\id JAS \h Yakobis \toc1 Susura mia malangga nggarei huuꞌ a, naran Yakobis \toc2 Yakobis \toc3 Yak \mt2 Susura mia malangga nggarei huuꞌ a, naran \mt1 Yakobis \c 1 \s1 Sodꞌa-moleꞌ \p \v 1 Sodꞌa-moleꞌ mia au, Yakobis. Au ia, Lamatualain no hita malanggan Yesus Kristus, atahori dedenun. \p Au suraꞌ susura ia fee hei atahori Yahudi, mana tungga Lamatuaꞌ Yesus, mana leo-lao sia bee-bꞌee.\f + \fr 1:1 \ft Dedꞌea Yunani suraꞌ nae, “Haitua neu leo kasanahulu ruaꞌ mana leo sea-sarangga”. No taꞌo naa, Yakobis suraꞌ susuran fee neu atahori Yahudi manasarani basaꞌ ra ena. Te eni nenorin sia ia fee neu basa atahori saraniꞌ ra boe.\f* \x + \xo 1:1 \xt Mateos 13:55; Markus 6:3; Dedꞌenuꞌ ra Dudꞌuin 15:13; Galatia 1:19\x* \s1 Mete ma hambu sususaꞌ, na, miꞌitataaꞌ ma mimihere neuꞌ a Lamatuaꞌ \p \v 2 Toronoo nggare! Au ae ufadꞌe taꞌo ia: mete ma ama hambu sususaꞌ mataꞌ-mataꞌ, na, afiꞌ masaloe. Simbo no rala nemehoꞌot, te dei fo bꞌuna bꞌoan maloleꞌ. \v 3 Te ata bubꞌuluꞌ tae, mete ma see naꞌatataaꞌ sia sususaꞌ, losa nasenggiꞌ sosobꞌa-dꞌodꞌouꞌ a, ma feꞌe mimihere mikindoo neu Lamatuaꞌ, naa tao nggi bꞌau matu-matu mete ma hambu sosobꞌaꞌ laen. \v 4 Dadꞌi ama afiꞌ mimitau sususaꞌ. Te ama minori miꞌitataaꞌ sia sususaꞌ losa ama dadꞌi matetuꞌ. No taꞌona, nemehere mara boe naꞌoka nahereꞌ sia Lamatuaꞌ, de nda toꞌa taa esa saa boe. \s1 Mete ma toꞌe dalaꞌ saa mia Lamatualain, afiꞌ toꞌe no rala babꞌanggiꞌ \p \v 5 Mete ma hei ruma mimedꞌa nda hambu dalaꞌ fo miꞌitataaꞌ mia sususaꞌ sa, hei mitane mbali Lamatuaꞌ mana nahine basaꞌ e. Eni mana natudꞌu dalaꞌ fee nggi. Eni mana fee nggi dudꞌuꞌa maloleꞌ no rala nemehoꞌot, ma nda namanasa nggi sa, mete ma hei moꞌe mbali E. \v 6 Mete ma moꞌe mia E, afi moꞌe no rala seseriꞌ. Hei musi mimihere tebꞌe-tebꞌeꞌ mae Ana bisa fee saa fo hei moꞌeꞌ a. Te atahori mana roꞌe no rala seseriꞌ, ana onaꞌ ree fo anin fuu e rae-ata nda natetu-nandaa sa. \v 7-8 Atahori se ralan nabꞌabꞌanggi no mudaꞌ onaꞌ naa, ana nda matetuꞌ sia basa dalaꞌ ra sa. Afiꞌ mimihena mae ana hambu saa-saa mia Lamatuaꞌ e boe. \s1 Atahori mana tudꞌa-loloeꞌ no atahori mamasuꞌiꞌ \p \v 9 Atahori mana tudꞌa-loloeꞌ mana namahere neu Lamatuaꞌ Yesus, musi ramahoꞌo, huu Lamatualain soꞌu nala se dadꞌi bobꞌonggin ena. \p \v 10-11 Ma atahori mamasuꞌiꞌ mana ramahere neu Lamatuaꞌ Yesus ena, ara o musi tao ralan nara ramahoꞌo, huu Lamatuaꞌ nanori se afiꞌ koao. Ia naa rahine rae, dei fo suꞌi nara mana sambulaloꞌ, onaꞌ bunaꞌ sia lasi a nabꞌuna meulau, te nda doo sa ma relo a haa e, de ana male. Atahori mamasuꞌiꞌ ra o onaꞌ naa boe. Mae sira rasambute ro tatao-nonoꞌi nara, te sira o mana sambulaloꞌ boe.\f + \fr 1:10-11 \ft Yesaya 40:6-7\f* \s1 Basa maloleꞌ ra mia Lamatuaꞌ, te deꞌulakaꞌ ra hokoꞌ \p \v 12 Lamatuaꞌ fee papala-babꞌanggiꞌ neu atahori mana naꞌatataaꞌ mia sosobꞌaꞌ a losa nasenggiꞌ. Ma ana simbo nala hahambu masoi-masodꞌaꞌ fo Lamatuaꞌ helu basa fee neu atahori mana sue E. Ana simbo hahambun onaꞌ atahori mana nasenggiꞌ a hambu beker.