\id PRO pro Kriol Proverbs (20 KR pro.txt) sildarwin@sil.org \h Prabebs \toc3 Prab \toc2 Prabebs \toc1 Prabebs Ola Brabli Gudwan Wed \mt1 Prabebs \mt2 Ola Brabli Gudwan Wed \ip Wal King Salaman en najalot men bin raidimdan ol dislot wed. Deibin wandim ola Isreil pipul blanga sabi hau God wandim olabat blanga jidan gudwei, en wanim dei garra dum langa olabat laif. Deibin tok du hau olabat gin bulurrum det gudbalawei o det nogudbalawei. If olabat bulurrum det gudbalawei, wal God garra album olabat. Bat if olabat bulurrum det nogudbalawei, wal olabat garra abum loda trabul. \c 1 \s1 Ola brabli gudwan wed \p \v 1 Wal dislot na ola brabli gudwan wed blanga Salaman hubin det san blanga Deibid, en hubin det king blanga Isreil.\x + \xo 1:1 \xt 1 King 4:32 \x* \fig |src="MB Pr10.5a.tif" size="col" ref="1:0" \fig* \fig |src="MB Pr1.11.tif" size="col" ref="1:0" \fig* \p \v 2 Wal Salaman bin tok, “Ol yumob, dislot brabli gudwan wed na garra album yumob blanga sabi mowa en jinggabat streitbalawei blanga dum gudbala ting. Olabat garra album yumob sabi gudbalawei en meigim yumob jidan garram streitwan main. \v 3 Olabat na garra album yumob blanga sabi mowa en jidan gudbalawei. Olabat garra titjim yumob hau blanga jidan trubalawei, en hau blanga gibit feyago en blanga jidan raitwei. \v 4 Sambala langa yumob nomo sabi enijing, bat dislot brabli gudwan wed na garra album yumob blanga sabi mowa hau blanga jidan gudbalawei en album ola yang pipul blanga teiknodis en lenimbat ola gudbala ting. \v 5 Sambala yumob klebawan pipul garra kipgon lenlenbat, wulijim yumob garra len mowa. Sambala yumob pipul sabi ebrijing. Wal yumob garra len mowa en faindat ola brabli gudwan wed iya na, \v 6 wulijim yumob garra sabi ola raitwan mining blanga detlot gudwan wed en detlot kwestjan weya detlot pipul hu sabi ebrijing toktokbat gija. \p \v 7 “If yumob wandim jidan sabibala, yumob garra abum rispek en teiknodis langa YAWEI det trubala God basdam. Bat ol detlot silibala pipul nomo laigim len en sabi enijing.” Lagijat na Salaman bin tok.\x + \xo 1:7 \xt Job 28:28; Saam 111:10; Prab 9:10 \x* \s1 Sambala sabibala tok dijan langa biginini \p \v 8 “Wal main biginini, yu garra lisin langa yu mami en dedi, wanim dubala dalimbat yu. \v 9 Jis laik wen yu peintap en yu werrimon det tjein langa yu nek blanga meigim yu luk brabli purdiwan, wal detlot wed blanga yu mami en dedi im lagijat du wen yu lisin en teiknodis. Im garra meigim yu jidan gudbalawei.” \s1 Nomo bulurrum nogudbala pipul \p \v 10 “Main biginini, wen nogudbala pipul temtimbat yu blanga dum nogudbala ting, yu kaan bulurrum olabat. \v 11 Wal maitbi olabat garra tok langa yu, ‘Yu wandim kaman langa melabat? Wi garra go blanga kilim sambodi ded. Wi kilim enibodi eniwei. \v 12 Nomeda im jidan laibala tudei, bat wi garra kilim im ded. \v 13 En brom deya wi garra go langa im haus en gajim olkain gudbala ting en wi garra bilimap wi haus garram detlot ting weya wibin stilimbat. \v 14 Yu kaman garram melabat en wi garra sherimat ola ebrijing weya wibin stilimbat.’ Lagijat na olabat garra tok langa yu. \p \v 15 “Main biginini, yu nomo bulurrum detkain pipul en yu nomo dum wanim olabat oldei dumbat. \v 16 Olabat oldei wandim dumbat nogudbala ting en dei oldei jidan redi blanga kilim enibodi. \v 17 Im nogud blanga spredimat det net wen ola bard yu wandi gajim dei lukinatbat yu, \v 18 bat detkain pipul hu dumbat nogudbala ting garra trepam olabat ronselp en olabat garra dai. \v 19 Wen yu kilim sambodi blanga stilimbat im enijing, wal det nogudbalawei na garra binijimap yu laif.” \s1 Det sabibalawan im jinginat \p \v 20 Det brabli sabibalawan im jis laik det wuman hu oldei jinginatbat langa ebri roud langa det taun en langa detlot pleis weya pipul oldei go blanga baiyim enijing. \v 21 Im oldei jinginatbat adbala langa detlot taun geit en langa ola pleis weya pipul midap.\x + \xo 1:21 \xt Prab 8:1-3 \x* \p \v 22 Wal im tok, “Ol yumob silibala pipul, haulong yumob garra jidan lagijat? Haulong yumob garra dumbat detkain ting en meigimbat fan langa mi? Wotfo yumob nomo len blanga dum gudbala ting? \v 23 Yumob lisin gudwei na wanim ai garra dalim yumob. Ai garra dalimbat yumob gudwan wed weya ai sabi. \v 24 Aibin oldei jinginat langa yumob, bat yumob nomo bin lisin langa mi, najing. Aibin trai pudumat main bingga, bat yumob nomo bin teiknodis, najing. \v 25 Yumob nomo bin teiknodis langa main wed. Yumob nomo wandim mi blanga dalim yumob hau blanga jidan raitwei. \p \v 26 “Wal bambai ai garra laflaf langa yumob wen yumob garra abum trabul, en ai garra meigimbat fan langa yumob wen nogudbala ting garra hepin langa yumob. \v 27 Det brabli nogudbala ting garra kaman langa yumob wulijim bigiswan rein. Det trabul garra kaman langa yumob jis laik det wiliwili, en yumob garra abum loda pein en yumob garra nogudbinji nomo lilbit. \v 28 Bambai na yumob garra jingat langa mi blanga album yumob, bat ai kaan ensim yumob. En yumob garra lukabat blanga mi, bat yumob kaan faindim mi. \v 29 Yumob nomo bin wandim len blanga det sabibalawei brom mi en yumob nomo bin teiknodis langa YAWEI. \v 30 Yumob nomo bin lisin en teiknodis langa main wed. Yumob nomo bin laigim dum ola rait ting wen aibin dalimbat yumob. \v 31 Wal yumob garra faindat wanim garra hepin langa yumob. Yumob garra abum trabul. En detlot nogudwan plen weya yumob bin meigimbat blanga najalot pipul garra kambek langa yumob igin. \p \v 32 “Wal ola pipul hu nomo sabi enijing garra gitkil, dumaji dei nomo lisin langa ola gudwan wed en dei nomo wandim dum ola gudbala ting. \v 33 Bat detlot pipul hu lisin gudwei langa mi garra jidan gudbalawei langa seifwan pleis. Nomo enijing kaan ardimbat olabat na en dei kaan bradin blanga enijing.” Lagijat na det brabli sabibalawan bin tok. \c 2 \s1 Yu garra jidan sabibalawan en nomo bulurrum ola nogudwan ting \p \v 1 Wal det sabibala tok dijan, “Main biginini, yu len wanim mi titjimbat yu. Yu garra oldei jinggabat wanim mi oldei dalimbat yu blanga dum. \v 2 Yu garra lisin langa ola brabli gudwan wed en trai blanga sabi detlot ting. \v 3 Yu garra kipgon askimbat mi blanga meigim yu jidan sabibalawan. \v 4 Yu garra wek brabli adbala blanga jidan sabibala, jis laik wen yu go lukabat blanga silba o gol, en yu kaan gibap, najing. \v 5 If yu dum lagijat yu garra sabi en shoum rispek langa YAWEI det trubala God en yu garra sabi mowa blanga im. \v 6 Oni YAWEI na garra meigim yu jidan sabibala, en album yu blanga sabi mowa. \v 7 Im na oldei maindimbat en albumbat detlot pipul hu oldei dum wanim rait en jidan trubalawei. \v 8 Im na oldei maindimbat detlot pipul hu oldei gibit feyago langa najalot pipul en im oldei maindimbat detlot pipul hu oldei jidan trubala langa im. \p \v 9 “Wal if yu dum lagijat yu garra sabi hau blanga jidan trubalawei en gibit pipul feyago, en hau blanga jidan raitwei. \v 10 Yu garra jidan sabibala en yu garra jidan brabli gudbinji wen yu sabi brabliwei. \v 11-12 Detlot brabli gudwan wed garra seibum yu en album yu nomo blanga dumbat eni nogudbala ting, en im garra seibum yu brom detlot pipul hu oldei toktokbat nogudbalawei blanga yu. \v 13 Olabat bin stap dumbat ola rait ting. Dei oldei dumbat ola nogudbala ting jis laik dei wok langa brabli dakbala pleis. \v 14 Olabat oldei laigim dumbat ola nogudbala ting en olabat gudbinji blanga dumbat detlot nogudwan ting. \v 15 Yu kaan trastim olabat dumaji det wei blanga olabat nomo trubalawan. \p \v 16 “Wal detlot brabli gudwan wed garra album yu blanga gibit bekboun langa eni tufeis gel weya tok garram brabli switwan wed langa yu. \v 17 Det gel nomo jidan trubala langa im hasbin. Im fogedabat det pramis weya imbin meigim lida langa God. \v 18 If yu go langa im haus, wal yu garra dai dumaji im jis laik yu wokwokbat langa det nogudwan roud langa det pleis weya ola dedbala pipul oldei jidanbat. \v 19 Nobodi kaan go langa im haus en kambek laibwan brom det pleis. \v 20 Bat yu garra bulurrum det wei blanga ola sabibala pipul en jidan gudwei. \v 21 Detlot pipul hu oldei jidan trubalawei garra jidan langa olabat kantri. \v 22 Bat detlot nogudbala pipul hu oldei dumbat nogudbala ting, wal God na garra andimwei olabat brom olabat kantri.” \c 3 \s1 Bulurrum YAWEI \p \v 1 Wal det sabibala bin kipgon tok, “Wal main biginini, yu nomo fogedabat wanim aibin oldei titjimbat yu. Yu garra kipum ol detlot wed langa yu main, \v 2 wulijim yu garra jidan laibala longtaim en yu laif garra jidan brabli gudwan. \v 3 Yu garra jidan brabli trubala en yu garra kain langa ebribodi en yu garra shoum ebribodi yu gin dum gudbala ting. Yu garra kipum ol dislot wed langa yu main. \v 4 If yu dum lagijat wal God en ola pipul garra brabli gudbinji langa yu.\x + \xo 3:4 \xt Luk 2:52 \x* \p \v 5 “Yu garra trastim YAWEI det trubala God garram yu hat holbit. Nomo reken miselp blanga dum ebrijing yuselp. \v 6 Yu jinggabat langa YAWEI blanga ebrijing weya yu dum en im garra shoum yu det raitwei. \v 7 Nomo reken miselp yu sabi blanga dumbat ola gudwan klebabala ting. Yu garra teiknodis en rispek langa YAWEI en yu nomo dumbat nogudbala ting.\x + \xo 3:7 \xt Rom 12:16 \x* \v 8 If yu dum lagijat, wal im jis laik medisin blanga meigim yu gudwan brom ola sowa langa yu bodi en deigidawei ola pein. \v 9 Yu garra shoum rispek langa YAWEI en gibit im ol detlot feswan frut daga en sid daga weya yu gajim brom yu fam, \v 10 wulijim yu fam garra jidan garram olkain frut daga en detlot nyuwan wain garra jidan raitful langa detlot wodadram. \p \v 11 “Main biginini, yu garra teiknodis langa YAWEI en yu nomo gitwail wen im gibit yu woning blanga dum rait ting. \v 12 YAWEI oldei gibit woning langa detlot pipul weya im laigim jis laik det dediwan wen im gibit woning langa im biginini olabat weya im laigim.\x + \xo 3:12 \xt Job 5:17; Hib 12:5,6; Reb 3:19 \x* \p \v 13 “Wal detlot pipul hu sabi dumbat ola gudwan klebabala ting garra jidan brabli hepiwan en olabat garra jidan gudbinji blanga len mowa. \v 14 If yu klebabala wal im mobeda den if yu jidan brabli ritjwan garram silba en gol. \v 15 If yu sabi hau blanga dum ola sabibalawan ting wal im mobeda langa ola purdiwan ston. Nomo enijing weya yu wandimbat kaan jidan lebul langa im. \v 16 Det brabli sabibalawan im meigim yu jidan laibala longtaim en im meigim yu jidan ritjwan en im meigim yu jidan haibala. \v 17 Det brabli sabibalawan meigim yu jidan brabli gudbalawei, nomo garram eni trabul. \v 18 Detlot pipul hu jidan sabibala garra jidan gudbinji. Det gudbinjiwei garra gibit olabat laif. \p \v 19 “Wal garram det sabibalawei blanga im, YAWEI bin meigim dijan wel, en imbin sabi hau blanga pudum det skai langa im pleis. \v 20 Garram im sabibalawei imbin meigim detlot riba kamat en imbin meigim detlot klaud jandimdan rein langa dijan graun.\fig |src="GT_ Prov 0320 Rainstorm.tif" size="col" ref="3:20" \fig* \p \v 21 “Wal main biginini, yu garra oldei jinggabat en dum ola gudwan klebabala ting. Nomo fogedabat detlot. \v 22 Jis laik wen yu werrimon det tjein langa yu nek blanga meigim yu luk brabli gudwan, wal lagijat du wen yu lisin en teiknodis langa ol dislot wed dei garra meigim yu jidan gudbalawei, \v 23 en yu garra jidan seifwan en najing kaan ardim yu. \v 24 Yu kaan bradin blanga enijing wen yu silip. Wen yu silip langa yu sweig yu garra silip brabli gudbalawei. \v 25 Yu kaan wori wen trabul kaman kwikbala langa yu, en yu kaan bradin wen detlot nogudbala ting kaman langa detlot nogudbala pipul, \v 26 dumaji YAWEI det trubala God na garra oldei maindimbat yu. Im na garra oldei lukaftumbat yu wulijim yu kaan git trep. \p \v 27 “Wal wen pipul wandim yu blanga album olabat yu garra duwit gudbinjiwei. \v 28 If yu fren askim yu blanga album im yu kaan dalim im, ‘Yu weit! Ai garra album yu tumorro.’ Nomo. Yu kaan tok lagijat. Yu garra duwit streidawei. \v 29 Yu nomo meigim plen blanga ardim yu fren. Im jidan gulijap langa yu en im oldei trastim yu. \v 30 Yu nomo agamin langa enibodi wen im nomo bin dum enijing blanga ardim yu. \v 31 Yu nomo git jelas langa enibodi hu oldei faitfaitbat, en yu nomo jidan wulijim olabat, \v 32 dumaji YAWEI nomo laigim detlot pipul hu oldei dumbat rong ting, bat im jidan fren langa detlot pipul hu oldei jidan trubalawei. \p \v 33 “Wal YAWEI garra tok brabli strongbala wed blanga meigim trabul blanga detlot nogudbala femili, bat im garra tok brabli gudbala wed blanga album detlot femili hu oldei dumbat ebrijing raitwei. \v 34 YAWEI nomo laigim detlot pipul hu oldei meigim miselp haibala, bat im jidan kainwan langa detlot pipul hu meigim miselp lobala.\x + \xo 3:34 \xt Jeims 4:6; 1 Pida 5:5 \x* \v 35 Ola sabibala pipul garra jidan haibala, bat detlot nogudbala pipul garra jidan nogudbinji en dei garra jidan sheimwan du.” \c 4 \s1 Teiknodis langa yu dedi \p \v 1 Wal det sabibala bin kipgon tok, “Wal main biginini, yu garra lisin en teiknodis wanim yu dedi oldei dalimbat en lenimbat yu. If yu dum lagijat, wal yu garra sabi wanim mi titjimbat yu im brabli gudwan. \p \v 2 “Wal yu nomo fogedabat wanim mi oldei dalimbat yu du. \v 3 Wen aibin oni lilboi en oni san blanga main mami en dedi, \v 4 main dedi bin titjimbat mi. Imbin oldei tok, ‘Yu jinggabat en nomo fogedabat main wed. If yu kipum ol detlot wed wal yu garra jidan laibala. \v 5 Yu garra sabi en len mowa blanga ola gudwan klebabala ting. Yu nomo fogedabat en tjakidawei main wed. \v 6 Yu garra oldei jinggabat en teiknodis blanga det sabibalawei en im garra album yu. En if yu laigim im brabliwei, wal im garra kipum yu seifwan. \v 7 Blanga jidan sabibala im brabli speshalwan ting. Wal tharran na yu garra sabi. Im mobeda den enijing. \v 8 Wen yu jinggabat en laigim det sabibalawan im gin meigim yu jidan haibala. \v 9 Yu garra jidan haibala jis laik wen yu win det reis o pipul meigim yu jidan bos.’ Lagijat na main dedi bin tok wen aibin lilboi. \p \v 10 “Main biginini, yu lisin langa mi na en yu kipum ol detlot wed weya ai oldei dalimbat yu, wulijim yu garra jidan laibala longtaim. \v 11 Mi na bin shoumbat yu det sabibalawei en det raitwei blanga jidan gudbalawei. \v 12 Nomo enijing kaan stapam yu wen yu wok langa det sabibalawei, en nomo enijing kaan meigim yu buldan wen yu ran. \v 13 Yu garra oldei jinggabat wanim yubin len en yu nomo larramgo. Yu garra oldei kipum ol detlot wed yubin lenlenbat, dumaji olabat brabli speshalwan blanga yu laif. \v 14 Yu nomo bulurrum det wei blanga detlot nogudwan pipul, en yu nomo dum detlot nogudbala ting olabat dumbat.\fig |src="GT_Prov0414_AvoidBadCompany.tif" size="col" ref="4:14" \fig* \v 15 Yu nomo bulurrum olabat wei. Yu go yu ronwei, \v 16 dumaji ola nogudbala pipul kaan silip raidap olabat dum det nogudbala ting en ardim sambodi. \v 17 Wen olabat oldei dumbat nogudbala ting en ardimbat pipul, wal tharran im jis laik det daga en dringk blanga olabat. \p \v 18 “Wal det wei blanga ola gudbala pipul im jis laik det san wen im gidap ailibala en im kipgon meigim ebrijing mowa braitwan. \v 19 Bat det wei blanga ola nogudbala pipul im jis laik wen olabat wokwok langa det dakbala roud naitaim en dei kaan luk wanim bin meigim olabat buldan. \p \v 20 “Main biginini, yu lisin en teiknodis langa main wed. Yu lisin brabli gudwei wanim mi dalimbat yu. \v 21 Yu nomo fogedabat main wed. Yu kipum holot insaid langa yu hat. \v 22 Dijan wed garra meigim yu jidan brabli gudwei en nomo garram siknis. \v 23 Yu garra wotjim wanim yu jinggabat, dumaji yu laif shoum wanim yu oldei jinggabat. \v 24 Yu nomo dalimbat laiya en yu nomo tok enijing blanga trikim enibodi. \v 25 Yu garra kipgon jinggabat ola trubalawan ting en nomo jidan sheimwan. \v 26 Yu garra oldei meigim plen blanga dum wanim rait, en im garra hepin lagijat na.