\id LUK \h Lukas \toc1 Lamatuaꞌ Yesus Dudꞌui Malolen tungga Lukas \toc2 Lukas \toc3 Luk \mt2 Lamatuaꞌ Yesus Dudꞌui Malolen, \mt2 tungga \mt1 Lukas \c 1 \s1 Saa de Lukas suraꞌ dudꞌuit ia \p \v 1-3 Ama Teofilus nene fee hadꞌat.\f + \fr 1:1-3 \ft \+it Teofilus\+it* naran sia dedꞌea Yunani sosoan nae, ‘atahori mana sue Lamatuaꞌ’. Ia Lukas susura kaesan fo ana suraꞌ fee Teofilus. Karuan, naeni \+it Dedꞌenuꞌ ra dudꞌuit na\+it*.\f* \p Sodꞌa-moleꞌ. \p Atahori hetar sobꞌa suraꞌ dudꞌuit soꞌal dalaꞌ mana dadꞌiꞌ sia hai taladꞌa mara ena. Ara suraꞌ dudꞌuit ra, rendiꞌ dudꞌuit mana nenedꞌuiꞌ neu-nema mia hai, nisiꞌ hai ma sia hai eniꞌ a dalahulun, fo hai bubꞌuluꞌ mia Lamatuaꞌ Yesus atahori mana tungga nara, ma mia atahori feaꞌ mana rita no mata nara. Basa dudꞌuit naa ra, ndaa no Lamatualain hehelu-fufulin eniꞌ fai dalahulun. Dadꞌi au paresaꞌ lutuꞌ-leloꞌ basa dalaꞌ naa ra, eniꞌ a mia teteri-netehun. Dei de au uꞌetuꞌ fo suraꞌ basa naa ra no malole tungga tutute nara. No taꞌo naa, amaꞌ bisa bubꞌuluꞌ no matetuꞌ saa mana dadꞌiꞌ ena. \p \v 4 Ma amaꞌ o mumuhere, saa fo atahori ra dꞌuiꞌ naa, nda dudꞌui peko-lelekoꞌ sa. Basa naa ra, tebꞌe-tebꞌeꞌ dadꞌi! \s1 Lamatuaꞌ aten esa mia sorga nafadꞌe memaꞌ Yohanis mana saraniꞌ a dei fo nenebonggiꞌ \p \v 5 Dudꞌuit ia teteri-netehun taꞌo ia: leleeꞌ mane Herodes toꞌu parendaꞌ sia propinsi Yudea, hambu atahori sa, naran Sakaria. Eni, malangga agama Yahudi esa. Boe ma eni o, esa mia baꞌi Abia nononggoꞌ malangga agaman. Sakaria saon, naran Elisabet. Eni o tititi-nonosiꞌ mia malangga agama ra, huu eni ia, baꞌi Musa aꞌan Harun tititi-nonosin.\x + \xo 1:5 \xt 1 Israꞌel no Yahuda Dudꞌuin 24:10; Kalua mia Masir 7:7\x* \v 6 Ruꞌa se rasodꞌa ndoos tungga basa Lamatualain parendan ma hohoro-lalane nara. Atahori fee hadꞌat neu se boe. \v 7 Ruꞌa se lasiꞌ ena, te nda ma anaꞌ sa, huu Elisabet mamana anan maꞌatemeꞌ. \p \v 8 Lao esa, Sakaria no nononggon Abia hambu babꞌanggi tao ues sia Ume Hule-oꞌe Huuꞌ sia kota Yerusalem. \v 9 Tungga sira hadꞌat na, malangga agama naa ra lea lot, fo rahine seka mana hambu babꞌanggiꞌ nisiꞌ kama Meumareꞌ sia Ume Hule-oꞌe Huuꞌ a. Sia naa, atahori naa musi dedꞌe hau maꞌameniꞌ sia Lamatualain matan. Faiꞌ naa, lot tudꞌa neu Sakaria. \v 10 Boe ma ana rala neu. Leleꞌ ana hotu hau maꞌameniꞌ mia kama rala, atahori hetar hule-oꞌe sia ume sodꞌan. \v 11 Aiboiꞌ ma, Lamatualain aten esa mia sorga, nambariiꞌ sia mamana dedꞌe hau maꞌameniꞌ bobꞌoa onan. \p \v 12 Nita taꞌo naa, ma Sakaria namatau nae mate, de nda nitaꞌ nae tao saa sa boe. \v 13 Te ate mana mia sorga olaꞌ nae, “Sakaria! Afiꞌ mumutau e! Huu Lamatualain rena hule-oꞌem ena. Dadꞌi dei fo saom bꞌonggi fee nggo ana touꞌ sa. Musi babꞌae naran, Yohanis. \v 14 Dei fo atahori hetar ramahoꞌo ro nggi, huu hei hambu anaꞌ ena. Dei fo anaꞌ ia tao ralam namahoꞌo. \v 15 Lamatuaꞌ Dula-dale Meumaren koasan naꞌabꞌue no e, eniꞌ a maman nairu e. Ana musi naluli basa nininuꞌ mana nendi mamafut. Leleꞌ naꞌamoko dei fo Lamatualain, pake e dadꞌi atahori moko-monaen.\x + \xo 1:15 \xt Reken 6:3\x* \v 16 Dei fo ana kokoe atahori Israꞌel hetar fo tungga baliꞌ sira Lamatuan, naeni Lamatualain. \v 17 Ndolu-hadꞌan ma koasan onaꞌ baꞌi Elia, naeni Lamatuaꞌ mana ola-olan eniꞌ a mia dalahulun. Ana nema naꞌahuluꞌ hita Lamatuan. Ana tao ama-inaꞌ ra rala nara sue baliꞌ ana nara. Ma atahori mana lao hela Lamatuaꞌ ena o, ana ubꞌa rala nara fo ara tungga baliꞌ Lamatuaꞌ hihii-nanaun. No taꞌo naa, ana tao atahori ra sadꞌia rala nara fo simbo Lamatuaꞌ neneman.”\x + \xo 1:17 \xt Meleaki 4:5-6\x* \p \v 18 Te Sakaria natane baliꞌ ate a nae, “Bisa taꞌo naa, do?! Au ꞌo sao ngga lasiꞌ onaꞌ ia ena! Taꞌo bee fo au uhine basa ia ra bisa dadꞌi?” \p \v 19 Boe ma, ate a nataa nae, “Taꞌo ia! Au Gabriel, Lamatulain dedenun. Ana mana denu au uma, ufadꞌe hara-lii malolen neu nggo.\x + \xo 1:19 \xt Daniel 8:16; 9:21\x* \v 20 Te nda nau mumuhere oꞌola ngga sa. Dadꞌi tatandaꞌ fo moꞌeꞌ a taꞌo ia! Maa ma naꞌaꞌeꞌeku ma nda olaꞌ mala sa eniꞌ a mia oras ia, losa hambu mala anaꞌ naa. Dei fo mete neuꞌ ena. Saa fo au olaꞌ ia dei fo dadꞌi, nandaa no fain.” \p \v 21 Atahori hetar mana hule-oꞌe sia deaꞌ ra, duꞌa-duꞌaꞌ a, huu Sakaria nda nau kalua-kalua sa. \v 22 Leleꞌ ana dea nema, ana nda olaꞌ nala sa ena. Boe ma ana lalaes mbali se, ma rahine boe rae, Lamatuaꞌ natudꞌu e manadadꞌi manaseliꞌ sa mia Kama Meumare Manaseliꞌ a. \p \v 23 Ue-taos nara basa, boe ma Sakaria baliꞌ ume neu. \v 24-25 Nda dooꞌ sa ma Elisabet nairu. Boe ma ana kama aon siaꞌ a ume losa fula lima. Ana olaꞌ nae, “Koa-kio Lamatuaꞌ! Mateꞌen ma Lamatuaꞌ natudꞌu rala malolen neu au ena. Mete ma au hambu tititi-nonosiꞌ ena, atahori nda raꞌamamaeꞌ au sa ena.” \s1 Lamatuaꞌ aten mia sorga nema nandaa no Maria \p \v 26 Leleꞌ Elisabet ambun fula nee, boe ma Lamatualain haitua aten mia sorga, nisiꞌ kamboꞌ sa sia profinsi Galilea, naran Nasaret. Ate a naran, Gabriel. \v 27 Sia Nasaret hambu ana fetoꞌ sa, naran Maria. Maria tunangan no touꞌ sa, naran Yusuf. Yusuf naa, mane Daud tititi-nonosin. Gabriel neu nandaa no Maria.\x + \xo 1:27 \xt Mateos 1:18\x* \v 28 Ana natudꞌu aon neu ana fetoꞌ a, ma nae, “Sodꞌa-moleꞌ, ana feto! Lamatualain pili nala nggo, fo nae tao dꞌala maloleꞌ sa fee nggo. Lamatualain naꞌabꞌue no nggo, Maria.” \p \v 29 Maria rena nala naa, ma ana tintindindi no ate a oꞌolan. Ana nda nahine naa sosoan saa sa boe. \v 30 Boe ma ate a ola seluꞌ nae, \q1 “Maria! Afiꞌ mumutau. \q2 Te Lamatualain sangga nae natudꞌu rala malolen neu nggo. \q1 \v 31 Nda doo sa te, muiru ena, \q2 Ma, dei fo bꞌonggi ana touꞌ sa. \q3 Ho musi babae naran, Yesus.\f + \fr 1:31 \ft Sia dedꞌea Ibrani, \ft \+it Yeshua\+it* sosoan, ‘Lamatualain fee masodꞌaꞌ neu atahori’. ‘Yeshua’, naa naeni \+it Yesus\+it* sia dedꞌea Yunani. Mete sia Mateos 1: 21.\f* \q1 \v 32 Dei fo Ana dadꞌi Atahori monaeꞌ. \q2 Dei fo Lamatuaꞌ noꞌe E nae, ‘Eni, Au Ana heheli ngga.’ \q3 Naeni, Lamatualain manaseliꞌ a anan. \q1 Dei fo Lamatualain soꞌu E fo toꞌu parendaꞌ, \q2 onaꞌ baꞌin, mane Daud. \q1 \v 33 Dei fo Eni mana toꞌu parendaꞌ nakandooꞌ a neu atahori Israꞌel ra.\f + \fr 1:33 \ft Dedꞌea Yunani suraꞌ nae, ‘Ana parenda Yakob umen’. Sosoan nae, ‘Ana parenda atahori Israꞌel ra’.\f* \q2 Huu parendan nda mana basaꞌ sa.\x + \xo 1:33 \xt 2 Samuel 7:12, 13, 16; Yesaya 9:7\x* \p \v 34 Te Maria natane Gabriel nae, “Au, nda feꞌe sunggu o tou esa sa boe! Taꞌo bee fo au bisa uiru?” \p \v 35 Ma Gabriel nataa nae, “Taꞌo ia! Dei fo Lamatuaꞌ Dula-dale Meumaren nema nisiꞌ nggo. Ma Lamatualain Manaseliꞌ a koasan mboti nala nggo. No taꞌo naa, Anaꞌ, dei fo bꞌonggi malaꞌ naa, tebꞌe-tebꞌe meumareꞌ. Huu Eni, Lamatualain Anan. \p \v 36 Afiꞌ titindindi! Te bobꞌonggi ma esa, naran Elisabet, nairu ena boe. Atahori rae ana nda bisa bꞌonggiꞌ sa, huu namalasi ena. Tao-tao te ia na ambun fula nee ena. \v 37 Huu, soaꞌ neu Lamatualain, basaꞌ e bisa dadꞌi!”\x + \xo 1:37 \xt Dudꞌuit Fefeuꞌ a 18:14\x* \p \v 38 Boe ma Maria nataa nae, “Malole. Au ia Lamatualain aten. Hela neu fo basa e dadꞌi tungga oꞌolam naa. Au sadꞌia tungga a Lamatuaꞌ hihii-nanaun.” \p Basa ma ate mana mia sorga lao hela e. \s1 Maria neu seꞌu Elisabet \p \v 39-40 Seli fai hira ma, Maria lao halalai mia Nasaret nisiꞌ Zakaria kambon propinsi Yudea mamana mbuku leteꞌ. Losa naa ma, ana masoꞌ tuteꞌ nisiꞌ Sakaria umen rala. Ma ana fee hara sodꞌa-moleꞌ neu Elisabet. \p \v 41 Leleꞌ Elisabet rena Maria haran ma, anadikiꞌ a natingga-nasamba sia Elisabet ambun rala. Ma Lamatuaꞌ Dula-dale Meumaren masoꞌ nisiꞌ Elisabet boe. \v 42 Boe ma ana olaꞌ nae, “Maria! Dei fo atahori ra soꞌu rananaru naram lenaꞌ basa inaꞌ sia raefafoꞌ ia! Ma atahori o soꞌu rananaru Anaꞌ mana sia ambum rala boe! \v 43 Au o nene nenanaru boe, huu Lamatua ngga maman nema nandaa no au. \v 44 Leleꞌ rala uma fee hara sodꞌa-moleꞌ neu au, ma ana ngga natingga-nasamba tuteꞌ sia ambu ngga huu namahoꞌo. \v 45 Lamatualain natudꞌu rala malolen neu nggo, huu mumuhere mae, Ana nae tao tungga hehelu-fufulin.” \s1 Maria koa-kio Lamatualain \p \v 46 Maria olaꞌ nae, \q1 “Mia au rala ngga, \q2 au soꞌu unanaru Lamatuaꞌ \q1 \v 47 Au rala ngga namahoꞌo, \q2 huu Lamatualain fee au masodꞌaꞌ! \q1 \v 48 Ana tao mataꞌ neu au, \q2 atahori dedenun nda mana naꞌena sosoa-ndandaaꞌ ia sa. \q1 Mia leleꞌ ia basa atahori rae au ia, \q2 ina uanale maloleꞌ,\x + \xo 1:48 \xt 1 Samuel 1:11\x* \q1 \v 49 huu Lamatuaꞌ tao dala manaseliꞌ ra fee au. \q2 Eni, mana koasa manaseliꞌ no Meumaren manaseliꞌ. \q1 \v 50 Lamatualain akaꞌ natudꞌu rala susuen neu basa atahori mana fee hadꞌa-hormat ma beꞌutee neu E. \q2 mia tititi nonosiꞌ sa losa tititi nonosiꞌ laen. \q1 \v 51 Ana pake koasan, \q2 fo tao atahori mana koaoꞌ ra ramue-raanggiꞌ. \q1 \v 52 Ana naꞌatutudꞌaꞌ atahori mana toꞌu koasa ra, \q2 huu sira rananaru ao nara. \q3 Te Ana soꞌu nananaru atahori mana maloe-madꞌae rala nara.\x + \xo 1:52 \xt Ayub 5:11; 12:19\x* \q1 \v 53 Ana nahao atahori mana ndoeꞌ ra losa raꞌabeta, \q2 te Ana oi hendi atahori mamasuꞌi ra \q3 lao ro lima rouꞌ \q1 \v 54 Ana tulu-fali atahori Israꞌel nara, \q2 ma akaꞌ natudꞌu rala susuen neu se. \q1 \v 55 Dalahulun, Ana tao hehelu-fufuliꞌ no bei-baꞌi tara, \q2 naeni, baꞌi Abraham no basa tititi-nonosi nara. \q3 Losa faiꞌ ia hehelu-fufuliꞌ naa feꞌe nenepaꞌaꞌ nakandoo.”\x + \xo 1:55 \xt Dudꞌuit Fefeuꞌ a 17:7; 1 Samuel 2:1-10\x* \p \v 56 Basa de, Maria leo no Elisabet losa fula telu. Dei de ana baliꞌ nisiꞌ umen sia Nasaret. \s1 Elisabet bꞌonggi Yohanis \p \v 57 Leleꞌ fain losa ma, Elisabet bꞌonggi ana touꞌ sa. \v 58 Haraꞌ naa nenedꞌui-bꞌenggaꞌ losa bobꞌonggin ma basa kambo isiꞌ ra oi, Lamatualain natudꞌu rala malolen ma fee Elisabet anaꞌ sa. Ma basa se o ramahoꞌo boe. \p \v 59 Anaꞌ naa fai falu ma, ara sunat e tungga atahori Yahudi ra adꞌat na. Ara rae babꞌae naran, Sakaria, tungga aman naran.\x + \xo 1:59 \xt Malangga Agama ra Atoran na 12:3\x* \v 60 Te inan nda nau sa nae, “Nda taꞌo naa sa! Naran, musi Yohanis!” \p \v 61 Te rataa rae, “Saa de nauꞌ a naran Yohanis? Sia hei bobꞌonggi mara nda hambu esa naran onaꞌ naa sa boe!” \v 62 Boe ma ara laes Sakaria, fo rae rahine nae babꞌae anaꞌ a naran neu se. \p \v 63 Sakaria laes noꞌe fatu lei. Ara fee, de ana suraꞌ nae, “Naran Yohanis!” Boe ma basa atahori ra titindindii. \p \v 64 Aiboiꞌ ma, Sakaria maa maꞌaꞌeꞌekun, bangganaꞌu neuꞌ ena. Boe ma ana soꞌu koa-kio Lamatualain. \v 65 Basa atahori mana leo deka naa ra, ramatau ma heran. Boe ma dudꞌuit naa neneduiꞌ, losa basa atahori sia lete-leteꞌ propinsi Yudea ra o bubꞌuluꞌ boe. \v 66 Atahori mana rena dudꞌuit naa, dꞌuꞌa-dꞌuꞌa rae, “Lamatualain koasan memaꞌ no anaꞌ ia, De naꞌamoko nema na, ana dadꞌi atahori onaꞌ beek o?” \s1 Sakaria koa-kio Lamatualain \p \v 67 Basa ma, Lamatuaꞌ Dula-dale Meumaren masoꞌ nisiꞌ Sakaria. Naa de ana olaꞌ nae, \q1 \v 68 Koa-kio Lamatuaꞌ, atahori Israꞌel Lamatuan! \q2 Huu nema de tefa-soi nala atahori nara ena, \q3 naa fo ara afiꞌ onaꞌ ate fai. \q1 \v 69 Lamatuaꞌ soꞌu nala Atahori sa koasan manaseliꞌ, \q2 fo ana fee masodꞌaꞌ neu nggita. \q3 Eni ia, laoꞌ mia mane Daud tititi-nonosin. \q1 \v 70 Lamatuaꞌ helu basa ia ra eniꞌ a lele uluꞌ a, \q2 pake Eni mana ola-ola nara fo rala nara mana maꞌatataaꞌ ra. \q1 \v 71 Ia naa nae mboꞌi nggita \q2 mia musu tara, \q2 ma atahori mana rala nara mera ro nggita. \q1 \v 72-73 Ana natudꞌu rala malolen neu bei-baꞌi tara, \q2 huu akaꞌ nasanedꞌa hehelu-fufulin neu se, \q3 fo Ana henggenee no baꞌi Abraham a. \q1 \v 74 Ana mboꞌiꞌ nggita mia musu tara ena, \q2 fo ata bisa beꞌutee neu E, \q3 ma sudꞌi tamatau fai. \q1 \v 75 Ana mboꞌiꞌ nggita ena, \q2 fo tasodꞌa takandoo no ndoo-tetuꞌ ma meumareꞌ sia matan. \q1 \v 76 Yohanis! Ho ia, au ana ngga. \q2 Dei fo atahori rahine nggo rae, ho Lamatualain manaseliꞌ a mana ola-olan. \q1 Dei fo muu mufadꞌe atahori ra, \q2 fo ara simbo no malole Lamatuaꞌ neneman.\x + \xo 1:76 \xt Meleaki 3:1\x* \q1 \v 77 Dei fo muu mutudꞌu dalaꞌ neu Lamatuaꞌ atahori nara, \q2 fo bisa rahine rae, sira o bisa hambu masoi-masodꞌaꞌ boe, \q3 huu Lamatuaꞌ fee ambon neu sala-kilu nara ena. \q1 \v 78-79 Huu Lamatuaꞌ ralan bꞌangganaꞌus ma sue-lai nggita, \q2 naa de Ana fee seluꞌ nggita kakaꞌe feuꞌ, \q3 onaꞌ fai feuꞌ nendi manggarelo feuꞌ. \q1 Hita mana leo-lao sia maꞌahatuꞌ a \q2 ma tamatau mate, \q3 huu nda feꞌe malole to Lamatuaꞌ sa, \q2 dei fo hambu manggareloꞌ fo nalalao nggita tisiꞌ dꞌala mole-dꞌameꞌ.”\x + \xo 1:78-79 \xt Yesaya 9:2\x* \p \v 80 Basa boe ma, Yohanis boe naꞌamoko. Lamatuaꞌ Dula-dalen tao e maꞌadere. Naꞌamoko nema, boe ma neu leo sia mamana rouꞌ, losa ana soꞌu ue-tataos na fee atahori Israꞌel ra. \c 2 \s1 Maria bꞌonggi Lamatuaꞌ Yesus \r (Mateos 1:18-25) \p \v 1-2 Lao esa, leleꞌ Kirenius dadꞌi malangga mana parenda sia Siria, ma mane monaeꞌ, naran Agustus, fee parendaꞌ nae, “Basa atahori mana sia manaparenda Roma koasan musi baliꞌ kambon fo tungga sensus!” Naa fefeun fo manaparenda Roma reken rauinggu nara. \v 3 Dadꞌi basa atahori baliꞌ kambon fo tungga sensus. \p \v 4-5 Leleꞌ naa, Yusuf leo sia kambo Nazaret sia propinsi Galilea. Ana nae laꞌe ana fetoꞌ sa, naran Maria, de mana henggene basaꞌ ena. Maria ia, mairuꞌ ena. Yusuf naa, mane Daud tititi-nonosin, de musi baliꞌ risiꞌ Betlehem kota Daud sia propinsi Yudea fo tungga sensus. Naa de ruꞌa se lao kota Betlehem reu. \p \v 6 Leleꞌ ara losa naa ena, Maria fula-fai bobꞌonggin nae losa boe. \v 7 Te sia naa, ara nda hambu kama sia ume sesebaꞌ sa. De ara risiꞌ lalaet bibꞌi rala. Boe ma ana bꞌonggi Ana ulun, touꞌ. Boe ma ara ralusa E rendiꞌ temeꞌ, ma rasusunggu sia haꞌo rala. \s1 Lamatualain nafadꞌe manatadꞌa ra \p \v 8 Tetembaꞌ naa, hambu manatadꞌa hira beꞌe ranea bibꞌi lombo nara sia lenuꞌ sia kota a deaꞌ. \p \v 9 Aiboiꞌ ma, ara rita Lamatualain aten mia sorga. Boe ma Lamatuaꞌ manggarelon naronda rereoꞌ se, de ramatau rae mate. \v 10 Ma ate naa nafadꞌe nae, \q1 “Ama afiꞌ mimitau dei! Rena malolole, e! Huu Au uma ufadꞌe hara-lii maloleꞌ sa neu nggi. Basa mana rena hara-liiꞌ ia, ramahoꞌo. \q1 \v 11 Hara-lii maloleꞌ ia liin taꞌo ia: \q2 Faiꞌ ia inaꞌ sa bꞌonggi Kristus, sia Betlehem, mane Daud kotan. \q3 Kristus naa, Atahori fo Lamatualain helu-fuli eniꞌ a maꞌahulun. \q2 Lamatuaꞌ haitua E nema fo soi-tefa atahori sala-kilu nara! \q2 Eni ia, dei fo atahori roꞌe rae, ‘Lamatuaꞌ’, huu Eni mana parenda basaꞌ e! \q1 \v 12 Dei fo hei mihine E taꞌo ia: hei mindaa Anadikiꞌ sa nenebꞌonggi feuꞌ mana nelusaꞌ no temeꞌ. Ana sungguꞌ sia haꞌo rala.” \p \v 13 Ana olaꞌ basa ma, aiboiꞌ te, Lamatualain aten hetar mia sorga rema raꞌabꞌue ro E. Boe ma ara koa-kio Lamatualain ma sodꞌa rae, \q1 \v 14 “Hai soꞌu minanaru Lamatualain naran! \q2 Eni mana endoꞌ parenda sia lalai narun manaseliꞌ a. \q1 Lamatualain nae fee dꞌame neu atahori sia raefafoꞌ, \q2 naa tao ralan namahoꞌo!’. \p \v 15 Basa de, Lamatuaꞌ ate nara baliꞌ sorga reu. Boe ma manatadꞌa naa ra ola-olaꞌ rae, “We! Ata Betlehem teu seꞌu tita Anaꞌ naa dei! Huu Lamatuaꞌ fee haraꞌ neu nggita ena.” \p \v 16 Boe ma ara lao lai-lai Betlehem reu. De ara randaa ro Maria no Yusuf. Ara o rita Anadiki mana bꞌonggi feuꞌ a mana sungguꞌ sia haꞌo rala. \p \v 17 Leleꞌ ara rita Anaꞌ a, ma ara dui rae, “Faꞌra Lamatualain ate nara mia sorga rafadꞌe hai soꞌal Anaꞌ ia ena!” Boe ma ara duꞌi lutuꞌ-leloꞌ losa basa. \p \v 18 Basa atahori mana rena manatadꞌa ra dudꞌui nara, mbombooꞌ a. \v 19 Te Maria mbedꞌaꞌ basa mana dadꞌiꞌ naa sia ralan. Ma ana dꞌuꞌa-dꞌuꞌa sangga nahine dalaꞌ naa sosoan. \v 20 Basa de, manatadꞌa ra baliꞌ risiꞌ bibꞌi lombo nara. Ma ara soꞌu rananaru Lamatualain naran. Roꞌe makasi neu E, huu saa fo ara rena ma ritaꞌ naa, tebꞌe ona saa fo Lamatuaꞌ aten nafadꞌeꞌ a. \s1 Ara babꞌae Anadikiꞌ a naran Yesus \p \v 21 Fai falu, ma ara sunat anadikiꞌ a, tungga baꞌi Musa hohoro-lalanen. De ina-ama nara babꞌae naran ‘Yesus’. Naraꞌ naa, ate mana mia sorga nafadꞌe neu se ena, leleꞌ inan nda feꞌe nairu E sa.\x + \xo 2:21 \xt Lukas 1:31; Malangga Agama ra Atoran na 12:3\x* \s1 Ara ro Yesus nisiꞌ Ume Hule-oꞌe Huuꞌ a \p \v 22 Hambu hohoro-lalaneꞌ sa mia baꞌi Musa nae, ina mana bꞌonggi basa fai haa nulu musi neu tao tungga adꞌat nameu-aoꞌ sia Ume Hule-oꞌe Huuꞌ a. Naa fo ara bisa masoꞌ ume hule-oꞌeꞌ a rala reu onaꞌ biasa. Naa de, Yusuf no Maria Yerusalem reu, fo tao tungga adꞌat naa. Ma ara rendi sira Ana mana bꞌonggi feun nisiꞌ Ume Hule-oꞌe Huuꞌ a, fo fee ne dadꞌi Lamatuaꞌ enan.\x + \xo 2:22 \xt Malangga Agama ra Atoran na 12:1-8\x* \v 23 Ara tungga Lamatuaꞌ hohoro-lalanen mana nae, “Sudꞌiꞌ a inaꞌ se bꞌonggi ana ulun, mete ma touꞌ, na, musi fee anaꞌ naa dadꞌi Lamatuaꞌ enan.”\x + \xo 2:23 \xt Kalua mia Masir 13:2, 12\x* \v 24 Tungga Lamatuaꞌ hohoro-lalanen, mete ma fee anaꞌ naa neu Lamatuaꞌ, ama-ina nara musi fee tutunu-hohotuꞌ mbui teu pasan esa, do mbui lunda mandaꞌ rua. Naa de Yusuf no Maria o tao tungga hohoro-lalaneꞌ naa.\f + \fr 2:24 \ft Malangga Agama ra Atoran na 12:6-8\f* \s1 Tou lasiꞌ Simeon nae Ana mana bꞌonggi feu Yesus naa, naeni Kristus fo Lamatualain helu-fuliꞌ a \p \v 25-26 Leleꞌ naa, hambu tou lasiꞌ sa, naran Simeon, leo sia kota Yerusalem. Eni, Atahori rala ndoos ma ralan hii Lamatuaꞌ. Lamatuaꞌ Dula-dale Meumaren nafadꞌe neu e nae, hela ana nita Kristus, dei fo ana feꞌe maten. Kristus naa, mana fee masodꞌaꞌ neu atahori Israꞌel ra. \p \v 27 Leleꞌ naa, Lamatuaꞌ Dula-dalen nendi Simeon nisiꞌ Ume Hule-oꞌe Huuꞌ a. Naa nandaa no Yesus ama-ina nara ro E nisiꞌ naa, fo fee ne dadꞌi Lamatuaꞌ enan. \v 28 Nita Anaꞌ a ma, tou lasiꞌ Simeon oꞌo nala E, ma soꞌu koa-kioꞌ neu Lamatualain nae, \q1 \v 29 “Koa-kio Lamatuaꞌ! \q2 Lamatuaꞌ tao tungga hehelu-fufulin neu au ena. \q1 Dadꞌi ia naa, Lamatuaꞌ bisa mboꞌi au ena, \q2 naa fo au mate no maloleꞌ, \q1 \v 30 Huu au ita Atahori fo Lamatuaꞌ haituaꞌ a ena, \q2 fo fee ambon neu hai sala-kilu mara! \q1 \v 31 Lamatuaꞌ nae pake Anaꞌ ia \q2 fo fee masodꞌaꞌ neu basa nusaꞌ ra. \q1 \v 32 Dei fo Ana onaꞌ rondaꞌ \q2 fo mana nendi hadꞌa-hormat neu Lamatuaꞌ atahori Israꞌel nara. \q2 Ana o onaꞌ manggareloꞌ a, \q2 fo mana matudꞌu Lamatuaꞌ dꞌalan. \q3 fee basa nusa feaꞌ ra.”\x + \xo 2:32 \xt Yesaya 42:6; 49:6; 52:10\x* \p \v 33 Rena taꞌo naa, ma Yusuf no Maria heran bali-baliꞌ neu saa fo tou lasiꞌ a olaꞌ soꞌal sira Anan. \v 34 Basa de, Simeon olaꞌ papala-babꞌanggiꞌ fee se. Boe ma ana nafadꞌe Maria nae, “Yesus maman e! Dei fo atahori hetar sia Israꞌel nda simbo mama Anan ia sa. Te tatao-nonoꞌi nara mbali E, dei fo ratudaꞌ baliꞌ se. Mama Anan ia, o tao fee atahori hetar rala nara ramahoꞌo. \v 35 No taꞌo naa, dei fo Lamatuaꞌ soi natudꞌu atahori ra rala-dꞌudꞌuꞌa nara. Te ho, Maria, dei fo hambu doidꞌosoꞌ naen seli, onaꞌ fela tafaꞌ nenembauꞌ nisiꞌ tenda boam rala.” \s1 Bei Hana noꞌe makasi neu Lamatuaꞌ, huu Yesus \p \v 36-37 Sia Ume Hule-oꞌe Huuꞌ a o hambu beiꞌ sa, naran Hana. Ana too falu nulu haa ena. Aman, naran Fanuel, mia leo Aser. Ana sao too hitu, boe ma saon mate hela e. Bei Hana Ia, Lamatualain mana ola-olan. Ue-tataon, naeni hule-oꞌe ma puasa sia Ume Hule-oꞌe Huuꞌ a, fo beꞌutee neu Lamatualain hatuꞌ-rerelon. \p \v 38 Leleꞌ Simeon olaꞌ no Yusuf ma Maria, Hana o neu deka-deka boe. De ana rena se, ma ana soꞌu kokoa-kikioꞌ neu Lamatualain. Basa ma ana olaꞌ soꞌal Yesus neu basa atahori mana rahani Maneꞌ fo Lamatuaꞌ helu nae haitua nema fo mboꞌi atahori Israꞌel ra. \s1 Yusuf, Maria ma Yesus baliꞌ risiꞌ kambo Nasaret \p \v 39 Leleꞌ Yusuf no Maria tao tungga baꞌi Musa hohoro-lalane nara sia kota Yerusalem ena, boe ma ara baliꞌ risiꞌ sira kambon Nasaret sia propinsi Galilea.\x + \xo 2:39 \xt Mateos 2:23\x* \v 40 Boe ma Yesus boe naꞌamoko. Ana boe maꞌadereꞌ, boe nahine, ma nahine dalaꞌ naeꞌ sosoa-ndandaa nara. Lamatualain o natudꞌu rala malolen neu E. \s1 Monetenaꞌ Yesus sia Ume Hule-oꞌe Huuꞌ a \p \v 41 Tungga too, Yusuf no Maria reu raa fefeta Paska sia Kota Yerusalem.\x + \xo 2:41 \xt Kalua mia Masir 12:1-27; Dui Seluꞌ Dala Masodꞌa 16:1-8\x* \v 42 Leleꞌ Yesus too sanahulu rua, ara reu risiꞌ Yerusalem fo tungga fefetas ona biasa na. \v 43-44 Leleꞌ fai-fai Paska basa ena, boe ma Yusuf no Maria lao baliꞌ Nasaret reu ramaloloꞌ ro atahori hetar mana rae baliꞌ Galilea reu. Te nda bubꞌuluꞌ rae, Yesus feꞌe sia Yerusalem sa. Ara rae neꞌo Ana lao namaloloꞌ no nonoo nara. Te, losa bobꞌoꞌ ena, nda rita E sa. Boe ma ara sangga E reu-rema sia bobꞌonggi nara ma nonoo nara. \v 45 Huu nda hambu randa ro E sa, de ara lao baliꞌ Yerusalem reu, fo sangga E sia naa. \p \v 46 Losa naa, ara sangga E losa fai telu, dei de hambu E mia Ume Hule-oꞌe Huuꞌ a rala. Ana endoꞌ naselu-bale no meser agama Yahudi ra. \v 47 Basa atahori mana rena se mbomboꞌ a, huu Ana nahine tebꞌe-tebꞌeꞌ Lamatualain Hara-liin sosoa-ndandan, ma Ana nataa netane nara no maloleꞌ. \v 48 Rita taꞌo naa ma, ina-ama nara titindindiꞌ a. Boe ma inan nae, “Yesus! Taꞌo bee de tao hai susa onaꞌ ia? Au o ama ma susa-susa sangga rereoꞌ Nggo. \p \v 49 Te Yesus nataa nae, “Taꞌo bee de papa no mama susa-susa sangga Au? Bꞌubꞌuluꞌ ena, to? Au hambu ue-taos sia Ama Ngga Umen.” \v 50 Te ara nda rahine Yesus oꞌolan no matetuꞌ sa. \p \v 51 Boe ma basa se baliꞌ Nasaret reu. Yesus tungga ina-aman parenda nara. Ma inan mbedaꞌ basa dalaꞌ naa ra sia ralan. \v 52 Ma Yesus boe naꞌamoko ma, boe nahine basa dꞌala maloleꞌ ra. Lamatualain ma atahori o sue E boe.\f + \fr 2:52 \ft 1 Samuel 2:26, Dedꞌea Lasiꞌ 3:4\f* \c 3 \s1 Yohanis mana saraniꞌ a soꞌu ue-tataon \r (Mateos 3:1-12; Markus 1:1-8; Yohanis 1:19-28) \p \v 1-2 Leleꞌ naa, Tiberius dadꞌi keser mana toꞌu parendaꞌ sia Roma, too sanahulu lima ena. Pontius Pilatus dadꞌi hofernor sia propensi Yudea. Herodes dadꞌi hofernor sia propensi Galilea. Herodes aꞌan Filipus, dadꞌi hofernor sia propensi Iturea no propensi Trakonitis. Boe ma Lisanias dadꞌi hofernor sia propensi Abilene.\f + \fr 3:1-2 \ft Mana parenda Roma ra pake atahori Yahudi sa, naran \ft \+it Yosefus\+it*, fo suraꞌ dudꞌui Israꞌel sia leleꞌ ia. Ana o suraꞌ soꞌal atahori mana toꞌu parendaꞌ no bobꞌonggi nara. Naa de ata tahine tae, Herodes ia, nara fean, naeni Herodes Antipas. Eni aman, naeni Herodes monaeꞌ \+it (Mateos\+it* 2:1-22; \+it Lukas\+it* 1:5). Filipus sia ia, naeni Herodes Antipas aꞌan. Filipus aman, naeni Herodes monaeꞌ; Maman, naran \+it Kleopatra\+it* mia Yerusalem. Ana sao nala Salome, naeni \+it Herodias\+it* ana feton. Sia lalane ka 3 tatadꞌa ka 19, hambu Filipus feaꞌ. Eni, Herodes Antipas odꞌin. Aman, Herodes monaeꞌ boe; te maman, naran Mariamne. Ana sao nala Herodias. Ruꞌa se ana feton, naran Salome. Te aꞌan Herodes Antipas lea nala saon. (\+it Mateos\+it* 14:3; \+it Markus\+it* 6:17; \+it Lukas\+it* 3:19).\f* \p Leleꞌ naa Hanas no Kayafas dadꞌi malangga monaeꞌ agama Yahudi sia kota Yerusalem. Leleꞌ naa o, Yohanis, Sakaria anan, leo sia mamana rouꞌ fo naꞌadꞌoꞌ mia kamboꞌ. Sia naa, Lamatuaꞌ fee hara-liin neu e. \p \v 3 Yohanis rena nala, ma ana lao nisiꞌ basa kamboꞌ mana deka no loe Yarden, de nafadꞌe atahori ra nae, “Hei musi mitaa ma lao hela basa sala mara, fo Lamatualain fee ambon neu sala-kilu mara naa ra. Hei o musi sarani dei, fo dadꞌi tanda oi, hei malole mo Lamatuaꞌ ena.” \p \v 4 Dalahulun, Lamatuaꞌ mana ola-olan baꞌi Yesaya suraꞌ soꞌal Yohanis nae, \q1 “Hambu atahori sia mamana rouꞌ nggasi nae, \q2 Basa atahori mihehere tao mitetu dalaꞌ, fo simbo Lamatuaꞌ neneman! \q2 Tao mitetu dalaꞌ fo soru E. \q1 \v 5 Mbori misofe ndola romaꞌ. \q1 Poko mitetu leteꞌ ra. \q2 Tao mindoo dꞌala penggoꞌ ra, \q2 tao mimilenu dꞌala fatu-fatuꞌ ra. \q1 \v 6 Naa fo atahori mia basa nusaꞌ ra \q2 bisa bubꞌuluꞌ rae, Lamatuaꞌ nae fee atahori rasodꞌa \q3 mia sala-kilu nara.’”\x + \xo 3:6 \xt Yesaya 40:3-5\x* \p \v 7 Atahori hetar rema mia sudꞌiꞌ a bee fo roꞌe Yohanis sarani se. Te ana bua se nae, “Weh! Hei mana peko-lelekoꞌ! Hei onaꞌ mengge marasoꞌ a! Afiꞌ duꞌa mae hei nenemboꞌit mia Lamatuaꞌ huku-dokin noꞌa lelekoꞌ miloeꞌ tao sala! Hokoꞌ! Nda dooꞌ sa ena, Lamatuaꞌ fee huku-dokiꞌ neu basa atahori nda mana dꞌoaꞌ tao salaꞌ no matetuꞌ sa.\f + \fr 3:7 \ft Mateos 12:34; 23:33\f* \f + \fr 3:7 \ft Yohanis 8:33\f* \f + \fr 3:7 \ft Mateos 7:19\f* \v 8 Hei afiꞌ duꞌa mae, ‘Au ia nda hambu huku-dokiꞌ sa, huu au baꞌi Abraham tititi-nonosin.’ Hambu sia bee taꞌo naa? Naa nda tulun hei sa, huu nda bisa tao nggi dadꞌi atahori meumareꞌ sa. Lamatuaꞌ bisa tao fatu ia ra dadꞌi baꞌi Abaraham tititi-nonosin. Au ufadꞌe, e! Mitudꞌu no hei tatao-nonoim mara, mae hei misidꞌea lao hela sala mara, ma tungga baliꞌ neu Lamatuaꞌ ena. \v 9 Hei musi tao dꞌala maloleꞌ. Mete ma hokoꞌ, dodꞌoo fa te hei hambu Lamatuaꞌ huku-doki mamberan, onaꞌ atahori ungga hendi hau huuꞌ rendiꞌ taꞌa. Mete ma hau huuꞌ sa nda naꞌena buna-bꞌoa maloleꞌ sa, na, nda ma nggunaꞌ sa! De malole lenaꞌ ungga hendi e, fo tao ai rala neu.” \p \v 10 Basa ma, atahori naa ra ratane Yohanis rae, “Dadꞌi hai musi tao sa?” \p \v 11 Boe ma ana nataa nae, “Mete ma miꞌena badꞌu rua, na, fee esa neu atahori nda ma badꞌuꞌ sa. Mete ma miꞌena nanaat, na, banggi fee atahori nda mana naꞌena nanaat sa.” \p \v 12 Basa ma, mana edꞌa bea ra rema roꞌe Yohanis sarani se. Ara ratane rae, “Papa meser! Hai musi tao taꞌo bee?”\x + \xo 3:12 \xt Lukas 7:29\x* \p \v 13 Ana nataa nae, “Hei akaꞌ peko-lelekoꞌ. Te ia na hei musi ue-tao no ndoo-tetuꞌ. Afi moꞌe bea lenaꞌ-lenaꞌ mia mana parenda ra atoran. Hela rauinggu ra bae bea tungga atoran.” \p \v 14 Hambu soldꞌadꞌu hira o mia naa boe. Ara ratane Yohanis rae, “hai taꞌo bee? Hai musi tao sa?” \p Basa ma nataa nae, “Afi mia mateꞌ atahori ra doin, tungga hihii mara. Ma afiꞌ fua salaꞌ leli neu atahori. Hei musi mimihoꞌo-mitidꞌale mo nggadꞌi mara.” \p \v 15 Rena oꞌolan ma, basa atahori ra esa keis esa ma utu-utu rae, “Awee! Mbei ma Yohanis ia, Kristus, fo Lamatuaꞌ helu basa nae haitua nema eniꞌ a dalahulun!” \p \v 16 Te Yohanis ai se nae, “Rena malolole! Dei fo hambu atahori sa manaseliꞌ lena au nae nema. Onaꞌ mae dadꞌiꞌ a dedꞌenun o, au nda undandaa sa. Au sarani hei noꞌ a oe, te dei fo Ana tao lenaꞌ au, Ana tao nasofe rala mara no Lamatuaꞌ Dula-dale Meumaren. Dei fo Ana tao nameu nggi, onaꞌ atahori hotu manggarauꞌ rendiꞌ ai.\f + \fr 3:16 \ft Susura dedꞌea Yunani nae, ‘sefi tali laopein o, au nda undandaa sa.’ Sosoan nae, Yohanes atahori anak, onaꞌ mae dadꞌi Lamatuaꞌ Yesus dedenun o, ana duꞌa nae eni nda nandandaa sa.\f* \v 17 Ana huku-doki atahori mana tao salaꞌ ra, onaꞌ atahori mana tao moleꞌ sa nalaidꞌi are-gandum dꞌekeꞌ. Basa ma ana oni are-gandum dꞌeke meuꞌ nisiꞌ soka-poleꞌ rala neu, ma hotu hendi manggenggeoꞌ ra. Onaꞌ naa boe, dei fo Kristus huku-doki atahori mana tao salaꞌ ra, ma nggari se risiꞌ ai mbilaꞌ nda mana mamaꞌetuꞌ a sa. \p \v 18 No taꞌo naa, Yohanis fee nesenenedꞌaꞌ mata-mataꞌ neu atahori, ma nafadꞌe se Lamatuaꞌ Hara-lii Malolen. \p \v 19-20 Leleꞌ naa, Yohanis o olaꞌ relo-relo Herodes tataon. Eni salan taꞌo ia: Herodes naa, hofernor sia propensi Galilea. Salan naen seli ena. Salan esa, naeni: Ana lea nala odꞌin saon, naran Herodias. Naa te, odin feꞌe masodꞌaꞌ, ma nda feꞌe mahelaꞌ no Herodias sa. Herodes masodꞌan fo nda matetuꞌ naa sa, tao Yohanis ai e no relo-relo, de Herodes nda hii e sa. Basa ma Herodes toꞌu nala e, de nggari e bui rala neu.\f + \fr 3:19-20 \ft Mete sia Lukas 3: 1-2. Mete Mateos 14: 3-4; Markus 6: 17-18.\f* \s1 Yohanes sarani Lamatuaꞌ Yesus \r (Mateos 3:13-17; Markus 1:9-11) \p \v 21 Dalahulun, leleꞌ ara nda feꞌe humu Yohanes sa, ana sarani atahori hetar. Ma Ana o sarani Yesus boe. Basa naa ma Yesus hule-oꞌe ma lalai a sii. \v 22 Boe ma Lamatuaꞌ Dula-dale Meumaren onda neu E. Dula-daleꞌ a mata aon onaꞌ mbui lunda. Boe ma haraꞌ mia lalai nae, \q1 “Ho ia, Au Ana susue ngga. \q2 Ho tao mumuhoꞌo Au mukundooꞌ a.”