\id LUK - Q'iche' NT (traditional orthography) -Guatmala 2011 (DBL -2013) \h SAN LUCAS \toc1 Ri Utzalaj Tzij Re Ri Evangelio Ri Xutz'ibaj Ri San Lucas \toc2 San Lucas \toc3 Lc \mt1 RI UTZALAJ TZIJ RE RI EVANGELIO RI XUTZ'IBAJ RI SAN LUCAS \c 1 \p \v 1 Lok'alaj tat Teófilo: E q'uia ri winak ri xcaj xquitz'ibaj pa cholaj ri tzijobelil chrij ri kas xbantaj waral chkaxol. \v 2 Ri xbantaj na are je' jas ri c'utum chkawäch cumal ri winak ri xquil ronojel wa' kas pa ri u chaplexic lok. We winak ri' e are' ri xetob chutzijoxic ru Lok' Pixab ri Dios. \v 3 Ri in xukuje' sibalaj utz rilic wa' nu banom in rech quinwetamaj ronojel wa' kas pa ru chaplexic lok. Rumal rech wa' xinchomaj in chi are utz we ri in xukuje' quintz'ibaj bi pa ru cholajil ronojel ri xbantajic. \v 4 Je ri' quinban na rech quetamaj la ri kas tzij chrij ri tijonic ri yo'm che la. \s1 Jun ángel cubij lok chi quil na u wäch ri Juan Kasal Ja' \p \v 5 Aretak ri tat Herodes are nim takanel pa qui wi' ri winak aj Judea, xc'oji jun tata' chic chila', Zacarías u bi'. Ri tata' ri' are sacerdote\f + \fr 1:5 \ft “Sacerdote aj Israel”: Chawila' ri versículo 8, xukuje' ri Diccionario, q'uisbal re we Nuevo Testamento.\f* aj Israel ri jun cuc' ri juch'ob sacerdotes aj re ri mam Abías. Ri rixokil, Elisabet u bi', are jun chque ri rachalaxic ri mam Aarón. \v 6 E utzalaj tak winak wa' we juc'ulaj ri', jicom c'u canima' cho ri Dios. Xeniman che ri Dios pa ronojel ri xtakan wi, pa ronojel ru Lok' Pixab ri Kajaw. Man c'o tä etzelal ri xca'no. \v 7 Man c'o tä c'u calc'ual rumal chi ri nan Elisabet man calc'ualan taj. E nimak tak winak chi c'ut ri quieb ri'. \p \v 8 Pa jun k'ij ri tat Zacarías tajin cäpatänin ri are' pa ri nimalaj rachoch ri Dios rumal chi cäquirik u banic wa' ri achijab ri e jun cuc' ri juch'ob sacerdotes aj re ri mam Abías pa tak ri k'ij ri'. Ri u chac ri tat Zacarías are la' chi cäch'aw pa qui wi' ri winak ruc' ri Dios. \v 9 Je' jas ri qui nak'atisam wi quib ri sacerdotes, xquicha' ri tat Zacarías rech coc bi pa ri lok'alaj c'olibal ri sibalaj äwas chi coc bi xa apachinok chuporoxic ri incienso. \v 10 Conojel ri winak xquimulij apan quib cho ja chubanic orar aretak tajin cäporox ri incienso. \v 11 Te'talic c'ut xuc'ut rib jun ángel cho ri tat Zacarías, ri takom lok rumal ri Dios. Xtaq'ui c'u chuxcut ri cäporox wi ri incienso. \v 12 Aretak ri tat Zacarías xril ri ángel, man xurik taj jas xubano, xane sibalaj xuxej rib. \p \v 13 Xubij c'u ri ángel che ri tat Zacarías: Maxej awib. Ri a bochi'nic xta'taj rumal ri Dios. Quil c'u na u wäch jun a c'ojol rumal ri nan Elisabet ri awixokil. Cacoj c'u na a Juan che ru bi', —cächa che. \v 14 Xukuje' xubij: Sibalaj catquicot na rumal ri ac'al, xukuje' e q'uia chque ri jule' winak chic ri quequicot na aretak quil u wäch, —cächa ri ángel che. \v 15 Cänimar na u k'ij cho ri Kajaw Dios. Man cutij tä na vino, man cutij tä c'u tzam. Cätakan na ri Lok'alaj Espíritu pa ranima' ri ac'al c'ä mäjok quil u wäch, —cächa'. \v 16 Cuban c'u na ri a Juan chi q'uia chque ri winak aj Israel quetzelej na ruc' ri Kajaw ri qui Dios, —cächa ri ángel che ri tat Zacarías. \v 17 Ri a Juan cänabej na cho ri Kajaw Jesús. Cäc'oji c'u na ru no'j xukuje' ru chuk'ab je' jas ri xc'oji che ri mam Elías, k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios ojer. Cuban na chi ri nan tat quetzelejic queutzir cuc' ri calc'ual, xukuje' chi ri winak ri cäquiyac quib chrij ri Dios cäquiq'uex na canima', cäquiq'uex ri qui chomanic, cäquetamaj na ri nimanic, quetzelej qui wäch cuc' ri utzalaj tak winak, cäca'n na que ri e are'. Ri a Juan cuban na chque ri winak chi quecowin na chuc'ulaxic ri Kajaw, —xcha ri ángel che ri tat Zacarías. \p \v 18 Xuta' c'u ri tat Zacarías che ri ángel, xubij: ¿Jas ta quinban che retamaxic wa' chi kas tzij ri cätzijoj la chwe? Ri in, in ri'j achi chic, xukuje' ri wixokil are nim winak chic, —xcha che. \p \v 19 Xch'aw chi na jumul ri ángel, xubij che: In ri' ri Gabriel, in patänil re ri Dios. In takom c'u lok che a tzijobexic, che qui tzijoxic we utzalaj tak tzij ri' chawe, —cächa che. \v 20 Tzche we cämic ri' man catcowin tä chic catch'awic c'ä copan na ri k'ij ri cäbantaj na wa' ri xinbij chawe, c'ä quil na u wäch ri a c'ojol rumal rech wa' chi man xacoj tä ri nu tzij, —cächa ri'. Cäbantaj na wa' we nu tzijom ri' tzpa ru k'ijol, —xcha ri ángel che. \p \v 21 Ri winak c'ut queye'm ri tat Zacarías. Xquicajmaj wa' chi sibalaj xbeytaj pa ri lok'alaj c'olibal ri sibalaj äwas chi coc bi xa apachinok. \v 22 Aretak xel lok ri tat Zacarías, man xcowin tä chic che qui ch'abexic ri winak. Xquetamaj chi c'o jas ri xuc'ut rib chuwäch ri tat Zacarías pa ri lok'alaj c'olibal. Xak pa memal chic xeuch'abej, rumal chi xmemar canok. \p \v 23 Aretak xetz'akat ri k'ij ri cäpatänin ri tat Zacarías pa ri nimalaj rachoch Dios, xe' ri are' cho rachoch. \v 24 Te c'u ri' ri nan Elisabet xcanaj yawab winak chic, xcanaj c'u job ic' cho rachoch. Xubij ri nan Elisabet pa ranima': \v 25 “Xca'y ri Kajaw Dios chwe, xutok'obisaj c'u nu wäch rech man quinquiyok' tä chi ri winak,” —xcha ri nan Elisabet. \s1 Jun ángel cubij lok chi quil na u wäch ri Jesucristo \p \v 26 Chuwak ic' chi c'ut ri Dios xutak bi ri ángel Gabriel pa ri tinimit Nazaret re Galilea. \v 27 Xopan c'u ruc' jun k'apoj ali, María u bi', ri tz'onom chic rumal jun achi, José u bi'. We achi ri' rachalaxic can ri nim takanel David ojer. \v 28 Ri ángel xoc bi chila' jawije' c'o wi ri k'apoj al María, xubij che: ¿A utz a wäch, María? —cächa'. ¡At ri' ri at cha'tal rumal ri Dios! Kas c'o ri Kajaw Dios awuc', —cächa che. Ri at c'ut, at tewchim na rumal ri Dios chquiwäch conojel ixokib, —xcha ri ángel che ri al María. \p \v 29 Aretak ri al María xril ri ángel, xutatabej ru tzij, xt'ujuw c'u ri ranima' rumal ri xbix che. Xuchomaj pa ranima', xubij: ¿Jas wa' ri cubij chwe? —xcha ri'. \v 30 Xch'aw chi ri ángel, xubij che ri k'apoj al María: Maxej awib, María, —cächa che. Ri at sibalaj at lok' cho ri Dios. \v 31 Ri at c'ut catcanaj can yawab winak. Cawil na u wäch jun awal ala ri cacoj na “Jesús” che ru bi', —cächa'. \v 32 Cänimar na u k'ij ri a Jesús. Cäbix na u C'ojol ri Dios aj Chicaj che. Ri Kajaw Dios cucoj na che nim takanel je' jas ra mam David. \v 33 Je ri' rech cätakan na puwi' ri tinimit Israel pa tak ri k'ij ri junab ri quepetic. Ru takanic ri Are', man c'o tä u q'uisic, —xcha ri ángel che ri al María. \p \v 34 Te ri' ri al María xuta' che ri ángel, xubij: ¿Jas lo quinc'ulmaj wa'? —cächa'. Mäja' quinc'oji ruc' achi, —xcha che ri ángel. \p \v 35 Xch'aw c'u ri ángel, xubij che: Cäkaj na lok ri Lok'alaj Espíritu pa wi'. Ri Dios aj Chicaj cärokxanej na wa' awuc' rumal ru chuk'ab. Rumal ri' we lok'alaj ac'al ri' ri quil na u wäch cäbix na u C'ojol ri Dios che, —cächa che. \v 36 Xukuje' ri nan Elisabet ri awachalal are' cäril na u wäch jun ac'al pune ri'j chic. Are c'u wakib ic' wa' cämic yawab winak chic ri nan Elisabet pune xbix canok che chi man cäcowin tä che ri alc'ualanic. \v 37 Man c'o tä c'u jas ri mat cäcowin ri Dios chubanic, —xcha ri ángel. \p \v 38 Xubij c'u ri k'apoj al María: In ri' ri patänil re ri Kajaw Dios. Chubana ba' ri Are' chwe jas ri tzijom la chwe, —xcha che. \p Xel c'u bi ri ángel chuwäch. \s1 Ri al María copan cho rachoch ri nan Elisabet \p \v 39 Pa tak ri k'ij ri' xel bic ri al María cho ja, xe' aninak pa jun tinimit ri c'o pa tak ri u juyubal ri Judea. \v 40 Xoc c'u bic pa rachoch ri tat Zacarías, xuya rutzil u wäch ri nan Elisabet ri rixokil. \v 41 Ri nan Elisabet, aretak xuta ru tzij ri al María, xslab c'u ri ral pa ru c'ux. Xkaj ri Lok'alaj Espíritu puwi' ri nan Elisabet, xtakan c'u pa ranima'. \v 42 Co xch'aw ri nan Elisabet, xubij che ri al María: Ri at c'ut at tewchim na rumal ri Dios chquiwäch conojel ixokib. U tewchim na ri awal at xukuje', —cächa'. \v 43 ¿Jas lo wa' chi ri Dios cuban jun nimalaj utzil chwe in, chi ru nan ri Kajaw xpe wuc'? —cächa ri nan Elisabet. \v 44 Chanim ri' aretak xinto chi xatch'awic, ri wal xquicotic, xslab pa nu c'ux. \v 45 Utz awe at ri xatcojon che ri Kajaw Dios, rumal chi kas tzij cäbantaj na ri xbix chawe rumal ri Dios, —xcha ri nan Elisabet che ri al María. \p \v 46 Xubij ri k'apoj al María: \q1 Quinnimarisaj u k'ij ri Kajaw Dios. \q1 \v 47 Cäquicot c'u ri wanima' \q2 rumal ri Dios ri To'l We. \q1 \v 48 Quinquicotic rumal chi ri Dios \q2 xca'y chwe in ru patäninel ri man \q2 nim tä nu banic. \q1 Conojel winak cäquibij na chwe \q2 pa tak ri k'ij ri junab ri quepetic \q2 chi utz we. \q1 \v 49 Je ri' cäquibij na rumal rech wa' \q2 chi ri Dios ri sibalaj c'o u chuk'ab \q2 u banom nimak tak utzil chwe. \q1 Sibalaj lok' ri Dios, sibalaj lok' \q2 ru bi' ri Are', \m —cächa ri al María. \q1 \v 50 Amak'el ronojel k'ij cutok'obisaj na \q2 qui wäch conojel winak \q2 ri nim cäquil wi ri Are', \q2 ri cäquixej quib chuwäch. \q1 \v 51 U c'utum ri nimalaj u chuk'ab \q2 chquiwäch conojel. Xukasaj qui k'ij \q2 ri winak ri cäquichomaj \q2 chi sibalaj nim qui banic, \m —cächa'. \q1 \v 52 Xeresaj ri takanic pa qui k'ab \q2 ri nimak qui banic, \q2 xuya c'u wa' chque ri winak \q2 ri man nim tä queil wi. \q1 \v 53 E q'uia ri utzil ri xuban ri Dios \q2 chque ri meba'ib, \q2 ri winak ri quenumic. \q1 Ri Dios xubij chque ri k'inomab: \q2 Jix, man c'o tä iwe ix, \m —xcha chque, —cächa'. \q1 \v 54 Xtoban chque ri winak aj Israel, \q2 ri patänil tak re ri Dios. \q1 Man xsach tä pu jolom ri Dios \q2 ru tok'obisaxic qui wäch. \q1 \v 55 Je' xuban wa' rumal chi je' xuchi'j \q2 chque ri kati't ka mam, \q1 che ri ka mam Abraham \q2 xukuje' ri rachalaxic ri are' \q2 amak'el pa tak ri k'ij ri junab \q2 ri quepetic, \m —xcha ri al María. \p \v 56 Craj oxib ic' xcanaj na can ri al María ruc' ri nan Elisabet. Te c'u ri' xtzelej bic, xe' cho rachoch. \s1 Quil u wäch ri a Juan Kasal Ja' \p \v 57 Aretak xopan ri k'ij ri cutzir ri nan Elisabet, xril c'u u wäch jun ral ala. \v 58 Ri u c'ul tak ja ri nan Elisabet xukuje' ri rachalaxic, aretak xquito chi ri Kajaw Dios sibalaj xutok'obisaj u wäch ri nan Elisabet, xequich'abej, xequicot c'u ruc'. \v 59 Chuwajxak k'ij c'ut xebe' chucojic ri retal ri ojer u trato\f + \fr 1:59 \ft “Circuncisión”: Chawila' Hechos 7:8, nota.\f* ri Dios che ru cuerpo ri ac'al. Xcaj c'ut xquicoj Zacarías che ru bi', junam ruc' ru bi' ru tat. \v 60 Xch'aw c'u ru nan, xubij chque: ¡No! —cächa'. Ru bi' ri cäkacoj chrij ri ac'al are Juan, —xcha chque. \p \v 61 Xquibij c'u che: ¿Jas che? Man c'o tä jun chque ri achalal la ri je' u bi' wa', —xecha che. \p \v 62 Xak pa memal xquich'abej ru tat ri ac'al, xquita' che: ¿Jas u bi' ri ac'al cäcoj la? —xecha che. \v 63 Ri tat Zacarías xuta' jun wuj rech cätz'ibanic. Xutz'ibaj c'u wa', xubij: “Juan ru bi' ri ac'al,” —xcha pa ri tz'ibanic. Conojel xquicajmaj wa'. \v 64 Xak c'u te'talic xtzelej ru ch'abal ri tat Zacarías, xcowin chic cätzijonic. Xtzijon c'ut, xunimarisaj u k'ij ri Dios. \v 65 Sibalaj xquixej quib conojel ri qui c'ul tak ja, xquicajmaj wa'. Ronojel ri xuc'ulmataj jela' xtzijox apan pa tak ronojel ri juyub re Judea. \v 66 Conojel ri winak ri xetowic xechoman pa que wi, xquibij: ¿Jas lo cuban wa' we ac'al ri'? —xecha'. \p Je' xquibij wa' rumal chi k'alaj chi c'o ri Kajaw Dios ruc' ri ac'al. \s1 Ri tat Zacarías cubixoj jun bix rech k'alajisanic \p \v 67 Kajinak ri Lok'alaj Espíritu puwi' ri tat Zacarías ru tat ri ala, xk'alajisanic, xubij: \q1 \v 68 Quinya ba' u k'ij ri Kajaw \q2 ri ka Dios uj, uj ri' ri winak \q2 aj Israel, rumal chi xulic, \q1 xpe che ka to'ic uj, uj c'u ri' \q2 ri winak re ri u tinimit. \q1 \v 69 Xuya c'u chke jun To'l Ke \q2 ri sibalaj c'o u chuk'ab. \q1 Are c'u wa' jun chque ri rachalaxic \q2 ri ka mam David, patänil re ri Dios, \m —cächa ri'. \q1 \v 70 Are wa' ri xuchi'j lok ri Dios \q2 cumal ri lok'alaj tak k'alajisal tak \q2 re ru Lok' Pixab \q2 pa ri ojer tak k'ij canok. \q1 \v 71 Xubij chi cujuto' na chquiwäch \q2 ri ka c'ulel, che ka to'ic \q2 pa qui k'ab, \q2 xukuje' pa qui k'ab conojel \q2 ri queetzelan ka wäch, \m —cächa ri tat Zacarías. \q1 \v 72 Xukuje' xubij chi cutok'obisaj na \q2 qui wäch ri kati't ka mam, \q1 xukuje' chuc'utic chquiwäch \q2 chi xna'taj che ri Are' ri Lok'alaj Trato \q2 ri xuchi'j chque. \q1 \v 73 Are c'u wa' ri Kas Tzij ri u bim \q2 che ri ka mam Abraham, \m —cächa'. \q1 \v 74 Je ri' rech aretak uj esam chic \q2 pa qui k'ab ri ka c'ulel, \q1 cuya' cujpatänin che ri Dios, \q2 man cäkaxej tä chi kib, \q1 \v 75 xukuje' rech jicom ri kanima' \q2 cujpatänin che, ka jachom kib \q2 pu k'ab ri Dios pa tak ronojel \q2 ri k'ij re ri ka c'aslemal, \m —cächa ri'. \q1 \v 76 At c'ut, alaj ac'al, cäbix na \q2 k'alajisal re ru Lok' Pixab \q2 ri Dios aj Chicaj chawe, \q1 rumal chi catnabej na chuwäch ri Kajaw \q2 chubanic jicom che ru be. \q1 \v 77 At c'ut catyo'w na retamaxic \q2 ri u tobanic ri Dios chque ri winak \q2 re ri u tinimit, xukuje' \q2 chi cäsach na ri qui mac, —cächa'. \q1 \v 78 Ri ka Dios sibalaj quel u c'ux chke. \q2 Rumal ri' cutak na lok ri Kajaw Jesús \q2 kuc' uj. Sibalaj je'l c'u ri Are' je' \q2 jas ru sakilal ri k'ij aretak cäsakiric. \q1 \v 79 Cuya na sakilal pa canima' ri winak \q2 ri je' ta ne e c'o pa ri k'ekumal \q2 rumal ri qui mac, \q2 cäquixej c'u quib cho ri cämical. \q2 Cäc'oji na che c'amal ka be \q2 pa ri be ri cuxlan wi ri kanima', \m —xcha ri tat Zacarías. \p \v 80 Ri a Juan xq'uiyic, sibalaj c'o u chuk'ab ri xyi' che rumal ri Lok'alaj Espíritu. Xcanaj can pa tak ri juyub ri sibalaj cätz'inowic c'ä pa ri k'ij ri xuc'ut rib chquiwäch ri winak aj Israel. \c 2 \s1 Quil u wäch ri a Jesús \p \v 1 Pa tak ri k'ij ri', ri nimalaj takanel Augusto César xuya takanic chque conojel winak chi cätz'ibax ri qui bi'. \v 2 Aretak ri tat Cirenio are k'atal tzij re ri tinimit Siria, xbantaj we nabe tz'iban bi'aj ri'. Are jun censo wa'. \v 3 Xebe' c'u conojel ri winak chquijujunal pa tak ri qui tinimit rech cätz'ibax ri qui bi'. \v 4 Xa je ri' xel lok ri tat José pa ri tinimit Nazaret re Galilea, xe'c, xopan pa jun tinimit re Judea, Belén u bi'. Chila' xe' wi ri tat José rumal chi are rachalaxic ri mam David. Ri tinimit Belén are u tinimit ri mam David pa ojer tak k'ij canok. \v 5 Aretak xe' ri tat José rech cätz'ibax ru bi', xuc'am bi ri al María ri u to'm chic che rixokil, yawab winak chi c'ut. \v 6 Aretak e c'o chila' pa Belén, xopan ri k'ij ri cutzir ri al María. \v 7 Xril c'u u wäch ru nabeal, jun ala. Xucoj atz'iak rech nu'ch ac'al che. Xuk'oyoba pa jun echa'bal rumal chi man c'o tä chi jawije' ri quec'oji wi pa ri mesón. \s1 Ri ángeles cäquich'abej ri ajyuk'ab \p \v 8 E c'o c'u ajyuk'ab pa tak ri juyub chunakaj ri tinimit Belén ri quequiwaraj ri cawaj chila'. \v 9 Xak te'talic c'ut jun ángel takom lok rumal ri Kajaw Dios xtaq'ui chquiwäch. Xjuluw c'u ri je'lalaj u juluwem ri Dios pa qui wi'. Sibalaj c'u xquixej quib ri ajyuk'ab. \p \v 10 Xubij c'u ri ángel chque: Mixej iwib, —cächa'. Kas tzij quinbij na jun utzalaj tzij chiwe. Ri u patän wa' we utzalaj tzij ri' are chi cuya nimalaj quicotemal chque conojel winak. \v 11 Are quinbij chiwe chi cämic ri' xil u wäch jun To'l Iwe pa ru tinimit ri mam David. Are Cristo\f + \fr 2:11 \ft Ri tzij “Cristo” o “Mesías” quel cubij “cha'tal rumal ri Dios”.