\x + \xo 4:26 \xt Hib 12:13 \x* \v 27 Yu nomo dum eni nogudbala ting. Yu garra dum ola gudbala ting.” \c 5 \s1 Woning blanga ola hasbin \p \v 1 Wal det sabibala bin kipgon tok, “Main san, yu lisin en teiknodis langa main sabibalawei en brabli gudwan wed, \v 2 wulijim yu garra sabi hau blanga jidan gudwei, en enijing yu tok garra shoum najalot pipul yu sabibala. \v 3 Maitbi naja men waif mait tok langa yu garram brabli switbala wed jis laik shugabeig. Im switinimap yu brabliwei en im kiskisbat yu en meigim yu wandim im, \v 4 bat bambai na im garra libum yu en meigim yu jidan brabli nogudbinji garram loda pein. \v 5 Det gel garra lidim yu blanga dai. Det wei blanga im garra go streit langa greibyad. \v 6 Im nomo jinggabat blanga im laif, en im nomo sabi det wei weya im oldei bulurrumbat, im rong. \p \v 7 “Wal main san, yu lisin langa mi na. Yu nomo tjakidawei detlot wed weya aibin oldei dalimbat yu. \v 8 Yu kaan go gulijap langa detkain wuman. Yu nomo go gulijap langa det dowa langa im haus. \v 9 If yu go deya wal najalot pipul garra rabishim yu en olabat garra gedim det rispek yubin abum basdam, en maitbi det hasbinwan garra kilim yu ded wen yu stil yangbala. \v 10 En afta ola streinja pipul garra gajim yu ebrijing, nomeda yubin dum adwek blanga gajim detlot enijing, bat dei garra deigidawei detlot ebrijing na, \v 11 en yu garra kraikrai en abumbat loda pein en yu bodi garra binijap. \v 12 En yu garra tok, ‘Wotfo ai nomo bin len? Wotfo ai nomo bin larram det sambodi dalimbat mi blanga dum rait ting? \v 13 Ai nomo bin lisin langa ol main titja. Ai nomo bin teiknodis langa olabat. \v 14 En mi jidan lida langa olabat en mi sheim miselp na.’\fig |src="GT_Prov0513_WillNotListen.tif" size="col" ref="5:14" \fig* \p \v 15 “Wal yu garra laigim yu waif brabliwei en yu garra jidan trubalawei langa im. \v 16 Wal im brabli nogud blanga yu wen yu faindim biginini brom najawan gel. \v 17 Wen yu biginini olabat growap, yu wandim olabat blanga album yu, nomo detlot streinja pipul. \v 18 Yu garra jidan brabli hepiwan garram yu waif en jidan brabli gudbinjiwei garram im du. \v 19 Im brabli purdiwan gel jis laik det reinbo. Im laigim yu brabliwei, en larram im meigim yu jidan brabli hepiwan en im na garra oldei holdim yu gulijap. \v 20 Main boi, wotfo yu wandim gibit miselp langa najawan gel? Wotfo yu wandim silipsilipbat garram naja men waif? \v 21 YAWEI det trubala God oldei luk ebrijing yu dumbat en im oldei lukinat weya yu oldei go. \v 22 Det nogudbalawei blanga nogudbala pipul im laiga trep. Det nogudbalawei blanga olabat garra taiyimap olabat wulijim roup. \v 23 Olabat garra dai, dumaji olabat nomo bin sabi hau blanga jidan gudbalawei. Olabat nogudbalawei garra deigim olabat langa greib.” \c 6 \s1 Mowa woning \p \v 1 Wal det sabibala bin kipgon tok, “Main biginini, yu garra wotjim miselp. Yu nomo meigim pramis blanga pei mani blanga det men hubin boro mani. Maitbi im kaan peiyimbek yu. \v 2 If yu meigim pramis lagijat langa enibodi, yu mait trepam yu ronselp garram yu ronwan wed. \v 3 Wen yu dum lagijat, wal det men garra jidan bos blanga yu na. Bat ai dalim yu hau blanga jidan friwan. Yu garra go kwikbala langa det men en yu garra askim im gudwei blanga larramgo yu fri brom det pramis weya yubin meigim garram im. \v 4 Yu nomo go en silip o abum spel. \v 5 Yu garra meigim miselp friwan brom det trep jis laik wen det bard o enimul gidawei brom det hanta. \p \v 6 “Wal ola leisibala pipul garra len brom detlot lilwan ent hau dei oldei jidan. \v 7 Detlot ent nomo garram eni bos o lida, najing, \v 8 bat hotwethataim olabat oldei pudumwei ola daga redibala blanga det kolwethataim. \v 9 Haulong det leisibala men garra silip? Wotaim im garra gidap brom silip? \v 10 Im tok, ‘Ai garra abum lilwan silip. Ai jis garra dabulumap main am dubala en abum spel na.’ \v 11 Bat wen im silip, streidawei im garra jidan brabli powan na, jis laik sambodi bin stilimbat ola ebrijing brom im.\x + \xo 6:11 \xt Prab 24:33,34 \x* \p \v 12 “Wal sambala pipul brabli wikitwan en dei oldei goran ebriweya en dalimbat laiya. \v 13 Dei oldei mubumbat olabat hed blanga meigim yu bilib, bat olabat laiya. \v 14 Olabat oldei jinggabat blanga meigimbat nogudwan plen blanga meigimbat trabul ebriweya. \v 15 Dumaji blanga tharran weya deibin dumbat, wal trabul garra kaman en binijimap olabat en olabat garra ardim en dei garra dai. \p \v 16-19 “Wal YAWEI nomo laigim dislot sebenbala ting na, \li1 det sambodi hu oldei luk praudbalawei, \li1 det mawus blanga sambodi hu oldei dalimbat laiya, \li1 det bingga blanga sambodi hu oldei kilimbat pipul hu nomo bin dum eni rong ting, \li1 det main blanga sambodi hu oldei jinggabat blanga meigimbat nogudbala plen, \li1 det dubala fut blanga sambodi hu oldei wandim dum nogudbala ting kwikbala, \li1 det witnis hu kipgon dalimbat laiya, \li1 en det sambodi hu meigimbat trabul blanga im femili o fren olabat.” \s1 Woning blanga silipsilipbat garram najamen waif \p \v 20 Wal det sabibala bin kipgon tok, “Wal main san, yu garra dum wanim yu dedi oldei dalimbat yu, en yu nomo fogedabat wanim yu mami oldei titjimbat yu. \v 21 Yu garra jinggabat detlot wed olataim. Yu garra kipum detlot wed insaid langa yu hat olagijawan. \v 22 Detlot wed garra gaidim yu wen yu wokabat langa najawan pleis en dei garra lukaftum yu wen yu silip, en dei garra album yu wen yu wek deitaim. \v 23 Detlot wed jis laik det lemp blanga shoum yu det wei, en wen yu mami en dedi streitinimap yu, tharran garra album yu blanga dumbat gudbala ting.\fig |src="HK00151B.TIF" size="col" ref="6:23" \fig* \p \v 24 “Wal detlot wed garra kipum yu brom ola nogudbala gel en brom najamen waif hu oldei tok garram brabli switwan wed blanga meigim yu gudbinji. \v 25 Yu nomo go langa im dumaji im brabli purdiwan. Yu nomo larram im trepam yu wen im oldei lukinatbat langa yu garram im ai. \v 26 Det men hu pei mani blanga silip garram eni gel garra faindim miselp powan, bat det men hu silipsilip garram merrit gel maitbi im garra pei garram im laif. \p \v 27 “Wal if yu garrimap brabli hotwan eshis langa yu briskit yu garra barnimap yu klos. \v 28 En if yu wok ontop langa hotwan eshis yu garra barnim yu dubala fut. \v 29 Wal seimwei lagijat du yu garra meigimbat trabul blanga yu ronselp wen yu silipsilipbat garram najamen waif. Wal if enibodi dum detkain ting, wal im garra abum panishmen. \p \v 30 “Wal pipul nomo heidimbat sambodi hu stilimbat enijing dumaji im hanggriwan, \v 31 bat if sambodi faindim im stilimbat, wal im garra lafta peibek sebentaim blanga wanim imbin stilimbat. Im garra gibit ol im ebrijing weya im garram. \p \v 32 “Wal eni men hu go en silipsilipbat garram najamen waif, im nomo sabi enijing. Im garra binijimap miselp. \v 33 Im garra sheim miselp en im garra gedim haiding en im garra jidan sheimwan olagijawan. \v 34 Det hasbin im gitwail brabliwei wen im jelas. Im kaan sori langa det najawan men. \v 35 Nomo enikain ting o mani garra meigim im sedisfaid! Im garra kipgon jidanbat wailwan!” \c 7 \p \v 1 “Wal main biginini, yu jinggabat wanim aibin dalimbat yu, en yu nomo fogedabat wanim aibin dalimbat yu blanga dum. \v 2 Yu dum ebrijing aibin dalim yu en yu garra jidan laibala. Yu teiknodis langa detlot wed weya aibin titjimbat langa yu jis laik yu lukaftumbat yu ai dubala. \v 3 Yu kipgon jinggabat detlot wed en yu kipum insaid langa yu hat. \v 4 Yu garra laigim det sabibalawei brabliwei jis laik im yu ronwan sista, en det streitbala main jis laik yu ronwan fren. \v 5 Dei garra album yu blanga kipawei brom detlot gel hu nomo jidan trubalawei garram olabat hasbin en hu oldei tok garram ola switwan wed blanga meigim eni men gudbinji.” \s1 Det wuman hubin oldei silipsilipbat garram eni men \p \v 6 Wal det sabibala bin kipgon tok, “Wandei aibin lukinatbat atsaid thru langa main windo brom main haus, \v 7 en aibin luk bigismob yangboi hu nomo sabi matj, en aibin luk wanbala deya hu nomo bin sabi eni klebabalawei. \v 8 Imbin wokwokbat langa det kona langa det roud weya bin go gulijap langa det haus blanga wanbala gel. \v 9 Imbin go gulijap langa det haus wen imbin naitaim na. \p \v 10 “Wal det wanbala gel bin kaman langa det men na. Imbin dresap wulijim gel hu oldei silipsilipbat garram eni men blanga mani en imbin meigimbat plen blanga trikim im. \v 11 Det gel bin brabli nogudbala gel en im nomo bin abum eni sheim. Imbin oldei wokwokbat langa detlot roud. \v 12 Det gel bin oldei weidabat blanga eni yangmen langa eni roud o langa makit pleis. \p \v 13 “Wal det gel bin grebum det yangmen en kis langa im, en im nomo bin sheim, najing. Imbin luk im streit langa im ai en imbin tok, \v 14 ‘Ai garram det bifpat brom det sekrifais ofring langa main kemp, \v 15 en aibin kamat iya blanga lukabat yu, en aibin faindim yu iya. \v 16 Aibin gaburrumap main sweig garram det brabli purdiwan matiriyal brom Ijip. \v 17 Aibin meigim main sweig smel brabli gudwan garram detlot gudsmelwan medisin. \v 18 Yu kaman en yunmi go en silipsilip deya raidap ailibala. Yunmi meigim miselp gudbinji en abum gudtaim. \v 19 Main hasbin im nomo iya. Imbin gowei longwei langa najawan kantri. \v 20 Imbin gowei fo dubala wik, en imbin deigim loda mani.’ \v 21 Lagijat na det gel bin tok garram switbala wed en imbin meigim det yangmen gudbinji, en imbin lidim det yangmen blanga dum rong ting. \p \v 22 “Wal streidawei det yangmen bin bulurrum det gel jis laik det buligi wen dei lidim im langa det pleis weya dei garra kilim im, o jis laik det enimul wen im git trep, \v 23 en sambodi shudum det erro thru langa im hat. Imbin git trep jis laik bard weya gowin langa det net. Im nomo bin sabi im laif langa deinja. \p \v 24 “Wal main san, yu lisin langa mi. Yu lisin en teiknodis wanim ai dalim yu. \v 25 Yu nomo larram detkain wuman trikimbat en teikoba yu. Yu nomo go en bulurrum im. \v 26 Imbin ardim loda gudbala men en imbin meigim bigismob men dai du. \v 27 If yu go langa im haus wal im jis laik yu go deya blanga dai. Det roud im det shotkat blanga dai en go langa det pleis weya ola dedbala pipul jidan.” Lagijat na det sabibala bin tok. \c 8 \s1 Gudbinji blanga det sabibalawei \p \v 1 Wal det brabli sabibalawan im jis laik det wuman hu oldei jinginatbat. \v 2 Im jinginat ontop langa hil, en im jandap deya langa det roud weya jidan kroswei. \v 3 Im oldei jandapbat wansaid langa det geit blanga det taun en im oldei jinginat deya.\x + \xo 8:3 \xt Prab 1:20,21 \x* \v 4 Im tok, “Mi na jinginat langa yumob. Mi jinginat langa ola pipul langa dijan wel. \v 5 Yumob stil jinggabat ebrijing jis laiga biginini. Yumob garra lafta growap. Yumob silibala pipul. Yu garra lafta len mowa blanga andasten brabliwei. \p \v 6 “Wal yumob lisin langa main brabli gudwan wed. Mi oldei dalimbat yumob blanga ola raitwan ting. \v 7 Wanim ai dalimbat yumob im brabli trubala. Ai nomo laigim detlot laiyawan wed. \v 8 Ebrijing mi oldei toktokbat im brabli trubala, en nomo laiyawan weya garra lidimbat yumob rongwei. \v 9 If yumob sabi brabliwei, yumob sabi main wed im brabli gudwan blanga yumob. \v 10 Yumob garra laigim main wed. Im mobeda den silba. En blanga jidan garram klebabala main, im mobeda den gol. \p \v 11 “Wal mi na brabli sabibala. Mi mobedawan langa detlot purdiwan ston, en mi mobedawan langa ol detlot enijing weya yumob wandimbat. \v 12 Mi na brabli sabibala, en mi sabi ebrijing. Ai garram brabli gudbala main en oldei gibit ebribodi feyago. \v 13 If yumob shoum rispek langa YAWEI en meigim im mowa haibala, wal yumob garra libum detlot nogudbalawei. Ai nomo laigim det praudbalawei, en ola laiyawan wed en ola nogudbala ting. \v 14 Ai meigim ola plen en ai kipum olataim. Ai garram brabli gudbala main en mi brabli strongbala du. \v 15 Mi oldei album ola king en ola lida olabat blanga jidan bos, en meigim ola gudwan lowa. \v 16 Mi na oldei album ola boswan blanga jidan bos, en album ola lida olabat du. \v 17 Ai laigim detlot pipul hu laigim mi, en detlot pipul hu lukabat mi, garra faindim mi. \v 18 Ai garra meigim pipul rispek langa yumob, en meigim yumob jidan ritjwan olataim. En ai garra meigim ebrijing hepin gudwei blanga yumob. \v 19 Wanim yu gajim brom mi, im mobedawan langa det brabli gudwan gol, en im mobedawan langa det brabli gudwan silba. \v 20 Mi oldei wok langa det raitwei. Mi bulurrum det gudwan roud weya gibit ebribodi feyago, \v 21 en mi oldei gibit main enijing langa detlot pipul hu laigim mi, en mi oldei bilimap olabat haus garram ola gudbala ting. \p \v 22 “Wal mi na bin jidan garram YAWEI wen imbin stat meigimbat dijan wel. Aibin iya longtaim bifo imbin meigim ebrijing.\x + \xo 8:22 \xt Reb 3:14 \x* \v 23 Aibin jidan brom longtaim, bifo dijan wel bin jidan iya. \v 24 Aibin jidan bifo imbin meigim det solwoda, en wen nomo eni springwoda bin jidan. \v 25 Aibin bon bifo imbin meigim detlot bigwan en lilwan hil. \v 26 Aibin jidan bifo imbin meigim dijan wel en fam en dijan graun. \v 27 Aibin deya wen imbin pudum det skai deya langa top, en wen imbin pudum det mak weya det skai en kantri en solwoda jidan. \v 28 Aibin deya wen imbin meigim detlot klaud langa top, en wen imbin meigim det solwoda kamat. \v 29 Aibin deya wen imbin dalim det solwoda nomo blanga pasim det mak, en aibin deya wen imbin meigim det draiwan graun. \v 30 Aibin deya wansaid langa im, jis laik det men weya oldei meigim det plen hau blanga bildimap haus. Aibin oldei meigim im gudbinji ebridei, en aibin brabli gudbinji blanga jidanbat garram im. \v 31 Aibin jidan brabli hepiwan langa dijan wel, en aibin brabli gudbinji garram ola pipul. \p \v 32 “Orait ol yumob yangmen, yumob garra lisin langa mi na. Yumob dum wanim mi dalimbat yumob blanga dum, wulijim yumob garra jidan hepiwan. \v 33 Yumob garra teiknodis wanim yumob bin len. Yumob garra len hau blanga jidan gudwei, en nomo gibit bekboun langa detlot wed. \v 34 Det men hu oldei jandap en weidabat blanga mi langa main dowa en lisin langa mi, im na garra jidan brabli hepiwan. \v 35 Det men hu faindim mi, garra jidan garram gudwan laif, en YAWEI garra gudbinji garram im. \v 36 Det men hu nomo laigim mi garra abumbat loda pein. Enibodi hu nomo laigim mi garra dai.” Lagijat na det brabli sabibalawan bin tok. \c 9 \s1 Sabibalawei en nogudbalawei \p \v 1 Wal det brabli sabibalawan im jis laik det wuman hubin bildimap brabli bigwan haus garram sebenbala purdiwan pos. \v 2 Imbin kilim enimul en miksimap olkain wain en pudum ola daga en wain ontop langa det teibul redibala. \v 3 En imbin olredi jandimat ol im wekingel blanga jingat brom ontop blanga det brabli haibala pleis langa det taun. \v 4 En deibin jingat langa detlot pipul hu nomo sabi brabliwei, “Kaman langa det haus blanga det brabli sabibalawan.” En deibin jingat langa ola silibala pipul, \v 5 “Yumob kaman iya en dagat dislot daga en dringgim det wain weya wibin meigim redibala. \v 6 Yumob stap dumbat nogudbala ting wulijim yumob garra jidan gudwei. Yumob nomo kopikopibat najalot pipul en yumob garra sabi blanga ola gudbala ting.” Lagijat na ola wekingel bin jinginatbat. \p \v 7 Wal det sabibala tok dijan, “If yu trai en dalim sambodi hu oldei meigim fan langa det gudwan wed, wal im garra tokbek langa yu garram nogudbala wed, en if yu trai blanga tok gudwei langa det nogudbala men, wal im garra meigim yu nogudbinji. \v 8 Yu nomo tok blanga streitinimap detkain pipul hu oldei dum nogudbala ting. Olabat kaan laigim yu blanga tharran en olabat garra heidim yu na. Bat if yu go en tok blanga streitinimap det men hu sabi en hu garram gudwan main, wal im garra rispek yu. \v 9 Wen yu go en tok langa det men hu sabi, wal im garra jidan mowa sabibala. En wen yu go en titjimbat det gudwan men, im garra len mowa brom yu. \p \v 10 “If yu wandim jidan sabibala, yu garra abum rispek en teiknodis langa YAWEI det trubala God basdam. If yu sabi det Holiwan God, yu jidan mowa sabibala langa yu main.