop ire dire, kwiang hon momua.” \v 33 Dungure ari hobi ha dungwo i pirere bukunungwi. \s1 God Lo bir mo yu ongwo ha \sr (Mak 12:28-31, Luk 10:25-28) \p \v 34 Ena Perisi yalhobi Yisas Sadyusi yu ditomia Sadyusi grang nir mongure sime mongwi. \v 35 Mongure Perisi yalhobi u tani pi molere Lo kene ole nir si tongwo yal ta Yisas kera kul terala dire yu sirin bol tongwi, \v 36 “Tisao. Lo ana holo holo ha iwe, tal ha moyu ome?” \v 37 Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni God tani yon milni tere, nomani si pir tere, kwian tere monanua. \v 38 Lo ha tani iwe, kara moyu pire ha tau i manbi olimua. \v 39 Te ha ta sina ala, Ni nin ol na tenama di pinanga meri, enin tau para yu ol to. Ha sutani dikima, Moses krehaman ha Lo para muru dikungure. \v 40 Te ha sutani iwe, dikima, God hana togu yal ha grang u tani ongwo i, ta honamua,” dungwi. \s1 Yisas Perisi hobi sirin bol tere singaba kraist ara gang mome dungwo ha \sr (Mak 12:35-37, Luk 20:41-44) \p \v 41 Ena gin ta Perisi yalhobi hon u ku bol mongure, Yisas yalhobi yu sirin bol pungwi, \v 42 “Yasingaba Kraist mongwiwe, ara gang moma di pine?” Dungure Perisi hobi yu ditongwi, “Debit gang monamua.” \v 43 Dungure Yisas yu sirin bol tongwi, “God Kwiang Debit yong wu bungure molere, ‘Kraist na nan hobana momua’ di tibi olimia. Ena Debit yu di tibi olimiraya. \li1 \v 44 Hamen ya singaba na hobana yu ditomia, \li1 “Ana weni holi ami di molo. Mongere \li1 kiani i unaminga doling i mena olanua,” \rq ( Sam 110:1)\rq* \li1 ditomia. \p \v 45 “Te Debit nin ‘Na hobana monua’ ditomia, talongwo Debit gang momua dine?” Dungure yal tau ha pring mong ta ditekima. \v 46 Sirin bol tenamba, ha dungwo bani gai golere mongwi. Molere emgi ha ta hon sirin bol tekima. \c 23 \s1 Lo Tisa Perisi hobi kina ol wangwo ha \sr (Mak 12:38-39, Luk 11:37-54, 20:45-46) \p \v 1 Ena Yisas hon ainere, ari tau grang wine ongwo hobi kina mongure yu ditongwi, \v 2 “Lo ha nir sitongwo yalhobi, Perisi yalhobi kina, Moses ha di engwo i, hana togu yal mongwo pamia. \v 3 Molere ha dungwiwe, ni yalhobi wine olere a i si wananua. Wananba, yalhobi nin ongwo meri olkio. God krehaman ha para weni di ni tomba, yalhobi nin a i si wakimia. \v 4 Yalhobi iwe, honagi oun dongwo ari hobi i au si tomia. Tomba, yalhobi nin aki dire ol tekimua. Talhan ongwiwe, arihobi para na hanama hanama di pire ol wamua. \v 5 Te ha maing buku yalhobi nin si ainere hon bolere, boksi bir ala ere maulung bani te aling kwang bani han si ere wangwo hania. Te galsina arikri wangwo hania. \v 6 Te ari homena bir ke nenangwo haung iwe, iri si homa enangwo hanania. Te ha maing oo ala ere para iri si homa enangwo hanania. \v 7 Te arihobi hanere, “O, Tisao, Yahuno,” ditongure wai pimua. \v 8 Wai pimba, ni yalhobi kunu kunu moli nania, “Singaba Tisao” di ni tenangwo paikimia, na tani di na tenanga pamua. \v 9 Te ganba baniya yal ta pir tenanga paikimia, hamen bani Nabe tani momua di pinanga pamua. \v 10 Te yal ta “singabao” di ni tenangwo paikimia, na tani singaba Kraist moliwa. \v 11 Ni yalhobi moli nanga bani iwe, yal ta ya ime sire awai honagi ole wa monangwo yal i, yal bir monamua. Yal ta nin gaung di yuwo ere na singaba moliwa, te hamil ha siga yal moliwa, dire wa monangwiwe, haang ya ime sinamua. \v 12 Te yal ta nin gaung di yuwo eikire digan yal bina moliwa, di pire aunabo nure wa monangwo yaliwe, ari tibi monamua. \s1 Yisas Tisa hobi tal nigi dongwo ongwo maing di tongwo ha \sr (Mak 12:40, Luk 11:39-42, 44, 52, Luk 20:47) \p \v 13 “Ena Lo ha nir si tongwo hobo, Perisiye, ni yalhobi gran dirani sinia. God kene ongwo hol iwe, ari hobi si pera di tenia. Tere u kwalin ta ongere, ari tau ha maing hol nala di omba, ni homa e tere u kwalin ta onga i hanere, dolni bomua. \p \v 14 (Ena Lo ha nir si tongwo hobo, Perisiye, ni yalhobi gran dirani sire nin ol wanga maing di kul sinia. Al werai tau mongwo hanere, oo kepangwo ala pi mole yulang a ura di tenia. Emgi oo ya, talhan a nongwo i yamoni inia. Irere God ha miki weni ditegere arihobi para na hanama di pinua. Yu ongiwe, God hanere tobo nigi dongwo ni tenamua.) \p \v 15 “Ena Lo ha nir si tongwo hobo, Perisiye, ni yalhobi gran dirani sire nin tal onga maing di kul sinua. Te yu olere, nega de wagere, ari tau na grana wine onama di pinia. Pirere ni digan monba, gran wine ongwo hobi iwe, digan weni momia. Ni gran wine ongwo hobi kina para endo de pangwo bani nanua. \p \v 16 “Aye, omin gi dino? Ha yu nir si tenia. Ha maing oo bir pir tere ani a pli di hole ha di yulang bonangiwe, miling ta paikima dinia. Te ha maing oo ala aiyulang egin gwal pir tere di bole ani a pli di hongiwe, miling pamua dinia. \v 17 Ni yalhobi nomani pama di pino? Nomani ta paikungure du tal onua. Aiyulang egin gwal ban ta dinangwo hanere talwo ta dima di hanania. Te ha maing oo ala dinangwo, “Owo, ha maing oo i aki di tomua,” di pinania. Pirere aiyulang egin gwal tani nomani si pir tenan mo, ha maing oo nomani si pir tenane? \v 18 Ena ni yalhobi ha yu nir si tenia. Ha maing oo ala bol pir tere di bole ani a pli di hongiwe, miling paikima dinia. Te ha maing oo ala bol talta God terala dire i bol bani enangiwe, pir tere ani a pli di holere, di yulang bonga i, miling pamua dinia. \v 19 Dinga i wai pama di pire dino? I ta paikima. Homena yamoni banta dinangwiwe, i ya moni dinamia. Te homena ta i pire ha maing oo ala bol bani enangiwe, bol i aki di tenangure God wai hanamua. Homena nima pire bol i aki di tenangwo panam mo? I ta paikinama. Bol i nima pire homena aki di tongwo i, wai pamua. \p \v 20 “Ena yalta ha maing oo bol i hanere, ani a pli di hole ha di yulang bonangiwe, tal ta bol bani dinangwo i para di yulang bonania. \v 21 Te yalta ha maing oo hanere, ani a pli di holere, ha di yulang bonangiwe, ha maing oo tani taman. God maulung bani kina para di yulang bonanua. \v 22 Te yal ta hamen bani yuwo hanere, ha di yulang bonangiwe, hamen tani taman. God hamen bani mol pai omia, hamen bani di bole di yulang bonanga i, God maulung bani para di yulang bonanua. \p \v 23 “Aye, Perisi yalhobo, Lo ha nir si tongwo hobo, ni yalhobi gran dirani sinia. Ho gu kengwo tali, te kwasuli hawi tal wo i, tau ana holo holo irere, taniga God tenga i, para wai pamba, God Lo ha moyu ongwo i, pir tere honagi para olkinia. Lo ha moyu ongwo i, yu pamia. Ari para muru awai ole a yo te tere, te tal nigi dongwo ol ni tongwo hobi iwe, yon milni tere, te ha panangwo meri ogolo weni dire tal panangwo meri ogolo wine ole