\id 1TI \h 1 Timotius \toc1 Paulus susura masososa na fee nonoon Timotius \toc2 1 Timotius \toc3 1Tim \mt1 1 Timotius \mt2 Paulus susura masososa na \mt2 fee nonoon Timotius \c 1 \s1 Soda-moleꞌ \p \v 1-2 Timotius, ana susuek on! \p Au, Paulus, au alosaꞌ haraꞌ soda-moleꞌ ia neuꞌ o. Manetualain soꞌu na au dadi uuꞌ Yesus Kristus lahenda nadedenun. Ita tamahena neuꞌ Ramatua Yesus, Manatulu-manafali nana huu Manetualain ita Manasoi-manatefa na. \p Timotius! O sama leoꞌ au ana boki ka, nana huu au riꞌ atudu enoꞌ, fo o mamahere neuꞌ Kristus. Au hule-haradoi neuꞌ Manetualain ita Aman, ma Yesus Kristus ita Ramatuan, fo riꞌ Ara sue-lai ma ratudu dale malole nara neuꞌ o, ma bati fee o masoda no tetu-temaꞌ, mole-dame, ma tesatei-tamadaleꞌ.\x + \xo 1:1-2 \xt Lahenda Nadedenuꞌ ara Tutuin 16:1\x* \s1 Besa-besa mo lahenda fo fee nanori-nafadaꞌ ta matetuꞌ fa \p \v 3 Fai maneuꞌ ara ita dua sama-sama nai kota Efesus. Tepoꞌ fo au nau leo propinsi Makedonia uu, au atutuluꞌ o, fo leo nai Efesus. Fai ria, hapu lahenda ruma tao ramakoa lahenda kamahereꞌ ara reniꞌ nanori pepekoꞌ. De, au hule o muu masaꞌai si, fo ara bosoꞌ ranori raroo leoꞌ na. \v 4 Ara tutuꞌu-kakari ledo-fai nara, ma reu rasisipo bafaꞌ nara ro tutui faiuluꞌ pepekoꞌ. Sira boe rasesefi bafaꞌ laꞌeneuꞌ leo ra tititi-nonosi nara boe. Hihii-nanau rupa leo naꞌ ara, tao fee lahenda rahuu-ralena losaꞌ ara ta rasoda no namahereꞌ neuꞌ Manetualain. \p \v 5 Au fee nanori-nafadaꞌ neuꞌ o, ela leoꞌ bea na manori lahenda kamahereꞌ ara ela rasoda no nasue-nalai aoꞌ a. Ara rasoda leo naꞌ maneniko dale nara malole a, duduꞌa-aafi nara roos a, ma ramahere no dale katematua. \v 6 Mesen ruma heo dooꞌ a reu so, ma tuꞌu-kari heni nanori-nafadaꞌ ria. Sira boe tutuꞌu ledo-fai, fo reu rasisipo bafaꞌ ma dedea ratotofaꞌ. \v 7 Ara ratudu ao nara rae, sira nana mesen fo ranori baꞌi Musa hohoro-lalane nara. Ara tao ao nara sama leoꞌ mesen bauinaꞌ, tehuu ara ta bululuꞌ, hata fo ara ranorin. \p \v 8 Ita basa bululuꞌ tae, baꞌi Musa hohoro-lalanen katemaꞌ nana malole a! Sadi ita talalaꞌo asa tuka Manetualain hihii-nanaun. \v 9 Manetualain ta fee hohoro-lalaneꞌ sira neuꞌ lahenda fo rasoda no roo-tetuꞌ. Tehuu Ana fee neuꞌ lahenda madedea lakaꞌ, fo ta nau ramanene pareta, masoda nara dooꞌ a reme Manetualain mai, rahiiꞌ tao tadaluꞌ, ta tao mataꞌ neuꞌ Manetualain, manadadae hata malalao-malalafuꞌ a, manakanisaꞌ, manamaisa ina-ama bokiꞌ, \v 10 manahohoke, touꞌ sao touꞌ, mana homu lahenda fo seꞌo ela feen dadi ata, mapuputaꞌ, manasakasii pepekoꞌ, ma sudi bea fo tao basa hihii-nanauꞌ nalenalakaꞌ neuꞌ nanori matetuꞌ a. \v 11 Nanori matetuꞌ a riꞌ, neme Tutui Malole fo Manetualain fee neuꞌ au. Manetualain marela-masaꞌa. Naraa na, lahenda soꞌu radedema Ni. \s1 Hule makasi neuꞌ Manetualain, nana huu dale malole Na \p \v 12 Au hule makasi dodouꞌ neuꞌ ita Ramatuan Yesus Kristus, nana huu here na au dadi uuꞌ Ria lahenda kamaheren, ma fee au mapii-baraꞌaiꞌ, losa au bisa alalaꞌo Ria nonoi-tataon. \v 13-14 Sekonaa te fai maneuꞌ ara, au ahiiꞌ dedea amumulu Yesus, ma tao doidoso lahenda fo tuka Ria eno masoda Na. Au ahiiꞌ ese-rumu ma tao alulutu si. Au tadalu leo naꞌ, nana huu tepoꞌ ria au ta bululuꞌ hata fo au taon, ma beita amahere neuꞌ ita Ramatuan Yesus Kristus. Tehuu Ana ta nafarene heni au ma natudu susue-lalain neuꞌ au. Lena-lenaꞌ bali, Ana natudu naroo dale malole Na neuꞌ au! Ana fee au babati-papalaꞌ mananoꞌu-manadaiꞌ, ela amahere tebe-tebe neuꞌ Ana, ma bisa sue-lai lahenda ra, sama leoꞌ Ana sue-lai au.