\x + \xo 9:10 \xt Job 28:28; Saam 111:10; Prab 1:7\x* \v 11 If yu bulurrum det brabli sabibalawan, wal yu garra jidan laibala longtaim. \v 12 Wen yu abum det sabibalawei langa yu laif, wal yu garra abum ola gudwan ting, bat if yu meigim fan langa det sabibalawei, wal yu garra ardimbat detmatj.” Lagijat na det sabibala bin tok. \p \v 13 Wal det brabli silibalawan im jis laik det gel weya jinginatbat adbala, dumaji im nomo sheim. Im nomo sabi enijing. \v 14 Im oldei jidan rait langa det dowawei langa im haus o ontop langa det brabli haibala pleis langa det taun, \v 15 en im oldei jinginatbat langa detlot pipul hu oldei wokpas en hu oldei go olabat ronwei en nomo jinggabat enijing. \v 16 Im tok, “Yumob kaman iya langa mi, yumob pipul hu nomo sabi matj.” En langa ola silibala pipul im tok, \v 17 “Wen yu stilim woda im teist brabli switwan, en wen yu stilim daga, im teist mobedawan.” Lagijat na det brabli silibalawan bin tok. \v 18 Bat dislot pipul nomo sabi dei garra dai wen dei go deya langa im haus. Olabat nomo sabi detlot pipul hubin go deya bifo bin git trep en olabat deya langa det pleis weya ola dedbala pipul oldei go. \c 10 \s1 Ola brabli gudwan wed blanga King Salaman \p \v 1 Wal dislot na ola brabli gudwan wed blanga King Salaman. \p Det sabibala biginini oldei meigim im dedi jidan brabli hepiwan, bat det silibala biginini im meigim im mami brabli nogudbinji. \p \v 2 Enibodi hu oldei gajimbat mani nogudbalawei kaan jidan gudwei, bat detlot pipul hu jidan raitwei, tharran na garra seibum yu. \p \v 3 Wal detlot pipul hu oldei jidan gudbalawei, YAWEI det trubala God kaan larram olabat jidan hanggriwan. En im kaan larram detlot nogudwan pipul abum wanim olabat wandim. \p \v 4 Wen enibodi jidan leisiwan wal im garra jidan brabli powan, bat det men hu oldei dumbat adwek garra jidan brabli ritjwan. \p \v 5 Det men hu go en gajimbat detlot sid daga wen dei redi, wal im brabli sabibala, bat det men hu silip oldei en nomo dum eni wek, wal im brabli silibala.\fig |src="MB Pr10.5a.tif" size="col" ref="10:5" \fig* \p \v 6 Sambala pipul garra tok gudbala wed langa detlot pipul hu oldei dumbat ola rait ting bat detlot pipul hu oldei toktok nogudbala wed, wal dei jidan brabli krulbala insaidwei. \p \v 7 Pipul garra kipgon jinggabat detlot gudbala pipul olataim, bat dei kaan jinggabat detlot nogudbala pipul enimo. \p \v 8 Det sabibala men oldei duwit langa ola gudwan wed, bat detlot pipul hu toktok silibalawei garra ol binijap. \p \v 9 Detlot pipul hu jidan trubalawei garra jidan seifwan weya najing kaan ardim olabat, bat detlot pipul hu nomo jidan trubalawei garra faindim miselp langa trep. \p \v 10 Wen enibodi nomo tok trubalawei im meigim trabul, bat wen enibodi toktokbat trubala wed streidat, wal im meigim ebrijing wek gudwei. \p \v 11 Det wed blanga det gudbala men im jis laik det woda weya yu dringgim weya meigim yu jidan laibala, bat det wed blanga det nogudbala men im rabishwan en jigibala. \p \v 12 If yu heidim sambodi wal yu meigim trabul kamat, bat if yu laigim enibodi wal yu garra larramgo im fri brom det rong ting weya imbin dum.\x + \xo 10:12 \xt Jeims 5:20; 1 Pida 4:8 \x* \p \v 13 Detlot sabibala pipul tok gudbalawei, bat detlot pipul hu nomo sabi enijing garra abum panishmen. \p \v 14 Detlot pipul hu jidan sabibala, olabat kipgon lenlenbat mowa, bat wen detlot silibala pipul toktok trabul garra kaman.\fig |src="MB Pr10.14.tif" size="col" ref="10:14" \fig* \p \v 15 Wen yu jidan ritjwan, tharran gin lukaftum yu olataim, bat wen yu jidan powan, tharran gin binijimap yu. \p \v 16 Detlot pipul hu dumbat gudbala ting garra abum brabli gudbala laif, bat detlot nogudbala ting meigim yu dumbat mowa nogudbala ting. \p \v 17 Detlot pipul hu irrim en teiknodis en dum ola rait ting, wal dei garra jidan laibala, bat detlot hu nomo teiknodis en nomo onap blanga olabat rongwei, wal dei garra faindim miselp langa deinja. \p \v 18 Det men hu heidim sambodi bat tok im nomo heidim det sambodi, wal im dalimbat laiya. En if enibodi deigimbat yan, wal im brabli siliwan. \p \v 19 If yu toktokbat oldei, wal yu garra faindim miselp dumbat nogudbala ting. If yu garram gudbala main, wal yu garra jidan kwaitbala. \p \v 20 Det wed blanga brabli gudwan men im jis laik det brabli gudwan silba, bat wen det nogudwan men oldei jinggabat detlot nogudbalawei dei nomo enijing. \p \v 21 Det wed blanga gudbala men garra album najalot pipul, bat yu gin dai brom dumbat ola nogudbala ting. \p \v 22 Wen YAWEI albumbat yu im meigimbat yu jidan gudwei garram olkain gudwan ting. Ola adwan wek kaan meigim yu jidan mowa gudwan. \p \v 23 Yu granggibala if yu gudbinji blanga dumbat nogudwan ting, bat ola gudbala pipul oldei gudbinji blanga dumbat ola gudbala en sabiwan ting. \p \v 24 Det gudbala men garra gedim ola gudbala ting weya im wandim, bat det nogudbala men garra gedim det ting weya meigim im jidan brabli bradinwan. \p \v 25 Brabli strongbala rein garra kaman en blowimwei detlot nogudbala pipul, bat detlot gudbala pipul garra oldei jidan langa seifwan pleis. \p \v 26 Nomo askimbat leisiwan men blanga dum samting blanga yu. Im garra oni meigim trabul blanga yu, jis laik smok jidan langa yu dubala ai o biniga jidan langa yu tuth. \p \v 27 Detlot pipul hu oldei teiknodis en shoum rispek langa YAWEI garra jidan laibala longtaim, bat detlot nogudbala pipul hu nomo teiknodis langa YAWEI olabat garra abum shotwan laif. \p \v 28 Det gudwan men garra jidan brabli hepiwan, bat det nogudbala men kaan abum gudbala taim, najing. \p \v 29 Wal YAWEI garra oldei maindimbat detlot gudbala pipul, bat im garra binijimap detlot nogudbala pipul hu oldei dumbat ola rong ting. \p \v 30 Ola gudbala pipul garra oldei jidanbat seifwan, bat detlot nogudbala pipul kaan jidan laibala langa olabat kantri. \p \v 31 Detlot gudbala pipul bin oldei toktokbat ola sabibala wed, bat detlot pipul hu oldei dalimbat laiya garra abum panishmen. \p \v 32 Ola gudbala pipul oldei sabi toktok blanga olkain gudbala wed, bat detlot nogudbala pipul oldei toktok ola wed blanga ardimbat pipul. \c 11 \p \v 1 Wal YAWEI det trubala God nomo laigim enibodi hu tjidimbat pipul, en im nomo laigim enibodi hu oldei yusumbat laiyawan skeil, bat im oldei gudbinji langa detlot pipul hu oldei yusumbat skeil gudwei. \p \v 2 Detlot pipul hu oldei jidan praudbalawei garra jidan sheimwan bambai. Wal im mobeda blanga jidan lobala. \p \v 3 Det trubalawei garra gaidim yu, bat detlot laiyawan pipul garra binijap, dumaji nobodi nomo trastim olabat. \p \v 4 Wen yu redi blanga dai, detlot ebrijing blanga yu kaan album yu, bat wen yu dumbat ola raitwan ting wal tharran na gin seibum yu. \p \v 5 Det gudbala men garra abum brabli isiwan laif wen im dum ola raitwan ting, bat det wikitwan men garra binijap brom im ronwan wikitbalawei. \p \v 6 Detlot pipul hu oldei dumbat ola rait ting, garra jidan seifwan, bat detlot pipul hu oldei dumbat nogudbala ting garra trepam miselp garram olabat ron nogudbalawei. \p \v 7 Wen wikitwan pipul jidan laibala dei reken nomo enijing garra hepin langa olabat dumaji deibin oldei trastimbat ola ebrijing, bat wen olabat dai, ol detlot ting nomo bin album olabat. \p \v 8 Wal gudbala pipul nomo abumbat trabul en dei jidan seifwan, bat ola wikitwan pipul oldei abumbat trabul. \p \v 9 Ola nogudbala wed weya nogudbala pipul toktok garra meigim trabul blanga yu, bat det sabibala wed brom gudbala pipul garra seibum yu. \p \v 10 Wen ola gudwan pipul dum enijing brabli gudwei, en wen nogudbala pipul dai, detlot pipul langa det taun jidan hepiwan en jinginatbat gudbinjiwei. \p \v 11 Ola gudbala pipul meigim olabat taun jidan gudwan, bat wen ola nogudbala pipul tok nogudwan wed dei meigim det taun jidan rabishwan. \p \v 12 Im siliwan blanga tok nogudbalawei blanga enibodi. If yu garram gudwan main, wal yu garra jidan kwaitbala. \p \v 13 Enibodi hu oldei deigimbat yan kaan kipum eni wed sigrid, bat det men weya jidan trubalawei garra kipum det wed sigridwan. \p \v 14 Detlot solja garra bidim detlot pipul hu nomo garram sabibala lida, bat wen olabat abum bigismob sabibala lida, dei garra jidan seifwan. \p \v 15 If sambodi meigim pramis blanga pei wanim najamen owim, wal im garra abum adtaim. Nomo meigim eni pramis lagijat. \p \v 16 Pipul garra shoum rispek langa det wuman hu oldei kain en albumbat enibodi, bat dei kaan shoum rispek langa det nogudwan wuman. \p Det leisibala men kaan abum eni mani, bat det men hu dumbat adwek garra jidan ritjwan. \p \v 17 Im brabli gud ting blanga yu ronselp wen yu dumbat ola kainbala ting langa enibodi, bat wen enibodi dumbat krulbala ting langa enibodi wal im meigim trabul kambek langa im ronselp. \p \v 18 Det wikitbala men kaan gedim enijing nomeda imbin trai wek brabli adbala blanga gajim im enijing, bat detlot pipul hu dumbat rait ting garra gedim gudwan ebrijing. \p \v 19 Detlot pipul hu oldei jidan trubalawei garra jidan laibala, bat detlot pipul hu oldei laigim dumbat nogudbala ting garra ol binijap. \p \v 20 Wal YAWEI nomo laigim detkain pipul hu oldei jinggabat nogudwei, bat im oldei gudbinji langa detlot pipul hu oldei dumbat ola raitwan ting.\fig |src="MB Pr 1120R.tif" size="col" ref="11:20" \fig* \p \v 21 Yu sabi detlot nogudbala pipul garra git panish, bat detlot pipul hu oldei dum ola rait ting kaan git panish. \p \v 22 If det brabli purdiwan gel nomo sabi enijing, wal im jis laik sambodi hu weistim golwan ring wen im pudum langa bigibigi nos. \p \v 23 Detlot pipul hu oldei jinggabat gudwei meigim gudbala ting hepin trubala, bat God garra binijimap detlot nogudbala pipul, dumaji olabat oldei meigimbat plen blanga dum ola nogudwan ting. \p \v 24 Sambala pipul oldei gibitbat olabat mani blanga albumbat najalot pipul en olabat jidan mowa ritjwan, bat najalot pipul nomo albumbat enibodi en olabat jidan mowa powan. \p \v 25 If yu gibit enijing langa najalot pipul wal yu garra jidan brabli ritjwan en if enibodi albumbat najalot pipul wal sambodi garra album im du. \p \v 26 Wal pipul oldei tok nogudbalawei langa detlot pipul hu kipum olabat sid daga blanga selim bambai blanga gedim mowa mani, bat dei oldei tok gudwei langa detlot pipul hu selimbat olabat sid daga streidawei. \p \v 27 If yu oldei trai dumbat ola gudbala ting pipul garra shoum rispek langa yu, bat if yu oldei lukabat blanga trabul, wal yu garra abum bigiswan trabul. \p \v 28 Detlot pipul hu oldei laigim jidanbat ritjwan olataim garra buldan jis laik ola lif weya oldei buldan olataim, bat detlot gudbala pipul garra jidan gudbalawei jis laik detlot grinwan bushis weya kamat rein taim. \p \v 29 Det sambodi hu oldei meigimbat trabul langa im femilimob garra jidan nomo garram enijing, en det silibala men garra jidan prisana blanga detlot sabibala men. \p \v 30 Wen pipul dumbat ola raitwan ting wal olabat garra jidan laibala, bat if pipul faitfaitbat en meigimbat trabul wal loda pipul garra binijap. \p \v 31 Detlot gudbala pipul garra gedim gudwan prais langa dijan wel, en detlot nogudbala pipul garra git panish blanga olabat nogudbalawei.\x + \xo 11:31 \xt 1 Pida 4:18 \x* \c 12 \p \v 1 Enibodi hu sabi ebrijing en laigim len mowa, wal wen pipul dalim im wanim rong, wal im garra gudbinji, bat if im dum samting rong im rili siliwan if im nomo laigim det sambodi hu dalimbat im wanim imbin dum rong. \p \v 2 Wal YAWEI det trubala God im brabli gudbinji langa gudbala pipul, bat im garra panishim detlot pipul hu oldei meigimbat plen blanga dum ola nogudwan ting. \p \v 3 Detlot pipul hu oldei dumbat ola nogudwan ting kaan jidan gudbalawei, bat detlot pipul hu oldei dum gudbala ting garra jidan gudwei en brabli strongbala. \p \v 4 Det gel hu jidan brabli gudwei meigim im hasbin brabli gudbinji, bat det gel hu nomo jidan gudwei meigim im hasbin brabli nogudbinji en im jis laik det nogudwan siknis weya kamat langa boun. \p \v 5 Detlot gudbala pipul oldei gibit feyago langa najalot pipul, bat detlot wikitwan pipul oldei meigimbat plen blanga trikimbat pipul. \p \v 6 Detlot wikitwan pipul oldei tok blanga kilimbat pipul, bat detlot wed blanga ola gudwan pipul oldei seibum detlot pipul hu abumbat trabul. \p \v 7 Ol detlot wikitwan pipul oldei daidaibat en dei nomo libum eni femili biyain, bat detlot gudbala men femili kipgon jidanbat laibala. \p \v 8 If yu garram gudwan main en jinggabat blanga dumbat ola gudwan ting, wal pipul garra tok gudbala wed blanga yu, bat det men hu oldei jinggabat en dumbat ola nogudwan ting, wal nobodi kaan rispek langa im. \p \v 9 Im mobeda blanga jidan wekinmen en abum loda daga den jidan laiga haibala men en nomo garram eni daga. \p \v 10 Detlot gudbala pipul oldei lukaftumbat olabat enimulmob gudwei, bat detlot wikitwan pipul oldei dumbat krulbala ting langa olabat enimulmob. \p \v 11 Detlot pipul hu oldei wekwekbat langa olabat fam garra abum bigismob daga, bat detlot pipul hu oldei drimdrimbat blanga olkain ting, olabat siliwan langa olabat main. \p \v 12 Detlot nogudbala pipul oldei wandim dumbat ola nogud ting, bat detlot gudbala pipul oldei wandim dumbat ola gudbala ting blanga jidan strongbala. \p \v 13 Detlot nogudwan pipul oldei trepam miselp garram olabat ronwan nogudbala wed, bat ola pipul hu jidan trubalawei oldei deigimat miselp brom eni trabul. \p \v 14 If enibodi dumbat gudbala ting im garra gedim gudbala prais, bat if enibodi dumbat nogudbala ting im garra abum panishmen. \p \v 15 Detlot silibala pipul oldei reken olabat oldei dumbat ola rait ting, bat detlot sabibala pipul oldei lisin langa ola gudbala wed blanga enibodi. \p \v 16 Wen det silibala men jidan apset, im dalim ebribodi kwikbalawei garram im ekshan, bat pipul hu garram gudbala main nomo teiknodis langa nogudbala wed. \p \v 17 Wen yu tok trubalawan wed blanga enijing, yu meigim ebrijing jidan gudwei, bat wen yu dalimbat laiyawan wed, yu meigim ebrijing go nogudwan.