\f* wa' ri Kajaw, —cächa'. \v 12 Are c'u retal wa' chiwe: Quirik na jun alaj ne', cojom c'u atz'iak rech nu'ch ac'al chrij, k'oyobam pa jun echa'bal, —xcha chque. \p \v 13 Xak te'talic c'ut e c'o chic ruc' ri ángel q'uialaj tak ángeles ajchicaj. Cäquinimarisaj c'u u k'ij ri Dios, cäquibij: \q1 \v 14 ¡Kanimarisaj ba' u k'ij ri Dios \q2 ri c'o chicaj! ¡Chuxlan na canima' \q1 ri winak cho ruwächulew, e are c'u \q1 winak wa' ri utz queril wi ri Dios! \m —xecha ri ángeles. \p \v 15 Te c'u ri' aretak xebe' ri ángeles chicaj, ri ajyuk'ab xquitzijobela quib, xquibij: Jo' pa Belén, —quecha'. Jekila na we xc'ulmatajic ri' ri u tzijom ri Kajaw Dios chke, —xecha ri'. \p \v 16 Aninak xebe'c. Xequirika c'u ri nan María, ri tat José ruc' ri alaj ne'. K'oyobam c'u ri ne' pa jun echa'bal. \v 17 Aretak xquilo, xquitzijoj ri xubij ri ángel chque chrij ri ac'al. \v 18 Xquicajmaj c'u wa' conojel ri winak ri xetow ri qui tzij ri ajyuk'ab. \v 19 Are c'u ri nan María xak xuc'ol conojel we tzij ri' pa ranima', xchoman c'u chquij. \v 20 Xetzelej c'u bic ri ajyuk'ab, tajin cäquiya u k'ij, cäquinimarisaj c'u u k'ij ri Dios rumal ri xbix chque, xukuje' rumal chi xquilo chi kas je' jas ri xutzijoj ri ángel chque. \s1 Ri a Jesús cäyi' chuwäch ri Dios \p \v 21 Chuwajxak k'ij c'ut, xquicoj ri retal ri ojer trato che ru cuerpo ri ac'al, xquicoj c'u Jesús che ru bi'. Are u bi' wa' ri xucoj can ri ángel aretak mäjok calc'ualax chuc'ux ri k'apoj al María. \p \v 22 Xopan ri k'ij ri quesax ri rawasil ri nan María. Je' jas ri cubij chupam ru Pixab ri mam Moisés, xquic'am lok ri ac'al chuyi'c chuwäch ri Kajaw Dios pa ri tinimit Jerusalén. \v 23 Je ri' xca'no rumal chi tz'ibam wa' pa ru Pixab ri Kajaw Dios, cubij: “Ronojel nabeal ala cätas wa' chupatänixic ri Kajaw Dios,” —cächa'. \v 24 Xebe' c'u ri tat José, ri nan María pa Jerusalén chusipaxic ri cäbix pa ru Pixab ri Kajaw Dios: Are juc'ulaj ut wa'. We man c'o tä ri ut cuya' queyi' quieb alaj tak tucumux che sipanic. \p \v 25 Xc'oji c'u pa ri tinimit Jerusalén jun tata', Simeón u bi'. We tata' ri' are utzalaj achi wa' ri cäniman che ri Dios pa ronojel, jicom c'u ranima' chuwäch. Ri are' reye'm ri Dios chi queuto' ri winak aj Israel. C'o c'u ri Lok'alaj Espíritu ruc'. \v 26 Xk'alajisax che ri tat Simeón rumal ri Lok'alaj Espíritu chi man cäcäm tä na chanim, xane nabe cäril na ri Cristo ri cha'tal rumal ri Kajaw Dios. \v 27 Xuna' c'u ru rayinic ri Lok'alaj Espíritu pa ranima', xe' pa ri nimalaj rachoch Dios. Aretak ru tat, u nan ri alaj a Jesús xquic'am bic, xeopan pa ri nimalaj rachoch Dios chubanic che ri ac'al jas ri cubij pa ri Pixab chi rajwaxic u banic wa'. \v 28 Ri tat Simeón xuk'aluj ri ala, xuya u k'ij ri Dios. Xuban orar, xubij: \q1 \v 29 Kajaw Dios, ya la chwe cämic \q2 chi ri in, ri in patänil e la, \q2 chi quincäm na, cuxlan ri wanima', \q1 je' jas ri bim la lok chwe, \m —cächa'. \q1 \v 30 Wilom c'u in ri To'l Ke, \q1 \v 31 ri takom la lok chquiwäch conojel winak. \q1 \v 32 Are je' jas jun chäj, jun candela \q2 ri cätununic. Cuya na ri sakil \q2 re ri Pixab la pa canima' ri niq'uiaj \q2 winak chic ri man e aj Israel taj. \q1 Rumal wa' ri takom la lok, cänimarisax \q2 na u k'ij ri tinimit la, ri Israel, \m —xcha ri tat Simeón. \p \v 33 Ri tat José ruc' ru nan ri ac'al xquicajmaj ronojel ri cätzijox chrij ri a Jesús. \p \v 34 Ri tat Simeón xeutewchij, xubij che ri nan María, u nan ri ac'al: Chilampe la we ac'al ri', —cächa'. Cäcoj na wa' rech quetzak q'uia winak aj Israel, cäsach c'u na qui wäch. Queto' c'u na ri jule' winak chic aj Israel rumal ri Are', quewalijisax na. Xukuje' we ac'al ri' cäcoj na rumal ri Dios che etal chquiwäch ri winak. Cäquetzelaj c'u na u wäch, —cächa ri'. \v 35 Cuban na ri Kajaw Jesús chi cäk'alajinic jas ri quechoman ri winak pa canima', —cächa chque. Ri lal, nan, cäq'uis na ib la che ok'ej, —xcha che ri nan María. \p \v 36 Xukuje' xc'oji chila' jun chichu' k'alajisanel, Ana u bi'. Are u mia'l ri tat Fanuel re ri rachalaxic ri mam Aser. Sibalaj nim winak chic ri chichu' ri'. Xa wukub junab xc'oji ruc' ri rachajil, xcäm c'u ri tata'. \v 37 Jumuch' quiejeb junab malca'n canok. Man quel tä chi bi pa ri nimalaj rachoch Dios. Cäpatänin c'u che ri Dios chila' chi pak'ij chi chak'ab. Cuban orar, xukuje' cuban ayunar. \v 38 Xtac'atob c'u wa' chquiwäch ri tat José, ri nan María pa we hora ri', xuban maltioxinic che ri Dios. Xtzijon chrij ri a Jesús chquiwäch conojel ri winak ri e eyeninak che ri Dios chi cuto' ri tinimit Israel. \s1 Quetzelej c'u bic, quebe' pa ri tinimit Nazaret \p \v 39 Qui banom c'u ronojel ri cäbix pa ru Pixab ri Kajaw Dios, xetzelej c'u bic, xebe' pa Galilea, pa ri qui tinimit Nazaret. \v 40 Q'uiyem re ri ac'al, tajin cäcowiric, sibalaj c'o ru no'j. Ri Dios sibalaj tajin cätewchin ri a Jesús. \s1 Ri a Jesús c'o pa ri nimalaj rachoch Dios cuc' ri ajtijab \p \v 41 Ronojel junab c'ut xebe' ru tat, ru nan pa ri tinimit Jerusalén che ri nimak'ij ri cäbix Pascua\f + \fr 2:41 \ft “Pascua”: Chawila' ri San Mateo 26:2, nota.\f* che. \v 42 Aretak cablajuj u junab chic ri a Jesús, xepaki bic, xebe' pa Jerusalén jas ri qui nak'atisam wi quib pa ri nimak'ij ri'. \v 43 Xq'uis c'u ri nimak'ij, tzelejem cäca'n bic ri tat José, ri nan María. Xcanaj can ri alaj a Jesús pa Jerusalén, man c'o tä c'u quetam ru tat, u nan chrij wa'. \v 44 Xquichomaj chi c'o cuc' ri cachi'l. E benak jun k'ij pa ri be, xquitzucuj ri a Jesús chquixol ri cachalal, chquixol ri cachi'l. \v 45 Man xquirik tä c'ut. Xa je ri' xetzelej chic pa Jerusalén. Xquitzucuj ri ala chila'. \p \v 46 Qui tzucum c'u oxib k'ij, xquirik c'u pa ri nimalaj rachoch Dios. T'uyul ri a Jesús chquixol ri tijonelab re ri Pixab, tajin cutatabej ri qui tijonic. Cuc'ot c'u qui chi' ri tata'ib. \v 47 Conojel ri quetowic xquicajmaj chi utz cächoman ri ala, chi retam jas cubij chque ri tijonelab. \p \v 48 Aretak ru tat, u nan xquil u wäch ri ac'al, xquicajmaj wa'. Xubij ru nan che: Wal, ¿jas che je' a banom wa' chke? —cächa'. ¿A mat cawilo chi ra tat, ri in, uj elinak ch'uj chatzucuxic? —xcha che. \p \v 49 Xubij c'u ri a Jesús chque: ¿Jas che quintzucuj alak? ¿A mat etam alak chi rajwaxic chi quinban ri u rayinic ri nu Tat? —xcha chque. \p \v 50 Ri e are' man xquich'ob tä c'u ri cubij ri ac'al chque. \p \v 51 Xe' c'u ri a Jesús ruc' ri tat José, ruc' ru nan pa ri tinimit Nazaret. U yo'm c'u rib pa takic chque. Ru nan xuc'ol pa ranima' ronojel ri xbantajic. \v 52 Xq'uiy ri a Jesús, c'o na ru no'j, xukuje' xcowiric. Ri a Jesús sibalaj utz cuban cho ri Dios, xukuje' utz cäquil wi ri winak. \c 3 \s1 Ri Juan Kasal Ja' cutzijoj ru Lok' Pixab ri Dios \p \v 1 Pa ri ro'lajuj junab ri tajin cätakan ri tat Tiberio César ri nimalaj takanel, aretak ri tat Poncio Pilato are k'atal tzij puwi' ri Judea, ri tat Herodes c'ut are nim takanel puwi' ri Galilea. Ri tat Felipe, rachalal ri tat Herodes, are k'atal tzij pa Iturea xukuje' pa Traconite. Ri tat Lisanias are k'atal tzij pa Abilinia. \v 2 Ri tat Anás, ri tat Caifás e are' qui nimakil sacerdotes quech ri winak aj Israel. Pa tak ri k'ij ri' ri Dios xutzijobej ri tat Juan, ru c'ojol ri tat Zacarías. C'o c'u ri tat Juan pa tak juyub ri cätz'inowic. \v 3 Ri tat Juan xubinibej conojel tak ri juyub ri e c'o chunakaj ri nima' Jordán, cutzijoj c'u chque ri winak chi rajwaxic cäquiq'uex qui chomanic, cäq'uex c'u canima', te c'u ri' cäban qui kasna' rech cäk'alajinic chi je' qui banom wa'. Xa je ri' cäsachtaj ri qui mac. \v 4 Je' jas ri cubij pa ri wuj ri tz'ibam wi ru tzij ri ojer k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios, ri Isaías: \q1 C'o jun ri co cäch'aw pa tak ri juyub \q1 ri quetz'inowic, cubij: “Chibana u banic \q2 ri nim be ri cäbin wi ri Kajaw. \q2 Chibana sibalaj jicom \q2 che ri alaj tak u be,” \m —cächa'. \q1 \v 5 “Quenojisax na conojel tak ri siwan, \q1 quelianisax na conojel tak ri juyub, \q2 ri nimak xukuje' ri ch'utik. \q1 Ri be ri e cotaquic quejicomisax na. \q1 Ri be ri sibalaj e c'äx na chelianisaxok,” \m —cächa'. \q1 \v 6 “Conojel winak cäquil c'u na \q2 jas cuban ri Dios che qui to'ic \q2 ri winak ajmaquib,” \m —xcha ri mam Isaías. \p \v 7 Xubij c'u ri tat Juan chque ri q'uia winak ri xeopan ruc' rech cäban qui kasna': ¡Alak subanelab tak winak, cachalaxic tz'i'!\f + \fr 3:7 \ft Ri mero tzij waral are “Ri alak, alak ralc'ual ri cumätz”.\f* ¿Jachin c'u ri' ri xc'utuw chuwäch alak chi rajwaxic canimaj alak bi cho ri royowal ri Dios? —cächa chque. \v 8 Bana ba' alak ri takal u banic ri cuk'alajisaj chi kas tzij xq'uextaj anima' alak. Mächaplej alak u bixic xol tak alak: “Utz ke rumal chi ri uj, uj rachalaxic ri ka mam Abraham,” —mächa ne alak. Quinbij na chech alak chi ri Dios cäcowin chubanic chque tak we abaj ri' chi e rachalaxic chic ri ka mam Abraham, —cächa'. \v 9 Chanim ri' tajin cäcoj ri iquiäj chque tak ri qui xera' ri che' rech quet'oyic. Ronojel che' ri man cuya tä utzalaj u wäch cät'oy na, queq'uiäk c'u bi pa ri k'ak', —xcha ri tat Juan chque. \p \v 10 Xquita' c'u ri q'uia winak che, xquibij: ¿Jas ta c'u lo cäka'n na? —xecha che. \p \v 11 Xch'aw chi ri tat Juan, xubij chque: Apachin c'u ri c'o quieb u k'u', chuya jun re che ri winak ri man c'o tä re. Apachin ri c'o cutijo, chuya re ri winak ri man c'o tä cutijo, —xcha'. \p \v 12 Xeopan xukuje' jujun chque ri tok'il tak alcabal rech cäban qui kasna', xquibij c'u che ri tat Juan: Kajtij, ¿jas cäka'n na uj? —xecha che. \p \v 13 Xubij ri tat Juan chque: Mitok'ij u wi' ri ix takom wi chutok'ixic, —xcha chque. \p \v 14 Xukuje' ri soldados xquita' che, xquibij: E c'u ri uj, ¿jas cäka'n na? —xecha che. \p Xubij ri tat Juan chque: Miban elak' che jachin jun winak, mibana c'u c'äx chque. Mibij jalum k'abam chquij ri winak. Chicu'ba c'u i c'ux ruc' ri tojbal iwe, —xcha chque. \p \v 15 Ri winak c'ut tajin quechoman pa canima' chrij ri tat Juan, tajin queye'n che rilic we ne ri tat Juan are ri Cristo. \v 16 Xch'aw chi ri Juan Kasal Ja', xubij chque conojel: Petinak jun achi ri c'o na u chuk'ab chnuwäch in. Man takal tä c'u chwe in chi quinquir ru c'amal u xajäb. Ri are' cuya na ri Lok'alaj Espíritu chech alak je' jas ri in quinban kasna' alak ruc' joron. Cuban c'u na kasna' alak ruc' k'ak', —cächa chque. \p \v 17 Ri achi ri' cuc'am ru jopibal rech cujosk'ij ri trico, xukuje' rech cumulij bic ru trico, cuya c'u pa tak ru c'uja. Xukuje' ne cuporoj ri pajo, cuban jun k'ak' ri man cäcowin tä jun chuchupic, —cächa'. Jas ri cuban ri achi ajchac che ri trico, je ri' xukuje' cuban na ri Kajaw Dios chque tak winak, —xcha chque. \p \v 18 Je ri' xubij ri tat Juan, xukuje' xeupixbaj ri winak cuc' q'uia pixab chic, xutzijoj c'u ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chque. \v 19 Xukuje' ri tat Juan xuyaj ri k'atal tzij Herodes rumal chi ri tat Herodes xuch'abej ri nan Herodías, rixokil ri tat Felipe ru chak' ri Herodes. Xuyaj c'u ri tat Herodes xukuje' cumal conojel ri etzelal ri u banom. \v 20 Ri tat Herodes xa xunimarisaj u banic ri man utz taj puwi' ronojel ri u banom, chi xucoj ri tat Juan pa che'. \s1 Cäban u kasna' ri Jesús \p \v 21 Pa jun k'ij aretak ri tat Juan tajin cuban qui kasna' conojel ri winak, xuban u kasna' ri Jesús xukuje'. Pa ri kasna' ri Jesús tajin cuban orar, xjaktaj c'u ri caj. \v 22 Xkaj c'u lok ri Lok'alaj Espíritu puwi' ri Jesús je' ta ne chi ri Lok'alaj Espíritu are jun palomäx. Te c'u ri' xch'aw lok Jun chicaj, xubij: At ri' ri lok'alaj nu C'ojol. Sibalaj cäquicot ri wanima' awumal, —xcha ri'. \s1 Waral cätzijox wi ri rachalaxic ri Jesús \p \v 23 Craj ne juwinak lajuj u junab ri Jesús aretak xuchaplej patäninem cho ri Dios. Xquichomaj ri winak chi ri Jesús are ralc'ual ri tat José. Ri tat José c'ut are rachalaxic ri tat Elí, \v 24 ri tat Elí are ralc'ual ri tat Matat, ri tat Matat ralc'ual ri tat Leví, ri tat Leví are ralc'ual ri tat Melqui, ri tat Melqui are ralc'ual ri tat Jana, ri tat Jana ralc'ual ri tat José, \v 25 ri tat José ralc'ual ri tat Matatías, ri tat Matatías ralc'ual ri tat Amós, ri tat Amós ralc'ual ri tat Nahum, ri tat Nahum ralc'ual ri tat Esli, ri tat Esli ralc'ual ri tat Nagai, \v 26 ri tat Nagai ralc'ual ri tat Maat, ri tat Maat ralc'ual ri tat Matatías, ri tat Matatías ralc'ual ri tat Semei, ri tat Semei ralc'ual ri tat José, ri tat José ralc'ual ri tat Judá, \v 27 ri tat Judá ralc'ual ri tat Joana, ri tat Joana ralc'ual ri tat Resa, ri tat Resa ralc'ual ri tat Zorobabel, ri tat Zorobabel ralc'ual ri tat Salatiel, ri tat Salatiel ralc'ual ri tat Neri, \v 28 ri tat Neri ralc'ual ri tat Melqui, ri tat Melqui ralc'ual ri tat Adi, ri tat Adi ralc'ual ri tat Cosam, ri tat Cosam ralc'ual ri tat Elmodam, ri tat Elmodam ralc'ual ri tat Er, \v 29 ri tat Er ralc'ual ri tat Josué, ri tat Josué ralc'ual ri tat Eliezer, ri tat Eliezer ralc'ual ri tat Jorim, ri tat Jorim ralc'ual ri tat Matat, \v 30 ri tat Matat ralc'ual ri tat Leví, ri tat Leví ralc'ual ri tat Simeón, ri tat Simeón ralc'ual ri tat Judá, ri tat Judá ralc'ual ri tat José, ri tat José ralc'ual ri tat Jonán, ri tat Jonán ralc'ual ri tat Eliaquim, \v 31 ri tat Eliaquim ralc'ual ri tat Melea, ri tat Melea ralc'ual ri tat Mainán, ri tat Mainán ralc'ual ri tat Matata, ri tat Matata ralc'ual ri tat Natán, ri tat Natán ralc'ual ri tat David, \v 32 ri tat David ralc'ual ri tat Isaí, ri tat Isaí ralc'ual ri tat Obed, ri tat Obed ralc'ual ri tat Booz, ri tat Booz ralc'ual ri tat Salmón, ri tat Salmón ralc'ual ri tat Naasón, \v 33 ri tat Naasón ralc'ual ri tat Aminadab, ri tat Aminadab ralc'ual ri tat Aram, ri tat Aram ralc'ual ri tat Esrom, ri tat Esrom ralc'ual ri tat Fares, ri tat Fares ralc'ual ri tat Judá, \v 34 ri tat Judá ralc'ual ri tat Jacob, ri tat Jacob ralc'ual ri