\x + \xo 1:13-14 \xt Lahenda Nadedenuꞌ ara Tutuin 8:3; 9:4-5\x* \p \v 15 Dedeaꞌ ia tebe, de ita tamahere matetuꞌ rae, “Yesus Kristus onda nai dae-bafoꞌ ia, ela soi-tefa lahenda masala-masikoꞌ ara.” Neme basa lahenda mana tao salaꞌ ara, au riꞌ tadalu lena. \v 16 Leo mae au tadaluꞌ leoꞌ na, tehuu Manetualain naetuꞌ fo ta huku au fa. Ana nau pake au dadi natutuduꞌ ela atudu Yesus Kristus dale nanenete na neuꞌ lahenda fo tadaluꞌ naan seli sama leoꞌ au ia. No ria na lahenda fekeꞌ fo tao sala-sikoꞌ a, sira boe bisa ramahere neuꞌ Ana, ela ara hapu soda-moleꞌ manabasa taꞌa. \q1 \v 17 Io-oa Manetualain! \q2 Noi Ria riꞌ, Manetualain; \q3 ta hapu fekeꞌ! \q1 Ria nana Maneꞌ fo homu pareta manabasa taꞌa. \q2 Ana nasoda naroo. \q2 Ana ta mate fa. \q2 Lahenda ta bisa rita Ni. \q1 Lahenda fee hada-hormata ma io-oa neuꞌ Ana, \q2 losaꞌ do-doo na neu! \q3 Amin. \p \v 18 Timotius au ana dale malole ka! Nonoi lakaꞌ ia au feen neuꞌ o, de musti malalaꞌo ana naraa no maulu na Manetualain mana nesimata nara rafada a. Maneniko o tuka basa dedea-nafadaꞌ sira no malole, o dadi sama leoꞌ soldadu esa bisa natati nalelaꞌ soaꞌ basa tadaluꞌ ara. \v 19 Mamahere maroo neuꞌ Kristus. Manea o dale ma ela malalao-malalafuꞌ a losa do-doo na neu. Lahenda ruma ta nau ramanene neuꞌ dale ana boboko nara soꞌ, losaꞌ tao nalulutuꞌ sira namahere nara, sama leoꞌ ofaꞌ nalulutuꞌ nana huu hara nai teteꞌ lain. \v 20 Himeneus no Aleksander, leo naꞌ! De au heo heni si reme lahenda kamahereꞌ ara mai, sama leoꞌ fee heni si leo nitu ra malaka na reu. Au tao leo naꞌ, nana ela dadi nanoriꞌ esa, fo ara bosoꞌ ramumulu Manetualain bali. \c 2 \s1 Masodaꞌ naraa no lahenda fo doꞌo-tabe neuꞌ Manetualain \p \v 1 Masososa na, au hule emi fo hule-haradoi fee basa lahenda ra. Emi meu mataa Manetualain, sona hule fo Ana tulu-fali basa lahenda fo rai susa-lela daleꞌ. Ma hule makasi, huu fo Ana tao malole neuꞌ sira basa. \v 2 Hule-haradoi leo naꞌ boe, fee maneꞌ ara ma basa lahenda mana homu pareta. No ria na, ita basa tasoda no tesatei-tamadaleꞌ, ma mole-dame tuka Manetualain hihii-nanaun. Masodaꞌ ria, naraa no lahenda fo doꞌo-tabe neuꞌ Ana. \v 3 Huhule-haradoi rupa leo naꞌ a tao laꞌe na Manetualain Manasoi-manatefa dale Na. \v 4 Ana nau soi-tefa na lahenda masala-masikoꞌ, ela ara hapu soda-moleꞌ manabasa taꞌa, ma bubuluꞌ hihii-nanauꞌ bea rina matetuꞌ. Leo iaꞌ: \q1 \v 5 Manetualain nana, noi esaꞌ. \q2 Ma noi lelete esaꞌ a neni fee ita lahenda dae-bafoꞌ a mole-dame to Manetualain. Lelete ria riꞌ Yesus Kristus. \q2 Ma Yesus nana, Lahenda Teteaꞌ \q1 \v 6 Ana fee heni hihiiꞌ ao-paa Na, ela soi-tefa na ita basa teme sala-sikoꞌ ara mai, de ta hapu huhukuꞌ soꞌ. \p Naraa no ledo-fai na, Manetualain soi Tutui Malole ria neuꞌ loa na, fo nafada basa lahenda ra. \v 7 Boe ma Ana here na au, fo dadi Ria lahenda nadedenun, ela au u afada lahenda fo ta Yahudi fa nai basa mamanaꞌ ara. Ma anori si ela ramahere neuꞌ Ramatua Yesus ma rasoda tuka eno roo-tetuꞌ a. Hata fo au afadan a, nana tebe leoꞌ na. Au ta dedea fufudiꞌ fa.