\fig |src="AP-04-05n.TIF" size="col" ref="12:17" \fig* \p \v 18 Wen yu tok nogudbalawei, wal im ardim yu jis laik bigwan naif kadim yu, bat wen yu tok gudbala wed wal im album yu en meigim yu fil gudwan. \p \v 19 Det trubala wed garra jidan olagijawan, bat det laiyawan wed garra binij kwikbala. \p \v 20 Detlot pipul hu oldei meigimbat nogudwan plen garra hatjamp wen olabat garra sabi wanim garra hepin langa olabat bambai, bat detlot pipul hu oldei meigimbat gudwan plen garra jidan brabli hepi. \p \v 21 Nomo enijing kaan ardim detlot gudbala men, bat detlot nogudwan men garra abumbat loda trabul. \p \v 22 Wal YAWEI nomo laigim detlot pipul hu oldei dalimbat laiya, bat im oldei gudbinji langa detlot pipul hu oldei kipum detlot wed wen dei meigim pramis. \p \v 23 Detlot sabibala pipul nomo toktok blanga wanim olabat sabi, bat detlot nogudbala pipul oldei shoumbat ola nogudwan ting dei oldei dumbat. \p \v 24 Detlot pipul hu dumbat adwek garra jidan garram pawa, bat detlot pipul hu jidanbat leisibala garra oldei dumbat rabishwan wek. \p \v 25 Wen yu wori olataim im meigim yu nogudbinji, bat det brabli kainbala wed garra meigim yu gudbinji. \p \v 26 Detlot pipul hu jidan raitwei oldei album olabat fren, bat det wei blanga nogudwan pipul garra meigim olabat dum ola rong ting. \p \v 27 If yu jidan leisiwan en nomo dum eni wek wal yu kaan gedim det ting weya yu wandim, bat if yu dumbat wek yu garra gedim ola gudbala ting weya yu wandim. \p \v 28 Det gudbalawei im deigim yu langa det roud blanga laif, bat det nogudbalawei im deigim yu langa det roud blanga dai. \c 13 \p \v 1 Detlot gudbala biginini oldei lisin en teiknodis wanim olabat dedi dalim olabat blanga dum, bat najalot biginini meigim fan langa det gudbala wed en dei kaan lisin.\fig |src="GT Speaking gently to child.tif" size="col" ref="13:1" \fig* \p \v 2 Detlot pipul hu oldei tok gudwei langa enibodi garra gedim ola gudbala ting, bat detlot pipul hu oldei trikimbat enibodi oldei wandim meigimbat trabul. \p \v 3 Yu garra jinggabat gudwei wanim blanga tok blanga lukaftum yu laif, dumaji enibodi hu tok enijing eniweya en nomo jinggabat garra oni binijimap im laif. \p \v 4 Detlot pipul hu jidanbat leisiwan en nomo dumbat wek kaan gajim enijing nomeda haumatj dei wandim det ting, bat detlot pipul hu oldei dumbat wek garra gajim bigismob enijing dei wandim. \p \v 5 Ola gudbala pipul nomo laigim ola laiyawan wed, bat ola wed blanga ola wikitwan pipul oldei meigim olabat jidan brabli sheimwan. \p \v 6 Detlot pipul hu oldei dumbat ola raitwan ting garra jidan seifwan, bat detlot nogudbala pipul hu oldei dumbat rong ting garra dai. \p \v 7 Sambala pipul reken dei jidan ritjwan, bat dei nomo abum enijing, en sambala pipul reken dei powan, bat dei abum blendibala ebrijing. \p \v 8 If sambodi go en grebum en deigidawei wanbala ritjmen, en brom deya im askim im femili blanga pei bigismob mani, wal im femili garra lafta pei blanga seibum im laif, bat nobodi nomo dum lagijat langa ola po pipul dumaji olabat nomo garram eni mani. \p \v 9 Detlot pipul hu oldei dumbat raitwan ting garra jidan jis laik det brabli braitwan lait, en detlot wikitwan pipul garra jidan jis laik det faiya weya barnbarn en binij.\fig |src="NR_PR13V09.tif" size="col" ref="13:9" \fig* \p \v 10 Detlot pipul hu nomo wandi lisin en hu oldei laigim agamin garram enibodi, oldei meigimbat trabul, bat detlot pipul hu oldei teiknodis en lisin langa ola gudbala wed garra jidan klebawan. \p \v 11 Enibodi hu gedim mani isiwei garra lujim det mani streidawei, bat enibodi hu gedim mani brom dumbat wek garra abum loda mani. \p \v 12 Yu fil brabli nogud insaid wen yu nomo garram detlot enijing weya yu wandim, bat wen yu wandim det samting en im hepin trubala, wal im meigim yu brabli gudbinji. \p \v 13 If yu nomo laigim lisin en teiknodis langa ola gudwan wed weya garra album yu, wal yu garra faindim miselp langa trabul, bat if yu teiknodis en duwit, wal yu garra jidan seifwan. \p \v 14 Detlot gudbala wed weya detlot sabibalamen titjimbat yu jidan jis laik det woda weya seibum yu laif, en detlot gudbala wed na garra album yu en kipum yu seifwan. \p \v 15 Pipul garra shoum rispek langa detlot pipul hu sabi en andasten ebrijing, bat detlot pipul hu trikimbat pipul dei bulurrum det roud weya garra binijimap olabat laif. \p \v 16 Detlot klebabala pipul oldei jinggabat wanim dei garra dum bifo dei dum det ekshan, bat detlot granggibala pipul kipgon dumbat ola nogudbala ting. \p \v 17 Detlot mesinja weya yu kaan trastim oldei meigimbat trabul, bat detlot pipul weya yu trastim oldei meigim ebrijing jidan gudwei. \p \v 18 Detlot pipul hu nomo laigim len ola raitwan ting garra jidan brabli sheimwan en brabli powan, bat pipul garra rispek detlot pipul hu oldei lisin wen enibodi streitinimap olabat. \p \v 19 Im rili gud blanga gedim wanim yu wandim, bat detlot silibala pipul kaan stap dumbat ola nogudbala ting. \p \v 20 Enibodi hu laigim jidanbat garram ola sabibala pipul garra jidan sabibala du, bat if enibodi jidan fren garram detlot silibala pipul, wal im garra abum trabul. \p \v 21 Ola nogudbala pipul oldei abumbat trabul ebriweya, bat detlot gudbala pipul garra oldei jidan gudbinjiwei nomo garram eni trabul. \p \v 22 Det gudbala men garra libum ola ebrijing blanga im langa ol im grenkid, en det gudbala men garra gajim ebrijing blanga det nogudwan men wen im dai. \p \v 23 Sambala pipul nomo gibit feyago langa ola po pipul blanga growimap daga langa detlot gudbala graun langa detlot pedik weya olabat nomo yusumbat. \p \v 24 If yu nomo streitinimap yu bigininimob wal yu nomo laigim olabat, bat if yu laigim yu bigininimob brabliwei wal yu garra streitinimap olabat.\fig |src="MB Pr13.24.tif" size="col" ref="13:24" \fig* \p \v 25 Ola gudbala pipul oldei abum loda daga, bat detlot wikitwan pipul oldei jidan hanggriwan, nomo garram eni daga. \c 14 \p \v 1 Det sabibala wuman meigim im femilimob jidan strongbala, bat det silibala wuman gin meigim trabul blanga im femilimob en tridim olabat nogudbalawei. \p \v 2 If yu jidan trubalawei yu shoum yu garram loda rispek blanga YAWEI det trubala God, bat if yu nomo jidan trubalawei wal yu shoum yu nomo garram eni rispek blanga YAWEI. \p \v 3 Det praudbalawei blanga silibala pipul meigim olabat tok olkain siliwan ting en bambai dei garra abum trabul, bat det wed blanga sabibala pipul meigim olabat jidan seifwan. \p \v 4 If yu nomo abum eni buligi blanga wek langa yu fam wal yu kaan abum eni daga, bat if yu garram buligi wal yu garra abum loda sid daga langa yu stowa rum. \p \v 5 Detlot pipul hu jidan trubalawei kaan dalimbat laiya langa det kothaus, bat detlot pipul hu nomo jidan trubalawei oldei dalimbat laiya langa det kothaus. \p \v 6 Detlot pipul hu oldei meigimbat fan langa pipul kaan neba len en sabi det gudbalawei, bat detlot pipul hu jidan trubalawei len en sabi ebrijing isibalawei. \p \v 7 Yu nomo bulurrumbat detlot silibala pipul, dumaji dei kaan titjim yu eni gudwan ting. \p \v 8 Klebabala pipul oldei sabi wanim blanga dum, but silibala pipul reken dei sabi ebrijing, bat najing. \p \v 9 Detlot silibala pipul nomo wori wen dei dum olkain nogudbala ting, bat God im oldei gudbinji langa detlot pipul hu wandim jidan friwan brom olabat nogudbalawei. \p \v 10 Wen yu nogudbinji o wen yu gudbinji det filing im blanga yuselp, en nobodi kaan abum det seimwan filing. \p \v 11 Det haus blanga det gudbala men garra jandap strongbala, bat det haus blanga det nogudbala men garra binijap. \p \v 12 Sambala pipul reken dei oldei dum ola raitwan ting, bat najing. Olabat rong, en tharran na garra binijimap olabat.\x + \xo 14:12 \xt Prab 16:25 \x* \p \v 13 Wen enibodi laflafbat im fil gudbinji, bat wen det gudbala filing binij, det wori stil jidan deya. \p \v 14 Detlot pipul hu oldei dumbat nogudwan ting garra git panish, en detlot pipul hu oldei dumbat gudbala ting garra gajim ola gudwan ting. \p \v 15 Detlot pipul hu oldei dumbat silibala ting bilib langa enijing, bat detlot sabibala pipul oldei jinggabat wanim dei garra dum. \p \v 16 Detlot pipul weya sabi ebrijing oldei wotjim miselp en dei kipawei brom trabul, bat detlot silibala pipul nomo jinggabat enijing en oldei dum siliwan ting. \p \v 17 Detlot pipul hu oldei gitwail kwikbala oldei dumbat siliwan ting, bat detlot pipul hu sabibala, jidan kwaitbala. \p \v 18 Detlot pipul hu nomo sabi enijing kaan gajim enijing, dumaji dei oldei dumbat ola siliwan ting, bat detlot sabibala pipul garra sabi mowa, dumaji dei oldei dumbat ola gudwan ting. \p \v 19 Ola wikitwan pipul garra pudumdan olabat hed wen dei askim detlot pipul hu dumbat ola raitwan ting blanga album olabat. \p \v 20 Ol detlot powan pipul nomo garram eni fren, bat detlot ritj pipul oldei abum bigismob fren. \p \v 21 If yu wandi jidan gudbinjiwei wal yu garra kain langa ola powan pipul, dumaji im nomo gud blanga heidim enibodi. \p \v 22 Pipul garra trastim en shoum rispek langa yu if yu wek gudwei, bat if yu dumbat ola nogudbala ting wal tharran im rong. \p \v 23 Detlot pipul hu dumbat wek garra gedim wanim dei wandim, bat detlot pipul hu toktokbat oldei garra jidan powan. \p \v 24 Enibodi hu sabi blanga dum ola gudbala ting garra gajim gudbala ting, bat detlot silibala pipul garra oldei jidan siliwan. \p \v 25 Det witnis hu oldei toktok trubalawei langa kothaus gin seibum enibodi, bat det witnis hu oldei dalimbat laiya langa kothaus meigim trabul blanga pipul. \p \v 26 Enibodi hu shoum rispek langa YAWEI garra jidan gudbalawei en im bigininimob garra jidan seifwan du. \p \v 27 Enibodi hu shoum rispek langa YAWEI garra jidan laibala. Im jis laik wen yu dringgimbat woda en im seibum yu wulijim yu kaan dai. \p \v 28 Det king gin jidan haibala bos if im bos blanga bigismob pipul, bat im kaan jidan haibala if oni lilbit pipul jidan deya. \p \v 29 Enibodi hu nomo gitwail kwikbala langa sambodi, wal im jidan sabibala, bat det sambodi hu gitwail streidawei wen enibodi tok langa im, wal im garram siliwan main. \p \v 30 Enibodi hu garram gudbala main jidan garram gudwan bodi, bat if enibodi oldei jelas, wal im jis laiga nogudwan siknis insaid langa im bodi. \p \v 31 Enibodi hu dum krulbala ting langa ola powan pipul, im nomo shoum rispek langa God hubin meigim olabat, bat det men hu kain langa enibodi, wal im jis laik im weshipbat God wen im dum lagijat. \p \v 32 Detlot wikitwan pipul garra dai brom olabat ronwan nogudbalawei, bat detlot pipul hu oldei dumbat ola gudbala ting garra jidan seifwan. \p \v 33 Detlot pipul hu sabi ebrijing jidan brabli sabibala, bat detlot silibala pipul nomo sabi enijing. \p \v 34 Wen pipul dum wanim God wandim olabat blanga dum dei meigim olabat kantri jidan gudbala, bat detlot pipul hu oldei dumbat nogudbala ting meigim olabat kantri jidan nogudwan. \p \v 35 Det king oldei gudbinji langa detlot wekinmen hu sabi ebrijing, bat im oldei panishim detlot wekinmen hu nomo dumbat olabat wek raitwei. \c 15 \p \v 1 If yu tok gudwei langa enibodi hu rili wail, wal im garra jidan kwaitbala, bat if yu tok rafwei langa enibodi, wal im garra jidan brabli einggriwan.\fig |src="AP-13-10.tif" size="col" ref="15:1" \fig* \p \v 2 Ola pipul hu sabi blanga tok gudbalawei meigim najalot pipul wandi sabi mowa, bat detlot silibala pipul oldei tok rabishwei. \p \v 3 Wal YAWEI det trubala God oldei lukinatbat ebribodi wanim olabat oldei dumbat. Im oldei luk detlot gudbala en nogudbala ting weya wi oldei dumbat. \p \v 4 Det gudbala wed im gibit wi laif, bat det nogudwan wed im meigim wi fil nogud insaid. \p \v 5 Im nogud blanga yu if yu nomo teiknodis langa yu dedi en mami, bat im gud if yu dum wanim dubala dalim yu. \p \v 6 Ola gudbala pipul garra abum loda ebrijing langa olabat haus, bat detlot nogudbala pipul garra lujim olabat ebrijing wen dei abum trabul. \p \v 7 Detlot sabibala pipul oldei go en spredimatbat sabibala wed, bat detlot silibala pipul nomo dum lagijat, najing. \p \v 8 YAWEI nomo laigim detlot ofring weya detlot nogudbala pipul oldei gibitbat, bat im oldei gudbinji langa detlot trubala pipul weya oldei preipreibat. \p \v 9 YAWEI nomo laigim detlot nogudbala pipul hu oldei dumbat ola nogudbala ting, bat im laigim detlot hu oldei dumbat ola gudbala ting. \p \v 10 Detlot pipul hu nomo dumbat ola rait ting garra git panish, bat detlot pipul hu nomo wandim enibodi blanga streitinimap olabat garra dai. \p \v 11 Wal YAWEI sabi ebrijing langa det pleis weya ola dedwan pipul oldei jidan en im sabi blanga detlot pipul hu stil jidan laibala, en wanim olabat oldei jinggabat. \p \v 12 Enibodi hu meigimbat fan langa enibodi, nomo laigim wen sambodi dalim im, im rong. Dei nomo askimbat sabibala pipul blanga album olabat. \p \v 13 Wen yu jidan brabli hepiwan, wal yu luk hepiwan, bat wen yu jidan sedwan, wal yu luk brabli sedwan. \p \v 14 Pipul hu wandim jidan brabli sabibala oldei wandim len mowa blanga dum ola sabibala ting, bat detlot silibala pipul kipgon dumbat silibala ting. \p \v 15 Ola powan pipul oldei abumbat adtaim, bat detlot pipul hu oldei jidan hepiwan garra jidan gudbalawei. \p \v 16 Im mobeda yu jidan powan en shoum rispek langa YAWEI den yu jidan ritjwan en abum loda trabul. \p \v 17 Im mobeda yu dagadagat difrinwan daga garram detlot pipul hu laigim yu den blanga dagat bif garram detlot pipul hu nomo laigim yu. \p \v 18 Enibodi hu gitwail kwikbala oldei meigim mowa trabul, bat detlot pipul hu jidan kwaitbala garra album pipul jidan gudwei. \p \v 19 If yu jidanbat leisiwan yu garra abum trabul eniweya yu go, bat if yu jidan trubalawei wal yu kaan abum eni trabul. \p \v 20 Detlot biginini weya sabi ola gudbala ting oldei meigim olabat dedi jidan brabli hepiwan, bat detlot nogudbala biginini heidim olabat mami. \p \v 21 Detlot pipul hu nomo sabi ola gudbala ting laigim dumbat ola silibala ting, bat detlot pipul hu jidan sabibala oldei dum ola rait ting. \p \v 22 Wen sambodi meigim im ronwan plen wal det plen kaan hepin, najing, bat if bigmob pipul album im meigim plen tharran garra hepin. \p \v 23 Sambala pipul oldei tokbek garram gudbala wed langa det rait taim en dei meigim ebribodi brabli gudbinji. \p \v 24 Detlot pipul hu jidan sabibala oldei wok langa det roud weya gibit laif. Dei nomo wok langa det roud weya garra meigim olabat dai. \p \v 25 Wal YAWEI garra bitsimap detlot haus blanga detlot praudbala pipul, bat im garra maindimbat detlot ebrijing blanga detlot widogel. \p \v 26 YAWEI nomo laigim detlot pipul hu oldei jinggabat nogudbalawei, bat im oldei gudbinji langa detlot pipul hu oldei toktokbat garram kainbala wed. \p \v 27 Detlot pipul hu oldei gridi blanga olkain ting garra meigim trabul blanga im ronwan femili olabat, bat detlot pipul hu nomo gajim mani blanga dum rong ting garra jidan laibala longtaim. \p \v 28 Ola gudbala pipul oldei jinggabat basdam bifo dei ensim sambodi, bat detlot nogudbala pipul ensimbek streidawei en dei meigim trabul. \p \v 29 YAWEI kaan lisin langa detlot wikitwan pipul, bat im oldei lisin langa detlot gudbala pipul hu oldei preipreibat en hu dumbat ola rait ting. \p \v 30 Wen yu luk enibodi garram hepiwan feis im meigim yu hepi du, en gudbala nyus meigim yu jidan gudbinjiwei. \p \v 31 If yu lisin wen enibodi streitinimap yu, wal yu garra jidan mowa sabibala. \p \v 32 If yu nomo laigim len blanga ola gudwan ting wal yu garra ardim yu ronselp, bat if yu teiknodis langa ola gudbala wed wal yu garra jidan sabibala. \p \v 33 Yu garra shoum rispek langa YAWEI en im garra titjim yu blanga sabi mowa blanga ola klebawan ting. If yu wandim pipul blanga preisimbat yu, wal yu garra jidan lobala en nomo laigim miselp. \c 16 \p \v 1 Wi gin meigim plen blanga dum samting, bat oni YAWEI det trubala God na garram det rait blanga meigim det plen hepin. \p \v 2 Maitbi yu reken yu dum ola raitwan ting, bat oni YAWEI sabi wanim yu oldei jinggabat blanga dum. \p \v 3 Yu garra askim YAWEI blanga enijing weya yu wandim dum, en im na garra meigim det plen hepin gudwei. \p \v 4 Wal YAWEI na meigim ola ebrijing wek hau im wandim, en im na meigim detlot nogudbala pipul abum brabli adtaim. \p \v 5 YAWEI nomo laigim detlot pipul hu oldei jidan praudbalawei, en olabat garra abum panishmen. \p \v 6 Wen yu laigim God brabli trubalawei, wal im garra larramgo yu fri brom ola nogudbala ting yubin oldei dumbat. Wen yu duwit langa YAWEI nomo eni nogudwan ting garra hepin langa yu. \p \v 7 Wen yu dum enijing gudwei, yu meigim YAWEI brabli gudbinji, en yu enamimob jidan gudfren langa yu. \p \v 8 Im mobeda blanga dum ola rait ting en jidan powan den jidan ritjwan brom dumbat nogudbala ting.