\x + \xo 3:22 \xt Dudꞌuit Fefeuꞌ a 22:2; Sosodꞌat Koa-kioꞌ ra 2:7; Yesaya 42:1; Mateos 3:17; Markus 1:11; Lukas 9:35\x* \s1 Lamatuaꞌ Yesus bei-baꞌi nara, tungga ama Yusuf \r (Mateos 1:1-17) \p \v 23 Leleꞌ Yesus mulai nafadꞌe atahori Lamatuaꞌ dala masodꞌan, mbeima Ana too telu nulu ena. Atahori rahine rae, Yesus naa, Yusuf Anan. Yusuf bei-baꞌi nara, onaꞌ ia: \q2 Yusuf aman, Eli. \q2 \v 24 Eli aman, Matat. \q2 Matat aman, Lewi. \q2 Lewi aman, Melki. \q2 Melki aman Yanai. \q2 Yanai aman, Yusuf. \q2 \v 25 Yusuf aman, Matatias. \q2 Matatias aman, Amos. \q2 Amos aman, Nahum. \q2 Nahum aman, Hesli. \q2 Hesli aman, Nagai. \q2 \v 26 Nagai aman, Maat. \q2 Maat aman, Matatias. \q2 Matatias aman, Semein. \q2 Semein aman, Yosek. \q2 Yosek aman, Yoda. \q2 \v 27 Yoda aman, Yohanan. \q2 Yohanan aman, Resa. \q2 Resa aman, Serubabel. \q2 Serubabel aman, Sealtiel. \q2 Sealtiel aman, Neri. \q2 \v 28 Neri aman, Melki. \q2 Melki aman, Adꞌi. \q2 Adꞌi aman, Kosam. \q2 Kosam aman, Elmadam. \q2 Elmadam aman, Er. \q2 \v 29 Er aman, Yosua. \q2 Yosua aman, Elieser. \q2 Elieser aman, Yorim. \q2 Yorim aman, Matat. \q2 Matat aman, Lewi. \q2 \v 30 Lewi aman, Simeon. \q2 Simeon aman, Yehuda. \q2 Yehuda aman, Yusuf. \q2 Yusuf aman, Yonam. \q2 Yonam aman, Elyakim. \q2 \v 31 Elyakim aman, Melea. \q2 Melea aman, Mena. \q2 Mena aman, Matata. \q2 Matata aman, Natan. \q2 Natan aman, Daud. \q2 \v 32 Daud aman, Isai. \q2 Isai aman, Obet. \q2 Obet aman, Boas. \q2 Boas aman, Salmon. \q2 Salmon aman, Nahason. \q2 \v 33 Nahason aman, Aminadab. \q2 Aminadab aman, Admin. \q2 Admin aman, Arni. \q2 Arni aman, Hesron. \q2 Hesron aman, Peres. \q2 Peres aman, Yahuda. \q2 \v 34 Yahuda aman, Yakob. \q2 Yakob aman, Isak. \q2 Isak aman, Abraham. \q2 Abraham aman, Tera. \q2 Tera aman, Nahor. \q2 \v 35 Nahor aman, Seruk. \q2 Seruk aman, Rehu. \q2 Rehu aman, Pelek. \q2 Pelek aman, Eber. \q2 Eber aman, Sela. \q2 \v 36 Sela aman, Kenan. \q2 Kenan aman, Arpaksad. \q2 Arpaksad aman, Sem. \q2 Sem aman, Noh. \q2 Noh aman, Lamek. \q2 \v 37 Lamek aman Metusalak. \q2 Metusalak aman, Henok. \q2 Henok aman Yared. \q2 Yared aman, Mahalalel. \q2 Mahalalel aman, Kenan. \q2 \v 38 Kenan aman, Enos. \q2 Enos aman, Set. \q2 Set aman Adam. \q2 Adam naa, Lamatualain ana naꞌadadadꞌin. \c 4 \s1 Nitu ra malanggan sobꞌa-dꞌou Tuhan Yesus \r (Mateos 4:1-11; Markus 1:12-13) \p \v 1 Leleꞌ Yohanis sarani basa Yesus, boe ma Yesus lao hela loe Yarden. Lamatuaꞌ Dula-dale Meumaren naꞌabꞌue no E. Basa ma Dula-daleꞌ no E nisiꞌ mamana rouꞌ sa. \v 2 Yesus leo mia naa losa fai haa nulu. Leleꞌ naa, Ana o nda naa saa-saa sa boe, losa ana ndoe nala seliꞌ. Boe ma, nitu ra malanggan nema sobꞌa-dou E. \p \v 3 Ana olaꞌ neu Yesus nae, “Mete ma memaꞌ Ho Lamatualain Anan, na muꞌena koasa. De denu fatu ia ra dadꞌi roti, fo mua se.” \p \v 4 Te Yesus nataa nae, “Hokoꞌ! Nda bubꞌuluꞌ sa, do? Nenesuraꞌ sia Lamatualain Susura Meumaren oi, \q1 ‘Atahori nda rasodꞌa miaꞌ a nanaat sa!’”\x + \xo 4:4 \xt Dui Seluꞌ Dala Masodꞌa 8:3; Mateos 4:4\x* \p \v 5-6 Basa ma, nitu ra malanggan no E nisiꞌ mamana naruꞌ sa, ma natudꞌu neu E basa mana parenda sia raefafoꞌ no manaseli nara. Boe ma ana kokoe Yesus nae, “Basa manaparenda ra ro koasa nara, ma manaseli nara, au ena ngga ra. De au uꞌena hak ae fee neu sudꞌiꞌ a se fo au hii. \v 7 Au ae fee basa se neu Nggo. Akaꞌ musi tao dalaꞌ sa dei, dei fo au fee Nggo. Mudꞌa hieꞌ a! Ho beꞌutee neu au. Akaꞌ naa ena!” \p \v 8 Te Yesus nataa nasafali nae, “Hambu sia bee taꞌo naa? Te sia Lamatualain Susura Meumaren nenesuraꞌ oi, \q1 ‘Ho musi beꞌutee neuꞌ a Lamatualain. \q2 Ma musi tao-ues fee neu E.”\x + \xo 4:8 \xt Dui Seluꞌ Dala Masodꞌa 6:13\x* \p \v 9 Basa ma, nitu ra malanggan no Yesus nisiꞌ kota Yerusalem. Losa naa, ana nendi Yesus nisiꞌ Ume Hule-oꞌe Huuꞌ a ata-ataꞌ. Ma ana nae, “Mete ma memaꞌ Ho Lamatualain Anan, na, boke rae Muu leo! \v 10 Te nenesuraꞌ sia Lamatualain susura Meumaren oi, \q1 ‘Dei fo Lamatualain denu ate nara mia sorga, \q2 ranea nggo. \q1 \v 11 Dei fo ara rema nggaso Nggo, \q2 fo Ei mara nda dai rae sa.’”\x + \xo 4:11 \xt Sosodꞌat Koa-kioꞌ ra 91:11-12\x* \p \v 12 Te Yesus nataa nae, “Afiꞌ sobꞌa-dou Au. Te nenesuraꞌ sia Lamatualain susura Meumaren oi, \q1 Afiꞌ sobꞌa-dꞌou Lamatualain!’”\x + \xo 4:12 \xt Dui Seluꞌ Dala Masodꞌa 6:16\x* \p \v 13 Nitu ra malanggan sobꞌa Yesus no dalaꞌ mataꞌ-mataꞌ, te nda nala E sa. De ana lao hela Yesus, fo nahani kakaꞌe maloleꞌ. \s1 Lamatuaꞌ Yesus Galilea neu nafadꞌe atahori soꞌal Lamatuaꞌ Hara-lii malolen \r (Mateos 4:12-17; Markus 1:14-15) \p \v 14 Basa ma, Yesus baliꞌ fai nisiꞌ propensi Galilea, huu Lamatuaꞌ Dula-dalen fee koasa neu E. Nda dooꞌ sa ma, atahori sia mamanaꞌ naa ra, mulai rahine Naran boe. \v 15 Ana nanori sia atahori Yahudi ra ume hule-oꞌen sia bee-bꞌee. Boe ma atahori ra koa E rae, “Yesus naa, Atahori manaseliꞌ, o.” \s1 Atahori ra nda simbo Lamatuaꞌ Yesus sia Nasaret sa \r (Mateos 13:53-58; Markus 6:1-6) \p \v 16 Lao esa, Yesus nema nisiꞌ kambon Nasaret. Nandaa no atahori Yahudi ra fai hule-oꞌen, naeni ‘fai nggarei’, Ana nisiꞌ ume hule-oꞌeꞌ rala neu, ona biasa na. Basa ma Ana nambariiꞌ fo nae baca mia Lamatualain Susura Meumaren. \v 17 Boe ma ara loo fee ne baꞌi Yesaya susuran. Ana nakambembela e, ma sangga tatadꞌaꞌ, de baca nae, \q1 \v 18 “Lamatualain Dula-dalen koasan sia Au. \q2 Naa de Ana dudꞌu Au, \q3 fo ufadꞌe Lamatuaꞌ Hara-lii Malolen neu atahori mana tudꞌa-loloeꞌ ra. \q1 Ana denu Au ena, \q2 fo ufadꞌe ae, \q3 dei fo mana sia bꞌui ra, nenemboꞌit; \q3 dei fo pokeꞌ ra, rita baliꞌ; \q3 dei fo nenetuni-ndeniꞌ ra, rasodꞌa no nenemboꞌit \q2 \v 19 Te ia na, Lamatuaꞌ fain losa ena, \q3 fo fee masodꞌaꞌ neu Atahori nara.”\x + \xo 4:19 \xt Yesaya 61:1-2\x* \p \v 20 Yesus baca basa susura naa, ma Ana lulu baliꞌ de loo neu mana toꞌu nggareiꞌ a, ma Ana endoꞌ. Basa atahori mana sia ume hule-oꞌeꞌ rala ra mete rahereꞌ E. \v 21 Basa de Ana nafadꞌe se nae, “Saa fo hei rena mia Lamatualain Susura Meumaren faꞌ ra, ia na dadꞌi ena!” \p \v 22 Boe ma atahori mana sia naa ra olaꞌ soꞌu-soꞌuꞌ Yesus rae, “Awii! Saa fo Ana olaꞌ faꞌ ra naa, malolen seli! Te Eni ia, Usu Anan, to! Taꞌo bee de taꞌo ia?” \p \v 23 Boe ma Yesus nafadꞌe se nae, “Tantu basa nggi mihine dedꞌeat mana oi, “We, doter! Tao muhaiꞌ aom dei!” Hei mae miꞌitutudꞌa Au mendiꞌ dedꞌeat naa. Hei mae, ‘Taꞌo bee de nda tao manadꞌadꞌi manaseliꞌ esa fee hai sia ia sa, onaꞌ Ho tao mia kota Kapernaum naa?’ \v 24 Matetun taꞌo ia: Atahori nda nau simbo Lamatuaꞌ mana ola-ola nara sia kambo nara sa.\x + \xo 4:24 \xt Markus 6:4; Yohanis 4:44\x* \v 25-26 Haꞌi conto mia Lamatuaꞌ mana ola-olan, baꞌi Elia. Lao esa, udꞌan nda nema sa too telu fula nee ena. Leleꞌ naa, hambu ina falu hetar sia Israꞌel. Te Lamatuaꞌ nda denu Elia fo tulu-fali se sia Israꞌel sa. Lamatuaꞌ denu e nisiꞌ akaꞌ ina falu sa sia kambo Sarfat deka no kota Sidꞌon. Tao-tao te ina lasiꞌ a nda atahori Yahudi sa. Te namahere neu Lamatualain koasan.\x + \xo 4:25-26 \xt 1 Mane-maneꞌ ra 17:1, 8-16\x* \p \v 27 Haꞌi conto laen fai mia Lamatuaꞌ mana ola-olan Elisa. Leleꞌ naa, hambu atahori Yahudi hetar ramahedꞌi kusta sia Israꞌel. Te Lamatuaꞌ nda naꞌahahaiꞌ se sa. Lamatuaꞌ denu Elisa naꞌahahaiꞌ akaꞌ atahori kusta esa, naran Naꞌaman. Tao-tao te, eni, atahori Siria, nda atahori Yahudi sa. Te namahere Lamatualain koasan.”\x + \xo 4:27 \xt 2 Mane-maneꞌ ra 5:1-14\x* \p \v 28 Leleꞌ ara rena Yesus olaꞌ taꞌo naa, ma basa se ramanasa E seli. \v 29 Boe ma basa se fela randaa, ma mbuu hendi E mia ume hule-oꞌeꞌ naa. Boe ma ara lea rendi E nisiꞌ mbia tonggon sia kamboꞌ a suun, fo rae timba hendi E nisiꞌ ndolaꞌ rala neu. \v 30 Te Ana sususi tungga atahori hetar taladꞌan, de lao hela se. \s1 Lamatuaꞌ Yesus oi nitu mia atahori sa \r (Markus 1:21-28) \p \v 31 Basa naa ma, Yesus onda nisiꞌ kota Kapernaum sia dano Galilea suun. Tungga-tungga fai hule-oꞌeꞌ, Ana nanori atahori sia ume hule-oꞌeꞌ rala. \v 32 Atahori ra titindindi rena oꞌolan, huu Ana nahine tebꞌe nenoriꞌ naa isin.\x + \xo 4:32 \xt Mateos 7:28-29\x* \p \v 33 Lao esa, Leleꞌ Yesus nanori sia ume hule-oꞌeꞌ rala, hambu atahori nitu daiꞌ sa nameli nahereꞌ nae, \v 34 “Woi! Yesus, atahori Nasaret! Ho mae tao saa neu hai! Uma mae tao mulutu hai, do? Hai mihine Nggo. Ho ia, Atahori Meumareꞌ fo feꞌesaꞌan Lamatualain helu nae haitua nemaꞌ a.” \p \v 35 Te Yesus bua e nae, “Nee-nee! Kalua mia atahori naa!” Aiboiꞌ ma, nitu naa mbesiꞌ atahori naa neu rae a sia atahori ra taladꞌan nara. Mbesiꞌ basa, ma nitu a lao hela atahori naa, ma nda tao nambeta aon sa. \p \v 36 Atahori ra mbomboꞌ a rae, “Seli, e! Atahori ia oꞌolan, naꞌena koasa manaseliꞌ! Losa nitu ra o tungga parendan de lao hela atahori ra!” \v 37 Basa de, dudꞌuit soꞌal Yesus mulai nenedꞌui-bꞌenggaꞌ sia basa nusaꞌ naa. \s1 Lamatuaꞌ Yesus naꞌahahaiꞌ Simon ina arin, no atahori hetar \r (Mateos 8:14-17; Markus 1:29-34) \p \v 38 Leleꞌ ara kalua mia ume hule-oꞌeꞌ naa ma Yesus lao nisiꞌ Simon umen.\f + \fr 4:38 \ft Simon naa, naeni Petrus nara fean.\f* Simon ina arin namahedꞌi mafeo-matobꞌiꞌ, de aon natobꞌi rorooꞌ. Boe ma ara roꞌe Yesus rae, “Amaꞌ! Tulun muꞌuhahaiꞌ ina lasiꞌ a dei.!” \v 39 Yesus neu ririi neu koi a suu na, de oi mafeo-matobꞌiꞌ a dea neu mia ina lasiꞌ a. Hatemataꞌ naa boe ma, mafeo-matobꞌiꞌ a mopo neuꞌ ena. Boe ma ana fela neuꞌ ena de neu lole-lau nanaat fee se. \p \v 40 Bꞌobꞌoꞌ naa, relo a nae mopo ma, atahori ra rendi basa atahori mamahedꞌiꞌ ra risiꞌ Yesus. Hedꞌi nara mataꞌ-mataꞌ. Boe ma Ana ndae liman neu atahori mamahedꞌiꞌ ra, de tao nahaiꞌ basa se. \v 41 Mia atahori mamahedꞌiꞌ naa ra, hambu nitu taoꞌ hira boe. De Yesus parenda nitu ra dea reu mia atahori naa ra. Ara dea reu ma rameli rae, “Ho ia, Lamatualain Anan!” Te huu nitu naa ra rahine rae, Eni, Kristus, fo Lamatualain helu basa mia dalahulun nae haitua nemaꞌ a. Naa de, Yesus ai se fo afiꞌ olaꞌ saa boe soꞌal Eni. \s1 Lamatuaꞌ Yesus neu dui-bꞌengga Hara-lii Maloleꞌ sia ume-ume hule-oꞌeꞌ ra \r (Markus 1:35-39) \p \v 42 Mbila deka manggarelo ma Yesus fela de nisiꞌ mamana rouꞌ sa sia kota deaꞌ. Atahori ra sangga E sia bee-bꞌee. Leleꞌ rita E, ma ara akaꞌ kokoe E rae, “Amaꞌ leo mo hai! Afiꞌ misiꞌ mamanaꞌ laen!” \p \v 43 Te Ana nataa nae, “Au o musi uu sia kamboꞌ laen ra, fo uu dui-bꞌengga Hara-lii Maloleꞌ soꞌal Lamatualain parendan. Huu Lamatuaꞌ denu Au ulalao ue-taos naa.” \p \v 44 Boe ma Ana laoꞌ mia kamboꞌ esa nisiꞌ kamboꞌ laen fo nanori sia ume-ume hule-oꞌeꞌ sia propensi Yudea. \c 5 \s1 Ara puꞌa rala uꞌu hetar \r (Mateos 4:18-22; Markus 1:16-20) \p \v 1 Lao esa, Yesus nanori atahori ra sia dꞌano Galilea suun.\f + \fr 5:1 \ft Susura Meumareꞌ dedꞌea Yunani, oi ‘sia dano genesaret suun’. Dano Genesaret nara fean, naeni dano Galilea.\f* Atahori hetar rema rae rena Lamatualain Hara-liin. Losa ara rakaseseti heo rala Yesus. \v 2 Deka naa, hambu manatasi ra raisi puꞌa nara sia madꞌaꞌ ata. Boe ma Yesus nita ofa rouꞌ rua mananafuꞌ sia naa. \v 3 Ofaꞌ naa ra Simon enan esa. Boe ma Yesus hene nisiꞌ Simon ofan, ma noꞌe e tola ofaꞌ nisiꞌ oe romaꞌ mbei. Basa ma Ana endoꞌ nanori atahori hetar naa ra.\x + \xo 5:3 \xt Mateos 13:1-2; Markus 3:9-10; 4:1\x* \p \v 4 Ana nanori basa, ma olaꞌ neu Simon nae, “Simon! Misiꞌ mamana romaꞌ mbei fo nggari puꞌat sia naa. Te dei fo hei hambu uꞌu hetar.” \p \v 5 Te Simon nataa nae, “Papa dei! Hai puꞌa tetembaꞌ sa teme-ao, te nda mala uꞌu boaꞌ esa sa boe! Te huu Papa maꞌo naa ena, de, au uꞌondaꞌ sobꞌa.”\x + \xo 5:5 \xt Yohanis 21:3\x* \v 6 Boe ma ara raꞌondaꞌ puꞌat. Leleꞌ rae lea baliꞌ ata neu, puꞌat a sofeꞌ noꞌ a uꞌu, losa puꞌat a sii mbei ena.\x + \xo 5:6 \xt Yohanis 21:6\x* \v 7 Boe ma Simon randu nonoon mana sia ofaꞌ laen fo rema tulun se. De ara ao uꞌu ofaꞌ rala reu, de ofa karuaꞌ naa ra sofeꞌ roꞌa uꞌu, de raeꞌ a molo.\f + \fr 5:7 \ft Simon, do Petrus, do Simon Petrus, naa atahori sa naran.\f* \v 8-10 Simon nonoo manatasi nara, Yakobis no Yohanis, naeni Sabadeus ana nara, ara o sia naa boe. Ara o titindindiꞌ a, huu rala uꞌu hetar seli. Leleꞌ Simon Petrus nita saa mana dadꞌiꞌ naa, ma ana sendeꞌ lululanggan sia Yesus matan nae, “Au ia, atahori mana tao sala-kiluꞌ naen seli ena. Dadꞌi malole lenaꞌ Lamatuaꞌ afiꞌ deka-deka mo au fai.” \p Te Yesus nataa nae, “Simon! Afiꞌ duꞌa nae-nae dalaꞌ naa, huu Au ae pake nggi. Hei ia, biasa sangga uꞌu. Te ia na Au unori nggi sangga atahori fo tungga Au.” \p \v 11 Basa ma ara lea tuteꞌ ofa nara madꞌaꞌ ata reu. Boe ma ara lao hela basa saa-saa nara, fo tungga Yesus. \s1 Lamatuaꞌ Yesus naꞌahahaiꞌ atahori mana mamahedꞌi kusta sa \r (Mateos 8:1-4; Markus 1:40-45) \p \v 12 Sia kamboꞌ sa, Yesus nandaa no atahori sa hedꞌi kusta ndule ao na. Leleꞌ ana nita Yesus, boe ma neu sendeꞌ lululanggan ma beꞌutee sia matan losa rae a. Boe ma nae, “Amaꞌ, e! Tulun au dei! Au bubꞌuluꞌ, Amaꞌ bisa muꞌuhahaiꞌ hedꞌi ngga ia. Sadꞌi Amaꞌ nau. Naa fo atahori sudꞌi boe melumudꞌu au fai.” \p \v 13 Boe ma Yesus loo liman de nggama e. Boe ma olaꞌ nae, “Au nau! Hai leon! Olaꞌ basa ma, hedꞌi kusta mopꞌo neuꞌ ena mia atahori naa aon. \v 14 Boe ma Yesus olaꞌ fee nesenenedꞌaꞌ neu e nae, “Musunedꞌa malolole! Ho hai ena, te afiꞌ mufadꞌe esa boe! Ho musi tungga baꞌi Musa parendan dei. Dadꞌi muu sia malangga agama leo, fo ana paresaꞌ ao ma, naa fo ana nahine hedꞌis ma hai tebꞌe ena, do hokoꞌ. Basa na, ho musi mendi tutunu-hohotuꞌ moꞌe makasi, fo basa atahori bubꞌuluꞌ oi, ho hai tebꞌe ena.”\x + \xo 5:14 \xt Malangga Agama ra Atoran na 14:1-32\x* \p \v 15 Mae Yesus ai o, nda doo sa ma dudꞌuit soꞌal koasa Na naa, nenedꞌui-bꞌenggaꞌ sia bee-bꞌee. Dadꞌi atahori ra akaꞌ nonggo-nonggo rema rae rena E nanori se. Boe ma Ana naꞌahahaiꞌ atahori hetar mia hedꞌis mataꞌ-mataꞌ \v 16 Te Yesus o hii dinggoꞌ Aon mia atahori hetar, fo neu hule-oꞌe sia mamana rouꞌ. \s1 Lamatuaꞌ Yesus naꞌahahaiꞌ atahori mamaluꞌuꞌ sa \r (Mateos 9:1-8; Markus 2:1-12) \p \v 17 Lao esa, Yesus nanori atahori sia ume sa. Leleꞌ naa hambu atahori mia partei agama Farisi ro meser agama hira, rema rena E. Ara rema mia kambo-kamboꞌ sia propensi Galilea, propensi Yudea, ma kota Yerusalem. Lamatualain fee koasa neu Yesus fo naꞌahahaiꞌ atahori mamahedꞌiꞌ ra. \v 18-19 Leleꞌ naa, hambu atahori hira ndoro rendi atahori mamaluꞌu sa sia radꞌat sa ata. Ara sangga dalaꞌ fo ro atahori mamaluꞌuꞌ naa nisiꞌ Yesus fo naꞌahahaiꞌ e. Te ume naa sofeꞌ no atahori ena, de raꞌasusuuꞌ rala reu, te nda bisa sa. Naa de, ara rendi atahori mamaluꞌuꞌ a ume ata neu. Boe ma ara ofe randola ume a sinin, de raꞌondaꞌ atahori mamaluꞌuꞌ mana sia radꞌat ata naa. Ara raꞌondaꞌ e, nisiꞌ atahori hetar taladꞌan nara, nandaa no Yesus matan. \v 20 Yesus nita ma nahine nae, ara ramahere Eni bisa naꞌahahaiꞌ sira nonoon. Boe ma Ana olaꞌ neu atahori mamaluꞌuꞌ naa nae, “Ana, ngge! Au fee ambon neu sala mara ena.” \p \v 21 Rena Yesus olaꞌ naꞌo naa, boe ma atahori Farisi ro meser agama ra mulai ratatane rae, “Heꞌe! Akaꞌ Lamatualain mesaꞌ ne naꞌena hak fee ambon neu atahori sala-kilu nara. Te eni ia, seka, de tao aon onaꞌ Lamatualain! Ia, neꞌemutis!” \p \v 22 Te Yesus bubꞌuluꞌ rala nara. De Ana olaꞌ nae, “Taꞌo bee de hei duꞌa mae Au ia, olaꞌ neꞌemutis? \v 23-24 Au ia, Atahori Matetuꞌ a. Au uꞌena hak fee ambon neu atahori sala-kilu nara. Mete ma Au ufadꞌeꞌ a atahori mamaluꞌuꞌ ia ae, ‘Au fee ambon neu sala mara ena’, hei nda mita Au koasa ngga saa sia raefafoꞌ ia sa. Te mete ma Au ae, ‘Fela leo! Haꞌi mala radꞌat ma fo baliꞌ.’ Mete ma ana fela neuꞌ ena, hei feꞌe mita koasa Ngga. Naa de, Au ae uꞌuhahaiꞌ atahori mamaluꞌuꞌ ia, naa fo hei o bubꞌuluꞌ, Au uꞌena hak fee ambon neu atahori sala-kilun.” \p Boe ma Ana heoꞌ mbali atahori mamaluꞌuꞌ a, de olaꞌ nae, “Mumburiꞌ leo! Haꞌi mala radꞌat ma, fo lao baliꞌ ume muu!” \p \v 25 Aiboiꞌ ma, atahori naa fela nambariiꞌ sia atahori hetar mata nara, de haꞌi nala radꞌat na. Boe ma ana lao baliꞌ no koa-kio Lamatualain. \v 26 Rita taꞌo naa ma basa atahori mbo-mboꞌ a. Boe ma ara soꞌu rananaru Lamatualain naran rae, “Lamatualain manaseliꞌ, o! Faiꞌ ia, hita tita dꞌala manaseliꞌ no mata ao tara ena!” \s1 Lamatuaꞌ Yesus noꞌe Lewi fo tungga Eni \r (Mateos 9:9-13; Markus 2:13-17) \p \v 27 Nda doo sa ma, Yesus dea nema mia ume naa, ma nita atahori mana edꞌa bea sa endoꞌ sia mamana edꞌa bea na. Atahori naa naran Lewi.\f + \fr 5:27 \ft Lewi nara fean, Mateos.\f* Boe ma Yesus noꞌe nae, “Uma tungga Au!” \v 28 Lewi rena nala, ma ana fela neuꞌ ena, lao hela basa-bꞌasaꞌ e sia naa, de neu tungga Yesus. \p \v 29 Basa ma, Lewi tao fefetas fo noꞌe Yesus neu sia umen. Ana o noꞌe nonoo mana edꞌa bea nara, ro fuiꞌ ra, fo rema ra fefetas. \v 30 Te hambu atahori partei agama Farisi hira, ro meser agama ra, oꞌolaꞌ Yesus ana dedꞌenu nara rae, “Taꞌo bee de hei endoꞌ mia mo atahori nda papakeꞌ ra sa, onaꞌ mana edꞌa bea ro atahori nda malololeꞌ naa ra sa? Atahori maloleꞌ afiꞌ miꞌibꞌue mo atahori mataꞌ naa ra!”\x + \xo 5:30 \xt Lukas 15:1-2\x* \p \v 31 Te Yesus nafadꞌe se nae, “Atahori mamahedꞌiꞌ memaꞌ parlu doter. Te atahori nda mamahedꞌiꞌ ra sa, nda parlu sa. \v 32 Au uma fo mete-seꞌu atahori nda maloleꞌ ra sa. Te nda uma fo mete-seꞌu atahori mana duꞌa rae sira aon ndoo-tetuꞌ ena.” \s1 Meser agama ra rareresi ro Lamatuaꞌ Yesus soꞌal puasa \r (Mateos 9:14-17; Markus 2:18-22) \p \v 33 Basa ma, atahori mia partei agama Farisi ro meser agama ra oꞌolaꞌ mbali Yesus rae, “Taꞌo ia, Amaꞌ! Yohanis Mana Saraniꞌ a ana mana tungga nara puasa ma hule-oꞌe rakandooꞌ a. Atahori Farisi ra ana mana tungga nara o tao onaꞌ naa boe. Te taꞌo bee de Amaꞌ ana mana tungga mara akaꞌ raa rinu rakandooꞌ a? Ara nda puasa rita sa, do? \p \v 34 Te Yesus olaꞌ no se nendiꞌ nekendandaaꞌ nae, “Memaꞌ hei bubꞌuluꞌ ena, mete ma hambu feta kakabꞌiꞌ, mana neu fefetas ra nda puasa sa, te raa-rinu raꞌabeta. Mete ma touꞌ mana masao feuꞌ a feꞌe sia naa, na tantu basa se raa-rinu raꞌabꞌue. \v 35 Te dei fo lao esa, mete ma atahori feaꞌ toꞌu rendi tou mana sao feuꞌ a, na nonoo nara susa, fo ara feꞌe puasa ena.” \p \v 36 Basa ma, Yesus nafadꞌe nekendandaaꞌ esa fai nae, “Nda hambu atahori haꞌi teme feuꞌ eꞌetuꞌ esa, fo tanda neu badꞌu mbara manasikaꞌ sa. Te mete ma safe badꞌu a, na teme feuꞌ naa kukundu ma badꞌu a boe sika.\f + \fr 5:36 \ft Susura dedꞌea Yunani matetuꞌ a oi, “Afiꞌ oni oe anggor feuꞌ neu tas banda rou mbaraaꞌ, te afiꞌ losa sika hendi e.”\f* \v 37-38 Onaꞌ naa boe atahori nda oni tua feuꞌ nisiꞌ sambat mana mbokoꞌ sa. Te mete ma sambat fanggi e, na tuaꞌ nandali hendi e. Dadꞌi tua feuꞌ musi oni neu sambat feuꞌ boe. [No taꞌo naa, Yesus nanori se nae, Eni nenori feun, afiꞌ neꞌebꞌue no atahori Farisi ra nenori mbaran.] \v 39 Atahori mana ninu nita oe anggor mbaraaꞌ ena, nda hii ninu anggor feuꞌ sa. Huu nahine nae, “Anggor mana nenembedꞌa mbaraaꞌ naa, maladꞌan seli!” \c 6 \s1 Atahori kartiik Lamatuaꞌ Yesus se soꞌal fai hahae tao ues \r (Mateos 12:1-8; Markus 2:23-28) \p \v 1 Lao esa, nandaa no atahori Yahudi ra fai hahae tao ues na, Yesus no mana tungga nara laoꞌ tungga atahori osin. Boe ma ana mana tungga nara oru are-gandum mbuleꞌ, mana sia mata nara. Basa ma raisi de raa.\x + \xo 6:1 \xt Dui Seluꞌ Dala Masodꞌa 23:25\x* \v 2 Sia naa, hambu atahori hira mia partei Farisi toꞌu rahereꞌ hohoro-lalane adat Yahudi. Rita Yesus ana mana tungga nara tao taꞌo naa, boe ma ara oꞌolaꞌ E rae, “Taꞌo bee de Ana mana tungga mara ralena-langga hai hohoro-lalane agama ma? Ara tao ues nandaa no fai hahae aoꞌ! Mete se sini nae! Ara oru are-gandum. Afiꞌ taꞌo naa!’. \p \v 3-4 Te Yesus olaꞌ nae, “Ona bee, ee? Hei nda misinedꞌa baꞌi Daud dudꞌuit na sa do? Baꞌi Daud no ana mana tungga nara ambu nara korororoꞌ huu ndoe rala seli ena. Boe ma ara risiꞌ lala hule-oꞌeꞌ rala reu, de haꞌi roti fo malangga agama ra fee neu Lamatuaꞌ ena, de raa. Tao-tao te akaꞌ malangga agama ra fo bole raa roti naa. Atahori laen hokoꞌ. Baꞌi Daud se raa, te nda hambu atahori fee salaꞌ neu se sa. Hei onaꞌ nda baca mita Lamatualain Susura Meumaren sa!\x + \xo 6:3-4 \xt 1 Samuel 21:1-6; Malangga Agama ra Atoran na 24:9\x* \p \v 5 Pasa ndiki mara fo rena malolole! Au ia, Atahori Matetuꞌ a. Au uꞌena hak uꞌetuꞌ, atahori bisa tao saa, nandaa no fai hahae tao ues.” \s1 Lamatua Yesus tao nahaiꞌ atahori lima maꞌamate seseriꞌ sa \r (Mateos 12:9-14; Markus 3:1-6) \p \v 6 Faiꞌ sa, nandaa no fai hahae tao ues esa fai, Yesus neu nanori mia ume hule-oꞌeꞌ. Sia naa, hambu touꞌ sa liman seri maꞌamateꞌ. \v 7 Sia naa o, hambu meser agama hira ro atahori mia partei agama Farisi mana sangga slak fo rae raꞌatutudaꞌ Yesus. De ara mamakuꞌ a mete ma Ana nae tao nahaiꞌ atahori lima maꞌamate seseriꞌ a, nandaa no fai hahae tao ues. No taꞌo naa, ara ratudꞌu salan sia naa neuꞌ a ena. \v 8 Te Yesus nahine masud nara ena. Naa de Ana noꞌe atahori lima maꞌamate seseriꞌ a nae, “Aꞌa, e! Uma mumburiiꞌ sia taladꞌaꞌ ia, dei!” Boe ma ana neu nambariiꞌ memaꞌ. \v 9 Basa ma Yesus natane atahori naa ra nae, “Au utane sobꞌa nggi, dei. Tungga hita hohoro-lalane agaman, hita bisa tao saa nandaa no fai hahae tao ues? Hita tao maloleꞌ do, tao deꞌulakaꞌ? Ata fee masodꞌaꞌ neu atahori, do tao nembelulutu masodꞌa nara?” \v 10 Boe ma Yesus mete rereoꞌ se, de Ana olaꞌ no atahori lima mana maꞌamate seseriꞌ a nae, “Loo limam!” Ana o loo, ma liman hai neuꞌ ena boe. \p \v 11 Rita taꞌo naa, ma Yesus musu nara ramanasa seli. De ara ator dalaꞌ rae, “Ata musi sangga dalaꞌ laen, fo taꞌatutudꞌaꞌ E!” \s1 Lamatuaꞌ Yesus noꞌe nala ana mana tunggan atahori sanahulu rua \r (Mateos 10:1-4; Markus 3:13-19) \p \v 12 Nda doꞌ sa fai, ma Yesus nisiꞌ leteꞌ sa de hule-oꞌe. Ana hule-oꞌe tetembaꞌ sa temeao sia naa. \v 13 Mbila fefetu anan, ma Ana noꞌe nala ana mana tungga nara. Mia basa se, Ana tengga nala atahori sanahulu rua dadꞌi neu dedꞌenun. Atahori fo Ana tenggaꞌ ra, naeni: \q2 \v 14 Simon (fo Yesus noꞌe nae ‘Petrus’), \q2 Anderias (Simon odꞌin), \q2 Yakobis, \q2 Yohanis (Yakobis odꞌin), \q2 Filipus \q2 Bartolomeos, \q2 \v 15 Mateos, \q2 Tomas, \q2 Yakobis (Alpius anan), \q2 Simon (mana tungga partei poletik Selot),\f + \fr 6:15 \ft Partei Selot ia, sangga dalaꞌ fo rae sarangga mia mana parenda Roma ra. Ara babꞌae partei ia rae, ‘Patriot’.\f* \q2 \v 16 Yudas (Yakobis anan), ma \q2 Yudas Iskariot (mana seo hendi Yesus). \s1 Lamatuaꞌ Yesus naꞌahahaiꞌ atahori hetar \r (Mateos 4:23-25) \p \v 17 Leleꞌ onda mia leteꞌ a, Yesus no ana mana tungga nara rambariiꞌ mia rae tetuꞌ. Sia naa o, atahori hetar raꞌabꞌue. Ara, rema mia profinsi Yudea, mia kota Yerusalem, mia Tirus no Sidꞌon, kota karuaꞌ ia ra sia tasi suun. \v 18 Ara rema rae rena Yesus, ma hambu ruma rae roꞌe E fo Ana naꞌahahaiꞌ atahori mamahedꞌi ra. Boe ma Ana tao nahaiꞌ se. Ana o naꞌahahaiꞌ atahori nitu taoꞌ ra, ma use-oi nitu mia atahori naa ra. \v 19 Basa atahori rae nggama E, huu mete ma ara nggama dai E, na, hambu koasa kalua mia E fo tao nahaiꞌ se. \s1 Atahori mana onton, no mana hambu sosoeꞌ \r (Mateos 5:1-12) \p \v 20 Basa ma Yesus heoꞌ mbali ana dedꞌenu nara, de nanori nae, \q1 “Atahori mana tudꞌa-loloeꞌ re! \q2 Hei onton, \q3 huu Lamatualain mesaꞌ ne, hei Mane malolem. \q1 \v 21 Atahori mana ndoeꞌ re! \q2 Hei onton, \q3 huu dei fo Lamatualain fee nggi miꞌibeta. \q1 Atahori mana nggae luu-mbinu no rala susaꞌ re! \q2 Hei onton, \q3 huu, dei fo rala mara ramahoꞌo. \q1 \v 22-23 Atahori mana hambu doidꞌosoꞌ huu tungga Au, Atahori Matetuꞌ ia! \q2 Hei onton, \q3 huu dei fo Lamatuaꞌ bala-bꞌae nggi sia sorga. \q2 Onaꞌ mae atahori mburu-oeꞌ ro nggi, \q3 do tao maꞌafoo nara malole mara, \q3 ma tabꞌu-roroo nggi do, \q3 use-oi nggi onaꞌ atahori deꞌulakaꞌ o, \q2 hei onton, \q3 huu dei fo Lamatuaꞌ nasanedꞌa nggi sia sorga.\x + \xo 6:22-23 \xt 1 Petrus 4:14\x* \p De mete ma atahori tao raꞌasususaꞌ nggi taꞌo naa, o, tao rala mara ramahoꞌo a! No maꞌahee! Afi heran, te atahori mana tao raꞌasususaꞌ hei aleꞌ ia, bei-baꞌi nara mana tao doidꞌoso Lamatualain mana ola-ola maꞌahulu nara. \q1 De mete ma hei hambu sususaꞌ mataꞌ naa, \q2 tao rala mara mimihoꞌo, \q3 huu dei fo Lamatuaꞌ bala-bꞌae nggii naen seli sia sorga.\x + \xo 6:22-23 \xt 2 Israꞌel no Yahuda Dudꞌuin 36:16; Dedꞌenuꞌ ra Dudꞌuin 7:52\x* \q1 \v 24 Te atahori mamasuꞌi re! \q2 Hei soe, \q3 huu hei masodꞌa nemehoꞌot ma, losaꞌ ia ena. \q1 \v 25 Atahori maꞌabetaꞌ re! \q2 Hei soe, \q3 huu dei fo hei hambu fai ndoes manaseliꞌ \q1 Atahori mana kidꞌo-kedꞌe leliꞌ re! \q2 Hei soe, \q3 huu susa-sonaꞌ a nema tao nggi nggae luu-mbinu. \q1 \v 26 Atahori mana maꞌahe hadꞌa-hormat re! \q2 Hei soe, \q2 huu maꞌahulun bei-baꞌi mara, \q3 koa-boꞌu mana ola-olaꞌ ombo-koson ra! \s1 Hei musi sue musu mara \r (Mateos 5:38-48; 7:12) \p \v 27 Boe ma Yesus olaꞌ nakandoo nae, “Pasa ndikim fo rena malolole! Musi sue musu mara, ma tao dꞌala maloleꞌ neu atahori mana mburu-oeꞌ ro nggo. \v 28 Hule-oꞌe moꞌe Lamatualain tao dꞌala maloleꞌ fee neu atahori mana sumba-ndon nggo. Ma moꞌe Ana tao dꞌala maloleꞌ fee neu atahori mana fua salaꞌ mata-mataꞌ neu nggo. \v 29 Mete ma atahori mbasa nasum seri, na, soro fo ana mbasa nasum seri fai. Mete ma hambu atahori rambas nala badꞌu matobꞌim, na, fee badꞌum neu e boe. \v 30 Mete ma hambu atahori roꞌe sudꞌiꞌ a sa ma esa, na, fee neuꞌ ena. Boe ma mete ma ana haꞌi nendi saa ma esa, na, hela neu fo ana hambu e leo. Afiꞌ muu moꞌe baliꞌ e fai! \v 31 Musi tao atahori ra, onaꞌ saa fo ho mae fee se tao neu nggo boe.\x + \xo 6:31 \xt Mateos 7:12\x* \p \v 32 Ho hiiꞌ a mutudꞌu susueꞌ neu atahori mara. Naa maloleꞌ. Te naa, lenan, sa? Huu atahori deꞌulakaꞌ ra o sue atahori nara boe! \v 33 Mete ma taoꞌ a maloleꞌ neu akaꞌ atahori mana tao maloleꞌ neu nggo, naa lenan saa? Huu atahori deꞌulakaꞌ ra o bala-bꞌae maloleꞌ no maloleꞌ taꞌo naa boe. \v 34 Mete ma ho fee pindan doi ma neu akaꞌ atahori mana bisa fee baliꞌ, na, naa lenan sa? Huu atahori deꞌulaka ra o fee pindan doi nara reu atahori feaꞌ ra boe, sadꞌi mbila do fini esan, na, ara simbo baliꞌ manadaiꞌ. \p \v 35 Te manaselin, taꞌo ia: Sue musu mara! Ma tao dꞌala maloleꞌ fee se. Saa fo ara parlu, na, fee pindan. Afiꞌ dꞌuꞌa-dꞌuꞌaꞌ mae, ara fee baliꞌ, do hokoꞌ. No taꞌo naa, dei fo Lamatualain bala-bꞌae baliꞌ nggo. Boe ma dadꞌi muu Lamatualain Mana Seliꞌ anan. Huu masodꞌam onaꞌ Amam mana hiiꞌ a tao maloleꞌ fee atahori deꞌulakaꞌ ra. Ana o tao maloleꞌ neu atahori mana nda rahine roꞌe makasi sa. \v 36 Dadꞌi musi mutudꞌu susueꞌ neu atahori, onaꞌ Amam mana sia sorga natudꞌu susueꞌ neu nggo. \s1 Afiꞌ fua salaꞌ leli neu atahori \r (Mateos 7:1-5) \p \v 37 Yesus nanori nakandoo nae, “Afiꞌ nile leli atahori, fo atahori afiꞌ nile leli nggo boe. Afiꞌ fua salaꞌ neu atahori, fo atahori afiꞌ fua salaꞌ neu nggo boe. Fee ambon neu atahori sala nara, naa fo ara o fee ambon neu sala mara boe. \v 38 Mete ma ho fee atahori saa fo ara parlu, na, dei fo ho o simbo boe. Huu dei fo Lamatuaꞌ mete-seꞌu nggo fo simbo naeꞌ lenaꞌ fai. Naa onaꞌ atahori ombo fufue naen seli nisiꞌ balek uꞌukuꞌ rala neu, de nggonggonggar e ma ndeni e, fo ombo nesofe seluꞌ e losa mbori rae neu. Ho simboꞌ a nanaen onaꞌ naa boe. Mete ma ho fee mbeiꞌ a, na ho simbo bꞌaliꞌ mbeiꞌ a boe. Te mete ma ho fee naeꞌ na, ho o simbo baliꞌ nanaen seli boe.” \p \v 39 Yesus o nanori nendiꞌ nekendandaaꞌ boe. Ana dui nae, “Atahori pokeꞌ nda bisa natudꞌu dalaꞌ fee atahori pokeꞌ sa. Te hokoꞌ naa ruꞌa se tudꞌa ndolaꞌ rala reu!\x + \xo 6:39 \xt Mateos 15:14\x* \v 40 Ana sakolaꞌ nda mahineꞌ lenaꞌ meser na sa! Te mete ma ana tungga malolole meser na nenorin, ana bisa dadꞌi onaꞌ meser na boe.\x + \xo 6:40 \xt Mateos 10:24-25; Yohanis 13:16; 15:20\x* \p \v 41 Ho hiiꞌ a mete maꞌabebesa atahori sala ana nara. Te sala monaem na, nda mae naa salaꞌ sa. Naa onaꞌ ho mita rae dekeꞌ sa sia atahori matan. Tao-tao te balok monaeꞌ sa natabꞌaꞌ sia mata ma, te nda medꞌa sa! \v 42 Taꞌo bee de mumburani olaꞌ mae, “Toronooꞌ! Uma fo au nggue hendi rae dekeꞌ sia matam dei.” Tao-tao te nda mita saa-saa sa boe, huu hambu balok natabꞌa sia matam naa! Woe! Memaꞌ ho, atahori mana dea-ralaꞌ tebꞌe! Haꞌi hendi balok naa mia matam dei. Dei fo feꞌe mita, fo tulun nggue hendi rae dekeꞌ sia nonoom matan.” \s1 Atohori dudꞌuꞌan nenenitaꞌ mia tatao-nonoin \r (Mateos 7:16-20; 12:33-35) \p \v 43 Yesus fee seluꞌ nekendandaaꞌ sa nae, “Hau huu maloleꞌ, nda bisa nabꞌoa bꞌoa nda maloleꞌ sa. Boe ma hau huu nda maloleꞌ sa, nda bisa nabꞌoa bꞌoa maloleꞌ sa. \v 44 Atahori rahine rae hau huuꞌ sa maloleꞌ do hokoꞌ, mia hau naa bꞌoa nara. Basa atahori bubꞌuluꞌ rae, atahori nda seu jambu bꞌoaꞌ, do anggor boaꞌ mia hau huu manggouꞌ sa.