\id 1TI - Karo NT [rwo] (Karo dialect of Rawa - rwoK) -Papua New Guinea 2001 (DBL 2014) \h 1 Timooti \toc1 1 Timooti \toc2 1 Timooti \toc3 1 Ti \mt1 1 Timooti \imt1 1 Timootilo Mande Tabango \ip Timooti oningga ngu, ene Esiya mela etenggoku, ngu gumisina ngunonggo mayewolo. Enengo eweyi ngu ene Girik oni, ko, enengo nemi ngu Yuda bale. Polndo kootu endeyoyingongga, nguno ene Timooti nguya yootoni, ngundo Pol hooloowelo, telo ngu, enengo ko goboolo oni tunootelo endeyoweloyi, ngulo sunggi tewolo. (Aposel 16:1-3). Kootusina, Polndo ene Timootino ngu Epesasno nowoondoyemo hamoo teyingo oni simoo bale, ngu soboyelonilo sunggi yewolo. \ip Nga so uyingga, ngalo mande gumgum ngu ngandilo. \io1 Polndo ngu ese mande ewoloku, ngu ene Timooti yolo hoolooweweloyi, ngulo ewolo. 1:1-2. \io1 Etuyelowolo mande nenengo, ngulo mandeni. 1:3-20. \io1 Yemboongeweloyi damoni ngulo mande, ko, simoo balelo damoniye gome nenengo ngulo mande. 2:1-15. \io1 Kristen simoo balelo tabangoye, ngulo damoniye. 3:1-16. \io1 Ingoweloyi mande, ngu Timooti ene komo enengo damoni ngu gome sobowooya, enengo mandeni etuyeloyingo ngu nguya, gome sobowoonilo ewolo. 4:1-16. \io1 Timootilo koni ngulo mande ingoni elo, ko nowoondoyemo hamoo teyingo simoo bale, ngundo gome hoolooweyeloya ko tenilo, mande ewolo. 5:1–6:21. \c 1 \p \v 1 No Pol, no Aposel, Kristus Yesuslo sulena oni. Anutndo noole ko yoyootoni, Kristus Yesus kenowelo sobowootetoku, ngundo no sunggi yenunolo, enengo Aposel oni yootunonelowolo. \p \v 2 Timooti, ge Kristusno nowoondogemo hamoo teyingo, ngulo ge nolo nangone oolengo. Nondo nga oo naka nga ngu, gengo nakangooteno. Awa Anut, ko noolengo Oo Bidodo Sembuli Sembunayi Yesus Kristus, enengo sumangeni, ayibiyini, imakeyingo ngu mete geya olili. \s1 Noole Mande Ebe Ganagana Ngu Bidodo Wongooye Uwa \p \v 3 No kuli Masedoniya oolouwelo yade oololo, ooleko geno etoowe, ingowolo, ngundilo nangge, ataga nguya no geno eteno. Ge komo Epesas endemo nguno ootoo, ngunonggo oni gidalegado mande ebe ganagana simoo baleno elo etuyelootenggoku oni, ngu gedo mamanayeloya e! Ye komo ngundilo ebe ganagana mande ngu simoo baleno ma etuyelowelo! Ewolo. \v 4 Yo, hamoo, ngu oni ngundo kingo mata oowooyingga suwoo suwoo elo, ko enengo osi sambaye oowooye ngulo mande gumgum elo woosoolo etenggo. Ngundilo mande mande ngu etoyi, ngundo simoo bale wesowootoni, sungo sungo telo, nguno enengo nowoondoyemo hamoo teyingomu, ngu yombuliyootenggo. Yo, ngundilo mandega ngundo oni simoo bale ma hoolooweyelootoni, Anutlo koni tetenggo. \v 5 Ene nondo, ataga nga mamana mandega ge gunootenoku nga keyolo ngu, ariya, Anutlo mamana mande nowoondogemo oolooteku, ngundo ge oo biyomi gula tewolo, elo ma ete. Nguno, ene Yesusno nowoondoye hamoo teyingomu, ngu gome ingootenggo. Ngu mande damoningga ngu bidodobo nowoondoye yokutuwootoni, ene ngunonggo nowoondoyi teweloyi, damoni gome ngu tewanggo. \v 6 Nga etuyelowolo oni ebe ganagana ngando, ene damoni nenengo ngu yokolo, ene wenonolo kingo mande, nguno nowoondoye yetenggo. \v 7 Yo, ene Anutlo mamana mande ngu simoo bale etuyelowelo elo, ngandilo ingootenggo. Noolengo mande nga ngu, hamoo oolengo, elo ingootenggo. Ene mandega, ngulo damoni nguya, ma ingootenggo. \p \v 8 Noole ingooteto. Anutlo mamana mande ngu gome nenengo. Anutlo mamana mandega, ngulo damoni ngu ngandilo. Onindo endeyolo oluweloyiga, ngu yoonenengoote. \v 9-10 Noole nguya ngu ingooteto. Mamana mande ngu oni nenengomu yomosiyoweloyi, ngulo kini. Kini, mamana mande ngu, oni mamana mande kalongootenggoku; ko, ene tabango oni manggoye nguya, ma keyolo, utolo oolongoolo oolootenggoku; windawinda tetenggoku, ngulo mamana mande. Nga ngu oni Anut kootu inolo, ene mbumbuwa tetenggoku ngu; oni ene Anutlo mande kootusina elo, ene mela ngalo damoni biyomi ngu owetenggoku, ngulo mamana mande. Nga ngu oni awanamoye yuleyi kumootenggoku; ko, oni gidalega nguya yuleyi kumootenggoku; oni simoo bosebalese telo, ooleko ooleko endeyootenggoku; oni ngu ene Sodom ende onilo damoniye biyomi keyolo tetenggoku; oni ene yakakayi oni yolo yoyeni, enengo kingo ko oni tetenggoku; ebe ganagana mande ebe ganagana tetenggoku oni; oni ene ebe ganagana elo, no hamoo oolengo ulungga awundilo elo etenggoku oni; mande damoni biyomi gidalega, ngundo mande metemi nguya longge telo, yombuliyooteku, ngu nguya yomosiyoweloyi mamana mande, ngulo damoni.