moli nanga, ha maing Lo bir yu pamia. Pangwo ipire, wine oli pire ha migiga pangwo i, aidolanga paikimia. Para muru wine onanga pamua. \v 24 Ni yalhobi nomani pama di pino? Nomani ta pai ni tekungure, du ha dire ha maing nir si tenua. Ni yalhobi ha maing Lo migi migi iwe, gran bani u mena ongure wine onba, ha maing Lo bir iwe, yamoni homena tani ne dugu dire monua. \p \v 25 “Aye, Lo ha nir si tongwo hobo, Perisi hobo, ni yalhobi gran kwal sinia. Gaun bigi sire gal pege wai sigiu dire wanba, nega dire don i mala engiwe, nomani sina i nigi domua. \v 26 Ni Perisi yalhobi nomani pama di pino? Nomani pai ni tekungure, du tal ol wania. Nomani nigi dongwo sire nega dire don i mala ekinangiwe, kwian sina te gaun para nabilamua. \p \v 27 Aye, Lo ha nir si tongwo hobo, Perisiye, ni yalhobi gran kwal si wania. Ari gongwiwe, i pire man wu ere ganba maini er pera sire egin wai tere hania. Te ari gongwo enga manala iwe, wai dim mo? I ta dikima. Hau malere gaung bli yangure, yulang tani dungwo hania. Ni yalhobi ari gongwo man wu engwo meri monia. Gaun bani egin tenga wai dimba, te kwian sina iwe, hau malimua. \v 28 Ari hobi gaun bolimbani hamia. Hamiba, nomani sina iwe, hasu dire tal nigi dongwo ol wania. \s1 Yisas Tisa hobi tobo nigi dongwo inamua dungwo ha \sr (Luk 11:47-51) \p \v 29 Aye, krehaman ha nir si tongwo hobo, Perisiye, ni yalhobi gran kwal si wania. God hana togu yal ire, ari tal dime dire ongwo yal ire dire, gongure, ari yulagi engwo gul i man wu ere oo wai ke tenia. \v 30 Tere yu dinga pamia. Na yalhobi hamen haya kwiana moya mongwo haung i, na molalga God hana togu yal si golkiralua di pinia. \v 31 Na kwiana moya God hana togu yal si golere, isusu ol tekirere, aki di tenaminga pamba dinia. \v 32 Kwian moya talime ole pring bir i wangwo meri ni yalhobi ereyu omaga i wa molere dinua. \v 33 Ni yalhobi ari nigi denga monia. God ari para na i mu dire, ha hol ol na tenangwo gin iwe, endo de pangwo bani holala di pino? Nania. \v 34 Ni yalhobi te pi makena berala di pine? Pi benanga ai ta dikimua. Pino. Na nan pirere ni yalhobi monga bani hana togu yal tau ire, nomani wai pangwo tau ire, ha maing nir si tenangwo tau ire dire, bai nu si olaminia. Olimgere, u pa dinangure, ni yalhobi tau si gole, tau er pera bani sire, tau ha maing oo ala kuba sire oo malgi ta monangure, doling i mena olingere, ere pi malgi ta monamua. Monangure, ni pi malgi i pire si doling i mena olania. \v 35 Yu onangiwe, yal ta si gonangwo God pring tenangwo i, ni hon i au sinanua. Hamen haya yal ta Ebel si gomia. Si gongure moli pirere emgi Sekaraia wang Berekaia iwe, ha maing oo ala bol mala si gonga i, God tobo nigi dongwo ni tenangure gul inania. \v 36 Hamen haya si gongwiwe, pring ni omaga malinga hobi para weni inia. Irere gul bir weni inanua. Na ha weni kara di ni teiwa. \s1 Yisas Yerusalem han dire hai mengwo ha \sr (Luk 13:34-35) \p \v 37 “Ena Yerusalem hong ye, Yerusalem hong ye, God hana togu yal ire, God nu si olungwo yal ire dire, nu si ni monga bani olimia. Olungure si gonia. Hoale aang giring di ku bol i hong ala ere kule pamia. Pangwo meri iwe, Yerusalem ari hobi di ku bolere iminba, nona pania. \v 38 Nona pangiwe, oon aibin i pisolgere, po ere dinamua. \v 39 Omaga ni yalhobi na haniba, emgi hon na hankinania. Te, yal ta God haang pirere, wai piriwa dinangiwe, na ti hon na hananua. Di ni teya ogolo piro,” dungwi. \c 24 \s1 Yisas ha maing oo bir isusu olamua dungwo ha \sr (Mak 13:1-2, Luk 21:5-6) \p \v 1 Ena Yisas Yudari ha maing oo pisole mena ongure grang wine ongwo hobi Yisas ha maing oo hanama dire nibil di tongwi. \v 2 Ditongure Yisas yu ditongwi, “Oo i mama kengwo haniba, emgi hulu sigwi dire isusu olamua. Hulu dungwo hanga bani hon ta dikinamua,” dungwi. \s1 Yisas gul oun dongwo u tibi unamua dungwo ha \sr (Mak 13:3-13, Luk 21:7-19) \p \v 3 Ena Yisas ere pi Olibi hamen hul mongwi. Mongure grang wine ongwo hobi nin obil u Yisas mongwo bani ure yu ditongwi, “Ni ha di na tengarai tal habang u tibi name? Hamen ganba wai sinangwo ni uralua dingiwe, ta tal u tibi nangwo hane momingere unane?” \v 4 Dungure Yisas yu ditongwi, “Yal ta ure kera kule ni bal ni tenamia, pir tekirala dire kwi han molo. \v 5 Ari miki weni u tibi pirere, na hana dalere, “na nan kraist mole wiwa” dinamia. Dinangwiwe, ari miki weni mole, “ha pangwo dimua” di pire doling bonamua. \v 6 Te ni monga mala kura u tibi namio, ganba ban ta kura bonamua,” dinangwo pinania. Pinangiwe, ganulun dikio. Talhan i para yu u tibi nangwo hananiba, tal onangwo i hanere, hamen ganba wai sinangwo haung u tibi uma di pirekio. Emgi u tibi namia. \v 7 Ari wiyol ta pirere, wiyol ta kina kura bonamia. Yasingaba king ta gamahobi kina pirere, yasingaba king ta kina kura bonamua. Te ganba uling holo holi para weni menan bir u tibi namio, te ememe bir onamua. \v 8 Tal yu onangwiwe, agr gir kulala dire, gaung gul pungwo meri, ganba ya, talhan hobi gul yu u tibi namua. \p \v 9 “Ena yu onangwiwe, ari hobi ni aule ire pirere, ha hol oun denangwo ol ni tere ni si gonamia. Te ni yalhobi na pir na tere monanga, arihobi hanere yong ki e ni tenamua. \v 10 Ari miki ha maing pire a i si ware monamba, tal yu onangwo gin iwe, ha maing aidolamua. Ha maing aidolere, tabin tani singa hobi bai tal sirere, yong ki e tenamua. \v 11 Te hasu ari miki weni u tibi pirere “God hana togu yal moliwa,” dinangwo, ari miki weni pir tenamua. \v 12 Te ari hobi monangwo maing nigi weni denamia. Denangure God yong miling tere wa monamiba, tal onangwo i hanere, God yong miling tere monangwo i, isusu olamua. \v 13 Olamba, yal ta God pir tere, yong miling tere, nima pire monangwo yal i, emgi ganba wai sinangwo haung God nin aki di inamua. \v 14 God kene ol na tongwo ha maing ganba uling holo holi pi kunu benangure, emgi ganba wai sinamua.” \s1 Tal nigi weni dongwo u hona airangwo ha \sr (Mak 13:14-23, Luk 21:20-24) \p \v 15 “Ena piro. God hana togu yal, Daniel, ha mining yu bol emiraya. Tal maing nigi weni dongwo ol terala dire u God ha maing oo hona airamua. Yu di engwo meri u tibi nangwo, hananua, dimia. Dungwo bominga i, memini pangwo kerere, ogolo piro. \v 16 Onangwo gin iwe, Yudia molere, te pirere, hamen hul i molo. \v 17 Yal ta malgi molere, hanere, bona gana oo ala dinangwo ire nala di pirikio. Gin tani hamen hul po. \v 18 Yal ta homena ya nenanga gul i wa molere, hanere, galsina malgi dinangwo ire nala di pirikio. Gin tani hamen hul po. \v 19 Al gir panangwo hobi, te gir aming