\id GAL - Mende NT, Ikaheimonen & Nozawa, 7-June-2006 \h Galesia \toc1 Jekamba Pol yanga Galesiak lindanjik or kayeri \toc2 Galesia \mt1 Jekamba Pol yanga Galesiak lindanjik or kayeri \c 1 \s1 Pol mashi kason sios Galesiak lindanjik or kayeri \p \v 1 An aposel Pol anira. Mbeek ma lar anin kamaha lerawu toson a lakmbaha mbari ambu ri, wahau. Avui Wasilaka or Jisas Kraisin mbashirik indik usahari oto nga Jisas Krais nga frihinjik anin fri kamashihindak aposel lerawu toson amu landuwa. \v 2 An nga Jisasin hishindiyanda ma tol torok nakrem ni linda nga wesambasa nihin jir sios provins Galesiak fehendanjik nimu kaye ermbenduwa. \v 3 Jirnjik Avui Wasilakan a sawenak or nga Jisas Krais Wasilaka nihi nga waprupshi frihi nga waphimbiji frihi nga fri halashinak jihik si naka. \p \v 4 Krais kavakava ni undanjik maome orhin ofa hom nirin jivinakurik hari ri. Uhu mbele mbele kava tos ter misambik nanda nindik nirin indik ormu lara. Os erem or uri oso Avui Wasilaka nihi or mbahandari nombo hom os ormu ura. \x - \xo 1:4 \xt Ga 2:20\x* \v 5 Uhunda osik hi Avui Wasilakahin ermba ermbak nimu hauowekuwa. Ome sira. \s1 Jisas hulaima nokopman or jivinandari mashi namtas nom nanda sir \p \v 6 Lerawu os Jisas larinjik Avui Wasilaka waprupshi orhin yelndam jirin or hashihindak Jisashi krahak jimu sinduwa. Hako jir mberem ushiwak kolomalok mashi orhin ji lai tirna halaha mashi anandi yejen ji tiyandu? Os erem ji urin a misihi namu mbara, �Ayo, lawe mbashiwak karem undala!� \v 7 Mashi os Jisas hulaima nokopman or jivinahandari mashi namtas nom nanda sir. Anandi las nga nanda ambu sir, wahau. Hako ma lal jirin li haimba handambaha mashin li toltormblehe mashi anandi yejen li saweshiwak os jimu hishakashanduwa. \x - \xo 1:7 \xt Ap 15:1,24\x* \v 8 Yawur ji misi, os ma lar or taha mashi os or sawewa oso os mas ni sawenda nga nakrem si na nahi ambu, ma oto avak hik or ihi kavak er nakwa ri. Ji misi, os nir aposel lar mo ensel hevenik fehe lar os mashi apshamhin ni sawe nahi, hik ni ikwa nir. \x - \xo 1:8 \xt 1 Ko 16:22\x* \v 9 Uwosik indiyok amu sauyangonduwa, os ma lar mashi os ni sawenda hom or sawe nahi ambu, ma oto hik or ihi kavak er nakwa ri. \p \v 10 Kas karem a mbawa mashi, jirin a hokovi laharakmbaha na mba, karem jimu hishindu? Wahau, an Avui Wasilaka nom anin or rupshikmbaha na hishinda nir. Wa mberem ji hishindu, ma misambik fehe li rupkapshikwa mashin a sawenda, karem jimu hishindu? Wahau. Os ma misambik fehe anin li rupshikmbaha na hishi nahi, an mbeek Kraishi lerawun landa ma indingo ambu nir. \x - \xo 1:10 \xt 1 Te 2:4\x* \s1 Jisas Polin or kamashirik os aposelik or nahandari nombon or saweri \p \v 11-12 Jisasin hishindiyanda ma jirin ji misi, omendingak jirin amu sawenduwa, mashi jivi Jisashi os a sawenda oso mbeek ma lar wavu orhik or hishihi anin haha ewesaweri ambu ri, wahau. Jisas Krais orhinjik or taha anin saujiwolori ri. \x - \xo 1:11-12 \xt Mt 16:17\x* \p \v 13-14 Angop ji misiri sir, os mas a nandarin. An Judama lar anira. Uhu Judama nga na lotu uhu lo lihi amber armek a tiyarakondari nir. Lerawu os orok a lari anhi kuvu ondon a tikrindari nir. Oro wolok Jisashi mak a nari ambu osik orhi man kavakavak a undari nir. Sios orhin kavak a nakmbaha a undari nir. \x - \xo 1:13-14 \xt Ap 8:3; 22:3\x* \v 15 Hako nijava anhi anin si wa namber Avui Wasilaka angop anin or kamari nir. Wavu orhi nga anin or hishihi anin ormu kamara, orhi mak a nakmbahan. \x - \xo 1:15 \xt Ais 49:1; Ga 2:7\x* \v 16 Undari osik os or mbahandari wolok si narik jikisi orhin kormbak or mukushirik amu heyera. Uhu nor mbashihindak mashi os Jisas hulaima nokopman or jivinahandari mashi oson Judama ambu ondon a sawenda nir. Os anin or lari wolo an mbeek ma lal anin li sauhakmbaha na siliri ambu nir, wahau. \v 17 Mbeek nombok Jerusalemik ma ol mas aposelik nandari ma ondo anin li ewesawekmbaha na iri ambu nir, wahau. Hako nombok yanga Arebia yok a iri nir. Ushihikop indik kolaka Damaskusik a iri nir. \p \v 18 Uhu asama nalmingrip li ishirikop Jerusalemik a iri nir, Pita nga shi anasawekmbahan. Uhu wik frijip orok a liri nir. \x - \xo 1:18 \xt Ap 9:26\x* \v 19 Hako oso wolo aposel ome lal nga na heyeri ambu nir. Wasilaka nihi maha orhi Jems oto nom a heyeri nir. \v 20 Mashi kas jirnjik a kayewa kaso Avui Wasilaka or heyewak omendingak jirin amu sawenduwa. Mbeek jirin a mbafirimbakwa ambu nir. \v 21 Ushihikop kuma provins Siria nga Silisia nga na iri nir. \x - \xo 1:21 \xt Ap 9:30\x* \v 22 Jisasin hishindiyandari ma ol provins Judiak lindari ondo fuma anhin li heye namber. \v 23 Hako mashi anhi nom li sawerik misiri lir, �Ma oto mas Jisasin hishindiyandari man mandingormendari ri. Hako ter ormu mashi os Jisas hulaima nokopman or jivinahandari mashi oson os ni misihi ni tiyanda nombon kavak or nandarin ormu sawenduwa.