\x + \xo 2:7 \xt 2 Timotius 1:11\x* \p \v 8 Au hihii-nanauk leo iaꞌ: nai mamanaꞌ bea-bea oo, maneniko emi mabua fo hule-haradoi, sona emi dale mara muste malole esa no esa. Bosoꞌ mamananasa aoꞌ. Bosoꞌ mareresiꞌ. Maneniko emi soꞌu lima mara fo hule-haradoi, sona emi dale mara muste malalao-malalafuꞌ dei. \p \v 9-10 Leoꞌ na boe, soa neuꞌ inaꞌ ara. Au nau sira kao-pake no hadaꞌ, ela naraa nai lahenda matan. Bosoꞌ kao-pake seli uukuꞌ ralane rupa lakadoo nara, pake bua-loas mabeli, pake lilo-henu, ma mutiara fo tao fee lahenda mete rasuu tinoꞌ asa. Hata fo tao na inaꞌ ara napuꞌ mesan, nana riꞌ, malalao-malalafuꞌ, ma hada-pari malole. Ria riꞌ naraa soaneuꞌ inaꞌ fo doꞌo-tabe neuꞌ Manetualain.\x + \xo 2:9-10 \xt 1 Petrus 3:3\x* \v 11 Maneniko lahenda kamahereꞌ ara rabua ela ramanene nanoriꞌ, sona inaꞌ ara tuka atoran fo nenene ratalolole nanoriꞌ ria. Bosoꞌ rabobotoꞌ ma tao isuoteꞌ. \v 12 Tuka au, sona inaꞌ ara ta naraa soꞌu-fua ao nara fo pareta touꞌ ara ma ranori si. Malole lenaꞌ inaꞌ ara neneeꞌ. \v 13 Huu fo Manetualain adu naꞌuluꞌ Adam. Basa ria besaꞌ ko Hawa.\x + \xo 2:13 \xt Tutui Masososaꞌ 2:7; 2:21-22\x* \v 14 Ma nitu ra malaka na ta edi-fule nauluꞌ Adam, tehuu inaꞌ a dei. Mulai neme fai ria mai, lahenda dae-bafoꞌ a nalenalaka no Manetualain atoran na.\x + \xo 2:14 \xt Tutui Masososaꞌ 3:1-6\x* \v 15 Huu fo leo mae leoꞌ na boe, inaꞌ ara bisa hapu sodaꞌ a, nana huu ara boki-lae. Sadi ara ramahere tebe-tebe neuꞌ Kristus, rasue-ralai ao, ma rasoda no dale makamoi, no matetu.\f + \fr 2:15 \ft Lahenda fo ralelaꞌ laꞌeneuꞌ Susura Makamoiꞌ a, ara rae hapu dale dodooꞌ laꞌeneuꞌ “inaꞌ ara bisa hapu sodaꞌ, nana huu ara boki-lae”. Riꞌ: 1) hapu Anaꞌ esa, riꞌ Yesus. Ana soi enoꞌ ela basa lahenda ra bisa hapu sodaꞌ; 2) Ruma bali rae, Hawa riꞌ hapu eedi-fufuleꞌ ma tao salaꞌ, tehuu ria boe dadi besaꞌ fee basa lahenda ra; 3) ruma rae, inaꞌ fo masoda na naraa ana ta mate tepoꞌ fo ana boki (tehuu lahenda malelaꞌ dodouꞌ rae dale dodooꞌ ia ta naraa).\f* \c 3 \s1 Atoran soaneuꞌ lahenda fo sakaꞌ dadi mauli-malaka saraniꞌ \p \v 1 Memaꞌ tebe lahenda rae, “Lahenda fo nau dadi mauli-malaka saraniꞌ, sona sosoa na nae, ana here na nonoi-tataoꞌ esa malole na seli.” Dedeaꞌ ria memaꞌ tetebes ara. \v 2 Mauli-malaka saraniꞌ a masoda na muste leo iaꞌ: hada-parin malole, ma dite-tama no noi saoinaꞌ esaꞌ a. Nanea nala ao na. Ma dale na balaroe-balanauꞌ. Lahenda hadaꞌ ana. Uma na lelesun nanasoiꞌ soaneuꞌ fui ra. Ma ana nabeꞌi nanori lahenda fekeꞌ. \v 3 Bosoꞌ manamafuꞌ, bosoꞌ baunasa. Lahenda fo naraa, nana riꞌ lahenda fo nanuu dale susue-lalaiꞌ, nahiiꞌ noi mole-dame, ma ta mananaa lena-mataꞌ. \v 4 Ana muste bisa ator uma-lon no malole. Ana nara boe muste feen hada-horomata ma ramanene neuꞌ ana. \v 5 Maneniko ana ta bisa ator nala ria uma-lon fa, sona tao leoꞌ bea fo ana bisa ator Manetualain lahenda kamahereꞌ nara? \p \v 6 Malole lenaꞌ here lahenda fo namahere na natea nai Kristus daleꞌ. Bosoꞌ soꞌu mauli-malaka saraniꞌ nemeꞌ lahenda fo besaꞌ ko namahere neuꞌ Ramatua Yesus, fo ela ana bosoꞌ koao. Bosoꞌ losa Ramatuaꞌ a hukun sama leoꞌ Ana huku nitu ra malakan. \v 7 Here lahenda hada-pari malole. No enoꞌ ria ana ta maeꞌ hata-hata esa boeꞌ. Ma nitu ra malaka na ta bisa tao ratudan.