tat Isaac, ri tat Isaac ralc'ual ri tat Abraham, ri tat Abraham ralc'ual ri tat Taré, ri tat Taré ralc'ual ri tat Nacor, \v 35 ri tat Nacor ralc'ual ri tat Serug, ri tat Serug ralc'ual ri tat Ragau, ri tat Ragau ralc'ual ri tat Peleg, ri tat Peleg ralc'ual ri tat Heber, ri tat Heber ralc'ual ri tat Sala, \v 36 ri tat Sala ralc'ual ri tat Cainán, ri tat Cainán ralc'ual ri tat Arfaxad, ri tat Arfaxad ralc'ual ri tat Sem, ri tat Sem ralc'ual ri tat Noé, ri tat Noé ralc'ual ri tat Lamec, \v 37 ri tat Lamec ralc'ual ri tat Matusalén, ri tat Matusalén ralc'ual ri tat Enoc, ri tat Enoc ralc'ual ri tat Jared, ri tat Jared ralc'ual ri tat Mahalaleel, ri tat Mahalaleel ralc'ual ri tat Cainán, \v 38 ri tat Cainán ralc'ual ri tat Enós, ri tat Enós ralc'ual ri tat Set, ri tat Set ralc'ual ri tat Adán, ri tat Adán are ralc'ual ri Dios. \c 4 \s1 Cätakchi'x ri Jesús che mac \p \v 1 Xel bi ri Jesús pa ri nima' Jordán, xtzelej c'u lok kajinak ri Lok'alaj Espíritu puwi'. Te ri' ri Espíritu xuc'am bi ri Jesús pa tak juyub ri cätz'inowic. \v 2 Xc'oji c'u chila' cawinak k'ij, cätakchi'x c'u che mac rumal ri Itzel. Man c'o tä c'u jas xutij pa tak ri k'ij ri'. Te c'u ri' sibalaj xnumic. \v 3 Xubij c'u ri Itzel che: We lal ri' ri u C'ojol ri Dios, bij la che we abaj ri' chi cuban na wa che la, —xcha che. \p \v 4 Ri Jesús xch'awic, xubij che: Tz'ibam can wa' pa ru Lok' Pixab ri Dios ri Tz'ibtalic, cubij: “Man xak tä xuwi rumal ri wa quec'asi na ri winak, xane xukuje' rumal ronojel ru Tzij ri Dios,” —cächa ri', —xcha ri Jesús che. \p \v 5 Te c'u ri' ri Itzel xuc'am bi ajsic puwi' jun nimalaj juyub. Xeuc'utuxtaj conojel ri tinimit re ruwächulew chuwäch. \v 6 Xubij c'u che ri Jesús: Quinya na che la chi cätakan la pa qui wi' conojel we tinimit ri' xukuje' chi cänimarisax k'ij la rumal wa', —cächa'. Yo'm c'u ronojel wa' chwe in. Ri in c'ut cuya' quinya wa' che apachin ri quinwaj quinya wi, —xcha ri Itzel che. \v 7 We cäxuqui la quink'ijilaj la quinya wa' che la, —xcha che. \p \v 8 Ri Jesús xch'awic, xubij: ¡Satanás! Chatel chnuwäch, —xcha'. Rumal chi tz'ibam pa ru Lok' Pixab ri Dios, cubij: “Chatk'ijilan na chwe in ri Awajaw ri a Dios. Chatpatänin xak xuwi chwe in,” —cächa ri u Tzij ri Dios, —xcha ri Jesús che. \p \v 9 Ri Itzel xuc'am bic ri Jesús pa ri tinimit Jerusalén, xutac'aba puwi' ri nimalaj rachoch Dios, xubij che: We lal ri' ri u C'ojol ri Dios, q'uiäka bi ib la iquim, —cächa'. \v 10 Rumal chi ru Lok' Pixab ri Tz'ibtalic cubij: \q1 Queutak na lok ri ángeles \q2 che a chajixic, \m —cächa', —xcha ri Itzel che. \v 11 Xukuje' cubij pa ru Lok' Pixab ri Dios: \q1 Catquichap na che ra k'ab che a to'ic \q1 rech man cachäk'ij tä rawakan \q2 cho jun abaj, \m —cächa ri'. \p \v 12 Xch'aw chi na jumul ri Jesús, xubij: Xukuje' cubij pa ru Lok' Pixab ri Dios ri Tz'ibtalic: “Mayac royowal ri Kajaw ri ka Dios,” —cächa', —xcha ri Jesús che. \p \v 13 Aretak ri Itzel xto'taj chutakchi'xic ri Jesús che mac, xel bi ruc'. Cätzelej chi na lok jumul pa jun k'ij chic. \s1 Ri Jesús cuchaplej tijonem \p \v 14 Xtzelej c'u bi ri Jesús, c'o c'u ru chuk'ab ri Lok'alaj Espíritu ruc'. Xe' pa Galilea. Ri winak ajchila' xetzijon chrij ri Jesús pa ronojel tinimit. \v 15 Ri Jesús xuya tijonic pa tak ri rachoch Dios ri cäquimulij wi quib ri winak aj Galilea. Conojel xquinimarisaj u k'ij. \s1 Que' ri Jesús pa ri tinimit Nazaret \p \v 16 Xtzelej bi ri Jesús, xe' pa ri tinimit Nazaret jawije' xq'uiyisax wi. Pa ri k'ij re uxlanem xoc bi pa ri rachoch Dios jas ru nak'atisam wi rib, xtaq'ui c'ut chusiq'uixic ru Lok' Pixab ri Dios. \v 17 Xyi' c'u ri wuj che ri xutz'ibaj ri mam Isaías, k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios ojer. Aretak xujak ri wuj, xuriko jawije' ri tz'ibtal wi ri', ri cubij: \q1 \v 18 Ri Espíritu rech ri Kajaw Dios c'o wuc'. \q1 In cha'tal c'ut rech queintzijoj utzalaj \q2 tak tzij chque ri meba'ib. \q1 In u takom u lok che qui cu'bisaxic \q2 canima' ri quebisonic, \q1 chutzijoxic ri qui tzokopixic ri e tz'apim, \q1 chubanic c'ut chi queca'y ri moyab, \q1 xukuje' che qui tzokopixic \q2 ri man e tzokopim taj, \m —cächa'. \q1 \v 19 Xukuje' in takom lok chutzijoxic wa' \q2 chi ri Kajaw Dios xucha' we k'ij \q2 junab ri' chubanic utzil \q2 chque conojel winak, \m —cächa ri ka mam Isaías, —xcha ri Jesús chque. \p \v 20 Ri Jesús xutz'apij ri wuj, xutzelej wa' che ri chajil re ri rachoch Dios, xt'uyi'c. Conojel ri winak ri e c'o pa ri rachoch Dios naj qui wi' che. \v 21 Xubij c'u chque: Cämic ri' xbantaj wa' we Tz'ibtalic ri' chuwäch alak, —xcha chque. \p \v 22 Conojel ri winak utz quech'aw chrij ri Jesús, xukuje' xquicajmaj ri je'lalaj tak tzij ri xutzijoj chque, xquibij: ¿A mat are ru c'ojol ri tat José? —xecha'. \p \v 23 Xubij chque: Wetam ri cäbij na alak chwe in: “Ajcun, cunaj ib la,” —cächa na alak chwe. “Ri ka tom chi xeban la pa ri tinimit Capernaum, chebana c'u la waral pa ri tinimit la,” —cächa na alak, —xcha chque. \p \v 24 Xukuje' xubij chque: Kas tzij ri quinbij chech alak chi sibalaj nim quil wi ronojel k'alajisanel. Xak xuwi pa ru tinimit ri are' man nim tä quil wi wa', —cächa ri Jesús. \v 25 Tzij ri' ri quinbij chech alak chi xec'oji q'uia ri chuchuib malca'nib pa ri tinimit Israel pa tak ru k'ij ri ka mam Elías, jun k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios ojer. Oxib junab ruc' wakib ic' man c'o tä jäb xubano. Xc'oji c'u jun nimalaj wi'jal pa ronojel ruwächulew pa tak ri k'ij ri'. \v 26 Man xtak tä c'u bi ri tat Elías cuc' conojel ri malca'nib, xane xak xuwi ruc' ri jun chichu' malca'n pa ri tinimit Sarepta re Sidón, —cächa'. \v 27 Xukuje' xec'oji q'uia yawabib ri c'o ri itzel tak ch'a'c chquij pa ru k'ij ri Eliseo, jun k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios ojer. Man c'o tä c'u jun ri xcunaxic, xane xak xuwi ri tat Naamán ri aj Siria, —xcha ri Jesús chque. \p \v 28 Aretak ri winak xquita ri xubij chque, conojel ri e c'o pa ri rachoch Dios sibalaj xpe coyowal che ri Jesús. \v 29 Xewalij c'ut, xquesaj bi pa ri tinimit. Xquic'am bi chutza'm ri juyub ri yacom wi ri qui tinimit. Xcaj u q'uiäkic bi ri Jesús iquim. \v 30 Xk'atän c'u bi ri Jesús pa qui niq'uiajal ri winak, xe'c. \s1 Ri Jesús curik jun achi ri c'o jun itzelalaj espíritu che \p \v 31 Xkaj bi ri Jesús, xe' pa Capernaum, jun tinimit re Galilea. Xeutijoj ri winak chila' ronojel k'ij re uxlanem. \v 32 Ri winak xquicajmaj ru tijonic rumal chi xeutzijobej je' jas ri cuban jun ri cätakan pa qui wi'. \p \v 33 Xoc c'u bi pa ri rachoch Dios jun achi ri c'o jun itzelalaj espíritu che. Xurak u chi' ri achi, co xch'awic. \v 34 Xubij c'ut: ¡Aa! ¿Jas ke uj uc' la, Jesús aj Nazaret? ¿A petinak la chusachic ka wäch? In wetam wäch la, chi lal ri' ri Lok'alaj Achi ri takom lok rumal ri Dios, —xcha che. \p \v 35 Ri Jesús xuyajo, xubij: ¡Chatz'apij u pa chi', chatel che ri achi! —xcha che. \p Te c'u ri' ri itzelalaj espíritu xuq'uiäk ri achi cho ulew chquixol ri winak, xel bic, man c'o tä c'äx xuban can che. \v 36 Conojel xecajmanic. Cäquitzijobela quib, cäquibij: ¿Jas wa' we tzij ri' ri cucoj ri tata'? ¡Cäcowin ri Are' che qui takic ri itzel tak espíritus, quebel chque ri winak! —xecha'. \p \v 37 Quetzijon c'u chrij ri Jesús pa ronojel c'olibal chunakaj ri tinimit ri'. \s1 Ri Jesús cucunaj ru ji' chichu' ri tat Simón Pedro \p \v 38 Xel c'u lok ri Jesús pa ri rachoch Dios, xoc bic pa ri rachoch ri tat Simón. Ru ji' chichu' ri tat Simón kajinak che jun nimalaj k'ak', xebochi'n c'u ri winak che ri Jesús puwi' ri chichu'. \v 39 Xnakajin che ri chichu', xtaq'ui c'u chuxcut. Xuyaj ri k'ak', xtäni c'u che. Chanim xwalij ri chichu', xeupatänij c'ut. \s1 Ri Jesús queucunaj q'uia yawabib \p \v 40 Aretak kajem cuban ri k'ij, conojel ri e c'o yawabib cuc' xequic'am lok chuwäch ri Jesús. Pune q'uia u wäch ri yabil ri e c'o chque ri winak, xcowin ri Jesús che qui cunaxic. Xuya ru k'ab pa qui wi' chquijujunal rech queutziric. \v 41 E q'uia c'ut ri xebel itzel tak espíritus chque. Xquirak qui chi', xquibij: Lal ri' ri u C'ojol ri Dios, —xecha che. \p Queuyaj c'u ri Jesús, man cuya tä chque chi quetzijonic, rumal chi quetam u wäch chi are ri Cristo. \s1 Ri Jesús cutzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio pa Galilea \p \v 42 Aretak xsakiric, xel bi ri Jesús pa ri tinimit, xe' pa juyub jawije' ri xak cätz'inowic. Ri winak sibalaj xquitzucuj, xquiriko. Xquik'atej c'ut rech man quel tä bi chquixol. \v 43 Ri Jesús xubij chque: Rajwaxic chi quine'c quintzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ru takanic ri Dios chque ri winak pa tak ri niq'uiaj tinimit chic, are c'u wa' ri in takom wi lok, —xcha'. \p \v 44 Xtzijon c'u ri Jesús pa tak ri rachoch Dios ri e c'o pa Galilea. \c 5 \s1 Waral cätzijox wi ri cajmabal ri xban che qui chapic ri cär \p \v 1 Aretak ri Jesús c'o chuchi' ri nimalaj ja' re ri mar re Genesaret, xeopan q'uia winak ruc' chutatabexic ru Tzij ri Dios. \v 2 Ri Jesús xeril quieb barcos ri e c'o chuchi' ri mar. E elinak lok ri chapal tak cär pa ri barcos che qui ch'ajic ri qui c'at. \v 3 Xoc c'u bic ri Jesús pa jun chque ri barcos, ri re ri tat Simón. Xt'uyi pa ri barco, xuta' tok'ob che ri tat Simón chi cukebisaj apan jubik' ri barco chuchi' ri ulew rech man cäpitz' tä ri Are' cumal ri q'uia winak. Chila' c'ut xuya lok tijonic chque ri winak. \v 4 Aretak xutänaba ri u tijonem, xubij che ri tat Simón: Chakebisaj ri barco pa ri mar. Chikasaj ri i c'at che qui chapic cär, —xcha che. \p \v 5 Ri tat Simón xch'awic, xubij che: Kajtij, xujchacun ronojel ri jun ak'ab mier. Man c'o tä c'u ka chapom, —cächa'. We c'u je' cäbij la, quinban chi na wa', queinkasaj ri nu c'at, —xcha che. \p \v 6 Aretak xbantaj wa', xenoj c'u ri qui c'at chapäbal cär, je ri' chi quet'okopitaj chque tak ri cär. \v 7 Ri tat Simón cuc' ri to'l tak re xequisiq'uij ri cachi'l ri e c'o pa ri jun barco chic, rech queopan che qui to'ic. Xebe' cuc' che qui to'ic, xequinojisaj c'u ri quieb barcos, je ri' chi tajin quesach pa ri ja'. \v 8 Aretak ri tat Simón Pedro xril ri xbanic, xubij: Kajaw Jesús, man takal tä chwe chi cäc'oji la wuc' rumal chi ri in, sibalaj in ajmac, —xcha che. \p \v 9 Xubij wa' rumal chi xuxej rib ri tat Simón xukuje' ri e c'o ruc' rumal ri q'uialaj cär ri xequichapo. \v 10 Xukuje' xecajman ri tat Jacobo, ri tat Juan, u c'ojol ri tat Zebedeo, cachi'l quib ruc' ri tat Simón. Xubij ri Jesús che ri tat Simón: Maxej awib. Jas ri caban chque tak ri cär, queamulij, je' caban na chque ri winak, —xcha che. \p \v 11 Xequesaj c'u lok ri qui barcos pa ri mar, xquiya cho ri ulew. Te ri' xquiya can ronojel, xebe' ruc' ri Jesús. \s1 Ri Jesús cucunaj jun achi ri c'o itzel ch'a'c che \p \v 12 Aretak ri Jesús c'o pa jun tinimit chic, xopan jun achi ruc', ri sibalaj yawab, ri c'o itzel ch'a'c\f + \fr 5:12 \ft Ri itzel ch'a'c are jun yabil ri sibalaj c'äx ri cusipaj rib.\f* che. Ri achi, aretak xril ri Jesús, xupachba rib chuwäch. Xuchap u bochi'xic, xubij: Tat, we caj la cäcowin la che nu cunaxic, —xcha'. \p \v 13 Ri Jesús xuyuk ru k'ab, xuchap cok. Xubij che: Cwaj, —cächa'. Chutzir ba' la, —xcha che. \p Chanim c'ut xel ri itzel ch'a'c che ri achi, xutziric. \v 14 Xutak c'u ri Jesús chi mutzijoj wa' che apachin jun winak. Te ri' xubij che: ¡Oj la! Jec'utu ib la cho ri sacerdote. Ya ba' la ri takom can rumal ri ka mam Moisés chi cäyi' che u cunaxic jun ri c'o itzel ch'a'c che. Are c'u k'alajisabal wa' chquiwäch ri winak, —xcha che. \p \v 15 Xesax c'u na u tzijoxic wa' pa ronojel tinimit. Cäquimulij c'u quib q'uialaj tak winak chutatabexic ru tijonic ri Jesús, xukuje' rech queucunaj chque tak ri qui yabil. \v 16 Xel bi ri Jesús chila', xe' pa tak juyub ri quetz'inowic chubanic orar. \s1 Ri Jesús cucunaj jun achi ri cäminak u cuerpo \p \v 17 Pa jun k'ij ri Jesús tajin cuya tijonic. E t'uyut'oj c'u ri tata'ib fariseos xukuje' ri tijonelab re ri Pixab chunakaj ri Jesús. E elinak c'u lok ri e are' pa ronojel tinimit re Galilea, re Judea, xukuje' e c'o jujun ri xepe pa Jerusalén. Are c'u ri Jesús, sibalaj c'o ru chuk'ab ri Dios ruc' che cunanic. \v 18 Xeopan c'u jujun achijab cuc'am lok jun achi ri cäminak u cuerpo. K'oyol cho jun alaj u ch'at. Ri achijab xquitzucuj ri roquisaxic bi ri yawab pa ri ja chuya'ic cho ri Jesús. \v 19 Man xquirik tä c'ut jawije' queboc wi bic cumal ri q'uialaj winak. Xepaki c'u puwi' ri ja. Xquesaj apan jubik' ru xo'til ri ja, xquiban jun jul puwi' ri ja, xquikasaj c'u bi ri achi pa ri alaj ch'at chquixol ri winak cho ri Jesús. \v 20 Aretak ri Jesús xrilo chi kas quecojon che, xubij che ri achi ri cäminak u cuerpo: Tat, quesachtaj ri mac la, —xcha che. \p \v 21 Te c'u ri' xpe coyowal ri fariseos xukuje' ri tijonelab re ri Pixab. Cäquichomaj pa canima', cäquibij: “¿Jachin lo wa' we achi ri' ri cubij ri äwas u bixic chrij ri Dios?” —quecha'. “Xak xuwi ri Dios cäcowin chusachic u mac jun,” —xecha'. \p \v 22 Ri Jesús chanim xuna' ri tajin cäquichomaj pa canima'. Xch'aw c'ut, xubij chque: Ri in wetam ri tajin cächomaj alak pa anima' alak, —cächa chque. \v 23 ¿Jachique ri man c'äx tä u bixic che ri yawab: “Ra mac xesachtajic”, o ri u bixic: “Chatwalijok, chatbinok”? —cächa ri Jesús chque. (C'äx na u banic ri jun xukuje' ri jun chic.) \v 24 Rech ba' quetamaj alak chi ri in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, c'o nu takanic pa qui wi' ri winak cho ruwächulew chusachic qui mac, quinban na wa', —xcha chque. \p Xubij che ri achi ri cäminak u cuerpo: Quinbij che la, walij ba' la. C'ama la bi ri soc la, oj la cho ja, —xcha che. \p \v 25 Chanim xwalij ri achi, xtaq'ui chquiwäch ri winak. Xutelej bi ri u soc ri k'oyol wi, xe' cho rachoch, tajin cunimarisaj u k'ij ri Dios. \v 26 Conojel ri winak sibalaj xquicajmaj ri xubano, xquinimarisaj c'u u k'ij ri Dios. Sibalaj cäquixej quib ri winak, cäquitzijobela quib, cäquibij: Cämic ri' e c'o cajmabal ri kilom, —xecha'. \s1 Ri Jesús cusiq'uij ri tat Leví rech que' ruc' \p \v 27 Te c'u ri' xel bi ri Jesús chila', xril jun tok'il alcabal, Leví u bi', t'uyul jawije' cätoj wi alcabal. Xubij c'u che: Sa'j la wuc', —xcha che. \p \v 28 Ri tat Leví xwalijic, xuya can ronojel, xe' ruc' ri Jesús. \p \v 29 Ri tat Leví xuban c'u jun nimalaj ula'nem che ri Jesús cho rachoch. Xeopan q'uia chque ri tok'il tak alcabal, xukuje' niq'uiaj tak winak chic. Xet'uyi c'u junam chi' ri mesa cuc' ru tijoxelab ri Jesús. \v 30 Xepe ri tijonelab re ri Pixab cachi'l ri fariseos. Xequiyaj ri tijoxelab, xquibij chque: ¿Jas che