� \v 24 Karem li mbarik mashi os Avui Wasilaka anin or jivinashirik mashi Jisashin a sawerin li misihi hi Avui Wasilakahin limu hauowera. \c 2 \s1 Aposel amber lerawu Pol larin li rupshiri \p \v 1 Asama 14-pela am li ishirik indik Jerusalemik a ikurik Barnabasin a laha shi ihi Taitusin er nga shi laha nimu ira. \x - \xo 2:1 \xt Ap 15:2\x* \v 2 Avui Wasilaka or mbari nombo hom na iri nir. Jerusalemik a ihi sios lida ol orok lindarin a heyehe lerawu os a landarin lirin a saweri nir. Uhu mashi jivi Jisashi os Judama ambu ondon a sawendari mashin lirin a saweri nir. Las avak lerawu os a lawan li rupshina ambu nahi, semben a laku, karem a hishihi mashi os Judama ambun a sawendari mashin lirin a saweri nir. \x - \xo 2:2 \xt Ga 1:7; 5:1,13\x* \v 3 Urik lerawu os a larin li misihi limu rupshira. Uhu lir mbeek Taitus or an nga shi iri Judama ambu otohi masamsishin a korokmbaha mbari ambu lir. \v 4 Hako ma ol Jisashi mak arnguhu rari ma ondo masamsishi orhin ni korokmbaha mbari lir. Ma ondo mayam li ra heyenak os Jisas nirin or jivinashirik jip ni linda nombo mberem ni mbanak livai heyeku, karem mbaha rari lir. Uhu os ni mbawan li heyehe li mbanak indik Judama lo lihi siyok ni sikmbahan. Hako nir angop lerawu os Jisas or lari nombo orok Avui Wasilakahi misokomek ma worna mak ni nari nir. \v 5 Uri osik nir mbeek mashi lihi kas ni misiri ambu nir, wahau. Mberem ushirik? Las avak karem ji hishinan, masamsishi nihin ni koroho Judama lo lihi amber ni tiyawa nombo orok misokome Avui Wasilakahik ma worna mak ni nakwa nir, karem ji hishinan, wahau. Karem uri osik nir mbeek mashi lihin ni misiri ambu nir. \p \v 6 Sios lida ondo mashi os a sawerin li misihi mbeek mashi las mberem anin mbari ambu lir. Hako wavu anhik karem amu hishinduwa, lida ondo nga lida ambu ondo nga nir amber misokome Avui Wasilakahik or heyewa nir nakremkop ni nanda nir. Hako sios lida ondo mbeek mbel mashi las anin mbari ambu lir. \v 7 Li heyeri lerawu os an nga Pita nga shi lari nakrem simu nara. Hako Pita mashi jivi Jisashi oson Judamahi nindik or sawewak an Judama ambu ondohi nindik a sawenda nir. \x - \xo 2:7 \xt Ap 22:21\x* \v 8 Ome sira, Avui Wasilaka Pitan kwambun or hashirik Judamahi nindik mashin sawenda ria. Undari hom kwambun anin or hashirik Judama ambu ondon mashin a sawenda nira. \v 9 Sios lida ondo Jems, Pita, Jon, lir angop lerawu os Avui Wasilaka anin or harin heyeri lir. Uri osik an nga Barnabas nga lir nga ni tava anatoloho lerawu oson nakrem ni lakmbaha nimu mbara. Uhu mashi namtaskop ni mbaolsoloho shir Judama ambu ondon mashin shi sawenak lir Judamahi nindik mashin li sawekmbaha nimu mbara. \v 10 Hako mashi lastonom er nga nirin li saweri karem, �Erndakava ondon ji jelyaka.� Hako os erem ni ukmbaha li mbari oso angop a landari osik er a lakwa sir. \x - \xo 2:10 \xt Ap 11:29-30\x* \s1 Pol Pitan kormbak or tolo suwuri ri \p \v 11 Pita yanga Antiokik or tari wolo kormbak a tolo suwuri ri. Mberem ushirik? Mbele las or uri angop mbangori sir. \v 12 Mas Judama ambu ol Jisasin hishindiyanda ma ondo nga nakrem andari ri. Hako Judama ol masamsishin korokmbaha mbandari ma ondo Jems mbashirik li raha li mbashirik or ajehe nakrem li andari nombon halari ri. \x - \xo 2:12 \xt Ap 11:3\x* \v 13 Urik Judama ol Jisasin hishindiyandari ol orok liri ondo nakrem Pita uri hom er uri lir. Erem li uri nombo oso osmu Barnabasin er nga haifalera. \v 14 Hako os erem li urin a heyeri mbeek kas tolori ambu sir, os mashi jivi Jisashin ni tiyandari nombon. Karem uri osik Pitan kormbak a tolo suwuri karem, �Mir Judama mir. Hako mir Judama lo lihi siyok mi sindari angop mi halari sir. Mberem ushiwak angop mi halahanda oson mi saweshiwak Judama ambu ondo Judama lo lihi siyok li sikmbaha mi mbandu?