\id JHN � Mende NT, Ikaheimonen& Nozawa, 6-JUN-2006 \h Jon \toc1 Mashi jivi Jisashi Jon or kayeri \toc2 Jon \mt1 Mashi jivi Jisashi Jon or kayeri \c 1 \s1 Jisas Krais Mashi omendinga ria \p \v 1 Mas araje wolo mbele mbele li tala namber Mashi oso angop nari sir. Avui Wasilaka nga nari sir. Mashi oso God oria. \x - \xo 1:1 \xt Jn 17:5; 1 Jn 1:1-2; Rev 19:13\x* \v 2 Mas araje wolo mendek Avui Wasilaka nga nakrem nari vri. \v 3 Mbele mbele ondo amber Avui Wasilaka Mashi orokop or mbarik talari lir. Mbele las mbeek nombo apshamhik talari ambu sir, wahau. \x - \xo 1:3 \xt 1 Ko 8:6; Kl 1:16-17; Hi 1:2\x* \v 4 Os ni li yanda nihi Mashi orokop talari sir. Uhu Mashi oso mu ukruharandan hashiwak nimu liyanduwa. \x - \xo 1:4 \xt Jn 5:26\x* \v 5 Ukruharanda oso nirtle nirndum nanda mishi orok ukruharanda sir. Hako nirtle nirndum nanda oso mbeek ukruharanda oson jiusunguandahi ambu sir. \x - \xo 1:5 \xt Jn 3:19\x* \p \v 6 Ukruharanda oso si tala namber Avui Wasilaka ma lar, hi orhi Jon, or mbashirik talari ri. \x - \xo 1:6 \xt Mt 3:1; Lk 1:13-17,76\x* \v 7 Ukruharanda mashi oson sawekurik talari ria. Ushinak ma misambik fehe mashi oson sunguwavu lihik li ewekmbahan. \v 8 Hako ukruharanda oso or nembes. Men ukruharanda mashi oson sauhambakurik tari ria. \v 9 Ukruharanda indinga os nombo Avui Wasilakahik indan mukunda oson laharakwa ma oto am or talakurik pasir si narik masmas mashi orhin sauhambakurik tari ria. \x - \xo 1:9 \xt Jn 8:12\x* \p \v 10 Ushirik ukruharanda indinga misambik tari ri. Orhik Avui Wasilaka mas araje wolo mbele mbele amber ondon or uri lir. Hako ma misambik fehe mbeek orin heyekrahakorori ambu lir. \v 11 Or orhi kraha lihi nindik tari ri. Hako orhi ma ondo mbeek orin heyembaha mashi orhin misiri ambu lir. \v 12 Hako ma ol mashi orhin misindiyari ondo or mbarik Avui Wasilakahi jikisik nari lir. \v 13 Lir mbeek ma misambik fehe jikisin li lakwak li hishihi li landari nombo orok orhi jikisik nari ambu lir. Avoko nijavahi fik nembes. Avui Wasilaka orhinjik or yap mbashirik orhi jikisik nari lir. \x - \xo 1:13 \xt Jn 2:11; 3:3-6; Fl 2:7; 1 Pi 1:23\x* \p \v 14 Mashi oso mak nari sir. Uhu or taha nir ma misambik fehe nihi nindik liri ri. Or jikisi namtar numbu Avui Wasilakahi ria. Kwambu orhi os Avui Wasilaka orin or hari oson angop ni heyeri sir. Avui Wasilaka man or rupshihi wavu orhik or ewenda nga mainome orhi nga Jisashikop hojeri sir. \p \v 15 Jon Jisasin or mukuhu ormu mbara, �Ma oto toria. Maskop karem a sawerik ji misiri sir, ma or an tashinak takwa ma oto Wasilaka anhi ria. An na namber or angop mas araje wolokop nahandari ria. Ma or karem a mbahandari ma oto toria.� Karem ormu sawehe mukura. \p \v 16-17 Avui Wasilaka lo orhin Moseshi tavak or hashirik or nga nirin hari ria. Hako man or rupshihi wavu orhik or ewenda oso nga mainome orhi nga Jisas Kraishi tavak or hashirik or nga mu nirin hara. Man rupshinda nombo oso Jisashikop hojenda sir. Oso mbeek mendek naha kas sainakwa ambu sir. \x - \xo 1:16-17 \xt Kis 34:28; Ro 6:14\x* \v 18 Ma lar mbeek Avui Wasilakan heyenda ambu ri, wahau. Hako jikisi orhi namtar numbu orto nom Avui orhi nga nakrem lindari ri. Undari osik orvai Avui Wasilaka os or nandarin nirin mukuri ri. \x - \xo 1:18 \xt Kis 33:20; Jn 6:46; 1 Ti 6:16\x* \s1 Jon hulaima nokopman fak tolofalendari ma mashin or saweri \r (Mt 3:1-12; Mk 1:7-8; Lk 3:15-17) \p \v 19 Judama li mbashirik pris lal nga Livaihi krahak fehenda ma lal nga Jerusalemin li halaha Jonik li raha orin limu silira, �Mir lawe mir?� \v 20 Urik Jon kormbak ormu sawera, �An mbeek ma or hulaima nokopman jivinakmbaha\f 1:20 \fr 1:20 \ft Avui Wasilaka hulaima nokopman jivinakmbaha kamawa ma oto mashi Grikhik �Krais� karem li ushanda ria. Mashi os maintontlo sihi karem, ma or wel ukuk li ngoroho kamahanda ma ri.\f* Avui Wasilaka kamahanda ma ambu nir.� \v 21 Karem or mbarik limu silira, �Wa, lawe mir? Mir Elaija om?� Urik ormu mbara, �Wahau.� Urik limu mbara, �Wa, mir profet or ni nikishinda om?�\f 1:21 \fr 1:21 \ft Judama ondo profet or Avui Wasilaka talakurik mbari oton nikishindari lir. Heye Lo 18:15-18.\f* Urik ormu mbara, �Wahau.� \x - \xo 1:21 \xt Lo 18:15,18; Mt 11:14\x* \v 22 Urik limu mbara, �Lawe mende mir? Mihinjik mi mbanak ni misika! Uhu indiyok ni ihi ma ol nirin mbashiwak ni rawa ondon avak ni sawenak li misika.� \p \v 23 Urik Jon mashi os maskop profet Aisaia or sawendari hom ormu mbara, �Ma ngashi mishi ambu orok mashi las karem simu mbara, �Nombo Wasilakahin ji hundujeka.� Karem mbahanda mashi oso anira,� \x - \xo 1:23 \xt Ais 40:3\x* \p \v 24 Urik Farisi ol er nga rari ondo \v 25 Jonin limu silira, �Os mir mba, mir Avui Wasilaka kamashinak hulaima nokopman jivinakwa ma ambu mir. Mir Elaija ambu mir. Mir profet or ni nikishinda ambu mir, os erem mi mba nahi, wa mberem ushiwak hulaima nokopman fak mi tolofalendu?� \v 26 Karem li silirik ormu sawera, �An men uksembembak a tolofalenda nir. Hako ma lar angop jihi nindik tari ria. Hako jir mbeek orin heyekrahakorori ambu jir. \v 27 An mas a rashirikop or kuma tari ri. An ma jivi ambu nir. Unda osik an mbeek kuvu os kumba ari orhi orok nawan a sorgondahi ambu nir.� \x - \xo 1:27 \xt Jn 1:15\x* \v 28 Jon mashi kason or mbari wolo yanga Betanik fa Jordanin mbuhu kauyok nandari orok or lihi man ormu fak tolofalera. \s1 Jisas kavakavan yoko ermbekurik tari ma ria \p \v 29 Li wahandashihi Jisas Jonik or tarik or heyehe ormu mbara, �Ji heyeka! Ma toto Avui Wasilaka sipsip jikisi orhi toria. Or ma misambik fehenda kavakava os li undan yoko ermbekwa ma ria. \x - \xo 1:29 \xt Ais 53:6-7; 1 Pi 1:18-19\x* \v 30 Ma kar mas a sawerik ji misihinda ma toria. Mas karem a mbari nir, ma lar avak anhi kumayok rakwa ri. Or Wasilaka anhi ri. Or angop maskop nahandari ri. Hako an kuma na nari nir. \x - \xo 1:30 \xt Jn 1:15\x* \v 31 An ngana mas mbeek orin yawur a heyekrahakorori ambu nir. Hako yanga Israelik fehenda ma orin kormbak li heyekmbaha men fambak man a tolofalekurik a tari nir.� \p \v 32-33 Uhu ormu mbara, �Avui Wasilaka man fak tolofalenda lerawu oson anin or haha karem anin saweri ria, �Kumak mi heyenak Masikome anhi ma larik or linak mi heyewa, ambehoma, ma oto Masikome anhin hulaima nokopman hakwa ma ria.� Karem anin saweri ri. Hako an ngana ma oton mas a heyeri ambu nir. Hako hinyer mendek a heyerik Masikome Avui Wasilakahi hevenin or halaha apmuma hom Jisasik ormu raka lira. \x - \xo 1:32-33 \xt Mt 3:16\x* \v 34 Ushirik am a heyehe os amu jirin kormbak sawenduwa. Ma roto Avui Wasilakahi jikisi indingo toria.� \x - \xo 1:34 \xt Mt 3:17\x* \s1 Jisas ma frijip or mbarik orin fri tiya iri \p \v 35 Li wahandashihi Jon nga orin tiyandari ma frijip ovro nga nakrem limu sira. \v 36 Li sihi li heyerik Jisas ormu tara. Urik Jon ormu mbara, �Ji heyeka, Avui Wasilaka sipsip jikisi orhi toria.� \x - \xo 1:36 \xt Jn 1:29\x* \v 37 Karem or mbarik ma ovro mashi oson fri misihi Jisasik fri ihi orin frimu tiya ira. \v 38 Urik or tormblehe or heyerik fri rarik ormu silira, �Shir mberem shi hishihi shi randu?� Urik frimu mbara, �Tisa,\f 1:38 \fr 1:38 \ft Tisak li mbari oso mashi Hibruk li mbari �rabonai�. Rabonai oso maintlontlo sihi �tisa�.\f* mbeek mi lindu?� \v 39 Urik ormu mbara, �Shi ra heyeka.� Urik fri ihi aka os or lindarin frimu heyera. Uhu or nga orok nakrem fri lirik simu krinyara. Os orok fri iri wolo homi avi li mbandari wolok nari sir. \p \v 40 Jon or saweri mashin misihi Jisasin tiya iri ma ovro lar Andru, Saimon Pita maha orhi ria. \x - \xo 1:40 \xt Mt 4:18-20\x* \v 41 Uhu Jisasin or halashihi sanje orhi Saimonin ormu lasaha ira. Am or i heyehe ormu mbara, �Shir angop ma or Avui Wasilaka kamashirik hulaima nokopman jivinakwa ma Mesaia\f 1:41 \fr 1:41 \ft Mesaia oso Krais oria.\f* oton shi heyewa shir.� \v 42 Karem or mbaha Saimonin or laha Jisasik frimu ira. Urik Jisas orin or heyehe ormu mbara, �Mir Saimon jikisi Jonhi mira. Kumak hi yeje mihi Sifas karem li ushakwa mir.� Hi Pita nga Sifas nga mainome frihi sunja, karem namtaskop nanda sir.\f 1:42 \fr 1:42 \ft Mashi Aramhik sunja, sifasik, li ushanda sira. Mashi Grikhik sunja, pitak, li ushanda sira.\f* \x - \xo 1:42 \xt Mt 16:18\x* \s1 Jisas Filip fre Natanielin or mbarik orin fri tiya iri \p \v 43 Niri las am si irik Jisas yanga Galilik or ikurik ormu ira. Or ihi ma lar, hi orhi Filip, orin or heyehe ormu mbara, �Mir anin tiyaka!� \v 44 Filip yanga Betsaidak fehendari ma ria. Betsaida kotontlo Andru fre Pitahi sira. \v 45 Urik Filip or ihi ma lar, hi orhi Nataniel, oton or heyehe ormu mbara, �Nir ma or mas Moses nga profet ondo nga li mbahandari ma oton ni heyewa nir. Hi orhi Jisas oria. Kuyanga Nasaretik fehenda ria, Josephi jikisi ria.� \x - \xo 1:45 \xt Lo 18:18; Ais 7:14; 9:6; Jer 23:5; Ese 34:23\x* \v 46 Karem or mbarik Nataniel ormu mbara, �Wahau te. Mbele jivi las mbeek yanga orok talandahi ambu sir.� Urik ormu mbara, �Ta shi ihi mihinjik mivai heyeka.� \p \v 47 Uhu fri irik Jisas Natanielin or heyehe ormu mbara, �Ji heyeka, ma tor tawa toto Israelik fehenda ma indinga toria. Or mbeek haimba handambanda mashin mbanda ambu ri.� \v 48 Karem or mbarik ormu silira, �Mir anin mberem mi heyew?� Urik ormu mbara, �Os Filip mirin or sawe namber mir mi fik tontlok mi siwak amu heyewa.� \v 49 Urik ormu mbara, �Tisa, mir jikisi Avui Wasilakahi mira. Mir yanga Israelik fehe ma malakama lihi mira.� \x - \xo 1:49 \xt Mt 14:33; 16:16; Mk 3:11\x* \v 50 Urik ormu mbara, �Os mir mi tontlo orok mi siwak a heyewan a saweshiwak os mi hishihi mimu mbanduwa, toto Avui Wasilakahi jikisi toria. Karem mimu mbanduwa. Hako oso mbeek lakak nawa ambu sir. Kumak mbele mbele wasilaka lal a unak tos ter mi heyewa toson tikrikwa sir.� \v 51 Uhu mashi las nga ormu mbara, �Kumak ji heyenak lersuwu akayanga avak sutlakwa sir. Unak ji heyenak Avui Wasilakahi ensel ondo metenjek li laulawuhu takakwa lir, os Ma Jikisi Avui Wasilakahi oto or siwa mishi orok.� \x - \xo 1:51 \xt Stt 28:12\x* \c 2 \s1 Ma lar kuyanga Kanak or nokoplarik hiyawu las li uri \p \v 1 Niri lap am fri ishirik yanga Kanak ma lar nokoplarik hiyawu las limu ura. Urik Jisas nijava orhi Maria er nga orok simu ira. \v 2 Urik Jisas nga ol orin tiyandari ma nga li mainhashirik limu ira. \v 3 Am li lihi aha wain uku am mendek si narik Jisas nijava orhi si taha orin simu sawera, �Wain uku angop mendek nawa re.� \v 4 Karem si mbarik ormu mbara, �Apmanuwa, anin sawewa hala. Lerawun a lakwa wolok nawa ambu sir.� \x - \xo 2:4 \xt Jn 7:30; 8:20\x* \v 5 Karem or mbarik ol aka orok lerawun landari ma ondon simu sawera, �Os mbele las ji ukmbaha nor mba nahi, os or mbawa hom ji uka.� \p \v 6 Urik sunja awu wasilaka 6-pelak aka orok lindari lir. Uku os awu ondok li tarmuri oso Avui Wasilakahi misokomek jivik li nakmbaha kumba tava lihin li yokokmbaha li eweshirik lindari lir. Awu ondo namtarmba namtarmbak uku si hojeri 100 litak nari lira. \v 7 Urik Jisas lerawun landari ma ondon ormu sawera, �Uksemben awu ondok ji tarmungoroka.� Karem or mbarik ukun li tarmuhu li laharaha li ngororik awu ondo er limu hojerakora. \v 8 Urik ormu sawera, �Uku kas ji tarmu laha ihi ma or akwan humasiri ma oton ji haka.� Urik uku kas li tarmuhu limu laha ira. \v 9 Hako uku oso angop si tormblehe wain ukuk nari sir. Urik ma or akwan humasiri ma oto ormu aheyera. Or mbeek os li tarmuri mishin heyeri ambu ri. Lerawun landari ma ondo nom os li lari mishin heyeri lir. \v 10 Urik akwan humasiri ma oto nokoplari ma oton or usharik or tarik ormu mbara, �Mberemhi tos ter mi uwa! Wain uku jivi menden mi nejereshihi terekare awan mas mi hawa. Nir mbeek erem ni unda ambu nir. Wain uku jivi menden masmas ni handa nir.� \p \v 11 Jisas mbele las ma undahi ambu maifu mendek yanga Kana provins Galilik or uri kasira. Maintontlo os or uri karem. Or hiushama kwambu nga nanda ria. Oson or urik ol orin tiyandari ma ondo li heyehe limu mbara, �Ma toto kwambu ngashi ria.� \v 12 Urik Jisas yanga Kana oson or halaha nijava orhi nga maha orhi nga ol orin tiyayandari ma nga yanga Kaperneamik limu layira. Uhu niri lal orok limu lira. \x - \xo 2:12 \xt Mt 4:13\x* \s1 Jisas tempel akak ya nowen landari man or jila kriala ermberi \r (Mt 21:12-13, Mk 11:15-17; Lk 19:45-46) \p \v 13 Judama hiyawu wasilaka Pasovan li undari wolo am si nakurik si narik Jisas Jerusalemik ormu ira. \x - \xo 2:13 \xt Kis 12:1-27\x* \v 14 Or ihi tempel aka inyi li washi aragondari mishi orok or layihi nor heyerik, ol ya nowen landari ma ondo orok lerawun limu lara. Lal sipsip, bulmakau, avi ondon li eweshinak ma li frungawukmbahan. Urik lal samba sambahi yan li lai hashihi Judamahi yan li lakmbahan. Uhu orok limu lira. \v 15 Urik Jisas lirin or heyehe kuvu lal or laha ma ol orok liri ondo nga bulmakau, avi ondo nga or wakororik tempel aka oson li halaha limu talandulu ira. Uhu ya ondon or kru ermbehe teye ondo er nga ormu jilaruma laha ermbera. \v 16 Uhu ol avi ondon lai ewerik li frungawuri ma ondon ormu mbara, �Avi jihi ondon ji laha ika! Jir Avui anhi aka toson ji uwak maket hom osmu nanduwa!� \v 17 Karem urik ol orin tiyandari ma mashi las os Avui Wasilakahi jekambak maskop li kayehendarin indik limu hishira. Mashi oso karem, �An Avui anhi aka orhin a rupshi mendehe osonjik a funtlehavantlehe lerawun a landa nira.� \x - \xo 2:17 \xt Sng 69:9\x* \p \v 18 Judama ondo os or urin li heyehe orin limu silira, �Mberem ushiwak mbele mbele ondon mi laha ermbendu? Os Avui Wasilaka lerawu oson mi lajehe or mbashirik mi rakahanda nahi, kolok mbele las ma undahi ambun mbanak si nanak ni heyehe nivai mba, Avui Wasilaka mbashirik tari ma toria.� \v 19 Karem li mbarik ormu mbara, �Tempel aka toson ji tarvlashinak niri frijip fri ishinak indik a ukwa sir.� \x - \xo 2:19 \xt Mt 26:61; 27:40\x* \v 20 Urik limu mbara, �Isha, tempel aka toso mbeek lewas li uri ambu sir te! Asama sihi li uri 46-pelak nari ol te! Hako mberem niri frijip fri ishinak indik toson mi ukwak mi mbandu?� \p \v 21 Hako Jisas tempel aka os or mbari oso maome orhin or mbari sir. \x - \xo 2:21 \xt 1 Ko 6:19\x* \v 22 Undari osik Jisas indik or usahari wolo orok ol orin tiyandari ma ondo mashi os erem or mbarin indiyok li hishihi limu mbara, �Ome sira, mbele mbele ol profet ondo li mbari Jisasin li mbari sira.� Karem li mbaha orin wavu lihik limu ewera. Uhu mashi os Avui Wasilakahi jekambak li kayehendari oso er nga li hishihi limu tiyara. \x - \xo 2:22 \xt Lk 24:6-8; Jn 12:16\x* \s1 Jisas mbele mbele os mahi sunguwavuk nandan heitakonda lir \p \v 23 Jisas Pasova wolok Jerusalemik or lihi mbele mbele ol ma undahi ambu ondon or urik ma li heyehe limu mbara, �Ma roto Avui Wasilaka kamahanda ma ria.� \x - \xo 2:23 \xt Jn 7:31\x* \v 24-25 Hako Jisas mashi os li mbari oson angop or heyeri sir. Or mbele mbele os mahi sunguwavuk nandan angop or heitakonda lir. Karem uri osik os orin wavu lihik li ewehe li mbari oson misiri ambu ri. Angop or heyeri lir, lir men suwambushikop mbari lir. \c 3 \s1 Jisas nga Nikodemus nga fri maimbari \p \v 1 Ma lar Jisasin heyekurik ormu tara, hi orhi Nikodemus, or Farisi lar oria. Judama lida lihi lar oria. \x - \xo 3:1 \xt Jn 7:50; 19:39\x* \v 2 Nirik or taha ormu sawera, �Tisa, nir angop ni heyenda sir, os Avui Wasilaka ma lar nga or lina ambu nahi, ma oto mbeek mbele mbele ma undahi ambu lal ukwa ambu ri. Hako nir angop ni heyenda mir, mbele mbele ma undahi ambu ondon unda mira. Karem uwosik nimu mbanduwa, mir tisa Avui Wasilaka mbashirik tari mira.� \p \v 3 Karem or mbarik Jisas ormu mbara, �Omendingak mirin amu sawenduwa, os ma lar ma akrik or nana ambu nahi, or mbeek yanga os Avui Wasilaka hulaima nokopman or arangoshinak orhi siyok li sikwa yanga orok ikwa ambu ri.� \x - \xo 3:3 \xt Mt 18:3; 1 Pi 1:23\x* \v 4 Urik ormu silira, �Mberemhi sir? Os nijava jikisin si washihindak wasilakak or nawa mbeek indiyok nijava orhi sunguk layinak indik si wakwa ambu ri.� \p \v 5 Karem or mbarik ormu mbara, �An mbeek nijavahi sunguk mi layinak indik si wakwa mashin a mbawa ambu nir. Mashi os a mbawa karem, os ma lar uku nga Masikome Avui Wasilakahi nga ma akrik or nana ambu nahi, or mbeek Avui Wasilaka yanga orhi orok ikwa ambu ri, wahau. \x - \xo 3:5 \xt Esr 36:25-27\x* \v 6 Ma misambik fehe jikisin li wawa ma jikisik nakwa lir. Hako ma ol Avui Wasilakahi jikisik nakwa ondo Masikome orhi unda nombo orok orhi jikisik nakwa lir. \x - \xo 3:6 \xt Jn 1:13\x* \v 7 Mashi kas mirin a sawewa, jir avak ma akrik ji naka, karem a mbawa mashin angop mi misindahik nanda mir. \v 8 Suwa\f 3:8 \fr 3:8 \ft Mashi Grikik suwa nga masikome nga hi namtaskop li ushanda karem, �pneuma�.\f* si rasaha sihik inda sir. Nir men mamblakop ni misinda sir. Hako nir mbeek os si rasawa yeje nga os si inda yeje nga ni heyenda ambu sir. Uhunda hom ma ol Masikome Avui Wasilakahi uwak akrik nawa ma ondo erem nanda lir.� \p \v 9 Urik Nikodemus mu silira, �Os mi mbawa oso mberem sivai naku?� \v 10 Urik ormu mbara, �Mir ma Israelik fehenda lihi tisa mira. Hako mberem ushiwak mashi ol a mbawan mi hishaha mi mbandu? \v 11 Omendingak mirin amu sawenduwa, mbele mbele os ni heyenda nga os ni misinda nga nimu sawenduwa. Hako jir mbeek mashi os ni mbawan misinda ambu jir. Mashi oson ji kumasinda sir. \v 12 Mbele mbele misambik fehendan jirin na sawewa mbeek misinda ambu jir. Undosik erema, mbele mbele hevenik fehendan na sawewa mbeek misinda ambu jir. \v 13 Ma lar mbeek hevenik lawunda ambu ri, wahau. Ma Jikisi Avui Wasilakahi oto nom orok or rakahanda osik indik orok ikwa ri. \v 14 Mas wolok Moses kuyanga misamtelmbamba orok liri wolo hovo oson kombe lasik or hauowehe or faashirik orok simu sira. Uhunda hom Ma Jikisi Avui Wasilakahi oton avak erem li hauowekwa ria. \x - \xo 3:14 \xt Nam 21:9; Jn 8:28; 12:32\x* \v 15 Erem li unda osik ma ol mashi orhin misindiyawa ma ondo avak ermba ermbak linda oson lakwa lir.� \x - \xo 3:15 \xt Jn 20:31\x* \p \v 16 �Avui Wasilaka jikisi orhi namtar numbu ria. Hako ma misambik fehendan wapnuku orhik or ewendari osik jikisi orhi oton or mbashirik ma ondon jivinakurik takari ri. Uhunda osik ma ol orin wavu lihik ewewa ma lihi lar mbeek kavak nakwa ambu ri, wahau, ermba ermbak lindan lakwa ri. \x - \xo 3:16 \xt Jn 3:36; 10:28; Ro 5:8; 8:32; 1 Jn 4:9-10\x* \v 17 Avui Wasilaka jikisi orhin or mbashirik misambi torok tari ria. Hako or mbeek man kotim ukurik tari ambu ri, wahau. Or kavak li nakurin jivinakurik tari ri. \x - \xo 3:17 \xt Lk 19:10\x* \v 18 Karem uwosik ma ol mashi orhin misindiyawa ma ondo kotik li siwa wolo mbeek kavak or nakwa ambu lir. Hako ma ol mashi orhin misindiyawa ambu ondo angop krestawa lir. Mberem ushiwak? Lir mbeek Avui Wasilaka jikisi orhi otohi mashin misindiyari ambu lir. \x - \xo 3:18 \xt Jn 5:24\x* \v 19 Mberem ushinak li krestaku? Ukruharanda angop misambik takari ri. Hako lir mbeek orin rupshiri ambu lir. Lir kavakava os li unda oso nom li rupshihi mbeek orhik tari ambu lir. \x - \xo 3:19 \xt Jn 1:5,9; 8:12\x* \v 20 Ma ol kavakavan unda ondo ukruharandan rupshinda ambu lir. Os ukruharanda orok li ta nahi, mbele kava os li wanyi unda avak kormbak talakwa sir. Karem uri osik lir mbeek ukruharandan rupshinda ambu lir. \v 21 Hako ma ol nombo worna indingan tiyanda ma ondo ukruharanda orok takwa lir. Mberem ushiwak? Li heyewa, mbele mbele ol li unda ondo Avui Wasilaka or mbanda nombo hom unda lir.� \s1 Jon hulaima nokopman fak tolofalenda ma or mbari, �Jisas Avui Wasilakahi jikisi oria.� \p \v 22 Uhundarik Jisas ma ol orin tiyandari nga yanga oson li halaha provins Judiak limu ira. Uhu niri lal orok li lihi man ormu fak tolofalera. \x - \xo 3:22 \xt Jn 4:1-2\x* \v 23 Oro wolok Jon er nga yanga Ainonik or lihi man tolofaleri ria. Ainon oso pasir yanga Salimik nanda sira. Fa musha orok nandari osik ma orok li tarik lirin fak ormu tolofalera. \v 24 Oso wolo Herot mbeek Jonin krawuk or eweri wolok nari ambu sir. \v 25 Urik Jonin tiyandari ma nga Judama lar nga ujanda nombo os Avui Wasilakahi misokomek jivik li nakurik nombo osonjik limu anamblarnara. \v 26 Urik ol Jonin tiyandari ma ondo Jonik li raha limu sawera, �Tisa, ayo ma or mas mir nga fa mbuhu kauyok nakrem shi sihi ma or mi mbar, ma toto hulaima nokopman jivinakwa ma toria. Karem mi mbahanda ma oto or er nga hulaima nokopman fak or tolofalewak ma amber orhik li ihi olmu nirin halanduwa.