quixwi' cuc' tok'il tak alcabal xukuje' cuc' ajmaquib? —xecha chque. \p \v 31 Ri Jesús xch'awic, xubij chque: Ri winak ri utz qui wäch ri c'o qui chuk'ab man rajwaxic tä cunal que. Xane are rajwaxic wa' chque ri yawabib, —cächa'. \v 32 Man in petinak tä che qui siq'uixic ri utzalaj tak winak rech cäquiq'uex canima', cäquiq'uex c'u qui chomanic, xane che qui siq'uixic ajmaquib, —xcha chque. \s1 Cäquita' che ri Jesús chi jas che man cäca'n tä ayunar ru tijoxelab \p \v 33 Xquibij c'u che ri Jesús: Ru tijoxelab ri tat Juan amak'el cäca'n ri ayuno, amak'el c'ut cäca'n orar. Je' c'u cäca'n ri qui tijoxelab ri fariseos xukuje'. ¿Jas c'u che ri tijoxelab la amak'el quewi'c, man cäca'n tä c'u ri ayuno? —xecha che. \p \v 34 Xubij c'u ri Jesús chque: ¿A cuya' lo ri e c'o pa jun c'ulanem cäca'n ayunar aretak c'o ri jia'xel cuc'? —cächa'. \v 35 Copan c'u na ri k'ij ri man c'o tä chi ri jia'xel chquixol. Te c'u ri' cäca'n na ayunar pa ri k'ij ri', —xcha chque. \p \v 36 Xukuje' xucoj jun c'utbal chquiwäch, xubij chque: Man c'o tä jun winak ri cut'is jun c'ac' c'ojbal chrij ri k'el atz'iak. We je ri', ri c'ac' cutek'tobisaj na ri' ri k'el, xukuje' ri c'ojbal ri esam che ri c'ac' atz'iak man cuc'ulajij tä rib ruc' ri k'el, —cächa'. \v 37 Man c'o tä c'u jun winak ri cuya c'ac' vino pa tak k'el tak k'ebal re tz'um. We je ri', ri c'ac' vino queut'ubij ri' ri tz'um, cätix c'u na ri' ri vino, queetzeletaj can ri' ri tz'um. \v 38 Are ri c'ac' vino cäyi' na pa c'ac' tak k'ebal re tz'um. Je ri' man cäsach tä u wäch ri vino, o ri c'olibal re. \v 39 Man c'o tä jun winak ri craj cutij re ri c'ac' vino we nabe u tijom re ri k'el vino. Cubij na ri' ri winak chi are utz na ri k'el vino, —xcha ri Jesús chque. \c 6 \s1 Ru tijoxelab ri Jesús quequich'up ru jolom trico pa jun k'ij re uxlanem \p \v 1 Pa jun k'ij re uxlanem oc'owem re ri Jesús pa tak ri tico'n. Ru tijoxelab tajin quequich'up ru jolom trico, quequik'ich pa qui k'ab, quequitijo. \v 2 Jujun tata'ib fariseos xquibij: ¿Jas che cäban alak ri äwas u banic pa ri k'ij re uxlanem? —xecha chque. \p \v 3 Ri Jesús xch'awic, xubij chque ri fariseos: ¿A mat ne siq'uim alak jas ri xuban ri ka mam David aretak xnumic, xukuje' ri xca'n ri e c'o ruc'? —cächa'. \v 4 Xoc c'u bi ri ka mam David pa ri rachoch Dios, xuchap ri wa ri e yo'm cho ri Dios, xutijo, xuya que ri e c'o ruc' xukuje'. Äwas c'u ne u tijic wa' cumal xak jachinok. Xane xak xuwi chque ri sacerdotes ya'tal wi wa', —xcha chque. \p \v 5 Xukuje' xubij chque: Ri in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak,\f + \fr 6:5 \ft Ri Jesús xucoj we bi'aj ri' chbil rib chuc'utic chi Are ri Cristo o ri Mesías ri xtz'ibax ojer pa ru Lok' Pixab ri Dios chi cäpetic.\f* c'o nu takanic puwi' ri k'ij re uxlanem xukuje', —xcha chque. \s1 Cäcunax jun achi ri cäminak jun u k'ab \p \v 6 Pa jun k'ij re uxlanem chic xoc bi ri Jesús pa ri rachoch Dios, xuchap c'u u ya'ic tijonic chque ri winak. C'o jun achi chila' ri cäminak jun u k'ab, ri u wiquiäk'ab. \v 7 Caluchi'x c'u ri Jesús cumal ri tijonelab re ri Pixab, xukuje' cumal ri tata'ib fariseos, che rilic we ri Are' cärutzirisaj ru k'ab ri achi pa ri k'ij re uxlanem rech cuya' cäquibij chi c'o u mac. \v 8 Ri Jesús xretamaxtaj ri qui chomanic. Xubij c'u che ri achi ri cäminak u k'ab: Walij ba' la, tac'al la pa ka niq'uiajal, —xcha che. \p Xwalij c'ut, xtaq'ui chila'. \v 9 Xubij ri Jesús chque ri niq'uiaj winak ri e c'olic: C'o ri cwaj quinta' chech alak, —cächa chque. ¿Jachique ri ya'tal u banic pa ri k'ij re uxlanem? ¿A are ri u banic utzil? ¡We ne are ri u banic etzelal! ¿A ya'tal ri u to'ic ru c'aslemal jun o ri u cämisaxic? —xcha chque. \p \v 10 Ri Jesús co xca'y chque conojel ri e c'o pa tak u xcut, xubij c'u che ri achi: Yuku ri k'ab la, —xcha che. \p Je' xubano, xutzir c'u can ru k'ab. \v 11 Ri u c'ulel ri Jesús sibalaj xejik' che ri coyowal, xquich'abla c'u quib jas ri quecowin chubanic chrij ri Jesús. \s1 Quecha' ri cablajuj apóstoles rumal ri Jesús \p \v 12 Pa ri k'ij ri' xe' ri Jesús pa jun juyub chubanic orar. Xroc'owisaj ronojel jun ak'ab pa oración cho ri Dios. \v 13 Aretak xsakiric, xeusiq'uij ru tijoxelab, xeucha' cablajuj, xubij apóstoles\f + \fr 6:13 \ft Ri tzij “apóstol” quel cubij “takom”. E cablajuj u tako'n ri Jesús ri e cha'tal rumal.\f* chque (ri quel cubij “nu tako'n”). \v 14 E are tak wa' ri xeucha' ri Jesús: Ri tat Simón ri xukuje' cäbix Pedro che, ri tat Andrés u chak' ri tat Pedro, ri tat Jacobo xukuje' ri tat Juan, ri tat Felipe xukuje' ri tat Bartolomé. \v 15 Xeucha' c'u ri tat Mateo xukuje' ri tat Tomás, ri tat Jacobo ru c'ojol ri tat Alfeo, xukuje' ri tat Simón ri cäbix “u nimal tinimit” che. \v 16 Xukuje' xeucha' ri tat Judas ru chak' ri tat Jacobo, xukuje' ri tat Judas Iscariote ri xjachow ri Jesús. \s1 Ri Jesús cuya tijonic chque q'uia winak \p \v 17 E rachi'lam ru tijoxelab, ri Jesús xkaj lok pa ri juyub, xtaq'ui c'u pa jun lianic. Sibalaj e q'uia ri winak ri xebel lok pa conojel tak ri tinimit re Judea, pa ri tinimit Jerusalén, xukuje' pa tak ri tak'aj re Tiro xukuje' re ri Sidón. Xeopan c'u ruc' ri Jesús chutatabexic ri cubij, xukuje' rech quecunax che tak ri qui yab. \v 18 Xukuje' xerutzirisaj ri winak ri cäquirik c'äx cumal ri itzel tak espíritus. \v 19 Conojel ri winak cäquitzucuj cäquichap cok ri Jesús rumal rech chi quel chuk'ab ruc' che qui cunaxic conojel. \s1 Ri Jesús cuya tijonic chrij jachin ri' ri curik ri kas utzil \p \v 20 Xca'y c'u ri Jesús chque ru tijoxelab, xubij chque: Utz iwe ix ri ix meba'ib rumal chi ri Dios cätakan pi wi'. \p \v 21 Utz iwe ix ri quixnum cämic rumal chi sibalaj c'o ri quitij na. \p Utz iwe ix ri quixok' cämic rumal chi quixtze'n na ruc' quicotemal. \p \v 22 Utz iwe ix aretak quetzelax i wäch cumal ri winak, xukuje' aretak quixquesaj bi cuc', quixquiyok'o, xukuje' aretak quetzijon chiwij je' ta ne chi ix lawalo tak winak. Utz iwe aretak ri winak cäca'n ronojel wa' chiwe xa rumal wech in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, —cächa ri Jesús. \v 23 Sibalaj chixquicot pa ri k'ij ri', chixtze'nok, rumal chi nim ri tojbal iwe ri quirik na pa ri caj. Xukuje' ne ri cati't qui mam we winak ri' je' xca'n chque ri k'alajisal tak re ru Lok' Pixab ri Dios ojer, —xcha chque. \p \v 24 Tok'ob c'u i wäch ix, ri ix k'inomab, rumal chi ya xixquicot ix waral. \p \v 25 Tok'ob i wäch ix ri sibalaj c'o quitij cämic rumal chi cäpe ri k'ij ri sibalaj quixnum na. \p Tok'ob i wäch ix ri xa quixtze'n ruc' quicotemal cämic rumal chi quixbison na, quixok'ic. \p \v 26 Tok'ob i wäch ix aretak conojel ri winak sibalaj utz quetzijon chiwij, rumal chi je' xca'n ri cati't qui mam we winak ri' ojer chque ri xquijaluj quib chi e k'alajisal tak re ru Lok' Pixab ri Dios, —xcha chque. \s1 Cheiwaj ri winak ri cäca'n qui c'ulel chiwe \p \v 27 Quinbij c'u chiwe ix ri tajin quitatabej ri nu tzij: Cheiwaj ri cäca'n qui c'ulel chiwe. Chibana utzil chque ri queetzelan i wäch. \v 28 Chibij: Ri Dios c'o pi wi', —quixchok chque ri winak ri cäquitzak itzel tzij pi wi'. Chibana orar pa qui wi' ri queyok'on chiwe, —cächa'. \v 29 We c'o jun catch'ayow che ri juperaj a palaj, chaya ri juperaj chic chuwäch. We c'o jun cumaj ra chaquet, chaya che chi cuc'am bic xukuje' ra camixa'. \v 30 Chaya che apachin ri c'o jas cuta' chawe. Mata' chi ri jastak awe che ri jun ri xuc'am bic. \v 31 Ri quiwaj chi cäca'n na ri winak chiwe, je' chibana ix chque xukuje', —cächa'. \p \v 32 We xak xuwi queiwaj ri winak ri quixcaj ix, ¿jas ta c'u che quichomaj chi i banom jun nimalaj utzil? Xukuje' ne ri ajmaquib cäcaj quib. \v 33 We xak xuwi quiban utzil chque ri winak ri quebanow utzil chiwe, ¿jas c'u che quichomaj chi c'o nimalaj utzil i banom? Are je' cäca'n ri ajmaquib xukuje', —cächa'. \v 34 We xak xuwi quiya qui jalomal ri cu'l i c'ux chquij chi cäquitzelej chi na wa', ¿jas ta che ri' quibij chi i banom utzil? Xukuje' ne ri ajmaquib cäquiya ri qui jalomal ri cach tak ajmaquib ri cu'l qui c'ux chquij chi cäquitzelej chi na wa'. \v 35 Cheiwaj ri cäca'n qui c'ulel chiwe. Chibana utzil. Chiya jalomal, micu'ba iwanima' chrij chi cätzelex chi na wa' jumul chic. Nim c'u ri tojbal iwe, cäk'alajin c'u na chi kas ix ralc'ual ri Dios aj Chicaj, rumal chi sibalaj utz cuban ri Dios chque ri man quemaltioxin taj, xukuje' chque ri lawalo tak winak. \v 36 Chitok'obisaj qui wäch ri winak je' jas ri Dios ri i Tat u tok'obisam i wäch ix, —xcha ri Jesús. \s1 Mik'at tzij pa qui wi' niq'uiaj winak chic \p \v 37 Mik'at tzij pa qui wi' niq'uiaj winak chic, man cäk'at tä c'u na tzij pi wi' ix rumal ri Dios. Mibij tzij chquij ri winak, man cäbix tä na tzij chiwij ix rumal ri Dios. Chisacha ri qui mac jule' chic, cäsach c'u na i mac ix. \v 38 Chiya ix chque niq'uiaj chic, ri Dios c'ut cuya na chiwe ruc' jun utzalaj pajanic, t'icom, cänoj ra c'olibal, cäjat'jatic, —cächa'. Rumal chi jas ri pajanic ri quiya ix, je' ri pajanic ri cuya na ri Dios chiwe, —xcha ri Jesús chque. \p \v 39 Ri Jesús xucoj chi na jun c'utbal chic rech tijonic, xubij: ¿A cäcowin lo jun winak ri man cäca'y taj chuc'amic u be jun winak chic ri man cäca'y taj? ¿A mat junam ri' quetzak bi pa jun jul? —cächa chque. \v 40 Man c'o tä jun tijoxel ri nim na u banic chuwäch ri rajtij. Pune ta ne aretak cätijotaj ri tijoxel, junam c'u na ruc' ri rajtij, —cächa'. \p \v 41 ¿Jas che c'o cabij chquij niq'uiaj winak chic? Je' ta ne chi caca'yej jun alaj mes ri c'o pa ru wak'äch ri awachalal, man cawil tä c'u ri a mac at ri je' ta ne jun tem ri c'o pa ri a wak'äch. \v 42 Je' ta ne chi cabij che ri awachalal: “Chaya chwe chi quinwesaj cok ri alaj mes ri c'o pa ra wak'äch,” —catcha che. ¡Xak quieb a wäch! Man cawil tä c'u ri tem ri c'o pa ra wak'äch at. Nabe rajwaxic casuc'umaj ri a c'aslemal at je' ta ne chi cawesaj bi jun tem pa ra wak'äch. Te c'u ri' kas utz catca'y na che resaxic cok ri alaj mes pa ru wak'äch ri awachalal ri je' ta ne xa jun mac ri man nim taj, —xcha ri Jesús. \s1 Are etamtal jun che' rumal ri u wächinic \p \v 43 Man c'o tä jun che' ri man utz taj ri cuya utz u wächinic. Man c'o tä c'u jun utzalaj che' ri cuya u wächinic ri man utz taj. \v 44 Are etamtal ri jun che' rumal ru wächinic. Man quetam tä higos chrij ri q'uix, man quetam tä c'u uvas chquij ri juwi' q'uix, —cächa'. \v 45 Jun utzalaj winak are cutzijoj ri utzil ri c'o pa ranima'. Jun winak ri man utz taj are cutzijoj ri' ri lawaloyil ri c'o pa ranima'. Xak xuwi cutzijoj jun winak jas ri c'o pa ranima', —xcha ri Jesús. \s1 Waral cätzijox wi ri quieb u wäch tac'alibal ja \p \v 46 Jas che quibij chwe: “Kajaw, Kajaw,” —quixcha chwe. Man quinimaj tä c'u ri quinbij, —cächa'. \v 47 Quinc'ut na chiwäch jachin ruc' quinjunamaj wi ronojel winak ri cäpe wuc' in, ri cutatabej ri quinbij xukuje' cänimanic, —cächa'. \v 48 Junam wa' we winak ri' ruc' jun winak ri cuyac rachoch. Cuc'ot ri ulew, naj cukasaj. Cuban ri tac'alibal re ri ja puwi' ri abaj. Aretak cäpe jun nimalaj u wo ja', ri ja' cupuq'uij rib chrij ri ja ri', man cäcowin tä c'u chuyico'misaxic rumal chi yacom wa' puwi' ri abaj, —cächa'. \v 49 Ri winak c'ut ri quetataben ri nu tzij, man queniman tä c'u ri', e are' junam ruc' ri winak ri cuyac ri rachoch puwi' ri ulew, man cuban tä c'u ru tac'alibal ri ja. Aretak cäq'uiy ri ja', cupuq'uij rib chrij ri ja, chanim cätzakic, cäyojyob c'u ri ja, —xcha ri Jesús chque. \c 7 \s1 Ri Jesús cucunaj ri patänil re jun chque ri qui nimakil soldados \p \v 1 Aretak xto'taj ri Jesús che qui tzijobexic ri winak, xe' ri Are' pa ri tinimit Capernaum. \v 2 Chila' c'ut c'o jun achi qui nimal soldados. C'o jun patänil re ri tata' ri sibalaj lok' chuwäch. Ri achi patäninel are sibalaj yawab, cämic cubano. \v 3 Aretak ri tata' xuta u tzijol ri Jesús, xeutak bi jujun chque ri nimak tak tata'ib que ri winak aj Israel ruc' ri Are' rech cäquibochi'j chi copan ruc' chucunaxic ri patänil re. \v 4 Xebe'c, xeopan c'u ruc' ri Jesús, sibalaj xebochi'n che, xquibij: Takal che ri tata' ri' chi cäto' la che, \v 5 rumal chi are jun winak ri sibalaj lok' queril ri ka winakil uj, xuban c'u ke ri rachoch Dios ri cäkamulij wi kib, —xecha che. \p \v 6 Xe' ri Jesús, xerachi'laj bic. Nakaj chi c'ut c'o wi che ri rachoch ri qui nimal soldados, aretak ri are' xeutak bi jujun tak rachi'l chubixic che ri Jesús: Tat, mäcos ib la. Man takal tä chwe chi coc la lok pa ri wachoch. \v 7 Rumal ri' xinchomaj in chi man takal tä chwe chi quinopan in uc' la. Xane xak xuwi we cäbij la lok ri tzij, cäcunataj na ri patänil we, —cächa ri'. \v 8 Rumal rech chi ri in, in winak ri c'o jun pa nu wi', ri in c'ut xukuje' quintakan in pa qui wi' ri nu soldados. Quinbij che jun: ¡Jat! —quincha che. Que' c'ut. Quinbij che ri jun chic: ¡Sa'j! —quincha che. Ri are' cäpetic. Quinbij che ri patänil we: ¡Chabana wa'! —quincha che. Cuban c'ut, —xcha'. \p \v 9 Aretak xuta wa' ri Jesús, sibalaj xucajmaj. Xutzolk'omij rib, xubij chque ri winak ri e teretoj chrij: Tzij ba' chi chquixol ri winak aj Israel man c'o tä jumul nu rikom in jun achi junam ruc' ri tata' ri' ri sibalaj cäcojonic, —xcha chque. \p \v 10 Aretak xetzelej bic ri u tako'n ri tata' cho ja, xquirik chi ri patänil re ri tata' ya utz chic ri are'. \s1 Ri Jesús cuya chi ru c'aslemal ri ral ala jun chichu' malca'n \p \v 11 Te c'u ri' xe' ri Jesús pa jun tinimit chic, Naín u bi', xukuje' e benak ruc' q'uia chque ru tijoxelab cuc' niq'uiaj winak chic. \v 12 Nakaj chic c'o wi ri Jesús che ri tinimit, te' xrilo chi c'o jun cäminak telem lok rech cäc'am bi pa mukic. Ri cäminak ri' are xa jun chi ala, ral jun malca'n chichu'. E c'o q'uia winak re ri tinimit e teren chrij. \v 13 Aretak ri Jesús xril ri malca'n, xel ranima' che, xubij: Man cok' tä chi la, nan, —xcha che. \p \v 14 Xkeb ri Jesús ruc' ri cäminak, xuchap cok ri u cäxon. Xetaq'ui c'ut ri e teleninak. Xubij c'u ri Jesús: Ala, —xcha che. Quinbij chawe, ¡chatwalijok! —xcha che ri cäminak. \p \v 15 Xwalij c'u ri ala ri xcäm na, xuchaplej ch'awem. Ri Jesús xujach can che ru nan. \v 16 Sibalaj xquixej quib conojel ri winak, cäquinimarisaj c'u u k'ij ri Dios. Cäquibij xukuje': C'o jun k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios ri sibalaj nim u banic chkaxol. \p Xukuje' xquibij: Petinak ri Dios chubanic utzil che ru tinimit, —xecha ri winak. \p \v 17 Ri xuban ri Jesús cätzijox wa' cumal conojel ri winak aj Judea xukuje' pa ronojel ri tinimit ri e c'o nakaj che ri Judea. \s1 Ru tako'n ri tat Juan Kasal Ja' queopan ruc' ri Jesús \p \v 18 