\x + \xo 3:7 \xt Titus 1:6-9\x* \s1 Lahenda fo tulu-fali mauli-malaka saraniꞌ \p \v 8 Leoꞌ na boe, neuꞌ lahenda manatulu-manafali mauli-malaka saraniꞌ ara. Sira muste lahenda hada-pari malole, ta maa masaraliꞌ, ta manamafuꞌ, ma bosoꞌ manatendetuuꞌ. \v 9 Dale nara muste malalao-malalafuꞌ ma ara muste homu rahere Manetualain nanori-nafadan, fo natudun neuꞌ ita lahenda kamahereꞌ ara. \v 10 Parisaꞌ matalolole masoda nara, ma nonoi-tatao nara. Maneniko lahenda ta hapu sira sala nara, sona besaꞌ ko soꞌu si, fo tulu-fali mauli-malaka saraniꞌ ara. \p \v 11 Leoꞌ na boe neuꞌ sira saoina nara.\f + \fr 3:11 \ft Dedea Yunani fo nai ia γυναῖκας (\ft \+it gunaikas\+it* nemeꞌ dedeaꞌ γυνή); dedeaꞌ ia nanuu sosoa-raraaꞌ bisa nae; 1) “sira saoina nara”, do 2) “basa inaꞌ ara”. Hapu lahenda ruma rae, dedeaꞌ ria sosoa na nai ia boe bisa; 3) inaꞌ fo tulu-fali mauli-malaka saraniꞌ ara. Tehuu kalu katelu na, dedea Yunani biasa pake dedea fekeꞌ (meten nai \+it Roma\+it* 16:1).\f* Muste inaꞌ fo hada-parin malole. Bosoꞌ sosoa nara noi dedea ramumulu lahenda. Muste ranea ralelaꞌ ao nara, ma lahenda bisa ramahere si boe. \p \v 12 Manatulu-manafali mauli-malaka sarani ara boe muste touꞌ fo dite-tama no noi saoinaꞌ esaꞌ a. Sira boe muste ator ralelaꞌ uma-loo, ma ana nara. \v 13 Maneniko ara ralalau saraniꞌ ara no malole, sona tantu lahenda boe-boe hadaꞌ asa. Ma ara boe-boe raparani, ta biiꞌ dedea laꞌeneuꞌ sira namahere nara neuꞌ Yesus Kristus. \s1 Ita namahere na huu-pedan \p \v 14-15 Timotius! Au amahehenaꞌ ta dooꞌ a soꞌ te au bisa mai dama o. Maneniko au pute-ai, fo ababakoꞌ, sona susuraꞌ ia losa naꞌuluꞌ o lima ma. Au duiꞌ ia fo afada o ae, Manetualain kileoboboki nara masodan muste leoꞌ bea. Bosoꞌ mafarene henin mae, Manetualain masodaꞌ losa do-doo na neu. Ma lahenda nara sama leoꞌ uma esa batu tutuu-tetendeꞌ ma dii toka matea fo doruꞌ nahere Manetualain nanori-nafada roo-tetu na. \p \v 16 Manetualain soi natudu hata nino kahereꞌ nemeꞌ ita namahere na mai. Leo iaꞌ: \q1 Kristus mai nai dae-bafoꞌ a so, \q2 pake ita lahenda a rupa-lolen. \q1 Manetualain Dula-dale Na boe natudu nae, \q2 Yesus nana tebe-tebe Manetualain Anan. \q2 Manetualain eilaꞌo-limalopen rai nusatetu-ikutemaꞌ a rita Ni boe. \q1 Manetualain nahene-naꞌaeꞌ Ana leo nusatetu-ikutemaꞌ a neu, \q2 ma soꞌu nadedema Ni. \q1 Basa lahenda nusaꞌ ara ramenene Tutui Na. \q2 Nai basa mamanaꞌ nai dae-bafoꞌ a hapu lahenda ramahere neuꞌ Ana. \p Ita tamahere leo naꞌ! \c 4 \s1 Besa-besa mo lahenda fo nanori lalalaꞌ \p \v 1 Tehuu Dula-daleꞌ a nafada ledo-ledo nae, neuꞌ ko saraniꞌ ruma tuꞌu-tapa heni namaheren. Boe ma reu tuka nitu ra nanori-nafadan fo tipu-dai ra lahenda heo remeꞌ roo-tetuꞌ a mai. \v 2 Lahenda fo nanori-nafada leo naꞌ, ria nana masarole-masaraliꞌ. Sira nana memaꞌ lahenda