\id MAT - Q'iche' NT (traditional orthography) -Guatmala 2011 (DBL -2013) \h SAN MATEO \toc1 Ri Utzalaj Tzij Re Ri Evangelio Ri Xutz'ibaj Ri San Mateo \toc2 San Mateo \toc3 Mt \mt1 RI UTZALAJ TZIJ RE RI EVANGELIO RI XUTZ'IBAJ RI SAN MATEO \c 1 \s1 Waral cätzijox wi jachin tak ru mam ri Jesús ojer \p \v 1 Are wa' ri qui bi' ri u mam ri Jesús ojer. Ri Jesús Are rachalaxic ri ka mam David xukuje' ri ka mam Abraham ojer. \p \v 2 Ri ka mam Abraham are u tat ri ka mam Isaac. Ri ka mam Isaac are u tat ri ka mam Jacob. Ri ka mam Jacob are u tat ri ka mam Judá xukuje' tak ri e rachalal ri are'. \v 3 Ri ka mam Judá are u tat ri ka mam Fares xukuje' ri ka mam Zara. Ri qui nan c'ut are ri nan Tamar. Ri ka mam Fares are u tat ri ka mam Esrom. Ri ka mam Esrom are u tat ri ka mam Aram. \v 4 Ri ka mam Aram are u tat ri ka mam Aminadab. Ri ka mam Aminadab are u tat ri ka mam Naasón. Ri ka mam Naasón are u tat ri ka mam Salmón. \v 5 Ri ka mam Salmón are u tat ri ka mam Booz. Ru nan ri ka mam Booz are ri nan Rahab. Ri ka mam Booz are u tat ri ka mam Obed. Ru nan ri ka mam Obed are ri nan Rut. Ri ka mam Obed are u tat ri ka mam Isaí. \v 6 Ri ka mam Isaí are u tat ri ka mam David ri nim takanel. Ri ka mam David ri nim takanel ruc' ri chichu' ri xrixokilaj na ri tat Urías, e are' u nan u tat ri ka mam Salomón. \p \v 7 Ri ka mam Salomón are u tat ri ka mam Roboam. Ri ka mam Roboam are u tat ri ka mam Abías. Ri ka mam Abías are u tat ri ka mam Asa. \v 8 Ri ka mam Asa are u tat ri ka mam Josafat. Ri ka mam Josafat are u tat ri ka mam Joram. Ri ka mam Joram are u tat ri ka mam Uzías. \v 9 Ri ka mam Uzías are u tat ri ka mam Jotam. Ri ka mam Jotam are u tat ri ka mam Acaz. Ri ka mam Acaz are u tat ri ka mam Ezequías. \v 10 Ri ka mam Ezequías are u tat ri ka mam Manasés. Ri ka mam Manasés are u tat ri ka mam Amón. Ri ka mam Amón are u tat ri ka mam Josías. \v 11 Ri ka mam Josías are u tat ri ka mam Jeconías, xukuje' ri e rachalal. Pa tak ri k'ij ri' xec'am bi ri winak aj Israel, xeopan c'u pa ri tinimit Babilonia. \p \v 12 Aretak ri winak aj Israel e c'o chic pa ri tinimit Babilonia, ri ka mam Jeconías xc'oji jun u c'ojol, Salatiel u bi'. Ri ka mam Salatiel are u tat ri ka mam Zorobabel. \v 13 Ri ka mam Zorobabel are u tat ri ka mam Abiud. Ri ka mam Abiud are u tat ri ka mam Eliaquim. Ri ka mam Eliaquim are u tat ri ka mam Azor. \v 14 Ri ka mam Azor are u tat ri ka mam Sadoc. Ri ka mam Sadoc are u tat ri ka mam Aquim. Ri ka mam Aquim are u tat ri ka mam Eliud. \v 15 Ri ka mam Eliud are u tat ri ka mam Eleazar. Ri ka mam Eleazar are u tat ri ka mam Matán. Ri ka mam Matán are u tat ri ka mam Jacob. \v 16 Ri ka mam Jacob are ru tat ri a José ri rachajil ri María. We María ri' are c'u wa' ru nan ri Jesús ri cäbix Cristo\f + \fr 1:16 \ft Ri tzij “Cristo” o “Mesías” quel cubij “cha'tal rumal ri Dios”.\f* che. \p \v 17 Je ri' chi cajlajuj juch'ob tataxelab cachi'l ri qui c'ojol e oc'owinak xchaptaj lok ruc' ri ka mam Abraham c'ä ruc' ri ka mam David. Cajlajuj chic xchaptaj lok ruc' ri ka mam David c'ä aretak xec'am bi ri winak aj Israel, xeopan pa ri tinimit Babilonia. Te c'u ri' e c'o chi cajlajuj chic c'ä xil na u wäch ri Cristo. \s1 Quil u wäch ri alaj a Jesús \p \v 18 Are je wa' xbantajic aretak xil u wäch ri alaj a Jesús: Ri k'apoj al María ru nan u yo'm chi u tzij che c'ulanem ruc' ri a José. Mäja' c'u quec'uli'c aretak ri al María xcanaj yawab winak rumal ru chuk'ab ri Lok'alaj Espíritu. \v 19 Ri a José c'ut ri rachajil are jun achi ri jicom ranima' cho ri Dios, man craj tä c'ut cäresaj u q'uixbal ri al María chquiwäch ri winak. Rumal ri' xuchomaj u ya'ic canok xak chi c'uyal. \v 20 Aretak je' tajin cuchomaj wa', xpe jun ángel ri takom lok rumal ri Dios ri xuc'ut rib chuwäch ri a José pa ri u waram, xubij che: A José, at ba' at rachalaxic ri tat David. Maxej awib chuc'amic ri al María che awixokil, rumal chi ri ral ri quil na u wäch, are rech ri Lok'alaj Espíritu wa'. \v 21 Ri are' cäc'oji na jun ral ala, cacoj c'u na JESÚS che u bi'. (Ri “Jesús” quel cubij “To'l Ke”.) Je' u bi' wa' rumal chi queuto' na ru winakil, queresaj na pa ri qui mac, —xcha ri ángel. \p \v 22 Ronojel wa' xbantajic rech kas je' quel wi jas ru bim ri Kajaw Dios rumal ri k'alajisal re ru Lok' Pixab ri cubij: \q1 \v 23 Ri k'apoj ali cäcanaj na can yawab winak, \q2 cäril c'u na u wäch jun ral ala \q2 ri cäbix na Emanuel che, \m —cächa'. Quel cubij wa': Ri Dios c'o kuc', —cächa ri'. \p \v 24 Aretak xc'astaj ri a José che ru waram, xunimaj ri xbix che rumal ri ángel ri takom lok rumal ri Dios. Xuc'am ri al María che rixokil. \v 25 Man xquirik tä c'u na quib, xane c'ä te' aretak xil na u wäch ri ral ri al María. Ri a José xucoj c'u JESÚS che u bi'. \c 2 \s1 Ri ajno'jab queopan che rilic ri alaj a Jesús \p \v 1 Ri alaj a Jesús xil u wäch pa ri tinimit Belén, ri c'o pa Judea. Are chi' c'o ri tat Herodes che nim takanel puwi' ronojel ri Judea. Xeopan c'u jujun achijab ajno'jab pa ri tinimit Jerusalén, jela' c'u quepe pa relbal k'ij. \v 2 Xquita' c'u u tzijol chila', xquibij: ¿Jawije' cäriktaj wi ri nim takanel ri cätakan na pa qui wi' ri winak aj Israel ri c'ä te' xil u wäch? Xa xkil ru ch'imil pa relbal k'ij, rumal ri' xujpe chuk'ijilaxic, —xecha'. \p \v 3 Aretak ri tat Herodes ri nim takanel xuta wa', sibalaj xsach u c'ux, je' xukuje' conojel ri niq'uiaj winak aj Jerusalén. \v 4 Xtakan c'u ri nim takanel che qui siq'uixic ri qui nimakil sacerdotes, xukuje' ri tijonelab re ri Pixab, xuta' c'u chque jawije' quil wi na u wäch ri Cristo. \v 5 Ri e are' xquibij che: Pa ri tinimit Belén ri c'o pa Judea, rumal chi ri k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios je wa' xutz'ibaj: \q1 \v 6 Ri at tinimit Belén, \q1 at ri' ri rech ri rulew ri Judá, \q1 machomaj chi ri at man nim tä a k'ij at \q2 chquiwäch ri k'atal tak tzij ri e c'o chila', \q1 rumal chi awuc' at quel wi na jun nim c'amal be, \q1 ri cuc'am na qui be ri nu winak aj Israel, \m —cächa', —xecha ri tijonelab re ri Pixab. \p \v 7 Are c'u ri tat Herodes chelak'al xeusiq'uij ri ajno'jab, xuta' c'u chque jampa' kas xc'utun ri ch'imil. \v 8 Te ri' xeutak bi pa Belén, xubij bi chque: Jix ba' jela', chitatabela' jawije' c'o wi ri ac'al. Aretak quiriko, chixpe chubixic chwe, rech ri in xukuje' quine' na chuk'ijilaxic, —xcha chque. \p \v 9 Ri ajno'jab xuwi xquito ri xbix chque rumal ri nim takanel, xebe'c. Are c'u ri ch'imil ri xquil pa relbal k'ij xnabej chquiwäch, c'ä xopan na puwi' ri c'o wi ri ac'al, xtaq'ui c'u chila'. \v 10 Ri ajno'jab, aretak xquil ri ch'imil, sibalaj xequicotic. \v 11 Xeboc c'u bi pa ri ja, xquil c'u ri ac'al c'o ruc' ri al María ru nan. Xexuqui'c, xquik'ijilaj ri ac'al. Te c'u ri' xquijak u wi' ri qui c'olibal, xquisipaj k'än puak, incienso, xukuje' mirra\f + \fr 2:11 \ft Ri mirra are jun cunabal ri sibalaj pakil rajil.\f* che ri Are'. \v 12 Te c'u ri' xbix chque pa achic' chi meoc'ow chi jela' jawije' c'o wi ri tat Herodes. Xetzelej c'u bi pa ri qui tinimit, xquic'am bi jun be chic. \s1 Waral cätzijox wi jas xban che ri alaj a Jesús xc'am bi pa Egipto \p \v 13 Aretak e benak chi ri ajno'jab, xpe jun ángel ri takom lok rumal ri Dios, xuc'ut rib chuwäch ri a José pa achic', xubij che: Chatwalijok, chac'ama bi ri ac'al, rachi'l ru nan, chixanimaj bic. Jix pa Egipto, chixcanaj c'u na can chila' c'ä quinbij na chiwe jampa' quixpetic. Je ri' chibana rumal chi ri tat Herodes cutzucuj na u cämisaxic ri ac'al, —xcha ri ángel che. \p \v 14 Xwalij c'u ri a José, xuc'am ri ac'al, rachi'l ru nan, chak'ab c'ut xebel bic, xebe' pa Egipto. \v 15 Chila' xec'oji wi na c'ä xcäm na ri tat Herodes. Je' xbantaj wa' rech kas je' quel wi jas ri xubij ri Dios rumal ri k'alajisal re ru Lok' Pixab ri cubij: “Pa Egipto xinsiq'uij wi lok ri nu C'ojol,” —cächa'. \s1 Ri tat Herodes cutak qui cämisaxic ri ac'alab \p \v 16 Aretak ri tat Herodes xretamaj chi man are tä kas tzij ri xbix can che cumal ri ajno'jab, sibalaj xpe royowal. Xutak c'u qui cämisaxic conojel ri ac'alab alabom ri tz'akat chi quieb qui junab xukuje' ri mäja' cätz'akat quieb qui junab ri e c'o pa ri tinimit Belén xukuje' ri e c'o pa tak ri tinimit chunakaj ri Belén, je' jas ri k'ij ri xquibij can ri ajno'jab. \v 17 Xa je ri' kas je' xel wi jas ri xutz'ibaj can ri ka mam Jeremías ri k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios ri cubij: \q1 \v 18 Xtataj c'ut chi c'o jun ri curak u chi' \q2 pa ri tinimit Ramá, \q1 nimalaj ok'ej wa', nimalaj bis cäbanic. \q1 Are ri nan Raquel ri cubisoj qui wäch \q2 ri ral, \q1 ri man cuya' taj cäcu'bisax u c'ux \q2 rumal chi ya e cäminak chic ri ral, \m —cächa'. \p \v 19 Aretak c'ut cäminak chic ri tat Herodes, jun ángel ri takom lok rumal ri Dios xuc'ut rib chuwäch ri a José pa achic' jela' pa Egipto, xubij che: \v 20 Chatwalijok, chac'ama bi ri ac'al awuc', xukuje' ru nan, chixtzelej chi na jumul pa Israel. Xecäm c'u conojel ri cäcaj cäquicämisaj ri ac'al, —xcha che. \p \v 21 Xwalij c'u ri a José, xuc'am bi ri ac'al rachi'l ru nan, xtzelej chi na jumul pa Israel. \v 22 Aretak c'ut ri a José xuto chi are ri tat Arquelao chic c'o che nim takanel pa Judea chuq'uexel ri Herodes ru tat, xuxej rib xe' jela'. Xch'abex c'u rumal ri Dios pa achic', rumal ri' jela' xe' wi pa Galilea. \v 23 Aretak xopan chila', jela' xec'ol wi pa ri tinimit Nazaret. Je' xbantaj wa' rech kas je' quel wi ri xquibij can ri k'alajisal tak re ru Lok' Pixab ri Dios, chi ri Jesús cäbix na aj Nazaret che. \c 3 \s1 Ri Juan Kasal Ja' cutzijoj ru Lok' Pixab ri Dios pa tak ri juyub ri quetz'inowic \p \v 1 Pa tak ri k'ij ri' ri tat Juan Kasal Ja' xopan pa Judea, pa tak ri juyub ri cätz'inowic. Tajin cutzijoj ru Lok' Pixab ri Dios. \v 2 Cubij c'u chque ri winak: Chiq'uexa ri iwanima', chiq'uexa ri i chomanic, rumal chi xa jubik' chic man cuchaplej ru takanic ri Dios, —xcha chque. \p \v 3 We tat Juan ri' are wa' ri xtz'ibax can chrij ojer rumal ri ka mam Isaías, ri k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios ri cubij: \q1 C'o jun ri co cäch'aw pa tak ri juyub \q2 ri quetz'inowic, cubij: \q1 “Chibana u banic ri nim be ri cäbin wi \q2 ri Kajaw. \q1 Chisuc'umaj, chibana sibalaj jicom che,” \m —xcha ri ka mam Isaías. \p \v 4 Are c'u ri tat Juan xucoj atz'iak ri banom ruc' ri rismal jun awaj, camello u bi', tz'um c'u ru pas. Xa sac' xukuje' uwal che' xutijo. \v 5 Xepe c'u ri winak aj Jerusalén, xukuje' ri e c'o pa tak niq'uiaj tak tinimit chic re Judea xukuje' ri e c'o chunakaj ri nima' Jordán, xeopan c'u ruc' ri tat Juan chutatabexic ri cubij. \v 6 Aretak xquik'alajisaj ri qui mac, xban c'u qui kasna' rumal ri tat Juan pa ri nima' Jordán. \p \v 7 Aretak c'ut xril ri tat Juan chi e q'uia chque ri tata'ib fariseos xukuje' ri tata'ib saduceos xepetic rech cäban qui kasna',\f + \fr 3:7 \ft Ri tata'ib fariseos e are' winak wa' aj Israel ri sibalaj xquikatej u nimaxic ru Pixab ri Moisés. Xca'n c'u nimal, xquichomaj c'ut chi e utz na chquiwäch conojel ri winak. Q'uia qui nak'atisam wi quib ri man kas tä are ri cubij ru Tzij ri Dios. Ri tata'ib saduceos e are' xukuje' nimak tak winak wa' aj Israel. Ri e are' c'ut man cäquicoj taj chi kas tzij quec'astaj na ri cäminakib (Hechos 23:6-8).\f* xubij chque: ¡Ri alak subanelab tak winak!\f + \fr 3:7 \ft Ri mero tzij waral are “Ri alak, alak ralc'ual ri cumätz”.\f* ¿Jachin c'u ri xbin chech alak chi rajwaxic canimaj alak chuwäch ri nimalaj royowal ri Dios ri cäpetic? \v 8 Bana ba' alak ri takal u banic, ri cuk'alajisaj chi kas tzij xq'uextaj ri anima' alak, ri chomanic alak. \v 9 Mächaplej c'u alak u bixic pa anima' alak: “Ri uj, uj rachalaxic can ri ka mam Abraham.” Quinbij c'u chech alak chi ri Dios cäcowinic cuban chque tak we abaj ri' chi e rachalaxic can ri ka mam Abraham. \v 10 Cämic ri' tajin cäcoj ri iquiäj che tak ri qui xera' ri che' rech quet'oyic. Ronojel che' ri man cuya tä utzalaj u wäch, cät'oy c'u na wa', cäporox na pa ri k'ak'. \v 11 Ri in kas tzij quinban kasna' alak ruc' joron, c'utbal wa' chi q'uexom chi anima' alak, q'uexom chi ri chomanic alak. Cäpe chi c'u na jun chic ri cuban na kasna' alak ruc' ri Lok'alaj Espíritu xukuje' ruc' k'ak'. Ri Are' nim na u k'ij chnuwäch in, nim c'u na u banic. Man takal tä chwe in chi quinquir ru c'amal u xajäb. \v 12 Ri Are' are jas jun achi ri cujosk'ij ru trico. Ruc'am chi ru pala, cujopij c'u na ri trico, cutas che ri pajo. Cuc'ol na ri trico pa ri c'uja. Are c'u ri pajo cuporoj na pa jun k'ak' ri man cächup tä chic, —xcha chque. \s1 Cäban u kasna' ri Jesús \p \v 13 Xel c'u lok ri Jesús pa Galilea, xopan chuchi' ri nima' Jordán ri c'o wi ri tat Juan rech cäban u kasna' rumal. \v 14 Man xraj tä c'u ri tat Juan, xane xubij che ri Jesús: Ri in man takal tä chwe chi quinban kasna' la. Rajwaxic ne chi ri lal cäban la nu kasna' in, —cächa'. ¿Jas che xpe la wuc' in? —xcha che ri Jesús. \p \v 15 Xubij c'u ri Jesús che: Che we chanim ri', chaya chwe chi je' quinban wa'. Are c'u wa' takalic rech cäka'no jachique ri cätakan wi ri Dios, —xcha che. \p Ri tat Juan c'ut xunimaj ri xubij. \v 16 Aretak c'ut xbantaj u kasna' ri Jesús, xel lok ri Are' pa ri ja'. ¡Chanim xjakjob ri caj! Ri Jesús c'ut xril ri Lok'alaj Espíritu xkaj lok puwi' ri Are', je' u banic jun palomäx. \v 17 Te ri' xtataj c'ut chi cäch'aw lok jun chicaj ri xubij: Are ri Lok'alaj nu C'ojol wa'. Cäquicot ri wanima' rumal, —xcha'. \c 4 \s1 Cätakchi'x ri Jesús che mac \p \v 1 Te c'u ri' ri Lok'alaj Espíritu xuc'am bi ri Jesús pa tak juyub ri quetz'inowic, rech cätakchi'x che mac chila' rumal ri Itzel. \p \v 2 Cawinak k'ij, cawinak ak'ab xc'oji chila', man c'o tä c'u jas ri xutijo. Te c'u ri' sibalaj xnumic. \v 3 Xpe c'u ri Itzel, xopan ruc' ri Jesús rech cutakchi'j ri Are' che mac, xubij che: We kas tzij chi lal u C'ojol ri Dios, takan la chque tak we abaj ri' chi cäca'n na wa, —xcha che. \p \v 4 Xch'aw ri Jesús, xubij che: Ru Lok' Pixab ri Dios ri Tz'ibtalic cubij: “Man xak tä xuwi rumal ri wa quec'asi na ri winak, xane xukuje' rumal ronojel ru Tzij ri Dios,” —cächa', —xcha ri Jesús che. \p \v 5 Ri Itzel xuc'am bi ri Jesús pa ri lok'alaj tinimit Jerusalén, xupakba c'u puwi' ri nimalaj rachoch Dios. \v 6 Te ri' xubij che: We kas tzij chi lal u C'ojol ri Dios, q'uiäka bi ib la iquim, rumal chi ru Lok' Pixab ri Dios ri Tz'ibtalic cubij: \q1 Ri Dios queutak na lok ri ángeles awuc' \q2 che a chajixic. \q1 Catquichap na che ra k'ab che a to'ic \q1 rech man cachak'ij tä rawakan \q2 cho abaj, \m —cächa', —xcha ri Itzel che. \p \v 7 Ri Jesús xch'awic, xubij che: Xukuje' cubij ru Lok' Pixab ri Dios ri Tz'ibtalic: “Mayac royowal ri Awajaw, ri a Dios,” —cächa', —xcha che. \p \v 8 Te c'u ri' ri Itzel xuc'am bi ri Jesús puwi' jun nimalaj juyub. Xeuc'ut c'u conojel tak ri tinimit ajuwächulew chuwäch ri Are', xukuje' ri qui k'inomal. \v 9 Xubij c'u che ri Jesús: Ronojel wa' quinya che la, we cäxuqui la, quink'ijilaj la, —xcha che. \p \v 10 Xch'aw ri Jesús, xubij che: Jat, Satanás, chatel chnuwäch rumal chi ru Lok' Pixab ri Dios ri Tz'ibtalic cubij: “Chak'ijilaj ri Awajaw ri a Dios, xuwi c'u ri Are' chapatänij,” —cächa', —xcha che. \p \v 11 Xel c'u bi ri Itzel ruc' ri Jesús. Xepe c'u jujun ángeles rech quepatänin che ri Are'. \s1 Ri Jesús cuchaplej tzijonem pa Galilea \p \v 12 Ri Jesús, aretak xuto chi c'o ri tat Juan pa che', xe' pa Galilea. \v 13 Man xcanaj tä c'u can pa ri tinimit Nazaret, xane xa xc'oji pa Capernaum, jun tinimit Romano wa' ri c'o chi' ri mar chquinakaj ri ojer tak tinimit Zabulón ruc' Neftalí. \v 14 Je' xbantaj wa' rech kas je' quel wi jas ri xutz'ibaj can ri ka mam Isaías ri k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios ri cubij: \q1 \v 15 Winak aj Zabulón, winak aj Neftalí, \q1 ix ri' ri nakaj ix c'o wi che ri mar, \q2 ch'äkäp che ri nima' Jordán, \q1 chila' pa Galilea jawije' e c'o wi winak \q2 ri man aj Israel taj. \q1 \v 16 Ri winak ri je' ta ne e c'o pa k'ekum \q2 xquil jun nimalaj sakil. \q1 E are' winak wa' ri e c'o pa ri qui mac, \q2 ri e c'o cho ri cämical, \q1 xpe jun nimalaj sakil pa qui wi', \m —xcha ri ka mam Isaías. \p \v 17 C'ä te ri' c'ut ri Jesús xuchaplej u tzijoxic ru Lok' Pixab ri Dios, xubij c'u chque ri winak: Chiq'uexa ri iwanima', chiq'uexa ri i chomanic, rumal chi xa jubik' chic man cuchaplej ru takanic ri Dios, —xcha chque ri winak. \s1 Ri Jesús queusiq'uij quiejeb chapal tak cär rech quebe' ruc' \p \v 18 Oc'owem cuban ri Jesús chuchi' ri mar re Galilea, xeril c'u quieb achijab cachalal quib. Ri jun are ri tat Simón ri xukuje' cäbix Pedro che, ri jun chic are ri tat Andrés. Tajin cäquiq'uiäk bi jun c'at chapäbal cär pa ri cho rumal chi e chapal tak cär ri e are'. \v 19 Ri Jesús xubij chque: Chixsa'j wuc'. Quinban c'u na chiwe chi quixoc che qui mulixic winak che qui q'uexwäch ri cär, —xcha chque. \p \v 20 Chanim xquiya can ri qui c'at, xebe' ruc' ri Jesús. \p \v 21 Oc'owinak chi apan jubik' ri Jesús, xeril chi c'u quieb achijab chic cachalal quib. E are' ri tat Jacobo rachi'l ri tat Juan. E u c'ojol ri tat Zebedeo wa'. E c'o pa jun barco cachi'l ri qui tat, tajin cäquic'ojoj c'u ri qui c'at. Xesiq'uix c'u rumal ri Jesús. \v 22 Ri e are' c'ut chanim xquiya can ri barco ruc' ri Zebedeo ri qui tat, xebe' ruc' ri Jesús. \s1 Ri Jesús cuya tijonic chque q'uia winak \p \v 23 Ri Jesús xbin pa conojel tak ri tinimit re Galilea, xuya tijonic chque ri winak pa tak ri rachoch Dios. Xutzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ru takanic ri Dios pa qui wi' ri winak. Xukuje' xucunaj ronojel u wäch yabil ri c'o chque. \v 24 Xtataj c'u u tzijol ri Jesús cumal ri winak pa conojel tak ri tinimit re Siria. Ri winak c'ut xequic'am lok conojel ri qui rikom c'äx rumal q'uia u wäch c'äxc'ol, yabil, k'oxom. Xequic'am lok ri e c'o itzel tak espíritus chque, xukuje' ri winak ri man utz tä chi qui jolom rumal chi e elinak ch'uj, xequic'am c'u lok ri cäminak qui cuerpo. Ri Jesús c'ut xeucunaj conojel. \v 25 E q'uia winak c'ut aj Galilea xebe' ruc' ri Jesús. Xukuje' e c'o winak aj Decápolis, aj Jerusalén, aj Judea, e c'o c'u ri xepe ch'äkäp che ri nima' Jordán. \c 5 \s1 Ri Jesús cäpaki puwi' jun juyub rech cuya tijonic \p \v 1 Aretak ri Jesús xeril ri q'uialaj winak, xpaki puwi' ri juyub, xt'uyi chila'. Xquimulij c'u quib ru tijoxelab ruc'. \v 2 Ri Jesús xuchaplej qui tijoxic, je wa' xubij chque: \s1 Waral cäkil wi jachin tak ri utz que \p \v 3 Utz que ri cäquina' pa canima' chi c'o ri rajwaxic chque ri cäpe chila' chicaj. Ri Dios c'ut cätakan na pa qui wi'. \p \v 4 Utz que ri quebisonic rumal chi ri Dios cäcu'bisan na qui c'ux. \p \v 5 Utz que ri man cäca'n tä nimal. Ri e are' c'ut cäquechbej na ri ulew ri u bim ri Dios chi cuya chque. \p \v 6 Utz que ri quenumic, ri cächaki'j qui chi' che jun c'aslemal jicom. Are c'u ri Dios cäyo'w na wa' chque. \p \v 7 Utz que ri quel qui c'ux chque niq'uiaj winak chic. Ri Dios c'ut cutok'obisaj na qui wäch ri e are'. \p \v 8 Utz que ri sak canima'. Ri e are' c'ut cäquil na u wäch ri Dios. \p \v 9 Utz que ri cäquitzucuj u ya'ic utzil chquixol ri winak. Ri Dios cubij na chi e are' ralc'ual ri Are'. \p \v 10 Utz que ri quetzelax qui wäch rumal ru banic ri jicomal cho ri Dios. Ri Dios c'ut cätakan na pa qui wi'. \p \v 11 Utz iwe ix aretak cäban c'äx chiwe cumal ri winak, quixyok' cumal, cäquibij ronojel u wäch ri man kas tzij taj chiwij, xa rumal chi quixcojon chwe in. \v 12 Chixquicot ba', chixtze'nok rumal chi quic'am na jun nimalaj tojbal iwe chila' chicaj. Je c'u c'äx wa' xban chque ri k'alajisal tak re ru Lok' Pixab ri Dios ri xec'oji can ojer, —xcha ri Jesús. \s1 Ri ix, je' ta ne ix sakil, je' ta ne ix atz'am chque ri winak cho ruwächulew \p \v 13 Ri ix, je' ta ne ix atz'am chque ri winak cho ruwächulew. We c'u man c'o chic u tzayil ri atz'am, ¿jas ta c'u lo cäban che rech c'o chi cupatänij? Man c'o tä chi u patän ri', xane xa cäq'uiäk na apanok, cätac'alex c'u na cumal ri winak. \p \v 14 Ri ix, je' ta ne ix sakil chque ri winak cho ruwächulew je' jas jun tinimit ri c'o puwi' jun juyub, ri amak'el cäk'alajinic. \v 15 Man cätzij tä jun chäj, te c'u ri' cäyi' chuxe' jun coxon, xane xa cäyi' ri' pa jun c'olibal chicaj rech cätunun pa qui wi' conojel ri e c'o pa ri ja. \v 16 Je wa' chibana ix xukuje', chibana' chi ri sakil ri c'o iwuc' cätunun chquiwäch ri winak. Je ri' rech aretak cäquil ri utzil ri quibano, cäquiya u k'ij ri i Tat ri c'o chila' chicaj. \s1 Ri Jesús cuya tijonic chrij ri Pixab \p \v 17 Michomaj ix chi in petinak che resaxic ri Pixab ri xutz'ibaj can ri ka mam Moisés, o ri qui tijonic ri k'alajisal tak re ru Lok' Pixab ri Dios. Man in petinak tä che resaxic, xane in petinak chubixic ri kas u banic ri Pixab xukuje' ri qui tijonic ri k'alajisal tak re ru Lok' Pixab ri Dios. \v 18 Kas tzij quinbij chiwe, man c'o tä quesax na che ri Pixab, xane xa ronojel cäbantaj na. C'ä mäjok cäsach u wäch ri caj ulew, man c'o tä jun punto, man c'o tä jun alaj tz'ib ri quesax na che ri Pixab. \v 19 Rumal ri' jachin ri man cunimaj tä jun chque ri takanic re ri Pixab, pune are ri man nim tä u banic, xukuje' cuc'ut chquiwäch niq'uiaj winak chic chi man kas rajwaxic taj cänimax wa', ri are' man nim taj quil wi na chquixol ri winak ri cätakan na ri Dios pa qui wi'. Are c'u ri winak ri cunimaj ri Pixab, xukuje' cuc'ut chquiwäch niq'uiaj winak chic chi cäquinimaj wa', kas nim na u banic wa' chquixol ri winak ri cätakan na ri Dios pa qui wi'. \v 20 Quinbij c'u chiwe, chi we man jicom na ri i c'aslemal ix chuwäch ri qui c'aslemal ri tata'ib fariseos xukuje' ri tijonelab re ri Pixab,\f + \fr 5:20 \ft Ri tijonelab re ri Pixab e are' achijab wa' ri sibalaj xquitijoj quib chrij ru Pixab ri Moisés, xquic'utu wa' chquiwäch ri winak.