\f + \fr 1:9-10 \ft Oni Sodom ende ulungga nguno oluwonggoku, ngundo ngu baledoya kini, simoondo enengo nangge ebe kolokolo damoni biyomi ngu tewonggori. Anutlo Mande Kulimimo, ngu Stat/\xt Yenesis 18:16-33\ft gumi, ko, gumi 19:1-29 mandega, ngu kandangeya ingoyi.\f* \v 11 Ngu oo ngundilo ngu, Anutlo mande keda mesalango nguno oolooteku, ngu Anutndo no logonelowoku, ngu simoo baleno wesiyolo eweloyimbolo. Nga Mande Keda Mesalangongga nga ngu, Anutlo dulidalinidodo, ko, enengo oowooyi bingami okooweloyi damoningga, ngu simoo baleno etuyeloote. \s1 Anutndo Pollo Nowoondoyi Tewolo Ngulo Esetewolo \p \v 12 No Kristus Yesus, noolengo Oo Bidodo Sembuli Sembunayi, ngundo yanggango no nunootoni, enengo koni nangge telo oluwano. Ene nolo damonine gome ngu ingootoni, no mete enengo koni teweloyi ingolo, ngulo enengo sunggi ngu nono yelo, noyolo, enengo koni nga teweloyim logonelowolo. Ngundilo ngulo, no eneno eseteteno. \v 13 Hamoo, kulimi no enengo oowooyi yumooyinolo, ngulo no Anutlo oni simoo baledoya sanggili telo, yutolo yombuliyelowonggori. Ndatelo ngulo, no ooga tewonoku, ngulo damoni ma ingolo, ko, Yesus ngu ene ndawu oningga, ngu no kuli watayi ma tewonowo. Yo, hamoo no ngundilo teloodoowe, ene Yesusndo nowoondoyi newolo. \v 14 Noolengo Oo Bidodo Sembuli Sembunayi, Kristus Yesus, ngundo sumange ulungga oolengo, nono yelo, nowoondoyi teweloyi damoni ngu Kristusno nowoondone hamoo teyingo ngu, yeni tunootewolo. Ngunonggo ngu, Yesus Kristusno nowoondoyemo hamoo teyingo, oni bidodo nondo nowoondoyi teyunooteno. \p \v 15 Nga mandega nga ngu, hamoo oolengo, oni simoo baledo ingolo, nowoondoyemo hamoo teweloyi. Ngu ngandilo. Yesus Kristus, ene melako ngano oni simoo bale, noole mbumbuwanonggo andangeyelolo, yoyowelo, ombuwolo. Nondo ngu weti mbumbuwa teweloyi, oni koletewonowo. \v 16 Yo, hamoo oolengo, kuli nondo ngu mbumbuwa teweloyi oni koletewonowo. Ene Kristus Yesus enengo sumangeni, ngu bidodo yeni koletelo nono ombuwolo. Ngu sumangeningga, ngulo gaboyi, ngu simoo bale etuyelowolo. Nguno ngu, oni simoo bale no neyowanggoku, ngu Yesusndo nododo ma boguwoowolo. Ngulo kootusina, oni simoo bale nguya neyolo ingolo, nguno ene Kristus Yesuslo, nowoondoyemo hamoo telo, suwoo suwoo keda oluweloyi ngu yowanggo. \v 17 O Anut, nondo gengo nowoondoyige ulungga, no nunootoyi, ingolo, ngulo no komo geno yemboongetenoku nga! Ge suwoo suwoo oo bidodo sobowooweloyi, ngulo Sembuli! Ge ma kumoowa; ko onindo geyoweloyi nguya kini! Gedo nangge, ge Anut oolengo! Ge nangge oowoongge ulungga oolengo, ngulo gengo dulidalige sugi sugi oluwa! Ngu hamoo! Elo ewolo. \s1 Polndo Timooti Ko Inowolo \p \v 18 Nangone, Timooti, no Anutlo mamana mande nga ge gunooteno. Nga mandega nga ngu, nolo ingoyingonemonggo, geno ma eteno. Kini, kuli Anutlo ingondudu eyingo onindo, geno oo tunooteweloyi mandega ngu, enendo nguya ngundilo ewolo. Ngu mande gomengga ewoloku, ngu yanggango dowooya, ngunonggo ge mete me onidodo yanggango ebe uleyi. \v 19 Ngu ebega nguno ngu, ge nowoondogemo hamoo teyingo ngu gome dowooya, damoni gome metemi, Anutlo mamana mande, ge nowoondogemo oolooteku, ngu nangge te. Oni gidalega ngu damoni metemingga, enengo nowoondoyemo oolooteku, ngu yokolo, kootu inootenggoku, nguno enengo nowoondoyemo hamoo teyingo, ngu sono tuwi telo mela yombuliyooteku, ngundilo tetenggo. \v 20 Hayimeniyas, ko Aleksanda elaga ngundilo tetoli, ngulo nondo ene yoyolo, Setan kandeyimo yoyewonowo. Ene ngunonggo ingondudu metemi yoya, Anut oowooyi ko ma yombuliyolo yumooyinowali. \c 2 \s1 Yemboongeweloyi Ngulo Damoni \p \v 1-2 Ariya, koletelo nga kongga nga no ye eririyelootoowega, ngu nangge teyi. Ngu ngandilo. Ye Anutno yemboongetoyiga, enendo oni simoo bale bidodo, oni ululu, oo sobosobo oni nguya, Gabman oni nguya