mapuputaꞌ! De, tao rapoke dale ana boboko nara so. \v 3 Ara ranori lahenda fo bosoꞌ sao. Sira boe raluli nanaa rupaꞌ ara. Tuka matetu na Manetualain riꞌ adu basa nanaaꞌ fo lahenda kamahereꞌ ara raa ma hule makasi neuꞌ Ana, huu fo ara bubuluꞌ nanori roo-tetuꞌ a. \v 4 Basa-basan fo Manetualain adu a tebe malole, De, bosoꞌ maluli rupaꞌ ara! Lahenda muste sipoꞌ ma hule makasi neuꞌ Manetualain, \v 5 huu fo Manetualain Hara-dasin ma ita huhule-haradoin tao na basa nanaaꞌ ara dadi makamoiꞌ. \s1 Ramatua Yesus lahenda mananoi-manatao malolen \p \v 6 Timotius! Mafarereneꞌ fee ita toranoo kamahereꞌ nara basa ia ra. Maneniko o tao leo naꞌ, sona o dadi muꞌ Yesus Kristus lahenda mananoi-manatao malolen. Manetualain Hara-dasin tao na o mamahere neuꞌ Ana, ma fee o bubuluꞌ nanoriꞌ bea riꞌ roo-matetuꞌ. O homu mahere Manetualain hara-dasin, sama leoꞌ nanaa-nininuꞌ, de neni fee o mapii-baraꞌaiꞌ. \v 7 Bosoꞌ tutuꞌu ledo-fai no tutui mana dadi taꞌ, fo ta natuti-nanatoꞌ no Manetualain. Bosoꞌ tao aafiꞌ neuꞌ sira tutui luli rupa nara. Malole lenaꞌ tao baraꞌaai ao-ina ma ela masoda tuka Manetualain hihii-nanaun nai basa hata a lalaꞌen. \q1 \v 8 Lati ao-inaꞌ a ela baraꞌaiꞌ a, sona malole. \q2 Tehuu ria sosoa-raraan noi baianaꞌ a. \q1 Tehuu lati ao-inaꞌ a fo tuka basa Manetualain hihii-nanaun, \q2 ria sosoa-raraan dodouꞌ. \q1 Sosoa-raraaꞌ ria, \q2 Ta noi nai masodaꞌ besaꞌ ia, \q3 tehuu neuꞌ ko nai masoda manamai a boe. \p \v 9 Dedea-nafadaꞌ ia ra tebe! De, pedan neuꞌ dale ma, ela bosoꞌ mafarene henin. \v 10 Ita tamahena neuꞌ Manetualain masodaꞌ a. Ria riꞌ Manasoi-manatefa soaneuꞌ basa lahenda ra, lena-lenaꞌ soaneuꞌ ita fo sipoꞌ ma tamahere neuꞌ Ana. Huu ria de ita toi-tao tahere no basa bebeꞌi-baraꞌaiꞌ. \p \v 11 Manori katemaꞌ ia ra. Ma madenu lahenda ra, fo tuka nanoriꞌ sira. \v 12 Bosoꞌ mataaꞌ lahenda ra fo raua-raai o, nana huu o bei muri anaꞌ. Matudu eno malole neuꞌ lahenda kamahereꞌ ara, ela ara tuka o dedea-nafadam, leleo-lalaꞌom, dale susue-lalaim neuꞌ lahenda, namahehere ma neuꞌ Yesus Kristus, ma masoda malalao-malalafuꞌ ma. \v 13 Tepoꞌ fo emi mahani au mamai ka, sona bosoꞌ mafarene henin fo lees Manetualain Hara-dasin neuꞌ lahenda kamahereꞌ ara. Matetea dale nara, ma manori matalolole si. \p \v 14 Malalaꞌo matalolole babati-papalaꞌ fo Manetualain fee de o sipon riꞌ tepoꞌ fo mauli-malaka saraniꞌ ara hule-haradoi, ma fua lima nara reuꞌ o laka ma. Fai ria sira boe rafada Manetualain hehelu Na laꞌeneuꞌ o masodam ma o nonoi-tataom. De, bosoꞌ poꞌi babati-papalaꞌ fo o hapu ni so. \v 15 Malalaꞌo basa sira no makateꞌ! Ela basa lahenda rita rae, o masodam ma nonoi-tataom laꞌo mataꞌ. \v 16 Manea-masalaꞌe ao-ina ma ela masoda no roo-tetuꞌ. Ma manea-masalaꞌe nanori-nafada matetuꞌ ma. Huu fo kalu o mahere nai basa sira dale, sona neuꞌ ko soi ma aom meme sala-sikoꞌ a, de hapu soda-moleꞌ manabasa taꞌa sama-sama mo basa lahenda fo ramanene neuꞌ o a. \c 5 \s1 Timotius hada-parin neuꞌ lahenda kamahereꞌ ara \p \v 1 Bosoꞌ masaꞌai no hara beraꞌ neuꞌ lahenda fo lasi na lena o. Tehuu pake dedea balaroe-balanauꞌ, sama leoꞌ o dedea mo papa boki ma. Ma lahenda fo bei murianaꞌ, sona fufuꞌa-aaliꞌ dale nara, ma tao si sama leoꞌ o toranoo boki mara. \v 2 Leoꞌ na boe, inaꞌ fo lasi na lena a. Dedea mo si sama leoꞌ o dedea mo mama boki ma. Maneniko, dedea mo inaꞌ fo bei murianaꞌ, sona tao si sama leoꞌ o feto boki mara. O dale ma muste makamoiꞌ a mo si. \s1 Laꞌeneuꞌ ina-falu ra \p \v 3-5 Lahenda kamahereꞌ ara muste tulu-fali ina-falu fo ta ranuu kileobobokiꞌ, ela rahao si. Tehuu ina-falu fo bei nanuu upu-ana, sona sira muste rahao si. Manori si fo ara balas ralelaꞌ ria memela-mamakun neuꞌ asa. No ria na ara ralalau Manetualain, ma tao ra dale Na namahoꞌo. Tehuu ina-falu fo tebe-tebe nasoda mesaꞌ ana, ta nanuu lahenda esa boeꞌ ela rahao-rafati ni. Ana namahena noiꞌ neuꞌ Manetualain. Hatu-leledon ana hule-haradoi hule tutulu-fafaliꞌ neuꞌ Ana. De, lahenda kamahereꞌ ara muste rahao ina-falu rupa leo naꞌ ara. \p \v 6 Tehuu, ina-falu fo nahiiꞌ nasoda noi nai hihiꞌa-seteleeꞌ a, leo mae ana bei nasoda, tehuu masoda na beliꞌ taꞌa sama leoꞌ lahenda mana mateꞌ a so. \p \v 7 Mafarereneꞌ fee lahenda kamahereꞌ ara basa ia ra, ela lahenda fekeꞌ ara ta bisa dedea ramumulu sira nade malole nara. \p \v 8 Huu fo maneniko hapu lahenda ta nau rahao sira kileoboboki nara, lena-lenaꞌ uma isi nara, sona sama leoꞌ ana nalena namahere na. Ria tadalu lena lahenda fo ta nalelaꞌ neuꞌ Manetualain. \p \v 9 Maneniko nau soꞌu ina-falu fo tulu-fali mauli-malaka saraniꞌ ara, eno na leo iaꞌ: teu nara ta bole kurang neme nee hulu mai; fai maneuꞌ ana dite-tama ro noi saotouꞌ esaꞌ a; \v 10 lahenda ralelaꞌ ana noi-tao malole, leo-leoꞌ: nahao-nafati ana nara no malole; nalalau lahenda fekeꞌ ara; tulu-fali lahenda kamahereꞌ ara losa leo nonoi-tatao lulutu-rarae; tulu-fali lahenda fo nai susa-lela daleꞌ; ma ana sadia fo tulu-fali nai basa hihii-nanauꞌ malole. \p \v 11 Bosoꞌ soꞌu ina-falu bei murianaꞌ fo tulu-fali nai lahenda kamahereꞌ ara. Bosoꞌ losa rahii sasao boe ma ara sao seluꞌ, sona ara ta hapu lelaꞌ fo ralalau lahenda kamahereꞌ ara no malole soꞌ. \v 12 Maneniko sira ledo-fain taꞌa, fo ralalau saraniꞌ ara, sona sama leoꞌ tao ralutu hehelu nara nai Manetualain matan. Neuꞌ ko lahenda sale si. \v 13 Bosoꞌ losa ara mulai aomataꞌ, boe ma ara rapue masoꞌ-kalua lahenda uma nara, ratuiꞌ dedea mandadi taaꞌ, losa dedea ramumulu lahenda nade nara. Ma tadalu lenaꞌ bali, rahiiꞌ reu sososoꞌ leo lahenda fekeꞌ a urusan, ma dedea ta laꞌe eno na. \v 14 Malole lenaꞌ ina-falu fo bei murianaꞌ ara sao seluꞌ, ela ara boki ma rafaduli uma-loo nara. No ria na lahenda fo musu roo ita, ta hapu enoꞌ fo dedea ramumulu ita nade na. \v 15 Ina-falu murianaꞌ ruma laꞌo sala enoꞌ a so, losaꞌ ara tuka nitu ra malaka na eno-dalan. \p \v 16 Maneniko ina kamahereꞌ fo kileoboboki ni esa dadi ina-falu, sona ina kamahereꞌ ria muste tulu-fali ina-falu ria. Bosoꞌ rataaꞌ lahenda kamahereꞌ ara rahao-rafati ni, ela ara bisa tulu-fali ina-falu fekeꞌ, fo tebe-tebe ta ranuu toranooꞌ esa so boeꞌ. \s1 Fee hada-horomata neuꞌ mauli-malaka saraniꞌ ara \p \v 17 Emi muste fee hada-horomata neuꞌ mauli-malaka saraniꞌ ara, ma bae matetu kadi nara. Lena-lenaꞌ mauli-malaka saraniꞌ fo tui fee lahenda kamahereꞌ ara Manetualain Hara-dasin, ma ranori-rafada emi. \v 18 Susura Makamoiꞌ a nae, “Maneniko pake sapi aai hade ela ono heni deke na, sona bosoꞌ repo maisaꞌ bafa na, ela ana bisa naa boe.”