Ru tijoxelab ri tat Juan xquiya u tzijoxic ronojel wa' che. Are c'u ri tat Juan xeuch'abej quieb chque ru tijoxelab. \v 19 Xeutak bi ruc' ri Jesús rech cäquita' che ri Are' we kas tzij Are ri Cristo ri cäpe na, o we are rajwaxic chi cäqueyej na Jun chic. \v 20 Xeopan c'u ri achijab ruc' ri Jesús, xquibij che: Ri tat Juan Kasal Ja' uj u takom lok uc' la, chuta'ic che la we lal ri' ri Cristo ri cäpe na, o we rajwaxic cäkeyej na Jun chic, —xecha che. \p \v 21 Che we chanim ri', aretak xeopanic, ri Jesús xerutzirisaj q'uia winak che ri qui yab, xukuje' xeresaj bi ri itzel tak espíritus ri e c'o chque jujun winak. Xuban c'ut chi xeca'y q'uia moyab. \v 22 Te ri' xch'aw ri Jesús, xubij chque ru tijoxelab ri tat Juan: Jitzijoj che ri tat Juan ri iwilom, ri i tatabem, chi ri moyab queca'y chic, ri ch'ocojib quebinic, ri winak ri c'o itzel ch'a'c chque queutzirisaxic, ri so'rab cäquita chic, ri cäminakib quec'astajisaxic, xukuje' cätzijox ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chque ri meba'ib. \v 23 Utz re ri winak ri man cuban tä quieb u c'ux chwij, xane kas tzij cäcojon chwe, —xcha chque. \p \v 24 Aretak xebe' ru tako'n ri tat Juan, ri Jesús xuchaplej u tzijoxic ri tat Juan chque ri winak, xubij: ¿Jas ri' ri xe' alak che rilic pa tak ri juyub ri quetz'inowic? —cächa'. ¿A xe' alak che rilic jun winak ri xa cäquieblan ranima' je' ta ne chi are jun aj ri cäslabisax rumal ri quiäkik'? —cächa'. Man are taj, —cächa'. \v 25 ¿Jas c'u ri xe' alak che rilic? ¿A xe' alak che rilic jun achi ri u cojom utzalaj tak ratz'iak? Ri winak ri c'o je'lalaj tak catz'iak, ri quequicot ruc' ri qui k'inomal, queriktaj wa' pa tak cachoch ri nimak tak takanelab, —cächa'. \v 26 ¿Jas c'u lo ri xe' alak che rilic? ¿A xe' alak che rilic jun k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios? —cächa'. Je ri', —cächa'. Ri tat Juan c'ut, are nim na u banic chquixol ri k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios, —cächa'. \v 27 Are wa' ri achi ri tz'ibam chrij pa ru Lok' Pixab ri Dios, cubij: \q1 Quintak bic ri nu tako'n \q2 ri cänabej c'u na chawäch, \q1 ri cusuc'umaj na ra be chawäch, \m —cächa ri Tz'ibtalic, —xcha ri Jesús. \v 28 Quinbij chiwe chi man c'olinak tä jun k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios ri kas nim na u banic cho ri tat Juan ri Kasal Ja' chquixol conojel ri winak cho ruwächulew, —cächa'. Pune ta ne ri tat Juan are jun qui nimal winak, ri man kas nim u banic jawije' cätakan wi ri Dios, are nim na u banic wa' cho ri tat Juan. \p \v 29 Aretak xquita wa' ri tok'il tak alcabal xukuje' ri niq'uiaj winak chic ri banom qui kasna' rumal ri tat Juan, xquibij chi ri Dios kas tzij cuban jicomal tzij. \v 30 Are c'u ri tata'ib fariseos xukuje' ri tijonelab re ri Pixab ri man banom tä qui kasna' rumal ri tat Juan, man nim tä xquil wi ri u Tzij ri Dios ri tzijom chque. \v 31 Xubij c'u ri Kajaw Jesús: ¿Jas c'u ruc' queinjunamaj wi ri winak re we k'ij junab ri'? ¿Jas c'u ruc' e junam wi? —cächa'. \v 32 Xak e junam cuc' ri alabom ri e tac'atoj pa tak ri c'ayibal, ri cäquich'abela quib, cäquibij: “Xkok'esaj ri su' chiwe, man xixxojow taj. Xkaban u k'ojom cäminak, man xixok' tä c'ut,” —quecha ri'. \v 33 Xul c'u ri tat Juan ri Kasal Ja' ri man wi'j taj, ri man cutij tä vino. Quixtzijon c'u chrij, quibij: Xa c'o jun itzelalaj espíritu che, —quixcha'. \v 34 Xinpe c'u ri in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak. Quinwi'c, quintij vino. Quixtzijon c'u chwij, quibij: Chiwilampe', are jun jik'alaj achi, jun k'abarel ri cachi'l tok'il tak alcabal xukuje' ajmaquib, —quixcha chwe. \v 35 Ri winak c'ut ri cäca'n ronojel ruc' no'j, cäquic'ut chkawäch chi kas utz ri' ri no'j ri cuya ri Dios, —xcha chque. \s1 Ri Jesús cäwi' ruc' jun tata' fariseo \p \v 36 Jun chque ri tata'ib fariseos xuta' tok'ob che ri Jesús chi cäwi' ruc'. Xoc c'u bi pa rachoch ri fariseo, xt'uyi chi' ri mesa. \v 37 Jun ixok re be, ri quel pa ri tinimit, xuto chi tajin cäwi' ri Jesús pa ri rachoch ri fariseo. Xe'c, xuc'am bi jun c'olibal cunabal re alabastro nojinak che c'oc'alaj cunabal. \v 38 Xc'oji c'u pa rakan ri Jesús, tajin cok'ic. Xuchaplej qui ja'xic ri rakan ruc' ri u wal u wäch, queusu' c'u che ru wi'. Xeutz'umaj ri rakan, xutix ri c'oc'alaj cunabal chquij. \v 39 Aretak ri tata' fariseo ri xula'n ri Jesús xril ri xuban ri ixok, xchoman pa ranima', xubij: “We ta are k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios we achi ri', cuch'ob ta ri Are' jachin ri ixok ri'. Xukuje' cuch'ob ta na jas u banic ri ixok ri cächapow cok, chi are jun ixok re be wa',” —xcha ri fariseo pa ranima'. \p \v 40 Xch'aw ri Jesús, xubij che ri fariseo: Tat Simón, c'o ri cwaj quinbij na che la, —xcha'. \p Xch'aw ri tat Simón, xubij che: Ajtij, bij ba' la chwe, —xcha che. \p \v 41 Cubij c'u ri Jesús: E c'o quieb winak c'o qui c'as ruc' jun ya'l jalomal. Jun chque c'o jun ciento quetzales u c'as ruc' ri tata'. Ri jun chic xa lajuj quetzales u c'as, —cächa'. \v 42 Rumal c'u rech chi man c'o tä qui rajil chutojic ri qui c'as, ri ya'l jalomal xubij chque chi utz la' we man cäquitoj tä chic, —cächa ri' chque. ¿Jachin c'u chque ri ajc'asib ri kas lok' xril wi ri ya'l jalomal? —xcha ri Jesús. \p \v 43 Xch'aw c'u ri tat Simón, xubij: Quinchomaj in chi are ri jun ri nim na u c'as, ri man xutoj tä chic, —xcha'. \p Xubij ri Jesús che: Utz u ch'obic xban la, —cächa che. \v 44 Ri in xinoc lok pa ri achoch la. Man xya tä la joron chwe che qui ch'ajic ri wakan. Ri ixok ri' u ja'm ri wakan che ri u wal u wäch, xeusu' c'u che ru wi', —cächa'. \v 45 Man xintz'umaj tä la. Are c'u ri ixok aretak xinoc lok, xuchap u banic wa' chwe, man u tänabam tä qui tz'umaxic ri wakan. \v 46 Man xya tä la aceite pa nu wi'. Ri are c'ut u yo'm c'oc'alaj cunabal chquij ri wakan. \v 47 Quinbij che la chi quesachtaj na ri q'uialaj tak u mac rumal chi sibalaj lok' quinrilo. Apachin c'ut ri cuna' pa ranima' chi man nim tä más ru mac ri quesachic, man lok' tä más ri Dios chuwäch, —xcha ri Jesús che. \p \v 48 Xubij c'u che ri ixok: Quesachtaj ba' ra mac, —xcha che. \p \v 49 Ri e c'o ruc' ri Jesús chi' ri mesa cäquitzijobela quib, cäquibij: ¿Jachin lo wa' we achi ri' ri cäsachow mac? —xecha ri'. \p \v 50 Xubij c'u ri Jesús che ri ixok: Nan, a rikom ru tobanic ri Dios rumal chi kas tzij catcojonic. Cuya' cate'c, chuxlan ba' ri awanima', —xcha ri Jesús che. \c 8 \s1 Jujun ixokib quetob ruc' ri Jesús \p \v 1 Te c'u ri' ri Jesús xusolij conojel ri tinimit xukuje' conojel ri niq'uiaj c'olibal ri e c'o wi winak, xutzijoj ru Lok' Pixab ri Dios chque. Cuya retamaxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ru takanic ri Dios pa qui wi' winak. E c'o c'u ri cablajuj u tako'n ruc'. \v 2 E benak ruc' xukuje' jujun ixokib ri e utzirisam chque itzelalaj tak espíritus xukuje' chque tak ri qui yab. E are c'u wa': Ri nan María ri cäbix Magdalena che. Esam c'u bic wukub itzelalaj tak espíritus che. \v 3 C'o ri nan Juana, rixokil ri tat Chuza, ru mayordomo ri tat Herodes. C'o c'u ri nan Susana, xukuje' q'uia ixokib chic ri xquicoj ri jastak que chuto'ic ri Kajaw Jesús. \s1 Ri Jesús cuya tijonic chrij ri ticol ija' \p \v 4 Xquimulij c'u quib q'uia winak. Xeopan winak ruc' ri Jesús ri xepe pa ronojel tinimit. Ri Are' xucoj jun c'utbal chuya'ic tijonic chque, xubij: \v 5 Jun ticol ija' xel bi cho ja, xe' c'u pa ticonijic. Aretak xjopinic, xkaj jubik' ri ija' pa ri be, xtac'alexic. Xukuje' xekaj lok ri chicop ajuwocaj, xquitij bi ri ija'. \v 6 Xkaj xukuje' jubik' ri ija' pa tak abaj. Xuchaplej q'uiyem. Xchaki'jar c'ut rumal chi man c'o tä u räxil ri ulew. \v 7 Xkaj chi jubik' pa tak ri k'ayes ri c'o qui q'uixol. Xq'uiy ri ija' junam ruc' ri k'ayes. Xjik'isax c'u ri tico'n rumal. \v 8 Xkaj chi jubik' pa utzalaj ulew, xebel c'u lok, xeq'uiyic. Xquiya jun ciento qui wäch chquijujunal chupam ru jolom trico, —xcha chque. \p Aretak ri Jesús xto'taj chutzijoxic wa', co xch'awic, xubij: ¡Ri ix ri i jiquibam ri iwanima' chutatabexic ri nu tzij, chitatabej ba'! —xcha chque. \s1 Ri Jesús cubij chque ru tijoxelab jas qui patän ri c'utbal ri cucojo \p \v 9 Ru tijoxelab xquita' che ri Jesús, xquibij: ¿Jas quel cubij wa' we c'utbal ri'? —xecha che. \v 10 Xch'aw chi ri Jesús, xubij chque: Yo'm chiwe ix ri retamaxic ri man quetam tä ri niq'uiaj winak chic chrij ri u takanic ri Dios. Queincoj c'u c'utbal che qui tijoxic ri niq'uiaj winak chic rech pune queca'yic, je' ta ne chi man c'o tä cäquilo, pune cäquitatabej ri tzij, man cäquich'ob tä ri' ri qui tatabem, —cächa'. \s1 Ri Jesús cutzijoj chque ru tijoxelab jas quel cubij ri c'utbal chrij ri ticol ija' \p \v 11 Are c'u wa' ri quel cubij ri xintzijoj chiwe: Ri ija' are ru Tzij ri Dios. \v 12 Ri ija' ri xekaj pa ri be, e are junam jas ri winak ri cäquita ri Tzij. Copan c'u ri Itzel, cäresaj ri Tzij pa canima' rech man quecojon taj, man cäquirik tä ru tobanic ri Dios. \v 13 Ri ija' ri xkaj pa tak abaj, e are' junam jas ri winak ri cäquic'amowaj ri Tzij. Aretak cäquito, quequicotic. Man c'o tä c'u ri qui xera'. Xa quieb oxib k'ij cäquicojo. Aretak c'ut cäquichap u rikic c'äx, quetzelej canok, —cächa'. \v 14 Ri ija' ri xkaj pa tak ri k'ayes e are' junam jas ri winak ri cäquita ri Tzij. Te c'u ri' cäquitakej chi na jumul ri qui be. Sibalaj que' canima' ruc' ri k'inomal ajuwächulew, que' canima' cuc' tak ri nimak'ij, xukuje' ruc' ri qui chac. Cäjik'isax c'u ru Tzij ri Dios pa canima', man cäquiya tä c'u ri qui wächinic, —cächa'. \v 15 Ri ija' c'ut ri xkaj pa utzalaj ulew, quinjunamaj cuc' ri winak ri utz canima', ri cäca'n ronojel ruc' jicomal, cäquijiquiba canima' chrij ri Tzij ri xquitatabej. Cäquitakej c'ut, sibalaj quewächinic, —xcha ri Jesús chque. \s1 Man c'o tä jas ri c'u'talic ri mat cäk'alajin na \p \v 16 Xubij chi na ri Jesús: Man c'o tä jun winak ri cutzij jun chäj o jun candela, te ri' cuch'uk wa' che jun lak. Man cuya tä c'u wa' chuxe' jun ch'at. Xane cuya wa' chicaj rech quilitaj ru sakil cumal ri winak ri queboc bi pa ja, —cächa'. \v 17 Ronojel ri c'u'talic cäk'alajin na. Ronojel ri ch'uktal u wi' quel na chi sak rech quetamaxic. \p \v 18 Kas chitatabej ba' na ri quinbij, rumal chi apachin ri c'o c'o ruc' cäyi' na niq'uiaj che. Apachin c'u ri man c'o tä c'o ruc', quesax na jas ri cuchomaj chi c'olic, —xcha chque. \s1 Ri u nan xukuje' niq'uiaj tak rachalal ri Jesús queopan ruc' \p \v 19 Xopan c'u ru nan ri Jesús, xukuje' tak ri u chak', ri ranab. Man quecowin tä c'ut quekeb ruc' rumal quech ri q'uialaj winak. \v 20 Xbix c'u wa' che ri Jesús: Ri nan la xukuje' ri achalal la e tac'atoj cho ja. Cäch'abex la cumal, —xecha che. \p \v 21 Xch'aw ri Jesús, xubij chque: Ri winak ri cäquitatabej ru Tzij ri Dios, cäca'n c'u ri cubij, e are' nu nan wa', xukuje' e are' wa' ri kas wachalal, —xcha chque. \s1 Ri Jesús cubano chi cätäni ri quiäkik' \p \v 22 Pa jun k'ij xoc ri Jesús pa jun barco, e rachi'lam c'u ru tijoxelab. Xubij ri Jesús chque: Chujk'ax jela' ch'äkäp che ri mar, —xcha chque. \p Xebe' c'ut. \v 23 E benak puwi' ri mar, xwar ri Jesús. Xpe c'u jun nimalaj quiäkik' ri sibalaj c'äx puwi' ri mar. Ri barco tajin cänoj che ja', je ri' chi xak quieb cubij pa qui wi'. \v 24 Xebe' ri tijoxelab ruc' ri Jesús, xquic'asuj. Xquibij che: ¡Kajtij, Kajtij, tajin cujcämic! —xecha che. \p Xc'astaj c'u ri Jesús, xuyaj ri quiäkik' xukuje' ri nimak tak uwoja'. Xtäni c'u ri quiäkik', xlilob u wi' ri ja'. \v 25 Xubij ri Jesús chque ru tijoxelab: ¿Jas che man quixcojon taj? —xcha chque. \p Xquixej quib, xquicajmaj ri xubano, cäquibila c'u chbil quib: ¿Jachin lo wa' ri c'o u takanic puwi' ri quiäkik' xukuje' ri ja' je ri' chi queniman che? —xecha ri'. \s1 Ru cunaxic jun aj Gadara ri e c'o itzelalaj tak espíritus che \p \v 26 Xeopan c'u pa ri tinimit Gadara, ri c'o apan chuwäch ri Galilea chuchi' ri mar. \v 27 Aretak ri Jesús xel lok pa ri barco, xriktaj rumal jun achi re ri tinimit. Tzq'uia junab chic e c'o itzelalaj tak espíritus che ri achi. Man cucoj tä chi ratz'iak. Man cäjeki tä cho rachoch, xane chquixol ri mukubal cäc'oji wi we achi ri'. \v 28 Aretak xril apan ri Jesús, xurak u chi', xutzak rib chuwäch. Co xch'awic, xubij c'u che ri Jesús: ¿Jas caj la chwe, tat Jesús? Lal ri' ri u C'ojol ri Nimalaj Dios aj Chicaj, —cächa che. ¡Bana ba' la tok'ob, mäban la c'äx chwe! —xcha che ri Jesús. \p \v 29 Xubij wa' rumal chi ri Jesús tajin cätakan che ri itzelalaj espíritu chi quel bi che ri achi. Tzq'uia junab c'o u takanic ri itzelalaj espíritu puwi' ri achi. Pune cächajixic, cäxim c'u cuc' ximibal re ch'ich', xukuje' chapbal akanaj, ri achi xa queut'okopij wa', quel bic. Ri itzelalaj espíritu cäresaj bi ri achi, cuc'am bi pa tak juyub ri quetz'inowic. \v 30 Xuta' ri Jesús che, xubij: ¿Jas ri a bi'? —xcha che. \p Xubij che ri Jesús: Ri nu bi' are Q'uiyal, —xcha'. \p Xubij wa' rumal chi sibalaj e q'uia ri itzelalaj tak espíritus ri e oquinak che ri achi. \v 31 Ri itzelalaj tak espíritus xquibochi'j ri Jesús chi meutak bi pa ri k'ekumalaj jul. \v 32 E q'uia c'u ri ak ri tajin queyuk'ux apan pa ri juyub. Xquibochi'j chi chuya chque chi queboc chque ri ak. Je'ey, —xcha ri Jesús chque. \v 33 Xebel c'u bi ri itzelalaj tak espíritus che ri achi, xeboc chque tak ri ak. Conojel ri ak junam xquiq'uiäk bi quib chutza'm ri juyub, xetzak bi pa ri mar, xejik'ic. \p \v 34 Aretak ri ajyuk'ab xquil ri xbantajic, xeanimajic, xebe'c. Xquiya u tzijol wa' chque ri winak pa ri tinimit, xukuje' pa tak ri juyub. \v 35 Xebel lok ri winak che rilic ri xbantajic. Xeopan ruc' ri Jesús. Xquirik c'u ri achi ri xebel wi ri itzelalaj tak espíritus, cojom chi ri ratz'iak, man ch'uj tä chic. T'uyul c'u ri are' chuwäch ri Jesús. Xquixej c'u quib ri winak. \v 36 Ri winak ri xeilow wa' ri xbanic xquitzijoj wa' chque ri jule' winak chic jas ri rutzirisaxic ri achi ri xec'oji na q'uia itzelalaj tak espíritus che. \v 37 Te c'u ri' conojel ri winak ri e jekel wi jela' chrij ri tinimit Gadara, xquibochi'j ri Jesús chi chel bic cuc' rumal chi sibalaj xquixej quib. Xoc chi bi ri Jesús pa ri barco, xtzelejic. \v 38 Ri achi ri xebel wi ri itzelalaj tak espíritus sibalaj xubochi'j ri Jesús chi cuya che chi que' ruc'. Ri Jesús xutak bi cho rachoch, xubij che: \v 39 Chattzelej bi cho awachoch, cheatzijoj conojel ri nimak tak utzil ri u banom ri Dios chawe, —xcha che. \p Xe' c'u ri achi, xuchap qui tzijoxic chque conojel ri winak re ri u tinimit ri nimak tak utzil ri u banom ri Jesús che. \s1 Waral cäkil wi ri xuban ri u