\id LUK - Salt-Yui[018]_[sll] {[}Fn{]}{[}fb{]}Luk bol engwi{[}fB{]} \h Luk \toc1 Luk \toc2 Luk \mt1 Luk \c 1 \s1 Luk Tiopilas bol tongwo ha \p \v 1 Ena Yal Tiopilas, God tal tau i tibi ol na tongwo, han mominia. Haminga iwe, Yisas yangure bomia. Bolere mo mo mibi pire kuung si mena olungere, gamahobo ari tau hanere, di tibi ol na tomia. \v 2 Tongure, ari tau pirere, ha pangwo meri giu dire mining bolere, nu sungure umua. \v 3 Umba, na iwe, kerere sirin bolgere, dinangwo, memini ogolo pir po sire, bol erala di piriwa. \v 4 Bol eralga kerere, o, ha pangwo kara dire bol engwo pamua di pinanua. \s1 Ensel iwe Sekaraia wang Yon kul enama dire awa di tongwo ha. \p \v 5 Ena Yudia singaba king Herot moli ongwo haung iwe, ha maing oo kene ongwo ta, haang Sekaria mongwi. Molere yaliwe, wiyol Abaisa yal mongwi. Molere, kwiang moya yal Eron gang ama Ilisabet ingwi. \v 6 Ena yal al suri moli pirere, God grang wine olere, moli pire tal nigi dongwo ta olkungwi. \v 7 Olkire molere, al Ilisabet gir ta kul tekungure, yasuri bi dimani engwi. \p \v 8 Ena habang ta yal Sekaraia gamahobo para Yuda ha maing oo honagi ebir sire ol mongwi. \v 9 Mongure, yal Sekaraia ha maing oo ala weran ta pire, endo galere, God engi ol terala dire pire, endo gal te mongwi. \p \v 10 Te mongwo gin iwe, ari miki weni u maini ku bol molere, God ha di tongwi. \v 11 Di te mongure yal Sekaraia ala i molere han ire olimba, kwia ensel ta ure God engi ol tongwo bol mala i mongwi. \v 12-13 Mongure Sekaraia hanere, ganulun dire kul bir pungwi. Pimba, ensel yu ditongwi, “Sekaraiao, na kulna pirikio. Ni sirin bol tengiwe, God para pimia, eunbi Ilisabet wang ta kul ni tenamia. \v 14 Kul ni tenangure, gir iwe, haang Yon enanua. Enania, milni panangure wai pire monania. Monangere kul nenanga habang ari hobi para hanere wai pinamua. \v 15 Pinangure, gir i God honagi ari singaba bir monamua. Molere nir wain te nir nona pangwo ta nekinamua. \v 16 Te aang kul nenangwiwe, God Kwiang yong wu binangure, Isrel yal al tau ha maing ditenangure, pirere, God grang wine olere, wa monamua. \v 17 Ena God hana togu yal Ilaiya ha maing honagi nimni mole ol mongwo meri yu olere monamua. Molere singaba Kraist homa e te monamua. Molere onangwo ipire ari honagi irang wang hobi kina yong tani ere monamua. Monangure tal nigi dongwo oli ongwo hobi iwe, Yon ha nir si tenangure, pirere ha maing hol i doling bonamua. Bonangwo hobi iwe, Yon ari ire God kebering bani tabin si enamua.” \v 18 Dungure Sekaraia ensel yu ditongwi, “Na yal al suri bi dimani mobilia, ni ha weni kara di na ten mo?” \v 19 Dungure ensel yu ditongwi, “Na hana Gebriel, God kina si daule molgarai, na nu sungure, ure, ha weni mere di ni teiwa. \v 20 Teiba, ni ha i pir tekinia, hol ware ha di mena olekire sime monanua. Molere, na awa ha di ni tega i, emgi u tibi nangwo habang i, ha hon dinanua,” dungwi. \p \v 21 Ena Sekaraia werang ta ala mongure ari hobi maini kwi molere, “Haya humia tal ome?” di pungwi. \v 22 Di pimba, Sekaraia emgi mena ure grang obe abe yamia hanere, o, tal ta ol tongwo pamua, di hangwi. Hangure Sekaraia yamoni grang pera dire aling hol wai engwi. \v 23 Erere honagi wai sungure ere malgi ongwi. \p \v 24 Ena emgi eumbi Ilisabet mindebe ongwi. Ongure haba ana hol pai muru oo ala pai mongwi. \v 25 Molere yu dungwi, “Ari hobi na temini tomua dire wa gol na tomiraya, omaga hamen singaba gir i na tongure molia, ari mongwo maulung bani gai ta golkiralua.” \s1 Ensel Maria Yisas kul enama dire awa di tongwo ha \p \v 26 Ena Ilisabet mindebe olere, haba siks mun mongure, God kwia ensel Gebriel hon nu si olungwi. Nu si olungure Galili ganba Nasaret oo malgi ongwi. \v 27 Pirere singaba Debit gang ta yal Yosep nu ke tongwo ama ta, haang Maria, ama i mongwo bani pi pa dungwi. \v 28 Pa dire yu ditongwi, “Amagirye. Ni God miling ala pania, God ni kina ereho mol pai onanua.” \v 29 Dimba Maria pirere nomani si gogo dangwi. \v 30 Dalere yu di pungwi, “I tal ha di na tome?” di pungwi. Di pimba, ensel hon yu ditongwi, “Mariao, kul pirikio. \v 31 God yong miling ni tere wai pir ni tomia. Pino. Ni gir parere wani ta kul enania. Erere haang Yisas enanua. \v 32 Engere yal i yal bir monamia. Monangure God, “Na wana momua” dinamia. Yaung singaba king Debit aibing maulung sire monamia. \v 33 Ena gir kul nenangarai kwian moya Yekob gang malungwo hobi para weni breng a holo sire kene ol te monangwo bani monamua.” \v 34 Dungure Maria ensel yu ditongwi, “Na amagir molia, yal ta heba bil tekia, talongwo gir paralga han dine?” \v 35 Dimba ensel yu ditongwi, “Ena God Kwiang u ni yobilere yulang ni tenangure gir inanua. Inaniawe, gir i kul enanga ari wang ta molkinamia, God nin wang monamua. \v 36 Ena ni yon Ilisabet iwe, al dimani mole temini tomiraba, mindebe omia, wang ta miing ala haba siks mun pai momua. \v 37 Te arihobi talhan ta onangwo kunu panamo? Ta paikinamua. \v 38 God nin muru ongwo pamua.” Dungure Maria yu dungwi, “Na hamen singaba honagi ama molia, ni ha dinga meri yu ol na tomo.” Dungure ensel pirere, ere ongwi. \s1 Maria pire Ilisabet hangwo ha \p \v 39 Ena habang gin iwe, Maria mo hamen hul pirere, Yuda oo malgi ta ongwi. \v 40 Pirere pi yal Sekaraia oo malgi ala pirere, al Ilisabet “Alhuno” dire gala dungwi. \v 41 Gala dungure gir miing ala mongwo i, pirere, ibil sungwi. Sungure God Kwiang, Ilisabet yong sina pire wu bungure, Ilisabet gala bir dire Maria yu ditongwi, \v 42 “God al hobi kene ol tomba, ni ni kene ogolo weni ol ni tomua. \v 43 Terere gir miin ala mongwo i aki di tongwo pamua. Na nan hobana aang na molga bani unia, hanere God wai pir teiwa. \v 44 Ni “Alhuno” dire gala dingiwe, na gir miina ala molgi wai pirere, ibil simia hano. \v 45 God awa ha di ni tongwo i nima namua di pinga pamia, milni pangure gun enua.” \s1 Maria ul geral dungwo ha \li1 \v 46 Ena Maria yu dungwi, \li1 “Na God pir tere molga milna pamua. \v 47 God na aki \li1 di na tomia sigare kule nomani kwiana God tere moliwa. \li1 \v 48 Na God honagi ol tere digan moliba, God na na wai \li1 hanere kene ol na tomua. \li1 Tomiawe, emgi gir hon malangwo hobi na hana \li1 a yuwo olangwo pamua. \v 49 Ena God tani mokene \li1 kumia tal wai ol na te mongwo bani momua. Molere \li1 haang nima pire mamaki ya di panangwo panamua. \li1 \v 50 Yal tau God grang wine onangwiwe, miling pir tere awai \li1 ol te monangwo monamua. \v 51 God yal nona pare honagi \li1 nimni mole omia kuru dungwo yalhobi iwe, sire isusu \li1 ol tomua. \v 52 Te God yal bir mole hamil ha sungwo hobi \li1 hon a ime ol tenangure, yal bina kultaing mongwo \li1 hobi God yulang tongure hon aire singaba mole hamil \li1 ha simua. \v 53 Te menan gole wa mongwo hobi, God me \li1 heba tongure nomua. Nomba, bona gana miki a nere \li1 nimni mole wangwo hobi, God han gogo dal olungure \li1 yamoni omua. \v 54 God Isrel arihobi kene ol teralua di \li1 pire aki di tomia. Tongwiwe, hongebe God awa \li1 ha di kwiana moya tongworai, omaga nima omua. \v 55 Awa \li1 ha iwe, yu pamiraya. Yal Ebraham na miling pir \li1 tere te emgi gang hon malangwo hobi miling pir te \li1 molalga molalua,” dire Maria ha para wai simia. \p \v 56 Maria Ilisabet kina ereho haba sui tai dire pai molere, \p ere malgi ongwi. \s1 Ilisabet Yon kul engwo ha \p \v 57 Ena al Ilisabet moli pire haung mala ungure, wang kul engwi. \v 58 Kul engure God al i aki di tongure, ari eni abeng hobo gamahobi wai pire mongwi. \p \v 59 Ena ari habang eit wai sungure, ari hobi u ku bole gaung bol olere irang Sekaraia nin haang enamna dire dungwi. \v 60 Dimba aang Ilisabet mana dire yu dungwi, “Sekaraia dikio. Haang Yon eyo.” \v 61 Dungure ari hobi yu ditongwi, “Ni enin abin ta haang yu paikungwo irawe.” \v 62 Di di olere, irang Sekaraia ha dikire sime mongure, ari hobi aleng hol wai ere wani i ara haang enamne?” ditongwi. \v 63 Dungure irang pepa ire mining yu bongwi, “Yal i haang Yon, enanua” dire, mining bol engwi. Emia ari hobi hanere, nomani gogo sire mongwi. \v 64 Mongure yal Sekaraia gintani aire grang kulang pangure ha dungwi. Dire God maa e tongwi. \v 65 Tongure eni hobi para hanere, grang dalungwi. Grang dalungure tal ongwo ha i Yudia hamen hul kepangwo hobi ha wai ha i para weni pir pa dungwi. \v 66 Pirere nomani si mole yu dungwi, “Gir i bir dale emgi tal oname?” Dungure ari hobi para hamia, God gir i kene ol tongure momia, hangwi. \s1 Sekaraia ul geral dungwo ha \p \v 67 Ena God Kwiang Yon irang Sekaraia yong wu bungure, awa ha dire yu dungwi, \li1 \v 68 “Nan Isrel ari hobi God maa e tomno. Yal iwe, urere \li1 nin ari hobi aki di tere, tal nigi dongwo ongwo God pring \li1 tongwo i tobo tongure nan Isrel ari sigare kule u wai ominua. \li1 \v 69 Te God honagi ari Debit gang giri ta nan mominga bani urere, \li1 torari nimni mongwo ta a tan bongure aki di na tomua. \v 70 Homa \li1 God hana togu yal hobi grang bani awa ha yu di emiraya, \li1 omaga u tibi ongure haminua. \v 71 Nan kiana pai na tere ol gogo \li1 dal na terala dire ongwo bani iwe, yal i ure a poira si na \li1 tenamua. \v 72 God nan kwiana moya yalhobi kina ha di tani \li1 engwo i nima pire pangure pai omia, \v 73-74 omaga God nomani ura \li1 dinangure para yu ol na tenamua. Ena nan kwiana moya \li1 Ebraham mongwo bani, God di yulang bomiraya, omaga nan \li1 kiana mongwo sina i a poira si na tenamua. \v 75 Tenangure God \li1 honagi ol terere, mol i pire si hon e na tenangure pring \li1 paikinangwo moli pire gonamna. \v 76 Ena wana ye, bir dalere, \li1 God hana togu yal monanua. Molere hamen singaba hol i a \li1 ga dire homa e tere bala ditenanua. \v 77 Tere gaminahobi ha maing \li1 nir si tengere pir po sinangure, God hanere miling pir tere tal nigi dongwo ol wangure God pring tongwo i kri di ole tenamua. \li1 \v 78 Tenangwiwe, hamen tangwo meri yu u tibi pi na tenamua. \li1 \v 79 Tenangwo haung iwe, ari si bongwo bani yone pai mongwo \li1 hobi para au di tenamua. Tenangure mol pai dirin monaminga \li1 hol wai u tibi nangure hanere, para egere doling bonaminua,” \li1 dungwi. \p \v 80 Ena emgi gir i bir dalere, ari nomani sire momua. Molere ganba po engwo bani mol pai ol i pire, emgi Isrel ari mongwo bani u tibi pi tongure hangwi. \c 2 \s1 Maria Yisas Kraist kul engwo ha \sr (Mat 1:18-25) \p \v 1 Ena habang gin iwe, singaba Sisa Ogastas ari haang bonama dire ganba bina holo holi gala dire di ku bongwi. \v 2 Haang bongwo gin iwe, Sairinius gabman nambawan molere, Siria ganba kene ol mongwi. \v 3 Mongure yalhobi ure haang dangwo esa dirala dire pi malgi ku bongwi. \p \v 4 Ena Galili probins Nasaret oo malgi yal Yosep molere, ere pire pi Yudia probins Betelehem oo malgi ongwi. Ena Betelehem oo malgi iwe, hamen haya Yosep kwiang moya singaba king Debit u tibi ongwi. \v 5 Omia gang Yosep nu ke tongwo ama Maria kina pi pa dire esa dungwi. \v 6 Dire mongure Maria gir kulala dire yong gul sungwi. \v 7 Sungure wang kulere gal yobilungwi. Yobilere oo ala ta enamba, ari miki weni haang esa dire oo si di dimia, kun bulamahau oo ala pire gir i kun homena nongwo bol bani engwi. \s1 Ensel kun sipi sipi kene ongwo hobi di tibi ol tongwo ha \p \v 8 Ena kun sipi sipi kene ongwo yal hobi girungwo mena i kene ol mongwi. \v 9 Mongure God kwia ensel ta ungure nabilere hamen tangwo meri dungwi. Dungure yalhobi hanere ganulun dire kul bir pungwi. \v 10 Kul bir pungure ensel yu ditongwi, “Ni na kulna pirikio. Na ha wai ire uga di ni teralia, pinanga miling panangure ari hobi para weni gun ere monanua. \v 11 Kenba kwian moya yal Debit oo malgi agr ta gir kul nomia. Gir iwe, singaba Kraist yal bir molere, ni yalhobi aki di ni tenangure sigare kule u wai nanua. \v 12 Na ha wo dimin mo? Ni yalhobi pi malgi pire kun bulamahau oo ala hanana pio. Pirere kun homena nongwo bol bani gir gal yobile enangure pai monangwo hanania pio.” \v 13 Yu ditongure gintani kwia ensel miki weni ure God maa e te mongwi. \v 14 Molere yu dungwi, “Hamen bani yuwo God tani momia, hang awala gale maa e tomno. God ganba ari para weni wai pir tomia yong ura dimo.” \s1 Kun kene ongwo hobi malgi pire gir i tibi ol tongwo ha \p \v 15 Kwia ensel hobi siina di hamen bani ongure kun sipi sipi kene ongwo yalhobi nin ha diriyala olere yu dungwi, “Nan ha di na tongwo irai, Betelehem malgi pire wa du hanaminua.” \v 16 Dire gintani pi malgi pa dire Maria Yosep kina hanere, pi kun homena nongwo bol bani gir i pangure hangwi. \v 17 Hanere ensel ha dungwo meri ari hobi di tibi ol tongwi. \v 18 Ditongure ari hobi pirere nomani si gogo dangwi. \v 19 Damba, aang Maria ha i para weni nomani si pire a i si mongwi. \v 20 Ena kun kene ongwo yalhobi hon ere memini pire, kwia ensel ha ta ditongwo, te tal pire hane ongwo meri nomani si pire, God maa e te mongwi. \s1 Yisas haang e tongwo ha \p \v 21 Ena Yisas gir u tibi pire hamen haung eit mongure, gaung bol olere haang Yisas engwi. Haang iwe, gir i olo ta kul ekungure, ensel homa awa ha dire haang i engwi. \s1 Simion Ana kina Yisas ha maing oo ala hangwo ha \p \v 22 Ena God hana togu yal Moses ha di engwo i, Yuda ari memini pangwo meri aang oo maini ungure, Yosep gir aang kina aule ire pi Yerusalem malgi pire, God nu ke tenama dire ongwi. \v 23 God krehaman ha yu di engwo pamia, “Wani homa kul enanga aule ire ha maing oo pire God ni teiwa di to. \v 24 Tere ere hamen singaba pir tere, yumil su mo te hau gan giri su ha maing homena si gangwo bol bani ere God to.” \rq ( Eks 13:2,12)\rq* Dungwo meri gir irang aang suri wine olere, yu ol terala dire ongwi. \v 25 Ongure Yerusalem yal ta haang Simion yal iwe, ha maing ogolo dime di pire mongwi. Molere Isrel ari mongwo bani ha maing hong weni u tibi pire sigare kul tenangure u wai nama di pire kwi han mongwi. \v 26 Mongure God Kwiang yal Simion yong wu bilere yu ditongwi, “Ni olo golkinangere hamen singaba Kraist u tibi nangure hananua.” \v 27 Ditongwo pire mongure, emgi God Kwiang yal Simion hon yong wu bungure ha maing oo bir ala ongwi. Ongure Maria Yosep kina ha maing wine olere, Yisas aule ire ha maing oo ala pire God tongwi. Tongwo i Yudari nin memini pangwo meri wine olere tongwi. \v 28 Tongure yaldimani Simion gir i kulere, God di yuwo olere yu maa e tere yu dungwi, \v 29 “O God ha maing hong u tibi ungwo hanere, ha i pire nomani si pire ha maing bani na engere moli pire golalua. \v 30 Ni arihobi aki di tere sigare kul tenama dire gir i tenga haniwa. \v 31 Gir i ari para weni au di tenamua. \v 32 Ni ha maing kewa galere ari hana ya mongwo hobi hol nibil di tenanua. Te na Isrel arihobi mominga bani ari kulang gi dire nabile poira sungwo meri mominua,” dungwi. \p \v 33 Ena yal Simion ha dungwo i Yisas irang aang suri pire nomani si gogo olungwi. \v 34 Olimba, Simion aang irang gir para kuria si tere Maria yu ditongwi, “God gir i nu ke tongure molere, Isrel ari hobi ol tenangure tau nimni mole aire monangure tau yanamua. Te God nin gir i bai nu si olungure, God ha maing hol nibil di tere monangwo ari tau hanere aling diri bol tenamua. \v 35 Mariao, ni iwe, tal onangwo i hangere milni gul sinamua. Te tal onangwo iwe, gir i olere, ari hobi nomani si pinangwo meri i tibi olamua,” dungwi. \p \v 36 Ena God hana togu al ta momia. Al iwe, haang Ana yal Panuel aung momia. \v 37 Yal Panuel iwe, yol Asa yal momia. Te al i aldimani weni me erin eti po yia mongwi. Homa wiimbi kina me erin seben yia molere wiimbi gongure al werai mongwi. Molere ha maing oo ala wine ole pire ha maing pir mongwo bani mongwi. Molere God ha di terala dire, haung tau homena mai tere mongwi. Mongwiwe, hamen girungwo tangwo para yu ol tere tere mongwi. \v 38 Ena Maria gir aule ire ala u mongwo haung i, aldimani urere God “Wai onua” ditere, Yerusalem malgi ha maing panama dire kwi mongwo hobi, “Gir i Yerusalem malgi hobi aki di na tenamua” dire di tibi ol te mongwi. \s1 Yosep ere memini Nasaret ongwo ha \p \v 39 Ena God ha di engwo meri irang aang suri wine olere, yu ol pisolere, gir i aule ire, ere Galili probins Nasaret oo malgi ongwi. \v 40 Pi mongure gir i bir dale, ari nomani pangure, God kene ol tongwi. \s1 Kumil Yisas ha maing oo bir ala mongwo ha \p \v 41 Ena Isrel ari erin Pasoba ta nomani si pire erin mongwi. Homa hamen singaba wang homini para muru si gonamba, Isrel ari hobi han uning sungwi. Erin haung iwe, haung haung i Yisas irang aang suri kina Yerusalem pi mongwo bani mongwi. \v 42 Ena yagaling Yisas me erin ana holo holo kebena sutani mongure erin haung u mala ongwi. Ongure irang aang suri aule ire Yerusalem ongwi. \v 43 Pi mongure erin i wai sungure, irang aang suri ere bangi omba, Yisas nin Yerusalem mongure hankire ongwi. \v 44 Pirere irang aang suri nomani si pungwo ari ta kina hol ire uma di pungwi. Pirere girungwo ari hobi mongwo bani wa du wangwi. \v 45 Wangwo hon ekungure siina dire wa du mo Yerusalem ongwi. \v 46 Pirere Yerusalem oo malgi holo holi haung sui tai dire wa dungwi. Wa dungwo hon ekungure pi ha maing oo ala pire hamba, ala momia hangwi. Molere ha maing tisa hobi kina ha sirin wire yala pi momia hangwi. \v 47 Ha sirin bol tongwo bani Yisas ha dungwo iwe, ari hobi pirere gir i nomani bir pamia dire grang dalimia mongwi. \v 48 Ena irang aang suri pi pa di hanere, ganulun dungwi. Aang pire yu ditongwi, “Wana ye. Na yal al suri tal gogo ol na tenia, talongwo ol na tene? Na nabin kina nomani si gogo dalere ni wa dubilua.” \v 49 Dungure Yisas yu ditongwi, “Hamen Nabe ha maing oo ala molgi hankino? Talongure ni yasuri na wa dune?” \v 50 Ditongwo yal al suri ha i memini pir po sikungwi. \p \v 51 Ena sikungure Yisas pi irang aang suri hongure aule ire ere Nasaret malgi ongwi. Pirere, Yisas irang aang suri grang wine olere wa mongwi. Ena aang iwe, wang Yisas tal olere ha dungwo i para weni i nomani sina ering si erere a i si pire mongwi. \v 52 Mongure Yisas bir dale ari molere nomani wai pamia, God ari kina Yisas ol wangwo i hanere tal wai omua, di hangwi. \c 3 \s1 Yon nir bil tongwo yali ha di tibi olungwo ha \sr (Mat 3:1-12, Mak 1:2-8, Yon 1:19-28) \p \v 1 Ena singaba Sisa Taibirias me erin piptin molere, ganba para muru kene ol mongwo gin iwe, Pontias Pailat Yudia probins nambawan gabman momia. Te yal Pilip singaba molere, Ituria probins ire, te Trekonaitis probins ire dire, i mu dire, kene ol momia. Te Galili probins ebering Herot kene ol momia. Te Aibilini probins yal Laisenias kene ol momia. \v 2 Te Anas, Kaiapas kina hetpris molere, Yuda ha maing oo kene ol momia. \p Mongwo gin iwe, yal Sekaraia wang Yon ganba po engwo bani u tibi ongwi. U tibi pire gin ta God ha dungwo pungwi. \v 3 Pirere Yodan nulu bina holo holi warere, ari hobi yu ditongwi, “Ni tal nigi dongwo ol wangiwe, nigi de pir tere, nomani si kulu sire, hon olkirala di pinanga, nir bil ni tegere God prin ni tongwo i kri di ole ni tenamua,” dungwi. \p \v 4 Dimia God hana togu yal Aisaia homa awa ha di engwo meri irawe, omaga nima omia. \li1 “Ganba po enangwo gul i, yal ta gala dire yu dinamia, \li1 hobana pi tege eminga yal unamia hol bala di to. Ditere akun ol \li1 enangere, u wai nangure, yal i unamia. \v 5 Te ganba \li1 mongwo yangwo si sulere hamen hul i baning ol enamia. \li1 Hol gengwo bangwo iwe, a yo te enangure, hol mongwo \li1 yangwo si sule i baning olamia. \v 6 Olangure ari para weni God ari hobi aki di tere sigare kul tenangwo i han pa dinamua.” \rq ( Ais 40:3-5)\rq* \p \v 7 Ena ari miki weni Yon nir bil na tenama dire ungwi. Umba Yon yu ditongwi, “Ni hasu ari onba giri mongwo meri mole unia, emgi hon siina di mena pire, tal nigi dongwo onanga pamia. Pring pai ni tongwiwe, God ni sinangure ti siina dinanga pamia, ara di ni tongure une? \v 8 Ni yalhobi tal nigi dongwo ol wanga i nigi de pire tere nomani si kulu sire, hon olkirala di pinanga, miling i tibi olan mo? Olangarai olere, nomani yu si pinania, na Ebraham gamahobo moliwa. Yu dinangiwe, God kwahulu i ire, Ebraham gang ol enangwo pamia. Ha weni kara diwa. \v 9 Di sire er dimani bani homa nu ke engwiwe, nima pire ya pai momia, er miling holkinangwo hobi werere, endo ganangwo pamua.” \v 10 Dungure ari hobi Yon hon sirin bol tongwi, “Na yalhobi tal onaminga pire dine?” \v 11 Dungure Yon yu ditongwi, “Ni galsina sutani a nenangiwe, yal ta gal a nekinangwo yal i ta tere nin ta wayo. Te ni homena nenangiwe, yal tau homena dikinangwo menan gole monangwo hobi tau tere nin tau no,” dungwi. \p \v 12 Ena takisi ingwo yal tau Yon nir bil na tenama dire u pa dungwi. Dire yu ditongwi, “Tisao, na yalhobi tal onamne?” \v 13 Dungure Yon yu ditongwi, “Ni gabman moni takisi iyo dire bai ni tenangwo meri obil inana pio. Ni yalhobi hasu dire moni ta kuni ikio.” \v 14 Dungure polisman tau ure hon sirin bol tongwi, “Na yalhobi tal onamne?” Dungure Yon yu ditongwi, “Na polisman molia dire, hasu kela mala kule yal ta taling tol di nekio. Gabman tobo aling bani ni tenangwo meri obil iyo,” dungwi. \p \v 15 Ena ari hobi pirere, tal ta hon u tibi unama dire nomani si pungwi. Pirere Yon hanere, God nu ke tongwo yal Kraist mom mo? di hangwi. Hangure Yon yu ditongwi, “Na nir bil ni teiwa. \v 16 Teiba yal ta emgi unamua. Unangwo yal iwe, yulang kunu panangwo na yulana kunu ta paikinamia. Te na gal bala kine teralba, digan ganba ari moliwa. Na nir wo bil ni teiba, yal iwe, God Kwiang bai nu sinangure, yal tau yon wu binangure, er gang ganga de bilo dire, gaun bani engwo meri enamua. \v 17 Te homena miling iwe, perere, i ku bol ere, miling panangwo tal iwe, kri di i pi oo ala i erere, te miling paikinangwo tal iwe, kri di pire endo dongwo bani ganangwo pamia. Ganangwo de wai ta sikinamua.” \v 18 Dire ha maing miki weni nir si tere, ari nomani si hon enama dire di tongwi. \s1 Herot Yon i halabusi olungwo ha \p \v 19 Ena Yon king Herot kura ha di tere, “Ni ebin Pilip eumbi al Herotias tol dire wou si inga i nigi domio, te tal tau ol wanga i ere para onga paikimua.” \v 20 Ditongure Herot nigi de pire yal Yon halabusi sire i pi hani oo ala engwi. \s1 Yal Yon Yisas nir bil tongwo ha \sr (Mat 3:13-17, Mak 1:9-11) \p \v 21 Ena Yon ari hobi nir bil te mongwo gin iwe, Yisas para u pa dire nir bungwi. \v 22 Nir bilere God ha ditongure, hamen hona grang saang dungure, God Kwiang hahoba yumil mongwo meri molere, ya ime ure, Yisas breng bani momia hangwi. Hangure hamen bani ha ta yu ya ime ungwi, “Ni na wana tani monia, milna ala pania, tal onga i wai pir ni teiwa,” dungwi. \s1 Yisas kwiang moya homa malungwo hobi haang yu pamia \sr (Mat 1:1-17) \p \v 23 Ena Yisas me erin teti yia molere ha maing kebering holere nir si te mongwi. Mongure ari hobi yal Yosep wang moma di hangwi. Yosep iwe, irang Hilai momia. Te Hilai iwe, irang Matat momia. \v 24 Matat iwe, irang Liwai momia. Liwai iwe irang Melkai momia. Melkai iwe, irang Yanai momia. Te Yanai iwe, irang Yosep momia. Yosep iwe, irang Matataias momia. \v 25 Matataias iwe, irang Emos momia. Te Emos iwe, irang Neam momia. Neam iwe, irang Eslai momia. Eslai iwe, irang Nagai momia. \v 26 Nagai iwe, irang Meat momia. Te Meat iwe, irang Matataias momia. Matataias iwe, irang Semen momia. Semen iwe, irang Yosek momia. Yosek iwe, irang Yoda momia. \v 27 Yoda iwe, irang Yoanan momia. Te Yoanan iwe, irang Resa momia. Resa iwe, irang Serababel momia. Serababel iwe, irang Sialtiel momia. Sialtiel iwe, irang Nerai momia. \v 28 Nerai iwe, irang Melkai momia. Melkai iwe, irang Edai momia. Te Edai iwe, irang Kosam momia. Kosam iwe, irang Elmedam momia. Elmedam iwe, irang Ea momia. \v 29 Te Ea iwe, irang Yosua momia. Yosua iwe, irang Eliesa momia. Eliesa iwe, irang Yorim momia. Yorim iwe, irang Matat momia. Matat iwe, irang Liwai momia. \v 30 Liwai iwe, irang Simion momia. Simion iwe, irang Yuda momia. Yuda iwe, irang Yosep momia. Yosep iwe, irang Yonam momia. Te Yonam iwe, irang Elaiakam momia. \v 31 Elaiakam iwe, irang Melia momia. Melia iwe, irang Mena momia. Mena iwe, irang Matata momia. Matata iwe, irang Netan momia. Netan iwe, irang Debit momia. \v 32 Debit iwe, irang Yesi momia. Yesi iwe, irang Obet momia. Obet iwe, irang Boas momia. Boas iwe, irang Salmon momia. Salmon iwe, irang Nason momia. \v 33 Nason iwe, irang Aminadap momia. Aminadap iwe, irang Admin momia. Admin iwe, irang Anai momia. Te Anai iwe, irang Hesron momia. Hesron iwe, irang Peres momia. Peres iwe, irang Yuda momia. \v 34 Yuda iwe, irang Yekop momia. Yekop iwe, irang Aisak momia. Aisak iwe, irang Ebraham momia. Ebraham iwe, irang Tera momia. Tera iwe, irang Neho momia. \v 35 Te Neho iwe, irang Serak momia. Serak iwe, irang Riyu momia. Riyu iwe, irang Pelek momia. Pelek iwe, irang