\fig |src="MB Pr16.8.tif" size="col" ref="16:8" \fig* \p \v 9 Yu garra jinggabat wanim plen yu garra meigim, bat YAWEI meigim det plen hepin. \p \v 10 Det wed blanga king im garram detmatj pawa, en det wed weya im tok garra hepin. \p \v 11 YAWEI wandim ebribodi blanga dum ebrijing trubalawei en nomo tjidimbat enibodi, jis laik det trubala skeil weya weiyimbat enijing en dalim hau hebi det ting jidan. \p \v 12 Wal det king nomo laigim detlot pipul hu oldei dumbat ola rong ting, dumaji im garra gibit feyago langa ola pipul en tharran na garra meigim pipul langa im kantri jidan strongbala. \p \v 13 Det king oldei gudbinji langa detlot pipul hu oldei toktokbat ola trubalawan wed. \p \v 14 If det king gitwail wal maitbi im garra kilim sambodi ded, bat det sabibala men im oldei trai meigim det king jidan gudbinjiwei. \p \v 15 Det brabli kainbalawei blanga det king oldei meigim pipul gudbinji, jis laik det rein weya im buldan brom top en meigim ebrijing abum laif. \p \v 16 Im mobeda blanga sabi ola gudwan klebawan ting den blanga abum blendibala gol en silba. \p \v 17 Detlot gudbala pipul oldei gowei brom ola nogudbala ting, en yu garra wotjimbat miselp weya yu oldei go, blanga seibum yu laif. \p \v 18 Detlot pipul hu oldei jidan praudbala garra binij, en detlot pipul hu reken miselp garra abum trabul. \p \v 19 Im mobeda blanga jidan lobala en powan den blanga sherimbat ola ebrijing weya ola haibala pipul bin stilimbat. \p \v 20 Yu garra oldei lisin en teiknodis wanim yubin len en yu garra jidan haibala. Yu garra trastimbat oni langa YAWEI blanga jidan brabli hepiwan. \p \v 21 Det men hu sabi en andasten ebrijing garra bringimbek pipul langa im wei garram im gudbala wed. \p \v 22 Wen yu sabi en andasten ebrijing im jis laik im gibit yu laif, bat im nogud wen yu titjimbat ola silibala pipul, dumaji yu oni weistimbat taim. \p \v 23 Detlot sabibala pipul oldei jinggabat bifo dei tok en tharran na album najalot pipul blanga teiknodis langa olabat. \v 24 Wen yu irrimbat ola gudbala wed im teist jis laik shugabeig. Detlot wed meigim pipul jidan brabli hepiwan en gudwei langa olabat laif. \p \v 25 Samtaim pipul reken olabat dumbat ola rait ting, bat bambai detlot ting garra meigim olabat dai.\x + \xo 16:25 \xt Prab 14:12 \x* \p \v 26 Det hanggribala filing blanga sambodi meigim im wek mowa adbala, dumaji im garra wek blanga baiyimbat im daga. \p \v 27 Detlot nogudbala pipul oldei meigimbat plen blanga ardimbat pipul, en detlot nogud wed weya dei oldei toktokbat, dei barnbarnbat jis laik faiya. \p \v 28 Detlot nogudbala pipul oldei spredimat ola yan en meigimbat trabul, en meigim ola fren gija nogudbinji. \p \v 29 Detlot pipul hu oldei laigim faitfait oldei trikimbat olabat frenmob, en lidimbat olabat blanga dumbat ola rong ting. \p \v 30 If sambodi mubum im hed blanga meigim sain langa yu, wal yu garra wotjim miselp, dumaji im oldei jinggabat blanga dum brabli nogudbala ting. \p \v 31 If yu oldei dumbat ola raitwan ting, yu garra abum longwan laif. En wen yu garram det greiwan heya im jis laik yu abum det speshalwan het. \p \v 32 Im mobeda if yu weidabat en nomo askim blanga enijing den blanga jidan garram pawa. Im mobeda if yu jidan bos blanga yu ron laif den yu teikoba ola taun. \p \v 33 Sambala pipul oldei meigimbat olabat ronwan plen, bat oni YAWEI na garra meigim det ting hepin. \c 17 \p \v 1 Im mobeda yu abum oni lilwan draiwan damba en jidan kwaitbala, den abum bigwan padi langa det haus weya ebribodi abumbat trabul. \p \v 2 Det wekinmen hu wek gudwei garra jidan bos blanga det boswan san, dumaji im nogudwan, en wen det bosmen garra dai im garra libum sambala ting langa det wekinmen dumaji im jis laik im ronwan san. \p \v 3 Dei oldei testimbat det gol en silba garram det brabli hotwan faiya. Wal seimwei du YAWEI det trubala God oldei testimbat pipul laif. \p \v 4 Detlot nogudbala pipul oldei lisinbat langa ola nogudwan ting weya nogudbala pipul tokabat, en ola laiyinbala pipul oldei teiknodis langa ola laiyawan wed. \p \v 5 If yu meigim fan langa ola po pipul, wal yu mokimbat God hubin meigim olabat. En if yu laflaf langa enibodi hu garram trabul wal yu garra abum panishmen. \p \v 6 Detlot grenfatha en grenmatha oldei gudbinji blanga olabat grenkid, en ola biginini oldei gudbinji blanga olabat mami en dedi.\fig |src="MH Grandad 3children.tif" size="col" ref="17:6" \fig* \p \v 7 Ola pipul hu abum rispek kaan tok laiyinbalawei, bat ola brabli silibala pipul oldei toktokbat silibalawei. \p \v 8 Sambala pipul peiyim mani langa sambodi blanga dum nogudbala ting, en dei reken wen dei peiyim sambodi dei gin meigim enibodi dum enijing olabat wandim. \p \v 9 If yu wandim pipul blanga laigim yu wal yu garra larramgo olabat fri if dei dum rong ting langa yu. Yu garra oldei jinggabat hau ola rong ting gin kadimat yu brom yu fren olabat. \p \v 10 Det sabibala men im len mowa wen sambodi streitinimap im wantaim, bat det silibala men nomo len enijing wen yu beldim im wan handrid taim. \p \v 11 Detlot pipul hu oldei meigimbat trabul garra abum panishmen en dai. \p \v 12 Im nogud blanga midim wailwan mamiwan beya hubin lujim im beibi bat im mowes blanga midim silibala hu nomo sabi hau blanga dumbat enijing. \p \v 13 If enibodi peiyimbek nogudwan ting blanga gudwan ting, wal im kaan neba meigim det nogudwan ting gowei brom im kemp. \p \v 14 Wen yu stadimap agamin im jis laik lilwan hol langa dem, if yu nomo stapam im, wal im garra meigim bigwan hol. Wal yu garra stap det agamin bifo fait stat. \p \v 15 Wal YAWEI nomo laigim wen yu larramgo fri detlot pipul hubin dum nogudbala ting, o wen yu lokimap detlot pipul hu nomo gilti. \p \v 16 Im nogud wen silibala pipul weistimbat mani blanga len, dumaji dei nomo garram gudwan main. \p \v 17 Ola fren gija oldei shoum dei laigim gija olataim, en yu rileishanmob deya blanga albumbat yu wen yu abum trabul. \fig |src="MHProv1717help.tif" size="col" ref="17:7" \fig* \p \v 18 Im nomo gud blanga meigim pramis blanga peiyimbek sambodi wanim yu fren bin boro. \p \v 19 Enibodi hu laigim agamin oldei laigim meigimbat trabul, en enibodi hu oldei jidan praudbala oldei lukabat blanga trabul. \p \v 20 Detlot pipul hu oldei jinggabat en tok nogudbalawei garra meigim trabul. \p \v 21 Im brabli nogud blanga abum silibala biginini. Det dedi en mami kaan jidan hepiwan garram det biginini hu dumbat ola silibala ting. \p \v 22 If yu jidan brabli sedwan yu garra ardimbat oloba, bat if yu jidanbat brabli hepiwan yu fil brabli gud insaidwei. \p \v 23 Detlot laiyawan jadj wandimbat mani snikinwei blanga dum ola rong ting en dei nomo gibit feyago langa pipul. \p \v 24 Detlot pipul hu sabi en andasten ebrijing garra dum gudbala ting, bat detlot silibala pipul jis jinggabat eniwei. \p \v 25 Det silibala biginini oldei meigim im dedi jidan brabli sedwan, en im meigim im mami abum loda wori. \p \v 26 Im nomo gud blanga meigim sambodi peiyim mani wen im nomo bin dum rong ting, en im nomo gud blanga beldim detlot lidamob hu oldei jidan trubalawei. \p \v 27 Detlot pipul hu sabi ebrijing oldei tok oni lilbit. Detlot pipul hu jidan kwaitbala oldei jinggabat ebrijing gudwei. \p \v 28 Wen det men hu nomo sabi enijing jidan kwaitbala najalot pipul garra tok im brabli sabibala. \c 18 \p \v 1 Detlot pipul hu nomo laigim miksap garram najalot pipul oldei jinggabat olabat ronselp, en dei nomo agri langa ola rait ting weya ebribodi sabi. \p \v 2 Detlot hu nomo sabi nomo wandim len en sabi mowa blanga dum gudwan ting. Dei oldei reken dei jidan sabibala langa olabat main. \p \v 3 Wen pipul dumbat brabli nogudwan ting dei garra fil sheim, dumaji det dubala ting wek mijamet, en wen pipul stap rispek langa yu, yu garra abumbat trabul. \p \v 4 Det gudwan wed brom sambodi gin album pipul jis laik det freshwan springwoda weya gibit laif langa ebrijing. \p \v 5 Im nomo gudwan blanga larramgo giltiwan fri, en im nogud wen yu nomo gibit feyago langa detlot gudbala pipul. \p \v 6 Wen sambodi hu nomo jinggabat gudwei stadimap agamin, im jis laik im askimbat enibodi blanga beldimap im. \p \v 7 Wen det sambodi hu nomo sabi tok, wal im ronwan wed trepam im en gibit im trabul. \p \v 8 Wen enibodi deigimbat yan, pipul oldei laigim kipgon dalimbat det yan.\fig |src="GT_Prov1808_Gossip Cr.tif" size="col" ref="18:8" \fig* \p \v 9 Leisiwan pipul jidan jis laik sambodi hu bitsimap ebrijing. \p \v 10 Wal YAWEI det trubala God im brabli strongbala jis laik det strongbala haus weya detlot pipul hu oldei dumbat ola gudbala ting gin go blanga jidan seifwan. \v 11 Bat ola ritjwan pipul oldei trastimbat olabat ebrijing blanga kipum olabat seifwan, en olabat reken detlot ebrijing jidan jis laik haiwan wol langa bigwan taun. \p \v 12 Pipul garra shoum rispek langa detlot pipul hu nomo jidan praudbalawei, bat detlot pipul hu oldei jidan praudbalawei garra abum bigiswan trabul. \p \v 13 Yu garra lisin bifo yu ensa. If yu nomo lisin, wal yu brabli siliwan. \p \v 14 Nomeda if yu sikwan det filing blanga yu garra meigim yu jidan gudwei, bat if yu gibap, wal yu garra dai. \p \v 15 Detlot pipul hu oldei jinggabat gudwei oldei wandim blanga len mowa. \p \v 16 Wen yu wandim midim speshalwan pipul, if yu deigim presen langa im, wal im meigim mowa isiwan blanga midim im. \p \v 17 Wen yu irrim det stori blanga det men langa kothaus yu reken det stori im truwan, bat wen sambodi askimbat im kwestjan, yu wanwanbat na. \p \v 18 Wen dubala men kipgon agamin gija langa kothaus, maitbi dei gin tjakambat det dubala speshalwan ston, blanga sodimat det trabul. \p \v 19 Wen yu album yu rileishan im garra kipum yu seif jis laik bigwan wol kipum det taun seifwan, bat if yu agamin langa im, wal im kaan album yu, najing. \p \v 20 Yu garra wotjim miselp hau yu tok. Wanim yu tok gin albumbat yu o gibit yu bigis trabul. \v 21 Wanim yu tok gin meigim pipul jidan laibala o dedbala. Wal blanga tharran na yu garra wotjim wanim wed yu tok. \p \v 22 Wen eni men faindim waif wal im faindim gudwan ting, en tharran shoum im YAWEI gudbinji langa im. \p \v 23 Wen ola po pipul askim ola ritjwan pipul blanga album olabat, dei garra tok gudwei, bat wen ola ritjwan pipul tokbek langa olabat, dei oldei tok rafwei langa olabat. \p \v 24 Sambala yu frenmob nomo trubala, bat yu ronwan fren gin album yu mowa den yu femili. \c 19 \p \v 1 Im mobeda yu jidan powan en toktokbat trubalawei den jidan silibala en dalimbat laiya. \p \v 2 If yu rili wandim dum samting bat yu nomo sabi wanim blanga dum, yu garra meigim misteik. En if yu dum det ting kwikbala, afta yu garra faindim miselp langa trabul. \p \v 3 Sambala pipul dumbat silibala ting en meigim olabat ronwan laif brabli nogud, en dei pudum det bleim langa YAWEI det trubala God. \p \v 4 Ola ritjwan pipul oldei abum loda fren, bat ola po pipul nomo abum eni fren dumaji olabat fren nomo bin wandim sabi olabat. \p \v 5 If yu go langa kothaus en yu dalim laiya yu garra abum panishmen, en yu kaan ranawei eniweya. \p \v 6 Bigismob pipul oldei wandim jidan fren blanga ola haibala bos en bigismob pipul oldei laigim meigim fren langa det men hu oldei gibitbat presen. \p \v 7 If yu jidan powan, yu ronwan femili olabat nomo laigim yu en yu nomo abum eni fren. Nomeda yu trai blanga meigim fren bat olabat ol gowei brom yu.\fig |src="DN00463b.tif" size="col" ref="19:7" \fig* \p \v 8 Yu garra dum gud ting blanga yuselp en len ebrijing yu wandim, en yu garra kipum wanim yubin len langa yu main, den yu garra abum loda gudbala ting. \p \v 9 Enibodi hu dalimbat laiya langa kothaus kaan ranawei brom panishmen, im garra dai. \p \v 10 Detlot pipul hu nomo sabi enijing kaan jidan ritjwan, en nomo eni wekinmen kaan jidan bos blanga im bosmen. \p \v 11 Wen yu jinggabat gudwei yu kaan gitwail streidawei. Wen sambodi dum nogudbala ting langa yu, im gudwan ting blanga nomo teiknodis blanga im. \p \v 12 Wen det king jidan brabli wail, im jis laiga laiyan wen im jingat adbala, bat wen im laigim yu im jis laik det dyu weya buldan ontop langa detlot gras. \p \v 13 Det silibala san meigim trabul blanga im dedi. Det waif hu oldei graulimbat im hasbin, im jis laik woda weya liklikbat olataim. \p \v 14 Yu gin gajim mani en haus brom yu mami en dedi wen dei dai, bat oni YAWEI gin gibit yu gudwan sabibala waif. \p \v 15 Sambala pipul oldei jidan leisiwan en silip oldei, en dei jidan hanggribala. \p \v 16 If yu teiknodis langa detlot lowa blanga God yu garra abum gudwan laif, bat if yu nomo teiknodis yu garra dai. \p \v 17 Wen yu gibit enijing langa eni po pipul im jis laik yu gibit det ting langa YAWEI, en im garra peiyimbek yu. \p \v 18 Yu garra meigim yu biginini len blanga dum wanim yu tok wen olabat stil yangwan. If yu nomo dum tharran, wal yu album olabat blanga binijimap miselp. \p \v 19 Enibodi hu oldei gitwail kwikbala garra abum im panishmen. If yu album im nomo abum det panishmen wantaim, yu garra lafta dum det seim ting igin. \p \v 20 If yu lisin en teiknodis langa gudbala wed en yu wandim blanga len, wal bambai yu garra jidan brabli sabibala. \p \v 21 Sambala pipul oldei jinggabat en meigimbat olkain difrinwan plen, bat wanim YAWEI wandim garra oldei hepin. \p \v 22 Im brabli nogud blanga jidan gridibala. Im mobeda blanga jidan powan den jidan laiyinbala. \p \v 23 Detlot pipul hu shoum rispek langa YAWEI garra jidan laibala longtaim en jidan seifwan nomo garram eni trabul. \p \v 24 Sambala pipul jidan brabli leisibala. Dei kaan lidimap olabat bingga blanga pudum daga langa olabat mawus. \p \v 25 If yu beldim det men hu oldei meigimbat fan langa enibodi, wal detlot pipul hu nomo sabi enijing garra len hau blanga jinggabat gudwei. En if yu jidan sabibala, yu garra len wen pipul streitinimap yu. \p \v 26 If biginini tridim im dedi nogudbalawei en im meigim im mami gowei brom im haus, im meigim im mami en dedi jidan sheimwan na. \p \v 27 Main biginini, if yu stap irrimbat ola raitwan wed, wal tharran meigim yu gibit bekboun langa ola gudwan ting weya yubin len. \p \v 28 Detlot laiyinbala witnis oldei meigimbat fan langa det boswan langa kothaus en dei stapam im brom gibit feyago langa ebribodi. En detlot wikitwan pipul oldei laigim dumbat ola brabli nogudbala ting. \p \v 29 Detlot silibala pipul en detlot pipul hu oldei mokimbat enibodi, dei garra gedim gud haiding. \c 20 \p \v 1 Wen yu dringgim loda wain im meigim yu mokimbat enibodi en grog meigim yu faitfait. Enibodi hu laigim jidan drangginwan kaan sabi enijing. \p \v 2 If det king im brabli wail, im jis laik det laiyan wen yu meigimbat im wail. Im mait kilim yu ded. \p \v 3 If yu kipawei brom fait im gudwan ting, dumaji oni detlot hu nomo sabi enijing oldei laigim agaminbat gija. \p \v 4 If yu jidan leisiwan fama en yu nomo meigim det graun redi blanga growimap ola sid yu kaan abum enijing wen det taim garra kaman blanga kadim detlot sid daga. \p \v 5 Im rili adwan blanga godan en gajim woda brom det brabli dipwan hol. Wal lagijat du im brabli adwan blanga sabi wanim enibodi jinggabat, bat enibodi hu sabi brabliwei, im na garra faindat wanim imbin jinggabat. \p \v 6 Loda pipul reken dei jidan yu fren trubalawei, bat im adwan blanga faindim sambodi yu gin trastim. \p \v 7 Ol detlot pipul hu oldei dumbat ola trubala en raitwan ting garra shoum olabat bigininimob blanga jidan gudbalawei. \p \v 8 Wen det king jidan blanga kotim pipul, im irrim ola stori basdam en im sodimat ola trubala en laiyinbala wed. \p \v 9 Nobodi gin tok, “Mi brabli gudbala, en ai nomo bin dum enijing rong.” \p \v 10 YAWEI det trubala God nomo laigim pipul hu oldei trikimbat najalot pipul garram laiyawan skeil. \p \v 11 Yu gin sabi if biginini jidan gudbalawei o nogudbalawei wen yu wotjimbat wanim im dumbat. \p \v 12 YAWEI bin gibit wi dubala irriwol blanga irrimbat en dubala ai blanga lukinatbat.