\f + \fr 6:44 \ft Sia susura dedꞌea Yunani nenesuraꞌ oi, atahori nda seu \ft \+it σῦκον (sukun\+it*) mia ἀκανθα \+it (akanth\+it*a) sa. Ara o nda hambu σταφυλή (\+it stafulei\+it*) mia βάτος (\+it batos\+it*) sa. Sosoan nae, mia hau huuꞌ sa, hita hambu bꞌoan tungga hau huun.\f* \x + \xo 6:44 \xt Mateos 12:33\x* \v 45 Onaꞌ naa boe atahori rala meumareꞌ, ana tao dꞌala maloleꞌ. Te atahori rala manggenggeoꞌ, ana tao dꞌala deꞌulakaꞌ. Huu atahori dedꞌea-oꞌolan, natudꞌu eni dudꞌuꞌan.”\x + \xo 6:45 \xt Mateos 12:34\x* \s1 Atahori mahineꞌ no atahori nggoaꞌ sa tao ume \r (Mateos 7:24-27) \p \v 46 Basa ma Yesus tute oꞌolan fai nae, “Hei akaꞌ moꞌe Au mikindooꞌ a mae, ‘Malangga’. Te taꞌo bee de hei nda nau tungga Au oꞌola ngga sa? \v 47 Atahori mana rema rena Au, ma tao tungga oꞌola Ngga, eni, onaꞌ \v 48 atahori mana nae tao ume manggateeꞌ. Ana ali malolole naꞌahuluꞌ fanderen ndolan sia rae isiꞌ losa hambu fatu manggateeꞌ. Basa de ana tao fanderen sia fatu naa ata, dei de feꞌe naririi ume a. Mete ma oe mandaliꞌ a nandali nema o, ume naa nda nanggonggaꞌ sa, huu fanderen na manggateeꞌ. \v 49 Te atahori mana rena no rala banggi-bꞌanggiꞌ ma nda tungga Au oꞌola ngga sa, eni onaꞌ atahori mana naririi umen, te nae sadꞌi dadꞌi. Ana nda tao fanderen sa, te dꞌama ume a siaꞌ a rae isiꞌ sia loe suun. De leleꞌ oe mandaliꞌ a nandali nema ma, nandali nendi ume a!” \c 7 \s1 Lamatuaꞌ Yesus tao nahaiꞌ soldꞌadꞌu Roma ana mana tao ues na \r (Mateos 8:5-13) \p \v 1 Yesus nanori basa ma Ana lao baliꞌ kota Kapernaum neu. \v 2 Sia naa hambu malangga soldꞌadꞌu Roma esa. Ana naꞌena ana mana tao ues esa, dadꞌi eni ana nemeheren. Ana mana tao ues naa, namahedꞌi naeꞌ a mate. \v 3 Leleꞌ malangga rena soꞌal Yesus, boe ma ana haitua atahori lasiꞌ Yahudi hira naa reu roꞌe Yesus nema fo tao nahaiꞌ ana mana tao ues naa. \v 4 Ara kokoe Yesus, fo mete ma nau, na, Ana tungga no se fo naꞌahahaiꞌ atahori naa. Ara kokoe E rae, “Amaꞌ! Atahori Roma ia, atahori maloleꞌ! Eni nandaa Amaꞌ tulu-fali e. \v 5 Te huu ana naririi ume hule-oꞌeꞌ sa fee hai, huu ana sue hai atahori Yahudi ra.” \v 6 Boe ma Yesus tungga no se. \p Ara nda feꞌe losa ume sa, te malangga denu nonoon nendi haraꞌ neu Yesus nae, “Papa afiꞌ bengge-bꞌengge uma fai, huu au nda undandaa simbo Papa sia ume ngga sa. \v 7-8 Boe ma au nda undandaa uma undaa o Papa sa. Memaꞌ Papa naꞌena koasa. Dadꞌi sadꞌi Papa olaꞌ miaꞌ a naa o, ana mana tao ues ngga hai neuꞌ ena. Au uhine dalaꞌ ia, huu au malangga ngga naꞌena koasa fo parenda au. Ma au o uꞌena koasa fo parenda soldꞌadꞌu nggara. Mete ma au parenda ana mana tungga ngga ae, ‘Misiꞌ naa!’ Ana neu. Mete ma au ae, ‘Ia uma!’ na ana nema. No mete ma au parenda ana mana tao ues ngga ae, ‘Tao ues ia!’ ana tao taꞌo naa. Dadꞌi sadꞌi Papa olaꞌ a, na ana mana tao ues ngga ia, hai neuꞌ ena.” \p \v 9 Rena taꞌo naa ma Yesus heran. Ana heoꞌ dꞌean mbali atahori hetar mana tungga E. Boe ma Ana “Olaꞌ nae! Doon basa ia ena, te Au nda feꞌe undaa o atahori Yahudi esa sa boe, nemeheren onaꞌ atahori Roma ia!” \p \v 10 Dadꞌi Yesus laoꞌ losaꞌ a naa. Basa ma, malangga nonoo nara lao baliꞌ. Ara losa malangga umen, ma rita anaꞌ naa hai ena. \s1 Lamatuaꞌ Yesus tao nasodꞌa baliꞌ ina falu sa anan \p \v 11 Mbilaꞌ neu, ma Yesus no ana mana tungga nara lao risiꞌ kamboꞌ sa, naran Nain. Atahori hetar laoꞌ raꞌabꞌue ro se. \v 12 Leleꞌ ara rae deka ro lelesu masoꞌ kamboꞌ a, atahori nononggoꞌ sa rae dea reu raꞌoi mamates. Mana mateꞌ naa, ina falu sa ana mone isen. \v 13 Leleꞌ Yesus nita ina falu naa, ma ralan tudꞌa kasian. Boe ma Ana olaꞌ no ina falu a nae, “Mama! Dꞌai ena, sudꞌi nggae!” \p \v 14 Boe ma Yesus neu deka-deka, ma kois radꞌat mamates naa. Boe ma atahori mana lemba radꞌat a, hahae tahan. Boe ma Yesus olaꞌ neu atahori mates a nae, “Ana moneꞌ e! Fela leo!” \v 15 Boe ma, anaꞌ a nasodꞌa baliꞌ, ma fela nggua-nggua neuꞌ ena. Boe ma ana ola-olaꞌ no basa atahori mana ririi ndule e. Basa ma Yesus nafadꞌe neu inaꞌ naa nae, “Mama! Anam sie.” \p \v 16 Basa atahori mana sia naa ra, ramatau rae mate! Boe ma ara koa-kio Lamatualain rae, “Lamatualain denu mana ola-olan manaseliꞌ sa fee nema hita!” Hambu laen fai rae, “Lamatualain nema sia hita taladꞌan ena, de natudꞌu rala malolen ena!” \v 17 Boe ma dudꞌuit naa nenedꞌui-bꞌenggaꞌ sia bee-bꞌee sia propensi Yudea, losa nusaꞌ laen boe. \s1 Yohanis Mana Saraniꞌ a haitua mana nendi haraꞌ nisiꞌ Lamatuaꞌ Yesus \r (Mateos 11:2-19) \p \v 18-20 Yohanis Mana Saraniꞌ a ana mana tungga nara rena basa saa fo Lamatuaꞌ Yesus taoꞌ ra ena. Dadꞌi ara reu dui neu Yohanis sia bꞌui rala. Boe ma ana denu atahori rua reu risi Yesus fo ratane E rae, “Amaꞌ ia, tebꞌe-tebꞌeꞌ Kristus, fo hai mihaniꞌ a, do? Do hai musi mihani atahori laen fai?” \p De ara randaa ro Yesus, ma ratane taꞌo naa. \p \v 21 Leleꞌ mana nendi haraꞌ ra mia naa, Yesus naꞌahahaiꞌ atahori hetar mia hedꞌi-nggarau nara mataꞌ-mataꞌ. Ma Ana oi nitu mia atahori nitu daiꞌ ra. Ana o tao nahaiꞌ atahori pokeꞌ ra fo rita baliꞌ. \p \v 22 Basa ma Yesus nafadꞌe Yohanis ana dedꞌenu nara nae, “Ama baliꞌ mii mifadꞌe aꞌa Yohanis, basa-bꞌasa saa fo hei rena ma mitaꞌ a, onaꞌ Lamatualain mana ola-olan Yesaya suraꞌ nae, \q2 ‘Atahori pokeꞌ, nita baliꞌ. \q2 Atahori mamaluꞌuꞌ, fela lao-laoꞌ. \q2 Atahori hedꞌi kusta, dadꞌi mamalelenuꞌ. \q2 Atahori mbakeꞌ, bisa rena. \q2 Atahori mates, rasodꞌa baliꞌ. \q2 Atahori manatudꞌa-loloeꞌ, rena Hara-lii Maloleꞌ.”\x + \xo 7:22 \xt Yesaya 35:5-6; 61:1\x* \p \v 23 Baliꞌ mii mifadꞌe aꞌa Yohanis mae, ‘Atahori nda mana mae simbo Au sa, dei fo ara onton tebꞌe.’” \p \v 24 Leleꞌ Yohanis ana mana tungga nara baliꞌ boe, ma Yesus olaꞌ no atahori naeꞌ naa ra soꞌal Yohanis nae, “Leleꞌ hei mii sangga Yohanis sia mamana maꞌafuniꞌ naa, hei duꞌa mae hei mii mindaa mo atahori onaꞌ beek? Hei nda dꞌua mae mii mindaa mo atahori mana male-maꞌaꞌ onaꞌ hau oo neneuli-faeꞌ tungga anin sa! \v 25 Hei nda duꞌa mae mii mindaa mo atahori mana pake bua-baꞌu mafelit sa, huu atahori mataꞌ naa leo siaꞌ a ume maneꞌ! \v 26 Dadꞌi hei mii mindaa mo see sia naa? Hei duꞌa mae mii mindaa mo Lamatualain mana ola-olan, do? Tebꞌe! Te eni naa, mana ola-olaꞌ manaseliꞌ tebꞌe. \v 27 Huu sia Susura Meumareꞌ nenesuraꞌ memaꞌ Yohanis dꞌalan oi, \q1 ‘Rena! Au denu atahori ngga, \q2 fo neu soi dalaꞌ fee nggo.’\x + \xo 7:27 \xt Meleaki 3:1\x* \p \v 28 Sia raefafoꞌ ia, nda hambu atahori esa saa boe, manaseliꞌ lenaꞌ Yohanis. Te sia Lamatuaꞌ mamana parendan, atahori mana maꞌabꞌuit a o manaseliꞌ lenaꞌ Yohanis.” \p \v 29 Atahori mana rena Yesus oꞌolan, rahine rae, Lamatuaꞌ dꞌalan naa, dꞌala masodꞌa ndoo-tetuꞌ. Mana edꞌa bea ra o rahine boe. Huu feꞌesaꞌan Yohanis sarani se, ma nanori se ena. \v 30 Te atahori mia partei agama Farisi ma mana mahine hukun Yahudi ra, nda nau tungga Lamatualain hihii-nanaun sa ena. Naa de, ara nda roꞌe Yohanis sarani se sa.\x + \xo 7:30 \xt Mateos 21:32; Lukas 3:12\x* \p \v 31 Boe ma Yesus natane nae, “Au ae uꞌusasamaꞌ atahori leleꞌ ia ra ro saa e? Atahori mataꞌ saa ra ia ra? \v 32 Ara onaꞌ ana-ana mana endo-endoꞌ sia pasar. Ara soa randu ma unggu-remu rae, \q1 ‘Hai fuu suling rame-rame, \q2 te hei nda lendo-foti maꞌahee sa. \q1 Boe ma hai sodꞌa sosodꞌa beꞌe mamates, \q2 te hei nda nggae sa.’ \p \v 33 Huu Yohanis mana saraniꞌ a nda ninu anggor, ma ana hiiꞌ a puasa, na, hei moꞌe e mae, ‘Nitu daiꞌ!’ \v 34 Te ia na Au, Atahori Matetuꞌ a, inu anggor ma ua roti onaꞌ biasa. Boe ma, hei moꞌe Au mae, ‘Eni ia, mana bare-tasaꞌ! Ma mana mafuꞌ seli! Neu naꞌabꞌue no mana edꞌa bea ra! Eko-daꞌi no atahori nda papakeꞌ ra sa. Ana nda ma hadꞌat sa. \v 35 Te ama meteꞌ a, Au dedꞌea ngga ia! Atahori mana bubꞌuluꞌ no matetuꞌ, ara tungga Lamatuaꞌ hihii-nanaun.” \s1 Lamatuaꞌ Yesus neu naa fefetas sia Simon umen \p \v 36 Sia kota naa, hambu atahori Farisi sa, naran Simon. Lao esa, ana noꞌe Yesus se reu raa sia umen. Yesus se simbo rala haraꞌ ma reu fo endo rae raa. \v 37 Leleꞌ naa, ina manendit sa rena oi, Yesus naa sia naa. Ma ana rala neu, de toꞌu nendi mina maꞌameniꞌ mafelit boto sa. \v 38 Ana nema tungga deaꞌ deka no Yesus. De sendeꞌ lululanggan sia Yesus ein. Ma ana nggae losa luun titi dai Yesus ein. Ana seka Yesus ein nendiꞌ langga fulun, ma idꞌu nasafafali Yesus ein. Basa ma ana mbori mina maꞌameniꞌ naa neu Yesus ein.\x + \xo 7:38 \xt Mateos 26:7; Markus 14:3; Yohanis 12:3\x* \p \v 39 Simon, nahine inaꞌ naa leleo-lalaon. Naa de ana duꞌa sia ralan nae, “Ia dadꞌi bukti Yesus ia, nda Lamatualain mana ola-olan sa! Mete ma tebꞌe-tebꞌe Lamatualain mana haitua E, naa Yesus bubꞌuluꞌ, inaꞌ mana kois Eni a, ina manendit. Lamatualain mana ola-ola nara nda onaꞌ E sa, huu atahori meumareꞌ nda deka-deka ro atahori manggenggeoꞌ ra sa!” \p \v 40 Te Yesus nahine Simon dudꞌuꞌan. Boe ma Ana nae, “Aꞌa Simon! Taꞌo ia, aꞌa. Au ae ufadꞌe nggo dalaꞌ sa.” \p Boe ma Simon nataa nae, “Neu! Ama Meser, olaꞌ leo.” \p \v 41 De Yesus fee nekendandaaꞌ sa nae, “Atahori sa hiiꞌ a fee atahori pindan doi na. Lao esa ana fee atahori rua pindan doin. Ana fee esa doi fulaꞌ natun lima; ma esa ka akaꞌ lima nuluꞌ a. \v 42 Te losa fain, ruꞌa se nda fee rala baliꞌ dꞌoiꞌ naa ra sa. Boe ma atahori mana fee doiꞌ naa, kasian ruꞌa se. Naa de ana mboꞌi ruꞌa se mia huta nara. Dadꞌi tungga aꞌa Mon dudꞌuꞌan, atahori karuaꞌ mana pindan dꞌoiꞌ naa ra, bee ka sue lenaꞌ atahori mana hiiꞌ a fee pindan dꞌoiꞌ a?” \p \v 43 Simon nataa neuꞌ ena nae, “Neꞌo mana nahuta naeꞌ a!” \p Yesus nataa nae, “Tebꞌe aꞌa!” \p \v 44 Boe ma Ana mete mbali inaꞌ a, ma olaꞌ neu Simon nae, “Sobꞌa aꞌa Simon mete inaꞌ ia. Leleꞌ Au uma isiꞌ aꞌa umen rala, aꞌa nda haꞌi hela oe fo safe ei ngga tungga hita adat na sa. Te inaꞌ ia naꞌadoe ei ngga nendiꞌ luu-oen, basa ma seka namadꞌaꞌ nendiꞌ langga fulun. \v 45 Boe ma faaꞌ ra, leleꞌ soru Au isiꞌ aꞌa Mon umem rala, aꞌa Simon nda idꞌu Au, tungga hita adat na sa. Te eniꞌ a Au isiꞌ ume ia rala, inaꞌ ia nda naloeꞌ idꞌu ei ngga sa. \v 46 Aꞌa Simon o liliiꞌ adat fo mbori mina neu fuiꞌ ra langgan. Leleꞌ Au rala uma faaꞌ ra, inaꞌ ia mbori mina maꞌameni mafelit neu ei ngga. \v 47 Aꞌa Simon rena malolole dei! Inaꞌ ia salan memaꞌ naeꞌ. Te Lamatuaꞌ fee ambon neu basa sala nara ena, huu ana natudꞌu susuen ma rala makasin nae-nae neu Au. Te atahori mana namedꞌa aon nda mana tao salaꞌ naeꞌ sa, ana o namedꞌa nae eni nda parlu hambu ambon naeꞌ sa. Naa de ana nda nahine susueꞌ, ma nda namahoꞌo nahine noꞌe makasi mbali Lamatuaꞌ sa.” \p \v 48 Basa ma Yesus olaꞌ neu inaꞌ naa nae, “Au fee ambon neu sala mara ena!” \p \v 49 Atahori mana endoꞌ raa raꞌabꞌue, ara utu-utu rae, Aweee! Ana duꞌa nae, Eni seka ia?! Nambarani fee ambon neu atahori salan, o! Tao-tao te akaꞌ Lamatualain mesaꞌ ne mana naꞌena hak fee ambon neu atahori sala nara! Cih!” \p \v 50 Te Yesus nafadꞌe neu inaꞌ naa nae, “Huu mumuhere Au ena, naa de Lamatualain fee nggo masodꞌaꞌ ena. Baliꞌ leo mo sodꞌa-moleꞌ!” \c 8 \s1 Inaꞌ mana tungga Lamatuaꞌ Yesus \p \v 1 Nda dooꞌ sa ma, Yesus no ana dedꞌenun kasanahulu rua nara, reu laoꞌ ndule kota-kota ma kambo-kamboꞌ sia naa. Ana laoꞌ nafadꞌe atahori soꞌal Lamatualain parendan. Naa dadꞌi hara-lii maloleꞌ neu se. \v 2 Sia nononggoꞌ naa, hambu inaꞌ ruma tungga boe. Inaꞌ ia ra, ruma parna ramahedꞌi mataꞌ-mataꞌ, ma ruma nitu taoꞌ boe. Te Yesus tao nahaiꞌ basa se ena. Onaꞌ Maria mia kambo Magdala. Feꞌesaꞌan Yesus oi hendi nitu hitu mia e. \v 3 Susana no mama Yohana o tungga boe. Mama Yohana ia, ama Kusa saon. Kusa ia, malangga mana nanalalau sia mane Herodes ume panggat na. Feꞌe hambu inaꞌ hetar mana laoꞌ roo Yesus se. Inaꞌ ia ra tanggon Yesus se doꞌi dꞌala nara.\x + \xo 8:3 \xt Mateos 27:55-56; Markus 15:40-41; Lukas 23:49\x* \s1 Nekendandaaꞌ soꞌal atahori mana sela fini sia rae mataꞌ-mataꞌ \r (Mateos 13:1-9; Markus 4:1-9) \p \v 4 Lao esa, atahori rema mia kamboꞌ hetar fo sangga Yesus. Leleꞌ atahori ra raꞌabꞌue ena, ma Ana dui se nekendandaaꞌ sa nae, \v 5 “Hambu atahori mana ue rae sa neu nggari fini sia osin. Fini ruma tudꞌa sia dalaꞌ. Leleꞌ atahori laoꞌ sia naa, ara tatabꞌu fini ra. Basa ma mbuiꞌ ra rema de bꞌidꞌo-raa hendi basa se. \v 6 Fini ruma tudꞌa sia rae fatuꞌ. Fini ra ranumbu boe, te male hendi se, huu oe mbeiꞌ a. \v 7 Fini ruma tudꞌa sia mamana dꞌuri nggaut. De leleꞌ fini ra ranumbu boe, dꞌuri nggaut hapi nisa se. \v 8 Te fini ruma fai, tudꞌa sia rae isi maloleꞌ. Ara ranumbu, ma raꞌamoko losa rabꞌoa. Fini naa ra fee baliꞌ buna-bꞌoaꞌ lao natun sa.” \p Dꞌui basa taꞌo naa, ma Yesus nateꞌe nekendandaaꞌ naa, ma nafadꞌe nae, “Hei mana pasa ndiki mara, ama duꞌa malolole!” \s1 Lamatuaꞌ Yesus nafadꞌe nae saa de eni hiiꞌ a pake nekendandaaꞌ \r (Mateos 13:10-17; Markus 4:10-12) \p \v 9 Basa ma, Yesus ana dedꞌenu nara ratane nekekendandaaꞌ a sosoan. \p \v 10 Ana nataa nae, “Taꞌo ia! Huu hei tungga tebꞌe-tebꞌeꞌ Lamatualain hihii-nanaun ena, naa de Au ufadꞌe relo-relo fo ama bubꞌuluꞌ, Lamatuaꞌ nae parenda atahori nara taꞌo bee. Te atahori feaꞌ ra nda nau tao-afiꞌ neu Lamatuaꞌ hihii-nanaun sa. Naeni de Au unori se endiꞌ nekendandaaꞌ. Huu Lamatuaꞌ mana ola-ola nara suraꞌ memaꞌ soꞌal atahori ia ra nae, \q1 “Ara rita ena, \q2 te nda nau rahine sa. \q1 Ara rena ena, \q2 te nda nau bubꞌuluꞌ sa.”\x + \xo 8:10 \xt Yesaya 6:9-10\x* \s1 Lamatuaꞌ Yesus nafadꞌe nekekendandaaꞌ soꞌal fini a sosoan \r (Mateos 13:18-23; Markus 4:13-20) \p \v 11 Boe ma Yesus nafadꞌe nekendandaaꞌ naa sosoan, nae “Fini naa, naeni Lamatualain Dedꞌea-oꞌolan. \v 12 Fini mana tudꞌa sia dalaꞌ a, naeni atahori mana rena Lamatuaꞌ Dedꞌea oꞌolan, te basa ma nitur malanggan nema rambas nendi Dedꞌea Oꞌolaꞌ ra mia rala nara. No taꞌo naa, ara nda ramahere Lamatuaꞌ, ma nda hambu masodꞌaꞌ sa. \v 13 Fini mana tudꞌa sia rae fatuꞌ a, naeni atahori mana rena Lamatuaꞌ Dedꞌea-oꞌolan no nemehoꞌot. Te oka nara nda romaꞌ rala reu sa. Ara mulai ramahere, te mete ma hambu sususaꞌ, ara tudꞌa neuꞌ ena. \v 14 Fini mana tudꞌa sia mamana dꞌuri-nggaut naa, naeni atahori mana rena ma simbo Lamatuaꞌ Dedꞌea-oꞌolan. Te nda dooꞌ sa ma, ara liliiꞌ hendi Dedꞌea-oꞌolaꞌ naa ra, huu ara hiiꞌ a sebꞌo-mue ro ue-tatao nara, hata-hetoꞌ mataꞌ-mataꞌ, ma hiiꞌ a rasodꞌa no nemehoꞌotꞌ a. Naa de, nemehere nara, nda naꞌena buna-bꞌoaꞌ saa-saa sa boe. \v 15 Te fini mana tudꞌa sia rae isi maloleꞌ naa, naeni atahori rala ndoos no maloleꞌ. Leleꞌ ara rena Lamatualain Dedꞌea-oꞌolan, ara mbedꞌaꞌ malolole sia rala nara. No taꞌo naa, ramahere rakandoo, ma tao dꞌala maloleꞌ naeꞌ.” \s1 Nekendandaaꞌ soꞌal tatana lambu rendiꞌ hura rae \r (Markus 4:21-25) \p \v 16 Basa ma Yesus olaꞌ seluꞌ nae, “Nda hambu atahori rambilaꞌ lambu tiiꞌoek, basa na tatana hura rae neu e sa. Boe ma nda hambu atahori mbedꞌaꞌ lambu nisiꞌ koi a raeꞌ sa. Mete ma tao taꞌo naa, na, atahori nda rita rondan sa ena. Lambu mana naꞌena nggunaꞌ, naeni mana mbedꞌaꞌ sia mamana naruꞌ ata, naa fo rondan fee manggareloꞌ neu atahori mana rala rema.\x + \xo 8:16 \xt Mateos 5:15; Lukas 11:33\x* \v 17 Ia naa basa mana maꞌafuniꞌ ra, dei fo nenenitaꞌ. Boe ma basa saa fo atahori nda rahine leleꞌ ia sa, dei fo ara hambu rahine boe.\x + \xo 8:17 \xt Mateos 10:26; Lukas 12:2\x* \p \v 18 Dadꞌi hei musi duꞌa malolole dalaꞌ ia ra. Atahori mana nau sangga nahine tebꞌe-tebꞌeꞌ Lamatuaꞌ hihii-nanaun, ana boe nahine. Te atahori fo nda mana taoafiꞌ neu Lamatuaꞌ hihii-nanaun sa ana boe namanggoa.\x + \xo 8:18 \xt Mateos 25:29; Markus 4:25; Lukas 19:26\x* \s1 Lamatuaꞌ Yesus bobꞌonggi matetuꞌ nara \r (Mateos 12:46-50; Markus 3:31-35) \p \v 19 Lao esa, Yesus sebꞌo-mue no atahori hetar. Boe ma maman no odꞌi nara rema rae randaa ro E. Te ara nda bisa deka-deka ro E sa, huu atahori naen seli. \v 20 Boe ma hambu atahori sa neu nafadꞌe Yesus nae, “Amaꞌ! Mamam no odꞌi mara sia dꞌean. Ara rae randaa ro Amaꞌ.” \p \v 21 Boe ma Ana nataa nae, “Ia! Te taꞌo ia. Mama ngga ma toronoo matetu nggara, naeni atahori mana rena ma tao tungga Lamatualain Dedꞌea-oꞌolan.” \s1 Lamatuaꞌ Yesus tao naloeꞌ sanggu-anin \r (Mateos 8:23-27; Markus 4:35-41) \p \v 22 Lao esa, Yesus noꞌe ana mana tungga nara nae, “Lao teu sae ofaꞌ, fo tisiꞌ dꞌano seriꞌ,” Boe ma ara sae ofaꞌ sa, de ara lao. \v 23 Leleꞌ ara lao, ma Yesus sungguꞌ. Nda dooꞌ sa ma, sanggu anin losa. Ma ree poꞌa ofaꞌ rala neu, de raeꞌ a molo. \p \v 24 Ana mana tungga nara rita taꞌo naa ma, ara fafae Yesus rae, “Papa! Papa, e! Fela fo tulun dei! Hita taeꞌ a molo mate ia ena!” \p Boe ma Yesus o fela boe. De Ana ai anin no ree a nae, “Muloeꞌ leo!” Boe ma ree no anin o namalino neuꞌ ena. \p \v 25 Basa ma Ana bꞌua ana mana tungga nara nae, “Taꞌo bee de hei nda feꞌe mimihere Au sa?” \p Ara ramatau ma heran. Boe ma esa natane esa nae, “Awii! Yesus ia, seka? Taꞌo bee de Ana bisa parenda ree-anin, fo tungga hihii-nanaun e?” \s1 Lamatuaꞌ Yesus oi nitu naeꞌ mia atahori muluꞌ sa \r (Mateos 8:28-34; Markus 5:1-20) \p \v 26 Nda dooꞌ sa ma, Yesus se losa nusa Gerasa, sia dano Galilea seriꞌ.\f + \fr 8:26 \ft Susura dedꞌea Yunani meulau manaseliꞌ a suraꞌ nae, ‘Gerasa’. Hambu susura ruma suraꞌ rae, ‘Gadara’. Ma hambu ruma fai oi, ‘Gergesa’.\f* \v 27-29 Sia naa, hambu atahori sa nitu ra tao e dooꞌ ena. Ana nda ma umeꞌ sa, de ana leo siaꞌ a rates. Fais-fais na ana laoꞌ neu-nema no maꞌaholan. Huu nitu ra parenda e rakandondooꞌ a. Atahori paꞌa e rasafafali rendiꞌ rante ma kale besiꞌ ena, te ana naꞌetuꞌ hendi se. Boe ma nitu ra akaꞌ raꞌasusuuꞌ e fo nela nisiꞌ mamana rouꞌ. \p Leleꞌ Yesus se onda mia ofaꞌ ma, atahori muluꞌ naa neu nisiꞌ Yesus. Atahori naa nggasi, ma natudꞌa aon sia Yesus ein. Boe ma Yesus parenda nae, “Woi, nitu! Kalua mia atahori ia!” \p Boe ma atahori muluꞌ naa nggasi nae, “Woi afiꞌ ngganggu au! Huu au uhine nggo, Yesus, Lamatualain manaseliꞌ a Anan! Afiꞌ tao doidꞌoso au!” \p \v 30 Yesus natane e nae, “Naram seka?” \p Boe ma nitu naa nataa nae, “Legion, huu hai hetar, ona soldꞌadꞌu rifon-rifon.” Ana naꞌo naa, huu nitu hetar leo sia aon rala. \p \v 31 Nitu ra roꞌe rakandooꞌ a mbali Yesus fo afiꞌ fee sira risiꞌ Ndola Doidꞌosoꞌ a, naeni koasa deꞌulakaꞌ ra mamanan. \p \v 32 Te deka-deka sia naa, hambu fafi nononggo monaeꞌ esa sosoꞌa rae fo sangga nanaat sia leteꞌ a suun. De nitu ra roꞌe Yesus rae, “Denu hai misiꞌ fafi naa ra rala!” Boe ma Yesus naꞌaheiꞌ. \v 33 Basa ma, nitu ra lao hela touꞌ naa, de risiꞌ fafi naa ra rala. Basa fafi ra ramulu, de relaꞌ mia leteꞌ naa, ma boke risiꞌ dano rala reu. De basa se mate rasamele. \p \v 34 Mana manea fafi ra rita taꞌo naa ma rela reu dui basaꞌ e ndule kambo-kamboꞌ mana sia naa ra. \v 35 Rena rala dudꞌuit naa, ma atahori hetar reu risiꞌ mamanaꞌ naa. Ara rae rita mataꞌ saa mana dadꞌiꞌ ena. Losa naa, ma rita atahori nitu dꞌaiꞌ a endoꞌ subꞌa-subꞌa deka Yesus ein. Ana pake bua-baꞌus ena, ma mulun mopo ena. Rita taꞌo naa, ma basa se ramatau \v 36 Basa ma atahori mana rita mana dadꞌiꞌ naa ra, dui atahori mana rema feuꞌ ra soꞌal taꞌo bee de atahori muluꞌ naa hai. \v 37 Boe ma basa atahori Gerasa mana leo sia mamanaꞌ naa, roꞌe mbali Yesus fo Ana lao hela se, huu basa se ramatau rae mate. \p Boe ma Yesus se hene ofaꞌ neu, de baliꞌ risiꞌ dano Galilea seriꞌ reu. \p \v 38 Te atahori faaꞌ ra mana nenemboꞌiꞌ mia nitu ra, akaꞌ noꞌe mbali Yesus nae, “Amaꞌ! Au tungga ꞌo nggo boe!” Te Yesus nataa nae, \p \v 39 “Taꞌo ia! Malole lenaꞌ baliꞌ misiꞌ bobꞌonggi mara, fo dui se Lamatualain malolen, fo Ana tao fee nggoꞌ a.” \p Basa ma, atahori naa laoꞌ rereoꞌ kota naa, ma dui neu basa atahori soꞌal Yesus tao nahaiꞌ eni. \s1 Lamatuaꞌ Yesus tao nasodꞌa baliꞌ Yairus ana feton ma tao nahaiꞌ inaꞌ mana mamahedꞌi mboꞌa-mboꞌaꞌ a raaꞌ \r (Mateos 9:18-26; Markus 5:21-43) \p \v 40 Basa ma Yesus se lao risi dꞌano Galilea seriꞌ. Leleꞌ ara onda mia ofaꞌ, atahori hetar nea-neaꞌ E ena. Ara reu rakarumbu rae soru E. \v 41-42 Sia naa o, hambu atahori esa, naran Yairus. Eni, malangga ume hule-oꞌe sia kota naa. Anan, akaꞌ esaꞌ a; ana fetoꞌ, too sanahulu rua ena. Ana fetoꞌ naa namahedꞌi naeꞌ, de naeꞌ a mate. Leleꞌ Yairus nita Lamatuaꞌ Yesus nema, ana neu sendeꞌ lululanggan sia Yesus matan. Ana noꞌe Yesus neu sia umen, fo tulu-fali ana feton. \p Leleꞌ Yesus naꞌaheiꞌ boe, ma ara lao risiꞌ Yairus umen. Atahori hetar o rae tungga boe de raote de reu. Naa de ara laoꞌ rakaseseti. \p \v 43 Hambu inaꞌ sa o tungga no se boe. Ana namahedꞌi mboꞌa raaꞌ nda naloeꞌ bꞌatuu sa, doo na too sanahulu rua ena. Ana nabꞌasaꞌ dꞌoin no hata-heton ena, huu bꞌae neu dꞌoter ra. Te nda hambu esa bisa tao nahaiꞌ e sa boe. Hedꞌi na naa, akaꞌ mesu-fela nakandooꞌ a.\f + \fr 8:43 \ft Susura dedꞌea Yunani ruma nda sura oi, “Ana nabasaꞌ dꞌoin ma hata-heton, fo bꞌae neu doter ra.”\f* \v 44 De ana neu deka-deka neu Yesus dean. Boe ma ana kois Yesus badꞌun suun. Leleꞌ ana kois basa boe ma, hedꞌi mboꞌa-mboꞌa raa na naloeꞌ neuꞌ ena boe. \p \v 45 Aboiꞌ ma Yesus nambariiꞌ, de natane nae, “Seka mana kois Au?” \p Te atahori esa o nda nataa sa boe. De Petrus nae, “Malangga, dei! Te atahori hetar rakaseseti onaꞌ ia! Neꞌo mana ratimba mia dꞌeaꞌ rema.” \p \v 46 Te Yesus olaꞌ no e nae, “Hokoꞌ! Au medꞌa koasa kalua mia Au e. Dadꞌi Au uhine atahori esa sangaja kois Au.” \p \v 47 Leleꞌ naa inaꞌ a nahine nae eni nda naꞌafuniꞌ nala sa, boe ma namatau seli. Ana nggeꞌe-nggeꞌe, de sendeꞌ lululanggan neu Yesus matan. De ana dui saa manadadꞌi neu e sia basa atahori hetar matan. Boe ma nafadꞌe nae, eni kois Yesus boe ma, eni hai neuꞌ ena. \p \v 48 Boe ma Yesus olaꞌ no e nae, “Feto ngge! Ho hai, huu mumuhere Au. Baliꞌ mo sodꞌa-moleꞌ ena!” \p \v 49 Leleꞌ Yesus feꞌe olaꞌ no inaꞌ naa, ma Yairus atahorin esa nema nafadꞌe nae, “Aduu, Amaꞌ, e! Amaꞌ anan nese ena! Ana mate ena, dadꞌi sudꞌi boe neꞌebꞌebꞌenggeꞌ Ama Meser fai.” \p \v 50 Te leleꞌ Yesus rena atahori naa dudꞌuin, boe ma Ana olaꞌ no Yairus nae, “Aꞌa! Subꞌa-subꞌaꞌ a! Afiꞌ dꞌuꞌa-dꞌuꞌa! Mumuhere neuꞌ a Lamatualain. Mana fee masodꞌaꞌ neu aꞌa anan.” \p \v 51-53 Leleꞌ ara losa Yairus umen, atahori sofe ume ena. Ara nggae ei-ei. Boe ma Yesus ai se nae, “Ama sudꞌi boe nggae fai! Anaꞌ ia nda mate sa. Ana sungguꞌ a!” \p Te atahori ra mali rapepenggo bafa nara neu E, huu sira rita no mata nara anaꞌ a etu hahaen. Basa ma Yesus noꞌe anaꞌ a ama-ina nara, Petrus, Yohanis, no Yakobis, rala reu ro E. Laen ra Ana denu rahani siaꞌ a dꞌeaꞌ. \p \v 54 Ara rala reu, boe ma Yesus toꞌu anaꞌ a liman, de noꞌe nae, “Nona, e! Fela leo!” \v 55 Aibꞌoiꞌ ma, anaꞌ naa nasodꞌa baliꞌ, de fela neuꞌ ena. De Yesus denu ana fetoꞌ naa maman nae, “‘Fee anaꞌ ia naa leo!” \v 56 Anaꞌ a ina-ama nara heran rala seli. Te Yesus fee nesenedꞌaꞌ neu se, fo afiꞌ dui-bꞌengga dalaꞌ ia neu atahori ra. \c 9 \s1 Lamatuaꞌ Yesus denu dedꞌenun atahori sanahulu rua \r (Mateos 10:5-15; Markus 6:7-13) \p \v 1 Lao esa, Yesus naꞌabꞌue ana dedꞌenun atahori sanahulu rua. Boe ma Ana fee se koasa fo reu oi nitur ra, ma tao rahaiꞌ atahori mamahedꞌiꞌ mataꞌ-mataꞌ. \v 2 Ana denu se, fo reu rafadꞌe atahori soꞌal Lamatualain toꞌu parendaꞌ. Ana o denu se fo reu tao rahaiꞌ atahori mamahedꞌiꞌ sia bee-bꞌee. \v 3 Te Ana nafadꞌe se nae, “Misinedꞌa malolole! Afiꞌ mendi saa-saa boe sia dalaꞌ. Mendiꞌ a badꞌu siaꞌ ao mara. Afiꞌ mendi teteas, do tas, do lepa-ngges, ma dꞌoiꞌ. Afiꞌ mendi badꞌu seluaoꞌ boe! \v 4 Mete ma hei misiꞌ kamboꞌ sa, ma hambu atahori nau simbo nggi, na, mii leo sia ume nara. Afiꞌ heheli ume. Leo mikindoo sia naa, losa hei lao hela kamboꞌ naa. \v 5 Mete ma misiꞌ kamboꞌ sa, ma atahori sia kamboꞌ naa, nda nau simbo ma nda rena nggi sa, na, soꞌu ei mara fo lao hela se leo. Mete ma hei lao hela mamanaꞌ naa, na, tao tungga hadꞌat fo hendaꞌ hendi afu mia ei mara. Mifadꞌe se mae, ‘Hei nda nau rena sa, na, hela neu fo hei lemba-misaa ao mara!’”\x + \xo 9:5 \xt Lukas 10:4-11; Dedꞌenuꞌ ra Dudꞌuin 13:51\x* \p \v 6 Basa ma, ana dedꞌenuꞌ ra lao mia kamboꞌ risi kamboꞌ. Ara reu rafadꞌe Lamatualain Hara-lii Malolen neu atahori ra. Ma ara tao rahaiꞌ atahori mamahedꞌiꞌ ra boe. \s1 Mane Herodes bingun soꞌal Lamatuaꞌ Yesus \r (Mateos 14:1-12; Markus 6:14-29) \p \v 7 Leleꞌ naa, Mane Herodes Antipas\f + \fr 9:7 \ft Herodes Antipas naa, Herodes monaeꞌ a anan. Herodes monaeꞌ naa, mana parenda fo risa anadꞌiki-anadꞌikiꞌ sia Betlehem nandaa no bꞌonggi Lamatuaꞌ Yesus.\f* rena dudꞌuit mataꞌ-mataꞌ soꞌal Yesus. Ana rena dudꞌuit naa ra, ma ana bingun, huu hambu atahori hira rafadꞌe rae, “Yesus naa, naeni Yohanis Mana Saraniꞌ a nasodꞌa baliꞌ ena.” \v 8 Hambu ruma fai rafadꞌe rae, “Eni ia, baꞌi Elia mana nasodꞌa baliꞌ ena.” \p Hambu ruma fai rae, “Eni ia, esa mia Lamatuaꞌ mana ola-olan laen ra eniꞌ a dalahulun.”\x + \xo 9:8 \xt Mateos 16:14; Markus 8:28; Lukas 9:19\x* \p \v 9 Te Herodes nasanedꞌa nae, “Faiꞌ naa, au mana denu tati etu Yohanis langgan. Ana nasodꞌa baliꞌ, do saa? Te ia, seka fai?” Boe ma ana sangga dalaꞌ fo nae nandaa mataꞌ no Yesus. \s1 Lamatuaꞌ Yesus nahao atahori rifon lima \r (Mateos 14:13-21; Markus 6:30-44; Yohanis 6:1-14) \p \v 10 Lao esa, Yesus ana dedꞌenun fo ana dꞌenuꞌ ra, baliꞌ fo raꞌabꞌue ro E fai. Ara rafadꞌe neu E basa saa fo sira taoꞌ ra ena. Basa ma Yesus se laoꞌ nee-nee risiꞌ mamanaꞌ sa deka no kambo Betsaida, fo reu hahae ao nara sia naa. \v 11 Te atahori hetar rahine Yesus se rae reu sia bee, de ara tungga E. Dadꞌi Yesus simbo se no maloleꞌ, ma tao nahaiꞌ basa atahori mamahedꞌi ra, ma dui se soꞌal Lamatualain toꞌu parendaꞌ. \p \v 12 Bꞌobꞌon ma, Ana dedꞌenu kasanahulu ruaꞌ ra, roe mbali Yesus rae, “Malole lenaꞌ Amaꞌ denu atahori ia ra risiꞌ kamboꞌ mana deka-deka ia ra, fo sangga nanaat ao nara. Ma hela neu fo ara sangga mamana susungguꞌ. Huu mamana rouꞌ onaꞌ ia, taꞌo bee fo ara hambu raa?” \p \v 13-14 Te Yesus nataa nae, “Taꞌo ia! Hela fo hei mana mihao se!” \p Te ara rareresi rae, “Aweꞌ, Amaꞌ dei! Nda bisa taꞌo naa sa ma? Atahori ia ra, rifon lima lenaꞌ! Naa feꞌe akaꞌ touꞌ ra, nda feꞌe reken inaꞌ ra ro ana ka ra sa! Ma hai roti ma akaꞌ bꞌueꞌ limaꞌ a, ma uꞌu boaꞌ ruaꞌ a. Mete ma Amaꞌ nau hai mihao atahori ia ra, na, taꞌo bee fo hai bisa hasa nanaat naeꞌ fee se?!”\x + \xo 9:13-14 \xt Mateos 14:21\x* \p Boe ma Yesus denu se nae, “Dꞌenu atahori ia ra endoꞌ raꞌabꞌue reu mamanaꞌ sa na lima nulu-lima nuluꞌ.” \p \v 15 Boe ma reu ator se endoꞌ taꞌo naa. \v 16 Leleꞌ ara endoꞌ rala ma, Yesus haꞌi nala roti bꞌue ka limaꞌ ma uꞌu boaꞌ ka ruaꞌ naa ra. De Ana oroꞌa lalai ata neu, ma hule-oꞌe noꞌe makasi. Basa de Ana bibꞌibꞌi roti no uꞌu ra, de loo fee neu ana dedꞌenu nara fo reu babꞌanggi fee neu atahori naa ra. \v 17 Basa se raa losa raꞌabꞌeta. Basa de, ara radꞌuru rala nanaa lenaꞌ ra, sofe boa sanahulu rua. \s1 Petrus medꞌa nae, Lamatuaꞌ Yesus naa, Kristus, naeni Atahori fo Lamatualain helu-fuli memaꞌ mia dalahulun ena \r (Mateos 16:13-19; Markus 8:27-29) \p \v 18 Lao esa, Yesus mesaꞌ ne hule-oꞌe sia mamanaꞌ sa. Basa ma, ana dedꞌenu nara raꞌabꞌue ro E. Hule-oꞌe basa ma, Ana natane se nae, “Hei rena-renaꞌ atahori ola-olaꞌ rae, Au ia, seka? \p \v 19 Ara rataa rae, “Ruma rae Amaꞌ ia, Yohanis Mana Saraniꞌ a. Laen ra rae, mbei ma Amaꞌ ia, baꞌi Elia. Hokoꞌ na, esa mia Lamatualain mana ola-olan maꞌahulun nasodꞌa baliꞌ ena.”\x + \xo 9:19 \xt Mateos 14:1-2; Markus 6:14-15; Lukas 9:7-8\x* \p \v 20 Boe ma Yesus natane se fai nae, “Mete ma tungga hei, na, hei mae Au ia, se?” \p Basa ma Petrus nataa nae, “Amaꞌ ia, Kristus, naeni Atahori fo Lamatualain dudꞌu memaꞌ eniꞌ a dalahulun!”\f + \fr 9:20 \ft Yohanis 6:68-69\f* \p \v 21 Basa ma Yesus naꞌangge se nae afiꞌ mifadꞌe neu see-see boe mae, Au ia, Kristus. \s1 Lamatuaꞌ Yesus olaꞌ soꞌal Eni mamaten, ma Eni nasodꞌa baliꞌ \r (Mateos 16:21-28; Markus 8:31—9:1) \p \v 22 Basa ma, Yesus olaꞌ selu nae, “Au ia, Atahori Matetuꞌ a. Au musi lemba doidꞌoso beran mataꞌ-mataꞌ. Dei fo atahori Yahudi ra lasi-lasi adꞌat, ma malangga agama nara, ro meser agama ra nda nau simbo rae, Au ia, Kristus. Basa fo ara risa Au. Memaꞌ Au mate, te finiesan ma, Au usodꞌa baliꞌ!”