\f + \fr 1:12 \ft Dedꞌea Yunani suraꞌ nae, “ana simbo στέφανος \ft \+it (stefanos\+it*) masodꞌaꞌ”. \+it Stefanos\+it* naa, soloꞌ esa fo ara fee neu mana nasenggiꞌ a.\f* \p \v 13 Misinedꞌa malolole! Mete ma hei ruma hambu sosobꞌaꞌ ma mae tao salaꞌ, afiꞌ rundu mae, “Lamatuaꞌ nae sobꞌa au” Te Lamatualain nda hii-nau tao salaꞌ sa. Ana o nda sobꞌa atahori fo atahori naa hii tao salaꞌ sa. \v 14 Te salaꞌ nema mia atahori ralan. Fefeun, ralan nau tao deꞌulakaꞌ, de basa ma ana sangga dalaꞌ nae tao deꞌulakaꞌ. \v 15 Boe ma ana tao, tungga dudꞌuꞌa deꞌulakan nakandondooꞌ a. Mateteꞌen, Lamatualain naꞌondaꞌ huku-dꞌoki mamates neu atahori mana tao deꞌulakaꞌ. \p \v 16 Toronoo susueꞌ re! Afiꞌ neneꞌediꞌ soꞌal dalaꞌ ia ra. \p \v 17 Dꞌala deꞌulakaꞌ ra nda mia Lamatuaꞌ sa. Te ana mana fee basa papala-babꞌanggi maloleꞌ ma basa dꞌala meumareꞌ. Eni mana naꞌadꞌadꞌadꞌiꞌ relo, fulan, ma nduuꞌ ra. Basa se lali-laliꞌ sia lalai, naa de salao nara ubꞌa-ubꞌa rakandooꞌ a. Akaꞌ a Lamatualain nda mana ubꞌaꞌ sa. \v 18 Lamatuaꞌ hihii-nanaun fee hita taꞌo ia: Ana fee dedꞌea-oꞌola matetun nema hita. Ma Ana pake dedꞌea-oꞌolan naa, fo fee hita masodꞌaꞌ. Ana pili nala hita dadꞌi mbule-uluꞌ mia basa saa, fo Ana naꞌadadꞌiꞌ sia raefafoꞌ ia. \s1 Rena ma tao tungga Lamatuaꞌ hara-liin \p \v 19 Toronoo susue nggare! Misinedꞌa, e! Malolen taꞌo ia: afiꞌ sadꞌiꞌ a olaꞌ a. Malole lenaꞌ, mete ma atahori olaꞌ maloleꞌ, na, nenene malolole dei! Ma afi haelai miminasa. \v 20 Te mete ma miminasa, na, ama nda bisa tao dꞌala maloleꞌ tungga Lamatualain hihiin sa. \p \v 21 Dadꞌi ama musi nggari hendi basa sala-kilu mara. Onaꞌ atahori raue-rameu tine-osi nara, ma dedꞌe hendi manggarauꞌ ra. Hei o musi simbo Lamatuaꞌ hara-liin no rala neloe-nedꞌaeꞌ. Hara-liiꞌ naa ra onaꞌ fini neneselaꞌ sia rala mara. Mete ma ama tao taꞌo naa, dei fo Lamatuaꞌ mboꞌi hendi nggi mia basa sala-kilu mara, ma simbo nggi fo misodꞌa mikindoo mo E. \p \v 22 Mete ma ama mihine Lamatuaꞌ hara-liin, na, tao tungga e. Afiꞌ renaꞌ a! Mete ma hei renaꞌ a, te nda tao tungga sa, hei eꞌedik baliꞌ ao mara. \v 23-24 Mete ma atahori rena basa hara-liiꞌ naa ra, te nda tao tungga sa, naa onaꞌ atahori sa mete matan sia tiro-ao a. Ana heoꞌ dean, ma liliꞌ hendi mata-aon neuꞌ ena. \v 25 Te Ama afiꞌ taꞌo naa. Ama musi paresaꞌ malole Lamatualain hara-lii matetun, mana bisa tao atahori nenemboꞌit mia sala-kilu nara. Dei fo Lamatuaꞌ fee papala-babꞌanggiꞌ sia basa saa fo hei taoꞌ ra, sadꞌi rena ma tao tungga hara-liiꞌ naa ra. Afiꞌ rena mendiꞌ ndiki diim ma kalua tungga ndiki onam! \p \v 26 Mete ma atahori sa nae eni atahori maloleꞌ, te nda nanea nala bafan sa, eni eꞌedik baliꞌ aon! Eni nemeheren parsumaꞌ a. \v 27 Huu atahori mana namahere tebꞌe-tebꞌeꞌ neu Amaꞌ Lamatuaꞌ, ralan musi matetuꞌ losa nda hambu manggenggeoꞌ saa sa boe. Naa, tao Ama Lamatualain ralan namahoꞌo. Nemehere matetuꞌ onaꞌ naa, tao atahori hii tulufali ina falu ro ana mat ra. Atahori