� \p \v 15 �Hemo mir nga an nga shir Judama shir. Shir mbeek kraha anandi lasik fehenda ambu shir. Judama ambu ondo mbeek nir Judama lon ni tiyanda hom tiyanda ambu lir. Unda osik lir, �Kavakavan unda ma lir,� karem ni mbanda lira. \v 16 Hako Avui Wasilaka mbeek ma lon tiyawak or heyehe or mba, �Rondo ma worna ma lir,� karem mbanda ambu ri, wahau. Hako os Jisas lari lerawun li heyehe li mba, �Ome sira. Ortonom hulaima nokopman jivinakmbaha Avui Wasilaka kamahanda ma ria.� Karem li mbahanda nombo orok Avui Wasilaka lirin ma worna mak ushakwa ri. Oso angop ni heyenda sir. Shir erema, Jisas Krais lerawu os or lahanda nombo orok Avui Wasilaka shirin ma worna mak ushari ri. Mbeek lon shi tiyanda nombok nembes. Mberem ushiwak? Ma lar mbeek lo amber hom or tiyawak ma worna mak or ushandahi ambu ri, wahau. \x - \xo 2:16 \xt Ap 15:10-11; Ro 3:20-28; Ga 3:11\x* \p \v 17 Nir Judama er nga na, Jisas lerawun or lahanda nombo orok Avui Wasilakahi misokomek ma worna mak ni nari nir. Lon tiyanda nombok nembes. Hako os ter Judama ome lal nirin li heyehe li mba, �Jir lon tiyanda nombon angop ji halawa osik, os jimu Judama ambu ol kavakavan unda ma ondo hom nanduwa. Kraisin ji tiyanda nombo orok kavakavan unda mak nari jir.� Os erem li mba nahi, mberem lirin ni mbaku? Wahau te! Jir mbele las yarinda ambu jir. Ma lar mbeek lon tiyanda nombo orok misokome Avui Wasilakahik ma worna mak nakwa ambu, karem lirin ni mbakwa nir. \v 18 An Judama lo lihi siyok a sindarin angop a halari nir. Os angop a halahanda nombo oson indik a tiyaha, nombo orok ma worna mak a nakwak a hishi nahi, os amu anhinjik kavakavan unda mak nanduwa. \v 19 Mberem ushiwak? Lohi siyok a siri wolo na heyeri lo amber hom mbeek a tiyandari ambu nir, wahau. A heyeri nombo oso mbeek ermba ermbak lindan anin handahik nari ambu sir. Uri osik lohi siyok a sindari nombon angop a halari nir. Ushihi ter Krais or miandok hari oto nga na sihi lerawu Avui Wasilakahin amu landuwa. \v 20 Uwosik tos a liyanda nombo mbeek anhinjik a liyanda ambu nir. Krais anhik or lishiwak os amu liyanduwa. Uwosik mbele mbele misambi torok a uwa ondo orin a hishiowenda nombo orokop a unda nir. Uhu orin wavu anhik a ewenda nir. Mberem ushiwak? Or anin or rupshihi anhi farniyik hari ora. \x - \xo 2:20 \xt Ga 1:4\x* \v 21 An mbeek Jisas or lari lerawu oson a heyehe na mba, �Oso mbeek mbele laka ambu sir. Wa halanak Judamahi lon a tiyaha nombo orok ma worna mak a nakwa nir.� Karem a mbakwa ambu nir. Os erem a mba nahi, Krais men hari ria. Uri osik waprupshi Avui Wasilakahi mbeek anin jelyakwa ambu sir. Men sambukwa sir.� \c 3 \s1 Jisasin hishiowenda nombo nga lohi siyok sinda nombo nga nakrem nanda ambu vri \p \v 1 Jir ambarambasinda Galesiak fehe ma jirin, jir mberem ushiwak os Krais miandok or harin ni sawerik ji misindan ji hishakashandu? Oso angop kasai miandok or warik ji heyendari hom jihinjik ji heyeri sir. Hako lawe mende jirin sombon jiyishindak ji mbele mendendu? \v 2 Kaso nom jirin a silikwa, mberemhi nombok Avui Wasilaka Masikome orhin jirin or har? Moseshi lon ji tiyandarik or heyehe Masikome orhin jirin har or? Wahau, oro nombok nembes. Jisasin ji hishindiyanda osik Masikome orhin jirin hari ria. \v 3 Hako mberem ushiwak ji mbele mendendu? Akri jishi wolo kwambu Masikome orhik sindari jir. Hako ter am kwambu jihik sindahik jimu hishindu? \v 4 Mbele mbele ol jihi nindik Masikome orhi or uri ondo am ji hishakashari ol? Wahau, ji hishandahi ambu lir. \v 5 Jirin indik amu sili yangonduwa, lon ji tiyandari osik Masikome orhin jirin hari or? Wahau te! Jisasin ji hishindiyanda osik Masikome orhin jirin ormu hara. Uhu mbele mbele ma undahi ambu ondon jihi nindik ormu ura. \p \v 6 Abrahamin ji hishika, or mashi os Avui Wasilaka or mbari mashin or misihi nor mbar, �Mashi oso ome sira.� Karem or mbari osik Avui Wasilaka orin ma worna mak ushari ri. \x - \xo 3:6 \xt Stt 12:3; Ro 4:3,16\x* \v 7 Ambehoma, os jimu yarinduwa, ma ol mashi Avui Wasilakahin misihi mba, �Ome sira.� Karem mbawa ma ondo Abrahamhi nirambara indingo lira. \v 8 Mas wolokop Judama ambu ondo mashi jivi Avui Wasilakahin li misihi li tiyanak ma worna mak or ushakurik or mbahandari sir. Karem uri osik jekamba orhik Abrahamin karem or mbari, �Mirik ma misambik fehe amber jipjip a ukwa lir.