\f + \fr 9:22 \ft Dedꞌea Yunani rereken fai na, naeni, faiꞌ ia sama ona fai kaesan; mbila sama onaꞌ fai karuan; finiesan sama onaꞌ fai katelun. Dadꞌi Lamatuaꞌ Yesus mamaten, reken fai kaesan (Fai kalima manaseliꞌ a), no Ana nasodꞌa baliꞌ, reken fai katelun, naeni finiesan (Fai nggarei Paska).\f* \p \v 23 Basa ma, Ana nafadꞌe atahori hetar nae, “Atahori mana nae tungga Au, na, musi naꞌatataaꞌ tungga nakandoo fais-fais. Ana musi mboꞌi hendi hihii-nanaun. Musi tungga nakandooꞌ a, onaꞌ mae atahori ra rae tao risa e, onaꞌ atahori rasaa hau ngganggen fo neu nisiꞌ eni mamana mamates na.\x + \xo 9:23 \xt Mateos 10:38; Lukas 14:27\x* \v 24 Te atahori mana nahehere mate huu tungga Au, dei fo ana hambu masodꞌaꞌ nakandoo no Lamatuaꞌ. Te atahori fo nau nasodꞌa soaꞌ neu akaꞌ aon, dei fo ana saranggaa no Lamatualain.\x + \xo 9:24 \xt Mateos 10:39; Lukas 17:33; Yohanis 12:25\x* \v 25 Mete ma atahori sa hambu basa raefafoꞌ no isi oen, te Lamatualain nda simbo e sa, na, ana hambu onton saa? \v 26 Au ia, Atahori Matetuꞌ a. Dadꞌi atahori mana mae tungga Au, ma mae toꞌu nenori ngga, dei fo Au o mae utaa e sia Lamatualain matan leleꞌ Au baliꞌ mia sorga uma. Huu dei fo Au onda uma o Ama ngga koasa manaselin, o basa ate nara mia sorga ra. \v 27 Au ufadꞌe tebꞌe-tebꞌeꞌ neu nggi. Hambu hira mia hei mana sia ia ra, dei fo rita rala Lamatuaꞌ toꞌu parendaꞌ, fo ara feꞌe mate na.” \s1 Lamatuaꞌ Yesus mata-aon dadꞌi laen sia leteꞌ ata \r (Mateos 17:1-8; Markus 9:2-8) \p \v 28 Basa fai kafalun, ma Yesus noꞌe no Petrus, Yohanis ma Yakobis reu sia leteꞌ esa fo hule-oꞌe. \v 29 Leleꞌ Yesus hule-oꞌe, boe ma mata-aon dadꞌi laen, ma bua-baꞌu nara dadꞌi muti makahahadꞌoꞌ. \p \v 30 Aibꞌoiꞌ ma, atahori rua rema boe. Ruꞌa se, naeni baꞌi Musa no baꞌi Elia. Boe ma ara ola-olaꞌ ro Yesus. \v 31 Ara o randela-rasaꞌa. Teluꞌ se ola-olaꞌ soꞌal Yesus mamaten sia Yerusalem. \p \v 32 Leleꞌ naa, Petrus no nonoon karuaꞌ ra nduar kau-kau de ara sungguꞌ. Leleꞌ ara fela, boe ma rita Yesus nambariiꞌ no atahori rua. Ara o rita Yesus naronda manggareloꞌ boe. \p \v 33 Leleꞌ baꞌi Musa no baꞌi Elia rae lao, ma Petrus bingun, nda nitaꞌ nae tao saa sa boe. Boe ma ana olaꞌ leli nae, “Papa! Sia ia maloleꞌ, o! Dadꞌi malole lenaꞌ hai miririi lalaaꞌ telu. Esa fee neu Papa, esa fee neu baꞌi Musa, ma esa fai fee neu baꞌi Elia.” \v 34 Te leleꞌ ana feꞌe ola-olaꞌ taꞌo naa, ma lelee bubꞌueꞌ sa nema tatana nala se. Boe ma Petrus se ramatau. \v 35 Boe ma ara rena haraꞌ sa mia leleeꞌ naa nae, \q1 “Ia, Au Ana ngga fo Au pili memaꞌ a! \q2 Ana olaꞌ, na, rena malolole neu E!”\x + \xo 9:35 \xt 2 Petrus 1:17-18; Yesaya 42:1; Mateos 3:17; 12:18; Markus 1:11; Lukas 3:22\x* \p \v 36 Olaꞌ basa ma, Petrus se rita akaꞌ Yesus mesaꞌ ne. Teluꞌ se nee-neeꞌ a ma nda dui neu esa sa boe, saa fo sira ritaꞌ naa. Doo-doo dei de ara feꞌe dui neu atahori laen. \s1 Lamatuaꞌ Yesus tao nahaiꞌ anaꞌ fo nitu deꞌulakaꞌ taoꞌ a \r (Mateos 17:14-18; Markus 9:14-27) \p \v 37 Mbilaꞌ neu ma, Leleꞌ Yesus no Petrus se onda mia leteꞌ naa, atahori hetar rema randaa ro Yesus. \v 38 Boe ma atahori sa nameli mbali E nae, “Ama Meser, e! Tulun seꞌu ana mone ise ngga dei! \v 39 Te nitu akaꞌ toꞌu nala e, fo tao e nggasi aiboiꞌ-aiboiꞌ, ma mbembesiꞌ e losa fufureꞌ lua mia bꞌafan. Nitu naa o, akaꞌ momoko e, ma neu kakaur e nakandooꞌ a. \v 40 Au oꞌe tulun Amaꞌ ana dedꞌenun nara fo oi hendi nitu naa, te ara nda bole e sa!” \p \v 41 Rena taꞌo naa, ma Yesus bꞌua basa se nae, “Woi! Hei nda mimihere mae Lamatuaꞌ bisa tao nahaiꞌ nala atahori, sa do? Hei ia ra, memaꞌ atahori nda mana mihine misodꞌa tungga dꞌala ndoos sa! Au musi uꞌubꞌue o hei losa fai hiraꞌ fai, dei fo hei nau mimihere neu Au? Au musi uꞌutataaꞌ o hei losa faiꞌ bee fai!?” \p Basa ma Ana olaꞌ no amaꞌ naa nae, “Mo anam ia nema leo!” \p \v 42 Leleꞌ ara roo anaꞌ naa nisiꞌ Yesus, boe ma nitu a rupa anaꞌ naa neu rae a, ma mbembesiꞌ naꞌamiminaꞌ e. Te Yesus parenda nitu a fo lao hela anaꞌ naa, boe ma anaꞌ naa hai neuꞌ ena. Basa de Yesus fee anaꞌ naa neu aman. \v 43a Atahori mana rita Lamatuaꞌ koasa manaselin naa, basa se titindindii. \s1 Lamatuaꞌ Yesus olaꞌ seluꞌ soꞌal Eni mamaten \r (Mateos 17:22-23; Markus 9:30-32) \p \v 43b Leleꞌ basa atahori ra feꞌe ola-olaꞌ soꞌal manadꞌadꞌiꞌ fo Yesus taoꞌ ra, Ana nafadꞌe ana dedꞌenun nara nae, \v 44 “Misinedꞌa malolole oꞌola ngga ia! Nda dooꞌ sa te, atahori rae seo hendi Au, Atahori Matetuꞌ ia. Ara fee Au isiꞌ atahori dꞌeaꞌ ra.” \v 45 Te ana dedꞌenun nara titindindiiꞌ a. Ara nda rahine dudꞌuꞌan sa. Ara o ramatau ratane naa sosoan saa. \s1 Seka mana dadꞌi malangga \r (Mateos 18:1-5; Markus 9:33-37) \p \v 46 Lao esa, Yesus ana dedꞌenun nara rareresi seka mia sira e dei fo mana dadꞌi malangga.\x + \xo 9:46 \xt Lukas 22:24\x* \v 47 Te Yesus bubꞌuluꞌ saa fo rareresiꞌ a. Boe ma Ana noꞌe anadikiꞌ sa, de fee ne nambariiꞌ neu bobꞌoan. \v 48 Basa ma nafadꞌe se nae, “Rena malolole! Atahori mana tungga Au fo mete-seꞌu atahori anadikiꞌ onaꞌ anaꞌ ia, naa sosoan, eni mete-seꞌu Au. Ma eni o mete-seꞌu Ama Ngga sia sorga mana denu Au raefafoꞌ uma. Hambu atahori naeꞌ hiiꞌ a raloe-radꞌae se. Onaꞌ atahori mana tudꞌa-loloeꞌ, atahori manasusaꞌ, atahori nda papakeꞌ ra sa, atahori mana soeꞌ, ma atahori anak ra. Naa! Atahori mana hiiꞌ a mete-seꞌu atahori mataꞌ naa ra, Lamatualain duꞌa nae sira manaseliꞌ ra.”\x + \xo 9:48 \xt Mateos 10:40; Lukas 10:16; Yohanis 13:20\x* \s1 Atahori nda mana labꞌan sa, eni hita nonoon \r (Markus 9:38-40) \p \v 49 Basa ma Yohanis nafadꞌe Yesus nae, “Papa! Lao esa, hai mita atahori sa oi nitur nendiꞌ Papa naran. Dadꞌi hai ꞌai fo afiꞌ ingga-inggaꞌ Papa naran, huu eni nda hita atahorin sa.” \p \v 50 Te Yesus nataa nae, “Afiꞌ! Huu atahori nda mana labꞌan hita sa, eni hita nonoon.” \s1 Atahori sia kamboꞌ sa sia Samaria nda nau simbo Lamatuaꞌ Yesus sa \p \v 51 Yesus bubꞌuluꞌ nae, Eni fai hehene sorga neu deka-deka ena. Boe ma Ana naꞌetuꞌ fo lao kota Yerusalem neu. \v 52 Ana denu atahori lao raꞌahuluꞌ se, naa fo ara ralalau hela nanaa-nininuꞌ. Boe ma ara risiꞌ kamboꞌ sa sia propensi Samaria de rae ralalau mamana leleoꞌ. \v 53 Te atahori Samaria naa ra nda nau simbo Yesus se sa, huu Ana nae lao neu hule-oꞌe neu Lamatualain sia kota Yerusalem.\f + \fr 9:53 \ft Atahori Samaria ra mamana hule-oꞌen neu Lamatualain hambu sia lete Gerisim sia sira nusan. Eni dooꞌ ena ara ratofa ro atahori Yahudi mana hule-oꞌe neu Lamatualain sia kota Yerusalem.\f* \v 54 Leleꞌ Yakobis no Yohanis rena atahori Samaria ra tatao nara, ma ara kokoe Yesus rae, “Papa! Taꞌo bee, ata toꞌe Lamatualain naꞌondaꞌ ai mia lalai nema naa hendi basa se?”\x + \xo 9:54 \xt 2 Mane-maneꞌ ra 1:9-16\x* \p \v 55 Te Yesus mete mbali ruꞌa se, ma ai nae, “Sudꞌi boe duꞌa taꞌo naa fai.” \v 56 Basa ma ara lao rakandoo risiꞌ kamboꞌ laen. \s1 Dalaꞌ tungga neu Lamatuaꞌ Yesus \r (Mateos 8:19-22) \p \v 57 Leleꞌ ara feꞌe lao-laoꞌ, hambu atahori sa olaꞌ no Yesus nae, “Amaꞌ! Amaꞌ neu sia bee o, au nau tungga ukundoo o Amaꞌ!” \p \v 58 Te Yesus nataa nae, “Malole, boe! Te musunedꞌa taꞌo ia. Basa atahori ro banda ra esaꞌ no mamana luꞌu-leleon. Busa fui baliꞌ nisiꞌ ndolan. Mbuiꞌ bꞌaliꞌ nisiꞌ ndunan. Te Au, Atahori Matetuꞌ ia, nda maumeꞌ fo baliꞌ uu sa. Mamanaꞌ fo ndae langgaꞌ o, nese boe.” \p \v 59 Lao esa, Yesus noꞌe atahori laen sa nae, “Uma tungga Au, fo dadꞌi atahori ngga.” \p Atahori naa nataa nae, “Neu! Te taꞌo ia, Lamatuaꞌ. Hela fo au baliꞌ mete-seꞌu ala ina-ama nggara dei. Mete ma ama ngga mate ena, dei fo au feꞌe tungga na.” \p \v 60 Te Yesus nafadꞌe neu e nae, “Taꞌo ia! Hela fo atahori nda mana ramahere neu Lamatuaꞌ sa, ralalau sira atahori mates nara. Te hei mana mimihere neu Lamatuaꞌ, hei ue-tataos mara mii mifadꞌe soꞌal Lamatualain toꞌu parendaꞌ.” \p \v 61 Hambu atahori sa fai nae, “Malole boe, Lamatuaꞌ! Au ae tungga Lamatuaꞌ ukundoo. Te fee kakaꞌeꞌ fo uu idꞌu ala bobꞌonggi nggara, dei fo au baliꞌ uma tungga Lamatuaꞌ.”\x + \xo 9:61 \xt 1 Mane-maneꞌ ra 19:20\x* \p \v 62 Te Yesus nafadꞌe neu e nae, “Taꞌo ia! Mete ma atahori tatati rala osi nara, basa ma ara mbute-mue roꞌ a ue-tatao laen ra losa ara liliiꞌ sela, na, osi naa nda dadꞌi sa. Onaꞌ naa boe atahori mana naꞌetuꞌ nae tungga Au, te akaꞌ nasanedꞌa masodꞌa maꞌahulun. Atahori mataꞌ naa nda naꞌena ngguna dadꞌi atahori mana ue-tao sia Lamatualain parendan sa. \c 10 \s1 Lamatuaꞌ Yesus denu ana dedꞌenun atahori hitu nulu rua \p \v 1 Basa ma, Yesus pili nala ana dedꞌenun laen atahori hitu nulu rua.\f + \fr 10:1 \ft Sia susura dedꞌea Yunani ruma nenesuraꞌ oi, ‘ana dedꞌenuꞌ atahori hitu nulu rua’. Sia ruma fai nenesuraꞌ oi, ‘ana dedꞌenuꞌ atahori hitu nulu’. Susura mana nenesuraꞌ lali neu dedꞌeat laen maꞌabuiꞌ ra, naeꞌ pili ‘hitunulu rua’.\f* Basa de Ana bꞌanggi se atahori rua-ruaꞌ, fo reu raꞌahuluꞌ E sia mamana-mamanaꞌ fo nae neuꞌ a. \v 2 Ana denu se nae, “Hambu atahori hetar onaꞌ are mbule manahuniꞌ ena. Helaꞌ a tenu osiꞌ a haitua atahori mana tao ues nara rema etu-oru. Dadꞌi hei musi hule-oꞌe moꞌe Lamatualain haitua seluꞌ mana tao ues nara fo raꞌabꞌue rala atahori mana nae tungga Au ra. Huu, atahori mana nae tungga Au ra, hetar. Te atahori mana tao ues ra hidꞌaꞌ a.\x + \xo 10:2 \xt Mateos 9:37-38\x* \p \v 3 Ia naa ama laoꞌ leo! Au denu nggi mii sia atahori hetar. Te misinedꞌa taꞌo ia. Hei onaꞌ bibꞌi lombo ana rala maloleꞌ, mana neu sia busa fui deꞌulakaꞌ ra taladꞌan.\x + \xo 10:3 \xt Mateos 10:16\x* \p \v 4 Ama afiꞌ mendi dꞌoiꞌ, do tas bꞌua-baꞌus, do laopei lenaꞌ sia dalaꞌ. Afi ngganggari fai parsumaꞌ a, huu akaꞌ mitea atahori sia dalaꞌ. \p \v 5-8 Mete ma hei misiꞌ kamboꞌ sa, afiꞌ lali-laliꞌ mia ume sa misiꞌ ume laen. Mete ma atahori simbo hei no maloleꞌ sia ume sa, na, mihani sia naa leo, losa hei lao hela kamboꞌ naa. Mete ma hei misiꞌ ume sa, hei musi moꞌe fo Lamatualain fee papala-babꞌanggiꞌ neu atahori sia ume naa. Mete ma tenu umeꞌ a simbo nggi no malolole, dei fo Lamatuaꞌ natudꞌu rala malolen neu ume isiꞌ naa ra. Te mete ma ara nda nau simbo nggi sa, na, hela neu fo Lamatuaꞌ natudꞌu rala malolen neu akaꞌ mesaꞌ nggi. Mete ma hei misiꞌ ume sa, do, kamboꞌ sa, na, mia-minu sudꞌiꞌ a saa fo ara feeꞌ ra. Simbo no rala nemehoꞌot, te nandaa ara fee nggi taꞌo naa fo nggati mbusa-titi mara.\x + \xo 10:5-8 \xt 1 Korintus 9:14; 1 Timotius 5:18\x* \v 9 Tao mihaiꞌ sira atahori mamahedꞌiꞌ nara. Boe ma mifadꞌe se mae, ‘Lamatualain toꞌu parendan deka ena!’ \p \v 10 Te dei fo hambu kamboꞌ ruma atahori nara nda nau simbo nggi sa. Mete ma ara tao taꞌo naa mbali nggi, na, mii mimbiriiꞌ sia kamboꞌ a dꞌalan fo olaꞌ mae, \v 11 ‘Rena malolole! Hai ima mendi Lamatuaꞌ Hara-liin neu nggi, te hei nda nau mbei-mbei sa boe. Dadꞌi ia naa hai hendaꞌ hendi kamboꞌ ia afun sia hai ei mara, fo dadꞌi bukti oi, dei fo hei lemba-misaa ao mara! Te misinedꞌa malolole! Lamatualain toꞌu parendan deka ena!’\x + \xo 10:11 \xt Mateos 10:7-14; Markus 6:8-11; Lukas 9:3-5; Dedꞌenuꞌ ra Dudꞌuin 13:51\x* \p \v 12 Hei bubꞌuluꞌ kota Sodꞌom deꞌulakan, to? Au ufadꞌe, e! Dei fo nandaa no fai neteteꞌen, Lamatuaꞌ fee huhuku-dꞌodꞌokiꞌ neu atahori nda mana simbo heiꞌ ra sa, beran lenaꞌ atahori Sodꞌom ra!”\x + \xo 10:12 \xt Dudꞌuit Fefeuꞌ a 19:24-28; Mateos 10:15; 11:24\x* \s1 Atahori nda mana nau simbo Lamatuaꞌ Yesus \r (Mateos 11:20-24) \p \v 13 Yesus olaꞌ seluꞌ fai nae, “Hei mana sia kambo Korasin\f + \fr 10:13 \ft Dedꞌea Indonesia suraꞌ ‘Khorazim’. Dedꞌea huuꞌ mia dedꞌea Yunani sura xopa ‘Choradzin’.\f* ma kambo Betsaida ra, ama besa-bꞌesa! Sosoeꞌ dai nggi ena! Au tao manadadꞌiꞌ mataꞌ-mataꞌ sia mata mara ena, te hei nda nau mimihere Lamatuaꞌ sa. Tao-tao te, hei ia ra, atahori Yahudi mana mitaa mae hei mihine E. Te onaꞌ manadadꞌiꞌ fo Au tao sia hei kambom dadꞌi sia kota Tirus no Sidꞌon, neꞌo doo basa ia de atahori sia naa ra dꞌoaꞌ memaꞌ ena, ma lao hela basa sala-kilu nara fo tungga Lamatuaꞌ ena. Neꞌo ara pake bua-baꞌu sususaꞌ, ma mbori afu neu langga nara fo dadꞌi bukti rae, sira fale ralan nara mia sala-kilu nara. Tao-tao te atahori Tirus ro Sidꞌon ia ra, nda atahori Yahudi mana rataa rae sira rahine Lamatuaꞌ.\x + \xo 10:13 \xt Yesaya 23:1-18; Yeskiel 26:1—28:26; Yoel 3:4-8; Amos 1:9-10; Sakarias 9:2-4\x* \v 14 Tebꞌe! Hei mete neuꞌ ena! Mete ma Lamatuaꞌ naꞌetuꞌ basa atahori dedꞌea nara, atahori Tirus ro Sidꞌon ra huhuku-dꞌodꞌoki nara feꞌe nggafat lenaꞌ hei huhuku-dodꞌoki mara. \p \v 15 Besa-bꞌesa hei atahori kambo Kapernaum! Ama afiꞌ duꞌa mae, dei fo Lamatuaꞌ soꞌu bꞌotiꞌ nggi sorga mii. Hokoꞌ! Dei fo Lamatuaꞌ mbia nggi naraka rala mii!\x + \xo 10:15 \xt Yesaya 14:13-15\x* \p \v 16 Misinedꞌa malolole! Atahori mana rena hei, onaꞌ ara rena neu Au boe. Ma atahori nda mana nau rena hei sa, onaꞌ ara nda nau rena Au sa boe. Lenaꞌ fai, atahori nda mana nau rena Au sa, onaꞌ ara nda nau rena Lamatualain sa, mana denu Au raefafoꞌ uma.”\x + \xo 10:16 \xt Mateos 10:40; Markus 9:37; Lukas 9:48; Yohanis 13:20\x* \s1 Dedꞌenu ka hitu nulu ruaꞌ ra baliꞌ \p \v 17 Leleꞌ dedꞌenu kahitu nulu rua ra baliꞌ rema,\f + \fr 10:17 \ft Sia susura dedꞌea Yunani ruma nenesuraꞌ oi, ‘ana dedꞌenuꞌ atahori hitu nulu ruaꞌ’. Ruma fai oi, ‘ana dedꞌenuꞌ atahori hitu nulu’. Susura mana nenesuraꞌ lali neu dedꞌeat laen maꞌabꞌuiꞌ ra, naeꞌ pili ‘hitu nulu rua’.\f* rala nara ramahoꞌo. Boe ma rafadꞌe neu Yesus rae, “Awii! Manaseliꞌ tebꞌe! Leleꞌ hai oi nitu ra mendiꞌ Amaꞌ naran, nitu ra rena hai boe, de rela neuꞌ ena! Manaseliꞌ tebꞌe!” \p \v 18 Boe ma Yesus nataa se nae, “Tebꞌe! Leleꞌ hei tao taꞌo naa, Au ita Lamatualain mbia hendi nitu ra no malanggan mia lalai, onaꞌ ndelas nakahahadꞌoꞌ dii-onaꞌ mia lalai! \v 19 Misinedꞌa, e! Nitur malanggan naa, hita musun. Eni o ma koasa boe! Te Au o fee nggi koasa fo misenggiꞌ koasan. Mete ma hei tabꞌu mala mengge marasoꞌ, do uraꞌ, na, hei nda taꞌo bee sa boe. Nda hambu saa bisa tao nasoeꞌ nggi sa.\x + \xo 10:19 \xt Sosodꞌat Koa-kioꞌ ra 91:13\x* \v 20 Hei rala mara maꞌahee, huu nitu ra rena nggi. Malole boe, te naa feꞌe dꞌala anadikiꞌ! Malole lenaꞌ rala mara maꞌahee, huu Lamatuaꞌ suraꞌ nala nara mara fo dadꞌi rauinggun mana masoꞌ sorga.” \s1 Lamatuaꞌ Yesus ralan namahoꞌo \r (Mateos 11:25-27; 13:16-17) \p \v 21 Leleꞌ naa, Lamatuaꞌ Dula-dale Meumaren tao Yesus ralan namahoꞌo. De Ana koa-kio Lamatualain nae, “Amaꞌ! Amaꞌ mana dadꞌi Malangga Monaeꞌ sia lalai no raefafoꞌ. Au oꞌe makasi nae-nae, huu Amaꞌ babꞌata mala basa dalaꞌ ra mia atahori mana tao aon onaꞌ mahineꞌ ma mana koaoꞌ ra. Te Amaꞌ mutudꞌu basa dalaꞌ ia ra neu anadiki ra ma neu atahori mana maloe-madꞌae ralaꞌ ra. Tebꞌe, Amaꞌ! Huu naa mana tao Amaꞌ ralan namahoꞌo!” \p \v 22 Basa ma Yesus nafadꞌe atahori hetar nae, “Rena o! Ama ngga sia sorga fee basa koasa neu Au ena. Mana nahine tebꞌe nae, Au ia, seka, naeni akaꞌ Amaꞌ. Ma mana nahine tebꞌe nae, Amaꞌ naa, seka, akaꞌ Amaꞌ Anan, naeni Au. Ma atahori laen fo Au pili ala ae ufadꞌe se, fo ara o rahine E boe.”\f + \fr 10:22 \ft Yohanis 3:35; 10:15\f* \p \v 23 Basa de Yesus heoꞌ mbali ana dedꞌenun nara, de nafadꞌe neuꞌ a mesaꞌ se nae, “Hei onton tebꞌe, huu mita Lamatuaꞌ koasan ena. \v 24 Mane-maneꞌ ro mana ola-ola maꞌahuluꞌ ra rae rita saa fo hei mitaꞌ a ena, te ara nda bisa rita sa. Ara o hii rae rena saa fo hei hambu renaꞌ a, te ara nda hambu rena sa.” \s1 Atahori Samaria rala liloꞌ a \p \v 25 Lao esa, hambu atahori Yahudi mahine hukun esa, nambariiꞌ nae naꞌatutudꞌaꞌ Yesus. Ana natane nae, “Ama Meser! Tulun mufadꞌe dei! Au musi tao saa, fo ona bee naa au uhine hambu usodꞌa ukundoo o Lamatuaꞌ sia sorga?” \p \v 26 Yesus nataa nae, “Baꞌi Musa suraꞌ saa soꞌal dalaꞌ ia ra? Tungga dudꞌuꞌam na taꞌo bee?” \p \v 27 Atahori naa nataa nae, “Ana suraꞌ nae: \q1 ‘Ho musi sue Lamatualain, ho Lamatua ma, lena basaꞌ e. \q2 Huu naa, ho ralam musi hii mukundoo E, \q2 manggate fo tungga hihii-nanaun, \q2 ma muhine E.’ \p Ma nenesuraꞌ oi, ‘Ho musi sue toronoom onaꞌ ho sue aom boe.’”\f + \fr 10:27 \ft Malangga Agama ra hohoro-lalane na 19:18, Dꞌui Seluꞌ Dala Masodꞌa 6:5\f* \p \v 28 Yesus nataa nae, “Tebꞌe! Mete ma ho tao tungga tao naa, na, musodꞌa mo Lamatuaꞌ mukundondoꞌ a.”\x + \xo 10:28 \xt Mateos 22:35-40; Markus 12:28-34; Malangga Agama ra Atoran na 18:5\x* \p \v 29 Te atahori naa nae tao aon onaꞌ atahori maloleꞌ. Boe ma natane Yesus nae, “Te, au ‘toronoo’ nggara, seka ra?” \p \v 30 Boe ma Yesus nataa nae, “Taꞌo ia! Au ae ufadꞌe nekendandaaꞌ esa. Dei fo mufadꞌe, bee ka tebꞌe-tebꞌeꞌ ‘toronooꞌ’. Dꞌudꞌuin taꞌo ia: Hambu atahori Yahudi esa mia kota Yerusalem, onda nisiꞌ Yeriko neu. Te aibꞌoiꞌ ma, hambu mana rambok ra rema rambok e. Ara momoko e, basa ma rambas rala dꞌoiꞌ ma basa bꞌua-baꞌu nara. Boe ma ara nggari hendi e nisiꞌ dalaꞌ suun, de lao hela e neu naa. Atahori naa naeꞌ a mate ena. \p \v 31 Te dodꞌoo ma, malangga agama Yahudi sa laoꞌ tungga naa boe. Te leleꞌ ana nita atahori maꞌahinaꞌ mana lengga-lengga sia dalaꞌ suun, ana nda nambariiꞌ fo tulu-fali atahori naa sa, te ana dꞌinggoꞌ nisiꞌ dalaꞌ suun seri de lao nakandoo. \v 32 Nda dooꞌ sa ma, atahori laen sa nema tungga naa fai. Eni, atahori mia leo Lewi mana ue-tao sia Lamatualain Ume Hule-oꞌe Huu na. Leleꞌ ana nita atahori na sia dalaꞌ suun, ana neu deka-deka de meteꞌ a, te nda tulu-fali e sa, ma dinggoꞌ nisiꞌ dalaꞌ suun seri de lao nakandoo. \p \v 33-34 Nda dooꞌ sa fai ma, atahori sa mia kambo Samaria tungga naa no banda keledei nara. Basa nggita bubꞌuluꞌ tae, atahori Yahudi ra raloe-radꞌae atahori Samaria ra. Te, leleꞌ atahori Samaria a nita atahori mana neneramboꞌ naa, ma ana kasian e. Ana neu deka-deka fo nae tulu-fali atahori naa. Ana ombo oe anggor de safe nameu hinaꞌ ra, ma tao mina neu se. Basa ma ana mbalu malolole e, de oꞌo e keledei ata neu. Boe ma no atahori naa losa kota. Ana fee atahori naa leo sia ume sesebꞌaꞌ, ma mete-seꞌu e no maloleꞌ.\x + \xo 10:33-34 \xt 2 Israꞌel no Yahuda Dudꞌuin 28:15\x* \p \v 35 Mbilaꞌ neu ma, atahori Samaria naa neu fee naꞌahuluꞌ doi fulaꞌ rua\f + \fr 10:35 \ft Dedꞌea Yunani suraꞌ oi, “dinar rua”\f* neu tenu umeꞌ a, de nafadꞌe nae, ‘Mala dꞌoiꞌ ia fo mete-seꞌu neu atahori mamahedꞌiꞌ a losa ana hai. Mete ma nda dai sa, na, tulun mete-seꞌu mendiꞌ doi ma fo au uma fai, fo fee baliꞌ amaꞌ dꞌoin.’” \p \v 36 Yesus nekendandan losaꞌ a naa ena. Basa ma Ana natane mana mahine hukun a nae, “Tungga dudꞌuꞌam na, bee ka tebꞌe-tebeꞌ ‘toronooꞌ,’ soaꞌ neu atahori neneramboꞌ faaꞌ ra?” \p \v 37 Atahori naa nataa nae, “Se fai, neꞌo atahori mana tudꞌa kasian neu e,” \p Yesus nae, “Tebꞌe, aꞌa! Baliꞌ leo, fo tao tungga,” \s1 Lamatuaꞌ Yesus no Marta ma Maria \p \v 38-40 Basa ma, Yesus no ana dedꞌenun nara lao rakandoo risiꞌ Yerusalem. Ara tuli mia kamboꞌ sa. Sia naa hambu toronoo odꞌi-aꞌaꞌ rua, nara nara Marta ma Maria. Marta noꞌe fo Yesus se leo sia eni umen. De ara leo raꞌatataaꞌ sia naa. \p Leleꞌ Yesus endoꞌ nanori atahori ra, Marta mbute-mue no nanaa-nininuꞌ sia dapu rala. Te odꞌin Maria, endoꞌ deka-deka sia Yesus ein, fo rena oꞌolan. Nda dooꞌ sa, ma ‘Marta rala neu de oꞌolaꞌ neu Yesus nae, “Amaꞌ, e! Taꞌo bee, o! Au mbute-mue ulalau nanaa-nininuꞌ itaꞌ mamate ngga, te odꞌi ngga endoꞌ teꞌe-teꞌe sia ia. Tulun dei! Denu e tulun au mbei sia dapu rala.”\x + \xo 10:38-40 \xt Yohanis 11:1\x* \p \v 41 Te Lamatuaꞌ Yesus nataa nae, “Marta, Marta. Ho ia, mbute-mue moꞌa dudꞌuꞌa-afiꞌ mataꞌ-mataꞌ. \v 42 Malole boe, te leleꞌ ia hambu dalaꞌ nggunan naeꞌ lenaꞌ. Maria endoꞌ rena Au Dedꞌea oꞌola ngga, na, ana pili nala maloleꞌ a ena. Huu atahori nda bisa haꞌi rala Dedꞌea-oꞌola ngga ia mia e sa.” \c 11 \s1 “Munori hai hule-oꞌe” \r (Mateos 6:9-13; 7:7-11) \p \v 1 Lao esa, Yesus neu hule-oꞌe. Ana hule-oꞌe basa ma, ana dedenun esa nema noꞌe mbali E nae, “Papa! Yohanis mana saraniꞌ a nanori ana dedꞌenu nara ena, fo hule-oꞌe rahine. Hai o moꞌe fo Papa munori hai dei!” \p \v 2 Ma Yesus nae, “Malole boe! Hule-oꞌe taꞌo ia: \q1 ‘Ama! Amaꞌ naran meumareꞌ seli. \q1 Hela fo atahori soꞌu rananaru Amaꞌ naram manaseliꞌ naa. \q1 Hela fo Amaꞌ, dadꞌi Maneꞌ neu basa atahori. \q1 \v 3 Amaꞌ pala-banggi fee hai nanaat manadꞌaiꞌ tungga-tungga fai. \q1 \v 4 Hai moꞌe fo Amaꞌ liliiꞌ hendi hai sala-kilu mara, \q2 onaꞌ hai o liliiꞌ atahori sala-kilun fo ara tao neu hai. \q1 Amaꞌ munea hai fo hai afiꞌ tao deꞌulakaꞌ.” \p \v 5-6 Basa de Yesus nanori seluꞌ se soꞌal dꞌala hule-oꞌeꞌ. Ana fee nekendandaaꞌ nae, “Onaꞌ neofa ma hambu nonoom esa mia dodꞌooꞌ nema nae numban sia ume ma. Te nda muꞌena saa fo fee ne naa sa boe. Boe ma, muu sia nonoom laen umen, fo akaꞌ moꞌe mia dꞌeaꞌ mae, ‘Aꞌa, e! Fee au roti bꞌueꞌ telu dei! Huu au hambu fuiꞌ sia ume, te au nda uꞌena saa sa boe! Aꞌa, tulun dei! Bꞌue teluꞌ a!! Dei fo au nggati!” \p \v 7 Neꞌo nonoom nataa nggo nae, ‘Te aꞌa fai, o! Atahori mana sungguꞌ masambetaꞌ ra o, aꞌa nema ngganggu fai! Lelesu ra mana nggoe nisaꞌ ena, ia! Ana kara mana sungguꞌ masambetaꞌ ena. Afiꞌ mumunasa, e! Te faiꞌ ruma dei, aꞌa!’ \p \v 8 Mae onaꞌ naa o, musunedꞌa malolole. Itaꞌ mae atahori naa nda fela fo fee nggo sa o, huu ho eni nonoon, de mete ma akaꞌ moꞌe mukundondoꞌ a na, dei fo ana fela fo fee nggo. \p \v 9 Onaꞌ naa boe, no hule-oꞌeꞌ a. \q2 Moꞌe mukundondoꞌ a neu Lamatuaꞌ; \q3 dei fo Ana fee. \q2 Sangga mukundooꞌ a; \q3 dei fo Ana natudꞌu dalaꞌ. \q2 Mumeli mukundooꞌ a; \q3 dei fo Ana soi lelesu a. \p \v 10 Huu basa atahori mana roꞌe rakandooꞌ a neu Lamatualain, dei fo ara simbo. Mana sangga nakandooꞌ ra, dei fo ara hambu. Mana nameli nakandooꞌ ra, dei fo Ana soi lelesu a. \v 11 Hei duꞌa sobꞌa! Hambu sia bee, amaꞌ sa, mete ma anan noꞌe uꞌu, na, ana fee ne mengge? \v 12 Do, mete ma anan noꞌe manuteloꞌ, na, ana fee uraꞌ? Nda bisa taꞌo naa sa, to? \v 13 Atahori memaꞌ deꞌulakaꞌ. Te hei Amam sia sorga, Netehun maloleꞌ tebꞌe. Dadꞌi mete ma atahori deꞌulakaꞌ onaꞌ hei, te hii fee sudꞌiꞌ saa maloleꞌ neu ana mara, saa fai Amaꞌ! Ana nda feeꞌ a saa fo hei parluꞌ a, te lenaꞌ naa fai, Ana fee Dula-dꞌale Meumaren neu atahori mana noꞌe mbali E.” \s1 Lamatuaꞌ Yesus nda pake koasa mia nitur malanggan sa \r (Mateos 12:22-30; Markus 3:20-27) \p \v 14 Lao esa, Yesus oi nitur mia atahori esa nda mana bꞌale nalaꞌ sa. Oi basa ma, atahori naa olaꞌ nalaꞌ neuꞌ ena. Atahori mana sia naa ra heran bali-baliꞌ. \v 15 Te hambu ruma rae, “Memaꞌ, Ana bisa oi nitur! Huu Ana hambu koasa mia nitu ra malanggan, naeni Balsebul.”\x + \xo 11:15 \xt Mateos 9:34; 10:25\x* \p \v 16 Atahori laen ra rae sobꞌa Yesus. De ara roꞌe fo Ana tao seluꞌ manadadꞌiꞌ esa fai fo natudꞌu neu sira oi, Eni koasan memaꞌ mia Lamatuaꞌ.\x + \xo 11:16 \xt Mateos 12:38; 16:1; Markus 8:11\x* \p \v 17 Te Yesus nahine dudꞌuꞌa deꞌulaka nara ena. Boe ma Ana olaꞌ nae, “Mete ma sia nusa monaeꞌ sa, rauinggu nara ratofa, neꞌo nusa monaeꞌ naa nambalutu. Onaꞌ naa boe, mete ma sia ume sa rala, ume isi nara akaꞌ rareresi esa no esa, na, neꞌo ume-loo naa nda dadꞌi maloleꞌ sa ena! \v 18 Dadꞌi mete ma nitu ra akaꞌ ratofa, ma esa oi esa, na, sira malanggan nda hambu toꞌu parendaꞌ dooꞌ sa ena! De nda masoꞌ dudꞌuꞌat sa, mete ma hei mae Au oi nitur endiꞌ nitur koasan! \v 19 Misinedꞌa, e! Hei atahori mara o oi rahine nitu ra boe. Ara oi rendiꞌ nitur koasan do? Hokoꞌ, to! Dadꞌi ama afiꞌ olaꞌ leliꞌ mae, Au oi nitu ra endiꞌ nitur koasan. Dei fo atahori mara raꞌetuꞌ rae, saa fo hei mifadꞌeꞌ naa, sala. \v 20 Te mete ma Au oi nitu ra endiꞌ Lamatualain koasan, naa natudꞌu oi, Lamatuaꞌ parendan sia hei mata mara ena. Sia, te hei onaꞌ nda bubꞌuluꞌ sa. \p \v 21 Mete ma atahori maꞌadꞌereꞌ sa toꞌu sisiro dii-onaꞌ, fo nanea malolole umen, neꞌo eni sudꞌiꞌ a saa nara nda mopo sa. \v 22 Te dei fo hambu atahori maꞌadꞌereꞌ lenaꞌ e fai, nema tao nasenggiꞌ e, ma rambas nala atahori naa sisiro nara. Basa ma, ana amba-ao nendi basa atahori naa hata-heto nara de neu babꞌanggi fee ana dedenun nara. Dꞌoo basa ia ena atahori maꞌadꞌereꞌ kaesan namahere sisiron. Te ia naa ana nda namahena sisiron sa ena.\f + \fr 11:22 \ft Tungga atahori mana nahine susura Meumareꞌ, “maꞌadꞌere” sia ia, naeni nitu ra malanggan. Boe ma “mana maꞌadereꞌ lenaꞌ e”, naeni Lamatuaꞌ Yesus.\f* \p \v 23 Misinedꞌa malolole! Atahori nda mana naꞌabꞌue no Au sa, eni, labꞌan Au. Boe ma atahori nda mana tulun Au sia ue-tataos nggara sa, na, atahori naa kai-baaꞌ a.”\x + \xo 11:23 \xt Markus 9:40\x* \s1 Nitu nae baliꞌ nisiꞌ mamana mbaran \r (Mateos 12:43-45) \p \v 24 Yesus olaꞌ seluꞌ nae, “Mete ma hita oi hendi nitu mia atahori sa, ana nisiꞌ mamana rouꞌ fo sangga mamana hahaeꞌ. Huu ana nda hambu mamanaꞌ sa, boe ma ana duꞌa nae, ‘Hee! Nda hambu mamanaꞌ sa, de malole lenaꞌ au heoꞌ baliꞌ isiꞌ atahori dalahulun.’ \v 25 Basa ma ana baliꞌ, te neu hambu mamanaꞌ naa, meuꞌ ma nene mbeda-nggao maloleꞌ ena. \v 26 Boe ma nitu a neu noꞌe nonoon hitu fai, deꞌulaka nara lena e fai, de basa se reu leo sia atahori naa. De aleꞌ ia atahori naa masodꞌan boe hambu sosoeꞌ.” \s1 Atahori mana hambu uanale maloleꞌ \p \v 27 Leleꞌ Yesus feꞌe ola-olaꞌ no atahori naeꞌ naa ra, hambu inaꞌ sa nameli sia naa nae, “Mama ma uanalen maloleꞌ, huu ana mana bꞌonggi ma nasusu Nggo!” \p \v 28 Yesus nataa nae, “Tebꞌe, mama! Te mana hambu uanale maloleꞌ lenaꞌ, naeni atahori mana pasa ndikin fo rena Lamatualain Dedꞌea-oꞌolan, ma tao tungga!” \s1 Atahori roꞌe Lamatuaꞌ Yesus natudꞌu bukti dei! \r (Mateos 12:38-42) \p \v 29 Leleꞌ Yesus feꞌe ola-olaꞌ, atahori hetar heo rala E. Boe ma Ana olaꞌ nae, “Atahori aleꞌ ia ra rahine taoꞌ a deꞌulakaꞌ ra. Ara akaꞌ roꞌe fo Au tao manadadꞌi manaseliꞌ fee se, fo rahine Au ia, tebꞌe-tebꞌeꞌ Lamatuaꞌ atahorin. Tao-tao te feꞌesaꞌan Lamatuaꞌ tao manadadꞌi manaseliꞌ fee se nendiꞌ mana ola-olan Yunus. Naa dai ena! \v 30 Maꞌahulun, Yunus nafadꞌe atahori kota Niniwe nae, ara musi dꞌoaꞌ dei. Naa, saa mana dadꞌi neu Yunus leleꞌ naa, dadꞌi bukti fee neu se oi, Lamatualain mana denu e. Au, Atahori Matetuꞌ ia, o taꞌo naa boe. Au uma ufadꞌe nggi, fo ama musi dꞌoaꞌ dei. Ma saa mana nae dadꞌi sia Au, dadꞌi bukti fee atahori oras ia oi, memaꞌ Lamatualain mana denu Au.\x + \xo 11:30 \xt Mateos 16:4; Markus 8:12; Yunus 3:4\x* \p \v 31 Dei fo sia fai mateteꞌen, mete ma Lamatuaꞌ dadꞌi mana Maꞌetuꞌ dedꞌeat, dei fo ina maneꞌ mana nema mia ona nema, nasodꞌa baliꞌ, fo nambariiꞌ dadꞌi sakasii. Ana dudꞌu fo fua salaꞌ neu basa hei mana masodꞌaꞌ oras ia nae, ‘Basa hei ia ra, nggoaꞌ!’ Feꞌesaꞌan ina maneꞌ naa nema mia dodꞌooꞌ fo nita no matan mane Soleman mahinen. Tao-tao te, ia naa hambu Atahori sia taladꞌam mara, manaseliꞌ lenaꞌ mane Soleman. Te hei nda nau tao-afiꞌ mbei neu E sa boe.\x + \xo 11:31 \xt 1 Mane-maneꞌ ra 10:1-10; 2 Israꞌel no Yahuda Dudꞌuin 9:1-12\x* \v 32 Nda akaꞌ mesaꞌ ne sa! Dei fo atahori mia Niniwe ra o fela rambariiꞌ fo dudꞌu hei mana feꞌe masodꞌaꞌ oras ia rae, ‘Basa hei, nggoaꞌ ra!’ Ara olaꞌ taꞌo naa, huu faiꞌ naa, leleꞌ Yunus neu nafadꞌe Lamatuaꞌ hihii-nanaun, ma ara dꞌoaꞌ reuꞌ ena. Tao-tao te, oras ia Atahori manaseliꞌ lenaꞌ Yunus, sia hei taladꞌam, te hei nda dꞌoaꞌ sa boe!”\x + \xo 11:32 \xt Yunus 3:5\x* \s1 Masodꞌa manggareloꞌ \r (Mateos 5:15; 6:22-23) \p \v 33 Yesus tute seluꞌ oꞌolan nae, “Atahori rambilaꞌ lambu tiioek, boe ma mbedꞌaꞌ e sia mamana naruꞌ ata, fo ana tao manggarelo kama naa fee neu basa atahori mana rala reu. Nda hambu atahori rambilaꞌ lambu, basa ma tatana e rendiꞌ bꞌoa, fo funi e.\f + \fr 11:33 \ft Susura dedꞌea Yunani ruma nda sura oi, “Basa ma tatana e no bꞌoa”,\f* Naa nda naꞌena nggunaꞌ saa sa boe.