Iba momia. Iba iwe, irang Sila momia. \v 36 Sila iwe, irang Kenan momia. Kenan iwe, irang Apaksat momia. Apaksat iwe, irang Sem momia. Sem iwe, irang Noa momia. Noa iwe, irang Lemek momia. \v 37 Lemek iwe, irang Metusala momia. Te Metusala iwe, irang Inok momia. Inok iwe, irang Yeret momia. Yeret iwe, irang Mahalalil momia. Mahalalil iwe, irang Kenan momia. \v 38 Kenan iwe, irang Inos momia. Inos iwe, irang Set momia. Set iwe, irang Adam momia. Te Adam iwe, irang God momua. \c 4 \s1 Seten ure Yisas kela kul tongwo ha \sr (Mat 4:1-11, Mak 1:12-13) \p \v 1 Ena God Kwiang molere, Yisas yong wu bungure, Yisas Yodan nir nulu pisolungure, God Kwiang Yisas aule ire, ere ganba po engwo bani pire mongwi. \v 2 Mongwo haung i, yal su kebering aling muru mongure, Seten ure, kraung sire, kela kul tenama dire, ongwi. Ongure Yisas homena nekirere, simo pare pare mongwi. Molere menan bir gongwi. \p \v 3 Gomia kwia nigi dongwo singaba Seten ure yu ditongwi. “Ni God wang weni monanga, kwahulu mala i dingere, u homena nangwo nenaminba.” \v 4 Dungure Yisas Seten yu ditongwi, “Ha mining ganing ta yu pamia, Ari homena tani nomani tere, molkun ta olekinaminua.” \rq ( Diu 8:3)\rq* \v 5 Dungure Seten Yisas aule ire, mo mini bani ongwi. Pi molere ganba ganba ari tabin tabin i tibi olere, Yisas yu ditongwi, \v 6 “Talhan hanga hobi na kene ol moliraba, yal ta terala di piralga teralga pamia. Talhan maing maing don miki weni hanga hobi yulang ni tegere kene ol monanba. \v 7 Molala dinanga ikwi bol na tere, guman na tenanga talhan i ni teralga kene onanua.” \v 8 Dimba, Yisas yu ditongwi, “A, ha mining ta yu pamiraya, God tani weniga i kwi bol tere, gumana tenaminia. Terere honagi di na tongwo meri wine ole ol tenaminga pamua.” \rq ( Diu 6:13-14)\rq* \v 9 Dungure Seten Yisas aule ire Yerusalem malgi pire, ha maing bling mini oo bir bring bani ongwi. Pirere yu ditongwi, “Ni God wang kara weni monanga, iri so. \v 10 Iri sinanga, ta bolkinania. Ha mining ganing ta yu pamiraya, God kwia ensel hobi grang ha ditongwo meri wine olere ni kene ol momua.” \v 11 Te ha ta yu pamia, “Ure ni aki dinangwo, hulu kebin ta bolkinanga pamua.” \rq ( Sam 91:11-12)\rq* \v 12 Dimba, Yisas Seten yu ditongwi, “I dinba, ha mining ta yu pamia, Hobana God kela kul tekio.” \rq ( Diu 6:16)\rq* \v 13 Dungure Seten kela kul te i ongwo tamangure ere pire gin ta unangwo kwi mongwi. \s1 Yisas Galili malgi honagi kebering hongwo ha \sr (Mat 4:12-17, Mak 1:14-15) \p \v 14 Ena God Kwiang Yisas yong wu bilere aule ire ere Galili probins ongwi. Ongure tal ongwo ha guung i si dina dire ganba bina holo holo i para kunu bemia ari pungwi. \v 15 Pungure Yisas Yuda ha maing oo para muru wa pisolere ha maing nir si tomia, ari hobi pire bukunere, yali haang a yuwo olungwi. \s1 Nasaret arihobi Yisas mobeng hal wa tongwo ha \sr (Mat 13:53-58, Mak 6:1-6) \p \v 16 Ena homa Yisas gir migi mongwo haung Nasaret ke pangwo malgi omaga hon u pa dungwi. Ena Sabat haung ha maing oo ala moni moni ongwo tali omaga yu ongwi. Pirere ha maing buku kerala dire airungwi. \v 17 Airungure God hana togu yal Aisaia awa ha mining bongwo buku i tongwi. Tongure awala gale wa dungwi. Wa dure ha mining ta i tibi olere yu dungwi, \v 18 “God Kwiang na yona wu bimia. Bungure ari yal bina mongwo hobi God tal ol na tongwo ha maing di tenana po dire nu ke na tomua. Tere na nu si olere yu ditenana po. Han hongwo hobi gule ole ni tenamua. Te omin gi dinga hobi apla di ni tenamua. Te ari hobi er wengwo ya kwir hole dungwo meri iwe, yu mole wa mongwo hobi oine hole a poira sinangure isine dinanua. \v 19 Te omaga haung i God ari hobi miling pir tere awai ol tenamua.” \rq ( Ais 61:1-2)\rq* \v 20 Dire buku akung si erere ha maing oo honagi ongwo yal ta tongwi. Terere ami di mongwi. \v 21 Ami di mongure ari hobi teni han tongwi. Tongure Yisas hon aine yu ditongwi, “Awa ha di engwo keriga pinga i omaga nima omua.” \v 22 Ena Yisas grang bani ha wai moni di tibi olimia, ari hobi pire bukunere, yali haang a yuwo olungwi. Olere ari hobi yu dungwi. “Aye, Yosep wang mongwiwe.” \v 23 Dungure Yisas yu ditongwi, “Dokta monanga ni nin gaun bani honagi olkinano? Homa Kapaneam tal ongirai nin ganbani timiya yu olkinan mo? Di na tenania. \v 24 God hana togu yalhobi iwe, haang ganba ganba i pai i omba, nin ganbani, haang ta paikimua. \v 25 Ena Ilaiya mongwo gin iwe, me erin sui tai dire haba siks mun nimin sikimua. Yu ongure homena haning gongure ari hobi menan bir weni gomua. Gongwo gin iwe, Isrel ganba bani al werai miki weni momia. \v 26 Momba, God aki di tenama dire bai nu si Isrel al werai mongwo bani pisolere, nu si Saidon probins Sarepat al werai mongwo bani olemua. \rq ( 1 Kin 17:8-16)\rq* \v 27 Te hana togu yal Ilaisa mongwo gin iwe, nin gamahobi Isrel ari hakubi dongwo miki weni momia. Momba, ta u wai homua. Yol Siria yal ta Neaman tani u wai omua.” \rq ( 2 Kin 5:1-14)\rq* \v 28 Dungure ha maing oo ala mongwo hobi yong ki engwi. \v 29 Erere Yisas aule ire mena ongwi. \v 30 Pirere mo mibi pire pia si hogal ai olala di ongwi. Omba Yisas ari mongwo sina i wiyala pire ere ongwi. \s1 Yisas yal ta kwia nigi dongwo si doleng i ole tongwo ha \sr (Mak 1:21-28) \p \v 31 Ena Yisas ere Galili probins pi pa dire Kapaneam malgi ongwi. Pi molere Sabat habang ha maing oo ala pire ari ha maing nir si tongwi. \v 32 Si tongure arihobi ganulun dire, “Ayo, yali ha maing hong weni mongwo pamua,” dungwi. \v 33 Dungwo haung iwe, yal ta kwia nigi dongwo yong sina mongure, u ha maing oo ala molere gala dire, \v 34 “Yisas, ni Nasarete yal irawe, na nan hana pamia, ni hani pamo? Ni na isusu olala dire uno? Ni God bai nu si olungwo yal monia, na ni han pa diwa,” ditongwi. \v 35 Ditongure Yisas kura ha ditere, “Ni ha dikire, ari yong sina i aidolere, ere mena po,” dungwi. Dungure kwia yal i ol tongure maganba bani habilai sire ere mena ongwi. Ongure yal i gaung bani ta bol gebe dikungwi. \v 36 Dikungure ari hobi hanere bukunere nin ha diriyala olere yu dungwi, “Ayo, yal i tal ome? I ha maing maing ta yulang kina kwia ha ditongure, pirere, grang wine omua.” \v 37 Ena Yisas tal ongwo guung haang iwe, gintani wa dire, ganba bina holo holi para kunu bengwi. \s1 Yisas Pita woumbi gaung nega dungure awai ol tongwo ha \sr (Mat 8:14-15, Mak 1:29-31) \p \v 38 Ena Yisas ha maing oo aidole ere mena pire pi yal Saimon oo kepangwo ala ongwi. Pi mongure yal Saimon woumbi gaung nega dire nibil bir ongure, Yisas ure awai ol tenama dire ditongwi. \v 39 Ditongure Yisas pi al i pangwo bani aire mole nibil u banta po dire kura ha ditongwi. Ditongure nibil i wai sungure al i yamoni molere ari ungwo hobi homena si gale tongwi. \s1 Yisas ari yal al miki weni awai ol tongwo ha \sr (Mat 8:16-17, Mak 1:32-34) \p \v 40 Ena hamen hama sungure nibil ongwo yalhobi gamahobi aule ire Yisas mongwo bani u pa dungwi. U pa dungure Yisas aling yal tan tani gaung bani angure u wai ongwi. Ena kwia nigi dongwo yong sina mongwo hobi si doling i mena ole tongwi. \v 41 Tongure kwia Yisas gumang hanere gala bir dire yu dungwi, “Ni God wang mongiwe.” Dimba yalhobi Yisas singaba Kraist momia dire mana ditongwi. \s1 Yisas Galili probins honagi ol wangwo ha \sr (Mak 1:35-39) \p \v 42 Te honmil hamen tangure malgi aidolere ere pi sinere gobo ta pire mongwi. Mongure ari hobi, “Yisas molkimua” dire wa du i pi pa dungwi. Pi pa dire mongwo hanere, “banta hore timi molo.” \v 43 Dimba Yisas yu ditongwi, “Na ari ganba bina holo holo ke pai ongwo i, para wa pa di mena olalia. Olere God kene ongwo hol u tibi umua diteralga pamia. God na bai nu si olungure honagi i tani pire wirawa.” \v 44 Dire Yudia ganba holo holi, para wa pa dire, ha maing oo ala pire God kene ongwo maing ha nir si tongwi. \c 5 \s1 Yisas Pita pisi gal hore ari hobi, “Yisas molkimua” n pia si nir ala olo di tongwo ha \sr (Mat 4:18-22, Mak 1:16-20) \p \v 1 Ena habang ta Yisas Genesaret nir digan bina aire mongure, ari tabin miki weni u yobilungure, Yisas God ha maing nir si tomia pir mongwi. \v 2 Pir mongure Yisas hamba, sipi sutani nir bani dimia hangwi. Pisi sungwo yalhobi sipi i ure nir bina i si gol ere pisi gal bigi sirala dire ongwi. \v 3 Ongure Yisas iri si sipi ta bani pire mongwo sipi iwe, yal Saimon sipi a nongwo dungwi. Dimia Yisas pi bolimbani molere hong yal yu ditongwi, “Saimon, sipi obilga anu si nir sina i olo.” Dire Yisas sipi ala ami di molere, arihobi ha nir si tongwi. \v 4 Si te pisole Saimon yu ditongwi, “Sipi obilga anu si nir mini sina olo. Olere ni yalhobi gal pia si nir ala ole pisi so.” \v 5 Dimba Saimon yu ditongwi, “Yal Yisas ye, ni para dinba, na yalhobi ginangwo pisi sinamna dire nega dire oli uminga uminga, ta sikiminga dimia, ni dinga pamia gal hon pia si ime olaminua.” \v 6 Dire gal pia si ime olungure, pisi bir bir ya ure gal ali si di dire dimia gal si oulu dinangwo pangwi. \v 7 Pangure enin tau sipi ta ala mongure, gala dire, “Pisi siminga gal si oulu dinangwo pamia, aki di na tenana wo,” dungwi. Dungure sipi ta mala ungure, pisi i sipi su ali ereho engure, pisi oun dere sipi i manala olangwo pangwi. \v 8 Pangure Saimon Pita hanere, ikwi bole Yisas yu ditongwi, “Yal Yisas ye, na yal digan nigi dongwo molia, na aidole ere banta po.” \v 9 Ditere pisi sungwo i hanere, kul di hangwi. \v 10 Hangure gamahobo tau Sebedi wang suri Yems Yon para yu kul di hangwi. Hangure Yisas Saimon yu ditongwi, “Kul ta pirikio. Omaga pisi singa meri iwe, emgi ari tau inanua.” \v 11 Dungure yalhobi mena pire, talhan hobi para weni aidole, Yisas doling bol ongwi. \s1 Yisas yal ta hakubi dongwo awai ol tongwo ha \sr (Mat 8:1-4, Mak 1:40-45) \p \v 12 Ena habang ta Yisas ere pi malgi ta mongwi. Mongure yal ta gaung bani para muru hakubi dere mongwi. Molere Yisas u pa dungwo hanere, ya habilai sire sirin bol tongwi, “Yal Yisas ye, ni nebona i awai ol na terala di pinanga, ol na to.” \v 13 Dungure Yisas aling sine dire, gaung bani are, yu ditongwi, “U wai nana di piria, gaun wigi sinangure ya molo.” Ditongure gintani gaung wigi sungure ya mongwi. \v 14 Mongure kraung are yu ditongwi, “Ni tal ol ni tega i, ari ta hawai ol tekio. Tekire, gaun i ha maing oo singaba nibil di tengere, hanamia. Hanangure yal Moses hamen haya krehaman ha dungwo i wine olere, homena si gal tengere, gaun wigi sungwo i ari para han po sinamua.” \v 15 Dimba Yisas tal ongwo i ha suwa dungure ari para weni pungwi. Pirere nibil pangwo hobi Yisas ha nir si tenangwo pirere, nibil nebona awai ol na tenama dire u pa dungwi. \v 16 Dungwiwe, Yisas pi ganba sine ering gobo ta molere, God aki di na tenangwo honagi i olala dire God ha ditomiraya. \s1 Yisas yal ta kebering aleng meginungwo awai ol tongwo ha \sr (Mat 9:1-8, Mak 2:1-12) \p \v 17 Ena habang ta Yisas ari hobi ha maing nir si te mongure Galili probins Yudia probins Yerusalem oo malgi Perisi tau ire, Lo tisa tau ire dire, ami di mongwi. Mongure God yulang tomia, Yisas ari nibil pangwo hobi awai ol tongwi. \v 18 Te mongure yal ta kebering aling meginungwo er ba hau ire Yisas mongwo nala dire umba, ari miki weni u yobile si di di momia, aule ire ala nangwo hol ta dikungwi. \v 19 Hol ta dikungure iri si airing bani pire, oo airing tule er kwiba bolo pia si Yisas mongwo gumang bani olungwi. \v 20 Olungure Yisas hamba, er ba hau ire ungwo hobi awai ol tenangwo u wai nama di pir tongwo maing hanere yu ditongwi, “Yahuno. Ni tal nigi dongwo ol wanga God prin ni tongwo iwe, haya kri di ole ni tomua.” \v 21 Yu dungure lo tisa ire, Perisi yalhobi ire dire, nin ha di wama tere yu dungwi, “Ayo, yal i God gaung ha simia, tal ongwo dime? Ara pring kri di ole tongure dime? Tal nigi dongwo ongwo pring iwe, God nin kri di olangwo pamua.” \v 22 Dungure Yisas yalhobi ha nomani si pungwo i yong sina i haya han pa dire yu ditongwi, “Talongure ni yalhobi nomani gogo sire ha yu di mone? \v 23 Ni nomani si pinga tal ha diralga oun dename? Tal nigi dongwo onga God pring kri di ole ni tomua, diteralga kulang panam mo? Te aire ere po diteralga kulang paname? Aire ere po diteralga kulang panamo? I ta paikinama. \v 24 Te Ari Wang Weni na molia. Molere God yulang na tongure, ganba bani tal nigi dongwo pring kri di olalga han pa dinanua.” Yu direre, nibil ongwo yal i yu ditongwi, “Aire, er kwiba ire, ere malgi po.” \v 25 Ditongure nibil ongwo yal i ari mongwo maulung bani aire er kwiba ire, God maa e tere, ere malgi ongwi. \v 26 Omia ari hobi hanere, grang dalungwi. Dalere God maa e tere, haang a yuwo olungwi. Olere yu dungwi, “Kenba yal i tal guma hon dongwo maing ta bole ongwo hane bukuneminua,” dungwi. \s1 Yisas yal Libai gala dire wo di tongwo ha \sr (Mat 9:9-13, Mak 2:13-17) \p \v 27 Ena Yisas ere pirere, takisi ingwo yal ta, haang Libai, takisi ingwo oo ala ami di mongwo hangwi. Hanere yu ditongwi, “Libai, ni ure na dolna bolo.” \v 28 Dungure Libai honagi ol mongwo i, aidolere, ure Yisas doling bol ongwi. \p \v 29 Ena Libai Yisas doling bol ongwo i pirere, homena bir si gale Yisas tongwi. Tongure Libai oo ke pangwo ala mole nongwi. Ne mongwo gin iwe, moni takisi ingwo yal tau ire, ari tau ire dire, para ami di molere homena tani ne mongwi. \v 30 Mongure Perisi tau ire, Lo tisa tau ire dire, hanere, Yisas grang wine ongwo hobi yu di tongwi, “Takisi ingwo yal ire, ari ha maing pirkungwo hobi tau ire dire, Yisas kina ereho mole, nir homena tani ne momia, talongwo nome?” \v 31 Dimba Yisas yu ditongwi, “Nibil paikungwo yalhobi dokta mongwo bani om mo? I ta homia. Te nibil pangwo yalhobi iwe, obil dokta mongwo bani omua. \v 32 Na iwe, ari tibi mongwo hobi, i ku bolalga taman. Ari hana ya mongwo hobi i ku bolalga tal nigi dongwo ol wangwo i aidole nomani si kulu sire hon olkinama dire ya ime wiwa,” dungwi. \s1 God ha di terala dire homena mai tongwo ha \sr (Mat 9:14-17, Mak 2:18-22) \p \v 33 Ena habang ta ari tau ure Yisas yu sirin bol tongwi, “Yon grang wine ongwo hobi iwe, homena mai tere mole, haung miki weni God ha di te momia. Te Perisi yalhobi ere para yu ol momua. Mongure ni gran wine ongwo hobi nir homena nere nere momia, talongwo haung ta homena mai tere God ha di tekime?” \v 34 Dimba Yisas yu ditongwi, “Al inangwo yal i gamahobo kina ereho monangure, gumang yaure homena mai tere monam mo? I ta molkinama. \v 35 Te habang ta al inangwo yal i kiang hobi aule ire ere banta nangure, gamahobo miling gul sinangure, homena mai tere monangwo pamua,” dungwi. \p \v 36 Ena Yisas ha bangi biire hon yu ditongwi, “Te ari gal goling bali sinangwo bani gal hon bol ere sibirangwo mama dinamo? I ta dikinamia. Sibirangwo iwe, bigi sinangwo kuung sire u mala dinangure, hon ere bali sire u mena nangure kunu paikinamua. \v 37 Te ari nir wain hon holere, meme gang mugu goling ali garu dikinamia. Garu dinangure, miing ure, meme gang mugu i si gala dire, nir wain i u ganba bani namua. \v 38 Ari han pa dire meme gang hon ire, nir wain hon tulangure, meme gang nir wain kina mama dinamua. \v 39 Ena ari nir wain goling i nenangwo nere wain hon i wai hanamo? I ta wai hankinama. Goling i nega don kema dinamua,” dungwi. \c 6 \s1 Sabat honagi mana dungwo ha \sr (Mat 12:1-8, Mak 2:23-28) \p \v 1 Ena Sabat habang ta Yisas grang wine ongwo hobi kina paba ya nongwo sina wangwi. Ware gamahobi paba tau pere paule nongwi. \v 2 Nongure Perisi yal tau mole hane yu ditongwi, “Sabat habang na mana dimiraya, paba talongwo pe nene?” \v 3 Dimba Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi homa kwiana moya Debit gamahobo kina menan golere, talongwo irai ha maing buku kere pirikere dino? \v 4 Yal Debit God ha maing oo bir ala werang ta i pirere, homena breti God maulung bani dungwo i nongwo irawe, homena i, yal i gamahobo nenama dire ta ekimia. Te ha maing oo kene ongwo yalhobi obil nenama dire di tibi ol tomirawa. Tomiraba Debit ire gamahobo tere nomia. \v 5 Nongwo iwe, wai pamia. Te na Ari Wang Weni molere, Sabat habang para hobang molga pamua,” dungwi. \s1 Sabat haung Yisas yal ta aling kebir engwo awai ol tongwo ha \sr (Mat 12:9-14, Mak 3:1-6) \p \v 6 Ena Sare habang ta Yisas ha maing oo ala pire, ha nir si te mongwi. Mongure ala i yal ta aling weni hol i kebir engure mongwi. \v 7 Momia Perisi te Lo tisa tau kwi han mongwi. Molere aling kebir engwo Yisas awai ol tenangwo irai, ha di mere si tenamna dire han mongwi. \v 8 Momba, yalhobi nomani si pungwo i, Yisas haya hanere, aling kebir engwo yal i yu ditongwi, “Ni aire u gumana baniya wo.” \v 9 Dungure yal i aire u sina ungwi. Ure mongure, Yisas Perisi arihobi yu ditongwi, “Na ha ta sirin bol ni teralia piro. Ari nibil onangwo Sabat habang Lo awai ol to dim mo, tal nigi dongwo ol to dime? Te yal ta golala di ole pai monangure gonama dire han olamin mo, awai ol tenamne? Lo dinangwo meri di tibi ol na to.” \v 10 Direre ari mongwo bani tene han wabo dire aling kebir engwo yal i yu ditongwi, “Ani sine do.” \v 11 Dungure aling sine dire, u wai ongwi. U wai ongure yal hobi hanere, yong ki bir ere yalhobi nin ha diriyala olere yu dungwi, “Nan Yisas tal ol tenamne?” dungwi. \s1 Aposel hobi haang \sr (Mat 10:1-4, Mak 3:13-19) \p \v 12 Ena Yisas God ha diterala dire hamen hul ta ongwi. Pi molere God kina ha wai ol te mongwo mongwo hamen tangwi. \v 13 Tangure grang wine ongwo ari ana holo holo kebena sutani gala di ku bole, ha maing di tenama dire, i tibi ole hang dangwi. \p \v 14-16 Dal tere, “Aposel monua”, ditongwi. Ditongwo yalhobi ta Saimon, hang hon Pita, ta yal Saimon ebering Endru, ta Yems, ta Yon, ta Pilip, ta Batolomyu, ta Matyu, ta Tomas, ta yal Alpias wang Yems, ta miling olba sungwo yal Saimon momia, te ta yal Yems wang Yudas, te ta Yisas bai tal sungwo yal Yudas momia. Yal iwe, Keriot ganba hong yal momua. \s1 Yisas ari yal al miki weni awai ol tongwo ha \sr (Mat 4:23-25) \p \v 17 Ena Yisas yalhobi haang e te pisolere, ere ya ime ure, ya baning ure mongure, grang wine ongwo hobi miki weni u yobile mongwi. Mongure ari tabin bir weni Yudia probins ire, Yerusalem ire, nir bina mala Taia Saidon ire dire, u ku bol mongwi. Molere Yisas ha dungwo pirala dire, nu nibil nebona dongwo hobi awai ol na tenama dire ure mongwi. \v 18 Te kwia nigi dongwo yong sina mongwo hobi para ungure Yisas si doling i ole tongwi. \v 19 Yisas yulang kina nimni mole awai ol tomiraya, ari hobi pirere, mala ure gaung arala dire mongwi. \s1 Yisas ari miling panama dire di tibi olungwo ha \sr (Mat 5:1-12) \p \v 20 Ena Yisas grang wine ongwo hobi han wabo dire yu ditongwi, “Yal ta yal bina molia dire ya ime sire monangwo yal iwe, miling panamua. \v 21 Panangure, God kene ol tenangure moli namua. Te yal ta menan gole nir gonangwo yal iwe, miling panamua. Panangure, God hon aine tenangure, inangwo kunu benamua. Te yal ta miling gul sinangure, hai me monangwo yal i, miling panangure wa gonamua. \v 22 Te na Ari Wang Weni molia grana wine onga hobi ari hobi ni hanere, yong ki e ni tere, ere po di ni tere, gaun ha si ni tenamua. \v 23 Tere tal yu ol ni tenangwiwe, miling pananua. Ni yalhobi gun ere milni panangure molo. Monangiwe, tobo bir hamen bani dimia inanua. Ol ni tongwo tal iwe, kwian moya God hana togu yalhobi ereyu ol tomua. \p \v 24 “Eke, bona gana miki weni a nenga hobi iwe, omaga para a neniba, emgi ta a nekinanua. \v 25 Eke, homena nere miin ongwo monga hobi iwe, para neniba, emgi menan gonanua. \v 26 Eke, wa gol tenga hobi, omaga para wa gol teniba, emgi ni nin milni pirere hai menanua. Ni ari singaba mongere hani a yuwo olangwiwe, olamba kwian moya God hana togu yalhobi haang dalkima, hasu hana togu yal mole wangure ari haang a yuwo olungwo meri iwe, ni han para yu a yuwo olamua. Olangwo i wai pirkio. \s1 Kiang yong miling tenangwo ha \sr (Mat 5:38-48) \p \v 27 “Ena na ha ta di ni terala piro. Kiani yalhobi ha wai di tere yon milni to. Te yong ki e ni tere gumang yau ni tenangwo yalhobi aki di to. \v 28 Te gaun ha si ni tere ha yong i ni tenangwo yalhobi ha wai di to. Te tal gogo ol ni tenangwo God aura di tenama dire sirin bol to, ditenanua. \v 29 Te yal ta paun bani di dagi ni sinangwo iwe, pauni hol bani ma di to. \v 30 Te yal ta ni galsina kuni inangwiwe, galsina ta dinangwo para to. Te yal ta talhan ta na to dire hong dinangwo tal iwe, mining bole to. Yal ta ni talni ta irala dire agi dinangwiwe, ni emgi pring inanga ha dikio. \v 31 Ari hobi awai honagi tau ol na tenama di pinanga meri iwe, ni para arihobi yu ol to. \v 32 Te yong miling ni tere wai pir ni tenangwo yali obil yon milni tenangiwe, wai panamo? I ta paikinama. Hana ya mongwo yalhobi ere para yu ol wamua. \v 33 Te yal ta tal wai ol ni tenangwo yali obil aki di tenangiwe, wai panamo? I ta paikinama. \v 34 Ari hana ya mole ha maing pirkungwo hobi ere para yu ol wamua. Te ni yalhobi yal ta hanere, “O, tal ta tegere mong pring na tenamua,” di pire tenania. Tenangiwe, wai panam mo? I ta paikinama. Ari hana ya mongwo hobi tal ta tere pring iralua dire para yu ol wamua. \v 35 Wamiba, ni yalhobi iwe, kiani yalhobi yon milni tere ha wai panangwo dito. Ditere tal ta tenangiwe, pring na tenama dire agi dikio. Ena ni tal wai onanga i pire emgi tobo bir weni irere, talhan para weni hobang yal God wang aung monanua. Yu onanga meri iwe, God yal wai obil aki di tere yal digan i aki di tekimo? I para awai ol tomia. \v 36 Hamen Nabe ari para muru miling pir tongwo meri iwe, ni ere para yu arihobi miling pir to. \s1 Yas ebir si tongwo meri tekinanga ha \sr (Mat 7:1-5) \p \v 37 Ena ni yalhobi ari tau hanere, nigi de pir tere isime e tekio. Isime e tenanga meri iwe, God hon siina dire yu ol ni tenangwo pamia. Ni tal nigi dongwo onua dire, ha di mere si tekio. Ha di mere si tenanga meri iwe, God para siina dire, yu ol ni tenamua. Yal ta tal gogo ol ni tenangwo ni han uning si ole monanga meri iwe, ni ere para tal gogo onanba, God para ni han uning si olangwo pamua. \v 38 Talhan ta ari hobi tenanga God para ni tenamua. Obilga na tenama di pino? Miki weni ni tenangure gal taniga girano? Gal su giranga pamua. Te arihobi tal ol tenanga meri iwe, God ere siina dire yu ol ni tenamua,” dungwi. \p \v 39 Direre Yisas ha di bole yu ditongwi, “Yal su omiling gi dinangure, goliba arere, hogal dungwo bani pisole, ya malgi nam mo? I ta honamia. Yasu ereho hogal dungwo bani pire hogal sinangwo pamua. \v 40 Te gir sikul dungwo hobi di wa molere, mo yuwo pire, irang tisa hobi iime olam mo? I ta olekinamia. Sikul gir hobi irang tisa kina kunu kunu monangwo pamua. \p \v 41 “Ena ni talongure ni nin omin molo ere dulung bir ta dungwo i kul sire enin ta omin molo dimua ditene? Er dulung bir omin bani si pera di dungwo i, omin gi dinia, i ole teralga kunu paikinamua di pirikino? \v 42 Ni yahunanin ta omeling molo dimua dingiwe, ni grabin dirani sinia. Ni nin omin palan dulung bir ta si pera di dungwiwe, homa i olekino? I olere emgi ebin omeling molo ongwo i, i ole tenanga pamua. \s1 Er digan bongwo bani miling digan hongwo ha \sr (Mat 7:17-20; 12:33-37) \p \v 43 “Ena er wai dungwo bani iwe, miling nigi dongwo hom mo? I ta holkimia. Er nigi dongwo bani iwe, miling wai dungwo hom mo? I ta ereyu holkimua. \v 44 Er hobi para hanere, miling wai homio, digan homio dire han po sinia. Er digan dungwo bani iwe, amil sinam mo? I ta sikinama. Te kewa bongwo bani iwe, paba sinam mo? I ere ta sikungwo hanua. \v 45 Ni yal wai mongwo hangiwe, tal wai onangwo moni nomani si pimia. Te yal digan mongwo hangiwe, tal digan moni olala di pimua. Ena ari para muru nomani si pungwo meri di tibi olimua. \s1 Yal sutani oo kenangwo memini pangwo ha \sr (Mat 7:24-27) \p \v 46 Ena na grana wine olkingiwe, talongwo yamoni yal waiye di na tene? \v 47 Ena yal tau na guna hana pirere, wine onangwo yal iwe, oo hamen hul mini bani ke pare mongwo meri monamia. \v 48-49 Te yal ta na ol wai ol tega ha maing pirere wine olkinangwo yal iwe, yal ta oo maker bani ke pare mongwo meri yu monamua. Yal sui yu ke pare monangure, nimin sire, nir mo yuwo nangure, hamen hul ke pangwo i, i manbi olala dire sinamba, kunu paikinamua. Te maker bani ke pangwo i, i manbi olala dire onangure yanamua. Yarere oo i ususu namua,” dungwi. \c 7 \s1 Yisas Ami kene ongwo yal ta nir honagi yal nibil ongure awai ol tongwo ha \sr (Mat 8:5-13) \p \v 1 Ena Yisas yalhobi ha di te pisolungwi. Pisolere ere Kapaneam malgi ongwi. \v 2 Pi mongure yol Roman soldia kene ongwo yal ta mongwi. Yal iwe, honagi yal ta mongwo yong miling tere i wangwi. Yu wangwo yal iwe, nibil bir olere, kara gonangwo meri pangwi. \v 3 Pangure Kepten i mole pungure Yisas honagi ta yu omua dungwo pungwi. Pirere Yuda ha maing oo