hoolooweyelowanggo. Ye komo Anutno ngu oni ngulo eseteyi. Ye Anutno ngundilo kila tetoyi ngu, asa, noole bidodo nowoondonayi imakeyingo ootoolo, ngunonggo Anutlo mandeni, ko, damoni metemi gome nenengo, ngu nangge keyowato. \v 3 Kila ngundilo teweloyi ngu, Anut doongeyimo gome metemi. Yo, noole ko yoyowolo Anutga ngundo, ngulo gome ingoote. \v 4 Yo, Anutndo oni simoo bale bidodo yoyoweloyimbolo ingoote. Ngundilo ngulo, Anutndo oni simoo bale yoyeni, mande hamoo ngu damoni gome nenengo oolengo ingowanggo. \v 5 Noole ingooteto. Anut gulanangge ooloote. Anut, ko oni simoo bale nguya, kewooloyemo kawarara tewoloku, oni gulananggedodo ooloote. Ngu oningga ngu Kristus Yesusga, ngundo nangge. Enengo goweyi, ngundo oni simoo bale bidodo uliyelowolo. \v 6 Nga kongga ngalo naluni tunootetoni, oni Yesus Kristus enengombo enengo kedaga ngu oni simoo bale bidodo uliyeloweloyimbolo yelo, ngundo ko uliyelowolo. Ngu damoningga nguno, Yesusndo Anutlo ingondudu yeni tunootewolo. Ngu ngandilo. Anutndo oni simoo bale bidodo yoyowelo. \v 7 Ngulo ngu, Anutndo noyolo, Aposel kono ngano noyewolo. Nolo kone ngu, enengo mandeni ngu wesiyolo eweloyi. No hamoo oolengo elo, ebe ganagana mande ma eteno. No ngu oni sowe gidalegalo etuyelowolo noyewoku, nguno ene nguya, nga hamoo mandega ngalo nowoondoyemo hamoo tewanggo. \p \v 8 Nondo ngu ngandilo ingooteno. Ende bidodomo, oni simoo bale ngu, ene komo Anutno kandeye okooya, enengo oowooyi bingami eya yemboongeyilo ingooteno. Ene ngundiya teya ngu, ene nowoondoye gookingo yetoni, sanggili teweloyi damoni ngu yokoya, ene kundingiyi ootooya, ngunonggo ene Anutno yemboongeya oliyilo ingooteno. \s1 Baledolo Mande \p \v 9 Nondo ngu ngandilo ingooteno. Bale galo ngu ene komo towikumba goweye logonono teyi. Goweyimo ma woologongolo ndindi tewelo. Towikumba metemi logonono ngu nangge teyi. Bale galo, nguno goweye nakangolo, nguno uye, moondeye, ma nakangowelo. Beye goyayi nangge penggolo, towikumba gome gomemu ngu ulini ulungga, ngu ma yolo, goweye nakangowelo. \v 10 Kini, bale galo ngu, ene Anutlo nambosumoongo ootooya, ene ngunonggo Anutlo kongga tetenggoku, ngundo nangge enengo nakaya oolengo. \v 11 Bale ngu, ene komo neneteya, tolige bibiteya, ngunonggo mande ingoya, ene newende gome imakeyingomo ootooya, manggoye ukingoyi. \v 12 No bale gula yokootoowe, ngundo oni etuyelowolo ma oluwa. No, baledo simoolo tabango ma oluwa. Bale galo ngu, ene komo manggoye ukingoya, ene komo mande ngu nangge ingoyi. \v 13 Ngu ngandilo. Anutndo ngu ene Adam koletelo yelo, kootusina, Ewa balega ngu yewolo. \v 14 Adam enengombo mande ebe ganagana ngulo newendemo hamoo ma tewolo. Kini, balega ngundo ebe ganagana mande ngulo newendemo hamoo tetoni, mbumbuwa tewolo. \v 15 Bale ene Kristusno nowoondoyemo hamoo telo, ngunonggo nowoondoyi teweloyi damoningga, nguno ootoolo, ngunonggo ene towikumba gome, goweyi logonono telo, ootoolo, ngunonggo Anut doongeyimo damoni gome nenengo telo oode ngu, asa, Anutndo sunggi mande ngandilo elo, gosiyowolo. Bale simoo yomooweloyi naluno ngu, Anutndo ene gome hooloowetoni, yanggango yolo, ene simoo mete yomoowa. \c 3 \s1 Kristen Simoo Balelo Sobosobo Koleteyingo Ngulo Mande \p \v 1 Nga mandega nga, ngu hamoo oolengo. Oni gula Anutlo simoo bale bidodo soboyelolo tabango koleteyingo oluwelo ingooteku ngu, asa, ene komo ko gome teweloyi, ngulo gome ingoni. \v 2 Ariya, sobosobo ngu gome nenengo oolengo oodoni, oni simoo baledo eneno biyomi gula ma kenowanggo. Ene komo bale gulanangge ngulo kameyi oolengo olini. Ene komo sono kowoo logono nangge neya, enengo oo bidodo teteku ngu logono nangge teni. Enengo ingonduduni, goweyi ngu bidodo gome sobowooya, imakeweloyi damoni ngu keyoya, damoni gome nenengo ngu bidodo teni. Ene oni bidodo enengo yano ombutenggoku, ngu gome soboyeloni. Ene komo oni bidodo etuyeloweloyi, oni gome ingondududodo olini. \v 3 Ene sono kowoo ulungga nelo wenonolo, oni sungomboya sodedo sanggili telo ebe ma ulewelo. Kini, ene oni sungomo imakeweloyi damoni gome, ngu nangge teni. Ene bobeye oo ngulo nangge hahangelo, ingondudu