ne monangwo hobi, tal oname? Kee, miling pirie. \v 20 God sirin bol tere tal onangwo te nanga haung i, nimin sire hair onangwo i tibi ol na tekio. Sabat haung para i tibi ol na tekio, di tere molo. \v 21 Onangwo habang i gul bir u tibi namia. Hamen haya God ari talhan i para ol engwo haung gul ere yu u tibi ta humia. Emgi gul ere yu u tibi ta hunamia. \v 22 Te God gul pinangwo haung haya si gubu diralua di pungwo pamia. Di pirekinangwo, ari para muru u susu nangwo pamia. Pamba, God ari nu ke tongwo hobi pir terere, gul pinangwo habang si gubu dirala di pimia. \v 23 Yu onangwo gin iwe, yal tau urere, “Hanya olega. Kraist u timi momua,” dinangworai, yol e pirekio. \v 24 Gin ta emgi, Kraist hasu dungwo tabin, te hana togu hasu dungwo tabin u tibi namia. Pirere, tal guma hon dongwo olere, diu sirere, tal maing maing onamia. Olere, ari nomani isusu ol tenamua. Olere God ari nu ke tongwo hobi kera kul ni terala dire honagi bir weni onamia. Onamba, na homa talhan i olo u tibi hungure, awa tani di ni teiwa. \v 25 I pirere nomani si pire molio.” \p \v 26 “Ena yal ta molere, Kraist u ganba po engwo timi momua dinangwo mo, yal i kul si mongwo timawe dinangwo mo, ni yalhobi yol e pir tere hoyo. \v 27 Hamen yong anigi ongwo hania. Hanga meri iwe, Ari Wang Weni na molere gintani uralga hananga dimia. \v 28 Ari para weni tal nigi dongwo olere, nomani kwian para si golere, yone pare monamba, Nabe kina mole uralga gin iwe, hau sipia mu sungwo meri sire gintani are siralga pamua. \s1 Emgi Ari Wang Weni unangwo ha \sr (Mak 13:24-27, Luk 21:25-28) \p \v 29 “Ena kura talime gul i u tibi pi wai sinangure, ari si bonamio, haba dekinamio, te hamen bani kulmoma yanamio, te hamen bani hamen yulang nimni mongwo hangiwe, ho tere hol wanangwo hananua. \v 30 Hananga gin iwe, Ari Wang Weni na hamen bani deu mining tal guma hon dongwo u tibi nangwo ari wiyol para weni hanamua. Hanere aya maya dire hai menamua. Me monangure Ari Wang Weni na yulana bir ire nimni molere, ari kulang gi dungwo meri na gauna bani yu dinangure, uralga ari para weni na hanamua. \v 31 Hanangure hamen bani bu mugu bu bir weni dinangwo, na ensel tabin hobi nu si olalgere, ganba uling holo holi pirere, God ari nu ke tongwo hobi i ku bolere, tabin tani si enangwo pamua. \s1 Er kwasulu mine hon ongwo iwe hamen haung ebil sungwo ha \sr (Mak 13:28-31, Luk 21:29-33) \p \v 32 Ena er kwasulu ering bani kwi han monania. Mongere yolang bani hon pu dire, mini hon onangwiwe, nimin yanangwo haung u tibi nangwo hanania. \v 33 Hanere, “O, awa ha di engwo irai, omaga u tibi omia,” di pire molo. \v 34 Monangere, ari omaga malungwo hobi ta gol wai sikinangure, talhan i para u tibi unangwo pamua di pire monanua. \v 35 Hamen ganba wai sinamba, na hana iwe, wai ta sikinamua. Ha weni kara di ni teya, ogolo piro. \s1 Unangwo haung yal ta pir po sikungwo ha \sr (Mak 13:32-37, Luk 17:26-30, 34-36) \p \v 36 “Ena talhan diga hobi u tibi nangwo gin iwe, yal ta pir pa ta dikimia. Ensel hobi para pirkimio, te God Wang na moliba, para ta pirikio, Nabe tani weni muru pimua. \v 37 Yal Noa mongwo haung arihobi ol wangwo meri iwe, Ari Wang Weni na uralga habang para yu onanga pamua. \v 38 Homa nimin bir weni sire, nir sire, olkungwo gin iwe, arihobi homena nere, nir nere, al ire moli pirere, yal Noa iri si sipi ala pire momia. \v 39 Nimin bir sire, nir sire, omba, yal Noa gamahobi para pi sipi ala mongure, nimin sire, nir sire arihobi para si gol wai simia. Yu ongwo meri iwe, Ari Wang Weni na uralga haung para yu onamua. \v 40 Ena yal sutani homena sina wa monangwiwe, God hanere ta aki di inangure, ta ya monamua. \v 41 Al sutani gal maule homena bule monangure, God hanere, ta aki di inangure, ta ya monamua. \v 42 Yu onangwo pamia pirere, kwi mole han molio. Na uralga haung pir pa dikinua. Omaga ural mo, emgi ural mo, uralgiwe, pir po sikinia, kwi molio. \p \v 43 “Ena yal ta oo ke pangwo kene ol monamia. Molere kuni inangwo yal ta unangwo haung pir po sire er kwi nu monamia. Molere ul paikirere, hon mole han monangure, kuni nerala dinangwo yali ala unamia. Unamba, oo hong yal hanere, hobang si tenamia. \v 44 Yu onamia pire ni yalhobi a non ole molo. Ari Wang Weni na molere uralga haung ta pirkinania, hon molere kwi molio. \s1 Ha di bole honagi ari wai digan sutani monangwo ha \sr (Luk 12:42-46) \p \v 45 “Ena ari singaba ta honagi ari para weni di ku bonamia. Bolere, Na ha diga pir na tere nomani wai panangwo yal i hanere, yu ditenamia. “Na honagi ari hobi para weni ni ani bani e ni teya, kene ol molo. Te homena nenangwo haung homena to” ditere ere namia. \v 46 Yasingaba i hon urere hanangure, kene ongwo yal i honagi ditongwo meri, a i si ol molkima gai gongure, a i si ol monamia miling panamua. \v 47 Na ha weni di ni teya. Talhan kene wai ongwo hanere hon bosbe bir haang enangure, talhan para muru kene ol monamua. \v 48 Te honagi a i si ol molkinangure, honagi hong yali haya hunama di pirere monamua. \v 49 Molere honagi ari hobi sirere, nir bia nere, ha yul dire spak ole wa monamia. \v 50 Molere, singaba i unama di pire honagi ol molkinamia. \v 51 Yu onangure singaba u pa dire, kene onangwo yal i gaung bani si go dal inamia. Irere pia si ha maing isusu olangwo yalhobi mongwo bani olamia. Olangure hai mere, maning bare, siging girimil nure, monamua,” dungwi. \c 25 \s1 Ha di bole ama gir ana holo holo mongwo bani di engwo ha \p \v 1 “Ena God kene ongwo bani wananga hol iwe, ama gir ana holo holo mongwo bani di bole di enamna piro. Yasingaba ta unangwo haung amahobi pirere, hol bangi i tibi olala dire kewa lampi ire namia. \v 2 Ama hobi iwe, ana hol pai du dinamia, ana hol pai nomani wai panamia. \v 3 Du dungwo ama iwe, lampi kerosin tulekire, wigi bani obil gal ire namia. \v 4 Te nomani wai pangwo ama hobi iwe, lampi kerosin tulere, botol mugu ta tulere, ire namia. \v 5 Nangure al irala dire ongwo yali haya aule ire hunamia. Hunangure ama hobi ginangwo ulgi sire omeling oun denangwo ul panamia. \v 6 Panangure ginangwo sinamo “Omaga umia, haya wo” dire gala dinamia. \v 7 Dinangure amahobi ganulun dire aire, lampi akun ole ire namia. \v 8 Nangure ama ana hol pai nomani wai paikirere du dungwo ama hobi yu dinamia. “Ama enambi hobo, ni amahobi kerosin tau na tenanba. Na ama hobi wigi bani obil gaminga gobirimua,” dinamia. \v 9 Dinamba, nomani wai panangwo hobi yu ditenamia, “Ayo, ni tenaminba, na lampi gobiramue,” dinamia. “Ni gine hobi nin situa pire hon bring si