singaba ta bai nu si olere yu ditongwi, “Nibil ongwo i, Yisas ure awai ol tenamia, sirin bol pinana po.” \v 4 Dungure ha maing oo singaba Yisas mongwo bani pi pa dire, yulang bole dire sirin bol pire yu dungwi, “Yali yal wai momia, aki di tenan mo? \v 5 Yong miling nan Yuda yalhobi na tomia, na tere ha maing oo nin ke na tomua.” \v 6 Dungure Yisas wine olere ereho ongwi. Pirere pi oo malgi pa dirala di ongure, Kepten gamahobo tau nu si olere yu ditongwi, “Yisas unangwo bani pire yu ditenania, Yal Yisas ye, soldia kene ongwo yal iwe, yu dimia, na yal wai molgere ni oo kepaga malgi hunania, digan molia, ni monga bani uralga paikimua. \v 7 Ni baniya molere, ha obil dingere, nibil pangwo yal i u wai namua. \v 8 Na sina weni molia, yal bir hobi na na kene omba, te na mol kebena ala olungwo hobi kene oliwa. Olere yal ta po, diralga namua. Te yal ta wo, diralga unamua. Te boi honagi yal ta yu olo, diralga onamua.” \v 9 Dungure Yisas pire ganulun dire, mobing hol ungwo hobi yu ditongwi, “Yol Roman yal iwe, God ogolo nomani si pir te momba, te nan Isrel ari hobi iwe, ta ereyu God nomani si pir tere monangwo hankiwa.” \v 10 Dungure Kepten gamahobo pire, siina dire ere malgi ongwi. Pi pa dire hangure nibil ongwo yal i u wai omia hangwi. \s1 Yisas Nen oo malgi yagaling ta awai ol tongwo ha \p \v 11 Ena habang ta Yisas ere pi oo malgi ta haang Nen wa dungwo bani ongwi. Ongure grang wine ongwo hobi ire, ari tabin bir weni ire dire, kina ereho ongwi. \v 12 Pi u egere pa dungure, yal ta gongwo er ba hau ire ungwi. Gongwo yal iwe, irang hamen haya gongure aang gir mua i wangure gongwi. Gongure Nen oo malgi ari hobi miki weni er ba hau ire ungwi. \v 13 Ungure pi tege eminga yal Yisas aang i hanere, miling go pungwi. Pirere aang i yu ditongwi, “Hai mekio.” \v 14 Ditere mala pire, er kwiba gumuling angure, er ba haungwo yalhobi ira mongwi. Mongure Yisas yu ditongwi, “Gir wai ye, ni airo.” \v 15 Dungure gongwo yal i airere, ami di mole, ha di mongwi. Mongure Yisas a ire pire aang hol tongwi. \v 16 Tongure ari hobi hanere, miling si giri golere, God wai pir tongwi. Tere yu dungwi, “Nan mominga baniya, God aki di na terala dire, hana togu yal bir i bai nu si olungure, omaga u pa dimua.” \v 17 Dire Yisas tal ongwo guung haang i Yudia ganba, te ganba bina holo holi para wa dire kunu bengwi. \s1 Yon gamahobo yal sutani nu si Yisas mongwo bani olungwo ha \sr (Mat 11:2-19) \p \v 18 Ena Yisas tal ongwo i Yon nir bil tongwo yal iwe, gamahobo pirere Yon di tibi ol tongwi. \v 19 Ol tongure Yon gamahobi yal sutani wo dire yu ditongwi, “Ni yasuri pirere, yal Yisas ha ta dinangwo pire, ure di na tengere piralia. Pire yu sirin bol piro, Yon yal ta unamua dungwo irai, ni tani un mo, yal ta emgi uname?” \v 20 Dungure yasuri u Yisas mongwo bani ure yu ditongwi, “Yon na yasu na bai nu si olungure ubilia, Yon yu dimia, Ni unama diga yal irai un mo, yal ta uname?” \v 21 Dungwo gin iwe, Yisas nu nibil pangwo hobi, te kwia nigi dongwo yong sina mongwo hobi, te omeling gi dungwo hobi, awai ol te mongwi. \v 22 Molere Yon nu si olungwo yasuri yu ditongwi, “Omeling gi dungwo hobi pila dimio, kebering kebir engwo hobi hol wamio, hakubi dongwo hobi gaung wigi simio, kraung gi dungwo hobi pila dimio, gongwo hobi hon aire ya momio, yal bina hobi God tal ol na tongwo ha maing ditega pungwo hangiwe, Yon ditenana po. \v 23 Yal ta na na hanere, na talhan i para weni onangwo kunu bemia di pire nomani su su sikinangwo yal iwe, yong horoga onamua,” dungwi. \p \v 24 Ena Yon gamahobi ha yu ditomia pirere, ere memini ongwi. Ongure Yisas Yon mole honagi ongwo maing arihobi yu ditongwi, “Ni ganba po engwo bani Yon momua dungwo pirere, harala di ongiwe, ari monangwo harala di on mo, tal u tibi nangwo harala di one? \v 25 Kul airing hair sire ho tongwo harala dire on mo, yal ta galsina wai weni si giu dinangwo harala dire one? Galsina wai weni si giu dinangwo yal iwe, oo bir kepangwo ala i mole pare omia. \v 26 God hana togu yal harala dire ono? O, para dinia, hana togu yal tau mongwo meri ta molkima. Yon iwe, God hana togu yal bir weni momia. \v 27 Mongwiwe, ha maing buku homa di emiraya, omaga u tibi omua. God yu dimiraya, na hana togu yal momia hano. Yal iwe, nu si olalga homa e ni tere, hol bala di ni tenamua. \rq ( Mal 3:1)\rq* \v 28 Ari tau haang moyu omba, te Yon iwe, haang kara mo hora kumua. Kumba, te God kene ongwo sina i ari monangwo hobi iwe, Yon a ime ol tenamua,” dungwi. \p \v 29 Ena ari hana ya mongwo hobi ire, takisi ingwo hobi ire dire, Yon ha dungwo pungwi. Pirere “Owa, God ha wo kara mongwo pamia nir binaminua,” dire, ongure Yon nir bil tongwi. \v 30 Tomba, Perisi hobi ire, Lo ha nir si tongwo hobi ire dire, Yon nir bil na tenangwo paikimua, dire, God ha maing hol wai nibil di tongwo i, pir tekire aidole ya mongwi. \p \v 31 Ena Yisas yu dungwi, “Ari tabin malaya mongwo hobi iwe, di bolalga tal di bolale? \v 32 Maket homena bring si nongwo bani gir migi gobere engwo ami di mongwo meri yu momua. Molere gir tau hol bani mongwo hobi iwe, gala dire, gir hol bane mongwo i yu ditongwi, “Na kir tere ul diminba, ni gir hobi egin ikinua. Na ari gongwo hobi hai me tominba, ni gir hobi ere hai me tekinua.” \v 33 Ena Yon nir bil tongwo yal i urere, homena tau mai tere nir wain nekungwiwe, ari para hanere, Girhobo, Yon ungworai du dima dimua. \v 34 Dimba Na Ari Wang Weni molia ure, homena ya, nir wain negiwe, ari hobi na hanere, Aye, yal i tal ta omia hano. Homena miki weni nere, wain nir nere dimia hano. Takisi ingwo yal ire, hana ya mole ha maing pirkungwo hobi ire dire, pana gal tomia hano. \v 35 Dimba, God ha weni kara dim mo, dikime? Dinangwo ari pire u wai honamo? U wai ongwo hangiwe,” dungwi. \s1 Tal digan ongwo al ta Yisas wel bil tongwo ha \p \v 36 Ena habang ta Perisi yal ta Yisas “Homena nenana wo,” ditongwi. Ditongure Yisas pirere Perisi oo kepangwo ala i homena nerala dire ami di mongwi. \v 37 Mongwo oo malgi i yal nu sungwo al ta, “Yisas ure Perisi yal i oo kepangwo ala homena ne momua,” dungwo pungwi. Pirere al i wel santa mugu ta ire u pa dungwi. \v 38 Pa dire Yisas debing bani molere, hai me mongwi. Mongure omiling niri ya Yisas kebering bani sungwi. Sungure breng eme ire kri dungwi. Kri dire, kebering bani guma mu dire, wel ingwo i garu dire, kebering bani bil tongwi. \v 39 Tongure Perisi yal i, hanere, yu nomani si pungwi, “O, yali God hana togu yal kara molkimua. Monangwo al i, tal nigi dongwo ol wamia hanamba, hankimua,” dipungwi. \v 40 Dipungure Yisas Perisi yal i nomani si pungwo i haya han pa dire yu ditongwi, “Saimon, ha gwo oo malgi i yal nu sungwo al ta di ni terala dire han moliwa.” Dungure Saimon Yisas yu ditongwi, “Tisa para dinia, di na tomo.” \v 41 Dungure Yisas yu dungwi, “Yal ta moni a nenangwo, yasutani dina ol tenamia. Yal ta handred kina tere yal ta ten kina tenamia. Tenangure yasuri moni dina i olo te aibing olekinamua. \v 42 Yu onangure moni hong yal i tenangwo yal suri “Moni dina i hon na tekio” dire te uning sinamia. Sinangure yasuri ara pinangwo mo yuwo name?” \v 43 Dungure Saimon yu ditongwi, “Moni bir inangwo yal i wai pir tenamua.” Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni ha pangwo kara dinua.” \v 44 Dire si kulu sire ama i guma bani hanere, Saimon yu ditongwi, “Al i hanega. Na ni oo kepanga ala uga, tal nigi dongwo memini bole onia. Ni nir ta na tenanga na kebena bigi sinaminba, na tekinua. Tekinba al iwe, omeling niri kebena bigi si na tere breng eme kri di wai ole na tomua. \v 45 Ni na kule kewa dikinia, al iwe, kebena bani kule kewa di di ole momia hano. \v 46 Na bina bani wel ta bilalga i na tekinia, al iwe, wel santa ire kebena gauna bani para muru bil na tomia. \v 47 Tal yu ol na tongwo meri di ni teiwa. Al i tal nigi dongwo miki weni ol ware God pring tongwo i God nin kri di ole tomia. Tongure al i yong miling na na tere tal yu ol na tomua. God yal ta pring obilga kri di ole tenangure, tenangwo yal i, tamamua di pire, yal tau yong miling tenamua.” \v 48 Dire Yisas al i yu ditongwi, “Tal nigi dongwo ol wanga, God pring ni tongwiwe, haya kri di ole ni tomua.” \v 49 Dungure ari bol tani ami di mole homena ne mongwo hobi iwe, nin ha diriyala ole yu dungwi, “Pring pai ni tongwo i, haya kri di ole ni tomua, dungwiwe, paikimia, God nin hanere yu onangwo pamua.” \v 50 Dimba Yisas al i yu ditongwi, “Ni God prina i olangwo pamia di pir tengiwe, prin kri di ole ni tomia, ere malgi pire mining bole yon ura dinangure, monana po,” dungwi. \c 8 \s1 Al tau Yisas pir tere doleng bol ongwo ha \p \v 1 Ena habang ta Yisas ha maing oo bling bir migi para wa pisolungwi. Pisolere God kene ongwo bani ha maing hol yu pamua, dire nir si te i ongwi. Ongure grang wine ongwo ari ana holo holo kebena sutani hobi kina ereho wa i ongwi. \v 2 Wa i ongure agr tau homa kwia nigi dongwo yong sina mongwo i ole tere, te nibil ongwo awai ol tongwo al hobi iwe, kina para doling bol ongwi. Al hobi iwe, ta haang Maria homa kwia nigi dongwo sewen pela i ole tomia. Al i Magadala hong al momia. \v 3 Te al ta Herot aibing kene ongwo yal ta Susa eumbi Yoana momia. Te al ta Susana momia. Te al tau para ire dire doling bol ongwi. Pirere, Yisas gamahobi kina aki di tere bona gana kene ol tere tere ongwi. \s1 Yal ta homena miling sigirungwo ha \sr (Mat 13:1-9, Mak 4:1-9) \p \v 4 Ena ari tabin bir weni tabil tabil Yisas mongwo bani u ku bongure, Yisas ha bangi biire yu ditongwi, “Yal ta homena miling sigirala dire u sina namua. \v 5 Pirere miling sigirangure miling tau ya homaulung sinamua. Sinangure ari iriyala tere egerangure, te hahoba u pa dire ne wai sinamua. \v 6 Te miling tau ya hulu bolimbani sinamua. Sinangure ganba giri gonangure meginere gonamua. Te miling tau ya tul galing engwo ali sinamua. \v 7-8 Sinangure pi sire tul kina ereho bonamba, tul si nenamua. Te miling tau ya ganba wai dungwo bani sinamua. Sinangure pi sire bonamua. Bolere miling miki wan handret honamua. Yal ta nomani pamia ha i pir po sinamua,” dungwi. \s1 Yisas memini pangwo ha bangi biire moni dungwo ha \sr (Mat 13:10-14, Mak 4:10-12) \p \v 9 Ena Yisas ha bangi biire ditongwo iwe grang wine ongwo hobi memini pir po sikire hon sirin bongwi. \v 10 Bongure Yisas yu ditongwi, “God kene ongwo bani di bole digiwe, ni nin pir po sinia, ari ya mongwo hobi ta pir po sikimua. Yu onama dire ha bangi biire diteiwa. Detega i, ari hobi omeling hamba, hanere ogolo han pa dikimua. Te kraung pimba, pirere ogolo pir po sikimua. \rq ( Ais 6:9-10)\rq* \s1 Homena miling ha bangi biire di engwo i memini di tibi olungwo ha \sr (Mat 13:18-23, Mak 4:13-20) \p \v 11 “Ena ha di ni tega irai memini yu pamia. Homena miling bani di bole diga i, God ha maing bani di bole diiwa. \v 12 Miling tau ya homaulung sungwo meri, ari tau yu momua. Molere ha maing pimba, kwia Seten ure pir po sikire a i si wakinangure God aidolama dire ha maing i tol di inamia. \v 13 Te miling tau ya hulu bolimbani sungwo meri ari tau yu monamua. Molere ha maing pirere, bukunere, monamua. Molere kraung pinamba, nomani sina ali bona si eikirere gintani pisolamua. Ena yalhobi iwe, ha maing gogo gogo i wa molere, emgi kura pare, te talime u tibi nangwo gin iwe, aidolangwo pamua. \v 14 Te miling tau ya tul galeng engwo ala sungwo meri, ari tau yu monamua. Monangwo yalhobi ha maing pinamua. Pinamiba ganba tal moni gal bona ya talhan hobi pinangwo mo yuwo nangure, ha maing nomani sina pai tekinamua. Tekinangwo yalhobi iwe, God honagi ta ol tekinamua. \v 15 Te miling tau ya ganba wai dungwo bani sungwo meri, ari tau yu monamua. Molere, ha maing pirere, nomani sina bona si ere a i si ware ogolo wine ole moli nangure miling panamua. \s1 Kewa mulu ali kul si engwo ha \sr (Mak 4:21-25) \p \v 16 “Ena yal ta kewa gale ire, oo ala pire, mulu ali kul si enangwo paikimua. Te bol bera ala enangwo paikimua. Kewa bol bani enangwo au dinangwo pamia. \v 17 Te ha ta di kul si enangwo iwe, emgi u tibi namua. Te ha ta di bii enangwo irai, emgi u tibi nangure nan para omena hanaminga pamua. \p \v 18 Te na ha di ni tega i ogolo pirere, hankun ole molio. Molere yal ta ha i, a i si ware monangere, God hon ni te hobo kunangwo pamua. Te yal ta ha i, a i si wakinangere, homa a monanga tal iwe, God nin tol di inamua,” dungwi. \s1 Yisas aang ebering hobi kina gala dungwo ha \sr (Mat 12:46-50, Mak 3:31-35) \p \v 19 Ena ditongwo gin iwe, Yisas aang ebering hobo kina u maini molere, ala namba, ari miki weni hona grang si di di mongwi. \v 20 Mongure yal ta Yisas yu ditongwi, “Pino. Nimai ebinhobo irai u maini molere, ni gala dimia wiya po.” \v 21 Dimba Yisas arihobi yu ditongwi, “God grang ogolo pirere, wine onanga yalhobi iwe, namine ebina monanua,” dungwi. \s1 Yisas hamen hair mu dinba hobang si tongure grang wine ongwo ha \sr (Mat 8:23-27, Mak 4:35-41) \p \v 22 Ena habang ta Yisas grang wine ongwo hobi kina sipi ala pirere, “Nir bina hoibi namna wo” dungwi. Dungure ere ongwi. \v 23 Pirere Yisas sipi ala ul pai mongwi. Mongure hamen hair bir mu dinba olere, nir hone pera kule sipi ala pirere sipi i manala olangwo pangwi. \v 24 Pangure yalhobi Yisas uling yurere yu ditongwi, “Yal Yisas ye, Yisas ye, nan gonaminga pamia aki di na tekino?” Dungure Yisas aire nir ya, hamen hair hon olkio dire hobang si tomia wai sungwi. \v 25 Sungure Yisas yalhobi yu ditongwi, “Na momia golkiralua di pir na tekino?” Dungure yalhobi hanere, grang dalere, kul bir pirere, yalhobi nin di wama tere, yu dungwi, “Hamen hair ya, nir hobang si tongwo irai, grang wine omia, yal i ari mom mo, tal mome?” dungwi. \s1 Yisas yal ta kwia nigi dongwo yong sina mongure si hobale olungwo ha \sr (Mat 8:28-34, Mak 5:1-20) \p \v 26 Ena direre nir bare iri si hoibi pire, Galili ganba hoibi hol bani dungure, pi Gegesa ganba ongwi. \v 27 Pi pa dire sipi pisole ere mena ongure, oo malgi hong yal ta u pa dungwi. Dungwo yal iwe, kwia nigi dongwo yong sina mongure gobari weni krau pirikire mongwi. Molere oo malgi paikirere, hulu grang ari yulagi engwo bani moni pare pare mongwi. \v 28 Mongure Yisas u pa dungwo hanere, gala bir dire, yare manbi kebering bani habilai sire yu dungwi, “Ni singaba God wang irawe. Na nan hana pamia, ni hani pamo? Na gauna gul na terala dire un mo?” \v 29 Ena homa Yisas kwia nigi dongwo ere mena po dire hobang si tomiraya, yal i Yisas yu ditongwi. Kwia nigi dongwo iwe, yal i yong sina mole yulang bongure kebering aling han waiya simba, kunu paikungure si oulu di olere, ere pi ganba po engwo gul pai mongwi. \v 30 Ena Yisas yali hanere yu sirin bol tongwi, “Ni han dalo.” Dungure kwia i yu dungwi, “Na hana Ari Miki Weni molia, taniga ta molkiwa.” Dungwo i, kwia nigi dongwo miki weni yong sina omia yal i Yisas ha yu ditongwi. \v 31 Dungure kwia Yisas sirin bol tere yu ditongwi, “Ni na bai nu si hogal olekio.” \v 32 Dire hamba, kun tabin bir weni hamen hul ta emin ne mongwo hanere, “Ni na nu si olingere kun yong sina i naminba?” Dungure Yisas “Para dinia, po,” ditongwi. \v 33 Ditongure kwia nigi dongwo i ari yong sina i aidolere, ere kun yong sina ongwi. Ongure kun hobi nulu di hogal pire nir digan sagu dire gol wai sungwi. \p \v 34 Ena kun kene ol mongwo hobi tal ongwo i hanere, te ere malgi ongwi. Pire oo malgi mena ke pangwo hobi hawai ol tongwi. \v 35 Tongure arihobi harala dire ongwi. Pi Yisas mongwo bani pa dire hamba, kwia nigi dongwo yong sina mongwo yal irai Yisas kebering bani ami di mole, krau pire momia hangwi. Hanere ganulun dire kul bir weni pungwi. \v 36 Ena Yisas yal du dungwo yal awai ol tongwo hangwiwe, ari ungwo hobi di tibi ol tongwi. \v 37 Tongure Gegesa arihobi kul bir pirere, Yisas, ere nama di pire sirin bol pungwi. Pungure Yisas iri si sipi ala pire ere ongwi. \v 38 Ere omba, kwia yong sina mongwo i ole tongwo yal i sirin bol tere yu ditongwi, “Na kina ereho nabilba?” \v 39 Dimba, Yisas nu si nin oo malgi olere, yu ditongwi, “Ni ere malgi pire God awai ol ni tongwo i ari hobi ditenana po.” Dungure yal i ere malgi pire, Yisas tal ol tongwo meri ha di tibi olungure, ari hobi para weni pungwi. \s1 Yisas Ami kene ongwo yal ta aung si hon e tere te al ta Yisas gal sina are u wai ongwo ire dire ha \sr (Mat 9:18-26, Mak 5:21-43) \p \v 40 Ena ari tabin bir Yisas ere hoibi unama dire kwi han mongwi. \v 41 Mongwo u pa dungure ari hobi wai pungwi. Ena ha maing oo kene ongwo yal Yairas u pa dire Yisas kebering bani ikwi bole, yu ditongwi, “Na auna ama migi me erin ana holo holo kebena sutani momia. \v 42 Molere golala dire omia ni na kina ereho malgi naminba?” Dungure Yisas Yairas kina ereho ongwi. Ongure ari miki weni u yobile mongwi. Mongure al ta kina doling bol ongwi. \v 43 Ongwo airing iwe, algi bilere mongwi. Algi iwe, omaga ta bilkima. Me erin ana holo holo kebena sutani bil mongwo bani mongwi. Ena dokta miki weni ure honagi ol tongure, kunu paikungwi. \v 44 Ena al i Yisas mobing hol urere, Yisas galsina ongwo gumiling obilga angwi. Angure algi gintani wai sungure ya moni mongwi. \v 45 Mongure Yisas “Ara na ame?” dungwi. Dungure arihobi “Na hankiminua, na hankiminua,” di ongwi. Di ongure Pita yu dungwi, “Yal Yisas ye, ari taporal ure ni yobilimia, hankino?” \v 46 Dimba, Yisas, “A i momiba, na yulana obilga ura di dungwo pire diwa.” \v 47 Dungure al i gintani u kul sirala di pimba, ure gaung nurere, Yisas kebering bani i kwi bongwi. Bolere ari taporal mongwo maulung bani gal are nibil ongwo wai sungwo ha i Yisas maing di tibi ol tongwi. \v 48 Tongure Yisas al i yu ditongwi, “Auna ye, na onangwo u wai nala di pir na tenga iwe, u wai onia, ni pirere, mining bole yon ura dinangure molo,” dungwi. \p \v 49 Ena Yisas ha i dite mongure, Yuda ha maing oo kene ongwo yal gamahobo ure yu ditongwi, “Ni aun haya gomia Tisa ha gobari talongwo di te mone?” \v 50 Dimba Yisas ha i pirere Yairas yu ditongwi, “Ni nigi de pirikio. Yon ura dinangure na onangwo pamia di pir na tere molo. Aun i u wai namua.” Dire Yisas ere pi malgi pa dungwi. \v 51 Pi pa dire Yisas ari hobi “Ala huyo”, dire hobang si tere, Pita ire, Yon ire, Yems ire, gir irang aang suri ire dire, obil ala i ongwi. \v 52 Ongure ari hobi gir i handire hai me mongwi. Momba Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi hai mekio. Gir i ta golkimia. Ya moni ul pai momua.” \v 53 Dungure ari hobi para wa gol tongwi. Gir i hamen haya gongwo ari hobi para hangwi. \v 54 Hamba Yisas pire ama i aling aki dire gala dungwi, “Amagir ye, airo.” \v 55 Dungure ama i kwiang u hongure gintani airungwi. Airungure Yisas, “Homena tau gir i to”, ditongwi. \v 56 Ena irang aang suri airungwo hanere, ganulun dungwi. Dimba Yisas ha ering mole dire yu ditongwi, “Na tal ol ni tega i ari ta di tibi ol tekio,” dungwi. \c 9 \s1 Yisas Aposel ana holo holo kebena sutani hobi honagi ebir sire tongwo ha \sr (Mat 10:5-15, Mak 6:7-13) \p \v 1 Ena Yisas grang wine ongwo ari ana holo holo kebena sutani yalhobi di ku bolere, kwia nigi dongwo si doling i olere, nebona nibil pangwo hobi awai ol tenama dire, nomani nimni mongwo tongwi. \v 2 Terere, nibil pangwo hobi awai ol terere, God kene ongwo hol i di tibi ol tenama dire nu si olungwi. \v 3 Olere yu ditongwi, “Ni yalhobi bona gana ta ire wakio. Goliba a ire wakio. Hol bangi wananga moni hong dire gal gire ire wakio. Heba ya, moni ya, galsina sutani ire wakio. \v 4 Ena ni yalhobi wa i oo malgi ta ala pire mongere oo hong yal i ha wai di ni tenangwo pana gananga bani iwe, tani pai monania. \v 5 Pai molere ere nanua. Pirere oo malgi ta ongere, oo hong yal i ha wai di ni tekinangwo, pisole guman yau tere, ere banta nanua. \v 6 Nangere yalhobi nin maing hanere, nomani si pinamua.” Ena yu dungure, yalhobi pirere, oo hona hona i God ol wai ol tongwo ha maing nir si te i pirere, nibil pangwo hobi awai ol tongwi. \s1 Yisas ol wangwo maing king Herot pungwo ha \sr (Mat 14:1-2, Mak 6:14-16) \p \v 7 Ena, Yisas tal ol wangwo guung haang iwe, Galili probins kene ongwo yal Herot pungwi. Ena ari yal al tau, “Yon ari nir bil tongwo yal irawe, gongwo irai, God aki ditongure, si hon ere airima dimua” dimia, Herot pirere nomani gogo sungwi. \v 8 Yal tau, “Ilaiya u tibi umua,” dungwo, te yal tau “God hana togu yal hamen haya gongwo irai hon airima dimua” dungwi. \v 9 Dungure Herot yu dungwi, “Yon hamen haya nugu biriga gongworawa, omaga tal i ara ole mongure haang guru ungure pirie?” Direre Yisas unangwo han molalua dimba, hankungwi. \s1 Yisas ari 5,000 homena tongwo ha \sr (Mat 14:13-21, Mak 6:30-44, Yon 6:1-13) \p \v 10 Ena Yisas gamahobo aposel ere urere, honagi ongwo meri Yisas ha di tibi ol tongwi. Tongure ena arihobi pisolere Yisas gamahobo kina nin ere Betsaida malgi ongwi. \v 11 Ongure emgi ari hobi hanere doling bol pi pa dungwi. Pa dungure Yisas hanere, “Widinio” dire, God kene ongwo maing di tibi ol tongwi. Tere nibil pangwo hobi awai ol tongwi. \p \v 12 Ena pudungure grang wine ongwo hobi ana holo holo kebena sutani yalhobi Yisas mongwo bani ure sirin bol tongwi, “Omaga ganba po engwo bani molala di ungarai, hamen ginangwo pamia, ari hobi ditengere, oo hona hona tau pi pare, homena inamia, nu si olo.” \v 13 Dimba Yisas yu ditongwi, “A, monamia, ni yalhobi nin homena ta i unanga tekino?” Dungure yalhobi yu ditongwi, “Na yalhobi homena miki ta dikimia. Breti ana hol bani ire, te pisi sutani ire dire dimia. Ayo ari hobi miki weni momia, homena hon bring si teralga pire dino?” \v 14 Ena yalhobi miki weni paib tausen mongwi. Mongure Yisas grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Ari hobi ganba bani pipti pipti hala sire ami di molo dito.” \v 15 Di tongwo meri yalhobi arihobi ditongure ami di mongwi. \v 16 Mongure Yisas breti ana hol bani muru ire, pisi migi su ire dire, are hamen bani yuwo hanere, “God homena na tenga wai piriwa,” dire bigi dire grang wine ongwo hobi tongwi. \v 17 Tongure yalhobi ire ebir sire arihobi tongwi. Tongure yalhobi ire nongure miing ongwi. Ongure tau ya dungwo tali gal basket ana holo holo kebena sutani girungwi. \s1 Pita Yisas iwe Kraist monua di tibi ol tongwo ha \sr (Mat 16:13-20, Mak 8:27-30) \p \v 18 Ena habang ta Yisas nin molere, God kina ha wai ol mongwi. Mongure grang wine ongwo hobi u pa dungwi. Pa dungure Yisas yu sirin bol tongwi, “Ari hobi na hana pirere, talwa dime?” \v 19 Dungure yalhobi yu ditongwi, “Yal tau Yon nir bil tongwo yal i mona dimua. Yal tau God hana togu yal Ilaiya mona dimua. Yal tau God hana togu yal hamen haya gongwo irai hon aire mona dimua.” \v 20 Dungure Yisas yu ditongwi, “Para dinia. Te ni yalhobi nin na hana talwa dine?” Dungure Pita yu ditongwi, “Ni God bai nu sungwo yal Kraist monua.” \s1 Yisas gole hon airalua dungwo ha \sr (Mat 16:21-28, Mak 8:31-9:1) \p \v 21 Ena dungure Yisas yalhobi mana di tere arihobi, “Na Kraist momua, ditekio,” dire yalhobi hobang si tongwi. \v 22 Si tere yu dungwi, “Ari Wang Weni na tani molga irai gauna gul iralga pamua. Te Yuda ari ha maing oo singaba ire, ha maing kene ongwo hobi ire, lo ha nir si tongwo hobi ire dire, na han uning si olere mobing hal wa na tenamia. Tere na si gonangure ari habang sutani pai molere emgi hon airalga pamua,” dungwi. \p \v 23 Dire Yisas ari hobi hon yu ditongwi, “Yal ta na pir na tere dolna bolala di pinangiwe, nin gaun nomani si pirikire, talhan galing enangwo mobin hal wa tere, na gul pire golalga meri, ni ere gul pire habang habang na dolna bolo. \v 24 Yal ta nin nin gaung pir tere monangwo yal iwe, emgi u talwo nangwo pamua. Te yal ta na pir na tere, ha maing nir si tega i nomani si pir tere, u talwo nangwo yal iwe, emgi gobari mol panangwo bani panamua. \v 25 Ena yal ta nin honagi ole ganba ganba i talhan para weni inamia. Inamba, emgi talhan hobi siina dire aki di tenangure nomani kwiang u wai nam mo? I ta honama. \v 26 Te yal ta na hana mo ha maing diga pire gai gol na tenangwo, yali Ari Wang Weni na moli pire na Abe te kwia ensel nabilungwo hobi hamen hobini na molga bani gi di ya bonangure, hamen grang gumang ba bongwo siina dire ari tal ole wa monangwo hobi ere gai gol teralga pamua. \v 27 Omaga malinga hobi tau gonamiba, tau olo golkinangure, God kene ongwo hol i u tibi nangwo hanere emgi gonangwo pamua. Ditega i ogolo piro,” dungwi. \s1 Yisas gaung pol kungwo ha \sr (Mat 17:1-13, Mak 9:2-13) \p \v 28 Ena Yisas ha di te pisolere, sare ta wai sungure, Yisas ire, Pita ire, Yon ire, Yems ire dire, hamen hul God ha di tenamna dire ongwi. \v 29 Pi molere, God kina ha wai olere, ena Yisas grang gumang gaung bani hon pol kungwo galsina ba bolere talta gobere ongure hangwi. \v 30 