.” Ma manaduiꞌ bali nae, “Bea noi-tao, sona ana naraa hapu kadi.\x + \xo 5:18 \xt Tui Seluꞌ Laꞌe Neuꞌ Eno Sodaꞌ a 25:4; Mateos 10:10; Lukas 10:7\x* \p \v 19 Maneniko bea kolaaꞌ mauli-malaka saraniꞌ, sona bosoꞌ o sipoꞌ! Muste hapu sakasii dua do telu tutui nara sama, besaꞌ ko o sipoꞌ fo parisaꞌ ana.\x + \xo 5:19 \xt Tui Seluꞌ Laꞌe Neuꞌ Eno Sodaꞌ a 17:6; 19:15\x* \v 20 Maneniko masaꞌain so, tehuu ana bei nasoda tuka naroo salaꞌ ria, sona masaꞌain nai lahenda kamahereꞌ ara matan, fo ela lahenda fekeꞌ ara bii, de ta tao salaꞌ fa. \p \v 21 Malalaꞌo basa enoꞌ ia ra nai lahenda kamahereꞌ ara dale. Bosoꞌ mete mataꞌ ma mo noi seri. Au fua fee o nonoi lakaꞌ ia nai Manetualain no Yesus Kristus mata nara. Manetualain eilaꞌo-limalope teteka-hehere nara boe sakasii! \p \v 22 Bosoꞌ haelai soꞌu lahenda dadi mauli-malaka. Teteni matalolole ni dei. Maneniko soꞌu sudi laꞌe lahenda bea, boe ma ana tao salaꞌ, sona emi boe lepa-masaa man nana huu ria nonoi-tataon. De, manea matalolole ao ma ela bosoꞌ hapu sasaleꞌ. \p \v 23 Au amanene rae, o tei ma napode naroo, de bosoꞌ minu oe hihiiꞌ. Malole lenaꞌ, mulai besaꞌ ia o epoꞌ oe no anggor baiꞌ neuꞌ oe, dei minu. \p \v 24 Lahenda ruma beita losa mana ee dedeaꞌ ara matan fo parisaꞌ asa boeꞌ, tehuu mete fekeꞌ sala nara so. Tehuu lahenda fekeꞌ ara bali sona basa ria dei, besaꞌ ko lahenda bubuluꞌ sala nara. \v 25 Leoꞌ na boe nonoi-tatao malole ruma nananitaꞌ memaꞌ. Ma nonoi-tatao malole ruma nafuni, tehuu losa bea boe neuꞌ ko nananitaꞌ. Te hihii-nanauꞌ malolole ta bisa nafuni fa. \c 6 \s1 Laꞌe neuꞌ ata a no malaka na \p \v 1 Malaka ruma ata nara ramahere neuꞌ Ramatua Yesus, sira muste fee hada-hormata neuꞌ malaka na, ela lahenda dea ra ta hapu enoꞌ fo dedea ramumulu Manetualain, ma ta radadae ita nanori na. \v 2a Ata ruma malaka na namahere neuꞌ Ramatua Yesus, sona ata ra ta bole radadae sira malaka na, nana huu ana namahere neuꞌ Ramatua Yesus. Ara muste ralalau malaka na malole lena bali, nana huu sira sama-sama lahenda kamahereꞌ, de muste esa sue-lai esa. \s1 Nanoriꞌ fo sala, ma seseba malole \p \v 2b Timotius! Manori-mafada lahenda kamahereꞌ ara basa ia ra, ma fufuꞌa-aali si, ela tao tuka basa sira. \v 3 Ita nanori roo-tetu na dadi neteꞌ fo tao tuka Manetualain hihii-nanaun. Lahenda bea nanori-nafada fekeꞌ neme ia mai, sona ana ta sipoꞌ Ramatua Yesus Kristus nanori-nafada roo-tetu na. \v 4 Lahenda rupa leo naꞌ a, koao na seli, tehuu pakanaꞌ na seli! Ria hedi na riꞌ, saka noi dedea lakaꞌ nalelena aoꞌ. Basa sira reni ete aoꞌ, nahuu-nalenaꞌ, namumulu-namamaeꞌ ma napaneneoꞌ. \v 5 Lahenda rupa leo naꞌ, ta basa aadu-tatao musu-nasaꞌa. Duduꞌa-aafi nara tadaluꞌ a. Ara ta bubuluꞌ malole na riꞌ ubeaꞌ. \p Ara afi rae, maneniko sira makate tuka Manetualain hihii-nanaun, sona bisa ramasuꞌi. \p \v 6 Memaꞌ kalu ita leleo-lalaꞌon tao laꞌe Manetualain dale na, sona bisa neni fee ita oonto bauinaꞌ. \v 7 Mafarene matalolole! Tepoꞌ fo boki ita, ta teni hata esa leo dae-bafoꞌ ia mai boeꞌ. Ma