\fig |src="A of S_eyes-01Cr.tif" size="col" ref="20:12" \fig* \p \v 13 If yu laigim silipsilip oldei yu leisiwan en yu garra jidan powan, bat if yu oldei dumbat wek yu garra abum loda daga. \p \v 14 Wen sambodi baiyim samting brom det stowa im tok, “Yu wandim tumatj mani.” Afta im gowei en im tok, “Aibin baiyim dijan garram oni lilbit mani.” \p \v 15 Im mobeda yu tok brabli gudwan wed den blanga abum bigismob gol en purdiwan ston. \p \v 16 Wen det streinja wandim bukdan samting, yu dalim det men blanga det stowa, “Ai garra gibit yu main kout en yu garra kipum det kout raidap det streinja peiyimbek det mani weya imbin bukdan.” If yu dum lagijat maitbi yu garra lujim yu kout! \p \v 17 Wen enibodi stilimbat daga, det daga teist brabli switwan, bat afta det daga garra jidan laik sengraun langa im mawus. \p \v 18 If yu wandim yu plen blanga wek gudwei, yu garra askim sambodi hu sabi basdam. Bifo yu go langa wofait yu garra abum gudwan plen. \p \v 19 Yu nomo go langa detlot pipul hu deigimbat yan dumaji olabat nomo kipum sigrid. \p \v 20 Enibodi hu tok brabli nogudbalawei langa im dedi en mami garra binij jis laik lemp wen im stap barnbarn. \p \v 21 If yu jidan ritjwan kwikbala, bambai ebrijing weya yubin gajim kaan meigim yu jidan gudbinji. \p \v 22 Yu nomo tok, “Ai garra peiyimbek im blanga det nogudbala ting imbin dum.” Yu garra weit en trastim langa YAWEI blanga meigim ebrijing jidan raitwei. \p \v 23 YAWEI nomo laigim detlot pipul hu oldei tjidimbat enibodi en im nomo laigim detlot pipul hu oldei yusumbat laiyawan skeil. \p \v 24 YAWEI na oldei meigim det plen blanga wi laif. Hau wi gin sabi wotkain laif wi garra abum? \p \v 25 Yu garra jinggabat basdam bifo yu meigim pramis langa God, bat if yu nomo dum lagijat maitbi bambai yu garra fil sori. \p \v 26 Det sabibala king garra faindat basdam hubin dumbat det nogudbala ting, en im kaan sori langa olabat. Im garra panishim olabat brabli adbalawei. \p \v 27 YAWEI bin gibit wi gudbala main blanga sabi wanim rait en rong, en wi kaan haidim enijing brom im. \p \v 28 Det king garra kipgon jidan king if im jidan trubala en gibitbat ebribodi feyago. \p \v 29 Ola yangmen oldei laigim jidan strongbala, bat det grei heya blanga sambodi hu sabi, im brabli gudbala. \p \v 30 Samtaim wen wi abum samting weya meigim wi brabli nogudbinji im album wi blanga tjeinjim wi laif en jidan gudwei. \c 21 \p \v 1 Wal oni YAWEI det trubala God na hendulum det main blanga det king jis laik im hendulum det woda langa riba en meigim im randan langa raitwan pleis. \p \v 2 Pipul bilib dei oldei dumbat ola raitwan ting, bat YAWEI im sabi wanim olabat jinggabat. \p \v 3 YAWEI im oldei brabli gudbinji wen wi gibitbat feyago langa pipul en dumbat raitwan ting, dumaji tharran im mobeda langa detlot enimul sekrifais. \p \v 4 Wikitwan pipul larram det praudbalawei en det wei weya dei laigim miselp jidan bos oba olabat, en tharran im brabli nogudbala ting. \p \v 5 Detlot pipul hu meigim plen en dumbat adwek abum detmatj enijing, bat detlot hu dum detlot wek eniwei jidan powan. \p \v 6 Pipul hu tjidimbat enibodi blanga jidan ritjwan, jidan jis laik siliwan drim weya kaman en go kwikbala, en tharran na garra trepam olabat en meigim olabat dai. \p \v 7 Detlot wikitwan pipul garra binijimap miselp garram olabat ron krulbalawei, dumaji olabat nomo wandim dumbat ola raitwan ting. \p \v 8 Ola giltiwan pipul oldei jidanbat nogudbalawei, bat ola gudwan pipul oldei dumbat wanim im rait. \p \v 9 Im mobeda yu jidan ontop langa det ruf den yu jidan insaid langa det haus garram yu waif hu oldei agamin langa yu. \p \v 10 Detlot wikitwan pipul oldei laigim dumbat nogudbala ting langa pipul, nomeda if dei fren blanga olabat. \p \v 11 Wen sili pipul luk sambodi gedimbat panishmen dei len, bat sabibala pipul len wen sambodi titjimbat olabat. \p \v 12 God im oldei gibit feyago langa ebribodi. Im sabi wanim detlot wikitwan pipul oldei dumbat en im garra binijimap olabat. \p \v 13 If yu nomo album ola po pipul wen dei jingat langa yu blanga album olabat, wal wen yu wandim sambodi blanga album yu nobodi garra irrimbat yu. \p \v 14 If sambodi brabli wail langa yu, wal if yu gibit im presen sigridwei, wal tharran na garra meigim im jidan kwaitbala. \p \v 15 Wen nogudbala pipul abum panishmen, gudbala pipul jidan brabli hepiwan, bat nogudbala pipul bradin brabliwei. \p \v 16 If yu stap jinggabat raitwei yu garra faindim miselp langa greibyad. \p \v 17 Enibodi hu laigim jidanbat drangginbala en abumbat gudtaim garram olkain ting garra lujim ebrijing. Dei garra jidan powan. \p \v 18 Detlot wikitwan pipul dei oldei trai meigimbat trabul blanga ola gudbala pipul, bat det trabul im garra gobek langa olabat selp. \p \v 19 Im mobeda yu jidan langa deset kantri den blanga jidan insaid langa yu haus garram yu waif hu oldei agamin langa yu blanga olkain ting. \p \v 20 Ola sabibala pipul oldei jinggabat blanga pudumwei en seibum sambala mani en abum gudbala ting, bat ola silibala pipul oldei binijimap ebrijing dei abum streidawei. \p \v 21 If yu jidan kainbala en trubala, najalot pipul garra rispek langa yu, en yu garra jidan laibala longtaim. \p \v 22 Wanbala sabibala men gin bidim det taun weya garram detmatj solja, en im gin bitsimap det strongbala wol weya olabat oldei trastimbat blanga kipum miselp seif. \p \v 23 If yu oldei wotjim wanim yu tok, wal yu garra kipawei brom loda trabul. \p \v 24 If yu oldei reken miselp brabliwei en jidan brabli praudbala, wal pipul garra tok, “Yu laigimbat miselp!” \p \v 25 If yu wandimbat olkain ting en yu jidan leisiwan en nomo wek, wal maitbi tharran garra binijimap yu. \v 26 Bat detlot pipul hu oldei duwit langa God garra jidan brabli kainbala. \p \v 27 YAWEI nomo laigim detlot sekrifais weya detlot brabli nogudbala pipul oldei meigim garram olabat brabli nogudwan filing. \p \v 28 If yu dalim laiya langa kothaus wal yu garra binij. Oni detlot pipul hu tok trubala wed gin tok deya. \p \v 29 Detlot wikitwan pipul oldei tok laiyawei. Dei reken dei oldei sabi blanga dum enijing, bat najing. Bat detlot pipul blanga God oldei jinggabat gudwei bifo dei dum enijing. \p \v 30 Nomeda haumatj yu sabi en nomeda wanim plen yu meigim, yu kaan win if YAWEI nomo album yu. \p \v 31 Nomeda yu abum ola hosis redibala blanga wo, bat oni YAWEI na garra meigim yu win. \c 22 \p \v 1 If yu jidan gudbala en pipul abum rispek blanga yu wal tharran im mowa gudwan den yu abum loda silba en gol. \p \v 2 Ola ritjmen en ola powan, YAWEI det trubala God na bin meigim olabat holot. \p \v 3 Wen yu luk trabul kaman nomo joinin laik detlot pipul hu nomo sabi enijing. Yu garra kipawei. \p \v 4 If yu shoum rispek langa YAWEI en jidan lobala yu garra jidan ritjwan en ebribodi garra rispek langa yu en yu garra jidan laibala longtaim. \p \v 5 If yu laigim det laif blanga yu, wal yu garra kipawei brom ol detlot trep weya trikim ola wikitwan pipul. \p \v 6 Yu garra titjim yu biginini olabat blanga jidan raitwei en wen olabat gro bigwan, wal olabat garra sabi hau blanga jidan raitwei.\fig |src="cn01762B.tif" size="col" ref="22:6" \fig* \p \v 7 Detlot ritj pipul oldei jidan bos blanga ola powan pipul, en detlot hu oldei borobat mani, olabat jidan prisana blanga detlot hu oldei lendimbat olabat mani. \p \v 8 Detlot pipul hu nomo gibit feyago langa pipul garra abum trabul, en wen dei git brabli wail nobodi kaan lisin langa olabat. \p \v 9 YAWEI oldei lukaftumbat detlot pipul hu oldei gibit daga langa ola po pipul. \p \v 10 Yu garra lafta andimwei detlot pipul hu mokimbat pipul, wulijim ebribodi gin jidan kwaitwei, nomo garram eni agamin o fait. \p \v 11 Det king jidan fren blanga detlot pipul hu im trastimbat en hu oldei toktok gudbinjiwei. \p \v 12 YAWEI oldei maindimbat detlot pipul hu jidan trubalawei, bat im meigim nogudbala ola plen blanga detlot pipul hu oldei tok laiyinbala wed. \p \v 13 Nomo jidan leisibala en tok, “If ai go langa wek det laiyan mait kilim mi en dagat mi.” \p \v 14 Det wed blanga nogudbala wuman im laik det brabli dipwan hol, en if yu meigim YAWEI gitwail, wal yu garra buldan insaid deya na. \p \v 15 Ola biginini brabli siliwan, bat if yu streitinimap olabat dei garra sabi ola raitwan ting. \p \v 16 If yu tjidimbat ola po pipul blanga meigim miselp ritjwan, o yu gibit presen langa ola ritj pipul, wal yu garra jidan powan miselp du. \s1 30 Brabli gudwan wed \p \v 17 Wal det sabibala tok, “Yu teiknodis en lisin langa dislot wed blanga sambala sabibala pipul. Yu garra jinggabat gudwei wanim ai titjimbat yu. \v 18 Yu garra jidan gudbinji blanga ol dislot wed en yu garra kipum langa yu main. \v 19 Ai titjimbat yu dislot wed tudei, wulijim yu garra trastimbat YAWEI det trubala God. \v 20 Aibin raidimdan 30 brabli gudwan wed blanga meigim yu sabi ola gudbala wed. \v 21 Yu gin trastim detlot wed brabliwei blanga gibit yu ola raitwan ensa blanga detlot hu jidan bos blanga yu.” \s1 -1- \p \v 22 Nomo tridimbat po pipul nogudwei en nomo tjidimbat olabat langa kothaus. \v 23 YAWEI na oldei maindim olabat, en wanim yu dum langa olabat im garra dum langa yu. \s1 -2- \p \v 24 Nomo meigim fren garram sambodi hu oldei gitwail kwikbala, \v 25 o yu mait jidan wulijim im en yu garra faindim miselp langa trep. \s1 -3- \p \v 26 Yu nomo meigim pramis blanga peiyim blanga sambodi hubin bukdan samting. \v 27 If yu kaan pei wanim im owim maitbi dei garra deigimwei yu sweig en ebrijing blanga yu. \s1 -4- \p \v 28 Yu nomo mubum detlot bandri mak blanga stilim eni kantri weya wi grengrenfatha olabat bin makambat. Detlot bandri mak bin jidan deya brom wi grengrenfathamob taim. \s1 -5- \p \v 29 If yu dum yu wek gudwei, yu garra wek blanga det king en yu kaan jidan wekinmen blanga odinri pipul. \c 23 \s1 -6- \p \v 1 If yu jidan blanga dagat daga garram eni king yu garra dagat daga raitwei. \v 2 Yu nomo go jis blanga dagat bigismob daga. Yu garra meiksho yu nomo dagat tumatj. \v 3 Yu nomo gridi blanga ol detlot gudwan daga. Maitbi im trai blanga trikim yu. \s1 -7- \p \v 4 Yu stap dumbat olkain ting blanga meigim miselp jidan ritjwan. \v 5 Det mani blanga yu gin binijap kwikbala jis laik im abum wing laik igulok weya flaiwei kwikbala. \s1 -8- \p \v 6 Yu nomo dagadagat daga garram detkain pipul hu nomo wandim sherimbat enijing, en yu nomo gridibala blanga dagat det gudwan daga blanga im. \v 7 Detkain pipul oldei luk haumatj yu dagat en dei dalim yu, “Kipgon dagat mowa,” bat dei nomo tok trubalawei. \v 8 Wal yu garra baku det daga weya yubin dagat en yu garra weistim ol yu kainwan wed. \s1 -9- \p \v 9 Yu nomo tok langa silibala pipul. Dei kaan lisin langa yu sabibala wed. \s1 -10- \p \v 10 Yu nomo go en mubum det bandri mak brom det pleis weya im jidan en yu nomo teikoba det kantri blanga detlot pipul hu nomo garram mami o dedi. \v 11 YAWEI det trubala God, im na det brabli strongbalawan hu oldei maindimbat olabat, en im garra tok blanga olabat. \s1 -11- \p \v 12 Teiknodis blanga ola gudbala wed en len wanim yu titja titjimbat yu. \s1 -12- \p \v 13 Yu garra streitinimap yu biginini olabat en yu garra beldim olabat. Tharran kaan kilim olabat ded, \v 14 en bambai olabat garra jinggabat nomo blanga dum lagijat, en tharran mait seibum olabat laif. \s1 -13- \p \v 15 Main biginini olabat, if yumob jidan sabibala langa yumob main, wal yumob garra meigim mi brabli gudbinji. \v 16 En if yumob tok ola trubala wed, wal ai garra rili gudbinji. \s1 -14- \p \v 17 Yumob nomo jelas blanga detlot nogudbala pipul. Yumob garra oldei shoum rispek langa YAWEI. \v 18 If yumob dum lagijat, wal yumob garra abum det brabli gudwan laif en jidan longtaim. \s1 -15- \p \v 19 Main biginini olabat, yumob lisin en yumob garra jidan brabli sabibala, en yumob garra kipgon jinggabat gudwei blanga bulurrum det raitwanwei. \v 20 Yumob nomo jidan drangginbala o laigim dagadagatbat loda daga, \v 21 dumaji wen yumob jidan lagijat, tharran meigim yumob jidan leisibala en yumob garra jidan powan en werrimonbat rabishwan klos. \s1 -16- \p \v 22 Yumob garra lisin langa yumob dedi en yumob nomo fogedabat yumob mami wen im olgamen. \p \v 23 Yumob garra len blanga abum gudwan main en jidan trubalawei, en yumob garra len en sabi mowa en nomo fogedabat tharran. \p \v 24 Yumob garra meigim yumob dedi brabli gudbinji wen yumob jidan raitwei en dumbat ola brabli gudbala ting. \p \v 25 Yumob garra meigim yumob mami en dedi gudbinji blanga yumob en yumob mami garra jidan brabli gudbinjiwei. \s1 -17- \p \v 26 Main boi, yu garra teiknodis langa mi brabliwei en yu wotjim wanim mi oldei dumbat. \v 27 Detlot nogudwan gel en ola waif hu oldei silipsilipbat garram eni men jidan laik det brabli dipwan hol. \v 28 Dei weidabat blanga gajim yu jis laik detlot pipul hu oldei stilimbat enijing brom enibodi olataim en meigim loda men jidan nomo trubala langa olabat waif. \s1 -18- \p \v 29-30 Detlot pipul hu oldei laigim dringgimbat loda wain jidanbat sedwan en fait gija en agamin gija, en abumbat loda sowa oloba langa olabat bodi en blad langa olabat ai. Olabat na oldei abum loda trabul. \v 31 Nomo larram det wain jidan bos oba yu, nomeda im redwan en shain insaid det kap en wen yu dringgim, im teist brabli gudwan.