\f* man quixoc tä ri' chquixol ri winak ri cätakan na ri Dios pa qui wi'. \s1 Ri Jesús cuya tijonic chrij ri oyowal \p \v 21 Ri ix i tom chi xbix chque ri ka mam ojer: “Mixcämisanic, apachin c'u ri cäcämisanic cäk'at na tzij puwi',” —cächa'. \v 22 Are c'u ri in quinbij chiwe chi jachin ri cuyac royowal chrij ri rachalal cäk'at na tzij puwi'. Jachin ri c'äx cäch'aw che ri rachalal cäk'at na tzij puwi' cumal ri k'atal tak tzij. Xukuje' jachin ri cubij che ri rachalal chi xa are jun con, chi man c'o tä chi u patän, que' na ri' pa ri k'ak'. \p \v 23-24 Rumal c'u ri', we cac'am bi ri a sipanic cho ri ta'bal tok'ob, chila' c'ut cäna'taj chawe chi c'o jun c'äx ri cuna' ri awachalal chawij, chaya can ri a sipanic cho ri ta'bal tok'ob. Jat na ruc' ri awachalal rech catutzir ruc' nabe, te c'u ri' cuya' cattzelej cho ri ta'bal tok'ob chuya'ic ra sipanic cho ri Dios. \p \v 25 We c'o jun winak cuban u c'ulel chawe, catuc'am c'u bi pa ri k'atbal tzij, chatutzir na ruc' pa ri be rech man catujach tä pu k'ab ri k'atal tzij. We ta mat je ri', ri k'atal tzij catujach na pa qui k'ab ri mayor, ri mayor c'ut catquicoj na pa che'. \v 26 Kas tzij ba' ri quinbij chawe chi man c'o tä awelic lok chila' c'ä catoj na ronojel ri a multa, —xcha ri Jesús. \s1 Ri Jesús cätzijon chrij ri nimalaj mac ri äwas u banic ruc' ri rixokil o ri rachajil jun winak chic \p \v 27 Ri ix i tom chi xbix can nabe: “Maban ri nimalaj mac ri äwas u banic chrij ra c'ulaj,” —cächa'. \p \v 28 Are c'u ri in quinbij chiwe, chi jachin ri cuca'yej jun ixok, xak xuwi ruc' ru rayixic u wäch xmacun ri' ruc' pa ranima', —cächa ri Jesús. \p \v 29 We ri awak'äch re ri awiquiäk'ab cubano chi catzak pa mac, chawesaj, chaq'uiäka apanok. Are utz na chawe we quel jun ch'äkap che ra cuerpo, chuwäch wa' chi ronojel ra cuerpo cäq'uiäk bi pa ri k'ak'. \v 30 We c'u are ri a k'ab re ri awiquiäk'ab cubano chi catzak pa mac, chak'ata', chaq'uiäka apanok. Are c'u utz na chawe we quel jun ch'äkap che ra cuerpo, chuwäch wa' chi ronojel ra cuerpo cäq'uiäk bi pa ri k'ak', —xcha ri Jesús. \s1 Ri Jesús cuya tijonic chrij ru jachic quib juc'ulaj winak \p \v 31 (Cäch'aw chi ri Jesús, cubij:) Xukuje' xbix can nabe: “Apachin ri cujach bi ri rixokil, rajwaxic cuya bi jun wuj che ri cubij wi chi jachom canok,” —cächa'. \v 32 Ri in c'ut quinbij chiwe, chi we jun achi cujach bi ri rixokil man rumal tä u ch'abexic jun achi chic, cuban ri' chi ri rixokil cuban ri nimalaj mac ri äwas u banic. Jachin c'u ri cäc'uli ruc' jun ixok ri jachom bic, cuban ri' ri nimalaj mac ri äwas u banic, —xcha ri Jesús. \s1 Ri Jesús cuya tijonic chrij ri juramento ri cäca'n ri winak \p \v 33 Xukuje' i tom ri' ri xbix chque ri ka mam ojer: “Kas chabana' jas ri xachi'j u banic ruc' juramento cho ri Kajaw Dios,” —xeuchixic. \v 34 Ri in c'ut quinbij chiwe, chi miban juramento aretak c'o ri quichi'j che jun winak chic. Miban juramento ruc' ri caj rumal chi chila' c'o wi ri Dios. \v 35 Miban juramento ruc' ruwächulew rumal chi are je' ta ne u tac'alibal ri rakan ri Dios. Miban juramento ruc' ri tinimit Jerusalén rumal chi are u tinimit ri Dios ri Nimalaj Takanel. \v 36 Xukuje' miban juramento ruc' ri i jolom, rumal chi man quixcowin taj quiban sak o k'ek che xa jun i wi'. \v 37 Xane xak xuwi chibij “je', je ri'” o “man je' taj”, —quixcha'. Are c'u ri tzij ri xak u wi' tzij chic, rech ri Itzel ri', —xcha ri Jesús chque. \s1 Ri Jesús cuya tijonic chrij ri jun winak ri cutzelej u q'uexel ri c'äx ri cäban che \p \v 38 Ri ix i tom chi xbix can nabe: “We jun cäresaj u wak'äch jun winak chic, quesax na ru wak'äch ri are'. We jun cäresaj u ware jun winak chic, quesax na ru ware ri are',” —cächa'. \v 39 Are c'u ri in quinbij chiwe: Chixel chuwäch ri itzel achi ri craj cäch'ojin iwuc'. Xane we c'o jun catch'ayow che ri juperaj a palaj, chaya ri juperaj a palaj chic chuwäch. Mitzelej u q'uexel ri c'äx ri cäban chiwe. \v 40 We c'o jun craj catusiq'uij pa k'atbal tzij, craj c'ut cumaj ri a camixa', chaya bi ra chaquet che xukuje'. \v 41 We c'o jun cucoj u chuk'ab chawe chi cac'am bi jun eka'n ri cäbinibej jun legua, chac'ama bi quieb legua ruc'. \v 42 Apachin ri c'o jas cuta' chawe, chaya che. Macowirisaj ri awanima' chuwäch ri winak ri craj cäkajan awuc'. \s1 Cheiwaj ri i c'ulel \p \v 43 Xukuje' i tom ri' ri xbix can nabe: “Lok' chawila wi ri awachi'l, chawetzelaj c'u u wäch ri a c'ulel,” —cächa'. \v 44 Are c'u ri in quinbij chiwe: Lok' chiwila wi ri i c'ulel. Chibij: Ri Dios c'o pi wi', —quixcha chque ri winak ri queyok'on chiwe. Chibana utzil chque ri cäquetzelaj i wäch, chibana ba' orar pa qui wi' ri xak cäca'n c'äx chiwe. \v 45 We je' quiban wa' k'alaj ri' chi kas ix ralc'ual ri ka Tat ri c'o chila' chicaj. Are c'u ri ka Tat quesan lok ri k'ij pa qui wi' ri utzalaj tak winak, xukuje' pa qui wi' ri itzel tak winak. Cutak c'u lok ri jäb pa qui wi' ri cäca'n ri jicomal, xukuje' pa qui wi' ri man cäca'n tä ri jicomal. \v 46 Are c'u we xak xuwi queiwaj ri quixcaj ix, ¿jas ta c'u che cäyi' na tojbal re wa' chiwe rumal ri Dios? Xukuje' ne ri tok'il tak alcabal cäcaj quib ri e are'. \v 47 We xak xuwi quiya rutzil qui wäch ri iwachalal, ¿a quichomaj lo ri' chi i banom jun nimalaj utzil? Je c'u ne wa' xukuje' cäca'n ri man kas quetam tä u wäch ri Dios. \v 48 Je ba' chibana ix jas ri ka Tat ri c'o chila' chicaj. Ri Are' tz'akat pa ru chomabal. Ri ix xukuje' chibana tz'akat pa ri i chomabal, —xcha ri Jesús. \c 6 \s1 Ri Jesús cuya tijonic chrij ri utzil ri cuban jun winak \p \v 1 Ru patänixic ri Dios ri quibano, miban wa' chquiwäch ri winak xak rech cäquilo, cäquiya c'u i k'ij. We je' quiban wa', ri ka Tat ri c'o chila' chicaj man c'o tä tojbal iwe cuya na. \v 2 Rumal ri' aretak queito' ri c'o qui rajwaxic, mitzijoj chque conojel ri winak, je' jas ri cäca'n ri winak ri xak quieb qui wäch cäquitzijoj chque conojel ri winak pa tak ri rachoch Dios, pa tak ri be. Je' cäca'n wa' xak xuwi rech utz quech'aw ri winak chquij. Kas tzij c'ut quinbij chiwe chi ri cäbix chquij xuwi wa' ri tojbal que cäquirik na. \v 3 Xane ri ix aretak c'o jas u wäch jun tobanic ri quiya chque ri c'o qui rajwaxic, c'o jun metamanic. Mitzijoj ne wa' che ri utzalaj iwachi'l. \v 4 Chibana ba' ri utzil xak chelak'al. Ri ka Tat c'ut ri quilow ronojel ri quiban chelak'al, are cäyo'w na ri tojbal iwe, —xcha ri Jesús. \s1 Ri Jesús cuya tijonic chrij ri u banic orar \p \v 5 Ri ix aretak quiban orar miban iwe jas ri cäca'n ri winak ri xak quieb qui wäch, ri cäkaj chquiwäch xak e tac'atoj cäca'n orar pa tak ri rachoch Dios, pa tak ri u cruz tak be. Xak are cäcaj chi que'ilitaj cumal ri winak. Kas tzij quinbij chiwe chi xuwi wa' ri tojbal que cäquirik na. \v 6 Xane ri ix aretak quiban orar, chixoc pa ja, chitz'apij ri uchija. Chibana orar chuwäch ri ka Tat ri c'o iwuc' pa i tuquiel wi. Ri ka Tat c'ut ri quilowic chi tajin quiban orar chelak'al, are cäyo'w na ri tojbal iwe. \p \v 7 Aretak quiban orar, mibij q'uia tzij ri man c'o tä qui patän, jas ri cäca'n ri winak ri man kas quetam tä u wäch ri Dios. Ri e are' cäquichomaj chi ri Dios queutatabej xa rumal chi q'uia ri cäquibij pa tak ri oración ri cäca'no. \v 8 Miban ba' iwe jas ri cäca'n ri e are'. Rumal chi ri ka Tat retam chic jas ri rajwaxic chiwe c'ä mäja' quita' wa' che. \v 9 Rumal ri' aretak quiban orar, je wa' chibij: \q1 Ka Tat ri c'o la pa ri caj, \q1 chnimarisax ta na u k'ij ri bi' la. \q1 \v 10 Takan na la pa qui wi' \q2 conojel winak. \q1 Bana ba' na la ri rayibal la \q2 cho ruwächulew, \q2 jas ri cäban chila' chicaj. \q1 \v 11 Ya la chkawäch ri cäkatijo, \q2 jas ri rajwaxic chke cämic. \q1 \v 12 Sacha la ri ka mac ri ka'nom \q2 je' jas ri uj cäkasach ri qui mac \q2 ri cäca'n c'äx chke. \q1 \v 13 Mäya la chke chi cujtakchi'x \q2 che mac, xane chujto' la \q2 cho ri Itzel. \q1 Ronojel wa' cäkata' che la \q2 rumal chi ri lal \q2 cätakan la puwi' ronojel. \q1 C'o nimalaj chuk'ab uc' la \q2 puwi' ronojel, \q2 chnimarisax ta ba' k'ij la amak'el \q2 pa tak ri k'ij ri junab ri quepetic. \q2 Amén. \m (Je wa' quibij aretak quiban orar, —xcha ri Jesús chque.) \p \v 14 We ri ix quisach qui mac niq'uiaj winak chic ri ca'nom c'äx chiwe, ri ka Tat ri c'o chila' chicaj xukuje' cusach na ri i mac ix. \v 15 Are c'u we man quisach qui mac niq'uiaj winak chic, ri ka Tat man cusach tä na ri i mac ix, —xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. \s1 Ri Jesús cuya tijonic chrij ri ayuno \p \v 16 Aretak ri ix quiban ayuno miban iwe jas ri cäca'n ri achijab ri xak quieb qui wäch. Ri e are' cäca'n che quib chi quebisonic. Je' cäca'n wa' xak rech cäquil ri winak chi tajin cäca'n ayuno. Kas tzij quinbij chiwe chi xuwi wa' ri tojbal que cäquirik na. \v 17 Ri ix c'ut aretak quiban ayuno, chich'aja ri i palaj, utz quiban chuxayic ri i wi'. \v 18 Je wa' quibano rech ri winak man cäquich'ob taj chi tajin quiban ayuno, xane xak xuwi ri ka Tat ri c'o iwuc' pa i tuquiel wi quilowic. Are c'ut cäyo'w na ri tojbal iwe. \s1 Waral cätzijoxic wi ri k'inomal ri c'o chila' chicaj \p \v 19 Mimulij i k'inomal waral cho ruwächulew, rumal chi waral xa quechicopir ri jastak, xa quek'elobic, xa quelak'axic. \v 20 Xane are chimulij i k'inomal chila' chicaj, jawije' ri man quechicopir tä wi, man quek'elob taj, man quelak'ax tä c'ut. \v 21 Ri c'o wi ri i k'inomal, chila' ri' benak wi ri iwanima', —xcha ri Jesús. \s1 Ri ka wak'äch are je' jas jun candela ri cuya sakil \p \v 22 Ri a wak'äch are je' jas jun candela ri cuya sakil chawe. We utz ri a wak'äch, k'alaj ri' ri a be chawäch. \v 23 We c'u man utz ra wak'äch, man k'alaj tä ri' ra be, at c'o ri' pa k'ekum. We ri sakil ri c'o pa ri awanima' cuban k'ekum, ¡sibalaj nim na ri k'ekum ri'! —xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. \s1 Rajwaxic chi xa jun ri cäkapatänij, ri Dios o ri k'inomal \p \v 24 Man c'o tä jun winak cäcowinic queupatänij quieb patrón. Cäretzelaj c'u na u wäch ri jun, lok' cäril na ri jun chic. Cuban ri jicomal ruc' ri jun, man nim tä c'u cäril wi ri jun chic. Jun winak man cuya' taj cupatänij ri Dios we benak u c'ux ruc' ri k'inomal, —xcha ri Jesús chque. \s1 Ri Dios queuchajij ri ralc'ual \p \v 25 Rumal ri' quinbij chiwe: Mixoc il che jas ri quiban chuch'aquic ri i wa o ri quitijo. Mixoc il che ri iwatz'iak ri quicojo. Are c'u nim na u banic ri c'aslemal chuwäch ri quitijo, are c'u nim na u banic ri i cuerpo chuwäch ri atz'iak ri quicojo. \v 26 Chiwilampe ri chicop ri querapap chicaj. Man cäca'n tä tico'n, man cäquiyac tä c'u u wäch ri tico'n chuc'olic wa' pa tak c'uja. Pune je ri', ri ka Tat ri c'o chila' chicaj quetzukuwic. Nim c'u na i k'ij ix chquiwäch ri chicop ajuwocaj. \v 27 ¿A c'o lo jun chiwe ri cäcowinic cäc'asi chi na quieb oxib junab xa rumal chi sibalaj coc il che? ¡Man c'o taj! —xcha ri Jesús chque. \p \v 28 ¿Jas c'u che sibalaj quixoc il che ri iwatz'iak? Chiwilampe ri cotz'ij pa tak ri juyub jas cäca'no queq'uiyic. Man quebatz'in taj, xukuje' man quequiemen taj. \v 29 Quinbij c'u chiwe chi pune ta ne je ri', ri nim takanel Salomón, ruc' ronojel ru k'inomal, man xcowin tä xucoj jun ratz'iak je' jas jun chque we cotz'ij ri', —xcha chque. \v 30 We ri Dios je wa' u banom che ri catz'iak ri k'ayes ri e c'o cämic pa juyub, chuwek c'ut xa queyi' na pa ri k'ak', ¡e ta c'u lo ri ix! ¿A mat quixrilij na ri Dios che ri iwatz'iak? Ri ix xa jubik' quixcojonic, —xcha chque. \v 31 Rumal ri', mixoc ba' il, mibij: “¿Jawije' cäpe wi ri ka wa? o ¿jawije' cäpe wi ri cäkatijo? o ¿jawije' cäpe wi ri katz'iak?” —mixcha', —xcha chque. \v 32 Conojel c'u we jastak ri' are ri cäquitzucuj ri winak. Are c'u ri ix c'o ri i Tat chila' chicaj ri retam chi queajwataj wa' chiwe. \v 33 Rumal ri' are nabe chitzucuj chi ri Dios cätakan pa ri i c'aslemal, xukuje' chibana ri jicomal chuwäch ri Are', cäya'taj c'u na ronojel ri cajwataj chiwe. \v 34 Mixoc ba' il che ri chuwek. Ri chuwek c'o na ri c'äx cäriktajic jas ri cämic. Ruc' wa' ri i cosic re ri k'ij cämic, —xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. \c 7 \s1 Mik'at tzij pa qui wi' niq'uiaj winak chic \p \v 1 Mik'at tzij pa qui wi' niq'uiaj winak chic, rech ri Dios man cuk'at tä tzij pi wi' ix. \v 2 Ri Dios je' u k'atic tzij cuban na pi wi' ix jas ru k'atic tzij quiban ix pa qui wi' niq'uiaj winak chic. Jas ri pajbal ri quicoj ix chque niq'uiaj winak chic, je' cäcoj na chiwe ix. \v 3 ¿Jas che cabij tzij chquij niq'uiaj winak chic? ¡Je' ta ne chi cawil ri in nitz' mes ri c'o pa ru wak'äch ri awachalal, man cawil tä c'u ri a mac at ri je' jas jun cuta'm ri c'o pa ra wak'äch! \v 4 We ri at c'o jun cuta'm pa ra wak'äch, ¿a cuya' lo ri' cabij che ri awachalal: “Chaya chwe chi quinwesaj cok ri in nitz' mes ri c'o pa ra wak'äch”? \v 5 ¡Ri at xak quieb a wäch! Chawila' nabe jas u banic ra c'aslemal at, je' ta ne chi cawesaj jun cuta'm ri c'o pa ra wak'äch. Je ri' kas catca'y na che resaxic cok ri in nitz' mes ri c'o pa ru wak'äch ri awachalal. \p \v 6 Meiya ri lok'alaj tak jastak ri rech ri Dios chque tak ri tz'i', mepe c'u ne chiwij, cäca'n c'u ch'akatak chiwe. Meiya ri je'lalaj tak abaj perlas chquiwäch tak ri ak, xak c'u ne mäquitac'alej. \s1 Chibana orar, chita' ri quiwaj. Chitzucuj ruc' ri Dios, chic'oroc'a ri uchija \p \v 7 Chita' ri quiwaj, cäya'taj c'u na wa' chiwe rumal ri Dios. Chitzucuj ruc' ri Dios, quirik c'u na. Chic'oroc'a ri uchija, cäjaktaj c'u na wa' chiwäch. \v 8 Je ri', rumal chi jachin ri c'o jas cuta', cäya'taj na che. Jachin ri c'o cutzucuj, c'o curiko, jachin c'u ri cuc'oroc'a ri uchija, cäjaktaj na wa' chuwäch. \p \v 9 ¿A c'o lo jun chiwe ri cuya jun abaj che ri u c'ojol aretak cuta' u wa? \v 10 ¿A cuya ne lo jun cumätz che aretak cuta' jun cär? \v 11 We ri ix, ix ajmaquib, quixcowin chuya'ic utzalaj tak jastak chque ri iwalc'ual, ¿a mat ri i Tat ri c'o chila' chicaj queuya na utzalaj tak jastak chque ri cäquita' che? \p \v 12 Je c'u ri', jas ri quiwaj ix chi cäca'n ri winak chiwe, je' chibana ix chque ri e are' xukuje'. Are c'u je wa' ri cubij ri Pixab ri xutz'ibaj ri ka mam Moisés, xukuje' je wa' cubij tak ri wuj ri xquitz'ibaj can ri k'alajisal tak re ru Lok' Pixab ri Dios. \s1 Waral cäkil wi ri uchibe ri latz' u wäch \p \v 13 Chixoc bi pa ri uchibe ri latz' u wäch. Ri uchibe xukuje' ri be ri que' pa ri c'äx jawije' cäsach wi qui wäch ri winak, nim qui wäch. E q'uia c'ut ri queboc pa ri uchibe ri'. \v 14 Are c'u ri uchibe xukuje' ri be ri que' pa ri c'aslemal ruc' ri Dios, nu'ch qui wäch xukuje' sibalaj c'äx. Man e q'uia tä c'ut ri querikowic. \s1 Etamtal jun che' we utz o man utz taj rumal ru wächinic \p \v 15 Chichajij iwib chquiwäch ri achijab ri xak e banal tak tzij, ri cäca'n che quib chi e k'alajisal tak re ru Lok' Pixab ri Dios. E are c'u wa' quepe iwuc', sibalaj utz quepetic je' ta ne chij ri quij, are c'u chquipam e jik'ab tak utiw. \v 16 Ri ix quich'ob na jachin tak wa' rumal ri cäca'no. Je' jas jun che' cäch'obtaj u wäch rumal ru wächinic. ¿A c'o lo jumul ri quetam uvas chrij ri q'uix? ¿A quetam lo higos chrij ri tzäcäm? ¡Man je' taj! \v 17 Je c'u ri' ronojel utzalaj che' utz ri u wäch ri cuya'. Are c'u ri che' ri man utz taj, man utz tä ru wäch ri cuya'. \v 18 Ri utzalaj che' man cäcowin taj cuya ru wäch ri man utz taj. Ri che' ri man utz taj man cäcowin taj cuya utzalaj u wäch ri'. \v 19 Ronojel che' ri man cuya tä utzalaj u wäch, cät'akix na, cäq'uiäk na ri' pa ri k'ak'. \v 20 Je wa ri' ri ix kas quich'ob na jas qui banic ri winak rumal ri cäca'no, —xcha chque. \s1 Man conojel tä ri winak queopan na chila' jawije' cätakan wi ri Dios \p \v 21 Man conojel tä winak queboc chila' jawije' ri cätakan wi ri Dios, pune cäquibij chwe: “Kajaw, Kajaw,” —quecha ri', xane xak xuwi ri quebanow ru rayibal ri nu Tat ri c'o chila' chicaj. \v 22 E q'uia ri cäquibij na chwe pa ri k'ij ri': “Kajaw, Kajaw, ri uj ka yo'm tzijonem pa ri bi' la. Pa ri bi' la xekesaj bi itzel tak espíritus chque ri winak, xukuje' are pa ri bi' la ri xka'n q'uia u wäch cajmabal,” —quecha na. \v 23 Ri in c'ut quinbij na chque: “Man wetam tä i wäch. Chixel bi chnuwäch, ri ix xak ix banal tak etzelal,” —quincha na chque, —xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. \s1 Waral cäkil wi ri quieb u wäch tac'alibal ja \p \v 24 Je c'u ri' jachin ri cutatabej ri nu tzij, cuban c'ut jas ri quinbij, are je ri' jas jun achi ri c'o u no'j, ri xuyac ri rachoch pa abaj. \v 25 Xkaj c'u ri jäb, xeq'uiy tak ri ja', xpe jun nimalaj quiäkik' chrij ri ja, man xtzak tä c'ut rumal chi ru tac'alibal are abaj. \v 26 Jachin c'u ri cutatabej ri nu tzij, man cuban tä c'ut jas ri quinbij, junam ri' ruc' jun achi ri man cuch'ob taj jas ri cubano, ri xuyac ri rachoch puwi' ri senyäb. \v 27 Xkaj ri jäb, xeq'uiy tak ri ja', xpe jun nimalaj quiäkik' chrij ri ja, xtzak c'u ri ja. ¡Ronojel xa xwulijic! —xcha ri Jesús. \p \v 28 Aretak ri Jesús xto'taj che tzijonem, ri winak sibalaj xquicajmaj ru tijonic. \v 29 Je ri', rumal chi ri u tijonic cuc'utu chi are je' jas jun ri c'o u takanic pa qui wi', man je' taj jas ri xca'n ri tijonelab re ri Pixab. \c 8 \s1 Ri Jesús cucunaj jun achi ri c'o itzel ch'a'c che \p \v 1 Aretak ri Jesús xkaj lok cho ri juyub, e q'uia winak xeteri lok chrij. \v 2 Xopan c'u ruc' ri Jesús jun achi ri c'o itzel ch'a'c che.\f + \fr 8:2 \ft Ri itzel ch'a'c are jun yabil ri sibalaj c'äx ri cusipaj rib.\f* Xxuqui chuwäch ri Jesús, xubij che: Tat, ri in wetam chi cäcowin la che nu cunaxic we caj la, —xcha che. \p \v 3 Xuyuk c'u ru k'ab ri Jesús, xuchap cok ri achi, xubij che: ¡Cwaj! Chutzir ba' la, —xcha che. \p Xuwi wa' xubij ri Jesús. Xutzir c'u ri achi ri c'o ri itzel ch'a'c che. \v 4 Xubij c'u ri Jesús che: ¡Tampe la! C'o jas mäbij la che jachin jun. Oj la, jec'utu ib la cho ri sacerdote.\f + \fr 8:4 \ft “Sacerdote aj Israel”: Chawila' ri San Lucas 1:8, xukuje' ri Diccionario, q'uisbal re we Nuevo Testamento.\f* Ya la ri sipanic ri takom can rumal ri ka mam Moisés chi cäyi'c aretak cäcunataj jun ri c'o itzel ch'a'c che. Are c'u k'alajisabal wa' chquiwäch ri winak chi utzirinak chi la, —xcha che. \s1 Ri Jesús cucunaj jun ala patänil re jun qui nimal soldados \p \v 5 Aretak xopan ri Jesús pa ri tinimit Capernaum, xpe jun achi ruc'. Are jun chque ri qui nimal soldados aj Roma. Xuta' c'u jun tok'ob che ri Jesús. \v 6 Je wa' xubij: Tat, ri ala ri patänil we kajinak pa ch'at cho ja, cäminak u cuerpo. Sibalaj c'äx u rikom rumal ri yabil, —xcha che. \p \v 7 Ri Jesús xubij che: Quine' na chucunaxic, —xcha che. \p \v 8 Ri qui nimal soldados xch'awic, xubij che ri Jesús: Tat, man takal tä chwe chi coc la pa ri wachoch. Xak xuwi takan la chi quel ri yabil che ri patänil we, ruc' c'u wa' cutzir na, —xcha che. \v 9 Ri in xukuje' c'o jun ri cätakan pa nu wi' ri nim u banic. Xukuje' ri in e c'o nu soldados ri quintakan pa qui wi'. Aretak quinbij che jun chque ri nu soldados chi que'c, que' c'ut. Aretak quinbij che jun chic chi cäpetic, cäpe c'u ri are'. Aretak quintak ri patänil we chubanic jun chac, ri are' cuban ri quinbij, —xcha ri qui nimal soldados che ri Jesús. \p \v 10 Aretak ri Jesús xuta wa', sibalaj xucajmaj, xubij c'u chque ri winak ri e teren chrij: Kas tzij quinbij chiwe, chi man c'o tä jumul ri nu rikom chquixol ri winak aj Israel jun achi jas we achi ri' ri sibalaj cäcojon chwe, —xcha chque. \v 11 Quinbij c'u chiwe chi e q'uia ri quepe na chrelbal k'ij, xukuje' chukajbal k'ij, ri quet'uyi na junam ruc' ri ka mam Abraham, ri ka mam Isaac, ri ka mam Jacob chuchi' ri mesa chila' jawije' ri cätakan wi ri Dios. \v 12 Are c'u ri xa xquichomaj queboc chila' jawije' ri cätakan wi ri Dios, man queboc taj rumal chi man xecojon taj. Xane xa queq'uiäk na bi pa ri k'ekum. Chila' c'ut quebok' wi na, chila' cäquikuch'uch'ej wi na ri qui ware, —xcha ri Jesús chque ri winak. \p \v 13 Te ri' xubij ri Jesús che ri qui nimal soldados: Oj la cho ja. Rumal chi xcoj la chi cäcunataj ri ala, je c'u cäbantaj na, —xcha che. \p Tzare chi' c'ut xutzir ri ala aretak xubij ri Jesús wa' we tzij ri'. \s1 Ri Jesús cucunaj ru ji' chichu' ri tat Pedro \p \v 14 Ri Jesús xe' cho rachoch ri tat Pedro, xril c'u ru ji' chichu' ri tat Pedro kajinak pa ch'at rumal jun nimalaj k'ak'. \v 15 Ri Jesús xuchap ri chichu' che ru k'ab, xel c'u ri k'ak' chrij. Chanim c'ut xwalijic, xuchap qui patänixic. \s1 Ri Jesús queucunaj q'uia yawabib \p \v 16 Aretak xk'ekal chic, e q'uia winak ri c'o itzelalaj tak espíritus chque xec'am bi cho ri Jesús. Xa c'u ruc' jun tzij ri xubij ri Jesús xebel bi ri itzelalaj tak espíritus, xukuje' xeucunaj conojel tak ri yawabib. \v 17 Je' xbantaj wa' rech je' quelic jas ri xubij ri ka mam Isaías ri k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios: “Ri Are' xurik c'äx rumal kech, xuya ka chuk'ab, xujucunaj che ri ka yabilal,” —xcha ri ka mam Isaías. \s1 Waral cäkil wi ri winak ri xquibij chi cäcaj quebe' ruc' ri Jesús \p \v 18 Ri Jesús xrilo chi e q'uia winak qui mulim quib ruc', xubij chque ru tijoxelab: Chujk'ax ch'äkäp che ri mar, —xcha chque. \v 19 Xpe c'u jun tijonel re ri Pixab, xkeb c'u ruc' ri Jesús, xubij che: Ajtij, cwaj quine' uc' la apawije' ta ne ri que' wi la, —xcha che. \p \v 20 Xch'aw c'u ri Jesús, xubij che: Ri yac c'o qui jul, xukuje' ri chicop ri querapap cho ri caj c'o qui soc. Are c'u ri in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak,\f + \fr 8:20 \ft Ri Jesús xucoj we bi'aj ri' chbil rib chuc'utic chi are ri Cristo o ri Mesías ri xtz'ibax ojer pa ru Lok' Pixab ri Dios chi are ri To'l Ke ri cäpetic.\f* man c'o tä jawije' ri quinwar wi, —xcha che. \p \v 21 Jun achi chic, jun chque ru tijoxelab, xubij che ri Jesús: Tat, ya la chwe chi nabe quine'c, quinmuk can ri nu tat aretak cäcämic, —xcha che. \p \v 22 Xch'aw c'u ri Jesús, xubij che: Tasa'j at wuc', chaya chque ri cäminakib chi chquimuku ri qui cäminak, —xcha ri Jesús che. \s1 Ri Jesús cubano chi cätäni ri quiäkik' \p \v 23 Te ri' xoc ri Jesús pa ri barco, ru tijoxelab c'ut xebe' ruc'. \v 24 Xpe c'u jun nimalaj quiäkik' ri sibalaj c'äx puwi' ri ja', je ri' chi ri nimak tak uwoja' tajin queboc pa ri barco. Are c'u ri Jesús tajin cäwaric. \v 25 Xebe' c'u ru tijoxelab, xequic'asuj, xquibij che: ¡Kajaw Jesús, chujto' la! ¡Tajin cujcämic! —xecha che. \p \v 26 Xch'aw c'u ri Jesús, xubij chque: ¿Jas che sibalaj quixej iwib? ¡Ri ix kas tzij man nim tä más ri i cojonic! —xcha chque. \p Xwalij c'u ri Jesús, xuyaj ri quiäkik' xukuje' ri mar. Xtäni c'u ri quiäkik', xlilob ronojel ru wi' ri mar. \v 27 Ri achijab sibalaj xquicajmaj, xquibij c'ut: ¿Jachin lo ri' we achi ri', chi ri quiäkik' xukuje' ri ja' re ri mar queniman che? —xecha ri achijab. \s1 E c'o quieb achijab aj Gadara ri e c'o itzel tak espíritus chque \p \v 28 Aretak xeopan ch'äkäp che ri mar, pa ri qui tinimit ri winak aj Gadara, xebel lok quieb achijab pa ri campo santo chquixol tak ri mukubal, xeopan c'u ruc' ri Jesús. E c'o itzel tak espíritus chque we achijab ri'. Sibalaj xibibal quepetic, je ri' chi man c'o tä chi jun cäcowinic coc'ow pa ri be ri'. \v 29 Xquichap c'u u rakic qui chi', co xech'awic, xquibij che ri Jesús: ¿Jas caj la chke uj, Jesús, lal ri' ri u C'ojol ri Dios? ¿A petinak la waral chubanic c'äx chke pune mäja' curik ri k'ij? —xecha che ri Jesús. \p \v 30 E q'uia c'u ri ak tajin queyuk'ux apan chila' pa ri juyub ri'. \v 31 Ri itzel tak espíritus xebochi'n che ri Jesús, xquibij che: We cujesaj bi la, ya la chke chi cujoc chque ri ak, —xecha che. \p \v 32 Xubij c'u ri Jesús chque: Jix ba', chixoc chque ri ak, —xcha chque. \p Xebel c'u bi ri itzel tak espíritus chque ri achijab, xeboc bi chque ri ak. Conojel c'u ri ak xquiq'uiäk bi quib chutza'm ri juyub, xekaj c'u pa ri mar, xejik'ic. \p \v 33 Are c'u ri ajyuk'ab tak ak sibalaj xquixej quib, xeanimaj bic, xebe'c. Aretak xeopan pa ri tinimit xquesaj u tzijol wa' ri xquilo, xukuje' ri xbantaj cuc' ri achijab ri xec'oji ri itzel tak espíritus chque. \v 34 Conojel c'u ri winak ri e c'o pa ri tinimit xebe' jela' jawije' c'o wi ri Jesús. Aretak xquil ri Jesús, xquibochi'j, xquibij che chi chel bi pa ri qui tinimit. \c 9 \s1 Ri Jesús cucunaj jun achi ri cäminak u cuerpo \p \v 1 Te c'u ri' xoc ri Jesús pa jun barco, xk'ax ch'äkäp che ri cho, xopan c'u pa ru tinimit ri Are'. \v 2 Xc'am c'u bi jun achi cho ri Jesús ri cäminak u cuerpo, k'oyol c'u ri' cho jun alaj ch'at. Aretak ri Jesús xrilo chi ri achijab ri e teleninak lok sibalaj quecojon che, xubij che ri yawab: Mäbison chi la, tat, ri mac la xesachtajic, —xcha che. \p \v 3 Jujun c'u chque ri tijonelab re ri Pixab tajin quechomanic, xquibij pa canima': “We achi ri' cubij ri äwas u bixic chrij ri Dios,” —xecha'. \v 4 Ri Jesús retam chic jas ri tajin cäquichomaj, xubij c'u chque: ¿Jas che c'o we itzel tak chomanic ri' pa anima' alak? —xcha chque. \v 5 ¿Jachique ri man c'äx tä u bixic: “Ri mac la xesachtajic”, o ru bixic: “Walij la, oj la cho ja”? —xcha ri Jesús chque. \v 6 Rech ba' quetamaj alak chi ri in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, c'o c'u nu takanic pa qui wi' ri winak cho ruwächulew chusachic ri qui mac, ¡tampe alak ri quinbij! —xcha chque. \p Xubij c'u ri Jesús che ri achi ri cäminak u cuerpo: Walij la, oj la cho ja, c'ama bi la ri soc la, —xcha che. \p \v 7 Xwalij c'u bi ri achi ri cäminak u cuerpo, xe' cho rachoch. \v 8 Aretak xquil ri winak wa', xquixej quib. Xquinimarisaj c'u u k'ij ri Dios, rumal chi u yo'm pa qui k'ab winak chi takal u banic we cajmabal ri'. \s1 Ri Jesús cusiq'uij ri tat Mateo rech que' ruc' \p \v 9 Xel bi ri Jesús chila'. Oc'owem cuban ri Are' jawije' ri cätoj wi ri alcabal, xril c'u u wäch jun achi, Mateo u bi', t'uyul chila'. Xubij c'u che: Tasa'j wuc', —xcha che. \p Xwalij c'u ri tat Mateo, xe' ruc' ri Jesús. \p \v 10 Pa jun k'ij c'ut t'uyul ri Jesús chi' ri mesa cho rachoch ri tat Mateo. E q'uia c'u ri tok'il tak alcabal, xukuje' niq'uiaj ajmaquib chic e t'uyul ruc' ri Jesús chi' ri mesa junam cuc' ru tijoxelab. \v 11 Xepe c'u ri tata'ib fariseos, xquil ronojel wa'. Xquita' c'u chque ru tijoxelab, xquibij: ¿Jas che cäwi' ri Jesús ri iwajtij cuc' ri tok'il tak alcabal xukuje' cuc' ri ajmaquib? —xecha chque. \p \v 12 Aretak xuta ri Jesús wa', xubij chque: Ri winak ri utz qui wäch, ri c'o qui chuk'ab, man rajwaxic tä cunal que, xane are rajwaxic wa' chque ri yawabib, —xcha chque. \v 13 Oj alak, jetamaj alak jas quel cubij wa' we tzij ri' ri tz'ibtal can pa ru Lok' Pixab ri Dios ri cubij: “Ri in are cwaj chi ri ix quitok'obisaj qui wäch ri winak. Man are tä cwaj chi queicämisaj tak awaj che qui sipaxic chnuwäch,” —cächa ri Dios, —xcha chque. Ri in, man in petinak tä che qui siq'uixic winak ri jicom canima' cho ri Dios, xane in petinak che qui siq'uixic ri ajmaquib rech cäquiq'uex canima', cäquiq'uex c'u qui chomanic, —xcha chque. \s1 E c'o winak ri xquita' che ri Jesús chrij ri ayuno \p \v 14 Ru tijoxelab ri tat Juan Kasal Ja' xeopan ruc' ri Jesús, xquibij che: ¿Jas che ri uj xukuje' ri tata'ib fariseos amak'el cäka'n ri ayuno,\f + \fr 9:14 \ft Chawila' ri tzij “Ayuno” pa ri Diccionario, q'uisbal re we Nuevo Testamento.