� \p \v 27 Karem li mbarik Jon mu mbara, �Os Avui Wasilaka or hevenik linda kwambun ma larin or hana ambu nahi, ma oto mbeek lerawu las landahi ambu ri. \v 28 Mashi os mas a saweri angop ji misiri sir. An mbeek Avui Wasilaka kamashirik hulaima nokopman jivinakwa ma ambu nir. An men nombo orhin hundujekmbaha a rari nir. \x - \xo 3:28 \xt Mt 11:10; Jn 1:20\x* \v 29 Misi, an ma or orhi kuvu nokoplawak or misihi or rupshinda hom amu nanduwa. Mbele mbele Jisas or uwan a misihi amu rupshi mendenduwa. \v 30 Halanak hi orhi si lawunak hi anhi si rakaka. \v 31 Or hevenik fehe orik mbele mbele misambik fehen tikrihi hausinda ri. An misambik fehe onik mbele mbele misambik fehenda nom a heyenda nir. Hako or hevenik fehe orik anin or tikrihi hausinda ria. \x - \xo 3:31 \xt Jn 8:23\x* \v 32 Or mashi os or sawewa mbele mbele ol or heyenda nga or misinda nga sawenda ria. Hako ma misambik fehe mbeek mashi orhin misihi toltambananda ambu lir. \x - \xo 3:32 \xt Jn 3:11\x* \v 33 Hako ma ol mashi orhin misihi toltambanawa ma ondo angop li heyenda sir, mashi Avui Wasilakahi ome sira. \v 34 Avui Wasilaka Masikome orhin simbalesik orin or hashirik misambik tari ria, mashi orhin or sawekmbahan. Unda osik os nimu heyenduwa, mashi os or sawenda omendinga sira. \v 35 Avui Wasilaka jikisi orhin wapnuku orhik or ewendari osik mbele mbele orhi ondon tavarenje jikisi orhik hari ri. \x - \xo 3:35 \xt Mt 11:27; Jn 5:20\x* \v 36 Unda osik ma ol jikisi orhi otohi mashin misindiyawa ma ondo ermba ermbak linda oson lakwa lir. Hako ma ol jikisi orhin kumaifahanda ondo mbeek ermba ermbak linda oson lakwa ambu lir, wahau. Avui Wasilaka waplelena orhi ermba ermbak lihik nakwa sir.� \x - \xo 3:36 \xt Jn 3:16-18; 1 Jn 5:12\x* \c 4 \s1 Jisas Samariak fehenda nokove las nga fri maimbari \p \v 1 Farisi ondo li misiri Jisas man fak or tolofaleshirik ma musha orin tiyandari mak nari lir. Uhu ma musha mendek li naha Jonin tiyandari man tikriri lir. \x - \xo 4:1 \xt Jn 3:22\x* \v 2 Hako Jisas mbeek man fak tolofaleri ambu ri, wahau. Ol orin tiyandari ma ondo nom man fak tolofaleri lira. \v 3 Urik Jisas or misiri, Farisi ondo lerawu os or larin angop li mistakori sir. Karem uri osik provins Judian or halaha indik yanga Galilik or ikmbaha ormu ira. \v 4 Or ihi Samariak fehe ondo misambi lihi nindik ormu ira. \v 5 Or ihi yanga Sikarik ormu talara. Sikar oso Samariak fehenda ma ondohi yanga las osira. Misambi os Jekop jikisi orhi Josepin or halahandari mishi oso nga pasir nandari sira. \x - \xo 4:5 \xt Stt 33:19; Jos 24:32\x* \v 6-8 Ukwa las Jekop maskop or korondari oso yanga orok nandari sira. Am takondik si narik Jisas or taha nor krehe ukmashi orok ormu limasira. Ol orin tiyandari ma ondo angop akwan li frungawukmbaha li ishirik Jisas nendekop orok liri ria. \p Urik Samariak fehenda nokove las ukun si tarmukurik orok simu tara. Urik Jisas ormu silira, �Uksembe kas anin hanak a aka.� \v 9 Urik simu mbara, �Mir Judama mir, an Samariak fehe nir. Mberem ushiwak uksemben a hanak mi akmbaha mi mbandu? Jir Judama mbeek nir Samariak fehenda nga nakrem ni anda ambu nir.� \x - \xo 4:9 \xt Esr 4:1-5\x* \v 10 Urik ormu mbara, �Nyir mbeek yariwa ambu nyir, lawe or uksembenjik nyirin silindu. Uhu nyir mbeek mbele jivi las os Avui Wasilaka nyirin hakwak or mbawan hishiyariwa ambu nyir. Os nyi yariwakop am nyi mba, �Wa, uksembe ermba ermbak linda oso kas anin hanak a aka.� Karem mbawa nyir.� \x - \xo 4:10 \xt Jn 7:37-38; Rev 21:6\x* \v 11 Urik simu mbara, �Wasilaka, uksembe oson mbeyok mi laku? Mir baket nga nawa ambu mir. Ukwa toso kasalkop nanda sir. \v 12 Misumu nihi Jekop maskop or korondari ukwa tosira. Or nga jikisi orhi nga bulmakau, sipsip orhi nga li uksem andari mishi tosira. Hako mir am orin tikrindahik nanda om? Karem mimu hishindu?� \x - \xo 4:12 \xt Jn 8:53\x* \v 13 Karem si mbarik ormu mbara, �Ma ol uksembe toson awa ondo jekapnashi lihi hatlayinak indik uksem akwak mbakwa ola. \v 14 Hako ma ol uksembe os an hanak akwak a mbawa ma ondo mbeek indik uksem akunak mbakwa ambu lir, wahau. Uksembe os a hawa oso avak sungu lihik ukwa hom si nanak ermba ermbak linda oso avak lihik nakwa sir.� \x - \xo 4:14 \xt Jn 6:35\x* \v 15 Urik simu mbara, �Wasilaka, uksembe oson anin hanak a aka. Uhundanak indik torok ukun a tarmukmbaha a rakwa ambu nir.� \p \v 16 Urik Jisas mu mbara, �I hula nyihin sawe laha torok shi raka.� \v 17 Urik simu mbara, �An mbeek hula ngashi ambu nir.� \v 18 Urik ormu mbara, �Ome sira, nyir hula nyihi tostava hom nandari lir. Hako ma or ter nyi liwa oto mbeek hula nyihi ambu ri.� \v 19 Urik simu mbara, �Wasilaka, ter amu heyenduwa. Mir profet lar mira. \v 20 Hako anin sawenak a misi, mberem ushiwak jir Judama karem ji mbandu, os ma lal Avui Wasilakan li lotu uku nahi, wa Jerusalemkop li tirsaha li lotu uka, karem ji mbandu? Hako nir Samariak fehenda neloko walanga nihik sishi raha ter nga os Avui Wasilakan ni lotu ukwa wolo telemba Gerisim orokop ni tirsaha ni lotu unda nir. Hako mir mberem mi hishindu?� \x - \xo 4:20 \xt Lo 12:5-14; Sng 122:1-5\x* \p \v 21 Urik ormu mbara, �Omendingak nyirin amu sawenduwa, kumak os Avui Wasilakan ji lotu ukmbaha ji hishi nahi, yanga yanga os ji liwa mishi orokop orin lotu ukwa jira, telemba orok nembes, Jerusalemik nembes. \v 22-24 Avui Wasilaka or Masikome ria. Karem uwosik ma ol orin lotu ukmbaha hishiwa ma ondo Masikome orhi nga mbele mbele omekop nanda nga orin omendingak li lotu uka, yanga yanga os li liwa mishi orok. Ma ol or mbawa nombo orok orin lotu uwa ma ondon rupshinda ri. Hako jir Samariak fehenda mbeek ma or ji lotu undan heyenda ambu jir, wahau. Men lotu unda jir. Hako nir Judama God or ni lotu undan angop ni heyenda ri. Angop maskop Avui Wasilaka mashi las nir Judaman karem or mbari osa, �Kumak Judahi krahak fehe ma lar avak a kamashinak hulaima nokopman jivinakwa ria.� Erem or mbahanda mashi ter osmu omendingak nanduwa.� \x - \xo 4:22-24 \xt 2 Kin 17:29-41; Ais 2:3; Ro 9:4-5; 12:1; 2 Ko 3:17; Fl 3:3\x* \v 25 Urik simu mbara, �He, Mesaia, Krais karem li ushanda ma or hulaima nokopman jivinakwa ma oto or takuri mashi oson angop a misiri sir. Os or tawa wolo mbele mbele amber kormbak or sawenak ni mistakokwa lir.� \v 26 Urik Jisas mu mbara, �Ma orto anira. An mu ter nyir nga shimu maimbanduwa.� \x - \xo 4:26 \xt Mk 14:61-62\x* \p \v 27 Jisas karem or mbarik ol orin tiyandari ma ondo indik limu rara. Li raha li heyeri Jisas nokove oso nga frimu maimbara. Urik wavu musha mushak limu hishira. Hako lir mbeek sirin siliri ambu lir, �Mbele nyi lakmbaha nyi taw?� Uhu Jisasin er nga siliri ambu lir, �Mberem ushiwak nokove toso nga mi maimbandu?� Karem siliri ambu lir. \v 28 Urik nokove oso baket sihin orok si hala tirnaha indik yanga sihik si ihi ma ondon simu sawera, \v 29 �Jir kolomalok ji raha ma lar ji heyeka! Ma oto mbele mbele maskop a undarin or heyehe kormbak sawewa ri. Ma oto Krais Avui Wasilaka kamahanda marmbe?� \v 30 Karem si sawerik ma amber Jisasin li heyekmbaha limu tara. \p \v 31 Nokove oso si ishirik Jisasin tiyandari ma ondo limu mbara, �Tisa, mir kolok ta akwa lal aka!� \v 32 Urik ormu mbara, �An akwa ngashi nir. Hako jir mbeek akwa anhin heyewa ambu jir.� \v 33 Karem or mbarik lihi ambek limu mbara, �Mbel akwan or mbandu? Ma lal am akwan orin hawa ol?� \p \v 34 Urik ormu mbara, �Avui anhi or mbashirik a raha lerawu orhin amu landuwa. Mbele mbele or mbawa hom a landa nir. Lerawu os a lawa oso akwa anhi hom nanda sir. \x - \xo 4:34 \xt Jn 6:38\x* \v 35 Jir karem mbanda jir, niyaka tovro kavro li iwak akwan sanda wolok nanda sir. Hako jirin amu sawenduwa, nowe ondon armek ji heyeka! Akwa amber olmu ukrunduwa. \x - \xo 4:35 \xt Lk 10:2\x* \v 36 Ma or akwan sanda ma oto akwan or saha safal akak or ewehe avak os or lahanda wasa orhin lakwa ri. Akwa os or sanda oso hulaima nokopma wavu lihin tormblehe ermba ermbak linda oson li lakundan osmu heimanduwa. Uwosik ma or kumbanda nga ma or sanda nga fri rupshi mendekwa vria. \v 37 Lar or kumbawak, lar ormu sanduwa. Karem nanda sir. \v 38 Jir avak a mbashinak ikwa jir, ma anandi kumbanda mishi orok. Jir men sakwa jir. Akwa angop maskop li kumbari sir.� \p \v 39 Samariak fehe nokove oso yanga sihik fehendan simu sawera, mbele mbele ol mas si undarin Jisas kormbak or sawerin. Ushirik mashi sihin li misihi limu mbara. �Ome sira, ma oto Avui Wasilaka kamahanda ma ria.� \v 40 Uhu Jisasik li raha or lir nga orok li likmbaha limu mbara. Urik Jisas niri frijip kuyanga orok ormu lira. \v 41 Urik ma mushak mashi orhin li misihi limu mbara, �Avui Wasilaka kamahanda ma toria.� \v 42 Uhu nokove oson limu sawera, �Nir mbeek mashi nyihi nom ni misiwa ambu nir, wahau. Nihinjik mashi os or mbawan am ni heyehe nimu hishinduwa, ma roto nom ma misambik fehendan jivinakwa ma ria.� \x - \xo 4:42 \xt 1 Jn 4:14\x* \s1 Jisas jikisi lar or mbarik jivik or nari \p \v 43 Jisas niri frijip Samariak or wahandarik or usaha kotontlo orhi Galilik ormu ira. \v 44 Maskop orhinjik karem or mbari sir, �Profet lar mbeek kotontlo orhik hi nga nanda ambu ri, wahau.� \x - \xo 4:44 \xt Mt 13:57\x* \v 45 Hako yanga orhi Galilik indik or irik orok fehe ma ondo orin li rupshihi limu flehava kwara. Mberem ushirik? Hiyawu Pasovan li undari wolo Jerusalemik mbele lal ma undahi ambu ondon or urik angop li heyeri osik orin limu rupshira. \x - \xo 4:45 \xt Jn 2:23\x* \p \v 46-47 Urik Jisas yanga Kanak ormu ira. Yanga oso mas uksemben or urik wain ukuk nari mishi sira. Urik malakamanjik lerawun landari ma lar Jisas yanga Kana orok or tarin or misihi orhik ormu tara. Ma oto jikisi orhi yanga Kaperneamik wasilaka mendek kavamisihi hakurik nari ri. Uri osik Jisashik or taha ormu tlara, �Wasilaka, jikisi anhi am hakwak naw te! Avak yanga Kaperneamik mi taha mi mbanak jivik or nawa.� \x - \xo 4:46-47 \xt Mt 8:5-6; Jn 2:1-11\x* \v 48 Karem or mbarik ormu mbara, �Os mbele las ma undahi ambun a una ambu nahi, mbeek anin hishiowekwa ambu jir.� \x - \xo 4:48 \xt Jn 2:18; 1 Ko 1:22\x* \v 49 Karem or mbarik ma oto indik ormu tlara, �Wasilaka, kolok tawa. Nambek mi na nahi, jikisi anhi avak hakwa ri!� \v 50 Karem or mbarik ormu mbara, �Mir ika. Jikisi mihi mbeek hakwa ambu ri.� Karem or mbarik avoko ma oto Jisas mbari mashi oson or misihi ormu hishira, �Mashi os Jisas mbari oso avak omek nakwa sir.� Karem or mbaha indik yanga orhi Kaperneamik ormu ira. \x - \xo 4:50 \xt Mt 8:13\x* \p \v 51 Or ihi nombok or sirik ma ol ornjik lerawun landari ma lal li taha limu sawera, �Awasayi, jikisi mihi hari ambu, angop jivik nari ri.� \v 52 Karem li mbarik ormu mbara, �Mbele wolo mendek jivik or nar?� Urik limu mbara, �Hinyer ta am or andorik jivik ormu nara.� \v 53 Karem li mbarik avoko ma oto ormu hishira, Jisas hinyer oro wolo mendek ormu mbara, �Jikisi mihi hakwa ambu ri.� Karem or hishihi or nga jikisnokopji orhi nga ol ornjik lerawun landa ma ondo nga Jisasin wavu lihik li ewehe orin limu tiyara. \v 54 Jisas os provins Judian or halaha Galilik or tari wolo mbele las ma undahi ambu oson yanga Galilik nindisik or uri kasira. \x - \xo 4:54 \xt Jn 2:11\x* \c 5 \s1 Jisas or mbarik ma lar jivik or nari \p \v 1 Judama hiyawu las li undari wolok si narik Jisas Jerusalemik ormu ira. \v 2 Jerusalem oso inyi nga li washi arangondari sir. Inyi oso akayanga ngashi sir. Akayanga las hi sihi Sipsip akayanga. Leuku laka las pasir akayanga orok nandari sir, hi sihi Betesda. Betesda orok shikor aka tostava yoko hom sindari lir. \v 3 Ushirik ma ol kavamisindari, misokome tumundari, kumba havan tlehendari, kumbanashi tavanashindari ondo amber shikor aka orok lindari lir. \v 4 Orok li lihi nikishinak ensel lar or taha leuku orok or layinak uku oso si suwurinak ma or maifuk leuku orok layiwa ma oto jivik or nakmbahan. Karem mbaha orok nikishindari lir. \p \v 5 Urik ma lar asama 38-pelak kavamisindari lar orok liri ri. \v 6 Urik Jisas or taha or heyerik ma oto ormu orok wara. Jisas angop or heyeri ri, os hoje menden or kavamisihi or wandarin. Uri osik orin ormu silira, �Mir jivik mi nakmbaha mimu hishindu?� \p \v 7 Karem or silirik ormu mbara, �Awasayi, os leuku si suwuriwa wolo ma lar mbeek anin laha layi leuku orok ewenda ambu ri. Anhinjik a ikmbaha na uwa, ma ondo olmu anin tikrihi masmas uku orok layiwa.� \v 8 Urik Jisas ormu mbara, �Usaha kawu mihin laha ika!� \x - \xo 5:8 \xt Mt 9:6\x* \v 9 Karem or mbashirik ma oto jivik er or naha kawu orhin or laha ormu ira. \p Hako oso wolo Sabatik nari sir. \v 10 Urik Judama lal ma oton li heyehe limu mbahanjira, �Ter osmu Sabatik nanduwa. Mberem ushiwak kawu mihi oso nga mi laha yanduwa? Os erem mi uwa kava sir. Lo os Moses nirin or hari oson os mimu haploronduwa!� \x - \xo 5:10 \xt Neh 13:19; Jer 17:21\x* \p \v 11 Urik ormu mbara, �Ma or anin mbawak jivik a nawa ma oto mbashiwak kawu anhin amu laha yanduwa.� \v 12 Urik limu silira, �Mbernda ma mende mbashiwak kawu mihin mi laha yandu!� \v 13 Hako Jisas ma os li tirsandari mishi nindik or ishirik ma or jivik nari oto mbeek os or irin heyeri ambu ri. \p \v 14 Urik Jisas tempel akak or lihi ma oton indik or heyehe orin ormu mbara, �Ai ai, ter am jivik mi nawa osik kavakava las indik uwa hala! Las avak nomorawu wasilaka indik mihik si nanda ngashi.� \v 15 Karem or mbarik ma oto or ihi Judama ondon ormu sawera, �Ma or anin mbarik jivik a nari ma oto Jisas oria.� \p \v 16 Karem mbarik Judama ondo Jisasin limu wapkava hishira. Mberem ushirik? Ma oton Sabatik or mbarik jivik nari ora. \v 17 Hako Jisas ormu mbara, �Avui anhi ermba ermbak lerawun landa ri. Unda osik an erem lerawun amu sishi landuwa.� \v 18 Karem or mbarik orin li mandingormekurik limu hishira. Mberem ushirik? Or mbeek Sabat wolo oso nom or mblarnari ambu ri, wahau. Avui Wasilaka avui orhi, karem or mbari mashi oso nga li misihi limu mbara, �Ma roto orhinjik Avui Wasilakahi farniyik or nakwak hishiwa tori te!� Karem li hishihi orin li mandingormekurik limu mbara. \x - \xo 5:18 \xt Mt 26:4; Jn 7:1; 10:30\x* \s1 Jisas or mbari, �Mbele mbele ol a uwa Avui anhi or mbahanda hom ol amu unduwa.� \p \v 19 Urik Jisas lirin ormu sawera, �Omendingak jirin amu sawenduwa, an mbeek anhinjik mbele las a undahi ambu nir. Mbele mbele os Avui anhi uwak a heyewa ondo nom a unda nir. Mbele mbele ol or unda an erem, a undahi lir. \x - \xo 5:19 \xt Jn 5:30\x* \v 20 Avui anhi anin wapnuku orhik or ewenda osik mbele mbele ol or undan anin mukunda ri. Hako kumak avak lerawu wasilaka lal nga or mukunak a unak avak ji heyehe lishnyafakwa jir. \v 21 Ma ol hahandan or mbanak usahakwa lir. Uhunda hom an erem, ma ol a rupshindan a mbanak indik usahakwa lir. \v 22 Avui anhi mbeek ma ol kavakavan undan eweieweiheyekwa ambu ri. Man eweieweiheyekwa lerawu oso angop anin or hari sir. \x - \xo 5:22 \xt Jn 5:27; Ap 10:42\x* \v 23 Lerawu oson anin or hahanda osik ma amber hi anin hauowekwa ola, os Avuihi hin li hauowenda hom. Hako os ma lal hi anhin li hauowena ambu nahi, Avui anhi or mbashirik a rari hi orhi nga mbeek li hauowekwa ambu sir. \x - \xo 5:23 \xt Fl 2:10-11; 1 Jn 2:23\x* \p \v 24 Omendingak jirin amu sawenduwa, ma ol mashi anhin misihi Avui Wasilaka or mbashirik a rahandan hishiowenda ma ondo ermba ermbak linda oso angop lihik nawa sir. Mbele mbele am mendek si nakuna wolo kot orok sikwa ol te. Hako kavakava ol li undan angop a yoko ermbenda olik mbeek kavak nakwa ambu lir. Mberem ushiwak? Ermba ermbak linda oso angop lihik nawa sir. \x - \xo 5:24 \xt Jn 3:15-18\x* \v 25 Omendingak jirin amu sawenduwa, kumak avak Avui Wasilaka jikisi orhi oto or mbanak ma ol hahandari ondo amber mashi orhin misihi usahakwa lir. Uhu ma ol mashi orhin misindiyanda ondo nom ermba ermbak lindan lakwa lira. \v 26 Os ermba ermbak linda oso tontlo sihi Avui Wasilakahik nanda sir. Oso angop Jikisi orhin or hahanda osik ma ol or mbawa mbeek handa ambu lir, wahau. \v 27 Ma or hulaima nokopma mbele mbele ol li undan heyembakwa ma Ma Jikisi Avui Wasilakahi oria. \v 28 Jir avak os a mbawan wavu musha mushak hishiwa hala! Kumak avak ma ol mawak wawa amber mandarjinya anhin li misihi mawan li halaha usahakwa lir. \v 29 Ma ol jivin unda ma ondo li usaha avak jipjip likwa lir. Hako ol kavakavan unda ma ondo li usaha yanga kavak ikwa lir.� \x - \xo 5:29 \xt Dan 12:2; Mt 16:27; Ap 24:15\x* \p \v 30 Uhu mashi las nga ormu mbara, �Os man a heyembakwa an mbeek wavu anhik a hishihi na mbakwa ambu nir. Avui anhi or mbashirik a rahanda or mbawa hom a heyembakwa nir. Uhu os a mbawa oso osmu wornak nanduwa. Mberem ushiwak? An mbeek mbele las wavu anhik a hishiwan a ukwa ambu nir. Avui anhi or mbashirik a rahanda or mbawa hom erem a ukwa nir. \x - \xo 5:30 \xt Jn 5:19; 6:38\x* \p \v 31 Os ma namtar nom\f 5:31 \fr 5:31 \ft Lo Moseshi karem mbanda sir, os ma namtar nom kotik or sihi nor mba, oso mbeek jivik nakwa ambu sir. Heye Lo 19:15.\f* or mba nahi, mashi orhi mbeek kot las tikrikwa ambu sir. Os antonom a sihi na mba nahi, mashi anhi mbeek omek nakwa ambu sir. \v 32 Hako an mbeek nendekop a sihi na mbawa ambu nir. Ma lar\f 5:32 \fr 5:32 \ft Ma or Jisas or mbari oto God oria.\f* anhi kumayok or sihi nor mba, �Mashi ma roto or mbawa ome sira,� karem anin mbanda ri. Uhundak mashi orhi omek nawak a heyenda sir. \v 33-34 Jir an lawe nir, karem ji mbaha ma lal ji mbashirik Jonik iri lir. Unak or sawenak ji misikmbahan. Urik mashi os or sawerik ji misiri oso omendinga sira. Hako an mbeek ma misambik fehe lar anin saunjelyakwak a hishiwa ambu nir. Hako os mashi os Jon anin or mbahanda mashi oson wavu jihik ji ewe nahi, ermba ermbak linda oson lakwa jir. \v 35 Jon oto tujaka arme mendek ukruharandari hom nari ri. Hako jir mbeek ukruharanda orhi oson nambek rupshiri ambu jir. Kandakar nom orin rupshiri jir. \v 36 Mbele mbele ol Jon anin or mbari omendinga lira. Hako oso nom ji hishiwa hala. Lerawu os Avui anhi anin or hashihindak a lawa oso nga ji heyehe ji hishika, an Avui anhi mbashirik a rari nira. \x - \xo 5:36 \xt Jn 3:2; 14:11\x* \v 37 Avui or mbashirik a rari oto anin saunjelyanda ri. Hako jir mbeek mashi orhin misihi orhin heyenda ambu jir. \x - \xo 5:37 \xt Mt 3:17; Jn 5:32; 8:18\x* \v 38 Uwosik mashi orhi mbeek sunguwavu jihik nawa ambu sir. Mberem ushiwak? Jir mbeek ma or Avui Wasilaka mbashirik rari oton\f 5:38 \fr 5:38 \ft Ma or God mbashirik rari oto Jisas oria.\f* hishiowenda ambu jir. \v 39 Jir mashi os Avui Wasilakahi jekambak li kayendari oson ji ritim uhu karem hishinda oja, �Os mashi toson ni tiya nahi, avak ermba ermbak linda oson ni lakwa nir.� Karem hishinda jir. Hako os erem ji heyenda mashi oso anira, kason mbeek heyekrahakoronda ambu jir. \x - \xo 5:39 \xt Lk 24:27\x* \v 40 Uhu jir mbeek anhik tanda ambu jir. Os ji rawakop ermba ermbak lindan jirin a hawa nir. Hako jir mbeek anhik tanda ambu jir. \p \v 41 An mbeek ma misambik fehe hi anhin li hauowekmbaha na hishinda ambu nir. \v 42 Angop a heyewa jir. Jir mbeek Avui Wasilakan rupshinda ambu jir. \v 43 Avui anhi or mbashirik hi orhik a rari nir. Hako jir mbeek mashi anhin misinda ambu jir. Hako os ma misambik fehe li taha mashin li mbawa, kolomalok mashi lihin misindiyanda jir. \v 44 Uhu ma misambik fehenda hi jihin li hauowekmbaha hishinda jir. Hako jir mbeek os Avui Wasilaka nom hi jihin or hauowekwan hishinda ambu jir. Erem ji nanda osik mashi anhin mberem ji misihi ji tiyandahi ambu, wahau. \p \v 45 Jir avak ji mba, an jirin Avuihi misokomek a kotim ukwa jir. Karem ji hishinan, wahau. Ma or jirin kotim ukwa ma oto Moses oria. Ma or ji hishihi ji mba, or avak nirin jelyakwa ri. Karem ji hishiwa ma oto jirin kotim ukwa ri. \v 46 Mberem ushiwak? Mashi os or kayeri oso anin mbahandari sir. Hako jir mbeek mashi orhin misindiyanda ambu jir. Os mashi orhin sunguwavu jihik ji owe nahi, wa mashi anhin avak er nga ji tiyakwa sir. \x - \xo 5:46 \xt Ap 3:22\x* \v 47 Hako jir wahau, mashi orhi os or kayeri oson mbeek misindiyanda ambu jir. Uwosik mashi anhin mbernda er nga ji misindiyakwa ambu jir.� \c 6 \s1 Jisas ma 5,000 ondon akwan or harik li ari \r (Mt 14:13-21; Mk 6:30-44; Lk 9:10-17) \p \v 1 Ushihi Jisas leuku Galili kauyok ormu ira. Leuku oso hi yeje sihi Taiberias, karem li ushandari sira. \v 2 Urik ma mushak orin limu tiya ira. Mbele las ma undahi ambu mushak or uhu ol kavamisindarin or mbarik jivik li nari osik orin limu tiya ira. \v 3 Urik Jisas telembak or lawuhu ma ol orin tiyandari ma nga orok limu lira. \v 4 Oso wolo Judama hiyawu wasilaka Pasovan li undari wolok si nakurik simu nara. \v 5 Jisas or limakandaha nor heyeri ma musha mendek orhik limu rara. Urik Filipin ormu silira, �Mbeek nivai akwan frungawuhu ma rondon ni hanak li aku?� \v 6 Mashi oso men Filipin or eweheyeri sir. Mbele mbele os or ukurik nari angop or hishiri sir. \v 7 Urik Filip ormu mbara, �Ma rondo musha mende re! Os asama namtas\f 6:7 \fr 6:7 \ft Mashi Grikik li kayeri �200 denari�. 