� \v 9 Uhunda osik os nimu heyenduwa, ma ol Jisasin wapnuku lihik ewewa ma ondon armek or ukwa lir, os mas Abrahamin or uhunda hom. \p \v 10 Hako ma lar os or mba, �Lon a tiyanda nombo orok misokome Avui Wasilakahik ma worna mak a nakwa nir.� Karem mbawa ma oto avak Avui Wasilaka kavak or nakwa ri. Mberem ushiwak? Jekamba orhik karem li kayeri osa, �Os ma lar lo amber hom or tiyarakona nahi ambu, avak Avui Wasilaka kavak or nakwa ri.� \x - \xo 3:10 \xt Lo 27:26\x* \v 11 Erem or mbashihindak os nimu krahak yarinduwa, ma lar mbeek lon tiyanda nombo orok ma worna mak nakwa ambu ri, wahau. Os jekamba orhik karem li kayehendari hom, �Ma ol Avui Wasilakahi mashin misihi mba, mashi oso ome sira. Karem mbawa ma ondon ma worna mak or ushaha ermba ermbak er linda oson lirin hakwa ria.� \x - \xo 3:11 \xt Ga 2:16\x* \p \v 12 Os nimu heyenduwa, Jisasin hishiowenda nombo apsham er nanda sir. Lon tiyanda nombo apsham er nanda sir. Jekamba orhik karem li kayeri sir, �Os ma lar lon or tiyanda nombo orok ermba ermbak linda oson or lakwak or hishi nahi, wa halanak lo ondo amber hom er or tiyarakoka, mbeek lar or halawan or halaka.� \v 13 Hako ma nir mbeek lo ondo amber ni tiyarakondahi ambu nir. Unda osik Avui Wasilaka or waplelenaha nirin kavak or nakurik ormu mbara. Hako Kraisin nihi farniyik or halashirik orin kavak li naha miandok orin limu tirira. Uhunda nombo orok mashi os jekamba orhik karem li kayeri oso osmu orhik nara, �Ma ol miandok li tiriwa ondo waplelena Avui Wasilakahi lihik nanda sir.� \x - \xo 3:13 \xt Lo 21:23; Ro 8:3\x* \v 14 Hako lerawu os Jisas Krais lari nombo orok mashi mas wolokop Judama ambu ondon armek or ukurik or mbahandari mashi oso osmu omek nara, os Abrahamin armek or uhundari hom. Karem uhunda osik Jisas or lari lerawu orok orin ni hishiowehe avak Masikome orhin ni lakwa nir, os mas or hakurik or mbahandari hom. \s1 Lo Avui Wasilaka Mosesin or hari oso mbeek si unak suma os Abraham nga or tivindari oso tle rakakwa ambu sir \p \v 15 Jisasin hishindiyanda ma jirin ji misi, ma lap suma las fri tivi nahi, ma lar mbeek os fri mbaha fri tivihindan tleshihi orhik mbele las ukwa ambu ri, wahau. \v 16 Uhunda hom suma os Avui Wasilaka Abraham nga jikisi or talakurik or mbaha nor tiviri oso er nakwa sir, mbeek tle rakakwa ambu sir. Hako suma oso mbeek Abraham jinirmbanira orhi ondo amber hom lihik nakurik or mbari ambu sir, wahau. Namtar nom Jisas Kraisin or mbari ri. \x - \xo 3:16 \xt Stt 12:9\x* \v 17 Ji misi, maintontlo os a mbawa karem, Avui Wasilaka Abraham nga suman maifuk or tolori ri. Ushirik asama 430-pela li ishirikop kuma lon Moseshi tavarenjek hari ri. Uri osik kuma talanda lo oso mbeek suma mas or tivindan unak si tle rakakwa ambu sir, wahau. \x - \xo 3:17 \xt Kis 12:40\x* \v 18 Hako os lon ni tiyanda nombo orok Avui Wasilaka nirin armek or ukwak ni hishi nahi, suman or tiviri nombo oso mendek nakwa sir. Hako masmas Abraham nga suman or tiviri osik suma nombo oso mbeek mendek nakwa ambu sir, wahau. Os si nahanda hom er nakwa sir. Karem uwosik Avui Wasilaka suma os or mbahandari oson er or tiyaha nombo orok nirin armek ukwa ri. \x - \xo 3:18 \xt Ro 4:14\x* \s1 Mberem ukurik Avui Wasilaka lon Moseshi tavak or har? \p \v 19 Hako mberem ukurik Avui Wasilaka lon kuma Moseshi tavak or har? Lo oson or hashinak ma misambik fehe kavakava os li undan li heyeyarikmbahan. Urik lo oso er si nana raha jikisi oto talashirik suma os mas Abraham nga or tiviri oso jikisi otohik nari sir. Lo oson enselhi tavak or hashirik ensel nga nindisik sinda ma Mosesin li harik Moses nga mu nirin hara. \x - \xo 3:19 \xt Ap 7:38; Ro 5:20\x* \v 20 Hako suma os maifuk or tiviri oso mbeek ma larin or hashirik ma oto nga Abrahamin or hari ambu sir, wahau. Oso nombok Abrahamin or hari sir. \p \v 21 Wa mberem a mbaku, lo os kuma talari oso si talaha Avui Wasilaka suma os maifuk or tiviri osohi farniyik sikundas? Wahau! Lo las mbeek suma os maifuk or tiviri osohi farniyik sindahi ambu sir. Os lo las jip lindan nirin si haku nahi, wa nir amber hom lo oson ni tiyaha Avui Wasilaka misokome orhik ma worna mak ni naka. \x - \xo 3:21 \xt Ro 8:2-4\x* \v 22 Hako eremhi lo las nga nanda ambu sir, wahau. Mberem ushiwak? Avui Wasilakahi jekambak karem li kayeri osa, �Ma amber kavakava os li uri oso lirin si ishintleshirik sihi siyok liri ola.