\x + \xo 11:33 \xt Mateos 5:15; Markus 4:21; Lukas 8:16\x* \v 34 Hei mata mara o onaꞌ lambu boe. Ana tao manggarelo hei rala mara. Mete ma mataꞌ a maꞌahatuꞌ, na atahori mete basaꞌ e no rala deꞌulakaꞌ. Te mete ma mataꞌ a manggareloꞌ, na atahori mete basaꞌ e no rala maloleꞌ. \v 35 Tao malolole fo manggareloꞌ mana sia rala mara, dadꞌi manggareloꞌ seli, onaꞌ relo a rondan. Rondaꞌ mana sia ralam naa, afiꞌ onaꞌ fulan rondan, fo titaꞌ a salaoꞌ. \v 36 Mete ma rala mara manggareloꞌ, losa nda hambu sosodꞌaꞌ esa maꞌahatuꞌ sa boe, na basa masodꞌa mara manggareloꞌ, onaꞌ lambu monaeꞌ fee manggareloꞌ neu masodꞌa mara”. \s1 Lamatuaꞌ Yesus ai atahori Yahudi ra malangga agama nara \r (Mateos 23:1-36; Markus 12:38-40) \p \v 37 Yesus olaꞌ basa ma, atahori esa mia partei agama Farisi ra noꞌe E fo nema naa sia umen. Losa naa ma, Yesus ume rala neu de neu endoꞌ sia mei nanaaꞌ a. \v 38 Tenu umeꞌ a ndindiꞌ a mete Yesus endoꞌ naa, te nda safe liman naꞌahuluꞌ tungga atahori Farisi ra hohoro-lalanen sa. \p \v 39 Basa ma Yesus nafadꞌe e nae, “Hei atahori Farisi ra manaseliꞌ! Hei toꞌu mihereꞌ hei agamam hohoro-lalanen! Hei misinedꞌa safe mimeuꞌ a pinggaꞌ ma nggalas ra dean na losa nakahahadꞌok, te nda misinedꞌa tao mimeu rala manggenggeo mara, mana deꞌulakaꞌ ma bare-naꞌo seli. \v 40 Manggonggoaꞌ, e! Afiꞌ liliiꞌ. Lamatualain mana tao deaꞌ ma ralaꞌ boe. \v 41 Te malole lenaꞌ, hei fee atahori mana toꞌa-taaꞌ ra mia saa fo hei enam, naa fo hei bisa meumareꞌ sia Lamatuaꞌ matan. \p \v 42 Hei atahori Farisi ra! Dei fo hei hambu sosoeꞌ! Soꞌal fee Lamatuaꞌ babꞌanggi esa mia babꞌanggiꞌ sanahulu, hei reken no matetuꞌ basaꞌ e, anak-moko. Losa hei bꞌumbu huu anaꞌ mia osi o, hei reken mates! Te hei nda taoafiꞌ neu saa fo nggunan seli sa. Soꞌal susueꞌ neu Lamatualain, ma dala ndoo-tetuꞌ a, hei liliiꞌ hendi se neuꞌ ena! Memaꞌ hita musi fee takandoo neu Lamatuaꞌ, Eni hahambun, te afiꞌ liliiꞌ hendi dala-dalaꞌ fo nggunan lenaꞌ ra.\x + \xo 11:42 \xt Malangga Agama ra Atoran na 27:30\x* \p \v 43 Dei fo hei hambu sosoeꞌ! Huu hei hiiꞌ a sangga mamana meulauꞌ sia ume hule-oꞌeꞌ, ma hiiꞌ a sangga hadꞌa-hormat sia atahori hetar matan. \p \v 44 Dei fo hei hambu sosoeꞌ! Hei onaꞌ rates, rae na tetuꞌ ena. Atahori laoꞌ sia naa, te nda rahine rae, sia naa hambu rates sa, huu sia rates ata rae a meuꞌ, te sia ralan maꞌafo mburu. Tao-tao te, tungga hita adꞌat na, atahori mana tabꞌu rates tao nanggenggeo aon, de nda nandaa ume hule-oꞌeꞌ rala neu sa. Hei atahori Farisi ra onaꞌ rates naa boe! Sia deaꞌ hei meu mara seli. Te rala mara sofeꞌ no manamburuꞌ.” \p \v 45 Hambu mahine hukun Yahudi esa sia naa, nggaso Yesus oꞌolan nae, “Ama Meser! Amaꞌ dedꞌea-oꞌolam faaꞌ ra naa, dai hai boe!” \p \v 46 Yesus nataa e nae, “Tebꞌe! Hei mana mihine hukun Yahudi re, hela fo ama hambu sosoeꞌ boe! Hei nda tulufali atahori ma tao minggafa masodꞌa nara sa, te ama boe tao miꞌisususaꞌ se no agamam hohoro-lalane mamabꞌera mara. Ma fee se lemba hei hohoro-lalane mataꞌ-mataꞌ mara. Te hei nda tulun lemba sobꞌa mamabꞌeraꞌ naa no lima uꞌu mara esa sa boe.! \p \v 47 Dei fo hei hambu sususaꞌ! Huu hei mbute-mue mifefela rii fatuꞌ fee Lamatuaꞌ mana ola-ola dalahulu nara fo fee hadꞌa-hormat neu se. Tao-tao te, hei bei-baꞌi mara mana tao risa mana ola-olaꞌ naa ra! \v 48 Hei o eiꞌ esa mo bei-baꞌi mara boe. Ara nda simbo Lamatuaꞌ mana ola-ola nara, ma tao risa se. Basa ma hei lutu-mbatu rates fee mana ola-olaꞌ ra, fo dadꞌi bukti oi, hei o tungga bei-baꞌi mara boe. \v 49 Huu naa, Lamatualain fo mana nahine basaꞌ e, olaꞌ nita nae, ‘Dei fo Au denu mana ola-ola ngga ra ro dedenuꞌ laen ra fo reu sia atahori Israꞌel ra. Basa ma, atahori naa ra tao doidꞌoso ruma, ma tao risa ruma.’ \p \v 50-51 Atahori mana rasodꞌa aleꞌ ia, musi lemba-dꞌoi atahori mana tao risa Lamatuaꞌ mana ola-ola nara. Naa reken mia Lamatuaꞌ tao raefafoꞌ ia, eniꞌ a Habel mamaten, losa maꞌabꞌui oe-oeꞌ a, Sakaria. Eni ia, fo risa sia mei tutunu-hohotuꞌ a no Kama Meumareꞌ a taladꞌan, sia Lamatualain Ume Hule-oꞌe Huuꞌ na. Hei o lemba mala huhuku-dodꞌoki nara boe!\x + \xo 11:50-51 \xt Dudꞌuit Fefeuꞌ a 4:8; 2 Israꞌel no Yahuda Dudꞌuin 24:20-21\x* \p \v 52 Hei mana mihine hukun Yahudi ra e! Dei fo ama hambu sosoeꞌ! Huu hei mana toꞌu nggoeꞌ fo soi lelesu fo atahori hambu rahine malolole Lamatualain hihii-nanaun. Te hei nda masoꞌ naa mii sa. Deꞌulakan lenaꞌ fai, hei bꞌambi mala atahori, fo ara nda bisa masoꞌ naa reu sa!” \p \v 53-54 Leleꞌ Yesus olaꞌ basa ma, meser agama ro atahori Farisi ra ramue E. Eniꞌ a leleꞌ naa, ara akaꞌ ratane mataꞌ-mataꞌ fo rae teꞌe-sii raꞌatutudꞌaꞌ E. Ara sangga dalaꞌ rakandondooꞌ a fo tao nemuet ro E. \c 12 \s1 Minea aom fo afiꞌ tungga atahori Farisi ra mana dea-rala nara \r (Mateos 10:26-27) \p \v 1 Leleꞌ naa, hambu atahori rifon hira rema rae rena Yesus. Ara laoꞌ rakaseseti ma heo rala E. Boe ma Ana olaꞌ naꞌahuluꞌ no ana dedꞌenu nara nae, “Minea ao mara fo afiꞌ tunga atahori Farisi ra mana dꞌea-rala nara. Huu ara hiiꞌ a olaꞌ laen, ma tao laen.\x + \xo 12:1 \xt Mateos 16:6; Markus 8:15\x* \v 2 Ara tao ao nara onaꞌ atahori maloleꞌ, te dei fo sira mana dꞌea-rala nara nenenitaꞌ. Huu basa mana neꞌefuniꞌ aleꞌ ia, dei fo nenenitaꞌ.\x + \xo 12:2 \xt Markus 4:22; Lukas 8:17\x* \v 3 Saa fo hei olaꞌ funi-funiꞌ leleꞌ ia, dei fo atahori rena relo-relo. Saa fo hei utu-utu sia kama rala o, dei fo atahori olaꞌ rahereꞌ sia atahori hetar matan.” \s1 Atahori nilen sia Lamatualain matan \r (Mateos 10:28-31) \p \v 4 Yesus olaꞌ seluꞌ nae, Ana nggare! Afiꞌ mimitau mete ma atahori rae tao risa nggi. Huu ara bisa risaꞌ a hei ao-sisim, te nda bisa tao saa-saa mbali samanam sa boe. \v 5 Au ae ufadꞌe ae, hei musi mimitau seka. Hei musi mimitau Lamatualain. Huu Eni bisa tao nisa nggi, ma mbia nggi misiꞌ naraka rala mii. De Eni ia, fo hei musi mimitau tebꞌe-tebꞌeꞌ. \p \v 6 Ama duꞌa sobꞌa, mbui lutuk felin baꞌu saa? Nda mafelit sa, to?! Mbuiꞌ lima na sen rua, to? Mae taꞌo naa o Lamatualain nda liliiꞌ hela esa sa boe. \v 7 Onaꞌ naa boe, Lamatuaꞌ taomataꞌ neu nggi. Ana nahine tebꞌe langga fuluꞌ hira sia langga mara. Dadꞌi ama afiꞌ, mimitau, huu Lamatuaꞌ nile hei lenaꞌ mbui lutuk hetar naa ra.” \s1 Afiꞌ mae mitaa Lamatuaꞌ Yesus \r (Mateos 10:32-33; 12:32; 10:19-20) \p \v 8 Basa ma, Yesus olaꞌ fai no Ana dedꞌenun nae, “Pasa ndiki mara malolole! Mete ma hambu atahori nambarani nataa Au sia atahori hetar matan sia raefafoꞌ ia, dei fo Au o utaa e sia Lamatualain ana dedenu nara matan sia sorga ae, eni, Au atahori ngga. \v 9 Te mete ma hambu atahori olaꞌ sia atahori matan nae, eni nda nahine Au sa, dei fo Au o, olaꞌ sia Lamatualain ate nara matan sia sorga ae, Au o nda uhine e sa boe. \p \v 10 Au ia, Atahori Matetuꞌ a. Mete ma hambu atahori olaꞌ tao maꞌafo Nara malole ngga, na, Lamatualain feꞌe nau fee ambon neu salan. Te mete ma ana olaꞌ tao maꞌafo Lamatuaꞌ Dula-dꞌale Meumaren nara malolen, Lamatualain nda fee ambon neu salan sa.\x + \xo 12:10 \xt Mateos 12:32; Markus 3:29\x* \p \v 11 Mete ma atahori ro nggi misiꞌ mamana neꞌetuꞌ dedꞌea-oꞌolaꞌ agama, fo, misiꞌ atahori mana toꞌu parenda ra, huu hei mimihere Au, na afiꞌ mimitau soꞌal hei mae misilaꞌe ao mara taꞌo bee. \v 12 Huu leleꞌ naa o, Lamatualain Dula-dꞌale Meumaren nanori nggi dedꞌea-oꞌolaꞌ nandaa no saa, fo hei parlu mitaa neu se.”\x + \xo 12:12 \xt Mateos 10:19-20; Markus 13:11; Lukas 21:14-15\x* \s1 Dudꞌuit soꞌal atahori mamasuꞌi nggoaꞌ a \p \v 13 Basa naa ma, esa mia atahori hetar naa ra natane Yesus nae, “Ama Meser! Tulun denu aꞌa ngga fo bꞌanggi no au hai amam hata-heton dei.” \p \v 14 Te Yesus nataa e nae, “Wah! Seka mana soꞌu Au dadꞌi mana maꞌetu hei ruꞌa nggi dedꞌeꞌat ma mataꞌ naa?” \p \v 15 Basa ma Yesus olaꞌ neu atahori hetar naa ra nae, “Hei musi besa-bꞌesa fo afiꞌ misuu-miseti. Huu hata-hetoꞌ naeꞌ nda bisa tao nggi misodꞌa no mole-dꞌame sa.” \p \v 16 Boe ma, Ana dui nekendandaaꞌ sa nae, “Hambu atahori mamasuꞌiꞌ sa, osin hambu buna-bꞌoaꞌ naen seli. \v 17 Losa nggudꞌan nara sofe nenedidinaꞌ, de nda nitaꞌ nae tao taꞌo bee sa boe. \v 18 De ana duꞌa nae, ‘Au ae tao taꞌoꞌ a ia! Au ofe hendi nggudꞌan mbaraaꞌ a, fo tao uꞌumoko e, fo au mbedꞌaꞌ osi ngga buna-bꞌoa nara ma basa hata-heto nggara sia naa. \v 19 Mete ma taꞌo naa ena, na au olaꞌ mbali ao ngga ae, ‘We! nggudꞌan sofe ena! Nanaat dai ua losa too-too ena. De mua-minu malaladꞌa ma mumuhoꞌo pepedꞌos ei ma leo!” \v 20 Te huu Lamatualain nafadꞌe neu e nae, ‘Woi! Nggoa ma, dei! Tetembaꞌ ia boe, mate nggo. Naa, seka mana hambu basa nggudꞌan ma isi-oen?’ \p \v 21 Dadꞌi taꞌo ia! Atahori bisa raꞌadꞌuru hata-hetoꞌ nae-nae sia raefafoꞌ ia soaꞌ neu aon, huu sia Lamatualain dudꞌuꞌan, eni, hata-taaꞌ, huu nda maloleꞌ no Lamatuaꞌ sa.” \s1 Mumuhere neuꞌ a Lamatualain \r (Mateos 6:25-34) \p \v 22 Basa ma Yesus nanori seluꞌ ana dedenu nara nae, “Ama afiꞌ mbute-mue mo masodꞌa mara fai-fai esa, soꞌal mae mia saa do pake saa. \v 23 Huu hita masodꞌan ia, lenaꞌ mia saa fo hita taaꞌ a, ma saa fo hita pakeꞌ a. \v 24 Mete sobꞌa mbui kaaꞌ ra! Ara nda sela sa, nda etu-oru sa, nda raꞌena nggudꞌan fo mbedꞌaꞌ nanaat sa, te Lamatualain naꞌabꞌoi se. Mete ma taꞌo naa, na, Ana o bisa naꞌabꞌoi nggi boe. Huu Ana nile hei lenaꞌ mbuiꞌ naa ra. \v 25 Mete ma atahori rambariiꞌ sia tiroao a matan, fo barias aon, na, ana bisa tao namadꞌoo fula-fai masodꞌan, do? Hokoꞌ! \v 26 Dadꞌi mete ma soaꞌ a mbute-mue mo dꞌala anak naa ra, nda nendi fee nggo saa sa boe, na, saa de hei feꞌe mae mbute-mue mo dꞌala monaeꞌ ra fai? Naa, onton na saa? \p \v 27 Mete sobꞌa bꞌuna lasi ra. Ara nda tao osi-lutu sa, ma nda tenu-lolo sa. Te mane Soleman bꞌua-baꞌu meulaun o, nda maloleꞌ lenaꞌ buna lasi a meulaun sa.\x + \xo 12:27 \xt 1 Mane-maneꞌ ra 10:4-7; 2 Israꞌel no Yahuda Dudꞌuin 9:3-6\x* \v 28 Huu Lamatualain naꞌaboi uru anaꞌ fo nda naꞌena sosoaꞌ sa, mana nasodꞌa faiꞌ ia, ma mbilaꞌ neu na mate, fo atahori nggari nisiꞌ ai rala. Mete ma taꞌo naa, na, Ana o bisa naꞌaboi hei fo mana mafeliꞌ lenaꞌ uru anaꞌ. Dadꞌi, taꞌo bee de hei nda mimihena tebꞌe-tebꞌeꞌ neu E sa? \v 29 Onaꞌ naa boe, hei sudꞌi dudꞌuꞌa dꞌala nanaa-nininuꞌ fai. Te dei fo Lamatuaꞌ mana ator. \v 30 Atahori nda mana namahena neu Lamatuaꞌ sa, ara ue-tao ritaꞌ mamate nara tao basa dalaꞌ naa ra. Te ama afiꞌ taꞌo naa, huu hei Amam sia sorga nahine basa saa fo hei parluꞌ ra ena. \v 31 Mete ma hei milalao Lamatualain ue-tataos nara raꞌahuluꞌ, na, dei fo Ana o fee ia ra neu hei boe.” \s1 Mbedꞌaꞌ hata-hetoꞌ sia sorga \r (Mateos 6:19-21) \p \v 32 Basa ma Yesus ola seluꞌ nae, “Hei onaꞌ bibꞌi lombo nononggo anaꞌ sa nda beꞌi saa sa boe. Te afiꞌ mimitau! Huu Ama ma sia sorga, Mane Monaeꞌ. Saa fo Eni enan, Ana namahoꞌo fee neu ana susue nara. \v 33 Dadꞌi mii seo hendi sudꞌiꞌ a saa mara, basa na babꞌanggi doi nara fee neu atahori mana toꞌa-taaꞌ ra. No taꞌo naa hei mbedꞌaꞌ suꞌit sia sorga. Naꞌo ra nda reu ramanaꞌo rala se sa, ma mbaꞌi ra o nda raꞌaninisi ralutu hendi se sa. \v 34 Misinedꞌa malolole! Hei hata-heto mara sia bee na, rala mara o sia naa boe.” \s1 Dedenuꞌ mana rahehere ue-tao hatuꞌ-rerelon \p \v 35-36 Yesus olaꞌ seluꞌ fai nae, “Hei musi mihehere fo ue-tao fee Lamatuaꞌ hatuꞌ-rerelon. Onaꞌ ana dedenuꞌ mana beꞌe nahani tenu umeꞌ a baliꞌ ume nema mia fefeta kakabꞌiꞌ. Mete ma malangga dedꞌeu lelesu a, na, ana bisa soi lai-lai.\x + \xo 12:35-36 \xt Mateos 25:1-13; Markus 13:34-36\x* \v 37 Mete ma malangga nema hambu atahori mana tao ues nara rahani taꞌo naa, na ara onton. Huu dei fo malangga natudꞌu rala malolen neu se. Ana pake bua-baꞌus onaꞌ atahori mana tao ues nara, fo neu nahao se nanaa maladꞌaꞌ. \v 38 Atahori mana tao-ues ra memaꞌ onton huu ara tao-mataꞌ neu malangga no malole. Mae malangga sudꞌiꞌ a nema faiꞌ baꞌu saa, neofaꞌ do deka manggarelo o, ara rahehere rakandooꞌ a. \p \v 39 Dꞌuꞌa malolole! Mete ma hambu tenu umeꞌ nahine tebꞌe faiꞌ baꞌu saa naꞌo ra rae rema, neꞌo ana nda fee kakaꞌe fo naꞌo ra bonggar umen sa. \v 40 Dadꞌi hei musi mihehere mikindooꞌ a, huu nda hambu atahori rahine tebꞌe fai hiraꞌ Atahori Matetuꞌ a nae nema sa.”\x + \xo 12:40 \xt Mateos 24:43-44\x* \s1 Dedenuꞌ mana maꞌatataaꞌ, ma dedenuꞌ nda mana maꞌatataaꞌ sa \r (Mateos 24:45-51) \p \v 41 Basa ma, Petrus natane Yesus nae, “Ama Meser! Amaꞌ nekendandaan faaꞌ ra naa, dai akaꞌ hai, do dai basa atahori?” \v 42-44 Ma Yesus nataa nae, “Nekendandaaꞌ naa dai basa atahori mana tao onaꞌ malangga mana tao-ues mahineꞌ a, mana naꞌtataaꞌ no malanggan. Dei fo malanggan soꞌu e fo babꞌanggi nanaat fee atahori mana tao-ues laen ra. Mete ma ana manggate tao tungga ue-tataon taꞌo naa, mae malanggan nema sudꞌiꞌ a fain sa o, ana tao-taoꞌ a ue-tataon no tebꞌe-tebꞌeꞌ. De ana onton, huu dei fo malanggan soꞌu e fo mete-seꞌu basa hata-heto nara. \p \v 45 Te soe neu e mete ma malangga mana tao-ues dudꞌuꞌa nae, ‘Eh! Neꞌo toulasiꞌ a feꞌe doo fo ana nema.’ Boe ma ana poko-paru atahori mana tao-ues laen ra, touꞌ ma inaꞌ ra. Boe ma ana endoꞌ naa-ninu maꞌahee losa mafu. \v 46 Te faiꞌ sa ma, leleꞌ malangga mana tao-ues a nda medꞌa nala sa, aiboiꞌ ma malangga a baliꞌ. Leleꞌ malangga bubꞌulu dalaꞌ naa ra, ma ana poko-paru e tuteꞌ a, de oi hendi e, fo hambu nala bala-bꞌaen onaꞌ atahori nda mana raꞌatataaꞌ tungga malangga hihii-nanaun sa. \p \v 47 Huu atahori mana tao-ues mana nahine malangga hihii-nanaun, te nda nahehere tao tungga sa, do, nda nau tao tungga sa, dei fo nenehuku-dokiꞌ bꞌeran seli. \v 48 Te atahori mana tao ues mana ue-tao leli huu nda nahine malangga hihii-nanaun sa, dei fo hambu huku-dokiꞌ nggafat. Atahori mana simbo naen seli, eni babꞌala-babaen o naeꞌ boe. Atahori mana simbo ue-tataos monaeꞌ, lemba-nesaan o naeꞌ boe.” \s1 Lamatuaꞌ Yesus nenorin bisa tao fee atahori balabꞌan \r (Mateos 10:34-36) \p \v 49 Yesus tute oꞌolan nae, “Au uma fo saranggaa hendi atahori nggara mia atahori laen ra sia raefafoꞌ ia. Naa, onaꞌ atahori hotu manggarauꞌ rendiꞌ ai mbilaꞌ. Au hihii ngga ai a mulai mbila sia bee-bꞌee ena. \v 50 Te huu Au musi lemba-dꞌoi uꞌuhuluꞌ doidꞌosoꞌ manaseliꞌ dei, naa fo tebꞌe-tebꞌeꞌ Au doidꞌoso losa ue-tatao Ngga basa.\x + \xo 12:50 \xt Markus 10:38\x* \v 51 Hei duꞌa mae Au uma endi mole-dꞌameꞌ nisiꞌ raefafoꞌ ia, do? Hokoꞌ! Au uma tao atahori ra ratofa rasimboꞌ bafaꞌ, ma tao fee atahori ra sea-saranggaa huu nenori Ngga. \v 52 Mia leleꞌ ia odꞌi-aꞌa toronoo bꞌonggiꞌ ra o sea-saranggaa. Sia ume sa, telu labꞌan rua, do rua labꞌan telu. \q1 \v 53 Ama bonggiꞌ labꞌan ana bonggiꞌ; \q2 ana bonggiꞌ labꞌan ama bonggiꞌ. \q1 Ina bonggiꞌ labꞌan ana bonggiꞌ; \q2 ana bonggiꞌ labꞌan ina bonggiꞌ. \q1 Ina ariꞌ labꞌan ana arin; \q2 ana ariꞌ labꞌan ina arin.”\x + \xo 12:53 \xt Mika 7:6\x* \s1 Mihine malolole fai sususaꞌ ra nenendin \r (Mateos 16:2-3) \p \v 54 Boe ma Yesus olaꞌ no atahori hetar naa ra nae, “Mete ma hei mita lelee fauꞌ sou sia muri, hei mae, ‘ia, nenendin udꞌan nae nema ena.’ Memaꞌ tebꞌe taꞌo naa. \v 55 Mete ma ani onas fuu nema, hei mae, ‘ia, nenendin faiꞌ ia matobꞌiꞌ seli.’ Memaꞌ tebꞌe taꞌo naa. \v 56 Woi! Hei atahori mana dꞌea-ralaꞌ mana olaꞌ laen na tao laen re! Hei miꞌindandaaꞌ mihine fula-fai tungga lalai no raefafoꞌ ia nenendin. Te taꞌo bee de hei nda nau mihine Lamatualain hihii-nanaun leleꞌ ia sa?” \s1 Badꞌame mo musu mara \r (Mateos 5:25-26) \p \v 57-58 Yesus olaꞌ seluꞌ nae, “Mete ma hei midꞌedꞌea na, taꞌo bee de hei nda miꞌetuꞌ aom mae bee tebꞌe sa! Malole lenaꞌ dꞌame dei! Afiꞌ losa hei losa mana nggero-furiꞌ a matan, ma ana naꞌetuꞌ tao nggi bui rala mii. \v 59 Huu mete ma taꞌo naa, neꞌo hei nda bisa dea mii sa losa bꞌae mibasaꞌ huta-bukuꞌ fo mana nggero a naꞌetu basaꞌ a.” \c 13 \s1 Lao hela masodꞌa deꞌulakaꞌ, fo baliꞌ tungga Lamatuaꞌ hihii-nanaun \p \v 1 Leleꞌ naa, hambu atahori rafadꞌe Yesus oi, hofernor Pilatus nisa atahori Yahudi hira mia Galilea, leleꞌ ara rendi tutunu-hohotuꞌ nisiꞌ Ume Hule-oꞌe Huuꞌ a sia Yerusalem. \v 2 Rena taꞌo naa, ma Yesus natane se nae, “Tungga hei, na, atahori nenetao nisaꞌ naa ra, sala nara monaeꞌ lena basa atahori Galilea laen ra, do? Naa de ara nenehuku-dokiꞌ, do? \v 3 Hokoꞌ! Te mete ma hei nda lao hela masodꞌa deꞌulakaꞌ mara sa, fo tungga baliꞌ Lamatuaꞌ hihii-nanaun, na, dei fo hei o mimbilutu onaꞌ se boe. \v 4 Ma atahori ka sanahulu faluꞌ mana mate nenetendes manara mana ndefaꞌ sia Siloam faiꞌ naa, ara onaꞌ bee? Sala nara monaeꞌ lenaꞌ basa atahori laen mana sia Yerusalem, do? \v 5 Hokoꞌ! Te mete ma hei nda lao hela hei leleo-lalao mana tao leli mara sa, fo tungga baliꞌ Lamatuaꞌ dꞌala ndoo-tetun, na, dei fo hei o mimbilulutu onaꞌ se boe.” \s1 Lamatuaꞌ atahorin, mana nda ma nggunaꞌ sa, sama onaꞌ hau huu nda mabꞌoaꞌ sa \p \v 6 Basa ma, Yesus fee nekendandaaꞌ esa nae, “Hambu atahori sa sela hau huu mabꞌoaꞌ sa\f + \fr 13:6 \ft Dedꞌea Indonesia nae ‘pohon ara’ mia dedꞌea Yunani sukei, dedꞌea Dela-Oenale ‘hau kaaꞌ’. Te Susura Meumareꞌ natudꞌu hau saa sia naa fo atahori raa bꞌoan. Sia Indonesia seriꞌ rulu, atahori nda raa ‘hau kaaꞌ’ bꞌoan sa. Dadꞌi ‘hau kaaꞌ’ sia Susura Meumareꞌ dedꞌea Indonesia, nda onaꞌ hau kaaꞌ mana sia hita e sa.\f* sia osin. Ana akaꞌ nema nadoꞌ e fo nae nahine nabꞌoa ena, do hokoꞌ. Te hau naa, nda feꞌe nabꞌoa sa. \v 7 Basa ma, ana denu mana manea osi a nae, “Too telu ia ena, au uma usufafali sangga hau ia bꞌoan. Te au nda hambu saa sa boe. De ungga hendi e leo, huu hau huuꞌ ia nalaꞌ a mamanaꞌ.’ \p \v 8 Te mana tao osi a nataa nae, ‘Amaꞌ afiꞌ mumunasa. Fee hau huuꞌ ia too esa fai. Hela fo au sasaro ndule e, basa fo mbori pupuk neu e, naa fo ana sengga baliꞌ \v 9 Mete ma too mana nemaꞌ ma hau huuꞌ ia nabꞌoa, na, malole. Te mete ma hokoꞌ, na, ungga hendi e leo.’” \s1 Lamatuaꞌ Yesus tao nahaiꞌ ina rukuꞌ sa, nandaa no fai hule-oꞌeꞌ \p \v 10 Lao esa, nandaa no atahori Yahudi ra fai hule-oꞌen, Yesus neu nanori sia ume hule-oꞌeꞌ. \v 11 Sia naa hambu inaꞌ sa ruku too sanahulu falu ena, huu nitu ra tataon. Ana nda nambariiꞌ nala tetuꞌ sa. \v 12 Yesus nita inaꞌ naa ma, Ana noꞌe nala e, de olaꞌ nae, “Mama! Ia naa mama hai ena.” \v 13 Boe ma Yesus nggama liman neu inaꞌ a. Aibꞌoiꞌ ma, inaꞌ a nggarasan tetuꞌ neuꞌ ena. Boe ma ana noꞌe makasi, no koa-kio Lamatualain. \p \v 14 Te malangga ume hule-oꞌeꞌ a namanasa, huu Yesus tao nahaiꞌ atahori nandaa no fai hule-oꞌeꞌ. Boe ma ana nafadꞌe neu atahori hetar naa ra nae, “Sia nggarei sa rala hambu fai nee fo tao ue-osaꞌ. De malole lenaꞌ atahori hedꞌis ra rema sia fai-fai tao ue-osaꞌ ra, fo sangga atahori raꞌahahaiꞌ se. Afiꞌ rema sia fai hule-oꞌeꞌ!”\x + \xo 13:14 \xt Kalua mia Masir 20:9-10; Dui Seluꞌ Dala Masodꞌa 5:13-14\x* \p \v 15 Te Yesus nataa e nae, “Hee! Atahori mana dꞌea-ralaꞌ. Sia fai hule-oꞌeꞌ o hei tao ue-osaꞌ boe, to?! Huu hei o mii mboꞌi sapi ma keledei mara fo fee se rinu, to?! \v 16 Mama ia, baꞌi Abraham tititi-nonosin, onaꞌ hitaꞌ boe. Nitu ra malanggan paꞌa nala e too sanahulu falu ena. De mete ma Au mboꞌi e nandaa no fai hule-oꞌeꞌ, na, sala do?” \p \v 17 Rena taꞌo naa, ma Yesus musu nara mae. Te atahori naeꞌ naa ra ramahoꞌo ro Eni ue-tatao meulaun. \s1 Lamatuaꞌ Yesus fee nekendandaaꞌ soꞌal dꞌekeꞌ anadꞌiki anaꞌ \r (Mateos 13:31-32; Markus 4:30-32) \p \v 18 Boe ma Yesus olaꞌ seluꞌ fai nae, “Au uꞌusasamaꞌ Lamatuaꞌ atahori nara onaꞌ saa, e? \v 19 Fefeun sira hidaꞌ a, te dodꞌoo ma ara boe ramaheta. Fefeun ara onaꞌ fini dekeꞌ anadikiꞌ. Atahori sela sia osi. Basa ma ana mori de dadꞌi hau huu ineꞌ, Ma mbuiꞌ ra rema randuna sia dꞌana nara.” \s1 Lamatuaꞌ Yesus fee nekendandaaꞌ soꞌal bibꞌit roti \r (Mateos 13:33) \p \v 20 Basa de Yesus olaꞌ fai nae, “Au uꞌusasamaꞌ Lamatuaꞌ atahori nara no saa fai, e? \v 21 Ana onaꞌ bibꞌit roti fo inaꞌ ra sambor no tarigu saku rua,\f + \fr 13:21 \ft Dedꞌea Yunani nae tarigu \ft \+it sata\+it* telu. \+it Sata\+it* esa na, mbei ma liter sanahulu rua. Dadꞌi \+it sata\+it* telu, na tarigu liter telunulu nee.\f* fo tao roti naeꞌ. Boe ma tarigu hene monaen seli, huu bibꞌit mbei anak naa. Lamatuaꞌ atahori nara pangaru nara boe namanae onaꞌ naa boe. \s1 Sorga lelesun anadꞌiki anaꞌ \r (Mateos 7:13-14, 21-23) \p \v 22 Basa naa ma, Yesus se lao risiꞌ kota Yerusalem. Ana tuli tungga-tungga dalaꞌ, sia kota ma kamboꞌ fo nanori atahori ra. \v 23 Mia mamanaꞌ sa, hambu atahori sa natane E nae, “Ama Meser! Mbei ma akaꞌ atahori hidꞌaꞌ a hambu masodꞌaꞌ, do?” \p \v 24 Ana nataa nae, “Sorga lelesun anadꞌikiꞌ anaꞌ a. De mihehere ei mara fo rala mii tungga naa. Huu hambu atahori hetar rae sobꞌa rala reu, te nda rala sa. \v 25 Mete ma tenu umeꞌ a nggoe lelesu a, dei fo mimbiriiꞌ siaꞌ a dꞌeaꞌ fo dedꞌeu lelesu a, ma mimeli moꞌe tulu-faliꞌ, mae ‘Papa! Soi lelesu a dꞌei!’ \p Te dei fo Ana nataa nae, ‘Hei seka, ra? Au nda uhine nggi sa!’ \p \v 26 Boe ma hei mae, ‘Taꞌo bee de papa nda muhine hai sa? Hai mana endoꞌ mia-minu mo papa. Ma papa biasa munori hai sia okofoꞌ ra boe.’ \p \v 27 Dei fo nataa nae, ‘Au ufadꞌe faaꞌ ra, Au nda uhine hei sa! Hei ia ra, atahori mana taoꞌ a deꞌulakaꞌ ra. Dꞌinggoꞌ hela ia!”\x + \xo 13:27 \xt Sosodꞌat Koa-kioꞌ ra 6:9\x* \p \v 28 Basa dei fo, leleꞌ Lamatualain naꞌetu basa atahori dedꞌeat nara, hei nggae eiei ma henggu nisi mara. Huu hei mita baꞌi Abraham, baꞌi Isak, baꞌi Yakob ro Lamatualin mana ola-ola nara basa se endoꞌ masoꞌ risiꞌ sorga ena. Te hei neneoi hendiꞌ siaꞌ a dꞌeaꞌ.\x + \xo 13:28 \xt Mateos 22:13; 25:30\x* \v 29 Dei fo atahori rema mia ndule raefafoꞌ suun, mia rulu losa muri, mia dꞌii losa ona, fo endoꞌ raa raꞌabꞌue sia Lamatualain ume manen.\x + \xo 13:29 \xt Mateos 8:11-12\x* \v 30 Misinedꞌa malolole basa ia ra: mete ma Lamatuaꞌ naꞌetuꞌ basa atahori ra dedꞌea nara, hambu atahori fo maꞌahulun atahori rae neꞌo eni atahori anak, te ana hambu hadꞌa-hormat monaeꞌ. Boe ma hambu atahori fo maꞌahulun atahori rae, eni atahori monaeꞌ, tao-tao te Lamatuaꞌ nae eni atahori anak.”\x + \xo 13:30 \xt Mateos 19:30; 20:16; Markus 10:31\x* \s1 Lamatuaꞌ Yesus kasian kota Yerusalem isin \r (Mateos 23:37-39) \p \v 31 Leleꞌ naa, hambu atahori Farisi hira rema randaa ro Yesus, de rafadꞌe rae, “Malole lenaꞌ, Ama Meser muꞌudꞌodꞌooꞌ misiꞌ mamanaꞌ laen, huu mane Herodes nae tao nisa Amaꞌ.” \p \v 32-33 Boe ma Yesus nataa nae, “Hee! Tou lasiꞌ naa onaꞌ busa fui e! Mii mifadꞌe e mae, ‘Au oi nitu ra ma uꞌuhahaiꞌ atahori mamahedꞌiꞌ ra faiꞌ ia ma mbila. Fini esaꞌ fo Au ue-tatao ngga basa.’ Onaꞌ mae taꞌo bee o, Au feꞌe ae ue-tao seluꞌ mbei fai sia lalao ngga isiꞌ Yerusalem, Huu atahori Yerusalem naa ra, mana hiiꞌ a tao risa Lamatualain mana ola-ola nara. \p \v 34 Aduu, atahori Yerusalem ra, e! Hei ia ra akaꞌ misa Lamatualain mana ola-ola nara, ma honda-mbia misa dedꞌenuꞌ fo mana rae rema ratudꞌu dalaꞌ fee nggi. Lao hetar, Au ae uꞌubꞌue ma unea nggi fo mbambi ala nggi mia deꞌulakaꞌ ra, ona manu ine nasalaꞌe nala ana nara sia lidꞌan rala. Te huu hei nda nau sa. \v 35 Ia naa, Lamatuaꞌ nda tao afiꞌ neu ume hule-oꞌem sa ena. De mbila do finiesaꞌ te rouꞌ ena. Dei fo hei nda afiꞌ mita Au sa ena, losa mitaa mae, \q1 ‘Lamatualain fee papala-babꞌanggiꞌ neu atahori mana nendi Lamatuaꞌ naran, \q2 huu Lamatuaꞌ denu E ena!’”\x + \xo 13:35 \xt Sosodꞌat Koa-kioꞌ ra 118:26\x* \c 14 \s1 Lamatuaꞌ Yesus tao nahaiꞌ atahori, nandaa no fai hule-oꞌeꞌ \p \v 1 Lao esa, nandaa no fai hule-oꞌeꞌ, atahori partei agama Farisi ra malanggan esa noꞌe Yesus fo nema naa sia umen. Ana endoꞌ naa-ninu, ma hambu atahori maku-maꞌu E fo rae rita Ana nae tao saa nandaa no fai hule-oꞌeꞌ. \v 2 Leleꞌ naa, hambu atahori esa mamahedꞌi ao maꞌasofeꞌ endoꞌ sia naa boe. \v 3 Boe ma, Yesus natane mahine hukun Yahudi ma atahori Farisi mana endo raa-rinu sia naa nae, “Tungga baꞌi Musa hohoro-lalanen, bisa tao nahaiꞌ atahori hedꞌis, nandaa no fai hule-oꞌeꞌ, do hokoꞌ?” \p \v 4 Te nda hambu esa nahara sa boe. Boe ma Yesus kois atahori mamahedꞌiꞌ a, de hai neuꞌ ena. Basa ma Yesus denu e baliꞌ. \v 5 Basa naa ma, Yesus natane se fai nae, “Mete ma hambu anadikiꞌ sa tudꞌa oe rala neu, nandaa no fai hule-oꞌeꞌ, hei mii nore baliꞌ e dꞌean, do hokoꞌ? Mete ma sapi a tudꞌa rala neu, na hei hela e, do, lea hendi e dꞌean? Neꞌo hei lea hendi e dꞌean. De naa sosoan nae, hei o tao ues ena boe, to!”\x + \xo 14:5 \xt Mateos 12:11\x* \p \v 6 Rena Yesus olaꞌ taꞌo naa, te nda hambu atahori esa bisa nataa E sa boe. \s1 Afiꞌ sangga ralaꞌ \p \v 7 Leleꞌ naa, Yesus memeteꞌ atahori mana rema raa sia ume fefetas a. Hambu atahori hetar pili mamanaꞌ sia mataꞌ, fo reu endoꞌ sia naa. Nita taꞌo naa, boe ma Ana olaꞌ nae, \v 8 Besa-bꞌesa, o! Mete ma atahori rarolo nggi misiꞌ fefeta kakabꞌiꞌ, na, afiꞌ mii endo sia ataori moko-monaen ra mamanan. Huu afiꞌ losa tenu fefetas narolo fuiꞌ manaseliꞌ lenaꞌ nggo. \v 9 Mete ma taꞌo naa, tenu fefetas neꞌo nema olaꞌ no nggo nae, ‘Afiꞌ mumunasa, e! Amaꞌ tulun lali misiꞌ deaꞌ naa dei, huu au sadꞌia hela kadꞌera ia fee neu atahori moko monaen ra.’ Boe ma ho fela hela kadꞌera naa no mamaet, de muu endoꞌ sia seku dꞌeaꞌ.\f + \fr 14:9 \ft Dedꞌea Lasiꞌ 25:6-7\f* \f + \fr 14:9 \ft Mateos 23:12; Lukas 18:14\f* \v 10 Dadꞌi mete ma hambu nerolot, na, muu endoꞌ sia kadꞌera mana seku sia deaꞌ. Dei fo mete ma tenu fefetas nita nggo, na neti noꞌe nae, ‘Eh, Amaꞌ! Laꞌi fo endoꞌ sia mataꞌ ia.’ No taꞌo naa hei hambu hadꞌa-hormat sia atahori fuiꞌ ra matan nara. \v 11 Huu atahori mana soꞌu-soꞌuꞌ aon, dei fo Lamatuaꞌ naꞌatutudꞌaꞌ e. Te atahori mana tao aon onaꞌ anadꞌiki, dei fo Lamatuaꞌ soꞌu nanaru e.” \p \v 12 Basa naa ma, Yesus olaꞌ no tenu umeꞌ a nae, “Faiꞌ ruma, mete ma amaꞌ tao fefetas, na, afiꞌ muroloꞌ a bobꞌonggim no nonoom atahori mamasuꞌiꞌ ra! Te neꞌo ara bisa rarolo baliꞌ nggo fai! \v 13 De mete ma amaꞌ feta-dꞌote, na, murolo atahori hata-taaꞌ, ei doꞌoꞌ, keko-lukuꞌ, ma atahori pokeꞌ ra. \v 14 Huu neꞌo ara nda bisa bala-bꞌae rala nggo sa. Te mete ma amaꞌ murolo se, Lamatualain mana bala-bꞌae. Dei fo mete ma nafefela baliꞌ atahori mamahereꞌ mia mamates ena, Ana nda liliiꞌ amaꞌ malolem sa.” \s1 Nekendandaaꞌ soꞌal fefeta ineꞌ \r (Mateos 22:1-10) \p \v 15 Rena taꞌo naa ma, hambu atahori sa mana endoꞌ no Yesus olaꞌ nae, “Atahori mana onton seli naeni atahori mana raa raꞌabꞌue sia Lamatualain ume manen, o!” \p \v 16 Yesus nataa e nae, “Au dui taꞌo ia: Hambu atahori sa tao fefeta ineꞌ. Boe ma ana narolo atahori hetar. \v 17 Leleꞌ ara sadꞌia rala fefetas ena ma, ana denu atahori dedꞌenun, neu noꞌe atahori mana hambu nerolotꞌ ra nae, ‘Laꞌi, te fefetas sangga mulai ena.’ \v 18 Te basa se sangga dalaꞌ mataꞌ-mataꞌ naa fo ara nda reu sa. Esa bꞌale nae, ‘Waa! Au feꞌe hasa ala osi sa, de au musi uu mete sobꞌa e dei. Afiꞌ mumunasa o! Huu au nda bisa uu sa.’ \v 19 Hambu esa fai nae, ‘Au feꞌe hasa ala sapi hohombu moleꞌ pasan lima. Au ae uu sobꞌa sudꞌi se, de afiꞌ mumunasa, o! \v 20 Esa fai nae, ‘Au feꞌe sao ena, de nda bisa uu sa.’ \p \v 21 Basa ma, atahori dedꞌenuꞌ a baliꞌ de nafadꞌe tenu fefetas a. Rena nala ma, tenu fefetas namanasa seli. Boe ma ana parenda atahori dedꞌenuꞌ a nae, ‘Mete ma taꞌo naa, lao muu leo lai-lai! Muu sia basa okofoꞌ ma dꞌala kabiaꞌ ra sia kota, fo murolo mendi basa atahori hata-taaꞌ ra, ei doꞌo, pokeꞌ, ma keko-lukuꞌ ra.’ \v 22 Rena taꞌo naa ma, atahori dꞌedeꞌnuꞌ a neu narolo atahori ra. De ana baliꞌ ma nafadꞌe nae, ‘Amaꞌ!! Basa se rema ena, te mamana rouꞌ feꞌe hetar.’ \p \v 23 Boe ma tenu fefetas nae, ‘Mete ma taꞌo naa, muu seluꞌ fai sia kambo-kamboꞌ sia kota dꞌeaꞌ, losa osi-lutu ra. Kokoe sudꞌiꞌ a se, fo mo se rema, sadꞌi tao sofe mamana fefetas ia. \v 24 Rena, e! Atahori nda mana simbo nerolo ngga naa, ara nda ramedꞌa rita fefetas ia nanaat nara maladꞌan mbei sa boe!’” \s1 Duꞌa malolole dei fo tungga Lamatuaꞌ Yesus \r (Mateos 10:37-38) \p \v 25 Basa naa ma, Yesus se lao rakandoo risiꞌ Yerusalem. Atahori hetar tungga E. De Ana mbali se, ma Ana olaꞌ nae, \v 26 “‘Atahori mana tebꞌe-tebꞌeꞌ nau tungga Au, ana musi sue Au lenaꞌ basa e: lenaꞌ ina-ama nara, lenaꞌ sao-ana nara, lenaꞌ odꞌi-aꞌa nara, lelenan fai eni aon. Mete ma hokoꞌ, atahori naa, nda nandaa dadꞌi Au ana mana tungga ngga sa.\x + \xo 14:26 \xt Mateos 10:37\x* \v 27 Te atahori mana nda nau lemba doidꞌosoꞌ sa, huu ana tungga Au, ana nda nandaa dadꞌi Au atahori ngga sa. Atahori mana nae dadꞌi Au atahori ngga, onaꞌ mae atahori rae tao risa e o, ana lemba nakandoo doidꞌoson.\x + \xo 14:27 \xt Mateos 10:38; 16:24; Markus 8:34; Lukas 9:23\x* \p \v 28 Dadꞌi mete ma mae tungga Au, na, duꞌa malolole dei. Onaꞌ atahori rae rafefela Ume dek. Ana musi reken lutuꞌ-leloꞌ naꞌahuluꞌ dei, ume nala dꞌoiꞌ baꞌu saa. Afiꞌ losa dꞌoiꞌ nda dai sa. \v 29 Huu mete ma nda ito-reken lutuꞌ-leloꞌ sa na, afiꞌ losa feꞌe taoꞌ a ume a netehun, te dꞌoiꞌ basa ena. Ma atahori ra mali raꞌamamaeꞌ e, \v 30 rae, ‘Hei mita atahori naa dei! Ana feꞌe taoꞌ a ume netehun, nda feꞌe saa sa boe, te dꞌoin basa ena.’ \p \v 31 Conto Laen fai, naeni soꞌal netatiꞌ. Mane mana nae natati musi endoꞌ no nonoon nara fo ola-olaꞌ raꞌahuluꞌ deiꞌ Mete ma naꞌena a soldꞌadꞌu atahori rifon sanahuluꞌ a, na musi timba-tai eni bisa nasenggiꞌ musu, atahori rifon ruanulu, do hokoꞌ? \v 32 Mete ma timba-tai basa, ma duꞌa nae neꞌo eni nda nasenggiꞌ sa, na, malole lenaꞌ, leleꞌ musu a feꞌe sia dodꞌooꞌ, te ana haitua memaꞌ dedꞌenuꞌ fo olaꞌ dꞌame. \v 33 Onaꞌ naa boe, atahori mana nae tungga Au. Eni musi duꞌa neu-nema malolole, nae eni nahehere lao hela basaꞌ e, do hokoꞌ? Mete ma hokoꞌ, atahori naa nda nandaa dadꞌi ana dedꞌenu Ngga sa.” \s1 Atahori mana nda nandaa tungga Lamatuaꞌ Yesus sa, onaꞌ masiꞌ manaꞌ nda naꞌena nggunaꞌ sa ena \r (Mateos 5:13; Markus 9:50) \p \v 34-35 Yesus tute seluꞌ dedꞌea-oꞌolan no conto laen fai nae, “Masiꞌ naa, maloleꞌ. Hita pake fo tao maladꞌa nanaat. Te mete ma masiꞌ a nda masi sa ena, na nggunan sa fai? Hita nda bisa pake e fo tao maladꞌa nanaat sa ena. Tae tao dadꞌi pupuk o, nda bisa sa ena. Hita nggari hendi e neuꞌ ena. Dadꞌi hei o musi dadꞌi onaꞌ masiꞌ a, fo misodꞌa sue-lai basa atahori. Seka ma ndikiꞌ, na, rena malolole, o!” \c 15 \s1 Bꞌibꞌi lombo mana mopoꞌ a \r (Mateos 18:12-14) \p \v 1 Leleꞌ naa, atahori mana edꞌa bꞌea ma atahori nda papakeꞌ laen ra sa, akaꞌ rema risiꞌ Yesus fo rae rena E. Te atahori Yahudi ra rae fee se atahori nda maloleꞌ sa. \v 2 Atahori Farisi ro meser agama Yahudi ra rita taꞌo naa ma unggu-remu rae, “Ciih! Atahori ia naꞌabꞌue no atahori nda papakeꞌ ra sa. Lenaꞌ fai Ana endoꞌ naa no se boe!”\x + \xo 15:2 \xt Lukas 5:29-30\x* \p \v 3 Yesus rena taꞌo naa ma, Ana dui fee se nekendandaaꞌ nae, \v 4 “Mete ma mia hei ia hambu atahori sa naꞌena bibꞌi lombo natun esa. Boe ma mopo hendi esa. Oras ia atahori naa musi tao sa? Neꞌo ana lao hela bibꞌi lombo ka sio nulu sioꞌ ra reu lenuꞌ sa, ma neu sangga losa ana nita baliꞌ bibꞌi lombo mana mopoꞌ a. \v 5 Leleꞌ ana nita baliꞌ bibꞌi lombo naa, ma nasaa nendi baliꞌ e no nemehoꞌot. \v 6 Losa ume, ma ana noꞌe nala nonoon nara, de nafadꞌe se nae, ‘Wae! Hei ima mimihoꞌo mo au dei! Huu au ita baliꞌ bibꞌi lombo mana mopoꞌ ngga ena.’ \v 7 Naa, sia sorga o onaꞌ naa boe. mete ma hambu atahori mana tao salaꞌ sa dꞌoaꞌ ena, fo baliꞌ nisiꞌ Lamatuaꞌ, na basa mana sia sorga ra ramahoꞌo. Ara romahoꞌo lenaꞌ huu atahori esa mana bali nisiꞌ Lamatua, mia atahori ka sionulu sioꞌ fo mana rasodꞌa no ndoo-tetuꞌ, ma nda laoꞌ sala dalaꞌ sa.” \s1 Doi fula mana mopoꞌ a \p \v 8 Boe ma Yesus dui nekendandaaꞌ esa fai nae, “Hambu mama esa naꞌena doi fulaꞌ sanahulu.\f + \fr 15:8 \ft Sia dedꞌea Yunani nenesuraꞌ oi, \ft \+it drakma\+it* sanahulu. \+it Drakma\+it* esa naa, naeni tukan sa nggadin fai sa.\f* Te, mopo hendi esa. Oras ia, ana nae tao saa o? Neꞌo ana neu nambilaꞌ lambu fo dꞌelo sia bee-bꞌee, ma ngganggai ume a losa mamana makabiaꞌ ra, fo sangga dꞌoiꞌ naa no malolole. \v 9 Leleꞌ ana nita baliꞌ dꞌoiꞌ naa ma, ana neu noꞌe atahori ume titia nara, de nafadꞌe nae, Woi! ima fo mimihoꞌo mo au dei! Huu au ita baliꞌ doi mana mopo ngga ena!’ \v 10 Sia sorga o onaꞌ naa boe. Mete ma hambu atahori mana tao salaꞌ sa dꞌoaꞌ, de baliꞌ nisiꞌ Lamatuaꞌ, na, basa dedꞌenuꞌ sia sorga ramahoꞌo seli boe.” \s1 Ana mana mopoꞌ a \p \v 11 Yesus tute oꞌolan nendiꞌ nekendandaaꞌ laen esa fai nae, “Hambu amaꞌ sa no anan touꞌ rua. \v 12 Lao esa, ana murin nafadꞌe aman nae, ‘Amaꞌ e! Banggi fee au hata-hetoꞌ ra leo! Boe ma aman babꞌanggi hata-hetoꞌ ra fee neu ruꞌa se. \v 13 Nda dooꞌ sa ma, ana muriꞌ a seo hendi ena nara. De ana mboti bꞌua-baꞌu nara, boe ma lao nisiꞌ nusa dodꞌooꞌ. Sia naa, ana ngganggari doi nara no nesodꞌat sosoa aoꞌ. \v 14 Leleꞌ doi nara basa ma, ndoe-laꞌas manaseliꞌ dai nusaꞌ naa, de ana o nasodꞌa toꞌa-taa nala seli. \v 15 Boe ma neu sangga ues. Atahori sa sia nusaꞌ naa simbo e de denu e hani fafi nara. \v 16 Huu anaꞌ naa nda nabeꞌi ndondoen sa ena, de ana nae naa fafi ra nanaat na. Huu nda hambu atahori esa fee ne nanaat sa boe. \p \v 17 Dodꞌoo ma ana duꞌa neu-nema nae, ‘Sia ama ngga umen, basa atahori mana tao-ues ra hambu raa losa raꞌabꞌeta. Te au sia ia aeꞌ a mate ndoes ena. \v 18 Malole lenaꞌ, au baliꞌ isiꞌ ama ngga. Fo ufadꞌe ae, “Amaꞌ! Au tao sala monaeꞌ ena neu Lamatuaꞌ ma amaꞌ boe. \v 19 Au nda undandaa dadꞌi amaꞌ anan sa ena. Sadꞌi amaꞌ simbo au dadꞌi ate sia amaꞌ umen, o naa malole boe!’” \p \v 20 Ana duꞌa nala taꞌo naa ma, fela de baliꞌ nisiꞌ aman umen. Feꞌe sia dodꞌooꞌ te toulasiꞌ a nita e, ma tudꞌa kasian mbali e. Ana onda mia umen de nela-nelaꞌ neu soru anan mana baliꞌ a. De ana holu ma idꞌu e. \p \v 21 Boe ma anaꞌ a olaꞌ no aman nae, ‘Amaꞌ! Au tao sala monaeꞌ neu Lamatuaꞌ ma amaꞌ. Au nda undandaa dadꞌi anam sa ena.’ \p \v 22 Te aman parenda tuteꞌ atahori mana tao ues nara nae, ‘Woi! Lailai, e! Mii haꞌi mendi badꞌu meulauꞌ seli a! fo fee ne pake. Olu ndeli neu lima uꞌun, ma sapatu neu ei nara. \v 23 Mii lea mala sapi mbarunaꞌ naa fo tati, te hita tae feta-dote teu esa. \v 24 Huu ana ngga ia onaꞌ mana mateꞌ ena, te ia naa ana nasodꞌa baliꞌ ena. Ana mopo, te ia naa au hambu baliꞌ e ena.’ Olaꞌ basa taꞌo naa ma, ara feta-dꞌote boe. \p \v 25 Leleꞌ naa, ana uluꞌ a nese ume, huu ana neu tao ues sia osi rala. Leleꞌ ana baliꞌ ma, feꞌe sia dodꞌooꞌ te ana rena atahori raꞌaminaꞌ lii-liiꞌ ma lendo-foti. \v 26 Boe ma ana noꞌe nala mana tao ues esa, de natane nae, ‘Woi! Tao rarameꞌ saa ia?’ \p \v 27 Atahori mana tao ues a nataa nae, ‘Malangga odꞌi ma nema ena. Dadꞌi amaꞌ, denu tati sapi fo tao fefeta monaeꞌ, huu anan baliꞌ no sodꞌaꞌ.’ \p \v 28 Rena taꞌo naa, ma ana uluꞌ a namanasa. Ana nda nau ume rala neu sa ena. Boe ma aman nema de kokoe e ume rala neu. \p \v 29 Te ana namue nae, ‘Amaꞌ! Dꞌuꞌa sobꞌa dei! Dꞌoon basa ia au tao ues itaꞌ mamate ngga onaꞌ ate fee amaꞌ. Au nda ulena-langga neu amaꞌ hihii-nanaun sa. Onaꞌ naa o, amaꞌ nda feꞌe fee mita au hie anaꞌ esa fo tao fefetas umuhoꞌo o nonoo nggara sa boe. \v 30 Tao-tao te amaꞌ ana mana ngganggari hata-hetoꞌ a, neu naꞌaminaꞌ no inaꞌ ra de nabasaꞌ amaꞌ dꞌoin. Ana baliꞌ nema ma, amaꞌ tati sapi malolen seli de tao fefeta monaeꞌ fee ne.’ \p \v 31 Te aman nataa nae, ‘Ana susue ngge! Rena malolole! Leo mo au doo basa ia ena. Basa saa fo amaꞌ enan, naa ra o ho enam boe. \v 32 Te oras ia hita musi feta-dꞌote tamahoꞌo, huu odꞌim ia. Feꞌesaꞌan, onaꞌ ana mate ena, te ia naa nasodꞌa baliꞌ ena. Ana mopo ena, te ia naa hambu baliꞌ e ena.’” \c 16 \s1 Malangga mana tao-ues masiꞌet \p \v 1 Basa ma, Yesus dui seluꞌ nekendandaaꞌ esa fee neu ana dedꞌenu nara nae, “Hambu atahori mamasuꞌiꞌ esa fee ue-tataos neu atahori mana dadꞌi eni malangga mana tao ues na. Te dodꞌoo ma malangga rena mbasiꞌ nae, malangga mana tao-ues naa nae podꞌe-padꞌi naꞌarurunggiꞌ e. \v 2 Dadꞌi ana noꞌe malangga mana tao-ues, de nafadꞌe nae, ‘Ho ia, taꞌo bee? Au rena nggo akaꞌ podꞌe-padꞌiꞌ au hata-heto ngga. De ia naa muu suraꞌ ue-tataom ra fo au paresaꞌ dei. Te basa na, au ae nda pake nggo sa ena.’ \p \v 3 Rena taꞌo naa ma, malangga mana tao ues duꞌa neu-nema nae, ‘Au soe ena! Oras ia au ae tao saa? Tatati rae o, au nda bꞌeꞌi sa. Dadꞌi mana hule-huleꞌ o, au mae. \v 4 Mete ma au nda tao ues sia ia sa, au musi sangga dalaꞌ, fo ona bee na atahori laen ra nau simbo au.’ \p \v 5 Huu naa, ana noꞌe nala basa atahori mana rahuta malangga a. De natane atahori ka esan nae, ‘Wae! Muhuta baꞌu saa neu malangga ngga?’ \p \v 6 Atahori naa nataa nae, ‘Au uhuta mina saitun liter rifon haa.’\f + \fr 16:6 \ft Sia susura dedꞌea Yunani nenesuraꞌ oi, \ft \+it ‘batos\+it* natun esa’. Batos esa, naeni liter telu nulu lima losa haa nulu.\f* \p Boe ma malangga mana tao ues a nae, ‘Tebꞌe. Ho susura hutam sie. Ia naa sika hendi leo, basa na endoꞌ fo suraꞌ lai-lai susura huta feuꞌ fai mae, ho muhuta liter rifon ruaꞌ a.’ \p \v 7 Basa de neu natane atahori karuan nae, “Muhuta malangga ngga baꞌu saa fai?’ \p Ma nataa nae, ‘Au uhuta are karon rifon esa.’\f + \fr 16:7 \ft Sia susura dedꞌea Yunani nenesuraꞌ oi, \ft \+it ‘Koros\+it* natun esa’. \+it Koros\+it* esa, naeni liter natun telu sio nulu.\f* \p De malangga mana tao ues a denu e nae, ‘Sika hendi susura hutaꞌ mbaraaꞌ naa leo, fo suraꞌ feuꞌ mae, karon natun faluꞌ a.’ \p \v 8 Ana tao taꞌo naa, losa malanggan bubꞌuluꞌ tataon. Te malangga musi nataa nae malangga mana tao-ues deꞌulakaꞌ ia memaꞌ masiꞌet. \p Naa! Au ufadꞌe nekendandaaꞌ ia fo mihine mae, mete ma naꞌasasamaꞌ no atahori mamahereꞌ, atahori nda mamahereꞌ sa memaꞌ masiꞌet lenaꞌ sia rau-inggu ra taladꞌa nara aleꞌ ia. \p \v 9 Dadꞌi hei duꞌa sobꞌa. Onaꞌ mae atahori raefafoꞌ tao manggenggeoꞌ rendiꞌ hata-heto nara, te malole lenaꞌ pake hata-heto raefafo mara fo tulu-fali atahori. No taꞌo naa, hei o hambu toronooꞌ hetar. Mae hata-hetoꞌ naa basa, te dei fo Lamatuaꞌ sadꞌia hela mamanaꞌ fee nggi sia sorga. \p \v 10 Mete ma atahori tao dꞌala anaꞌ ra tungga ndoon, na, ana o tao dꞌala monaeꞌ ra tungga ndoon boe. Te mete ma atahori pode-padꞌi ro dꞌala anaꞌ ra, na, ana pode-padꞌi no dalaꞌ monae ra boe. \v 11 Mete ma atahori nda ramahere hei lole-lau hata-heto biasa no dala-dala anak ra sia raefafoꞌ ia, onaꞌ bee fo Lamatuaꞌ namahere nggi sia dꞌala monaeꞌ fai? \v 12 Mete ma hei nda bisa mete-seꞌu atahori laen hata-heton sa, na, seka mbarani fee hei hata-hetoꞌ? \p \v 13 Mana dedꞌenuꞌ esa nda bisa rena malangga rua sa. Huu dei fo ralan mburu-oeꞌ no esa, ma sue esa. Ana naꞌatataaꞌ no esa, te nda tao afiꞌ neu esa ka sa. Hei onaꞌ naa boe, atahori nda bisa sue Lamatualain ma sue dꞌoiꞌ sa.\f + \fr 16:13 \ft Mateos 6:24\f* \s1 Lamatuaꞌ Yesus olaꞌ soꞌal dꞌoiꞌ, soꞌal Lamatuaꞌ Hara-lii malolen, ma soꞌal sao ma mahelaꞌ \r (Mateos 11:12-13; 5:31-32; Markus 10:11-12) \p \v 14 Leleꞌ naa, hambu atahori Farisi hira tungga rena Yesus oꞌolan naa. De ara raneneut E, huu ara dꞌale dꞌoiꞌ. \v 15 Te Yesus nataa nae, “Wei! Mae hei tao mimeu ao mara sia atahori mata nara, te Lamatualain nahine rala mara deꞌulakaꞌ. Hambu dalaꞌ naeꞌ fo atahori soꞌu rananaru, tao-tao te Lamatualain nae naa ra dꞌala deꞌulakaꞌ, de melumudꞌu se. \p \v 16 Losa Yohanis Mana Saraniꞌ neneman, hita atahori Yahudi tasodꞌa tungga baꞌi Musa no Lamatuaꞌ mana ola-ola nara hohoro-lalanen. Te ia naa Lamatuaꞌ Hara-Lii malolen nenedꞌui-bꞌenggaꞌ sia bee-bꞌee ena. Atahori hetar sangga dalaꞌ rakandooꞌ a fo masodꞌa nara tungga Lamatuaꞌ hihii-nanaun.\x + \xo 16:16 \xt Mateos 11:12-13\x* \v 17 Mae lalai no raefafoꞌ sambulalo o, Lamatualain hohoro-lalanen mbei o nda mopo sa boe, titiꞌ-koma sa boe o nda mopo sa!\x + \xo 16:17 \xt Mateos 5:18\x* \p \v 18 Atahori mana mahelaꞌ no saon, basa ma sao seluꞌ no inaꞌ laen, ana hohongge. Boe ma seka sao no inaꞌ fo mana mahelaꞌ no saon, ana o hohongge boe.”\x + \xo 16:18 \xt Mateos 5:32; 1 Korintus 7:10-11\x* \s1 Dudꞌuit soꞌal atahori mamasuꞌiꞌ no Lasarus \p \v 19 Yesus dui seluꞌ nekendandaaꞌ sa nae, “Hambu atahori mamasuꞌiꞌ sa. Ana hiiꞌ a pake bꞌua-baꞌu meulauꞌ nenetaoꞌ mia teme meulauꞌ. Hatuꞌ-rerelon naa-ninu maladꞌa-maladꞌaꞌ, ma maꞌaheeꞌ a sosoa aon. \v 20 Sia naa hambu atahori mana tudꞌa-loloeꞌ sa, Naran Lasarus. Aon sofeꞌ no bisu maꞌafoꞌ. Fai-fai esa na nonoo nara ro e nisiꞌ atahori mamasuꞌiꞌ a umen lesu matan. \v 21 Ana hii nae naa atahori mamasuꞌiꞌ a nanaa sisa nara, te ana nda hambu saa sa boe. Akaꞌ busa ra reu dadꞌalo bisu nara nanan. \p \v 22 Basa ma, Lasarus mate, de Lamatualain ate nara mia sorga rema haꞌi rendi e, de raeꞌendo e sia baꞌi Abraham bobꞌoan. Nda dooꞌ sa ma atahori mamasuꞌiꞌ a o mate boe, de atahori ra raꞌoi e. \p \v 23 Ana nda sorga neu sa, te ana masoꞌ naraka neu, naꞌabꞌue no atahori mana mateꞌ hetar. Sia naa ana hambu huku-dokiꞌ ma dꞌoidosoꞌ nakandooꞌ a. Lao esa, ana botiꞌ matan ma nita Lasarus endoꞌ namahoꞌo sia baꞌi Abraham bobꞌoan. \v 24 Boe ma ana randu nahereꞌ nae, ‘Baꞌi Abraham, e! Kasian au dei! Denu Lasarus dꞌombo lima uꞌun neu oe, fo sadꞌi nema tao naꞌadꞌoe maa tonggo ngga o malole. Huu au doidꞌoso aeꞌ a mate ena sia naraka ia!’ \p \v 25 Te Abraham nataa nae, ‘Naa! Ana ngge! Musunedꞌa malolole dꞌei. Faiꞌ naa, leleꞌ musodꞌa sia raefafoꞌ, hambu mala basa maloleꞌ ra. Te Lasarus hambu akaꞌ sususaꞌ a. Dadꞌi ia naa Lamatuaꞌ fee ne namahoꞌo sia ia, ma doidꞌoso muu naa. \v 26 Lelenan fai, mia ho e nisiꞌ ia nema, Lamatuaꞌ tadꞌa hita no ndola romaꞌ, de atahori sia ia nda bisa naa reu sa, ma atahori sia naa nda bisa ia rema sa.’ \p \v 27 Boe ma atahori mamasuꞌiꞌ a noꞌe nae, ‘Mete ma taꞌo naa, na, baꞌiꞌ tulun denu Lasarus neu sia ama ngga umen dꞌei. \v 28 Huu sia naa feꞌe hela odꞌi tou nggara atahori lima. Denu Lasarus neu nafadꞌe se, fo ara baliꞌ risiꞌ Lamatua, naa fo ara mate, na, ara afi risiꞌ mamana doidꞌosoꞌ ia.’ \p \v 29 Te Abraham nataa nae, ‘Lamatualain fee se baꞌi Musa ma mana ola-olaꞌ ra susura nara ena. Odꞌi mara bisa baca rasafafali se, fo ara rahine Lamatuaꞌ hihii-nanaun.’ \p \v 30 Te atahori mamasuꞌiꞌ a nareresi nae, ‘Baꞌi Abraham, e! Naa nda feꞌe dai sa, huu ara nda tao-afiꞌ neu Lamatuaꞌ Hara-Liin sa! Musi hambu atahori mates ra dea rema mia rates fo reu rafadꞌe se, fo ara feꞌe rae rena ena, fo ramahere ma doaꞌ.’ \p \v 31 Te Abraham nataa nae, ‘Mete ma ara nda nau rena baꞌi Musa no Lamatuaꞌ mana ola-ola nara dedꞌea-oꞌolan nara sa, na, mae atahori mana mateꞌ ra dea rema mia rates fo reu olaꞌ ro se o, ara nda rena sa boe.’” \c 17 \s1 Lamatuaꞌ Yesus nanori soꞌal atahori mana tudꞌa salaꞌ, ma mana noꞌe ambon \r (Mateos 18:6-7, 21-22; Markus 9:42) \p \v 1 Yesus nafadꞌe ana dedꞌenu nara nae, “Lao hetar atahori tudꞌa salaꞌ, huu atahori laen tatao-nonoꞌi nara. Te atahori mana pode-edoꞌ, ara soe rala seli. \v 2 Mete ma atahori pode-edꞌoꞌ losa tao anadikiꞌ sa tudꞌa salaꞌ, dei fo Lamatualain fee huku-dokiꞌ beran seli neu e. Malole lenaꞌ paꞌa fatu monaeꞌ sa neu bꞌoton, fo nggari e tasi rala neu. \v 3 De minea ao mara malolole fo ama afiꞌ tao atahori tudꞌa salaꞌ! Te mete ma toronom tao salaꞌ, na, ai e. Mete ma ana dꞌoaꞌ, de nema noꞌe ambon, na, sudꞌi musunedꞌa salan fai.\x + \xo 17:3 \xt Mateos 18:15\x* \p \v 4 Mete ma toronoom esa tao salaꞌ lao hitu sia faiꞌ sa rala, boe ma ana dꞌoaꞌ, ma nema lao hitu fo noꞌe ambon, na, ho musi liliiꞌ hendi salan lao hitu.” \s1 Atahori musi ramahere Lamatualain koasan \p \v 5 Faiꞌ sa, Yesus ana dedꞌenu nara\f + \fr 17:5 \ft Susura dedꞌea Yunani sia ia suraꞌ oi, “dedꞌenuꞌ”. Lukas hiiꞌ a suraꞌ “dedꞌenuꞌ” soaꞌ neu Lamatuaꞌ Yesus ana dedꞌenun kasanahulu ruaꞌ ra.\f* rema randaa ro E de roꞌe rae, “Ama Meser! Hai nemehere mara nda mahereꞌ sa. De tulun tao nehere hai nemehere, mara dei.” \p \v 6 Boe ma Yesus nataa nae, “Mete ma hei mimihere neu Lamatualain koasan, mae anak o, hei parenda hau huu ineꞌ ia mae, ‘Neneleaꞌ fo lali tasi muu!’ Dei fo hau huu ineꞌ naa o tungga hei parendam neuꞌ ena boe.” \s1 Atahori mana tao-ues maloleꞌ, tungga malanggan hihii-nanaun \p \v 7 Basa ma Yesus olaꞌ fai nae, “Haꞌi conto. Hambu ate mana tatati rae sia osi, ma nanea bibꞌi lombo sia mooꞌ a. Basa ues ra ma, ate a baliꞌ ume neu. Neꞌo malanggan nda olaꞌ no e nae, ‘Uma fo ruꞌa nggita taa taꞌabꞌue leo!’ \v 8 Hokoꞌ! Tungga matetun, malangga a denu e nae, ‘Muu lole-lau mei a fee au dei. Basaꞌ fo, muu mua-minu sia deaꞌ.’ \v 9 Mete ma ate a tao tungga malanggan hihii-nanaun, neꞌo hei mae malangga noꞌe makasi mbali e, do? Hokoꞌ! \v 10 Hei onaꞌ naa boe. Mete ma hei ue-tao basa saa fo Lamatuaꞌ parendaꞌ a ena, na, hei olaꞌ mae, ‘Hai atahori dedꞌenuꞌ a, hai nda sangga kokoaꞌ sa. Hai milalaoꞌ a hai ue-tataos mara.’” \s1 Lamatuaꞌ Yesus tao nahaiꞌ atahori kusta sanahulu \p \v 11 Leleꞌ Yesus se lao risiꞌ Yerusalem, ara losa propensi Galilea no propensi Samaria rae toor na. \v 12 Leleꞌ ara rae risiꞌ kamboꞌ esa sia naa, hambu atahori kusta sanahulu rema rae randaa ro Yesus. Ara rambariiꞌ miaꞌ a dodꞌooꞌ. \v 13 Boe ma nggasi randaa rae, “Yesus! Lamatuaꞌ! Kasian hai dei!” \p \v 14 Leleꞌ Yesus nita se, ma, Ana denu nae, “Mii mitudꞌu ao mara reu malangga agama dei, fo ara paresaꞌ rae, Hei kusta ma hai ena, do feꞌe hokoꞌ.” Rena taꞌo naa ma, ara lao. Te sia dꞌala taladꞌan, aiboiꞌ ma, basa se hai reuꞌ ena.\x + \xo 17:14 \xt Malangga Agama ra Atoran na 14:1-32\x* \p \v 15 Ara lao rakandoo no nemehoot. Te hambu esa baliꞌ nisiꞌ Yesus. Ana nggasi nae, “Koa-kio Lamatuaꞌ! Huu au hai ena!” \v 16 Boe ma ana sendeꞌ lululanggan de noꞌe makasi naeꞌ mbali Yesus. (Tao-tao te eni nda atahori Yahudi sa. Eni atahori Samaria mana radꞌedꞌea rakandooꞌ a ro atahori Yahudi ra.) \p \v 17 Boe ma Yesus natane atahori mana tungga E nae, “Taꞌo bee, e? Faꞌra Au uꞌuhahaiꞌ atahori kusta sanahulu, to? Atahori sio sia bee? \v 18 Taꞌo bee de akaꞌ atahori feaꞌ ia baliꞌ nema fo noꞌe makasi neu Lamatualain, ma soꞌu koa-kioꞌ neu E?” \v 19 Boe ma Ana nafadꞌe atahori naa nae, “Ho malole ena huu mumuhere tebꞌe-tebꞌeꞌ neu Au. De fela fo baliꞌ mo masoi-masodꞌaꞌ. \s1 Lamatuaꞌ Yesus dui soꞌal fai mateꞌen, no Eni neneman \r (Mateos 24:23-28, 37-41) \p \v 20-21 Faiꞌ sa, atahori Farisi hira rema ratane Yesus rae, “Ama Meser! Mufadꞌe dꞌei! Fai hiraꞌ fo Lamatualain nalalao parendan?” \p Ma Yesus nataa nae, “Taꞌo ia! Afiꞌ duꞌa mae Lamatuaꞌ nalalao parendan nendiꞌ tanda mataꞌ-mataꞌ sia raefafoꞌ ia fo atahori bisa rita no mata nara. Atahori nda hambu bꞌuti fo rae, ‘Mete ia dꞌei! Huu Lamatualain nalalao parendan sia ia!’, do ‘Hambu sia naa!’ Hokoꞌ! Te Ana nalalao parendan sia taladꞌa mara sia atahori ra rala nara.” \p \v 22 Basa ma Yesus nafadꞌe ana dedꞌenu nara nae, “Nda doo sa te Au, Atahori Matetuꞌ ia, nda uꞌubꞌue o hei sa ena. Dei fo sia fai sususaꞌ ra, hei hii mae doo bee fo mita Au baliꞌ uma. Te Au nda feꞌe uma sa. \v 23 Mete ma atahori rema rafadꞌe nggi rae, ‘Kristus sia ia!’ do, ‘Kristus sia naa!’ na, ama afiꞌ miꞌibebꞌenggeꞌ ao mara fo sangga mii-ima, huu oꞌola nara, peko-lelekoꞌ. \v 24 Te mete ma Atahori Matetuꞌ a baliꞌ nema, tatandan manggareloꞌ ena, onaꞌ ndelas naronda fo tao lalai dadꞌi manggareloꞌ mia suuꞌ seri nisi suuꞌ seri neu. \v 25 Te huu Ana musi lemba-dꞌoi doidꞌosoꞌ mataꞌ-mataꞌ dei. Ma atahori leleꞌ ia, nda nau rena ma nda nau simbo E sa. \v 26 Te dei fo leleꞌ Ana nae baliꞌ nema, atahori ra rasodꞌa roꞌ a deꞌulakaꞌ onaꞌ biasa, onaꞌ Noh lelen.\x + \xo 17:26 \xt Dudꞌuit Fefeuꞌ a 6:5-8\x* \v 27 Leleꞌ naa, ara raa-rinu, tao feta-dote kakabꞌiꞌ, losa faiꞌ leleꞌ Noh masoꞌ nisiꞌ ofan rala. Te atahori naa ra o nda nau rena sa boe. Basa ma, aiboiꞌ neuꞌ ena te, oe monaeꞌ nandali nema de tao nalutu basa se.\x + \xo 17:27 \xt Dudꞌuit Fefeuꞌ a 7:6-24\x* \p \v 28 Naa o onaꞌ atahori mana rasodꞌa deꞌulakaꞌ sia Lot lelen. Leleꞌ naa, ara raa-rinu, raseo-rahasaꞌ, tao osi-lutu, rafefela ume, ma rasodꞌa deꞌulakaꞌ onaꞌ biasa. \v 29 Te atahori ra nda nau rena sa. Basa ma, fefetuꞌ naa, leleꞌ Lot nela hela kota Sodꞌom, aiboiꞌ ma udꞌa ai-baleran onda nema mia lalai de lalangge hendi basa se.\x + \xo 17:29 \xt Dudꞌuit Fefeuꞌ a 18:20—19:25\x* \p \v 30 Dadꞌi hei musi besa-bꞌesa, e! Afi losa leleꞌ Atahori Matetuꞌ a nae baliꞌ nema, te atahori ra rasodꞌa biasa-biasaꞌ a. Huu aiboiꞌ ma Ana losa boe. \v 31 Faiꞌ naa, atahori mana sia ume nembeleon, na, sudꞌi ume rala mii fo lolelau fai. Atahori mana tao ues sia osi, afi baliꞌ ume mii haꞌi sudꞌiꞌ a saa mara fai.\x + \xo 17:31 \xt Mateos 24:17-18; Markus 13:15-16\x* \v 32 Misinedꞌa saa mana dadꞌi neu Lot saon mia lele uluꞌ a. Ana mate, huu nasanedꞌa sudꞌiꞌ a saa nara sia ume.\x + \xo 17:32 \xt Dudꞌuit Fefeuꞌ a 19:26\x* \p \v 33 Atahori nda mana nau tungga Au sa huu sueꞌ a aon, dei fo masodꞌan parsumaꞌ a. Te atahori mana nau tungga Au losa ana fee masodꞌan huu sue Au, dei fo ana hambu masoi-masodꞌaꞌ, ma nasodꞌa nakandoo no Lamatualain.\x + \xo 17:33 \xt Mateos 10:39; 16:25; Markus 8:35; Lukas 9:24; Yohanis 12:25\x* \v 34 Au ufadꞌe mema! Leleꞌ Atahori Matetuꞌ a baliꞌ nema, mete ma hambu atahori rua sungguꞌ sia mamanaꞌ sa, aiboiꞌ ma Lamatuaꞌ soꞌu nendi esa, ma lao hela esa. \v 35 Mete ma hambu inaꞌ rua mbau are raꞌabꞌue, dei fo Lamatuaꞌ soꞌu nendi esa, te lao hela esa. \v 36 [Mete ma hambu atahori rua tao ues raꞌabꞌue sia osi, dei fo Lamatuaꞌ soꞌu nendi esa, ma lao hela esa.]”\f + \fr 17:36 \ft Nda hambu lalaneꞌ ka telu nulu neen sia susura dedꞌea Yunani maloleꞌ seli a sa.\f* \p \v 37 Yesus ana dedꞌenu nara rena rala taꞌo naa, ma ratane E rae, “Ama Meser! Dei fo basa naa ra dadꞌi sia bee?” \p Ma Yesus nggari dedꞌeat nae, ‘Taꞌo ia. Mete ma hei mita mbui kaaꞌ ra ratambele raꞌabꞌue risiꞌ bee, hei bubꞌulu naa dadꞌi tanda oi, ara raa mana mburuꞌ sia mamanaꞌ naa ena.” [Naa sosoa maꞌafunin nae, dei fo leleꞌ Kristus baliꞌ nema, tatanda nara manggareloꞌ ena, mete ma atahori baca rahine.] \c 18 \s1 Dudꞌuit soꞌal ina falu sa, no mana nggero-furi nda maloleꞌ a sa \p \v 1 Lao esa, Yesus nanori ana dedꞌenu nara nendiꞌ nekendandaaꞌ, fo ara hule-oꞌe, nda namaꞌetu sa, no nda male-maꞌa sa. Ara musi ramahere rakandoo neu Lamatuaꞌ. \v 2 Dꞌudꞌuin taꞌo ia: “Sia kota esa hambu mana nggero-furiꞌ sa nda mana tao-afiꞌ neu Lamatualain sa. Ana nda tao-afiꞌ neu esa sa boe. \v 3 Sia naa o hambu ina falu sa akaꞌ neu noꞌe mana nggero-furiꞌ a nae, ‘Amaꞌ mana nggero-furiꞌ! Muꞌetuꞌ dedꞌea ngga no matetuꞌ, o!’ \p \v 4 Fefeun mana nggero-furiꞌ a nda tao-afiꞌ neu ina falu a sa. Te dodꞌoo ma ana bengge rena e ena. Boe ma ana dudꞌuꞌa nae, ‘Memaꞌ au ia nda tao-afiꞌ neu Lamatualain sa, lelenan fai neu atahori. \v 5 Te ina falu ia tao langga ngga nambeta ena. Huu naa, malole lenaꞌ au uꞌetuꞌ dedꞌeat na no ndoos. Hokoꞌ na, ana akaꞌ nema tao naꞌabꞌebꞌenggeꞌ au nakandondooꞌ a.’ \p \v 6 Naa, hei dꞌua sobꞌa mana nggero-furiꞌ dꞌeulakaꞌ naa oꞌolan. \v 7 Mete ma dodꞌoo ma ana tulu-fali ina falu a, na, Lamatualain o nau tulu-fali atahori mana hule-oꞌe hatuꞌ-rerelon fo noꞌe tulu-faliꞌ sia E. Te Lamatuaꞌ nda mana eꞌo-lali fai a sa. \v 8 Ana naꞌetuꞌ dedꞌeat nara lai-lai, Naa de Au ae utane taꞌo ia: mete ma Au, atahori Tebꞌe-Tebꞌeꞌ ia, baliꞌ uma ena, neꞌo Au feꞌe hambu undaa o atahori mamahereꞌ sia raefafoꞌ do hokoꞌ?” \s1 Atahori Farisi sa no mana edꞌa bea sa reu hule-oꞌe \p \v 9 Yesus dui seluꞌ nekendandaaꞌ sa, soꞌal atahori mana hii nananaru aon ma naloe-nadꞌae atahori laen ra. Ana dui nae, \v 10 “Hambu amaꞌ rua reu hule-oꞌe sia Ume Hule-oꞌe Huuꞌ a. Esa, atahori mia partei agama Farisi; esa fai, mana edꞌa bea. [Atahori Yahudi ra rae atahori Farisi ra, atahori meumareꞌ. Ma ara rae mana edꞌa bea ra atahori nda maloleꞌ ra sa.] \v 11 Losa ume hule-oꞌeꞌ ma, atahori Farisi a nambariiꞌ mesaꞌ ne ma hule-oꞌe nae, ‘Makasi Lamatuaꞌ, huu au ia, atahori maloleꞌ. Au nda deꞌulakaꞌ onaꞌ atahori laen ra sa. Au nda dadꞌi naꞌo sa. Au nda mana usuu-usetiꞌ sa. Au nda mana hohonggeꞌ sa. Makasi, Lamatuaꞌ, huu au o nda deꞌulakaꞌ onaꞌ mana edꞌa bea ia sa. \v 12 Au manggate puasa nggarei sa na lao rua. Ma au endi babꞌanggiꞌ esa mia sanahulu mia basa saa fo au hambuꞌ a.’ Atahori Farisi naa hule-oꞌe taꞌo naa. \p \v 13 Te mana edꞌa bea a nambariiꞌ naꞌadꞌodꞌooꞌ sia dea-deaꞌ. Ana nda nambarani botiꞌ matan fo mete ataꞌ neu sa. Ana hule-oꞌe no beꞌutee langgan ma rala mambalulutuꞌ nae, O, Lamatualain. Kasian au, atahori mana masala-singgoꞌ ia! Fee ambon neu au dꞌei!’ \p \v 14 Naa, leleꞌ atahori karuaꞌ naa ra lao baliꞌ ume reu, mae bee ka maloleꞌ no Lamatualain? Atahori Farisi mana koaoꞌ a do, atahori mana edꞌa bea? Tantu Ana simbo no maloleꞌ mana edꞌa bea, mana naloe-nadꞌae ralan. Ma Ana nda tao-afiꞌ neu atahori Farisi a sa. Huu Lamatualain naꞌatutudꞌaꞌ atahori mana koaoꞌ ma nananaru atahori mana naloe-nadꞌae ralan.”\x + \xo 18:14 \xt Mateos 23:12; Lukas 14:11\x* \s1 Lamatuaꞌ Yesus olaꞌ fee papala-babꞌanggiꞌ neu anadikiꞌ ra \r (Mateos 19:13-15; Markus 10:13-16) \p \v 15 Lao esa, atahori ra oꞌo ro anadikiꞌ ra reu Yesus, fo Ana ndae liman neu se ma olaꞌ fee se papala-babꞌanggiꞌ. Yesus ana dedꞌenu nara rita taꞌo naa, ma ara ai atahori naa ra. \v 16-17 Te Yesus simbo nala anadikiꞌ mana rema risiꞌ E. Basa ma ana ai ana dedꞌenun nara nae, “Hela fo anadikiꞌ naa ra rema risiꞌ Au. Ama afiꞌ ai se. Misinedꞌa malolole! Huu atahori mana nae dadꞌi Lamatualain atahorin, ana musi namahena neuꞌ a Lamatualain, ona anadikiꞌ namahena neu ina-ama nara.” \s1 Atahori mamasuꞌi mana nae masoꞌ sorga neu \r (Mateos 19:16-30; Markus 10:17-31) \p \v 18 Lao esa, hambu atahori Yahudi ra malanggan esa neu natane Yesus nae, “Ama Meser nenefee hadꞌa-hormat! Au musi tao taꞌo bee fo uhine ae bisa masoꞌ sorga uu fo usodꞌa ukundoo o Lamatualain?” \p \v 19 Boe ma Yesus nataa nae, “Taꞌo bee de moꞌe mae, ‘Mana nenefee hadꞌa-hormat’? Akaꞌ esaꞌ a nenefee hadꞌa-hormat, naeni Lamatualain. \v 20 Naa! Ho bubꞌuluꞌ ena, to, Lamatualain hohoro-lalanen mia fai dalahulun, oi: \q2 Afiꞌ hohongge; \q2 afiꞌ tati-mbau misa atahori; \q2 Afiꞌ miminaꞌo; \q2 Afi dadꞌi sakasii peko-lelekoꞌ; \q2 ma fee hadꞌa-hormat neu ina-ama mara.”\x + \xo 18:20 \xt Kalua mia Masir 20:12-16; Dui Seluꞌ Dala Masodꞌa 5:16-20\x* \p \v 21 Atahori naa nataa nae, “Tebꞌe, Amaꞌ! Au tungga hohoro-lalaneꞌ naa ra eniꞌ a aꞌana ngga.” \p \v 22 Rena taꞌo naa ma, Yesus nae, “Malole! Te feꞌe hela dalaꞌ esa fai. Naeni, baliꞌ fo muu seo hendi basa hata-heto mara. Basa naa, muu babꞌanggi dꞌoiꞌ naa ra reu atahori mana tudꞌa-loloeꞌ ra. Dei fo baliꞌ uma fo tungga Au leo. Te dei fo Lamatualain bala-bꞌae fee nggo hata-hetoꞌ sia sorga.” \v 23 Atahori naa rena taꞌo naa, ma ralan susa, huu suꞌin naen seli. \p \v 24 Yesus mete ana laoꞌ no rala nambalulutu, ma Ana nafadꞌe ana dedꞌenun nara nae, “Atahori mamasuꞌiꞌ memaꞌ susa seli masoꞌ sorga neu. \v 25 Hita taꞌasasamaꞌ no dalaꞌ laen fai. Memaꞌ bꞌanda onta monaeꞌ a nda bisa lalaet rala neu tungga sosoot ndolan sa. Onaꞌ naa boe atahori mana namahenaꞌ a hata-heton, te nda namahena neu Lamatuaꞌ sa, ana o nda bisa masoꞌ sorga rala neu sa boe. \p \v 26 Atahori mana rena Yesus olaꞌ taꞌo naa, ratane E rae, “Mete ma memaꞌ atahori mamasuꞌiꞌ susa taꞌo naa, na, atahori mataꞌ bee mana hambu masoi-masodꞌaꞌ?” \p \v 27 Yesus nataa nae, “Soaꞌ neu atahori, memaꞌ dalaꞌ hetar nda bisa dadꞌi sa. Te soaꞌ neu Lamatualain basaꞌ e bisa dadꞌi.” \p \v 28 Boe ma Petrus olaꞌ nae, “Amaꞌ! Hai lao hela basa hata-heto mara ena, fo tungga Amaꞌ. Te dei fo hai hambu saa?” \p \v 29 Yesus nataa nae, “Petrus! Rena malolole! Atahori mana lao hela umen, saon, odi-aꞌa nara, ama-ina nara, do ana nara, huu nalalao Lamatualain ue-tataos nara, \v 30 dei fo ana simbo baliꞌ naeꞌ lenaꞌ sia raefafoꞌ ia. Ma mete ma raefafoꞌ ia nateꞌe ena, ana o hambu nasodꞌa nakandoo no Lamatualain.” \s1 Yesus olaꞌ fai mamaten lao-telu ena \r (Mateos 20:17-19; Markus 10:32-34) \p \v 31 Yesus no ana dedꞌenun atahori kasanahulu rua ra fo neu olaꞌ mesaꞌ ne no se nae, “Basa hei bubꞌuluꞌ mae, ia naa hita lao tisiꞌ kota Yerusalem ena. Losa naa, basa dalaꞌ fo Lamatuaꞌ mana ola-ola nara suraꞌ feꞌesaꞌan soꞌal Atahori Matetuꞌ naa, dei fo dadꞌi onaꞌ saa mana nenesuraꞌ helaꞌ ena. \v 32 Dei fo ara fee Au neu atahori deaꞌ mana nda ramahere neu Lamatualain sa. Boe ma ara raneneut Au, raꞌamamaeꞌ Au no mataꞌ-mataꞌ, puras miru neu Au, \v 33 filo Au, basa ma tao risa Au. Te fai katelun, ma Au usodꞌa baliꞌ.” \p \v 34 Rena Yesus olaꞌ taꞌo naa ma, ana dedꞌenu nara bingun, huu ara nda feꞌe rahine dedꞌea-oꞌolaꞌ naa sosoan sa. \s1 Lamatuaꞌ Yesus tao nahaiꞌ atahori pokeꞌ sa \r (Mateos 20:29-34; Markus 10:46-52) \p \v 35 Leleꞌ Yesus se rae losa kota Yeriko, hambu atahori pokeꞌ sa endoꞌ hule-huleꞌ sia dalaꞌ suun. \v 36 Leleꞌ ana rena atahori hetar tungga naa ma, ana natane nae, “We! Saa sia ia?” \p \v 37 Boe ma atahori rafadꞌe rae, “Yesus, mia Nasaret, laoꞌ tungga ia.” \p \v 38 Atahori pokeꞌ naa rena nala ma, ana nggasi nahereꞌ nae, “Yesus! Mane Daud tititi-nonosin, e! Sue au dꞌei!”\f + \fr 18:38 \ft ‘Mane Daud tititi-nonosin’ naa, nara laen mia ‘Kristus’, Naeni atahori fo Lamatuaꞌ helu-fuli eniꞌ a mia dꞌalahulun. No taꞌo naa, atahori pokeꞌ a nataa nae, Yesus naa, Kristus.