mia'l ri tat Jairo xukuje' ri ixok ri xuchap cok ri ratz'iak ri Jesús \p \v 40 Aretak xtzelej bi ri Jesús, e c'o q'uia winak ri xlec'ulanok, xequicotic. Conojel queye'm ru tzelejic. \v 41 Xopan c'u jun achi ruc' ri Jesús, tat Jairo u bi' ri achi ri'. Are qui nimal ri winak wa' pa ri rachoch Dios. Xupach ba' rib cho ri Jesús, xubochi'j chi copan cho rachoch. \v 42 Xa jun chi u mia'l ri achi ri', craj cablajuj u junab. Cämic c'u cubano. Xe' ri Jesús ruc'. Benak c'u pa ri be, sibalaj cäpitz' cumal ri q'uialaj winak. \p \v 43 C'o c'u jun ixok ri u rikom c'äx cablajuj junab rumal ru quiq'uel ri xa quelic, man cätäni tä che. U sachom c'u ronojel ru rajil cuc' cunanelab. Man c'o tä jun ri cowininak che rutzirisaxic. \v 44 Xkeb c'u chrij ri Jesús, xuchap cok ru chi' ru k'u'. Chanim c'ut xtäni ru quiq'uel ri quelic. \p \v 45 Xubij c'u ri Jesús: ¿Jachin ri' ri xinchapowic? —xcha'. \p Conojel ri winak xquibij chquijujunal: Man in tä ri', —xecha che. Xubij c'u ri tat Pedro xukuje' ri e c'o ruc': Kajtij, ¿a mat quil la chi e q'uia ri winak ri e c'o chij la? Cäpitz' ba' la cumal conojel. ¿Jas che cäbij la: “¿Jachin ri' ri xinchapowic?” —cächa la, —xcha ri tat Pedro che. \p \v 46 Xubij c'u ri Jesús che: C'o jun winak ri xinchapowic. Xinna' chi xel jubik' ri nu chuk'ab chucunaxic jun winak, —xcha chque. \p \v 47 Aretak ri ixok xrilo chi man xc'u'taj taj, xkeb ruc' ri Jesús, cäbirbitic. Xxuqui chuwäch. Xuk'alajisaj chquiwäch conojel ri winak jas che xuchap cok ri Jesús, xukuje' chi xcunatajic. \v 48 Xubij ri Jesús che: Nan, xcunataj la rumal chi cäcojon la chwe, —cächa'. Cuya' que' la, chuxlan ba' anima' la, —xcha ri Jesús che. \p \v 49 C'ä tajin cätzijon na ri Jesús, aretak xopan jun ajuworachoch ri qui nimal ri winak re ri rachoch Dios. Xubij che ri tat Jairo: Xcäm ri mia'l la, —cächa che. Xak mäya chi la latz' che ri Ajtij, —xcha che. \p \v 50 Aretak ri Jesús xuta ri xbixic, xch'awic, xubij che ri tat Jairo: Mäxej ib la, —cächa'. Xane cojon la chwe. Cutzir c'u na ri ali, —xcha che. \p \v 51 Aretak xopan cho rachoch ri tat Jairo, man xraj tä ri Jesús chi c'o jachin coc bi ruc', xak xuwi ri tat Pedro, ri tat Juan, ri tat Jacobo, xukuje' ru nan tat ri ali. \v 52 Conojel ri e c'o chila' tajin quebok'ic, cäquiq'uis quib che ok'ej. Xubij ri Jesús chque: Man cok' tä chi alak. Man cäminak tä ri ali, xane xak cäwaric, —xcha chque. \p \v 53 Ri winak c'ut xa cäquetze'j u wäch ri Jesús rumal chi quetam chi cäminak chi ri ali. \v 54 Ri Jesús xuchap ri ali che ru k'ab, co xch'awic, xubij: Ali, chatwalijok, —xcha che. \p \v 55 Xtzelej c'u lok ri ranima'. Chanim xwalijic. Xtakan c'u ri Jesús chque chi chquiya che ri cutijo. \v 56 Xquicajmaj wa' ru tat u nan. Ri Jesús xeupixbaj chi c'o mäquibij wi wa' ri xbantajic. \c 9 \s1 Ri Jesús queutak bi ri cablajuj u tijoxelab chutzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio, xukuje' che cunanic \p \v 1 Ri Jesús xeusiq'uij ri cablajuj u tijoxelab ruc'. Xuya chque chi cäc'oji qui takanic pa qui wi' conojel ri itzelalaj tak espíritus rech quequesaj bi chque ri winak. Xukuje' xuya chque chi quequicunaj ri yawabib. \v 2 Xeutak bic chutzijoxic ru Lok' Pixab ri Dios chrij ru takanic ri Dios pa qui wi' ri winak. Xeutak bi xukuje' che qui cunaxic ri yawabib. \v 3 Xubij ri Jesús chque: C'o mic'am bic che ri be. Mic'am bi i ch'imiy, i chim, i wa, o ri i rajil. Xa jun iwatz'iak chijujunal quic'am bic, —cächa chque. \v 4 Apachique ja ri quixoc wi, chixcanaj can chila' c'ä quitakej chi na bi jumul ri i be. \v 5 We c'o jun tinimit ri man quixc'ulax tä wi, chixel bi chila', chitota' can ri ulew ri c'o chque ri iwakan chuk'alajisaxic chquij ri winak re ri tinimit ri' chi man utz tä ri cäca'no, c'o qui mac, —xcha chque. \p \v 6 Xebe' c'ut, xebe' pa tak conojel ri alaj tak tinimit. Xquitzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio, xukuje' xca'n cunanic pa tak conojel ri tinimit. \s1 Cäcämisax ri Juan Kasal Ja' \p \v 7 Ri nim takanel Herodes xretamaj ronojel ri tajin cuban ri Jesús. Man curik taj jas cubano rumal chi e c'o jujun cäquibij chrij ri Jesús: Xc'astaj lok ri tat Juan Kasal Ja' chquixol ri cäminakib, —quecha'. \v 8 Xukuje' e c'o jule' chic cäquibij chrij ri Jesús: Ri Elías, k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios ojer u c'utum rib chkawäch, —quecha'. Cäquibij c'u jujun winak chic: Jun chic chque ri ojer tak k'alajisal tak re ru Lok' Pixab ri Dios xc'astaj lok chquixol ri cäminakib, —xecha ri'. \v 9 Xubij c'u ri tat Herodes: In xintakan che resaxic u jolom ri tat Juan. ¿Jachin ta c'u lo ri' ri je' tak wa' nu tom chrij? —xcha'. \p Cutzucuj c'u rilic u wäch ri Jesús. \s1 Ri Jesús cuya qui wa job mil winak \p \v 10 Aretak xetzelej lok ri u tako'n ri Jesús, xquibij che ri Are' ronojel ri qui banom. Ri Jesús xeuc'am bic, xebe' c'u qui tuquiel wi pa jun tinimit, Betsaida u bi'. \v 11 Aretak xquetamaj ri winak chi xel bi ri Jesús, xeteri bi chrij. Xeuc'ulaj c'u ri Jesús, xeutzijobej chrij ru takanic ri Dios pa qui wi' winak, xukuje' xeucunaj ri yawabib. \p \v 12 Kajem c'u cuban ri k'ij, xekeb ri cablajuj u tijoxelab ruc' ri Jesús, xquibij che: Chetaka la bi ri winak rech quebe' pa tak ri tinimit, xukuje' cho tak ri cachoch ri winak ri e c'o chunakaj ri tinimit, che rokxanexic quib churikic ri cäquitijo. Uj c'o c'u waral pa tak juyub ri cätz'inowic, —xecha che. \p \v 13 Xubij ri Jesús chque: Chiya ix ri cäquitijo, —xcha chque. \p Xquibij c'u ru tijoxelab che: Man c'o tä c'o kuc' xane xa job caxlan wa cuc' quieb cär. ¿A cuje' ta c'u lo chulok'ic ri qui wa conojel we winak ri'? —xecha che. \p \v 14 Craj c'u e c'o job mil achijab. Xubij ri Jesús chque ru tijoxelab: Chibij chque ri winak chi quecu'bi pa tak mulaj re niq'uiaj tak ciento, —xcha chque. \p \v 15 Je' xca'no, xecu'bi c'u conojel ri winak. \v 16 Ri Jesús xeuc'am ri job wa cuc' ri quieb cär, xca'y c'u chicaj, xeutewchij. Te ri' xeupiro, xeuya chque ru tijoxelab rech cäquijach wa' chquiwäch ri winak. \v 17 Conojel xewi'c, xenojic. Xquimulij c'u ri ch'äkatak wa. Are cablajuj chicäch ri xec'oltajic. \s1 Ri tat Pedro cuk'alajisaj chi ri Jesús are ri Cristo \p \v 18 Pa jun k'ij ri Jesús tajin cuban orar. E c'o ru tijoxelab ruc' pa qui tuquiel wi. Ri Jesús xuchap u ta'ic chque, xubij: ¿Jas cäquibij ri winak chi jachin ri' ri in? —xcha chque. \p \v 19 Xech'awic, xquibij che: E c'o jujun cäquibij chi lal ri' ri tat Juan Kasal Ja'. Jule' chic cäquibij chi lal ri' ri Elías, k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios ojer. E c'o chi niq'uiaj cäquibij chi lal jun chic chque ri ojer tak k'alajisal tak re ru Lok' Pixab ri Dios ri xc'astaj lok chquixol ri cäminakib, —xecha che. \p \v 20 Xubij c'u ri Jesús chque: ¿Jas c'u quibij ix chi jachin ri in? —xcha chque. \p Ri tat Pedro xch'awic, xubij: Lal ri' ri Cristo ri takom la lok rumal ri Dios, —xcha che. \s1 Ri Jesús cutzijoj chi cäcäm na \p \v 21 Ri Jesús sibalaj xeupixbaj ru tijoxelab chi c'o mäquibij wi wa' chi are ri Cristo. \v 22 Xubij chque: Rajwaxic chi ri in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, quinrik na sibalaj c'äx, quinxutux na cumal ri nimak tak tata'ib, cumal ri qui nimakil sacerdotes aj Israel xukuje' cumal ri tijonelab re ri Pixab, —cächa'. Xukuje' rajwaxic chi quincämisax na. Te c'u ri' quinc'astaj chi c'u na churox k'ij chquixol ri cäminakib, —xcha chque. \p \v 23 Xubij c'u ri Jesús chque conojel: We c'o jun craj cäpe wuc' in, rajwaxic chi muban xa jas ru rayinic ri are'. Rajwaxic chi cutelej lok ru cruz ronojel k'ij, chpet wuc' in. \v 24 Apachin ta ne ri nim cril wi ru c'aslemal cho ru wächulew, cäsach na u wäch wa'. Apachin ta ne ri cuya na ru c'aslemal rumal wech in, cäc'oji na u c'aslemal ri man c'o tä u q'uisic, —cächa chque. \v 25 ¿Jas lo ri utzil curik jun winak we cärechbej conojel ri jastak ajuwächulew, cuya c'u ri ranima' che tojbal que, cäsach c'u u wäch we winak ri'? —cächa chque. \v 26 Apachique winak ri xa cäq'uix chwe in, xukuje' che ri nu tzij, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, quinq'uix na xukuje' che ri winak ri' aretak quintzelej lok ruc' nimalaj chuk'ab jas ru petic jun nim takanel. Cänimarisax na nu k'ij pa ri k'ij ri' junam jas ru nimarisaxic u k'ij ri nu Tat xukuje' ri lok'alaj tak ángeles, —cächa'. \v 27 Are kas tzij ri quinbij in chiwe chi e c'o jujun chque ri e c'o waral chnuwäch ri man quecäm tä na c'ä cäquil na ru takanic ri Dios pa qui wi' ri winak, —xcha chque. \s1 Cäq'uextaj ru ca'yebal ri Jesús \p \v 28 Craj xque' wajxakib k'ij u bim chi can wa' ri Jesús, te c'u ri' xeuc'am bi ri tat Pedro, ri tat Juan xukuje' ri tat Jacobo, xepaki c'u puwi' ri juyub chubanic orar. \v 29 Aretak tajin cuban orar, xq'uextaj ru ca'yebal ri Jesús. Sibalaj xjuluw ri ratz'iak, sibalaj sakloloj xubano je' jas ri sak tew. \v 30 Tzcajmabal chic, e c'o c'u quieb achijab xetac'tobic, tajin quetzijon ruc' ri Jesús, e are ri mam Moisés rachi'l ri mam Elías. \v 31 Sibalaj je'l ru juluwem qui wäch. Cäquitzijobej c'u ri Jesús chrij ri relic bic cho ru wächulew, are la' ru cämical ri curik na pa Jerusalén. \v 32 Pune ri tat Pedro xukuje' ri e c'o ruc' sibalaj c'äx qui waram, man xewar taj. Xquilo chi sibalaj je'l ru juluwem ru wäch ri Jesús xukuje' ri qui wäch ri quieb achijab ri e c'o ruc'. \v 33 Elem cäca'n bi ri achijab, xubij ri tat Pedro che ri Jesús: Kajtij, ¡sibalaj utz chi uj cujc'oji na waral! Ka'na oxib cäbal, jun che la, jun che ri ka mam Moisés, xukuje' jun che ri ka mam Elías, —xcha che. \p Je' xubij wa' ri tat Pedro rumal chi man curik taj jas cubij. \v 34 Je' tajin cubij wa' aretak xkaj jun sutz' chquij, xech'uktaj c'ut. Xquixej quib ri tijoxelab aretak ri sutz' xeuch'uku. \v 35 Xch'aw c'u lok jun chupam ri sutz', xubij: ¡Are lok'alaj nu C'ojol wa'! Chitatabej ri cubij, —xcha'. \p \v 36 Aretak xtäni ri ch'awem, xcanaj can ri Jesús u tuquiel. Man xech'aw tä chi c'u ru tijoxelab. Xukuje' pa tak ri k'ij ri' man xquitzijoj tä che jachin jun winak ri xquilo. \s1 Ri Jesús cärutzirisaj jun ala ri c'o jun itzelalaj espíritu che \p \v 37 Chucab k'ij aretak xekaj lok puwi' ri juyub, e c'o q'uia winak ri xebel lok churikic ri Jesús. \v 38 C'o c'u jun achi cuc' ri winak, co xch'awic, xubij: Kajtij, bana la tok'ob chwe, —xcha'. Chilampe la ri nu c'ojol xa jun chi ala ri c'o wuc'. \v 39 Amak'el cächap rumal jun itzelalaj espíritu. Curak u chi' ri ala. Ri itzelalaj espíritu cubak'atila', cupuluwisaj u pu chi', xukuje' cutota', —cächa'. Tzman craj taj quel che ri ala, —xcha ri tata'. \v 40 Xeinbochi'j ri tijoxelab la che resaxic ri itzelalaj espíritu, man xecowin tä c'u che, —xcha'. \p \v 41 Xch'aw ri Jesús, xubij: ¡Ay, winak! Man alak nimanelab tak winak taj, tzman cäcojon tä alak, —xcha chque. ¿A are caj alak chi xak quinc'oji in uc' alak ronojel k'ij che to'ic alak? Xque' q'uia ri k'ij nu cuyum ri mac alak, —xcha chque. Xubij c'u che ri achi: C'ama la lok ri c'ojol la, —xcha che. \p \v 42 Aretak tajin cäkeb ri ala ruc' ri Jesús, ri itzelalaj espíritu xuq'uiäk pulew, xubak'atila'. Ri Jesús xuyaj ri itzelalaj espíritu, xrutzirisaj ri ala. Xujach bic che ru tat. \v 43 Conojel ri winak xquicajmaj ri nimalaj u chuk'ab ri Dios. \s1 Ri Jesús cutzijoj chi na jumul chi cäcämic \p Ri winak sibalaj tajin cäquicajmaj ri xubano, xch'aw chi ri Jesús, xubij chque ru tijoxelab: \v 44 Chicojo retal wa' ri quinbij chiwe, —cächa chque. ¡Ri in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, quinjach na bi pa qui k'ab ri winak! —xcha'. \p \v 45 Man xquich'ob tä c'u ru tijoxelab jas ri xubij chque. Man xyi' tä chque chi cäquich'ob we tzij ri'. Xquixej c'u quib chuta'ic che jas quel cubij wa' ri xubij chque. \s1 Ri tijoxelab cäquichomala quib chrij jachin chque are nim na u banic \p \v 46 Te c'u ri' ri tijoxelab xquichap u chomalaxic quib chrij jachin chque are ri nim na u banic chquixol. \v 47 Aretak ri Jesús xretamaj ri xquichomaj pa canima', xuc'am apan jun ac'al, xutac'aba ruc'. \v 48 Xubij c'u ri Jesús chque: Apachin jun winak ri kas cäc'amow we ac'al ri' rumal wech in, in ri' quinuc'amo xukuje'. Apachin c'u ri quinc'amow in, cuc'am ri' xukuje' ri xintakow lok. Apachin c'u chiwe ri man nim tä u banic, tzare wa' ri nim na quinwil in, —xcha chque. \s1 Apachin jun winak ri man cuban tä u c'ulel chke, are ri' cujuto' na \p \v 49 Xubij c'u ri tat Juan che ri Jesús: Kajtij, kilom jun ri queresaj itzelalaj tak espíritus pa ri bi' la. Xkak'il c'u canok rumal chi man are tä jun kuc', —xcha che. \p \v 50 Xubij ri Jesús che: ¡Mik'ila chic! —xcha'. Apachin jun winak ri man cuban tä u c'ulel chke, cujuto' na ri', —xcha chque. \s1 Ri Jesús queuyaj ri tat Jacobo, ri tat Juan \p \v 51 Xketet c'u lok ri k'ij re ru c'amic bi ri Jesús chicaj, xujiquiba c'u ri ranima' che ru binem pa ri tinimit Jerusalén. \v 52 Ri Jesús xeutak bi u tako'n rech quenabej bi chuwäch pa ri be. Xebe' c'ut, xeopan pa jun alaj tinimit re Samaria, xquitzucuj jawije' ri cäwar wi ri Are', xukuje' ri cäwi' wi chila'. \v 53 Ri winak ajchila' man xquic'ulaj tä c'ut, rumal chi xquilo chi benam re ri Jesús pa Jerusalén. \v 54 Aretak ri tijoxelab, ri tat Jacobo, ri tat Juan xquil wa' jas ri xquiban ri ajtinimit, xquibij: Kajaw, ¿a caj la chi cujtakan chukasaxic k'ak' chicaj rech cäq'uis qui wäch we winak ri', je' jas xuban ri Elías, ri k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios ojer? —xecha che. \p \v 55 Xutzolk'omij rib ri Jesús, xeuyajo, xubij chque: ¿A xa man quich'ob taj chi are ri Lok'alaj Espíritu rech ri Dios ri cätakan pi wi'? Man are tä c'u ru rayinic ri Are' chi je' quiban wa'. \v 56 Ri in c'ut, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, man xinpe tä chusachic qui wäch ri winak, xane che qui to'ic, —xcha chque. \p Xebe' c'u pa jun alaj tinimit chic. \s1 Ri Jesús queupixbaj oxib winak ri cäcaj queboc che u tijoxelab ri Are' \p \v 57 E benak c'u pa ri be, c'o jun achi xubij che ri Jesús: Kajaw, quine' uc' la apawije' ta ne ri que' wi la, —xcha che. \p \v 58 Xubij ri Jesús che: Ri yac e c'o tak ri qui jul, xukuje' e c'o ri qui soc ri chicop ajuwocaj. Are c'u ri in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, man c'o tä jawije' quinwar wi, —xcha'. \p \v 59 Xubij ri Jesús che ri jun chic: Sa'j wuc', —xcha che. \p Xubij ri are': Kajaw, ya la chwe chi nabe quine'c, quinmuk na can ri nu tat aretak cäcämic, —xcha che. \p \v 60 Xch'aw chi ri Jesús, xubij che: Cheaya can ri cäminakib pa ri qui mac chequimuku ri qui cäminak. Ri at c'ut, jatzijoj