ulungga ma tewelo. \v 4 Ene enengo baleyi simoongo ngu gome soboyelolo, ngunonggo enengo simoongo nga yoyeni, enengo mandeni gome keyolo, tolige bibitetenggo. \v 5 (Oni enengo baleyi simoongo gome ma soboyelolo ngu, asa, ene Anutlo oni simoo bale soboyeloweloyi nguya, ngu ereremo kini.) \v 6 Oni Kristen keda tewoku, ngundo sobosobo oni telo, ma oluwelo. Ndatelo ngulo, ene windawinda tewaku ngu, asa, Anutndo ngu oningga, ngu goweyi sanggawelo mandeni wilikoweloyi ngu, Setan goweyi sanggawelo mandeni wilikowolo, ngundilo tewa. \v 7 Endemo simoo bale kewooloyemo, nguno oni oowooye gome nenengo, oni gome etenggo. Ene oowooye gome metemi kini ngu, asa, ngu oningga ngundo oyumo yowaku, Setanlo soolo bowela nguno solewa. \s1 Kristen Simoo Balelo Tabango Oni Ngulo Mande \p \v 8 Ngundilo nangge, simoo bale kewooloyemo, endemo Kristen tabango onidodo nguya, ene komo ingonduduye nenengo oolengo ingoya, ngunonggo enengo koye gome teyi. Ene manggoye elaya ma tewelo. Ene sono kowoo nelo ma wenonowelo. Ene oni dobooguliyebolo bobeye kingo yowelo ma ingowelo. Endemo oni doongeyemo nguya, ene komo oni gome nenengo tunooteya olini. \v 9 Ene komo ngandilo ingootenggo. Ene Anut doongeyimo mamana mande nowoondoyemo oolooteku, ngundo oo biyomi gula tewolo, elo ma ete. Ngulo ene komo mande hamoo ngu nowoondoyemo hamoo teyingo, ngu gome ingoya, gome dowooyi. \v 10 Koleteya ngu, enengo koye ngu tewooyeloya yeyoyi. Ene koye gome metemi tetoyi, nguno oni gulado damoni biyomi gula eneno ma kenowanggoku ngu, ariya, ene mete Kristen simoo baleno ko oni gome telo oluwanggo. \v 11 Ngundilo nangge, endemo simoo bale ngundo ko oni ngulo bale sumooye nguya yeyootoyi, ene ingonduduye gome nenengolo etenggo. Ene kootusina, mande kono kono ngu ma ewelo. Ene sono kowoo netenggoku, ko oo bidodo teteku nguya, ngu ene komo logono nangge telo, suwoo suwoo damoni gome nenengo, ngu nangge teyi. \v 12 Yo, hamoo, Kristen simoo balelo ko oni ngu, ene komo bale sumooye gulanangge nangge oluwanggo. Ene komo enengo baleyi simoongo nguya, gome soboyelowanggo. \v 13 Oni ene Kristen simoo balelo ko oni telo oluwelo ngu, ene ko gome metemi tetoyi, enengo oowooye nguya gome metemi oolengo oluwanggo. Ngundilo telo ngu, ene mete Kristus Yesus ngulo mandeni, ngu yanggango oolengo wesiyolo ewanggo. \s1 Anutlo Mande Ngulo Damoni \p \v 14 Hamoo, no geno sodedo oolengo oolouwelo ewonoku, ene ataga nga mandega nga nakangolo gunootenoku nga. \v 15 Ngulo ngu, no sodedo geno nguno ma ooloutoowega ngu, asa, ge mete nga mandega nga kenoya ingo. Nguno ngu, Anutlo simoo bale ngundo mande damoni gome nenengo Anutndo ngulo ingooteku, ngu tewanggo. Ndatelo ngulo, ngu Anutlo simoo bale ngu, ene ya osiyi yanggango dikalo, ngunonggo ya koolowooteku ngundilo. Yo, hamoo, ngu Kristen, ngundo Anutlo hamoo mande ngu yolo, simoo bale gidalegano wesiyoya eyi. \v 16 Yo, Anutlo mande damoni ngu, ene ulungga oolengo. Onindo nga mandega nga, yeni biyomi yeweloyi nguya kini. Ngu ngandilo: \q1 Ene oni kilalongo oolengo tunootewolo. Yuka Kundingiyimbo, enengo damoni yeni tunootewolo ngu, ene noolengo Sembunayi oolengo ngu etuyelowonggori. Engel onindo ene kenowonggori. Enengo mandeni ngu oni sowe bidodomo ooloute. Mela ngano, oni simoo bale oowooyingga eneno nowoondoyemo hamoo tewonggori. Ngundo ene Sambo endemo oolelo, ene ngu Anutdodo goboolo oolooteli. \c 4 \s1 Ebe Ganagana Onilo Mande \p \v 1 Yuka Kundingiyi, ngundo mande yootunolo ngandilo ete. Kootusina, oni gidalega nowoondoyemo hamoo tewolo ngu yokowanggo. Yo, ene Setanlo keyimo oni ngundo ganaganayelolo, noole Anutlo ingondudu eyingo oni, elo etoyi, ene ngulo mandeye ingolo keyowanggo. Ene oo yuka biyomi, ngulo damoni biyomi ngu etuyelootoyi, nguya keyowanggo. \v 2 Ngu naluno, ebe ganagana oni, ngundo ebe ganagana damoni sungo ngu etuyelowanggo. Ndatelo ngulo, nowoondoyemo hamoo teyingo ngu yokolo, nguno enengo ingonduduye nenengo gula ingoweloyi nguya kini. Ngundilo ngulo, enengo mbumbuwaye ngu, ene ma ingootenggo. \v 3 Ngundilo oni, ngundo ene simoo bale ngandilo etuyelootenggo. Ene