\f* are c'u ri tijoxelab la man cäca'n tä ri ayuno? —xecha che. \p \v 15 Ri Jesús xch'awic, xubij chque: ¿A quebison lo ri winak ri e c'o pa jun c'ulanem aretak ri achi ri te' xc'uli'c c'o cuc'? Copan c'u na ri k'ij aretak quesax bi we achi ri' chquixol. Te c'u ri' cäca'n na ri ayuno pa ri k'ij ri', —xcha ri Jesús chque. \p \v 16 Xukuje' xubij ri Jesús chque: Man c'o tä jun winak ri cut'is jun c'ac' c'ojobal chrij jun k'el atz'iak. We ta je ri' ri c'ac' c'ojobal cuc'ol rib, cäresaj c'u bi jubik' che ri k'el atz'iak, cänimar c'u ru tek'tobic, —xcha chque. \v 17 Man c'o tä jun ri cuya c'ac' vino pa k'el tak k'ebal re tz'um. We ta je ri', ri vino cut'ubij na ri tz'um, quetzeletaj c'u na ri vino xukuje' tak ri tz'um. Rajwaxic c'ut chi ri c'ac' vino cäyi' pa tak c'ac' tak k'ebal re tz'um, rech ri vino xukuje' tak ri tz'um man quetzeletaj taj, —xcha ri Jesús chque. \s1 Cäcunax jun ixok yawab, xukuje' cäc'astajisax ru mia'l ri tat Jairo ri xcäm na \p \v 18 Je wa' tajin cubij ri Jesús chque ri winak aretak xopan jun tata' qui nimal ri winak aj Israel. Xxuqui chuwäch ri Jesús, xubij che: Ri alaj nu mia'l c'ä te' xcäm canok. We c'u ri lal que' la wuc', cäya la ri k'ab la puwi', cäc'asi na, —xcha che. \p \v 19 Xe' c'u ri Jesús ruc' ri tata', e rachi'l ru tijoxelab. \v 20 C'o c'u jun ixok yawab, ri xque' cablajuj junab xak quel u quiq'uel. Xkeb c'u chrij ri Jesús, xuchap cok ru chi' ru k'u'. \v 21 Xubij c'u pa ranima': “Xuwi ta ne we quinchap cok ru k'u', quinutzir na,” —xcha ri ixok. \v 22 Ri Jesús c'ut xutzolk'omij rib, xril ri ixok, xubij che: Mäbison chi la, nan, xcunataj c'u la, rumal chi xcojon la chwe, —xcha che. \p Tzare chi' c'ut xutzir ri ixok. \p \v 23 Aretak ri Jesús xopan cho rachoch ri tata' ri qui nimal ri winak aj Israel, xrilo chi e c'o chi ri ajk'ojomab ri quebe' che ri muknajic, xukuje' xeril ri winak chi sibalaj cäquiq'uis quib che ok'ej, sibalaj cäquirak qui chi'. \v 24 Xubij c'u chque: ¡Chel na apan alak cho ja! Man cäminak tä ri ali, xane xa cäwaric, —xcha chque. \p Are c'u ri winak xa xquitze'j u wäch ri Jesús. \v 25 Ri Jesús c'ut xeresaj bi ri winak cho ja, te c'u ri' xoc bic. Xuchap ri ali che ru k'ab. Ri ali c'ut xwalijic. \v 26 Xel c'u u tzijol wa' ri xbantajic pa tak conojel ri tinimit chila'. \s1 Ri Jesús queucunaj quieb achijab ri man quecowin taj queca'yic \p \v 27 Aretak xel bi ri Jesús chila', quieb moyab xeteri bi chrij, xquirak qui chi', xquibij: ¡Tat, lal ri' ri Ralc'ual can ri ka mam David, tok'obisaj la ka wäch! —xecha che. \p \v 28 Aretak ri Jesús xoc bi pa ri ja, ri quieb moyab xekeb ruc'. Ri Jesús xuta' chque: ¿A cäcoj alak chi quincowin chubanic wa'? —xcha chque. \p Cäkacojo, Tat, —xecha ri e are'. \p \v 29 Ri Jesús xuchap cok ri qui wak'äch, xubij chque: Je' ta ba' chbantajic jas ri xcoj alak chi quincowin chubanic, —xcha chque. \p \v 30 Xutzir c'u ri qui wak'äch. Ri Jesús sibalaj xeupixbaj, xubij chque: Mätzijoj alak wa' che jachin jun, —xcha chque. \p \v 31 Te c'u ri', aretak xebel bic, xquichap u tzijoxic wa' jas ri xuban ri Jesús cuc' pa conojel tak ri tinimit ri c'o jela'. \s1 Ri Jesús cucunaj jun achi ri man cäcowin tä chic cäch'awic \p \v 32 Tajin quebel bi ri quieb moyab ri xecunaxic, aretak xc'am lok chuwäch ri Jesús jun achi mem ri c'o jun itzel espíritu che. \v 33 Aretak xesax bi ri itzel espíritu rumal ri Jesús, ri achi ri mem xuchaplej tzijonem. Ri winak sibalaj xquicajmaj wa', xquibij: Man c'o tä jumul ri je' kilom wa' waral pa Israel, —xecha'. \p \v 34 Are c'u ri tata'ib fariseos xquibij: We achi ri' queresaj bi ri itzel tak espíritus chque ri winak ruc' ru chuk'ab ri qui nimal ri itzel tak espíritus, —xecha'. \s1 Ri Jesús quel u c'ux chque ri winak \p \v 35 Ri Jesús xeusolij ri nimak tak tinimit xukuje' ri alaj tak tinimit. Pa tak ri rachoch Dios ri cäquimulij wi quib ri winak xuya tijonic, xutzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ru takanic ri Dios pa qui wi' ri winak. Xucunaj ronojel u wäch yabil, xukuje' xresaj ronojel u wäch c'äx chque ri winak. \v 36 Aretak xeril ri q'uialaj winak, xel u c'ux chque rumal chi quebisonic, man c'o tä cäcu'bisan qui c'ux. E je' ta ne chij ri man c'o tä cajyuk'. \v 37 Xubij c'u chque ru tijoxelab: Kas tzij sibalaj nim ri k'atoj, xa c'u e quieb oxib ri ajchaquib. \v 38 Chibochi'j ba' ri Ajchak'el ri k'atoj chi queutak bi niq'uiaj ajchaquib chic pa ru chac, —xcha chque. \c 10 \s1 Quecha' ri cablajuj apóstoles rumal ri Jesús \p \v 1 Ri Jesús xeusiq'uij ri cablajuj u tijoxelab. Xuya chque chi cäc'oji takanic pa qui k'ab che quesaxic bi ri itzel tak espíritus, xukuje' che qui cunaxic ri winak che ronojel u wäch yabil o ronojel u wäch c'äx ri c'o chque. \p \v 2 Are wa' ri qui bi' ri cablajuj apóstoles:\f + \fr 10:2 \ft Ri tzij “apóstol” quel cubij “takom”. E cablajuj u tako'n ri Jesús ri e cha'tal rumal.\f* nabe ri tat Simón ri xukuje' cäbix Pedro che, ruc' ri tat Andrés ri rachalal. Ri tat Jacobo ruc' ri tat Juan ri rachalal ri e u c'ojol ri tat Zebedeo. \v 3 Ri tat Felipe, ri tat Bartolomé, ri tat Tomás, xukuje' ri tat Mateo ri tok'il alcabal. Ri tat Jacobo ru c'ojol ri tat Alfeo. Ri tat Lebeo ri xukuje' cäbix Tadeo che. \v 4 Ri tat Simón ri cäbix u nimal tinimit che, xukuje' ri tat Judas Iscariote ri xjachow ri Jesús. \s1 Ri Jesús queutak bi ri cablajuj u tijoxelab chutzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio \p \v 5 Ri Jesús xeutak bi we achijab ri', xeupixbaj bic, xubij chque: Mixe' pa tak ri qui tinimit ri winak ri man aj Israel taj. Man quixoc tä c'ut pa tak ri qui tinimit ri winak aj Samaria. \v 6 Xane are quixe' cuc' ri winak aj Israel, ri e je' ta ne chij e sachinak can pa tak juyub. \v 7 Jix, jibij chque chi xa jubik' man cuchaplej ru takanic ri Dios. \v 8 Cheicunaj ri yawabib, cheic'astajisaj ri cäminakib, cheicunaj ri c'o itzel tak ch'a'c chquij, cheiwesaj c'u bi ri itzel tak espíritus chque ri winak. Ri ix xak sipam wa' we cuinem ri' chiwe, c'o c'u ba' mita' che ri qui to'ic ri winak, —xcha chque. \p \v 9 Mic'am bi i rajil. Ri k'än puak, ri sak puak, ri quiäk puak mic'am c'u bic. \v 10 Mic'am bi ri i chim che ri be. Xa jun i camixa' quic'am bic. Mic'am bi i xajäb. Mic'am bi i ch'imiy. Je ri', rumal chi takal che ri ajchac chi cäyi' ri cajwataj che. \p \v 11 Apachique tinimit ri quixopan wi, we nim, we ch'utin, chitzucuj jun winak chila' ri kas quixc'ulaj. Chixcanaj can chila' c'ä quichap na bi jumul chic ri i be. \v 12 Aretak quixoc pa jun ja, chiya rutzil qui wäch ri e c'o pa ri ja. Quibij chque chi are utzil quiwaj chque. \v 13 We takal chque ri winak ri e c'o pa ri ja chi quiya can rutzil qui wäch ruc' utzil, chiya canok. We c'u man takal chque, miya can rutzil qui wäch. \v 14 Are c'u we man quixc'ulax cumal, we man cäcaj taj cäquitatabej ri i tzij, chixel bi cho ri ja ri' o pa ri tinimit ri'. Chitota' can ri ulew ri c'o che tak ri iwakan. (Chibana wa' chuk'alajisaxic chquij ri winak re ri tinimit ri' chi man utz tä ri cäca'no, c'o qui mac.) \v 15 Kas tzij quinbij chiwe chi pa ri k'ij ri cäk'at na tzij pa qui wi' ri winak ri' rumal ri Dios, nim na ri c'äjisabal qui wäch ri winak re ri tinimit ri' chuwäch ri c'äjisabal qui wäch ri winak aj Sodoma xukuje' ri winak aj Gomorra,\f + \fr 10:15 \ft Ri quieb tzij “Sodoma” y “Gomorra” queriktaj pa ri Diccionario, q'uisbal re we Nuevo Testamento.\f* —xcha chque. \s1 Cäban na c'äx chque ri cojonelab \p \v 16 ¡Chiwilampe'! Ri in quixintak bic je' ta ne chi ix chij chquixol ri utiw. Chixsac'laj ba' je' jas ri cumätz, chibana c'ut je' jas ri cuban ri palomäx ri man cuban tä c'äx. \v 17 Chiwila ba' iwib, rumal chi ri winak quixquijach na pa qui k'ab ri qui nimakil ri winak, quixquich'ay na pa tak ri rachoch Dios ri cäquimulij wi quib ri winak. \v 18 Quixquic'am na bi chquiwäch k'atal tak tzij, xukuje' chquiwäch nimak tak takanelab rumal wech in, rech quik'alajisaj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chquiwäch ri e are' xukuje' chquiwäch ri winak ri man aj Israel taj. \v 19 Aretak c'ut quixc'am bic rech quixjach chquiwäch ri k'atal tak tzij, mixej iwib. Michomaj bic jas ri quibij, o jas ri quiban chubixic wa'. C'ol ba' pa i jolom chi aretak rajwaxic quixch'awic, ri Dios cäyo'w na chiwe ri tzij ri quibij. \v 20 Man ix tä c'u ri' ri quixtzijon na, xane are ri Lok'alaj Espíritu rech ri ka Tat cäyo'w na ri tzij pa ri iwanima', —xcha chque. \p \v 21 Ri winak quequijach na ri cachalal pa cämisaxic. Ri nan tat quequijach na ri calc'ual pa cämisaxic. Ri alc'ualaxelab cäquiyac na quib chquij ri qui nan qui tat, quequijach na pa cämisaxic. \v 22 Quetzelax na i wäch cumal conojel ri winak xa rumal wech in. Apachin c'u ri cuch'ij ri c'äx c'ä cäq'uis na ronojel curik na ru tobanic ri Dios. \v 23 Aretak cäban c'äx chiwe pa jun tinimit, chixanimaj bi pa jun tinimit chic. Kas tzij quinbij chiwe chi mäja' quixcowin chusolixic tak conojel ri tinimit ri e c'o wi ri winak aj Israel aretak quinpe in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, —xcha chque ru tijoxelab. \p \v 24 Ri tijoxel man are tä nim na u banic chuwäch ru tijonel. Ri ajchac c'ut man are tä nim na u banic chuwäch ri u patrón. \v 25 Ri tijoxel rajwaxic cäcu'bi u c'ux chi cäjunamataj na ruc' ru tijonel. Ri ajchac c'ut rajwaxic cäcu'bi u c'ux chi cäjunamataj na ruc' ru patrón. We ri ajchak'el ja cäbix Beelzebú che xa che yok'bal re, ¿jas ta c'u lo cäbix chque ri rachalaxic ri are'? \s1 Waral cäkil wi jachin chuwäch ri rajwaxic cäkaxej wi kib \p \v 26 Rumal ri' mixej iwib chquiwäch ri winak. Man c'o tä ri ch'uktalic ri mat quel na chi sak. Man c'o tä c'u ri c'u'talic ri mat quetamax na. \v 27 Ri quinbij chiwe ix pa ri k'ekum, chiya u bixic pa sakil. Ri quinbij chiwe chic'uyal, chiraka i chi' chubixic wa' pa tak ri be. \v 28 Mixej iwib chquiwäch ri winak ri quecowinic cäquicämisaj ri cuerpo, man quecowin tä c'u chucämisaxic ri ranima' jun. Xane are chixej iwib chuwäch ri Jun ri cäcowinic cusach u wäch ru cuerpo jun winak xukuje' ri ranima' ri are' pa ri k'ak'. \p \v 29 ¿A mat xa jun centavo queq'uiyix wi quieb alaj tak chicop ajuwocaj? Man c'o tä c'u jun chque we alaj tak chicop ri' ri cäcämic we ta mat craj ri i Tat. \v 30 Xukuje' ne ri rismal i wi', conojel wa' e ajilatal rumal ri Dios. \v 31 Mixej ba' iwib, ri ix sibalaj ix lok' na chquiwäch q'uia alaj tak chicop ajuwocaj, —xcha ri Jesús chque. \s1 Ri cäquik'alajisaj quib chquiwäch ri winak chi e cojoninak che ri Jesucristo \p \v 32 Conojel ri cäquik'alajisaj quib chquiwäch ri winak chi e cojoninak chwe, ri in xukuje' quink'alajisaj na chuwäch ri nu Tat ri c'o chila' chicaj chi e wachi'l in. \v 33 Apachin c'u ri cubij chquiwäch ri winak chi man retam tä nu wäch, ri in xukuje' quinbij chuwäch ri nu Tat ri c'o chila' chicaj chi man wetam tä u wäch ri are', —xcha ri Jesús. \s1 Rumal ri Jesús cäc'oji na ch'oj chquixol ri winak \p \v 34 Michomaj chi ri in petinak chuya'ic utzil chquixol ri winak cho ruwächulew, xane rumal wech in cäc'oji na ch'oj chquixol ri winak. \v 35 Cäbantaj na ch'oj rumal wech, jun tata' chrij ri u c'ojol, ru c'ojol c'ut chrij ru tat, jun chichu' chrij ri ral ali, ri ali c'ut chrij ru nan, xukuje' ne ri jun ali chic chrij ru nan ralib, ru nan ralib c'ut chrij ri are'. \v 36 Je ri' chi ri qui c'ulel ri winak chquijujunal, e are' ri cachalaxic ri e are', —cächa ri Jesús. \p \v 37 Apachin ri lok' na cäril ru nan u tat chnuwäch in, man takal tä ri' chi coc che nu tijoxel. Apachin ri lok' na cäril ru c'ojol o ru mia'l chnuwäch in, man takal tä ri' chi coc che nu tijoxel. \v 38 Apachin ri man cäpe tä wuc' in rumal chi man craj taj curik ri cämical jas ri quinrik in, man takal tä ri' chi coc che nu tijoxel. \v 39 Jachin ri craj cuto' u wi' ru c'aslemal waral cho ruwächulew, cäcäm na ri'. Jachin c'u ri cuya ru c'aslemal rumal wech in, cuto' na u wi' ri' ru c'aslemal. \s1 Waral cätzijox wi ri tojbal re ri cäka'no \p \v 40 Ri winak ri utz i c'ulaxic cubano, in ri' quinuc'ulaj. Jachin ri quinuc'ulaj in, are cuc'ulaj ri' ri Jun ri xintakow lok. \v 41 Jachin ri cuc'ulaj jun k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios ri takom lok rumal ri Dios, cuc'am na ri tojbal re jas ri cäyi' che jun k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios. Jachin ri cuc'ulaj jun utzalaj achi, cuc'am na ri tojbal re jas ri cäyi' che jun utzalaj achi rumal ri utzil ri cubano. \v 42 Apachin ri cuya jun vaso joron che jun chque we winak ri' ri man nim tä qui banic xa rumal chi are nu tijoxel wa', kas curik na ri tojbal re, —xcha ri Jesús chque. \c 11 \s1 E c'o u tako'n ri Juan Kasal Ja' queopan ruc' ri Jesús \p \v 1 Aretak ri Jesús xto'taj che qui pixbexic ri cablajuj u tijoxelab, xel bi chila' rech cuya tijonic chque niq'uiaj winak pa tak ri tinimit jela', xukuje' rech cutzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chque. \p \v 2 Are c'u ri tat Juan Kasal Ja' c'o pa che'. Xretamaj c'ut jas ri tajin cuban ri Cristo. Ri are' xeutak bi quieb chque ru tijoxelab ruc' ri Jesús. \v 3 Je' xubano rech cäquita' che: ¿A lal ri' ri Cristo ri cäpe na? o ¿A rajwaxic ne cäkeyej chi na jun chic? —xecha che. \p \v 4 Xch'aw c'u ri Jesús, xubij chque: Oj alak, bij alak che ri tat Juan jas ri tajin quil alak, xukuje' ri tajin cäta alak. \v 5 Bij alak che chi ri moyab queca'y chic, ri ch'ocojib quebin chic, ri c'o itzel ch'a'c chquij tajin queutzir che ri qui yab. Bij alak che chi ri so'rab cäquita chic, ri cäminakib tajin quec'astajic, xukuje' chi ri meba'ib tajin cätzijox ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chque. \v 6 Utz re ri winak ri man cuban tä quieb u c'ux chwij, —xcha chque ru tijoxelab ri tat Juan. \p \v 7 Aretak xebe' ru tijoxelab ri tat Juan, ri Jesús xuchaplej u tzijoxic ri tat Juan chque ri winak, xubij chque: ¿Jas xe' alak che rilic pa ri juyub ri cätz'inowic? ¿A xe' alak che rilic jun aj ri tajin cäslabisax rumal ri quiäkik'? \v 8 We man are tä ri', ¿jas ri xil alak? ¿A xil alak jun achi ri je'l ri ratz'iak u cojom? Etam alak chi ri c'o je'lalaj tak catz'iak, e c'o ri e are' pa tak cachoch ri nimak tak takanelab. \v 9 ¿Jas c'u ri xe' alak che rilic? ¿A xil alak jun k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios? Je', je ri', —xcha'. Tzare c'u ri tat Juan nim na u banic chuwäch apachique k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios. \v 10 Ri tat Juan are wa' ri tz'ibam can chrij pa ru Lok' Pixab ri Dios ri Tz'ibtalic ri cubij: \q1 Quintak na bi ri nu tako'n, \q2 cänabej c'u na chawäch \q1 ri cuban na u banic ra be, \m —cächa ri', —xcha ri Jesús chque ri winak. \v 11 Kas tzij ri quinbij chiwe chi chquixol conojel ri winak ri e c'olinak c'ä we cämic ri', man c'o tä jun ri nim na u k'ij chuwäch ri tat Juan Kasal Ja'. Pune je ri', ri jun ri man kas nim tä u banic ri cätakan ri Dios pa ranima', are nim na u k'ij wa' chuwäch ri tat Juan Kasal Ja', —xcha chque. \p \v 12 Tzpa tak ri k'ij ri xpe ri tat Juan Kasal Ja' c'ä cämic, ri winak xquichaplej lok u tijic qui chuk'ab rech queboc pa ru takanic ri Dios. Ri cäquicoj qui chuk'ab cäquichomaj chi e are' quech'acan na. \v 13 Ri Pixab ri xutz'ibaj ri ka mam Moisés cubij chi cäpe na ri Dios rech cätakan pa qui wi' ri winak, xukuje' je' xquibij conojel ri k'alajisal tak re ru Lok' Pixab ri Dios c'ä xpe na ri tat Juan. \v 14 We c'u ri ix kas quiwaj quicoj wa', ri tat Juan are ri k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios ri cäpe na jas ri xpe ri ka mam Elías ojer. \v 15 Jachin tak ri cäquijiquiba canima' chutatabexic ri nu tzij, chquitatabej ba', —xcha chque. \p \v 16 ¿Jas ruc' queinjunamaj wi ri winak re we k'ij junab ri'? Ri winak cämic quejunamataj cuc' ri ac'alab ri queetz'en pa tak ri c'ayibal, cäquirak qui chi' che qui ch'abexic ri cachi'l, cäquibij: \v 17 “Xkok'esaj ri su' chiwe, man xixxojow tä c'ut. Xka'n u k'ojom cäminak, man xixok' tä c'ut,” —quecha ri'. \v 18 Xpe c'u ri tat Juan ri man wi'j taj, ri man cutij tä vino. Ri winak c'ut cäquibij chi xa c'o jun itzel espíritu che. \v 19 Aretak c'ut xinpe in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, ri quinwi'c, ri quintij vino, conojel c'ut cäquibij chi xa in jik'alaj achi, in k'abarel, in cachi'l ajmaquib xukuje' tok'il tak alcabal. Ri winak ri utz ru chac k'alaj wa' chi c'o ri u no'j ri Dios ruc', —xcha ri Jesús. \s1 Ri tinimit jawije' e c'o wi ri winak ri man queniman tä che ri Dios \p \v 20 Ri Jesús c'ut xuchap qui yajic ri winak pa tak ri tinimit jawije' u banom wi q'uia tak cajmabal. Je ri', rumal chi ri winak ri e c'o chila' man qui q'uexom tä canima', man qui q'uexom tä c'u ri qui chomanic. Xubij c'u chque: \v 21 ¡C'äx iwe, winak re ri tinimit Corazín! ¡C'äx iwe, winak re ri tinimit Betsaida! We ta xeban wa' we cajmabal ri' pa tak ri tinimit Tiro, ri tinimit Sidón jas ri xebantaj iwuc' ix, q'uextajinak ta chi ri' ri canima', ri qui chomanic ri winak jela'. Xquicoj ta catz'iak ri' ri cuk'alajisaj chi quebisonic. Xukuje' c'o ta banom wi chi cuk'alajisaj chi are rumal ri qui mac chi quebisonic, —xcha'. \v 22 Quinbij c'u chiwe ix chi pa ri k'ij ri cuk'at na tzij ri Dios, nim na ri c'äjisabal i wäch quirik na chuwäch ri c'äjisabal qui wäch ri cäquirik na ri winak aj Tiro, aj Sidón. \v 23 Are c'u ri ix winak aj Capernaum, ri sibalaj quinimarisaj iwib, c'ä pa ri k'ak' c'ut quixkasax wi na. We ta cuc' ri winak aj Sodoma xeban wi tak ri cajmabal ri xebantaj iwuc' ix, c'o ta na ri' ri qui tinimit cämic. \v 24 Quinbij c'u chiwe chi pa ri k'ij aretak cuk'at na tzij ri Dios, nim na ri c'äjisabal i wäch ix quirik na chuwäch ri cäquirik ri winak aj Sodoma, —xcha ri Jesús. \s1 Ri Jesús cubij chque ri winak chi quepe ruc' rech cuxlan canima' \p \v 25 Pa ri k'ij ri' xubij ri Jesús: Quinnimarisaj k'ij la, Tat, Rajaw ri cajulew. Je ri', rumal chi xc'u' la ri etambal la chquiwäch ri winak ri c'o qui no'j, ri c'o quetambal, are c'utum c'u la wa' chquiwäch ri man c'o tä quetambal, ri je' ta ne chi e ac'alab. \v 26 Je', Tat, rumal chi je ri' ri utzalaj rayibal la chque ri winak. \p \v 27 Ri nu Tat u jachom pa nu k'ab ronojel ri c'olic. Man c'o tä jun ri kas retam u wäch ru C'ojol ri Dios, xane xak xuwi ri ka Tat. Xukuje' man c'o tä jun ri kas retam u wäch ri ka Tat, xane xak xuwi ri in, in ri' ri u C'ojol, xukuje' jachin c'u tak chque ri cwaj quinbij wi jas ru banic ri ka Tat Dios. \v 28 Chixsa'j wuc' in, iwonojel ri ix cosinak, iwonojel ri c'o iweka'n, quinya c'u uxlanem chiwe. \v 29 Chic'ama ri ekbal yunt ri quinya chiwij. Chiwetamaj iwe wuc' in rumal chi ri in c'o nu paciencia, man quinnimarisaj tä wib. Cuxlan c'u na ri iwanima'. \v 30 Ri ekbal yunt ri quinya chiwij man c'äx tä ruc'axic. Ri eka'n c'ut ri quinya chiwij, man al tä ri'. \c 12 \s1 Ru tijoxelab ri Jesús cäquich'up ru jolom trico pa jun k'ij re uxlanem \p \v 1 Pa jun k'ij re uxlanem ri Jesús tajin coc'ow xol tak ri trico. Are c'u ru tijoxelab xpe qui numic, xquichap c'u u ch'upic ru jolom tak ri trico. Xquibak pa qui k'ab, te c'u ri' xquitijo. \v 2 Aretak ri tata'ib fariseos xquilo, xquibij che ri Jesús: Chilampe la, ri tijoxelab la tajin cäca'n chac ri äwas u banic pa tak ri k'ij re uxlanem. \p \v 3 Ri Jesús xubij chque: ¿A mat c'o jumul ri siq'uim alak jas ri xuban ri ka mam David ojer aretak ri are' xuna' numic, xukuje' jas ri xca'n ri e c'o ruc'? \v 4 Xoc c'u bi ri ka mam David pa ri nimalaj rachoch Dios, xutij c'u re ri wa ri yo'm cho ri Dios, xuya c'u que ri e c'o ruc' xukuje'. Äwas c'u u tijic wa' cumal xak jachinok, xane xak xuwi chque ri sacerdotes ya'tal wi wa', —xcha'. \v 5 Xukuje' xubij: ¿A mat c'o jumul ri siq'uim alak pa ri Pixab ri xutz'ibaj ri ka mam Moisés, chi ri sacerdotes ri quepatänin pa ri rachoch Dios man queuxlan tä pa ri k'ij re uxlanem? Pune ta ne je ri' man mac tä c'u ri' chi je' cäca'n wa'. \v 6 Quinbij c'u chech alak, chi waral c'o Jun\f + \fr 12:6 \ft Ri Jun ri' are ri Jesús mismo.\f* ri nim na u banic chuwäch ri nimalaj rachoch Dios. \v 7 Ri alak xa man cäch'ob tä alak jas quel cubij wa' we tzij ri' ri tz'ibtal can pa ru Lok' Pixab ri Dios ri cubij: “Ri in cwaj chi ri ix quiban tok'ob chque ri winak, man are tä cwaj chi queicämisaj awaj che qui sipaxic chnuwäch,” —cächa ri'. We ta kas cäch'ob alak wa', mat cäk'at alak tzij chi cäc'äjisax qui wäch ri winak ri man c'o tä qui mac. \v 8 Are c'u ri' ri in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, c'o nu takanic puwi' ri k'ij re uxlanem xukuje', —xcha ri Jesús chque ri tata'ib fariseos. \s1 Ri Jesús cucunaj jun achi ri cäminak jun u k'ab \p \v 9 Xel c'u bi ri Jesús chila', xoc bi pa jun chque ri rachoch Dios ri cäquimulij wi quib ri winak. \v 10 C'o c'u jun achi chila' ri cäminak jun u k'ab. Are c'u ri tata'ib fariseos cäcaj cäquitzucuj u mac ri Jesús, rumal ri' xquita' che: ¿A ya'talic cäcunax jun yawab pa ri k'ij re uxlanem? —xecha che. \p \v 11 Xch'aw ri Jesús, xubij chque: We jun chiwe c'o jun u chij, cätzak c'u bi pa jun c'ua' pa jun k'ij re uxlanem, ¿a mat que' ri' che resaxic? \v 12 E ta c'u lo jun winak, are ri Dios nim na u banic cäril wi wa' chuwäch jun chij. Rumal ri' ya'tal u banic tok'ob pa tak ri k'ij re uxlanem, —xcha chque. \p \v 13 Xubij c'u ri Jesús che ri achi: Yuku ri k'ab la, —xcha che. \p Xuyuk ru k'ab, xutzir c'ut. Je' chic ri u k'ab ri' jas ri jun chic. \v 14 Xebel c'u bi ri tata'ib fariseos, xquitala qui no'j chbil tak quib jas ri cäca'n chucämisaxic ri Jesús. \s1 Ri xubij canok jun k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios chrij ri Jesús \p \v 15 Aretak ri Jesús xuch'ob ri qui chomanic ri tata'ib fariseos, xel bi chila'. E q'uia c'u ri winak xeteri bi chrij. Ri Jesús c'ut xeucunaj conojel tak ri yawabib. \v 16 Xeutak c'u ri winak, xubij chque chi c'o jachin che mäquibij wi jachin ri Are'. \v 17 Xubij ri Jesús wa' rech je' quel wi jas ri xubij lok ri ka mam Isaías ri k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios ri xubij: \q1 \v 18 Are wa' ri patänil we \q2 ri cha'tal wumal, \q1 ri sibalaj lok' chnuwäch, \q2 ri cäquicot ri wanima' rumal. \q1 Quinya na ri Lok'alaj nu Espíritu \q2 pa ranima' ri Are'. \q1 Cubij c'u na chque conojel \q2 qui wäch winak chi \q2 ri in quink'at na tzij pa qui wi'. \q1 \v 19 Man cäch'ojin taj, man curak tä u chi', \q1 man c'o ta jun cäto'w ri Are' co cäch'aw \q2 pa tak ri be. \q1 \v 20 We c'o jun winak ri je' jas jun aj \q2 ri cotaquic, man cuk'up taj. \q1 We ne c'o jun winak ri junam \q2 jas jun candela \q2 ri man nim tä ru k'ak'al, \q2 man cuchup tä ri'. \q1 Xane cächacun na che rilic \q2 chi copan na ri k'ij \q2 aretak kas cäk'at na tzij \q2 ruc' jicomal. \q1 \v 21 Conojel c'u qui wäch winak \q2 cho ruwächulew, \q2 cäcu'bi na qui c'ux chrij ri Are', \m —xcha ri Dios chuchi' ri k'alajisal re ru Lok' Pixab. \s1 Cäbix chrij ri Jesús chi yo'm u chuk'ab rumal ri Itzel \p \v 22 Xc'am c'u bi jun achi ruc' ri Jesús. Ri achi mem xukuje' moy, c'o c'u jun itzel espíritu ruc'. Xcunax c'u rumal ri Jesús, je ri' chi ri achi xcowinic xca'yic xukuje' xch'awic. \v 23 Conojel ri winak xquicajmaj wa', xquibij: ¿A mat are wa' ri Ralc'ual can ri ka mam David\f + \fr 12:23 \ft Ri “Ralc'ual can ri ka mam David” quel cubij “To'l Ke”, junam jas ri tzij “Cristo” o “Mesías”.\f* ri cäbixic chi cäpe na? —xecha'. \p \v 24 Aretak c'ut xquita ri tata'ib fariseos ri cäquibij ri winak, ri e are' xquibij: We achi ri' cäcowinic queresaj bi ri itzel tak espíritus chque ri winak xa rumal ru chuk'ab ri Beelzebú\f + \fr 12:24 \ft Ri tzij “Beelzebú” are jun chque ru bi' ri Satanás.