� Karem li kayeri osik os nimu heyenduwa, lerawu Jisas Krais or lari orok Avui Wasilaka nirin ma worna mak ushakwa ri. \p \v 23 Jisasin hishindiyanda nombo si tala namber, lo nirin si ngishashirik sihi siyok ni siri nir. Er ni sihi rahakop Jisasin hishindiyanda nombo kuma kormbak talari sir. \x - \xo 3:23 \xt Ga 4:3\x* \v 24 Lo nirin si arangoho nombo os Jisashik indan osmu mukura. Krais or talashirik orin ni heyehe ni mba, �Ome sira. Ortonom hulaima nokopman jivinanda ma ria.� Karem ni mbanda nombo orok Avui Wasilakahi misokomek ma worna mak ni nandari nir. \x - \xo 3:24 \xt Ro 10:4\x* \v 25 Ushiwak Jisasin hishindiyanda nombo angop si talahanda osik lo mbeek indik nirin si arangoshinak sihi siyok ni sikwa ambu nir, wahau. Jisashi siyokop ni sikwa nir. \s1 Jisasin hishindiyanda nombo orok Avui Wasilakahi jikisik ni nari nira \p \v 26 Jir amber Jisas Kraisin ji hishindiyanda ojik Avui Wasilakahi jikisi jira. \x - \xo 3:26 \xt Jn 1:12\x* \v 27 Jir amber hom angop fak li tolofalenda osik Krais nga nakrem jimu sinduwa, os kowe akrin ji falenda hom. \x - \xo 3:27 \xt Ro 6:3\x* \v 28 Uwosik nir amber Jisas Kraishi krahak sinda ma mbeek lar hausiwak lar haka sinda ambu ri. Nir amber Judama nga, Judama ambu nga, akishmakisha nga mashama nga, hulayi nga nokove nga, nir amber hom Kraishik nakremkop ni nanda nir. \x - \xo 3:28 \xt Ro 10:12\x* \v 29 Os Kraishi krahak ji na nahi, Abrahamhi nirambara jira. Karem uwosik suma os Avui Wasilaka Abrahamin armek or ukurik or mbahandari oso jihik nakwa sira. \x - \xo 3:29 \xt Ro 4:13\x* \c 4 \s1 Lerawu os Krais lari nombo orok Avui Wasilakahi jikisik ni nari nir \p \v 1 Ji hishika, avoko os or liwa wolo jikisi orhi mbeek mbele las maifuhu hisinda ambu ri, wahau. Vai avoko or hashinakop jikisi ma ormu orhi farniyik sihi mbele mbele ondon hisinduwa. Hako avoko or ha namber jikisi oto men orhi siyok sihi ornjik lerawun landa ma hom nanda ri. \v 2 Uhu jikisakrik or nawa wolo or ma ol avui orhi mbashiwak orin washilinda ma ondohi siyok or sihi os li mbawa hom unda ri. Hako or saha wasilakak or nawak avui orhi or heyehe nor mbashiwak mbele mbele ondon washilinda ri. \v 3 Uhunda hom nir nga erema. Jisas or tala namber nari wolo, jikisakri hom ni naha wasi mbele mbele misambi torok fehe lihi siyok ni sindari nir. \x - \xo 4:3 \xt Kl 2:20\x* \v 4 Hako Avui Wasilaka os or mbahandari wolo mendek si narik jikisi orhin or halashirik misambik tari ri. Ushirik nijava orhi orin si washirik Judama lo lihi siyok or sihi lo ondo amber hom er or tiyarakori lir. \x - \xo 4:4 \xt Jn 1:14; Ro 1:3\x* \v 5 Lo ondo amber armek or tiyarakori nombo orok nir ma ol lohi siyok sirin or jivinaha nor ushihindak Avui Wasilakahi jikisik nimu nanduwa. \v 6 Orhi jikisik ni nashirik Masikome Jikisi orhin or halashirik wavu nihik ormu layira. Uhu nor mbawa nombo hom os nimu orin ushanduwa, �Avui, Avui,� karem ushanduwa. \x - \xo 4:6 \xt Ro 8:15-17\x* \v 7 Unda osik jir mbeek akishmakisha kava ambu jir, wahau. Avui Wasilaka angop or ushiwak jikisi orhik nawa jir. Karem uwosik mbele mbele ol jikisi orhik nawa ondo jihi lira. \s1 Pol Galesiak fehendanjik or holo menderi \p \v 8 Jir Avui Wasilakan ji heyekrahakoro namber, os jimu wasi mbele mbele ondohi siyok ji sihi os li mbandari hom jimu undara. \v 9 Hako ter angop Avui Wasilakan heyekrahakorowa jir. Jir mbeek masmas orin lasaheyeri ambu jir, wahau. Or jirin masmas lasaheyeri ri. Erem si nanda osik mberem ushiwak ter wasi ol kwambu ngashi ambu ondohik indiyok ji indu? Uhu lihi lerawun landa mak ji nandu? \v 10 Uhu hovok karem ji mbandu, �Ka ni lotu unda wolo wolok ni lotu uka, niyaka tunguawa wolo, asama akri si talawa wolo ni lotu uka. Uhu orokop ni sika. Os erem ni u nahi, nombo orok Avui Wasilakahi misokomek ma worna mak ni naku?