komo elambalisa teweloyi damoni ngu yokoya, oowali oowooyingga nguya yokoya, loogu teyi, elo etuyelowonggori. Ene Anutndo ngu oo ngu ye yunowolo. Yo, noolendo enengo hamoo mandeni ngu ingootenggoku, ene mete oowali yolo, Anutno esetelo newato. \v 4 Noole ingowato. Anutndo oo bidodo yemukoyingo ngu oo gome oolengo. Ngu noole oolongooye uweloyi kini. Kini, ngu noole yolo, ngunonggo Anut bingami okoolo eseteweloyi. \v 5 Ndatelo ngulo, Anutlo mandeni, ko, Anutno yemboongengga ngudodo goobootoni, oo ngu yeni, kundingiyi tunootete. \s1 Timooti Ngu Komo Kristuslo Ko Oni Gome Olini \p \v 6 Ge nga mandega nga dobooguligemo elo etuyelolo ngu, ariya, ge Kristus Yesuslo ko oni gome oluwa. Yo, hamoo, ge bodaga oluwoku oololo, ataga nguya, ene ge mande gome etunggelooteku, nguno ge yanggango ulungga yolo, nowoondogemo hamoo teyingo, mande gomengga ngu keyolo ooloote. \v 7 Ene bale dogodogonimbo ngu, ene kingo mata mande ngu etenggoku, ko, kingo mande, Anutlo mande ma keyooteku, ngu bidodo kootu ino! Ge komo Anutlo mande damoni, nguno gengo yanggango yoweloyi ngulo ko yanggango te! \v 8 Ge ingooteku ngu, noole gowenayi yanggango yeweloyi ngu, asa, tewoongolo, ko yanggango ko tetooye, ngundo noole hoolooweyelowa. Ene Anutlo mande damoningga, ngu keyoweloyi, ngulo tewoongolo keyowatoku, ngundo ataga ngano hoolooweyelootoni oode, kootusina nguya, gome oolengo hoolooweyelowa. \v 9 Nga mandega nga ngu, hamoo oolengo. Nga mandega nga ngu, oni simoo bale bidodo gome ingolo, keyolo, nowoondoyemo hamoo teweloyi, ngu gome oolengo. \v 10 Anutndo oni simoo bale bidodo yoyowelo koyi teteku ngu, noole enengo oni nowoondonayimo hamoo teyingo ngu, ene hamoo yoyowolo. Noole Anut suwoo suwoo keda oluweloyiga, ngulo nowoondonayimo hamoo telo, noole enendo yoyoweloyiga, ngu sobowoowato. Yo, hamoo, ngu damoningga ngulo nangge, noole suwoo suwoo tewoongolo, ko yanggango oolengo telo, enengo damoni keyowato. \p \v 11 Ge komo nga mamana mande, nga oni simoo baleno, eya, gome etuyelootooga, ene komo ngu keyoyi. \v 12 Ene ge geyolo, simoo kosiyi, ngundo kingo oningga, elo ma ingowelo. Kini, ge komo oni etuyeloyingo oni kilalongo tunootelo oodoyi, nguno ngu, Kristen oni simoo bale, ge geyolo kenggelowanggo. Ngu ngandilo. Gengo mande eyingomo, gengo endeyootekuno, ko, gengo nowoondoge doboogulige yunootekuno, nowoondogemo hamoo teyingo nguno, ko, Anut doongeyimo ootootoongge, damoningge gome nenengo, ngu bidodo kenolo, ene ge kenggelowanggo. \v 13 Nga nalungga ngano, ge no soboneloya ootooya, nguno ngu, ge komo suwoo suwoo Anutlo mande, ngu oni simoo baleno kandangeya, mande ngulo damoni gome wesiyoya, eya, etuyeloya ootoo. \v 14 Kuli Kristen onilo tabango, onindo kandeye ge tabagemo yeyingo naluno, nguno ene ge Anutlo ko oni goyewonggori. Yo, enendo ge sunggi yelootoyi, nguno Yuka Kundingiyimbo Anutlo ko teweloyim kingo oo duwoo gula ge gunowolo. Ngu naluno nguno, oni gulado, gedo kootu ko teweloyi, ngulo ingondudu telo ewonggori. Ngulo ngu, ge ngu oo kingo duwooga, ngulo koni tewelo wembuge ma kiyayi yewelo. \v 15 Nalu bidodomo, ge komo ngu kongga ngu sobowooya teya, nguno nangge ootoo. Ge ngundilo tetoyi ngu, asa, oni bidodo, gengo kongge, ngu tunoo oolengo kenootoyi, ulungga oolengo tunootewa. \v 16 Gengo damoninggega teteku ngu, komo gome sobowooya, simoo baleno oo etuyelooteku nguya gome sobowoolo. Oni etuyeloyingo koyi ngu, ge suwoo suwoo ngu kongga ngulo koyi yanggango te! Ge ngundilo tewaku ngu, asa, ge goyolo, ngunonggo oni simoo bale gengo mandege ingolo, nowoondoyemo hamoo tetenggoku, nguya Anutndo yoyowa. \c 5 \s1 Timootindo Oni Simoo Bale Yeyolo, Enengo Soweni Nenengo, Elo Ingowa \p \v 1 Ge oni dogodogoni nguya ma boguwoolo yeyolo ewelo. Kini, ge komo mande olengomonggo eya, gengo awangge yomosiyooteku, ngundiya ene yomosiyelo. Ge gengo konedobooge yomosiyelooteku, ngundilo nangge, simoo kosiyi gidalega nguya, ngundiya yomosiyelo. \v 2 Gengo nangge yomosiyooteku, ngundilo ge komo bale dogodogoni, ngu gome yomosiyelo. Ge bale kosiyi gidalega komo gome yomosiyelo, gengo kuwoongge yomosiyooteku