\fig |src="GT_Prov2332_CupSnakePoison.tif" size="col" ref="23:31" \fig* \v 32 Bambai na im garra bidim yu jis laik jigiwan sneik, en im poisinim yu. \v 33 Yu garra luk olkain ting en yu kaan luk gudwei en yu main garra trikimbat yu. \v 34 Yu garra filim miselp sikwan jis laik yu jidan langa bout wen bigwan rein en strongwan win meigim im go ebriweya langa det bigwan solwoda. \v 35 Yu garra abum pein langa yu bodi ebriweya en yu kaan sabi wanim bin hepin langa yu. Olnait yu garra toktok miselp, “Wotaim im garra ailibala? Ai wandim dringgim mowa grog.” \c 24 \s1 -19- \p \v 1 Yu nomo jelas blanga detlot brabli nogudbala pipul, en yu nomo meigim fren garram olabat, \v 2 dumaji olabat oldei jinggabat blanga faitfait en dum ola krulbala ting. \s1 -20- \p \v 3 Yu garra abum streitbala main en sabi hau blanga bildimap gudwan femili. \v 4 Yu garra sabi brabliwei blanga bilimap yu haus garram ola gudwan ting weya mani kaan baiyim. \s1 -21- \p \v 5 Wen yu jidan sabibala yu gin bidim det strongbala men. \v 6 Yu garra jinggabat brabliwei en meigim ola gudwan plen bifo yu go langa wo. If yu garram gudwan plen yu garra win. \s1 -22- \p \v 7 Det silibala men nomo garram det streitbala main, en wanim im tok, tharran na nomo album enibodi. \s1 -23- \p \v 8 Detlot pipul hu oldei meigimbat trabul, olabat na laigimbat trabul. \v 9 Pipul nomo laigim detlot silibala pipul hu oldei jinggabat blanga dumbat nogudbala ting. \s1 -24- \p \v 10 If yu gibap en jidan wikwan wen trabul kaman, wal yu brabli wikwan na. \s1 -25- \p \v 11 Yu garra album enibodi hu dei garra kilim wen dei nomo bin gibit im feyago. \v 12 Yu kaan tok, “Ai nomo sabi enijing blanga dijan.” God sabi wanim yu jinggabat langa yu main. Im oldei wotjimbat wi en im sabi wanim wi jinggabat en im garra peiyimbek wi blanga wanim wibin dumbat. \s1 -26- \p \v 13 Main biginini olabat, det shugabeig im gudwan blanga yumob en im teist brabli gudwan. \v 14 Wal lagijat seimwei du, if yumob garram det sabibala main im meigim yumob brabli gudbinji. If yumob garram det sabibala main yumob garra jidan gudbalawei longtaim en wanim yumob bin wandim blanga hepin garra kaman trubala. \s1 -27- \p \v 15 Yumob nomo jidan wulijim det wikitwan men en gibitbat adtaim langa gudbala pipul en ardimbat olabat femili olabat. \v 16 Wen detlot gudbala pipul abumbat loda trabul olataim olabat nomo gibap, bat wen detlot wikitwan pipul abum bigiswan trabul olabat garra binijap. \s1 -28- \p \v 17 Yumob nomo gudbinji wen yumob enami abum trabul en buldan. \v 18 YAWEI det trubala God garra sabi en im garra jidan nogudbinji langa yumob en im kaan wail langa detlot enami olabat enimo. \s1 -29- \p \v 19 Yumob nomo larram detlot nogudbala pipul meigim yumob wori o meigim yumob jelas langa olabat, \v 20 dumaji dei garra binijap jis laik det lait langa lemp im binij. \s1 -30- \p \v 21 Main biginini olabat, yumob garra abum rispek blanga YAWEI en det king brabliwei, en yumob kaan meigim fren garram detlot pipul hu gibit bekboun langa YAWEI en det king. \v 22 Wal nobodi sabi wotaim YAWEI en det king garra panishim detkain pipul kwikbalawei wen dei gibit dubala bekboun. \s1 Mowa brabli gudwan wed \p \v 23 Wal dislot iya mowa brabli gudwan wed blanga ola sabibala. \p Wen yu jidan det jadj langa kothaus yu garra gibit pipul feyago. \v 24 If yu larram giltiwan pipul go fri, wal ebribodi langa dijan kantri en ola najalot kantri garra tok nogudwei blanga yu. \v 25 Bat if yu panishim detlot giltiwan pipul ebrijing garra wek gudwei blanga yu, en yu garra abum loda gudbala ting. \p \v 26 Enibodi hu tok streidat langa im fren, shoum im fren im rili laigim im. \p \v 27 Yu garra meiksho yu meigim pedik redibala en growimap sid daga basdam bifo yu bildimapbat yu haus. \p \v 28 Yu nomo tok sambodi im gilti wen im nomo gilti. \v 29 Yu nomo tok laiyawan wed o jinggabat miselp, “Ai garra peiyimbek im.” \p \v 30 Wal wantaim aibin gopas langa det greip fam blanga wan siliwan men. \v 31 Ola jigininbala gras bin gro ebriweya na, en det stoniwan wol bin buldan. \v 32 Wen aibin luk tharran imbin titjimbat mi dijan. \v 33 Wen yu go en leidan langa yu sweig en yu abum lilwan silip en yu oldei jidan en dumbat najing, \v 34 kwikbala yu garra jidan nomo garram enijing jis laik sambodi bin kilimbat yu en stilimbat yu ebrijing.\x + \xo 24:34 \xt Prab 6:10,11\x* \c 25 \s1 Mowa brabli gudwan wed blanga King Salaman \p \v 1 Wal iya na mowa brabli gudwan wed blanga King Salaman weya detlot sabibala wekinmen blanga King Hesakaiya brom Juda bin raidimdan. \p \v 2 Wi garra preisim God blanga ol detlot sigridwan ting im oldei dumbat, en wi garra preisim detlot king hu sabi wanim det sigridwan ting min. \p \v 3 Nobodi kaan sabi wanim ol detlot ting detlot king oldei jinggabat. Ola ting weya detlot king oldei jinggabat im jis laik dei go raidap langa skai en raitdan langa dipwan solwoda. \p \v 4 Yu garra deigimat ola rabish brom det silba bifo det sabibala wekinmen gin yusum det silba blanga meigim eni gudwan ting. \v 5 Lagijat du yu garra andimwei ol detlot wikitwan pipul, bifo det king gin jidan gudwan bos langa im kantri en gibit ebribodi feyago. \p \v 6 Nomo reken miselp yu brabli haibala men wen yu jidan deya garram det king. \v 7 Im mobeda det king gibit yu speshalwan pleis, den yu sheim miselp lida langa ol im boswan.\x + \xo 25:7 \xt Luk 14:8-10 \x* \p \v 8 Yu garra meiksho yu rait bifo yu deigim sambodi langa kothaus, o bambai yu kaan win en yu mait sheim miselp. \p \v 9 If yu en sambodi agamin gija, yu garra tok gija en sodimat det trabul en nomo dalim najalot pipul. \v 10 If najalot pipul irrim yu nomo bin kipum det agamin sigrid, dei garra meigim yu jidan sheimwan en dei kaan abum rispek blanga yu igin. \p \v 11 Wen sambodi gibit yu gudwan wed langa det rait taim im jis laik imbin gibit yu det brabli purdiwan golwan frut daga weya jidan insaid langa silbawan baskit. \p \v 12 If yu lisin en teiknodis langa detlot gudwan wed, wal tharran im mobeda langa ol detlot golwan ting. \p \v 13 Det mesinja hu yu gin trastim, im jis laik wen yu dringgim kol woda langa hotwethataim.\fig |src="CO00825B.TIF" size="col" ref="25:13" \fig* \p \v 14 Enibodi hu oldei meigim olkain pramis, bat kaan kipum, im jis laik det klaud en win weya nomo bringimap eni rein. \p \v 15 If yu weit en tok kwaitbalawei, nomeda haulong, yu gin tjeinjim det main blanga eni boswan, en yu gin sodimat eni trabul. \p \v 16 If yu dagat tumatj shugabeig im meigim yu git sik. \v 17 En lagijat du nomo oldei go langa yu fren haus. Im mait nokap langa yu en stat heidimbat yu na. \p \v 18 Wen enibodi hu dalim laiya blanga im fren, tharran im laik yu ardim im garram bigwan wadi o yu kadim im garram bigwan naif o shudum im garram erro. \p \v 19 Det fren yu kaan trastim wen yu abumbat trabul im jis laik wen yu garram pein langa tuth o yu garram sowa fut. \p \v 20 Wen yu sing song langa enibodi hu oldei jidan brabli nogudbinji, im jis laik yu spilim biniga langa im sowa. \p \v 21 Wen yu bedfren im hanggriwan yu garra gibit im daga. En wen im thestiwan yu garra gibit im woda, \v 22 dumaji wen yu dum lagijat langa im yu garra meigim im sheim, en YAWEI det trubala God garra gibit yu gudbala ting.\x + \xo 25:22 \xt Rom 12:20 \x* \p \v 23 Jis laik det stom weya oldei bringimap rein, seimwei du wen yu tok krulbalawei langa sambodi, im garra git rili wail langa yu. \p \v 24 Im mobeda yu jidan ontop langa det ruf den yu jidan insaid langa det haus garram yu waif hu oldei agamin langa yu. \p \v 25 Wen yu irrimbat gudbala nyus brom longweiwan pleis im jis laik yu dringgimbat kolwan woda wen yu brabli nokap. \p \v 26 Wen gud pipul bulurrum det nogudbalawei blanga ola wikitwan pipul, im jis laik yu pudumbat rabish langa krik garram kliyawan woda. \p \v 27 Im nogud blanga dagat loda shugabeig. Seimwei du im nomo gud blanga wandimbat pipul blanga preisimbat yu. \p \v 28 Wen yu kaan stapam miselp brom gitwailbat, wal tharran meigim yu jidan jis laik taun weya nomo garram eni wol. \c 26 \p \v 1 Wen sambodi preisim det siliwan men, tharran nomo rait. Im jis laik bigis rein weya kaman langa draisisantaim, o sno weya buldan langa hotwethataim. \p \v 2 If sambodi tok brabli nogudbalawei langa yu en detlot wed nomo trubala im kaan ardimbat yu. Detlot wed jis gowei, jis laik det bard wen im flaiwei. \p \v 3 Yu yusum det wip blanga meigim det hos go kwikbala en yu braidulimap det dongki blanga meigim im dum wanim yu wandim. Seimwei du yu garra yusum wadi langa det silibala men. \p \v 4 If yu ensa siliwan kwestjan, wal yu silibala jis laik tharran hubin askim det siliwan kwestjan. \p \v 5 Wen yu ensim siliwan kwestjan, yu garra meiksho det sambodi hubin askim det kwestjan sabi det kwestjan im brabli siliwan. \p \v 6 Wen yu jandim mesij garram siliwan men, im jis laik yu kadimof yu fut o dringgim poisin. \p \v 7 Det silibala men hu tok garram sabibala wed, im jis laik det men hu garram dubala kripulwan leig en kaan mubaran. \p \v 8 Wen yu preisimbat silibala men, im jis laik yu taiyimap det ston taitwan langa det shangai en yu kaan shudum enijing. \p \v 9 Det silibala men hu tok sabibala wed, im jis laik drangginmen hu trai blanga pulumat det lilwan bindiyai brom im bingga. \p \v 10 Im nomo gud ting blanga shudum erro langa enibodi hu gopas langa yu, en im nomo gud ting blanga meigim detlot pipul hu nomo sabi enijing wek blanga yu du. \p \v 11 Jis laik dog oldei gobek en dagat im baku, wal lagijat du det silibala men oldei gobek en dumbat ola seimwan silibala ting.\x + \xo 26:11 \xt 2 Pida 2:22\x* \p \v 12 Det brabli siliwan men im jidan mobeda den det silibala men hu reken im brabli sabibala. \p \v 13 Nomo jidan leisibala en tok, “Det laiyan im deya atsaid. Im mait dagadagat mi.” \p \v 14 Det leisibala men im rolabat langa im sweig wulijim det dowa weya im swingswingbat miselp. \p \v 15 Sambala jidan brabli leisibala en dei kaan lidimap olabat bingga blanga fidim miselp. \p \v 16 Leisibala oldei tok, “Mi mowa sabibala langa sebenbala brabli sabibala men.” \p \v 17 Im mobeda blanga yu blanga gajulum dog langa im dubala irriwol den blanga joinin langa enibodi agamin. \p \v 18-19 Im mowa medwan ting blanga tjidimbat langa sambodi en tok, “Aibin jis meigimbat fan langa yu,” den blanga shudum erro blanga kilim sambodi. \p \v 20 If yu nomo garram wud, det faiya kaan barn, en if yu nomo dalimbat laiya, det agamin stap. \p \v 21 Detlot trabulmeika oldei stadimap trabul, jis laik lilwan faiya stadimap bigwan faiya. \p \v 22 Wen sambodi irrimbat eni yan im meigim im wandi irrimbat mowa, jis laik wen yu dagat shugabeig yu wandim dagat mowa. \p \v 23 Detlot pipul hu oldei jinggabat pipul nogudbalawei bat oldei tok garram kainwan wed, dei jis laik wen sambodi pudum purdiwan peint langa rabishwan dish. \p \v 24 If enibodi hu tok gudwan wed langa yu bat im nomo laigim yu en im jinggabat ola nogudbala plen langa im main, \v 25 wal yu kaan bilib langa im wed en yu kaan kaundimap ol detlot nogudwan plen im garram. \v 26 Maitbi im gaburrumap det nogudwan filing im garram blanga yu, bat bambai ebribodi garra luk ol detlot nogudbala ting imbin dumbat. \p \v 27 Enibodi hu grajimbat det graun blanga meigim hol blanga trepam najalot pipul garra buldan langa det hol miselp. Enibodi hu stat blanga rolim bigwan ston garra git ranoba garram det seimwan ston. \p \v 28 Yu garra wotjimbat miselp blanga enibodi hu oldei tok laiyinbalawei en hu oldei toktokbat switbala wed, dumaji dei wandi ardimbat yu. \c 27 \p \v 1 Nomo tok praudbalawei blanga wanim garra hepin tumorro. Ebridei difrin ting hepin.\x + \xo 27:1 \xt Jeims 4:13-16 \x* \p \v 2 Yu nomo preisimbat miselp. Yu garra larram najalot pipul preisim yu. \p \v 3 Detlot ston en sengraun brabli hebiwan, bat detlot trabul weya silibala men meigim, dei mowa hebiwan. \p \v 4 Wen enibodi wail im gin dum brabli krulbala ting, bat jelasbala im mowes. \p \v 5 Im mobeda yu garra dalim sambodi im dum rong ting den larram im reken yu nomo laigim im. \p \v 6 Yu gin trastim det fren hu dalimbat yu streidat wen yu dum rong ting, bat yu garra wotjim miselp wen eni enami dum kainbala ting langa yu. \p \v 7 Wen sambodi bulap binji det shugabeig nomo teist gudwan, bat wen im brabli hanggriwan im gin dagat enijing. \p \v 8 Wen yu jidan langa naja kantri longwei brom yu kemp, yu filim jis laik det bard hubin libum im nes. \p \v 9 Det gudsmelwan medisin en oil meigim yu fil brabli gudwan, bat det brabli gudwan fren blanga yu im mobedawan. \p \v 10 Nomo fogedabat det gudfren blanga yu femili olabat. Yu nomo go langa yu femilimob blanga album yu wen yu abum trabul. Yu fren hu jidan gulijap langa yu im mobeda den yu femilimob hu jidan brabli longwei. \p \v 11 Main biginini, yu garra jidan garram brabli sabibala main en yu garra meigim mi brabli hepiwan wulijim ai gin ensimbek detlot hu tok nogudbalawei blanga yu. \p \v 12 Wen yu luk deinjawan ting lida langa yu, yu garra go langa najawan roud. Nomo jidan laik det men hu nomo sabi enijing en hu kipgon streit langa trabul.\fig |src="GT_ Prov2712WalkAwayFromTrouble.tif" size="col" ref="27:12" \fig* \p \v 13 Wen det streinja bin wandim bukdan samting, yu dalim det men blanga det stowa, “Ai garra gibit yu main kout en yu garra kipum det kout raidap det streinja peiyimbek det mani weya imbin bukdan.” If yu dum lagijat maitbi yu garra lujim yu kout! \p \v 14 Wen yu gidap ailibala en tok gudei langa sambodi, wal tharran im jis laik yu tok nogudbala wed langa im. \p \v 15 Det waif hu oldei agamin im jis laik det rein weya kipgon buldanbat lilwanlilwan olataim. \v 16 Im mowa isiwan blanga trai stapam det win o trai holdim det oil langa yu bingga den blanga stapam det waif hu agamin oldei. \p \v 17 Pipul hu jidan fren gija gin lenimbat miselp olkain ting, jis laik aiyanwan ting gin meigim najawan aiyanwan ting shapwan. \p \v 18 Wen yu lukaftumbat frut tri gudwei, det frut tri garra abum gudwan daga, en wen yu lukaftumbat yu bos, det bos garra tok gudbalawei blanga yu. \p \v 19 If yu luk langa mira yu luk langa yu ronwan feis, bat najalot pipul sabi wotkain yu jidan brom wotkain ting dei luk kamat brom insaid langa yu. \p \v 20 Jis laik deth en det greibyad oldei wandim mowa en mowa pipul, pipul wandim mowa en mowa enijing. \p \v 21 Det brabli hotwan faiya im shoum wi if det silba en gol gudwan, en lagijat du pipul testimbat pipul wen dei preisimbat olabat. \p \v 22 Nomeda yu trai adbalawei blanga streitinimap silibala pipul, bat yu kaan tjeinjim. \p \v 23 Wal yu garra lukaftum yu ship en buligi gudwei, \v 24 dumaji yu kaan kipgon jidanabat ritjwan olataim. Seimwei du detlot boswan blanga ola kantri kaan jidan bos olagijawan. \v 25 Afta wen yu binij kadimbat detlot gras blanga meigim daga blanga ola buligi, ship en nenigout, det nyuwan gras kamat. \v 26 Yu gin meigimbat klos brom detlot wul brom ola ship, en yu gin baiyim kantri garram det mani weya yubin gajim brom selimbat sambala nenigout. \v 27 En brom det najalot nenigout yu garra abum milk blanga fidim yu en yu femili olabat en yu wekingel olabat du. \c 28 \p \v 1 Detlot brabli nogudbala pipul oldei ranawei dumaji dei bradin nomeda nobodi nomo ranimbat olabat, bat detlot gudbala pipul jidan brabli strongbalawei, wulijim laiyan. \p \v 2 Wen detlot pipul langa eni kantri nomo duwit langa olabat lida, olabat garra kipgon abum nyuwan lida olataim, bat wen dei abum wanbala lida en im lidimbat olabat gudbalawei, olabat kantri garra jidan seifwan. \p \v 3 Wen po pipul bos oba langa ola po pipul en nomo gibit olabat feyago, olabat jis laik brabli hebiwan rein weya buldan en binijimap ola gudwan daga langa gadin. \p \v 4 Detlot hu nomo kipum ola lowa oldei preisimbat detlot wikitwan pipul, bat detlot pipul hu oldei kipum ola lowa nomo laigim detlot wikitwan pipul. \p \v 5 Ola nogudbala pipul nomo sabi blanga gibit feyago langa najalot pipul, bat detlot pipul hu bulurrum YAWEI det trubala God sabi brabliwei hau blanga gibit feyago langa najalot pipul. \p \v 6 Im mobeda blanga jidan powan en trubala, den blanga jidan ritjwan en laiyinbala.