ru Lok' Pixab ri Dios chrij ru takanic ri Dios pa qui wi' ri winak, —xcha ri Jesús che. \p \v 61 Jun achi chic xubij: Kajaw, quine' na uc' la, —cächa'. Nabe c'ut ya la chwe chi quine'c, queinch'abej na can ri ajuwowachoch, —xcha che. \p \v 62 Xubij ri Jesús che: Jun winak ri cuchap u banic taji'n, we cusak'orij ru chac, man cuq'uis taj, man c'o tä u patän wa'. Xukuje' jun winak ri craj coc che tijoxel we, ri xa cuban quieb ranima', man c'o tä c'u u patän wa' che ri Dios pa ru takanic pa qui wi' ri winak, —xcha chque. \c 10 \s1 Oxc'al lajuj u tijoxelab ri Jesús quetak bic \p \v 1 Te c'u ri' ri Jesús xeucha' oxc'al lajuj u tijoxelab chic. Pa cacabil xeutak bic rech quenabej bi chuwäch. Xebe' c'u pa ronojel tinimit, xukuje' jawije' chi' ri rajwaxic que' wi na ri Jesús. \v 2 Xubij ri Jesús chque: Kas nim ri jach', xa c'u e quieb oxib ri ajchaquib. Chibochi'j ba' ri Rajaw ri jach' chi cheutaka bi ajchaquib pa ru jach', —cächa chque. \v 3 ¡Jix ba'! Quixintak bic je' ta ne chi ri ix, ix alaj tak chij chquixol ri utiw. \v 4 Miwuc'aj bi i borxa che ri i rajil. Mic'am bi ri i chim, mic'am c'u bi ri i xajäb. Mixtaq'ui che tzij pa tak ri be rech man quixbeytaj taj. \v 5 Apachique ja ri quixoc wi, chibij nabe: Chuxlan ba' canima' ri winak ri e c'o pa we ja ri', —quixcha chque. \v 6 We c'o jachin jun winak cho ri ja ri' ri kas craj chi cuxlan ranima', cuc'amowaj na wa' ri i tzij re tewchibal, cuxlan c'u na ranima'. Are c'u we man c'olic, man cäcanaj tä can ri tewchibal pa qui wi' ri winak re ri ja ri'. \v 7 Chixcanaj can pa ri jun ja ri'. Xak mixbin chi' tak ja. Quitij na ri cäyi' chiwäch, rumal chi ya'tal che ri ajchac chi cuc'am ri tojbal re ru chac, —cächa chque. \v 8 Apachique tinimit ri quixopan wi, we quixquic'ulaj, chitija ri cäquiya chiwäch. \v 9 Chicunaj ri yawabib ri e c'olic, chibij c'u chque: “Nakaj ix c'o wi che ru takanic ri Dios pa qui wi' ri winak,” —quixcha chque. \v 10 Apachique tinimit ri quixopan wi, ri man quixquic'ulaj tä wi ri winak, chibij can wa' chque aretak quixel bic: \v 11 “Xukuje' ne ri ulew re ri tinimit alak ri nac'al chque ri kakan, cäkatota' na can che k'alajisabal chij alak chi man utz tä ri cäban alak. Chich'obo ba' chi nakaj chech alak c'o wi ru takanic ri Dios pa qui wi' ri winak,” —quixcha chque. \v 12 Quinbij c'u chiwe chi pa ri k'ij ri cäpetic, ri cuk'at na tzij ri Dios, cätan na ri' ri c'äjisabal u wäch ri tinimit Sodoma\f + \fr 10:12 \ft Ri quieb tzij “Sodoma” y “Gomorra” queriktaj pa ri Diccionario, q'uisbal re we Nuevo Testamento.\f* chuwäch ri c'äjisabal u wäch ri tinimit ri', —xcha ri Jesús. \s1 Waral cätzijox wi ri cäca'n ri winak ri man queniman taj \p \v 13 ¡C'äx iwe, winak re ri tinimit Corazín! ¡C'äx iwe, winak re ri tinimit Betsaida! We ta xeban ri cajmabal ri' pa ri tinimit Tiro, pa ri tinimit Sidón, jas ri xebantaj iwuc' ix, q'uextajinak ta chi na ri canima' ri winak jela', qui cojom ta chi catz'iak ri cuk'alajisaj chi quebisonic. Xukuje' c'o ta banom wi ri cuk'alajisaj chi are ri qui mac ri quebison che, —cächa'. \v 14 Rumal ri' cätan na ri c'äjisabal qui wäch ri winak aj Tiro, aj Sidón chuwäch ri c'äjisabal i wäch ix aretak cäk'at na tzij pi wi'. \v 15 Ri ix c'ut, winak re ri tinimit Capernaum, ri sibalaj xinimarisaj iwib, c'ä pa ri k'ak' quixkasax wi na, —xcha chque. \p \v 16 Xch'aw chi ri Jesús, xubij: Apachique winak ri cutatabej ri i tzij ix, in ri' ri quinutatabej. Apachin ri man nim tä quixrilo, in ri' ri man nim tä quinril wi xukuje'. Apachin c'u ri man nim tä quinrilo, man nim tä cäril wi ri' ri xintakow lok, —xcha chque ru tijoxelab. \s1 Quetzelej lok ri oxc'al lajuj tijoxelab \p \v 17 Ruc' quicotem c'ut xetzelej lok ri oxc'al lajuj tijoxelab ruc' ri Jesús, xquibij: Kajaw, xukuje' ri itzelalaj tak espíritus queniman chke aretak cäkacoj ri bi' la, —xecha che. \p \v 18 Xubij ri Jesús chque: Ri in xinwil ri xuban ri Satanás, aretak xtzak lok chicaj jas cuban ri caypa'. \v 19 Ri in nu yo'm ri i chuk'ab rech quixcowinic quitac'alej tak cumätz xukuje' tak ixterix. Nu yo'm xukuje' ri i chuk'ab chrij ronojel ri cuban ri ka C'ulel, rech quixch'acan na puwi', man c'o tä c'u jas jun c'äx ri cäcowin chubanic chiwe ix, —cächa'. \v 20 Mixquicot ba' rumal chi ri itzel tak espíritus queniman chiwe, xane are chixquicot na rumal chi e tz'ibam ri i bi' chicaj, —xcha chque. \s1 Cäquicot ri ranima' ri Jesús \p \v 21 Kas pa ri hora ri' sibalaj xquicot ri Jesús rumal ri Lok'alaj Espíritu, xubij: Maltiox che la, Tat, lal Rajaw ri cajulew, chi xban la chi ri ajno'jab, xukuje' ri c'o quetambal man cäquich'ob tä wa' we tzij ri'. Xane xec'ut la chquiwäch winak ri man c'o tä quetambal je' ta ne e are' alaj tak ac'alab. Je', Tat, je ri' ri utzalaj rayinic la, —xcha ri Jesús che. \p \v 22 Xubij xukuje': Ronojel ri c'olic are jachom chwe in rumal ri nu Tat. Man c'o tä jun ri kas retam jachin ri' ri u C'ojol ri Dios. Xak xuwi ri ka Tat retam. Man c'o tä c'u jun ri kas retam jachin ri' ri Dios ka Tat, xane xak xuwi ri u C'ojol. Apachin c'u chuwäch ri craj ri u C'ojol ri Dios cuc'ut wi wa', xukuje' ri winak ri' retam jachin ri' ri Dios ka Tat, —xcha ri Jesús. \p \v 23 Ri Jesús xutzolk'omij rib cuc' ru tijoxelab, xubij chque pa qui tuquiel wi: Utz que ri winak ri cäquil ronojel wa' ri tajin quiwil ix, —cächa'. \v 24 Je' quinbij chiwe chi e c'o q'uia chque ri ojer tak k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios, xukuje' nimak tak takanelab ri xquirayij ri rilic jas ri quiwil ix, man xquil tä c'ut. Xquirayij u tatabexic jas ri quitatabej ix, man xquita tä c'ut, —xcha ri Jesús chque. \s1 Ri xban rumal ri utzalaj tata' aj Samaria \p \v 25 Xtaq'ui c'u ak'an jun tijonel re ri Pixab che resaxic u pu chi' ri Jesús, xuta' che, xubij: Ajtij, ¿jas c'u quinban in rech quinrik na ri c'aslemal ri man c'o tä u q'uisic? —xcha che. \p \v 26 Xubij ri Jesús che: ¿Jas ri' ri tz'ibam pa ri Pixab? ¿Jas pu ri cäsiq'uij la u wäch? —xcha'. \p \v 27 Xch'aw chi ri tijonel re ri Pixab, xubij: “Sibalaj chiwaj ri i Dios ri Iwajaw, chijiquiba ri i c'ux, chijiquiba ri iwanima' chrij, chicojo ri i chomanic, chitija c'u i chuk'ab chubanic wa',” —cächa'. “Chiwaj c'u ri iwach winak jas ri ix quiwaj iwib,” —cächa ri Lok' Pixab, —xcha ri tata'. \p \v 28 Xubij ri Jesús che ri tata': Kas tzij ri bim la. Bana ba' la wa', c'o c'u na ri c'aslemal la, —xcha che. \p \v 29 Are c'u ri tata' craj cuk'alajisaj rib chi jicom ranima', xubij c'u che ri Jesús: ¿Jachin ri' ri wach winak? —xcha che. \p \v 30 Xch'aw chi ri Jesús, xubij che: Jun achi xel bi pa ri tinimit Jerusalén, benam c'u re pa ri tinimit Jericó. Xchap c'u cumal elak'omab pa ri be. Ri e are' xquesaj bi ri ratz'iak, xquich'ayo. Xebe' c'ut, xquiya canok. Xa c'u jubik' man xcäm ri achi, —cächa'. \v 31 Xkaj c'u bi jun chque ri sacerdotes aj Israel pa ri be ri'. Aretak xril ri achi, naj xoc'ow wi che. \v 32 Xopan xukuje' jun tata' Levita jawije' c'o wi ri achi. Aretak xril ri achi soctajinak, ri are' naj xoc'ow wi che xukuje'. \v 33 Benak c'u jun tata' aj Samaria pa ri be ri'. Aretak xril ri achi ri soctajinak pol pa ri be, xel ranima' che, xutok'obisaj u wäch. \v 34 Xkeb ruc' ri achi, xucoj cunabal chque ru soctajic, xupiso. Te ri' xuya ri achi chrij ru quiej, xuc'am bi pa jun ja warbal, xrilij c'u chila', —cächa'. \v 35 Chucab k'ij aretak xel bic ri tata' aj Samaria, xresaj lok ru rajil, xuya niq'uiaj che ri rajaw ri warbal, xubij che: “Bana ba' la tok'ob chwe, chilij la we achi ri'. Ronojel ri cäsach na la chrij, quintoj na che la aretak quintzelej lok,” —xcha che, —cächa ri Jesús. \v 36 Ri Jesús xuta' che ri tijonel, xubij: ¿Jas ri chomanic la? ¿Jachin chque ri oxib winak ri' are ri kas rach winak ri achi ri xchap cumal ri elak'omab? —xcha che. \p \v 37 Xch'aw chi ri tijonel re ri Pixab, xubij: Ri xutok'obisaj u wäch, are kas rach winak, —xcha'. \p Xubij c'u ri Jesús che: Ri lal, bana ba' la junam jas ri xuban ri tata' aj Samaria, —xcha che. \s1 Ri Jesús copan cho cachoch ri nan María, ri nan Marta \p \v 38 Xutakej ru be ri Jesús, e rachi'l c'u ru tijoxelab. Xeopan pa jun alaj tinimit. Jun ixok, Marta u bi', xeuc'ulaj cho rachoch. \v 39 Ri nan Marta c'o jun u chak', María u bi'. Xt'uyi c'u ri nan María chuwäch ri Jesús chutatabexic ri cubij. \v 40 Sibalaj latz' c'u u wäch ri nan Marta rumal rech ri q'uia u chac. Xopan ruc' ri Jesús, xubij che: Kajaw, ¿a xak quil la chi ri nu chak' quinuya can nu tuquiel chubanic ri chac? Bij ba la che chi chinuto', —xcha che. \p \v 41 Xch'aw ri Jesús, xubij che: Marta, Marta, sibalaj are cachomaj ri a chac. Tzbenak awanima' ruc'. \v 42 C'o c'u ri kas rajwaxic. Are c'u ri María are xucha' ri utz na, man quesax tä c'u wa' che, —xcha ri Jesús che. \c 11 \s1 Ri Jesús cuc'utu jas u banic orar \p \v 1 Ri Jesús tajin cuban orar pa jun c'olibal chic. Aretak xto'tajic, jun chque ru tijoxelab xubij che: Kajaw, chujitijoj la chubanic orar, je' jas ri tat Juan xuc'ut chquiwäch ru tijoxelab, —xcha che. \p \v 2 Xubij ri Jesús chque: Aretak quiban orar, chibij: \q1 Ka tat, ri lal c'o la pa ri caj, \q1 chnimarisax ta na u k'ij ri bi' la. \q1 Chtakan ta na la pa qui wi' \q2 conojel winak. \q1 Chban ta ba' ri rayibal la \q2 cho ruwächulew, \q2 jas ri cäban uc' la chila' chicaj. \q1 \v 3 Ya la ri ka wa ronojel k'ij. \q1 \v 4 Sacha la ri ka mac, \q2 je' jas ri uj xukuje' cäkasach \q2 ri qui mac ri cäca'n c'äx chke. \q1 Mäya la chke chi cujtakchi'x che mac, \q2 xane chujto' la cho ri Itzel, \m —quixcha na, —xcha ri Jesús chque. \p \v 5 Xukuje' xubij ri Jesús chque: We c'o jun chiwe ri c'o jun awachi'l, copan ta awuc' pa niq'uiaj ak'ab, cubij chawe: “Wachi'l, quinjal ta na oxib caxlan wa chawe. \v 6 Xa c'o jun wachi'l chic petinak pa ri be, opaninak c'u wuc' cho wachoch. Man c'o tä c'u jas quinya che,” —cächa'. \v 7 Are c'u ri at catch'aw ta lok, cabij che: “Maya latz' chwe. Tz'aptal chi ri uchibe. Ri walc'ual c'ut e k'oyol chi wuc' in. Man quincowin taj quinwalijic chutzucuxic jas quinya chawe,” —catcha che. \v 8 Pune man cawaj catwalij ri' chuya'ic ri wa che rumal c'u rech chi are ri awachi'l ri cuta' tok'ob chawe, kas catwalij na ri' rumal chi ri awachi'l man cutänaba tä ru ta'ic tok'ob, caya na ronojel ri rajwaxic che, —cächa'. \v 9 Je ri' quinbij chiwe: Chita' ba', c'o c'u cäya'taj na chiwe. Chitzucuj na, c'o na ri quiriko. Chixc'orc'otok, cäjakataj na ri uchija chiwäch. \v 10 Apachin c'u ri c'o jas cuta', cuc'am c'u na wa'. Ri winak ri c'o cutzucuj, c'o na ri curiko. Ri winak ri cäc'orc'otic, cäjakataj na ri uchija chuwäch, —xcha ri Jesús chque. \p \v 11 ¿A c'o lo jun chiwe ix, ri ix tata'ib, we ta ri a c'ojol cuta' ru wa, ri at c'ut caya jun abaj che? We ta cuta' jun u cär, ¿a caya lo jun cumätz che chuq'uexwäch ri cär? \v 12 We cuta' jun u sakmol, ¿a caya ne lo jun ixterix che? ¡Man je' taj! —cächa'. \v 13 We ri ix ri ix ajmaquib iwetam ri qui sipaxic utzalaj tak jastak chque ri iwalc'ual, ¿a ma tä ne ri i Tat ri c'o chila' chicaj cuya na ri Lok'alaj Espíritu chque ri winak ri cäquita' wa' che? —xcha ri Jesús chque. \s1 Cäban tzijtal chrij ri Jesús chi c'o u chuk'ab rumal ri Beelzebú \p \v 14 Ri Jesús tajin cäresaj bi jun itzelalaj espíritu ri cuban memal. Aretak xel bi ri itzelalaj espíritu, xcowinic xch'aw ri achi ri mem nabe. Xquicajmaj c'u wa' ri winak. \v 15 E c'o jujun chque ri winak xquibij: Wa' we achi ri' queresaj bi ri itzel tak espíritus ruc' ru chuk'ab ri Beelzebú\f + \fr 11:15 \ft Ri tzij “Beelzebú” are jun chque ru bi' ri Satanás.\f* ri qui nimal ri itzel tak espíritus, —xecha'. \p \v 16 E c'o jule' chic ri xquicoj qui chuk'ab che resaxic u pu chi' ri Jesús che rilic jas ri cubano. Xquita' che chi cuban jun cajmabal c'utbal ajchicaj chquiwäch. \v 17 Ri Jesús retam ri qui chomanic, xubij chque: Jun tinimit ri u banom quieb, ri cäch'ojin na ri juch'ob chrij ri juch'ob chic, cuq'uis c'u na rib ri tinimit ri'. Quewulix na conojel tak ri ja pa ri ch'oj. Xukuje' jun achalaxic ri u banom quieb, ri quech'ojinic, cusach c'u na rib qui wäch. \v 18 Xukuje' we ri Satanás cäch'ojin chrij chbil rib, ¿jas c'u lo cuban ri' chujekbaxic ri u takanic ri are'? —cächa ri Jesús. Quinbij wa' rumal chi ri alak cäbij alak chi quinwesaj bi ri itzel tak espíritus rumal ri Beelzebú. \v 19 We ri in quinwesaj bi ri itzel tak espíritus ruc' ru chuk'ab ri Beelzebú, ¿jachin c'u cuya ri qui chuk'ab ri tijoxelab alak rech je' cäca'n wa' xukuje'? Ri e are' je' cäquic'ut na chi sachinak ri alak. \v 20 We ri in quinwesaj bi ri itzel tak espíritus ruc' ru chuk'ab ri Dios, quel cubij wa' chi cämic ri' ri Dios u chaplem takanic waral, —xcha ri Jesús chque. \p \v 21 We c'o jun achi ri sibalaj c'o u chuk'ab, utz c'u cuban chuchajixic ri rachoch cuc' ch'ojibal re ch'ich', man c'o tä ri cäbanow c'äx ri' chque ri jastak re. \v 22 We copan ne jun ri c'o na u chuk'ab chuwäch ri achi ri', cäch'acan c'u puwi', queresaj c'u bi conojel ru ch'ojibal tak ch'ich' ri xucu'bisaj wi u c'ux chquij. Queujach na bi ri jastak ri xeutokij chquiwäch ri rachi'l, —cächa'. (Je' xinch'acan in puwi' ri Satanás,) —xcha ri Jesús chque. \p \v 23 Apachique winak ri man craj tä cubano jas ri quinbij, cuban u c'ulel ri' chwe. Apachin c'u ri man quinuto' tä che qui mulixic ri nu chij, wa' we winak ri' are junam ruc' jun winak ri xa queujabuj, —xcha chque. \s1 Waral cätzijox wi ri cuban jun itzelalaj espíritu cätzelejic \p \v 24 Aretak jun itzelalaj espíritu quel bi che jun winak, xak cäwacatalob chi pa tak ri juyub ri quetz'inowic ri man c'o tä wi joron, cutzucuj c'u ri cuxlan wi. Man curik tä c'ut, xa je ri' cuchomaj: “Quintzelej na bi cho wachoch jawije' ri xinel wi lok,” —cächa'. \v 25 Aretak copanic, curik c'u ri ranima' ri winak je' ta ne jun ja ri ya mesom chic, ri ya banom chi u banic wa'. \v 26 Que' c'ut, queuc'ama chi lok wukub itzelalaj tak espíritus ri e c'äx na chuwäch ri are'. Conojel queboquic, quejeki c'u chila'. Chuq'uisbal ri u bantajic ri winak ri' ri e c'o ri itzelalaj tak espíritus che, sibalaj cänimataj na chuwäch ri nabe u banic, —xcha chque. \s1 Waral cätzijox wi jas ri' ri kas utzil \p \v 27 Ri Jesús tajin cutzijoj wa' we tzij ri', co xch'aw jun ixok chquixol ri winak, xubij: ¡Utz re ri chichu' ri xil wäch la rumal, ri xq'uiyisan la! —xcha ri'. \p \v 28 Xubij c'u ri Jesús: ¡Are utz na que ri winak ri quetow ru Tzij ri Dios, queniman c'u che! —xcha chque. \s1 Ri lawalo tak winak cäquita' jun etal cajmabal che ri Jesús \p \v 29 Aretak ri winak xquimulij quib cho ri Jesús, xuchaplej qui tzijobexic, xubij chque: Xa e lawalo tak winak ri winak re ri k'ij junab ri'. Xak cäcaj chi quinban jun etal ri cajmabal chquiwäch. Man cäbantaj tä c'u na jun etal chquiwäch, xane xak xuwi ri etal re ri ka mam Jonás, k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios ojer. \v 30 Ri in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, in ri' ri etal chque ri winak re we k'ij junab ri', je' jas ri ka mam Jonás are xoc che jun etal chquiwäch ri winak ri xec'oji pa ri tinimit Nínive, —cächa'. \v 31 Ri chichu' ri xc'oji che nim takanel pa qui wi' conojel ri winak aj Seba cätaq'ui na cuc' ri winak re we k'ij junab ri' pa ri k'atän tzij ri cäpetic. Cäch'aw c'u na ri ixok ri' chiwij ix rumal chi xel lok ri are' pa ru tinimit ri sibalaj naj c'o wi, xopan c'u ruc' ri nim takanel Salomón ojer chutatabexic ri nojibal u tijonic. Chiwilampe ix chi c'o Jun\f + \fr 11:31 \ft Ri Jun ri' are ri Jesús mismo.