Hangure gin ta Yisas mongwo bani ya su u pa dungure kina hawai ongwi. Ongwo ya suri iwe, haang Moses, Ilaiya kina ure mongwi. \v 31 Molere hamen ba bongwo meri yasuri gaung bani yu ba bongure, emgi God Yisas nu si olangure, Yerusalem pire gonangwo ha i yasuri boling kule pir mongwi. \v 32 Mongure Pita ening suri kina ulgi sire ul pangwi. Ul pamba, uling yumia airere hangure, Yisas gaung bani ba bongwo i hanere, yasuri kina para aire momia hangwi. \v 33 Hangure yasuri Yisas aidolere ere nala di pungwi. Di pungure Pita hanere Yisas yu ditongwi, “Yal Yisas ye, nan yalhobi baniya mominga wai pamia. Oo sui tai dire kenamna do. Kemingere ta Moses oo dinangure, ta Ilaiya oo dinangure, ta ni oo dinama do.” \v 34 Dire Pita ha ogolo pir kun ole ta dikima. Ha i di mongure kwahawa ta ure yalhobi yobilungwi. Yobilungure Yisas grang wine ongwo hobi ganulun dire kul bir pungwi. \v 35 Pimba kwahawa sina ali ha ta yu di mena olungwi, “Yal i na nan wana tani momia, honagi onama dire nu ke teya. Ni yalhobi ha dinangwo grang wine olere ogolo pirio.” \v 36 Ha yu di te pisolungure, kwahawa gintani ala dungure yalhobi han holo holo olimba, ari ta molkungwi. Yisas tani momia hangwi. Hanere tal ongwo hangwo i yal ta ha wai ol tekima. Yalhobi nin agi di pire mongwi. \s1 Yisas gir ta kwia nigi dongwo yong sina mongure si doleng i olungwo ha \sr (Mat 17:14-21, Mak 9:14-29) \p \v 37 Ena ongi hamen hul aidole ya ime ongure, ari yal al tabin bir weni molere, Yisas hol bangi ungure hangwi. \v 38 Hangure ari mongwo sina i yal ta gala bir dire yu dungwi, “Tisao, na wana iwe, tani weniga momia, haniga. \v 39 Momba kwia nigi dongwo ure ol tongure gala bir dire ol gogo dal tongure, gir i habilai sire, grang niri baregi dungure, gaung bani bol kula hala sire mongure, kwia i ya kule momia. \v 40 Ni gran wine ongwo yalhobi kwia si doling i olama dire mongwo bani hai me waiba, yalhobi ongwo kunu paikimua.” \v 41 Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi na ha diga wine ole a i si wakirere, i bangi olinga hobi iwe, emgi na molkiralga haung tal onane? Mol i pirere emgi na hon talongure aki di ni terale?” Dire gir irang yu ditongwi, “Ni wani aule ire na molga bania wo.” \v 42 Dungure gir i wa di u mongwo bani urala di omba, kwia nigi dongwo i ol tongure yare habilai sire pegare ol mongwi. Mongure Yisas kwia kura ha ditere, si doling i olere, gir i aki di ire irang kule tongwi. \s1 Yisas gole airalua gin su dungwo ha \sr (Mat 17:22-23, Mak 9:30-32) \p \v 43 Ena ari yal al hobi God tal guma hon ongwo i hanere bukunungwi. Ena Yisas tal ongwo hobi iwe, arihobi bukunere nomani si mongure Yisas nin grang wine ongwo hobi yu ditongwi, \v 44 “Ni yalhobi ha ta di ni teralga pir sina eyo. Ari Wang Weni na irawe, na han holi pire ari tau na tenamua.” \v 45 Dimba, yalhobi ha i memini pir po sikungwi. Sikirere ha memini kul si pamia, yalhobi Yisas sirin bol pinamba, gai gole han mongwi. \s1 God kene ongwo bani yal ara singaba moname? dire gamahobi sirin bongwo ha \sr (Mat 18:1-5, Mak 9:33-37) \p \v 46 Ena ginta Yisas grang wine ongwo hobi, “Yal ara singaba monamne?” dire ha bolbin di mongwi. \v 47 Mongure Yisas yalhobi nomani sina haya han pa dungwi. \v 48 Dire gir migi ta ire aling weni hol i ere yu ditongwi, “Ni yalhobi yal ta na pirere gir migi mala i aki di tenangiwe, gir i tani aki di teya di pinanba, na para aki di na tenanua. Na aki di na tenangiwe, na tani aki di teya di pinanba, na bai nu si olungwo yal i para aki di tenanua. Ni yalhobi monga sina i yal bina taga mongwo hanga i, singaba momua,” dungwi. \s1 Yal ta kiang pai na tekinangwo yali, nan gamnahobo monangwo ha \sr (Mak 9:38-40) \p \v 49 Ena Yon Yisas yu ditongwi, “Yal Yisas ye, yal ta ni hani a i wa molere, kwia nigi dongwo si doling i olungwo haminia. Hanere, na gaminahobo ta molkinia, yu olkio dire, mana ditominua.” \v 50 Dungure Yisas yu ditongwi, “A, i mana ditekio. Yal ta kiang pai na tekinangwiwe, nan grana wine ole monamua,” dungwi. \s1 Sameria ari oo tabil tau Yisas hunama dire nona pangwo ha \p \v 51 Ena God Yisas nin aki di inangure ere hamen bani nangwo habang u mala ongwi. Ongure Yisas ere Yerusalem nala dire yulang bongwi. \v 52 Bolere yal tau bai nu si olungure homa ongwi. Pirere Sameria malgi ta pi pa dire, Yisas panangwo oo wai ta i tibi olama di pire ditongwi. \v 53 Ena Yisas Yerusalem nala dire ongwo i pire, Sameria yalhobi oo a i sire nona pangwi. \v 54 Pangure Yems Yon tal ongwo i maing hanere, Yisas yu ditongwi, “Yal Yisas ye, ni pingere nan dibilgere hamen bani endo ya ime ure arihobi denamba.” \v 55 Dungure Yisas inaa dire, “Yu dikio. Na ari hobi si golala dire ta huya, sigare kunama dire wiwa,” \v 56 dire ere kwaling ta ongwi. \s1 Ari Yisas doleng bolala di ongwo ha \sr (Mat 8:19-22) \p \v 57 Ena ongwo gin iwe, bangi pi mongure yal ta ure Yisas yu ditongwi, “Ni oo malgi tau onga bani na para doling bole wa pa diralge.” \v 58 Dimba Yisas yu ditongwi, “Dua hau hobi oong nin nin ere pamio, te hahoba hobi ereyu oong ere pamio, te na Ari Wang Weni molere, oona ya, te bol ta baniya dikimua.” \v 59 Dire yal ta yu ditongwi, “Ni ure na dolna bolo.” Dimba yal i yu dungwi, “Yal Yisas ye. Na nabe yaldimani momia. Gonangwo man wu ere emgi ure ni ni dolni bolalba?” \v 60 Dungure Yisas yu ditongwi, “Gonangwo yal i nin man wu ere gonamia. Ni ure God ol wai ol na tongwo ha maing di tibi olana wo.” \v 61 Dungure yal ta ure yu ditongwi, “Yal Yisas ye, omaga na ni dolna bolalba, homa wana auna ya, gamnahobi di tibi ol tere emgi uralga ni dolni bolalua.” \v 62 Dimba Yisas yu ditongwi, “Yal ta honagi onangwiwe, omeling mobing hol dinangure honagi nomani pire oli nangure para wai panam mo? I ta paikinamia. Te God kene ongwo hol i nibil di na tongwiwe, nega dire oli wanaminga pamua,” dungwi. \c 10 \s1 Yisas ari ten ana holo muru hol pai sutani ha maing honagi onama dire nu si olungwo ha \p \v 1 Ena habang ta pi tege eminga Yisas ari ten ana hol pai muru hol pai sutani honagi onama dire nu ke tere yal su su bai nu si olungwi. Olungure homa e tongwi. Tere banta banta yal su su nu si olere, “Ni yalhobi homa pi mongere, na emgi uralua,” ditongwi. \v 2 Ditere ha ta ere yu ditongwi, “U sina i homena aang domia. Domba bulangwo ari molkimua. Molkimia, homena hong yal di to. Ditengere honagi ari tau inangure homena aang dongwo i bulere i ku bonamia. \v 3 Na ni bai nu si olgiwe, kun sipi sipi giring awi biing nona pangwo kina ereho mongwo ipire diya, pio. \v 4 Ni yalhobi nanga, kesi ya, gal blasben, kebin daing ta ire hoyo. \v 5 Pirere ari hol maulung wanangwo, yahuno ditere hawai olkire haya bli si po. Ni yalhobi oo malgi ta nangiwe, pire yu dio, oo hong yal i ni monga bani hamen wai tanamia yon ura do, ditenania. \v 6 Ditenanga yal i oo ala monangwo, “Yahuno” ditere ha wai ol to. Te gumang yaure monangwo, ni hawai ditekio. \v 7 Pana gananga wai panangwo bani mone mol pai olo. Olere nir homena ni tenangwo, gogo nere molo. Honagi bani molere tobo inanga pamua. Ni yalhobi oo ta pi ta pi dire kebe ere wakio. \v 8 Te ni yalhobi oo malgi ta ongere oo hong yali ni ala enangwiwe, ere homena ni tenangwo i no. \v 9 Nerere oo malgi ari nibil panangwo hobi awai ol to. Terere yu di to, “God kene ongwo hol ni monga bani u tibi omua dito. \v 10 Ena ni yalhobi oo malgi ta ongere ni ala ekinangwiwe, homaulung bangi molo. \v 11 Molere yu do, ni yalhobi oo ke panga malgi iwe, ganba taporal ongwo na kebena bani bai go dal iminua. Iminba, ganba iwe, nin oo ke panga malgi tariba ke ole naminua. Naminga i, God kene ongwo hol u tibi pi ni tomba, ni yalhobi a i si ikingere ere naminua. \v 12 Na di ni terala piro. God ha hol bir ol na tenangwo haung iwe, Sodom ha hol olere tal ol tongwiwe, obilga ol tomia. Tomba ni yalhobi iwe, ha hol bir weni ol ni tenangwo pamua. \s1 Yisas ari ganba ban tau nomani sikulu sikungwo hobi miling piriye dungwo ha \sr (Mat 11:20-24) \p \v 13 “Aye Korasin yalhobo, ni Betsaida yalhobi kina gaun gul bir inanua. Tal guma hon dongwo ni monga bani ol ni tega meri Taia Saidon ganba ari hobi yu ol teralga, hanere, tal nigi dongwo ol wangwo gintani aidolere, nomani si kulu sire hon olkirala di pire homan yobilere monamua. \v 14 God ari para weni ha hol ol tenangwo haung iwe, Taia Saidon yalhobi ha hol ol tenamba, ni yalhobi ha hol nimaki nangwo ol ni tenamua. \v 15 Ni Kapaneam yalhobi iwe, ari han a yuwo olimia hamen bani nala di pino? Ta honania. God ni irere, pia si endo de pangwo bani olangwo pamua,” dungwi. \p \v 16 Ena Yisas nin grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Yal tau ni yalhobi gran wine ole wa monangwo yalhobi iwe, ni tani taman. Na para grana wine onamua. Te yal tau ni mobing hal wa ni tenangwo yalhobi iwe, ni tani taman. Na para wa na tenamua. Na tani taman. Na bai nu si olungwo yal i para mobing hal wa tenamua,” dungwi. \s1 Nu si olungwo hobi ware ere memini ungwo ha \p \v 17 Ena ari sewenpela ten yalhobi wa i pire siina di memini ure Yisas ha yu boling kul tongwi, “Yal Yisas ye, na yalhobi ni han dal yuwo ere kwia nigi dongwo si doling i olimingere grana wine omua.” \v 18 Dungure Yisas yu ditongwi, “Seten i hamen bani yong anigi gintani ongwo meri boi di ya ime ungure haniwa. \v 19 Pirio. Ni onba ya, hau grang hongwo Seten pire tal miling engwo bolimbani egeringere, ta ni si golkinama di pire yulana ni teirawa. \v 20 Ena kwia nigi dongwo ni gran wine onangwo hanere gun ekio. God hamen bani mol pai gobari inanga pire buku bani hani bol engwo i tani gun e to,” dungwi. \s1 Yisas irang God onga wai piriwa ditongwo ha \sr (Mat 11:25-27, 13:16-17) \p \v 21 Ena habang gin iwe, God Kwiang Yisas yong wu bungure, Yisas yu dungwi, “Nabe, ni hamen ganba hong ni tani monia. Nomani bir pangwo kuru dungwo hobi ha di tibi ol tekinia. Pir po sikungwo yalhobi obil nibil di tenga wai piriwa. O, Nabe ni nin nomani si pinga meri yu onga pamua. \v 22 Nabe talhan para muru i na ana bani enua. God, ni wani na molia. Molga maing Nabe nin han po sinua. Te Nabe, ni monga maing na nan ni han po siwa. Sirere, ni ol wanga maing, ari tau di tibi ol teralga, para han po sinamua,” dungwi. \p \v 23 Ena Yisas grang wine ongwo hobi kina nin molere yu ditongwi, “Tal olga hanere milni pamia. \v 24 Homa God hana togu yal miki ire, singaba king miki ire dire, tal omaga u tibi ongwo hanga meri harala dire momba, olo ta u tibi hongure hankimua. Te ha omaga u tibi ongwo pinga meri pirala dire momba, olo ta u tibi hungure pirikimua,” dungwi. \s1 Sameria yalhobi ari kiang miling pir tongwo ha \p \v 25 Ena Lo ha nir si tongwo yal ta Yisas mongwo bani pi pa dire Yisas ha ta dinangwo pirala dire, kela kule yu sirin bol tongwi, “Tisao, na tal olere mol pai gobari iralga pire dine?” \v 26 Dungure Yisas yu ditongwi, “God Krehaman ha Lo talwa dime? Kere memini pinanga meri di tibi olo.” \v 27 Dungure yali Yisas yu ditongwi, “Nan God yuwo, yal iwe, kwiana tere, nomani si pir tere, yona milna tere dinaminua. Nan ari hobi para muru yong miling na tere tal wai ol na tenama di pinaminga meri, nan para yona milna tere awai ol tere dinaminua.” \rq ( Diu 6:5)\rq* \v 28 Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni ha pangwo kara dinia. Yu onanga mol pai gobari inanga pamua.” \v 29 Dimba Yisas ha pring gintani ditomia, Lo tisa gai golere ha hon sirin bol tongwi, “Nan mominga mala ara monangwo awai ol tenaminga pire dine?” \v 30 Dungure Yisas ha sitori yu ditongwi, “Ena yal ta Yerusalem aidolere Yeriko nala dire unamia. Unangure yal ta hol bangi hanere, talhan a nongwo i irala di pire kul si monamia. Molere yal i u pa dinangwo hanere, sire, ol gogo dal tere, gal gule olangure yal i golala di olere pai monamua. \v 31 Ena pai monangwo gin iwe, ha maing oo singaba ta ure ya ime pire han uning si ole homaulung bina hol bani kirulu dire ere namua. \v 32 Te Yudari yal ta ere ure hanamia. Hanere yali pai monangwo han uning si olere homaulung hol bani kirulu dire ere namua. Libai yal ere ure hanamia. Hanere yal i pai mongure han uning si olere homaulung hol bani kirulu dire ere namua. \v 33 Nangure yol Sameria yal ta ure hanamia. Hanere kiang momba, miling pinamia. \v 34 Pirere kebering aling bol kula hala sire nebona dongwo bani er niring bol terere han dale tenamua. Tere aki di kun donki mobing bani olere, aule ire, pasendia oo malgi ta namia. \v 35 Pire awai ol tere pare, honmil oo hong yal i moni tu kina tenamia. Tere yu ditenamia, Ni yal i kene ogolo weni ol molo. Olere homena tere tal tau tenanga meri na emgi pring ni teralua, ditenamua. \v 36 Ena yal sui tai dire urere bongwo yal i hamia. Yal ara enin ta monangwo meri moma di pine?” \v 37 Dungure Lo tisa yu ditongwi, “Awai ol tongwo yal i enin ta momua.” Dungure Yisas yu ditongwi. “Para dinia. Dinga meri ni ere yu onana po,” dungwi. \s1 Al Mata Maria kina ol wangwo ha \p \v 38 Yisas grang wine ongwo hobi kina pirere oo malgi ta pi pa dungure al ta, haang Mata, ure Yisas aule ire oo ala pire awai ol tongwi. \v 39 Ena al Mata ebering ta haang Maria urere Yisas kebering bani ami di mole ha maing dungwo pir mongwi. \v 40 Mongure Mata honagi nega dire olere homena kere a kun ongwi. Ole Yisas mongwo bani pire yu ditongwi, “Yal Yisas ye, na homena kere ol pan bolga ebina aki di na tekimia tal ome? Ni ditengere na aki di na tenamia dito.” \v 41 Dungure Yisas yu ditongwi, “Mataye, ni gala nega dire dingiwe, tal miki weni nomani sinba, tal taniga nomani si pirikinua. \v 42 Al Maria iwe, ha wai weni na kina boling kul pir mobilia. Maria tal ongwo i, hobang si tekinaminua,” dungwi. \c 11 \s1 God kina hawai ole hong di tenangwo memini pangwo ha \sr (Mat 6:9-15, Mat 7:7-11) \p \v 1 Ena habang ta Yisas banta molere, God kina hawai ol te mongwi. Ol te pisolungure grang wine ongwo hobi ta u pa dire yu sirin bol tongwi, “Yal Yisas ye, yal Yon grang wine ongwo hobi God ha di terala di mongwo nibil di tomiraya. Tongwo meri ni ere yu nibil di na tenanba?” \v 2 Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi God ha diterala di pinangiwe, yu dio. \li1 “Nabe, \li1 Ni hani awala gale maa e ni tomo. \li1 Ni ure yona sina, te ganba sina ya kene ole kwi mol na to. \li1 \v 3 Homena kenba kunung benangwo meri na to. \li1 \v 4 Tal nigi dongwo ol waminga pring na tenga i, i ole na to. \li1 Na ere enan tau tal nigi dongwo ol na tongure pring pangwo i, i ole tominua. \li1 Kuni kura talime oun denangwo bani na aule i pi olekio.” \p \v 5 Ena Yisas ha hon ainere yu ditongwi, “Ni yalhobi monga sina i yal ta girungwo sinamo u pa dire ulni yure, \v 6 Yahuno, yal ta omare u na molga bani pa dungwo homena terala dire wa duga dikimia, ni heba sui tai dire na tengere teralua dinania. \v 7 Dinangere yahunanin oo hong yali yu dinamia, Na hoiri yole gir hobi kina ul paya ni talongwo ulna yune? Na airalga ha pirikiwa. \v 8 Dinamba, na di ni terala piro. Yu onangwiwe, yali na yolna wi dima di pire tal ta ni tenangwo paikimia. Paikimba ni gai golkirere, gala di di ole monanga ni tenamua. \v 9 Na hon di ni teralia. Tal ta irala dire sirin bonanga God ni tenamia. Te tal ta irala dire wa dunanga tali inania. Te hoiri yaulo dire hona grang gala dinanga hoiri yaule ni tenamia. \v 10 Ari para weni God sirin bol tenangiwe, tal ta irala di pinanga tali ni tenangwo inanua. Te tal ta wa dunanga tali God i tibi olangwo ere omin hananua. Te hoiri yaulo dinanga God yaule ni tenamua. \v 11 Ni wani hobi pisi na to dire monangwo ni onba degirime si tenan mo? I ta tekinania. \v 12 Te ni wani hoale miling i na to dinangwo er onba si tenan mo? I ta tekinania. \v 13 Ni ari nigi denga wani aun homena gal kul wai tenia. Yu ongere Nabin hamen bani mongwiwe, sirin bonanga God nin Kwiang ni tekinamo? Para ni tenamua,” dungwi. \s1 Arihobi Yisas kwia singaba Bielsebul yulang ire honagi omua dungwo ha \sr (Mat 12:22-30, Mak 3:20-27) \p \v 14 Ena kwia nigi dongwo yong sina mongure, ha mining paikirere, du dire wa mongure, Yisas awai ol tomia ha mining pangwi. Pamia ari hobi hanere grang dalungwi. \v 15 Dalungure yal tau yu dungwi, “Gir hobo, yal i kwia nigi dongwo singaba Bielsebul timi mongwo yal aki di tongure honagi oma hano.” \v 16 Dungure yal tau Yisas yong bai tal sire yu sirin bol tongwi, “Ni hamen bani tal guma hon dongwo ta i tibi olingere hanaminba? Olanga hanere, o, God yal i aki di tongwo pamua di hanaminua.” \v 17 Dimba, Yisas yalhobi nomani si pungwo i haya han pa dire yu ditongwi, “Wiyol ta sina sikira dire kura bonamia. Bolere kiang kiang monangure ari para wai sinamua. Te oo tabil ta kura bole kiang pare monangwo iwe, oo i mama dinamo? Ta dikinamua. \v 18 Te Setan gamahobo nin sikira dire kura bolere nimni mole monamo? Ta molkinama. Ni kwia nigi dongwo si doling i olga i hanere, o, Bielsebul yulang tongwo ire kwia nigi dongwo si doling i olere du haunua di na teniba, \v 19 ni wani hobi kwia nigi dongwo si doling i olungwiwe, ara yulang tongwo ire honagi i ome? Bielsebul aki di tom mo? I ta aki di tekima. Ni ha gogo dinua. \v 20 God Kwiang aki di na tongure, kwia nigi dongwo si doling i olia. Olga hangiwe, God kene ol ni tongwo maing omaga u tibi ongwo hanua. \p \v 21 “Ena yal nona panangwo ta oo ke panangwo malgi molere, bona gana yal ta kuni inama di pire, er kwi nu monamia. Monangure yal ta malgi pire, bona gana kuni inam mo? I ta ikinama. \v 22 Yal nimni monangwo ta ure kura bolere, oo hong yal i si manbi olere, sugul er ya, di kuba i inamua. Irere ebir sire yal tau tenamua. \v 23 Yal ta pana gal na tekinangwo yal i kiang pai na tenamua. Te, yal ta na honagi pire hane ta olkinangwo yal iwe, honagi i isusu olamua. \s1 Kwia nigi dongwo hon ere memini ungwo ha \sr (Mat 12:43-45) \p \v 24 “Ena kwia nigi dongwo ari yong sina i aidole ere banta namua. Pi molere, oo ta wa dunangwo, dikinangwo hanere, Ayo na homa oo wai dungwo moliraya, omaga oona ta dikimia, ere memini nalua di pinamua. \v 25 Pirere ere ure homa kepangwo ala i hanangure, bigi sire wai dinamua. \v 26 Dinangwo hanere, hon ere pirere, kwia nigi dongwo sewen pela monangwo bani aule ire unamua. Aule ire, ure, yal ta yong sina monamua. Homa yal iwe, kwia taniga yong sina mongwo nigi domiraba, omaga kwia miki weni yong sina monamia, nigi weni denamua. \s1 Wai pire gun enangwo ha \p \v 27 Ena Yisas ditongwo gin i, ari miki weni u tabin si mongwi. Mongwo sina i al ta gala bir dire yu dungwi, “Al ta ni kul nere aming ni tongwo al irai, miling pamua.” \v 28 Dimba Yisas yu ditongwi, “A, i dinba, ari God grang wine ongwo hobi iwe, miling pamua,” dungwi. \s1 Yal tau tal guma hon dongwo harala dire gala dungwo ha \sr (Mat 12:38-42, Mat 16:1-4, Mak 8:12) \p \v 29 Ena ari miki weni kri di u tabin si mongure, Yisas yu ditongwi, “Ari yal al maing nigi denga monga hobi tal guma hon dongwo harala dire gala dinba, na ta i tibi ol ni tekiwa. \v 30 God hana togu yal Yona mongwo bani u tibi ongwo meri iwe, yu nangwo hananua. Yal Yona Nineba hong yalhobi i tibi ol tongwo meri iwe, Ari Wang Weni na ere yu i tibi ol ni tegere hananua. \v 31 Emgi God ha hol bir olere, ari ebir sinangwo habang iwe, Siba ganba al singaba kwin yal Solomon ha maing dungwo pirala dire, nin ganbani pisolere, pi pi Solomon mongwo bani pa dimia, ni yalhobi ha maing mala dimba pirikinia, al i ha di mere si ni tenamua. Yal Solomon singaba bir momba, te hana togu yal timiya mongwo i singaba bir weni momua. \rq ( 1 Kin 10:1-10)\rq* \v 32 Ena God ari para muru ha hol ol tenangwo gin irawe, Nineba ganba hong yalhobi, yal Yona ha maing ditongwo pirere, tal nigi dongwo ol wangwo i hon olkirala di pire nomani si kulu simia, ni tal ol wanga i aidole nomani si kulu sikinia, Nineba yalhobi ha di mere si ni tenamua. Yal Yona singaba bir momba, te yal ta timiya mongwo i singaba bir weni momua. \rq ( Yna 3:5-10)\rq* \s1 Omin gaun kewa dongwo ha \sr (Mat 5:15, 6:22-23) \p \v 33 “Ena ari kewa elame galere, mulu ali kul si enamo? I ta ekinamia. Bol bani enangure dere kurani sinangwo, ari oo ala monangwo hobi para hanangwo pamua. \v 34 Omin iwe, gaun kewa dimia. Kewa dere au dungwo meri iwe, ni omin para pine di hania. Omin au dinangwo irawe, nomani gaung i para au dinangwo hol hankun ole wananga pamia. Te omin si bonangwo irawe, nomani gaung i para si bonangwo hol wakinanga pamia. \v 35 Te ni kwian si bongwo ala i ya mol panangwo, mol pai oli nanga, yo tekinangwo pamia, kene ogolo olo. \v 36 Hama si pangure kewa elame dere gaung bani kurani si engwo meri iwe, ni kene ogolo ole monanga, kwian nomani gaun para weni au di poira sinangure, obilga ta si bolkinamua,” dungwi. \s1 Lo Tisa Perisi hobi kina ol wangwo ha \sr (Mat 23:1-36, Mak 12:38-40, Luk 20:45-47) \p \v 37 Ena Yisas ha i di pisolungure, Perisi yal ta homena nenama dire wo dungwi. Dungure oo ala pire homena nerala dire ami di mongwi. \v 38 Molere aling bigi sikungure, Perisi yal i hanere yu nomani si pungwi, “Ayo, yali homa aling bigi sikimia, talongwo homena aling gama kina nome?” di pungwi. \v 39 Pimba Yisas yu ditongwi, “Ni Perisi yalhobi mulu sin hau maini bolimbani bigi si wai olinba, talime yal monga yon milni sina i nigi domua. \v 40 Ni yalhobi nomani ta paikinua. God gaun maini ala para ol emua. \v 41 Ena nir homena pele bigi singa i tamamia yal bina hobi pirari pare tal dime dire ol tenanga, kwian sinali wai dinamua. \p \v 42 “Aye, ni Perisi yalhobi milni pirie. Ho gu kengwo tali, te kwasuli hawi tal wo i, tau ana holo holo irere, taniga God tenga i, wai pamua. Pamba, yon milni God tekirere, tal gogo onga pamua. Onga i, God ha maing a ime olinua. Olinga i pisole ha maing para weni a i si ware wine onanga pamia, olo. \p \v 43 “Aye, ni Perisi yalhobi milni pirie. Ha maing oo ala pire bol hona ami di molgere ari na hanama di pinua. Te homaulung bangi molgere, ari singaba momua di na tenama di pinua. \v 44 Pinba milni pirie. Ari yulagi ere u sikungwo meri iwe, yu monia. Ari yone engwo i hankire, hol wai dima dire wamia. Wangwo meri iwe, ari ni gaun maini wai dungwo hamba, nomani kwian sinali nigi dongwo hankimua,” dungwi. \p \v 45 Dimiawe, ha maing Lo nir si tongwo yal ta Yisas yu ditongwi, “Tisao, ni ha dinga i na yalhobi ominga maing dire gauna ha sinua.” \v 46 Dimba Yisas yu ditongwi, “Aye, ha maing Lo nir si tongwo yalhobo, milni pirie. Ni yalhobi iwe, ari ha maing pungwo hobi honagi oun dongwo i au si tenua. Teniba, tenga meri ni yalhobi nin aki ditere olkinua. \v 47 Ni yalhobi milni pirie. Kwian moya yalhobi God hana togu yal tau si gomiraya. Golere man wu engure, yulagi engwo bani egin wai ol tere, oo ke tenua. \v 48 Kwian moya tal gogo ongwo i, boleng kul pire pire molere, a yuwo ole wanua. Kwian moya yalhobi God hana togu yal tau si gomba, ni yalhobi kwian moya man wu engwo bani egin wai ol tere, oo ke tenua. \v 49 God ha tani di engwo meri yal ta yu bol emirawa. Na hana togu yal tau ire, yal tau ire dire, nu si olgere, yal tau si doling ire, yal tau si gomua. \v 50 Gomia homa malungwo hobi tal ongwo i pring iwe, omaga gang malinga hobi ere para inia, gaun gul bir inanua. \v 51 Hamen haya yal Ken ebering Ebel si gomia. Si gongure moli pirere, emgi yal ta yal Sekaraia ha maing oo ala bol mala si gongwiwe, God tobo nigi dongwo ni tenangure gul inanua. Hamen haya si gongwiwe, pring ni omaga gang giri malinga hobi para weni inia. Irere gul bir weni inanua. Na ha weni kara di ni teiwa. \p \v 52 “Eke, ni Lo ha nir si tenga yalhobi iwe, milni pirie. Ni yalhobi ha maing pir nomani sina enanba, ha maing ki miling ni tega irai i bangi olere, arihobi nir si tekinua. Yal tau ha maing pinamba, ni hoiri yole tenia para pirkimua,” dungwi. \p \v 53 Ena Yisas ha i di te pisolere, ere mena ongwi. Ongure, Lo ha nir si tongwo yalhobi ire, Perisi yalhobi ire dire, kina ereho ongwi. Pirere ha di mere si tenamna dire nega dire sirin bol pungwi. Sirin bol piregere yal i ha gogo ta grang bani u mena nam mo dire, kwi han mongwi. \v 54 Nangwo irai ha hol ol tenamna dire han mongwi. \c 12 \s1 Hasu ha memini pangwo i pir sina ekirala dire kwi ha monangwo ha \sr (Mat 10:26-27) \p \v 1 Ena habang ta, ari tausen tabin bir weni u yobilere, si di dire mongwi. Mongure Yisas grang wine ongwo hobi nin homa yu ditongwi, “Perisi yalhobi hasu dire grang dirani sungwo si dina dire, u bir ongwo namia, wine olkio. \v 2 Tal ta kul si dinangwiwe, emgi u tibi nangure hanaminua. Te ha ta di bii enangiwe, emgi ere u tibi nangwo pinaminua. \v 3 Ha di si bonangwo ala olangiwe, omare ari sungwo bani u tibi nangure pinaminua. Ni yalhobi oo ala molere, ha di manbi olangiwe, emgi oo bring bani mole gala