fai fo ita mate, ta teni hata esa kalua neme dae-bafoꞌ ia mai boeꞌ. \v 8 De, sadi hapu nanaaꞌ ma kakao-papakeꞌ, sona dai so! \p \v 9 Tehuu lahenda fo rahiiꞌ ramasuꞌi, sona tuda rala sosoba rupaꞌ ara daleꞌ, ma hapu duduku-papauꞌ ii-onaꞌ nana huu ara duꞌa-afi noi hata-heto. Basa sira reni soe, ma tao ralulutuꞌ sira masodan. \v 10 Huu fo basa tadalu rupaꞌ huu-okan nana riꞌ neme dale noi doi-tali. Lahenda ruma usi noi doi-tali, losa ara heo reme namahere matetuꞌ a mai. No ria na, ara tao ralulutuꞌ seluꞌ sira masoda nara. \s1 Homu mahehere nanoriꞌ fo o sipo a \p \v 11 Timotius! O nana Manetualain nuuhuun. De dooꞌ a meme basa tadaluꞌ ara mai. Masoda no malalao-malalafuꞌ, tao mamahoꞌo Manetualain dale Na nai basa hihii-nanauꞌ, mamahere maroo neuꞌ Yesus Kristus, manenete nai susa-lela, ma balaroe-balanauꞌ mo basa lahenda. \v 12 Malalaꞌo tebe-tebe basa nanoriꞌ fo ita tamahere. Manetualain fee o soda-moleꞌ manabasa taꞌa so, de bosoꞌ tuꞌu-karin. Ma o mafada namahere ma nai lahenda matan.\x + \xo 6:12 \xt Yohanis 18:37\x* \v 13-14 Besaꞌ ia au hule o tao hehelu leo iaꞌ: tao tuka Ramatua Yesus pareta na katemaꞌ. Bosoꞌ malena laka pareta esa boe, ela lahenda ta hapu o sala ma. Tao tuka basa sira no matetuꞌ, losaꞌ fai fo ita Ramatuan Yesus Kristus natafali mai. Au hule o helu leo naꞌ nai Manetualain matan. Ria riꞌ fee ani hahaeꞌ neuꞌ basa-basan. Ma au hule o helu leo naꞌ nai Yesus Kristus matan. Ria riꞌ tuiꞌ neuꞌ loan nai gubernor Pontius Pilatus matan. \q1 \v 15 Ramatua Yesus marela-masaꞌa, Ria riꞌ homu kuasa! \q2 Ria, Mane Bauinaꞌ nemeꞌ basa maneꞌ ara mai. \q2 Ma Ria, Malaka Bauinaꞌ neme basa malaka ra mai. \q1 Naraa no ledo-fain boe ma, \q2 Manetualain neuꞌ ko tao makaledo enoꞌ ia ra. \q1 \v 16 Noi Ria riꞌ ta mopo-mate. \q2 Ana nasoda nai makaledoꞌ a daleꞌ, fo lahenda ta bisa relu Ni fa. \q3 Ta hapu lahenda esa bisa nita Ni boe. \q1 Basa-basan fee hada-hormata neuꞌ Ana. \q2 Basa kuasa a lalaꞌen nai Ria lima Na losaꞌ do-doo na neu! \q3 Noi ri naꞌ so! Amin! \s1 Laꞌeneuꞌ lahenda kamasuꞌi ara \p \v 17 Mafarereneꞌ fee lahenda kamasuꞌi rai dae-bafoꞌ a, fo ara bosoꞌ koao ma bosoꞌ ramahena neuꞌ sira hata-heto nara. Huu fo hata-heto sira neuꞌ ko sapu-lalo. Malole lenaꞌ ara ramahena neuꞌ Manetualain masodaꞌ. Huu fo Ria riꞌ bati-pala fee ita basa-basan no namanoꞌu-namadaiꞌ, ela namahoꞌo-natadale nai ita dalen. \v 18 Mafarereneꞌ fee si ela ara tao malole. Ma tulu-fali lahenda no namanoꞌu-namadaiꞌ neme ua-naleꞌ fo Manetualain fee si a. \v 19 No ria na ara rabubua hata-heto fo neuꞌ ko dadi neteꞌ soaneuꞌ sodaꞌ fai manamaiꞌ nai nusatetu-ikutemaꞌ. \s1 Paulus duiꞌ nateꞌe susura na \p \v 20 Timotius! Manea matalolole basa-basan fo Manetualain peda si rai o lima dale ma so. Dooꞌ a meme dedea nakarorokoꞌ sosoa-raraa taꞌa. Bosoꞌ malelenaaoꞌ laꞌeneuꞌ hihii-nanauꞌ fo ta neni hada-horomata neuꞌ Manetualain. Mafarereneꞌ! Lahenda ruma tao ao nara reuꞌ lahenda malelaꞌ. Sekona te sira ‘malelaꞌ na’ neteꞌ taꞌa. \v 21 Huu fo lahenda ruma ramahere nanori napuputaꞌ ara, losa heo reme namahereꞌ a mai. \p Au hule fo Manetualain natudu dale malole Na neuꞌ emi basa. \q2 Soda-moleꞌ, \q2 Paulus