200 denari oso ya laka sir. Os asama namtas lerawun li la nahi, 200 denari li lawa sir.\f* lerawun ni la nahi, yan ni lawa oso mbeek akwan ni lashinak ma rondo andahik nawa ambu sir.� \v 8 Urik Saimon Pita maha orhi Andru mu Jisasin sawera, \v 9 �Jikanda tor torok liwa roto bali bret tostava nga foome frijip nga tormu ewelinduwa. Hako ma rondo musha mende re. Akwa rondo nakrem nakwa ambu re.� \v 10 Urik Jisas ormu mbara, �Ma rondon mbanak li taka lika.� Karem or mbarik ma amber misambik limu taka lira. Hulayi ondo 5,000-ik nari lir.\f 6:10 \fr 6:10 \ft Jikisnokove nga li kantiri ambu lir.\f* \p \v 11 Urik Jisas bret ondon or laha Avui orhin armesarmek ormu mbara. Uhu ma ondon ormu hara. Uhu foome ovro nga erem ormu hara. Akwa ondon or harik, os li akurik li hishiri hom limu ara. \v 12 Am li aha li kreherik ol orin tiyandari man ormu mbara, �Akwa sumbuyambun lasikop ji lahara tirsaka, unak lal avak li sambuku.� \v 13 Os bret tostava yeje hom or laha nor harik li aha li kreheshirik akwa sumbuyambu serkawu 12-pelak li wolorik hojeri lir. \v 14 Ma ondo Jisas ma undahi ambu oson or urik, li heyehe limu mbara, �Omendinga sira. Ma toto profet oria. Ma or ni nikishinda ma toria.� \v 15 Hako Jisas mashi os orin li toloho orin li mbashinak malakamak or najehe li mbari angop or heyeri sir. Uri osik yanga oson or halaha ortonom indik telembak ormu lawura. \x - \xo 6:15 \xt Jn 18:36\x* \s1 Jisas leuku heyek or eseiri \r (Mt 14:22-33; Mk 6:45-52) \p \v 16 Am si homirik ol Jisasin tiyandari ma ondo leuku sumbuk li layihi Jisasin limu nikishira. \v 17 Am si krinyashirik or mbeek lirik tari ambu ri. Uri osik bot lasik li lawuhu nendekop Kaperneamik li ikurik limu ira. \v 18 Urik suwa wasilaka mendek si rasaha leuku oson si urik simu laulau rakara. \v 19 Os li iri 5-pela mo 6-pela kilomita hom li iri sir. Uhu li heyeri Jisas leuku heyek ormu ese ira. Or ihi am pasir bot oso siri mishi orok ormu nara. Urik limu ajera. \v 20 Urik ormu mbara, �Ji ajewa hala! An mu randu te.� \v 21 Karem or mbarik orin botik limu toloho laharara. Urik kolomalok bot oso kuyanga os li ikurik li iri mishi orok simu ira. \s1 Hulaima nokopma Jisasin li lasayari \p \v 22 Hulaima nokopma leuku kauyok li wahandaha nirsumbuk li usaha Jisasin limu lasara. Hinyer bot namtas nom orok sirik li heyeri sir. Hako ol orin tiyandari ma ondo nom bot orok lawuhu irik li heyeri lir. Jisas nga nembes. \v 23 Hako ter li heyeri bot lal ol nirik yanga Taiberias yok tari nom orok sirik li heyeri lir, os Jisas akwan or harik li ari mishi orok. \v 24 Urik Jisasin bot ondok li lasari mbeek orok liri ambu ri. Orin tiyandari ma ondo er nga orok liri ambu lir. Urik li halaha botik li lawuhu yanga Kaperneamik orin lasakurik limu ira. \s1 Jisas or mbari, �An bret yanga jivik tahanda anira� \p \v 25 Am leukun li mbuhu kauyok li ihi Jisasin li heyehe limu silira, �Tisa, mbele wolok torok mi tar?� \v 26 Urik ormu mbara, �An akwan jirin a harik ji aha sungu tuvahanda osik os jimu anhik tanduwa. Hako jir mbeek os a urin yariri ambu jir. \v 27 Jir akwa tos misambik fehe kavak nandanjik ji hishihi ji yawa hala, wahau. Hako os ermba ermbak linda oson ji lakundanjik ji hishihi ji yaka. Avui Wasilaka jikisi orhi oto nom oson jirin hakwa ri. Lerawu oson or lakmbaha Avui Wasilaka orin or mbashirik rari ri.� \x - \xo 6:27 \xt Jn 6:48-58\x* \p \v 28 Urik limu silira, �Avui Wasilaka mberem ni ukmbaha or mbandu?� \v 29 Urik ormu mbara, �Or mbashirik tahanda ma otohi mashin ji misihi os or mbahanda hom ji tiyaka. Os erem ji u nahi, ambehoma, Avui Wasilaka os or mbahanda hom os jimu unduwa.� \x - \xo 6:29 \xt 1 Jn 3:23\x* \p \v 30 Urik limu mbara, �Os mbele mbele ma undahi ambu ondon mi una ambu nahi, nir mbeek mashi mihin ni misihi ni tiyakwa ambu nir. Hako os lal nga mi unak ni heye nahi, ambehoma, ni tiyakwa mira. \x - \xo 6:30 \xt Mt 16:1; Jn 2:18\x* \v 31 Misumu walanga nihi os misamtelmbamba orok li liri wolo Moses akwa manan or harik ari lira, os mashi Avui Wasilakahi jekambak li kayehendari hom. �Bret yanga jivik fehendarin or harik limu ara.� Karem li kayehendari sir. Uhunda hom mir erem mi unak ni heyehe mirin nivai tiyaka.� \x - \xo 6:31 \xt Kis 16:14-15; Nam 11:7-9; Sng 78:24\x* \v 32 Urik Jisas mu mbara, �Omendingak jirin amu sawenduwa, Moses mbeek akwa oson misumu walanga jihin hari ambu ri, wahau. Ma or akwa omendingan handa ma oto Avui anhi ri. Or akwa yanga jivik fehendan jirin handa ria. \v 33 Bret os or handa oso yanga jivin si halaha misambik si takaha ermba ermbak lindan handa sira.� \v 34 Urik limu mbara, �Wasilaka, bret oson ermba ermbak nirin hanak ni aka.� \p \v 35 Urik ormu mbara, �Bret oso anira. Ma or ermba ermbak linda oson handa ma oto anira. Ma ol anhik tawa ondo mbeek indik erenghakwa ambu lir. Uhu ma ol mashi anhin misihi mba, �Mashi oso ome sira.� Karem mbawa ma ondo mbeek indik uksem akwak mbakwa ambu lir. \x - \xo 6:35 \xt Jn 4:14\x* \v 36 Jir angop ji heyeri nir. Hako mbeek mashi anhin misindiyanda ambu jir. \v 37-38 An mbeek anhinjik mbele las a ukurik yanga jivin a halaha a tari ambu nir, wahau. An Avuihi lerawun a lakmbaha or mbashirik a rari nir. Karem unda osik ma ol anjik or kamashihinda ondo mbeek lal a halakwa ambu lir, wahau. \v 39 Avui anhi mbeek ma ol anhik tawa lal a halashinak kavak li nakwak mbanda ambu ri. Kumak avak mbele mbele mendek si nakuna wolok a mbanak indiyok usahakwa lir. \x - \xo 6:39 \xt Jn 10:28-29; 17:12\x* \v 40 Avui anhi ma ol mashi anhin misindiyawa ma ondo ermba ermbak li likwak mbanda ri. Uwosik os li ha nahi, mbele mbele mendek si nakuna wolok a mbanak indiyok usakwa lir.� \p \v 41 Urik Judama ol orok liri ondo li misirik Jisas ormu mbara, �Antonom yanga jivik tahanda bret anira.� Mashi oson li misihi orin limu mbahanjira, \v 42 �Toto Josephi jikisi ria! Avoko nijava orhi angop ni heyenda op te. Hako mberem ushiwak, an yanga jivik fehenda bret anira, karem or mbanduwa?� \x - \xo 6:42 \xt Mt 13:55\x* \p \v 43 Karem li mbarik ormu mbara, �Jir main laka lakan jiwa hala! \v 44 Ma lar mbeek orhinjik anhik takwa ambu ri, wahau. Hako os Avui anhi or anin mbashirik a rari oto sunguwavu ma larhin or jinak or misi nahi, ormu anhik takuwa. Unak mbele mbele mendek si nakuna wolok avak a mbashinak indik usahakwa ri. \x - \xo 6:44 \xt Jn 6:65\x* \v 45 Mashi os maskop profet li kayeri karem nanda sir, �Avui Wasilaka avak ma amber or ewesawekwa lira.� Karem li kayeri sir. Uwosik ma ol mashi Avui anhin misindiyawa ondo olmu anhik tanduwa. \x - \xo 6:45 \xt Ais 54:13\x* \p \v 46 Ma lar mbeek Avuin heyenda ambu ri, wahau. Hako ma or Avui nga nakrem fri lihi tahanda oto nom orin heyenda ri. \x - \xo 6:46 \xt Jn 1:18\x* \v 47 Omendingak jirin amu sawenduwa, ma or mashi anhin misindiyawa ma oto ermba ermbak lindan lakwa ria. \x - \xo 6:47 \xt Jn 3:15-16\x* \v 48 Bret os ermba ermbak lindan handa anira. \x - \xo 6:48 \xt Jn 6:32,58\x* \v 49 Neloko walanga jihi ol misamtelmbamba orok akwa manan ari ondo angop hari lir. Mana os li ari oso mbeek ermba ermbak lindarin lirin hari ambu sir. \v 50 Hako ma or bret os yanga jivin halaha tahanda bret oson anda ma oto mbeek hakwa ambu ri, wahau. Ermba ermbak likwa ri. \v 51 An bret os yanga jivin halaha rakahanda bret anira. Os ma lar bret oson or a nahi, or avak ermba ermbak lindan lakwa ria. Bret os orin a hakwa oso maome anhi sira. Maome anhin a hashinak ma misambik fehe avak ermba ermbak lindan lakwa lira.� \p \v 52 Karem or mbarik mashi oson li misihi lihi ambek mainkwambuk limu mbara, �Mberem ushiwak ma toto maome orhin or hanak ni akmbaha nor mbanduwa?� \p \v 53 Urik Jisas mu lirin sawera, �Omendingak jirin amu sawenduwa. Os maome anhi nga fi anhi nga ji ana ambu nahi, jir mbeek ermba ermbak lindan lakwa ambu jir. \v 54 Hako ma or maome anhi nga fi anhi nga awa oto avak ermba ermbak linda oson lakwa ri. Unak kumak mbele mbele mendek si nakuna wolok a mbanak indik usahakwa ri. \v 55 Maome anhi akwa indinga sir. Fi anhi uku indinga sira. \v 56 Ma or maome anhi nga fi anhi nga awa oto or avak anhik or sinak an nga orhik a sikwa nir. \v 57 Avui anhi or mbashirik a rari oto ermba ermbak linda oso tontlo oria. Or mbashiwak os amu sinduwa. Uhunda osik ma or maome anhi nga fi anhi nga awa ma oto a mbashinak ermba ermbak sikwa ria. \x - \xo 6:57 \xt 1 Jn 3:24\x* \v 58 Bret os yanga jivin halaha rahanda bret oso anira. Ma or bret oson awa ma avak ermba ermbak sikwa ri, or mbeek os neloko jihi mas akwa manan li aha li hahandari hom hakwa ambu ri.� \v 59 Jisas yanga Kaperneamik or lihi Judama lotu undari akak mashi kason ormu owesawera. \s1 Jisasin tiyandari ma lal orin li halari \p \v 60 Karem or mbarik ol orin tiyandari ma ondo mashi oson li misihi limu mbahanjira, �Wahau te! Mashi oson ni hishiwa kom te! Sunguwavu nihi osmu kavak nanduwa.� \p \v 61 Jisas wavu lihin angop or heyeri osik ormu mbara, �Mashi oson a mbawa sunguwavu jihi osmu kavak nanduwa. \v 62 Hako os mashi oso si unak sunguwavu jihi kavak si na nahi, mberem jivai mbaku, os ji heyenak Ma Jikisi Avui Wasilakahi oto indiyok yanga os mas or rahanda mishik or i nahin? \v 63 Masikome Avui Wasilakahi ermba ermbak linda oson handa ria. Ma misambik fehe lar mbeek oson handa ambu ri, wahau. Hako mashi os a sawewak ji misiwa oso Masikome nga ermba ermbak linda nga jirin handa sir. \v 64-65 Angop a heyewa jir. Jir lal mbeek anin hishiowenda ambu jir. Karem uri osik angop jirin a saweri nir, ma lal mbeek lihinjik anhik tandahi ambu lir. Avui anhi nom sungu wavu lihin or jiwak anhik tanda lir.� Jisas ma ol mashi orhin tiyakurik nandari nga ma or orin wutarihi tavarenjek hakundari ma oto nga angop maskop or heyeri lir. \x - \xo 6:64-65 \xt Jn 6:44; 13:11\x* \p \v 66 Karem or mbarik ma mushak orin li kumaifaha limu ira. \v 67 Urik Jisas ma 12-pela ondon or heyehe ormu silira, �Jir er nga anin ji kumaifakwak jimu hishindu?� \v 68 Karem or silirik Saimon Pita mu mbara, �Wasilaka, mirin ni halaha ni kumaifa nahi, wa, lawehik nivai iku? Mashi mihi oso nom ermba ermbak lindan handa sira. \x - \xo 6:68 \xt Mt 16:16\x* \v 69 Uhu angop ni hishihi armek ni heyewa nir, mir ma jivi worna Avui Wasilaka kamahanda ma mira.� \v 70 Urik ormu mbara, �Anhinjik jir ma 12-pela na kamari nir. Hako jihi lar Laulaka ria.� \v 71 Ma or or mbari oto Judas, Saimon Iskariothi jikisi ria. Or kumak Jisasin tavarenje wutarihik hakundari ma ria. \c 7 \s1 Judama hiyawu lakan li uri wolok Jisas Jerusalemik or iri \p \v 1 Provins Judiak fehenda Judama Jisasin mandingormekurik li mbari osik orok or ikurik hishiri ambu ri. Yanga Galilikop ormu yara. \x - \xo 7:1 \xt Jn 5:18\x* \v 2 Urik Judama hiyawu wasilaka os shikor akak li lihi li andarin li undari wolok osmu nara. \x - \xo 7:2 \xt Wkp 23:34\x* \v 3 Urik Jisas maha orhi limu mbara, �Mir provins Judiak hiyawu oson li ukwa mishi orok ika. Uhu mbele mbele ma undahi ambu ondon orok unak mirin tiyanda ma ondo kwambu mihin li heyeka. \v 4 Os ma lar hiushamak or nakwak or hishi nahi, mbele mbele ma undahi ambu ondon kormbak or unak ma amber li heyeka. Hako mir wahau, mbeek ondon kormbak unda ambu mir.� \v 5 Maha orhi ondo nga mbeek or Avui Wasilaka kamahanda ma ria, karem hishiri ambu lir, wahau. Uri osik erem limu mbara. \x - \xo 7:5 \xt Ap 1:14\x* \p \v 6 Karem li mbarik ormu mbara, �Orok a ikwa wolok nawa ambu sir. Hako jir men orok ji ikwak nawa sir. \v 7 Ma ondo mbeek jirin wapkava hishinda ambu lir. Hako an mbele mbele kavakava os li undan kormbak a saweri osik anin wapkava hishinda lir. \v 8 Hako jir ji ika, hiyawu laka os Jerusalemik li uwa mishi orok. Ana ikwa wolok nawa ambu sir. Os orok a ikwa wolok si nawakop amu iwa.� \v 9 Karem or mbarik li irik yanga Galilik ormu lira. \p \v 10 Maha orhi ondo masmas li ishirikop or kuma iri ri. Hako mbeek kormbak iri ambu ri, men wanyihi iri ria. \v 11 Hiyawu oson li uri wolo Judama lida lihi ondo Jisasin li lasaha limu mbara, �Ma oto mbeya?� \v 12 Hako ma musha mendek Jisasin limu mbara, �Ma oto ma jivi ria.� Hako lal limu mbara, �Wahau te! Haimba handambanda ma ria.� \v 13 Karem lihi ambek maintukurkop limu mbara. Mberem ushirik? Las avak Judama lida lihi ondo lirin li jinda ngashi. Karem mbaha li ajehe olmu maintukurkop mbara. \p \v 14 Hiyawu oso am nindik si narik Jisas tempel akak or layihi mashin ormu sawera. \v 15 Urik Judama li misihi wavu lihi mushak li hishihi limu mbara, �Ma roto skulik iri ambu ri. Hako katai angop skul unda hom sawenda re!� \x - \xo 7:15 \xt Mt 13:54; Lk 2:47\x* \v 16 Urik Jisas ormu mbara, �Mashi kaso os jirin a sawewa mbeek anhi mashi ambu sir, wahau. Ma or mbashirik a rahanda orhi mashi sira. \x - \xo 7:16 \xt Jn 12:49; 14:10\x* \v 17 Os ma lar mashi Avui Wasilakahin or tiyakunak or hishi nahi, avak or yarikwa sir, mashi kas a mbawa kaso mbeek anhinjik a hishihi a sawewa ambu sir, wahau. Mashi ome Avui Wasilakahi nom os amu sawenduwa. \v 18 Ma or wavu orhik tasawan sawenda ma oto or men hi orhi nom hauowenda ri. Hako ma lar os or mba, �Hi anhin ji hauowewa hala! Ma or mbashirik a rahanda hi orhi nom ji hauoweka!� Karem mbawa ma oto jivi mende ria. Mashi ome nom sawenda ria, mbeek mbafirimbanda ambu ri. \x - \xo 7:18 \xt Jn 8:50\x* \v 19 Maskop Moses lo Avui Wasilakahin jirin hari ri. Hako jir mbeek lo oson tiyanda ambu jir. Unda osik anin ji mandingormekwak jimu mbanduwa.� \x - \xo 7:19 \xt Ap 7:53; Ro 2:21-24\x* \p \v 20 Urik limu mbara, �Lawe mirin mandingormekwak mbandu? Mir wasimalengamba tolonda hom mbaw te!� \x - \xo 7:20 \xt Jn 8:48; 10:20\x* \p \v 21 Urik ormu mbara, �Sabat wolok ma roton a mbarik jivik or nari osik os jimu anin wapkava hishinduwa. \v 22-23 Hako anin sawenak a misi, masamsishin ji koronda wolo os Sabat\f 7:22-23 \fr 7:22-23 \ft Lo Moseshi karem mbanda sir, nijava jikishulayin si washirik niri 7-pela li ishirik de namba 8-ik si na nahi, jikisi otohi masamsishin li koroka (Wok Pris 12:3). Os de namba 8 oso Sabat wolok si na nahi, lerawu oson lari lir. Hako masamsishin koronda oso lerawu sira. Uhu lo anandi Moses or kayeri karem mbanda sir, Sabat wolo lerawun ji lawa hala. Hako os masamsishin li korokuri wolo Sabatik si na nahi, lerawu oson lari lir. Uhu lo os Sabatik lerawun li lakundari ambu oson tleri lir.\f* wolok si na nahi, mberem jivai undu? Masamsishin koronda oj mo koronda ambu oj? Jir koronda oja. Mberem ushiwak? Moseshi lon ji tiyakmbaha ji hishinda osik masamsishin Sabat wolok koronda oja. Hako lo oso mbeek Moses hari ambu sir, oso angop mas araje Abrahamhikop nahandari sir. Hako os erem ji uwa oso os jir nga mu Sabat wolok lerawun landuwa. Hako mberem ushiwak anin ji wapkava hishinduwa, ma oton a mbarik Sabat wolok jivik or nandarin? \x - \xo 7:22-23 \xt Jn 5:8-10,16; Stt 17:9-13; Wkp 12:3\x* \v 24 Mbele mbele misokomekop ji heyeshihi ji mbawa hala! Yawur ji heyehe hishihi jivai mbaka.� \s1 �Jisas lawe mende ria?� \p \v 25 Urik Jerusalemik fehe ma lal limu mbara, �Mberema, ma toto lida nihi li mandingormekurik li mbari or te. \v 26 Hako ji heyeka, tor mashin kormbak sihi sawendu te! Mberem ushiwak lida nihi orin li pantlekwan li halandu? Ma roto Krais, Avui Wasilaka kamashirik hulaima nokopman jivinakmbaha tari marmbe? Karem hishindal? Uhu orin li pantlekwan olmu halanduwa. \v 27 Hako ma toto kotontlo orhi angop ni heyenda sir. Hako Krais Avui Wasilaka kamahanda ma oto or tawakop kotontlo orhin mbeek ni heyekwa ambu sir,� karem wavu lihi musha mushak li hishihi limu mbara. \x - \xo 7:27 \xt Jn 7:41; 9:29\x* \p \v 28 Urik Jisas tempel aka orok or sihi mashin ormu sawera. Uhu ormu mbara, �Jir an lawe, karem ji hishindu? Uhu kotontlo anhi os a rahanda nga am jimu hishindu mo wahau? Hako an mbeek anhinjik a tari ambu nir. Avui anhi mbashirik a tari nir. Or mbele mbele omek nanda tontlo oria. Hako jir mbeek orin heyenda ambu jir. \x - \xo 7:28 \xt Mt 11:27; Jn 8:55\x* \v 29 Hako an angop or nga shi lihi angop a heyenda ri. Uhu or mbashirik a rari nir.� \p \v 30 Karem or mbarik Judama lida lihi orin krawu akak li ewekmbaha limu mbara. Hako or hakuri wolok si nari ambu osik ma lal mbeek orin tolori ambu lir. \x - \xo 7:30 \xt Jn 7:44\x* \v 31 Hako ma musha mashi orhin li misihi limu mbara, �Ma toto mbele las ma undahi ambu mushak or uwak nimu heyenduwa. Avui Wasilaka kamahanda ma oto mbele mbele ma undahi ambun warje nga nor uhu ma roton tikrikundar?� Karem limu mbara. \p \v 32 Farisi li misiri ma amber Jisas nom limu mbara. Uhu bikpris ondo nga li tirsaha ma ol tempel akan washilinda ma ondon li mbashirik Jisasin li tolokurik limu ira. \v 33 Urik Jisas ormu mbara, �An mbeek jir nga nambek torok a likwa ambu nir. Avui anhi or mbashirik a rahanda onik indik orhik a ikwa nir. \v 34 Unak avak anin lasafukwa jir. Hako os a iwa mishi mbeek ji heyekwa ambu sir. Uhu kuyanga os a iwa mishi orok ikwa ambu jir.� \x - \xo 7:34 \xt Jn 8:21; 13:36\x* \p \v 35 Karem or mbarik limu mbara, �Mbeek or ishinak orin ni heyekwa ambun or mbanduwa? Las avak or ihi nihi ma ol yanga Grikik linda ondo nga or linda ngashi. Uhu ol orok fehenda man mashin or sawenda ngashi. \v 36 Uhu mberemhi mashin or mba, �Anin avak lasafukwa jir. Uhu os a ihi na liwa mishin heyekwa ambu jir.� Mberemhi mashi kas karem or mbandu?� Karem lihi ambek limu mbara. \s1 Jisas Masikome Avui Wasilakahin or hakurin or mbari \p \v 37 Hiyaw sumbu wasilaka oson li ukuri wolok Jisas tempel akak or ihi wasilakak ormu mbara, �Os ji uksem ha nahi, anhik ji taha ji uksem aka. \x - \xo 7:37 \xt Wkp 23:36; Ais 55:1; Jn 4:14\x* \v 38 Os mashi anhin ji misindiya nahi, uksembe ermba ermbak nanda oso sunguwavu jihik avak jeruku hom nakwa sir, os Avui Wasilakahi jekambak li kayendari hom.� \x - \xo 7:38 \xt Ais 58:11\x* \v 39 Uksembe os or mbari oso Masikome Avui Wasilakahin or mbari sira. Orhi mashin misindiyanda man or hakurik nor mbari sira. Hako oso wolo Jisas mbeek or haha usaha hevenik indik or iri wolok nari ambu sir. Uri osik Masikome Avui Wasilakahi mbeek misambik or ta namber. \x - \xo 7:39 \xt Jn 16:7; 20:22; Ap 2:4\x* \p \v 40 Karem or mbarik ma lal limu mbara, �Omendinga sira. Ma oto profet oria.� \x - \xo 7:40 \xt Jn 6:14\x* \v 41-42 Hako lal limu mbara, �Or Krais Avui Wasilaka kamashirik hulaima nokopman jivinakmbaha or mbashirik tahanda ma ria.� Hako lal limu mbara, �Wahau te. Avui Wasilaka jekamba orhi orok karem li kayeri sir, �Krais ma or hulaima nokopman jivinakwa ma oto King Devithi krahak or takaha Devithi kotontlo Betlehem orok talakwa ri. Os Avui Wasilaka ma oton or kamahandakop mbeek provins Galilik\f 7:41-42 \fr 7:41-42 \ft Lir li hishiri Jisas kotontlo orhi yanga Nasaret sira. Nasaret oso provins Galilik nandari sir.\f* usahawa ambu ri, wahau.� � \x - \xo 7:41-42 \xt Sng 89:3-4; Mic 5:2; Jn 1:46\x* \v 43 Karem li mbaha wavu apsaham apsham limu hishira. \v 44 Uhu lal orin krawuk li ewekmbaha mbari lir. Hako ma lar mbeek orin tolori ambu ri. \s1 Judama lida lihi ondo Jisasin wavu lihik li eweri ambu \p \v 45 Bikpris nga Farisi nga ma ol tempel akan washilindari ma ondon li mbashirik Jisasin li tolo laharakurik limu ira. Li ihi fuhu tapas indiyok limu tara. Urik limu silira, �Mberem ushiwak orin ji halashi randu?� \v 46 Urik limu mbara, �Ma lar mbeek oto mbanda hom mbanda ambu ri.� \x - \xo 7:46 \xt Mk 1:22\x* \v 47 Urik olmu mbara, �Ma amber angop or haimba handambari lir. Jirin er nga haimba handambawa or? \v 48 Hako nir lida jihi nirin ji heyeka! Nir lar mbeek orin tiyanda ambu nir, wahau. \x - \xo 7:48 \xt Jn 12:42\x* \v 49 Ma ol hishiyarinda ngashi ambu ferfar nanda ondo nom orin tiyanda lir. Erem li unda osik kumak Avui Wasilaka kavak or nakwa lir.� \p \v 50 Karem li mbarik ma lar or usasihi ormu mbara. Ma oto Farisi lar oria. Hi orhi Nikodemus. Mas Jisasin nirik ta heyendari ma ria. Or sihi ormu mbara, \x - \xo 7:50 \xt Jn 3:1-2\x* \v 51 �Wa lo nihi mberem si mbandu? Ma lar semben ni mbaha krawuk ni ewekmbaha mbanda os? Wahau. Masmas armek ni misihi ni eweheyehe nivai mbaka, lo karem mbanda osa.� \v 52 Karem or mbarik limu mbara, �Wa mir er nga Galilik fehenda om? Os mashi Avui Wasilakahin armek mi heye nahi, mir er nga karem mbakwa mira, profet lar mbeek Galili yok takwa ambu ri,� karem limu orin ngriambara. \x - \xo 7:52 \xt Jn 7:41-42\x* \s1 Hulatolhakandari nokove las Jisasik li laharari \p \v 53 Urik ma amber yanga yanga lihik limu ira.\f 7:53 \fr 7:53 \ft Jekamba ol mas li kayendari lal mbeek 7:53—8:11 ngashi ambu lir.