mana naꞌena nemehereꞌ mataꞌ naa, nda hela atahori raefafoꞌ ia kokoe-nanasi se no tatao deꞌulakaꞌ sa. \c 2 \s1 Afiꞌ pili-tadꞌa tae, atahori moko do anak \p \v 1 Toronoo nggare! Saa de mae hei mimihere neu Yesus Kristus, hita malangga manaselin naa, te hei feꞌe mete mataꞌ? Afiꞌ taꞌo naa! \v 2 Onaꞌ hambu atahori rua risiꞌ hei ume hule-oꞌe ma. Esa pake bꞌua makahahadꞌoꞌ ma ndeli liloꞌ sofe liman. Esa fai pake bꞌua manggenggeoꞌ. \v 3 De hei mutumue simbo atahori mana pake bꞌua makahahadꞌoꞌ a, ma fee ne mamana maloleꞌ sia mataꞌ, te mana pake bꞌua manggenggeoꞌ a, hei denu e mae, “Mumburiꞌ sia deaꞌ naa! Hokoꞌ na endoꞌ muꞌ a raeꞌ a!”. \v 4 Mete ma hei mete mataꞌ taꞌo naa, hei onaꞌ mana nggero dedꞌeat nda tungga ndoon sa. Hambu dudꞌuꞌa deꞌulakaꞌ nauli nggi taꞌo naa. \p \v 5 Toronoo susue nggare! Lamatualain pili nala atahori mana tudꞌa-loloeꞌ sia raefafoꞌ ia, fo ramahere tebꞌe-tebꞌeꞌ neu E, naa onaꞌ suꞌit sia rala nara. Ana o pili nala se fo dadꞌi Eni rau-inggun boe. Ana helu-fuli basa naa fee neu atahori mana sue Eni. \v 6 No mete mataꞌ taꞌo naa, hei miloe-midꞌae atahori mana tudꞌa-loloeꞌ ra. Tao-tao te ara nda tao deꞌulaka saa neu nggi sa boe. Liliiꞌ, do? Atahori mamasuꞌi ra mana tuni-ndeni nggi. Ara o soaꞌ a rapepenggo, lea-nore nggi misiꞌ mamana nggero-furiꞌ a. Ara soa mina-maꞌen, ma hei hambu seen. \v 7 Hei ia ra, Lamatuaꞌ Yesus atahori nara. Te atahori mamasuꞌiꞌ ra akaꞌ olaꞌ ralutu Lamatuaꞌ Yesus nara malolen! Saa de ama akaꞌ sangga ralaꞌ mo se? \p \v 8 Malole lenaꞌ, ama tao tungga Lamatuaꞌ hohoro-lalanen esa meulaun lenaꞌ oi, “musi sue atahori laen onaꞌ aom.” Hohoro-lalaneꞌ naa nenesuraꞌ sia Lamatualain Susura Meumaren.\f + \fr 2:8 \ft Malangga Agama ra Atoran na 19:18\f* \v 9 Te mete ma hei akaꞌ mete mataꞌ ma haꞌi ralaꞌ mo atahori mamasuꞌiꞌ a, hei milena-langga Lamatuaꞌ hohoro-lalanen ena. Tungga Lamatuaꞌ hohoro-lalanen, na, hei sala ena. \v 10 Mete ma atahori tao tungga basa Lamatuaꞌ hohoro-lalanen, te ana nalena-langga akaꞌ atoran esa o, naa onaꞌ ana nalena-langga basa se. \v 11 Lamatuaꞌ fee basa atoran nae, “Afiꞌ hohongge.” Ana o fee atoran laen nae, “Afiꞌ tao misa atahori.” Dadꞌi mete ma hei nda hohongge sa, te tao misa atahori, naa onaꞌ hei milena-langga basa Lamatualain hohoro-lalanen ena.\x + \xo 2:11 \xt Kalua mia Masir 20:13, 14; Dui Seluꞌ Dala Masodꞌa 5:17, 18\x* \p \v 12 De mete ma hei mae olaꞌ do tao dalaꞌ sa, hei musi misinedꞌa taꞌo ia: dei fo Lamatualain mana naꞌetuꞌ nae hita tao tungga Eni atoran na fo sue atahori do hokoꞌ. Atoran naa, mana mboꞌi hendi nggita mia Lamatuaꞌ huku-dꞌokin. \v 13 Lamatuaꞌ nda kasian atahori mana nda kasian atahori laen sa. Te mete ma hei miꞌena kasian mbali atahori laen, na, Lamatuaꞌ o naꞌena kasian neu nggi boe. Afi mimitau simbo Lamatuaꞌ huku-dꞌokin, Huu Ana ito-reken basa naa ra ena. \s1 Mete ma hita tamahere tebꞌe-tebꞌeꞌ neu Lamatuaꞌ, hita musi tao tungga Hara-liin \p \v 14 Toronoo nggare! Mete ma atahori sa nae