ngundilo. Yo, hamoo, Anut doongeyimo damoni gome nenengo, nguno gengo kuwoongge yomosiyooteku, ngundiya ene yomosiyelo. \s1 Bale Nggami Ngulo Mande \p \v 3 Bale nggami gula kameyi kumootoni, enesu nangge oodoningga ngu, ariya, ge ngu balega ngu gome sobowooya yomosiyo. \v 4 Ene bale ngundilo ngu ene simoongododo, ngundi osi osiyidodo bine, ariya, ene ngandilo gome ingowanggo. Anut doongeyimo, enengo ko koletelo ngu enengo awanamoye osi osiye nguya soboyelowanggo. Ndatelo ngulo, enendo kuli ene soboyelolo ko tewonggoku, ngulo gumi ngundilo tewanggo. Yo, Anutndo ngundilo damoningga ngulo gome ingoote. \p \v 5 Ene bale nggami gula enesu nangge oodega ngu, ariya, ngu balega ngu ngandiya teni. Ene Anutno newendemo hamoo tetoningga ngu, suwoo suwoo naludodomo, ene komo Anutndo hoolooweneloni, eya yemboongeya olini. \v 6 Ene bale nggami gula, enesu nangge telo, ene ingonduduni bulibali ingolo, goweyi damonimo oolooteku ngu, asa, Anut doongeyimo, ene kuli kumooyingo ngundilo ooloote. \v 7 Ge komo bale nggami, ko, enengo simoongo ngudodo mamanayelootooga, ene nga mandega nga keyoya, damoni nenengomo oodoyi ngu, asa, oni sungombo ene goweyi sanggawelo mande gula, eweloyi kini. \v 8 Oni enengo dobooguliye gome ma soboyelolo, oni enengo dalo sowe oolengo, ko, bale nggami eneno oolootenggoku, ngu gome ma soboyelowaku ngu, asa, ngu oningga ngu, ene newendemo hamoo teyingo ngu, ene kuli yokowoku ngu, ngulo ene oni biyomi oolengo. Oni Anutlo ma ingootenggoku, ngundo damoni biyomi ngundilo ngu ma tetenggo. \p \v 9-10 Bale nggami oowooyi oolooteku, so uyinggano, nguno ge ngundilo bale, ngu oowooyi nguno nakango. Bale ene mooma onibi kabusa (60) yokoyingo ngu, ene simoo gulanangge baleyi. Ngundilo bale ngu, ene ko oowooyingga teweloyi, oowooyi gome metemi. Ene kuli, enengo simoongo gome soboyelowolo. Ene ende sungo oni mayetoyi, oo kalo yunolo yomosiyelowolo. Ene ko oowooyingga Kristen oni simoo baleno teweloyi, ngulo meyelo oolootenggo. Ene oni kowuli yolo oodoyi, ngu hoolooweyelolo, ko metemi oowooyingga tewolo. Bale ngundilo damoni teyingo ngu nangge oowooyi nakango. \p \v 11-12 Ene ge bale nggami oole oolootenggoku, ngu oowooyi ma nakangowelo. Ndatelo ngulo, enengo goweyi ingonduduga, ngundo soboyelootoni, ene ko kame tewelo ingowanggo. Yo, enengo goweyega, ngundo ingonduduye sobowootoni, ngundo Kristuslo ingolo koni teweloyi, ngu dagate. Ngulo ngu, ene kuli, Kristuslo koni tewelo mande, elo gosiyoyingo ngu yokootenggo. Ngundilo ngulo, ene Anut doongeyimo, mbumbuwa tetenggo. \v 13 Ene damoni gula nguya, ngandilo tetenggo. Ene suleye kiniyetoni, ene ya bidodomo oololo, ene oni sungombolo mande yakakayi yolo, koolowoolo, oololo ombulo tetenggo. Ene mande biyomi oowooyingga noole ma teweloyi, ngu elo endeyootenggo. \v 14 Ngundilo ngulo, nondo ngandilo ingooteno. Nggami bale oole oolootenggoku, ngu ene ko kametelo, ene simoo yomoolo, enengo ya gome sobowoowanggo. Ene ngundilo tetoyi ngu, ariya, oni Anutlo nowoondoyemo hamoo kini, ngundo mande biyomi gula, noole gowenayi sanggawelo ma ewanggo. \v 15 Ye kuli ingootenggo. Bale nggami gidalega, ene oole metemi ngu kuli yokolo, ene Setanlo damoni ngu keyootenggo. \v 16 Ene Kristen bale gulado enengo soweni nguno nggami bale gidalega oodoyiga ngu, asa, ene komo gome soboyeloyi. Ngundilo tetoni, nguno ngu, endemo Kristen simoo baledo nggami bale soboyeloweloyi, ngu kowuli kini. Ene nggami enesu gulanangge nangge, hoolooweweloyi gula kini, ngu Kristen simoo bale watangga, ngundo hoolooweyelolo soboyelowanggo. \s1 Tabango Onilo Mande \p \v 17 Kristen tabango oni ko gome oolengo tetoyingga ngu, ye goobooyingo simoo bale ye bingamiye okooya, oowooye metemi eya, ngulo uliyi bobeye yunowanggo. Ndatelo ngulo, ene ko yanggango telo, Anutlo mandeni ngu simoo baleno elo gome wesiyolo etuyelootenggo. \v 18 Noole ingowato. Anutlo mande ngundo ngandilo ete. \q1 Ge Bulmakau manggowo ma doobengootoyi, Wit Rayis oo ngu wongoowelo ewolo. \rq Dutoronomi 25:4\rq* \m Anutlo mandeno nguya ngandilo ete. \q1 Ko oni ngu ene mete kolo uli yowanggolo ewolo. \rq