\f* \c 8 \nb \v 1 Hako Jisas ortonom telemba Oliv orok ormu lawura. \v 2 Orok or lawuhu wahandaha nirsumbu mendek tempel akak indik ormu layira. Urik ma mushak orhik li ralandirsarik mashin ormu owesawera. \v 3 Urik mashi Moseshin sawendari ma lal nga Farisi lal nga nokove las orhik limu laharara. Nokove oso hulatolhakarik li heyehe sirin li lahara halashirik ma ondohi nindik osmu sira. \v 4 Uhu limu mbara, �Tisa, nokove roso hulatolhakawak ni heyewa tosira. \v 5 Lo Moseshi karem mbanda sir, erem unda nokoven men sunjakom amakom loho mandingormeka. Lo oso karem mbanda sira. Wa, mir mberem mi mbandu?� \x - \xo 8:5 \xt Wkp 20:10; Lo 22:22-24\x* \v 6 Os erem li siliri oso men li silinak or una unak li heyekmbaha li siliri sir. Unak li heyehe mashi las or mbanak kavak si na nahi, mashi orok orin li kotim ukmbahan. Hako Jisas kumbamblurik or taka lihi misambik ormu kayera. \p \v 7 Urik li sihi orin limu siliyangora. Urik Jisas or usaha ormu mbara, �Wa, ji mandingormeka. Hako halanak ma or kavakava las unda ambu oto masmas sunjakomben or laha sirin or jika.� \x - \xo 8:7 \xt Lo 17:7\x* \v 8 Karem or mbaha or taka lihi indiyok misambik ormu kayera. \v 9 Urik ma amber mashi oson li misihi avok avoko masmas namtarmba namtarmbak li longlongo rala irik jikanda er nga kumasihi irakori lir. Ma ondo amber li irakoshirik Jisas nga nokove oso nom nga orok frimu sira. \v 10 Uhu or usasihi ormu silira, �Nyirin kotim ukwak siwa ma ondo mbeek li irakondu? Ma lar nyrin kotim ukwak sindar mo?� \p \v 11 Karem or silirik simu mbara, �Awasayi, ma amber angop irakowa lir.� Karem si mbarik ormu mbara, �An ngana. An mbeek nyirin na kotim ukwa ambu nir. Nyi ihi indik kavakavan uwa hala!� \x - \xo 8:11 \xt Jn 5:14\x* \s1 Ukruharanda misambik takahanda Jisas oria \p \v 12 Ushihi Jisas indik mashin ormu ewesawera, �Ukruharanda misambi torok takahanda anira. Ma or mashi anhin misindiyawa ma oto mbeek nirtle nirndum yaha tukuyikwa ambu ri. Or ukruharanda anhi orokop or ihi nombo os ermba ermbak linda mishi orok inda nombon heyekwa ri.� \x - \xo 8:12 \xt Ais 49:6; Jn 1:4-9; 9:5; 12:46\x* \v 13 Karem or mbarik Farisi ondo limu mbara, �Mir haimba handambanda ma mira. Ma lar mbeek mir sawewan er nga saunjelyawa ambu ri.� \p \v 14 Urik ormu mbara, �Os an anhinjik a sawewa mashi anhi ome sir. Mberem ushiwak? Kuyanga os a rahanda mishi nga kuyanga os a ikwa mishi nga angop a heyeri sir. Karem uwosik mashi os a mbawa omendinga sira. Hako jir mbeek kuyanga os a rahanda mishi nga os a ikwa mishi nga heyenda ambu jir. \x - \xo 8:14 \xt Jn 5:31-32; 7:28\x* \v 15 Jir ma misambik fehe li eweheyehe man li kotim unda nombo hom os jimu anin eweheyenduwa. Hako an mbeek ma lar a eweheyenda ambu nir. \x - \xo 8:15 \xt Jn 12:47\x* \v 16 Hako os ma lar mbele las or undan a eweheye nahi, os erem a uwa oso jivik nakwa sira. Mberem ushiwak? Mbeek nendekop man a eweheyekwa ambu nir. Avui anhi or mbashirik a rahanda nga nakrem shi mbakwa shir. \x - \xo 8:16 \xt Jn 5:30; 8:29\x* \v 17 Lo jihi karem mbanda sir, os ma frijip fri sihi mashi las nakrem fri mbawa mashi frihi ome sira. Hako ma namtar nom or mbawa, wahau. \x - \xo 8:17 \xt Lo 19:15\x* \v 18 Uhunda hom an mbeek antonom mashin a sawenda ambu nir. Avui anhi or mbashirik a rahanda er nga mashi os a sawendan saunjelyanda ri.� \x - \xo 8:18 \xt 1 Jn 5:9\x* \p \v 19 Urik limu silira, �Avui mihi or mi mbawa mbeek or lindu?� \p Urik ormu mbara, �Os anin ji heyewakop Avui anhin er nga jimu heyewa ri. Hako jir mbeek anin ji heyenda ambu osik Avui anhi nga or jimu hishanduwa.� \v 20 Jisas tempel akak yan li ewendari mishi orok or lihi mashin ormu owesawera. Hako orin li jikuri wolok si nari ambu osik ma lal mbeek orin tolori ambu lir. \x - \xo 8:20 \xt Jn 7:30\x* \s1 Jisas or mbari, �Jir yanga os a ikwa mishik ikwa ambu jir� \p \v 21 Urik Jisas indik ormu ewesawera, �An avak a ikwa nir. Na ishinak jir avak anin lasafukwa jir. Hako mbeek ji heyekwa ambu nir. Unak kavakava jihi er si nanak hakwa jir. Hako yanga os a ikwa mishi orok mbeek ikwa ambu jir.� \x - \xo 8:21 \xt Jn 7:34; 13:33\x* \v 22 Karem or mbarik Judama ondo limu mbara, �Mberemhi mashin or mbandu, �Jir yanga os a ikwa mishi orok ikwa ambu jir,� kas karem or mbawan? Wa orhinjik or mandingormehe hakwak mbandar?� \v 23 Urik ormu mbara, �Jir torok fehe jir. An metenjek fehe nir. Jir misambik fehe jir. Hako an mbeek misambik fehe ambu nir. \x - \xo 8:23 \xt Jn 3:31\x* \v 24 Angop a sawerik ji misiri sir, kavakava jihi er si nanak hakwa jir. Ma or a mbawa ma anira,\f 8:24 \fr 8:24 \ft Heye Kisim Bek 3:14. Jisas Avui Wasilaka os Mosesin or mbahandari hom or orhinjik, �An God anira,� karem mbari ri. Heye Jn 8:28; 8:58; 13:19.\f* karem ji hishina ambu nahi, kavakava jihi oso er si nanak hakwa jir.� \p \v 25 Karem or mbarik limu silira, �Mir lawe mir?� Urik ormu mbara, �An lawe, karem ji mbandu? Angop a sawerik ji misiri os te! \v 26 Mashi musha jirin a sawekwak nanda os te! Mbele mbele os ji undan angop a heyewa nir. Hako avak mbele mbele os ji unda kava jihi orok jirin a heyembakwa ambu nir. Ma or mbashirik a rahanda orhi mashi nom a sawekwa nir. Mbele mbele omek nanda tontlo oria.� \p \v 27 Jisas karem or mbarik lir fendele menderi lir, os Avui orhin or mbarin. \v 28 Uhu ormu mbara, �Kumak avak Ma Jikisi Wasilakahi oton miandok ji hauowehe nom avak ji heyekwa sir, ma or a mbawa ma anira. Uhu oro wolokop ji hishiyarikwa sir, an mbeek mbele las anhinjik a saweri ambu nir. Avui anhi or sauhari hom a saweri nir. \x - \xo 8:28 \xt Jn 3:14\x* \v 29 Avui anhi or mbashirik a rari nir. Mbele mbele os or mbawa hom a unda osik or mbeek anin halanda ambu ri, wahau.� \v 30 Karem or mbarik ma mushak mashi os or mbari oson li misihi limu mbara, �Mashi os or mbawa ome sira.� \s1 Judama li mbari, �Misumu nihi Abraham oria.� \p \v 31 Urik Jisas Judama ol mashi orhin misindiyakurik nari ma ondon ormu sawera, �Os mashi anhin ji misihi os si mbawa hom ji u nahi, anin tiyanda ma indingak nakwa jira. \v 32 Uhu mashi omendingan avak ji heyeyarikwa sir. Unak mashi oso jirik si nanak mbele kava misambik fehe mbeek jirin kuvu hom si ishintleshinak sihi siyok sikwa ambu jir, wahau. Jipjip likwa jir.� \v 33 Karem or mbarik limu mbara, �Misumu nihi Abraham oria. Nir nirambara orhi nira. Mas wolok sishi raha ter nga mbele las mbeek nirin kuvu hom si ishintleshiwak sihi siyok ni liwa ambu nir. Hako mberem ushiwak kuvu os nihik nawa si sorngoshinak jip ni liku, karem mi mbandu?� \x - \xo 8:33 \xt Mt 3:9\x* \p \v 34 Urik ormu mbara, �Wahau, kavakava os ji unda oso kuvu hom jirin si ishintleshiwak sihi siyok sinda jir. \x - \xo 8:34 \xt Ro 6:16,20\x* \v 35 Ji misi, men lerawun landa ma oto mbeek mashamak nakwa ambu ri. Mashama oto jikisi orhi indingo vai mashamak nakwa ri. \v 36 Os mashamahi jikisi oto kuvu os jirin ishintlehendan or sorngo nahi, jip likwa jir. \v 37 An angop a heyenda jir, misumu jihi Abraham oria. Hako mashi anhi kas mbeek sunguwavu jihik wanda ambu sir. Karem uwosik anin ji mandingormekwak jimu mbanduwa. \v 38 An Avui anhi sauhawa nombo nom a sawenda nir. Hako jir avoko jihi uhunda nombo hom unda jir.� \p \v 39-40 Urik limu mbara, �Misumu nihi Abraham oria.� Urik ormu mbara, �Jir Abrahamhi nirakop anin mandingormekwak mbawa ambu jir, os mainome Avui Wasilakahin jirin a sawewan. \x - \xo 8:39-40 \xt Mt 3:9\x* \v 41 Hako jir men avoko jihi unda hom unda jir.� Urik limu mbara, �Nir mbeek nombo laka jikisi ambu nir. Avoko nihi namtar numbu Avui Wasilaka oria.� \x - \xo 8:41 \xt Ais 63:16\x* \v 42 Urik ormu mbara, �Os Avui Wasilaka avoko jihikop anin rupshiwa jir. Mberem ushiwak? An Avui nga shi lihi na rari nir. An mbeek anhinjik a rari ambu nir, wahau. Avui mbashirik a rari nir. \v 43 Hako mberem ushiwa mendek mashi kas a sawewa kason ji misikwan ji halandu? Jir mbeek mashi anhin misindahik nanda ambu ojik os jimu hishanduwa. \v 44 Avoko jihi Laulaka orik mbele mbele os avoko jihi or uhunda hom os jimu unduwa. Mas araje wolokop sishi raha man mandingormenda ri. Mbele las omek nandan unda ambu ri. Mbele mbele os omek nanda mbeek orhik nanda ambu sir. Haimba handambanda mashi tontlo orhik nanda osik haimba handambanda mashi nom mbanda ri. \x - \xo 8:44 \xt 1 Jn 3:8\x* \v 45 Hako an mashi omendinga nom a sawenda nir. Hako jir mbeek mashi anhin misinda ambu jir, wahau. \v 46 Jir kavakavan a u, karem jimu hishindu? Os mbele kava las a u nahi, os a uwa kava oson kormbak ji mukunak a heyeka. Hako os mashi omendingan a sawe nahi, wa mberem ushiwak oson ji misikwan ji halandu? \x - \xo 8:46 \xt 2 Ko 5:21; 1 Pi 2:22\x* \v 47 Avui Wasilaka jikisi orhi ondo mashi orhin misinda ola. Hako jir mbeek orhi jikisi ambu jir. Uwa osik jir mbeek mashi orhin misindiyanda ambu jir, wahau.� \x - \xo 8:47 \xt 1 Jn 4:6\x* \s1 Abraham or na namber Jisas angop maskop nari ria \p \v 48 Judama ondo mashi oson li misihi Jisasin limu mbara, �Mir ma kava yanga Samariak fehenda mira. Wasimalengamba oloshiwak mimu mbanduwa.� \x - \xo 8:48 \xt Mk 3:21-22\x* \v 49 Urik ormu mbara, �An mbeek wasimalengamba oloshiwak a mbawa ambu nir. Mbele mbele os a mbawa oso Avui anhi hi orhin a hauowenda sir. Hako jir hi anhin kavak nanda mashin os jimu mbanduwa. \v 50 An mbeek hi anhi lakak si nakwak a hishinda ambu nir. Hako Avui Wasilaka nom hi anhin hauowekwak hishinda ri. Orto nom kumak mbele mbele ol ma li uhundan heyembakwa ma ria. \v 51 Omendingak jirin amu sawenduwa, ma or mashi anhin misindiyawa ma oto mbeek hakwa ambu ri, wahau.� \x - \xo 8:51 \xt Jn 5:24\x* \p \v 52 Karem or mbarik limu mbara, �Am nimu heyenduwa. Wasimalengamba olonda mira. Abraham nga profet ondo nga angop maskop hari ol te! Hako mberemhi mashi os ter mi mbanduwa, ma ol mashi mihin misindiyawa mbeek hakwa ambu lir, karem mi mbawan? \v 53 Abraham nga profet nga angop maskop hari ol te. Wa lawe mir? Mir Abrahamin mi tikrikwak mimu mbandu?� \p \v 54 Urik ormu mbara, �Os anhinjik hi anhin na hauowe nahi, oso jivik nawa ambu sir. Hako Avui Wasilaka jihi, karem ji mbanda ma orto ormu hi anhin hauowenduwa. \v 55 Hako jir mbeek orin heyenda ambu jir. An angop a heyenda ri. Karem uwosik os a mba, orin na heyenda ambu, karem a mba nahi, an men jir hom haimba handambanda ma nira. Hako an angop a heyenda orik mashi orhin amu tiyanduwa. \v 56 Misumu jihi Abraham os an takurin or hishihi rupshi mendendari ri. Hako am oson or heyehe sunguwavu orhi nga rupshiri ri.� \p \v 57 Karem or mbarik limu mbara, �Mir asama mihi mbeek 50-n tikriwa ambu os te! Mberem ushiwak mir angop Abrahamin mi heyenda, karem mi mbandu!� \p \v 58 Urik ormu sawera, �Omendingak jirin amu sawenduwa. Abraham or na namber, an angop maskop er a nahandari nir.�\f 8:58 \fr 8:58 \ft Jisas Avui Wasilaka os Mosesin or mbahandari hom orhinjik, �An God anira,� karem mbari ri. Karem or mbarik li waplelenaha orin li mandingormekmbaha uri lir.\f* \x - \xo 8:58 \xt Jn 1:1\x* \v 59 Karem or mbarik, li sunjakom loho orin li jikurik limu ura. Hako Jisas tempel akan or halaha mayam hikriyok ormu talara. \c 9 \s1 Jisas misokome tumundari lar or mbarik jivik or nari \p \v 1 Jisas or ihi or heyeri misokome tumundari lar nombok ormu sira. Ma orto nijava orhi orin si wari wolokop misokome tumundari ria. \v 2 Urik ol Jisasin tiyandari ma olmu silira, �Tisa, lawehi musak ma roto erem or nandu? Musa orhik mo avoko nijava frihi musak misokome orhi mu tumur?� \x - \xo 9:2 \xt Ese 18:20; Lk 13:2,4\x* \p \v 3 Karem li silirik ormu mbara, �Orhi musak nembes, avoko nijava frihi musak nembes. Oso men erem si nashihindanak Avui Wasilaka kwambu orhi kormbak si nashinak ma li heyekmbahan. Os misambi torok a liwa wolo ukruharanda anira. Ter osmu tandik nanduwa. \x - \xo 9:3 \xt Jn 11:4\x* \v 4-5 Uhu lerawun ni lakwa wolok osmu nanduwa. Nir avak Avui anhi or mbashirik a rahanda otohi lerawun ni laka. Hako nirik si nawa wolo ma lar mbeek lerawu las lakwa ambu ri, wahau.� \x - \xo 9:4-5 \xt Mt 5:14; Jn 8:12\x* \p \v 6 Jisas erem or mbashihi misambik or suntlayashihi suntla uku nga jere nga or toltloho ma otohi misokom mambuk ormu hautara. \x - \xo 9:6 \xt Mk 8:23\x* \v 7 Uhu ormu mbara, �Mi ihi ukmashi Siloamik ujaka!� Siloam oso Hibru mashik maintontlo sihi karem, �Li mbashiwak li inda sir.� Karem or mbashirik or ihi nor ujarik misokome orhi jivik fri nashirik or heyehe ormu tara. \p \v 8 Or tarik ma ol najer li lindari ma ondo nga ma anandi nga li heyeri or mbele mbelenjik lishi silindari ma ria. Orin li heyehe limu mbara, �Ayo, kar mbele mbelenjik lishi silindari ma or tori mo?� \v 9 Urik lal mu mbara, �He, ma oto oria.� Hako lal mu mbara, �Wahau te! Ma lar ori te. Fumunyava orhi nakrem or nga nanda ri.� Urik ma orto mu mbara, �Ma or ji mbawa ma anira.� \v 10 Urik limu silira, �Mberem mi uwak misokome mihi jivik fri naw?� \p \v 11 Urik ormu mbara, �Ma or Jisas, karem li ushanda oto, suntla uku nga jere nga or toltloho jere oson or laha misokom mambu anhik or taha nor mbashiwak ukmashi Siloamik a ihi na ujawak misokome anhi opmu jivik nawa.� \v 12 Karem or mbarik limu silira, �Ma orto mbeek or lindu?� Urik ormu mbara, �Ma am, or linda mishin a heyenda ambu nir.� \p \v 13 Urik orin li laha Farisi ondohik limu laha ira. \v 14 Jisas ma oton Sabat wolok or mbarik jivik nari ri. \v 15 Urik Farisi ondo limu silira, �Mberem mi uwak misokome mihi jivik fri naw?� Urik ormu mbara, �Ma oto jere las misokom mambu anhik or taha nor mbashiwak a ujaha jip amu heyenduwa.� \p \v 16 Karem or sawerik Farisi lal olmu mbara, �Sabat wolok lerawun lawa ma oto mbeek Avui Wasilakahik tawa ambu ri.� Hako lal olmu mbara, �Wahau, or kavakavan unda ma ambu ri. Os kavakavan or undakop mbeek mbele las ma undahi ambun uwa ambu ri.� Karem li mbaha wavu lihi mbeek nakrem nari ambu sir, apshamba apshambak hishiri lir. \p \v 17 Urik indik orin limu silira, �Mir mberem mi hishindu, ma or uwak misokome mihi jivik nawa ma oto mberemhi ma ri?� Karem li silirik ormu mbara, �Or profet oria.� \x - \xo 9:17 \xt Jn 4:19\x* \v 18 Urik limu mbara, �Mir mbafirimbanda ma mira. Misokome mihi mbeek tumuri ambu vri.� Karem li mbaha ma otohi avoko nijavan li mbarik fri rarik limu silira, \v 19 �Toto jikisi shihi or? Nijava orhi nyirin, os orin nyi wari wolo misokome orhi er tumuri op? Os erem si nanda nahi, mberem ushiwak ter or heyendu?� \v 20 Karem li silirik avoko nijava orhi ovro frimu mbara, �Jikisi shihi ria. Nijava orhi orin si wari wolokop misokome orhi angop tumuri vri. \v 21 Hako ter or heyewa oso shimu hishandu. Lawe mbawak misokome orhi jivik fri naw, oso shimu hishandu. Orin ji silika. Or angop wasilakak nawa ria. Mashin mbanda or te!� \v 22 Judama ondon fri ajehe mashi oson erem frimu sawera. Judama angop karem li anaowehe mbari lir, os ma lar or sawe nor mba, �Jisas Avui Wasilaka kamashirik hulaima nokopman jivinakurik tari ma ria,� karem mbawa ma oton avak ni kria ermbeshinak nir nga nakrem lotu ukwa ambu ri. \v 23 Karem li mbari osik ma otohi avoko nijava frimu mbara, �Jikisi shihi oto angop wasilakak nahanda ria. Orin ji silika.� \p \v 24 Urik indik ma oton li usharik or tarik limu mbara, �Misokome Avui Wasilakahik mashi ome nom mbaka. Ma or mi mbawa ma oton angop ni heyenda ri. Or kavakavan unda ma ria.� \v 25 Urik ormu mbara, �An amu hishandu, kavakavan unda ma or mo wahau. Hako ana heyewa karem, mas misokome anhi tumundari sir. Hako ter amu heyenduwa.� \v 26 Urik orin indik limu silyangora, �Mberem mendem or uwak misokome mihi jivik fri nawa?� \p \v 27 Urik ormu mbara, �Wahau te! Angop a sawewak ji misiwa os te! Misiwa ambu oj? Jir er nga orin tiyanda mak ji nakwak jimu hishindu?� \p \v 28 Karem or mbarik orin li okolehe limu mbara, �Mir orin tiyanda ma mira. Hako nir Mosesin ni tiyanda nira. \v 29 Avui Wasilaka mashi orhin Moseshi tavak or halari osik nir Moseshi mashin ni tiyanda nira. Hako ma or mi mbawa oton nir mbeek ni heyenda ambu nir.� \v 30 Urik ormu mbara, �Jir mberemhi mashin ji mbandu? Ma or misokome anhin uwak jivik a nawa ma oton jimu hishandu? \v 31 Avui Wasilaka mbeek kavakavan unda ma sawewan misinda ambu ri, wahau. Hako ma or orhi mashin misindiyanda ma orto sawewan misinda ri. \x - \xo 9:31 \xt Sng 34:15\x* \v 32 Nir mbeek mas kaso kas ni heyendari ambu nir, os ma lar nijava orhi orin si wari wolokop misokome orhi tumundari lar li mbarik jivik or nari oson. \v 33 Os Avui Wasilaka ma oto nga nor nawa ambukop or mbeek misokome anhin or uwak jivik nawa ambu vri.� \p \v 34 Karem or mbarik Farisi ondo wavu lihi am kavak si narik limu mbara, �Mir nijava mihi jivikava nindik si wahanda mir. Erem nahanda ma mir mbeek Avui Wasilakahi mashin nirin ewesawendahi ambu mir.� Karem li mbaha orin limu kria ermbera. \x - \xo 9:34 \xt Sng 51:5\x* \s1 Ma or mba, an misokome anhi jivi, karem mbawa ma oto Jisashik takwa ambu ri \p \v 35 Urik Jisas os ma oton li kria ermberi mashi oson or misihi orin ormu lasa ira. Or lasa ihi am or heyehe ormu silira, �Mir, Ma Jikisi Avui Wasilakahi oton hishiowenda om?� \v 36 Karem or silirik ormu mbara, �Awasayi, ma oto lawe ria? Anin sawenak avak orin a hishioweka.� \v 37 Urik ormu mbara, �Angop mi heyeri or te! Anira, or mir nga shimu maimbanduwa.� \v 38 Urik ormu mbara, �Wasilaka, ter mirin a hishiowenda nira.� Karem or mbaha hi Jisashin ormu hauowera. \p \v 39 Urik Jisas mu mbara, �An misambi torok kavakava os ma li uhundan kormbak a mukukmbaha a rari nir. Uhu misokome tumundan a unak li heyekmbaha na rari nir. Hako ma ol mba, �An misokome anhi tumunda ambu sir,� karem mbawa ma ondo misokome lihi er a halashinak tumukwa sir.� \v 40 Karem or mbarik Farisi lal orok li sihi mashi oson li misihi limu silira, �Mberem mi mbandu? Nir nga misokome tumunda nir, karem mimu mbandu?� \x - \xo 9:40 \xt Mt 15:14\x* \v 41 Karem li silirik ormu mbara, �Os jihinjik ji mba, �Misokome nihi tumunda sir.� Os erem ji mba nahi, a unak jivik nakwa jir. Hako jir, �Nir misokome nihi jivi sira.� Karem ji mbanda osik kavakava jihi er nakwa sir, mbeek mendek nakwa ambu sir.� \c 10 \s1 Jisas sipsipin washilinda ma indingo ria \p \v 1 Uhu Jisas mashi las nga ormu mbara, �Omendingak jirin amu sawenduwa, hirnyanda ma ondo os sipsip linda mishi orok li layiwa mbeek akayangak layinda ambu lir. Men inyin tarvlokoho layinda lir. \v 2 Hako sipsip mashama oto akayangakop inda ri. \v 3 Or tawa wolo akayangan washilinda ma orto akayangan or sutlashiwak layinda ria. Or layihi nor ushawak sipsip ondo mandarjinya orhin misinda lir. Hi lihin namtarmba namtarmbak or ushaha or halashiwak hikriyok layinda lir. \v 4 Hikriyok li layiwak or maifu iwak sipsip orhi ondo mandarjinya orhin angop li misinda osik orin tiya inda lir. \v 5 Hako ma or li heyenda ambu oto or rawa wolo mbeek orin tiyanda ambu lir. Mberem ushiwak? Lir mbeek mandarjinya orhi kas misinda ambu lir.� \v 6 Jisas mashi oson sauheimakop or saweri sir. Hako ma mbeek mashi os or mbarin yariri ambu lir. \p \v 7 Urik ormu mbara, �Omendingak jirin amu sawenduwa, sipsip ondo akayanga lihi anira. \v 8 Ma ol masmas tahanda ma ondo hirnyanda ma lira. Hako sipsip ondo mbeek mandarjinya lihin misinda ambu lir, wahau. \x - \xo 10:8 \xt Jer 23:1-2; Ese 34:2-3\x* \v 9 An akayanga anira. Ma ol anhik rawa akayangan a sutlashinak ermba ermbak linda oso lihik si nanak li ilaitalaha akwan akwa ola. Unak armek a eweukwa ola. \v 10 Hirnyanda ma oto men or raha hirnyaha mbele mbelen jila mandingorme lakwak takwa ria. Hako an os a rawa karem, os ermba ermbak linda oson jirin a hakwak a rawa nir. Ushinak jipjip ji likmbahan. \p \v 11 Sipsip anhi ondonjik a hishiwa osik a hakwa nir. Uhu antonom sipsip mashama jivi anira. \x - \xo 10:11 \xt Sng 23:1; Rev 7:17\x* \v 12-13 Hako ma or sipsipin washilihi ya nowen landa oto mbeek sipsip ondonjik hakwa ambu ri, wahau. Mberem ushiwak? Or sipsipin washilinda ma indingo ambu ri. Or mashama ambu ri. Or mbeek sipsip ondonjik holonda ambu ri. Karem uwosik kala asa sipsipin li shiakmbaha li rawa wolo ma oto sipsip ondon or halaha tulu ikwa ora. Ushinak sipsip ondo nimbli namble li tulu inak kala asa shiakwa ola. \x - \xo 10:12-13 \xt Ap 20:29\x* \v 14-15 An Avui anhin a heyewak or anin heyenda ria. Uhunda hom sipsip anhi ondo erema. An lirin a heyewak lir anin heyenda lir. An sipsip mashama jivi anira. Lirnjik a hishiwa osik a hakwa nira. \x - \xo 10:14-15 \xt Mt 11:27; 1 Jn 3:16\x* \v 16 Sipsip anhi ol inyi anandik siwa ondo er nga mashi anhin li misikmbaha a rari nir. Uhu lirin a laharanak sipsip anhi amber inyi namtaskop li sinak antonom a washilikwa lira. \x - \xo 10:16 \xt Ais 56:8; Ese 34:23\x* \p \v 17 Lirnjik a hishiwa osik anhinjik ma kavahi tavak a hanak li jimandingormeshinak a haha indik a usahakwa nira. Erem a uwa nombo orok Avui anhi anin rupshikwa ria. \x - \xo 10:17 \xt Fl 2:8-9\x* \v 18 Ma lar mbeek anin jimandingormendahi ambu ri, wahau. An anhinjik ma kavahi tavak a hakwa nir. Os a hakwa nga os indik a usahakwa nga an anhi tavak a tolonda sir. Avui anhi anin or mbashirik lerawu oson a lakurik a rari ona.� \p \v 19 Karem or mbarik Judama mashi oson li misihi lihi ambek kraha frijip limu sira. \v 20 Lal karem limu mbara, �Toto wasimalengamba tolonda osik ormu ambarambasinda hom mbanduwa. Mberem ushiwak mashi orhin ji misindu?� \v 21 Urik lal olmu mbara, �Wahau, mashi os or mbawa mbeek wasimalengamba tolonda hom mbawa ambu ri. Wasimalengamba mbeek misokome tumundan li uwak jivik nanda ambu lir!� \s1 Judama Jisasin li lafafandari \p \v 22 Urik hiyawu wasilakan Jerusalemik li undari wolok simu nara.\f 10:22 \fr 10:22 \ft Mas wolo Judama wutari lihi tempel aka os Jerusalemik nandan kavak nari lir. Ushirik Judama ondo mbele mbelen li uhu tempel aka oso indik jivik si naha hiyawu wasilakan uri lir. Ushihi ermba ermbak asama asama oso wolo hiyawu laka las u andari lir. Hiyawu oso hi sihi Hanuka.\f* Oro wolo ma nom ma nom si rakari wolok nari sira. \v 23 Urik Jisas tempel akak or ihi akanivi Solomonhi, karem li ushandari akanivi orok ormu layishihi yara. \v 24 Urik Judama lal li raha orin li rurawuhu limu silira, �Mberem jishi wolo mendek kormbak mi sawenak ni misiku, mir Krais Avui Wasilaka kamashirik hulaima nokopman jivinakwa ma mir mo wahau?� \p \v 25 Urik ormu mbara, �Angop a sawewa ok te. Hako jir mbeek mashi anhin misinda ambu jir. Mbele mbele ol hi Avuihik a uwa ondo olmu jirin mukunduwa, an lawe mende anira. \v 26 Hako jir mbeek sipsip anhi ambu jir. Uwosik jir mbeek mashi anhin misinda ambu jir, wahau. \v 27 Hako sipsip anhi ondo mandarjinya anhin li misihi anin tiyanda lir. Uwak angop a heyenda lir. \v 28 Unda osik ermba ermbak linda oso avak lirin a hakwa sir. Ushinak lihi lal mbeek haha mendek nakwa ambu lir, wahau. Ma lal mbeek lirin tavarenje anhik masna laha ikwa ambu lir. \x - \xo 10:28 \xt Jn 3:16; 6:39\x* \v 29 Mberem ushiwak? Avui anhi angop anin or hahanda lir. Ma lar mbeek kwambu os orhik nahanda hom nanda ambu ri. Unda osik ma lar mbeek sipsip orhi ondon tavarenje orhik masna laha ikwa ambu ri, wahau. \v 30 An nga Avui anhi nga shir namtaskop shi nanda shira.� \p \v 31 Karem or mbarik Judama sunjakomben indiyok li loho orin limu jikmbaha ura. \v 32 Erem li urik ormu silira, �Avui anhi or mbashirik lerawu jivi ol a lari angop ji heyeri ol te. Wa mberemhi lerawu os a lawak kavak si nawak ji heyehe anin ji sunjakom loho ermbekwak ji undu?� \p \v 33 Urik limu mbara, �Lerawu os mi lawa nombo yok nembes. Mir men ma mira. Hako mir mihinjik Avui Wasilakahi farniyik mi sikwak mi mbawak os nimu sunjakom loho ni jikmbaha nimu unduwa.� \x - \xo 10:33 \xt Wkp 24:16\x* \p \v 34 Karem li mbarik ormu mbara, �Mashi os jekamba Avui Wasilakahik li kayehendarin heyenda ambu oj? Karem li kayeri sir, Avui Wasilaka karem or mbari ora, �Ma jir jihinjik god jira.� \x - \xo 10:34 \xt Sng 82:6\x* \v 35 Jekamba orhik li kayeri mashi mbeek mendek nakwa ambu sir, wahau. Avui Wasilaka orhinjik ma ol mashi orhin misiwa ma ondon godik or mbari lir. \v 36 Os erem orhinjik or mbahanda nahi, mberem ushiwak anin ji wapkava hishindua, os a mba, �An jikisi orhi anira.� Or orhinjik anin or kamaha nor mbashirik misambi torok a rari ona. \v 37 Os lerawu orhin a lana ambu nahi, wa mashi anhin ji misiwan ji hala. \v 38 Hako lerawu os a lawa oso osmu jirin mukunduwa, an Avui kamashirik a rari nira. Karem uwosik os mashi anhin ji misihi ji tiyana ambu nahi, wa, lerawu os a lawa yejen ji heyehe ji hishika, or ormu anhik sinduwa.� \x - \xo 10:38 \xt Jn 14:10-11\x* \p \v 39 Karem or mbarik orin li toltangrikmbaha li urik lirin or masna ermbehe ormu ira. \v 40 Uhu or layihi fa Jordanin or mbuhu kauyok or lawuhu os Jon hulaima nokopman fak or tolofalendari mishi orok ormu wara. \x - \xo 10:40 \xt Jn 1:28\x* \v 41 Urik ma musha orhik li raha limu mbara, �Ayo, Jon mbeek mbele las ma undahi ambun uri ambu ri! Hako mashi ma orton or sawembari omendinga sira. Ter os nimu heyenduwa.� \v 42 Karem li mbaha Jisasin wavu lihik li ewehe limu mbara, �Ome sira, ma oto Krais oria.� \c 11 \s1 Lasarus or harik Jisas mbarik indiyok or usahari \p \v 1 Ma lar kavamisiri ria. Hi orhi Lasarus oria. Or jikaha orhi Marta fre Maria nga yanga Betanik lindari lira. \x - \xo 11:1 \xt Lk 10:38-39\x* \v 2 Maria mas wel uku os arme kuvasahandarin Jisashi kumbasantlek si ngoroho masikukwak fiyindari nokove sira. Lasarus oto mundala sihi ria. \x - \xo 11:2 \xt Jn 12:3\x* \v 3 Urik Jisasin fri mainhaha frimu mbara, �Wasilaka, naimble mihi am or kavamisihi hakwak naw te!� \v 4 Urik Jisas mashi oson or misihi ormu mbara, �Lasarus os or kavamisiwa oso mbeek or hakwak nawa ambu sir. Oso Avui Wasilaka kwambu orhin or mukunak ma amber li heyekwa sir. Unak or nga jikisi orhi nga hi frihin li hauowekwa vria.� \x - \xo 11:4 \xt Jn 9:3\x* \p \v 5 Jisas Lasarus nga jikaha orhi Marta fre Maria nga or rupshi mendendari lira. \v 6 Hako Lasarus or kavamisiri mashi oson or misihi niri frijip os or liri mishi orok ormu lira. \v 7 Niri frijip am fri ishirik ol orin tiyandari man ormu mbara, �Ka ni provins Judiak indik ni ika.� \v 8 Urik limu mbara, �Tisa, mberem ushiwak indik orok mi ikmbaha mi mbandu? Akri mende mirin li mandingormekurik li mbari os te!� \v 9 Karem li mbarik ormu mbara, �Tandi wolo lerawun ni landa nir. Hako si krinyawa wolo mbeek lerawun ni landa ambu nir. Ma ol ta jiwa wolok yanda ondo mbeek takatukuyinda ambu lir. Harawak heye yanda ola! \v 10 Hako ma ol nirik yanda mbeek haranda nga nanda ambu olik takatukuyinda lir.� \v 11 Uhu ormu mbara, �Naimble nihi Lasarus ormu wa suknyanduwa. Avak a ihi lembasinak usahakwa ri.� \p \v 12 Urik olmu mbara, �Wasilaka, os or kavamisihi or suknya nahi, avak jivik nakwa ria.� \v 13 Lasarus angop hari ri. Hako lir mbeek os or mbari mashin yariri ambu lir. \v 14 Urik kormbak ormu sawera, �Lasarus angop hari ria. \v 15 Hako amu rupshinduwa. Avak a ihi mbele las ma undahi ambun a unak ji heyehe os anin ji hishiowenda nombo jihi oso wasilakak nakwa sira. Os or hari wolo orok a lirikop, mbeek mbele las os ter a mukunak ji heyekwan a mukuri ambu nir. Hako ter avak a unak ji heyekwa sir. Ka ni ika yanga orok.� \v 16 Karem or mbarik orin tiyandari ma lar hi orhi Tomas, hi yeje orhi Didimus, ormu mbara, �Wa, ka ni ihi or nga ni haka!� \x - \xo 11:16 \xt Mk 14:31\x* \s1 Jisas or mbari, �Antonom os hahanda nga linda nga na tolonda nir.� \p \v 17 Urik Jisas yanga Betanik or taha or misiri Lasarus angop li wakor eweshirik niri tovro kavrok wak wari ri. \v 18 Betani oso Jerusalem mavayok nanda sir. Betanik sishihi Jerusalemik inda oso 3 kilomita hom nanda sir. \v 19 Karem uri osik Judama musha mendek li raha Marta fre Maria nga Lasarushi mangrahak limu lira. \p \v 20 Urik Marta si misirik Jisas or tarik akan si hala tirnaha orin si heyekmbaha simu tala ira. \v 21 Am si i heyehe simu mbara, �Wasilaka, os torok mi lirikop mundala anhi mbeek hari ambu ri. \v 22 Hako amu hishinduwa, os Avuin mi silinak mbele las or ha, karem mi mba nahi, avak or hakwa sir.� \p \v 23 Karem si mbarik ormu mbara, �Mundala nyihi avak usahakwa ria.� \v 24 Urik simu mbara, �He, kumak ma ol hahanda indiyok li usahakuna wolo er nga usahakwa ri.� \x - \xo 11:24 \xt Jn 6:40\x* \v 25 Urik ormu mbara, �Ma ol mashi anhin misindiyawa ma ondo os li hawa masikome lihi mbeek hakwa ambu lir, ermba ermbak likwa lir. Antonom ol hahandan a mbanak indiyok usahakwa lir. Uhu ermba ermbak linda oson a hakwa lir. \v 26 Mashi anhin li misindiyawa osik ermba ermbak linda oso angop lihik nari sir. Hako os li hawa wolo maome lihi nom kuvayikwa lir. Hako masikome wahau.� Karem or mbaha ormu silira, �Nyir mashi kas a mbawa omek si nakwak nyimu hishindu?� \p \v 27 Karem or silirik simu mbara, �He, Wasilaka, mir Krais Avui Wasilakahi jikisi indinga mira. Angop maskop hulaima nokopman mi jivinakurik or mbahandari ma mira. Karem amu hishinduwa.� \x - \xo 11:27 \xt Jn 6:69\x* \p \v 28 Urik Marta indik akak si layihi mayam Maria nom simu sawera, �Jisas angop rawa ri. Uhu nyirin heyekwak ormu mbanduwa.� \v 29 Karem si mbarik, kolok Maria si usaha Jisasin si heyekmbaha simu ira. \v 30 Hako Jisas mbeek yangak tari ambu ri. Men nombo os Marta orin si i heyeri mishi orok er siri ria. \v 31 Urik ma ol Maria nga aka orok mangrahak liri ondo hikrik si layirik li heyehe sirin limu tiya ira. Sir mawak si i tla, karem li hishihi sirin limu tiya ira. \p \v 32 Urik Maria Jisasin si heyehe kumbamu orhik si raka lihi simu mbara, �Wasilaka, os torok mi lirikop mundala anhi mbeek hari ambu ri.� Karem si mbaha simu tlara. \p \v 33 Jisas or heyeri Maria osmu tlara. Urik ma ol sir nga nakrem tari ondo er nga limu tlara. Ushirik sunguwavu orhi nga nor holoho ormu tlakurik hishira. \v 34 Uhu ormu silira, �Mbeek ji eweshihindak or wandu?� Urik limu mbara, �Wasilaka, ta heyeka, tor torok wandu.� \v 35 Karem li mbarik ormu tlara. \v 36 Urik limu mbara, �Ji heyeka, Lasarusin rupshi mendenda toria.� \v 37 Hako lal limu mbara, �Or misokome tumundarin mbarik jivik nari lir. Hako mberem ushirik ma roton or mbanak jivik or nakurin or halashirik or har?� \x - \xo 11:37 \xt Jn 9:6\x* \s1 Jisas Lasarusin or mbarik indik or usahari \p \v 38 Urik Jisas sunguwavu orhi nga nor holoho mawak ormu ira. Mawa oso telakak li tloho sunja wasilakak li aragohondari sir. \v 39 Urik Jisas ormu mbara, �Sunja laka oson ji tembeka!� Urik Marta mu mbara, �Wasilaka, niri tovro kavrok angop wak wari or te. Kuva avak kavak nakwa re.� \v 40 Karem si mbarik ormu mbara, �Angop a sawewak nyi misiwa os te! Os mashi anhin nyi hishiowe nahi, kwambu Avui Wasilakahin avak nyi heyekwa sir!� \v 41 Urik sunja oson limu tembe haiewera. Urik Jisas lersuwu yok or larasa mawuhu Avui orhin ormu sawera, �Mir mashi os a sawendan mi misinda osik armesarmek mirin amu mbanduwa. \v 42 Mir mashi anhin ermba ermbak misinda mira. Hako mashi kas a mbawa kaso ma tol torok siwa li heyekmbaha amu mbanduwa. Unak li heyehe li mba, �Ome sira. Ma roto Avui Wasilaka mbashirik tari toria.� � \v 43 Karem or mbaha ormu ushara, �Lasarus, mir hikrik tala!� \v 44 Urik Lasarus hikrik ormu talara. Kumba tava fumunyava orhin angop waskowarmbak li ishi arangori ri. Urik ormu mbara, �Kowe ondon ji tloloshinak or ika.� \s1 Jisasin li mandingormekurik li mbari \r (Mt 26:1-5; Mk 14:1-2; Lk 22:1-2) \p \v 45 Urik ma ol Maria nga mangrahak liri ondo os Jisas uri oson li heyehe limu mbara, �Ome sira, ma oto Avui Wasilaka kamahanda ma ria.� \x - \xo 11:45 \xt Jn 7:31\x* \v 46 Hako lal li ihi Farisi ondon li i heyehe mbele mbele os Jisas urin limu sawera. \x - \xo 11:46 \xt Lk 16:31\x* \v 47 Ushirik bikpris nga Farisi nga mashi oson li misihi Judama lida lihin li usharik ma amber li talandirsaha limu mbara, �Wa, avak mberem ni uku? Ma roto mbele las ma undahi ambu musha mendek or unda re! \v 48 Hako os ni halashinak lerawu oson er or la nahi, ma amber avak orin li tiyaha orin malakama lihik li mbashinak Romik fehenda ma ondo avak li raha tempel aka nihin li jilatarvlalaha nir nga avak li jila mandingormelakwa nira.� \p \v 49 Karem li mbarik lihi nindik ma lar ormu usasira. Ma oto Kaiafas oria. Asama oro wolok hetprisik nari ri. Or usasihi ormu mbara, �Jir hishiyarimbawa kom te! \v 50 Halanak ma namtar nir ma Israelik fehenda nirnjik or haka! Las avak nir amber ni handa ngashi.� \v 51 Kaiafas asama oro wolo hetprisik or nari osik mashi oson mbeek orhik or hishihi mbari ambu ri. Profet hom or mbari sira, os Jisas Judamanjik or hakurin. \v 52 Hako Jisas mbeek Judamanjikop hari ambu ri, wahau. Ma amber lirnjik hari ri. Ushinak Avui Wasilaka ma amber or lahara tirsashinak kraha namtaskop li naha orhi jikisik li nakmbahan. \x - \xo 11:52 \xt Jn 10:16\x* \p \v 53 Oro wolok Judama lida lihi nombo nombo os Jisasin li mandingormekurin limu lasara. \x - \xo 11:53 \xt Jn 5:18\x* \v 54 Erem nari osik Jisas mbeek kormbak provins Judia orok yari ambu ri. Judian or halaha misamtelmbamba mavayok or ihi yanga Efraimik ol orin tiyandari ma nga limu lira. \p \v 55 Hiyawu wasilaka Pasovan li ukuri wolo si na namber. Hako Judama yanga yangak fehe Jerusalemik masmas li taha misokome Avui Wasilakahik jivik li nakmbaha mbele mbele ujanda nombon li uhu limu hundujera. Uhu Pasova oso si talakuri wolon limu nikishira. \v 56 Uhu Jisasin li heyekurik tempel akak li ihi lihi ambek limu mbara, �Jisas am takwak jimu hishindu?� \v 57 Hako Judama lida lihi nga Farisi nga angop karem li sauhambari ola, �Os Jisasin lasik ji heye nahi, ji ra sawenak ni i toloka.� \c 12 \s1 Maria wel uku arme kuvasahandarin Jisashi kumbak si ngorori \r (Mt 26:6-13; Mk 14:3-9) \p \v 1 Judama hiyawu wasilaka Pasovan li ukuri niri 6-pela li ishinakop li ukurik nari sir. Oro wolok Jisas yanga Betanik Lasarus, ma or harik or mbarik usahari oto nga, frimu lira. \x - \xo 12:1 \xt Jn 11:1,43\x* \v 2 Urik hiyawu las Jisas nga li akmbaha limu ura. Akurin li urik Marta mu akwan lala lahara owera. Urik Lasarus er nga orok or lihi akwan nakrem limu ara. \x - \xo 12:2 \xt Lk 10:40\x* \v 3 Am li arik Maria si raha wel uku arme kuvasahandarin lakak si laha Jisashi kumbak si ngoroho masikukwa sihik simu tara. Wel uku oso hi sihi nardus, ya lakak li frungawundari sir. Uku oso si ngororik aka oson simbalesik armek simu kuvasahara. \x - \xo 12:3 \xt Lk 7:37-38\x* \v 4-5 Urik Jisasin tiyandari ma lar, hi orhi Judas Iskariot oria, or kumak Jisasin ma kavahi tavak hakundari ma ria, ormu mbara, �Ayo, mberem ushiwak wel uku arme kuvasahanda oson nyi ngoro sambundua. Oson nyi halashiwak ni lai ya 300 silvan ni laha ol erndakava ondon ni handahi os te!� \v 6 Hako or mbeek erndakava ondonjik holori ambu ri. Or hirnyanda ma ri. Or ma ol Jisasin tiyanda ma ondo ya lihin tolondari ma ri. Hako ya ondo mbeek armek or ewendari ambu ri. Ya ondon or laha orhinjik mbele mbele orhi nom landari ri. \p \v 7 Urik Jisas ormu mbara, �Erem mbawa hala! Sirin halanak si lika. Os erem si uwa oso na hakunda nombon osmu hundujenduwa. \v 8 Erndakava ondo jir nga ermba ermbak likwa lir. Hako an mbeek jir nga nambek a likwa ambu nir.� \x - \xo 12:8 \xt Lo 15:11\x* \p \v 9 Judama musha Jisas Betanik or lirin li misihi orin heyekmbaha limu ira. Hako orto nom nembes. Lasarus or harik Jisas mbarik usahari oto nga li heyekmbaha limu ira. \v 10-11 Ma musha Jisas os orin or uri oson li misihi Judama lida lihin li halaha Jisasin limu tiya ira. Karem uri osik bikpris ondo Lasarusin er nga li jimandingormekurik limu mbara. \x - \xo 12:10-11 \xt Jn 11:45\x* \s1 Jisas malakama hom Jerusalemik or layiri \r (Mt 21:1-11; Mk 11:1-11; Lk 19:28-40) \p \v 12-13 Ma musha mendek Jerusalemik hiyawu Pasovan li ukmbaha limu tirsara. Urik Jisas orok or takuri mashin li misihi orin li heyekmbaha limu ira. Uhu siyando tavan li tlehe laha irik or tarik orin limu owehe mblara, \q1 �Hosana,\f 12:12-13 \fr 12:12-13 \ft Hosana oso maintontlo sihi karem, nirin jivina.\f* ka ni rupkapshihi hi Avui Wasilakahin ni hauoweka! Ma or or kamashirik hi orhik tawa ma oton ni hauoweka. Ma oto nir ma Israelik fehenda king nihi ria.� \rq Buk Song 118:25-26 \rq* \p \v 14 Urik Jisas donki las or heyehe donki heyek ormu lawuhu lira, os mas wolok Avui Wasilakahi jekambak li kayendari hom. \v 15 Mashi oso karem li kayeri sir, \q1 �Hulaima nokopma ol yanga Saionik\f 12:15 \fr 12:15 \ft Jerusalem oso hi yeje sihi Saion.\f* fehendan karem ji saweka, king jihi avak jihik takwa ria. Uhu donki akri lasik or lawu lihi jirik takwa ria.� \rq Sekaraia 9:9 \rq* \p \v 16 Hako oso wolo Jisasin tiyandari ma ondo mbeek mashi os erem Jisasin si mbarin yariri ambu lir. Hako or haha indiyok or usahari wolokop mashi os profet oto or kayeri oson indik li hishiyariri lir, profet oto or mbari Jisasin mbari ri. \x - \xo 12:16 \xt Jn 2:22\x* \p \v 17 Ma ol Jisas Lasarusin or mbarik or usaharik heyeri ma ondo mashi oson li haisau handasawe irik, \v 18 ma mushak li misihi Jisasin limu tiya ira. \v 19 Urik Farisi ondo lihi ambek limu mbara, �Ayo, mberem ni ukuwa ambu re! Ma rondo amber hom am orin tiyarakor te!� \s1 Yanga Grikik fehe ma lal Jisasin heyekurik mbari lir \p \v 20 Hiyawu Pasovan li undari wolo yanga Grikik fehendari ma lal er nga Jerusalemik li lotu ukmbaha limu tara. \v 21 Uhu Filip provins Galili yanga Betsaidak fehendan li i heyehe orin limu silira, �Awasayi, nir Jisasin ni heyewa kom te!� \v 22 Karem li mbarik Filip or i Andrun or sawelaha Jisasin frimu i heyera. \v 23 Urik Jisas mu mbara, �Ma Jikisi Avui Wasilakahi oto malakamak or nakwa wolo am pasir naw. \x - \xo 12:23 \xt Jn 13:31-32; 17:1\x* \v 24 Omendingak jirin amu sawenduwa, os wit siji las misambik si rakana ambu nahi, mbeek ome nga nakwa ambu sir. Avak siji oso nom er wakwa sir, mbeek ome nga nakwa ambu sir. Hako os siji oso si rakaha si tungua rasa nahi, akwa ome nga mushak nakwa lir. \x - \xo 12:24 \xt 1 Ko 15:36\x* \v 25 Uhunda hom misambi torok ji liwa wolo os jihikop ji hishi nahi, kumak mendek nakwa jir. Hako os jihikop ji hishiwan ji halaha Wasilakan ji hishiowe nahi, kumak avak ermba ermbak linda oson lakwa jir. \x - \xo 12:25 \xt Mt 16:25\x* \v 26 Os lerawu anhin ji lakunak ji hishi nahi, wa anin ji tiyaka. Uhu yanga os a liwa mishi orok er nga ni lika. Ushinak kumak Avui anhi hi jihin metenjek or hauowekwa jira.� \p \v 27 Uhu ormu mbara, �Sunguwavu anhi osmu kavak nanduwa. Hako mberem a mbaku? Avui, nomorawu anhik talakwa oson mi laha ermbenak si i. Karem a mbakwa on mo? Wahau. Erem a mbakwa ambu nir. Nomorawu oson halanak si talaka. Osonjik a rari ona. \x - \xo 12:27 \xt Sng 6:3; 42:5; Mt 26:38\x* \v 28 Avuya, mir avak kwambu mihin kormbak mukunak li heyeka. Unak hi mihi wasilakak si naka.� Karem or mbarik mashi las hevenik simu mbara, �Angop a mukuri sir. Uhunda osik ter avak indiyok a mukukwa sir.� \v 29 Urik ma ol pasir siri ondo mashi oson li misihi lal limu mbara, �Ma kas krundu te.� Hako lal olmu mbara, �Wahau, ensel ome lar nga op maimbandu.� \p \v 30 Karem li mbarik Jisas ormu sawera, �Mashi kas ji misiwa kaso mbeek anin jelyakmbaha mbawa ambu sir, wahau. Jirin jelyakmbaha sawewa sir. \v 31 Avui Wasilaka ma misambik fehenda mbele mbele ol li uhundan or heyembakwa wolok osmu nanduwa. Uhu ma or misambi toson sifasahanda oton\f 12:31 \fr 12:31 \ft Misambi toson sifasahanda ma oto Laulaka oria.\f* or jikria ermbekwa wolok osmu nanduwa. \v 32 Ter misambi torok amu linduwa. Hako avak anin miandok li hauowekwa nir. Ushinak ma musha anhik a laharakwa nir.� \x - \xo 12:32 \xt Jn 3:14\x* \v 33 Jisas or hakundari mashin karem ormu saweri sir. \x - \xo 12:33 \xt Jn 19:6\x* \p \v 34 Karem or sawerik limu mbara, �Mashi os jekamba Moseshik li kayendari karem mbanda sir, Krais ma or Avui Wasilaka kamashirik hulaima nokopman jivinakwa ma oto mbeek hakwa ambu ri, ermba ermbak likwa ri. Karem li kayehendarin angop ni heyenda sir. Hako mir mberemhi mashi tos ter mi mbandu, Ma Jikisi or hakwan? Ma Jikisi Avui Wasilakahi oto lawe mende ria?� \x - \xo 12:34 \xt Sng 110:4; Ais 9:7; Dan 7:14\x* \p \v 35 Karem li silirik ormu mbara, �An mbeek jir nga nambek a likwa ambu nir. Mashi anhi os jirin a sawewa oso ukruharanda hom nanda sir. Os jir nga a liwa wolo ukruharanda anhi orok ji yaka. Ma or nirtle nirndum yanda oto mbeek os or ikwa mishin heyenda ambu ri. Uhunda hom ma ol mashi anhin mblarnawa ondo mbeek os li ikwa mishin heyenda ambu lir. \x - \xo 12:35 \xt Jn 8:12\x* \v 36 Hako ter ukruharanda anhi osmu jir nga nanduwa. Uwosik jir avak ukruharanda oson kwambuk ji toloho ji tiyaka. Uhu ma ol ukruharandak yanda hom ji naka.� Karem or mba lafakaha yanga lasik ormu ira. \x - \xo 12:36 \xt Ef 5:8\x* \s1 Judama musha mbeek mashi Jisashin misindiyari ambu lir \p \v 37 Ma musha mbele mbele ma undahi ambu ol Jisas or uri ondon angop heyeri lir. Hako mbeek mashi orhin misindiyari ambu lir. \v 38 Erem li uri osik mashi os profet Aisaia maskop or kayendari omendingak nari sir. Karem or kayeri sir, \q1 �Wasilaka, lawe mende mashi kas ni mbawa kason misindiyaku? Lawe mende mbele mbele ma undahi ambu ol mi uwan heyehe mba, �Omendinga sira, Wasilaka toria.� Karem mbaku?