eni namahere Lamatuaꞌ, te nda tao saa-saa natudꞌu nemeheren sa, na, nda ngguna saa sa boe. Nemehereꞌ mataꞌ naa nda fee ne masodꞌaꞌ sa. \v 15 Onaꞌ hambu aꞌa touꞌ do aꞌa inaꞌ sa toꞌa saa esa tebꞌe-tebꞌeꞌ, onaꞌ nda ma bꞌua-bꞌaꞌuꞌ sa, do nda naꞌena nanat fai-fai esa sa. \v 16 Mete ma hei mifadꞌeꞌ maeꞌ a, “mumuhena Lamatuaꞌ fee papala-babꞌanggiꞌ neu nggo”! Afiꞌ mumuhedꞌi, ma afi mate-ndoes, e!” Olaꞌ taꞌo naa nggunan sa, mete ma hei nda tao saa-saa fo tulun neu se sa? \p \v 17 Dadꞌi mumuhereꞌ a na, nda feꞌe dai sa! Mete ma nemehere, te nda tao tungga nemehereꞌ naa sa, naa nda naran ‘nemehere’ sa. Nemehereꞌ naa mate ena, huu nda naꞌena ngguna saa sa boe. \p \v 18 Hambu atahori rareresi rae, “Atahori mamahereꞌ ruma ramahere rae sia hambu masodꞌaꞌ huu nemehere nara neu Lamatua, te ruma ramahere rae sira hambu masodꞌaꞌ huu sira tatao malolen.” Te dꞌalan taꞌo ia: bukti mia nemeherem na, naeni tatao malole mara. Mete ma nda tao dꞌala maloleꞌ ra sa, au nda ita bukti mia nemeherem sa. Au bisa utudꞌu nemehere ngga, no dꞌala maloleꞌ fo au taoꞌ ra. \v 19-20 Tungga nenoriꞌ mana nae, “Lamatualain naa, mesaꞌ ne, nda hambu laen sa.” Naa, malole boe! Te nitu ra rahine lena nggo, huu ara o ramehere taꞌo naa boe, losa ara nggenggeꞌer ramatau, te huu nemehere nara nda nendi fee se masodꞌaꞌ sa. Dadꞌi afiꞌ duꞌa mae, muhine mendiꞌ a utam na dai ena. Hokoꞌ! \p Nggoaꞌ ee! Matetun, nemehereꞌ mana nda naꞌena bukti sa, nda ma ngguna saa sa boe. \p \v 21 Hai conto mia baꞌi Abraham. Leleꞌ naa, ana tao tungga saa fo Lamatuaꞌ parenda neu e, de nendi anan Isak fo ndae neu mei tutunu-hohotuꞌ ata. Huu naa, Lamatualain nae “Abraham tao ndaa ena.”\x + \xo 2:21 \xt Dudꞌuit Fefeuꞌ a 22:1-14\x* \v 22 Abraham namahere neu Lamatuaꞌ, losa ana simbo fo tao tungga Lamatuaꞌ parendan. Dadꞌi tahine tae, ana namahere teme-ao neu Lamatuaꞌ, huu ana tao tungga parendaꞌ naa. \v 23 Dadꞌi basa ia ra dadꞌi onaꞌ saa manasuraꞌ sia susura meumareꞌ oi, “Abraham namahere neu Lamatuaꞌ, ma Lamatuaꞌ simbo nala e dadꞌi atahori rala ndoos.” Ma nenesuraꞌ boe oi, Abraham naa, Lamatuaꞌ nonoon.”\x + \xo 2:23 \xt Dudꞌuit Fefeuꞌ a 15:6; 2 Israꞌel no Yahuda Dudꞌuin 20:7; Yesaya 41:8\x* \p \v 24 Mihine ena, to! Hita tahine tae, Lamatualain simbo atahori, mete ma ana namahere neu Lamatualain ma hiiꞌ a tao dꞌala maloleꞌ ra boe. Akaꞌ nemehereꞌ a, naa nda feꞌe dai sa. \p \v 25 Nekendandaaꞌ esa fai mia ina Rahab. Inaꞌ naa langga fatu eniꞌ a maꞌahulun. Leleꞌ atahori Jeriko ra sangga rae risa atahori Israꞌel mana maku-maꞌu nara, Rahab neu naꞌakekekeꞌ se. Ana denu se rela tungga dalaꞌ laen, fo atahori ra nda humu rala se sa. De Lamatuaꞌ simbo nala e dadꞌi ina rala ndoos, huu tatao malolen.