Luk 10:7\rq* \m \v 19 Oni gulado, ngu tabango oningga ngu biyomi tewa, etoni ngu, ariya, ge ngu mandega ngu ma ingowelo. Ene oni elaya, ngundi oni kabusa bine, ngu mandega ngu etoyiga ngu, asa, ge mete ngulo mandeye ngu ingo. \v 20 Ene Kristen tabango oni gula, mbumbuwa tetoningga ngu, ariya, ge mete Kristen oni doongeyemo mandeni, ngu tunoo yomosiyoyi. Ngundilo tetoyi ngu, tabango oni gidalega ngu kenolo sosolewanggo. \p \v 21 Anut doongeyimo, Kristus Yesusno, ko, Anutlo oni Engel oni doongeyemo nguya, no nenengo geno eteno. Ge komo mande bidodo gunowonoku, ngu bidodo keyo! Ge mande gula damoni ma kenolo ingolo ngu, ariya, ge ngulo nowoondogemonggo sodedo ngandilo ma ewelo. Kini, nolo mandene bidodo keyo. Ge komo oni bidodomo mande damoni gulanangge te. Ge kisikosononggo dobooguligemo mande elo, oni gidalegano ma yoyokowelo. \v 22 Ge sodedonangge eririnonggo, oni gula sobosobo teweloyi ngulo kandege tabangomo ma yewelo. Ge oni gidegado mbumbuwa tetenggoku, ngu ge ngudodo, gooboolo ma oluwelo. Kini, gengombo ngu Anut doongeyimo nenengo oolengo ootoo. \p \v 23 Ge komo kingo sono nangge ma newelo. Ge mete Wayin bodaga nangge sonono wendoya, ngudodo nowoondoge hoolooweweloyimbolo ne. Ngundo ngu, sayingga suwoo suwoo geno tunooteteku, ngu andangetoni kinitewa. \p \v 24 Oni gidalegalo mbumbuwa ngu tunoo ooloote. Ngundilo ngulo, mandeni wilikoweloyi ngu kowuli kini. Ene oni gidalegalo mbumbuwa ngu kombiteyingomo ooloote. Kootusina, tunootetoni wilikowanggo. \v 25 Ngundilo nangge, damoni gome gidalega ngu tunoo oodoni, ko damoni gome gidalega, ngu kombiteyingomo ooloote. Ene kootusina damoni gome ngu bidodo tunoo oolengo tunootewa. \c 6 \s1 Ko Onilo Mande \p \v 1 Kingo ko oni bidodo, ene Kristen tetoni ngu, ene komo ngandiya ingondudu yoyi. Noolengo sobosobo tabango oni ngu metemi, ngulo noole enengo oowooye bingamiye okoowato. Ngundilo tetoyi ngu, sobosobo tabango onindo Anut oowooyimbolo mande biyomi elo, ko Kristen damonimbolo nguya, mande biyomi eweloyi kini. \p \v 2 Kingo ko onilo sobosobo oni ngu, ene Kristen oodoni ngu, asa, ko onindo ngandilo ma ingowelo. Ene nenengo doboone, ngulo no mete enengo manggowo unggalangoowanolo ma ingowolo. Kini, ene komo ngandilo ingoni. Ene Kristen oni, ngulo no koni gome tewanolo ingoni. Ndatelo ngulo, ene nolo Kristen doboone, ngulo no koni gome tewanolo ewolo. \s1 Etuyeloyingo Onilo Mandeye Nenengo Kini \p Suwoo suwoo, ge simoo bale damoni ngandilo teweloyi, ngulo gome etuyelo, ge komo, eya, yokutuyelootooga teyi. Ngu ngandilo. \v 3-4 Noolengo Oo Bidodo Sembuli Sembunayi, Yesus Kristus, ngundo ngu, Anutlo damoni ngu gome etuyelowonggori. Ene oni gulado, ngu Yesuslo hamoo mandega ngu yokolo, mande gulano etuyelowaku ngu, asa, noole ngu mete ingowato. Ngu oningga ngu, kingo windawinda telo, ene oo bodaga ma ingoote. Ene ingonduduni ngu damoni biyomi teweloyi, ngulo hahangelo ooloote. Ene mande gumgum eweloyi damoni, ngulo mande ebe uto uto tete. Ngundilo mande, ngundo damoni ngandilo yeni tunootete. Oni gidalegaya, nowoondoye biyomi yelo, ko ebe utolo, kootusina yumooyinolo mande biyomi elo, ko, dobooyiboya ingondudu biyomi ingoweloyi, ngulo tunootetenggo. \v 5 Ngundilo telo, suwoo suwoo sanggili tetenggo. Ngundilo oni, ngundo ingonduduye ngandilo suwoo suwoo ingootenggo. Ene hamoo mande ngu, gome ma ingolo, dowootenggo. Kini, ene ngandilo ingootenggo. Anutlo mande damoni, ngu oo sitowi yoweloyi oole, elo ingootenggo. \p \v 6 Ene oni, ene Anutlo mande damoni ngu keyootoyi, Anutndo nowoondoye yanggango yunolo, kumana ulungga yunoote. Ngu damoningga, ngunonggo Kristen oni, ene oo bidodomo Anutndo logoyimo yunootoni, ngulo ene oni oni tetenggo. \v 7 Noole ingooteto. Namonayimbo yoyomootoyi, noole melako tunootewootoku, ngu naluno, noole oo gula ma yolo ombuyingo. Kootusina nguya, noole mela nga yokowatoku, ngu naluno, noole oo gula ma yolo oolouwato. \v 8 Noole oowali towikumba logoyimo tetoni, nguno ngu, asa, noole mete ngandilo ewato. Nga oo nga, noole mete, ewatolo ewonggori. \v 9 Ene oni bobeye oo sitowi ulungga yowelo