\f* \p \v 39 Atahori mana laoꞌ sia Yesus matan ai e rae nee-nee. Te ana boe nggasi nahereꞌ nae, “Mane Daud tititi-nonosin, e! Kasian au dꞌei!” \p \v 40 Leleꞌ Yesus rena taꞌo naa, ma Ana nambariiꞌ. Ma Ana denu atahori reu rala atahori pokeꞌ a. Losa matan ma, Yesus natane e nae, \v 41 Ho nau Au tao saa fee nggo?” \p Ana nataa nae, “Amaꞌ! Au oꞌe fo fee au bisa mete ita.” \p \v 42 Yesus nataa e nae, “Maloleꞌ boe. Huu mumuhere mae, Au bisa tao uhaiꞌ nggo, de ia naa ho bisa mita ena.” \v 43 Aibꞌoiꞌ ma, atahori pokeꞌ a nita neuꞌ ena. Boe ma ana tungga Yesus no koa-kio Lamatualain. Basa atahori mana rita taꞌo naa, o koa-kio neu Lamatuaꞌ boe. \c 19 \s1 Lamatuaꞌ Yesus nandaa no mana edꞌa bea sa, naran Sakeos \p \v 1 Basa ma Yesus se masoꞌ tungga kota Yeriko, fo rae lao rakandoo. \v 2 Sia naa hambu malangga mana edꞌa bea esa fee mana parenda Roma, naran Sakeos. Sakeos ia, atahori mamasuꞌiꞌ. \v 3 Leleꞌ ana rena Yesus se rae tungga naa, ma ana nae nita Yesus, te ana nda nita no maloleꞌ sa, huu Sakeos bobokuꞌ ma atahori hetar heo rala Yesus. \v 4 Naa de ana nela-nelaꞌ naꞌahuluꞌ, de hene nisiꞌ hau huuꞌ sa sia dalaꞌ suun, fo Yesus nae tunggaꞌ naa.\f + \fr 19:4 \ft Susura dedꞌea Yunani nae hau huuꞌ ia naran sukomorea. Hau huuꞌ ia nese Indonesia seriꞌ rulu.\f* \p \v 5 Losa hau huuꞌ a raeꞌ, ma Yesus mete ataꞌ. Ma Ana noꞌe Sakeos nae, “Sakeos! Uma, onda leo! Lai-lai, te faiꞌ ia au ae numban sia ume ma.” \p \v 6 Sakeos heran bali-baliꞌ. Boe ma ana onda lai-lai, de no Yesus nisiꞌ ume na. Ralan namahoꞌo nae mate. \v 7 Te atahori hetar ramue rae, “Cih! Sakeos ia, atahori nda maloleꞌ sa! Basa atahori rahine, naa boe! Taꞌo bee de Yesus neu numban sia umen?!” \p \v 8 Losa umen ma, Sakeos nambariiꞌ sia Yesus matan de, ola nae, “Ama Meser! Eniꞌ a mia faiꞌ ia au bꞌanggi basa hata-heto ngga neu rua, fo fee babꞌanggiꞌ sa neu atahori mana toꞌa-taaꞌ ra. Mete ma au parna edꞌa bea ulenaꞌ, au bae baliꞌ neu se dedꞌesin lao haa.” \p \v 9 Yesus nataa nae, “Malole. Faiꞌ ia Lamatualain fee masoi-masodꞌaꞌ neu nggo mo basa bobꞌonggi mara, huu mumuhere neu Lamatuaꞌ onaꞌ baꞌi Abraham. \v 10 Te Lamatualain denu Au dadꞌi Atahori Matetuꞌ a sia raefafoꞌ. Au uma fo sangga atahori mana dinggoꞌ mia Lamatuaꞌ dꞌalan ena, fo fee se masoi-masodꞌaꞌ.”\f + \fr 19:10 \ft Mateos 18:11\f* \s1 Dudꞌuit soꞌal mana tao ues mana nalalao malangga a dꞌoin no malole \r (Mateos 25:14-30) \p \v 11 Leleꞌ naa, hambu atahori hetar reu rena Yesus. Ara rae dꞌeka-dꞌeka kota Yerusalem ena. Ara rae neꞌo Ana nae nalalao Lamatualain parendan sia naa, onaꞌ maneꞌ sa. Boe ma Yesus dui se nekendandaaꞌ esa fai, \v 12 nae, “Hambu atahori moko-monaen esa. Ana nae lao nusa dꞌeaꞌ neu, fo ara soꞌu e dadꞌi maneꞌ. Basa fo ana feꞌe baliꞌ fo dadꞌi maneꞌ sia nusan.\f + \fr 19:12 \ft Susura dedꞌea Yunani nae ana fee se, ‘mina sanahulu’. Mina esa, naeni denari natun esa, do, tukan esa nggadin fai ues natun esa.\f* \v 13 Leleꞌ ana nahehere nae lao, ana noꞌe nala atahori mana tao ues nara atahori sanahulu, de fee se esa na doi liloꞌ esa. Ana parenda nae, ‘Hei pake dꞌoiꞌ ia dadꞌi neu pokoꞌ. Te dei fo au baliꞌ, na ama mifadꞌe au hahambu mara baꞌu saa.’ Basa ma ana lao boe. \v 14 Te rauinggu nara mburu-oeꞌ ro e. De ara haitua dedꞌenuꞌ ra naa reu fo rafadꞌe rae, ‘Hai nda nau atahori ia toꞌu parendaꞌ neu hai sa.’ \p \v 15 Mae onaꞌ naa o, ara soꞌu e sia naa. Basa de ana baliꞌ. Losa umen boe, ana noꞌe nala mana tao ues nara atahori sanahuluꞌ ra, de natane se nae, ‘Hei hambu bꞌunaꞌ baꞌu saa mia doi liloꞌ fo au fee neu nggiꞌ a? \p \v 16 Atahori mana tao-ues kaesan nafadꞌe nae, ‘Ama maneꞌ! Au hambu bꞌunaꞌ lao sanahulu mia doi pokoꞌ fo au simboꞌ a!’ \p \v 17 Boe ma maneꞌ a nafadꞌe e nae, ‘Malole! Ho ia, atahori mana tao ues maloleꞌ. Huu au bisa umuhere nggo sia dꞌala anadikiꞌ ra, de ia naa au soꞌu nggo fo parenda kota sanahulu.’ \p \v 18 Boe ma, atahori mana tao ues karuan, nafadꞌe nae, ‘Ama maneꞌ! Au hambu bꞌunaꞌ doi liloꞌ lima mia doi pokoꞌ fo au simboꞌ a.’ \p \v 19 Boe ma, maneꞌ a koa e nae, ‘Maloleꞌ! Mete ma taꞌo naa, au soꞌu nggo fo parenda kota lima. \p \v 20 Te atahori mana tao ues katelun nendi baliꞌ doi liloꞌ a. Ma nafadꞌe nae, ‘Ia malangga dꞌoin! Au mboti e, de funi e malolole fo afiꞌ mopo e. \v 21 Au tao taꞌo naa, huu au umutau. Au bubꞌuluꞌ amaꞌ ia atahori mana laka-eseꞌ. Huu amaꞌ hii haꞌi saa fo amaꞌ nda enan sa, ma etu mala saa fo amaꞌ nda sela sa.’ \p \v 22 Maneꞌ a rena nala ma, ana bua e nae, ‘Ho ia, nda mana nenoriꞌ sa! Oꞌolam huku-doki baliꞌ ao ma. Ho mae au ia atahori mana laka-eseꞌ, fo haꞌi saa fo nda au ena ngga sa, ma haꞌi saa fo au nda sela sa. \v 23 Mete ma taꞌo naa, na, taꞌo bee de ho nda muu mbedꞌaꞌ dꞌoiꞌ ia sia bank sa? Naa fo leleꞌ au baliꞌ, au hambu bꞌunan. Itaꞌ mbeiꞌ a o malole.’ \p \v 24 Boe ma, maneꞌ a denu atahori laen sia naa ra, nae ‘Haꞌi mala dꞌoin, fo fee neu atahori mana tao ues mana hambu bꞌunaꞌ lao sanahulu faaꞌ ra.’ \p \v 25 Te ara nda nau sa rae, ‘Amaꞌ! Atahori naa hambu dai ena. Taꞌo bee de mae haꞌi mia atahori mana hambu mbeiꞌ a, fo fee seluꞌ neu e fai?’ \p \v 26 Te maneꞌ a nataa nae, ‘Dꞌuꞌa malolole! Huu atahori mana nahine tao mataꞌ neu saa fo atahori ramahere neu e, dei fo ana hambu seluꞌ. Te atahori mana mbera tao mataꞌ, dei fo ara haꞌi rala basa enan.\x + \xo 19:26 \xt Mateos 13:12; Markus 4:25; Lukas 8:18\x* \v 27 Naa! Ia naa. Mii humu mala musu nggara mana nda hii au dadꞌi maneꞌ sia ia sa. Mendi se ia rema. Basa fo tao misa basa se sia au mata ngga. Mii leo!’”\x + \xo 19:27 \xt Mateos 25:14-30\x* \s1 Lamatuaꞌ Yesus masoꞌ nisiꞌ kota Yerusalem \r (Mateos 21:1-11; Markus 11:1-11; Yohanis 12:12-19) \p \v 28 Yesus dui basa ma, ara lao rakandoo risiꞌ Yerusalem. Yesus laoꞌ mia mataꞌ. \v 29 Leleꞌ rae deka-deka ro kamboꞌ rua, naeni Betfage no Betania, mana deka no lete Saitun suun, ma Ana denu ana dedꞌenun rua laoꞌ raꞌahuluꞌ. \v 30 Ana denu se nae, “Ruꞌa nggi mii sia kamboꞌ mana sia mataꞌ naa. Dei fo ama mita bꞌanda keledei anaꞌ sa nenepaꞌaꞌ sia naa. Atahori nda feꞌe sae rita e sa. Ama sefi papaꞌan fo lea mendi e ia nema. \v 31 Te mete ma hambu ruma ratane, rae ‘Saa de hei sefi keledei a talin?’ na, mifadꞌe se mae, ‘Hai Lamatuam nae pake.” \p \v 32 Basa de, ruꞌa se reu, ma rita keledei anaꞌ, onaꞌ Yesus oꞌolan. \v 33 Leleꞌ ara sefi keledei anaꞌ a talin, ma tenuꞌenaꞌ a natane se nae, “Saa de hei sefi bꞌanda ia?” \p \v 34 Boe ma rataa rae, “Hai Lamatuam nae pake.” \v 35 Tenuꞌenaꞌ a naꞌaheiꞌ, de ruꞌa se lea rendi keledei anaꞌ a nisiꞌ Yesus. Ara ndae lafe nara naeꞌ neu keledei a nggarasan, de ara oꞌo Yesus ata neu.\f + \fr 19:35 \ft Sia naa, atahori moko-monaen ra sae ndara, te atahori rauinggu ra sae bꞌanda keledei. Lamatuaꞌ Yesus sae bꞌanda keledꞌei na, dadꞌi tatandaꞌ Ana naꞌena rala neloe-nedꞌaeꞌ. Sia Sakaria 9:9; o hambu helu-fuliꞌ esa oi mane atahori Israꞌel ra dei fo nae nema sae bꞌanda keledꞌei.\f* \v 36 Atahori hetar o haꞌi lafe no salendang nara, de bela neu dalaꞌ, fo soru Yesus onaꞌ simbo atahori moko-monaen ra. \v 37 Leleꞌ Ana nae onda mia lete Saitun, ma atahori hetar ro Ana dꞌedeꞌnun nara, eki-randu koa-kio Lamatualain, huu basa koasa manadadꞌiꞌ fo sira ritaꞌ ra. \v 38 Ara eki-randu rae, \q1 “Ia Eni, Maneꞌ fo Lamatualain denu nemaꞌ a! \q2 Lamatualain fee papala-babꞌanggiꞌ neu E! \q3 Ia naa, atahori bisa dꞌame ro Lamatuaꞌ sia sorga ena. \q1 Koa-kio Lamatuaꞌ mana endoꞌ parenda sia lalai nanarun seli.”\x + \xo 19:38 \xt Sosodꞌat Koa-kioꞌ ra 118:26\x* \p \v 39 Te hambu atahori Farisi hira sia atahori naa ra taladꞌan nara. Ara rafadꞌe Yesus rae, “Ama Meser! Ai se fo ara afiꞌ randu taꞌo naa, huu ia seli tebꞌe ena ma!” \p \v 40 Te Yesus nataa nae, “Hee! Au ufadꞌe memaꞌ! Mete ma atahori ia ra raꞌateme bafa nara, dei fo fatu ra koa-kio Lamatuaꞌ!” \s1 Lamatuaꞌ Yesus nggae soaꞌ neu Yerusalem \p \v 41 Leleꞌ ara dꞌeka-dꞌeka rae Yerusalem rala reu, Yesus nita kota naa, ma Ana nggae, \v 42 nae, “Aduu, Atahori Yerusalem, e! Au nau fo faiꞌ ia hei simbo mole-dꞌameꞌ fo Au endiꞌ ia. Te huu hei nda tao-afiꞌ neu Lamatuaꞌ sa, de ia naa babꞌanggo ena. Mole-dꞌameꞌ naa naꞌadꞌodꞌooꞌ mia nggi ena. \v 43 Dei fo musu mara mbori rae ndule kota a tembok na, basa ma ara rala reti ratati ro nggi. \v 44 Ara ndefaꞌ hendi hei kota ma naꞌabebelaꞌ neu rae a, ma reti tao risa nggi mo basa ana mara. Ara nda hela fatu esa nambariiꞌ sa boe, huu Lamatuaꞌ nema ena fo nae fee masoi-masodꞌaꞌ neu nggi, te hei nda mihine E sa!” \s1 Lamatuaꞌ Yesus nisiꞌ Ume Hule-oꞌe Huuꞌ a \r (Mateos 21:12-17; Markus 11:15-19; Yohanis 2:13-22) \p \v 45 Basa ma Yesus masoꞌ nisiꞌ Ume Hule-oꞌe Huuꞌ a rala. Sia ume sodꞌan, atahori tao dadꞌi pasar fo seo bꞌanda tutunu-hohotuꞌ. Yesus nita ma Ana oi hendi se mia naa. \v 46 Ana bꞌua se nae, “Lamatualain mana ola-ola nara suraꞌ memaꞌ rae, \q1 ‘Au ufefela Ume ia, \q2 fo basa atahori rema hule-oꞌe sia ia.’\x + \xo 19:46 \xt Yesaya 56:7; Yermia 7:11\x* \p Te hei tao e dadꞌi rambok ra mamana neꞌebꞌuen.” \p \v 47 Basa ma, tunggaꞌ fai Yesus nisiꞌ Ume Hule-oꞌe Huuꞌ a fo nanori sia naa. Te malangga agama Yahudi ra malangga nara, ma meser agama ro lasi-lasi adat Yahudi ra sangga dalaꞌ rae tao risa E\x + \xo 19:47 \xt Lukas 21:37\x* \v 48 Te ara nda hambu dalaꞌ sa, huu atahori hetar ramahoꞌo rena Yesus oꞌolan. \c 20 \s1 Ara raselu-bale ro Lamatuaꞌ Yesus soꞌal hak no koasa na \r (Mateos 21:23-27; Markus 11:27-33) \p \v 1 Lao esa, Yesus neu nisiꞌ Ume Hule-oꞌe Huuꞌ a, de nanori Lamatuaꞌ Hara-lii Malolen sia ume sodꞌan. Ma malangga agama Yahudi ra malangga nara, meser agama ra, ro lasi-lasi adat ra rema raselu-bale ro E. \v 2 Ara ratane rae, “Seka fee hak neu Nggo de afis tao kaco mia ia? Mufadꞌe sobꞌa dei!” \p \v 3 Boe ma Yesus nataa nae, “Au o ae utane dalaꞌ esa boe, dei fo Au utaa nggi. \v 4 Taꞌo ia: hei mihine Yohanis Mana Saraniꞌ a, to? Seka fee e koasa fo sarani atahori? Lamatualain do, atahori?” \p \v 5 Boe ma esa-esaꞌ fee dudꞌuꞌat ma ola-olaꞌ rae, “Awee! Daꞌi hita ena ma. Mete ma tae, ‘Lamatualain mana denu’, dei fo Ana nataa nae, ‘Mete ma taꞌo naa, na taꞌo bee de hei nda mimihere Yohanis sa?’ \v 6 Te hita o nda bisa tae, ‘atahori denu’ sa, te hokoꞌ naa atahori haꞌi fatu fo mbia risa nggita. Huu ara ramahere rae, Yohanis naa, Lamatualain mana ola-olan.” \p \v 7 Boe ma rataa Yesus rae, “Hai nda mihine sa.” \p \v 8 Ma Yesus nafadꞌe nae, “Mete ma taꞌo naa, na Au o nda nau ufadꞌe seka mana denu Au sa boe.” \s1 Dudꞌuit soꞌal mana tao osi anggor \r (Mateos 21:33-46; Markus 12:1-12) \p \v 9 Basa ma, Yesus dui atahori hetar naa ra, nekendandaaꞌ esa fai nae, “Hambu atahori esa mana sela osi anggor. Ana fee osin neu atahori ue-tao e, fo basa na ara banggi buna-bꞌoan. Boe ma ana lali nusa deaꞌ neu de leo dooꞌ sia naa.\x + \xo 20:9 \xt Yesaya 5:1\x* \v 10 Losa fula-fai etu anggor bꞌoan ma tenu osiꞌ a denu atahori mana tao ues na esa neu simbo babꞌanggin mia mana tao osi naa ra. Te mana tao osi ra popoko atahori mana tao ues naa, de oi e baliꞌ no lima rouꞌ. \v 11 Basa ma, tenu osiꞌ a haitua seluꞌ atahori mana tao ues na esa neu fai. Te mana tao osi ra popoko ma tao raꞌamamaeꞌ e. Basa ma ara oi baliꞌ e no lima rouꞌ. \v 12 Boe ma tenu osiꞌ a haitua seluꞌ atahori mana tao ues katelun neu fai, te ara popoko raꞌahinaꞌ e ma nggari e dea neu. \p \v 13 Boe ma tenu osiꞌ a dudꞌuꞌa nae, ‘Au musi tao taꞌo bee fai? Malole lenaꞌ au haitua ana susue ngga. Neꞌo ara simbo e ma fee hadꞌa-hormat neu e.’ De ana haitua ana bꞌonggin neu. \p \v 14 Te leleꞌ mana tao osi ra rita e, ma ara ola-olaꞌ rae, ‘Woi, mete dꞌei! Te lasiꞌ a haitua ana bꞌonggin nema ena. Ana mana simbo basa aman hata-heto nara. Dadꞌi ima fo ata tao tisa e leo.’ Hela fo ata soa osi a. \v 15 Leleꞌ anaꞌ losa ma, ara lea dudꞌui e dea neu mia osi a, basa de ara tao risa e. Naa! Au ae utane, taꞌo ia: hei duꞌa na tenu osiꞌ a nae tao mana tao osi ra taꞌo bee? \p \v 16 Tungga Au, na ana nema tao nisa basa se, basa ma, ana fee atahori laen ra tao osi a.” \p Leleꞌ atahori naa ra rena Yesus olaꞌ taꞌo naa ma, ara rataa rae, “Mete ma bisa na, Lamatualain afiꞌ huku-doki hai taꞌo naa!” \p \v 17 Basa ma Yesus mete naꞌateteeꞌ se, de natane nae, “Mete ma nda dadꞌi fee huku-dokiꞌ taꞌo naa sa, na, saa de Lamatuaꞌ mana ola-ola nara suraꞌ taꞌo ia: \q1 ‘Hambu fatu esa fo tukan ra nggari hendi ena, \q2 te ia naa dadꞌi rii-ineꞌ a fatu netehun?’\x + \xo 20:17 \xt Sosodꞌat Koa-kioꞌ ra 118:22\x* \p \v 18 Atahori mana naꞌatunu sia fatu naa, tantu nambalutu, huu hambu huku-dokiꞌ. Ma mete ma fatu a tudꞌa dai atahori, ana o nambalutu eto-etoꞌ boe, huu hambu huku-dokiꞌ a.” \p \v 19 Leleꞌ meser agama ra ro malangga agama ra malanggan rena dudꞌuit naa, ara bubꞌuluꞌ rae, Yesus olaꞌ nekendandaaꞌ naa neu se. Sira onaꞌ mana tao osi ra. De ara ramanasa rala seli. Boe ma ara sangga dalaꞌ fo rae humu E. Te ara ramahia atahori hetar mana hii rena Yesus nenorin. De ara lao hela E neu naa. \s1 “Fee Lamatualain saa fo Lamatualain hak na” \r (Mateos 22:15-22; Markus 12:13-17) \p \v 20 Basa naa ma, Yesus musu nara maku-maꞌu E. Ara sangga mana makuꞌ mana bisa tao aon nara onaꞌ atahori maloleꞌ, fo reu raꞌahehengge Yesus. Ara raeꞌ a do bee fo Yesus olaꞌ labꞌan mana parenda Roma ra, fo reu kalak neu hofernor, naa fo ara denu atahori reu humu Yesus. \v 21 Boe ma ara haitua mana maku-maꞌuꞌ ra reu raselu-bale ro Yesus rae, Ama Meser! Hai bubꞌuluꞌ Amaꞌ rala ndoos. Amaꞌ nda mana peko-lelekoꞌ sa, ma nda mana mete mataꞌ sa. Amaꞌ munoriꞌ a Lamatualain Dedꞌea-oꞌolan no matetuꞌ \v 22 De ia naa hai mae mitane dalaꞌ esa: tungga hai agama Yahudi hohoro-lalanen, na, hai bꞌae bea fee mana parenda Roma ra mane monaen a, do hokoꞌ?” \p \v 23 Te Yesus nahine dudꞌuꞌa deꞌulaka nara rae raꞌahehengge E. De nataa nae, \v 24 “Mitudꞌu doi fulaꞌ sa dꞌei, fo Au mete sobꞌa e.” Boe ma ara ratudꞌu dꞌoiꞌ neu E. Boe ma natane nae, “Ia, seka nggambar na? ma ia, seka naran?” \p Ara rata rae, “Naa mane monae Keser a.” \p \v 25 Boe ma Yesus nae, “Mete ma taꞌo naa, na, fee mana parenda saa fo mana parenda ra hak na. Ma fee Lamatualain saa fo Lamatualain hak na.” \p \v 26 Rena taꞌo naa, ma ara heran bali-baliꞌ, huu ara nda raꞌahehengge rala E sa, sia atahori hetar matan. De nda rahara sa ena. \s1 Lamatuaꞌ Yesus nanori soꞌal nesodꞌa baliꞌ mia mamates \r (Mateos 22:23-33; Markus 12:18-27) \p \v 27 Basa naa ma, hambu atahori hira mia partei agama Saduki rema fo rae raꞌahehengge Yesus. Atahori Saduki ra ranori rae, atahori mates ra nda rasodꞌa baliꞌ sia fai mateteꞌen sa. Ara rema raselu-bale ro Yesus rae,\x + \xo 20:27 \xt Dedꞌenuꞌ ra Dudꞌuin 23:8\x* \v 28 “Ama Meser! Baꞌi Musa suraꞌ hela fee nema hita hohoro-lalaneꞌ nae: mete ma hambu touꞌ mate, te nda ma anaꞌ sa, na, odꞌin musi sao nala ina falun, fo ana bisa fee tititi-nonosiꞌ neu aꞌan mana mateꞌ a ena.\x + \xo 20:28 \xt Dui Seluꞌ Dala Masodꞌa 25:5\x* \v 29 Memaꞌ feꞌesaꞌan baꞌi Musa nanori taꞌo naa. Te ia naa hai mae mitane, taꞌo ia: hambu touꞌ hitu odꞌi-aꞌa, de uluꞌ a sao, ma mate hendi e te anaꞌ nese. \v 30 Basa de odꞌin mana tungga e sao nala ina falu a. Nda doo sa ma, mate hendi touꞌ a fai, te nda ma anaꞌ sa boe. \v 31 Onaꞌ naa boe, ana katelun. Ana sao nala ina falu a, basa ma mate te nda ma anaꞌ sa. Onaꞌ naa nakandooꞌ a losa ana muriꞌ a mate. \v 32 Boe ma ina falu naa o mate boe. \v 33 Naa! Ia naa hai mae mitane taꞌo ia: inaꞌ naa saon touꞌ hitu ena. De mete ma losa fai mateteꞌen, ma Lamatuaꞌ tao nasodꞌa baliꞌ atahori mana mateꞌ ra, na, inaꞌ naa dadꞌi neu touꞌ bee saon?” \p \v 34 Boe ma Yesus nataa nae, “Atahori masaoꞌ siaꞌ a raefafoꞌ ia. \v 35-36 Te sia sorga atahori nda sao sa ena. Ma sia naa ara nda mate sa boe. Ara onaꞌ Lamatualain ate nara sia sorga. Huu leleꞌ Lamatualain tao nasodꞌa baliꞌ atahori mates ra, Ana pili nala se fo dadꞌi Eni ana nara ena \v 37 Baꞌi Musa susuran dui soꞌal hau huu anaꞌ mana nenelalanggeꞌ te nda kadꞌe sa. Mia dudꞌuit naa hita tahine tae, atahori mates ra bisa rasodꞌa baliꞌ boe. Sia naa Lamatualain nafadꞌe baꞌi Musa nae, ‘Au ia, bei-baꞌi mara Lamatualain na. Naeni baꞌi Abraham, baꞌi Isak ma baꞌi Yakob. Basa se beꞌutee rakandoo neu Au losa ia nema.’\x + \xo 20:37 \xt Kalua mia Masir 3:6\x* \v 38 Tao-tao te baꞌiꞌ naa ra mate eniꞌ a fai dꞌalahulun ena. Te huu Lamatualain nae Eni feꞌe dadꞌi sira Lamatuan, naa de hita tahine tae ara feꞌe masodꞌaꞌ. De mae atahori mate ena o, ara rasodꞌa baliꞌ. Te akaꞌ atahori masodꞌa fo beꞌutee neu Lamatualain, nda atahori mates ra sa, to!” \p \v 39 Rena Yesus nataa taꞌo naa ma, hambu meser agama sa olaꞌ nae, “Ama Meser netaa na, seli tebꞌe.” \v 40 Eniꞌ a mia leleꞌ naa ma, nda hambu atahori esa nambarani natane Yesus sa ena, huu nda hambu esa naꞌahehengge nala E sa boe. \s1 Kristus naa, memaꞌ mane Daud tititi-nonosin, ma Lamatuan boe \r (Mateos 22:41-46; Markus 12:35-37) \p \v 41 Basa ma, Yesus feꞌe nanori atahori naa ra sia Ume Hule-oꞌe Huuꞌ a. Ma Ana natane nasafafali se nae, “Tungga dudꞌuꞌa mara na, taꞌo bee? Meser agama ra ranori rae, Kristus naa, Atahori fo Lamatualain dudꞌu eniꞌ a lele-uluꞌ a. Tungga se, Eni dadꞌi akaꞌ mane Daud tititi-nonosin. Te huu naa nda feꞌe dai sa. \v 42 Huu lele-uluꞌ a mane Daud suraꞌ hela sia susura sosodꞌa koa-kio ra nae, \q1 ‘Lamatualain nafadꞌe neu Lamatua ngga nae, \q2 “Uma endoꞌ sia Au bobꞌoa ona ngga, sia mamana nenefee hadꞌa-hormat. \q1 \v 43 Huu dei fo Au tao musu Mara, \q2 losa ara beꞌutee mbali Nggo.’”\x + \xo 20:43 \xt Sosodꞌat Koa-kioꞌ ra 110:1\x* \p \v 44 Naa! Mia susura naa, hita tahine tae, mane Daud noꞌe Kristus nae, ‘Lamatuaꞌ’. Naa sosoan nae, mete ma atahori rae Kristus, akaꞌ mane Daud tititi-nonosin, na nda feꞌe dai sa! Huu Eni o dadꞌi mane Daud Lamatua na boe!” \s1 Besa-bꞌesa mo meser agama mana funi sala-kilu nara \r (Mateos 23:1-36; Markus 12:38-40) \p \v 45 Leleꞌ basa atahori ramanene neu Yesus, ma Ana olaꞌ no ana dedꞌenu nara nae, \v 46 “Hei musi besa-bꞌesa mo meser agama ra. Huu ara hiiꞌ a lao-laoꞌ ro badꞌu naru masaroromboꞌ, fo reu randaa ro atahori hetar, naa fo atahori rita se, na rae, ‘We! Sira naa, atahori moko-monaen ra, o!’ Ara hiiꞌ a sangga mamana nenefee hadꞌa-hormat sia ume hule-oꞌeꞌ ra, sia fefetas, ma sia mamanaꞌ fo atahori hiiꞌ a raꞌabꞌue. \v 47 Te besa-bꞌesa, huu ara akaꞌ peko-lelekoꞌ ina falu ra fo haꞌi rala ume nara. Te sia atahori hetar matan, ara babꞌata deꞌulaka nara no rambariiꞌ hule-oꞌe doon seli. Ara hiiꞌ a fo atahori rae sira, atahori meumareꞌ re. Te Lamatualain nahine sala nara, de dei fo Ana fee huku-dokiꞌ beran seli neu se.” \c 21 \s1 Ina falu mana fee kolete naen lenaꞌ \r (Markus 12:41-44) \p \v 1 Leleꞌ Yesus nanori mia Ume Hule-oꞌe Huuꞌ a, Ana nita atahori mamasuꞌiꞌ ra rema mbedꞌaꞌ kolete sia peti kolete a. \v 2 Ana o nita ina falu mana tudꞌa-loloꞌe esa nema hule-oꞌe boe. Ana mbedꞌaꞌ dꞌoiꞌ sen rua sia peti naa boe. Dꞌoiꞌ a felin mbeiꞌ lenaꞌ basa e. \v 3 Basa ma Yesus olaꞌ neu ana dedꞌenu nara nae, “Rena malolole! Ina falu mana tudꞌa-lololeꞌ a, ana mbedꞌaꞌ a dꞌoiꞌ sen ruaꞌ a, te huu ana fee nalenaꞌ basa atahori ra. \v 4 Atahori laen naa ra rendi kolete mia sira doi lena nara. Te ina falu ia fee nabꞌasaꞌ dꞌoin ena. Tao-tao te, eni taiꞌ a dꞌoiꞌ naa ra.” \s1 Lamatuaꞌ Yesus nafadꞌe Ume Hule-oꞌe Huuꞌ a fofoin \r (Mateos 24:1-2; Markus 13:1-2) \p \v 5 Leleꞌ naa, Yesus ana dedꞌenu nara olaꞌ koa-boꞌu Ume Hule-oꞌe Huuꞌ a rae, “Amaꞌ!! Mita Ume ia meulaun dꞌei! Ara tao e rendiꞌ fatu tatatiꞌ monaeꞌ ra, ma ara dꞌama se tetuꞌ. Boe ma hambu atahori fee sudꞌiꞌ a saa mafelit fo paroon neu Ume a!” Te Yesus nataa nae, \p \v 6 “Ume ia memaꞌ meulauꞌ. Te nda dooꞌ sa te, atahori ra poko ralutu hendi basa fatu ra losa raꞌabꞌebꞌelaꞌ ro rae a.” \s1 Fai sususaꞌ no doidꞌosoꞌ \r (Mateos 24:3-14; Markus 13:3-13) \p \v 7 Basa ma, Yesus ana dedꞌenu nara ratane rae, “Ama Meser! Saa fo Amaꞌ olaꞌ faꞌ ra, fai hiraꞌ fo dadꞌi? Mete ma fain deka ena, na tatanda nara onaꞌ bee?” \p \v 8 Boe ma Yesus nataa nae, “Sadꞌi minea malolole fo afiꞌ neneꞌedꞌi nalaꞌ. Huu dei fo hambu atahori mataꞌ-mataꞌ rema toꞌo tenda nara rae, “Au ia, Kristus.’ Hambu ruma fai rae, ‘Fai mateteꞌen deka-deka nema ena!’ Te afiꞌ mimihere! \v 9 Mete ma hei rena haraꞌ oi, atahori ra ramue-raanggi ma ratati sia bee-bꞌee, na, afiꞌ mimitau. Memaꞌ, basa naa ra musi dadꞌi raꞌahuluꞌ. Te fai mateteꞌen nda feꞌe losa sa. \p \v 10 Dei fo leo esa natati no leo laen. Nusaꞌ esa natati no nusaꞌ laen. \v 11 Rae o nanggonggaꞌ monaen seli. Sia bee-bꞌee fai ndoe-laꞌas manaseliꞌ, hedꞌis deꞌulaka ndule-feo mamanaꞌ. Dei fo atahori o rita dalaꞌ mana tao atahori ao nara tenggou, boe ma manadadꞌiꞌ manaseliꞌ sia lalai. \v 12 Dꞌala mana dadꞌiꞌ ia ra nda feꞌe basa sa, te atahori ra humu nggi, ma poko-paru nggi, huu mimihere Au. Basaꞌ fo ara rendi dedꞌea mara nisiꞌ ume hule-oꞌeꞌ ra, ma tao nggi bꞌui rala mii. Ara o rendi nggi misiꞌ maneꞌ ra no mana parenda laen ra boe. Basa ia ra, huu hei tungga Au. \v 13 Te hei musi pake naa dadꞌi kakaꞌeꞌ fo mifadꞌe Hara-lii Malole ngga neu se. \v 14 Dadꞌi sudꞌi boe dudꞌuꞌa miꞌihuluꞌ mae, hei mae misilaꞌe ao mara taꞌo bee. \v 15 Te dei fo Au fee dedꞌea-oꞌolaꞌ nandaa neu nggi fo misilaꞌe ao mara. No taꞌo naa, hei musu mara nda ritaꞌ rae olaꞌ saa sa ena boe.\x + \xo 21:15 \xt Lukas 12:11-12\x* \v 16-17 Dei fo atahori hetar mburu-oeꞌ ro nggi, huu hei tungga Au. Hambu mia bobꞌonggi mara, onaꞌ ina-ama mara, odꞌi-aꞌa mara, toronoo mara, ma nonoo mara. Dei fo hambu ruma mia sira e sangga dalaꞌ fo seo nggi, losa tao risa hei ruma. \v 18 Te ama afiꞌ mimitau, huu Lamatuaꞌ nda liliiꞌ nggi sa. Langga fulu mara esa o nda ou sa boe, mete ma Ana nda nau sa. \v 19 Mete ma hei miꞌitataaꞌ mikindondooꞌ a, tantu Lamatualain fee nggi masoi-masodꞌaꞌ.” \s1 Yerusalem tutudꞌan \r (Mateos 24:15-21; Markus 13:14-19) \p \v 20 Yesus olaꞌ seluꞌ nae, “Mete ma hei mita musu ra heo rala kota Yerusalem ena, hei bubꞌuluꞌ mae, ana nae nambalutu ena. \v 21 Hei atahori sia propensi Yudea mita taꞌo naa, na fela mela misiꞌ leteꞌ a leo. Atahori mana sia kota o fela mela leo. Ma atahori mana sia kamboꞌ sudꞌi misiꞌ kota mii fai. \v 22 Huu Lamatuaꞌ haitua fai sususaꞌ ra fo huku-dꞌoki atahori nda mana nau rena E sa. Basa naa ra dadꞌi tungga onaꞌ saa fo Lamatualain mana ola-ola nara suraꞌ memaꞌ eniꞌ a lele-uluꞌ a\x + \xo 21:22 \xt Hosea 9:7\x* \v 23 Kasian neu ina mairuꞌ ma ina mana nasusu ana nara. Leleꞌ naa, basa raefafoꞌ ia hambu susa-sonaꞌ, ma basa atahori Yahudi ra hambu doidꞌosoꞌ beran seli, huu Lamatualain namanasa se. \v 24 Dei fo musu ra tao risa ruma, ma futu ruma, fo dadꞌi ate sia bee-bꞌee sia raefafoꞌ ia. Atahori fuiꞌ mana nda rahine Lamatualain sa, rema tabꞌu-roroo ranggenggeo kota Yerusalem, ma parenda kota isin, losa sira fula-fain basa.” \s1 Atahori Matetuꞌ a neneman \r (Mateos 24:29-31; Markus 13:24-27) \p \v 25 Basa naa ma Yesus nafadꞌe soꞌal Eni neneman, nae “Dei fo leleꞌ Atahori Matetuꞌ a nae baliꞌ nema, hambu tatandaꞌ sia relo a, fulan, ma sia nduuꞌ ra. Sia raefafoꞌ ia o hambu tatandaꞌ, naeni tasiꞌ namue, no sanggu-anin manaseliꞌ, riree ra sou ata rema monaen seli. Basa ia ra tao fee atahori ramatau ma titindindi, de nda ritaꞌ rae taꞌo bee saa ena boe.\x + \xo 21:25 \xt Yesaya 13:10; Yeskiel 32:7; Yoel 2:31; Rae-fafoꞌ Mata Feuꞌ 6:12-13\x* \v 26 Basa koasa mana sia lalai ra ranggenggo leli. Rita onaꞌ naa ma, atahori ramatau rala seli, huu raefafoꞌ nae soe ena! \v 27 Basa naa, dei fo atahori rita Au, ‘Atahori Matetuꞌ a, onda uma o leleꞌ’. Au onda o koasa, ma basa manaseli ngga.\x + \xo 21:27 \xt Daniel 7:13; Rae-fafoꞌ Mata Feuꞌ 1:7\x* \v 28 Mete ma basa tatandaꞌ ia ra dadꞌi, na, ama botiꞌ langga mara leo, huu Lamatuaꞌ fain losa fo fee nggi masoi-masodꞌaꞌ.” \s1 Nekendandaaꞌ mia hau huuꞌ \r (Mateos 24:32-35; Markus 13:28-31) \p \v 29 Basa naa ma, Yesus nafadꞌe nekendandaaꞌ esa nae, “Hei mete miꞌibꞌebꞌesa hau-hau huuꞌ ra. \v 30 Mete ma roo nara huni-huni ena, na dadꞌi bukti oi, fai matobꞌiꞌ deka nema ena. \v 31 Onaꞌ naa boe no fai sususaꞌ ra boe. Mete ma ara sou rema, na dadꞌi tanda oi, Lamatualain parendan deka nema ena. \p \v 32 Au ufadꞌe memaꞌ! Mia basa atahori feꞌe masodꞌa ia ra, dei fo ruma nda feꞌe mate sa, te fai sususaꞌ ra losa ena, \v 33 Onaꞌ mae lalai no raefafoꞌ sambulalo boe o, Au Dedꞌea-oꞌola ngga naꞌatataaꞌ nakandoo.” \s1 Mihehere mihani Lamatuaꞌ neneman \p \v 34 Yesus olaꞌ seluꞌ fai nae, “Mihehere, huu aiboiꞌ te Au uma! Afiꞌ losa hei nda duꞌa no matetuꞌ sa, ma misodꞌa moꞌ a minu mafu, ma mbute-mue sanggaꞌ a lole-ladꞌaꞌ ra. Afiꞌ losa hei nda mihine tatandaꞌ ra sa, huu hei mbute-mue moꞌ a ue-tataos laen ra. \v 35 Afiꞌ duꞌa mae nda dai hei sa. Te aiboiꞌ ma Au uma. Ma mete ma Au baliꞌ uma, nda hambu atahori esa bisa keke nala aon sia Au mata ngga sa boe. \v 36 De minea mikindooꞌ a. Hule-oꞌe mikindooꞌ a, naa fo bisa miꞌitataaꞌ sia basa sususaꞌ naa ra. No taꞌo naa, mete ma Au baliꞌ uma, hei nda mae mimbiriiꞌ sia Atahori Matetuꞌ a matan sa.” \p \v 37 Tungga fai na Yesus neu nanori sia Ume Hule-Oꞌe Huuꞌ a. Te mete ma tetembaꞌ, na, Ana kalua hela Yerusalem fo neu sungguꞌ sia kamboꞌ sia lete Saitun.\x + \xo 21:37 \xt Lukas 19:47\x* \v 38 Feꞌe fefetu anaꞌ te, atahoriꞌ hetar rema raꞌabꞌue, fo rena E nanori sia Ume Hule-oꞌe Huuꞌ a. \c 22 \s1 Malangga agama Yahudi ra malangga nara sangga dalaꞌ fo rae tao risa Lamatuaꞌ Yesus \r (Mateos 26:1-5; Markus 14:1-2; Yohanis 11:45-53) \p \v 1 Leleꞌ naa, sangga deka no atahori Yahudi ra fai malolen, naeni fefeta Roti nda mana tao bibꞌit sa. Sia fai maloleꞌ naa, ara o mbau-hala bibꞌi lombo fo feta fai Paska. Ara tao taꞌo naa huu rasanedꞌa fai maꞌahulun, leleꞌ bei-baꞌi nara lao hela Masir.\x + \xo 22:1 \xt Kalua mia Masir 12:1-27\x* \v 2 Leleꞌ naa, malangga agama Yahudi ra malangga nara, ro meser agama ra sangga dalaꞌ fo rae tao risa Yesus. Te ramatau duꞌa atahori hetar ramue-raanggi, huu ara hiiꞌ a rena E. \s1 Yudas seo hendi Lamatuaꞌ Yesus \r (Mateos 26:14-16; Markus 14:10-11) \p \v 3 Mia Yesus ana dedꞌenun kasanahulu ruaꞌ ra, esa naran Yudas Iskariot. Leleꞌ malangga agama Yahudi ra malangga nara sangga dalaꞌ rae tao risa Yesus, nitu ra malanggan masoꞌ nisiꞌ Yudas ralan. \v 4 Basa ma, ana neu sangga malangga agama ra malangga nara ma malangga mana nanea Ume Hule-oꞌe Huuꞌ a. Ana nae maꞌiraꞌ fo seo hendi Yesus neu se. \v 5 Leleꞌ malangga ra rena Yudas olaꞌ taꞌo naa, ma, ara ramahoꞌo rala seli. Ara helu rae, “Neu! Mete ma mae seo Yesus neu hai, tantu hai bꞌae.” \v 6 Yudas o naꞌaheiꞌ boe. Boe ma ana sangga kakaꞌeꞌ fo seo nee-nee hendi Yesus neu se, naa fo atahori hetar afiꞌ rahine. \s1 Lamatuaꞌ Yesus ana dedꞌenu nara sadꞌia fefeta Paska \r (Mateos 26:17-25; Markus 14:12-21; Yohanis 13:21-30) \p \v 7 Atahori Yahudi ra fai malolen losa, de ara rae mbau bibꞌi lombo anaꞌ fo tao fefeta Paska. \v 8 Basa ma, Yesus denu Petrus no Yohanis nae, “Ruꞌa nggi miꞌihuluꞌ, fo sadꞌia hela nanaat fee nggita fo taa fefeta Paska taꞌabꞌue.” \p \v 9 Boe ma ruꞌa se ratane rae, “Amaꞌ! Hai musi mii sadꞌia mei sia bee?” \p \v 10 Ana nataa nae, “Mete ma hei kota Yerusalem rala mii, dei fo hei mindaa mo touꞌ esa nasaa nggusi oe. Ama tungga e losa ume. \v 11 Mifadꞌe tenu umeꞌ a sia naa mae, ‘Hai Ama Meser ma noꞌe kama fo nae tao fefeta Paska no ana dedꞌenu nara sia rala. Sia, do?’ \v 12 Dei fo tenu umeꞌ a dudꞌu fee nggi kama loaꞌ esa sia tadꞌaꞌ ataꞌ. Ana sadꞌia nala kama naa ena. Helaꞌ a ruꞌa nggi mii fo sadꞌia nanaat neu naa.” \p \v 13 Basa de ruꞌa se reu. Boe ma rita basa saa fo Yesus nafadꞌe memaꞌ neu se ena. De ruꞌa se sadꞌia nanaat Paska mia naa. \s1 Fefeta Paska \r (Mateos 26:26-30; Markus 14:22-26; 1 Korintus 11:23-25) \p \v 14 Leleꞌ basaꞌ e nenesadꞌiaꞌ ena ma, Yesus se losa. Ana endoꞌ sia mei a, ma dedꞌenu nara o endoꞌ boe, de raa fefetas. \v 15 Boe ma Yesus nafadꞌe se nae, “Au aeꞌ a doo bee fo endoꞌ ua fefeta Paska ia o nggi, naꞌahulu mia Au dꞌoidoso ngga. \v 16 Misinedꞌa ia malolole. Huu basa ia, na, Au nda endoꞌ ua seluꞌ nanaat fefeta Paska o nggi sa ena. Dei fo atahori rahine relo-relo rae, Amaꞌ toꞌu parendaꞌ, dei fo Au feꞌe ua seluꞌ fefetas fai.” \p \v 17 Basa ma Ana botiꞌ nggalas neneꞌisi oe anggor sia rala. Boe ma Ana noꞌe makasi neu Lamatualain, ma loo nggalas neu se. Ana olaꞌ nae, “Simbo nggalas ia, fo esa-esaꞌ minu. \v 18 Misinedꞌa, e! Eniꞌ mia tetembaꞌ ia, Au nda inu oe anggor sa ena. Dei fo atahori rahine relo-relo rae, Amaꞌ toꞌu parendaꞌ, dei fo Au feꞌe inu seluꞌ na.” \p \v 19 Boe ma Ana toꞌu nala roti bꞌueꞌ sa, ma noꞌe makasi neu Lamatualain. Basa ma, Ana bibꞌibꞌi roti a, de loo neu se. Ana oi, “Roti ia, Au ao sisi ngga fo Au fee neu basa nggi. Mete ma mia roti ia, na, hei musi misinedꞌa Au.”