� \rq Aisaia 53:1 \rq* \p \v 39-40 Hovok Aisaia mashi las nga karem or kayeri sir, \q1 �Avui Wasilaka or mbanak ma ondo misokome lihi avak si tumushinak heyekwa ambu lir. Uhu or mbanak sunguwavu lihi avak sunjakombe hom nakwa sir. Karem uwosik lir mbeek sunguwavu lihin li tormblehe anhik li ranak a mbanak jivik nakwa ambu lir.� \rq Aisaia 6:10 \rq* \p Profet Aisaia karem or kayehendari osik ma ondo mbeek Jisasin wavu lihik li owekurik nari ambu sir, wahau. \v 41 Mas wolokop profet Aisaia kwambu Jisashi os kumak kormbak talakundari oso angop or heyeri osik mashi kason or kayeri sir. \x - \xo 12:41 \xt Ais 6:1\x* \p \v 42 Judama lida lihi lal Jisasin wavu lihik eweri lir. Hako las avak Farisi ondo lirin li kria ermbeshinak nakrem li lotu unda oson li halaku, karem mbaha li ajehe mbeek oson kormbak saweri ambu lir. \x - \xo 12:42 \xt Jn 9:22\x* \v 43 Lir mbeek Avui Wasilaka hi lihin or hauowekmbaha hishindari ambu lir, wahau. Lir men ma misambik fehe hi lihin li hauowekmbaha hishindari lir. \x - \xo 12:43 \xt Jn 5:44\x* \p \v 44 Urik Jisas wasilakak ormu sawera, �Os mashi anhin ji misindiya nahi, jir mbeek antonom misindiyanda ambu jir, wahau. Avui anhi or mbashirik a rahanda mashi orhi nga os jimu misindiyanduwa. \v 45 Uhu os anin ji heye nahi, mbeek antonom heyenda ambu jir, wahau. Avui anhi or jimu er nga heyenduwa. \x - \xo 12:45 \xt Jn 14:9\x* \v 46 An ukruharanda hom misambi torok a tari nir. Ushinak ma ol mashi anhin misindiyawa ma ondo mbeek nirtle nirndum yakwa ambu lir. \v 47 Hako an mbeek ma ol mashi anhin misindiyawa ambu ondon a kotim ukmbaha a rari ambu nir. Erem nanda ma ondon a jivinakurik a rari nir. \x - \xo 12:47 \xt Jn 3:17\x* \v 48 Hako ma ol anin kumasihi mashi anhin mblarna ermbewa ma ondo kumak mbele mbele mendek si nakuna wolok si nanak mashi anhi os li kumasinda oso vai lirin kotim ukwa sir. \v 49 Mashi kas a mbawa kaso mbeek wavu anhik a hishihi a mbawa ambu nir. Avui anhi or mbashirik a rahanda oto orhi mashi sira. Or sawewa nombo hom os amu jirin kormbak sawenduwa. \v 50 Mashi orhi oso nom ermba ermbak linda oson handa osa. Uwosik mashi amber ol a mbawa ondo os or sawenda hom os amu sawenduwa.� \c 13 \s1 Jisas ma ol orin tiyandari ma ondo kumba lihin or yokori \p \v 1 Hiyawu Pasovan li ukuri wolo am pasir simu nara. Jisas angop or heyeri sir, os misambi toson or halaha indik Avui orhik or lawukurin. Or orhi ma ondon or rupshihi wapnuku orhik lirin or ewehe lirnjik or hakurin kormbak or mukuri lir. \p \v 2 Am si krinyarik akwan li aha limu lira. Judas jikisi Saimon Iskariothi oto er nga orok liri ri. Laulaka mashi os Jisasin ma kavahi tavarenjek or hakuri oson angop wavu orhik or eweri sir. \x - \xo 13:2 \xt Lk 22:3; Jn 13:27\x* \v 3 Jisas angop or heyeri sir, Avui orhi kwambu angop orin or hari osik mbele mbele ondo amber orhi siyokop sirakori lir. Uhu misambik or liri am mendek si nanak indik Avui orhik or ikuri wolok si narik. \x - \xo 13:3 \xt Jn 3:35; 16:28\x* \v 4 Uri osik akwan li ashihi or usaha kousamba orhin or tlolo haiewehe kowe las or laha jinkupsumbu orhik ormu ishitivira. \v 5 Uhu uku kas hambiyak or ngoroho ma ol orin tiyandari ondohi kumban yokokurik ormu ura. Kumba lihin or yokoho kowe os jinkupsumbuk or tiviri orok ormu tara. \p \v 6 Kumba lihin or yoko ihi Saimon Pitahi kumban or yokokmbaha ormu ura. Urik Pita mu mbara, �Wasilaka, mberema kumba anhin mi yokokwak mimu hishindu?� \v 7 Urik Jisas mu mbara, �Mbele mbele os ter a uwak mi heyewa oso ter mbeek mi yarikwa ambu sir. Hako kumakop mi hishiyarikwa sir.� \v 8 Karem or mbarik ormu mbara, �Mir mbeek kumba anhin yokondahi ambu mir, wahau.� Urik ormu mbara, �Os mirin a yoko nahi ambu, mir mbeek an ngashi likwa ambu mir.� \v 9 Karem or mbarik ormu mbara, �Wasilaka, os erem si naku nahi, wa kumba nom yokowa hala! Wa, simbalesik kumbatava masiji anhi nga yokoka!� \p \v 10 Urik ormu mbara, �Ma or ujahanda mbeek indik ujakwa ambu ri. Hako kumba nom or yokoho jivik nakwa ri. Jir angop ji ujaha jivik nari jir. Hako an mbeek jir amber hom a mbawa ambu nir. Namtar jihi mbeek jivik nawa ambu ri.� \x - \xo 13:10 \xt Jn 6:64,70-71; 15:3\x* \v 11 Jisas ma or orin tavarenje wutarihik hakuri ma orton angop or heyeri osik ormu mbara, �Namtar jihi mbeek jivik nawa ambu ri.� \p \v 12 Jisas am kumba lihin or yokorakoshihi kowe oson indiyok or falehe or taka lihi ormu silira, �Jir tos karem a uwa maintontlo sihin am jimu hishiyarindu? \v 13 Jir an Tisak mbanda jir. Uhu anin, Wasilaka jihi, karem anin mbanda jir. Wa, jivi sira, os erem ji mbanda oson. An Tisa jihi nira. An Wasilaka jihi nira. \v 14 Hako kumba\f 13:14 \fr 13:14 \ft Kumban yokondari lerawu oson malakama ondo mbeek li undari ambu sir. Akishmakisha ol hi nga nanda ambu ondo nom mahi kumban yokondari lir. Hako Jisas lerawu oson or laha nombo os orin tiyandari ma ondo li tiyakurin or mukuri sir.\f* jihin angop a yokowa sir. Uwosik kumak jir nga ji ihi ma anandi ondo kumba lihin erem ji yokoka. \x - \xo 13:14 \xt Mt 20:28; Lk 22:27\x* \v 15 Nombo os amu mukunduwa. Jir erem ji uka, os jirin a uwa hom. \x - \xo 13:15 \xt Fl 2:5; Kl 3:13; 1 Pi 2:21\x* \v 16 Omendingak jirin amu sawenduwa, ma or malakamanjik lerawun landa ma oto mbeek malakama orhin tikrihi hausinda ambu ri. Uhu mashin lahara sawenda ma oto mbeek mainhanda man tikrihi hausinda ambu ri. \x - \xo 13:16 \xt Mt 10:24\x* \v 17 Ter nombon a mukushiwak ji heyewa sir. Uwosik os jirin a uwa hom, jir erem ma anandin ji uka. Os erem ji u nahi, Avui Wasilaka armek or ukwa jir. \p \v 18 Hako an mbeek jir amber a mbawa ambu nir. Ma ol a kamahanda angop a heyewa lir. Mashi os jekamba Avui Wasilakahik karem li kayeri oso osmu omek nakwak nanduwa. �Ma or an nga shi awa ma oto wutari anhik nakwa ria.� \x - \xo 13:18 \xt Sng 41:9\x* \v 19 Oso mbeek tala namber. Hako avak a sawendanak kumak kormbak si talanak ji hishihi ji mba, �Ome sira, Jisas ma or or mbari oria.�\f 13:19 \fr 13:19 \ft Heye Jon 8:24.\f* \x - \xo 13:19 \xt Jn 14:29; 16:4\x* \v 20 Omendingak jirin amu sawenduwa, ma ol anjik lerawun landa ondon a mbashinak ikwa lir. Ol lirin armek uwa ma ondo os erem li uwa anin er nga armek li uwa sir. Hako antonom nembesa, Avui anhi or mbashirik a rahanda er nga armek li uwa sira.� \x - \xo 13:20 \xt Mt 10:40\x* \s1 Jisas Judas orin tavarenje wutarihik or hakurin or mbari \r (Mt 26:20-25; Mk 14:17-21; Lk 22:21-23) \p \v 21 Jisas mashi oson or sawerakoho sunguwavu orhi nga nor holoho kormbak ormu mbara, �Omendingak jirin amu sawenduwa, jihi lar avak anin wutarihi tavarenjek hakwa ria.� \v 22 Karem or mbarik orin tiyandari ma ondo lihi ambek li anaheyehe limu mbara, �Lawe menden or mbandu?� \v 23-24 Urik Saimon Pita ma or Jisas rupshi mendendari or Jisas nga nakrem fri liri ma oton masijikop ormu jiermbera, Jisasin or silikmbahan. \v 25 Urik ma oto kar nga nor hailihi Jisasin ormu silira, �Wasilaka, lawe menden mi mbandu?� \v 26 Urik ormu mbara, �Ma or a mbawa oto avak bret kas a toltavaha ukuk a halfalehe na hanak akwa ri. Erem a uwa ma oto oria.� Uhu bretin or toltavaha ukuk or halfalehe Judas jikisi Saimon Iskariothin ormu hara. \p \v 27 Judas akwan am or arakorik Laulaka, kolok, sunguwavu orhik ormu layira. Urik Jisas orin ormu mbara, �Mbele las mi ukwak mi hishi nahi, kolomalok uka.� \x - \xo 13:27 \xt Jn 13:2\x* \v 28 Ma ol nakrem li lihi ari ondo mashi os Jisas Judasin or mbarin limu misira. Hako lir mbeek maintontlo os or mbarin yariri ambu lir. \v 29 Judas ya lihin ewendari orik lal limu hishira, �Jisas Judasin or mbashinak or ihi mbele mbele lal or frungawuhu lahara hiyawu wasilakan ni ukmbaha mbandar mbe.� Hako lal olmu hishira, �Mbele mbele erndakava ondon or hajehe mbandar mbe.� Karem olmu hishira. \v 30 Urik Judas bretin or a lafakaha hikrik or layirik er simu tangna arangora. \s1 Jisas mashi akrin ol orin tiyandari man or hari \p \v 31 Judas am hikrik or layishirik Jisas ormu mbara, �Ma Jikisi Avui Wasilakahi oton li hauowekwa wolo am pasir naw. Orin erem li uwa nombo orok Avui Wasilaka hi orhi wasilakak nakwa sira. \x - \xo 13:31 \xt Jn 12:23\x* \v 32 Unak or nga avak hi jikisi orhin hauowekwa ri. Os erem or uwa oso lewas er nakwa sira. \x - \xo 13:32 \xt Jn 17:5\x* \v 33 Jikisi anhi ji misi, an mbeek jir nga nambek a likwa ambu nir. Jir avak anin lasafukwa jir. Uhu mbeek ji heyekwa ambu nir. Mashi kaso Judama ondon angop a saweri sir. Hako ter os amu jirin indik sawenduwa, jir mbeek yanga os a ikwa mishi orok ikwa ambu jir. \x - \xo 13:33 \xt Jn 7:33-34\x* \v 34 Hako mashi akri las jirin a sawekwa karem, os an jirin a rupshinda hom, jihi ambek ji anarupshika. \x - \xo 13:34 \xt Jn 15:12,17; 1 Jn 3:23; 2 Jn 5\x* \v 35 Os erem ji u nahi, ma amber avak li heye li mba, jir anin tiyanda ma indinga jira.� \s1 Jisas Pita orin or kumaifakurin or mbari \r (Mt 26:31-35; Mk 14:27-31; Lk 22:31-34) \p \v 36 Urik Saimon Pita Jisasin ormu silira, �Wasilaka, mbeek mi iku?� Urik ormu mbara, �Yanga os a ikwa mishi oso mir mbeek ter anin mi tiya ikwa ambu mir. Hako kumak avak tiya ikwa mir.� \v 37 Urik ormu silira, �Wasilaka, mberem ushiwak ter mirin a tiya ikwa ambu, karem mi mbandu? Mihi farniyik avak a hakwa nir.� \v 38 Urik ormu mbara, �Mir anhi farniyik mi hakwak mimu mbandu? Omendingak mirin amu sawenduwa, avak nirik aptoko or mba namber, mir avak hindi nalmingrip, �An Jisasin a heyenda ambu nir,� karem mbakwa mir.� Karem ormu Pitan sawera. \c 14 \s1 Avui Wasilakahik inda nombo Jisas oria \p \v 1 Urik Jisas mashi las nga ormu mbara, �Jir avak wavu mende jihi nga ji holowa hala. Hako Avui Wasilakan ji hishiowehe anin er nga ji hishioweka. \v 2 Avui anhi aka orhi oso wasilaka mendek nanda sir. Uhu nindi nindik musha mendek or tlehenda sir. Avak a ihi os ji likwa mishin a hundujekwa nir. Erem si nanda ambukop an mbeek mashi kason jirin a sawewa ambu nir. \v 3 Na ihi mbele mbelen a hundujerakoshihi indik a raha jirin a laha nivai ika. Uhu yanga os a likwa mishi orok nakrem nivai lika. \x - \xo 14:3 \xt Jn 12:26\x* \v 4 Yanga os a ikwa mishi oso angop ji heyenda sir. Uhu nombo os a ikwa nga angop ji heyenda sir.� \p \v 5 Karem or mbarik Tomas mu silira, �Wasilaka, mbeek mi ikwan? Nir mbeek os mi ikwa mishin ni heyenda ambu nir. Nombo oson mberem nivai heyeku?� \v 6 Karem or mbarik ormu mbara, �Antonom nombo os Avui Wasilakahik inda anira. Mashi omendinga tontlo anira. Uhu ermba ermbak linda oson handa anira. Nombo las ngashi ambu sir. Ma lar mbeek nombo anandik or ihi Avui Wasilakan heyekwa ambu ri, wahau. \x - \xo 14:6 \xt Jn 11:25; Ro 5:1-2\x* \v 7 Os anin ji heyewakop Avui anhi er nga jimu heyewa ria. Hako ter os jimu orin heyenduwa. Uwosik kumak er ji heyekrahakorokwa ri.� \x - \xo 14:7 \xt Jn 8:19\x* \p \v 8 Urik Filip mu silira, �Wasilaka, men Avui mihin mukunak ni heyeka. Unak mbele las nga indiyok ni silikwa ambu nir.� \v 9 Urik ormu mbara, �Mberem ushiwak mi mba, �Avui mihin mukunak ni heye,� karem mi mbandu? Angop ji heyewa on te! Os anin ji heye nahi, Avui anhi or jimu er nga heyenduwa. \x - \xo 14:9 \xt Jn 12:45; Kl 1:15; Hi 1:3\x* \v 10 An Avui nga na liwak or ormu an nga linduwa. Unda oson mi hishiwa kom? Mashi os jirin a sawewa mbeek wavu anhik a hishihi na sawewa ambu nir, wahau. Avui anhi an nga or lihi or sauhawa hom lerawu orhin amu landuwa. \x - \xo 14:10 \xt Jn 12:49\x* \v 11 Uwosik mashi kason ji misihi ji hishioweka, an Avuihik a siwak, or anhik ormu sinduwa. Hako os oson ji hishiowena ambu nahi, lerawu os a lawa yejen ji heyehe ji mba, mashi Jisashi ome sira. \x - \xo 14:11 \xt Jn 10:38\x* \v 12 Omendingak jirin amu sawenduwa, ma or mashi anhin misindiyawa ma oto avak lerawu os a lawa himin lakwa ri. Uhu lerawu or lawa avak lerawu os a lahandan tikrikwa sir. Mberem ushiwak? An avak Avuihik a lawukwa nir. \x - \xo 14:12 \xt Mk 16:19-20\x* \v 13 Uhu mbele mbele ol hi anhik ji siliwa avak a ukwa lir. Unak mbele mbele ol a uwa ondo li unak hi Avuihi avak wasilakak nakwa sira. \x - \xo 14:13 \xt Mt 7:7; Jn 15:16\x* \v 14 Ome sira, mbele mbele ol hi anhik ji siliwa avak a ukwa lira.� \s1 Jisas avak or mbashinak Masikome Avui Wasilakahi misambik takakwa ria \p \v 15 Uhu mashi las nga ormu mbara, �Os anin wavu jihik ji ewe nahi, os a mbawa hom ukwa jir. \x - \xo 14:15 \xt Jn 15:10; 1 Jn 5:3\x* \v 16 Unak Avui anhin a silinak Masikome or jirin jelyakwa oton or mbashinak anhi farniyik or taha ermbak jir nga likwa ri. \x - \xo 14:16 \xt Jn 14:26; 15:26; 16:7\x* \v 17 Masikome or jirin jelyakwa oto Avui Wasilakahi Masikome ria. Uhu mashi omendinga orhin jirin saumukolokwa ri. Ma misambik fehenda mbeek orin li heyenda ambu osik orin lakwa ambu lir, wahau. Hako or avak jihik or nashinak avak ji heyekwa ri. \x - \xo 14:17 \xt Jn 16:13\x* \v 18 An mbeek jirin a halashinak jingoro hom likwa ambu jir, wahau. Avak indik a rakwa nir. \v 19 Am a ikwa ambek osmu nanduwa. A ishinak ma misambik fehe mbeek anin heyekwa ambu lir. Hako jir anin heyekwa jir. Indik a usaha ermba ermbak a likwa onik jir er nga ermba ermbak likwa jir. \v 20 Indik a usahakwa wolo avak ji heyekwa sir, an Avui anhi nga shi linak jir an nga likwa jir. Unak an jir nga na likwa nir. \x - \xo 14:20 \xt Jn 17:21-23\x* \v 21 Os anin wavu jihik ji ewe nahi, mashi anhin ji misihi os a mbawa hom ukwa jir. Unak Avui jirin rupshikwa ri. Unak an er nga jirin na rupshihi jirik a ranak anin kormbak heyekrahakorokwa jir.� \p \v 22 Jisas karem or mbarik, Judas Iskariot nembes, Judas ome lar mu silira, �Wasilaka, mberem ushiwak nirtonom mirin ni heyekrahakoroku? Ma misambik fehe mbeek mirin li heyekrahakorokwa ambu lir, karem mi mbandu?� \v 23 Karem or silirik ormu mbara, �Os anin wavu jihik ji ewe nahi, os a mbawa hom ukwa jir. Ushinak an nga Avui anhi nga jirin shi rupshihi jir nga nakrem ni sikwa nira. \v 24 Hako os anin wavu jihik ji ewena ambu nahi, jir mbeek os a mbawa hom ukwa ambu jir, wahau. Ji misi, mashi kas a sawewak ji misiwa mashi kaso anhi mashi ambu sir, wahau. Avui or mbashirik a rahanda orhi mashi sira. \x - \xo 14:24 \xt Jn 7:16\x* \p \v 25 Ter os torok jir nga a liwa wolo mashi kason amu sawenduwa. \v 26 Hako a ishinak Avui anhi Masikome or jirin jelyakwa oton or mbashinak anhi farniyik takakwa ri. Or takaha mbele mbele ol jirin a sawewan indik or saumukolonak armek hishiyarikwa jir. Uhu mbeek hishakashakwa ambu jir. \v 27 Am a ikwa wolok osmu nanduwa. Hako ji holoho ji ajewa hala. Sunguwavu jihin ji mbornaha ji lika. Antonom a ushinak sunguwavu jihi jivik si nashinak jip likwa jir. Karem uwosik ji holowa hala. \v 28 Mashi os a sawewa angop ji misiwa sir. Jirin a halaha na ihindanak indik a rakwa nir. Os anin wavu jihik ji ewe nahi, wa os jirin a halaha Avui anhik a ikwa oson er nga ji rupshika. Mberem ushiwak? Kwambu orhi kwambu anhin tikrinda sir. \x - \xo 14:28 \xt Jn 20:17\x* \v 29 Ter os jir nga na liwa wolo mbele mbele os kumak talakundan os amu sawenduwa. Ushinak os si talawa wolo avak ji heyehe ji hishihi ji mbaka, �Mashi kas Wasilaka mbahanda osmu omek nanduwa.� \x - \xo 14:29 \xt Jn 13:19\x* \v 30 Ma tor misambi toson sifasahanda ma am or talakwa wolok si nawa osik mashi lal nga jirin a sawekwa ambu nir. Hako or mbeek kwambu anhin tikrihi mbele las anin undahi ambu ri, wahau. \v 31 An anhinjik tavarenje wutarihik a hakwa nira. Mberem ushiwak? An Avui anhin a rupshi mendenda osik os or mbahanda hom a unda nir. Unak ma misambik fehe li heyehe avak li mbaka, �Torto mbele mbele ol Avui orhi mbawa nom unda ri.� Mashi ol a sawewa ambehoma, ji usaha ni ika,� karem ormu mbara. \c 15 \s1 Jisas or mbari, �Antonom mi wain indinga anira.� \p \v 1 Jisas mashi las nga ormu mbara, �Antonom mi wain indinga anira. Uwak Avui anhi noumashama ria. \v 2 Os mi tava anhi lal akwa ome nga li wana ambu nahi, Avui anhi or taha nor shintle ormbekwa lir. Hako mi tava ol akwa ome nga wawa ondon or munyaha nor shintle ermbeshinak mi jintla jip li rasaha akwa ome musha mendek wakwa lira. \x - \xo 15:2 \xt Mt 3:10\x* \v 3 Mashi os a mbari oso angop jirin si urik jivik narakori jir, os mi tavan li munyandari hom. \v 4 Karem uwosik jir avak an nga ji sinak, an jir nga na sika. Ji misi, os mi tava las mimba orok si tenglina ambu nahi, akwa ome nga wakwa ambu sir. Undo hom jir erem, os anin ji hala nahi, mbeek akwa ome nga wakwa ambu jir. \p \v 5 Antonom mi wain indinga anira. Uwak jir tavayava anhi jira. Os an nga ji si nahi, avak akwa ome nga mushak wakwa jir. Hako os anin ji halaha apsham ji si nahi, mbeek mbele las ukwa ambu jir, wahau. \v 6 Os an nga ji sina ambu nahi, avak mi tava hom li shintle ermbeshinak hatlayikwa jir. Ushihi li lahara lasikop li hapnduwuhu li suwukwa jira. \x - \xo 15:6 \xt Mt 7:19; 13:42\x* \v 7 Hako os an nga ji sinak mashi anhi jihik si na nahi, ambehoma, mbele las os ji ukmbaha Avuin ji siliwa oso, os ji siliwa hom avak or ukwa sira. \v 8 Os anin tiyanda ma indingak ji na nahi, akwa ome nga mushak wakwa jir. Erem ji nanda oso si unak Avui anhi hi orhi avak wasilakak nakwa sira. Unak ma amber os anin tiyanda ma indingak ji nawan heyekwa lir. \x - \xo 15:8 \xt Mt 5:16\x* \v 9 An jirin wavu anhik a ewenda nira, os Avui anhi anin wavu orhik or ewenda hom. Unda osik jir an nga ji sika. \v 10 Mashi mashi os Avui anhi anin or mbahandarin angop a tiyarakoshirik anin ormu rupshi mendenduwa. Uhunda hom jir erem, os mashi anhin ji misihi ji tiyarako nahi, avak a rupshikwa jira. \x - \xo 15:10 \xt Jn 14:15; 1 Jn 2:5\x* \p \v 11 Waprupshi anhi jirik si nakmbaha mashi kason jirin amu sawenduwa. Ushinak waprupshi anhi os jihik nanda mbeek mendek nakwa ambu sir. \v 12 Lo anhi jirin a hawa karem, ma anandin wapnuku jihik ji ewehe armek ji uka. Os an jirin wapnuku anhik a ewenda hom, jir erem, ma anandin wapnuku jihik ji eweka. \x - \xo 15:12 \xt Jn 13:34\x* \v 13 Os ma lar li mandingormekmbaha li unak jir yejen jihinjik ji mbanak orhi farniyik jirin li mandingormewa nombo oso man wapnukuk ewenda nombo mende sira. Uhu mbele mbele jivi ol ma li undan tikrinda sir. \x - \xo 15:13 \xt Jn 10:11; 1 Jn 3:16\x* \v 14 Os a mbawa hom ji u nahi, avak samunda anhi indingak nakwa jir. \x - \xo 15:14 \xt Mt 12:50\x* \v 15 An mbeek jirin men lerawun landa ma, karem a ushakwa ambu jir, wahau. Mberem ushiwak? Lerawun landa ma oto mbeek lerawu mashama orhi wavu orhin heyenda ambu ri. Hako Avui anhi mashi orhin angop a sawerik ji misiri sir. Unda osik ter avak samunda anhik a ushakwa jir. \v 16 Jir mbeek masmas anhi mak ji nakmbaha hishiri ambu jir. An mu jirin anhi mak ji nakmbaha amu kamara. Ushinak ji ihi lerawu anhin ji laha inak akwa ome nga si naka. Unak akwa ome oso mbeek mendek nakwa ambu sir, ermba ermbak er nakwa sir. Os erem ji u nahi, mbele mbele hi anhik Avuin ji siliwa avak or hakwa jir. \v 17 Hako lo anhi jirin a hawa karem, ma anandin wapnuku jihik ji eweka, os an jirin wapnuku anhik a ewenda hom.� \x - \xo 15:17 \xt Jn 13:34\x* \s1 Ma misambik fehenda Jisasin tiyandari ma ondon wutarik ewekwa lira \p \v 18 Uhu mashi las nga Jisas ormu mbara, �Os ma misambik fehe jirin kavakavak li u nahi, wavu jihi musha mushak ji hishiwa hala. Anin li uhunda hom jirin erem ukwa lir. \v 19 Os jir lir hom ji na nahi, jirin rupshikwa lir. Hako jir mbeek misambik fehenda ambu jir. Angop jirin a kamashihindak anhi mak ji nawa osik jirin li wapkava hishihi kavak li nakwa jir. \x - \xo 15:19 \xt Jn 17:14\x* \v 20 Hako mashi os mas jirin a sawehendarin indik a sawenak armek ji misika. Ma ol malakamanjik lerawun landa ma ondo malakama lihi siyok sinda lir. Jir nga erem, anhi siyok sinda jir. Karem uwosik ma misambik fehe anin kavak li unda hom jirin erem kavak li ukwa jir. Hako os mashi anhin li misihi li tiyandakop mashi jihin erem misindiyawa lir. \x - \xo 15:20 \xt Jn 13:16\x* \v 21 Jir angop anhi krahak nawa oja. Hako ma misambik fehe mbeek Avui anhi or mbashirik a rahandan heyenda ambu lir. Karem uwosik jirin kavakavak ukwa lir. \v 22 Os a raha kavakava os li unda nombo lihin kormbak a saweri ambukop mbeek kavakava os li undarin kormbak heyeri ambu lir. Hako angop kormbak a sawerik li mistakori sir. Karem uri osik ma lar mbeek nambenandahi ambu ri, wahau. \v 23 Ma ol anin wutarik ewenda ondo Avui anhin erem wutarik olmu ewenduwa. \x - \xo 15:23 \xt Lk 10:16\x* \v 24 Mbele mbele ma undahi ambu ondon a mukurik angop heitakori lir. Hako mbeek mashi anhin misindiyari ambu lir. Os li heyeri ambukop lir mbeek kavakava nga nari ambu lir. Hako angop a urik li heyeri sir. Karem uri osik an nga Avui anhi nga shirin olmu wutarik ewenduwa. \v 25 Os erem li unda oso angop maskop Avui Wasilakahi jekambak li kayehendari osik avak omek nakwa sira. Karem li kayeri sir, �Ma ondo sembe mende anin wapkava li hishihi wutarik owenduwa.