hahangeteku, ngu damoningga ngundo oningga yeni, damoni biyomi gulano gulano solelo oonatewa. Yo, hamoo, ene oonateweloyi, ngu nusago meleno solelo kumootenggoku ngundilo. Yo, ngu damoningga, ngundo nowoondoye sanggawetoni, ngulo ene biyomi oolengo tetenggo. \v 10 Beyelo gome ingoweloyi damoni ngu, damoni biyomi bidodo damoni. Oni gidalega ngu ene beyelo gome ingootenggoku damoningga, ngundo ene yowoosootoni, enengo nowoondoyemo hamoo teyingongga, ngu kuli yokolo, kowuli ulungga koolowootenggo. \s1 Noole Suwoo Suwoo Keda Oluweloyiga, Ngu Gome Dowoowato \p \v 11 Ene ge Anutlo oni, ge ngu oo ngu kootu inoya, ge sungo toonge. Ge komo damoni nenengo ngu yoweloyimbolo koyi teya; Anutlo damoni nenengo ngu keyoya; nowoondoyemo hamoo teyingo damoningga ngu teya; dobooyi nowoondoyi teweloyi damoningga ngu teya; yanggango dikalo kowuli ogingoyingo bidodo koolowooweloyi damoningga teya; ngunonggo simoo baleno imakeyingomo mande damoni, ngu teyi. \v 12 Oni ene Kristus newendemo hamoo teyingo ngu, enengo koni ngu, oni ene ebe dagadaga telo, kendu tetenggoku ngundilo. Yo, oni ene ko yanggango telo, ebe dagadagano ulo, uliyi yootenggoku ngu, ge nguya ngu kongga ngu teloode, oololo, wengamo yokowa. Ge ngundilo telo ngu, asa, Anutndo suwoo suwoo keda eneya oluweloyi, ngu ko uliyi gunowa. Yo, ge nowoondogemo hamoo telo, ngunonggo ge simoo bale gidalegano wesiyolo eteku, ngu naluno nguno, Anutndo keda sugi sugi oluweloyi mande, elo gosiyoyingongga, ngu gunowa. \p \v 13 Anutndo ene oo bidodo keda oluweloyi, ngu yunoote. Kristus Yesus ngundo ngu, Pontiyas Payilat doongeyimo damoni, enengombo, nenengo damoni yootunolo ewolo. Ngu Anutga ngu doongeyimo, ko, Kristus Yesusno nguya, no geno mande yanggango gunooteno. \v 14 Ge komo Anutlo mande ngu bidodo gome keyo. Ge ngundilo tetoyi ngu, asa, sugabo nguno ma oodoni, ko, onindo nguya ngulo mandeni biyomi eweloyi kini. Ge komo ngundilo sobowoolo oodoyi, oololo, noolengo Oo Bidodo Sembuli Sembunayi, Yesus Kristus, tunooteyingo naluno, nguno wenga kinitewa. \v 15 Yo, hamoo, Anutndo Kristus ko ombuweloyi naluningga sunggi yeyingo, ngu yeni tunootewa. Anut gulanangge, ngulo noole komo enengo oowooyi bingamini elo okoololuwato. Ene gulanangge yanggangonidodo oolengo. Ene gulanangge mela ngalo oo sobosobo oni ululu ngulo Ulungga. Oni ululu ngulo soboyeloyingo oni ulungga oolengo. \v 16 Ene gulanangge, ene ma kumoote. Ene solu himi ulunggano oolooteku, ngulo noole ene tanggeyimo oolouweloyi nguya kini. Kuli oni gulado nguya ene ma kenoyingo, ko, ataga nguya, oni gulado kenoweloyi nguya, ereremo kini. Enengo oowooyi ulungga ko yanggangoni, ngu suwoo suwoo ngundilo oluwa. Ngu hamoo. \s1 Oni Oo Oowooyinggadodo Ngulo Mande \p \v 17 Oni mela nga oo sitowi oowooyinggadodo nguno eyi. Ene enengo bobeye oo ulungga ngulo ma oni oni telo, ene yeni mande unggalangoolo windawinda tewelo. Ndatelo ngulo, oo ngu bidodo sodedo biyomi yeweloyi, ngulo nowoondoyemo hamoo ma tewelo. Kini, ene komo Anutlo nowoondoyemo hamoo teyi. Enengombo nowoondonayi gome oni oni teweloyi, oo gome ngu ulungga oolengo, noole yunoote. \v 18 Oni oo sitowi ulunggadodo nguno eyi. Ene komo mete ko gome metemi ngu bidodo teyi. Ene komo oni oni sanganimonggo oni gidalega oolo wenonootenggoku, ngu hoolooweyeloyi. \v 19 Ene ngundilo telo ngu, ariya, ene oo gome gome oowooyingga teyingo, ngundo kootuyisina, enengo hoolooweyeloyimbolo gooboongoowanggo. Ngundilo telo ngu, ene mete keda oluweloyi keda hamoo oolengongga, ngu yowanggo. \s1 Ge Komo Gengo Kongge Ngu Gome Sobowo \p \v 20 O Timooti, ge komo ko Anutndo kuli gunowoku, ngu gome sobowoo! Kingo mande Anutlo damoni ma keyooteku, ko, oni enengo ingoyingoyemonggo mande etenggoku, ngu nguya ge kootu ino. Ndatelo ngulo, Anutndo kingo mande mande onilo ingoyingoyemonggo etenggoku, ngulo sanggili tete. \v 21 Oni gidalegado etenggo. Noole ingondudu oni, noole oo bidodo logoyimo elo etenggo. Ene ngundilo etoyi ngu, asa, ngu naluno, ene damoni yelo, Anutlo nowoondoyemo hamoo teyingo ngu yombuliyootenggo. \p Anutlo sumangeni ngu mete yeya olini. Ngu hamoo.