\x + \xo 2:25 \xt Yosua 2:1-21\x* \p \v 26 Nemehereꞌ mana nda naꞌena bukti sa, ona ao-sisiꞌ nda naꞌena ani-hahaeꞌ sa, naa mates ena. Onaꞌ naa boe, mete ma atahori sa namahere Lamatuaꞌ, te nda tao dꞌala maloleꞌ sa, naa ombo-koson! Naa nda nemehereꞌ matetuꞌ sa. \c 3 \s1 Munea malolole bafam \p \v 1 Toronoo nggare! Atahori hetar rae ranori atahori mamahereꞌ ra. Naa malole! Te misinedꞌa, dei fo Lamatualain paresaꞌ lutu-leloꞌ atahori mana ranori atahori mamahereꞌ ra. De nda sudꞌiꞌ a se bole nanori sa. \p \v 2 Basa nggita olaꞌ sala mataꞌ-mataꞌ. Te atahori mana naꞌatataaꞌ nala bafa-maan, fo nda seredꞌedꞌedꞌe sa, ana nauli nahine basa masodꞌan.\f + \fr 3:2 \ft Dedꞌea Yunani suraꞌ nae, ‘maaꞌ’. Te sia lalane ka telun tatadꞌa ka liman losa sanahulun Yakobis suraꞌ soꞌal atahori oꞌolan. Mete ma dedꞌea Kupang olaꞌ soꞌal atahori olaꞌ, na, hita nda tae ‘maaꞌ’ te hita tae ‘bafan’. Onaꞌ: tasimboꞌ bafa, toꞌu-toꞌu dedꞌeat, dui dedꞌea nda matetuꞌ sa, toꞌu-toꞌu dedꞌeat, bafan seli, olaꞌ nae, olaꞌ dedꞌea mamaet, olaꞌ na malole-maloleꞌ,\f* \v 3 Conto onaꞌ ndara. Hita bisa lea ndara monaeꞌ suet na fo talalao e tungga hita hihiin. \v 4 Conto esa fai, ofai a. Anin monaeꞌ fuu naꞌamiminaꞌ ofai a tungga hihiin. Te uli anaꞌ o bisa tao ofai a dꞌalan tungga mana toꞌu uli a hihiin. \v 5 Hita bꞌafan o onaꞌ naa boe. Bafaꞌ a anadikiꞌ te tataon seli tebꞌe! Naa onaꞌ ai mbilaꞌ mbei lalangge nabasaꞌ lasi. \p \v 6 Bafaꞌ o, onaꞌ ai mbilaꞌ boe. Hita bisa pake bafa tara fo talutu dalaꞌ naeꞌ. Bafa tara bisa tao nalutu masodꞌa tara. Deꞌulakaꞌ hetar sia raefafoꞌ ia, kalua mia atahori bafan. Nitu ra malangga monaen o pake atahori bafan fo nalalao eni ue-tataon. \p \v 7 Atahori ramamau rita banda fui mata-mataꞌ, banda mananodoꞌ, mbuiꞌ ma uꞌu sia tasi. \v 8 Te nda feꞌe hambu atahori esa namamau nala bafan sa. Te bafaꞌ a, bꞌua deꞌulakaꞌ susa neneneuliꞌ. Onaꞌ raso mana masoꞌ nisi ao-sisiꞌ fo tao nisa atahori. \p \v 9-10 No bafaꞌ esa, atahori koa-kio ma rarai-oole. Naa nda nandaa sa! Hita pake bafa tara fo koa-kio Amaꞌ Lamatualain. Ma no bafaꞌ naa boe, hita rarai-oole atahori, fo Lamatuaꞌ naꞌadadꞌiꞌ tungga mata-aon. Saa de taꞌo naa?\f + \fr 3:9-10 \ft Dudꞌuit Fefeuꞌ a 1:26\f* \p \v 11 Onaꞌ oemataꞌ sa, nda bisa nandali oe minaꞌ no oe masiꞌ lao esaꞌ sa.\f + \fr 3:11 \ft Dedꞌea Yunani suraꞌ nae, atahori nda bisa etu συκῆ \ft \+it (sukei)\+it* boan mia hau ἐλαία \+it (elaia)\+it*, ma nda bisa etu ἄμπελος \+it (ampelos)\+it* boa mia hau συκῆ \+it (sukei)\+it*. Sosoan nae, hau huuꞌ mataꞌ esa nda bisa nabꞌoa hau huuꞌ laen bꞌoan sa. Naa, nda matetuꞌ sa. Onaꞌ naa boe mete ma atahori esa pake bafan fo koa-kio Lamatualain, ma rarai atahori. Naa, nda matetuꞌ sa.\f* \v 12 Esa fai, ndaꞌe huuꞌ a nda bisa nabꞌoa dafalandu sa. Ma mbelaꞌ nda nabꞌoa bꞌoa anggor sa, to? Te hau a nabꞌoa tungga mata-aon. Onaꞌ hita nda bisa ndui oe minaꞌ mia lifu oe masiꞌ sa. \s1 Dudꞌuꞌa maloleꞌ mia Lamatuaꞌ \p \v 13 Atahori dudꞌuꞌa malole ma nahine dalaꞌ tungga Lamatuaꞌ hihiin, nda bꞌole koa-bꞌoꞌu aon sa. Te ana bubꞌuluꞌ mahineꞌ naa mia Lamatuaꞌ. Hela fo natudꞌu mahinen, nendiꞌ masodꞌa ndoos na. \v 14-15 Mete ma ralam mera fo akaꞌ, muꞌututudꞌaꞌ atahori ra, na, Afiꞌ oro-ara mae, ho atahori dudꞌuꞌa maloleꞌ. Naa