\f* ri qui nimal ri itzel tak espíritus ri c'o ruc', —xecha'. \p \v 25 Ri Jesús xuch'obo jas ri tajin cäquichomaj, xubij c'u chque: Apachique k'atbal tzij ri u banom quieb, ri juch'ob k'atal tak tzij cäquiyac quib chquij ri juch'ob chic, ri k'atbal tzij ri' cäq'uis na u wäch. We jun tinimit o jun ja winak u banom quieb rumal chi c'o ch'oj chquixol, man naj tä ri' cuch'ijo. \v 26 Je ri' xukuje', we ta ri Satanás cäresaj bi ri Satanás, u banom quieb ri'. We ta je ri', ¿a naj ta c'u ri' cuch'ij ru takanic? ¡Man je' taj! \v 27 Ri alak cäbij alak chi ri in quinwesaj bi ri itzel tak espíritus ruc' ru chuk'ab ri Beelzebú. We ta je ri', ¿jachin cäyo'w qui chuk'ab ri tijoxelab alak che quesaxic bi ri itzel tak espíritus? Kas are ri e are' cäquik'alajisaj chi xa sachinak alak. \v 28 Ri in c'ut quinwesaj bi ri itzel tak espíritus ruc' ru chuk'ab ri Espíritu rech ri Dios ri c'o wuc'. Quel cubij wa' chi ri Dios c'o chi uc' alak rech cätakan puwi' alak, —xcha chque. \p \v 29 Man c'o tä jun cäcowinic coc pa rachoch jun achi ri sibalaj c'o u chuk'ab, cärelak'aj c'u bi ri jastak re, we ta mat nabe cuyut na ri achi ri c'o u chuk'ab. Te c'u ri' cäcowinic cärelak'aj bi ri jastak re. \p \v 30 Ri jun ri man junam tä u chomanic wuc', quinuc'ulelaj ri'. Ri jun ri man cächacun tä wuc', xak cutur ri' ri nu chac, —xcha chque. \p \v 31 Rumal ri' quinbij chech alak: Ronojel mac ri cäca'n ri winak cuya' cäsachtaj na qui mac ri' rumal ri Dios, xukuje' ronojel ri äwas u bixic chrij ri Dios ri cäquibij ri winak cuya' cäsachtaj na qui mac ri'. Are c'u we cäquibij ri äwas u bixic chrij ri Lok'alaj Espíritu man cuya' taj cäsachtaj ri qui mac ri'. \v 32 Apachin ri cubij tzij ri äwas u bixic chwij in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, cäsachtaj na u mac ri' che. Apachin c'u ri cubij ri äwas u bixic chrij ri Lok'alaj Espíritu, man cäsachtaj tä na u mac ri' che waral cho we uwächulew. Man cäsach tä c'u u mac ri' pa ri jun c'aslemal chic ri cäpe na, —xcha ri Jesús. \s1 Ri jun che' rumal ru wäch cäch'obtajic jas u banic \p \v 33 We utz ri che', utz ru wäch ri cuya. We man utz tä ri che', man utz tä ru wäch ri' ri cuya. Ri jun che' rumal ru wäch cäch'obtajic jas u banic. \v 34 ¡Ri alak, alak subanelab tak winak! ¿A cäcowin lo alak ri' chubixic utzalaj tak tzij, alak itzel tak winak c'ut? Ri quel lok pu chi' ri winak, are wa' ri kas c'o pa ranima'. \v 35 Ri utzalaj winak, utz ri' ri cubij rumal rech ri utzil ri c'o pa ranima'. Ri itzel winak, man utz tä ri' ri cubij rumal chi etzelal wa' ri c'o pa ranima'. \v 36 Quinbij c'u chech alak, chi pa ri k'ij aretak cuk'at na tzij ri Dios, conojel ri winak cäquijach na cuenta rumal ronojel tzij ri qui bim ri man c'o tä u patän. \v 37 Jas c'u je' ri cätzijon ri winak, are je ri' ri k'atow tzij ri cäban na puwi'. Cäk'alajisax c'u na we c'o u mac o man c'o taj. \s1 Ri lawalo tak winak cäquita' jun cajmabal etal che ri Jesús \p \v 38 Jujun tata'ib fariseos cachi'l jujun tijonelab re ri Pixab, xquibij che ri Jesús: Ajtij, cäkaj chi cäban la jun cajmabal etal chkawäch rech cäkilo, —xecha che. \p \v 39 Ri Jesús xch'awic, xubij chque: Ri lawalo tak winak, ri man jicom tä canima', cäcaj chi quinban jun cajmabal etal chquiwäch. Man cäyi' tä c'u wa' chque, xane xak xuwi ri etal chrij ri Jonás ri k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios ojer. \v 40 Je' jas ri Jonás xc'oji chupam ri jun nimalaj cär oxib k'ij, oxib ak'ab, are c'u je' quinban na in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, quinc'oji c'u na xe' ri ulew oxib k'ij, oxib ak'ab. \v 41 Ri winak aj Nínive, pa ri k'ij re ri k'atow tzij aretak cäk'at tzij pa qui wi' ri winak ri e c'o cämic, cäquik'at na tzij pa qui wi' chi cäc'äjisax qui wäch. Je ri', rumal chi ri winak aj Nínive, xquiq'uex ri canima', xquiq'uex c'u ri qui chomanic aretak ri Jonás xutzijoj ru Lok' Pixab ri Dios chque. Waral c'ut c'o Jun ri nim na u banic chuwäch ri Jonás. \v 42 Xukuje' ri nimalaj takanel ixok ri xc'oji chumox ri relbal k'ij, cäc'oji na pa ri k'ij re ri k'atow tzij. Aretak cäk'at tzij pa qui wi' ri winak ri e c'o cämic, ri are' cuk'at na tzij pa qui wi' chi cäc'äjisax qui wäch. Je ri', rumal chi ri ixok ri' naj xel wi lok, xpe c'u chutatabexic ri nimalaj retambal ri Salomón. Waral c'ut c'o wi Jun ri nim na u banic chuwäch ri Salomón. \s1 Waral cätzijox wi ri cuban jun itzelalaj espíritu, cätzelej lok \p \v 43 Aretak jun itzelalaj espíritu quel bi che jun winak, xak cäwacatalob chic pa tak juyub ri cätz'inowic, cutzucuj jawije' cuxlan wi. Aretak man curik taj jawije' cuxlan wi, cubij: \v 44 “Quintzelej na bi cho ri wachoch jawije' ri xinel wi lok,” —cächa'. Aretak copanic, curika ri ranima' ri winak je' u banic jun ja tolonic, mesom chi u pam, utz c'u banom che. \v 45 Que' c'ut, queuc'ama chi na wukub itzelalaj tak espíritus ri sibalaj e lawalo na chuwäch ri are'. Conojel wa' queboc pa ranima' ri winak. Ri winak ri' nim na ri c'äx curik na chuwäch ri c'äx ri xurik nabe. Je c'u wa' ri cäquic'ulmaj na ri lawalo tak winak cämic, —xcha chque. \s1 Ru nan ri Jesús xukuje' tak ru chak' queopan ruc' \p \v 46 Ri Jesús tajin cätzijon na cuc' ri winak aretak xopan ru nan, e rachi'l ri rachalal. Xak c'u chrij ri ja e tac'atoj wi, cäcaj c'ut quetzijon ruc' ri Jesús. \v 47 C'o c'u jun ri xubij che ri Jesús: Ri nan la, xukuje' ri chak' la e c'o chrij ri ja, cäch'abex la cumal, —xecha che. \p \v 48 Xubij c'u ri Jesús che ri xbin che: ¿Jachin ri' ri nu nan, xukuje' jachin tak ri kas e wachalal? —xcha che. \p \v 49 Xeuc'ut ru tijoxelab chquiwäch ri winak, te c'u ri' xubij: E are wa' je' ta ne ri nu nan, xukuje' ri nu chak', —xcha'. \v 50 Je ri', rumal chi apachin ta ne ri cäbanow ru rayibal ri nu Tat ri c'o chila' chicaj, are wa' ri kas wachalal, ri nu chak', ri wanab, ri nu nan, —xcha ri Jesús chque. \c 13 \s1 Ri Jesús cutzijoj ri c'utbal chrij ri ticol ija' \p \v 1 Pa ri k'ij ri' ri Jesús xel lok cho ja, xe' c'u chuchi' ri mar, xt'uyi c'u chila'. \v 2 Xquimulij c'u quib q'uia winak ruc', je ri' chi xoc bi ri Are' pa jun barco, xt'uyi c'u chupam. Conojel ri winak xecanaj can cho ri ulew chuchi' ri mar. \v 3 Xeucoj c'u tak c'utbal che qui tijoxic ri winak chquij q'uia u wäch tak no'j, xubij chque: Xel bi jun ticol ija' cho rachoch, xe' chubanic u tico'n, —xcha chque. \v 4 Aretak tajin cujopij ri ija', xkaj jubik' ri ija' pa ri be. Xeopan c'u ri chicop ajuwocaj. Querapapic xekajic, xa xquitij bi ri ija'. \v 5 Xkaj chi jubik' xol tak ri abaj, ri man c'o tä wi q'uia ulew. Chanim c'ut xq'uiy ri jubik' ija' ri' rumal chi man pim tä ri ulew. \v 6 Aretak c'ut xel lok ri k'ij, xec'at ri alaj tak tico'n rumal, xechaki'jic rumal chi man kas tä c'u c'o qui xera'. \v 7 Xkaj chi c'u jubik' ri ija' pa tak ri k'ayes ri c'o qui q'uixol. Xeq'uiy c'u ri k'ayes, xequijik'isaj ri tico'n. \v 8 Are c'u ri niq'uiaj ija' chic xekaj pa utzalaj ulew. Sibalaj xewächinic. E c'o jujun tico'n xquiya jujun ciento qui wäch pa tak ri qui jolom ri trico chquijujunal, e c'o c'u jule' chic xquiya oxc'al qui wäch pa tak ri jujun qui jolom. Ri niq'uiaj tico'n chic xquiya juwinak lajuj qui wäch chquijujunal, —xcha ri Jesús chque ri winak. \v 9 We ri ix quijiquiba ri iwanima' chutatabexic ri nu tzij, ¡chitatabej ba'! —xcha chque. \s1 Ri Jesús cubij chque ru tijoxelab jas qui patän ri c'utbal ri cucojo \p \v 10 Ru tijoxelab ri Jesús xekeb ruc', xquita' che: ¿Jas che cuc' tak c'utbal quetzijobej la ri winak? —xecha che. \p \v 11 Ri Jesús xch'awic, xubij chque: Ri ix yo'm chiwe rumal ri Dios ri retamaxic ri man quetam tä ri niq'uiaj winak chic chrij ru takanic ri Dios pa qui wi' ri winak. Man ya'tal tä c'u chque ri e are' chi cäquich'ob wa'. \v 12 Ri winak ri c'o c'o ruc', cäyi' chi na niq'uiaj che rech cänimar ri c'o ruc'. Are c'u ri winak ri man c'o tä c'o ruc', ri jubik' ri c'o ruc' quesax na che. \v 13 Rumal ri' queintzijobej ri winak cuc' tak c'utbal, rumal chi pune jakal ri qui wak'äch, man quecowin tä chuch'obic ri cäquilo, je' ta ne chi man queca'y taj. Pune cäquitatabej ri kas tzij, man cäquich'ob tä ri' ri qui tatabem. Je' ta ne chi man cäquita tä ri quinbij. \v 14 Are c'u je' cäbantaj na wa' cuc' ri e are' jas ri xubij ri ka mam Isaías ri k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios: \q1 Ri ix, pune quitatabej ri kas tzij, \q2 man quich'ob taj. \q1 Pune quixca'yic, man quich'ob tä \q2 ri quiwilo. \q1 \v 15 Je ri', rumal chi abajarinak \q2 ri canima' we winak ri'. \q1 Man utz tä quetow tzij. \q1 Qui tz'apim c'u ri qui wak'äch \q2 rech man queca'y taj. \q1 Je' u banom ri canima' \q2 rech man cäquita taj, \q1 rech man cäkaj tä ri nu tzij pa canima', \q1 rech man quinquitzucuj taj rech queincunaj, \m —xcha ri Dios chuchi' ri k'alajisal re ru Lok' Pixab. \p \v 16 Are c'u ri iwe ix, sibalaj utz iwe, rumal chi tajin quiwil ri tajin quinbano, tajin quita ri tajin quinbij. \v 17 Kas tzij quinbij chiwe chi e q'uia k'alajisal tak re ru Lok' Pixab ri Dios, xukuje' e q'uia utzalaj tak winak xcaj xquilo jas ri tajin quiwil ix cämic, man xquil tä c'ut. Xcaj xquita jas ri tajin quita ix cämic, man xquita tä c'ut, —xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. \s1 Ri Jesús cubij chque ru tijoxelab jas quel cubij ri c'utbal chrij ri ticol ija' \p \v 18 Chitatabej ba' jas quel cubij ri c'utbal chrij ri ticol ija', —xcha chque. \v 19 Ri ija' ri xekaj pa ri be, e are wa' jas ri winak ri cäquitatabej ru Lok' Pixab ri Dios chrij ru takanic ri Dios pa qui wi' ri winak, man cäquich'ob tä c'ut. Chanim cäpe ri Itzel, cäresaj c'u bi ri tzij ri xkaj pa canima'. \v 20 Ri ija' ri xekaj xol tak ri abaj, e are wa' jas ri winak ri cäquita ru Tzij ri Dios ruc' quicotemal, je'l cäquito. \v 21 Rumal c'ut chi man kas tä c'o ri qui xera', xa quieb oxib k'ij cäquich'ijo. Aretak c'ut cäquichaplej u rikic c'äx, craj queyok'ic rumal rech ru Tzij ri Dios, chanim quetzak canok. \v 22 Ri ija' ri xekaj pa tak ri k'ayes ri c'o qui q'uixol, e are wa' jas ri winak ri cäquita ru Tzij ri Dios, are c'u cäquilij na ri jastak rech we uwächulew ri', quesubtaj rumal ri k'inomal. Are c'u wa' cäjik'isan ru Tzij ri Dios, man cäwächin tä c'u ri' pa ri canima'. \v 23 Are c'u ri ija' ri xekaj pa utzalaj ulew, e are wa' jas ri winak ri cäquita ru Tzij ri Dios, cäquich'obo. Cäquiya c'u q'uia qui wäch. E je' jas ri ija' ri xquiya jujun ciento qui wäch chquijujunal, niq'uiaj chic e je' jas ri ija' ri xquiya oxc'al qui wäch chquijujunal, jujun chic e je' jas ri ija' ri xquiya juwinak lajuj qui wäch chquijujunal, —xcha chque. \s1 Waral cäkil wi ri c'utbal chrij ri itzel k'ayes ri xq'uiy xol tak ri trico \p \v 24 Ri Jesús xucoj jun c'utbal chic chquiwäch: Ru takanic ri Dios pa qui wi' ri winak, are junam ruc' jun achi ri xutic utzalaj ija' pa ri rulew. \v 25 Xpe c'u jun u c'ulel ri ajchak'el ri tico'n. Aretak conojel tajin quewaric, xoc bi pa ri ulew, xutica c'u can itzel tak k'ayes xol tak ri trico. Te c'u ri' xe'c. \v 26 Aretak xq'uiy ri trico, xechomakir ru jolom, xukuje' xeq'uiy ri itzel tak k'ayes. \v 27 Xebe' c'u ri ajchaquib, xequibij che ri qui patrón: “Tat, we kas utz ri ija' ri xtic la, ¿jawije' c'ut xpe wi wa' we itzel k'ayes ri'?” —xecha che. \v 28 Xubij c'u ri patrón chque: “Xa c'o jun nu c'ulel xbanow wa',” —xcha chque. Ri ajchaquib xquibij che ri qui patrón: “¿A caj la chi quekabok ri itzel tak k'ayes?” —xecha che. \v 29 Ri patrón xubij chque: “Man utz tä ri' we je' quibano, rumal chi we ne quibok bi ri trico junam ruc' ri itzel k'ayes. \v 30 Cheq'uiy na ri itzel tak k'ayes junam ruc' ri trico, chiweyej na c'ä curik ri k'atoj. Queintak c'u na bi ri ajchaquib rech nabe cäquimol ri itzel tak k'ayes, cäquixim pa tak yataj, te c'u ri' cäquiporoj. Are c'u ri trico cäquic'ol na pa ri nu c'uja,” —xcha chque. \s1 Ri Jesús cutzijoj ri c'utbal chrij ri ija' re mostaza \p \v 31 Ri Jesús xucoj chi jun c'utbal chquiwäch, xubij: Ru takanic ri Dios pa qui wi' ri winak, junam wa' ruc' ri ija' re ri tico'n ri cäbix “mostaza” che, ri cutic jun achi pa ri rulew. \v 32 Kas tzij ri ija' ri' are ri sibalaj nitz' na chquiwäch conojel tak u wäch ija'. Aretak c'ut cäq'uiyic, are nim na que' chquiwäch conojel tak ri tico'n. Cuban jun nimalaj che', je ri' chi ri chicop ajuwocaj cäca'n ri qui soc xol tak ru k'ab, quemu'jan chupam, —xcha ri Jesús chque. \s1 Waral cäkil wi ri c'utbal chrij ri ch'äm re caxlan wa \p \v 33 Ri Jesús xucoj chi jun c'utbal chquiwäch, xubij: Ru takanic ri Dios pa qui wi' ri winak, are je' jas ri ch'äm ri cuya jun ixok ruc' oxib pajbal c'äj, rech cuq'uiyisaj ronojel ri k'or re caxlan wa, —xcha ri Jesús chque. \s1 Waral cäkil wi ri qui patän ri c'utbal ri cucoj ri Jesús \p \v 34 Ronojel wa' we tzij ri' xubij ri Jesús chque ri winak cuc' tak c'utbal. Xak xuwi cuc' tak c'utbal xeutzijobej ri winak. \v 35 Je' xbantaj wa' rech kas je' quel wi jas ri xubij ri k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios ri Tz'ibtal canok: \q1 Quintzijon na cuc' tak c'utbal, \q1 quinbij na ri man etamtal taj \q2 tzaretak ri Dios xuban ri cajulew, \m —xcha ri'. \s1 Ri Jesús cuk'alajisaj ri quel cubij ri c'utbal chrij ri itzel k'ayes xol tak ri trico \p \v 36 Xtäni c'u ri Jesús che ru tzij, xeutak bi ri winak cho tak ri cachoch, ri Are' c'ut xoc pa ja. Are c'u ri tijoxelab xquirik quib ruc', xquibij che: Bij la chke jas quel cubij ri c'utbal chrij ri itzel k'ayes ri xtic can pa ri ulew, —xecha che. \p \v 37 Ri Jesús xubij chque: Ri cäticow ri utzalaj ija', in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak. \v 38 Ri ulew are ronojel ruwächulew. Ri utzalaj ija' e are wa' ri winak ri cätakan ri Dios pa qui wi'. Ri itzel k'ayes e are wa' ri winak ri e rech ri itzel. \v 39 Ri c'ulel ri xticow ri itzel k'ayes, are ri Itzel wa'. Ri k'atoj quel cubij ri q'uisbal re ruwächulew aretak cäq'uis ronojel. Ri quebanow ri k'atoj e are' ri ángeles. \v 40 Je' jas ri cäban che ri itzel k'ayes, cämolic, cäq'uiäk pa ri k'ak', are c'u je' cäban na pa ri q'uisbal re ruwächulew. \v 41 Ri in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, queintak na lok ri nu ángeles che qui molic conojel ri winak ri quequitakchi'j niq'uiaj winak chic che mac, xukuje' ri banal tak etzelal. \v 42 Quequiq'uiäk c'u na bi pa ri nimalaj k'ak', jawije' quebok' wi na, cäquikuch'uch'ej na ri qui ware. \v 43 Are c'u ri cäca'n ri craj ri Dios, queopan na jawije' ri cätakan wi ri ka Tat chila' chicaj. Quejuluw na je' jas ri k'ij. We quijiquiba ri iwanima' chutatabexic ri quinbij, ¡chitatabej ba'! —xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. \s1 Waral cäkil wi ri c'utbal chrij ri k'inomal ri muktalic \p \v 44 Ru takanic ri Dios pa qui wi' ri winak, quinjunamaj ruc' jun coxon puak ri muktalic. Cäriktaj c'u ri puak rumal jun achi. Ri are' cumuk chi c'u can jumul chic chila'. Rumal ru quicotemal que'c, cuq'uiyij ronojel ri jastak re, culok' ri ulew, —cächa'. \s1 Waral cäkil wi ri c'utbal chrij ri perla ri pakal rajil \p \v 45 Xukuje' quinjunamaj ru takanic ri Dios ruc' jun ajc'ay ri cutzucuj je'lalaj tak abaj ri quejuluwic. \v 46 Aretak curik jun ri sibalaj pakal rajil, que'c, cuq'uiyij ronojel ri jastak re, culok' ri perla ri xuriko, —cächa'. \s1 Waral cäkil wi ri c'utbal chrij ri c'at chapäbal cär \p \v 47 Xukuje' quinjunamaj ru takanic ri Dios pa qui wi' ri winak ruc' jun c'at chapäbal cär ri cäq'uiäk bi pa ri ja', queboc c'u ronojel qui wäch cär chupam. \v 48 Aretak nojinak chi ri c'at, quesax lok cumal ri chapal tak cär, cäquiya chuchi' ri ja', te c'u ri' quet'uyi che qui cha'ic ri cär. Ri utzalaj tak cär quequiya pa tak chicäch, are c'u ri man e utz taj, quequiq'uiäk can pa ri ja', —cächa'. \v 49 Are je wa' cäbantaj na aretak cäq'uis ruwächulew. Quepe ri ángeles che qui cha'ic ri utzalaj tak winak chquixol ri man e utz taj. \v 50 Ri man e utz taj quequiq'uiäk na pa ri nimalaj k'ak'. Chila' quebok' wi na, cäquikuch'uch'ej na ri qui ware, —xcha ri Jesús chque. \s1 Waral cäkil wi ri cätzijox chrij ri c'ac' tak jastak xukuje' ri k'el tak jastak \p \v 51 Ri Jesús xuta' chque ri winak, xubij: ¿A quich'ob ronojel ri xinbij? —xcha chque. \p Cäkach'obo, —xecha che. \p \v 52 Xubij c'u ri Jesús chque: Aretak jun tijonel re ri Pixab craj cäretamaj ronojel chrij ru takanic ri Dios pa qui wi' ri winak, je' u banic ri' jas jun ajchak'el ja ri c'o q'uia jastak re. Aretak rajwaxic ri k'el che, cäresaj lok, cucojo. Aretak rajwaxic ri c'ac' che, cäresaj lok, cucojo, —xcha ri Jesús chque. \s1 Ri Jesús c'o jumul chic pa ri tinimit Nazaret \p \v 53 Aretak xto'taj ri Jesús che qui tijoxic ri winak cuc' tak we c'utbal ri', xel bi chila'. \v 54 Xopan c'u pa ri u tinimit ri Are'. Xuchaplej qui tijoxic ri winak pa ri rachoch Dios ri c'o chila'. Are c'u ri winak sibalaj xquicajmaj wa', xquibij: ¿Jawije' xretamaj wi we achi ri' we no'j ri'? ¿Jas lo cubano che qui banic ri nimak tak cajmabal ri tajin quebantaj rumal? —xecha'. \v 55 Are wa' ru c'ojol ri tata' ri kolol che',\f + \fr 13:55 \ft Ri kolol che' xukuje' cäbix “ajanel” o “carpintero” che rumal ru chac.\f* ru nan c'ut are ri nan María. Catz ri a Jacobo, ri a José, ri a Simón, xukuje' ri a Judas. \v 56 E c'o c'u ri ranab kuc' waral xukuje'. ¿Jawije' c'ut xretamaj wi wa' ronojel ri tajin cubano? —xecha'. \p \v 57 Rumal ri' ri winak xa tzel xquita ru tzij. Xubij c'u ri Jesús chque: Pa niq'uiaj tinimit chic, nim quil wi ronojel k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios. Xak xuwi pa ru tinimit ri are', xukuje' chquixol ri rachalal, xukuje' cho rachoch man nim tä quil wi, —xcha chque. \p \v 58 Man xcowin tä c'u ri Jesús chubanic q'uia tak cajmabal chila' rumal chi ri winak man xecojon tä che ri Are'. \c 14 \s1 Cäcämisax ri Juan Kasal Ja' \p \v 1 Pa tak ri k'ij ri' ri tat Herodes, ri nim takanel pa Galilea, xretamaj ri tajin cuban ri Jesús. \v 2 Xubij c'u chque ri winak ri e c'o ruc': Are ri Juan Kasal Ja' ri' ri xc'astaj lok chquixol ri cäminakib, rumal ri' cäcowin ri are' chubanic q'uia u wäch cajmabal, —xcha ri tat Herodes chque. \p \v 3 Tzare c'u ri tat Herodes xtakan chuchapic ri tat Juan rech cäyutic, cäyi' pa che', xa rumal rech ri nan Herodías ri xc'uli ruc' are' pune are rixokil ri Felipe ru chak'. \v 4 Xubij c'u ri tat Juan che ri tat Herodes: Man takal tä che la chi cäban ixokil la che ri rixokil ri chak' la, —xcha che. \p \v 5 Ri tat Herodes sibalaj craj cucämisaj ri tat Juan, cuxej c'u rib chquiwäch ri winak. Je ri', rumal chi conojel quetam chi ri Juan Kasal Ja', are jun k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios. \v 6 Xurik c'u ri nimak'ij re ri roc'owisaxic u junab ri tat Herodes. Are c'u ri ali ri ral ri nan Herodías xoc bi cuc', xuchap xojowem chquiwäch ri ula' ri e c'olic. Xkaj c'u ri ali chuwäch ri tat Herodes. \v 7 Sibalaj xkaj chuwäch, xuban c'u juramento chi cuya che ri ali apachique ta ne ri craj ri are'. \v 8 Ri ali c'ut cojom chi lok u c'ux rumal ru nan, xubij che ri tat Herodes: Cwaj chi cäya la chwe ru jolom ri Juan Kasal Ja' pa jun plato, —xcha che. \p \v 9 Sibalaj c'u xbison ri tat Herodes. Rumal c'u rech chi xubij wa' ruc' juramento chquiwäch conojel ri rula' chi cuya che ri ali apachique ri cuta' che, xtakan c'u chuya'ic wa' che. \v 10 Xtakan che resaxic ru jolom ri Juan Kasal Ja' ri c'o pa che'. \v 11 Xc'am lok pa jun plato, xyi' c'u che ri ali. Ri ali c'ut xuya che ru nan. \p \v 12 Xeopan c'u ru tijoxelab ri tat Juan, xquic'am bi ru cuerpo, xequiya can pa jun mukubal. Xebe' c'ut, xequibij che ri Jesús. \s1 Ri Jesús cuya qui wa job mil winak \p \v 13 Ri Jesús, aretak xuto jas ri xbantaj che ri tat Juan, xel bi chila' u tuquiel, xoc pa jun barco, xe' c'u jela' jawije' ri man c'o tä wi winak. Xquetamaj c'u ri winak chi ri Jesús benak jela'. Xebel lok pa tak ri qui tinimit, xebe' c'u chi cakan churikic ri Jesús. \v 14 Aretak xel lok ri Jesús pa ri barco, xeril ri q'uialaj winak, xel c'u u c'ux chque. Xeucunaj ri yawabib ri xquic'am bi jela' cuc'. \v 15 Kajem c'u cuban ri k'ij, ru tijoxelab ri Jesús xekeb ruc', xquibij che: We juyub ri' ri uj c'o wi sibalaj cätz'inowic, benak chi c'u ri k'ij. Chetaka la bi ri winak rech quebe' pa ri alaj tak tinimit ri nakaj e c'o wi, rech cäquilok' c'u na ri qui wa, —xecha che. \p \v 16 Ri Jesús xubij chque: Man rajwaxic taj quebe'c, xane xa chiya ix ri cäquitijo, —xcha chque. \p \v 17 Xquibij c'u ru tijoxelab che: Xa job caxlan wa rachi'l quieb cär c'o kuc', —xecha che. \p \v 18 Ri Jesús xubij chque: Chic'ama lok chwe waral, —xcha chque. \p \v 19 Xtakan c'u ri Jesús chi quet'uyi ri winak cho ri räxalaj uwosak. Ri Jesús xeuc'am c'u ri job caxlan wa xukuje' ri quieb cär, xca'y chicaj, xeutewchij. Te c'u ri' xeupir ri caxlan wa, xeuya chque ri tijoxelab rech quequijach wa' chquiwäch ri winak. \v 20 Xewi' c'u conojel, xenoj c'ut. Te c'u ri' xequic'ol ri ch'akatak ri xecanaj canok. Xuban cablajuj chicäch wa' chi ronojel. \v 21 Craj are job mil achijab ri xewi'c. Man xeajilax tä c'u ri ixokib xukuje' ri ac'alab (ri xukuje' xewi'c). \s1 Ri Jesús cäbin puwi' ri ja' \p \v 22 Te c'u ri' ri Jesús xubij chque ru tijoxelab chi utz we queboc pa ri barco rech quebe'c, quenabej apan chuwäch ri Are' rech queopan ch'äkäp che ri mar. Are c'u ri Are' xcanaj na can cuc' ri q'uialaj winak che qui jachic bic. \v 23 Aretak e jachtajinak chi bi ri winak rumal ri Jesús, xe' ri Are' puwi' ri juyub u tuquiel chubanic orar. Aretak xoc ri ak'ab, ri Jesús u tuquiel c'o chila'. \v 24 Are c'u ri tijoxelab e c'o chi pa ri barco puwi' ri ja' pu niq'uiajal ri mar. Ri nimak tak uwoja' xupuq'uij rib chrij ri barco, rumal chi xa chquiwäch petinak wi ri quiäkik'. \v 25 Xa c'u jubik' man cäsakiric aretak xopan ri Jesús cuc', tajin cäbin puwi' ri ja'. \v 26 Aretak ri tijoxelab xquilo chi cäbin ri Jesús puwi' ri ja', xquixej quib. Rumal rech chi xquixej quib xquirak qui chi', xquibij: ¡Are jun xibinel wa'! —xecha'. \p \v 27 Chanim ri Jesús xeuch'abej, xubij chque: ¡In wa', mixej iwib, chichajij anima'! —xcha chque. \p \v 28 Xch'aw c'u ri tat Pedro, xubij che: We lal ri', Tat, takan la chi quinbin puwi' ri ja', rech quinopan uc' la, —xcha che. \p \v 29 Ri Jesús xubij che: Tasa'j ba', —xcha ri Jesús che. \p Ri tat Pedro xel bi pa ri barco, xuchaplej binem puwi' ri ja' rech curika ri Jesús. \v 30 Aretak c'ut xrilo chi sibalaj c'o u chuk'ab ri quiäkik', xuxej rib. Xe' ri rakan pa ri ja', xurak u chi', xubij che ri Jesús: ¡Wajaw, chinto' la! —xcha che. \p \v 31 Ri Jesús chanim xuchap che ru k'ab, xubij che: ¡Tzij ri' chi man kas tä catcojonic! ¿Jas che xuban quieb a c'ux? —xcha che. \p \v 32 Aretak c'ut xpaki ri Jesús pa ri barco, xtäni ri quiäkik'. \v 33 Ri e c'o pa ri barco xexuqui chuwäch ri Jesús, xquibij che: Kas tzij, lal ri' ri u C'ojol ri Dios, —xecha che. \s1 Ri Jesús queucunaj ri yawabib pa Genesaret \p \v 34 Xek'ax pa ri mar, xeopan c'u chuchi' ri ulew pa Genesaret. \v 35 Aretak ri winak ajchila' xquich'ob u wäch ri Jesús, xquesaj u tzijol wa' pa tak ri tinimit. Xequic'am c'u lok conojel ri yawabib jawije' chi' c'o wi ri Jesús. \v 36 Xquibochi'j ri Jesús chi xuwi ta ne cuya chque chi cäquichap cok ru chi' ru k'u'. Conojel c'u ri xechapowic, xeutziric. \c 15 \s1 Cäriktaj c'äx rumal ri e nak'atal wi ri winak \p \v 1 Te ri' jujun tata'ib fariseos xukuje' jujun chque ri tata'ib tijonelab re ri Pixab ri e petinak pa ri tinimit Jerusalén, xquimulij quib chrij ri Jesús, xquita' che: \v 2 ¿Jas che ri tijoxelab la man cäca'n taj jas ri e nak'atal wi ri ka nan ka tat ojer? Man cäca'n taj jas ri nak'atal u banic. Are wa' ru ch'ajic ri rij ri qui k'ab aretak mäja' quewi'c, —xecha che. \p \v 3 Xuta' c'u ri Jesús chque: E ri alak, ¿jas che yo'm can alak ru Lok' Pixab ri Dios? Chuq'uexwäch wa' are jiquibam anima' alak chrij ri nak'atal wi alak. \v 4 Cubij c'u ri Dios pa ri Lok' Pixab ri Tz'ibtalic: “Nim cheawila wi ra nan a tat,” —cächa'. Xukuje' cubij: “Jachin ri cuyok' ru nan u tat, tzrajwaxic wi ri' cäcämisaxic,” —cächa', —xcha chque. \v 5 Ri alak c'ut cäbij alak chi xak xuwi rajwaxic cubij jun achi chque ru nan u tat: “Ronojel ri quincowinic quincoj che to'ic alak, nu yo'm cho ri Dios,” —cächa'. \v 6 We ri achi je' cubij wa', man cäya tä alak che chi c'o jas cuban che qui to'ic ru nan u tat. Je ri' man nim tä chic quil wi alak ru Tzij ri Dios, man c'o tä c'u u patän ru Lok' Pixab ri Dios chuwäch alak rumal ru banic ri nak'atal wi alak. \v 7 ¡Xak quieb wäch alak! Kas tzij ri xubij ri ka mam Isaías ri k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios chij alak aretak xutz'ibaj can we tzij ri' ri cubij: \q1 \v 8 We winak ri' xak chi qui chi' \q2 cäquinimarisaj nu k'ij, \q1 Man kas tä cäquijiquiba ri canima' \q2 chwij, \m —xcha'. \q1 \v 9 Xak lok' quek'ijilan chwe, \q2 xak c'u qui takanic winak cäquiya \q2 che tijonic, \m —xcha ri Dios chuchi' ri ka mam Isaías. \p \v 10 Ri Jesús xeusiq'uij ri winak ruc', xubij chque: Alak, onojel alak, tatabej alak ri nu tzij, ch'obo alak ri quinbij. \v 11 Ri cutij ri winak, man are tä ri' ri quetzelan u wäch ru c'aslemal, xane xa are ri quel lok pu chi' ri winak are wa' ri quetzelan u wäch ru c'aslemal, —xcha chque. \p \v 12 Xekeb c'u ri tijoxelab ruc' ri Jesús, xquibij che: ¿A etam la chi ri tata'ib fariseos c'äx xquina' ri xbij la? —xecha che. \p \v 13 Ri Jesús xch'awic, xubij chque: Apachique u wäch tico'n ri man xtic tä rumal ri nu Tat ajchicaj, cäbok na apanok. \v 14 Xak je' tak que la' ri fariseos. Ri e are' e je' jas moyab ri cäquic'am qui be niq'uiaj moyab chic. We jun moy cuc'am u be jun moy chic, ri quieb ri' quetzak na pa jun jul. \p \v 15 Xubij c'u ri tat Pedro che ri Jesús: Bij la chke jas quel cubij ri c'utbal ri xcoj la, —xcha che. \p \v 16 Ri Jesús xubij che: ¿A mat lo quich'ob wa' ri ix? —xcha che. \v 17 ¿A mat iwetam chi ronojel ri cutij ri winak pa ri rixco'l que' wi, quel c'u canok aretak cubana ru chul? —cächa chque. \v 18 Are c'u ri quel lok pu chi' ri winak, pa ranima' ri' quel wi lok. Are c'u wa' ri quetzelan u wäch ru c'aslemal. \v 19 Je ri', rumal chi pa ranima' ri winak quel wi lok ri itzel tak chomanic, ru banic cämisanic, ru banic ri nimalaj mac ruc' ri rixokil jun winak chic, ru banic jas ri cäca'n ri tz'i' ri xak cäquirik quib, man c'o tä qui pixab, ru banic elak', ru banic ri banow tzij, xukuje' ru yaquic tzij chrij jun winak chic. \v 20 E are wa' we etzelal ri' ri quetzelan u wäch ru c'aslemal ri winak cho ri Dios. Are c'u we jun winak man cuban tä ri nak'atal u banic, man cuch'aj tä ri rij ru k'ab aretak mäja' cäwi'c, man cäretzelaj tä ru c'aslemal ri' cho ri Dios, —xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. \s1 Jun ixok ri man are tä aj Israel cäcojon che ri Jesús \p \v 21 Xel bi ri Jesús chila', xe'c, xopan pa Fenicia chunakaj ri tinimit Tiro, xukuje' ri tinimit Sidón. \v 22 Xpe c'u jun ixok aj Cananea ri c'o chila', xopan ruc' ri Jesús, xurak c'u u chi', xubij: ¡Tat, lal ri' ri rachalaxic can ri David, chel c'ux la chwe! Ri wal ali c'o jun itzel espíritu che, sibalaj curik c'äx rumal, —xcha che. \p \v 23 Ri Jesús c'ut man c'o tä jun tzij xubij che. Xepe c'u ru tijoxelab ri Jesús, xquita' tok'ob che, xquibij: Taka la bi ri chichu' rumal chi xak curak u chi' teren chkij, —xecha che. \p \v 24 Xubij c'u ri Jesús chque: Ri Dios in u takom lok xak xuwi cuc' ri winak aj Israel, rumal chi ri e are' e je' ta ne chij ri e sachinak, —xcha chque. \p \v 25 Xpe c'u ri ixok, xkeb ruc' ri Jesús, xxuqui chuwäch, xubij che: ¡Tat, chinto' la! —xcha che. \p \v 26 Ri Jesús xubij che: Man utz tä ru chapic ri qui wa ri kas ralc'ual jun, cäq'uiäk ta c'u chquiwäch ri alaj tak tz'i', —xcha che. \p \v 27 Xubij c'u ri ixok che: Je', Tat. Xukuje' ne ri alaj tak tz'i' ri queboc pa ja, cäquitij ru xe'r tak qui wa ri cajaw ri quetzak pulew, —xcha che. \p \v 28 Ri Jesús xubij che ri ixok: ¡Kas tzij ba' chi nim ri cojonic la, nan! Chbantaj ta ba' jas ri caj la, —xcha che. \p Tzare chi' c'ut xutzir ri ral ali. \s1 Ri Jesús queucunaj q'uia yawabib \p \v 29 Xel bi ri Jesús chila', xoc'ow chuchi' ri mar re Galilea. Te c'u ri' xpaki puwi' jun juyub, xt'uyi c'u chila'. \v 30 Xeopan c'u q'uia winak ruc' cuc'am bi ch'ocojib, moyab, memab, winak ri c'äx u banom ri qui k'ab, xukuje' e q'uia ri c'o niq'uiaj yabil chic chque. Xequiya chuwäch ri Jesús, ri Are' c'ut xeucunaj. \v 31 Ri winak sibalaj xquicajmaj aretak xquilo chi ri memab xech'aw chic, ri c'äx u banom qui k'ab xeutziric, ri ch'ocojib xebin chic, ri moyab xeca'y chic. Xquichap c'u u nimarisaxic u k'ij ri Dios aj Israel. \s1 Ri Jesús queutzuk quiejeb mil winak \p \v 32 Ri Jesús xeusiq'uij ru tijoxelab, xubij chque: Quel nu c'ux chque ri winak rumal chi oxib k'ij chi wa' e c'o wuc', man c'o tä c'u jas cäquitijo. Man cwaj taj queintak bi cho tak cachoch mäja' c'u quewi'c, quetzak ta c'u ne pa tak ri be, —xcha chque. \p \v 33 Ru tijoxelab xech'awic, xquibij che: ¿Jawije' ta c'u lo cäkarik wi ri