ganana pio” ditenamia. \v 10 Ditenangure amahobi wa du i namia. Nangure al inangwo yal i u pa dinamia. Dinangure ama ana hol pai kewa gale monangwo ama hobi al inangwo hobi kina ereho ala pire hoiri yole homena nere monamia. \v 11 Monangure emgi ama du dungwo hobi u pa dinamia. U pa dire, “Yahuno, Yahuno, ni hoiri yaule na tomo,” dinamia. \v 12 Dinamba, singaba yu ditenamia, “Na ni ama hobi ni hankigarawe.” \v 13 Dire Yisas ha yu dire gumuling timi yu ditongwi, “Na u tibi pi ni teralga habang ta pirekinia, girungwo ural mo, omare ural mo, pirekinia, kwi mole han molo.” \s1 Ha di bole honagi ari moni i kul sungwo ha \sr (Luk 19:11-27) \p \v 14 “Ena hamen hol wananga maing, yu pamia. Yal singaba ta ganba ulubi nala dire, honagi ari di ku bolere, honagi kun awi bona gana kene ol monama dire ebir si tenamia. \v 15 Terere kene ongwo yal ta hulu paib tausen kina tenamia. Te yal ta tu tausen kina tenamia. \v 16 Te yal ta wan tausen kina tenamia. Yu te olere ere namia. Nangure moni paib tausen kina tenangwo yal iwe, gintani honagi nega dire ol i pirere propit paib tausen hon inangure, u ten tausen kina namua. \v 17 Te honagi yal ta tu tausen kina inangwo iwe, ere honagi nega dire ol i pire, tu tausen kina hon inangure, u po tausen kina inamua. \v 18 Te wan tausen kina inangwo yal iwe, i pirere man wure moni kul si ere monamia. \p \v 19 “Ena mol i pirere gin ta honagi hong yal i u pa dinamia. U pa dire honagi ari hobi di ku bolere, moni tongwo i ha di kunu olamia. \v 20 Olangure paib tausen kina tongwo yal i u pa dire, Yahuno, ni moni paib tausen kina na tengarai, na honagi oli oga, moni gumiling paib tausen kina hol bani ungure, ten tausen kina omua.” ditenamia. \v 21 Ditenangure singaba honagi ari yu ditenamia, “Gir waiye, ni honagi ongi wai pamia. Ni grana wine onga i homa bona gana obilga ni tega kene ol monia. Omaga bona gana miki weni kene ol monanua. Omaga ni ungere nan yasu yona tani ere wai parabilua,” ditenamia. \v 22 Te honagi yal ta tu tausen kina tenangwo yal iwe, u pa dire yu ditenamia, “Yahuno, ni moni tu tausen kina na tengarai, na honagi oli oga moni gumiling tu tausen iga u po tausen kina omua,” ditenamia. \v 23 Ditenangure singaba i, “Gir waiye, ni honagi onga wai pamia. Ni grana wine onga i homa bona gana obilga ni tega kene ol monia. Omaga bona gana miki weni kene ol monanua. Omaga ni ungere nan yasu yona tani ere wai parabilua,” ditenamia. \v 24 Te yal ta wan tausen kina tenangwo yal i u pa dire yu ditenamia, “Yahuno, ni gaunbi haminga, nega dinga yal irai monia. Yal ta homena ya nongwiwe, ni dagi dire i holo ere bule neniraya. Te paba yalta ya nongwiwe, ni ereyu ol ware pe neniraya. \v 25 Yu ol wangarai, na kulni pir ni tere moni wan tausen kina na tengarai, man wure kul si ega ya dimia. \v 26 Moni iwe, hanere nin iyo.” Dinamba ya singaba iwe, honagi ari yu ditenamia, “Ni honagi onga paikimia, omin pege hong yal monga pamua. Na yal ta homena ya nongwo tol di nominga hanere dinio, te yal ta paba ya nongwo ereyu tol di nominga hanere di na teniba, \v 27 moni ni tominga irai ni honagi nega di olere moni propet ta i na tekinia. \v 28 Na gintani urere, moni hobi nan iralua di ni tegarawe. Moni ire pire moni paib tausen kina honagi olere ten tausen kina ingwo yal i, tenana po. \v 29 Te yal tau tal tenaminga a i si wanangwo yal iwe, emgi talhan miki weni tenamua. Te yal ta tal tegere a i si wakinangwo yal iwe, obilga teralga yu wa monangwo i nan tol di iralua. \v 30 Omeling pege honagi ongwo yal iwe, pia si maini si bongwo ali olo. Olingere aya maya dire, maning bare, siging girimil nure, monamua.” \s1 Ari Wang Weni ari para weni ebir sinangwo ha \p \v 31 “Ena Ari Wang Weni na iwe, emgi siina dire uralia. Uralga ari para weni hanere, “O, hamen ganba singaba mol na tongwo yal irai umua” di pinamia. Te uralga habang iwe, ensel hobi kina ereho uralia. Urere ha hol ol ni teralga bani ami di molalua. \v 32 Molgere ari para weni u gumana bani tabin sinamia. Sinangure kun kene ongwo yal iwe, kun sipi sipi meme kina ereho kene olere ebir sungwo hania. \v 33 Te na uralgiwe, ebir sungwo meri yu siralua. \v 34 Sirere ari tau i ana weni hol olere, te ari tau i ana holo hol olalua. Olere ana weni hol monangwo hobi iwe, yu di teralia. “Nabe ni yalhobi ni hanere, wai pir ni tere tal wai ol ni tomia, hamen haya God hamen ganba ol engwo haung iwe, mol pai nabilungwo ai akun ol engwo dimia, ure inanua. \v 35-36 Homa na menan gole molgarai, homena na tenirawa. Te na nir gole molga nir na tenirawa, te na oo banta yal uga na i ala enirawa, te na gal dikungwo gal na tenirawa, te na nibil pare molga na kene onirawa, te halabusi oo pai molga pire na kwi hanirawa.” \v 37-38 Yu di teralba, yalhobi ha pring yu di na tenamia. “Tal haung ni mena gole monga homena ni tomne? Tal haung ni nir gole monga nir ni tomne? Tal haung ni ganba banta yal unga na makena mole ni ala wo dimne? \v 39 Te ni gal ta dikungwo na gal makena mole ni tomne? Te ni halabusi ya, te nibil makena panga ni kene omne?” \v 40 Yu di na tenangwo na yu di teralia. “Na arina hobo moli ongwo hobi kultaing yal bina ta mongwo hanere, awai ol tengiwe, i na ol na tenua.” \v 41 Dire inaa dire ana holo hol monangwo hobi yu diteralia, “God hau kuria nigi dongwo haya ni tomia ere pio. God Setan ire, ensel tabin hobi ire, endo bir dongwo bani olangwo ni yalhobi para nanua. \v 42-43 Na mena golga heba na tekinirawa, te nir golga nir na tekinirawa. Te na ganba banta yal uga ala wo dikinirawa, gal wa duga, gal na tekinirawa, te nibil pare halabusi pare diga na kene ol hankinirawa.” \v 44 Yu diralga yalhobi ha pring yu di na tenamia. “Ni makena ni homena gole monga na han uning simne? Te ganba banta yal unga te gal dikungwo ni han uning simne? Te nibil pare halabusi pare monga ni han gogo ol ni tomne?” \v 45 Dinangure na yu di teralia. “Na arina moli ongwo hobi yal bina kultaing mongwo hobi aki di tekinga pamia. Tekingiwe, yali nin ol teya di pino? \v 46 I na para ol na tenua. Ha weni kara di ni teya. Direre tal gogo onangwo yal hobi, tobo nigi dongwo teralgere, gaung gul i panangwo bani panamia. Te God grang wine onangwo yalhobi God nin aki di ire mol pai gobari weni tenangure, ire gun ere monamua,” dungwi. \c 26 \s1 Isrel singaba hobi kene ongwo hobi kina Yisas si golala dire ha hongwo ha \sr (Mak 14:1-2, Luk 22:1-2, Yon 11:45-52) \p \v 1 Ena Yisas ha i di te wai sirere, grang wine ongwo hobi yu ditongwi, \v 2 “Hamen haung sutani wai