onaꞌ ho mana peko-lelekoꞌ. Te nesodꞌa taꞌo naa, naa nda naran ‘dudꞌuꞌa maloleꞌ’ sa. Naa, nda onda mia Lamatualain sa, te laoꞌ mia raefafoꞌ. Naa, nandaa neu atahori mana nda fee masodꞌa nara neu Lamatuaꞌ sa. Naa tungga nitu ra dꞌalan. \v 16 Te mete ma hambu rala meraꞌ ma netofa-nehuuꞌ, na, hambu nemue-anggiꞌ, ma atahori tao deꞌulakaꞌ mataꞌ-mataꞌ. \p \v 17 Te dudꞌuꞌa maloleꞌ mana onda mia Lamatuaꞌ naa, taꞌo ia: Fefeun ana tao nggita tasodꞌa meumareꞌ. Basa ma hita nda hii netofa sa, hita hii taloe ao tara, taꞌatataaꞌ ma neneeꞌ a. Nenendin tao rala tara malole, hii tulu-fali atahori, nda to heheliꞌ a esa sa, ma nda dea-mata to atahori laen ra sa. \v 18 Ma atahori mana natudꞌu dꞌala dꞌame nenendin maloleꞌ boe. Naa onaꞌ atahori sela fini, de dodꞌoo ma hambu mbule-bꞌoa maloleꞌ. \c 4 \s1 Afiꞌ tungga raefafoꞌ hihiin \p \v 1 Hei akaꞌ mireresi ma mitofa esa no esa. Huu-patan sa? Naa dadꞌi, huu sia taladꞌa mara hambu atahori rae sangga nemehoꞌot soaꞌ neu ao nara \v 2 Hei misuuꞌ a hambu saa esa, te nda nai dai sa. Boe ma hei rala mara mera, de akaꞌ mireresi, ma mifetu, losa hei nda hia-bii mae misa atahori sa. \p Hei nda hambu e sa, huu hei nda hule-oꞌe, ma nda moꞌe mia Lamatuaꞌ sa. \v 3 Te mae hei hule-oꞌe losa etu fatu hau ra o, hei nda hambu saa fo moꞌeꞌ a sa, huu moꞌe tunggaꞌ a hihii ao-sisi mara. \p \v 4 Memaꞌ hei atahori nda mana maꞌatataaꞌ sa! hei onaꞌ atahori masaoꞌ ra esa ralan nda naꞌatataaꞌ no esa sa, de hohongge leli. Mete ma hei tunggaꞌ a raefafoꞌ ia hihii-nanaun, na, tao ao mara musu mo Lamatualain. Naa eni ena! \v 5 Naa de, Lamatualain Susura Meumaren suraꞌ nae, “Lamatuaꞌ fee Dula-dalen sia rala tara ena. Ma Dula-daleꞌ hihiin, fo taꞌatataaꞌ takandoo to E. Te huu, Ana horombala.” \v 6 Lenaꞌ fai, Lamatualain feꞌe nau fee tamba rala malolen. Naa de, Susura Meumareꞌ a, nae: \q1 “Lamatuaꞌ labꞌan atahori mana koaoꞌ ra, \q2 te natudꞌu rala malolen neu atahori mana raloe-radꞌae rala nara.”\x + \xo 4:6 \xt Dedꞌea Lasiꞌ 3:34\x* \p \v 7 Lamatuaꞌ naa, Malangga! Dadꞌi fee ao mara reu E, fo tungga hihiin. Ama afiꞌ tungga nitu ra malangga monaen hihii-nanaun. Labꞌan mihereꞌ e. No taꞌo naa, ana nela hela nggi. \v 8-9 Sangga dalaꞌ fo misodꞌa ralaꞌ esa mo Lamatualain. No taꞌo naa, Ana deka no nggi. Weh, mana masodꞌa sia sala kiluꞌ re! Ama musi tao mitetu dꞌala masodꞌa mara. Ma, rala mana banggi-bꞌanggiꞌ re! Ama musi laoꞌ no ndoos mo Lamatuaꞌ, afi dinggoꞌ dii-ona mi fai. Dꞌoo basa ia misodꞌa no nemehoꞌot ma kido-kedꞌeꞌ a. De miloeꞌ leo! Hei bubꞌuluꞌ rala mana banggi-bꞌanggi mara ma sala-kilu mara ena. Malole lenaꞌ fale rala mara ma nggae ei-ei leo. \p \v 10 Mete ma hei mihine tebꞌe-tebꞌeꞌ mae, memaꞌ hei nda mindaa sia Lamatualain matan sa, dei fo Ana soꞌu nala nggi dadꞌi atahori maloleꞌ sia matan. \s1 Afiꞌ olaꞌ miꞌimuti-miꞌimu atahori \p \v 11 Toronoo nggare! Afiꞌ olaꞌ miꞌimuti-miꞌimu esa no esa nara malolen. Te mete ma hei olaꞌ taꞌo naa, ma fee salaꞌ mikindooꞌ a neu