wa ri cäkaya chque we q'uialaj winak ri' waral pa we juyub ri' ri cätz'inowic? —xecha che. \p \v 34 Xuta' c'u ri Jesús chque: ¿Janipa' caxlan wa c'o iwuc'? —xcha chque. \p Ri e are' xquibij: Wukub caxlan wa, rachi'l quieb oxib alaj tak cär, —xecha che. \p \v 35 Xtakan c'u ri Jesús chque ri q'uialaj winak chi quecu'bi pulew. \v 36 Te c'u ri' xeuc'am ri wukub caxlan wa, xukuje' ri alaj tak cär, xmaltioxinic. Xeupiro, xeuya chque ru tijoxelab rech cäquijach wa' chquiwäch ri winak. Je c'u ri' xca'no. \v 37 Xewi' c'u conojel ri winak, xenojic. Xequimulij c'u ri ch'akatak tak wa ri xecanaj canok. Ronojel wa' xuban wukub chicäch wa. \v 38 E quiejeb mil achijab c'ut ri xewi'c. Man xecajilaj tä c'u ri ixokib xukuje' ri ac'alab (ri xukuje' xewi'c). \v 39 Te c'u ri' ri Jesús xeujach bi ri winak rech quebe' cho tak cachoch. Ri Are' xoc bi pa ri barco, xe' pa ri tinimit Magdala. \c 16 \s1 Ri tata'ib fariseos xukuje' ri saduceos cäquita' jun cajmabal etal che ri Jesús \p \v 1 Ri tata'ib fariseos xukuje' ri tata'ib saduceos xeopan ruc' ri Jesús. Te c'u ri' xquita' che chi cuc'ut chquiwäch jun cajmabal etal ri cäpe chicaj. Xquibij wa' che xak rech cäkaj ri Jesús pa qui k'ab. \v 2 Xch'aw c'u ri Jesús, xubij chque: Pa benak tak k'ij cäbij alak: “Sak'ij wa' cubano rumal chi quiäk ri uwocaj,” —cächa alak. \v 3 Are c'u ri ak'abil cäbij alak: “Cämic cäpe jäb rumal chi quiäk ri uwocaj, xukuje' k'ekmuj,” —cächa alak. ¡Ri alak xak quieb wäch alak! Cäcowin alak chuch'obic ri u wäch ri caj, man cäch'ob tä c'u alak jas ri tajin cuc'ut ri Dios chuwäch alak pa tak we k'ij junab ri'. \v 4 We winak ri' ri e lawalo, ri man jicom tä canima', cäcaj chi quinban jun cajmabal etal chquiwäch. Man cäyi' tä chi c'u na jun etal chque, xane are quinna'taj chque ri etal rech ri Jonás, —xcha chque. \p Ri Jesús xeuya can wa' we achijab ri', xe'c. \s1 Ri Jesús cätzijon chrij ri qui ch'amil ri tata'ib fariseos \p \v 5 Aretak xek'ax ru tijoxelab ri Jesús ch'äkäp che ri mar, xsach pa qui jolom ru c'amic bi qui wa. \v 6 Xubij c'u ri Jesús chque: ¡Chitampe'! Chichajij iwib chuwäch ri qui ch'amil ri tata'ib fariseos xukuje' chuwäch ri qui ch'amil ri tata'ib saduceos, —xcha chque. \p \v 7 Xquitzijobela c'u quib ri tijoxelab, xquibij: Ri Are' cubij wa' chke rumal chi man c'o tä ka wa ka c'amom lok, —xecha'. \p \v 8 Aretak ri Jesús xretamaj jas ri tajin cäquibij, xubij chque: ¿Jas che tajin quibij chi man c'o tä i wa? ¡Tzij ri' chi xa man kas tä quixcojonic! —xcha chque. \v 9 ¿A xak are mäja' quich'obo, man cäna'taj tä chiwe chi xinpir ri job caxlan wa, xinjach c'u wa' chquiwäch ri job mil winak? ¿A mat cäna'taj chiwe janipa' chicäch ch'akatak tak caxlan wa ri man xeq'uis taj ri xeic'olo? \v 10 ¿A mat c'u cäna'taj chiwe xukuje' chi xinpir ri wukub caxlan wa, xinjach c'u wa' chquiwäch quiejeb mil winak, janipa' chicäch ch'akatak tak caxlan wa ri man xeq'uis taj ri xeic'olo? \v 11 ¿Jas che man quich'ob taj chi ri in man are tä tajin quinbij ri caxlan wa aretak xinbij chi quichajij iwib chuwäch ri qui ch'amil ri tata'ib fariseos xukuje' ri tata'ib saduceos? —xcha ri Jesús chque. \p \v 12 Te c'u ri' ri tijoxelab xquich'obo chi ri Jesús man are tä xubij chque chi cäquichajij quib chuwäch ri ch'äm re caxlan wa, xane chuwäch ri qui tijonic ri tata'ib fariseos xukuje' ri tata'ib saduceos. \s1 Ri tat Pedro cuk'alajisaj chi ri Jesús are ri Cristo \p \v 13 Aretak ri Jesús tajin cänakajin che ri tinimit Cesarea Filipo, xuta' chque ru tijoxelab, xubij chque: ¿Jas cäquibij ri winak chwij chi jachin ri in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak? —xcha chque. \p \v 14 Xquibij c'u che: E c'o jujun winak cäquibij chi lal ri' ri Juan Kasal Ja', xukuje' cäquibij jule' chic chi lal ri' ri ka mam Elías. E c'o chi niq'uiaj cäquibij chi lal ri' ri ka mam Jeremías o jun chic chque ri ojer k'alajisal tak re ru Lok' Pixab ri Dios, —xecha che. \p \v 15 Xuta' c'u ri Jesús chque: E c'u ri ix, ¿jachin ri in ri quibij ix? —xcha chque. \p \v 16 Xch'aw ri tat Pedro, xubij che: Lal ri' ri Cristo, ru C'ojol ri c'aslic Dios, —xcha che. \p \v 17 Ri Jesús xch'awic, xubij che: Utz awe, Simón, u c'ojol ri tat Jonás, rumal chi man are tä jun winak ri xbin wa' chawe, xane are ri nu Tat ri c'o chila' chicaj. \v 18 Ri in quinbij chawe chi ri at, at Pedro. Puwi' c'u we nimalaj abaj ri' queinjekba wi na ri winak ri quecojon chwe.\f + \fr 16:18 \ft “Ri winak ri quecojon chwe” e are' ri cäbix “Iglesia” chque pa castellano. Chawila' ri tzij “Iglesia” pa ri Diccionario, q'uisbal re we Nuevo Testamento.\f* Man cäcowin tä c'u na ri cämical chusachic qui wäch, —xcha che. \v 19 Queinya chawe ri lawe re ri c'olibal ri takan wi ri Dios. Jachique ri cak'alajisaj chi man utz tä u banic cho ruwächulew, man utz tä u banic ri' chila' chicaj. Jachique ri cak'alajisaj chi utz u banic cho ruwächulew, utz u banic ri' chila' chicaj. \p \v 20 Ri Jesús c'ut xeupixbaj ru tijoxelab, xubij chque chi mäquitzijoj wa' che jachin jun chi ri Are' are ri Cristo. \s1 Ri Jesús cutzijoj chi cäcäm na \p \v 21 Tzare chi' c'ut ri Jesús xuchaplej u k'alajisaxic chquiwäch ru tijoxelab chi ri Are' rajwaxic que' na pa ri tinimit Jerusalén. Xubij chi cäban na sibalaj c'äx che cumal ri qui nimakil ri winak, cumal ri qui nimakil ri sacerdotes, xukuje' cumal ri tijonelab re ri Pixab. Xukuje' rajwaxic chi cäcämisax na, te ri' cäc'astaj chi c'u na churox k'ij chquixol ri cäminakib. \v 22 Are c'u ri tat Pedro xuc'am bi ri Jesús u tuquiel wi. Xuchaplej u yajic, xubij che: ¡Mat craj ri Dios wa', Wajaw! ¡Mat je' cäc'ulmaj la wa'! —xcha che. \p \v 23 Xutzolk'omij c'u rib ri Jesús, xubij che ri tat Pedro: ¡Chatel chnuwäch, Satanás, xak at ya'l latz' chwe! Man cach'ob tä c'u ru chomanic ri Dios, xane xak xuwi cach'ob ri qui chomanic winak, —xcha che. \p \v 24 Ri Jesús c'ut xubij chque ru tijoxelab: We c'o jun craj cäpe wuc' in, rajwaxic chi muban chic xak jas ri craj ri are'. Rajwaxic cutelej lok ru cruz, cäpe wuc' in, —xcha chque. (Quel cubij wa' chi ri winak ri' man nim tä chic cäril ru c'aslemal, xane cuya u tzij pune ta ne curik ri cämical rumal rech ri Jesús.) \v 25 Je ri', rumal chi apachin ta ne ri craj cuto' u wi' ru c'aslemal cho ruwächulew, cäcäm na ri winak ri', cutzak na ronojel. Apachin c'u ri cuya ru c'aslemal pa ri c'äx rumal wech in, cuto' na u wi' ri' ri kas u c'aslemal wa'. \v 26 ¿Jas ta c'u lo ri cuch'ac jun winak we cärechbej ronojel ruwächulew, cutzak c'u na ri ranima'? ¿Jas ta c'u lo ri cäcowin ri winak chuya'ic chuq'uexwäch ri ranima'? —xcha chque. \v 27 Quinpe c'u na in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, e wachi'l ri lok'alaj tak ángeles. Cänimarisax na nu k'ij jas ru nimarisaxic u k'ij ri nu Tat. Quinya c'u na ri tojbal que ri winak chquijujunal jas ri xca'n ri e are' pa ri qui c'aslemal. \v 28 Kas tzij quinbij chiwe chi e c'o jujun chque ri e c'o waral ri man quecäm tä na c'ä quinquil na in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, in petinak rech quintakan pa qui wi' ri winak, —xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. \c 17 \s1 Cäq'uextaj ru cayebal ri Jesús \p \v 1 Xque' wakib k'ij u bim can ri Jesús wa', aretak xeuc'am bi ri tat Pedro, ri tat Jacobo, xukuje' ri tat Juan ru chak' ri tat Jacobo. Qui tuquiel wi xepaki puwi' jun nimalaj juyub. \v 2 Xq'uextaj c'u ru cayebal ri Jesús chquiwäch. Ru palaj ri Jesús xjuluwic je' jas ri k'ij. Ri ratz'iak xuban sibalaj sakloloj je' jas ri sakil. \v 3 Xak c'u te'talic xquic'ut quib quieb achijab ri tajin quetzijon ruc' ri Jesús. E are' ri ka mam Moisés rachi'l ri ka mam Elías. \v 4 Xch'aw c'u ri tat Pedro, xubij che ri Jesús: Kajaw, ¡sibalaj utz chi uj c'o waral! We caj la, cäka'n na oxib mo',\f + \fr 17:4 \ft Man k'alaj tä wa' we are “mo'” o are “cäbal”.\f* jun che la, jun che ri ka mam Moisés, jun chic che ri ka mam Elías, —xcha che. \p \v 5 Aretak tajin cätzijon ri tat Pedro, xkaj lok jun sakloloj sutz' chquij, xech'uktaj c'u rumal. Te c'u ri' xch'aw lok Jun chupam ri sutz', xubij: Are ri lok'alaj nu C'ojol wa', sibalaj cäquicot ri wanima' rumal. Chitatabej ba' ri cubij, —xcha ri'. \p \v 6 Ri tijoxelab, aretak xquita wa', sibalaj xquixej quib. Xexuqui'c xquikasaj ri qui palaj cho ri ulew. \v 7 Are c'u ri Jesús xkeb cuc', xeuchap c'u kajok, xubij chque: Mixej ba' iwib. Chixwalijok, —xcha chque. \p \v 8 Ri e are' chanim xeca'ylobic. Man c'o tä chi c'u jachin xquilo, xane xak xuwi ri Jesús c'o cuc'. \p \v 9 Kajem que lok cho ri juyub, ri Jesús xeupixbaj, xubij chque: C'o jachin mitzijoj wi ri iwilom c'ä quinc'astaj na chquixol ri cäminakib, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, —xcha chque. \p \v 10 Ri tijoxelab xquita' che ri Jesús, xquibij che: ¿Jas che cäquibij ri tijonelab re ri Pixab chi rajwaxic cäpe na ri ka mam Elías nabe? —xecha che. \p \v 11 Xch'aw c'u ri Jesús, xubij chque: Tzij ri' chi cäpe ri ka mam Elías nabe, rech cuban na u banic ronojel. \v 12 Ri in c'ut quinbij chiwe chi ya ulinak chic ri ka mam Elías. Ri winak c'ut man xquich'ob tä u wäch, xane xa xca'n che ri are' jas ri xcaj xca'no. Je c'u ri' xukuje' ri in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, quinrik na c'äx pa qui k'ab, —xcha chque. \p \v 13 Xquich'ob c'u ri tijoxelab chi ri tajin cubij ri Jesús chque, are ri Juan Kasal Ja'. \s1 Ri Jesús cucunaj jun ala ri c'o jun itzel espíritu che \p \v 14 Aretak c'ut xeopan chila' jawije' e c'o wi ri q'uialaj winak, xpe jun achi, xopan ruc' ri Jesús, xxuqui c'u chuwäch, xubij che: \v 15 Tat, chel c'ux la che ri nu c'ojol, xa c'o jun itzel espíritu che, sibalaj c'u curik c'äx rumal. Q'uia mul cätzak pa ri k'ak', pa ri ja'. \v 16 Xinc'am lok, xinya chquiwäch ri tijoxelab la, ri e are' c'ut man xecowin tä chucunaxic, —xcha che ri Jesús. \p \v 17 Ri Jesús xch'awic, xubij: ¡Ay, ri alak winak ri man cäcojon tä alak che ri Dios! ¡Xak xuwi cäban alak jas ri caj alak! ¿A are lo caj alak chi xak tajin wi quinc'oji uc' alak ronojel k'ij? ¿A are lo caj alak chi xak quincuy alak? C'ama ba' alak lok ri ala chnuwäch, —xcha chque. \p \v 18 Ri Jesús c'ut xuyaj ri itzel espíritu ri c'o che ri ala, xresaj bic. Tzare chi' xutzir ri ala, utz chi c'u canok. \p \v 19 Ru tijoxelab ri Jesús xquita' che pa u tuquiel wi: ¿Jas che ri uj man xujcowin tä che resaxic bi ri itzel espíritu ri'? —xecha che. \p \v 20 Xubij ri Jesús chque: Are wa' rumal chi man kas tä c'o ri i cojonic, —xcha chque. Kas tzij quinbij chiwe chi we ta ri i cojonic je' jas ri in nitz' ija' re mostaza, quixcowin ri' quibij che we juyub ri': “¡Chatel bi chi', jat jela'!” —quixcha che. Ri juyub quel na bic. Man c'o tä ri mat quixcowin chubanic we ta kas tzij quixcojonic, —xcha chque. \v 21 Xak xuwi ruc' ru banic orar, xukuje' ruc' ru banic ayuno quel bi jun itzel espíritu ri je' u banic wa', —xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. \s1 Ri Jesús cutzijoj jumul chic chi cäcäm na \p \v 22 Aretak xetzelej bi cuc' ri q'uialaj winak, ri Jesús xubij chque ru tijoxelab: Ri in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, quinjach na pa qui k'ab ri winak. \v 23 Quincämisax na, churox k'ij c'ut quinc'astaj na chquixol ri cäminakib, —xcha chque. Aretak xquita wa' ri tijoxelab, sibalaj xebisonic. \s1 Waral cäkil wi ru tojic ri alcabal re ri nimalaj rachoch Dios \p \v 24 Aretak ri Jesús cuc' ru tijoxelab xeopan pa ri tinimit Capernaum, ri tok'il tak alcabal re ri nimalaj rachoch Dios xeopan ruc' ri tat Pedro, xquibij che: ¿A mat cutoj re ri ajtij alak ri alcabal re ri nimalaj rachoch Dios? —xecha che. \p \v 25 Je', je ri', —xcha ri tat Pedro chque. \p Aretak c'ut xoc bi ri tat Pedro pa ri ja, nabe xch'aw ri Jesús, xubij che: Simón, ¿jas cachomaj? ¿Jachin tak chque cäquita' wi ri alcabal o ri cuchuj ri nimak tak takanelab rech ruwächulew? ¿A cäquita' wa' chque ri qui winakil o chque ri man qui winakil taj? —xcha che. \p \v 26 Ri tat Pedro xch'awic, xubij che: Chque ri man qui winakil taj cäquita' wi wa', —xcha che. \p Ri Jesús xubij che: We je ri', ri winak ri quebel pa ri qui tinimit ri nimak tak takanelab man c'o tä alcabal ri' cäquitojo, —xcha che. \v 27 Man cwaj tä c'ut chi quinyac royowal jachin jun winak. Rumal ri' jat chuchi' ri mar, chaq'uiäka bi ri anzuelo pa ri ja'. Chawesaj lok ri nabe cär ri cachapo, pu chi' c'ut cawesaj wi jun puak. Ruc' ri puak ri' catoj ri alcabal re ri nimalaj rachoch Dios, ri wech in xukuje' ri awech at. Chac'ama c'u wa', cate' c'ut, catojo canok, —xcha che. \c 18 \s1 Ri tijoxelab cäquichomala quib chrij jachin chque ri nim na u banic \p \v 1 Pa ri k'ij ri' ri tijoxelab xquimulij quib ruc' ri Jesús, xquita' che: ¿Jachin ri nim na u banic chila' jawije' ri cätakan wi ri Dios? —xecha che. \p \v 2 Ri Jesús xusiq'uij apan jun alaj ac'al, xuc'amo, xutac'aba chquiwäch ru tijoxelab. \v 3 Xubij c'u chque: Kas tzij quinbij chiwe. We ri ix man quiq'uex tä ri iwanima', ri i chomanic, we man quiban iwe jas ri cäca'n ri ac'alab man cäca'n tä nimal, man quixopan tä ri' chila' jawije' ri cätakan wi ri Dios, —xcha chque. \v 4 Je c'u ri' quinbij chiwe chi ri nim na u banic chila' jawije' ri cätakan wi ri Dios, are ri man nim tä cuban che rib, cuban c'ut jas we ac'al ri'. \v 5 Apachin ri cuc'ulaj jun ac'al jas we ac'al ri' rumal wech in, in ri' quinuc'ulaj, —xcha chque. \s1 Cäquirik c'äx ri winak ri cäca'no chi jun winak chic curik ri be ri man utz taj \p \v 6 Apachin c'u ri cubano chi jun chque we ch'utik ri' ri quecojon chwe curik ri be ri man utz taj, are utz ri' we ta cäxim jun ca' re molino chukul ri winak ri', cäq'uiäk ta c'u bi pa ri mar. \v 7 ¡Sibalaj c'äx chque ri winak cho ruwächulew chi c'o jas ri cubano chi ri winak cäquirik ri be ri man utz taj! Amak'el c'ut cäquic'ulmaj wa'. Sibalaj c'äx c'u re ri winak ri cubano chi jun winak chic curik ri be ri man utz taj. \p \v 8 Rumal ri', we ri a k'ab o ri awakan cubano chi ri at carik ri be ri man utz taj, chak'ata', chaq'uiäka apanok. Are utz na chawe we carik na ri kas c'aslemal pune at cut o at ch'oco', chuwäch ri c'o quieb a k'ab o quieb awakan cate' pa ri c'atic jawije' c'o wi ri k'ak' ri man cächuptaj taj. \v 9 We are ri a wak'äch cubano chi carik ri be ri man utz taj, chawesaj, chaq'uiäka apanok. Are utz na chawe we carik na ri kas c'aslemal pune xa jun ra wak'äch c'olic, chuwäch ri c'o quieb a wak'äch, catq'uiäk bi pa ri nimalaj k'ak', —xcha ri Jesús chque. \s1 Waral cäkil wi ri c'utbal chrij ri chij ri xsachic \p \v 10 Miwetzelaj ba' qui wäch jun chque we ch'utik ri' ri quecojon chwe. Quinbij c'u chiwe chi ri e are' amak'el ronojel k'ij c'o ri qui ángeles chuwäch ri nu Tat chila' chicaj. \v 11 Je ri', rumal chi ri in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, xinpe che qui to'ic ri winak ri e sachinak. \p \v 12 ¿Jas quichomaj chrij ri quinbij na? We c'o jun achi ri c'o jun ciento u chij, cätzak c'u can jun chque, ¿a mat queuya na can ri' ri jumuch' belejlajuj pa ri juyub, que' c'u chutzucuxic ri jun ri xtzak canok? Je', je ri'. \v 13 We curiko, sibalaj cäquicot na ruc'. Nim na ru quicotemal ruc' wa' chuwäch ru quicotemal cuc' ri jumuch' belejlajuj ri man xetzak taj. \v 14 Je c'u ri' ri i Tat ri c'o chila' chicaj man craj taj chi cätzak jun chque we ch'utik ri' ri quecojon chwe. \s1 Ri cuban jun chusachic u mac jun winak chic \p \v 15 We ri awachalal cuban jun c'äx chawe, chattzijon ruc' pa u tuquiel wi, chabij che jas ru mac. We cucoj rib chupam, xatcowin ri' chuch'aquic ra wachalal. \v 16 We c'u ri awachalal man cucoj tä rib pa ru mac aretak cattzijon ruc', chasiq'uij jun o quieb winak chic, rech ronojel ri quibij quetamax wa' cumal quieb u oxib tal tak tzij. \v 17 We c'u man coc ri tzij pu jolom ri cäbix che cumal ri niq'uiaj chic, cheasiq'uij conojel ri niq'uiaj kachalal. We c'u man cuto jas ri cäquibij conojel ri kachalal, chabana che chi je' jas jun winak ri man cäcojon tä che ri Dios o jun tok'il alcabal. \p \v 18 Kas tzij quinbij chiwe chi jachique ri quik'alajisaj chi man utz tä u banic cumal ri winak cho ruwächulew, man utz tä u banic ri' chila' chicaj. Jachique c'u ri quik'alajisaj chi utz u banic cumal ri winak waral cho ruwächulew, utz u banic ri' chila' chicaj. \p \v 19 Xukuje' quinbij chiwe chi we c'o quieb chixol waral cho we uwächulew ri curik rib qui chomanic puwi' jun rajwaxic, cäca'n c'u orar chuta'ic wa', ri ka Tat ri c'o chila' chicaj cuya na wa' chque. \v 20 Je ri', rumal chi jawije' ri qui mulim wi quib quieb oxib winak rumal chi quecojon chwe, cuc' ri' in c'o wi, —xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. \p \v 21 Xpe ri tat Pedro, xuta' c'u che ri Jesús: Kajaw, we ri wachalal q'uia mul cuban c'äx chwe, ¿janipa' mul rajwaxic quinsach u mac? ¿A craj ne wukub mul ri'? —xcha che. \p \v 22 Xch'aw c'u ri Jesús, xubij che: Man quinbij tä chawe chi xa wukub mul casach u mac, xane rajwaxic casach u mac wukub mul chic, wukub mul chic, c'ä copan na pa job ciento, —xcha che. \s1 Ri c'utbal chrij ri patäninel ri man xraj taj xusach u mac ri rachi'l \p \v 23 Je ri', rumal chi ru takanic ri Dios pa qui wi' ri winak, are je' jas jun k'inom achi ri xeumulij ri rajchaquib, xuchap c'u u ta'ic we c'o ri qui c'as, o we ne c'o u c'as ri are' cuc'. \v 24 Aretak tajin cuchaplej rajilaxic ri qui cuenta chquijujunal, xc'am lok jun ajchac ri u c'as q'uia mil quetzales. \v 25 Are c'u ri jun ajchac ri' man c'o tä cutojbej re ru c'as. Ri patrón xtakanic chi cäq'uiyix ri ajchac ri' pu k'ab jun winak chic rech cäpatänin che, rachi'l ri rixokil, ri ralc'ual, xukuje' conojel ri jastak re, rech cätojtaj ru c'as. \v 26 Are c'u ri ajchac xxuqui chuwäch ru patrón, xbochi'nic, xuta' tok'ob, xubij che: “Tat, chajij la paciencia wuc', quintoj na ronojel ri nu c'as,” —xcha che. \v 27 Ri patrón xutok'obisaj u wäch ri rajchac, xusach u mac, xubij che chi man cutoj tä chi ru c'as, xutzokopij c'u bic. \v 28 Te ri' ri ajchac ri xtzokopitaj bic, xurik jun rach ajchac ri u c'as quieb oxib quetzal ruc'. Xuchap ri rach ajchac chukul, xuchap u jitz'axic, xubij che: “¡Chatojo ra c'as wuc'!” —xcha che. \v 29 Ri rach ajchac xxuqui chuwäch, xbochi'nic, xuta' tok'ob che, xubij: “Chachajij paciencia wuc', quintoj na ronojel ri nu c'as,” —xcha che. \v 30 Ri are' c'ut man xusach tä u mac ri rach ajchac, xane xucoj pa che', xubij che chi rajwaxic cutoj na ru c'as. \v 31 Aretak xquil wa' ri niq'uiaj ajchaquib chic, sibalaj xebisonic. Xebe' c'ut, xequibij che ri qui patrón ronojel ri xbantajic. \v 32 Xpe c'u ri qui patrón, xtakan chusiq'uixic ri ajchac ri', xubij che: “¡Itzel ajchac! Ri in xincuy ra c'as rumal chi xata' tok'ob chwe. \v 33 Ri at xukuje' rajwaxic xatok'obisaj ta u wäch ri awach ajchac, jas ri xinban in chawe xintok'obisaj a wäch,” —xcha che. \v 34 ¡Ru patrón c'ut, sibalaj xpe royowal! Xtakanic chi cäc'äjisax u wäch ri rajchac c'ä cutoj na ru c'as. \p \v 35 Ri Jesús xuq'uisbej re ru tzij, xubij: Jas ri xuban ri patrón che ri rajchac, are je' cuban na ri nu Tat ri c'o chila' chicaj chiwe, we man kas quisach qui mac ri iwachalal, —xcha ri Jesús chque. \c 19 \s1 Ri Jesús cuya tijonic chrij ri qui jachic quib juc'ulaj winak \p \v 1 Aretak xto'taj ri Jesús chubixic ronojel wa' we tzij ri', xel bi pa Galilea, xe' pa tak ri tinimit re Judea, ch'äkäp che ri nima' Jordán. \v 2 E q'uia winak xeteri bi chrij, xeucunaj c'u tak ri yawabib chila'. \p \v 3 Xeopan c'u jujun tata'ib fariseos ruc' ri Jesús, xquita' che: ¿A takal che jun achi cujach bi ri rixokil pune man kas c'o u mac? —xecha che. Xquibij wa' che xak rech cäkaj ri Jesús pa qui k'ab. \p \v 4 Xch'aw c'u ri Jesús, xubij chque: ¿A mat siq'uim alak pa ru Lok' Pixab ri Dios ri Tz'ibtalic jas ri xuban ri Dios pa ru chaplexic lok ronojel, “chi achi chi ixok xeubano”? —cächa'. \v 5 Xukuje' cubij: “Rumal wa' jun achi cuya na can ru nan u tat, cätuni c'u na ruc' ri rixokil. Xa e jun chic ri quieb winak ri',” —cächa'. \v 6 Je c'u ri' man e quieb tä chic, xane xa e jun chic. Rumal c'u ri', jas ri xeutunuba ri Dios, mäjach qui wäch wa' cumal ri winak, —xcha ri Jesús chque ri tata'ib fariseos. \p \v 7 Xquibij c'u ri tata'ib fariseos: ¿Jas che ri ka mam Moisés xtakanic chi jun achi cuya' cutz'ibaj jun wuj ri cubij wi chi cujach bi ri rixokil? Je c'u ri' cuya' cujach bi ri rixokil, —xecha che. \p \v 8 Ri Jesús xubij chque: Xa rumal chi sibalaj abajarinak ri anima' alak, are rumal ri' xuya chech alak chi cuya' cäjach bi alak ri ixokil alak. Man je' tä c'u wa' aretak xchapletaj lok ronojel. \v 9 Ri in c'ut quinbij chech alak chi apachin ri cujach bi ri rixokil, we man rumal ru ch'abexic jun achi chic, cäc'uli chi c'u na ruc' jun ixok chic, ri achi ri' cuban ri nimalaj mac ri äwas u banic chrij ri nabe rixokil. Ri achi c'ut ri cäc'uli ruc' jun ixok ri jachom canok cuban ri nimalaj mac ri', —xcha ri Jesús chque ri tata'ib fariseos. \p \v 10 Xquibij c'u ru tijoxelab ri Jesús che ri Are': We jun achi man cuya' taj cujach bi ri rixokil, are utz na ri' chi man cäc'uli taj, —xecha che. \p \v 11 Ri Jesús xubij chque: Man conojel tä winak cäquich'ij wa' chi man quec'uli taj, xane xak xuwi ri yo'm chque rumal ri Dios chi cäquich'ijo. \v 12 C'o c'u jas che jujun achijab man quec'uli taj. E c'o jujun xa tzquech wi man quec'uli taj, e c'o niq'uiaj chic ri xa banom chque cumal ri achijab chi man quec'uli taj, e c'o c'u niq'uiaj chic cäquich'ijo man quec'uli taj xa rumal chi cäcaj cäquipatänij ri Dios. Jachin ri cäcowinic je' cuban wa', chubana', —xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. \s1 Ri Jesús queutewchij ri ac'alab \p \v 13 Ri winak xequic'am lok ri ac'alab cho ri Jesús rech cuya ru k'ab pa qui wi', rech xukuje' cuban orar pa qui wi'. Ri winak ri xequic'am lok ri ac'alab xeyaj cumal ri tijoxelab. \v 14 Ri Jesús c'ut xubij chque: Chiya chque ri ac'alab chi quepe wuc', meik'atej rumal chi ri winak ri cätakan ri Dios pa qui wi' e are' winak ri e je' jas we ac'alab ri', —xcha chque. \p \v 15 Xuya c'u ru k'ab pa qui wi' ri ac'alab, te c'u ri' xel bi chila'. \s1 Jun k'inomalaj ala cätzijon ruc' ri Jesús \p \v 16 Jun ac'al achi xopan ruc' ri Jesús, xuta' che: Utzalaj Ajtij, ¿jas u wäch utzil rajwaxic quinbano rech quinrik ri c'aslemal ri man c'o tä u q'uisic? —xcha che. \p \v 17 Ri Jesús xubij che: ¿Jas che cabij chwe chi utz ri in? Man c'o tä jun kas utz, xane xak xuwi ri Dios, —xcha che. We c'u cawaj carik ri c'aslemal ri man c'o tä u q'uisic, chanimaj ru takanic ri Dios, —xcha che. \p \v 18 Ri achi xubij che: ¿Jachique tak ri' ru takanic ri Dios ri rajwaxic quinniman chque? —xcha che. \p Ri Jesús xubij che: Matcämisanic, maban ri nimalaj mac ri äwas u banic ruc' ri rixokil jun winak chic, maban ri elak', maban tzij chrij jun winak chic. \v 19 Nim cheawila wi ra nan a tat. Lok' cheawila wi ri awach winak jas ri at lok' cawil awib, —xcha ri Jesús che ri achi. \p \v 20 Ri achi xubij che ri Jesús: Ronojel wa' nu takem u banic tzaretak in ac'al na. ¿Jas ta chi c'u ri rajwaxic quinbano? —xcha che. \p \v 21 Ri Jesús xubij che: We cawaj cäjicomataj ra c'aslemal cho ri Dios, jat, cheaq'uiyij conojel ri jastak awe, chaya ri rajil chque ri meba'ib. Cäc'oji c'u na ra k'inomal chila' chicaj. Te ri' tasa'j wuc', —xcha che. \p \v 22 Aretak ri achi xuta ri xubij ri Jesús, xq'uextaj ru wäch, xbisonic, xe'c rumal chi q'uia ru k'inomal c'olic. \p \v 23 Xubij c'u ri Jesús chque ru tijoxelab: Kas tzij quinbij chiwe, chi sibalaj c'äx cutij jun k'inom coc chquixol ri winak ri cätakan ri Dios pa qui wi'. \v 24 Are man c'äx tä ri roc'owisaxic jun awaj camello\f + \fr 19:24 \ft Ri camello are jun awaj ri cuya' cäquiejen jun chrij, más c'ut cäcoj che tak eka'n. Nim na ri' chuwäch jun quiej.