� Karem ji mbandu. \x - \xo 4:10 \xt Ro 14:5; Kl 2:16\x* \v 11 Hako os erem ji uwa oso jivik nawa ambu sir. Uwosik jirnjik amu holonduwa, las avak lerawu os jihi nindik a lahanda mendek si nanda ngashi. \p \v 12 Jisasin hishindiyanda ma jirin, kwambuk jirin amu sawenduwa, tos an siwa hom ji sika. Os mashin jirin kolo wolok a saweri wolo jir mbeek anin kavakavak uri ambu jir, wahau. Anin arme mendek uri jir. \v 13 Indik ji hishika, akri jishi wolo jihik a taha mashin a saweri wolo wasilaka mendek a kavamisiri nir. \v 14 Hako jir mbeek anin suntla tuptuvaha kumasiri ambu jir, wahau. Anin arme mendek ji eweuri nir, os ensel lar mo Krais Jisasin ji eweukundari hom anin eweuri jir. \v 15 Oro wolok siyaukri wavu jihi mende nga anin rupshiri jir. Hako os anin ji rupshindari nombo oso mberem ushirik mendek si nar? \v 16 Mashi omendingan jirin a saweri osik an wutari jihi, ter karem jimu hishindu? \p \v 17 Ji misi, lawe ol jirin mamblaselashiwak jir jihik ji sinak an anhik a si, karem ni sikmbaha ji mbandu? Ma ol erem mbawa ma ondo men lirin ji tiyakmbaha mbanda lir. \v 18 Hako os jirin li hishihi armek jirin li u nahi, am jivina, os an jir nga na liri wolok jirin armek a undari hom. \v 19 Jikisi anhi ji misi, jirnjik a hishiowehe indik amu entlembale misinduwa, os nokove jikisin si wakwak si entlembale misinda hom. Entlembale oso mbeek mendek nakwa ambu sir. Er si nanaha jir Avui Wasilakahi jikisi indingo Krais hom ji nanakop mendek nakwa sir. \v 20 Jir nga na liwa kom te! Os jir nga na liwakop jirin am a tolo wornawa jira. Hako mberem a undahi ambu re. \s1 Pol sauheima las Hagar fre Sarahin or saweri \p \v 21 Ma jir lon tiyanda nombo orok ma worna mak nakmbaha hishinda ma jirin, ji misi, lo oso am ji yarinda os? \v 22 Avui Wasilakahi jekambak karem li kayeri osa, Abraham jikisi orhi frijip, akishmakisha nokove Hagarhi jikisi lar, nokove indingo orhi Sarahi jikisi lar. \x - \xo 4:22 \xt Stt 16:15; 21:2\x* \v 23 Akishmakisha nokove oso jikisi sihi oto ma lihinjik suma Avui Wasilaka os or mbahandarin li unak omek si naku, karem mbaha limu uri sira. Hako nokove indingahi jikisi oto Avui Wasilakahi suma nombok talari ri. \x - \xo 4:23 \xt Ro 9:7-9\x* \v 24 Nokove ovro suma frijip heimanda vri. Hagar oso lo os Avui Wasilaka telemba Sainai orok Mosesin or harin heimanda sir. Unda osik jikisi nirambara sihi akishmakisha hom olmu nanduwa. \v 25 Hagar osmu telemba Sainai yanga Arebiak nawan heimanda sir. Uhu Jerusalem os ter nawan er nga heimanduwa. Hagar nga jikisi sihi nga akishmakisha hom nanda lir. \v 26 Hako Jerusalem anandi oso hevenik nanda sir. Sara oso osmu oson heimanduwa. Oso nijava nihi sira. \x - \xo 4:26 \xt Hi 12:22; Rev 21:2,10\x* \v 27 Maskop profet Aisaia karem or kayeri osa, \q1 Kavasumba, nokove nyir jikisi nga nawa ambu nyirin, nyir rupshika. Nyir mbeek jikisin li wakurik li entlembale misindari kas misiri ambu nyir. Hako nyir rupshika. Mberem ushiwak? Nyir jikisi musha mendek nyi naha nokove ol jikisi ngashin tikrikwa nyir. Unda osik nyir rupkapshihi mblaka. \rq Aisaia 54:1 \rq* \p \v 28 Jisasin hishindiyanda ma jirin ji misi, jir os Aisak suma nombok or nahandari hom Avui Wasilakahi jikisik nari jir. \x - \xo 4:28 \xt Ro 9:7\x* \v 29 Avui Wasilaka Masikome orhi mu urik jikisi orhik ni naha jip nimu linduwa. Karem uwosik ter ma ol Judamahi lon ni tiyakmbaha mbanda ma ondo olmu nirin kavak nakwak unduwa, os mas akishmakisha nokove osohi jikisi Ismael oto suma nombok tari jikisi Aisak oton wutarik or eweri hom. Uhunda hom ter osmu erem nanduwa. \x - \xo 4:29 \xt Stt 21:9-10; Jn 8:35\x* \v 30 Hako Avui Wasilakahi jekambak karem li kayeri sir, �Akishmakisha nokove oso nga jikisi sihi nga tukru ermbenak fri ika. Jikisi sihi mbeek mbele las avoko orhik nahandan lakwa ambu ri, wahau. Suma nombok talanda jikisi oto nom lakwa ri.� \v 31 Jisasin hishindiyanda ma ji misi, nir mbeek Hagarhi jikisi ambu nir. Nir mbeek lon ni tiyanda nombo orok Avui Wasilakahi misokomek ma worna mak ni nakmbaha ni hishinda ambu nir, wahau. Nir Sarahi jikisi nir. Lerawu os Jisas lari nombo orok ma worna mak ni nanda nira. \c 5 \s1 Kraishik jip nimu linduwa \p \v 1 Mas Judamahi lo nirin si jelsa ushirik ni siri nir. Hako Krais jelsa oson angop or florshoshihindak os nimu jip linduwa. Uwosik kwambuk er ni sitambananak Judamahi lo oso mbeek ni halashinak indik nirin jelsa ukwa ambu sir. \p \v 2 Ji misi, an Pol jirin amu sawenduwa, os ji halashinak masamsishi jihin li koroshinak Avui Wasilakahi misokomek ma jivik ji na, karem ji hishi nahi, Krais mbeek jirin jelyakwa ambu ri, wahau. \v 3 Indik jirin amu sawenduwa, os masamsishin koronda nombo orok Avui Wasilakahi misokomek jivik ji nakmbaha ji hishi nahi, wa