atahori ra, hei milena-langga neu Lamatuaꞌ hohoro-lalanen mana oi, “Musi sue toronom, ona aom boe.” Mete ma hei nda tungga hohoro-lalaneꞌ naa sa, hei soꞌu minanaru ao mara lenaꞌ Lamatuaꞌ hohoro-lalanen. \v 12 Akaꞌ Lamatuaꞌ mesaꞌ ne, mana tao hohoro-lalaneꞌ naa, naꞌena hak naꞌetuꞌ hita dedꞌean. Ma akaꞌ Eni naꞌena hak fee masodꞌaꞌ neu nggita, do, fee huku-doki mate neu nggita. Hei nda miꞌena hak miꞌetuꞌ atahori dedꞌean sa, do olaꞌ miꞌimuti atahori nara malolen. \s1 Afiꞌ koa-kaa \p \v 13 Taꞌo ia! Hei, musi mihine ena fo afiꞌ olaꞌ mae, “Faiꞌ ia do mbila na, hai mae mi sia kota naa! Hai mae leo sia naa too esa. Hai mae danggan fo hambu bunaꞌ mbei!” \v 14 Ho bubꞌuluꞌ saa soꞌal fai mana nema ia ra? Nda hambu esa nahine masodꞌaꞌ ia nenendin sa. Atahori masodꞌan ona lumeꞌ sou, te aibꞌoiꞌ ma mopo neuꞌ ena.\x + \xo 4:14 \xt Dedꞌea Lasiꞌ 27:1\x* \v 15 Malole lenaꞌ hei olaꞌ mae, “Mete ma Lamatuaꞌ sue, na, hai misodꞌa. Ma mete ma Lamatuaꞌ nau, na, hai tao ia,” \v 16 Te mete ma nda olaꞌ taꞌo naa sa, na, hei koa-kaaꞌ a. Naa ona hei liliiꞌ Lamatuaꞌ sia dudꞌuꞌa-afi mara. Naa sala monaeꞌ. \p \v 17 Misinedꞌa malolole! Atahori mana nahine dꞌala matetuꞌ a, te nda tao tungga taꞌo naa sa, naa eni tao sala ena. \c 5 \s1 Atahori mamasuꞌiꞌ, mana nda tungga ndoon sa, musi besa-bꞌesa \p \v 1-6 Hei atahori mamasuꞌiꞌ re! Pasa ndikiꞌ mara fo rena malolole! Hei milaka mala atahori, mana tao-ues ritaꞌ mamate nara fee nggi, nggadꞌi nara. Ia naa mbusa-titi nara rameli rafadꞌe pepeko-leleko mara. Lamatuaꞌ manaseliꞌ a, rena atahori mana tao-ues ra sususa nara.\x + \xo 5:1-6 \xt Dui Seluꞌ Dala Masodꞌa 24:14-15\x* \p Hei ue-taos mara sia raefafoꞌ ia, naeni akaꞌ tao mimihoꞌo neuꞌ a ao mara, ma misodꞌa mimihoꞌoꞌ a. Ia naa hei onaꞌ sapi mbaruna fo rae tati e. Hei o huku-doki ma misa atahori maloleꞌ, mana nda rasalaꞌe rala ao nara sia mata mara sa. \p Atahori mamasuꞌiꞌ re! Ama nggae ei-ei leo! Te dei fo doidꞌosoꞌ mataꞌ hetar dai nggi. Hata-heto mara sangga rambalutu hendi se ena. Bꞌua-loꞌa meulau mara o, mbaꞌi a naa hendi se. Lilo mbilas no lilo fula mara nda rafeli sa ena. Dei fo lilo mbilas no lilo fula mara bꞌuꞌi nggi, onaꞌ ai hotu hendi hau metoꞌ. Taꞌo bee de raefafoꞌ nae sambu-lalo, te hei feꞌe tasibꞌu miꞌidꞌuru hata-heto mates naa ra? Hata-heto mara dei fo dadꞌi bukti oi, hei nda mihine saa, mafelit sia Lamatuaꞌ matan sa!\x + \xo 5:1-6 \xt Mateos 6:19\x* \s1 Miꞌitataaꞌ sia sususaꞌ \p \v 7 Dadꞌi toronoo nggare! Hei musi miꞌitataaꞌ mihani Lamatuaꞌ neneman. Mete neu atahori mana ue-rae a, naꞌatataaꞌ nahani rae a mbule-bꞌoan. Udꞌan nema, ana sela-nggari. Basa naa, ana nahani udꞌan fai fo tao sela-nggariꞌ ra nggarui. Dꞌodꞌoo ma rambule-rabꞌoa. Losa fain ma, atahori naa neu etu-oru raen mbule-bꞌoa nara. \v 8 Hei musi mihani onaꞌ naa boe. Maꞌadedere ao mara, nda doo sa te, Lamatua nema ena! \p \v 9 Toronoo nggare! Afiꞌ unggu-remu esa no esa. Unggu-remu mikindooꞌ a, te dei fo Lamatuaꞌ naꞌetuꞌ huku-dokiꞌ neu