\f* pa ru julil jun t'isombal bak, chuwäch ri roquic jun k'inom chquixol ri winak ri cätakan ri Dios pa qui wi', —xcha chque. \p \v 25 Ri tijoxelab aretak xquita wa', sibalaj xquicajmaj, xquibij c'u chbil tak quib: ¿Jachin ta c'u lo ri cäcowinic curik ru tobanic ri Dios? —xecha'. \p \v 26 Ri Jesús co xca'y chque, te ri' xubij: Man quecowin tä ri winak chubanic wa', cäcowin c'u na ri Dios che ronojel, —xcha chque. \p \v 27 Ri tat Pedro xubij che ri Jesús: Kajaw, chilampe la chi ri uj ka yo'm can conojel ri jastak ke, uj c'o uc' la. ¿Jas c'u ri cäyi' na chke? —xcha che. \p \v 28 Xch'aw c'u ri Jesús, xubij chque: Kas tzij quinbij chiwe, copan na jun k'ij aretak cäban c'ac' che ronojel. Aretak ri in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, quincu'bi na pa ri je'lalaj nu t'uyulibal, cänimarisax nu k'ij, are chi' c'ut chi ri ix, ri ix ri c'o wuc' quixcu'bi na xukuje' pa cablajuj je'lalaj tak t'uyulibal. Quik'at c'u na tzij pa qui wi' ri cablajuj tinimit re Israel. \v 29 Conojel ri qui yo'm can cachoch, cachalal, qui nan qui tat, quixokil, calc'ual, culew rumal wech in, cäquirik na jun ciento mul ri tojbal que, xukuje' cäquirik na ri c'aslemal ri man c'o ta u q'uisic pa tak ri k'ij ri junab ri quepe na, —xcha chque. \v 30 E q'uia c'u ri winak ri nim que'il wi cämic ri man nim tä chi na que'il wi pa tak ri k'ij ri'. Xukuje' e q'uia ri man nim tä que'il wi cämic ri nim que'il wi na pa ri k'ij ri', —xcha chque ru tijoxelab. \c 20 \s1 Waral cäkil wi jun c'utbal chquij ri ajchaquib \p \v 1 Ru takanic ri Dios pa qui wi' ri winak, are je' jas jun achi ajchak'el jun nimalaj ulew. Xel bi sibalaj ak'ab che qui tzucuxic ajchaquib che qui mulixic ru wäch tak uvas. \v 2 Xeurik c'u jujun achijab, xuchomaj c'u cuc' chi cäquich'ac cacab quetzal che ri jun k'ij, xeutak c'u bi pa ri rulew che ri chac. \v 3 Xel chi c'u bi jumul pa ri u belej hora re ri ak'abil. Xeril niq'uiaj achijab chic ri xak tajin quekasan k'ij pa ri c'ayibal. \v 4 Xubij c'u chque: “Jix pa ri nu chac, quinya c'u na ri tojbal iwe ri takal chiwe,” —xcha chque. Ri e are' c'ut xebe' pa ri chac. \v 5 Ri patrón xel chi bi jumul pa ri niq'uiaj k'ij che qui tzucuxic ajchaquib, xukuje' pa ri urox hora re ri benak k'ij, junam xuban cuc' niq'uiaj ajchaquib chic. \v 6 Pa ri uro' hora chic re ri benak k'ij, xel chi bi jumul pa ri c'ayibal. Xeurika chi niq'uiaj achijab ri xak tajin quekasan k'ij, xubij c'u chque: “¿Jas che xak ix c'o waral juntir ri jun k'ij man c'o tä c'u chac quibano?” —xcha chque. \v 7 Ri e are' xquibij: “Xa man c'o tä jun ri cäbin chac chke,” —xecha che. Xubij c'u chque: “Jix pa chac wuc' in pa ri wulew, quinya c'u na ri tojbal iwe ri takal chiwe,” —xcha chque. \v 8 Aretak c'ut xoc ri ak'ab, ri patrón xubij che ri chajil que ri ajchaquib: “Cheasiq'uij ri ajchaquib, chaya bi ri tojbal que. Are cachap qui tojic nabe ri xeboc q'uisbal. Are c'u ri xeboc nabe queatoj wa' q'uisbal,” —xcha che. \v 9 Xepe c'u ri ajchaquib ri te' xeboc pa chac pa ri uro' hora re ri benak k'ij. Chquijujunal tz'akat cacab quetzal xyi' chque. \v 10 Te c'u ri', aretak hora chic chi quetoj ri oquinak nabe pa ri chac, ri e are' xquichomaj chi más na ri tojbal que cäyi' chquiwäch ri c'ä te' xeboc pa ri chac. Xukuje' c'u ri e are' xyi' cacab quetzal chque chquijujunal. \v 11 Aretak xquic'amo xquichap u yajic ri qui patrón. \v 12 Xquibij: “We ajchaquib ri' ri te' xebul q'uisbal, xa jun hora xechacunic. Xak junam c'u qui tojic xban la jas ri uj. Ri uj c'ut xkach'ij ronojel ri jun k'ij chac, xujchacun chuwäch ru chuk'ab ri k'ij,” —xecha che. \v 13 Ri patrón xubij che jun chque ri ajchaquib: “E ri at, man c'o tä jas ri tajin quinban chawe ri mat jicom. ¿A mat junam xkachomaj chi xak quieb quetzal ri tojbal awe? \v 14 C'ama bi ri tojbal awe, jat. Ri in cwaj quinya ri tojbal que we niq'uiaj ri' ri te' xeboc q'uisbal junam jas ri xinya chawe at. \v 15 ¿A mat pa nu k'ab c'o wi jachique ri cwaj quinban ruc' ri nu rajil? ¿A xa c'äx ne cana' chi in utz cuc' conojel?” —xcha ri patrón che ri ajchac. \v 16 Je c'u ri' ri winak ri man nim tä que'il wi cämic nim que'il wi na. Are c'u ri winak ri nim que'il wi cämic, man nim tä chi que'il wi na. E q'uia ri e siq'uim. Man e q'uia tä c'ut ri e cha'talic, —xcha chque ru tijoxelab. \s1 Ri Jesús cutzijoj chi na jumul chic chi cäcäm na \p \v 17 Pakalem re ri Jesús pa Jerusalén, xeusiq'uij c'u ri cablajuj u tijoxelab pa qui tuquiel wi, xubij chque: \v 18 ¡Chiwilampe'! Benam ke, tajin cujpaki pa ri tinimit Jerusalén. Quinjach c'u na in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, pa qui k'ab ri qui nimakil ri sacerdotes, xukuje' pa qui k'ab ri tijonelab re ri Pixab. Cäquik'at c'u na tzij pa nu wi' chi quincämisax na. \v 19 Quinquijach c'u na pa qui k'ab ri niq'uiaj winak chic, cäquetz'bej na nu wäch, quinquich'ay na, quinquirip c'u na cho ri cruz. Quinc'astaj c'u na chquixol ri cäminakib churox k'ij, —xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. \s1 Ri xuta' ri qui nan ri tat Jacobo, ri tat Juan \p \v 20 Te c'u ri' xekeb ru c'ojol ri tat Zebedeo ruc' ri Jesús. E are' ri tat Jacobo, ri tat Juan, cachi'l ri qui nan. Ri qui nan xxuqui chuwäch ri Jesús chuta'ic jun tok'ob che. \v 21 Ri Jesús xuta' che: ¿Jas caj la, nan? —xcha che. \p Ri chichu' xubij: Aretak cächaplej takanic la pa qui wi' ri winak, cwaj chi cäya la chque ri quieb wal chi quecu'bi uc' la, ri jun pa wiquiäk'ab la, ri jun chic pa ri moxk'ab la, —xcha che. \p \v 22 Xubij c'u ri Jesús chque: Ri ix man quich'ob taj jas u wäch tok'ob ri tajin quita' chwe. ¿A quixcowinic quich'ij ri c'äx ri quinrik na in, quitij iwe ri c'o pa ri vaso ri quintij wi na we? ¿A quixcowinic cäban na i kasna' ix jas ri kasna' ri cäban na chwe in? —xcha chque. \p Xquibij c'u che: Cujcowinic, —xecha che. \p \v 23 Xubij ri Jesús chque: Kas tzij quirik na c'äx, quitij c'u na iwe ri c'o pa ri vaso ri quintij na we in, xukuje' cäban na i kasna' jas ri cäban na chwe in. Are c'u ri t'uyulem pa ri nu wiquiäk'ab o pa ri nu moxk'ab, man cuya' taj quinya in chiwe, xane are wa' quech ri e cha'tal rumal ri nu Tat chi quet'uyi pa tak ri t'uyulibal ri', —xcha chque. \p \v 24 Aretak ri lajuj tijoxelab chic xquita u bixic ronojel wa', xpe coyowal ri e are' chrij ri tat Jacobo, ri tat Juan. \v 25 Xeusiq'uij c'u ri Jesús, xubij chque: Ri ix iwetam chi ri winak ri yo'm chque chi quetakan pa qui wi' ri niq'uiaj winak chic, cäquina' chi kas c'o qui chuk'ab pa qui wi'. Ri qui nimakil ri winak c'ut quetakan pa qui wi', —xcha chque. \v 26 Man je' tä c'u wa' ri ix. Xane apachin chiwe ri craj chi nim quil wi, rajwaxic chi coc na che patänil que conojel. \v 27 Apachin chiwe ri craj coc che i nimal, rajwaxic chi coc na che patänil que ri niq'uiaj chic. \v 28 Are je ri', rumal chi ri in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, man in petinak taj rech quinpatänixic, xane rech quinpatänin chque niq'uiaj chic, xukuje' rech quinya ri nu c'aslemal che tojbal re ri qui toric q'uia winak, —xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. \s1 Ri Jesús queucunaj quieb moyab \p \v 29 Aretak ri Jesús tajin quel bi pa ri tinimit Jericó e rachi'l ru tijoxelab, e q'uia winak xeteri bi chrij. \v 30 E c'o c'u quieb achijab moyab t'uyul chi' ri be. Xquito chi ri Jesús tajin coc'ow chila', xquirak qui chi', xquibij che ri Jesús: ¡Tat, lal ri' ralc'ual can ri ka mam David, tok'obisaj la ka wäch! —xecha che. \p \v 31 Ri winak xa xequiyajo, xquibij chque chi chquitz'apij u pa qui chi'. Are c'u ri e are' man xquita taj, xane sibalaj co chi na xquirak qui chi', xquibij: ¡Tat, lal ri' ralc'ual can ri ka mam David, tok'obisaj la ka wäch! —xecha che. \p \v 32 Xtaq'ui c'u ri Jesús. Xeusiq'uij ri quieb moyab, xuta' chque: ¿Jas caj alak chi quinban chech alak? —xcha chque. \p \v 33 Ri moyab xquibij: Tat, cäkaj cujca'yic, —xecha che. \p \v 34 Te ri' ri Jesús xutok'obisaj qui wäch, xuchap c'u cok ri qui wak'äch. Chanim c'ut xecowinic xeca'yic, xebe' c'u ruc' ri Jesús. \c 21 \s1 Coc ri Jesús pa ri tinimit Jerusalén \p \v 1 Aretak nakaj chic e c'o wi che ri tinimit Jerusalén, xeopan pa ri alaj tinimit Betfagé. Tajin queoc'ow chuwäch ri Ujuyubal Olivos. Ri Jesús xeutak bi quieb chque ru tijoxelab. \v 2 Xubij bi chque: Jix pa ri alaj tinimit ri c'o apan chkawäch. Chila' quirik wi na jun ati't burro yukulic, rachi'l jun alaj burro. Chiquira', cheic'ama c'u lok chwe, —xcha chque. \v 3 We c'o jachin jun c'o jas cubij chiwe, chibij che chi xa cajwataj che ri Kajaw Jesús, chanim c'ut cutzelej chi na lok, —quixcha che. \p \v 4 Je' xbantaj wa' rech kas je' quelic jas ri xutz'ibaj can ri k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios ri cubij: \q1 \v 5 Chibij chque ri winak re ri tinimit \q2 Jerusalén ri c'o puwi' ri juyub Sión: \q1 “¡Chiwilampe'! Ri Nimalaj i Takanel \q2 petem re iwuc'. \q1 Man nim tä u banic u banom che rib, \q1 xane quiejeninak chrij jun burro. \q1 Chrij ri alaj ral jun burro \q2 quiejeninak wi,” \m —cächa ri'. \p \v 6 Xebe' c'u ri quieb tijoxelab, je' xca'no jas ri xetak wi bi rumal ri Jesús. \v 7 Xquic'am lok ri ati't burro rachi'l ri ral. Xquiya c'u ri qui k'u' chrij, xquiejen c'u ri Jesús. \v 8 E q'uia c'u ri winak xquilic' ri qui k'u' pa ri be, xukuje' e c'o niq'uiaj chic ri xequiya u xak tak che' pa ri be ri xequich'upala pa tak ri juyub. \v 9 Ri winak ri e nabejinak chuwäch ri Jesús, xukuje' ri e teretoj chrij, co xech'awic, xquibij: ¡Chnimarisax u k'ij ri ralc'ualaxic ri ka mam David ri nim takanel! ¡Utz re ri petinak pa ru bi' ri Kajaw Dios! ¡Chnimarisax u k'ij ri Dios! —xecha'. \p \v 10 Aretak xoc ri Jesús pa ri tinimit Jerusalén, conojel ri winak xquituquij quib, xquitatabala chbil tak quib, xquibij: ¿Jachin wa' we achi ri'? —xecha'. \p \v 11 Ri winak xquibij: Are wa' ri Jesús, ri k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios, ri aj Nazaret re Galilea, —xecha'. \s1 Ri Jesús cujosk'ij ri nimalaj rachoch Dios \p \v 12 Te c'u ri' xoc bi ri Jesús pa ri nimalaj rachoch Dios, xeresax bi ri ajc'ayib xukuje' ri quequilok' tak jastak pa ri nimalaj rachoch Dios. Xeutzak ri qui mesa ri q'uexal tak puak xukuje' xeutzak ri qui tem ri ajc'ay tak palomäx. \v 13 Xubij chque ri winak: Tz'ibtal pa ru Lok' Pixab ri Dios, cubij: “Ri wachoch in are jun ja ri cäban wi orar,” —cächa'. Ri alak c'ut jun cachoch elak'omab banom alak che, —xcha chque. \p \v 14 Chila' pa ri nimalaj rachoch Dios, xeopan jujun achijab moyab ruc' ri Jesús, xukuje' jujun ch'ocojib. Xecunax c'u rumal ri Jesús. \v 15 Aretak c'ut ri qui nimakil ri sacerdotes xukuje' ri tijonelab re ri Pixab, xquil tak ri cajmabal ri xuban ri Jesús, xukuje' xquito chi ri ac'alab cäquirak qui chi' pa ri nimalaj rachoch Dios, cäquibij: “¡Nim u k'ij ri ralc'ual can ri nim takanel David ojer!” —quecha'. Ri e are' xpe coyowal. \v 16 Xquibij c'u che ri Jesús: ¿A cäta la jas ri tajin cäquibij ri ac'alab? —xecha che. \p Ri Jesús xch'awic, xubij chque: Je', quinto, —xcha chque. ¿A mat siq'uim pu alak ri tz'ibtal pa ru Lok' Pixab ri Dios? Je wa' cubij: \q1 Xya la chque ri ac'alab, \q2 chque ri alaj tak ac'alab ri quetu'nic \q1 chi kas tzij cäquibixoj bix \q2 ri cuya u k'ij ri Dios, \m —cächa', —xcha chque. \p \v 17 Xe' c'u ri Jesús, xeuya can ri qui nimakil sacerdotes xukuje' ri tijonelab re ri Pixab. Xel bi pa ri tinimit Jerusalén, xe' pa ri tinimit Betania. Chila' c'ut xcanaj can che ri chak'ab. \s1 Ri Jesús cuyaj ru che'al higos ri man c'o tä u wäch \p \v 18 Ak'abil aretak tajin quetzelej bi pa Jerusalén, e petinak pa ri tinimit Betania, xnum c'u ri Jesús. \v 19 Xril apan jun u che'al higos ri c'o chuchi' ri be. Xerila', man c'o tä c'u u wäch xuriko, xane xak xuwi u xak. Xubij c'u ri Jesús che ri che': ¡Man c'o tä chi jumul chic cäc'oji a wäch! —xcha che. \p Chanim c'ut xchaki'jar ru che'al higos. \v 20 Ru tijoxelab ri Jesús aretak xquil wa' sibalaj xquicajmaj. Xquita' c'u che ri Jesús: ¿Jas che chanim xchaki'jar ru che'al higos? —xecha che. \p \v 21 Ri Jesús xch'awic, xubij chque: Kas tzij quinbij chiwe, we kas quixcojonic, man cuban tä c'u quieb i c'ux, man xuwi tä wa' quixcowin chubanic jas ri xinban in che ru che'al higos. Xane cuya' quibij che we juyub ri': “Chatel bi waral, chaq'uiäka bi awib pa ri mar,” —quixcha che. Cäbantaj c'u na wa', —xcha chque. \v 22 Ronojel c'u ri quita' che ri Dios cäya'taj na chiwe we kas quixcojonic, —xcha chque. \s1 C'o takanic pu k'ab ri Jesús \p \v 23 Ri Jesús xoc pa ri nimalaj rachoch Dios. Aretak tajin queutijoj ri winak chila', ri qui nimakil sacerdotes, xukuje' ri qui nimakil ri winak aj Israel xeopan ruc', xquita' che: ¿Jachin xtakow la chi cäban la ronojel wa' we ri'? ¿Jachin lo ri yo'winak che la chi je' cäban la wa'? —xecha che. \p \v 24 Ri Jesús xch'awic, xubij chque: Ri in xukuje' c'o ri quinta' chech alak. We cäcowin alak chubixic chwe jas ri quinta', quinbij na chech alak jachin ri yo'winak chwe chi c'o nu takanic rech je' quinban wa', —xcha chque. \v 25 Bij alak chwe: ¿Jachin xtakow ri tat Juan chubanic ri kasna'? ¿A are ri Dios o e are ri winak? —xcha chque. \p Xquichaplej c'u u tzijobexic quib, xquibij: We cäkabij chi are ri Dios xtakowic, cubij na chke: “¿Jas c'u che man xcojon tä alak che?” —cächa na. \v 26 We cäkabij chi e are ri winak xtakowic, cäkaxej kib chquiwäch ri winak. Conojel c'u ri winak cäquicojo chi ri tat Juan are jun k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios, —xecha'. \p \v 27 Rumal wa' xquibij che ri Jesús: Man ketam taj, —xecha che. \p Ri Jesús xch'awic, xubij chque: Man quinbij tä c'u in chiwe jachin yo'winak chwe chi quinban wa' we ri', —xcha chque. \s1 Waral cäkil wi ri c'utbal chquij ri quieb u c'ojol jun achi \p \v 28 Ri Jesús xubij chque ri tata'ib fariseos: ¿Jas cächomaj alak che wa' ri quinbij chech alak ri'? C'o jun achi ri e c'o quieb u c'ojol. Xubij c'u che jun chque ru c'ojol: “Nu c'ojol, jat cämic pa ri nu chac che qui mulixic ru wäch tak ri uvas,” —xcha che. \v 29 Ri ala xubij che ru tat: “¡Man c'o tä quine' wi in!” —xcha che. Te c'u ri' xuq'uex ru chomanic, xe' na che ri chac. \v 30 Ri tata' xe' chi ruc' ri jun u c'ojol chic, xubij che: “Jat cämic pa ri nu chac che qui mulixic ru wäch tak ri uvas,” —xcha che. Ru c'ojol xubij che: “Je', tat, utz ri' quine'c,” —xcha che. Man xe' tä c'ut. \v 31 ¿Jachin c'u chque we quieb ri' xubano jas ri xraj ru tat chi cäbanic? —xcha ri Jesús chque ri tata'ib fariseos. \p Ri e are' xquibij: Are ri xtak nabe, —xecha che ri Jesús. \p Xubij ri Jesús chque: Kas tzij ri quinbij chech alak chi ri tok'il tak alcabal, xukuje' ri itzel tak ixokib nabe queboc na chuwäch alak chquixol ri winak ri cätakan ri Dios pa qui wi', —xcha chque. \v 32 Je ri', rumal chi ri Juan Kasal Ja' xpetic, xuc'ut chuwäch alak jas cäban alak rech jicom ri c'aslemal alak cho ri Dios, man xcoj tä c'u alak ru tzij. Are c'u ri tok'il tak alcabal, xukuje' ri itzel tak ixokib xquicojo. Are c'u ri alak, pune xil alak wa' ri xca'n ri e are', man xq'uex tä ri anima' alak, man xq'uex tä c'u ri chomanic alak. Man xcoj tä alak ri xubij ri tat Juan Kasal Ja' chech alak, —xcha ri Jesús chque ri tata'ib fariseos. \s1 Waral cäkil wi ri c'utbal chquij ri ajchaquib ri man e utz taj \p \v 33 Tatabej ba' alak we jun c'utbal chic ri', —xcha chque. C'o jun achi ri xuban jun ticbal uvas, xucoralij rij, te c'u ri' xuc'ot jun jul ri cäpitz' wi ri uvas, xuban xukuje' jun tac'aticalaj ja ri cäcoj che chajibal re ronojel. \p Xuya c'u can pa kajomal chque jujun achijab, te ri' xe' ri are' naj pa jun tinimit chic. \v 34 Xopan c'u ri k'ij ri xechäk'aj ri qui wäch ri uvas, ri ajchak'el xeutak bi jujun patänil tak re cuc' ri ajchaquib chuc'amic re ri qui wäch ri uvas. \v 35 Are c'u ri ajchaquib xequichap ri patäninelab, jun xquich'ayo, jun xquicämisaj, jun chic c'ut xca'n chabaj. \v 36 Ri ajchak'el ri ulew xeutak chi bi niq'uiaj tako'n chic. E q'uia chi na ri xeutak bic chuwäch ri nabe. Ri ajchaquib c'ut je' xca'n chque jas ri xca'n chque ri nabe tak tako'n. \p \v 37 Chuq'uisbal ronojel xutak bi ri u c'ojol, xuchomaj c'ut: “Kas nim cäquil wi na ri nu c'ojol,” —xcha'. \v 38 Aretak c'ut ri ajchaquib xquil ru c'ojol ri tata', xquitzijobela quib, xquibij: “Are wa' ri quechben na ronojel. Jo', kacämisaj rech cäk'ax can ronojel ri ulew pa ka k'ab uj,” —xecha'. \v 39 Xquichapo, xquesaj bi pa ri ticbal uvas, xquicämisaj. \p \v 40 Te c'u ri' ri Jesús xuta' chque, xubij: Aretak cäpe ri ajchak'el ri ulew ticbal uvas, ¿jas cuban na chque ri ajchaquib? —xcha chque. \p \v 41 Ri e are' xquibij che ri Jesús: Man cutok'obisaj tä na qui wäch, queucämisaj na ri itzel tak ajchaquib ri', cuya c'u na ri ticbal uvas chque niq'uiaj chic, ri cäquijach ru wäch ri tico'n aretak curik ri k'ij, —xecha che. \p \v 42 Xubij c'u ri Jesús chque: ¿A mat siq'uim alak wa' we tzij ri' pa ru Lok' Pixab ri Dios? Je wa' cubij: \q1 Ri abaj ri man xcaj tä ri yacal tak ja, \q1 are abaj wa' xcoj che tok'ebal re ri ja. \q1 Je' banom wa' rumal ri Kajaw Dios. \q1 Kas cajmabal c'u wa' chkawäch, \m —cächa', —xcha ri Jesús chque ri tata'ib fariseos. \v 43 Rumal ri' quinbij chech alak chi ri Dios man cätakan tä chi na puwi' alak, xane ri Dios are cätakan na pa qui wi' ri winak ri utz cäca'n che ri qui chac, ri cäquijach cuenta cho ri Dios aretak curik ri k'ij. \v 44 Are c'u we c'o jun cätzak puwi' ri abaj, cäk'aj na. We c'u ne are ri abaj cätzak puwi' jun winak, cäc'äjisax na rumal ri abaj, —xcha chque. \p \v 45 Aretak ri qui nimakil ri sacerdotes xukuje' ri tata'ib fariseos xquita wa', xquich'obo chi chquij ri e are' xutzijoj wi wa' we c'utbal ri'. \v 46 Xcaj xquichap ri Jesús. Xquixej c'u quib chquiwäch ri winak, rumal chi ri winak xquicojo chi ri Jesús are jun k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios. \c 22 \s1 Waral cäkil wi jun c'utbal chrij ri c'ulanem \p \v 1 Jumul chic ri Jesús xuchaplej qui tzijobexic ri winak cuc' tak c'utbal, xubij chque: \v 2 Ru takanic ri Dios pa qui wi' ri winak, junam ruc' jun nim takanel ri xuban jun nimak'ij che ru c'ulanem ru c'ojol. \v 3 Xeutak bi ri patänil tak re che qui siq'uixic lok ri winak ri e siq'uim pa ri c'ulanem, man xcaj tä c'u ri winak xepetic. \v 4 Ri tata' xeutak chi bi niq'uiaj chic patänil tak re, xubij bi chque: “Chibij chque ri winak ri e siq'uim chi xutzir ri wa. Xintakan che qui cämisaxic ri nu wacäx, ri awaj ri e nu k'obsam xepilitajic. Ronojel ri ulabal c'o chic, sa'j alak pa ri c'ulanem,” —quixcha chque. \v 5 Are c'u ri winak ri xesiq'uix che ri c'ulanem man xeboc tä il che ri xubij ri nim takanel. Xak xquitzucuj jas xca'no. Jun xe' chusolixic ri rulew, jun chic xe' che c'ayinic. \v 6 Ri niq'uiaj chic xequichap ri u tako'n ri nim takanel, xca'n c'äx chque, xequicämisaj. \v 7 Ri nim takanel sibalaj xpe royowal, xeutak c'u bi ru soldados che qui cämisaxic ri winak ri xecämisan ru tako'n. Xtakan che ru poroxic ri qui tinimit. \v 8 Xubij c'u chque ri patänil tak re: “Ronojel ri cajwataj che ri c'ulanem c'o chic, are c'u ri winak ri xekasiq'uij che ri c'ulanem man takal tä chque chi quepetic. \v 9 Rumal ri' jix pa tak ri nim be, cheisiq'uij lok conojel ri winak ri queiriko rech quepe pa ri c'ulanem,” —xcha chque. \v 10 Ru tako'n xebel bi che qui tzucuxic ri winak pa tak ri be. Xequimulij c'u lok conojel ri xequiriko, ri e utz xukuje' ri man e utz taj. Xnoj c'u ri ja cumal ri winak. \p \v 11 Xoc bi ri tata' che quilic conojel ri xesiq'uix pa ri c'ulanem. Xril c'u jun achi chquixol ri winak ri man u cojom tä atz'iak re c'ulanem. \v 12 Xubij che: E c'u ri at, “¿Jas che xatoc lok waral we man c'o tä awatz'iak re c'ulanem?” —xcha che. Ri achi man c'o tä jas xubij. \v 13 Ri nim takanel xubij chque ri que'ilow ri mesa: “Chiyutu ri rakan u k'ab. Jiq'uiäka can chrij ja pa ri k'ekum. Chila' c'ut cok' wi na, cukuch'uch'ej na ru ware,” —xcha chque. \v 14 E q'uia c'u ri e siq'uim, xak c'u e quieb oxib ri e cha'talic, —xcha chque. \s1 Waral cäkil wi ru tojic ri alcabal \p \v 15 Xebe' c'u ri tata'ib fariseos, xquitala qui no'j, xjunamataj c'u qui chomanic rech cäquic'ot u chi' ri Jesús xak rech cuya' cäquibij chi c'o u mac. \v 16 Rumal ri' xequitak bi jujun chque ri cachi'l junam cuc' niq'uiaj chic ri e rachi'l ri tat Herodes chubixic che ri Jesús: Ajtij, ketam chi jicom ri anima' la, xukuje' chi cäc'ut la ru beyal ru rayibal ri Dios chquiwäch conojel ri winak. Man cäxej tä ib la chquiwäch ri winak, pune c'o jas cäquichomaj chij la, rumal chi man nim tä quil la jun winak chuwäch ri jun chic. \v 17 Bij ba' la chke jas ri cächomaj la: ¿A takal chke cäkatoj alcabal che ri César o man takal taj? —xecha che. \p \v 18 Ri Jesús xretamaj c'ut ri itzel tak qui chomanic, xubij chque: Xak quieb wäch alak, ¿jas che cäta' alak wa' chwe? ¿A mat xa caj alak chi quinkaj pa k'ab alak? \v 19 C'amampe alak lok jun puak chnuwäch ri cätojbex re ri alcabal, —xcha chque. \p Xquic'am c'u lok ri jun puak. \v 20 Aretak ri Jesús xrilo, xubij chque: ¿Jachin ajchak'el we cayebal ri', xukuje' we bi'aj ri' ri tz'ibtal chuwäch? —xcha chque. \p \v 21 Ri e are' xech'awic, xquibij: Are rech ri César, —xecha che. \p Xubij c'u ri Jesús chque: Ya ba' alak che ri César ri rech ri César. Ya c'u alak che ri Dios ri rech ri Dios, —xcha chque. \p \v 22 Aretak ri tata'ib fariseos xquita ri xubij ri Jesús chque, sibalaj xquicajmaj u wäch. Xquiya c'u canok, xebe'c. \s1 Ri tata'ib saduceos cäquita' che ri Jesús chrij ri qui c'astajibal ri cäminakib \p \v 23 Pa ri k'ij ri' xeopan jujun tata'ib saduceos ruc' ri Jesús. Ri tata'ib ri' cäquibij chi man quec'astaj tä chi na ri cäminakib. Xquita' c'u che ri Jesús, xquibij: \v 24 Ajtij, bim can chke rumal ri ka mam Moisés chi we cäcäm jun achi, cäcanaj can ri rixokil pa malca'nil, man c'o tä c'u can ralc'ual ruc', rajwaxic chi ri rachalal chak'axel ri c'o canok cäc'uli ruc' ri ixok ri malca'n rech quec'oji ralc'ual ruc'. Ri ac'alab ri' e je' ta ne rech ri cäminak. \v 25 Chkaxol uj je' xc'ulmataj wa': Xec'oji wukub achijab cachalal quib. Ri nabeal xc'uli'c, xcäm c'ut. Man c'o tä ralc'ual xc'oji can ruc' ri rixokil, xa je ri' xcanaj can ri malca'n ixok che rixokil ri chak'axel rachalal. \v 26 Je' xc'ulmataj xukuje' ruc' ri ucab, ri urox rachalal, c'ä xeq'uis na ri wukub achalaxic. \v 27 E cäminak chic conojel, xcäm c'u bi ri ixok. \v 28 Aretak c'ut quec'astaj na ri cäminakib, ¿jachin chque wa' we wukub achijab ri' cäc'amow ri ixok che rixokil? Xc'oji c'u che quixokil ri wukub, —xecha che. \p \v 29 Ri Jesús xch'awic, xubij chque: Ri alak xa sachinak alak rumal chi man etam tä alak ru Lok' Pixab ri Dios ri Tz'ibtalic, man etam tä c'u alak ru chuk'ab ri Dios. \v 30 Aretak ri cäminakib quec'astajic, man quec'uli tä chic, man cäquiya tä c'u ri calc'ual che c'ulanem, xane xak e junam chic cuc' ri ángeles rech ri Dios ri e c'o chila' chicaj, —xcha chque. \v 31 Chrij c'u wa' chi quec'astaj na ri cäminakib, c'o na ri cwaj quinbij chech alak: ¿A mat siq'uim alak ri cubij wi ri Dios? Je wa' cubij: \v 32 “In ri', in ru Dios ri Abraham, ru Dios ri Isaac, ru Dios ri Jacob,” —cächa'. Ri ka Dios man are tä Dios quech ri cäminakib, xane quech ri e c'asc'oj, —xcha ri Jesús chque ri tata'ib saduceos. \p \v 33 Aretak xquita ri winak wa' ri xubij ri Jesús, conojel sibalaj xquicajmaj ru tijonic. \s1 Ri Jesús cutzijoj ri takanic ri nim na u banic \p \v 34 Aretak ri tata'ib fariseos xquito chi ri saduceos xtz'apix u pa qui chi' rumal ri Jesús, ri e are' xquimulij quib. \v 35 Jun c'u chque ri fariseos are tijonel re ri Pixab. Xopan c'u ruc' ri Jesús rech cuc'am u pu chi', xubij che: \v 36 Ajtij, ¿jachique ri takanic ri nim na u banic ri c'o pa ri Pixab? —xcha che. \p \v 37 Ri Jesús xubij che: “Sibalaj chiwaj ri i Dios, ri Iwajaw, chijiquiba ri i c'ux, chijiquiba ri iwanima' chrij, chicojo ri i chomanic chubanic wa',” —xcha che. \v 38 Are wa' ri takanic ri nim na u banic, ri nabe chquiwäch conojel. \v 39 Ri ucab takanic ri nim na u banic ri junam ruc' ri nabe are wa': “Cheiwaj ri i wach winak, jas ri ix quiwaj iwib,” —xcha'. \v 40 We quieb takanic ri' e are wa' ri kas u c'ux ronojel ri Pixab ri xutz'ibaj ri ka mam Moisés, xukuje' e are wa' u c'ux ri qui tijonic ri k'alajisal tak re ru Lok' Pixab ri Dios, —xcha che. \s1 Ri Jesús cätzijon chrij ri ralc'ualaxic ri Cristo \p \v 41 C'ä qui mulim quib ri tata'ib fariseos. \v 42 Ri Jesús xuta' chque: ¿Jas cächomaj alak chrij ri Cristo? ¿Ralc'ual jachinok? —xcha chque. \p Ri e are' xquibij: Ri Cristo are ralc'ual can ri ka mam David ojer, —xecha che. \p \v 43 Ri Jesús xubij chque: ¿Jas c'u che ri ka mam David ojer rumal ri Lok'alaj Espíritu xubij Kajaw che ri Cristo? Xubij c'ut: \p \v 44 Xubij ri Kajaw ri ka Dios che ri Wajaw: \q1 “Chatt'uyul pa ri nu wiquiäk'ab, \q1 c'ä quinya na chawe chi catch'acanic, \q1 cattakan c'u pa qui wi' conojel \q2 ri cäca'n qui c'ulel chawe,” \m —xcha ri ka mam David. \v 45 ¿Jas ta ne che ri Cristo are ralc'ual can ri David we ri ka mam David xubij Kajaw che ri Cristo? —xcha ri Jesús chque. \p \v 46 Man c'o tä chi c'u jachin jun xcowinic xch'awic, xubij ta chi jun tzij che ri Jesús. Pa tak c'u ri k'ij ri' xetani'c, man c'o tä chi jachin jun c'o jas xuta' che ri Jesús. \c 23 \s1 Ri Jesús cubij chi ri winak rajwaxic cäquichajij quib chquiwäch ri fariseos xukuje' chquiwäch ri tijonelab re ri Pixab \p \v 1 Ri Jesús xubij chque ri winak xukuje' chque ru tijoxelab: \v 2 Ri tijonelab re ri Pixab, xukuje' ri tata'ib fariseos c'o takanic pa qui k'ab chuk'alajisaxic ri Pixab ri xutz'ibaj ri ka mam Moisés. \v 3 Cheinimaj ba', chibana c'u ronojel ri cäquibij chiwe. Xuwi c'u miban iwe jas ri cäca'n ri e are', rumal chi jun wi ri cäquibij, jun chi c'u wi ri cäca'no. \v 4 Ri takanic ri cäquiya are je' jas jun eka'n ri sibalaj al, ri man c'o tä jun cuch'ij ri ra'lal. Cäcaj c'ut chi cäquinimaj ri winak. Ri e are' c'ut man c'o tä jubik' cäca'n che qui to'ic. \v 5 Ronojel ri cäca'no xak rech quilitaj cumal ri winak. Cäkaj chquiwäch cäquinac' paj tak tzij re ru Lok' Pixab ri Dios cho ru crucil ri qui palaj xukuje' che ri qui k'ab ri tz'ibtal cho rabara'k tak wuj. Xukuje' cäkaj chquiwäch cäquicoj charcha'k tak atz'iak ri c'o retz'balil nimak na chuwäch ri que ri winak. \v 6 Are cäquitzucuj ri t'uyulibal ri nim que'il wi na pa tak ri ula'nem, xukuje' ri t'uyulibal ri nimak qui banic pa tak ri rachoch Dios. \v 7 Cäcaj chi sibalaj utz qui ch'abexic cäban cumal ri winak pa tak ri be, xukuje' chi cäbix ajtij chque. \p \v 8 Are c'u ri ix mibano chi ri winak cäquibij ajtij chiwe. Iwonojel ri ix, iwachalal iwib, xa c'u jun ri Iwajtij c'olic, are ri Cristo. \v 9 Miban i tat che jun winak cho ruwächulew, xa c'u jun ri i Tat, are ri c'o chila' chicaj. \v 10 Miban che iwib chquiwäch ri winak chi ix c'amal tak qui be, xuwi c'u ri Cristo are C'amal i Be. \v 11 Jachin ri queupatänij conojel, are wa' ri nim na u banic chixol. \v 12 Jachin ri nim cuban che rib man nim tä quil wi na. Jachin c'u ri man nim tä cuban che rib