� \x - \xo 15:25 \xt Sng 35:19; 69:4\x* \p \v 26 Masikome or jirin jelyakwa oto ormu Avui Wasilaka nga linduwa. Mainome nom mbanda ri. Avak a mbashinak jihik or taha anin kormbak jirin sawekwa ri. \x - \xo 15:26 \xt Jn 14:26\x* \v 27 Jir angop an nga ni lihi lerawu os a lawan ji heitakonda osik avak ji ihi ma amber mashi anhi kason ji sawenak li misika.� \c 16 \p \v 1 �Las avak anin ji halanda ngashi. Karem mbaha mashi mashi ol amu masmas sauhambanduwa. \v 2 Kumak avak lir nga ji lotu ukuwa nombo oson pantlekwa ola. Uhu os jirin li mandingormekwa wolo karem hishikwa ola, �Lerawu Avui Wasilakahin os nimu landuwa.� \x - \xo 16:2 \xt Mt 24:9; Lk 6:22; Jn 9:22\x* \v 3 Lir mbeek an nga Avuin nga shirin heyenda ambu lir. Karem uwosik kumak mbele mbele kavakava ondon jirin ukwa ola. \x - \xo 16:3 \xt Jn 15:21\x* \v 4 Hako ter os jir nga na liwa wolo mbele mbele os kumak talakwan os amu jirin sawenduwa. Uhundanak kumak os erem si nawa wolo mashi os ter a mbawan indik ji hishika.� \s1 Masikome Avui Wasilakahi \p �Mas os jir nga na liri wolo mashi kaso kas jirin a saweri ambu nir. \v 5 Hako am jirin a halaha ma or mbashirik a rahandahik indik a ikwak si nashiwak mashi kason jirin amu sawenduwa. Hako jir lar mbeek anin silikwa ambu ri, �Mbeek mi iku?� \v 6 Mashi kason a saweshiwak sunguwavu jihi nga jimu holonduwa. \v 7 Hako omendingak jirin amu sawenduwa, os jirin a hala ikwa oso jivi sira. Mberem ushiwak? Os jirin a hala ina ambu nahi, Masikome Avui Wasilakahi mbeek taha jirin jelyakwa ambu ri, wahau. Hako halanak a ihi na mbashinak or taka. \x - \xo 16:7 \xt Jn 14:16\x* \v 8 Or taha orvai mukuka, mbele mbele os ma uwak kavak nanda maintontlo sihi mberem si nandu. Uhu nombo os jip wornak er nanda maintontlo sihi mberem si nandu. Uhu Avui Wasilakahi kot orhi oso maintontlo sihi mberem si nandu. Erem nanda nombon orvai mukuka. \v 9 Kavakava os ma li unda maintontlo sihi karem, lir mbeek anin wavu lihik ewehe mashi anhin misindiyanda ambu lir. \v 10 Ma worna mak nanda maintontlo sihi karem, an Avui anhik a ishinak mbeek li heyekwa ambu nir. Uwosik nombo orok ma misambik fehe ma worna mak nakwa lir. \v 11 Avui Wasilaka kot orhi oso maintontlo sihi karem, malakama misambi toson sifasahanda ma oto angop kavak nari ri.�\f 16:11 \fr 16:11 \ft Jisas os miandok or haha indik or usahari oso osmu Laulaka oton urik ormu kavak nara.\f* \x - \xo 16:11 \xt Jn 12:31\x* \p \v 12 �An mashi mushak jirin a sawekwak nawa lir. Hako ter a sawewa jir mbeek ondon misindahik nawa ambu jir. Karem uwosik a sawekwa ambu nir. \x - \xo 16:12 \xt 1 Ko 3:1-2\x* \v 13 Hako Masikome or mainomen sawenda oto avak or taha mashi ondon jirin or saumukolonak jivai hishiyarika. Hako or mbeek wavu orhik or hishiwa mashin sawekwa ambu ri, wahau. Mashi os or misiwa nom sawekwa ora. Uhu mbele mbele os kumak talakwan sawekwa ri. \v 14 Mashi anhin or larakaha jirin sawekwa ri. Erem or unak hi anhi avak wasilakak nakwa sir. \v 15 Mbele mbele Avuihi ondo anhi lira. Karem uwosik jirin amu sawenduwa, Masikome Avui Wasilakahi mashi anhin or larakaha jirin sawekwa ri.� \s1 Jisas or ihi kolok indik takwa ria \p \v 16 Uhu Jisas ormu mbara, �A ikwa wolo am pasir naw. A ishinak mbeek anin heyekwa ambu jir. Hako kandakar nga ji linak indik a ranak ji heyekwa nir.� \x - \xo 16:16 \xt Jn 14:19\x* \v 17 Karem or mbarik ol orin tiyandari ma ondo lihi ambek limu mbara, �Mberemhi mashi kas or mba, �A ishinak mbeek anin heyekwa ambu jir. Uhu kandakar nga ji linak indik a ranak ji heyekwa nir.� Uhu nor mba, �Avuihik a ikwa nir.� Mberemhi mashi sir? \v 18 �Nambek or likwa ambu,� karem or mbawan. Maintontlo sihi mberem sivai nandu? Am ni mbeler te!� \p \v 19 Jisas am orin li silikmbaha li hishiri oson or heyehe ormu mbara, �Jir jihi ambek mashi os a mbawa, a inak mbeek anin heyekwa ambu jir. Uhu kandakar nga ji linak indik a ranak ji heyekwa nir, karem a mbawa maintontlo sihin jimu hishakashandu? \v 20 Omendingak jirin amu sawenduwa, jir avak mbele mbele ol anhik talakwan ji heyehe ji tlaholokwa jir. Hako ma misambik fehe avak rupshikwa lir. Hako kumak os indik a tanak anin ji heyewa wolo os ji tlaholowa oso avak mendek nakwa sir. Unak oro wolok ji rupshikwa sir. \v 21 Nokove si wakwak si nawa wolo entlembale kavan misinda sir. Hako jikisi omen am si heyehe si rupshihi entlembale os sihik nawan er hishanda sir. \v 22 Jir erem, avak tlaholokwa jir. Hako os indik a raha jirin a heyewa wolo sunguwavu jihi nga rupshikwa jir. Unak ma misambik fehe lar mbeek os ji rupshiwan unak mendek nakwa ambu sir. \v 23 Hako oro wolok mbeek mbele mashi las anin silikwa ambu jir. Omendingak amu sawenduwa, mbele las hi anhik Avuin ji siliwa avak or hakwa lir. \x - \xo 16:23 \xt Mt 7:7\x* \v 24 Hako mas mbeek hi anhik orin mbele las ji siliri ambu jir. Hako ter ji siliwa or hakwa jir. Unak avak warje mende nga rupshikwa jir.� \s1 Jisas misambin sifasahanda ma oton angop or estangriwa ri \p \v 25 Uhu mashi las nga Jisas ormu mbara, �Ter wolo mashin jirin sauheimak a sawenda nir. Hako kumak avak mashin kormbak a sawenak misikwa jir. Avui anhi mberem nanda ma ri? Oson kumak avak kormbak a sawenak orin heyekrahakorokwa jir. \v 26 Oro wolok an mbeek mbele las jirnjik Avui anhin a silikwa ambu nir, wahau. Mberem ushiwak? Jihinjik hi anhik Avuin ji silinak or haka, os ji siliwa oson. \v 27 Or jirin rupshinda ri. Mberem ushiwak? Jir anin ji rupshihi karem hishinda oja, an Avui mbashirik a rari nira. Karem ji hishinda osik jirin rupshinda ri. \x - \xo 16:27 \xt Jn 14:21,23\x* \v 28 Mas Avui nga nakrem shi lihi na halaha misambik a rari nir. Hako ter avak misambin na halaha indik orhik a ikwa nir.� \p \v 29 Karem or mbarik limu mbara, �He ter am nimu heyenduwa. Mbeek sauheimak sawewa ambu mir. \v 30 Mir mbele mbele ondo amber mi heitakonda lir. Os ni silikwak ni hishiwa angop mi heitakowa lir. Uwosik am nimu heyenduwa, mir Avui mbashirik tari mira.� \p \v 31 Urik ormu mbara, �Ambehoma. Ter am jimu heyendu? \v 32 Ji misi, os li unak anin ji halaha jihi jihik ji tulukwa wolo oso osmu pasir nanduwa. Ushinak nendekop a sikwa nir. Hako nendekop a sikwa ambu nir, Avui anhi an nga nakrem shi sikwa shir. \x - \xo 16:32 \xt Mt 26:31,56\x* \v 33 Os misambi torok ji liwa wolo nomorawu lakan jirin hakwa ola. Hako kwambu anhik ji sihi ji ajewa hala. Mberem ushiwak? Misambi toson sifasahanda ma oto angop a estangriwa ria. Mashi kason a sawenak ji misihindanak mbele mbele ol jirik li talawa ji ajewa hala. Sunguwavu jihin ji mbornaha kwambu anhik ji sika.� \x - \xo 16:33 \xt Jn 14:27; Ro 5:1; 1 Jn 5:4\x* \c 17 \s1 Jisas ol orin tiyandari ma ondonjik Avui orhin or saweri \p \v 1 Jisas am mashin or sawerakoho lersuwu yok or larasa mawuhu Avui orhin ormu sawera, �Avuya, am a hakwa wolok osmu nanduwa. Avak mir hi anhin hauowenak wasilakak si naka. Unak an nga hi mihin a hauoweka. \v 2 An maifuk a sikmbaha mi mbari ona. Ushinak maifuk a sihi os ermba ermbak lindan ma ol anin mi hahanda ondon a hakwa nira. \v 3 Ermba ermbak linda oso mberem livai laku? Os mir God indingan li hishiowehe ma or mir mbashirik tari oton li heyehe li mba, �Ma oto Jisas Krais Avui Wasilaka kamahanda ma ria.� Karem li mba nahi, ambehoma avak ermba ermbak linda oson lakwa lir. \x - \xo 17:3 \xt 1 Jn 5:20\x* \v 4 Lerawu os anin mi hari oson angop a larakoshiwak hi mihi wasilakak nawa sir. \x - \xo 17:4 \xt Jn 4:34\x* \v 5 Karem uwosik Avuya, hi anhin halashinak wasilakak si naka, os misambi si na namber mir nga shi liri wolok si nahandari hom. \x - \xo 17:5 \xt Jn 1:1\x* \p \v 6 Avui, ma misambik fehe ol anin mi hahanda ondo mas mbeek mirin heyekrahakorori ambu lir. Hako a raha mbele mbele os mihik nahandan angop a mukurik li heyeri sir. Ma ondo mihi lira. Hako angop anin mi hahandari lir. Unda osik ter olmu mashi mihin misindiyanduwa. \v 7 Uhu ter olmu heyenduwa, mbele mbele ol anin mi hahanda mihikop talanda lir. \v 8 Mashi ol anin mi hahandarin angop a sawerakorik li misihi karem hishinda lira, an mir nga shi lihi mi mbashirik a rari nira. \p \v 9 An mbeek ma misambik fehe amber lirnjik mirin a sawekwa ambu nir, wahau. Ma ol anin mi hahanda ondonjik mirin a sawekwa nir. Mberem ushiwak? Ma ondo mihi ola. \v 10 Anhi ma ondo mihi lira. Mihi ma ondo anhi lira. Unak anin tiyanda ma ondo mbele mbele jivi li unak ma li heyehe hi anhin li hausimbausinak wasilakak nakwa sir. \v 11 Misambi toson a halaha mirik a takwa wolo osmu pasir nanduwa. Hako anin tiyanda ma ondon a halashinak misambik likwa lir. Karem uwosik, Avuya, lirnjik mirin amu sawenduwa. Mir ma jivi mende mira. Lar mbeek mir hom nanda ambu ri. Karem uwosik kwambu os anin mi hahanda orok lirin arangoshinak li lika. Uhu halashinak wavu namtaskop li naka, os shir wavu namtaskop shi hishinda hom. \v 12 Os lir nga nakrem a liwa wolo kwambu os anin mi hahanda orok lirin a arangoshiwak mbeek kavak nawa ambu lir. Hako mashi os maskop li kayehendari karem mbari osa. �Ma namtar nom kavak nakwa ri.� Uhunda osik ma oto nom kavak nakwa ri. \x - \xo 17:12 \xt Jn 6:39; 13:18\x* \v 13 Ter am mihik a rakwa wolok osmu nanduwa. Misambi toson a hala namber, mashi mashi amber lirin a sawerik mistakori lir. Unak rupkapshi os anhik nanda lihik si nakmbahan. \v 14 Mashi mihin lirin a sawerik misiri lir. Uri osik ma misambik fehe lirin olmu wutarik ewenduwa. Mberem ushiwak? An misambi torok fehe ambu nir. Uwosik lir nga misambi torok fehe ambu lir. Karem nawa osik ma misambik fehe lirin wutarik olmu ewenduwa. \v 15 An mirin a sawekwa karem, mir avak lirin arangoshinak jip li lika, os Laulaka lirin kavak or nakwan. Hako halanak misambi torok li lika, mbeek mi laha lasik mi ewekwa nembes. \x - \xo 17:15 \xt Mt 6:13; 2 Te 3:3\x* \v 16 An misambi torok fehe ambu nir. Unda osik lir nga erem misambi torok fehe ambu lir. \v 17 Mashi omendinga mihin halashinak sunguwavu lihik si nashinak mashi mihin li toltambanaha avak ma worna ma mihi indingak li naka. \v 18 Os anin mi mbashirik ma misambik fehe lihi nindik a rahanda hom avak lirin a mbashinak li ihi ma misambik fehe lihi nindik ikwa lir. \x - \xo 17:18 \xt Jn 20:21\x* \v 19 Ma tol anin mi hahandanjik maome anhin fleya hom mirin a hakwa nira. Ushinak lir avak anhi ma indingak li naha os mi mbawa hom li naka. \p \v 20 An mbeek tol ter anin tiyanda ma ondonjikop mirin a sawewa ambu nir, wahau. An ma ol kumak tondohi mashin misihi anin tiyakwa ma ondonjik er nga mirin amu sawenduwa. \v 21 Mirin a saweshinak ma ondon mi jelyashinak lir amber wavu namtaskop li naka, os an nga mir nga wavu namtaskop shi nanda hom. Uhu halashinak lir nga shir nga wavu namtaskop ni hishika. Ushinak ma misambik fehe avak os mi mbashirik a rarin heyekrahakorokwa lir. \v 22 Mir kwambu mihin anin hari mir. Uri osik an nga kwambu os anin mi hari oson lirin amu hara. Ushinak lir avak wavu namtaskop li hishika, os shir nahanda hom. \x - \xo 17:22 \xt Ap 4:32\x* \v 23 An lihik a liwa osik mir anhik lika. Erem si nashinak lir avak wavu namtaskop er li hishika. Ushinak ma misambik fehe os mi mbashirik a rarin heyekrahakorokwa lir. Uhu os anin wapnuku mihik mi ewenda hom, ma anhi ondon wapnuku mihik mi ewenda oson avak li heyekrahakoroka. \p \v 24 Avuya, a hishiwa karem, halashinak ma ol anin mi hahanda ondo an nga kuyanga os a likwa mishik nakrem ni lika. Ushinak kwambu os anin mi hahandan livai heyeka. Misambi na namber anin mi rupshihi kwambu oson anin hari mir. \v 25 Avui, mir ma worna ma indinga mira. Ma misambi fehe mbeek mirin heyenda ambu lir. Antonom mirin a heyenda nir. Uwak ma ol anin tiyanda ondo, os mi mbashirik a rarin angop li heyenda sir. \v 26 Mbele mbele os mihik nandarin kormbak a sawerik heyeri lir. Unda osik er a sawenak misikwa lir. Ushinak os anin wapnuku mihik mi ewenda hom ma anandin wapnuku lihik ewekwa lir. Unak an lir nga na lika,� karem Jisas Avui orhin ormu sawera. \c 18 \s1 Judas Jisasin tavarenje wutarihik or hari \r (Mt 26:47-56; Mk 14:43-50; Lk 22:47-53) \p \v 1 Jisas mashi oson or sawerakoshihi ma ol orin tiyandari ondo nga yanga oson li halaha farava Kidronin li mbuhu li lawuhu oliv nowe orok limu ira. \v 2 Jisas nga ol orin tiyandari ma ondo nga nowe orok ermbak li ifa rafa yandari osik Judas nowe oso angop or heyendari sir. \v 3 Uri osik awun undari ma ol hetpris nga Farisi nga li mbashirik rari ondo er nga or laha Jisasin li tolokurik limu ira. Uhu lam nga tujaka nga li ukruhu korme sayi nga li kishaha limu ira. \v 4 Jisas mbele mbele os orhik talakurin angop or heyeri sir. Uri osik nor ihi ma ondon or heyehe ormu silira, �Lawe ji lasaranduwa?� \p \v 5 Karem or silirik limu mbara, �Nir Jisas Nasaretik fehendan nimu lasaranduwa.� Urik ormu mbara. �Wa, anira.�\f 18:5 \fr 18:5 \ft Jisas Avui Wasilaka, os Mosesin or mbahandari hom, or orhinjik, An God anira, karem mbari ri. Karem or mbarik ma ondo warje nga limu ajera.\f* Judas er nga lihi nindik siri ri. \v 6 Karem or mbarik ma ondo li lishnyafaha kumayok li haisikmba uhu misambik limu takatukuyira. \p \v 7 Ushihi indik ormu silira, �Lawe ji lasaranduwa?� Urik limu mbara, �Nir Jisas Nasaretik fehendan nimu lasaranduwa.� \v 8 Urik indik ormu mbara, �Angop a sawewa ok te! Ma or ji lasarawa ma anira. Os anin ji tolokwak ji ra nahi, wa antonom ji toloka. Uhu ma tol an nga ni liwan ji halashinak li ika.� \v 9 Karem or mbarik mashi os mas or mbari oso osmu omek nara. Mashi oso karem, �Ma ol anin mi hahanda ma rondo mbeek lihi lar kavak nakwa ambu ri,� karem or mbahandari mashi osmu omek nara. \x - \xo 18:9 \xt Jn 17:12\x* \p \v 10 Urik Saimon Pita bainat las or longo laha nor ihi ma lar hetprisnjik lerawun landari ma otohi mambla mama yejen ormu shinjesera. Or shinjeserik misambik simu rakara. Ma oto hi orhi Malkus oria. \v 11 Urik Jisas mu mbara, �Bainat mihi oson laha indik haloweka. Mir mberem mi hishindu? Nomorawu os Avui anin or hahanda oson na kishandahi ambu? Karem mimu hishindu? Wahau, a kishandahi sir.� \x - \xo 18:11 \xt Mt 26:39\x* \s1 Jisasin aka Anashik li laha iri \p \v 12 Urik ol awun undari ma komanda lihi nga, ma ol tempel akan washilindari ma nga li raha Jisasin li toloho tava orhin kuvuk limu ishira. \v 13 Karem uhu masmas Anashi akak limu laha ira. Anas oto hetpris Kaiafas orhi arjava ria. Asama oro wolok Kaiafas hetprisik or nari wolo sira. \v 14 Or mas karem mbahandari ri, �Halanak ma namtar nom ma Romik fehenda tava lihik ni haka. Las avak nir amber hom ni handa ngashi.� \x - \xo 18:14 \xt Jn 11:49-51\x* \s1 Pita Jisasin or heyenda ambu, karem or mbari \r (Mt 26:69-70; Mk 14:66-68; Lk 22:55-57) \p \v 15 Urik Saimon Pita nga Jisasin tiyandari ma lar nga fri lundiya ihi hetprishi akak fri ihi ma or hetprisin heyendari ma oto akanivi orok ormu layira. \v 16 Hako Pita akayangak ormu sira. Urik ma oto or layi ihi hetprisnjik lerawun landari nokove las ormu sawera. Unak Saimon Pitan si lalayinak akak or layikmbahan. Urik akak ormu layira. \v 17 Akak or layirik nokove oso osmu orin silira, �Mir Jisas nga yanda ma om?� Urik ormu mbara, �Wahau, an nga nembes.� \v 18 Urik hetprishi akak lerawun landari ma ondo nga tempel akan washilindari ma ondo nga li hindiyaha li hiwaloho Pita er nga orok or lihi normu hiwalora. \s1 Jisas aka Anashik or lirik orin li siliri \r (Mt 26:59-66; Mk 14:55-64; Lk 22:66-71) \p \v 19 Urik hetpris Jisasin ormu silira, �Sawenak a misi, ma ol mirin tiyanda ondo lawe lir? Mberemhi mashin lirin mi sawendu?� \v 20 Karem or silirik ormu mbara, �An mbeek a wanyisawenda ambu nir, wahau. Mashi os a sawenda oso kormbak a sawenda nir. An ermba ermbak os li tirsanda mishik a ihi tempel aka nga li lotu unda aka nga orok a ihi mashin kormbak a sawenda nir. \v 21 Mberem ushiwak anin mi silindu? Ma ol a sawerik misinda ondon silika. Lir angop a sawewan misinda lir.� \p \v 22 Karem or mbarik kolok tempel akan washilindari ma lar or usaha Jisasin or jimblalanaha ormu mbara, �Mberem ushiwa mendek hetprishi mashin mi siyasayanduwa?� \v 23 Urik ormu mbara, �Os mashi las a mbanak kavak si na nahi, mir nga kormbak os a uwak kavak nawak mi heyewa oson saweka. Hako os mashi ome nom a sawe nahi, mberem ushiwak anin mi jindu?� \p \v 24 Urik Anas mu mbara, �Toton hetpris Kaiafashi akak ji laha ika.� Urik Jisasin limu laha ira. Hako kuvu os tava orhik li ishiri oso mbeek li horngori ambu sir. \s1 Pita indiyok or mbari, �Jisasin a heyenda ambu nir� \r (Mt 26:71-75; Mk 14:69-72; Lk 22:58-62) \p \v 25 Saimon Pita or sihi ormu hiwalora. Urik ma or er nga li siri lar ormu silira �Mir Jisasin tiyanda ma lar om?� Urik ormu mbara, �Wahau, an nga nembes!� \v 26 Hako hetprisnjik lerawun landari ma lar orok er nga siri ri. Ma oto ma or Pita nowek mamblan or shinjeseri jimatama orhi lar oria. Uhu ormu mbara, �Wahau, mir nowe orok a heyewa mir.� \v 27 Urik Pita indik ormu mbara, �Wahau, an nembes te!� Karem or mbarik aptoko mu mbara. \x - \xo 18:27 \xt Jn 13:38\x* \s1 Kaiafas or mbashirik Jisasin Pailathi akak li laha iri ri \r (Mt 27:1-2,11-31; Mk 15:1-20; Lk 23:1-5,13-25) \p \v 28 Nirsumbuk si narik Judama ondo Kaiafashi akan li halaha malakama Romik fehenda Pailathi akak Jisasin limu laha ira. Li ihi nombok lihi ambek limu mbara, �Os Pailathi akak ni layi nahi, misokome Avui Wasilakahik kavak ni nakwa nir. Uhu hiyawu Pasova oson mbeek ni akwa ambu nir.� Karem uri osik lir mbeek aka akomek layiri ambu lir.\f 18:28 \fr 18:28 \ft Pailat Judama ambu ri. Moses sawendari lo ondon tiyandari ambu ri. Os Judama ondo or nga nakrem li lihi aka orhik li layi nahi, misokome Avui Wasilakahik kavak li naku.\f* \v 29 Men hikrik li sihi nikishirik Pailat or taha ormu silira, �Ma roto mbele kas or uwak kavak nawak ji heyehe ji kotim ukwak ji laharandu?� \v 30 Urik limu mbara, �Os jivi nom or undakop mbeek mihik ni laharawa ambu nir.� \p \v 31 Urik ormu mbara, �Indiyok ji laha ika. Uhu lo jihi os si mbahanda hom orin jivai kotim uka!� Urik limu mbara, �Nir mbeek ma lar ni jimandingormekwa ambu nir, karem angop jir Romik fehenda nirin ji pantlehenda sir.�\f 18:31 \fr 18:31 \ft Judama ondo Romik fehenda li arangoshirik lihi siyok lindari lir. Judama ondo mashi lal li mbari wolo men li kotim undari lir. Mbeek ma lar li mbashinak li jimandingormekurik mbandari ambu lir. Os ma lar li jimandingormehe miandok li ewewa oso Romik fehenda ondo nom undari sira.\f* \x - \xo 18:31 \xt Jn 19:6-7\x* \v 32 Jisas angop mas or mbari sir, �Samba samba yanga anandik fehenda ma ondohi tavak anin li halashinak miandok li tirikwa nira.� Karem or mbahandari mashi oso osmu omek nara. \x - \xo 18:32 \xt Jn 3:14; 12:33\x* \p \v 33 Urik Pailat indiyok akomek or ihi Jisasin ormu silira, �Mir king Judamahi om?� \v 34 Urik ormu mbara, �Mir mihinjik mi hishi mimu mbandu mo ma lal saweshihindak mimu mbandu?� \v 35 Urik ormu mbara, �Mberem mi mbandu? An Judama lar on? Karem mimu mbandu, wahau te! Mberem ushiwak mihi ma nga bikpris ondo nga mirin anhik li laharandu?� \x - \xo 18:35 \xt Jn 1:11\x* \p \v 36 Urik ormu mbara, �An mbeek misambi torok malakamak a nakwa ambu nir. Os misambi torok malakamak a nawakop anhi ma ondon a mbashiwak awun uwa lir, os Judama ondo li raha anin li tolowa wolon. Hako malakamak a nakwa oso mbeek misambi torok a nakwa ambu sir.� \v 37 Urik Pailat mu mbara, �Kormbak sawenak a misi, mir malakama lar om?� Urik ormu mbara, �Os mi mbawa homa. Misambi torok a rari maintontlo sihi karem, mashi omendinga tontlo sihin a sawekmbaha a rari nira. Unak ma ol mashi omendingan misinda ma ondo mashi anhin li misikmabahan.� \p \v 38 Karem or mbarik ormu mbara, �Mashi omendinga os mi mbawa oso mberemhi mashi sir?� Pailat karem or mbashihi indik hikrik Judama ondon or heyekurik or layihi ormu mbara, �Or mbeek mbele kava las or uwak a heyewa ambu ri. \v 39 Hako ji heyewak asama asama hiyawu Pasovan ji unda wolo krawu akak linda ma lar a mbashiwak tala inda ri. Ter mberem ji hishindu, lawen a halashinak or tala ikmbaha ji hishindu? Malakama Judahin mo mberem ji hishindu?� \v 40 Urik li ushaha limu mbara, �Or nembes, Barabasin halashinak or tala ika,� karem limu ushambara. Barabas oto hirnyandari ma lar oria. \c 19 \s1 Pailat or mbashirik Jisasin miandok li tiriri \p \v 1 Urik Pailat mbashirik awun undari ma ondo Jisasin limu wakorora. \v 2 Uhu kuvu lame ngashi las li yantlehe hat malakama falendari hom si narik masiji orhik limu falera. Uhu kounalo las orhik limu faleshira. \x - \xo 19:2 \xt Lk 23:11\x* \v 3 Uhu orin li okolehe limu mbara, �Awasayi, mir malakama Judahi mira.