bir dire dinangwo ari para pinangwo gai bir gonanua. \s1 Ari God tani kul pir tenangwo ha \sr (Mat 10:28-31) \p \v 4 “Enambi hobo, yal ta ni sinangwiwe, gaun tani si gonamia. Nomani kwian para sigolkinamia, kul pirikio. \v 5 Ni yalhobi kul pire wangiwe, na nibil di ni teiya hano. God iwe, gaun si gonangwo, nomani kwian ire pia si endo denangwo bani olangwo pamia. God tani kulung pir to. \v 6 Hahoba elamaila ana hol pai muru maket homena bring sinongwo bani engwo moni nol tu toea obil bomua. Bomiba, hau iwe, hamen Nabe pirikinangure, wala gal ware yanamo? I ta yakinama. Kene ol tongure wamua. \v 7 Ni yalhobi bini eme iwe, para weni God kerere, pir po simua. Simiawe, ni kul ta pirikinania. God, hahoba talwo iwe, kene omba, nan ari nomani bolo na ol engwiwe, na kene ogolo weni omua. \s1 Yisas haang dal tibi olangwo ha \sr (Mat 10:32-33, 12:32, 10:19-20) \p \v 8 “Ena yal ta ari mongwo maulung bani na hana dal tibi olangwiwe, olangwo yal i haang na Ari Wang Weni, ere God kwia ensel hobi kina mongwo maulung bani di tibi olalga pamua. \v 9 Te yal ta ari hobi maulung bani na gai gol na tere, hana dal tibi olekinangwiwe, Ari Wang Weni na ere yal i haang God kwia ensel hobi kina mongwo maulung bani dal tibi ol tekiralga pamua. \p \v 10 “Na Ari Wang Weni molia, yal ta na gauna ha sinangwiwe, God pring i ole tenangwo pamua. Te yal ta God Kwiang gaung ha si tenangwiwe, pring God han uning si olangure, ya di panangwo panamua. \p \v 11 “Ena yal tau ni han hol ire, ha maing oo ala pire, ha hol ol ni tenangwo mo, gabman te kene ongwo hobi mongwo bani ha hol ol ni tenangwo mo, ni yalhobi kul pire tal ha dirale dire nomani gogo sikio. \v 12 Ol ni tenangwo gin iwe, God Kwiang yon wu bilere, ha i gran bani enangure dinanua,” dungwi. \s1 Ha di bole bona gana miki a nenangwo yal i du nomani panangwo ha \p \v 13 Ena ari tabin bir weni mongwo sina i yal ta aire Yisas yu ditongwi, “Tisao, nabe haya gongure, talhan hobi abinambi muru ha te imia, ni ure ditengere, ebir sire, na tau na tenama womo.” \v 14 Dimba Yisas yu ditongwi, “Na yas ha hol pungwo yal molere, talhan i ebir sire ni teralo? Terala na gabman molimo?” \v 15 Direre Yisas ainere yu ditongwi, “Hulu moni ya, bona gana tau nomani i bani tere wakio. Nomani i bani tere wananga, mol pai gobari inan mo? I ta ikinanua. Te bona gana miki weni a nenangiwe, mol pai gobari bring sinan mo. I ta sinanga paikimua.” \v 16 Dire Yisas ha bangi biire yu ditongwi, “Yal ta talhan miki weni a nere, ganba bir weni ire kepanamia. \v 17 Ke pare molere, homena yanangwo i miling miki weni hole aang denangure, hong yal i yu nomani si pinamia, Ayo, na homena i miki weni dimia, oo ta mamia. \v 18 Oo ke paga hobi tulere, hon bir weni kere, homena i para weni i ala i egere, kunu benama dipinamua. \v 19 Yong sina iwe, yu nomani si pinamia, tal wai dungwo hobi miki weni bona si egere, me erin miki weni ya di panama di pinamia. Erin mole nir homena nere, gun ere wai pire molala di pinamua. \v 20 Pinamba, God yu ditenamia, “Ni nomani paikinga pamia. Kenba ginangwo gonanua. Gonanga talhan olala dire, nomani si pire akun ol engiwe, nin inan mo? Ta ikinanua. \v 21 Ena ari hobi tau talhan miki weni a nenga i pingere, mo yu nangwiwe, i ganba tal dimia. Te God mongwo bani talhan ta dikimia. God wai pir ni tenam mo? I ta pir ni tekinamua. \s1 Nomani si oun dere tal olale di pinangwo ha \sr (Mat 6:25-34) \p \v 22 Ena Yisas grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Eno, ni yalhobi ha ta a i wanana dire di ni tominia piro. Ni homena ma dinangwo nerale? Galsina ma dinangwo irale? yu dire kraun aulekio. \v 23 Te God ni yalhobi hon monana dire honagi bir weni ni tomia. Homena galsina ni terala dire God honagi obilga ol ni tenangwo pamia, ni tekinamo? Ni tenamia talongwo nomani si oun dene? \v 24 Ena hau sipia wangwo i, ni yalhobi nin maing para han po sinia. Homena yare bule yu ala ere nom mo? I ta nekima. God hahoba kene ol terere, homena nin tongure nomua. Nongwo i, God hahoba kene ongwo wai pamba, te ni ari moli onga i God ni kene wai weni omua. \v 25 Ongwo ipire, omaga golal mo? emgi golal mo? dire nomani si gogo danangiwe, gonanga haung nin pir po sin mo? Ta sikinia. \v 26 Sikinga ipire, tal migi ta onanga paikinangwo irawe, emgi tal bir ta olalga panama di pinanba, weni kara ta onanga paikinamia, nomani si gogo dalkio. \v 27 Er kuung sungwo para hania. Sungwo erin bani iwe, galsina ta sibire ware, kebering gal wam mo? I ta wakima. Iwe, homa singaba king Solomon galsina wai a nere wamba, te er kuung sungwo i, wai weni dimia. \v 28 Homena yanga sina tul sungwiwe, kenba ya dinangwo hananiba, ongi tul dere kri di i pire endo dongwo bani ganamua. God er yung kene ol tomia. Tere ni ari para ni kene ol ni tekinamo? Ol ni tenamia. Galsina ya, talhan hobi ni para ni tenamia. Tenangwo pangwo ipire, ni ogolo nomani si pir tere molkino? \v 29 Nir homena ma dinangwo nerale? yu di pirikio. \v 30 Ari hana ya moni mole ha maing pirkungwo hobi iwe, yu di pire wa dunamia. God nomani paikimo? Nomani bir pamia, talhan tau irere, gaun dirin dinangwo molala di pinanga i, Nabe hamen bani mongwo i, nin pire, aki di ni tenamia. \v 31 Tenangwo pangwo ipire, ni pir gogo dalkio. Homa God grang wine olere, a i si wananga, emgi tal tau i tibi ol ni tenangwo pamua. \s1 Ganba baniya tal wai bona si wakire hamen bani tal wai bona si wananga ha \sr (Mat 6:19-21) \p \v 32 “Ena girhobo, kun sipi sipi tabin obilga mongwo meri monia kul pirikio. Hamen Nabe kene ol ni teralga kul pirkinana dimia. \v 33 Ni tenangwo pangwo ipire ni, talhan a nenga hobi ebir sire, moni bol ire, yal tau talhan a nekinangwo hobi ya moro te uning si olo. Ganba baniya talhan dinangwo nomani tere bona si wakio. Tobo gobari ya di pangwo hol i wa dure molo. Hamen bani talhan wai dinangwo nomani tere bona si wayo. Wananga, hamen bani iwe, simin ta malekinamio, te ari ta kuni nekinangwo pamua. \v 34 Pangwo ipire bona si ere a i si wananga, tal wai dungwo bani muru dinamia, nomani kwian para te bani olanua. \s1 Honagi ari a non ole monangwo ha \p \v 35 “Ena tal ta u tibi unangwo haung pirikinia, gal goptani pire, kun gang a i si dere, kewa gale a non ole molo. \v 36 Monanga, ari singaba al inangwo, homena si ganangwo ne pisolere, ere unamia dire, honagi ari hobi a non ole monamua. Monangure u hona pa dire gala dinangure, hoiri gintani yaule tenamua. Yaule tenangure, singaba i ala hanamba, yalhobi ul paikire, hon monangwo hanamua. \v 37 Hanangwiwe, honagi ari hobi nomani yu si pinamia, o, na hon molga irai, nabe umia na sikimua dire, gun ere monamua. Ena singaba i wai pire kun gang a i si dere, honagi arihobi homena ke tenamua. \v 38 Singaba i girungwo sinamo unamba, honagi arihobi wai wai pire, hon monangwo hanere, wai pir tenamua. \v 39 Kuni nenangwo yal ta unangwo haung oo hong yal i haya pir pa dinangwo, er kwi nu monamia. Monangure yal i oo ala pire, tal ta kuni inam mo? I ta ikinamia. \v 40 Ena na Ari Wang Weni molia, uralga haung ni yalhobi pir po sikinia a non ole molio,” dungwi. \s1 Ha di bole honagi ari wai digan kina sutani monangwo ha \sr (Mat 24:45-51) \p \v 41 Ena Pita Yisas yu ditongwi, “Ha bangi biire dinga irai, na tani han din mo, ari hobi para han dine?” \v 42 Dungure Yisas yu ditongwi, “Honagi ari hobi honagi wai ongwo yal iwe, singaba honagi para muru yal i aleng bani emia. ‘Honagi ari hobi homena nenangwo haung kene ole homena to. Na oona malgi kene ol molo,’ ditenamia. Yu ditere, singaba ganba hong yal i ere milin ta namua. \v 43 Pi molere, siina dire ere malgi ure hanamba, gamahobi honagi ditongwo mere ogolo a i si ol molere, gun enamua. Ol molkinangwo, ganulun dire kul pinamua. \v 44 Ol monangwo wai panangwo i, hong yal hanere, ‘Homa tal obilga kene ol monia, omaga talhan hobi para weni kene ol molo,’ ditenamua. \v 45 Te honagi yal i, Honagi hong yal i haya hunama di pire monamia. Molere honagi yal al hobi sire, homena miki nere nir bia nere, spak ole, hayul di wa monamua. \v 46 Monangure honagi hong yal i mining mining bolo tima ure hanamba, honagi ari hobi tal yu ol monangwo hanere, sire ol gogo dal tenamua. Terere ha maing a i si wakinangwo yalhobi, gonangwo kwiang aule i pi gul tenangure inamua. \p \v 47 “Ena honagi ari ta honagi hong yali grang bani pimba, pirere nin pungwo meri ol ware, singaba grang si olamua. Olangure hong yal i ure hanere, nigi de pire, honagi yal i sire ol gogo dal tenamua. Te honagi ari ta honagi hong yal i grang ha pirikinangwo iwe, tal mere olale di pire honagi gogo oli pi sin tan onamia. \v 48 Onangure singaba u pa dire hanere ogolo sinamba, singaba grang pirikinangwo i pirere ogolo ta sikinamua. Ari talhan miki weni a nenangwiwe, God hanere, na tega a nomia, pring mong ta tere tere nenama di pimua. Te arihobi yal ta tal miki weni tenangwo irai, nere uning si monam mo? I ta molkinamia. Pring hon na tenama di pinamua. \s1 Yisas ungwo i arihobi a poira si tenangwo ha \sr (Mat 10:34-36) \p \v 49 “Na ugiwe, ha maing honagi olgere, ari wiyol ganba bina holo holo i kunung benama dire wiwa. Olere nega dire arihobi haya yol e pinama dire wiwa. \v 50 Na gauna gul irere, nir bilala di piriba, olo bilkirere piriga oun domua. \v 51 Ni yalhobi pinga na ganba bani ya kura nigi dongwo kuku arala dire uma di pino? I ta huiwa. Na ugiwe, ha wai dire pana gale mongwo hobi a poira si terala dire wiwa. \v 52 Omaga te emgi para ari ana hol pai muru oo tani ala i monamia. Monamba, yal sui tai dire yasu kiang pai tenamua. Te yasu i hon ya sui tai dire kiang pai tenamua. \v 53 Gin ta irang hobi wang kiang pai tenangure, te gin ta wanghobi irang kiang pai tenamua. Gin ta aang aung kiang pai tenangure, gin ta aung aang kiang pai tenamua. Te gin ta hoing aimbi kiang pai tenangure, gin ta aimbi hoing kiang pai tenamua,” dungwi. \s1 Hamen ganba bani tal ongwo i hanere maing pir po singa ha \sr (Mat 16:2-3, Mak 8:11-13) \p \v 54 Ena Yisas arihobi hon ainere yu ditongwi, “Ari ya bengwo bani iwe, kwahawa kengwo hanere, ‘O, girhobo, kenba nimin yanamua,’ dinia. Dinga iwe, nimin weni kara yangwo hanua. \v 55 Te gin ta hobil hamen hol iwe, hamen hair mu dinba ungwo hanere, ‘O, girhobo, kenba ari bir denamua’ dinia. Dingiwe, ari weni kara dongwo hanua. \v 56 Ni yalhobi hasu gran dirani sire di wanua. Ni yalhobi hamen ganba ari dere, nimin yare ongwo haung iwe, pir po sinia. Sinba, omaga na u tibi uga monga haung iwe, maing pir po sikinua. \s1 Nigi de pire yong ki engwo ha \sr (Mat 5:25-26) \p \v 57 “Ni yalhobi ha dinga giu di pangwo iwe, talongwo pama di pine? \v 58 Na u tibi uga ha i, talongwo nomani si pir tekine? Ena yal ta ha hol ol ni tenamia. Ol ni tenangwo yal iwe, hol bangi u kel dinangwo irai gintani ha wai panangwo di to. Dikinanga yal i ni aule ire pire Yas ha hol pungwo yal mongwo aling bani enamia. Enangure yal i ni aule ire pire plisman tenamia. Tenangure yal i ni aule ire pire ni hani sinamia. \v 59 Yu onangwo pangwo ipire ni yal ta taling ni tenangwo nenangiwe, pring te wai si olere, sigare kule isine dinanga pamua. Na ha weni di ni teiwa,” dungwi. \c 13 \s1 Nomani si kulu sikinangwo yali gul inangwo ha \p \v 1 Ena Yisas ha yu dungwo gin iwe, yal tau molere, Galili ari tau God pir tere mole homena si gale tomba, Gabman nambawan Pailat ure tal ongwo i hanere, para si gol wai simia. Sungwo ha iwe, arihobi Yisas boling kul tongwi. \v 2 Tomba, Yisas ari hobi yu ditongwi, “Pailat Galili ari tau tal ol tongwo i pirere, Galili ari tal nigi dongwo ol wamba, te Pailat si gongwo hobi iwe, tal nigi dongwo miki weni ol wama di pino? \v 3 Di pinba, na ongwo maing ogolo weni di ni teralia. Ni yalhobi tal nigi dongwo ol wanga i, nomani si kulu sikire, hon olala di pinanga, gongwo tali para gonanua. \v 4 Ena ari ana holo holo kebena hol pai muru kebena hol pai sui tai dire iwe, homa Siloam malgi oo arikri weni ke pai mongure oo i yare si gomia. Si gongwo hobi iwe, tal nigi dongwo miki weni ol wangure God pring oun dongwo tongwo ire gongure, te Yerusalem arihobi tal nigi dongwo obilga ol wangure God pring obilga tongwo ire ya moma di pino? \v 5 Yu di pinba, na memini ogolo di ni terala piro. I yu ta olkimia, ni yalhobi tal nigi dongwo ol wanga i, aidole nomani si kulu sikire, hon olala di pinanga, gongwo tali para gonanga monua,” dungwi. \s1 Ha di bole er miling holkinamua dungwo ha \p \v 6 Ena Yisas hon ainere, ha di bole yu ditongwi, “Homena ya nenangwo sina i er kwasulu ta bonamia. Bonangure miling honama di hanamba, holkinamia. \v 7 Holkinangure hong yal i honagi yal ta yu ditenamia, “Na me erin sui tai dire molere, er i miling ta honangwo nerala dire wiraba, holkungwo pamia, we olo. Talongwo ya moni ganba niri ne pire bome?” \v 8 Dinamba, honagi yal yu ditenamia. Yahuno, i ta wekinaminia. Aidolimingere omaga me erin taniga ya dinangwo hanaminua. \v 9 Na ganba dimani gula dire, marasin bolgere, wai bolere, miling honam mo, holkinam mo, hanere, emgi er i we olaminua,” dungwi. \s1 Sabat haung Yisas al ta nibil ongwo awai ol tongwo ha \p \v 10 Ena Sabat haung ta Yisas ha maing oo ala molere, arihobi ha nir si tongwi. \v 11 Tongwo ala iwe, al ta mongwi. Al i kwia nigi dongwo yong sina mongure, me erin ana holo holo kebena hol pai muru hol pai sui tai dire nibil ol tongwi. Ol tongure, al i kara u yuwa pire aire nimni mole wakungwi. \v 12-13 Wakimia Yisas hanere yu ditongwi, “Alhuno, ni nibil onga i wai simua,” dire aling sine dire gaung bani angure, angwo meri gintani u wai omia, aire hol wangwi. Warere God maa e tongwi. \v 14 Ena Yisas Sabat haung al i awai ol tongwo iwe, ha maing oo singaba ta hanere Yisas nigi de pir tongwi. Tere ari yal al ha maing oo ala mongwo hobi yu ditongwi, “Nan iwe, ari haung ana hol pai muru hol pai taniga honagi onaminga pamia. Hamen haung iwe, awai ol na tenama di pinanga i ta mamia. Te Sabat haung awai ol na tenama di pinangiwe, kunung paikimua.” \v 15 Dungure yal Yisas yal i yu ditongwi, “Ni hasu ari gran kwal sinia. Sabat haung ni yalhobi kun kunga u gire si di pire nir tengirawe. \v 16 Tenga meri iwe, al i Ebraham gang momia, Seten ol tongure nibil pare me erin ana holo holo kebena hol pai muru hol pai sui tai dire pai momia. Nibil ongwo i Sabat haung awai ol tekinama dire dino?” \v 17 Yisas ha di holo ol tongure kiang hobi gai gongwi. Ena arihobi Yisas talhan para weni ongwo i wai pire gun e tongwi. \s1 Ha bangi biire er mastet marasin yis kina di bole dungwo ha \sr (Mat 13:31-33; Mak 4:30-32) \p \v 18 Ena Yisas yu dungwi, “God ari ya, talhan para weni kene ongwo iwe, di tibi olalga tal di bole dirale? \v 19 Iwe, er ta haang Mastet dungwo bani di bole diralua. Yal ta homena ya nenangwo sina er mastet para kunamua. Kunamba, er iwe, bole u bir weni namia. Nangure yolang bani hahoba oong ere bani mol pai onamua,” dungwi. \p \v 20 Ena Yisas hon ainere yu ditongwi, “God ari ya, talhan para weni kene ol ni tongwo iwe, tal di bole dirale? \v 21 Marasin ta haang Yis bani di bole diralua. Yis iwe, agr ire plaua gangwo ali olungwo u bir ongwo hanua,” dungwi. \s1 Ha maing hol wananga honagrang migiga dungwo ha \sr (Mat 7:13-14, 21-23) \p \v 22 Ena Yisas oo bir migi tau malgi wa pisolere, ari ha maing nir si tongwi. Te pisolere Yerusalem nala di pungwi. \v 23 Pungure yal ta ure Yisas yu sirin bol pungwi, “Yal Yisas ye, God ari aki di tere sigare kul tenamua dinga i, yal tani taniga sigare kul tenamo?” \v 24 Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi nin yulang bolere hona grang migiga po. Ari miki weni ala nala di pinamba, nangwo kunu paikinamia. \v 25 Paikinangure oo hong yali gintani ure hoiri yole nona panamua. Ni yalhobi pi maini pire ha sire, ‘Yahuno, ni hoiri yaule na tengere ala unaminba?’ dinania. Dinanba, yal i yu di ni tenamia, ‘Ni ara ure dine? Ni guman hankigirawe.’ \v 26 Dinangure yu ditenania, ‘Ni nan nir homena para tani nominirayo, te oona malgi mole ha maing di na tengirawe.’ \v 27 Dinanba, yal i yu di ni tenamia, ‘Ni ara ure dine? Ni tal nigi dongwo onga ure dina ere pio,’ di ni tenamia. \v 28 Di ni tenangure yalhobi Ebraham ire, Aisak ire, Yekop ire, God hana togu yalhobi ire dire, God kene ongwo bani momba, ni yalhobi iwe, maini hara hara ware monanua. Molere aya maya dire sigin girimil nure monanua. \v 29 Monanba, ari hobil, kuman, geral, bomai tau God kene ongwo sina i pire, bol wai ami di mole homena nere monamua. \v 30 Bol hona mole hamil ha singa hobi hon u bisi nanua. Te, yal bina tau bol bisi mongwiwe, hon iri si bol hona mole hamil ha sinanua,” dungwi. \s1 Yisas Yerusalem sigale isusu olama dire hai mengwo ha \sr (Mat 23:37-39) \p \v 31 Ena dungwo gin iwe, Perisi tau u Yisas mongwo bani pa dire yu ditongwi, “Yal Heroti ni si golala dimia. Baniya pisole ere banta po.” \v 32 Dimba Yisas yu ditongwi, “Herot ari bal tongwo awi mongwo meri momia, ni pire awi i ditenana po. Na haung obilga kwia si doling i ole, nibil pangwo hobi awai ol te molalia. Ongi mole, tal irawe, honagi ol wai sire ere nalia. \v 33 Nalba, haung obilga, para ere nalga pamua. Naliba ari na si golala dungwiwe, banta na si gonangwo paikimia. Yerusalem God hana togu yal tau si gongwo bani iwe, na sigonangwo pamua. \p \v 34 “Ena Yerusalem hong ye, Yerusalem hong ye, God hana togu yal para si gonia. Te na yal tau bai nu si olega hobi para hulu kuba sinia. Hoale aang giring di ku bol i hong ala ere kule pamia. Pangwo meri iwe, Yerusalem ari hobi di ku bolere iiba, ni yalhobi simane sinia. \v 35 Singiwe, oon aibin i God pisolangure po ere dinamua. Omaga ni yalhobi na haniba, emgi hon na hankinania. Te yal ta ure God ol wai ol na tongwo ha maing di tibi ol ni tenangwo pirere, wai piriwa, dinangiwe, na ti hon na hananua. Ha pangwo di ni teya ogolo piro,” dungwi. \c 14 \s1 Yisas yal ta kebering aleng yaungwo Sabat haung awai ol tongwo ha \p \v 1 Ena Sabat haung ta Yisas Perisi ari singaba ta oo ke pangwo ala homena nerala dire pi mongwi. Mongure ari hobi Yisas tal ta onangwo harala dire kwi han mongwi. \v 2 Ena yal ta kebering aling yaungure Yisas mongwo bani u pa dungwi. \v 3 Pa dungure Yisas hanere, siina dire, ha maing Lo nir si tongwo hobi ire, Perisi hobi ire dire, sirin bol tere yu dungwi, “Ha maing Lo Sabat habang ari nibil onangwo awai ol to dim mo, tekio dime?” \v 4 Dimba ha ta bai tekirere pir uning si mongwi. Ena Yisas nibil ongwo yal i awai ol tere, ere po dire nu si olungwi. \v 5 Olere ha maing singaba hobi yu ditongwi, “Ni yalhobi monga sina i wani mo, kun mo, ta Sabat habang yo maul nangure, i mena olan mo, olekinane?” \v 6 Dimba, ha mong di tenamba, gai pangure pir uning si mongwi. \s1 Ari nin pinangure haang ya ime sinangwo ha \p \v 7 Ena Yisas hangure ari hobi homena nerala dire ungwi. Ure bol guma bani molgere, ari na hanama di pire, ami di mongwi. \v 8 Mongure Yisas mongwo hobi di bole yu ditongwi, “Yal ta ama yal terala dire homena bir si gale gala dinamia. Dinangure ni unanga, bol guma bani ami di molkio. \v 9 Monanga, yal ta haang mo yu nangwo yal i unangure homena hong yal, “Ni ai si to” di ni tere, yal ta haang mo yu nangwo yal i bol guma bani ami do ditenamia. Ditenangure ni gai gonania. Golere pi mobing holi ami di monanua. \v 10 Ena yal ta homena bir si gale gala dinangwo gin iwe, ni nangi pire, bol mobing hol i ami di molo. Monanga, homena hong yal i ure ni hanamua. Hanere ni bol guma holi monana wo di ni tenamia. Tenangwo, ari homena ne mongwo hobi ni hanere, o, yal i haang mo yuwo ongwo pamia, di hanamua. \v 11 Yal ta nin gaung di yuwo erere, wa monangwo yal iwe, God yal i haang a ime ol tenamua. Te yal ta nin gaung di yuwo eikirere, wa monangwo yal iwe, God yal i haang a yuwo ol tenamua,” dungwi. \s1 Yal ta homena si gale ari nenama dire di aulangwo ha \p \v 12 Ena Yisas homena si gangwo hong yal i yu ditongwi, “Ni homena si ganangiwe, nin enin abin hobo ya, arini hobo ya, gaminahobo tal miki weni a nongwo hobi, di aulanga paikimia. Di aulanga, yalhobi nere mole, emgi pring ke ni tenangwo nenanga pamua. \v 13 Ni homena si gananga gin iwe, ari yal bina kultaing hobi ire, kebering aling keber engwo hobi ire, omeling gi dungwo hobi ire dire, di aulingere nenangwo pamia. \v 14 Nenangwo nere yalhobi homena mong ke ni tenangwo paikimua. Paikungwo ipire ke tenanga yali miling wai ire gun enanua. Emgi tal dime dire ongwo ari hobi golere, hon airangwo gin iwe, homena si gal tenga i tobo ni tekinamba, God tobo ni tenangure inanua,” dungwi. \s1 Ha di bole al irala dire homena si gangwo ha \sr (Mat 22:1-10) \p \v 15 Ena yu dimia homena ereho ne mongwo sina i yal ta pirere, Yisas yu ditongwi, “God kene ongwo sina i homena ne monangwo hobi miling panangure gun enamua.” \v 16 Dungure Yisas yu ditongwi, “Yal ta homena bir weni si gale ari taporal nenama dire di aulamia. \v 17 Aulangure homena nenangwo habang u mala weni nangwo hanere, homena a non ole ere, honagi ari ta bai nu si ole yu ditenamia. Homena irai para akun ole eminia, ni pire nenangwo ari aule ire unana po. Ditenangure yal i pire yu ditenamia, ‘homena para akun ol engwo uminia, nenana wio.’ \v 18 Dinamba, arihobi omeling pege dinangure, yal tani tani aire, yu ditenamia, ‘Na ereho naminba, ganba bring siminga hanamna dire mominua.’ \v 19 Te yal ta yu ditenamia, ‘Na ere para naminba, bulamahau ana holo holo bring siminga kene onamna dire mominua.’ \v 20 Te yal ta yu ditenamia, ‘Na al omaga iminga kene ol mominia ta hunaminua.’ \v 21 Ditenangure yal i aidole, ere memini pire homena si gangwo yal i ha dungwo meri boling kul tenamia. Tenangure homena hong yal iwe, yong ki bir ere, honagi yal i yu ditenamia, ‘Ni bli si homaulung bangi pire, yal bina kultaing, omeling gi dungwo, kebering aling keber engwo monangwo hobi aule ire unana po.’ \v 22 Dinangure honagi ari hon ure yu ditenamia, ‘Yalhuno, na ni gran wine oliwa. Oliba, bol ta ya dimua.’ \v 23 Dinangure singaba yal i yu ditenamia, ‘Ni bli si malgi pire, homena ya nenangwo ya, kun oo kepanangwo hobi wa dure, ari ta monangwo aule ire unana po. Unangere oo ala i si di dinama di piriwa. \v 24 Ari hobi homena nenama dire hamen haya gala digarai, emgi unangwo i homena nekinamua.’ Ha weni diiwa,” dungwi. \s1 Yal ta ha maing hol warala di onanga homa nomani si pinanga ha \sr (Mat 10:37-38) \p \v 25 Ena ari miki weni Yisas doling bol ongwi. Ongure Yisas inaa dire ari hobi yu ditongwi, \v 26 “Yal ta na grana wine ole dolna bolala dire onangwo yal iwe, irang aang ya, gir kul nenangwo keumbi, eumbi, eberimbi, nin kwian gaun nigi de pir tenangwo na gamnahobo monamua. \v 27 Yal ta na dolna bolala di pinangiwe, gaun gul ikirere, dolna bonan mo? I ta bolkinana. Gaun gul bir irere, dolna bonanga pamua. \v 28 Ni yalhobi oo kerala di pinangiwe, homa moni i ku bole nomani si pir i ongere, moni kunung benangwo mere pinanga i, oo kenanga pamua. Nomani homa si pirikire, gogo ol i nangiwe, oo kenanga kunung benamo? I ta bekinamua. \v 29 Bekinangure ari hobi hanere, gaun ha sire wa gol ni tenamua. \v 30 Tere yu di ni tenamia, yali oo i kemiraba, kunung bekungure ya dimia hano,” ditenamia. \v 31 Ena ari singaba king ta singaba ta kina kura bolala dire onamia. Singaba ta iwe, soldia ten tausen aule ire namia. Namba, singaba ta iwe, soldia twenti tausen aule ire namua. Ena ten tausen aule ire nangwo yal iwe, homa nomani si pinamia. ‘Ayo, yalhobi soldia twenti tausen aule ire umia, kura bolalga win siral mo,’ dipinamia. \v 32 Win sikiralua dipinangwiwe, yal tau bai nu si olangure, pire singaba ta ditenamua. Na kina kura bonaminba, paikimia, ni tal ta irala di pinanga tal i, ni teralua. \v 33 Te ni yalhobi talhan para muru a nengiwe, pisolekinanga, na grana wine ole molkinanua. Pisolanga, na grana wine ole monanua. \s1 Pil gwiring mena pi wai sinangwo ha \sr (Mat 5:13, Mak 9:50) \p \v 34 “Ena homena pil bemia hano. Pil gwiring mena pi wai sinangure, ire, tal omingere gwiring hon moname? I ta molkinama. \v 35 Yu onangwo pil iwe, pia si manbi olimingere, ganba hama sinam mo? I ta sikinama. Pil iwe, ya moni pia si hogal ai olaminga pamua. Ari nomani pamia, ha i pir po sinamua,” dungwi. \c 15 \s1 Ha di bole kun sipi sipi ta wou bonangwo ha \sr (Mat 18:10-14) \p \v 1 Ena hamen haung ta moni takisi ingwo yal tau ire, hana ya mole ha maing pirkungwo yal tau ire dire, u Yisas mongwo bani ure, ha maing dungwo yol e pire mongwi. \v 2 Mongure Perisi yalhobi ire, ha maing Lo tisa ire dire, hanere tal ongwo i siga wa tere yu dungwi, “Ayo, yal i ari ha maing pirkungwo hobi kina pana galere, homena ereho ne momia, hano.” \v 3 Dimba Yisas ha ta di bole yu ditongwi, \v 4 “Ni yalhobi monga sina i yal ta kun sipi sipi miki weni wan handret kul nenamia. Kul nenangure, taniga u nin bangi nangwo hankinangwo aidolam mo? I ta aidolekinama. Wa dunangwo pamia. Kun tau nainti nain ya monangwo hobi kul airing ne monangwo pisolere, taniga u nin bangi nangwo i, wa dunamia. \v 5 Wa du i pire, i tibi ole, gun ere, au sire, i malgi pire, arin tau gala dire yu ditenamia, \v 6 ‘Na kun sipi sipi u tibi albe ongwo wa dugarai i tibi olia, gun enamna wo,’ dinamia. \v 7 Yu ongwo meri iwe, ari miki weni nainti nain ha maing wine ole monangwo hobi hamen bani God hanere gun enamba, te yal taniga tal nigi dongwo onangwo yal iwe, aidole nomani si kulu sire, hon olkirala di pinangwo i, God hanere, gun bir weni e tenamua. \s1 Ha di bole moni miling yanangwo ha \p \v 8 “Ena al ta moni ten toea ana holo holo a nenamia. A nenangwiwe, taniga hobo kul yanamia. Yanangwo aidolam mo? I ta aidolekinamia. Oo kepangwo ala i boni kri si maini ole kewa gale wa dunamua. \v 9 Wa du i pire i tibi olere, arin tau gala dinangwo, u ku bonangwo, yu ditenamia, Na moni ten toea yangwo irai i tibi ole wai piminia, gun enamna wo.” \v 10 Direre yu ditongwi, “Hamen bani ensel hobi yal ta tal nigi dongwo ol wangwo i aidole nomani si kulu sire hon olkirala di pungwo i hanere wai pire gun emua,” dungwi. \s1 Ha bangi biire yagalen ta irang aidole ere ban ta nangwo ha \p \v 11 Yisas ha ta hon ainere yu ditongwi, “Yal ta wang sutani monamia. \v 12 Monangure wang emgi irang ditere yu dinamia, ‘Nabe, ni moni talhan a nenga hobi ebir sire, na inama di pinanga tali nan na tenanba?’ Dinangure irang i ebir sire wang suri tenamia. \v 13 Tenangure wang emgi talhan hobi i pire moni bol ire, ere pi milin ta ke panamia. Ke pai molere, moni isusu ole ne wai sinamia. \v 14 Sirere talhan a nenangwo hobi para moni bol ire, ere ne wai sinamia. Sinangure yali monangwo ganba i menan bir u tibi namia. Nangure yal i han holo holo olamba, talhan ta gaung bani dikinamia. \v 15 Dikinangure yali wa i pire, ganba hong yal ta honagi ol tenamia. Ol tenangure yal i kun kule kene ol monana po ditenamia. \v 16 Ena yal i kene ol mole kun heba nenama dire tenangwiwe, yal i ire mena pire, i ta negere miina onama di pire, ari na ham mo, hankimo, dire monamia. \v 17 Mol i pirere, nomani si kulu si pinamia. ‘O, na nabe honagi ari hobi homena wai dungwo nere momiraba, na timiya mole menan gole, yona sibil dinangwo golalga pai dimia, nabe monangwo nalgarawa’ di pinamia. \v 18 Pire yu diteralia, ‘Nabe, ni God kina maun bani tal nigi dongwo olia. \v 19 Omaga ni na wanaye dikio. Ni honagi ari mongwo meri molere, honagi ol ni teralgarawa.’ \v 20 Yu di pirere, pi irang monangwo bani nala dire namua. Pi ulubi ire monangure, irang hanamua. Hanere, ayo, na wana weni umia dire, miling gul sinangure, muma pire kule tol bai inamia. \v 21 Inangure wang i yu ditenamia, ‘Nabe ni God kina maun bani tal nigi dongwo olia, ni na wana momua dikio.’ \v 22 Dinamba, irang iwe, honagi ari hobi di ku bolere, yu ditenamia, ‘Na gal wai egarai i ure pir tenana po. Ana digi wai egarai i ure wa to. Te kebena daing wai egarai sigiu di to. \v 23 Kun bulamahau bir weni irai i ure si keyo. Nan nere wai pire gun enaminua. \v 24 Talongwo gun enamne? Yal i hamen haya goma di piriga irai, hon mole ere ungwo pamio, te u banta oma di piriga irai, hon ere ungwo pamia. Nan gun ere wai pire tenaminue.’ Dire homena ne monamia. \v 25 Monamba, wang homini i honagi ol ware unamia. U malgi ure ta sire egin inangwo pinamia. \v 26 Pirere honagi yal ta gala dire sirin bole, yalhobi talongwo ome? dinamia. \v 27 Dinangure yal i yu ditenamia, ‘ni ebin irai ungure, nabin i miling bole wai pire, kun bulamahau bir irai sire, homena ke nere gun ere mominua,’ ditenamia. \v 28 Ditenangure, wang homini yong ki bir ere oo ala horala dipinamia. Dipinamba, irang i u maini ure, ha ura pangwo dire, ala womo, ditenamia. \v 29 Dinamba, wang i yu ditenamia, ‘Na me erin miki ni honagi ol ni te moliwa. Gin ta ni gran si olekiwa. Si olekiba, ni kun meme giri migima ta na tenanga na ire si kere gamnahobi kina wai pirio? Weni ta pirikiwa. \v 30 Pirikiba, wani iwe, talhan hobi irai para weni i pire, pasendia al tau te wai sire, hon ere memini umia, ni hanere, kun bulamahau bir weni irai si ke tenua.’ \v 31 Dinamba, irang yu ditenamia, ‘Gir waiye, nan yasu ereho tani molere, homena tani nere, pana wai gale mobilua. Te talhan ega hobi iwe, ni talni dimua. \v 32 Dimba, ebin iwe, hamen haya goli oma di pire momingarai, ya momio, te banta oma di pire momingarai, ere memini umia, nan wai pire, gun ere, homena si gal tominga i, wai pamua di pirikino?” dungwi. \c 16 \s1 Bosboi honagi kene onangwo yal ta honagi i gogo olangwo ha \p \v 1 Ena Yisas grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Moni bona gana a nenangwo yal ta molere, honagi ari ta haang e tere, ‘na talhan a nega hobi kene ol molo,’ ditenangure, ol monamia. Ol monamba, yal tau bona gana hong yal ure yu ditenamia, ‘Ni bona gana kene ol mongwo yal irawe, talhan hobi irai para isusu olemua,’ ditenamia. \v 2 Ditenangure bona gana hong yal i kene ongwo yal gala dire yu ditenamia, ‘Ni bona gana isusu olena dungwo i talongwo olene? Bona gana te mena ole tobo inga i, i tibi olingere, kunung benam mo, hanaminua. Ni honagi onga paikimia, ere nanga pamua.’ \v 3 Dungure honagi ongwo yal i yu nomani si pinamia, ‘Tal olale? Na honagi olga irai ere po di na tenangwo pamia. Na nimni mole homaulung honagi ganba ta gula dikiralia. Yal ta moni hong diralga gai golia. \v 4 Bona gana hong yal i ere po di na tenangwo, ere pi yal ta oo kepangwo ala molalga irai, molere pana gal molalia.’ Tal yu olala dire nomani si pinamia. \v 5 Pirere yal tau dinau ol tenangwo hobi gala di ku bonamia. Bonangure yal ta homa u pa dinangwo yu ditenamia. \v 6 ‘Ni bona gana hong yal dina talmere tene?’ Dinangure yu dinamia, ‘Kerosin daram handret ta muru teiwa’. Dinangure kene ongwo yal i yu ditenamia, ‘Ni dina tenga buku ire ami di mole, pipt kli si olingere, pipti obil ya dinamua.’ \v 7 Yal ta u pa dinangure, kene ongwo yal i yu ditenamia, ‘Ni dina talmere tene?’ Dinangure yal i yu ditenamia, ‘Paba miling gal handret gire teiwa,’ dinamia. Dinangure kene ongwo yal i yu ditenamia, ‘Pepa ire twenti pisolere, et pela ten obil bol eyo,’ ditenamia. \v 8 Ena emgi bona gana hong yal u pa dire tal ongwo i hanere, wai pir tere, honagi yal i ‘ni tal onga na ure hanega nomani wai panua.’ Ganba ari hobi ganba bani bona gana honagi nega dire omba, te hamen bani nangwiwe, hamen hol honagi nega dire olkimua,” dungwi. \p \v 9 Ena Yisas ha ainere yu ditongwi, “Ganba baniya moni tobo a monangiwe, ebir sire awai honagi olere, ari tau tenania. Te wai sinangere, hamen bani mol pai gobari irere, God kina pana gananua. \p \v 10 “Ena yal ta talhan wainta weniga kene wai ol monangwiwe, oli pirere, tal bir para kene wai onangwo pamia. Te, yal ta talhan migiga kene wai olkinangwiwe, oli pire emgi tal bir para kene wai olkinangwo pamua. \v 11 Ganba baniya moni tobo a nenanga i, ebir sire awai honagi olkinanga, hamen bani tobo ara ni tenangwo inane? \v 12 Ni yalhobi, yal ta taling kene ol molo di ni tenangwo, kene ol molkinanga, ni nin talni ara ni tename? \p \v 13 “Ena ari singaba sutani honagi yal taniga molere, honagi ol tenangwo, wai panam mo paikiname? Singaba ta i nigi de pir tere, ta i wai pir tenamua. Te singaba ta honagi gogo ol tere, ta honagi wai ol tenamua. God pir tere, moni tobo pir tere, dinanga, para panam mo? I ta paikinamia. God taniga pir tenanga pamua,” dungwi. \s1 Lo krehaman ha God kene ongwo maing kina ha \p \v 14 Ena yu dimia Perisi yalhobi pirere, tobo moni pir tomia. Tere Yisas ha dungwo bani aling diri bole wa gol tongwi. \v 15 Tomba Yisas Perisi hobi yu ditongwi, “Ni yalhobi tal wai olgere, ari na hanama hanama di pire onanba, yon sina ali wai dim mo? I ta dikimia, God nin hamia. Ganba ari hobi talhan para weni nomani tere a yuwo ole yu wananba, God hanere, talhan i para ere yu a yuwo olam mo? I ta olekinamua. \p \v 16 “Ena yal Moses krehaman ha ire, God hana togu yalhobi ha mining bol engwo i ire dire, wine ole pai ongwo ongwo, nir bil tongwo Yal Yon u tibi ongwo gin iwe, para yu pai omua. Ongure omaga God kene ongwo hol iwe, ha maing u tibi pire pai omua. Pai ongure arihobi para weni ha maing pire nega dire hol i doling bolala dire yulang bomua. \v 17 Bomba, hamen ganba iwe, wai sinangwo pamiba, God Lo krehaman ha mining obil weni taga wai ta sikinamua. \s1 Al ere po di tenangwo ha \sr (Mat 5:31-32, Mat 19:3-12, Mak 10:1-12) \p \v 18 “Ena yal ta eumbi ere po ditere al ta hon inangwo iwe, yal i al hon inangwo i wou sinamua. Te airing ere po ditenangwo i, pi aring giri oo monangure, yal ta hon pi inangwiwe, al i wou sinamua. \s1 Moni bir a nongwo yal ta Lasaras kina onangwo ha \p \v 19 Ena hongebe moni bir pai tongwo yal ta gal wai weni pirere, galsina nol wai dungwo ware, hamen haung haung hau homena wai dungwo nere nere momia. \v 20 Mongwo oo kepangwo mala iwe, yal kultaing talhan a nekungwo ta momia. Yal iwe, haang Lasaras gaung bane bani iwe, nebona domia. \v 21 Ena yal i moni bir pai tongwo yal i oo kepangwo hona grang ami di mole, homena keuru boi di yangwo nere nere momia. Mongure awi ure gaung nebona dongwo bani dol bole bole omia. \v 22 Ena yal bina i gomia. Gongure kwia ensel hobi ure aule ire pire, kwiang moya Ebraham kina si daule engure, hamen homena wai ne momia. Ena emgi moni bir pai tongwo yal i ere para gomia. Gongure man wu emia. \v 23 Engure ari yulagi engwo gul molere, gul bir imia. Ire han yuwo olimba, Ebraham ulubi weni mongure, Lasaras kina ereho si daule momia. \v 24 Mongure moni bir pai tongwo yal i gala dire yu dimia, ‘Nabe Ebraham, ni milna pir na tenanga, Lasaras nu si olingere, ure aling miling taniga nir sulere, grabina bani anangwo ura dinangwo piralba? Endo bir de pangwo bani molere gul bir iwa.’ \v 25 Dimba Ebraham yu ditomia, ‘Wanaye, ni nomani si piro. Homa irawe, kwian gaun kina ereho moniraya, mole tal wai dungwo iniraya, te Lasaras tal nigi dongwo imirawa. Imiraba, omaga yal i yong miling horega ongwo wai pire mongure, ni gul bir inua. \v 26 Te ta yu pamia. Nan mominga sina iwe, hogal bir dimia, na ni monga bani unaminba, hol ta dikimia. Te ni ere na mominga baniya unanba, hol ta ere dikimua.’ \v 27 Dungure moni bir pai tongwo yal i yu dimia, ‘Ayo, nabe, Lasaras bai nu si olangere, na nabe oo ke pangwo malgi namia. \v 28 Pire ebina ana hol bani muru momia awa ha ditenamba? Yalhobi gogo ta wa i unangwo na molga bani ure gul iname.’ \v 29 Dungure Ebraham yu ditomia, ‘Ni ebin hobi Moses krehaman ha ya, te God hana togu yal ha di engwo iwe, wine onangwo pamua.’ \v 30 Dungure moni bir pai tongwo yal i yu ditomia, ‘A, nabe Ebraham, i dinga paikimia. Gongwo yalhobi hon airere, ere pi ebina hobi mongwo bani nangure, tal nigi dongwo ol wangwo aidole, nomani si kulu sire, hon olkirala di piname.’ \v 31 Dimba, Ebraham yu ditomia, ‘Yalhobi Moses te hana togu yalhobi grang si ime olungwiwe, golere hon airangwo krehaman ha wine onam mo? I ta olkinangwo pamua,’” dungwi. \c 17 \s1 Ari Yisas pir tongwo hobi tal nigi dongwo isusu ol tenangwo ha \sr (Mat 18:6-7, 21-22, Mak 9:42) \p \v 1 Ena Yisas grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Ni yalhobi monga sina i yal ta kraun sire yon wu binangwiwe, bol yare, wine olere, tal nigi dongwo onangere, God pring ni tenangwo inanga pamua. Eke, kraun sire yon wu binangwo yal iwe, miling pirie. \v 2 Pring bir weni inangwo pamia. Pangwo ipire yali nin kwahulu bir weni ta nugung bani han hol erere, u di nir man ala pirere, gonangwo i, kulang panamba, God tal ol tenangwo i, tal oun weni dongwo ol tenamua. \v 3 Ena ni yalhobi yal ta kraun sire yon wu binangure, bol yare tal nigi dongwo onania, nin kene ole tal nigi dongwo olkirala dire molio. \p “Ena enin ta tal nigi dongwo onangwiwe, mana dire hobang si tenanua. Si tenangere, nomani si kulu sire tal nigi dongwo olga nigi domia hon olkiralua dinangwo, ha ta paikimua dire, han uning si olo. \v 4 Enin ta gin ana hol pai muru hol pai sutani tal nigi dongwo ol ni tenangwo yali, ure, na tal nigi dongwo olgarai, nigi de pire hon nomani si kulu siwa, dinangwo, pring panangwo i kri di ole to,” dungwi. \s1 Ha maing a i si ware pir tenangwo ha \p \v 5 Ena aposel hobi Yisas yu ditongwi, “Na yalhobi wine ole pir ni tenaminba, nimni molkiminia, ni yulan na tenanue.” \v 6 Dimba Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi er miling wainta weniga dungwo meri obil pir na tenan mo? Tenanga er malbere i, nin dulung bolo gula di yare nir digan sina i hon bonanua, ditenanga meri wine ole bonamua. \s1 Honagi ari onangwo ha \p \v 7 “Ena ni yalhobi monga sina i yal ta honagi ol ni tere, tobo ikungwo yal ta mole, homena ya nenga sina ganba gula dinangwo mo, kun sipi sipi kene ol wanangwo mo, ware, ginangwo ere malgi unamia. Unangure ni hanere ni homena haya no ditenan mo? I ta ditekinania. \v 8 Homa na homena kere awai ol na tengere neralga, emgi ni nin homena ke nenanga pamua ditenamia. \v 9 Ke tenangwo i, nerala dire ni onga wai piriwa dire ma e tenan mo? I ta tekinania. Honagi ari iwe, honagi ongwo singaba han gogo dal tongwo pamua. \v 10 Honagi ole tobo ikungwo hobi ongwo tali onanua. God ha di ni tenangwo wine olere yu dinania, na yalhobi honagi ari digan mominia, talhan na yalhobi ominga iwe, na nan hana pangwo ominua dio,” dungwi. \s1 Yisas ari ana holo holo hakubi dongwo awai ol tongwo ha \p \v 11 Ena Yisas Yerusalem nala dire ere pi Sameria holo dungure, Galili holo dungure, sina weni ongwi. \v 12 Pirere oo malgi pi pa dungwi. Pa dungure hakubi dongwo yal ana holo holo ure Yisas kina u guma engwi. \v 13 Ere ulubi mole gala bir dire yu ditongwi, “Yisas ye, ni na yalhobi milna pir na tenanga awai ol na tenanba?” \v 14 Dungure Yisas yalhobi hanere yu ditongwi, “Ni yalhobi ha maing oo singaba monangwo pire gaun i nibil di tenana po.” Dungure yalhobi ere pirere gaung wigi sungure hangwi. \v 15 Ena yalhobi ongwo sina i yal taniga tima pire nin gaung bani naa ire hamba, gaung wai dungwo hangwi. Hanere siina di Yisas mongwo bani pire erakere yu dungwi, “Na God ol na tongwo i wai piriwa.” \v 16 Dire ikwi bole Yisas kebering kule gun e tongwi. Tongwo yal iwe, yol Sameria yal mongwi. \v 17 Mongure Yisas tal ongwo i hanere yu ditongwi, “Na ari ana holo holo para u wai ona di piriwa. Di piria ni tani unba, ari ana hol pai muru hol pai sui sui dire makena mome? \v 18 Monangwo hobi para ure God gun e tere maa e tekungwo yawe. Wiyol yal taniga maa e tomia hano.” \v 19 Dire Yisas Sameria yal i yu ditongwi, “Ni na onangwo pamia di pir na tengiwe, nibil i wai simia. Aire ere malgi po,” dungwi. \s1 God kene ongwo maing i tibi olangwo ha \sr (Mat 24:23-28, 37-41) \p \v 20 Ena Perisi yal tau Yisas yu sirin bol tongwi, “God kene ol na tenangwo tal haung u tibi uname?” Dungure Yisas yu ditongwi, “God kene ongwo hol u tibi ongwiwe, ari yal al para weni omin ta hankinanua. \v 21 God kene ongwo hol timi u tibi omua, timiya u tibi omua dinamba, omeling hankinamua. God kene ongwiwe, ari monga nomani sina i omua,” dungwi. \p \v 22 Dire Yisas grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Ni yalhobi moli pire, Ari Wang Weni na u tibi egere, na han pa diralua di pinanba, gogo ta na hankinania. \v 23 Habang ta ari tau na pire yu di ni tenamia, u timi momua, u timiya momua dinangworai, pir tere pi hankio. \v 24 Ari Wang Weni na kul sire ta u pa dikiralua. Hamen yong anigi bina holo holo au di poira sungwo meri, na u tibi uralga, ere yu onamua. \v 25 Na moli pire ganba hong arihobi na pisole mobing hal wa na tenangure, gul honagi bir olalia, emgi u tibi uralua. \v 26 Homa yal Noa mongwo haung ari hobi tal ongwo meri iwe, Ari Wang Weni na siina diralga haung u mala nangure ere para yu onamua. \v 27 Arihobi hau homena nere, nir nere, al te iri ya ole ire momua. Uning sire mongure, Noa iri si sipi ala ongure, nir bir weni sire, si terewa sire, ari para weni si gol wai simua. \rq ( Jen 7:6-24)\rq* \v 28 Te Ebraham ebering wang Lot mongwo gin i ere para yu omua. Yal hobi hau homena soo wa ma di nere, tal te ire ya ole, honagi ol yamua. Yare oo kere dimua. \v 29 Yu ol mongure, yal Lot Sodom malgi aidole ere ongure, hamen bani endo, te hulu de wa gongwo, nimin yangwo meri ya ime ure, oo ai te arihobi para de wai simia. \v 30 Ena sungwo meri iwe, Na Ari Wang Weni molere siina di u tibi uralga gin i, ere para yu onamua. \p \v 31 “U tibi uralga gin iwe, yal ta oo airing bani molere, iri si ala pire bona gana ire nala di pirikio. Yal ta homena sina wa molere, hon inaa di malgi nala di pirikio. \v 32 Lot eumbi siina dire pire gongwiwe, ha i pinia. \rq ( Jen 19:24-26)\rq* \v 33 Ena yal ta nin nin gaung pir tere monangwo yal iwe, emgi u talwo nangwo pamua. Te yal ta nin gaung pir tekirere gonangwo yal iwe, emgi sigare kule kwiang mol pai gobari inangwo pamua. \v 34 Na u tibi uralga gin iwe, yal sutani ul tani pai monangure, God yal ta ire, ta aidolamua. \v 35 Te agr sutani heba ke monangure, God hanere al ta ire, ta aidolamua. \v 36 Yagr sutani homena sina wa monangure, God hanere yal ta ire, ta aidolamua.” \v 37 Dungure grang wine ongwo hobi ha i pirere, yu sirin bol tongwi, “Yal Yisas ye, tal ha dinga hobi makena u tibi name?” Dimba Yisas ha mong di tekima obil yu ditongwi, “Ari golere yone pare monangwo bani hau sipia mubil hama hane mu sungwo meri iwe, sire gintani ne monangwo pamua,” dungwi. \c 18 \s1 Ha di bole algir ta singaba yas mongwo bani pi giu giu dungwo ha \p \v 1 Ena Yisas grang wine ongwo yal ta God sirin bol tenangure, God ha pring ditekinangure, pisolekire, oine holgi di monama dire ha di bole yu ditongwi, \v 2 “Ena oo malgi ta yas ha hol pungwo yal i ke pare monamia. Monangwo yal iwe, God ari para kulung pir tekinamua. \v 3 Tekinangure oo malgi i agr ta wiimbi gonangure, al werai mole haung haung yas mongwo bani u giu giu dire, ‘Na kiana tal gogo ol na tongwo hobi ha hol ol wai ol na tenanba’, ditenamia. \v 4 Ditenangure, yas iwe, al werai i gobari weni pir tekinamia. \v 5 Tekinamba, na God ari para kulung pirikiba, al werai i gai golkirere, u giu giu di mongwo tali monangwo, nigi di piralga pamia dire, nomani si kulu sire, ha hol ol wai ol tenamua.” \v 6 Yu dire yal Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi yas digan ha dire tal ongwo i nomani si piro. \v 7 Ena God ari nu ke tongwo hobi girungwo tangwo, aki di na to dire u giu giu di monangere, God ni han uning si olamo? I ta olekinamia. \v 8 Gintani ha hol ol wai ol ni tere aki di ni tenangwo pamua. Aki di ni tenangwo gin iwe, Ari Wang Weni na uralga pamia. Pamiba, ari tau na grana wine ole monam mo?” dungwi. \s1 Perisi hobi ire, takis ingwo hobi ire dire, di bole dungwo ha \p \v 9 Ena ari tau na nan wai weni molia ari para weni digan momua dire, guma igere bol tenama dire, Yisas ha di bole ditongwi, “Yal sutani ha maing oo bir weni God ha diterala dire pi monamia. \v 10 Monangwo ya suri iwe, ta Perisi monangure, ta moni takisi ingwo yal monamia. \v 11 Ena Perisi yal iwe, homa nin bangi aire molere, ‘O God, na ari wo ta molkiwa. Yalhobi iwe, kela kule yal ta taling tol dire, Lo krehaman ha isusu ol tere, al wou sire ol wamia. Na yalhobi ongwo meri ta olkiwa. Te moni takis ingwo yal i ongwo meri ereyu ta olkiwa. \v 12 Sare tan tani hamen haung sutani ni pir ni tere homena mai tere tere moliwa. Te tobo ana holo holo igiwe, taniga ni moni ni tere tere moliwa.’ \v 13 Yu dinamba, takis ingwo yal iwe, ulubi mole, gai gole, ikwi bole, yu ditenamia, ‘O God, na digan mole tal nigi dongwo ol waga ni pring bir weni na tenia milna pir na to,’ dinamia. \v 14 Dinamba, na di ni teralga piro. Moni takisi ingwo yal iwe, God hanere, o, na miling pire ol wai ol tegere, yal i na kina gumana pule irabilga pamia, digan momba, tal dime dire ol wama di hangure, ere malgi omua. Te Perisi nin gaung di yuwo engwo yal iwe, God, o, yal i na kina guma pule ikiralga pamia di hanamua. Ena yal ta nin di yuwo ere na singaba moliwa, te hamil ha siga yal moliwa, dire wa monangwiwe, haang ya ime sinamua. Te yal ta nin gaung di yuwo eikire, digan yal bina moliwa, di pire aunabo nure wa monangwo yal iwe, ari tibi monamua,” dungwi. \s1 Yisas gir migi kuria si tere nu ke tongwo ha \sr (Mat 19:13-15, Mak 10:13-16) \p \v 15 Ena dungwo gin iwe, gir migi tau Yisas breng bani anama dire aule ire ungwi. Umba, grang wine ongwo hobi hanere hobang si tongwi. \v 16 Si tomba, Yisas gir migi hobi di ku bole yu ditongwi, “Gir migima hobi na molga bani unamia, hobang si tekio. Gir iwe, God kene ongwo hol i wamia. \v 17 Ni ari hobi yu warala di pinanga, gir migi nomani pangwo meri yu paikinanga, para yu wakirere, te God kene ongwo sina honanga pamua,” dungwi. \s1 Yagaleng ta tal miki anongwo ha \sr (Mat 19:16-30, Mak 10:17-31) \p \v 18 Ena Yudari singaba ta u pa dire Yisas yu sirin bol tongwi, “Tisa yal wai ye, na tal mere olgere God kwiana mol pai gobari na tename?” \v 19 Dimba Yisas yu ditongwi, “Ni talongwo na yal wai ye di na tene? God tani yal wai momia. \v 20 Ni Lo krehaman ha para pinua. Wou sikio. Ari si golkio. Kuni nekio. Hasu ditekio. Nimai nabin aki di tere grang wine olo.” \v 21 Dimba, singaba i yu ditongwi, “Na gir migi molga ali wine oli uga uga, omaga ari moliwa.” \v 22 Dungure Yisas ha i pirere yu ditongwi, “Onga i para onba, tal taniga onangiwe, moli nanga yo tenamua. Talhan miki weni a nenga i, ari te mena olere, moni inangarai, ebir sire, talhan a nekinangwo hobi tenana po. Yu onangere ni tobo wai hamen bani dinamua. Yu ol pisolere, na guna hana pire na dolna bolo,” dungwi. \p \v 23 Ditomia yal i bona gana miki weni a neiraya, tal olale di pire guman digan hole mongwi. \v 24 Mongure Yisas hanere arihobi yu ditongwi, “Yal ta bona gana miki weni a nenangwo yal iwe, God kene ongwo hol i nangwo kulang panamo? I ta paikinama. \v 25 Kun hausi hai bun kiaing kuun engwo ala i, nangwo oun domba, te bona gana miki weni a nenangwo yal iwe, God kene ongwo hol i nangwo oun go domua.” \v 26 Dungure arihobi pire Yisas yu sirin bol tongwi, “Yal ara nimni mole sigare kule mol pai gobari iname?” \v 27 Dungure Yisas yu ditongwi, “Ari nin inangwo kunung ta paikinamia. God nin tenangwo kunung bemua,” dungwi. \p \v 28 Ena yal Pita Yisas yu ditongwi, “Hano. Na yalhobi oona aibina para pisolere, ni ni dolni bomingiwe.” \v 29 Dungure Yisas yu ditongwi, “Owa, ha pangwo dinia. Yal ta God kene ongwo ha maing hol i nomani si pir tere, oo ai ya, eumbi ya, ebiring ya, irang aang ya, gir kul nongwo ya, pisolere, nangwiwe, omaga malungwo haung, God mong pring hon siina di tenangure, miki weni inangwo kunung benamua. \v 30 Te habang kul enangwo gin i, mol pai gobari inamua,” dungwi. \s1 Yisas gole hon airalua gin sui tai dire dungwo ha \sr (Mat 20:17-19, Mak 10:32-34) \p \v 31 Ena Yisas grang wine ongwo ari ana holo holo kebena sutani aule ire nin bangi pire yu ditongwi, “Pino. Nan omaga mo Yerusalem namna dire uminia. Pi pa dinamingere, God hana togu yal awa ha homa di engwo irai, Ari Wang Weni na u tibi wiya, nima namua. \v 32 Ari hobi na aule ire pire wiyol ta na tenamia. Tenangure, gauna ha sire, ol gogo dal na tere, ebil si na tenamua. \v 33 Terere, homa kuba na sire, na sigonamua. Golere, ari habang sui tai dire pai molere, emgi hon airalua.” \v 34 Ditomba yalhobi pir po sikungwi. Ha iwe, memini kul si pamia, Yisas ha dungwo hobi para ogolo pir pa dikungwi. \s1 Yisas omeling gi dungwo yal ta apila di tongwo ha \sr (Mat 20:29-34, Mak 10:46-52) \p \v 35 Ena Yisas Yeriko malgi u pa dungwi. Pa dungure omeling gi dungwo yal ta homaulung ami di molere, ari iriyala tongwo i, moni na to dire hong di mongwi. \v 36 Mongure ari miki weni umua dungwo pire, “Ari hobi talongwo ume?” dire sirin bol tongwi. \v 37 “Nasaret hong yal Yisas u omua,” ditongwi. \v 38 “Yisas, singaba Debit gang ye, ni milna pir na tomo,” dire gala dungwi. \v 39 Dimba ari homa engwo hobi kura ha ditere, “Sime molo” ditongwi. Dimba yal i gala bir dire, “Debit gang ye, ni milna pir na tenanbao.” \v 40 Dungure Yisas u aire molere, “Aule ire na molga baniya wo,” ditongwi. Ditongure u mala ungure, Yisas yal i yu sirin bol tongwi, \v 41 “Na ni tal ol ni teralga pire di na tene?” dungwi. “Yal Yisas ye, na omena gi dungwo i a pila di na tenana di pire diwa,” ditongwi. \v 42 “Ni na onangwo pamia di pingiwe, omin i pila dinangure u wai nanua,” ditongwi. \v 43 Ditongure gintani omeling a pila dungure u wai ongwi. Pirere Yisas doling bol pirere, God maa e tere tere ongwi. Ena ari hobi Yisas tal ongwo i hanere, God maa e tongwi. \c 19 \s1 Yal Sakias ongwo ha \p \v 1 Ena Yisas Yeriko malgi wangwi. Wangure takisi ingwo hobi kene ongwo yal ta haang Sakias mongwi. \v 2 Molere talhan miki weni a nongwi. \v 3 Ena yal i Yisas gumang hanamba, ari miki weni yobile mongure, yali koptani momia, i dui dire harala dire ol wamba, weniga hankungwi. \v 4 Hankire, yong ere momia, bli si homa pire er bane ta mo pire, Yisas wiyala nangwo haralua dipire han mongwi. \v 5 Han mongure yal i mongwo bani Yisas ari hobi kina ongwi. Ongure pi Sakias mongwo dimani pa dire Yisas han yuwo ole, “Sakias ni manbi wo. Kenba na ni oo ke panga ala monaminua.” \v 6 Ditongure Sakias gintani manbi ure yong miling horega ongure, Yisas aule ire oo kepangwo malgi ongwi. \v 7 Ongure arihobi hanere, “Ayo, tal nigi dongwo ongwo yal i kina pana gal momia, talongwo mome?” dire nomani si gogo dangwi. \v 8 Ena Sakias aire mole yu ditongwi, “Yal Yisas ye, ni piro. Omaga na talhan a nega hobi iwe, sina weni sikira dire ebir sire, ari talhan a nekungwo hobi tau teralua. Te na yal ta taling kuni negiwe, pring tal sui sui dire te aibing olalua.” \v 9 Dungure Yisas yu ditongwi, “Omaga iwe, ni arini hobi God kina mol pai onua. \v 10 Ni Ebraham gang weni monua. Ena na Ari Wang Weni mole uga iwe, ari u tibi albe pire, yone pai mongwo hobi, si hon e tegere, sigare kule u wai nama dire wiwa,” dungwi. \s1 Ha di bole honagi ari moni i kul sungwo ha \sr (Mat 25:14-30) \p \v 11 Ena Yisas Yerusalem malgi mala ongure, ari Yisas haang pungwo hobi yu dipungwi, “Mala i God ari kene ongwo hol u tibi nama” di pire haung u mala omia pungwi. \v 12 Pimba Yisas ari hobi yu ditongwi, “Ari singaba ta, ari singaba bir weni mongwo bani pire digere, ganba kene ol na tenangure, na pi milin ta mole emgi siina dirala dire namia. \v 13 Nala dire honagi ari ana holo holo di aulere, moni tobo twenti kina twenti kina tere yu ditenamia, ‘Ni yalhobi moni i ire pire honagi ongere, mena mena i sina tai sire pai i nangure na siina dire uralua.’ \v 14 Ditere nangure arihobi tole wa tere i bolimbani ol tongwo ipire yal ta nu sungure, emgi pi pa dire singaba bir weni yu ditenamia, ‘Singaba i na ganbana kene ol molkinama di piriwa.’ \v 15 Ena singaba bir weni ganba ta kene ol te mole hon siina dinamia. Siina dire honagi ari tobo moni tongwo hobi di ku bolere, yu ditenamia, ‘Moni tegarai, ni yalhobi honagi onga sini sire pai i om mo paikime?’ \v 16 Di aulungwo honagi yal ta homa u pa dire yu ditenamia, ‘Yahuno ni moni twenti kina na tengarai na hon honagi oli oga tu handret kina u tibi omua.’ \v 17 Dinangure singaba yu ditenamia, ‘Tal wai onia. Ni honagi ari wai monia. Ni talwo i honagi awai ole onga i pire na oo tabil ana holo holo ni tegere kene ol monanua.’ \v 18 Honagi yal ta u pa dire yu ditenamia, ‘Yahuno, ni moni twenti kina na tengarai na hon honagi oli oga propet wan handret kina u tibi omua.’ \v 19 Dinangure singaba yu ditenamia, ‘O para onga wai pamia. Ni oo tabil ana hol pai muru kene ol monanua,’ ditenamia. \v 20 Ena honagi yal ta emgi u pa dire singaba yu ditenamia, ‘Yahuno, ni twenti kina na tengarai na gal yobilere, i kul si ega ya dimua. \v 21 Ni ari nigi denga monia kulni piriwa. Ni nin tal ta a nekire, ari tau a nongwo hobi tol dirala dire dinua. Ni nin honagi ta ol ya nekire, ari tau ol yangwo miling u tibi ongwo i nerala dire dinua.’ \v 22 Dungure singaba honagi ari yu ditenamia, ‘Ni honagi ari digan monia. Ni nin ha dinga meri, na ha pring di ni teralia. Na yal nigi dega molga han dinia. Na nan tal a nekire, yal ta taling tol di iga han dinia. Te na nan homena ol ya nekirere, ari tau ol yangwo nega han dingiwe, para dinia. \v 23 Ni iwe, talongure moni to mama hol ere mone? A siribi sire ari mongwo bani engere sina tai sire pai mena mena i nangure na ure iralga pamba.’ \v 24 Yu dire ari mongwo hobi yu ditenamia, ‘Ni yalhobi moni a nongwo i, a tol di ire tu handret kina a nongwo yal i to,’ ditenamia. \v 25 Ditenamba, yalhobi yu ditenamia, ‘A, Yahuno, yali tu handret kina haya para anongwiwe,’ \v 26 Dinangure singaba yu ditenamia, ‘Na di ni teralga piro. Yal ta tal tegere kene ole i wanangwiwe, hon aine teralga pamia. Te yal ta tal tegere kene ole i wakinangwiwe, homa teralga i wanangwo tal i nan tol di iralga pamua. \v 27 Na kiana hobi singaba ta molkiralga pamia dire dinamia, ni aule ire ure sire isusu olio,” dungwi. \s1 Yisas singaba king molere Yerusalem ongwo ha \sr (Mat 21:1-11, Mak 11:1-11, Yon 12:12-19) \p \v 28 Ena Yisas ha di pisolere, Yerusalem nala dire homa engwi. \v 29 Erere ere Betpasi, Betani malgi hamen hul Olibi u pa dungwi. \v 30 U pa dire Yisas grang wine ongwo ya sutani bai nu si olere yu ditongwi, “Oo malgi yuwo hane. Malgi i pirere hananba, kun donki giri yal kun ta han hol enangure monangwo hanania. \v 31 Hanangiwe, yal tau au si wakimia, han i gule i unana po. I unanga, yal ta bani molere, ni ya su talongwo kun i han gule ire one? dire sirin bonangworai, yu ditenania, na yasu pi tege eminga yal kun i honagi ol terala dungure ire uminua, ditere wo.” \v 32 Ena yasuri pi pa dire hangure, Yisas ha ditongwo meri giu dire pangwi. \v 33 Ena yasuri kun han i gule mongure, kun hong yal ure yu ditongwi, “Ni yasu tal ongure kun yal kun i hani gule ire one?” \v 34 Dungure yasuri yu ditongwi, “Yal Yisas kun i honagi ol terala dungure gule ire ominua.” \v 35 Dire kun giring aule ire Yisas mongwo bani ongwi. Pirere nin galsina gule kun mobing bani ere Yisas aki dungure, kun mobing bani au sungwi. \v 36 Au sungure ari tau gal gulere, homaulung i e ya ime ongwi. \v 37 Ongure Yisas Olibi hul mole aidole, ere ya ime pi Yerusalem nala dire ongwi. Ongure grang wine ongwo hobi miki weni molere, Yisas tal ongwo i hanere, yong miling horega ongure, God wai pir tere, maa e tere erakere dire yu dungwi, \v 38 “Pi tege eminga yal iwe, God grang wine olere, u tibi pi na tomia, nan ari hobi wai piminia, God yal i kene ol to. God haang a yuwo ol tenaminue. God mongwo hamen bani iwe, kura paikire ura dinamue,” dungwi. \p \v 39 Dimiawe, ari taporal mongwo sina i Perisi yal tau molere, Yisas yu ditongwi, “Tisao, ni gran wine ongwo hobi sime molo ditomo.” \v 40 Dimba Yisas yu ditongwi, “Yalhobi sime monangwiwe, kwahulu i ere yu gala dinamua,” dungwi. \s1 Yisas Yerusalem han dire hai mengwo ha \p \v 41 Ena Yisas ere u Yerusalem malgi mala ure hangwi. Hanere hai mengwi. \v 42 Mere yu dungwi, “Yerusalem hong yalhobo, tal ta onanga kura paikire ura dinamia, onanga meri ereyu ol monanba, pir po sikinua. \v 43 Ena haung ta u tibi unangwiwe, ari kiani mena holo holo i u ni yobilangure, ni sina i muru monanua. \v 44 Monangere kiani hobi ure ni sire ol gogo dal ni tenamua. Tere oo para muru si galere, malgi isusu olangure, ni gol wai sinanua. God ni aki di ni tongwo haung pinanga pamba, pir po sikinua,” dungwi. \s1 Yudari ha maing oo ala ari bona gana moni honagi ongure Yisas hobang si tongwo ha \sr (Mat 21:12-17, Mak 11:15-19, Yon 2:13-22) \p \v 45 Ena Yisas ere ha maing oo bir ala pire hamba, ari bisnisi honagi ol mongwo hanere, si doling i maini olungwi. \v 46 Olere, yu ditongwi, “God ha mining ganing ta yu pamia. Na ha maing oo ala i arihobi na kina hawai ole ole olabilua. Yu pamiba, ni yalhobi oo ala i onga u kuni gobere omua,” dungwi. \p \v 47 Ena hamen haung haung Yisas ha maing oo ala arihobi ha maing nir si tongwi. Te mongure ha maing oo singaba ire, Lo ha nir si tongwo hobi ire, Yudari kene ongwo hobi ire dire, Yisas si golala dire hol wa dungwi. \v 48 Dumba ari para weni Yisas ha dungwo hobi ogolo weni yole pir momia, si gonangwo hol ta i tibi olekima. \c 20 \s1 Arihobi Yisas ara yulang ire tal maing maing ome dire sirin bongwo ha \sr (Mat 21:23-27, Mak 11:27-33) \p \v 1 Ena haung ta Yisas Yudari ha maing oo ala ari hobi God tal ol na tongwo ha maing nir si te mongwi. Mongure ha maing oo singaba hobi ire, Lo ha nir si tongwo hobi ire, Yuda kene ongwo hobi ire dire, u Yisas mongwo bani pa dire yu sirin bol tongwi, “Ni ara yulang ni tongwo ire ure, tal maing maing one? \v 2 Ni tenangwo yal i haang dal na to.” \v 3 Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi sirin bol na tenia, na ha taniga sirin bol ni tenamna do. \v 4 Yal Yon nir bil tongwiwe, God yulang ire bil tom mo, ari yulang ire bil tome?” \v 5 Dimba yalhobi nin bolbin dire yu dungwi, “God yulang ire bil tomua dinaminba, Yon pir tekino, di na tenamia. \v 6 Te ari yulang ire bil tomua dinaminba, ari hobi Yon God hana togu yal weni kara mongwo pamua dire na sinamia. Talwa dinamne?” \v 7 Dire yalhobi Yisas yu ditongwi, “Yon nir bil tongwo iwe, yulang ingwo hol hankiminua.” Dungure Yisas yu ditongwi, \v 8 “Hanki dingiwe, na yal ta yulang na tongwo ire honagi olga yal i, ere di tibi ol ni tekiralua,” dungwi. \s1 Ha bangi biire honagi ari digan er wain kene onangwo ha \sr (Mat 21:33-46, Mak 12:1-12) \p \v 9 Ena Yisas ha ta di bole arihobi yu ditongwi, “Yal ta ganba bir weni dinamia. Dinangure u sire grep hani kunamia. Kulere ganba i yal tau kene ol molo di te olere, hong yal i ere pi milin ta monamia. \v 10 Molere, miling kul ema di pire, boi honagi yal tau wain niring diire enangwo tau inama dire nu si olamia. Olamba, ganba te ole nangwo yalhobi sirere, erepo ditenangure yamoni namia. \v 11 Yu onangure hong yal i boi honagi yal ta hon nu si olamia. Olamba, ganba te ole nangwo yalhobi sire, ol gogo dal terere, erepo, ditenangure yamoni namia. \v 12 Ti hon honagi yal ta nu si olangure u pa dinamba, ereyu ol gogo dal tere, pia si mena olamua. \v 13 Ena grep hani kungwo hong yal iwe, yu dinamia, Na tal olale? Na wana weni iwe, bai nu si olgere, yalhobi ha wai ditere han uning si olama di pinamua. \v 14 Pire nin wang bai nu si olamba, ganba te ole nangwo hobi mole yu dinamia, Ganba hong yal irai wang weni umia hano. Haniba, wang weni si gonaminga, ganba oo ai nan para muru inaminua, dinamia. \v 15 Yu dire wang i a pilu di mena pire si gonamua.” Dire Yisas yu ditongwi, “Si gonangure ganba hong yal ure, ganba te ole nangwo yalhobi tal ol tename? Han uning si olam mo? I ta olekinamia. \v 16 Ure si gol wai sire, oo ai ya, ganba i wiyol ta tenangwo pamua.” Dungure arihobi ha i pirere, ganulun dire yu dungwi, “Ayo, yu onam mo?” \v 17 Dungure Yisas teni han wabo dire yu ditongwi, “Ni yalhobi ha maing buku kere memini pin mo? \li1 Oo kengwo yalhobi torari ta ire ‘mebin damua’ dire \li1 pisolamia. Pisolangwo torari iwe, God nin aki di \li1 ire torari sinangure bring torari nima ongwo meri \li1 dinamua. \rq ( Sam 118:22)\rq* \p \v 18 Ena yal ta torari i gore mena olala dire \li1 onamba, nona pare yal i gumang holi yanamua. Te torari yal ta biirangwiwe, yal i biire dal dinangure u susu pire ganba danamua.” \p \v 19 Ena Yisas ha di bole dungwo i, ha maing Lo tisa hobi, te ha maing singaba hobi yu nomani si pungwi, “O, na yalhobi di na tomia Yisas han honaminua,” di pungwi. Di pimba ari hobi kulung pirere, han uning si olungwi. \s1 Arihobi moni takisi Sisa tenamno dire Yisas sirin bol tongwo ha \sr (Mat 22:15-22, Mak 12:13-17) \p \v 20 Yisas tal gogo ta onangwo ha maing yal bir hobi ha di mere si terala dire, kwi han mongwi. Molere, yal tau Yisas mongwo bani pire, kela kule tenama dire yu ditongwi, “Yisas kraung singere bol yanangwo irai, moni tobo ni teralia po,” ditongwi. Ditere Yisas ha dinangwo bol yanangwo irai, aule ire gabman nambawan mongwo bani omingere ha hol ol tenamua, di pungwi. \v 21 Ena hasu kela kulala dungwo yalhobi u pa dire, Yisas yu ditongwi, “Tisao, ni ha pangwo meri kara dinga piminia. Direre te God mongwo maing ari para weni di ba bol na tenga piminia. Ni ha ta abiyame ere dikinia. Ari singaba te yal bina hobi para kulung pir tere ta dikinia. Ha kara aru dire diteniraya. \v 22 Ena God krehaman ha mining bongwo iwe, moni takis yol Rom singaba Sisa to, dim mo, tekio dime?” \v 23 Dimba, yalhobi kela kule dungwo i, Yisas haya han po sungwi. \v 24 Sire yu ditongwi, “Moni takis olinga taniga i ya wo na hanamna. Moni piksa ya, te haang i ara haang dime?” \v 25 Dungure yalhobi Yisas yu ditongwi, “I ari singaba Sisa haang dimua,” dungwi. “O, para dinia. Sisa nin taling dinangwiwe, Sisa tenana po. Te God nin taling dinangwiwe, God tenanga pamua,” dungwi. \v 26 Ena Yisas ha yu ditongure yalhobi gai golere, han holkima. Ganulun dire nomani si gogo dale sime mongwi. \s1 Yalhobi ari gongwo i hon airamo dire Yisas sirin bol tongwo ha \sr (Mat 22:23-33, Mak 12:18-27) \p \v 27 Ena gin ta Sadyusi yalhobi tau Yisas mongwo bani ungwi. Sadyusi yalhobi ha maing di tongwiwe, tere “Ari gongwo hobi hon ta airekinamua,” ditongwi. \v 28 Ena yalhobi, Yisas mongwo bani ure yu sirin bol tongwi, “Tisao, yal Moses krehaman ha yu mining bol e na tomiraya. Yal ta eumbi kina temine tere molere wiimbi gonamia. Gonangwo eumbi al werai, ebering ta gal enamia. Gal ere molere, al i na igere, gir kul enangwo, abinambi aibing maulung sinama di pinamua. Moses yu di embawe, na di ni tenamna piro. \v 29 Ena ebering hobo ana hol pai muru hol pai sutani momia. Abimbi homini iwe, al i kina moli pire temini tere gomia. \v 30 Gongure ebering iwe, hon gal emba, ereyu temini tere gomia. \v 31 Ebering hobi para weni yu gal emba, temini tere gomia. \v 32 Gongure emgi al i para gomia. \v 33 Emgi ari gongwo hon airamua dingiwe, airangwo habang al i ara eumbi moname? Ebering hobi para weni gal engwiwe.” \v 34 Dimba Yisas yu ditongwi, “Omaga mominga habang iwe, ari yal al ire u tani ongere mominua. \v 35 Mominba, emgi ari gongwo airangure God mol pai gobari na tenangwo gin iwe, yal al ta hon molkinaminia. \v 36 Kwia ensel mongwo tali yu mole wanaminua. Ware hon ta golkinaminua. God ari yulagi engwo bani ulna yunangwo airaminga, aire God nin kul engwo weni monaminua. \v 37 Ena yal Moses ari gongwo hon airamua dire ha nir si tongwo gin iwe, tere er aulung bani endo dongwo hangwo i para di tibi olimia. Singaba God iwe, kwiana moya Ebraham ire, Aisak ire, Yekop ire dire, maa e tongwo yal momua. Ena yal God ari gongwo hobi hobang mole kene ol tom mo? Ta tekimia. \v 38 Ari hon mongwo hobi hobang mole kene ol tomua. Tongwo ipire kwiana moya Ebraham ire, Aisak ire, Yekop ire dire, kwiang hon momua.” \v 39 Yu dungure ha maing Lo tisa tau Yisas yu ditongwi, “Tisao, ni ha wai dinua.” \v 40 Dire hon sirin bol tenamba, Yisas kulung pungwi. \s1 Yisas Perisi hobi sirin bol tere singaba Kraist ara gang mome dungwo ha \sr (Mat 22:41-46, Mak 12:35-37) \p \v 41 Ena Yisas ha hon ainere yu ditongwi, “Yasingaba Kraist mongwiwe, Debit gang momua, dinga i talongwo dine? \v 42 Isrel ha maing ul geral buku Sam ala iwe, Debit nin ha yu bol emia, \li1 \v 43 Hamen yasingaba na grang wine ominga yali yu ditomia, \li1 “Ana weni holi ami di molo. Mongere kiana i unaminga \li1 doling i mena olanua,” dimia. \rq ( Sam 110:1)\rq* \p \v 44 Te Debit nin yal i ha dungwo doling bole a i si waiwa dimia, talongwo Debit gang momua, dine?” dungwi. \s1 Lo Tisa ol wangwo ha \sr (Mat 23:1-36, Mak 12:38-40, Luk 11:37-54) \p \v 45-46 Ena ari hobi para ya molere, Yisas ha dungwo pir mongwi. Mongure Yisas grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Ni yalhobi, Lo ana holo holo ha nir si tongwo hobi tal ol wangwo meri. Ol wakinanga pire kwi han molo. Yalhobi ari na hanama hanama dire gal wai dinangwo pire homaulung iriyala tenamia. Tere wa i ogere ari hobi homaulung kwaling na hanere, ‘Nebare, widinio’ di na tenama dire yu onamua. Te ha maing oo ala pire, bol guma bani ami di molgere, ari na hanama di pinamua. Te homena bir ke nere monangwo bani iwe, yalhobi ere iri si homa enangwo hananua. \v 47 Te ari gongwo eumbi al werai monangwo ala iwe, pire taling tol di ire bal tenamua. Te ari hobi maulung bani God ha diterala di monangwiwe, hasu ha miki weni di te monamua. Monamba, God ha hol bir ol na tenangwo gin iwe, yalhobi gaung gul bir weni inangwo pamua,” dungwi. \c 21 \s1 Al werai ta ha maing moni God tongwo ha \sr (Mak 12:41-44) \p \v 1 Ena Yisas ha maing oo ala mole han wabo dire, ari tal miki weni a nongwo hobi ha maing honagi aki dungwo moni olungwo hangwi. \v 2 Hamba, agr ta wiimbi gongwo al werai mole moni nol wan toea sutani olimia hangwi. \v 3 Hanere yu di tongwi, “Ni yalhobi pir molo. Al werai iwe, moni miki ta pai tekimia. Moni olungwo i, moni bir olimia. \v 4 Te yal tau moni olungwo i, tau a bi ere obil olimia. Te al werai iwe, wiimbi gomiraya obilga pai tongwo meri kara ol pisolimia. Emgi homena bring si nenangwo moni ta dikimua,” dungwi. \s1 Yisas ha maing oo bir isusu olamua dungwo ha \sr (Mat 24:1-2, Mak 13:1-2) \p \v 5 Ena ari hobi ha maing oo bir ala i ha di mole yu dungwi, “Ha maing oo i egin tere moni tobo God tominua.” \v 6 Dimba Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi talhan omaga dungwo hangiwe, para hanba, emgi hon ta hankinanua. Hulu sigwi dire isusu olamua. Olangure hulu dungwo hanga bani hon ta dikinamua.” \s1 Yisas gul oun dongwo u tibi unamua dungwo ha \sr (Mat 24:3-14, Mak 13:3-13) \p \v 7 Ena yu dungure ari hobi yu sirin bol tongwi, “Tisao, ha di na tenga i, tal habang u tibi name? Tal guma hon tal u tibi unangure ha dinga i hanamne?” \v 8 Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi han kun ole molio. Yal tau ure kela kul ni tenamia. Terere na hana dal yuwo ere yu di ni tenamia, ‘Ha di ni tongwo doling bole a i si wanga yal irai wiwa. Hamen haung omaga werigi dimua.’ \v 9 Dinangure ni yalhobi ha weni dima dire bol yakio. Emgi ni monga mala i kura u tibi namio, te ganba bantau kura bonamua. Yu onangwiwe, ni yalhobi ganulun dikio. Talhan hobi para u tibi namiba, ganba wai sinangwo haung u tibi ta olo hunamua. \v 10 Te ari wiyol ta pirere, wiyol ta kina kura bonamia. Yasingaba ta gamahobi pirere, yasingaba ta gamahobi kina kura bonamia. \v 11 Te maganba i ememe bir onamio, menan bir u tibi namio, nibil bir u tibi namio, hamen yulang ho tere tal guma hon dongwo maing maing u tibi namua. \p \v 12 “Ena talhan hobi olo u tibi hunangure, ari ni aule ire pire ol gogo dal ni tenamua. Terere Yudari ha maing oo ala ha hol ol ni tere, ni si hani sinamua. Tal yu onangwiwe, na hana a ime olala di pire, ol ware ni aule ire pire, singaba king gabman mongwo bani olamua. \v 13 Olangure ha maing di tenanga pinangwo pamia. \v 14 Ena yu ol ni tenangwo irai, nomani susu sire talwa dirale, di pirikio. \v 15 Ha iwe, na nan yon wu bilgere dinanga pamua. Dinanga kiani hobi gai gonangwo pamua. \v 16 Te nimai nabin hobi ire, ebin hobi ire, algi tani hobi ire, enin abin hobi ire dire, ni aule ire pire wiyol ta tenangure, ni sigonangwo pamua. \v 17 Ari para weni na pir na tere monanga i, ni hanere yong ki e ni tenamia. \v 18 Tenamba, ni bini eme tani weniga malamba, na kene ol ni teralua. \v 19 Teralia ni yalhobi nimni mole moli pire, nomani mol pai gobari inanua. \s1 Yisas Yerusalem isusu olamua dungwo ha \sr (Mat 24:15-21, Mak 13:14-19) \p \v 20 “Ena Yerusalem oo malgi ami kura i wangwo yalhobi bina holo holi yobile monamia, hanere, eke, Yerusalem sigale isusu olamua di pinania. \v 21 Di pinanga gin iwe, ari Yudia monga hobi te ere pi hamen hul molio. Yerusalem oo malgi monanga hobi, aidole te ere banta po. Te ari mena monanga hobi hon ere malgi nala di pirikio. \v 22 Homa awa ha di engwo meri iwe, tal nigi dongwo ol wanga i, God nin prin ni tenangure u tibi namia. \v 23 Eke, agr gir panangwo ya, te gir aming ne monangwo hobi iwe, miling pirie. God ari tal gogo ongwo hobi yong ki bir e tere, tal oun dongwo ol ni tenangure, gaung gul bir inanua. \v 24 Ari wiyol hobi Isrel ari tau si gonangure, tau aule ire pire ganba bina holo holi olamua. Te wiyol hobi Yerusalem oo ai bani egere moli nangwo nangwo, hamen haung wai sinamua. \s1 Emgi Ari Wang Weni unangwo ha \sr (Mat 24:29-31, Mak 13:24-27) \p \v 25 “Ena ari, haba, kulmoma iwe, tal ta onamio. Te pil nir digan mo mibi pire, sahala si yare sigune bir dinamio, ganba ari hobi ganulun dire kul pire omeling nol danamia. Danangure hamen yulang i, ho tere hol wanamia. \v 26 Wanangure ganba bani tal tau onangwo i ari hobi hanere, ha kwaling terewa sinamia yulang holkire, ari gongwo meri monamua. \v 27 Te Ari Wang Weni na kwahawa bolimbani molere, ere ime uralia. Uralgiwe, yulana bir pai na tenangure, nimni molere, hamen yong anigi ongwo meri uralga, ari para muru na hanangwo pamua. \v 28 Emgi talhan han diga meri u tibi unangure, ni yalhobi hanere, o, God aki di na tenangwo haung mala umua dire, aire nimni molo,” dungwi. \s1 Er Kwasulu mine hon ongwo iwe hamen haung ebil sungwo ha \sr (Mat 24:32-35, Mak 13:28-31) \p \v 29 Ena Yisas ha ta er bani di bole yu ditongwi, “Ni yalhobi kwasulu ya, te er tau bani kwi han monania. \v 30 Monangere yolang bani hon pu dire mini hon onangwo irai, nimin sinangwo haung mala umua di pinia. \v 31 Pinga meri iwe, talhan onangwo hanere, o, God kene ol na tongwo hol irai omaga mala umua di pire monanua. \v 32 Ari omaga malungwo hobi olo ta gol wai sikinangure, talhan hobi u tibi unamia. \v 33 Hamen ganba wai sinamba, te na hana iwe, obil weniga ta i kul sikinamua. Ha weni kara di ni teiwa. \s1 Yisas gamahobi nin gaung kene onangwo ha \p \v 34 “Ena hau homena miki weni nere, nir bia nere, te gaun tal pir yuwo ere wa monanga, Ari Wang Weni na uralga, tal onane? Na uralga haung pir po sikinia, gintani uralga pamia, a non ole kwi molio. \v 35 Hau kwir enga dirin wa i ure sungwo ganulun dungwo meri iwe, na uralga haung ari ganba uling holo holi para weni ganulun dinamua. \v 36 Ginangwo tanangwo haung haung na hana wai ole ole molio. Molere, talhan i u tibi unangwo nimni mole, Ari Wang Weni na gumana bani aire molala di pinanga iwe, God yulang na to dire, sirin bol tere tere molo.” \v 37 Hamen haung haung Yisas Yuda ha maing oo ware ha maing nir si tomia. Tere hamen girungwo, ere pi hamen hul Olibi pire mone pamia. \v 38 Te ari yal al hobi pare honmil Yisas ha maing dinangwo pirala dire, ha maing oo bir ala mone omua. \c 22 \s1 Yal Yudas Yisas bai tal sire singaba hobi teralua dungwo ha \sr (Mat 26:1-5, 14-15, Mak 14:1-2, 10-11, Yon 11:45-53) \p \v 1 Ena homa God Isrel ari hobi wang homini si gonamba, han uning si tomia dire, homena si gal nere, God wai pir tere, erin mongwo haung u mala ungure hon nomani si pungwi. \v 2 Pirere ha maing oo singaba ire, Lo ana holo holo ha nir si tongwo hobi ire dire, Yisas si golala dire, ha hole hol wa dungwi. Dumba, ari para weni Yisas pir tomia dire, han uning sire ya mongwi. \p \v 3 Ena Yisas grang wine ongwo ari ana holo holo kebena sutani yalhobi mongwo sina i, yal ta Yudas Iskeriot mongwo bani, Seten ure yong wu bungwi. \v 4 Bungure yal i ha maing oo singaba ire, ha maing plisman ire dire, mongwo bani u pa dire, Yisas han holala dire ha di tibi olungwi. \v 5 Olungure yal hobi wai pire, “Owa ni yu onanga moni tobo ni teralua”. \v 6 Ditongure yal Yudas, “Para dinia, han molo,” ditere, ari ta hon ekinangwo gin i na Yisas bai tal siralga irawa dire, kwi han mongwi. \s1 Yon Pita kina erin homena akun onama dire nu si olungwo ha \sr (Mat 26:17-25, Mak 14:12-21, Yon 13:21-30) \p \v 7 Ena erin habang iwe, kun sipi sipi giring si ke nongwo haung u tibi ungwi. \v 8 Ungure Yisas Pita Yon kina nu si olere, “Ni yasuri pire erin homena akun ol engere nenamna po,” ditongwi. \v 9 “Oo makena akun ol enamne?” \v 10 Ditongure Yisas yu ditongwi, “Piro. Ni yasuri pi oo malgi pa dinanba, yal ta nir mugu hol ire unangwo hanania. \v 11 Hananga yal i, oo ala ta nangwo i doling bol i pire, oo hong yal i yu ditenania, Tisa yu dimia piro. Ni oo weran ta na tengere, erin homena nenamna i tibi olo, dungure uminua. \v 12 Dinangere oo hong yal i weran ta mini bani i tibi ol ni tenamia. Tenangure, ni yasuri pire bol homena akun ole eyo.” \v 13 Dungure yasuri pire, oo hong yal i ha dungwo meri boling kul tomia, oo weran ta tongure, homena akun ole mongwi. \s1 Yisas gamahobi breti wain kina tongwo ha \sr (Mat 26:26-30, Mak 14:22-26, 1 Kor 11:23-25) \p \v 14 Ena haung mala weni ongure, pudungwo Yisas grang wine ongwo hobi kina homena bol bani ami di mongwi. \v 15 Mongure yalhobi yu ditongwi, “Na gauna gul bir iralga mala umba, homa ni yalhobi kina erin homena i nerala dire wai pirige. \v 16 Emgi erin homena i hon nekire moli ogere, God kene ongwo bani u tibi ure nima pire pai monangwo gin i, erin homena hon yulang bonangure hon nenaminua.” \v 17 Yu dire mulu hau are “God ni nir