are ri' nim quil wi na. \p \v 13 ¡C'äx ech alak, tijonelab re ri Pixab xukuje' ri alak tata'ib fariseos! ¡Xak quieb wäch alak! Quek'atej alak ri winak rech man queboc tä chquixol ri winak ri cätakan ri Dios pa qui wi'. Xak quek'atej alak ri cäcaj queboquic, man coc tä c'u alak xukuje'. \p \v 14 ¡C'äx ech alak, tijonelab re ri Pixab xukuje' ri alak tata'ib fariseos! ¡Xak quieb wäch alak! Cätokij alak ri cachoch ri malca'nib tak ixokib, te ri' cäyuk alak u tza'm ri tzij alak aretak cäban alak orar, rech man k'alaj tä ri etzelal ri cäban alak. Rumal ri' nim na ri c'äjisabal wäch alak aretak cäk'at na tzij pa qui wi' ri winak. \p \v 15 ¡C'äx ech alak, tijonelab re ri Pixab xukuje' ri alak tata'ib fariseos! ¡Xak quieb wäch alak! Ri alak cäwacat alak cho ronojel ruwächulew, cäk'ax alak ch'äkäp che tak ri mar chuch'aquic jun winak ruc' ri tijonic alak. Aretak c'ut cäcowin alak chuch'aquic, cäban alak che chi takalic que' pa ri k'ak' nabe chuwäch alak. \p \v 16 ¡C'äx ech alak, ri alak moyab c'amal tak be! Ri alak cäbij alak: “We jun winak cucoj ru bi' ri nimalaj rachoch Dios pa ru tzij aretak cuban juramento, man kas rajwaxic tä ri' cubano jas ri xuchi'j u banic. Are c'u we cucoj pa ru tzij ri k'än puak ri cojom che ri nimalaj rachoch Dios, rajwaxic wi ri' cubano jas ri xuchi'j,” —cächa alak. \v 17 ¡Xak alak con, xak alak moyab! ¿Jachique nim na u banic: ri k'än puak o ri nimalaj rachoch Dios ri cuban nim u banic che ri k'än puak? \v 18 Xukuje' cäbij alak: “We jun winak cucoj ri ta'bal tok'ob pa ru tzij aretak cuban juramento, man kas rajwaxic tä ri' cubano jas ri xuchi'j u banic. We c'u are cucoj ri sipanic ri c'o puwi' ri ta'bal tok'ob pa ru tzij, rajwaxic ri' cubano jas ri xuchi'j,” —cächa alak. \v 19 ¡Xak alak con, xak alak moyab! ¿Jachique ri nim na u banic: ri sipanic o ri ta'bal tok'ob ri cuban sibalaj lok' che ri sipanic? \v 20 Jachin ri cucoj ri ta'bal tok'ob pa ru tzij, man xuwi tä ri ta'bal tok'ob ri' cucoj pa ru tzij, xane ronojel ri c'o puwi' ri ta'bal tok'ob. \v 21 Jachin ri cucoj ri nimalaj rachoch Dios pa ru tzij man xuwi tä ri nimalaj rachoch Dios ri' cucoj pa ru tzij, xane xukuje' ri Dios ri c'o chila'. \v 22 Xukuje' jachin ri cucoj ri caj pa ri u tzij aretak cuban juramento, man xuwi tä cucoj ri je'lalaj u t'uyulibal ri Dios pa ru tzij, xane xukuje' ri Dios ri t'uyul puwi'. \p \v 23 ¡C'äx ech alak, tijonelab re ri Pixab xukuje' ri alak tata'ib fariseos! ¡Xak quieb wäch alak! Ri alak cäya alak che ri Dios ru lajujil ri k'ebun, ri anís, ri comino, yo'm c'u can alak u banic ri tijonic ri nim u banic ri c'o pa ri Pixab. Man cäban tä alak ri jicomal, man cätok'obisaj tä alak qui wäch niq'uiaj winak chic, man kas tä cäcojon alak che ri Dios. Are wa' ri rajwaxic cäban alak, man cäya tä c'u can alak u banic ri niq'uiaj chic. \v 24 ¡Ri alak, xak alak moyab c'amal tak be! Cäban ech alak jas cuban jun achi, man craj taj cubik' bi jun amalo. Je' ta ne chi cäbik' bi alak jun awaj camello. \p \v 25 ¡C'äx ech alak, tijonelab re ri Pixab xukuje' ri alak tata'ib fariseos! ¡Xak quieb wäch alak! Utz cäban alak chquiwäch ri winak xak rech utz quil wi alak cumal. Kas tzij c'ut quelak'an alak, cärayij alak ri quech niq'uiaj winak chic. Je' ri banic alak jas ri lak ri xuwi ch'ajtal ri rij, are c'u ru pam tz'il na. \v 26 Alak moyab tak fariseos. Are rajwaxic nabe cäch'aj ru pam ri vaso xukuje' ri plato, te c'u ri' cäch'aj ri rij. \p \v 27 ¡C'äx ech alak, tijonelab re ri Pixab xukuje' ri alak tata'ib fariseos! ¡Xak quieb wäch alak! Junam alak cuc' ri mukubal que tak ri cäminakib ri tz'ajom ri rij che chun. Rumal ri' sibalaj je'l quelic. Are c'u ru pam nojinak che qui bakil tak cäminakib, xukuje' nojinak che ronojel chulaj tz'ilol. \v 28 Je ri' ri alak. Utz quel alak chquiwäch ri winak. Are c'u ri anima' alak sibalaj man utz taj, xak c'u quieb u wäch ri cäban alak. \p \v 29 ¡C'äx ech alak, tijonelab re ri Pixab xukuje' ri alak tata'ib fariseos! ¡Xak quieb wäch alak! Ri alak cäban alak qui banic ri mukubal quech ri k'alajisal tak re ru Lok' Pixab ri Dios ojer. Cäwik alak ri mukubal quech ri winak ri utz xca'no. \v 30 Cäbij c'u alak: “We ta xujc'oji can pa ri qui k'ijol ri ka nan ka tat ojer, mat xujtob ri' che qui cämisaxic ri k'alajisal tak re ru Lok' Pixab ri Dios ojer,” —cächa alak. \v 31 Ruc' wa' we cäbij alak ri', cäk'alajisaj ib alak chi alak cachalaxic can ri winak ri xecämisan ri k'alajisal tak re ru Lok' Pixab ri Dios. \v 32 ¡Xak tajin cäq'uis alak u banic ri xquichaplej can u banic ri nan tat alak ojer! \p \v 33 ¡Alak cumätz! ¡Itzel tak winak! ¡Alak cal tak cumätz! ¿Jachin ta lo ri cäto'w alak chuwäch ri c'äjisabal wächaj re ri k'ak'? \v 34 Rumal ri' queintak na lok k'alajisal tak re ru Lok' Pixab ri Dios uc' alak, queintak na lok achijab ri c'o qui no'j xukuje' tijonelab. Are c'u ri alak quecämisaj na alak, querip na alak jujun chque cho ri cruz. Jujun chic quech'ay na alak pa tak ri rachoch Dios. Jujun chic cäban alak c'äx chque je ri' chi rajwaxic queanimaj na bi pa tak ri tinimit. \v 35 Rumal ri' alak ajchak' mac che ri qui cämical conojel ri utzalaj tak winak ri e cämisam. Xchaptaj lok ruc' ri Abel ri ala ri jicom ranima' c'ä ruc' ri Zacarías ru c'ojol ri Berequías ri xcämisaj alak chquixol ri rachoch Dios ruc' ri ta'bal tok'ob. \v 36 Kas tzij quinbij chech alak chi ronojel wa' we mac ri' cäkaj na pa qui wi' ri winak cämic, —xcha ri Jesús chque ri tijonelab re ri Pixab xukuje' ri fariseos. \s1 Ri Jesús cärok'ej qui wäch ri winak pa ri tinimit Jerusalén \p \v 37 ¡Ay, winak aj Jerusalén! ¡Ix ri' ri queicämisaj ri k'alajisal tak re ru Lok' Pixab ri Dios, queiban che abaj ru tako'n ri Dios! ¡Q'uia mul nu rayim i mulixic iwonojel ri ix jas cuban jun ati't ec' queumulij ri alaj tak ral chuxe' ru xic'! ¡Ri ix c'ut man xiwaj taj! \v 38 Xak ba' chiwila na cäwonobax na can ri iwachoch. \v 39 Quinbij c'u chiwe chi man quiwil tä chi na nu wäch c'ä copan na ri k'ij aretak quibij: “Nim u k'ij ri petinak pa ru bi' ri Kajaw Dios,” —quixcha na, —xcha ri Jesús chque. \c 24 \s1 Ri Jesús cuk'alajisaj chi cäwulix na ri nimalaj rachoch Dios \p \v 1 Xel lok ri Jesús pa ri nimalaj rachoch Dios, benam re aretak xekeb ru tijoxelab ruc', xquichaplej u c'utic tak ri ja re ri nimalaj rachoch Dios chuwäch. \v 2 Xch'aw c'u ri Jesús, xubij chque: ¿A quiwil we nimak tak ja ri'? Kas tzij ri quinbij chiwe chi man cäcanaj tä c'u can jun abaj puwi' jun abaj chic. Ronojel cäwulix na, —xcha chque. \s1 Ri Jesús cutzijoj tak ri etal re ri q'uisbal tak k'ij \p \v 3 Xe' c'u ri Jesús e rachi'l ru tijoxelab puwi' ri Ujuyubal Olivos. T'uyul c'u ri Jesús chila', ru tijoxelab xeopan ruc', xquibij che pa u tuquiel wi: Cäkaj chi cäbij la chke, ¿jampa' cäbantaj na wa'? ¿Jas u wäch etal cäbantaj na chuc'utic chkawäch chi xopan ri k'ij re ri petbal la xukuje' ri q'uisbal re ruwächulew? —xecha che. \p \v 4 Ri Jesús xubij chque: Chichajij iwib, c'o jachin jun mixsubuwic, —xcha chque. \v 5 E q'uia c'ut ri quepe na, cäquicoj na ri nu bi', cäquibij: “In ri' ri Cristo,” —quecha na. E q'uia winak c'ut ri quesubtaj na cumal, —xcha chque. \v 6 Ri ix quita na chi tajin cäban nimalaj ch'oj, quita na qui tzijoxic tak ch'oj jawije' tak chi', mixej c'u iwib. Rajwaxic chi je' cäbantaj na wa', c'ä mäja' c'u ri q'uisbal. \v 7 Cäch'ojin c'u na ri jun tinimit ruc' ri jun tinimit chic, xukuje' cäch'ojin na jun nim takanel ruc' jun nim takanel chic. Cäpe na wi'jal, cäpe na nimak tak yabil, quepe na q'uia cäbrakan jawije' tak chi'. \v 8 Xak c'u chaplebal wa' re ronojel ri c'äx ri cäpe na pa qui wi' ri winak. \p \v 9 Quixjach c'u na chquiwäch ri k'atal tak tzij rech cäban c'äx chiwe, quixcämisax na. Conojel ri winak cäquetzelaj na i wäch xa rumal wech in. \v 10 Pa tak ri k'ij ri' e q'uia ri cuban na quieb qui c'ux chwij. Cäquetzelaj na quib chbil tak quib, cäquijachala na quib pa cämisaxic. \v 11 E q'uia ri quepe na ri xak e banal tak tzij, cäquibij chi e k'alajisal tak re ru Lok' Pixab ri Dios, e q'uia c'u ri winak ri quequisub na. \v 12 Sibalaj cänimar na ri etzelal. Je ri' chi e q'uia winak man cäcaj tä chi na quib. \v 13 Jachin c'u ri cuch'ij ri c'äx c'ä cäq'uis na ronojel, curik na ru tobanic ri Dios. \v 14 Cätzijox c'u na ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ru takanic ri Dios cho ronojel ruwächulew chque conojel qui wäch winak, te c'u ri' cäpe na ri q'uisbal. \p \v 15 Ri ka mam Daniel, jun chque ri k'alajisal tak re ru Lok' Pixab ri Dios, xutz'ibaj ojer chrij ri itzel awaj ri quetzelan na ronojel. (Jachin ri cusiq'uij wa' ri tz'ibtal waral, chuch'obo' jachin ri' ri awaj ri cubij chi'.) Quiwil na wa' cäc'oji chila' pa ri lok'alaj c'olibal jawije' ri man ya'tal tä wi chi c'olic. \v 16 Rajwaxic chi ri winak ri e c'o pa Judea queanimaj bi pa tak ri juyub. \v 17 Ri winak ri c'o puwi' ri rachoch, aninak chkaj lok, moc chi bi chupam ri ja chuc'amic bi jas jun jasach. \v 18 Xukuje' ri winak ri c'o pa ri juyub, mätzelej chi bi cho ja chuc'amic bi ri ratz'iak. \v 19 ¡Sibalaj c'äx que ri ixokib ri yawab tak winak chic pa tak ri k'ij ri', xukuje' ri c'o alaj tak cal ri c'ä quetu'nic! \v 20 Chibana ba' orar, chita' che ri Dios chi mäc'ulmataj ronojel wa' pa u k'ijol ri tew, xukuje' chi mat cäbantaj wa' pa ri k'ij re uxlanem. \v 21 Cäpe c'u na nimalaj c'äxc'ol pa tak ri k'ij ri', ri man c'o tä jumul u banom wa' tzare chi' xchaplex lok ru banic ruwächulew rumal ri Dios, c'ä cämic. Te c'u ri' man cäpe tä chi na nimalaj c'äxc'ol junam ruc' ri c'äxc'ol ri'. \v 22 We ta ri Kajaw Dios mat cubano chi xak k'atatal k'ij cäc'oji we c'äxc'ol ri', mat c'o jun winak ri' ri cäc'asi canok. Ri Dios c'ut u banom chi xak k'atatal k'ij cäc'oji wa' we c'äxc'ol ri' rumal chi queraj ri e cha'tal rumal ri Are', —xcha chque. \p \v 23 We c'u c'o jun ri cubij chiwe: “Chiwilampe', c'o ri Cristo chi ri',” we cubij: “Chiwilampe', c'o jela',” —cächa chiwe, micojo ri cubij. \v 24 Quepe c'u na winak ri cäca'n che quib chi e Cristo, xukuje' quepe na jule' chic ri cäca'n che quib chi e k'alajisal tak re ru Lok' Pixab ri Dios. Cäca'n na nimak tak etal, xukuje' nimak tak cajmabal che qui subic ri winak, xukuje' ne ri e cha'tal rumal ri Dios we quecowinic. \v 25 Nu bim chi c'u apan wa' chiwe ix, c'ä mäja' cäbantajic. \v 26 Rumal ri', we cäbix chiwe: “Chiwilampe', waral c'o wi ri Are' pa ri juyub ri cätz'inowic,” mixe' che rilic. We cäbix chiwe: “Chiwilampe', waral c'o wi pa ja,” micojo, —xcha ri Jesús chque. \v 27 Je' jas cuban ri caypa' ri cärepk'un cho ri caj chrelbal k'ij cäk'alajin c'ä chukajbal k'ij, are je ri' ri nu petic in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak. \v 28 Jawije' c'u c'o wi ri cäminak, chila' cäquimulij wi na quib ri c'uch, —xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. \s1 Waral cätzijox wi jas u petic ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak \p \v 29 Xak xuwi c'u coc'ow ri nimalaj c'äx ri', ri k'ij cäk'ekumar na, ri ic' man cätunun tä chic, quetzak c'u na lok ri ch'imil cho ri caj. Queslabisax c'u na conojel ri c'o qui chuk'ab ri e c'o cho ri caj je' jas ri k'ij, ri ic', ri ch'imil xukuje' niq'uiaj chic. \v 30 Te c'u ri' quilitaj na cho ri caj ri retal ri nu petbal in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak. Quebok' c'u na ri winak pa conojel tinimit cho ruwächulew. Quinquil c'u na in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, in petinak pa tak ri sutz' cho ri caj ruc' nimalaj chuk'ab, cänimarisax c'u na nu k'ij. \v 31 Queintak c'u na bi ri nu ángeles, rech ruc' ru ch'abal ri trompeta ri sibalaj co cätataj na pa ronojel ruwächulew, quebe' c'u che qui mulixic conojel ri e cha'tal rumal ri Dios pa ri relbal k'ij, pa ri u kajbal k'ij, pa ri u mox ri relbal k'ij, pa ri uwiquiäk'ab ri relbal k'ij, pa ronojel ruwächulew, —xcha chque. \p \v 32 Chich'obo ba' ri c'utbal chrij ru che'al higos: Aretak queräxar ru k'ab, quetuxin c'u ru xak, iwetam ri' chi xak jubik' chic man copan ri k'alaj. \v 33 Je ri' xukuje' ri ix aretak quiwilo chi tajin cäc'ulmataj ronojel wa', chiwetamaj chi xak jubik' chic man copan ri k'ij ri quinpetic. Je' ta ne chi in c'o chi' ri uchibe. \v 34 Kas tzij ri quinbij chiwe chi quebantaj na ronojel wa' c'ä mäjok quecäm ri winak re we k'ij junab ri'. \v 35 Cäsach na u wäch ri caj xukuje' ruwächulew, are c'u ri tzij ri nu bim chiwe quebantaj na wa', man cäsach tä qui wäch, —xcha chque. \p \v 36 Man c'o tä c'u jachin jun retam jampa' copan ri k'ij ri', man etamtal tä c'u ri hora. Man quetam tä ri ángeles chila' chicaj, man retam tä c'u ru C'ojol ri Dios, xane xak xuwi ri ka Tat Dios retam wa', —xcha chque. \p \v 37 Jas ri xc'ulmataj pa ru k'ijol ri ka mam Noé ojer, are je' cäc'ulmataj na aretak ri in quinpetic, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak. \v 38 Pa tak ri k'ij ri', c'ä mäjok xkaj ri nimalaj k'ekal jäb, ri winak xak xuwi xquilij ri wi'm, ru tijic tak vino. Xec'uli'c, xquiya ri calc'ual che c'ulanem. Je wa' xca'n ronojel k'ij c'ä xoc na ri ka mam Noé pa ri arca. \v 39 Man xeboc tä il c'ä xkaj na ri k'ekal jäb pa qui wi', xecäm c'u conojel. Je ri' xukuje' cäc'ulmataj na aretak quinpe in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak. \v 40 Pa ri k'ij ri' quec'oji na quieb achijab ri tajin quechacun pa juyub. Jun chque cäc'am na bic, are c'u ri jun chic cäyi' na canok. \v 41 Pa ri k'ij ri' quec'oji na quieb ixokib ri tajin queque'nic. Ri jun cäc'am na bic, are c'u ri jun chic cäyi' na canok. \p \v 42 Chiwila ba' iwib, chixc'asc'atok, rumal chi man iwetam taj jachique hora ri cäpe ri Iwajaw, ru C'ojol ri Dios. \v 43 Mäsach ba' chiwe ri quinbij chanim ri': We ta jun rajaw ja retam jas hora copan ri elak'om chak'ab, man cäwar tä na ri', xane cäc'asi na. Man cuya tä ri' chi ri elak'om coc bi pa ri rachoch che relak'axic bi ri jastak re. \v 44 Rumal ri' chibana u banic iwib, xak chixeyenok. Aretak c'ut man quichomaj taj chi quinpetic, quinpe na in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak. \s1 Waral cäkil wi ri patäninel ri jicom ranima' xukuje' ri patäninel ri man jicom tä ranima' \p \v 45 Kachomajmpe' jas ri cuban jun patrón, ri c'o jun patänil re ri jicom ranima', ri c'o u no'j, cucoj c'u can che qui chajixic conojel ri e c'o pa rachoch rech cuya ri qui wa conojel ri rajchaquib ronojel k'ij. \v 46 Utz re ri patäninel ri' we tajin cubano jas ri xtak wi canok aretak cätzelej lok ru patrón. \v 47 Kas tzij ri quinbij chiwe, chi ri patrón cucoj na ri patäninel ri' che chajil re conojel ri jastak re. \v 48 We c'u ri patäninel man utzalaj achi taj, cuchomaj c'u ri are' chi ru patrón man cätzelej tä lok chanim, \v 49 cuchaplej u banic c'äx chque ri niq'uiaj ajchaquib, cuchaplej wi'm, cuchaplej u tijic ja' cuc' ri k'abarelab. \v 50 Te'talic ri patrón cätzelej lok pa ri k'ij ri man retam tä ri patäninel, pa ri hora ri man cuchomaj taj. \v 51 Sibalaj c'äx c'u ri c'äjisabal u wäch cuya na ri patrón, junam u c'äjisaxic u wäch cuban na cuc' ri winak ri xak quieb qui wäch. Cutij c'u na ok'ej cuc', cukuch'uch'ej na ru ware, —xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. \c 25 \s1 Waral cäkil wi ri c'utbal chquij ri lajuj alitomab \p \v 1 Ru takanic ri Dios pa qui wi' ri winak quinjunamaj ruc' ri lajuj alitomab ri xebe' cho rachoch ri ali ri cäc'uli'c che reyexic ri novio. Chquijujunal c'ut xquic'am bi ri qui lámparas. \v 2 E job chque ri alitomab e sak'orib, are c'u ri job chic e sac'aj. \v 3 Ri alitomab ri e sak'orib xquic'am bi ri qui lámparas, man xquic'am tä c'u bi niq'uiaj aceite chic rech cäquiya chquipam. \v 4 Are c'u ri alitomab ri e sac'aj xquic'am bi ri qui lámparas xukuje' xquic'am bi ri qui leme't re aceite. \v 5 Xbeytaj c'u ri novio. Ri lajuj alitomab conojel xquichaplej yuxc'atem, xewar c'ut. \v 6 Pa niq'uiaj ak'ab c'ut xtataj jun ri co xch'awic, xubij c'ut: “¡Chiwilampe', xpe ri novio, chixel lok chuc'ulaxic!” —xcha'. \v 7 Xewalij c'u conojel ri alitomab, xquiban u banic ri qui lámparas. \v 8 Are c'u ri alitomab ri e sak'orib xquibij chque ri alitomab ri e sac'aj: “Chiya jubik' ke ri iwaceite rech man quechup tä ri ka lámparas uj,” —xecha chque. \v 9 Ri alitomab ri e sac'aj xech'awic, xquibij: “Man cuya' taj, rumal chi man cubana tä ne ri kech uj we cäkaya ri iwe ix. Are utz xa quilok'o lok ri iwe pa ri c'ayibal,” —xecha chque. \v 10 E benak c'u ri job alitomab ri e sak'orib chulok'ic ri aceite aretak xopan can ri novio. Ri job alitomab ri cuc'am caceite xeboc ruc' ri novio pa ri nimak'ij re ri c'ulanem. Xtz'apix c'u ri uchija. \v 11 Xetzelej c'u lok ri job alitomab chic ri xebe' chulok'ic ri caceite, xquibij c'ut: “¡Tat, tat, jaka la ri uchija chkawäch!” —xecha'. \v 12 Ri are' c'ut xubij chque: “Kas tzij quinbij chiwe chi man wetam tä i wäch,” —xcha chque. \p \v 13 Xubij c'u ri Jesús chque ru tijoxelab: Chiwila ba' iwib ix, chixc'asc'atok, rumal chi man iwetam taj jachique k'ij, jachique hora quinpe in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, —xcha chque. \s1 Waral cäkil wi ri c'utbal chrij ri puak \p \v 14 Ru takanic ri Dios pa qui wi' ri winak quinjunamaj ruc' jun achi ri que' pa binem. Ri achi ri', aretak xak jubik' craj chi quel bic rech que' pa jun tinimit chic, xeusiq'uij ri patänil tak re, xujach c'u can ru rajil chquiwäch rech quechacun ruc'. \p \v 15 Xuya chque chquijujunal jas ri quecowinic chucojic. Xuya job mil quetzal che ri jun, che ri jun chic xuya quieb mil quetzal, che ri jun chic xuya mil quetzal. Te ri' ri achi xe' pa ru binem. \v 16 Ri patäninel ri xuc'am job mil quetzal xe'c, xchacun ruc' ri puak. Je ri' xuch'ac chi job mil quetzal chic. \v 17 Xukuje' ri patäninel ri xuc'am quieb mil quetzal je' xubano, xuch'ac chi quieb mil quetzal chic. \v 18 Are c'u ri patäninel ri xuc'am xa mil quetzal xe'c, xuc'u' ru rajil ru patrón, xumuk pa ri ulew. \p \v 19 Xque' c'u q'uia k'ij, xtzelej lok ri qui patrón ri patäninelab, xuchap c'u u banic cuenta cuc' chrij ru rajil. \v 20 Nabe xopan ri u c'amom job mil quetzal, xujach c'u che ru patrón ri job mil quetzal chic ru ch'acom, xubij che: “Tat, job mil quetzal xya la chwe, cämic ri' quinjach che la ri job mil quetzal chic ri xinch'aco,” —xcha che. \v 21 Ri patrón xubij che: “Ri at, at utzalaj patäninel ri jicom awanima'. Rumal chi jicom awanima' ruc' ri jubik' ri xinya chawe, nim c'u na ri quinya chi na chawe. Chatoc ba' lok, chatquicot junam wuc',” —xcha che. \v 22 Xopan chi c'u ri patäninel ru c'amom quieb mil quetzal, xubij che ru patrón: “Tat, quieb mil quetzal xya la chwe, cämic ri' quinjach che la ri quieb mil chic ri xinch'aco,” —xcha che. \v 23 Ri patrón xubij che: “Ri at xukuje' at utzalaj patäninel ri jicom awanima'. Rumal chi jicom awanima' ruc' ri jubik' ri xinya chawe, nim c'u na ri quinya chawe, chatoc ba' lok, chatquicot junam wuc',” —xcha che. \v 24 Aretak c'ut xopan ri patäninel ri u c'amom xa mil quetzal, xubij che ru patrón: “Tat, ri in wetam chi sibalaj lal c'a'n, chi cäyac la u wäch ri ulew ri man xticonij tä wi la, cämol la ri man xjopin tä wi la. \v 25 Rumal ri' xinxej wib, xine' c'ut, xinc'u' ri rajil la, xinmuk pulew. Quinjach c'u we rajil la ri',” —xcha che. \v 26 Xubij c'u ri patrón che: “Ri at, at itzelalaj patäninel ri xa casak'orij ra chac. Caq'uey u ch'aquic ri puak. Ri at awetam chi quinyac u wäch ri ulew ri man quinticonij tä wi, xukuje' quinmol ri man xinjopij taj. \v 27 We je ri', xaya ta c'u ri nu rajil pa ri banco. We ta je ri' xabano, aretak xintzelej lok xinc'am ta ri' ri nu rajil ruc' ri ral,” —xcha che. \v 28 Ri patrón xubij chque ri niq'uiaj ajchaquib chic ri e c'o chila': “Chic'ama ba' ri mil quetzal che, chiya che ri jun ri c'o lajuj mil quetzal ruc',” —xcha chque. \v 29 “Je ri', rumal chi jachin ri q'uia c'o ruc' cäyi' na niq'uiaj chic che, coc'ow c'u na u wi' ri c'o ruc'. Are c'u ri jun ri man q'uia tä c'o ruc', quesax na ri jubik' ri c'o ruc',” —xcha chque. \v 30 “Are c'u we patäninel ri' ri man c'o tä xuch'ac chrij ri rajil ri xyi' che, jiq'uiäka can chrij ja pa ri k'ekum. Chila' c'ut cok' wi na, chila' cukuch'uch'ej wi na ru ware,” —xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. \s1 Waral cäkil wi ru k'atic tzij pa qui wi' ri winak \p \v 31 Aretak quinpe na in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, ya jun Nim Takanel chic quinpetic. Conojel ri ángeles quepe na che wachi'l, quint'uyi c'u na pa ri je'lalaj nu t'uyulibal ri sibalaj nim u k'ij. \v 32 Ri winak re conojel tak ri tinimit cho ruwächulew cäquimulij na quib chnuwäch, queincha' c'u na ri jicom qui c'aslemal chquixol ri man jicom taj. Je' quinban na jas ri cuban ri ajyuk' queucha' ri u chij chquixol ri q'uisic'. \v 33 Queinya na ri chij pa ri nu wiquiäk'ab, are c'u ri q'uisic' pa nu moxk'ab. \v 34 Te ri' ri in, in ri' ri Nim Takanel, quinbij na chque ri e c'o pa nu wiquiäk'ab: “Chixsa'j ix, ri ix tewchital rumal ri nu Tat. Chixoc chila' jawije' ri cätakan wi ri Dios, ri u chomam chi c'u lok wa' tzaretak xuban ri cajulew chi cuya chiwe. \v 35 Rumal chi aretak xinnumic, xiya nu wa, aretak xchaki'j nu chi', xiya jas quintijo, aretak xinwonocatic, xinic'ulaj cho tak iwachoch. \v 36 Aretak man c'o tä chi watz'iak, ri ix xiya ri watz'iak, aretak xinyawajic, xixopan wuc', aretak xinoc pa che', xixe' che wilic,” —quincha na chque. \v 37 Ri winak ri jicom canima' chuwäch ri Dios cäquibij na chwe: “Tat, ¿jampa' c'u ri xkilo chi cänum la, te c'u ri' xkaya wa la? ¿Jampa' xkilo chi cächaki'j chi' la, te c'u ri' xkaya jas ri cätij la? \v 38 ¿Jampa' ta c'u xkilo chi xak cäwonocat la, xkac'ulaj ta c'u la pa ri kachoch? ¿Jampa' xkilo chi man c'o tä atz'iak la, xkaya c'ut? \v 39 ¿Jampa' ta c'u xkilo chi lal yawab o c'o la pa che', te c'u ri' xujopan uc' la che rilic jas banom la?” —quecha na. \v 40 Ri in, in ri' ri Nim Takanel, quinbij na chque: “Kas tzij quinbij chiwe, chi apachique utzil ri xiban che apachin chque ri wachalal pune man nim u banic, chwe in ri' xiban wi wa',” —quincha na chque. \p \v 41 Quinbij c'u na chque ri winak ri e c'o pa nu moxk'ab: “Chixel chnuwäch, ix ri k'atom tzij pi wi' chi cäc'äjisax i wäch. Jix pa ri k'ak' ri man cächuptaj taj ri banom u banic rech chila' quec'ol wi ri Itzel e rachi'l ru ángeles. \v 42 Rumal chi aretak xinnumic, man xiya tä nu wa, aretak xchaki'j nu chi', man xiya tä chwe jas quintijo. \v 43 Aretak xak xinwonocatic, man xinic'ulaj tä cho tak iwachoch. Aretak man c'o tä chi watz'iak, man c'o tä ri xiya chwe. Aretak xinyawajic, aretak xinoc pa che', man xixopan tä che wilic,” —quincha na chque. \v 44 Cäquibij c'u na chwe: “Tat, ¿jampa' ta c'u lo xkilo chi cänum la, jampa' xkilo chi cächaki'j chi' la, jampa' xkilo chi xak cäwonocat la, jampa' xkilo chi man c'o tä atz'iak la, jampa' xkilo chi xyawaj la o xoc la pa che', te c'u ri' man xujtob tä che la?” —quecha na chwe. \v 45 Ri in, in ri' ri Nim Takanel, quinch'awic, quinbij na chque: “Kas tzij quinbij chiwe chi apachique utzil ri man xiban tä che apachin jun winak, pune man nim u banic, chwe in ri' man xiban tä wi,” —quincha na chque. \v 46 Ri winak ri' quebe' na chila' jawije' ri man cätäni tä wi ru c'äjisaxic qui wäch. Are c'u ri winak ri jicom canima' cho ri Dios quebe' na chila' jawije' ri c'o wi ri c'aslemal ri man c'o tä u q'uisic, —xcha ri Jesús chque. \c 26 \s1 Cäquitzijobela quib chuchomaxic jas cäca'n chucämisaxic ri Jesús \p \v 1 Aretak xto'taj ri Jesús chubixic ronojel wa' we tzij ri', xubij chque ru tijoxelab: \v 2 Ri ix iwetam chi xa pa quieb k'ij cäban na ri nimak'ij, Pascua u bi'.\f + \fr 26:2 \ft “Pascua”: Jun chque ri qui nimak'ij ri winak aj Israel, nim c'u u banic. Are natabal re ri k'ij ri xebel lok pa ri qui k'ab ri winak aj Egipto ojer.