sinangure homa God Isrel arihobi wang homini para weni si gonamba, han uning si tomua dire, homena si gal nere, God wai pir tere erin monaminia. Monaminga gin iwe, Ari Wang Weni na molgere, ari hobi na aule ire pire er pera bani na sinamua,” dungwi. \v 3 Ena dungwo habang i, God bling mining oo singaba tau ire, yol Isrel ari singaba tau ire dire, pi nambawan Kaiapas oo kepangwo ala mongwi. \v 4 Molere Yisas kul si haning sire, sigolala dire, nomani sire ha hongwi. \v 5 Ha hole yu dungwi, “Ayo, ari erin mongwo habang iwe, nan tal yu onaminga kura panamia, aidole emgi yu onaminua,” dungwi. \s1 Al ta wel garu dire Yisas bil tongwo ha \sr (Mak 14:3-9, Yon 12:1-8) \p \v 6 Ena Yisas ere Betani malgi pirere, Yal Saimon hakubi dongwo homa awai ol tongwo yal iwe, oo kepangwo ala mongwi. \v 7 Mongure agr ta ala ungwi. Airing iwe, wel santa kunu wai ungwo, tobo bir weni bongwo ta i ungwi. Ire ure wel i garu dire Yisas homena ne mongure breng bani bil tongwi. \v 8 Bil tongure grang wine ongwo hobi yong ki ere yu ditongwi, “Wel i talongwo gogo bil tome? \v 9 Tobo bir bomiraya, ari tau tere moni inaminga irai talhan a nekungwo hobi ebir si tenaminga irawe.” \v 10 Dimba, Yisas ha i haya pir po sire yu ditongwi, “Al i nin haang pangwo meri omia, hobang si tekio. \v 11 Ongwiwe, tal wai weni ol na tongwo i hankino? Yal bina hobi iwe, ni yalhobi kina mol pai oli pirere emgi talhan tau aki di te monanga bani monania. Te na iwe, ni yalhobi kina gobari moli uminga irai para wai simia, emgi hon talta aki di na tenan mo? Ta tekinanga pamia. \v 12 Omaga al i wel gauna bani bil na tongwiwe, golere ari yulagi engwo bani nalga ipire ol na tomua. \v 13 Ena God tal ol na tongwo ha maing i ganba ganba i para pi kunu benangure, al i tal ol na tongwiwe, ere yu di tibi olangure ari para nomani si pinamia. Na ha pangwo meri di ni teiwa,” dungwi. \s1 Yal Yudas Yisas bai tal sire singaba hobi teralua dungwo ha \sr (Mak 14:10-11, Luk 22:3-6) \p \v 14 Ena Yisas grang wine ongwo ana holo holo kebena sutani yalhobi mongwo sina i yal ta haang Iskeriot ganba hong Yudas iwe, Yuda ha maing oo singaba hobi mongwo bani pire, Yisas bai tal si terala dire, yu ditongwi. \v 15 “Na Yisas bai tal siralga, ni yalhobi hulu moni talmere na tenane?” Sirin bol tongure, yalhobi moni miling tri pela ten kina ebir si tongwo ingwi. \v 16 Irere Yudas Yisas bai tal sirala dire kwi hane mongwi. \s1 Yisas gamahobi kina Pasoba erin homena nongwo ha \sr (Mak 14:12-21, Luk 22:7-14, 21-23, Yon 13:21-30) \p \v 17 Ena homena breti u bir hongwo nere mongwo habang iwe, erin bir weni ta u tibi ongwi. Ongure grang wine ongwo hobi Yisas yu sirin bol tongwi, “Na yalhobi pirere homena makena a kun ol e ni tenamne?” \v 18 Dungure Yisas yu ditongwi, “Yerusalem pire yal ta monangwo hanania. Hanangiwe, yu dito, “Tisa yu dimia piro. Na golalga habang mala umia ni oo ala gamina hobi kina homena nenaminia weran ta i tibi ol na to.” \v 19 Dungure gamahobi pire oo hong yal i, i tibi ole hanere ha dungwo meri ditere akun ol mongwi. \p \v 20 Ena hamen girungure Yisas grang wine ongwo ana holo holo kebena sutani kina ereho ami di mole homena ne mongwi. \v 21 Ne mongure Yisas yu ditongwi, “Nan yalhobi mominga sina i yal ta na bai tal sinania. Ha weni kara di ni teiwa.” \v 22 Dungure gamahobi miling gul sungure gumang bani nin han iriala olere, yal tani tani aire, “Na yo? Na yo? A, i ta olkiralua.” \v 23 Ditongure Yisas yu dungwi, “Ni yalhobi monga sina i yal ta na bai tal sinania. Sinanga yal iwe, nan ereho ami di molere, homena pere bala tani ereho nir bole nobilua. \v 24 Ha maing mining ganing bol engwo meri irawe, Ari Wang Weni na golalga pamia. Te na bai tal sinanga yal iwe, emgi gul bir weni ikiralua di pino? Inanua. Nimai ta ni kul ekinangworai, na bai tal sikinanba.” \v 25 Dungure yal Yudas Yisas yu ditongwi, “Tisao. Na han dino?” Dungure Yisas Yudas yu ditongwi, “Ni nin dinua,” dungwi. \s1 Yisas gamahobi breti wain kina tongwo ha \sr (Mak 14:22-26, Luk 22:15-20, I Kor 11:23-25) \p \v 26 Ena homena ne mongure Yisas breti ta irere, God homena na tenga wai piriwa dire, a du dire, yalhobi tere yu ditongwi, “Homena i na nan yulana ni teiya, ire no.” \v 27 Ditere, mulu hau wain nir ta irere, God hon ereyu ditere, yalhobi tongwi. “Ire no. \v 28 Nir iwe, na algi dimia. Na nan algi ari miki weni tal nigi dongwo ongwo God pring tongwo i wai sinangure, God bolo gumang puli ire u tani nama dire, tobo teiwa. \v 29 Na nir wain iwe, ni kina hon ta nekiralba, emgi nabe God kene ongwo bani pi molere, ni na kina hon nerabilua. Na ha weni di ni teiwa.” \v 30 Ditongure ul geral ta di wai sirere, Yisas grang wine ongwo hobi kina ere Olibi hamen hul i ongwi. \s1 Yisas Pita mobeng hal wa na tenanua dungwo ha \sr (Mak 14:27-31, Luk 22:31-34, Yon 13:36-38) \p \v 31 Ena pi mongure Yisas yu ditongwi, \li1 “Ha maing mining ta yu pamia. God kun sipi \li1 sipi kene ongwo yal i sigonangure, kun sipi sipi \li1 hobi te ususu namua.” \rq ( Sek 13:7)\rq* Yu di emiraya, ni yalhobi iwe, na aidolere, te ususu nania. \v 32 Nanba, na golere hon airalga iwe, homa e ni tere pi Galili ganba molalua.” \v 33 Dungure Pita Yisas yu ditongwi, “A, yalhobi te namba, na ni ai dolekiralua.” \v 34 Dungure Yisas Pita yu ditongwi, “Pitao, kenba, ginangwo na hana gin sui tai dire di kul sinangere hoale emgi be dinamua.” \v 35 Dimba Pita yulang bole yu dungwi, “A, ni gonangi na para golalua. Ni hani ta di kul sikiralua.” Dungure gamahobi para Pita dungwo mere doling bole yu dungwi. \s1 Yisas irang God ha di terala dire Getsemani u sina ongwo ha \sr (Mak 14:32-42, Luk 22:39-46) \p \v 36 Ena Yisas grang wine ongwo hobi kina pi Getsemani u sina i ongwi. Pi pa dungure Yisas yalhobi yu ditongwi, “Ni yalhobi timi molo. Na ban ta pire nabe God ha wai ol terala oiwa.” \v 37 Direre Pita ire, Sebedi wang Yems Yon suri ire dire, aule ire ongwi. Pirere, Yisas yong sina ering bai tabile hoho mo ungure, nomani si gogo olungwi. \v 38 Olere yasu hobi yu ditongwi, “Na yona sina i erin bai tabile dimia, golalga mere piria, hon mole han molo.” \v 39 Direre obilga ulubu pire, ikwi bole, God yu ditongwi, “Nabe, ni aki di na terala di pinanga, aki di na to. Tenanga omaga gul piralga haung u tibi ta hunama, di piriwa. Piriba, na hana ta paikima. \v 40 Ni dinanga pinaminua.” Di te pisolere, ere yasu hobi mongwo bani pire hangure, ul pai mongwo hangwi. Hanere Yisas Pita yu ditongwi, “Ni yasu hobi ulgi sire ul pai mongi tal ome? \p Hon