\f + \fr 22:19 \ft Yermia 31:31-34\f* \v 20 Leleꞌ ara raa basa, ma Ana haꞌi nala nggalas neneisiꞌ no oe anggor. Ma Ana olaꞌ nae, “Anggor ia, Au raa ngga, mana nenemboꞌaꞌ fo fee nggi masoi-masodꞌaꞌ. Lamatualain pake raaꞌ ia fo tao hehelu-fufuli feuꞌ no nggi. \p \v 21 Te besa-bꞌesa, hambu atahori sa oras ia endoꞌ naa naꞌabꞌue sia mei ia, dei fo ana seo hendi Au.\x + \xo 22:21 \xt Sosodꞌat Koa-kioꞌ ra 41:10\x* \v 22 Memaꞌ Au, Atahori Matetuꞌ a, musi mate tungga Lamatualain hihii-nanaun. Te atahori mana seo hendi Au a, besa-bꞌesa! Huu dei fo ana lemba-dꞌoi sosoen!” \p \v 23 Yesus ana dedꞌenu nara rena rala ma esa natane esa rae, “Te seka mana nae tao deꞌulakaꞌ neu E taꞌo naa e?” \s1 Lamatuaꞌ Yesus ana dedꞌenu nara rareresi rae seka monaeꞌ lenaꞌ \p \v 24 Boe ma Yesus ana dedꞌenu nara mulai rareresi rae, seka mia sira e monaeꞌ lenaꞌ.\x + \xo 22:24 \xt Mateos 18:1; Markus 9:34; Lukas 9:46\x* \v 25 Te Yesus ai se nae, “Sia nusa-nusaꞌ nda mana rahine Lamatuaꞌ sa, maneꞌ ra tuni-ndeni rauinggu nara ma parenda se raꞌalelenaꞌ. Tao-tao te ara nau fo rauinggu nara roꞌe se rae, “Amaꞌ mana tulun rauinggu.’\f + \fr 22:25 \ft Mateos 10:42-44; 20:25-27; 23:11; Markus 9:35\f* \f + \fr 22:25 \ft Yohanis 13:12-15\f* \v 26 Te ama afiꞌ taꞌo naa. Seka nau dadꞌi atahori monaeꞌ, masodꞌan musi tebꞌe-tebꞌeꞌ dadꞌi onaꞌ atahori anak e, fo tulu-fali basa atahori. Ma seka nau dadꞌi malangga musi tulu-fali onaꞌ atahori dedꞌenuꞌ ra. \v 27 Ama duꞌa sobꞌa, atahori monaen a, seka? Atahori mana endoꞌ sia mei a, do, mana lolelau mei a? Neꞌo ko atahori mana endoꞌ a, eni atahori monaen, to? Te, Au ia nda tao ao ngga taꞌo naa sa. Au uma fo tulu-fali nggi. \p \v 28 Hei ia ra miꞌibꞌue mo Au mikindooꞌ a leleꞌ Au hambu doidꞌoso. \v 29 Au Ama ngga soꞌu nala Au fo toꞌu parendaꞌ sia Nusaꞌ namon. Dadꞌi ia na Au soꞌu nggi boe, \v 30 Naa fo hei o endoꞌ mia mei esa mo Au sia sorga. Au o fee nggi koasa fo ama toꞌu parendaꞌ sia leo ka sanahulu ruaꞌ mana sia Israꞌel ra boe.”\x + \xo 22:30 \xt Mateos 19:28\x* \s1 Lamatuaꞌ Yesus nafadꞌe nae dei fo Petrus nafanii Eni \r (Mateos 26:31-35; Markus 14:27-31; Yohanis 13:36-38) \p \v 31 Basa ma Yesus nafadꞌe Petrus nae, “Petrus, Petrus. Nitu ra malanggan nae tao saranggaa basa hei mo Au, onaꞌ atahori tai isiꞌ fo here hendi are taaꞌ mia isiꞌ\f + \fr 22:31 \ft Sia susura dedꞌea Yunani, ara ingga Petrus nara laen na, naeni Simon.\f* \v 32 Te Au hule-oꞌe fee nggo, Petrus, fo mumuhere mukundoo neu Au. Dei fo mete ma ho baliꞌ uma misiꞌ Au, na, musi tao manggate toronoo mara rala nara.” \p \v 33 Boe ma Petrus nataa nae, “Hokoꞌ, Amaꞌ! Au nda lao hela Amaꞌ mbei sa boe. Au sadꞌia masoꞌ bui rala uu o Amaꞌ. Mae mate uꞌubꞌue o Amaꞌ o, malole boe.” \p \v 34 Te Yesus nataa nae, “Petrus! Rena malolole. Tetembaꞌ ia, manu ra nda feꞌe koꞌokee sa, te ho mufunii Au lao telu ena mae, ho nda muhine Au sa.” \s1 Lamatuaꞌ Yesus atahorin musi rahehere simbo sususaꞌ \p \v 35 Basa ma, Yesus olaꞌ no se nae, “Faiꞌ naa, leleꞌ Au denu nggi mii mifadꞌe Hara-lii Malole ngga sia bee-bꞌee, Au ufadꞌe Ae ama afiꞌ mendi dꞌoiꞌ, kapiꞌ, boe ma lao-peiꞌ. Leleꞌ naa, hei toꞌa saa? \p Boe ma ara rataa randaa rae, “Faiꞌ naa, hai nda toꞌa saa sa boe!”\x + \xo 22:35 \xt Mateos 10:9-10; Markus 6:8-9; Lukas 9:3; 10:4\x* \p \v 36 Basa de Ana ola seluꞌ, nae “Te ia na laen ena. Mete ma hei hambu dꞌoiꞌ, na, mendi. Mete ma tas sia, na, mendi boe. Mete ma fela tafaꞌ nese, na, mi seo badꞌu mara esa, fo hasa. \v 37 Huu atahori Yahudi ra rae Au ia atahori deꞌulakaꞌ. De mbeifen te ara rema toꞌu Au ena. Te naa nandaa no baꞌi Yesaya suraꞌ memaꞌ ena, nae: \q1 ‘Ara cap E atahori deꞌulaka!’”\x + \xo 22:37 \xt Yesaya 53:12\x* \p \v 38 Ara rafadꞌe rae, “Amaꞌ! Hai mendi felas rua.” \p Boe ma Yesus nataa nae, “Dꞌai ena, Sudi boe olaꞌ naa leo!” \s1 Lamatuaꞌ Yesus neu hule-oꞌe sia lete Saitun \r (Mateos 26:36-46; Markus 14:32-42) \p \v 39 Ara raa basa fefeta Paska ma, Yesus no ana dedꞌenu nara lao lete Saitun reu, onaꞌ fai mana laoꞌ ra boe. \v 40 Losa naa ma, Ana nafadꞌe se nae, “Hei musi hule-oꞌe naa fo afiꞌ hambu sosobꞌa-dꞌodꞌouꞌ.” \p \v 41 Basa de Ana dꞌinggoꞌ hela se mbei. Ana laoꞌ naꞌadꞌooꞌ mbei, ma sendeꞌ lululanggan de hule-oꞌe nae, \v 42 “Amaꞌ! Mete ma Amaꞌ nau, na, muꞌudꞌodꞌooꞌ hendi doidꞌosoꞌ ia mia Au. Te afiꞌ tungga Au hihii-nanau ngga; tunggaꞌ a Amaꞌ hihii-nanaun.” \v 43 [Basa ma Lamatuaꞌ aten esa mia sorga nema tao manggatee ralan. \v 44 Huu Ana doidꞌoso nitaꞌ mamaten, losa mbusan titi onaꞌ raaꞌ a tititin boe]\f + \fr 22:44 \ft Susura dedꞌea Yunani mbaraaꞌ a ma malolen seli nda sura tatadaꞌ ka haa nulu telun no haa nulu haan sa.\f* \p \v 45 Hule-oꞌe basa ma Ana neu nandaa no ana dedꞌenu nara. Te mana sungguꞌ ra, huu ara bꞌengge ma rala nara susa. \v 46 Boe ma Yesus ai se nae, “Naa! Taꞌo bee de hei sungguꞌ?! Malole lenaꞌ hei hule-oꞌe fo itaꞌ sosobꞌaꞌ nema o, hei nda tudꞌa sa.” \s1 Ara humu Lamatuaꞌ Yesus \r (Mateos 26:47-56; Markus 14:43-50; Yohanis 18:3-11) \p \v 47 Yesus feꞌe olaꞌ taꞌo naa, ma Yudas (fo esa mia ana dedꞌenun ka sanahulu ruaꞌ ra), nema no atahori hetar. Ana nema dꞌeka-dꞌeka Yesus fo nae holu ma idꞌu E. \v 48 Te Yesus ai e nae, “Wii, Yudas! Mae seo Atahori Matetuꞌ a noꞌ a iꞌidꞌuꞌ, do? \p \v 49 Leleꞌ Yesus ana dedꞌenu laen nara rahine Yudas dudꞌuꞌa deꞌulakan onaꞌ naa, ma ratane Yesus rae, “Amaꞌ! Hai labꞌan se leo, do? Huu hai mendi felas.” \v 50 Boe ma esa mia sira e lesu felan, de soe etu atahori naa ra esa ndiki onan. Atahori naa, malangga agama Yahudi ra malangga monaen atahori dedꞌenun. \p \v 51 Te Yesus nataa nae, “Miloeꞌ leo! Afiꞌ labꞌan se!” Boe ma Ana nggama atahori naa ndikin, de tao nahaiꞌ e. \p \v 52 Atahori mana rema humu Yesus, naeni: malangga agama Yahudi ra malangga nara, lasi-lasi adat ro mana manea Ume Hule-oꞌe Huuꞌ a, ma atahori laen ra fai. Yesus natane se nae, “Taꞌo bee? Hei duꞌa mae Au ia, atahori deꞌulakaꞌ, losa hei ima humu Au mendiꞌ fela tafaꞌ ma hau eꞌetuꞌ, do? \v 53 Tungga fai Au unori nggi sia Ume Hule-oꞌe Huuꞌ a, te nda hambu atahori esa o nema humu Au sa boe. Te hela neu! Ia, hei fai ma. Huu oras ia nitu ra malanggan koasan ia!”\x + \xo 22:53 \xt Lukas 19:47; 21:37\x* \s1 Petrus nafanii Lamatuaꞌ Yesus \r (Mateos 26:57-58, 69-75; Markus 14:53-54, 66-72; Yohanis 18:12-18, 25-27) \p \v 54 Basa ma ara humu rala Yesus, de lea ro E nisiꞌ malangga agama Yahudi ra malangga monaen umen. Petrus o keke tungga-tungga deaꞌ \v 55 Sia ume sodꞌan atahori tao ai monaeꞌ. Petrus o neu endoꞌ dara ai sia naa boe. \v 56 Ate inaꞌ esa nita Petrus endoꞌ deka ai a. Ana mete namemeu Petrus matan, basa ma nafadꞌe atahori laen mana sia naa ra nae, “Hee! Atahori ia o tungga-tunggaꞌ Yesus boe!” \p \v 57 Te Petrus nafanii nae, “Hokoꞌ! Au nda uhine atahori naa sa. Ho muhine saa?” \p \v 58 Nda dooꞌ sa ma atahori esa puik nita Petrus, ma ola nae, “Memaꞌ, ho ia, Yesus atahorin esa, to?” \p Te Petrus nareresi nae, “Hokoꞌ! Ho tao leli!” \p \v 59 Mbei ma onaꞌ jam esa fai ma, atahori laen esa olaꞌ nae, “Woi! Au bubꞌuluꞌ, atahori ia, Yesus ana dedꞌenun esa, huu eni atahori Galilea.” \p \v 60 Te Petrus nafanii nahereꞌ nae, “Ho peko-lelekoꞌ!” Petrus olaꞌ taꞌo naa ma, manu ra o koꞌokee boe. \p \v 61 Ma Yesus heoꞌ dꞌean, de mete e. Boe ma Petrus nasanedꞌa Yesus oꞌolan faꞌ ra na nae, “Tetembaꞌ ia, manu ra nda feꞌe koꞌokee sa, te ho mufunii Au lao telu ena.” \v 62 Petrus nasanedꞌa nala taꞌo naa ma, ana lao dea neu mia mamanaꞌ naa, ma nggae mesuꞌudꞌu. \s1 Ara momoko ma raꞌamuti Lamatuaꞌ Yesus \r (Mateos 26:67-68; Markus 14:65) \p \v 63 Basa naa ma, atahori mana ranea Yesus mulai raꞌaꞌeꞌeiꞌ ma momoko raꞌamiminaꞌ E. \v 64 Boe ma ara babꞌata matan rendiꞌ temeꞌ, ma ratane rae, “Woi! Mete ma ho Lamatuaꞌ mana ola-olan, na, Mufadꞌe sobꞌa! Seka mana tutu Nggo?” \v 65 Basa ma ara ole-rarai E. \s1 Lamatuaꞌ Yesus sia mamana nggero-furi dedꞌeat agama \r (Mateos 26:59-66; Markus 14:55-64; Yohanis 18:19-24) \p \v 66 Feꞌe fefetu anaꞌ, te malangga agama Yahudi ra malangga nara, meser agama, ro lasi-lasi adꞌat ra raꞌabꞌue fo rae paresaꞌ Yesus dedꞌean. Ara denu atahori lea ro Yesus nisiꞌ mamana nggero-furi dedꞌeat agama. \v 67 Leleꞌ Ana rala neu, ma ratane mbali E rae, “Mufadꞌe sobꞌa dei! Memaꞌ tebꞌe-tebꞌeꞌ Ho ia Kristus, do??” Te Ana nataa nae, “Mae Au utaa tebꞌe o, hei nda mimihere sa. \p \v 68 Ma mete ma Au utane baliꞌ nggi dalaꞌ esa, tantu hei o nda mitaa sa boe. \v 69 Nda dooꞌ sa te, Lamatualain nae pake koasa manaselin fo soꞌu Au, Atahori Matetuꞌ ia, ataꞌ u. Basa naa, Au endoꞌ sia bobꞌoa onan, fo parenda uꞌubꞌue o E.”\x + \xo 22:69 \xt Sosodꞌat Koa-kioꞌ ra 110:1\x* \p \v 70 Rena taꞌo naa ma, basa se ratane rae, “Mete ma taꞌo naa, na, ho duꞌa mae, ho ia, Lamatualain Anan, do?” \p Ma Yesus nataa nae, “Memaꞌ, hei oꞌolam naa, tebꞌe.” \p \v 71 Boe ma atahori mana nggero-furi dedꞌeat naa ra olaꞌ randa rae, “Basa nggita rena ena, to? Ana soꞌu aon dadꞌi Lamatualain Anan. Ia, neꞌemutis! Tungga hita agaman hohoro-lalanen, mete ma hambu atahori tao aon onaꞌ Lamatuaꞌ, atahori naa, musi mate. Dadꞌi, taꞌo bee? Hita nda parlu sakasii sa ena. Hukun tisa E leo.” \c 23 \s1 Ara ro Lamatua Yesus nisiꞌ hofernor Pilatus \r (Mateos 27:1-2, 11-14; Markus 15:1-5; Yohanis 18:28-38) \p \v 1 Te, mana maꞌetuꞌ dedꞌeat agama Yahudi ra, nda raꞌena hak fo hukun risa atahori sa. Naa de ara ro Yesus nisiꞌ hofernor manaparenda Roma mana sia Yerusalem, naeni Pilatus. Ara nauꞌ a fo hofernor mana hukun Yesus. \v 2 De losa hofernor matan ma, ara dui Yesus sala nara rae, “Atahori ia, mana labꞌan mana parenda Roma mana sia Yerusalem. Ana nanori nae, atahori afiꞌ bꞌae bꞌea neu manaparenda Roma. Ana o soꞌu aon nae Eni ia, Kristus, atahori Yahudi ra manen.” \p \v 3 Hofernor rena nala, ma natane mbali E nae, “Tebꞌe, do? Ho ia atahori Yahudi ra manen, do?” \p Ma Yesus nataa nae, ‘Tebꞌe. Onaꞌ amaꞌ oꞌolan.” \p \v 4 Hofernor paresaꞌ basa, ma ana mete mbali malangga agama ra malangga nara, ro basa atahori mana sia naa ra. Boe ma ana oi, “Taꞌo ia. Au nda hambu Atahori ia salan saa sa boe.” \p \v 5 Te ara rahereꞌ rae, “Hokoꞌ, ama hofernor. Atahori ia neu nanori sudꞌiꞌ a sia bee-bꞌee, dꞌunggu-mbau rauinggu ra fo ramue-raanggi ro mana parenda. Ana tao nemuet mia propensi Galilea losa kota Yerusalem ia.” \s1 Hofernor haitua Yesus nisiꞌ mane Herodes \p \v 6 Hofernor rena nala taꞌo naa, ma natane se nae, “Mete ma taꞌo naa, na, Eni ia, atahori Galilea, do?” Boe ma rataa rae, “Tebꞌe, amaꞌ. Eni atahori Galilea!” \p \v 7 Hofernor nahine onaꞌ naa, ma denu se ro Yesus nisiꞌ mane Herodes, mana parenda propensi Galilea. Leleꞌ naa, ana sia kota Yerusalem. \v 8 Naa, mane Herodes o rena dudꞌuit naeꞌ soꞌal Yesus dꞌalan, ma ana hii nae nita Yesus eniꞌ a dooꞌ ena. Ana nae sadꞌi doo bee fo nita Yesus natudꞌu manadadꞌiꞌ mana seliꞌ esa do rua. Naa de, leleꞌ ro Yesus neu e, ma ralan namahoꞌo seli. \v 9 Boe ma natane dalaꞌ mataꞌ-mataꞌ mbali Yesus, te Ana nda nataa saa sa boe. \v 10 Herodes feꞌe olaꞌ no Yesus, te malangga agama ra malanggan no meser agama ra rundu seluꞌ salaꞌ mataꞌ-mataꞌ neu Yesus fai. \v 11 Basa ma mane Herodes no soldꞌadꞌu ra raꞌaꞌeꞌeiꞌ ma raneneut raꞌamuti Yesus. Boe ma ara olu badꞌu meulauꞌ esa neu E onaꞌ maneꞌ ra badꞌun, ma raꞌaꞌeꞌeiꞌ rakandooꞌ a. Basa ma, ara haitua baliꞌ E nisiꞌ hofernor Pilatus. \v 12 Feꞌesaꞌan, hofernor naa musu no mane Herodes. Te faiꞌ naa ma esa malole baliꞌ no esa. \s1 Hofernor naꞌetuꞌ hukun mate neu Lamatuaꞌ Yesus \r (Mateos 27:15-26; Markus 15:6-15; Yohanis 18:39—19:16) \p \v 13 Basa ma, hofernor Pilatus noꞌe malangga agama Yahudi ra malangga nara, lasi-lasi adat laen ra, ro basa atahori hetar naa, fo rema raꞌabꞌue rena neꞌetun. \v 14 Ana olaꞌ nae, “Hei mo Yesus nema nisiꞌ au, ma rundu salaꞌ neu E mae, Ana hiiꞌ a dꞌunggu-mbau rauinggu ra fo labꞌan manaparenda Roma. Au paresaꞌ lutuꞌ-leloꞌ sia hei mata mara, te au nda hambu salan saa sa boe. \v 15 Mane Herodes o paresaꞌ ena boe, te nda hambu salan sa. Naa de ana haitua baliꞌ E nisiꞌ au. Atahori ia nda ma salaꞌ saa sa boe, de au nda bisa hukun mate E sa. \v 16 Dadꞌi au ae uꞌetuꞌ taꞌo ia: au denu filo E, basa fo au mboꞌi E.” \p \v 17-18 Rena rala taꞌo naa, ma ara randu randaa rae, “Nda bisa sa! Misa E. Mboꞌiꞌ a Barabas.” \p [Ara nggasi raꞌo naa, huu tungga too mete ma atahori Yahudi ra tao fefeta Paska, na, hofernor biasa mboꞌi atahori bꞌui esa tungga sira hihii-nanau nara.]\f + \fr 23:17-18 \ft Lalaneꞌ mana sia tanda rereoꞌ rala ia, nda hambu sia susura dedꞌea Yunani lasiꞌ ra sa.\f* \v 19 (Barabas ia, masoꞌ bꞌui huu ana dadꞌi mana kokoe-nanasiꞌ, labꞌan mana parenda Roma sia kota Yerusalem, ma nisa atahori boe.) \p \v 20 Te hofernor nae mboꞌi Yesus. Dadꞌi ana natane seluꞌ atahori hetar naa ra nae, “Mete ma au mboꞌi Yesus ia, na taꞌo bee?” \p \v 21 Te basa se nggasi randaa rae, “Hokoꞌ! Mbaku tisa E neu hau ngganggeꞌ a! Mbaku tisa E neu hau ngganggeꞌ a!” \p \v 22 Te hofernor duꞌa nae naa nda matetuꞌ sa, de natane seluꞌ se lao katelun nae, “Taꞌo bee de au musi mbaku isa E onaꞌ naa? Deꞌulakan saa? Au paresaꞌ lutuꞌ-leloꞌ te nda hambu salaꞌ nandaa no au hukun mate E sa. Dadꞌi hela fo au denu filo E, fo basa na mboꞌi E.” \p \v 23 Te basa atahori naa ra nggasi rahereꞌ fai, rasuu rae mbaku risa E sia hau ngganggeꞌ. Neu mateꞌen, hofernor nda ai-baa nala se sa, \v 24 de naꞌetuꞌ tungga hihii-nanau nara. \v 25 Boe ma ana mboꞌi hendi Barabas, mana hiiꞌ a bꞌalabꞌan ma mana tati atahori. Ma Ana fee Yesus neu se, fo ara sudꞌiꞌ a tao E tunggaꞌ hihii-nanau nara. \s1 Ara mbaku Lamatuaꞌ Yesus sia hau ngganggeꞌ \r (Mateos 27:32-44; Markus 15:21-32; Yohanis 19:17-27) \p \v 26 Basa naa ma, soldꞌadꞌu Roma ra lea rendi Yesus kalua mia Kota Yerusalem. Sia dalaꞌ taladꞌan ara randaa ro atahori kota Kirene esa, naran Simon. Ana feꞌe nema mia kota deaꞌ nema. Ara raꞌasusuuꞌ e nasaa hau ngganggeꞌ a nggati Yesus, boe ma laoꞌ tungga Yesus dꞌean. \p \v 27 Faiꞌ naa, atahori hetar rema tungga ranilu Yesus. Hambu mama-mama ra o nggae ei-ei E boe. \v 28 Yesus rena ara nggae, ma Ana mete mbali se, de olaꞌ nae, “We! Mama-mama Yerusalem. Afiꞌ nggae Au. Malole lenaꞌ nggaeꞌ a hei ao mara, mo ana mara. \v 29 Huu mbila-finiesaꞌ sususa monaeꞌ nae nema ena, losa atahori olaꞌ rae, ‘Inaꞌ mana onton seli, naeni inaꞌ nda mana feꞌe bꞌonggi nitaꞌ sa, ma nda feꞌe nasusu nita sa.’ \v 30 Leleꞌ sususa monaeꞌ losa, atahori ra doidꞌoso rala seli, losa ara roꞌe rae, ‘Malole lenaꞌ, leteꞌ ra ndefaꞌ fo tuni rala nggita leo!’ Ara o olaꞌ rae, ‘No doidꞌoso onaꞌ ia, malole lenaꞌ mbukuꞌ ra tatana rala nggita leo!’\x + \xo 23:30 \xt Hosea 10:8; Rae-fafoꞌ Mata Feuꞌ 6:16\x* \v 31 Naa, mete ma atahori bisa tao raꞌasususaꞌ onaꞌ ia neu atahori nda mana tao salaꞌ sa, saa fai neu atahori deꞌulakaꞌ?”\f + \fr 23:31 \ft Susura dedꞌea Yunani matetuꞌ a oi, “Mete ma atahori tao taꞌo ia neu hau huuꞌ feꞌe masodꞌaꞌ, na, saa fai neu hau huu mates a.\f* \p \v 32 Leleꞌ soldꞌadꞌu ra rendi Yesus, ara o lea rendi atahori deꞌulakaꞌ rua, fo rae hukun risa se ro Yesus. \v 33 Ara losa mamanaꞌ esa, naran ‘Langga ruiꞌ’. Boe ma ara mbaku Yesus no atahori deꞌulakaꞌ karuaꞌ ra esa-esaꞌ neu hau ngganggen. Basa ma ara sela raririiꞌ hau ngganggeꞌ naa ra. Ara mbaku atahori deꞌulakaꞌ esa sia Yesus bobꞌoa onan, ma esa sia bobꞌoa diin. \p \v 34 [Leleꞌ naa, Yesus hule-oꞌe nae, “Amaꞌ! Fe ambon neu atahori ia ra sala nara, te ara nda rahine saa fo ara taoꞌ ia sa.”]\f + \fr 23:34 \ft Dedꞌeat mana nenesura sia tanda rereoꞌ ia rala, nda hambu sia susura dedꞌea Yunani mbaraaꞌ ma meulauꞌ ra sa.\f* Basa ma, soldꞌadꞌu ra lea lot fo rae rahine seka mana hambu Yesus bꞌadu narun.\x + \xo 23:34 \xt Sosodꞌat Koa-kioꞌ ra 22:19\x* \p \v 35 Atahori hetar rema ranilu sia mamanaꞌ naa. Atahori Yahudi ra malangga nara raneneut Yesus rae, “Ana fee masodꞌaꞌ neu atahori laen ra, te nda bisa tao nasodꞌa nala Aon sa. Mete ma tebꞌeꞌ-tebꞌeꞌ Eni, Kristus, fo Lamatualain pili memaꞌ, na, hela neu fo Ana onda mia hau ngganggeꞌ naa leo.\x + \xo 23:35 \xt Sosodꞌat Koa-kioꞌ ra 22:8\x* \p \v 36 Soldꞌadꞌu naa ra o raneneut E boe. Ara fati E anggor maꞌeiꞌ,\x + \xo 23:36 \xt Sosodꞌat Koa-kioꞌ ra 69:22\x* \v 37 ma nggasi raꞌaꞌeꞌeiꞌ rae, “Mete ma ho ia tebꞌe-tebꞌeꞌ atahori Yahudi ra manen, na, tao musodꞌa aom leo!” \v 38 Ara suraꞌ sia papaꞌ sa oi, \q1 “Ia atahori Yahudi ra manen.” \p Basa ma ara mbaku papaꞌ naa sia Yesus langgan ataꞌ, fo rafadꞌe saa de sira hukun E. \p \v 39 Atahori deꞌulaka sa fo mana nenembakuꞌ sia Yesus bobꞌoan o naneneut nae, “Tebꞌe ho Kristus, do? Mete ma taꞌo naa, na, tao musodꞌa basa nggita leo!” \p \v 40 Te atahori deꞌulakaꞌ esa ka ai e nae, “Weh! Ho ia, nda mumutau Lamatualain sa, do? Ho nenehukun mate onaꞌ E boe. \v 41 Ruꞌa nggita nenehukun nandaa no tatao-nonoꞌi deꞌulaka tara, Te Atahori ia nda tao deꞌulakaꞌ saa sa boe.” \v 42 Boe ma ana olaꞌ seluꞌ nae, “Yesus, e! Mete ma Amaꞌ losa nusaꞌ namo ma, na, musunedꞌa au, e.” \p \v 43 Yesus nataa nae, “Au helu-fuli! Faiꞌ ia boe o, ho masoꞌ mo Au isiꞌ sorga rala uu.” \s1 Lamatuaꞌ Yesus mate \r (Mateos 27:45-56; Markus 15:33-41; Yohanis 19:28-30) \p \v 44-45 Leleꞌ naa, reorendu ena. Te relo a nda naronda sa, de maꞌahatu kibꞌu-kibꞌuꞌ babꞌata nala mamanaꞌ naa, losa liiꞌ telu bobꞌon. Sia Ume Hule-Oꞌe Huuꞌ a hambu teme loa-naru monaeꞌ nenelondaꞌ bambi Lamatualain Kama Meumare Manaselin. Aiboiꞌ ma, teme loa-naruꞌ monaeꞌ a sii neu rua.\x + \xo 23:44-45 \xt Kalua mia Masir 26:31-33\x* \p \v 46 Mia mamanaꞌ naran ‘Langga Ruiꞌ’ naa, Yesus nggasi nahereꞌ nae, “Amaꞌ! Ia na Au fee samana ngga neu Nggo.” Ana olaꞌ basa naꞌo naa, ma etu hahaen boe.\x + \xo 23:46 \xt Sosodꞌat Koa-kioꞌ ra 31:5\x* \p \v 47 Hambu soldꞌadꞌu Roma esa nambariiꞌ deka Yesus hau ngganggen. Leleꞌ ana nita Yesus mamaten, ma ana koa-kio Lamatualain nae, “Waa! Atahori ia tebꞌe-tebꞌeꞌ rala ndoos, o!”\f + \fr 23:47 \ft Dedꞌea Yunani sia ia, sosoan oi, “Atahori ia nda ma salaꞌ sa.”\f* \p \v 48 Leleꞌ atahori hetar mana raꞌabꞌue sia naa rita Yesus mamaten ma, fale rala nara, ma baliꞌ no rala sususaꞌ. \v 49 Te Yesus atahori nara rambariiꞌ lalanik siaꞌ a dodꞌooꞌ mete Yesus mamaten. Mama-mama mana tungga E mia Galilea losa Yerusalem o sia naa boe.\x + \xo 23:49 \xt Lukas 8:2-3\x* \s1 Ara raꞌoi Lamatuaꞌ Yesus \r (Mateos 27:57-61; Markus 15:42-47; Yohanis 19:38-42) \p \v 50-51 Leleꞌ Yesus mate ena ma, hambu atahori esa sangga dalaꞌ fo nae naꞌondaꞌ Yesus ao-sisin mia hau ngganggeꞌ fo neu naꞌoi E no malolole. Atahori naa naran Yusuf, mia kota Arimatea. Yusuf ralan ndoos, ma ana tao dꞌala maloleꞌ naeꞌ. Ana nea-nea fo Lamatualain natudꞌu Eni toꞌu parendan. Eni o esa mia mana endoꞌ neꞌetuꞌ dedꞌea agama Yahudi, te ana nda naꞌaheiꞌ tungga neꞌetuꞌ fo hukun mate Yesus sa. \v 52 Huu ana nae naꞌondaꞌ Yesus ao-sisin mia hau ngganggeꞌ a, de neu nisiꞌ hofernor Pilatus fo noꞌe nae lolelau aosisiꞌ naa. \v 53 Ana hambu isin ma, neu naꞌondaꞌ. Basa ma ana mboti ao-sisiꞌ naa no teme meulauꞌ. Boe ma ana nendi ao-sisiꞌ naa neu mbedaꞌ sia fatu ndolaꞌ esa, fo atahori feꞌe paa basa ena. Mamana rates naa, esa nda feꞌe pake sa boe. \v 54 Yesus mamaten, nandaa no hari lima. Leleꞌ Yusuf se raꞌoi basa ma, bobꞌoꞌ ena. Mete ma relo a mopo ena, na, atahori Yahudi fai hule-oꞌen nae losa ena. \p \v 55 Mama-mama mana rema ro Yesus mia Galilea, ara tungga ro Yusuf rae rahine ana tao ao-sisin sia rates bee. \v 56 Ara mete malolole rala rates naa, boe ma mama naa ra baliꞌ fo sadꞌia bꞌunaꞌ rambe ma mina maꞌameniꞌ. Leleꞌ relo a mopo ma, ara raloeꞌ tao ues, tungga atahori Yahudi ra fai hule-oꞌe nara atoran na. Ara rahani fai hule-oꞌeꞌ a seli, dei fo rae reu ngganggari rambe neu Yesus ao-sisin.\f + \fr 23:56 \ft Kalua mia Masir 20:10, Dꞌui Seluꞌ Dꞌala Masodꞌaꞌ 5:14\f* \c 24 \s1 Lamatuaꞌ Yesus nasodꞌa bꞌaliꞌ \r (Mateos 28:1-10; Markus 16:1-8; Yohanis 20:1-10) \p \v 1 Nggarei deka manggarelo, ma mama naa ra rendi mina maꞌameniꞌ ma bꞌuna rambe fo reu sia Yesus raten. \v 2 Leleꞌ ara losa naa, ma rita fatu monaeꞌ fo ara pake ꞌena neu rates a, nenelolir neu sia suuꞌ ena. \v 3 Boe ma ara rates rala reu, te nda rita Yesus ao-sisin sia naa sa. \v 4 Dadꞌi ara bingun. Aiboiꞌ ma, atahori rua pake bꞌua-baꞌu makahahadꞌok, rema ririi mia bobꞌoa nara. \v 5 Mama naa ra ramatau ritaꞌ mamate nara, de bꞌeꞌute losa rae a. Boe ma atahori karuaꞌ ra ratane rae, ‘Taꞌo bee de hei ima sangga atahori masodꞌaꞌ sia atahori mates ra mamana nara? \v 6 Yesus nda sia ia sa ena! Huu Ana nasodꞌa baliꞌ ena. Mbei ma hei liliiꞌ hendi saa fo Ana olaꞌ leleꞌ Ana feꞌe mia Galilea, do? \v 7 Huu Ana nafadꞌe memaꞌ nae, dei fo ara seo hendi Atahori Matetuꞌ a neu atahori deꞌulakaꞌ ra liman. Basa ma ara mbaku risa E sia hau ngganggeꞌ a ata. Te fai katelun ma, Ana nasodꞌa baliꞌ.”\x + \xo 24:7 \xt Mateos 16:21; 17:22-23; 20:18-19; Markus 8:31; 9:31; 10:33-34; Lukas 9:22; 18:31-33\x* \p \v 8 Ara rena rala taꞌo naa, dei de feꞌe rasanedꞌa Yesus oꞌolan malahulun. \v 9 Boe ma ara bꞌaliꞌ lai-lai, fo rafadꞌe basa-bꞌasaꞌ e neu Yesus dedꞌenu kasanahulu esa nara, ma atahori laen mana tungga E. \v 10 (Mama-mama mana reu sia rates a, naeni Yakobis maman Maria, no Maria mia kambo Magdala, ma Yohana no mama laen hira fai. Sira mana reu dui basa ia neu Yesus ana dedꞌenu nara.) \p \v 11 Te leleꞌ dedꞌenuꞌ ra rena dudꞌuit naa, ara duꞌa rae mama naa ra lelekoꞌ. \p \v 12 Te Petrus fela de nela-nelaꞌ rates neu. Losa naa ma, ana mete rates rala neu, te nitaꞌ a temeꞌ fo ara mboti neu mamates a. Boe ma ana baliꞌ de dudꞌuꞌa nae, “Ia taꞌo bee, e?”\f + \fr 24:12 \ft Hambu susura dedꞌea Yunani ruma nda suraꞌ lalane ka sanahulu ruaꞌ ia sa.\f* \s1 Dedꞌenuꞌ rua randaa ro Lamatuaꞌ Yesus sia dalaꞌ mana nisiꞌ Emaus neu \r (Markus 16:12-13) \p \v 13 Faiꞌ naa o, Yesus ana dedꞌenu na rua reu sia kamboꞌ esa, naran Emaus. Dꞌodꞌoon mbei ma kilo sanahulu esa mia kota Yerusalem.\f + \fr 24:13 \ft Susura dedꞌea Yunani suraꞌ oi, \ft \+it stadia\+it* nee nulu (60) mia Yerusalem”. \+it Stadia\+it* nee nuluꞌ naa ra, ona kilo sanahulu esa koma esa.\f* \v 14 Ara lao-laoꞌ ma ola-olaꞌ Yesus mamaten na. \v 15 Aiboiꞌ ma, Yesus nambariiꞌ dꞌeka-dꞌeka no ruꞌa se, ma laoꞌ naꞌabꞌue no se. \v 16 Te ara nda rahine rae naa Yesus sa, huu Lamatuaꞌ tao fo ara nda rahine sa. \v 17 Boe ma Yesus natane se nae, “Hei ruꞌa nggi, ola-olaꞌ saa, e?” Ara rena ma, ruꞌa se rambariiꞌ. Mata nara onaꞌ manasusaꞌ seli. \p \v 18 Basa ma, Kleopas natane E nae, “Amaꞌ ia, onaꞌ atahori feuꞌ fo nda nahine saa mana feꞌe dadꞌi sia Yerusalem, sa do?” \p \v 19 Boe ma Yesus natane nae, “Saa sia naa?” \p Ara rataa rae, “Te soꞌal Yesus, mana mia Nasaret a! Eni tebꞌe-tebꞌeꞌ Lamatualain mana ola-olan. Ma Lamatuaꞌ fee koasa neu E fo tao manadadꞌiꞌ mataꞌ-mataꞌ ra. Eni nanori nahine atahori. Basa atahori ra hii E, ma Lamatuaꞌ o hii E boe. \p \v 20 Tao-tao te, hita malangga agama Yahudi nara malangga nara ro lasi-lasi adꞌat ra toꞌu rala E. Basa ma ara fee E nisiꞌ hofernor fo hukun risa E. Boe ma ara mbaku risa E mia hau ngganggeꞌ ata. \v 21 Fefeun basa hai mimihena mae, Eni Kristus, mana nema mboꞌi hai atahori mara mia mana parenda Roma mana tuni-ndeni hai. Te hari lima faiꞌ naa, ara tao risa E ena. \p \v 22 Aleꞌ ia hai boe bingun. Huu faꞌ ra hai mama mara rema rafadꞌe rae, fefetu anan sira reu mia rates. \v 23 Te ara dui rae, Yesus ao-sisin mopo hendi ena. Boe ma rita Lamatualain aten mia sorga, nafadꞌe se nae, Yesus nasodꞌa baliꞌ ena. \v 24 Rena taꞌo naa, ma hai nonoo mara hira relaꞌ rates reu. Ara o rita onaꞌ hai mama mara nefadꞌe nara boe. Ara o nda rita Yesus ao-sisin sa boe.” \p \v 25 Ruꞌa se dui basa ma, Yesus olaꞌ no se nae, Hei nggonggoa mara seli! Taꞌo bee de hei nda nau mimihere saa fo Lamatuaꞌ mana ola-ola nara rafadꞌe memaꞌ eniꞌ a fai dꞌalahulun! \v 26 Ara suraꞌ ena rae, Kristus naa, musi hambu doidꞌosoꞌ mataꞌ naa, dei fo Ana simbo hadꞌa-hormat ma koasa manaseliꞌ.” \v 27 Boe ma Yesus nanori se, basaꞌ e fo Lamatuaꞌ mana ola-ola nara suraꞌ memaꞌ soꞌal Kristus. Mulai mia Baꞌi Musa susuran, losa mana ola-olaꞌ laen ra ꞌena nara. \p \v 28 Leleꞌ ara rae losa Emaus, ma Yesus tao onaꞌ nae laoꞌ nakandoo. \v 29 Te ruꞌa se roꞌe rae, “Amaꞌ! tuli fo leo mo hai tetembaꞌ ia, te relo a naeꞌ a mopo ena.” Boe ma Yesus ume rala neu no se. \p \v 30 Leleꞌ ara endoꞌ rae raa, ma Yesus haꞌi nala roti bꞌueꞌ sa, boe ma Ana hule-oꞌe noꞌe makasi mbali Lamatualain, ma Ana bibꞌibꞌi roti a. Leleꞌ Ana loo roti fee ruꞌa se, \v 31 dei de ruꞌa se feꞌe rahine rae, naa, Yesus, te aibꞌoiꞌ ma, mopo E mia mata nara! \v 32 Boe ma ruꞌa se babꞌales rae, “Waa! Leleꞌ rena Ana olaꞌ tao manggarelo mana ola-olaꞌ ra susuran faꞌ ra, hita tamedꞌa onaꞌ rala tara ramahoꞌo.” \p \v 33 Oras naa boe, ruꞌa se fela de lao baliꞌ Yerusalem reu. Ara randaa ro Yesus ana dedꞌenun atahori ka sanahulu esaꞌ ra, ma atahori laen mana raꞌabꞌueꞌ sia naa. \v 34 Boe ma ana dedꞌenuꞌ naa ra rafadꞌe ruꞌa se rae, “Memaꞌ tebꞌe! Lamatuaꞌ Yesus nasodꞌa baliꞌ ena! Faꞌra natudꞌu Aon neu aꞌa Petrus.”\f + \fr 24:34 \ft Sia ia, susura dedꞌea Yunani oi, ‘Simon’. Simon naa, naeni Petrus nara laen na.\f* \p \v 35 Basa ma, atahori ka ruaꞌ ra dui basa mana dadꞌiꞌ mia dalaꞌ, losa ruꞌa se rahine Yesus leleꞌ Ana bibꞌibꞌi roti. \s1 Lamatuaꞌ Yesus natudꞌu mata-aon neu ana dedꞌenu nara \r (Mateos 28:16-20; Markus 16:14-18; Yohanis 20:19-23; Dedꞌenuꞌ ra Dudꞌuin 1:6-8) \p \v 36 Leleꞌ ara feꞌe ola-olaꞌ taꞌo naa aiboiꞌ ma, Yesus nambariiꞌ sia taladꞌa nara. Ana natea se nae, “Sodꞌa-moleꞌ!” \p \v 37 Te, ara nggengger ma ramatau, huu rae neꞌo nitu. \p \v 38 Te Yesus olaꞌ nae, “Taꞌo bee de hei mimitau taꞌo ia? Hei nda mimihere mae, ia Au, usodꞌa baliꞌ ena sa, do? \v 39 Mete sobꞌa lima ma ei ngga ra. Ia Au. Loo lima mara fo nggama neuꞌ ena! Naa fo mimihere mae, ia Au, nda nitu sa. Huu nitur nda ma aoꞌ sa, te basa hei bisa mita Au ao ngga, to?!” \p \v 40 Feꞌe olaꞌ naꞌo naa ma, Ana natudꞌu neu se bisu foaꞌ mana sia lima-ei nara. \v 41 Ara ramahoꞌo seli, huu Yesus nasodꞌa baliꞌ ena. Akaꞌ ara onaꞌ mana bingun, huu nda rahine rae taꞌo bee de dadꞌi taꞌo naa sa. Boe ma Yesus natane se nae, “Hei mia saa sia ia?” \v 42 Boe ma ara loo fee Ne uꞌu manapanggaꞌ eꞌetuꞌ sa. \v 43 Yesus simbo nala uꞌu a, de naa mia mata nara. \p \v 44 Boe ma Ana olaꞌ nae, “Taꞌo bee? hei feꞌe misinedꞌa leleꞌ au uꞌubꞌue o nggi do? Au ufadꞌe faiꞌ naa ae, basa saa fo Lamatua mana ola-ola nara, suraꞌ soꞌal Au naa, musi dadꞌi. Naeni, mia baꞌi Musa, mia mana ola-olaꞌ laen ra, ma mia buku sosodꞌa kokoa-kikioꞌ ra.” \p \v 45 Basa ma, Ana soi dudꞌuꞌa nara fo rahine tebꞌe-tebꞌeꞌ Lamatuaꞌ Susura Meumaren sosoa-ndandaan. \v 46 Ana olaꞌ seluꞌ fai nae, “Lamatualain mana ola-ola nara suraꞌ ena rae, Kristus, fo Lamatualain haitua nemaꞌ naa, musi hambu doidꞌosoꞌ mataꞌ-mataꞌ, dei fo Ana mate. Te fini esan, ma Ana nasodꞌa baliꞌ. Ara suraꞌ basa ena na! \v 47 De ia na Au fee nggi koasa fo mendi Hara-lii maloleꞌ neu basa atahori, mulai mia Yerusalem ia, Mifadꞌe se mae, atahori mana nataa salan ma baliꞌ nisiꞌ Lamatualain, dei fo Lamatualain ose hendi neu basa sala nara. \v 48 Hei musi dadꞌi sakasii fo dui-bꞌengga, Au hambu doidꞌosoꞌ, de mate, basa ma usodꞌa baliꞌ \v 49 Dei fo Au haitua Dula-dꞌale Meumare ngga nema, fo Ama ngga helu-fuli memaꞌ ena. Te hei musi mihani sia kota Yerusalem ia, losa ama simbo mala koasa mia sorga.”\x + \xo 24:49 \xt Yoel 2:28-29; Yohanis 14:16-17; Dedꞌenuꞌ ra Dudꞌuin 1:4\x* \s1 Lamatuaꞌ Yesus nenesoꞌuꞌ sorga neu \r (Markus 16:19-20; Dedꞌenuꞌ ra Dudꞌuin 1:9-11) \p \v 50 Faiꞌ sa, Yesus no se kota a deaꞌ reu. Leleꞌ ara rae losa kambo Betania, Ana bꞌotiꞌ liman de olaꞌ fee se papala-babꞌanggiꞌ.\x + \xo 24:50 \xt Dedꞌenuꞌ ra Dudꞌuin 1:9-11\x* \v 51 Leleꞌ Ana feꞌe olaꞌ fee papala-babꞌanggiꞌ, ma Ana nenesoꞌuꞌ sorga neu. \v 52 Basa se rita taꞌo naa, ma ara sendeꞌ lululangga nara fo beꞌutee neu E. Basa ma ara baliꞌ Yerusalem reu ro rala nemehoꞌot seli. \v 53 Tungga fai ara raꞌabꞌue sia Ume Hule-oꞌe Huuꞌ a fo koa-kio Lamatualain. \p Ama Teofilus! Dudꞌui ngga losaꞌ a ia. \q3 Sodꞌa-moleꞌ, \q3 Lukas