lo ondo amber hom er ji tiyarakoka. \v 4 Os lon ji tiyanda nombo orok Avui Wasilaka or heyehe jir ma worna ma, karem or ushakmbaha ji hishi nahi, Krais or jimu fusha tavan tlolonduwa. Ushiwa osik waprupshi Avui Wasilakahi mbeek jirin jelyakwa ambu sir. \v 5 Hako nir Jisasin tiyanda ma nir wahau, nir mbeek erem ni unda ambu nir. Avui Wasilaka Masikome orhi nirin or saumbornashiwak kwambuk ni sihi karem nimu hishinduwa, Jisas nihi farniyik or hari osik kavakava os ni undan angop or yoko ermbeshihindak Avui Wasilaka nirin ma worna mak ushakwa ri. \v 6 Ma ol Kraisin hishindiyawa ma ondo os masamsishi lihin li korowa mo li korowa ambu nahi, mbele las orok nakwa ambu sir. Hako os Jisasin ni hishindiyanda nombo si uwak man ni rupshinda nombo nga wasilakak si na nahi, oso nom nombo indinga sir. \x - \xo 5:6 \xt 1 Ko 7:19; Ga 6:15\x* \p \v 7 Jir mas Jisashi nombon wornak tiyandari jir. Hako lawe mende nombon arangoshiwak nombo lakan ji hishandu? \v 8 Avui Wasilaka nembes. Angop jirin orhi mak or kamari jir. \v 9 Yawur ji hishika, yis awarikandak li ngoroshiwak bretin si uwak wasilakak nanda sir. Uhunda hom ma kava namtar nom or uwak ma musha kavak nanda lir. \x - \xo 5:9 \xt 1 Ko 5:6\x* \v 10 Hako a hishiwa, Wasilaka avak jirin or tolo wornashinak nombo worna orhik indik ji taha, os an siwa hom, sikwa jir. Hako ma ol jirin nombon tolmbraharowa ma ondo kavak nakwa lir. \x - \xo 5:10 \xt 2 Ko 11:15; Ga 1:7\x* \p \v 11 Jisasin hishindiyanda ma jirin ji misi, an mbeek ma ol masamsishin korokmbaha sawenda ma ondo hom a sawenda ambu nir. Os lir sawenda hom a sawewakop mbeek li ya kavak nawa ambu nir. Hako an Jisas miandok or hari oson a sawewak nombo orok os li ya mu anin kavak nanduwa. \v 12 Hako ol jirin nombon tolmbraharonda ma ondo os masamsishin koronda nombon er li toltangri nahi, halanak simbalesik er li man laka, os fle mandon li landa hom. \s1 Masikome Avui Wasilakahi nombo nga sungu masi sihi nombo nga nakrem nanda ambu vri \p \v 13 Jisasin hishindiyanda ma jirin ji misi, Avui Wasilaka angop jirin or kamashindak jip linda jir, mbeek lohi siyok sinda ambu jir. Hako os karem ji hishihi ji mba, �An mbeek lohi siyok a sinda ambu nir. Uwosik halanak mbele mbele kava sungu masi anhi si hasahasawa hom a uka. Oso mberem uwana, an mbeek lohi siyok a sinda ambu nir.� Karem ji hishiwa, oso er ji halaka. Hako halanak karem ji hishihi ji mba, �An lohi siyok a sinda ambu nir. Hako ma amber a rupshihi mbele mbele jivi nom lirin a unda nir.� Karem ji hishika. \x - \xo 5:13 \xt 1 Pi 2:16\x* \v 14 Lo amber hom li tirsarakoshiwak namtaskop karem mbanda sir, �Ma amber ji rupshika, os jihinjik ji rupshinda hom.� \x - \xo 5:14 \xt Ro 13:9\x* \v 15 Hako os jihi ambek ji anaji anangriya nahi, ji auheyeka, las avak jihi ambek kavak ji nanda ngashi. \p \v 16-17 Mashi os jirin a sawekwa karem, sungu masi nihi nga Avui Wasilaka Masikome orhi nga sungu akome nihik fri sihi anasi anatukruhu wutarik nanda vri. Karem uwak mbele mbele jivi os ni ukwak ni hishiwa mbeek ni unda ambu sir. Uwosik jirin a sawekwa karem, Avui Wasilaka Masikome orhin ji halashinak or saumukoloshinak os or mbawa hom ji yaka. Os erem ji u nahi, jir mbeek sungu masi si mbawa nombon tiyakwa ambu jir, wahau. Avui Wasilaka Masikome orhi mbawa hom tiyakwa jir. \x - \xo 5:16-17 \xt Ro 7:15-23\x* \v 18 Os Avui Wasilaka Masikome orhi or mbawa hom er ji ya nahi, jir mbeek lohi siyok sikwa ambu jir, wahau. Angop Masikome orhi siyok siwa jir. \p \v 19 Sungu masik tasanda maka maka lihi karem nanak ji heyekwa ola, wapkava si rasawak wapkava hishihi os si mbawa hom nokophirmbirik yanda, \x - \xo 5:19 \xt 1 Ko 6:9-10\x* \v 20 ma tavak li unda godin lotu unda, singalanda, anaji anangriyaha wutarik nanda, mahi mbele mbelen lakwak angrasoho landa, aulekombek ewenda, orhikop or hishihi mbeek ma anandi nga hishinda ambu, anakoroho lihi lihik sinda, \v 21 wapkava hishinda, uku kavan aha ambarambasihi ushandashi yanda, uhu kavakavak nanda lal ngana. Angop jirin mas a sawenda hom os amu jirin indik sawenduwa, ji auheyeka, erem unda ma ondo mbeek Avui Wasilakahi yanga jivi orok layikwa ambu lir, wahau. \p \v 22 Hako Avui Wasilaka Masikome orhi unda maka maka lihi karem nanak ji heyekwa lir, man rupshinda, rupkapshi linda, anafaha linda, kolok