molo di ni tegarai molkino? \v 41 Seten ni kraun sire kera kul ni tenangwo manaa dinana dire yu onamia, ni ul paikirere, God tani pir tere, ha di tere tere molo. Nomani si pinga kulang pangwo yu olalua di pinba, te gaun oun dongwo timawe.” \v 42 Ditere, hon ere mena pirere, irang kina hawai homa ol tongwo meri hon ol tongwi, “Nabe hol su dikimia, gul piralga hol obil dimua dingiwe, para dinia. Ni dinga meri na wine olalua.” \v 43 Di te pisolere, hon ure yasu hobi omeling oun dongure ul pai mongwo hangwi. \v 44 Hanere hon ere banta pire irang kina hawai homa ongwo meri hon ongwi. \v 45 Ol pisolere ere gamahobo mongwo bani ure yu ditongwi, “Ni yalhobi ul pare erin mono? Hanega. Na si gonama digarai mala umia. Ari Wang Weni na irawe, na han holere ari ha maing pirkungwo hobi na tenangwo pamia, ni yalhobi airingere namna pano. \v 46 Na bai tal sinangwo yal omaga umia, hano,” dungwi. \s1 Yudas Yisas bai tal sire kiang hobi tongwo ha \sr (Mak 14:43-50, Luk 22:47-53, Yon 18:1-11) \p \v 47 Ena di mongure Yisas grang wine ongwo yal ta Yudas u pa dungwi. Dungure ari miki weni kina ereho ungwi. Ungwo yal hobi iwe, di kuba para ire ungwi. Ungwo hobi, Yuda ha maing singaba ya, Yuda kene ongwo hobi nu si olungure, ungwi. \v 48 Ungure bai tal sinangwo yali homa yu ditongwi, “Ni yalhobi hangere, na homa pirere, yal ta guma mu diralga yali han honanga yal monamia, hole aule ire pio.” \v 49 Ena Yudas homa Yisas mongwo bani u pa dire “Tisao, moldinio,” ditere guma mu dungwi. \v 50 Dungure Yisas yu ditongwi, “Yahuno. Ni talta ol na terala dire unanga gintani ol na to.” Dungure arihobi para ure aling a i si molere, han hongwi. \v 51 Homba, Yisas grang wine ongwo ta di baina ire Yuda singaba honagi yal ta di simia, kraung bol bali sungwi. \v 52 Sungure Yisas yu ditongwi, “A, yu olkire di aibing eyo. Te yalta di sinanga pring mong ni sinangwo gonanga pamia, pirikino? \v 53 Hamen Nabe gala diralga, ensel tabin ana holo holo kebena sutani bai nu si olangure gintani aki di na tenamia, pirkino? \v 54 Ensel hobi aki di na tenamba, ha maing mining ganing homa awa ha di engworai u tibi unamia, aki di na tekungure, tal han i u tibi ungwo, hangiwe,” dungwi. \p \v 55 Ditongwo gin iwe, Yisas inaa dire arihobi yu ditongwi, “Ni yalhobi na na han sirala dire, di kuba ire unia. Ungiwe, yal ta homena kuni nongwo han sirala dire un mo? Ya monga haung iwe, kinbe kinbe na kina ha maing oo ala ereho molere, ha di ni tega pinga irai, na han sikiniraya. \v 56 Yu oniraba, God hana togu yal homa awa ha di engworawe, omaga u tibi ungwo hanua,” dungwi. \p Dimiawe, grang wine ongwo hobi Yisas aidolere te ongwi. \s1 Kiang hobi Yisas auli Kaunsil mongwo bani pire ha hol ol tongwo ha \sr (Mak 14:53-65, Luk 22:66-71, Yon 18:13-14, 19-24) \p \v 57 Ena yalhobi Yisas aule irere, Yuda ha maing oo singaba, yal Kaiapas ke pangwo malgi ongwi. Ongure ha maing Lo tisa ire, ha maing kene ongwo tau ire dire, haya u ku bol mongwi. \v 58 Momia yal Pita Yisas ongwo mobing hol i doling bol ongwi. Pirere ulibi naa di mongwi. Mongure er kwi nu mongwo yal tau mena hol i ami di mongure, Pita omeling gaini han mongwi. \p \v 59 Ena Yuda ha maing oo singaba, te uku bongwo hobi, Yisas si gonama dire ha hol ongwi. \v 60 Omba, ha dungwo hobo kungwi. Kumia ari miki weni airere, hasu dire kera kul tongure, ha ta u kunu homa. \v 61 Hongure hon yal sutani aire yu ditongwi, “A, yali yu dimiraya, Yuda ha maing oo bir na tule olere, ari habang sui tai dire gintani hon keralua dungworawe.” \v 62 Dungure Yuda ha maing oo singaba nambawan sina aire molere, Yisas yu ditongwi, “Ha di mere si ni tongwo i ni mong di tere molkino?”. \v 63 Dimba, Yisas pir uning si ole sime mongwi. Mongure Yuda ha maing singaba yu ditongwi, “God maulung bani sirin bol ni teralia, ha ta pinanga meri di na to. Ni maa e tominga yal God irawe, wang Kraist ni mono?” \v 64 Dungure Yisas yu ditongwi. “Owo, para molga hanere dinia. Dinba, Ari Wang Weni na iwe, God na i aleng weni hol i olangure molalia. \v 65 Moli pirere emgi kwahawa bolimbani mole uralga hananga pamua.” Dungure ha maing singaba i nigi de pirere, nin galsina ongwo aulu dire, yu ditongwi, “Eke. God gaung ha sungwo pingiwe. Yal ta hon aire sirin bol pirikinamia. \v 66 Yal i ha gogo dungwo timawe. Gonam mo, Golkinam mo? Ni arihobi nin pinanga mere mere do.” Dungure yalhobi grang para muru, “Yal i pring bir pai tomia, gonamue.” \v 67 Direre yal tau ebil si gumang bani bilere, kuba sire, didagi sungwi. \v 68 Sire yu ditongwi, “Kraist ye, ni God hana togu yal mon mo domo? Ni sungwo yali hang arawe?” dungwi. \s1 Pita Yisas na hankiwa dire di kirulu dungwo ha \sr (Mak 14:66-72, Luk 22:56-62, Yon 18:15-18; 25-27) \p \v 69 Ena yu ol mongure Pita maini u sina i mongwi. Mongure ha maing oo kene ongwo yal boi honagi ama ta u pa dire, hanere, yu ditongwi, “Ni Galili hong yal Yisas gamahobo irai mongiwe.” \v 70 Ditongure Pita ha di kirulu di mena olere, “Haniraba, dinga pir kun olekiwe,” dungwi. \v 71 Direre ere maini nala dire hona i ongwi. Ongure boi honagi ama ta Pita hanere, ari hobi yu ditongwi, “Yal ya, Nasaret hong yal, Yisas, gamahobo irai mongwo malawe.” \v 72 Dungure hon di kul sire yu ditongwi, “A, haniraba dinga pirkia, ha weni kara diiwa.” \v 73 Dungure emgi ari mala mongwo hobi Pita hon sirin bol tongwi, “Ni Galili ha howa tani pangwo timawe. Yisas gamahobo molkino?” \v 74 Dungure Pita God maulung bani di yulang bolere, “Na ha pangwo dikiralga God na sigonaamia, yali weni kara hankiwe.” \v 75 Dungure gintani hoale be dungwi. Dungure Pita Yisas ha homa ditongworai nomani si pirere, “Hoale be dikinangure, ni gin sui tai dire na hana di kul sinanua,” ditomiraya, nomani si pungwi. Pirere Pita maini pirere, min bile yare simile hai me mongwi. \c 27 \s1 Yisas aule ire Pailat mongwo bani ongwo ha \sr (Mak 15:1, Luk 23:1-2, Yon 18:28-32) \p \v 1 Ena honmil sinamoki Yuda ha maing oo singaba ya, kene ongwo hobi para, Yisas si gonama dire ha hongwi. \v 2 Holere, han sirere, aule ire pi nambawan gabman Pailat tongwi. \s1 Yudas nin gongwo ha \sr (Ap 1:18-19) \p \v 3 Ena gonama dire yulang bongwo i Yisas bai tal sungwo yal Yudas hanere, “Na pring ta pai na tekungwo bani iwe, tal nigi dongwo ole, bai tal si waga i nigi domua” dire, hon nomani si kulu si pungwi. Pirere moni miling tripela ten tongwiwe, hon i pire Yuda ari kene ongwo hobi mongwo bani pirere nin te aibing olungwi. \v 4 Olere yu ditongwi, “Na yali hasu kera kule di wagarai