� Karem li mbaha orin limu jimblalanara. \p \v 4 Urik Pailat indik hikrik or layihi ormu mbara, �Ji misi, ma roto mbele kava las or uwak a heyewa ambu sir. Uwosik ter orin a laharlanak jihinjik ji heyekwa ri. Or mbeek musa las nga nawa ambu ri.� \v 5 Karem or mbarik Jisas hikrik ormu talara. Kuvu lame ngashi os li faleri nga kowe oso er si narik hikrik or talarik Pailat mu mbara, �Ji heye, ma oto toria.� \p \v 6 Urik bikpris nga tempel akan washilindari ma nga orin li heyehe limu mbara, �Toton miandok tirika! Toton miandok tirika!� Urik Pailat mu mbara, �Jihinijk ji laha ihi miandok ji tirika. An mbeek mbele las or uwak kavak nawak a heyewa ambu nir.� \v 7 Urik limu mbara, �Wahau, halanak neloko nihi Moses lo os or kayendari si mbahanda hom ni uka. Ma or Avui Wasilakan okolewa halanak or haka. Ma oto angop or mbar, �An jikisi Avui Wasilakahi nira.� Karem or mbahanda osik halanak or haka!� \v 8 Urik Pailat mashi oson or misihi ormu aje mendera. \v 9 Uhu indik Jisasin akomek or lalaiewehe ormu silira, �Mir mbeek fehe mir?� Karem or silirik Jisas mbeek mashi las mbari ambu ri. \x - \xo 19:9 \xt Mt 27:12\x* \v 10 Urik Pailat ormu mbara, �Mberem ushiwak a siliwan mayam mi sindu? An malakama kwambu nga na nanda nira. Os a mba, mir miandok a tirikwa mir, karem a mbawa erem a undahi mir. Os a mba, a halashinak ikwa mir, karem a mbawa erem a undahi mir.� \p \v 11 Karem or mbarik Jisas ormu mbara, �Lawe mirin mbashihindak malakamak mi naha kwambu nga mi nandu? Oso Avui Wasilaka mirin or hari sira. Os kwambun mirin or hari ambukop, mir mbeek mbele las anin undahi ambu mir. Hako ma ol anin tavarenje mihik hawa ma ondo kavakava lihi wasilaka mendek si naha kavakava os mi undan tikrinda sira.� \x - \xo 19:11 \xt Jn 10:18; Ap 2:23; Ro 13:1\x* \v 12 Karem or mbarik Pailat Jisasin or halashinak or ikmbaha ormu hishira. Hako Judama ondo li ushaha limu mbara, �Ma oto karem mbari ria, �An malakama nir.� Karem or mbari osik malakama Romik fehenda Sisar\f 19:12 \fr 19:12 \ft Sisar malakama Romik fehenda ria. Pailat orhi siyok sindari ria.\f* orhi wutarik nakwa ri. Os orin mi halashinak or i nahi, mir er nga Sisarhi wutarik nakwa mira.� \x - \xo 19:12 \xt Lk 23:2; Ap 17:7\x* \p \v 13 Karem li mbarik Pailat Jisasin hikrik ormu laharlara. Uhu kawu os man or kotim undari mishi orok ormu lira. Os or liri mishi oso hi sihi Sunja yanga. Judama mashi lihik Gabata, karem li ushandari sir. \v 14 Oso wolo am takondik si narik Judama hiyawu Pasovan li ukurin li hundujekuri wolok simu nara. Urik Pailat Judama ondon ormu sawera, �Ji heyeka, king jihi toria.� \v 15 Urik limu mbara, �Laha ihi orin miandok tirika!� Urik ormu mbara, �Mberem ji hishindu miandok a tirikwa or? King jihi or te!� Urik bikpris ondo olmu mbara, �King nihi namtar numbu Sisar oria. Nir mbeek king anandi lar ngashi ambu nir, wahau.� \v 16 Karem li mbarik Pailat Jisasin tava lihik or halashirik miandok orin li tirikmbaha limu laha ira. \s1 Jisasin miandok li tiriri \r (Mt 27:32-44; Mk 15:21-32; Lk 23:26-43) \p \v 17 Urik Jisasin miandok li tirikmbaha limu laha ira. Jisas orhinjik miando oson or kishaha yanga telemba masikhava hom nanda mishik limu ira. Yanga oso Judamahi mashik Golgota karem li ushandari sira. \v 18 Telemba orok li lalawuhu Jisasin miandok limu tirira. Ma frijip er nga li tirishirik wari vria, lar tapmama yok lar tava ashi yok. \v 19 Urik Pailat jekamba las or kayehe ma lar or mbashirik or ihi Jisashi masik nuku yok jekamba oson ormu ewera. Mashi oso karem or kayeri sir. �Jisas yanga Nasaretik fehe king Judamahi toria.� \v 20 Mashi os or kayeri oson Judamahi mashik or kayeri sir, Romik fehenda lihi mashik or kayeri sir, yanga Grikik fehenda lihi mashik er nga or kayeri sir. Yanga os Jisasin miandok li tiriri mishi oso yanga sumbu nombo takmak si nari osik ma mushak li terei tereraha mashi os or kayerin limu heyera. \v 21 Ushirik bikpris ondo Pailatik li raha limu sawera, �Mashi os mi kayewa oso jivik nawa ambu sir. Mberem ushiwak king Judamahi toria, karem mi kayew? Wa karem kayeka, ma roto orhinjik, �An king Judamahi anira,� karem mbandari ri. Karem kayeka.� \v 22 Karem li mbarik Pailat mu mbara, �Os a kayewa oso am nawa sir.� \p \v 23 Urik awun undari ma ondo Jisasin miandok li tirishihi kowe orhin li lai ewehe ma tovro kavrok li humasihi limu lara. Uhu kousamba orhin li laha li heyeri mbeek kousumbu nga nari ambu sir, namtaskop osmu nara. \v 24 Erem si nashirik limu mbara, �Kowe oso jivik nawak nimu heyenduwa. Uwosik ni frehekwa ambu sir. Wa, ka ni lai ewehe satuk ni ermbehe nivai heyeka lawe oson laku.� Erem li uri nombo orok mashi os mas li kayehendari oso osmu omendingak nari sir. Mashi oso karem, \q1 �Mbele mbele anhin li humasihi li lai ewehe satuk ermbekwa lir.� \rq Buk Song 28:18 \rq* \p Mas karem li kayeri sir. Undari osik ol awun undari ma ondo os limu erem ura. \p \v 25 Urik Jisas nijava orhi nga sanje sihi nga Maria Klopashi nokove nga Maria Makdalak fehenda nga pasir miando Jisas wari mishi orok limu sira. \x - \xo 19:25 \xt Mt 27:55-56\x* \v 26 Urik Jisas nijava orhi nga ma or or rupshindari oto nga pasir frimu sira. Urik or heyehe nijava orhin ormu sawera, �Mamai, ma oto jikisi indingo nyihi ria.� \x - \xo 19:26 \xt Jn 13:23\x* \v 27 Uhu ma orton ormu mbara, �Heye, nijava mihi sira.� Karem or mbashirik ma orto Marian or laha nijava orhi hom or lai ewehe limu lira. \s1 Jisas or hari \r (Mt 27:45-56; Mk 15:33-41; Lk 23:44-49) \p \v 28 Jisas or hishiri lerawu os or lakurik or tari osmu mendek nara. Urik mashi las mas jekambak li kayehendari oso omek si nakurik ormu mbara, �Jekapnashi anhi am hatlayiw te.� \x - \xo 19:28 \xt Sng 22:15\x* \v 29 Wain uku jeseng andari las awu lasik li eweshirik liri sir. Urik warsuvu hom nandari las li laha wain uku orok li halfaleshirik uku nga si narik hisop kombek li ishihi Jisasin li hauharik ormu uksem ara. \x - \xo 19:29 \xt Sng 69:21\x* \v 30 Wain uku oson or uksem aha ormu mbara, �Lerawu os a lakmbaha na rahanda angop a larakowa sir.� Karem or mbaha nor maruknyaha masikome orhin or halashirik or irik ormu hara. \p \v 31 Jisasin miandok li tiriri wolo Judama am hiyawun li ukurin li hundujekuri wolok simu nara. Urik Judama lida lihi Pailatin li i heyehe limu mbara, �Ushok Sabatik si nanak hiyawu wasilaka oson ni tolokwa sir. Hako ma ol miandok wawa ondo os orok er li wa nahi, kava indigok nakwa sir. Karem uwosik ma lal mbashinak li ihi ma ol miandok wawa ondo kumba hava lihin li jintlenak kolomalok li haka. Li hashinak maninimba lihin li tarmba lafakaka.� \x - \xo 19:31 \xt Lo 21:22-23\x* \v 32 Karem li mbarik Pailat or mbashirik awun undari ma li ihi ma frijip ovron kumba havan limu jintlera. \v 33 Hako Jisasin li heyeri angop hari ri. Ushirik kumba hava orhin mbeek li jintleri ambu ri. \v 34 Urik awun undari ma lar korme orhin or laha Jisashi aimak ormu jira. Or jirik fi nga uku nga simu ngoro rakara. \v 35 Mashi kaso ome sira. Ma or mbele mbele Jisasik li urin heyeri oto\f 19:35 \fr 19:35 \ft Ma or mbele mbele Jisashik talari ondon heyewa ma oto Jon oria. Hako Jon mbeek hi orhin orhinjik kormbak ushari ambu ri. Os orhinjik or mbari wolo karem mbari ri, Jisasin tiyanda ma or Jisas rupshi mendenda oto. Heye Jon 19:26-27.\f* angop os or heyendarin kormbak or saweri sir. Unda osik jir er nga erem ji hishika, mashi kaso ome sira. \x - \xo 19:35 \xt Jn 21:24\x* \v 36 Mbele mbele os li uri nombo orok mashi os jekambak mas li kayendari osmu omek nara. Mashi oso karem, �Mbeek kumba hava orhi las li jintlekwa ambu sir.� \x - \xo 19:36 \xt Kis 12:46; Nam 9:12; Sng 34:20\x* \v 37 Uhu mashi las er nga li kayeri karem, �Avak li heyekwa ri, ma or kormek li jihindan.� Karem li kayeri sir. \x - \xo 19:37 \xt Sek 12:10; Rev 1:7\x* \s1 Maninimba Jisashin sunja akak li lai eweri \r (Mt 27:57-61; Mk 15:42-47; Lk 23:50-56) \p \v 38 Jisas or hashirik yanga Arimateak fehenda ma lar Pailatin or heyekurik ormu ira. Ma oto hi orhi Josep. Or er nga Jisasin tiyandari ma lar oria. Hako Judaman or ajendari osik or mbeek kormbak Jisasin tiyandari ambu ri. Or ihi Pailatin ormu silira, �Mir maninimba Jisashin mbashinak a laha ihi sunja akak a ewewa.� Karem or silirik Pailat mu mbara. �Wa, laha ika.� \v 39 Urik Nikodemus ma or mas Jisasin nirik ta heyendari ma oto or taha mbele mbele arme kuvasahandari ondon 30 kilo hom or laha ormu rara. Mbele mbele arme kuvasahandari ondo hi frihi mir fre aloe. \x - \xo 19:39 \xt Jn 3:1-2\x* \v 40 Uhu or nga Josep nga maninimba Jisashin ol arme kuvasahandari ondok fri ngoroho taha kowek frimu hevera, os Judama li undari nombo hom. \v 41 Os Jisasin miandok li eweri mishi pasir nowe flaua mi ama nom sindari mishi sir. Orok mawa akri las nandari sir. Mawa oso mbeek ma lar li ewendari ambu sir. \v 42 Sabat am pasir si nakurik si narik Jisashi maninimban li laha mawa pasir orok nandarik frimu lai owera. \c 20 \s1 Jisas indik or usahari \r (Mt 28:1-8; Mk 16:1-8; Lk 21:1-12) \p \v 1 Sande nirsumbu\f 20:1 \fr 20:1 \ft Mashi Grikhik li kayeri namba wan de bilong wik.\f* mendek Maria Makdaladak fehenda Jisashi mawak simu ira. Si ihi si heyeri sunja laka mawan li arangohondari oso angop li tembe haieweri sir. \v 2 Ushirik mawan si halaha Saimon Pita nga ma or Jisas or rupshindari ma oto nga si sawekurik simu ira. Si ihi fririn si heyehe simu sawera, �Maninimba Wasilakahi angop li lawa re. Hako nir mbeek os li laha ihi ewewa mishin ni heyewa ambu nir.� \p \v 3 Karem si sawerik Pita nga ma oto nga shirinyambar Jisashi mawak frimu ira. \v 4 Fri ihi ma or Jisas rupsindari oto Pitan or tikrihi masmas mawa orok ormu ira. \v 5 Or ihi sunja aka os Jisasin li ewendari mishi hikrik or wantlokoho ormu simalera. Or simaleri kowe ol Jisashi maninimban li hevendari ondo nom sunja aka orok olmu wara. \v 6 Urik Saimon Pita or taha nombok sunja aka akomek or layihi or heyeri Jisashi kowe nom olmu wara. \v 7 Hako kowe os masiji orhik li ishiri oso mbeek kowe ol maome orhin li ishiheveri kowe ondo nga nakrem wari ambu sir. Angop li hevehe apsham li eweshirik wari sir. \v 8 Urik ma or masmas shirnyarari oto er nga aka akomek or layihi kowe ondon or heyehe ormu mbara, �Omendinga sira. Jisas angop usahawa ri.� \v 9 Hako oro wolok lir mbeek mashi os jekamba Avui Wasilakahik li kayendarin hishiri ambu lir. Mashi oso karem li kayeri sir, Jisas or hanak li wakor eweshinak indiyok usahakwa ri. Karem li kayehendari mashin hishiri ambu lir. \x - \xo 20:9 \xt Ap 2:24-32; 1 Ko 15:4\x* \v 10 Ushihi mawan li halaha yangak limu ira. \s1 Maria Makdalak fehe Jisasin si heyeri \r (Mt 28:9-10; Mk 16:9-11) \p \v 11 Hako Maria nom nendekop mawa mashik simu sihi tlara. Uhu si wantlokoho mawan simu malera. \v 12 Si malehe si heyeri ensel frijip kowe avishan fri falehe Jisasin li ewendari mishi orok frimu lira. Lar kumbasantle yok lar masiji yok karem frimu lira. \v 13 Uhu sirin frimu silira, �Apmanuwa, mberem ushiwak nyi tlanduwa?� Urik simu mbara, �Wasilaka anhi angop li laha iwa re. Hako an mbeek os li ewewa mishi oson a heyewa ambu nir!� \v 14 Karem si mbashihi si tormblehe ma lar simu heyera. Ma oto Jisas oria. Hako sir mbeek orin yawur heyekrahakorori ambu sir. \x - \xo 20:14 \xt Lk 24:16; Jn 21:4\x* \p \v 15 Urik Jisas ormu silira, �Apmanuwa, mberem ushiwak nyi tlandu? Lawen nyi lasa fuhu torok nyi sihi tlandu?� \p Hako Maria karem hishiri sir, ma roto noumashama ria. Uri osik simu silira, �Awasayi, os maninimba orhin mi laha i nahi, os mi ewewa mishi oson mi sawenak a misiwa. Uhu avak a ihi maninimba orhin a laka.� \v 16 Karem si mbarik ormu mbara, �Maria.� Urik Maria si tormblehe Hibru mashik simu mbara, �Rabonai.� Mashi oso maintontlo sihi �Tisa.� \v 17 Urik ormu mbara, �Anin tolowa hala! An mbeek Avui anhik a lawu namber. Hako nyir avak nyi ihi ol anin tiyanda man karem sawe, an avak Avui anhi yangak a ikwa nir. Avui anhi Avui jihi ria. Avui Wasilaka anhi Avui Wasilaka jihi ria.� \x - \xo 20:17 \xt Ro 8:29; Hi 2:11-12\x* \p \v 18 Karem or mbarik si ihi Jisasin tiyandari ma ondon si i heyehe simu sawera, �An Jisas Wasilaka nihin angop a heyewa nir.� Uhu mashi os sirin or saweri oson lirin simu sawera. \s1 Jisasin tiyandari ma ondo Jisasin li heyeri \r (Mt 28:16-20; Mk 16:14-18; Lk 24:36-49) \p \v 19 Am Sande nirik si narik Jisasin tiyandari ma ondo li tirsaha aka lasik limu lira. Judaman li aje mendehe akayangan arme mendek li koso arangoho aka orok mayam limu lira. Urik Jisas tumsar or taha os li liri nindi orok or sihi ormu mbara, �Ji ajewa ji hala. Ji waphimbijihi ji lika.� \v 20 Karem or mbaha tava orhi nga maome orhi nga os li jihindari wa oso nga lirin ormu mukura. Urik orin li heyehe limu rupshi mendera. \x - \xo 20:20 \xt Jn 16:22; 1 Jn 1:1\x* \v 21 Urik indiyok ormu mbara, �Ji ajewa ji hala. Ji waphimbijihi ji lika. Avui anhi or mbashirik a rahanda hom jirin avak erem a mbashinak ikwa jir.� \v 22 Uhu lirin or sumandama uhu ormu sawera, �Masikome Avui Wasilakahin jirin amu handuwa. \v 23 Os kavakava ma li undan li sawenak ji mba, �Avui Wasilaka kavakava jihin laha ermbekwa ri.� Karem ji mba nahi, erem ukwa ri. Hako os ji mba, �Wahau.� Karem ji mba nahi, or er nga erem mbakwa ri.� \x - \xo 20:23 \xt Mt 16:19\x* \s1 Tomas Jisasin or heyeri \p \v 24 Jisas ma ol orin tiyandari ondon or ta heyeri wolo lihi lar mbeek orok nakrem liri ambu ri. Ma oto hi orhi Tomas oria, hi yeje orhi Didimus oria. \v 25 Urik am or tarik limu sawera, �Nir Wasilakan angop ni heyewa ri.� Karem li sawerik ormu mbara, �Jir mbafirimbaw te! An os anhinjik tava orhin nilik li tirinda wa ovro nga aima orhik li jihinda wa oso nga na heyehe tava anhik a tolona ambu nahi, an mbeek mashi os ji sawewa oson a misikwa ambu nir.� \p \v 26 Urik wik las si irik indiyok aka lasik limu lira. Oso wolo Tomas er nga liri ri. Akayangan armek li koso arangoho akomek liri lir. Urik Jisas tumsar or taha lihi nindik or sihi ormu mbara, �Ji ajewa hala. Ji waphimbijihi ji lika.� \v 27 Uhu Tomasin or heyehe ormu mbara, �Tomas, mir tava mihin laharaha tava anhi kavrok eweheyeka. Uhu anin li jinda wa karok eweheyeka. Wavu mihi frijip frijip hishiwa hala! Mir anin hishioweka!� \v 28 Karem or mbarik Tomas mu mbara, �Mir Wasilaka anhi mira. Mir God anhi mira.� \v 29 Karem or mbarik Jisas ormu mbara, �Anin li jihinda wa kandon mi heyehe os mimu mbanduwa, Jisas indik usahari toria. Omendingak mirin amu sawenduwa, ma ol anin heye namber men mashi anhin misihi mba, �Mashi kaso ome sira.� Karem mbanda ma ondo Avui anhi armek or ukwa lira.� \x - \xo 20:29 \xt 1 Pi 1:8\x* \p \v 30 Jisas ma undahi ambu lal nga nor urik orin tiyandari ma ondo heyeri lir. Hako mbele mbele amber ol or uri ondo mbeek jekamba torok li kayeri ambu lir. \v 31 Hako maintontlo os li kayehendari karem, ma ol mashi kason misiwa ondo avak li heyeyarikwa sir, Jisas Krais oria, Avui Wasilakahi jikisi oria. Hulaima nokopman jivinakurik or kamahanda ma ria. Os orin ji hishiowe nahi, jir avak ermba ermbak linda oson lakwa jira. \x - \xo 20:31 \xt Jn 3:15; Ro 1:17; 1 Jn 5:13\x* \c 21 \s1 Jisasin tiyandari ondo orin leuku Galili orok heyeri ri \p \v 1 Niri lal am li ishirik Jisas indik ol orin tiyandari ma ondohik leuku Galili orok talari ri. Leuku oso hi yeje sihi Taiberias, karem li ushandari sir. \v 2 Os or talari wolo Saimon Pita nga, Tomas Didimus nga, Nataniel yanga Kana Galilik fehenda oto nga, Sebedihi jikisi ovro nga, maome frijip er nga, leuku orok limu lira. \v 3 Orok li i lihi Saimon Pita mu mbara, �An am a foom kruwuk iku.� Urik ma ondo amber limu mbara, �Nir ngana.� Uhu bot oson li laha limu ira. Hako niri oso wolo mbeek foome lal kruwuri ambu lir. \x - \xo 21:3 \xt Lk 5:4-7\x* \p \v 4 Am nirsumbuk si narik indik fa mambuk limu rara. Li raha li heyeri Jisas fa hapsishi yok ormu sira. Hako lir mbeek orin heyekrahakorori ambu lir. \v 5 Urik ormu silira, �Awasayi, foome lal am jimu krundu mo?� Karem or silirik limu mbara, �Wahau te!� \v 6 Urik ormu mbara, �Foom kowe oson bot tapmama yok ji ermbehe avak foomen ji kruka.� Karem or mbarik os or mbari nombo hom limu ura. Uhu foom kowen li longo larasakmbaha limu ura. Hako foome musha mendek li nari osik mbeek li longo larasa ewekurik nari ambu sir. \p \v 7 Urik Jisasin tiyandari ma or Jisas rupshi mendendari oto Pitan ormu sawera, �Ayo, ma oto Wasilaka nihi toria.� Karem or mbarik Pita kowe orhin indik or falehe fak or kweina falayihi fa heyehe Jisasin heyekurik ormu ira. \x - \xo 21:7 \xt Mt 14:29; Jn 13:23\x* \v 8 Urik ma 7-pela ondo nom botik li lihi foom kowe oson limu longoho laharara. Pasir fa mambuk li siri osik lewas foom kowen mishi yok limu longo larasaowera. \v 9 Uhu fa mambuk li raha li heyeri Jisas hin or tiyaha foome lal or suwushirik bret lal nga olmu orok wara. \v 10 Urik ormu mbara, �Foome ol ji kruwa lal ji laharanak er nga hik a suwuka.� \p \v 11 Urik Saimon Pita botik or ihi foom kowe oson or longoho fa mambu yok ormu larasara. Foom kowe oso angop hoje menderi sir. Foome ol li kruwuri 153-k nari lir. Hako foom kowe oso mbeek korori ambu sir. \x - \xo 21:11 \xt Lk 5:6\x* \v 12 Urik Jisas ormu mbara, �Kolok ji raha ji aka.� Hako ma ol orin tiyandari ondo mbeek orin siliri ambu lir, �Lawe mir?� Angop li heyehe li mba, �Jisas toria�, karem hishiri ola. \v 13 Urik Jisas foome nga bret nga nor toltavaha lirin or harik limu ara. \v 14 Oso hindi nalmingrip Jisas ol orin tiyandari mak or talari sir. Os or harik li wakor eweshirik indik or usaha misambik nor liri wolon. \x - \xo 21:14 \xt Jn 20:19,26\x* \s1 Jisas Pitan or mbari, �Mir sipsip anhi ondon armek washilika.� \p \v 15 Jisas nga ma ol orin tiyandari ondo nga am li arakoshihi Jisas Saimon Pitan ormu silira, �Saimon jikisi Jonhi mirin, ma rondo anin wavu lihik ewenda lir. Hako mir anin wapnuku mende mihik ewenda om?� \p Karem or silirik ormu mbara, �He, Wasilaka, mir angop mi heyewa sir, an mirin amu rupshinduwa.� Urik ormu mbara, �Mir avak sipsip anhi ondon armek washilihi akwan hanak li aka.� \v 16 Karem or mbaha indik ormu silira, �Saimon jikisi Jonhi mirin, anin wapnuku mihik ewenda om mo wahau?� \p Urik ormu mbara, �He, Wasilaka, mir angop mi heyewa sir, an mirin wapnuku anhik a ewenda nir.� Urik ormu mbara, �Mir avak sipsip anhi ondon armek washilika.� \x - \xo 21:16 \xt Ap 20:28\x* \p \v 17 Uhu indik Pitan ormu silira, �Saimon jikisi Jonhi mirin, anin wapnuku mende mihik ewenda om mo wahau?� \p Karem indik or silirik sunguwavu orhi kavak si narik or holoho ormu mbara, �Wasilaka, mbele mbele os wavu anhik nawan angop mi heitakowa sir. An mirin wapnuku anhik a ewenda nir.� Urik ormu mbara, �Mir avak sipsip anhi ondon armek washilihi akwan hanak li aka.� \p \v 18 Uhu mashi las nga ormu mbara, �Saimon, omendingak mirin amu sawenduwa, os ermbasik mi nari wolo os mi ikurik mi hishiri nombo hom yandari mira. Hako os avoko lakak mi nawa wolo ma lal avak li taha tava mihin li tatoloho yanga os mi ikwak mi hishiwa mishi ambu orok li laha ikwa mira.� \v 19 Mashi os Pitan karem or mbari Pita or hakundari nombon or saweri sira. Ushinak os or hakwa nombok hi Avui Wasilakahi wasilakak nakwa sira. Uhu mashi las nga Pitan ormu mbara, �Mir ta anin tiyaka!� \x - \xo 21:19 \xt Mt 16:24-25; 2 Pi 1:14\x* \p \v 20 Urik Pita or tormblehe ma or Jisas rupshi mendendari oton ormu heyera. Ma oto mas os akwan li ari wolo Jisas nga nakrem fri lihi orhik or lafaendehe karem orin siliri ri, �Wasilaka, lawe avak mirin wutarihi tavak halaku?� \x - \xo 21:20 \xt Jn 13:23-25\x* \v 21 Karem mbahandari ma oton Pita or heyehe Jisasin ormu silira, �Wasilaka, ma toto kumak avak mberem orvai naku?� \p \v 22 Karem or silirik ormu mbara, �Oso lerawu mihi os? Os a mba, er or linak indik a rakwa nir. Os karem a mba nahi, oso mbeek lerawu mihi ambu sir. Hako mir men anin tiyaka!� \v 23 Urik Jisas mbari mashi oson karem limu haisau handasawe ira, �Ma oto hakwa ambu ri.� Hako Jisas mbeek erem mbari ambu ri, wahau. Or karem mbari ri, �Os ma oton a mba, or linak indik a rakwa nir. Os erem a mbawa oso mbeek lerawu mihi ambu sir. Oso lerawu anhi sir,� men karem mbari ri. \p \v 24 Ma or Jisashi mashin misihi heyendari ma oto mu jekamba kason kayera. Unda osik nir nga erem nimu mbakuwa, mashi kaso omendinga sira. \x - \xo 21:24 \xt Jn 19:35\x* \p \v 25 Mbele mbele anandi lal nga mushak Jisas uri lir. Hako os lerawu or lari ondo amber li kayerakohondakop buk ondo musha mendek warje nga nawa lir. Uhundakop mbeyok livai eweku? Wahau. Misambi sainawa sir. Unda kasira. Ambehoma. \x - \xo 21:25 \xt Jn 20:30\x*