waplelenanda ambu, man jelyaha lirin armek unda, sitambanaha nombo wornakop sinda, \v 23 hafakaha hangisha linda, orhinjik ruwol tava olo linda. Lo las mbeek nombo kandon pantlenda ambu sir. \v 24 Ma ol Kraishi krahak sinda ondo mbele mbele kava ol sungu masi lihi mbaskashirik li undari ondo angop miando Jisashik er nga li tlolori lir. \x - \xo 5:24 \xt Ro 6:6; Kl 3:5\x* \v 25 Avui Wasilaka Masikome orhi ushirik ma akrik ni nari nir. Undosik ni halashinak nirin or saumukoloshinak ni yaka. \v 26 Nihinjik ni yerkujihi hi nihin ni hauowewan ni hala. Mahi sunguwavun ni jeikayewan ni hala. Uhu mbele mbele mahin misokomlaka heyewan ni hala. \x - \xo 5:26 \xt Fl 2:3\x* \c 6 \s1 Ma ol nomorawu lakan kishawan ji jelyaka \p \v 1 Jisasin hishindiyanda ma jirin ji misi, os jir lar mbele kava las or unak ji heye nahi, jir Avui Wasilakahi Masikome nga nanda ma jirin, ji ihi orin ji tolo wornanak kavakava os or undan or halaka. Hako mainalok ji tolo wornaha jihinjik ji auheyeka, las avak Laulaka jirin er nga nor unak ji takatukuyinda ngashi. \x - \xo 6:1 \xt Mt 18:15\x* \v 2 Uhu ma ol nomorawun kishawan ji jelyaka. Erem ji u nahi, ambehoma, Krais or mbahanda nombon os jimu tiyanduwa. \x - \xo 6:2 \xt Ro 15:1\x* \v 3 Os jihinjik ji hishihi ji mba, �An hi ngashi nira.� Karem ji mba nahi, mbafirimbanda ma jira. \v 4 Hako os lerawu Avui Wasilaka ji lakmbaha nor hahandan armek ji la nahi, ji rupshika. Hako lar lawa nga jir lawa nga heima heyewa hala. \v 5 Ma amber Avui Wasilaka lerawu os li lakwa lakwak or kamahandan landa lira. Karem uwosik jihi ambek ji anaheimaheyewa hala. \x - \xo 6:5 \xt Ro 14:12\x* \p \v 6 Hako ma ol Avui Wasilakahi mashin jirin ewesawenda ma ondon armek ji uka. \x - \xo 6:6 \xt 1 Ko 9:11,14\x* \s1 Sungu nihi nowe hom nanda sir, akwa os orok ni kumbanda himin er ni sanda nir \p \v 7 Jir mberem ji hishindu, Avui Wasilakan ji haimba handambandahi or? Wahau. Akwa os ji kumbanda himin kumak ji sakwa sir. \x - \xo 6:7 \xt Ro 8:13\x* \v 8 Os sungu masi nihi si mbawa nombon ni tiya nahi, kumak Avui Wasilaka kavak or nakwa nir. Hako os Masikome orhi si mbawa nombon ni tiya nahi, kumak avak hevenik ni ihi ermba ermbak jipjip ni likwa nir. \v 9 Erem si nanda osik nombo jivin ni tiyakwan ni kremangrehewan ni halaka. Os ni funtlehavantle er ni la nahi, kumak avak akwa ome jivin ni heyekwa nir. \v 10 Uwosik tos ni liwa wolo ma amber ni jelyaha armesarmek ni uka. Jisasin tiyanda ma ondo menden ni jelyaha armek ni uka. \s1 Pol mashi yervlen or kayeri \p \v 11 Mashi anhi kason yawur ji hishikmbaha jekamba kason anhinjik laka lakak amu kayenduwa. \v 12 Ji misi, ma ol masamsishi jihin korokwak mbanda ma ondo Judaman ajenda lir, os Jisas miandok or hahanda oson li sawe nahi, avak Judama lirin kavak ukwa lir. Uwosik li ajehe olmu masamsishi jihin korokwak mbanduwa. Erem li unak Judama li heyehe li mba, �Ambehoma, lerawu os jimu jip landuwa.� \v 13 Hako Judama ondo mbeek Moseshi lo amber tiyarakonda ambu lir, wahau. Men jirin li ukmisinak masamsishi jihin li koronak nombo orok li yerkujihi li mba, �Ji heyeka, ma ondo er nga nirin tiyanda ma lira.� Men karem li mbakwak unda lira. \v 14 Hako an mbeek hi anhi nga, ma lal hi lihi nga, na hauowenda ambu nir, wahau. An Jisas Krais Wasilaka nihi or miandok hahanda hi orhi nom a hauowenda nir. Miando Jisas or hari orok mbele mbele ol misambi torok fehe angop a tlolori nir. Mbele mbele ondon angop a halari lir. Unda osik mbele las misambik fehe mbeek anin indik toltangrikwa ambu sir. \v 15 Os masamsishin li koronda nombo nga li koronda ambu nga mbeek mbele las orok talakwa ambu sir. Hako Avui Wasilaka nirin or ushirik ma akrik ni nahanda nombo orok ermba ermbak linda oson ni lakwa nira. \x - \xo 6:15 \xt Ga 5:6; 2 Ko 5:17\x* \v 16 Uwosik ma ol Avui Wasilaka lirin or jivinahandan hishindiyawa ma ondo orhi ma indinga lira. Halanak waprupshi orhi nga waphimbiji orhi nga lihik si naka. \p \v 17 Ji misi, Jisashi mashi omendingan a sawerik li ya jiri ona. Uhunda oje reme olmu anhik nanduwa. Uwosik indiyok ji unak sunguwavu anhi kavak si nawan an turaw. \x - \xo 6:17 \xt 2 Ko 4:10\x* \p \v 18 Jisasin hishindiyanda ma jirin, jirnjik Avui Wasilakan a sawenak Wasilaka nihi Jisas Krais waprupshi orhi jihik si naha jirin si jelyaka. Ome sira.