gonangwo pamia. Tal nigi dongwo olia God pring na tongwo igayawe.” Dungure yalhobi yu di tongwi, “Na yalhobi hana ta paikimia. Ni nin hani pangwo di wanga irawe.” \v 5 Dungure Yudas miling gul sungure, moni i siru di ha maing oo ala olere ere ongwi. Pirere nin nugung han sire, gongwi. \p \v 6 Ena ha maing oo singaba hobi moni i gana di irere yu dungwi, “Ari gongwo moni tobo iwe, nan ha maing oo moni kina i mu dire gal tani girimingere, kunu ta paikinamua.” \v 7 Direre yalhobi ha hongwi. Holere moni irere, mulu sin honagi ongwo yal ta ganba ya nongwo bring sungwi. Sungwo i, wiyol miling ta ure gonangwo man wu enaminua dire, ganba i, i tibi ol engwi. \v 8 Emiawe, ganba i haang Algi Ganba dimua dire, haang engure omaga ya di pamua. \p \v 9 Homa God hana togu yal Yeremaia awa ha di emiraya, omaga u tibi pire nima omua. \p “Isrel ari yal ta bring sinama dire moni pai tongwo meri tripela ten kunu inamia. \v 10 Irere mulu sin ol enangwo yal ta ganba bring sinamia. Sinangwiwe, hamen yal bir God di na tongwo irai wine onaminua,” dungwi. \s1 Pailat Yisas sirin bol tongwo ha \sr (Mak 15:2-5, Luk 23:3-5, Yon 18:33-38) \p \v 11 Ena Yisas Pailat gumang bani aire mongwi. Mongure Pailat sirin bol tere yu dungwi, “Ni Yuda singaba nambawan mono?” Dungure Yisas yu ditongwi, “Owo, para molga hanere dinua.” \v 12 Dungure Yuda ha maing singaba hobi ire, kene ongwo hobi ire dire, Yisas ha di mere si tongwi. Tomba Yisas ha ta mong ditekima. \v 13 Ditekungure Pailat yu ditongwi, “Ni ari ha hol ol ni tongwo i ha ta mong ditekino?” \v 14 Dimba, Yisas Pailat ha dungwo bani ere ha ta mong ditekima. Ditekungure Pailat nomani si gogo dangwi. \s1 Pailat Yisas er pera bani si golo di tongwo ha \sr (Mak 15:6-15, Luk 23:13-25, Yon 18:39-19:16) \p \v 15 Ena erin habang homena bir si gale nere mongwo haung Pailat yal ta halabusi pangwo gule ole ole yu ongwi. \v 16 Ongwo haung i, yal ta haang, Barabas, halabusi pangwi. \v 17 Pangure arihobi u ku bongure, Pailat sirin bol tere yu ditongwi, “Ni ara gule ole na tenama di pine? Yisas Barabas gule ole na tenama di pin mo, Yisas Kraist gule ole na tenama di pine?” \v 18 Yu direre arihobi Yisas ha hol ol tere nigi de pir tongwiwe, Pailat maing han pa dungwi. \v 19 Dire ha hol ongwo bol se bani ami di mongure eungbi yal ta bai nu si olere yu ditongwi, “Yal wai mongwo yali ha ta di bani ol tekio. Na girungwo ul pare ku hanere, yali piriga milna gul bir simua,” dungwi. \p \v 20 Ena Yuda ha maing singaba ire, kene ongwo hobi ire dire, ari hobi kraung are yu ditongwi, “Yisas aidolo. Sigonamia, Barabas gule ole na to.” \v 21 Ditere mongure nambawan gabman yu ditongwi, “Yal sutani momia, yal ta i gule ole ni tenamin mo, yal ta i gule ole ni tenamne?” Dungure arihobi mole, “Barabas gule ole na to.” \v 22 Dungure Pailat yu ditongwi, “Para dinia. Barabas gule ole ni tenaminia. Te Yisas haang Kraist enga yaliwe, tal ol tenamne?” Dungure arihobi para weni grang mu dire, “Er pera bani si golo.” \v 23 Ditomba Pailat yu ditongwi, “Yal ya tal ome? Tal ta ongwo hano?” Dimba ari hobi grang mu dire erakere dire yu dungwi, “Er pera bani si golo.” \v 24 Ha yu dinangwo kura bir i tibi olangwo pamia dire, Pailat “Yisas si gonangwo i pring na molga bani hunamia. Ni yalhobi nin hani panamua,” di tibi ol tere, nir ire, arihobi omeling bani aleng biging sungwi. \v 25 Sungure arihobi yu ditongwi, “Sigonangwo pring iwe, nan yalhobi mominga bani unangure emgi galna hon mali nangwo bani pring para pai namua.” \v 26 Dungure Pailat pirere, arihobi yong aura diterere, Barabas gule ole tongwi. Terere Yisas aule ire pire kuba sire, si gonama dire, soldia er kwi nu mongwo hobi tongwi. \s1 Soldia hobi Yisas gaung ha si tongwo ha \sr (Mak 15:16-20, Yon 19:2-3) \p \v 27 Ena tomia soldia hobi Yisas aule irere, nambawan gabman opis malgi ongwi. \v 28 Pirere soldia para muru u ku bole mongwi. Molere Yisas galsina gule ole, galsina mori wai weni ta sigui ditongwi. \v 29 Ditere han galeng engwo ta irere, ama kere breng bani wa siru ditongwi. \v 30 Ditere kewa goliba aleng weni hol i wa e tongwi. Tere hasu kewa dire, maa e tere, “Yuda ari singaba irai monua,” dire, ebil si tere, kewa kuba goliba nin angwo i a tol di ire, breng bani dulagi sungwi. \v 31 Sirere gaung ha si te pisolere, galsina wai gule nin i pire, yali nin galsina hon sigiu ditongwi. Ditere er pera bani si gonama dire, aule ire ongwi. \s1 Yalhobi Yisas er pera bani si engwo ha \sr (Mak 15:21-32, Luk 23:26-43, Yon 19:17-27) \p \v 32 Ena pire hangure, Sairini ganba hong yal ta, haang Saimon, u guma erere yu ditongwi, “Yisas er pera haungwo i ni tol di haunana wo,” ditongwo, haungwi. \v 33 Haungure Yisas aule irere, pi Golgota ganba ongwi. Ganba iwe, nan hana Ari Breng Yulang hul wa dinaminia. \v 34 Ganba i pirere, wain nir tulere nir gu kengwo ta i mu dire, Yisas nenama dire, tongwi. Tomba, Yisas obilga ne pirere pisolungwi. \p \v 35 Pisolimia arihobi aule ire pire, er pera bani sungwi. Sirere, galsina wangwo gulere, santu sire, win sungwo yali i ongwi. \v 36 Ena er pera sungwo bani kwi molere han mongwi. \v 37 Molere er gumiling bani iwe, ha di mere si tere ha hol ol tongwo meri mining yu bol engwi. “YISAS YUDA ARI SINGABA TANI MOMUE.” Dire yu bol engwi. \v 38 Erere bina holo holi iwe, kura bolere, homena kuni nongwo yal sutani daling holo holo er pera bani si engwi. \p \v 39 Ena ari hobi wiriyala pire gaung ha sire, breng guma gama dire, grabalga ol tongwi. \v 40 Ol terere yu ditongwi, “Ni ha maing oo bir i tule olere, ari habang sui tai dire hon keralua, diniraya. Ni God wang monanga, nimni mole wa di manbi womo.” \v 41 Ditongure ha maing singaba ire, ha maing Lo ha nir si tongwo hobi para gaung ha si tongwi. \v 42 Tere yu ditongwi, “Ari tau gongwo aki di tomiraya, nin gaung aki di tenam mo? Te Isrel singaba Kraist ye. Ni er pera bani pisole manbi womo. Unanga hanere, na yalhobi ni hani wine olere, a i si wanaminba? \v 43 Yali God pir tere mole, ‘na God Wang weni moliwa’ dimiraya. God wai hanere aki di tenam mo? Han monaminue.” \v 44 Dungure tal gogo ongwo yal su er pera bina holo holi si engwo hobi ere yu gaung ha si tongwi. \s1 Yisas gongwo ha \sr (Mak 15:33-41, Luk 23:44-49, Yon 19:28-30) \p \v 45 Ena omare ari u sina weni umba, hamen si bongwi. Si bongure moli ongwo ongwo, pu dungwo ari pera wangure, hamen hon tangwi. \v 46 Tangure, Yisas gala bir weni dire yu dungwi, “Eli, eli lema sabaktani?” Ha iwe, nan ha memini yu pamia, “Na God ye, na