na tenga wai piriwa,” dire yu ditongwi, “Ni yalhobi nir i ebil sire ari hobi to. \v 18 Emgi nir i hon ta nekire moli ogere, God kene ongwo bani u tibi ure nima pire pai monangwo gin i, nir i hon nenaminua.” \v 19 Yu dire homena breti ire, “God ni homena na tenga wai piriwa” dire, du dire yalhobi tongwi. Tere yu ditongwi, “Iwe, na yulana dimia. (Na yulana ni yalhobi miling pule ni teralia. Na pir na tere nere nere molio.” \v 20 Yu dire homena ne wai sungure, mulu hau nir holere tere yu ditongwi, “Mulu hau nir iwe, nomani hon gwa si ni teiya. Tegere God bolo guman puli ire u tani nana dire, na nan algi u mena namua.”) \p \v 21 “Hanega. Nan yalhobi homena tani nere ha wai dire mominga hobi, ta na bai tal sinania. \v 22 Ena God Ari Wang Weni gonama di pungwo meri, na golalga pamua. Pamiba na bai tal sinangwo yal i, miling pirie. Gaung gul obilga inama di pino? Bir weni inangwo pamua.” \v 23 Dungure yalhobi nin di wama tere, “Ara onama dire dime?” di mongwi. \s1 Yisas gamahobi ara singaba monamine dire bolbin dungwo ha \p \v 24 Ena grang wine ongwo hobi molere, “Nan yal ara singaba molere, kene onamne?” dire bolbin dungwi. \v 25 Dungure Yisas yu ditongwi, “Ari singaba king ta molere, hamil ha sire honagi ha dungwo te kene ol tongwo hobi yal i na yahuna ta moma di pimia. \v 26 Pimba, ni yalhobi monga sina i yal ta yal bir molala di pinangiwe, yal kultaing mongwo meri monania. Te singaba molala di pinanga, nir honagi oli nanga pire singaba monanua. \v 27 Yal ta nir hole yal ta tongwo nomia. Nongwo yal i singaba mom mo, te nir hongwo yal i singaba mome?” Dungure, yalhobi “Nir nongwo yal i singaba momua,” ditongwi. Ditomba, Yisas yu ditongwi, “Na nir honagi yal moliwa. \v 28 Na gauna gul ire moli ogiwe, ni yalhobi na pia si nin bangi olekingere, ereho moli uminia. \v 29 Moli uminga Nabe ai ta na tongwo kene ol molalga meri, na ere ni yalhobi ai ta ni teralga kene yu ol monanua. Na kene olga bani iwe, nir nere homena nere monaminua. \v 30 Molere Isrel wiyol ana holo holo kebena sutani hobi para weni bring aholo sire kene ol monanua. \s1 Yisas Pita mobeng hal wa na tenanua dungwo ha \sr (Mat 26:31-35, Mak 14:27-31, Yon 13:36-38) \p \v 31 “Ena Saimon, ni piro. Seten God sirin bol pimia. Pire urere, ni kela kul ni terala dire unamia. Yal ta hopi miling pere masin ongwo meri iwe, Seten ure kraun siralga pir na tenana dire yu ol ni tenamia. Tenamba miling dungwo meri ha maing a i si wananga nimni monanua. \v 32 Yu onamiba, na haya God Saimon aki di tenanga, Saimon nimni monamua di te pisole moliwa. Te ni mobin hal wa na tenangiwe, tere enin tau mobin hal wa na tenamba, ni hon aki di tenangere, hon nimni mole na pir na tenamua.” \v 33 Dungure Pita yu ditongwi, “Yal Yisas ye, ni halabusi pananga mo, gonanga, na kina ereho golabila dire, ni kwi han moliwa.” \v 34 Dimba Yisas Pita yu ditongwi, “Kenba ginangwo ni homa gin sui tai dire na hana di kul sinangere, emgi hoale be dinamua,” dungwi. \s1 Moni gal blasben di baina tal su hobi ha \p \v 35 Ena yu dire Yisas grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Homa na ni ha maing honagi onana dire, ni bai nu si olga onga irawe, moni gal kebin to, blasben ta ire honirayo, onga gin iwe, pi mole mena gole banta paikin mo?” dungwi. “Mena ta golkiminua,” dungwi. \v 36 “Yu oniba, omaga iwe, yal ta moni gal giranga meri kene ole ire nanga pamua. Te gal blasben ere para kine ire nanga pamua. Te di baina ta hol sikinanga, gal yal ta tere moni inangiwe, di baina hon bring sire a ire po. \v 37 Ha maing buku awa ha yu pamiraya, ha hol ole halabusi pai mongwo hobi, yal i kina ereho si daule monamua. \rq ( Ais 53:12)\rq* Ha di engwo iwe, omaga na molga bani nima namua. Te homa na pire awa ha di engwiwe, nima pire pai omua,” dungwi. \v 38 Dungure yalhobi yu ditongwi, “Yal Yisas ye, na yalhobi di baina sutani dimia hanega,” dungwi. “Owa, i para dimua,” dungwi. \s1 Yisas irang God ha di terala dire Getsemani ongwo ha \sr (Mat 26:36-46, Mak 14:32-42) \p \v 39 Ena Yisas girungwo haung haung ongwo meri Yerusalem aidolere, ere Olibi hamen hul ongure, yalhobi doling bol ongwi. \v 40 Pi pa dire Yisas grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Ni yalhobi monga bani tal nigi dongwo onanga pamua. Pamba, God gala dinangere, ni aki di ni tenangure, nimni mole monanua.” \v 41 Dire obilga ulubi pire, ikwi bole God yu ditongwi, “Nabe, ni aki di na terala di pinanga, aki di na to. \v 42 Tenanga, omaga gul iralga haung u tibi ta hunama di piriwa. Piriba, na hana ta paikima, ni nin hani pamia. Dinanga meri na wine olalua.” \v 43 (Yu dungure hamen bani ensel ta ya ime ure, aki di tongwi. \v 44 Tomba, Yisas yong sina hoho mo ure erin bai tabilungure, ha hon erakere ditongwi. Dite mongwo bani, pir pan iwe, ari algi yangwo meri ya ganba bani sungwi.) \p \v 45 Di te pisolere, aire ere grang wine ongwo hobi mongwo bani ongwi. Pi hangure yalhobi Yisas tal ta ol tenangwo miling gul sungure, pole pole ul pai mongwo hangwi. \v 46 Hanere yu ditongwi, “Ni yalhobi talongwo ul pane? Aire hon mole God ha di te molkino? Ul panangiwe, Seten ni kraun sire kela kul ni tenangwo ni bol yanana dire yu onamia. Aire hon mole God ha di tere tere molo. \s1 Yudas Yisas bai tal sire kiang hobi tongwo ha \sr (Mat 26:47-56, Mak 14:43-50, Yon 18:3-11) \p \v 47 Yu dire mongure, Yisas kiang gintani u pa dungwi. Dire grang wine ongwo yal Yudas homa ere, Yisas gumang mu dirala dire ungwi. \v 48 Umba, Yisas yu ditongwi, “Yal Yudas, Ari Wang Weni na ni gumana mu dinia. Talongwo mu dire na bai tal sine?” \v 49 Ena grang wine ongwo hobi Yisas tal ol terala dire ongwo hanere, yu dungwi, “Yal Yisas ye, na yalhobi tau di sinamne?” \v 50 Dire grang wine ongwo yal ta di baina aki dire sungure, ha maing oo singaba honagi yal ta kraung weni hol i bol wal kungwi. \v 51 Kungure Yisas hanere yu dungwi, “A, onga paikimia, hon olkio,” dire, kraung hon adagi si e tongwi. \p \v 52 Ena Yisas inaa dire, ha maing oo singaba ire, ha maing oo plisman ire, ha maing oo kene ongwo hobi ire dire, han hol irala dire ungwo yalhobi yu ditongwi, “Ni yalhobi na na han sirala dire unia. Ungiwe, di baina ire, di sire ire ure, yal ta homena kuni nongwo han sirala dire un mo? \v 53 Ya monga haung iwe, nan yalhobi kinbe kinbe ha maing oo ala molere, ha nir si ni tega pir mongarai, na han holkingirawe. Holkiniraba, ni yalhobi nin pinga haung, te si bongwo yulang tongwo hobi para pungwo haung, omaga werigi dimua,” dungwi. \s1 Pita Yisas na hankiwa di kirulu dungwo ha \sr (Mat 26:69-75, Mak 14:53-54, 66-72, Yon 18:12-18, 25-27) \p \v 54 Ena yalhobi Yisas han holere aule irere, Yuda ha maing oo singaba ke pangwo malgi ongwi. Ongure yal Pita pirere, naa di mongwi. \v 55 Malgi sina iwe, endo gale pir mongure, Pita para pi endo pire ami di mongwi. \v 56 Mongure honagi ama ta ure, tene han mole yu dungwi, “Yal i Yisas kina ereho wangwo haniga irawe.” \v 57 Dimba, Pita ha di kul sire, \p “Alhuno, na yal i ta hankiwa” dungwi. \v 58 Yu di tere olo mol gobari hongure, yal ta ure yu dungwi, “Ni yal i gamahobo weni kara monga irawe.” Dimba, Pita yu ditongwi, “Ayo, na yal i gamahobo ta molkimna, pisolimo.” \v 59 Ena emgi yal ta u pa dire, yulang bole yu dungwi, “A i haweni kara dimia. Yal i Galili hong yal momia. Yisas kina ereho mole wamua.” \v 60 Dimba Pita yu dungwi, “Haniraba dinga pir kun olekiwe.” Yu di mongure, hoale gintani be dungwi. \v 61 Dungure yal Yisas inaa dire, Pita tene han tongwi. Tongure Pita Yisas ha homa ditongwo irai, hon i kraung bani ere nomani si pungwi, “Girungwo ni homa gin sui tai dire na hana di kul sinangere, emgi hoale be dinamua,” ditomiraya, hon nomani si pirere, \v 62 ere mena pire, similo hai me mongwi. \s1 Ari hobi Yisas gaung ha sire sungwo ha \sr (Mat 26:67-68, Mak 14:65) \p \v 63 Ena plisman Yisas kene ongwo hobi Yisas gaung ha sire kuba sungwi. \v 64 Sire omeling apalapo ire to si tere yu ditongwi, “Ni sungwo yal i haang arawe?” \v 65 Dire ha yong miki i tongwi. \s1 Kiang hobi Yisas aule ire Kaunsil mongwo bani pire ha hol ol tongwo ha \sr (Mat 26:59-66, Mak 14:55-64, Yon 18:19-24) \p \v 66 Ena honmil hamen tangure Yuda ari singaba hobi ire, kene ongwo hobi ire, Lo ana holo holo tisa ire dire, u ku bol mongwi. \v 67 Mongure Yisas aule ire kaunsil mongwo bani ongwi. Ongure yalhobi yu ditongwi, “Ni singaba Kraist mon mo, domo.” Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi na ha diga gin i, yol e pirikinia, talwa dirale? \v 68 Na sirin bol ni tenaminba, ni yalhobi sime molo di na tenania. \v 69 Ena omaga emgi na Ari Wang Weni molia. Molere yulang hong yal God kina kene ol molabilua.” \v 70 Dungure yalhobi yu ditongwi, “Ni God wang weni molia di pino?” Dungure Yisas yu ditongwi, “Ni yalhobi nin pinga meri dinua.” \v 71 Dungure yalhobi yu dungwi, “Nan tal ha hon dinangwo pinamne? Yali grang bani ha para di mena olungwo piminua,” dungwi. \c 23 \s1 Yisas aule ire Pailat mongwo bani ongwo ha \sr (Mat 27:1-2, 11-14, Mak 15:1-5, Yon 18:28-38) \p \v 1 Ena yalhobi ha hol ol wai sire, Yisas aule ire ere gabman nambawan Pailat mongwo bani ongwi. \v 2 Pi molere, yalhobi Yisas tal ongwo maing ha di mere si tongwi. Tere yu ditongwi, “Yal i ari hobi kraung sire, auli holo holo emirayo, te Singaba Sisa takis tekio dire hobang simirayo, te yal i nin na Kraist singaba moliwa dimiraya.” \v 3 Dungure Pailat Yisas sirin bol pungwi, “Ni Yuda ari singaba mono?” Dungure Yisas ha pring yu ditongwi, “Ni nin dingiwe.” \v 4 Dungure Pailat kene ongwo hobi ari tau para ditere yu dungwi, “Na yal i ha ta dinangwo miling irala dire wa duiba, ta dikimua.” \v 5 Dimba arihobi yulang bole yu ditongwi, “Yali Galili ganba ha kebering hole di te i Yudia pire omaga baniya umia. Ungure arihobi para weni ha i pire ganulun dire kura bonangwo pamua,” dungwi. \s1 Yalhobi Yisas aule ire pi Herot mongwo bani pire hahol ol tongwo ha \p \v 6 Ena Pailat yalhobi ha dungwo i pirere, yu sirin bol tongwi, “Yal iya, Galili yal momo?” dungwi. \v 7 “Singaba Herot arinhobo momua,” dungure Pailat pirere, yalhobi Yisas kina nu si olere, “Herot monangwo po,” ditongwi. Ditongure yalhobi Herot mongwo bani ongwi. Ena gin iwe, Herot u Yerusalem mongwi. \v 8 Mongure Yisas u pa dungure hangwi. Hanere, Yisas umia tal guma hon tau onangwo homa hankiraya, omaga haralga molia dire, wai pire gun ere mongwi. \v 9 Molere sirin miki weni bol tongwi. Tomba, Yisas ha ta mong ditekima. \v 10 Di tekungure Yuda ha maing singaba ire, Lo tisa ire dire, u aire mole yulang bole ha di mere si tongwi. \v 11 Ena Herot soldia hobi para Yisas gaung ha sire grabalga ole brum bai tongwi. Tere gal mining ganing ungwo wai weni hau tere, nu si Pailat mongwo bani olungure, aule ire ongwi. \v 12 Ena homa Pailat Herot kina kiang pai mongwi. Momba, omaga Herot tal ongwo i Pailat wai pire, u tani pire, ha wai di mongwi. \s1 Pailat Yisas er pera bani si golo di tongwo ha \sr (Mat 27:15-26, Mak 15:6-15, Yon 18:39-19:6) \p \v 13 Ena Pailat Yuda ha maing oo singaba, kene ongwo hobi para di ku bole yu ditongwi, \v 14 “Ni yalhobi yu di ware, yal i aule i na molga bani unia, yal i ari hobi para weni kraung sire, auli holo holo emua dinga irawe. Ena na ni yalhobi monga bani ha ta dinangwo miling irala dire wa duiba, ta mangwo hanua. \v 15 Ta mangwo meri iwe, Herot ere wa dungure ta mangwo pamia, hon nu si memini olimua. Piro, gonamba, ha oun dongwo ta i tibi olekinia, \v 16 homa kuba sire han gule olimingere ya monamua,” dungwi. \p \v 17 (Ena erin habang Pailat memini pangwo ari halabusi pangwo yal taniga gule ole ole omiraya.) \v 18 Ena omaga iwe, ari yal al miki gala bir dire, “yal i si golo. Barabas gule olingere mena uname,” dungwi. \v 19 Barabas iwe, gabman kina kura bole yal tau si gole hani pamiraya. \v 20 Pailat hon aire yu ditongwi, “Na Yisas gule olalgiwe.” \v 21 Dungure ari hobi para weni grang mu dire, “Er pera bani si golo. Er pera bani si golo,” ditongwi. \v 22 Ditongure Pailat ti hon aire yu ditongwi, “Tal ha oun dongwo pire dine? Yal iya gonamba, ha ta di oun dekimia, homa kuba obil sire gule olgere monangwiwe.” \v 23 Dimba, yalhobi grang mu dire, gala bir dire, “yali er pera bani si golo” dungure Pailat ha dungwo ya ime sungwi. \v 24 Sungure Pailat Yisas si gonama dire ha di ba bol tongwi. \v 25 Ena Pailat Barabas kura bole ari si gole hani pangwo yali gule mena olere, Yisas ari hobi ha dungwo meri grang wine olere, Yisas si gonama dire, soldia te aibing olungwi. \s1 Yalhobi Yisas er pera bani si engwo ha \sr (Mat 27:32-44, Mak 15:21-32, Yon 19:17-27) \p \v 26 Ena olungure yalhobi Yisas aule ire ongwi. Ongure Sairini hong yal Saimon malgi nala di ongure, soldia hobi a i si molere, Yisas er pera haungwo i tol di ire hau tongwi. \v 27 Ena ari yal al tabin bir weni doling bol pire, al hobi aya maya dire, pegare ole hai mere mere ongwi. \v 28 Ongure Yisas kulu si hanere, yu ditongwi, “Yerusalem al hobo, na wa di pire hai me na tekio. Ni al hobi wani aun hobi pir tere hai me to. \v 29 Piro, moli pire emgi habang ta u tibi nangure yu dinania, Ayo, al temini tongwo meri yu molalgarayo, di pinania. \v 30 Tal yu onangwo gin iwe, ni yalhobi yu dinania, Hamen hul i guru di yare na biiro, te ganba si pu dinangwo sina ala i molgere hon terewa sinamba, dinania. \v 31 Na er aulung hon dungwo molga na han olangwo pangwo yu ol na tomia, ni er aulung gongwo monia tal mere ol ni tename?” dungwi. \p \v 32 Ena tal nigi dongwo ongwo yal su Yisas kina sirala dire aule ire ongwi. \v 33 Pirere ganba ta haang Breng Yulang ganba pi pa dire, Yisas er pera bani sirere, te tal gogo ongwo yal su bina holo holo i si engwi. \v 34 Si engure Yisas ha yu dungwi, “Nabe, arihobi tal gogo ol na tongwo i pring i ole to.” Dungure soldia yalhobi Yisas gal gule santu sire aling bangwo yal i, i ongwi. \v 35 Ena ari hobi aire mole tene han mongwi. Mongure Yuda kene ongwo hobi guma bani aling diri bol tere yu dungwi, “Ari tau aki di tomiraya, nin gaung aki dinamo? Yal i Kraist God Nu Ke Tongwo Yal monangure, yu ole nin gaung aki do domo.” \v 36 Ena soldia hobi para gaung ha sire, u mala pire nir wain gu kengwo bli wa i pi grang wangwi. \v 37 Ware yu ditongwi, “Ni Yuda ari singaba king irai monia, nin gaung aki domo.” \v 38 Ena er pera gumiling mibi ha mining ta yu bol emia, YAL IWE, YUDA ARI SINGABA KING MOMUA. \v 39 Tal nigi dongwo ongwo yasuri yal ta Yisas gaung ha sire yu ditongwi, “Ni Kraist mon mo? Weni monanga nin gaun aki dire, na yasuri para aki di na tomo.” \v 40 Dimba er pera daling hol bani sungwo yal i ha dungwo i pire han tere yu dungwi, “Nan yasuri pring oun dongwo ipire gul na tomba, yal iwe, pring ta paikungure, gogo nomani pire ol tomia. \v 41 Nan yasuri tal gogo ominga pring pangwo meri gul iminia. Gul iminga meri yal i bolo para iminia. Ni God kulung pirikire, yu din mo?” \v 42 Dire Yisas yu ditongwi, “Yisas, ni emgi singaba king mole kene ol monanga haung na para milna pir na to.” \v 43 Dungure Yisas yu ditongwi, “Kenba ni na bolo gul ikinaminga ai u sina wai weni pire gun ere monaminua.” \s1 Yisas gongwo ha \sr (Mat 27:45-56, Mak 15:33-41, Yon 19:28-30) \p \v 44 Ena omare ari u sina weni ure dekungure, ganba uling holo holi hamen para si bol poira sungwi. Si ongwo ongwo hamen pudungwo ari kula pangure, ari hon dongwi. \v 45 Yu ongure ha maing oo bir ala gal hol engwo iwe, sina weni si dina di ya ime pire, u sutani ongwi. \v 46 Ena Yisas gala bir dire yu dungwi, “Nabe, na kwiana ni ani bani eiwa,” yu dire gongwi. \v 47 Gongure soldia kene ongwo yal keptin ta tal ongwo i hanere, God haang a yuwo olere yu dungwi, “Yal iwe, tal wai ongwo yal momua,” dungwi. \p \v 48 Ena ari miki weni harala dire u ku bole mongwi. Momba, tal ongwo i hanere, miling pire, dini me sire ere ongwi. \v 49 Ena Yisas ening abing hobo tau ire, Galili al doling bol ungwo hobi tau ire dire, ulubi aire molere, tal u tibi ongwo i han mongwi. \s1 Yisas yone hulu grang ala man wu engwo ha \sr (Mat 27:57-61, Mak 15:42-47, Yon 19:38-42) \p \v 50 Tal yu ongwo gin iwe, Yuda oo Arimatia malgi hong yal ta Yosep mongwi. Yal iwe, tal wai mone olere, God kene ol na tenangwo hol u tibi unamia di pire kwi han mongwi. \v 51 Yal i Yuda ha maing kaunsil yal momba, Yisas ha hol ol tere sigonaminua dungwo i, yal Yosep ha mining akire mongwi. \v 52 Molere ere pi Pailat mongwo bani pire, Yisas gongwo yone irala dire sirin bol pungwi. \v 53 Pire yone ire gal pege yobile tere, i pi ari yulagi gul hulu grang ari yone ta ere ere olkungwo ala i, Yisas i pi engwi. \v 54 Engwo gin iwe, Prainde ongi Sabat u tibi unamia. \v 55 Ena agr tau Galili mole Yisas hol ire ungwo hobi iwe, yal Yosep Yisas yone ire ongwo hol i doling bol pire man wu engwo bani hangwi. \v 56 Hanere ere malgi pire paura ya, marasin tau ire, Yisas gaung bani bil terala dire, akun ongwi. Akun ol erere, Sabat haung Lo erin molo dungwo meri iwe, wine ole mongwi. \c 24 \s1 Yisas airungwo ha \sr (Mat 28:1-10, Mak 16:1-8, Yon 20:1-10) \p \v 1 Ena Sarebir haung honmil al hobi marasin paura akun ol engwo hobi ire, ere pi Yisas man wu engwo bani ongwi. \v 2 Pirere kwahulu hona bol pera di engwo i, ya dinam mo di hamba, akrigi si mena olungure hangwi. \v 3 Hanere yone dinangwo harala dire, ala pire wa dumba, yal Yisas yone dikungwi. \v 4 Dikimia alhobi nomani si gogo dale, mongwi. Mongure gintani yal sutani gal ongwo bani, hamen yong anigi ongwo meri, pege au dale dimia mongwi. \v 5 Mongure alhobi gintani han ire ole, kul pire, ikwi bole mongwi. Mongure yasuri alhobi yu ditongwi, “Gongwo yal i haya si hon ere airimia, ni alhobi ari yulagi engwo bani talongwo wa dune? \v 6 Homa ya monga haung Galili mole, awa ha di ni tongwo irai nomani si pirikino? \v 7 Yu di ni tomiraya, Ari Wang Weni na irawe, na aule i pire, ari tal gogo ongwo hobi na tenangure, er pera bani na sinamua. Sinangure ari habang sui tai dire pai molere, hon airalua di ni tongwo pinga irawe.” \v 8 Dungure al hobi awa ha di engwo i hon nomani si pungwi. \v 9 Pirere ari yulagi gul pisolere, ere pi memini ongwi. Pirere grang wine ongwo ari ana holo holo kebena taniga mongwo hobi ditere ari tau para di tibi ol tongwi. \v 10 Ditongwo al hobi iwe, Magdala hong al Maria ire, te al Yoana ire, Yems aang Maria ire, al tau hobi ire dire, ha dungwo pungwo meri aposel yalhobi mongwo bani di tibi ol tongwi. \v 11 Tomba, aposel hobi al hobi hamen hair mangwo ha duwama di pire pir tekungwi. \v 12 Pir tekimba, yal Pita aire bli si ari yulagi engwo bani ongwi. Pi molere han ala i olimba, ari ta molkima, gal obil dimia hangwi. Hanere nomani si gogo dale, ere memini ongwi. \s1 Yal sutani Emeas nala dire bangi ongure Yisas u pa dimia kina ereho ongwo ha \sr (Mak 16:12-13) \p \v 13 Ongwo gin iwe, grang wine ongwo hobi mongwo sina i yal su Yerusalem aidole, ere pi Emeas nala di ongwi. Ongwiwe, Kilau aidole Dirima nangwo meri ongwi. \v 14 Pirere yasuri talhan ongwo hangwo meri boling kul pire pire ongwi. \v 15 Ongure Yisas nin pi gaung bangure, ereho ongwi. \v 16 Pirere yasuri omeling aklu gale hamba, Yisas gumang han po sikirere, o, ari ta ungwo pamua di hangwi. \v 17 Hangure Yisas yasuri yu ditongwi, “Ni yasuri hol bangi timi ha diriyala olinga i talwa dine?” Dungure yasuri pire ira mole miling pirere, gumang boregi dungwi. \v 18 Dire yal ta haang Kliopas Yisas yu sirin bol tongwi, “Ari ganba bina holo holo irai Yerusalem tal oma dungwo i pire, pi ku bole momia, ni tani ha i pirikino?” dungwi. \v 19 “Tal u tibi ungwo han dine?” dungwi. “Nasaret hong yal Yisas irai, tal ol tongwo han diminia, yal iwe, God hana togu yal molere, ha miling bolo mone dire, te tal nimni mongwo mone olere, ari maulung bani God maulung bani kina tal yu ol mongwo yal irai han diminua. \v 20 Ena ha maing oo singaba ire, ha maing kene ongwo hobi ire dire, Yisas aule i pire Pailat tomia. Tongure Pailat ha hol ole sigonama dire soldia tomia. Tongure soldia aule i pire er pera bani si gomia. \v 21 Ena Isrel arihobi u tibi albe pire, yone pare mominga hobi si hon e na tongure, sigare kunama di piriga irai, pisole gomia. Gongure hamen haung sui tai dire mole uminua. \v 22 Ena kenba al ama hobi tau ari yulagi engwo bani pi hanere, molkimua dungure, ganulun diminua. \v 23 Te al hobi iwe, kwia ensel mole gongwo irai hon airima di na tomua dungwo i, kuu hanere dima di pire uminua. \v 24 Te nan gamnahobi tau ere pi yulagi engwo bani pire, al hobo dungwo meri pire pi hamba, Yisas pai monangwo hankimua.” \v 25 Dimba Yisas yasuri yu ditongwi, “Ayo, ni yasuri nomani paikinga pamia. God hana togu yalhobi ha dungwo meri irai memini pir po sikinga pamia. \v 26 Kraist homa gaung gul ire, emgi kene ongwo ai inangwo pamia pirikinua do.” \v 27 Yu dire yal Moses ire, God hana togu tau ire dire, ha maing buku bol engwo meri irai memini pangwo yal i hon si kulu sire di tibi ol tomia yasuri pire bukunungwi. \p \v 28 Ena yalhobi pi Emeas malgi pa dire, yasuri iri si oo ala ta nala di ongure, Yisas mena hol nala di ongwi. \v 29 Omba, yasuri gala dire, “Hamen girimia, na kina pamingere honmil nana ya wo.” Dungure Yisas ere ala pire yasuri kina mongwi. \v 30 Ena molere, emgi homena nerala di ongure, Yisas yasuri si daule mongwi. Molere Yisas aire breti ta ire, “O God, ni homena na tenga wai piriwa,” dire a du dire yasuri tongwi. \v 31 Tongure yasuri gintani Yisas gumang han pa dungwi. Dimba, yasuri mongwo omeling bani u holo holo omia hon hankungwi. \v 32 Hankire yasuri nin ha di mole, “Nan yasu homaulung ubilga bani irai yal i u na hongure, ereho uminga yal i ha maing memini weni di tibi olungwo irai nan yona sina nabile horega ongwiwe,” dungwi. \v 33 Yu dire yasuri gintani hon siina di Yerusalem ongwi. Pi pa dire hangure, Yisas grang wine ongwo ari ana holo holo kebena taniga ire, ari tau ire dire, ku bole mongure hangwi. \v 34 Ena ari hobi yasuri yu ditongwi, “Yasuro, pi tege eminga yal gongwo irai hon airungwo, yal Saimon haniwa dimua.” \v 35 Dungure yasuri pir mole homaulung bangi ongwo Yisas tal ol te i pire breti a du ditongwo iwe, boling kul tibi ol tere yu ongwo habilua, dungwi. \s1 Gamahobi Yisas u tibi engure hangwo ha \sr (Mat 28:16-20, Mak 16:14-18, Yon 20:19-23) \p \v 36 Ena di te mongwo gin iwe, Yisas haya ure yalhobi mongwo sina i aire mongwi. Molere, “Gir hobo moldinio. Ni monga bani hamen wai tanamia, mining bolo molo”. \v 37 Ditongure “gongwo irai gaing umua” di hanere kul pungwi. \v 38 Pimba Yisas yalhobi yu ditongwi, “Yalhobo, talongwo kulna pire nomani su su sine? \v 39 Na kebena ana bini i guma hankino? Gaing molalga na arala dire ol i nanga bukunania. Te ari molalga na ananga gaung yulana i a pinania a pirio.” \v 40 (Yu dire aling kebering sine dire hano dire nibil di tongwi.) \v 41 Ena ari hobi yong miling horega ongure wai pungwi. Pimba pir tekire nomani miki sungwi. Simia Yisas yu ditongwi, “Na homena ta neralga dimo?” dire sirin bol pungwi. \v 42 Pungure pisi gangwo ta tongwi. \v 43 Tomia nongure han mongwi. \p \v 44 Ena Yisas grang wine ongwo hobi yu ditongwi, “Moses krehaman ha ire, God hana togu yalhobi ire, Sam ul geral buku ire dire, na uralga pire awa ha di engwo meri irawe, omaga na molga bani nima pire panama dire, na di ni te molga irai, omaga gole hon airiga, kara nima pire pangwo hanua.” \v 45 Yu dire yalhobi nomani a kulang pai tongure, ha maing buku para memini pir po sungwi. \v 46 Sungure Yisas hon yu ditongwi, “Ha maing buku mining ta yu pamiraya, yal Kraist gaung gul ire golere, ari habang sui tai dire pai molere airamua. \v 47 Airangwiwe, haang i pirere di tibi olamio, te ari hobi tal nigi dongwo ole wangwo i pisole, nomani si kulu sire hon olkirala di pinangwo pring pangwo i gul inanba, Kraist nin imua di tibi olamia. Te ha iwe, ni yalhobi Yerusalem malgi homa kebering holere, emgi banta banta nanua. \v 48 Ena ni yalhobi iwe, na hana pirere, tal olga hanga i di tibi olio. \v 49 Homa Nabe Kwiang ni teralua di engwo irawe, na bai nu si olalga inanga pamia. Inanba, ni yalhobi Yerusalem malgi kwi monanga, ure yon wu binangure, nimni mole ha maing honagi onanua,” dungwi. \s1 God Yisas aule ire ere hamen bani ongwo ha \sr (Mak 16:19-20, Ap 1:9-12) \p \v 50 Ena Yisas Yerusalem aidolere, grang wine ongwo hobi aule ire pire, Betani malgi pi pa dire, aling sine dire “God ni yulan yalhobi to.” Di tere kuria si tongwi. \v 51 Kuria si tere aidole, ere hamen bani ongwi. \v 52 Ongure yalhobi gun bir weni ere siina dire ere Yerusalem ongwi. \v 53 Pire Yuda ha maing oo bir ala mone mol pai olere, God maa e te mongwo bani mongwi.