\f* Ri in c'ut, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, quinjach na pa qui k'ab ri nu c'ulel, rech quinrip cho ri cruz, quincämisax na, —xcha chque. \p \v 3 Xquimulij c'u quib ri qui nimakil sacerdotes, ri tijonelab re ri Pixab xukuje' ri qui nimal ri winak aj Israel cho ri nimalaj ja rech ri tat Caifás ri qui nimal sacerdotes. \v 4 Chila' xquitala qui no'j chbil tak quib jas cäca'n na chuchapic ri Jesús ruc' subunic rech cäquicämisaj. \v 5 Xquibij c'ut: Mächap pa ri nimak'ij, rech metuquin ne ri winak, —xecha'. \s1 Jun ixok cuya c'oc'alaj cunabal pu jolom ri Jesús \p \v 6 Are c'u ri Jesús c'o pa ri tinimit Betania cho rachoch ri tat Simón, jun tata' ri xc'oji na itzel ch'a'c che. \v 7 Xopan jun ixok ri ruc'am jun c'olibal cunabal re alabastro ri nojinak che c'oc'alaj cunabal. Sibalaj pakal rajil wa' we cunabal ri'. T'uyul c'u ri Jesús chi' ri mesa, ri ixok xuk'ij ri aceite pu jolom ri Jesús. \v 8 Aretak ri tijoxelab xquil wa', xpe coyowal, xquibij c'u chbil tak quib: ¿Jas che xak xtix wa' we cunabal ri'? —xecha'. \v 9 Xq'uiyix ta ne wa', xtoj ta nimalaj rajil, xyi' ta c'u ri puak chque ri meba'ib, —xecha'. \p \v 10 Xuta c'u ri Jesús ri cäquibij, xubij chque: ¿Jas che quiya latz' che ri ixok ri'? Jun nimalaj utzil c'u wa' ru banom chwe, —xcha chque. \v 11 Amak'el ronojel k'ij c'ut e c'o ri meba'ib iwuc', are c'u ri in man in c'o tä iwuc' amak'el. \v 12 Ri xuban ri ixok aretak xuk'ij ri c'oc'alaj aceite chwij, xa xucoj c'u bi ri c'oc'alaj cunabal chrij ri nu cuerpo c'ä mäjok quinmukic, —xcha chque. \v 13 Kas c'u tzij ri quinbij chiwe chi apawije' ta ne ri cätzijox wi na ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio cho ronojel ruwächulew, ru banom we ixok ri' cätzijox na che na'tabal re, —xcha chque. \s1 Ri tat Judas cuchi'j u jachic ri Jesús \p \v 14 Te c'u ri' jun chque ri cablajuj tijoxelab, ri u bi' Judas Iscariote, xel bic, xe' cuc' ri qui nimakil ri sacerdotes. \v 15 Xubij c'u chque: ¿Jas cäya alak chwe, we quinjach ri Jesús pa k'ab alak? —xcha chque. \p Ri e are' c'ut xquiya juwinak lajuj rakan sak puak che ri tat Judas. \v 16 Tzare chi' c'ut ri tat Judas xutzucuj jun utzalaj k'ij rech cujach ri Jesús pa qui k'ab. \s1 Cäban ri wi'm re ri Kajaw Jesús \p \v 17 Pa ri nabe k'ij re ri nimak'ij aretak cätijow ri caxlan wa ri man cäyi' tä ch'äm ruc', ru tijoxelab ri Jesús xekeb ruc', xquibij che: ¿Jawije' caj wi la chi cäka'n wi ri wi'm re ri Pascua rech cätij la? —xecha che. \p \v 18 Ri Jesús xubij chque: Jix pa ri tinimit cho rachoch ri jun achi, chibij c'u che: “Cuta' ri Kajtij che la, cubij: Ya xopan ri hora. Cho achoch c'u la quinban na u banic wi ri nimak'ij re ri Pascua cuc' ri nu tijoxelab,” —cächa ri', —quixcha che, —xcha ri Jesús chque. \p \v 19 Ri tijoxelab xca'no jas ri xetak wi rumal ri Jesús. Xca'n c'u u banic ri wi'm re ri Pascua chila'. \p \v 20 Aretak chak'ab chic, ri Jesús xt'uyi chi' ri mesa cuc' ri cablajuj u tijoxelab. \v 21 E t'uyul chila' chi' ri mesa, tajin quewi'c aretak ri Jesús xubij chque: Kas tzij ri quinbij chiwe chi c'o jun chiwe ri quinujach na, —xcha chque. \p \v 22 Ru tijoxelab sibalaj xebisonic. Chquijujunal c'ut xquichaplej u ta'ic che ri Jesús: Kajaw, ¿a man xa in ri'? —xecha'. \p \v 23 Ri Jesús xch'awic, xubij chque: Are ri jun ri curub ru wa wuc' pa ri lak, are c'u ri' ri quinjachow na, —xcha chque. \v 24 Je' c'u quel na jas ri tz'ibtal pa ru Lok' Pixab ri Dios chwij in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak. ¡C'äx c'u ri curik na ri achi ri quinjachow na! ¡Utz na re we achi ri' we ta mat xil u wäch! —xcha chque. \p \v 25 Xch'aw c'u ri Judas ri tijoxel ri cäjachow na, xubij che ri Jesús: We ne in, Ajtij, —xcha che. \p Xubij ri Jesús che: Je', at ri', —xcha che. \p \v 26 Aretak tajin quewi'c, ri Jesús xuc'am ri caxlan wa, xuban orar, xumaltioxij wa' che ri Dios. Te c'u ri' xupiro, xuya chquiwäch ru tijoxelab, xubij: Chitija iwe wa', je' ta ne chi are nu cuerpo wa', —xcha chque. \p \v 27 Te c'u ri' xuc'am jun vaso, xumaltioxij wa' che ri Dios, te ri' xuya chquiwäch ru tijoxelab, xubij chque: Chitija iwe iwonojel. \v 28 Je' ta ne chi are nu quiq'uel wa' ri cujiquiba ri c'ac' trato ru banom ri Dios cuc' ri winak. Cäturuw c'u na wa' ri nu quiq'uel che sachbal qui mac q'uia winak. \v 29 Kas tzij ri quinbij chiwe chi man c'o tä jumul quintij chi na we ri vino re uvas, c'ä pa ri k'ij ri quintij na ri c'ac' vino junam iwuc' chila' jawije' ri cätakan wi ri nu Tat, —xcha chque. \s1 Ri Jesús cubij apan che ri tat Pedro chi cubij na chi man retam tä u wäch \p \v 30 Te c'u ri' xquibixoj jun bix ri cuya u k'ij ri Dios, xebel bi chila', xebe' pa ri Ujuyubal Olivos. \v 31 Xubij c'u ri Jesús chque: Ri ix iwonojel quibisoj na nu wäch, quiniya na can nu tuquiel cämic chak'ab. Je c'u tz'ibtal can pa ru Lok' Pixab ri Dios: “Quincämisaj na ri ajyuk', quejabun c'u na ri chij,” —cächa'. \v 32 Aretak c'u ri in, in c'astajinak chic chquixol ri cäminakib, quinnabej na bi chiwäch, quine' na pa Galilea, —xcha chque. \p \v 33 Xubij c'u ri tat Pedro che ri Jesús: Pune conojel cäyi' la can cumal, ri in man je' tä ri' quinbano, —xcha che. \p \v 34 Xubij c'u ri Jesús che: Kas tzij ri quinbij chawe chi tzpa we ak'ab ri' cämic, cabij na at oxmul chi man awetam tä nu wäch mäjok cok' ri ama' ec', —xcha che. \p \v 35 Ri tat Pedro xubij che: Pune rajwaxic chi quincäm na uc' la, man c'o tä na jumul quinbij chi man wetam tä wäch la, —xcha che. \p Je c'u xquibij xukuje' conojel ru tijoxelab. \s1 Ri Jesús cuban orar pa Getsemaní \p \v 36 Xopan c'u ri Jesús pa ri ch'äkap ulew u bi' Getsemaní e rachi'l ru tijoxelab, xubij c'u chque: Chixt'uyul can waral. Ri in c'ut quine' na jela' chubanic orar, —xcha chque. \p \v 37 Xuc'am bi ri tat Pedro ruc' xukuje' ri quieb u c'ojol ri tat Zebedeo. Xuchaplej c'u t'ujuwem ri Jesús, xc'äxc'ob ri ranima'. \v 38 Xubij c'u chque: Sibalaj cuq'uis rib ri wanima' chupam ri bis. Chixcanaj can chi', chixc'asc'at wuc', —xcha chque. \p \v 39 Te ri' xbin chi apan jubik' ri Jesús, xxuqui'c, xuya ru palaj cho ri ulew, xuban orar, xubij: Tat, we cuya', chesaj ba' la we vaso ri' chnuwäch, bana la chi man cäpe tä ri c'äx ri' chwij. Mäban ba' xa jas ri nu rayibal in, xane jas ri rayibal la, —xcha che ri Dios. \p \v 40 Xtzelej c'u ri Jesús jawije' e c'o wi ru tijoxelab, xeurika tajin quewaric. Xubij c'u che ri tat Pedro: ¿A mat xixcowinic xixc'asi ta jun hora wuc'? —xcha che. \v 41 Chiwila ba' iwib, chixc'asc'atok, chibana orar rech man quixtzak taj aretak quixtakchi'x che mac. Kas tzij pa ri iwanima' quiwaj quiban ri utzil, man c'o tä c'u u chuk'ab ri i cuerpo chubanic wa', —xcha chque. \p \v 42 Xe' chi jumul ri Jesús chubanic orar, je' xubij wa': ¡Tat! We ba' tzrajwaxic wi chi cäpe ri c'äx ri' chwij, bana ba' la chwe jas ri rayibal la, —xcha che ri Dios. \p \v 43 Te c'u ri' xtzelej chic, xeurika ru tijoxelab jumul chic tajin quewaric rumal chi sibalaj c'äx qui waram. \v 44 Xeuya canok, xe' chi jumul ri Jesús chubanic orar churoxmul, je c'u xubij jas ri xubij nabe. \v 45 Te c'u ri' xe' jela' jawije' e c'o wi ru tijoxelab, xubij chque: Chixwar ba', chixuxlanok. Xopan ri hora. Quinjach c'u na in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, pa qui k'ab ri ajmaquib, —xcha chque. \v 46 ¡Jo' ba'! ¡Chixwalijok! Chiwilampe', xpe ri jachal we, —xcha chque. \s1 Cächap ri Jesús cumal ru c'ulel \p \v 47 C'ä tajin cäch'aw ri Jesús aretak xopan ri tat Judas, jun chque ri cablajuj u tijoxelab. E petinak ruc' ri are' q'uia winak ri cuc'am machetes, cuc'am che'. E takom lok cumal ri qui nimakil sacerdotes, xukuje' cumal ri qui nimakil ri winak aj Israel. \v 48 Ri tat Judas ri jachal re ri Jesús u yo'm c'u can jun etal chque ri winak, xubij: “Ri quintz'umaj, are ri' ri Jesús. Chichapa', kas utz chibana bi chuc'amic,” —xcha chque. \p \v 49 Xkeb c'u ri tat Judas ruc' ri Jesús, xubij che: ¡Xoc ak'ab, Ajtij! —xcha che. \p Te c'u ri' xutz'umaj. \v 50 Ri Jesús xch'awic, xubij che: Wachi'l, ¿jas a tajquil xatpetic? —xcha che. \p Xekeb c'u ri winak ruc' ri Jesús, xquichapo, xquiyut bic. \p \v 51 Aretak je' xbanic, jun chque ri e rachi'l ri Jesús xuc'am ru machete, xusoc ri patänil re ri qui nimal sacerdotes, xuk'at apan ru xiquin. \v 52 Xubij c'u ri Jesús che: Chaya ri a machete pa ri c'olibal re. Conojel c'u ri quech'ayan ruc' machete, ruc' machete quecämisax na, —xcha che. \v 53 ¿A mat awetam chi quincowinic quinta' apan che ri nu Tat chi quinuto', chi ri Are' cutak na lok chanim oxc'al lajuj mil ángeles che nu to'ic? \v 54 We ta c'u je ri', man je' tä quel wi ri' ri tz'ibtal pa ru Lok' Pixab ri Dios, chi rajwaxic cäbantaj na wa' we ri', —xcha che. \p \v 55 Xubij c'u ri Jesús chque ri winak: ¿Jas lo wa' chi je' ta ne chrij jun elak'om elinak wi lok alak? ¿A c'amom alak lok ri machete alak, ri che' alak che nu chapic? —xcha chque. Ronojel k'ij xinc'oji uc' alak pa ri nimalaj rachoch Dios, xinya ri tijonic chech alak, man xinchap tä c'u alak. \v 56 Je c'u cäban na wa' chwe, rech je' cäbantaj na jas ri tz'ibam can chwij cumal ri k'alajisal tak re ru Lok' Pixab ri Dios, —xcha chque. \p Chanim c'ut conojel ri tijoxelab xquiya can ri Jesús u tuquiel, xeanimaj bic. \s1 Copan ri Jesús chquiwäch ri qui nimakil sacerdotes \p \v 57 Ri winak ri xechapow ri Jesús xquic'am bi chuwäch ri tat Caifás, ri kas qui nimal ri sacerdotes. Chila' c'ut qui mulim wi quib ri tijonelab re ri Pixab, xukuje' ri qui nimakil ri winak aj Israel. \v 58 Are c'u ri tat Pedro xuterenej bi ri Jesús chi naj, xopan pa ri uwoja rech ri rachoch ri kas qui nimal sacerdotes. Xoc bi ri tat Pedro, xt'uyi c'u ri are' chila' cuc' ri chajil tak re ri nimalaj rachoch Dios rech cärilo jas ri cäc'ulmataj na ruc' ri Jesús. \p \v 59 Ri qui nimakil sacerdotes, ri qui nimakil ri winak aj Israel, xukuje' conojel ri c'amal tak qui be ri winak, tajin cäquitzucuj jas u wäch mac ri cäk'alajisax chrij ri Jesús, pune man kas tzij taj, rech cäk'at tzij puwi' chi cäcämisaxic. \v 60 Man xquirik tä c'ut, pune e q'uia winak xquimulij quib, xquibij ri man kas tzij taj chrij ri Jesús. Q'uisbal re c'ut xepe quieb achijab chic ri xquik'alajisaj ri man kas tzij taj chrij ri Jesús. \v 61 Xquibij: We achi ri' cubij: “Ri in quincowinic quinwulij ri nimalaj rachoch Dios, quinyac chi c'u na pa oxib k'ij,” —cächa', —xecha ri achijab. \p \v 62 Xwalij c'u ri kas qui nimal sacerdotes, xuta' che ri Jesús, xubij che: ¿A mat c'o jas jun tzij cabij chutzelexic u wäch ri tajin cäbix chawij? ¿Jas pu wa' ri tajin cäquik'alajisaj we achijab ri' chawij? —xcha che. \p \v 63 Man xch'aw tä c'u ri Jesús. Xubij c'u ri qui nimal sacerdotes che: Pa ru bi' ri c'aslic Dios, quinbij chawe chi chabana juramento chubixic ri kas tzij. Chabij chke we at ri' ri Cristo ri u C'ojol ri Dios, —xcha che. \p \v 64 Xch'aw c'u ri Jesús, xubij che: In ri', tat, jas ri cäbij la, —xcha che. Quinbij c'u in chech alak, chi quinil na alak ri in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, aretak in t'uyul pa ru wiquiäk'ab ri Dios ri sibalaj c'o u chuk'ab, aretak quinpe pa tak ri sutz' ajchicaj, —xcha che. \p \v 65 Are c'u ri kas qui nimal sacerdotes xurak'atij ri ratz'iak chuc'utic chi sibalaj c'äx xuna' ri xubij ri Jesús. Xubij c'u ri tata': We achi ri' u bim ri äwas u bixic chrij ri Dios. ¿Jas ta ne che e rajwaxic chi niq'uiaj k'alajisanelab chic chrij? I tom c'u ix chi u bim ri äwas u bixic chrij ri Dios, —xcha chque ri winak. \v 66 ¿Jas c'u quichomaj? \p Ri e are' xquibij: C'o u mac, rajwaxic c'ut chi cäcämisaxic, —xecha'. \p \v 67 Xquichubaj u palaj ri Jesús, xquit'oco. Niq'uiaj chic xquicoj k'ab chupalaj. \v 68 Xquibij c'u che: At ri' ri Cristo, ¡chach'obo ne jachin ri xatch'ayowic! —xecha che. \s1 Ri tat Pedro cubij chi man retam tä u wäch ri Jesús \p \v 69 Are c'u ri tat Pedro t'uyul can cho ja. Xopan c'u jun ali ajic' ruc', xubij che: Ri at xukuje' xatc'oji ruc' ri Jesús ri aj Galilea, —xcha che. \p \v 70 Are c'u ri tat Pedro xresaj rib chupam chquiwäch conojel, xubij: Man quinch'ob taj jas ri tajin cabij, —xcha che. \p \v 71 Ri tat Pedro kas raj quel bi chuchi' ri ja, aretak xilitaj chi rumal jun ajic' chic, ri ajic' xubij chque ri e c'o chila': We achi ri' xukuje' xc'oji ruc' ri Jesús ri aj Nazaret, —xcha chque. \p \v 72 Jumul chic ri tat Pedro xresaj rib chupam, xuban jurar, xubij: Ri in man wetam tä u wäch ri achi ri', —xcha'. \p \v 73 Man naj tä c'u ri' ri winak ri e c'o chila' xeopan ruc' ri tat Pedro, xquibij che: Kas tzij ri at, at jun cuc' ri e rachi'l ri Jesús, rumal chi junam catch'awic jas ri winak aj Galilea, —xecha che. \p \v 74 Co c'u xch'aw ri tat Pedro, xuban jurar cho ri Dios, xubij: Man wetam tä u wäch ri achi ri', —xcha chque. \p Are chi' c'ut xok' jun ama' ec'. \v 75 Xna'taj c'u che ri tat Pedro ru bim ri Jesús che: “Ri at cabij na oxmul chi man awetam tä nu wäch, mäjok cok' ri ama' ec',” —xcha che. Xel c'u bi ri tat Pedro, sibalaj xuq'uis rib che ok'ej. \c 27 \s1 Ri Jesús cäc'am bi chuwäch ri Pilato \p \v 1 Aretak xsakiric, conojel ri qui nimakil ri sacerdotes, xukuje' ri qui nimakil ri winak aj Israel xquitala qui no'j, xquichomaj jas cäca'n chucämisaxic ri Jesús. \v 2 Xquiyut c'u bi ri Jesús, xquic'am bic, xequijacha pu k'ab ri tat Poncio Pilato ri k'atal tzij. \s1 Cucämisaj rib ri tat Judas \p \v 3 Aretak c'ut ri tat Judas, ri jachal re ri Jesús, xrilo chi xk'at tzij puwi' ri Jesús chi cäcämisaxic, xuna' c'äx pa ri ranima'. Xutzelej ri juwinak lajuj rakan sak puak chque ri qui nimakil ri sacerdotes xukuje' ri qui nimakil ri winak aj Israel. \v 4 Xubij chque: Xinmacun cho ri Dios rumal chi xinjach pa k'ab alak jun achi ri man c'o tä u mac rech cäcämisaj alak, —xcha chque. \p Ri e are' c'ut xquibij che ri tat Judas: ¿Jas ke uj che? ¡At chatilowok! —xecha che. \p \v 5 Are c'u ri tat Judas xuq'uiäk can ri puak pa ri nimalaj rachoch Dios, xel bic, xe'c, xujitz'aj rib. \p \v 6 Ri qui nimakil ri sacerdotes xquisic' ri puak, xquibij: Man cuya' taj cäkaya wa' we puak ri' pa ri c'olibal cuchuj, rumal chi rajil quic' wa', —xecha'. \p \v 7 Xquichomaj c'ut chi ruc' wa' we puak ri' cäquilok' ri ulew ri cäbix Rulew ri Banal Bo'j che, rech c'o jun ulew ri quemuk wi ri winak ri man e aj Israel taj. \v 8 Rumal ri', c'ä cämic, ri ulew ri' cäbix Ulew re Quic' che. \v 9 Je ri' xbantajic jas ri xubij can ri ka mam Jeremías ri k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios: “Xquic'am ri juwinak lajuj rakan sak puak (ri rajil jun achi ri chomam cumal ri winak aj Israel). \v 10 Ruc' wa' xquilok' ri rulew ri banal bo'j. Are wa' ri in u takom wi ri Kajaw Dios,” —xcha ri'. \s1 Ri Jesús c'o chuwäch ri Pilato \p \v 11 Xc'am c'u bi ri Jesús, xequijacha cho ri tat Pilato ri k'atal tzij. Xuta' c'u ri Pilato che, xubij: ¿A at ri' ri cattakan pa qui wi' ri winak aj Israel? —xcha che. \p Ri Jesús xubij che: Je ri' jas ri cäbij la, —xcha che. \p \v 12 Q'uia tzij c'ut xca'n ri qui nimakil ri sacerdotes chrij ri Jesús, xukuje' ri qui nimakil ri winak aj Israel. Are c'u ri Jesús man c'o tä jas xubij. \v 13 Xubij c'u ri tat Pilato che: ¿A mat cata ri tajin cäbix chawij? —xcha che. \p \v 14 Man c'o tä c'u jun tzij xubij ri Jesús, je ri' chi xucajmaj wa' ri tat Pilato. Man curik tä c'u ri are' jas cubano. \s1 Cäk'at tzij puwi' ri Jesús chi cäcämisaxic \p \v 15 Are c'u ri tat Pilato ri k'atal tzij nak'atalic chi pa ri nimak'ij cuban jun tok'ob chque ri winak, cutzokopij bi jun ajpache', apachin ta ne ri cächa' cumal ri winak. \v 16 C'o c'u jun ajpache', Barrabás u bi', ri etamtalic chi are jun itzel achi. \v 17 Aretak c'ut qui mulim chi quib ri winak, ri tat Pilato xuta' chque: ¿Jachin ri quiwaj chi quintzokopij bic? ¿A are quintzokopij bi ri tat Barrabás o are quintzokopij bi ri Jesús ri cäbix Cristo che? —xcha chque ri winak. \p \v 18 Cuch'ob c'u ri tat Pilato chi xa rumal chi c'äx cäquina' che ri Jesús, rumal ri' qui jachom pu k'ab. \p \v 19 T'uyul c'u ri tat Pilato pa ri k'atbal tzij, aretak ri rixokil xtakan chubixic che: “C'o jas maban che we achi ri' ri man c'o tä u mac. Xinwachic'aj c'u jun jasach ri sibalaj xibibal chak'ab rumal we achi ri',” —xcha che. \p \v 20 Are c'u ri qui nimakil ri sacerdotes xukuje' ri qui nimakil ri winak aj Israel xquicoj qui chuk'ab chubixic chque ri winak chi más utz na cäquibij chi are cätzokopix ri tat Barrabás, cäcämisax c'u ri Jesús. \v 21 Ri k'atal tzij c'ut xch'aw chi jumul, xuta' chque ri winak: ¿Jachin chque ri quieb achijab quiwaj chi quintzokopij bic? —xcha chque. \p Ri winak xquibij: Are cätzokopij la ri tat Barrabás, —xecha che. \p \v 22 Xuta' c'u ri tat Pilato chque ri winak: ¿Jas c'u quinban che ri Jesús ri cäbix Cristo che? —xcha chque. \p Conojel ri winak xech'awic, xquibij: ¡Chripok! —xecha'. \p \v 23 Xch'aw c'u ri tat Pilato, xubij chque: ¿Jas che? ¿Jas pu etzelal u banom wa' we achi ri'? —xcha chque. \p Co c'u na xech'aw ri winak, xquibij: ¡Chripok! —xecha'. \p \v 24 Aretak ri tat Pilato xrilo chi man coc tä tzij pa qui jolom ri winak, xane xa tajin cäquituquij quib, xtakan chuc'amic joron, xuch'aj ru k'ab chquiwäch ri winak, te c'u ri' xubij: Man c'o tä we in che ru cämical we achi ri' ri man c'o tä u mac. Chibana ix jas ri quiwaj quiban che, —xcha chque. \p \v 25 Conojel c'u ri winak xech'awic, xquibij: ¡Ri uj, xukuje' ri kalc'ual, uj ajchak' mac che ru cämical we achi ri'! —xecha'. \p \v 26 Ri tat Pilato xutzokopij c'u bi ri tat Barrabás. Xtakan chuch'ayic ri Jesús, te c'u ri' xujach bic rech cäripic, cäcämisax cho ri cruz. \p \v 27 Te ri' xepe ru soldados ri k'atal tzij, xquic'am bi ri Jesús pa ri nimalaj ja jawije' conojel ri soldados xquimulij quib chrij. \v 28 Xquesaj ri ratz'iak ri Jesús, xquicoj jun quiäk k'u' chrij. \v 29 Xquicoj jun corona re quemom q'uix chujolom, xquiya jun che' pu k'ab re uwiquiäk'ab, xexuqui chuwäch, xquitze'j u wäch, xquibij: ¡Nim u k'ij ri Nim Takanel pa qui wi' ri winak aj Israel! —xecha'. \p \v 30 Xechuban chupalaj ri Jesús, xukuje' xquic'am ri che' pu k'ab, xquik'osij chujolom. \v 31 Aretak xeto'taj che retz'bexic u wäch, xquijolij ri quiäk k'u' chrij, xquicoj c'u ri kas ratz'iak ri Are' chrij. Te c'u ri' xquic'am bi churipic cho ri cruz. \s1 Cärip ri Jesús cho ri cruz \p \v 32 Elem bi que, xquirik c'u jun achi aj Cirene, Simón u bi', xquicoj qui chuk'ab che rech cutelej bi ru cruz ri Jesús. \p \v 33 Je wa ri' xeopan pa ri juyub ri cäbix Gólgota che. We bi'aj ri' quel cubij: Ri Juyub re ru Bakil Jolomaj. \v 34 Xquiya jun vino che ri Jesús ri yujtal ruc' jun c'a k'ayes ri cäbix “mirra” che. Aretak c'ut xuna' ri Jesús, man xraj taj xutijo. \p \v 35 Aretak qui ripom chic ri Jesús cho ri cruz, ri soldados xquesaj suerte chujachic ri ratz'iak ri Jesús chquiwäch. Je c'u xbantajic jas ri xubij can ri k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios ojer: “Xquesaj suerte chujachic ri watz'iak chquiwäch,” —xcha'. \p \v 36 Te c'u ri' ri soldados xet'uyi chila' chuchajixic ri Are'. \v 37 Cojom c'u puwi' ri cruz jun tz'ibtalic ri cubij jas che xk'at tzij puwi' ri Jesús rech cäripic. Ri tz'ibtalic xubij: ARE WA' RI JESÚS, RI NIM TAKANEL PA QUI WI' RI WINAK AJ ISRAEL, —cächa'. \p \v 38 Xukuje' xerip quieb elak'omab ruc'. Jun pu wiquiäk'ab, jun pu moxk'ab. \v 39 Ri winak ri xeoc'owic xquiyok'o, xquisutusa ri qui jolom. \v 40 Xquibij: At ri' ri cabij chi catcowinic cawulij ri nimalaj rachoch Dios, xa c'u pa oxib k'ij cayac chi na wa' jumul chic, chato' ba' awib. We at ri' ru C'ojol ri Dios, chatkaj lok cho ri cruz, —xecha che. \p \v 41 Je' xukuje' ri qui nimakil ri sacerdotes, ri tijonelab re ri Pixab, ri tata'ib fariseos cuc' ri qui nimakil ri winak aj Israel, xquitze'j u wäch, xquitzijobela quib, xquibij: \v 42 Xtob chque niq'uiaj chic, man cäcowin tä c'u ri Are' chuto'ic rib. We kas are Nim Takanel quech ri winak aj Israel, chkaj lok cho ri cruz, rech cujcojon che, —xecha'. \v 43 Cubij chi u cu'bam u c'ux chrij ri Dios. We ba' kas tzij lok' chuwäch ri Dios, ri Are' cäto'w ta na chanim ri'. U bim c'ut chi are u C'ojol ri Dios, —xecha'. \p \v 44 Ri elak'omab ri e ripom ruc' ri Jesús, xukuje' xquetz'bej u wäch. \s1 Cäcäm ri Jesús \p \v 45 Xk'ekumar c'u ronojel ruwächulew. Xuwi xuchap pa ri niq'uiaj k'ij, c'ä te' xoc'ow pa ri urox hora benak k'ij. \v 46 Kas pa ri hora ri' xurak u chi' ri Jesús, co xch'awic, xubij: Eloi, Eloi, ¿lama sabactani? —xcha'. Je' quel cubij wa': Nu Dios, nu Dios, ¿jas che in wonobam la canok? —cächa'. \p \v 47 Jujun c'u chque ri e tac'atoj chila' xquita wa', xquibij: We achi ri' are tajin cusiq'uij ri ka mam Elías ri k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios ojer, —xecha'. \p \v 48 Te c'u ri' jun chque ri winak xutic anim, xe'c, xuc'ama lok jun estropajo, xurub chupam ch'äm vino, xuya wa' puwi' jun aj, xuya ak'an che ri Jesús rech cutijo. \v 49 Are c'u ri niq'uiaj winak chic xquibij: Chiya canok, chkila na we ne cäpe ri ka mam Elías chuto'ic, —xecha'. \p \v 50 Jumul chic co xurak u chi' ri Jesús, xcäm c'ut, xel ranima'. \v 51 Are chi' c'ut ri tasbal u pam ri nimalaj rachoch Dios xjisjobic, quieb xubano, xpe ajsic c'ä iquim. Xpe jun cäbrakan, ri nimak tak abaj c'ut xepaxic. \v 52 Ri qui jul tak ri cäminakib xejakjobic, e q'uia ri ojer tak winak ri xecojon che ri Dios, ri e cäminak chic, xec'astaj chquixol ri cäminakib. \v 53 Ri e are' xebel bi pa ri qui jul aretak c'astajinak chi ri Jesús chquixol ri cäminakib, xeboc c'u pa ri lok'alaj tinimit Jerusalén. Chila' c'ut q'uia winak xeilowic. \p \v 54 Are c'u ri qui nimal soldados aj Roma xukuje' ri soldados ri e c'o ruc' ri qui chajim ri Jesús, aretak xquina' ri cäbrakan xukuje' xquil ronojel ri xc'ulmatajic, sibalaj xquixej quib, xquibij: ¡Kas tzij, u C'ojol ri Dios wa' we achi ri'! —xecha'. \p \v 55 E c'o c'u q'uia ixokib chila' ri tajin queca'y apan chinaj. We ixokib ri' xeteri ruc' ri Jesús, xepe ruc' pa Galilea, xetob c'u che. \v 56 Chquixol c'u ri e are' c'o ri nan María ri aj Magdala, ri María ru nan ri Jacobo, ri José, xukuje' ri qui nan ru c'ojol ri Zebedeo. \s1 Cämuk ru cuerpo ri Jesús \p \v 57 Aretak oquem cuban ri ak'ab, xpe jun k'inom achi, José u bi'. Are aj Arimatea, jun u tijoxel c'u ri Jesús wa'. \v 58 Xoc cho ri tat Pilato, xuta' ru cuerpo ri Jesús che. Xtakan c'u ri tat Pilato chi cäyi' che. \v 59 Ri tat José xuc'am ru cuerpo ri Jesús, xupis chupam jun sakalaj payu'. \v 60 Xuya pa jun c'ac' mukubal ri rech ri are', ri c'otom cok pa ri abaj. Xuwolkotij c'u can jun abaj chuchi' ri mukubal che tz'apibal re, te c'u ri' xe'c. \v 61 C'o c'u ri nan María ri aj Magdala chila' rachi'l ri jun María chic. E t'uyul chuwäch ri xmuk wi ri Jesús. \s1 Xecoj soldados chuchajixic ru cuerpo ri Jesús \p \v 62 Chucab k'ij chic, ya oc'owinak chi ri k'ij aretak ri winak aj Israel cäca'n u banic ronojel che ri k'ij re uxlanem, ri qui nimakil ri sacerdotes cuc' ri tata'ib fariseos xebe' ruc' ri tat Pilato. \v 63 Xquibij c'u che: Tat, xna'taj chke chi ri Jesús ri q'uia banow tak tzij xubano, aretak c'asal na xubij chi churox k'ij cäc'astaj na chquixol ri cäminakib. \v 64 Rumal ri' takan la chuchajixic ri mukubal c'ä cätz'akat na ri oxib k'ij, rech man quepe tä ru tijoxelab che relak'axic bi ru cuerpo, te c'u ri' cäquibij ta c'u chque ri winak: “Xc'astaj ri Jesús chquixol ri cäminakib,” —mecha'. We je ri' are jun banow tzij ri' ri sibalaj nim na chuwäch ri nabe, —xecha che ri tat Pilato. \p \v 65 Ri tat Pilato xubij chque: Chic'ama bi we soldados ri' iwuc'. Jix, jichajij ri mukubal. Utz chibana che, jas ri quixcowin che, —xcha chque. \p \v 66 Xebe' c'ut, utz xca'n che ri mukubal. Xquicoj jun retal chrij ri abaj ri cojom chuchi'. Xequiya c'u can ri soldados chila' chuchajixic ri mukubal. \c 28 \s1 Ri Jesús cäc'astaj chquixol ri cäminakib \p \v 1 Oc'owinak chi c'u ri k'ij re uxlanem, sakirem cuban pa ri nabe k'ij re ri semana. Ri nan María ri aj Magdala rachi'l ri jun María chic xebe' che rilic ri mukubal. \v 2 Xak c'u te'talic xpe jun nimalaj cäbrakan. Are jun ángel ri takom lok rumal ri Dios xkaj lok chicaj, xopan chila' jawije' ri mukutal wi ri Jesús. Xresaj apan ri abaj ri tz'apibal re ru chi' ri mukubal, te c'u ri' xt'uyi puwi'. \v 3 Ri ángel sibalaj cäjuluwic jas ri jun caypa'. Ri ratz'iak sibalaj sak je' jas ri sak tew. \v 4 Aretak xquil wa' ri soldados, sibalaj xquixej quib, xebirbitic, pac'alic xekajic je' ta ne ri xecämic. \v 5 Ri ángel xubij chque ri ixokib: Mixej iwib. Wetam chi are tajin quitzucuj ri Jesús ri xrip cho ri cruz, —xcha chque. \v 6 Man c'o tä chi waral, xane c'astajinak chi bi chquixol ri cäminakib jas ri xubij. Jiwilampe' jawije' ri xyi' wi. \v 7 Jix ba' aninak. Chibij wa' chque ru tijoxelab: “Ri Are' xcäm na, xc'astaj c'u bi chquixol ri cäminakib. Nabejinak chiwäch, benam re pa Galilea. Chila' c'ut quiwil wi na u wäch.” Are wa' ri nu tajquil iwuc', —xcha ri ángel chque ri ixokib. \p \v 8 Chanim c'ut xebel bi ri ixokib chi' ri mukubal, jubik' quixe'm quib, jubik' quequicotic. Aninak xebe' chubixic wa' chque ru tijoxelab. \v 9 Benam c'u que pa ri be aretak ri Jesús xuc'ut rib chquiwäch, xuya c'u rutzil qui wäch. Ri ixokib xekeb ruc' ri Jesús, xquik'ijilaj, xquichap c'u ri rakan. \v 10 Ri Jesús xubij chque: Mixej iwib. Jibij chque ri wachalal chi rajwaxic quebe' pa Galilea. Cäquil c'u na nu wäch chila', —xcha chque. \s1 Waral cäkil wi jas ri xquibij ri soldados \p \v 11 E benak ri ixokib pa ri be, jujun chque ri soldados ri xechajin ri mukubal xebe' pa ri tinimit Jerusalén, xequibij c'u chque ri qui nimakil ri sacerdotes ri xc'ulmatajic. \v 12 Are c'u ri qui nimakil ri sacerdotes xebe' cuc' ri qui nimakil ri winak aj Israel, rech cäjunamataj qui tzij. Xquiya c'u nimak tak puak chque ri soldados che tojbal que. \v 13 Xquibij c'u chque: Chibij ix chi chak'ab aretak tajin quixwaric xepe ru tijoxelab ri Jesús, xquelak'aj bi ru cuerpo, —quixcha na. \v 14 We c'u copan u bixic wa' ruc' ri k'atal tzij, ri uj cujtob na chubixic che chi kas tzij rech man c'o tä c'äx quiriko, —xecha chque. \p \v 15 Xquic'am c'u ri puak ri soldados, je' xca'no jas ri xbix chque. Je wa' xel u tzijol chquixol ri winak aj Israel, je c'u wa' cäquitzijoj c'ä we cämic ri'. \s1 Ri Jesús queupixbaj ri apóstoles \p \v 16 Xebe' c'u ri julajuj u tijoxelab ri Jesús pa Galilea, pa ri juyub ri xubij ri Jesús chque. \v 17 Aretak xquil u wäch ri Jesús, xquik'ijilaj. E c'o c'u jujun ri xuban quieb qui c'ux chrij. \v 18 Xkeb c'u ri Jesús cuc' ru tijoxelab, xubij chque: Chwe in yo'm wi ronojel takanic pa ri caj, xukuje' pa qui wi' ri winak cho ruwächulew, —xcha chque. \v 19 Jix ba' cuc' conojel qui wäch winak cho ruwächulew, chibana' chi queboc che nu tijoxelab. Chibana qui kasna' pa ru bi' ri ka Tat, pa ru bi' ru C'ojol, pa ru bi' ri Lok'alaj Espíritu. \v 20 Cheitijoj chunimaxic ronojel ri ix nu takom wi. Chiwetamaj c'ut chi ri in, in c'o iwuc' ronojel k'ij, c'ä pa ri q'uisbal k'ij re ruwächulew, —xcha ri Jesús chque ru tijoxelab. Amén.