nggi! Mete neuꞌ ena, te Mana Nggero-furi mana sia ataꞌ a, nambarii sia mata mara ena. \p \v 10 Toronoo nggare! Tungga conto mia Lamatuaꞌ mana ola-ola nara. Mae ara hambu sususaꞌ mataꞌ-mataꞌ, te ara raꞌatataaꞌ rakandooꞌ a. \v 11 Mete ma hambu atahori raꞌatataaꞌ sia susa-sonaꞌ, hita hiiꞌ a soꞌu tananaru atahori naa naran. Onaꞌ baꞌi Ayub. Ana hambu susa-sonaꞌ mataꞌ-mataꞌ, te ana naꞌatataaꞌ nahereꞌ. Boe ma Lamatuaꞌ tudꞌa kasian neu e, de ana tao basaꞌ e dadꞌi maloleꞌ fee neu e. Lamatuaꞌ tao taꞌo naa, huu ralan maloleꞌ ma sofeꞌ no susueꞌ.\x + \xo 5:11 \xt Ayub 1:21-22; 2:10; Sosodꞌat Koa-kioꞌ ra 103:8; Yakobis 1:2-3, 12\x* \s1 Dꞌala susumbaꞌ \p \v 12 Toronoo nggare! Tungga matetun, ama afiꞌ soꞌu susumbaꞌ. Mete ma mae mifadꞌe mae, “ia”, na, mitaa mae “ia”. Ma mete ma mae mifadꞌe mae, “hokoꞌ”, na, mitaa mae “hokoꞌ” Onaꞌ naa dai ena! Afiꞌ miseliꞌ soꞌu susumbaꞌ mendiꞌ atahori raefafoꞌ naran. Lenaꞌ fai sumba mendiꞌ Lamatualain mana masodꞌaꞌ sia lalai a naran. Nda hambu nggunan soꞌu susumbaꞌ mataꞌ-mataꞌ sa. Te mete ma taꞌo naa, na, simbo teme-ao huku-dꞌoki ma, huu susumba mara.\x + \xo 5:12 \xt Mateos 5:34-37\x* \s1 Hule-oꞌe mana nendi hahambuꞌ \p \v 13 Mete ma hambu sia hei mana susa-sonaꞌ, malole lenaꞌ ana hule-oꞌe. Ma mete ma hambu sia mana namahoꞌoꞌ, malole lenaꞌ ana sodꞌa koa-kio Lamatuaꞌ. \v 14 Mete ma hambu sia hei mana mamahedꞌi ra, na, malole lenaꞌ moꞌe lasi-lasi saraniꞌ ra rema. Moꞌe se oꞌose mina neu mamahedꞌi a, ma hule-oꞌe mendiꞌ Lamatuaꞌ naran, fo Lamatuaꞌ naꞌahahaiꞌ e.\x + \xo 5:14 \xt Markus 6:13\x* \v 15 Mete ma hei hule-oꞌe fee atahori hedꞌis ra, ma mimihere tebꞌe-tebꞌeꞌ neu Lamatuaꞌ, dei fo Lamatuaꞌ naꞌahahaiꞌ atahori naa. Ma mete ma atahori naa tao salaꞌ ena, dei fo Lamatuaꞌ fee ambon neu sala-kilun. \v 16 Dadꞌi mete ma hambu sia hei tao salaꞌ, na, hei musi mitaa sala mara. No taꞌo naa, hei esa hule-oꞌe fee esa, naa fo hei dadꞌi maloleꞌ. Atahori rala meumareꞌ, hule-oꞌen sofeꞌ no koasa, ma bisa nendiꞌ hahambu maloleꞌ. \p \v 17 Onaꞌ baꞌi Elia. Eni o, atahori onaꞌ hita boe. Te ana hule-oꞌe naꞌangge udꞌan, ma nda dooꞌ sa ma udꞌan o naloeꞌ boe. De nda udꞌan losa too telu seseriꞌ sa.\x + \xo 5:17 \xt 1 Mane-maneꞌ ra 17:1; 18:1\x* \v 18 Basa ma, ana hule-oꞌe noꞌe udꞌan, ma nda dooꞌ sa ma udꞌan o nema boe. Uru a modꞌo-modꞌo baliꞌ, ma osi-lutu ra o rambule-rabꞌoa baliꞌ.\x + \xo 5:18 \xt 1 Mane-maneꞌ ra 18:42-45\x* \p \v 19 Toronoo nggare! Mete ma hambu ruma sia hei mulai tao salaꞌ de lao hela dꞌala ndoo-tetuꞌ a, basa ma hambu mana tulu-fali de ro baliꞌ e nisiꞌ Lamatuaꞌ dꞌala ndoo-tetun, naa malole. \v 20 Misinedꞌa ia malolole! Mete ma hei tulun atahori mana tao salaꞌ, fo ana baliꞌ nisiꞌ Lamatuaꞌ, ma nda tao salaꞌ sa ena, hei mo baliꞌ atahori naa nisi dꞌala masodꞌaꞌ ena, de ana hambu masodꞌaꞌ nakandoo no Lamatuaꞌ. No taꞌo naa, Lamatuaꞌ ose hendi basa sala-kilun ena.\x + \xo 5:20 \xt Dedꞌea Lasiꞌ 10:12; 1 Petrus 4:8\x* \p Taꞌo naa ena! \q2 Mia au, \q2 Yakobis