\fig |src="MH Prov 1907 poorman richman.tif" size="col" ref="28:6" \fig* \p \v 7 Im brabli gud ting blanga kipum detlot lowa blanga God, bat yu meigim yu mami en dedi sheim wen yu meigim fren garram detlot pipul hu nomo sabi enijing. \p \v 8 If yu lendim mani langa pipul en yu meigim olabat peiyimbek mowa mani, wal bambai yu garra lujim det mani langa sambodi hu oldei kain langa ola po pipul. \p \v 9 If yu nomo dumbat wanim det lowa blanga God dalim yu, wal im kaan lisin langa yu wen yu prei. \p \v 10 If yu lidimbat gudbala pipul blanga dumbat nogudbala ting, im jis laik yu grajim graun blanga meigim hol blanga trepam yu ronselp. Bat ola gudwan pipul garra gajim ola gudbala ting. \p \v 11 Ritj pipul oldei reken miselp brabli sabibala, bat ola powan pipul hu sabi hau pipul jidan sabi wanim detlot ritjwan pipul oldei dumbat. \p \v 12 Wen brabli gudbala pipul abum pawa ebribodi jidan brabli gudbinjiwei, bat wen wikitwan pipul abum pawa ebribodi oldei go en haidim miselp. \p \v 13 If yu haidim ol yu nogudbalawei yu kaan jidan gudwei. Bat if yu onap wanim yubin dum en yu nomo dum detlot ting enimo, God garra jidan kainbala langa yu. \p \v 14 YAWEI garra jidan brabli kainbala langa detlot hu bradin blanga dum nogudbala ting. Bat if yu jidan krulbala yu garra faindim miselp langa trabul. \p \v 15 Det bos hu gibit po pipul adtaim jidan jis laik det hanggriwan laiyan o beya weya oldei lukabat blanga daga. \p \v 16 Det boswan hu nomo garram streitbala main oldei dumbat krulbala ting langa im pipul, bat detlot pipul hu nomo wandim jidan ritjwan brom tjidimbat pipul garra jidan laibala longtaim. \p \v 17 Nomo album enibodi if deibin medrim sambodi. Larram im ranranbat ebriweya raidap im dai. \p \v 18 Detlot pipul hu jidan trubalawei garra jidan seifwan, bat detlot pipul hu nomo jidan trubalawei garra git panish kwikbalawei. \p \v 19 Wen yu wek adbalawei langa yu fam yu garra abum loda daga, bat wen yu weistimbat taim yu garra jidan powan olataim. \p \v 20 YAWEI oldei kain langa im pipul hu jidan trubalawei, bat im garra panishim ol detlot pipul hu oldei meigim miselp ritjwan kwikbalawei. \p \v 21 Im rait blanga gibit ebribodi feyago, bat sambala pipul dum rong ting jis blanga gajim lilwan damba. \p \v 22 Det gridiwan men im hariyap blanga meigim miselp jidan ritjwan. Im nomo sabi im garra jidan powan bambai. \p \v 23 If yu dalim sambodi imbin dum rong ting, bambai im garra laigim yu mowa den if yu preisimbat im. \p \v 24 If yu tjidimbat yu dedi o mami en tok, “Im nomo rong tharran,” yu wulijim detlot pipul hu oldei stilimbat ebrijing. \p \v 25 Detlot pipul hu oldei jidan brabli gridiwan oldei meigimbat trabul, bat if yu trastimbat YAWEI im garra meigim yu jidan gudwei. \p \v 26 Enibodi hu oldei trastim im ronselp jidan brabli silibala, bat detlot pipul hu oldei bulurrum wanim dei oldei len brom detlot sabibala pipul garra jidan seifwan. \p \v 27 Wen yu gibitbat enijing langa ola po pipul yu kaan jidan powan, bat if yu jadimap yu ai dubala en nomo gibit enijing langa detlot po pipul, loda pipul garra tok nogudbalawei blanga yu. \p \v 28 Wen detlot wikitwan pipul abum pawa ebribodi trai ranawei en haidim miselp, bat if detlot wikitwan pipul nomo abum pawa detlot gudwan pipul jidan ebriweya. \c 29 \p \v 1 If yu nomo teiknodis wen sambodi kipgon dalimbat yu, yu dumbat rong ting, wal wandei yu garra ardim miselp en faindim miselp langa bigis trabul. \p \v 2 Wen det boswan blanga eni kantri gibit im pipul feyago ebribodi jidan brabli gudbinjiwei, bat wen det boswan nomo gibit im pipul feyago wal ola pipul jidan nogudbinji. \p \v 3 If yu laigim det brabli sabibalawei, yu dedi en mami garra gudbinji langa yu brabliwei, bat if yu yusum mani blanga detlot wuman blanga silipsilipbat garram olabat, yu garra jidan nomo garram enijing. \p \v 4 If det king im bos trubalawei en gibit feyago langa ebribodi im garra meigim im kantri jidan brabli strongbala, bat if im wandim gajimbat mani nogudbalawei im garra binijimap im kantri. \p \v 5 Enibodi hu oldei preisimbat sambodi laiyinbalawei garra trepam im ronselp. \p \v 6 Detlot pipul hu dumbat ola nogudbala ting garra trepam olabat selp garram olabat nogudbalawei, bat detlot pipul hu dumbat ola rait ting garra sing song gudbinjiwei. \p \v 7 Ola gudbala pipul sabi hau blanga tridim detlot po pipul en gibit olabat feyago, bat detlot wikitwan pipul nomo sabi hau blanga albumbat po pipul raitwei. \p \v 8 Pipul hu mokimbat pipul meigim trabul langa taun, bat pipul hu jinggabat gudwei gin meigim pipul hu oldei agamin gija jidan kwaitbala. \p \v 9 Eni sabibala men kaan deigim silibala men langa kot. Im kaan win. Det silibala men garra oni laf langa im en meigimbat mowa trabul. \p \v 10 Detlot men hu oldei medrimbat enibodi nomo laigim enibodi hu jidan trubalawei en dumbat ola rait ting. \p \v 11 Nomo jidan silibala en git brabli wail kwikbala. Yu garra jinggabat gudwei en jidan kwaitbalawei. \p \v 12 If det boswan teiknodis langa ola laiyinbala wed, wal ol im wekinmen olabat garra jidan wikitwan du. \p \v 13 Detlot powan pipul en detlot pipul hu tridimbat olabat krulbalawei, YAWEI det trubala God garra tridim olabat seimwei. Imbin gibit olabat dubala ai blanga luk. \p \v 14 Det king hu gibit feyago langa ola po pipul garra kipgon jidan king longtaim. \p \v 15 If yu lenim en streitinimap yu biginini raitwei, im garra jidan sabibala. If yu libum im blanga dum wanim im wandim, bambai im garra meigim im mami brabli nogudbinji. \p \v 16 Wen wikitwan pipul jidan bos, loda brabli nogudbala ting garra hepin, bat detlot pipul hu dumbat rait ting garra luk detlot wikitwan pipul garra binij. \p \v 17 If yu garra lenim en streitinimap yu biginini olabat raitwei dei garra kain langa yu en meigim yu jidan gudbinji.\fig |src="NR_PR13V01 Cr.tif" size="col" ref="29:17" \fig* \p \v 18 Detlot pipul hu jidan langa olabat kantri en nomo teiknodis langa det lowa blanga God garra abum loda trabul, bat detlot pipul hu kipgon det lowa blanga God im tok garra jidan hepiwan. \p \v 19 Nomeda detlot wekinmen jidan sabiwan, bat stil yu garra dum mowa den jis tok blanga meigim olabat duwit. \p \v 20 If sambodi jidan silibala maitbi sambodi gin album im, bat det sambodi hu tok kwikbala en nomo jinggabat bifo im tok, wal nobodi kaan album im. \p \v 21 If yu tridim yu wekinmen hu jidan laiga prisana kainbalawei brom wen imbin yangbala biginini, im garra gibit yu trabul bambai. \p \v 22 Sambodi hu oldei gitwail kwikbala meigimbat loda trabul, en im na dumbat loda nogudbala ting. \p \v 23 If enibodi jidanbat praudbalawei im garra sheim miselp brabliwei, bat if enibodi meigim miselp lobala im garra abum rispek brom pipul. \p \v 24 If yu albumbat sambodi stilimbat enijing, yu garra jidan yu ronwan enami, dumaji yu kaan tok trubalawei wen yu go langa kothaus. \p \v 25 Yu nomo bradin blanga wanim najalot pipul tok blanga yu. Yu trastim YAWEI en yu garra jidan seifwan. \p \v 26 Loda pipul oldei wandim meigim fren langa olabat bos, bat oni YAWEI na gibit ebribodi feyago. \p \v 27 Detlot gudbala pipul nomo laigim detlot wikitwan pipul en detlot wikitwan pipul nomo laigim detlot gudbala pipul. \c 30 \s1 Ola wed blanga Agura \p \v 1 Wal dislot na ola wed brom Agura det san blanga Jeike. Sambodi jingat langa God, “Mi brabli nokap. Mi brabli nokap. \v 2 Mi brabli siliwan. Ai nomo sabi enijing. \v 3 Ai nomo bin len blanga jidan sabibala blanga jinggabat gudwei, en ai nomo sabi blanga God. \p \v 4 “Wal enibodi bin gowap langa hebin en kambek igin? Enibodi bin holdim det win langa im bingga? Enibodi bin majurrumap ola woda brom solwoda en makam ola bandri blanga ola graun langa dijan wel? If yu sabi enibodi hubin dum dislot ting wal yu dalim mi. Dalim mi olabat neim en olabat biginini neim. \p \v 5 “Ebrijing God bin tok im trubalawan. En God im maindimbat detlot pipul hu kaman langa im blanga jidan seifwan. \v 6 Nomo tjeinjim wanim God bin tok. If yu tjeinjim detlot wed im garra panishim yu en shoum ebribodi yu laiyinbala. \p \v 7 “Wal ai garra askim yu na God blanga dum dubala ting blanga mi bifo ai dai. \v 8 Yu meigim mi jidan brabli trubalawei, en yu nomo larram mi jidan brabli ritjwan o brabli powan, bat jis gibit mi naf daga ebridei. \v 9 If ai abum tumatj daga ai mait fogedabat yu. If ai nomo abum naf daga ai mait go stilimbat en bringim sheim langa yu neim.” \s1 Mowa brabli gudwan wed \p \v 10 Yu nomo tok nogudbalawei blanga eni wekinmen langa im bos. If yu dum lagijat det wekinmen garra askim God blanga meigimbat trabul langa yu en yu garra abum bigiswan trabul. \p \v 11 Sambala pipul askim God blanga meigim trabul langa olabat dedi en mami. \p \v 12 Sambala pipul reken dei brabli gudbala, bat dei nomo jidan fri brom ola nogudbala ting weya dei oldei dumbat. \p \v 13 Sambala pipul oldei reken dei jidan brabli gudbala, bat dei oldei jidan brabli praudbalawei. \p \v 14 Sambala pipul jidan brabli gridibala en dumbat krulbala ting langa ola po pipul en langa detlot pipul hu nomo abum eniweya blanga silip. \p \v 15 Det gridibala garram dubala doda en det dubala garram seim neim, “Gibit Mi”. \p Wal dislot fobala ting nomo jidan sedisfaid. Olabat na \li1 \v 16 det greibyad, \li1 det wuman hu kaan abum biginini, \li1 det graun weya wandim rein, \li1 en det faiya weya kipgon barnbarn. \p \v 17 If yu meigimbat fan blanga yu dedi, en if yu nomo abum rispek blanga yu mami, detlot kro garra deigimat yu dubala ai en detlot igulok garra kaman en dagadagatbat yu bodi. \p \v 18 Ai kaan sabi dislot fobala ting. Olabat na \li1 \v 19 hau detlot igulok oldei flaiflaibat ontop langa skai, \li1 hau detlot sneik oldei kraulkraulbat ontop langa ola ston, \li1 hau detlot bout faindim olabat wei langa solwoda, \li1 en hau boi en gel oldei laigim gija. \p \v 20 Det waif hu oldei silipsilipbat garram det men hu nomo im hasbin, im oldei tok, “Wen mi silip garram naja men, ai nomo dum enijing rong.” \p \v 21 Dislot fobala ting meigim dijan graun sheiksheik en det graun nomo laigim. Olabat na \li1 \v 22 det wekinmen hu jidan laiga prisana en dei meigim im king, \li1 det silibala men hu oldei dagadagatbat tumatj daga, \li1 \v 23 det wuman hu nobodi laigim wen im faindim hasbin, \li1 en det wekingel hu deigim pleis blanga im gelwan bos. \p \v 24 Dislot fobala brabli lilwan enimul jidan langa dijan wel, bat olabat brabli klebawan. \li1 \v 25 Jinggabat detlot ent. Olabat nomo strongbala bat dei oldei pudumwei olabat daga ebri hotwethataim. \li1 \v 26 Jinggabat detlot rok walabi. Olabat nomo garram pawa, bat olabat oldei jidan langa ola stoni pleis. \li1 \v 27 Jinggabat detlot grashopa. Olabat nomo garram king, bat dei wokwok jis laik ami. \li1 \v 28 Jinggabat detlot lisid. Yu gin holdim garram yu bingga, bat dei gin gowin snikinwei langa ola bigwan haus blanga ola king. \p \v 29 Dislot fobala ting oldei wokwok praudbalawei. \li1 \v 30 Jinggabat det laiyan. Im nomo bradin blanga enijing, en im jidan bos blanga detlot bush kantri. \li1 \v 31 Jinggabat det boiwan jukjuk. Im jingat praudbalawei. \li1 Jinggabat det boiwan gout. Im oldei wokaran praudbalawei. \li1 Jinggabat det king. Im wokwok lida langa im ami. \p \v 32 If yu oldei jidan praudbala en silibala en meigimbat nogudwan plen, yu garra stap dumbat lagijat.\fig |src="GT_Prov3032_Hit Nose.tif" size="col" ref="30:32" \fig* \v 33 Wen yu sheikimap milk, yu meigim bada. Wen yu hitim miselp langa nos, yu meigim blad kamat. En wen yu jidan einggriwan yu garra faindim miselp langa trabul. \c 31 \s1 Ola ting det mami blanga King Lemyuwel bin titjimbat im \p \v 1 Wal dislot na detlot wed weya det mami blanga King Lemyuwel bin oldei titjimbat im, \v 2 “Lemyuwel, yu na main ronwan san en yu jidan det ensa blanga main preya. Wal yu irrim gudwei wanim ai garra dalimbat yu. \v 3 Yu nomo weistimbat yu taim en silipsilip garram detlot wuman hubin binijimap laif blanga loda king. \v 4 Lisin Lemyuwel! Ola king kaan dringgimbat loda wain en jidan drangginbala en dei kaan wandimbat grog olataim. \v 5 Dumaji if yu dringgimbat tumatj im meigim yu fogedabat wanim yu garra dumbat en yu garra ardimbat ola po pipul. \v 6 Grog im blanga detlot pipul hu gulijap dai en detlot hu oldei jidan sedwan. \v 7 Larram olabat dringgimbat en fogedabat ola trabul dei abumbat. \p \v 8 “Bat yu garra lukaftumbat detlot pipul hu nomo garram enibodi blanga albumbat olabat en hu nomo garram enijing. \v 9 Yu garra oldei gibit feyago en album detlot po pipul en detlot pipul hu nomo garram enibodi.” \s1 Det brabli gudwan waif \p \v 10 Im brabli ad blanga faindim brabli gudwan waif. Det gudwan waif im mobeda den ola purdiwan ston. \p \v 11 Im hasbin trastimbat im brabliwei en im oldei album im blanga gajim ola gudwan ting. \p \v 12 Im jidan gudbalawei langa im hasbin ebridei, \v 13 en gudbinjiwei im oldei meigimbat klos garram im bingga blanga ol im femili. \p \v 14 Im gajim daga brom loda difrinwan pleis jis laik det bigwan bout weya oldei bringimap daga brom longweiwan pleis. \p \v 15 Im oldei gidap ailibala en meigim daga redibala blanga im femili en im oldei dalim ola wekingel wanim dei garra dumbat. \p \v 16 Im sabi hau blanga lukaran blanga baiyim len blanga growimap greip fam. \p \v 17 Im brabli strongwan en im oldei dumbat adwek. \p \v 18 Im sabi det rait taim blanga baiyim o selim enijing en im oldei dumbat wek raidap leitbala. \p \v 19 Im oldei meigimbat im ronwan matiriyal, \v 20 en im oldei albumbat detlot po pipul en detlot hu nomo garram enibodi blanga albumbat olabat. \p \v 21 Im nomo wori blanga im femili wen im brabli kolwethataim, dumaji olabat garram womwan klos weya imbin meigim. \p \v 22 Im oldei meigim ola purdiwan bleingkit blanga im femili, en im ronwan klos brabli purdiwan. \p \v 23 Ebribodi sabi en rispek im hasbin hu jidan wanbala lida langa det taun. \p \v 24 Det gudwan waif oldei meigimbat klos blanga selimbat langa ola shopmenija. \p \v 25 Im brabli strongbala en kainbala, en ebribodi rispek langa im en im nomo bradin langa det taim weya garra kaman bambai. \p \v 26 Im oldei tok garram gudwan wed en im oldei tok ola wed blanga meigim najalot pipul jinggabat ebrijing gudwei. \p \v 27 Im oldei lukaftumbat im femili en im nomo jidan leisibala. \p \v 28 Blanga im biginini olabat oldei shoum rispek langa im. En im hasbin oldei preisimbat im wen im tok, \v 29 “Loda gudwan wuman jidan langa dijan wel, bat yu mobedawan langa olabat.” \p \v 30 Detlot switbala wed gin trikimbat yu en det brabli purdiwan feis garra tjeinj, bat pipul garra oldei preisimbat det wuman hu oldei rispek langa YAWEI. \p \v 31 Ebribodi garra shoum rispek langa det gudwan waif, dumaji imbin wek brabli gudwei, en olabat garra tok gudwei blanga im. \p Binij na.