God ye, ni talongwo na aidoline?” \v 47 Dimba ari tau mala mongwo hobi gala dungwo i pirere yu dungwi, “Yal iwe, Ilaiya gala dima pino.” \v 48 Dungure yal ta gintani bli si ure, dimin baira me gu kengwo meri iwe, tal ta yu dungwo nir hol nongwo gal ali hongwi. Holere mugu homiri bli wa ki dire, Yisas nenama dire grang wangwi. \v 49 Wamba, ari tau mole yu dungwi, “A, i tekirere, han molo. Ilaiya urere, aule i manbi olam mo, olekinam mo, hanaminue.” \v 50 Dire mongure Yisas gala bir dire gongwi. \p \v 51 Gongwo gin iwe, Yuda ha maing oo ala gal apalapa bir han hol engwo iwe, sina si oulu di ya ime pirere, u sutani ongwi. \v 52 Ongure ememe bir weni piga sungwi. Sire kwahulu si du dimio, te ari yulagi engwo bani ganba grang hongure God grang wine olere gongwo hobi si hon ere airungwi. \v 53 Airungure Yisas emgi airere homa e terere Yerusalem ongwi. Ongure golere airungwo hobi para doling bole wangure, ari para hangwi. \p \v 54 Ena soldia ya, te kepten kene ongwo yal ta Yisas kwi mole kene ongwo hobi tal ongwo i hanere, miling giri golere yu dungwi, “Yal iwe, God Wang weni kara mongwo pamua,” dungwi. \v 55 Ena agr miki weni molere hamba, tal yu u tibi ungure han mongwi. Al hobi iwe, homa Galili molere, Yisas aki di terere, doling bongwi. \v 56 Doling bongwo al hobi iwe, Maria Magdala ke pangwo ire, Maria diing Yems Yosep aang ire, Sebedi wang suri aang ire dire, mongwi. \s1 Yisas yone hulu grang ala man wu engwo ha \sr (Mak 15:42-47, Luk 23:50-55, Yon 19:38-42) \p \v 57 Ena hamen girungure, Arimatia ke pare talhan miki a nongwo yal ta, haang Yosep, u pa dungwi. Yaliwe, Yisas ha dungwo wine ole gamahobo wangwo hobi yali para doling bongwo yal momia. \v 58 Molere, ere pi Pailat mongwo bani pire, Yisas yone irala dire, sirin bol pungwi. Pungure Pailat mole, “Yone dimia ire to.” \v 59 Ditongure Yosep Yisas yone irere gal pege hon ta yobilungwi. \v 60 Yobilere ire pire Yosep nin golalga hulu grang ala i enamua dire nu ke engwo ala iwe, Yisas yone ala i engwi. Erere hulu bir weni ta akrigi sire kwaling bol pera di engwi. Erere ere ongwi. \v 61 Ere ongure Maria Magdala, Maria diing kina ami di molere, tene han mongwi. \s1 Soldia hobi yulagi engwo bani kwi han mongwo ha \p \v 62 Ena honmil Sareba, hamen tangure, ha maing singaba hobi ire, Perisi yalhobi ire dire, Pailat mongwo bani ongwi. \v 63 Pire yu dungwi, “Yahuno. Na yalhobi nomani yu si piminia. Hasu hong yal iwe, hon molere yu dimiraya. Na golere ari habang sui tai dire pai molere hon airalua. \v 64 Yu dungwiwe, grang wine ongwo hobo irai yone man wu engwo bani pire, kuni ire, te pirere, i kul si ere yal irai airimua dinangwo panamia. Dinangwiwe, ni soldia hobi di tengere, hona grang si pera mama di erere haung sui tai dire kene mama ol monamua. Molkinangwo, Yisas grang wine ongwo hobi emgi hasu dinangwo i, Yisas homa hasu ditongwo nigi domba, emgi dinangwo i nigi weni denamua.” \v 65 Dungure Pailat yu ditongwi, “Ni yalhobi soldia tau aule ire ongere kene ol monama pio.” \v 66 Dungure Perisi ha maing singaba kina Pailat grang bani pirere ere ongwi. Pirere Yisas yone engwo bani kwahulu bir mama weni si pera di erere, yal ta er kwi nu mongure, tau ere ongwi. \c 28 \s1 Yisas airangwo ha \sr (Mak 16:1-10, Luk 24:1-10, Yon 20:1-8) \p \v 1 Ena Sareba haung wai sungure, Sarebir honmil Maria Magdala hong al ire, Maria diing ire, al suri Yisas engwo bani harala dire ongwi. \v 2 Pi han mongure ememe bir weni piga sungwi. Sungure God kwia ensel hamen bani ya ime ure kwahulu hona bol pera di engwo i, i mena olere bolimbani ami di mongwi. \v 3 Mongure gaung bani hamen yong anigi ongwo meri gaung bani ba bomio, te gal pungwo bani iwe, pege au dale dimia hangwi. \v 4 Hangure soldia para hanere, ganulun dire kul bir pungwi. Pirere gaung nungure, ari gongwo meri ereme ire pai ongwi. \p \v 5 Ena ensel al suri yu ditongwi, “Ni al suri kul pirikio. Ni al suri Yisas er pera bani si gongworai wa dunga haminia. \v 6 Wa dungiwe, baniya molkimia, haya aire si hon ere, ere omia. Homa ha di ni tongwo pinga meri irai yu omia. Ni al suri ure pangwo aibing hanana wo. \v 7 Hanere bli si pire Yisas grang wine ongwo hobi yu di to. Yisas gongworai si hon ere airimia. Yal i homa ere Galili omia, ni doling bol pire hanana po. Na ha di ni tominga i, i bangi olania, a i si ire pire, grang wine ongwo hobi di tenana po.” \v 8 Ena al suri kul pimba, ha yu ditongwo bani iwe, hon wai pungwi. Wai pirere, yulagi engwo bani aidolere, bli si pi malgi pire, grang wine ongwo hobi di terala dire ongwi. \v 9 Omba Yisas gintani u pa dire yu ditongwi, “Al suro, widinio.” \p Dungure al suri Yisas gumang hanere, ya ami dire kebering bani are maa e tongwi. \v 10 Tongure Yisas al suri yu ditongwi. “Ni al suri na kulna pirikio. Ere malgi pire ebina hobi ditengere, pi Galili malgi ku bole molere na hanamua,” dungwi. \s1 Soldia hobi di wangwo ha \p \v 11 Ena al suri ere ongure, soldia Yisas man wu engwo bani kene ol mongwo hobi tau tal ongwo i hanere, bli si Yerusalem pire Yudari ha maing oo singaba di tibi ol tongwi. \v 12 Tongure Yuda ha maing oo singaba, kene ongwo hobi ku bol molere, ha hongwi. Holere soldia kene ongwo hobi moni bir weni terere yu ditongwi, \v 13 “Gongwo yal irai ul paminia, grang wine ongwo hobi ure yone ire te ongwo pamia. \v 14 Te nambawan gabman ha i pinam mo, pirikinam mo, dire, kul pirikio. Pinangure nan yalhobi gintani pire a ura di tenaminua.” \v 15 Dungure soldia hobi moni tobo tongwo irere, ha dungwo meri wine ongwi. Ena yu ongure hasu hawai ha iwe, Yuda ari mongwo bani si dinaa dire pai ongwo omaga ya pai momua. \s1 Yisas gamahobi ha maing honagi onama dire nu si olungwo ha \sr (Mak 16:14-18, Luk 24:36-49, Yon 20:19-23) \p \v 16 Ena Yisas grang wine ongwo ana holo holo kebena taniga yalhobi Yisas Galili po ditongwo meri wine olere, ere ongwi. \v 17 Pi pa dire Yisas mongwo hangwi. Hanere pi tege ere mongwi. Momba, yal tau nomani su su sungwi. \v 18 Simba Yisas mala ure yu ditongwi, “God yulang para weni hamen pire ganba pire nan na te pa dimia. \v 19 I pirere ni yalhobi ari ganba ganba di aulere, i na kebena bani tabin si enania. Erere Abe ire, Wang na ire, Kwiang ire dire, haang aine ei tere ha maing nir bil tenania. \v 20 Te na ha di ni tega i, ni yalhobi i pirere, nir si tengere ari hobi wine ol pa dinamua. Onangure na ari habang habang ni yalhobi kina si daule mol pai oli obilgere, habang pa dinangwo pamua. Na ha di ni tega i ogolo pirio,” dungwi.