\f* waral ri nim na u banic chuwäch ri nim takanel Salomón. \v 32 Ri winak c'ut aj Nínive, quetaq'ui na junam cuc' ri winak re we k'ij junab ri' pa ri k'atän tzij. Quech'aw c'u na ri winak aj Nínive chiwij ix rumal chi xquiq'uex canima', xquiq'uex c'u qui chomanic rumal ri xutzijoj ri ka mam Jonás chque. C'o c'u jun waral ri nim na u banic chuwäch ri ka mam Jonás, —xcha ri Jesús. \s1 Waral cäkil wi ri tijonic chrij ri sakil \p \v 33 Man c'o tä jun winak ri cutzij jun chäj, o jun candela, te c'u ri' cuch'uku, cuya wa' chuxe' jun chicäch. Xane cutzuc'uba wa' chicaj rech cuya sakil chquiwäch ri winak ri queboc pa ja, —cächa'. \v 34 Ri a wak'äch e are je' jas jun chäj ri cuya sakil chawe. We utz ri a wak'äch, k'alaj ri be chawäch. We man utz ri a wak'äch, man k'alaj tä ri be chawäch. \v 35 Chawila ba' chi ri sakil ri c'o awuc' man cäq'uextaj tä ri' pa k'ekumal. \v 36 We c'o ri sakil chawäch, man c'o tä ne jubik' ri k'ekumal, cawil ba' na ronojel pa sakil, je' jas ri cuban jun chäj, o jun candela chawäch, cätununic, —xcha ri Jesús. \s1 Ri Jesús queuyaj ri tata'ib fariseos xukuje' ri tijonelab re ri Pixab \p \v 37 Aretak ri Jesús xto'taj chubixic wa', xch'aw jun tata' fariseo, xubochi'j chi cäwi' ruc' cho ja. Xe' c'u ri Jesús, xoc bi pa ri ja, xt'uyi chi' ri mesa. \v 38 Ri fariseo xrilo chi aretak xoc ri Jesús che ri wi'm, man xuban tä ri cubij pa ri qui pixab ri fariseos, ri e nak'atal chubanic aretak cäban ri ch'ajow k'abaj. Ri fariseo jun wi xrilo. \v 39 Xubij ri Kajaw Jesús che: Ri alak fariseos, cäch'aj alak ri rij ri lak xukuje' ri rij ri vaso. Are c'u pa anima' alak c'o wi ri lawaloyil, c'o ri itzel rayinic alak, —cächa'. \v 40 ¡Con tak winak! ¿A mat etam alak chi ri Dios ri xbanow ri rij jun winak are ri' ri xbanow ri ranima' xukuje'? \v 41 Bana ba' alak utzil rech quel na ri etzelal pa ri anima' alak. Je ri' ronojel cäcanaj na can ch'ajch'oj, —cächa'. \p \v 42 ¡C'äx ech alak, fariseos! Ri alak cäya alak ru lajujil ri k'ebun, ri ruda, xukuje' ronojel u wäch ichaj. Cäya c'u can alak ri u banic ri utzil, man kas tä c'u lok' ri Dios chuwäch alak. Are c'u wa' ri rajwaxic cäban na alak, man cäya tä c'u can alak ru banic ri jule' chic, —cächa'. \p \v 43 ¡C'äx ech alak, fariseos! Caj alak ri t'uyulibal quech nimak qui banic pa ri rachoch Dios, xukuje' caj alak chi nim quil wi alak, chi utz ch'abexic alak cäban pa tak ri be, —cächa'. \p \v 44 ¡C'äx ech alak, fariseos, xukuje' ri alak tijonelab re ri Pixab! Ri alak onojel alak xak quieb wäch alak. Ri alak junam alak cuc' ri mukubal ri man queilitaj taj. Quebin c'u ri winak pa qui wi' ri mukubal, man quetam taj chi c'o k'ayinak tak bak chupam, —xcha'. \p \v 45 Jun chque ri tijonelab re ri Pixab xch'awic, xubij che: Ajtij, aretak cäbij la wa', uj xukuje' cujyok' la, —xcha che. \p \v 46 Xubij c'u ri Jesús chque: ¡C'äx ech alak xukuje', alak tijonelab re ri Pixab! Rumal chi cäya alak q'uia tak pixab chque ri winak je' ta ne chi e nimak tak eka'n ri cäya alak chquij. C'äx c'u ri queka'xic cumal ri winak. Ri alak c'ut man c'o tä jas cäban alak che qui to'ic ri e are', —cächa'. \p \v 47 ¡C'äx ech alak! Queyac alak ri mukubal tak ja ri e mukum wi ri ojer tak k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios ri xecämisax cumal ri mam alak. \v 48 Kas tzij chi ri alak, alak k'alajisal tak que ri xca'n ri mam alak, xukuje' junam wäch alak cuc' ri mam alak. E are' xecämisanic, ri alak c'ut queyac alak ri mukubal tak ja ri e mukum wi, —cächa'. \p \v 49 Rumal rech wa' cubij ri Dios ruc' ru nojibal: “Queintak na bic k'alajisal tak re ri Lok'alaj nu Pixab, xukuje' jule' tak nu tako'n chic. Ri winak c'ut quequicämisaj na jujun chque ri nu tako'n. Jujun c'ut cäca'n na c'äx chque,” —xcha ri Dios, —cächa'. \v 50 U bim wa' ri Dios rech ri winak re tak we k'ij junab ri' cäc'äjisax qui wäch rumal ri qui cämisaxic conojel ri u k'alajisanelab ri Dios ri e cämisam tzpa ru banic ru wächulew petinak lok. \v 51 Are c'u tzje wa' ru cämisaxic ri tat Abel, xukuje' ru cämisaxic ri tat Zacarías ri xcäm chquixol ri ta'bal tok'ob ruc' ri lok'alaj c'olibal ri sibalaj äwas chi coc bi xa apachinok, ri c'o pa ri nimalaj rachoch ri Dios. Je' quinbij wa' che alak chi ri winak re we k'ij junab ri', e are wa' ri quequeklej na wa', —xcha'. \p \v 52 ¡C'äx ech alak, tijonelab re ri Pixab! Etam alak jas u rikic ronojel u wäch no'j. C'u'm c'u alak wa' we etamanic ri' chquiwäch ri jule' tak winak chic. Ri alak c'ut, man cäban tä alak jas u beyal ri etamanic ri', —xcha ri Jesús chque. \p \v 53 Elem c'u cuban bi ri Jesús, ri tijonelab re ri Pixab xukuje' ri fariseos sibalaj xpe coyowal che. Xquicoj qui chuk'ab. Xquichap u c'otic u chi' chquij q'uia tak tzij. \v 54 Xquic'ac'lebej c'u u ta'ic jun tzij pu chi' rech cäca'n tzijtal chrij. \c 12 \s1 Ri Jesús cuya tijonic chrij ri cawächil \p \v 1 Xquimulij c'u quib sibalaj q'uia winak je ri' chi cäquitac'alela quib. Ri Jesús xeutzijobej ru tijoxelab nabe, xubij chque: Chichajij iwib chuwäch ri qui ch'amil ri tata'ib fariseos. Ri ch'äm ri quinbij chiwe man kas tä ch'äm wa', xane are ri qui no'j ri fariseos ri xak quieb qui wäch ri quinjunamaj ruc' ri ch'äm, —cächa'. \v 2 Man c'o tä c'u ri ch'uktalic ri mat cäk'alajin na. Man c'o tä c'u ri c'u'talic ri mat quetamataj na. \v 3 Ri i tzijom pa k'ekum, cätatabex na wa' pa sakil. Ri i jasjatem xukuje' ri quiban pa ri ja, cätzijox na wa' pa ri be, —xcha chque. \s1 Waral cätzijox wi jachin chuwäch ri rajwaxic cäkaxej wi kib \p \v 4 Quinbij c'u chiwe ix, kachalal, chi mixej iwib chquiwäch ri quecämisan ri cuerpo, te c'u ri' man c'o tä chi ri quecowin chubanic chiwe. \v 5 Quinc'ut na in jachin chuwäch ri rajwaxic quixej wi iwib. Are chixej iwib ri' chuwäch ri jun ri cäcowinic quixuq'uiäk bi pa ri k'ak' aretak ix u cämisam chic. Je' quinbij chiwe, are chixej iwib chuwäch wa', —xcha chque. \p \v 6 ¿A mat quieb centavos queq'uiyix wi job chi'ch? Man c'o tä c'u jun chque we alaj tak chicop ri' ri cäsach pu jolom ri Dios. \v 7 Xukuje' retam ri Dios joropa' ri rismal i wi' e c'olic. Mixej ba iwib. Más ix lok' na ix chquiwäch q'uia tak chi'ch, —xcha ri Jesús chque. \s1 Ri Jesús cutzijoj jas cäca'n ri winak ri cuk'alajisaj ri Are' chquiwäch niq'uiaj winak chic \p \v 8 Je' quinbij chiwe chi apachin ri cutzijoj chquiwäch ri winak chi are wachi'l in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, quinbij na chquiwäch ri ángeles re ri Dios chi wech in we winak ri'. \v 9 Apachin c'u ri cubij chquiwäch ri winak chi man retam tä nu wäch in, quinbij c'u na in chquiwäch ri ángeles re ri Dios chi man wetam tä u wäch we winak ri', —cächa chque. \p \v 10 Apachique winak ri cäyok'on chwe in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, cäsach na u mac wa'. Apachin c'u ri cubij ri äwas u bixic chrij ri Lok'alaj Espíritu re ri Dios, man cäsach tä na u mac ri', —cächa'. \p \v 11 Aretak quixquichap ri winak, quixquic'am bi chquiwäch ri qui nimakil ri winak re ri rachoch Dios o chquiwäch ri k'atal tak tzij, xukuje' chquiwäch ri niq'uiaj tak takanelab, mixej iwib che jas ri rajwaxic quibij o jas quito'bej iwib. \v 12 Are c'u ri Lok'alaj Espíritu cuya na chiwe pa we hora ri' jas ri rajwaxic u bixic iwumal, —xcha ri Jesús chque. \s1 Waral cätzijox wi ri k'inomalaj achi ri cuchomaj ri man jicom taj \p \v 13 Jun chque ri winak xubij che ri Jesús: Bij la che ri wachalal chi cuya we ri echbal, —xcha ri'. \p \v 14 Xch'aw ri Jesús, xubij che: Tat, man in cojom tä che k'atal tzij puwi' alak. Xukuje' man in c'o tä che jachal echbal, —xcha che. \p \v 15 Xubij c'u chque conojel: Chilampe alak chi cächajij ib alak chuwäch ru rayixic q'uia u wäch jastak ajuwächulew. Pune e c'o q'uia ri jastak re jun winak, man are tä ri' ri cäyo'w ru c'aslemal, —xcha chque. \p \v 16 Ri Jesús xucoj chi na jun c'utbal chquiwäch, xubij: C'o jun achi ri sibalaj k'inom. Sibalaj nim ru wächinic ri rulew xuya'. \v 17 Cächoman c'u ri achi pa ranima', cubij: “¿Jas quinban na? Man c'o tä chi c'olibal jawije' quinya wi ri nu jal,” —cächa ri'. \v 18 Xuchomaj pa ranima', xubij: “Are wa' ri quinban na. Queinyojij na ri nu c'uja, queinyac na jujun chic más nimak. Quinya na ri nu jal, xukuje' tak ri jastak we chquipam wa'. \v 19 Te c'u ri' aretak quinto'taj chubanic wa' quinbij na chwe chbil wib: Tuxlanok, two'k, chabana a nimak'ij rumal chi e q'uia ri jastak awe ri a c'olom. Cuban na wa' che q'uia junab,” —quincha na in, —cächa ri Jesús. \v 20 Xubij c'u ri Dios che: “¡Conalaj achi! Cämic chak'ab catcämic, quel na rawanima'. ¿Jachin lo ajchak'el can ri jastak ri a c'olom?” —xcha ri Dios che, —cächa ri Jesús. \v 21 Je ri' ri cuc'ulmaj ri winak ri cumulij k'inomal che chbil rib, man k'inom tä c'u wa' cho ri Dios, —xcha ri Jesús chque. \s1 Ri Dios queuchajij ri ralc'ual \p \v 22 Xubij c'u ri Jesús chque ru tijoxelab: Rumal ri' quinbij chiwe chi mixoc il che ri i c'aslemal, jas ri quitijo, jas ri iwatz'iak quicojo. \v 23 Nim c'u na u banic ri i c'aslemal chuwäch ri wa. Nim na u banic ri i cuerpo chuwäch ri atz'iak, —cächa'. \v 24 ¡Cheiwilampe ri joj! Man cäquitic tä abix, man c'o tä c'u jach' cäca'no. Man c'o tä jawije' quequic'ol wi ri jastak que, man c'o tä c'u qui c'uja. Are c'u ri Dios quetzukuwic. Ri ix c'ut más ix lok' na chquiwäch ri chicop ajuwocaj, —cächa'. \v 25 ¿Jachin ta c'u ne chiwe ix cäcowinic cäc'asi na quieb oxib junab chic xak pa re wi? Man c'o taj, —cächa'. \v 26 We man quixcowin tä chubanic jun jasach ri nitz' na, ¿jas che quixoc il chque ri jule' jastak chic? —cächa'. \p \v 27 Chiwilampe ri cotz'ij, jas cäca'no queq'uiyic. Man quechacun taj, man c'o tä c'u quiem cäca'no. Pune ta ne je ri', quinbij chiwe chi ri nim takanel Salomón ojer ruc' ronojel ru k'inomal man je' tä ratz'iak wa' xucojo jas jun chque we cotz'ij ri'. \v 28 We ri Dios je' cuban wa' che catz'iak ri k'ayes ri e c'o cämic pa juyub, chuwek c'ut queyi' pa ri k'ak', ¿a mat cärilij ri' ri Dios ri iwatz'iak ix? —cächa'. ¡Ay ri ix, ix achijab ri xak jubik' quixcojonic! \v 29 ¡Mixoc ba' il che jas quitijo, mixej c'u iwib rumal wa'! \v 30 Conojel we jastak ri' ronojel k'ij kas cäquitzucuj ri niq'uiaj winak chic ajuwächulew. Ri i Tat c'ut retam jachique ri cajwataj chiwe ix, —cächa'. \v 31 Chixchacun ba' nabe chujiquiba'xic ru takanic ri Dios, quirik c'u na xukuje' ri niq'uiaj jastak chic ri e rajwaxic chiwe, —xcha ri Jesús chque. \s1 C'o ba' i k'inomal chicaj \p \v 32 Pune ri ix man ix q'uia taj, mixej ba' iwib. Rumal chi cäquicot ranima' ri ka Tat chuya'ic chiwe chi quixc'oji na pa ru takanic ri Dios. \v 33 Chiq'uiyij ri jastak iwe, chisipaj ri rajil chque ri meba'ib. Je ri' cäyi' na chiwe jun iwechbal pa ri caj ri man cäk'elob taj. Cäyi' na xukuje' jun k'inomal chicaj ri man c'o tä u q'uisic. Man copan tä c'u elak'om chila', man cächicopir tä wa', —cächa'. \v 34 Jun winak are amak'el cuchomaj ri jastak re. We c'o ri iwech ix pa ri caj, are quichomaj na ri c'o chicaj, man xuwi tä ri' ri c'o cho ruwächulew, —xcha ri Jesús chque. \s1 Chiweyej na ru petbal ri Jesucristo \p \v 35 Chisuc'umaj ba' iwib, chitzija c'u ri i candela chuc'ulaxic ri Iwajaw. \v 36 Je' quibano jas ri cäca'n ri patäninelab ri queye'm u c'ulaxic ri qui patrón cätzelej lok pa jun c'ulanem, rech aretak culic, cäch'aw chi' ri porta, chanim cäquitor chuwäch. \v 37 Utz que ri patäninelab ri' ri queriktaj na rumal ri qui patrón chi e c'aslic aretak cätzelej lok. Kas tzij quinbij chiwe chi ri qui patrón queut'uyuba' na chi' ri mesa, cusuc'umaj na rib rech cuya que ri qui wa, —cächa'. \v 38 Pune ta c'ä te' cul ri qui patrón pa niq'uiaj ak'ab, pune sibalaj ak'ab, we cärilo chi e c'aslic, utz que ri patäninelab ri', —xcha'. \v 39 Chich'obo ba' wa' chi we ta jun ajchak'el ja cäretamaj jachique hora copan ri elak'om, cäc'asc'at na ri', man cuya' tä ri' chi cocbex ri rachoch, —cächa'. \v 40 Chiwila ba' chi ri ix, ix suc'umatal chic rumal chi cätzelej na lok ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak pa ri hora ri man quichomaj taj, —xcha ri Jesús chque. \s1 Ri utzalaj patäninel ruc' ri patäninel ri man utz taj \p \v 41 Te ri' xubij ri tat Pedro che: Kajaw, ¿a xtzijoj la wa' we c'utbal ri' xak xuwi chke uj? ¿A mat chque conojel? —xcha che. \p \v 42 Xubij ri Kajaw Jesús: ¿Jachin lo ri jun utzalaj patäninel ri sibalaj c'o u no'j? We patäninel ri' are cäcoj na rumal ru patrón pa qui wi' ri niq'uiaj patäninelab chic rech cuya ri qui wa ronojel k'ij. \v 43 Utz re ri patäninel ri' ri cäriktajic chi tajin cuban ru chac aretak copan ru patrón, —cächa'. \v 44 Are kas tzij ri quinbij chiwe chi ri patrón cucoj na ri patäninel ri' pa qui wi' conojel ri jastak re. \v 45 Kachomaj ba' jas cuc'ulmaj na we man utz tä cuban ri patäninel ri', xane ri are' cuchomaj chi xa cäbeytaj ru patrón, cuchaplej c'u ri u banic c'äx chque ri niq'uiaj ajchaquib chic xukuje' chque ri ajic'ab, xukuje' ne cuchaplej u banic nimak'ij. Xa sibalaj cäwi'c, xukuje' cäk'abaric. \v 46 Xak te'talic c'ut cul ru patrón pa jun k'ij ri man cuchomaj tä ri' ri patäninel, pa jun hora ri man retam taj. Kas tzij chi sibalaj cäc'äjisax na u wäch ri patäninel ri' rumal chi man jicom tä ri ranima' chubanic ronojel ri xtakan wi ri rajaw, —cächa'. \p \v 47 Ri patäninel ri cuch'obo jas ru rayinic ru patrón, te c'u ri' man cujiquiba tä c'u rib, man cäniman tä c'u che, are c'u wa' we winak ri' sibalaj cäc'äjisax na u wäch. \v 48 Ri patäninel c'ut ri man cuch'ob tä ru rayinic ru patrón, cuban c'ut jachique ri takal wi u c'äjisaxic u wäch, cätan na ri' ri c'äjisabal u wäch ri cäban na che. We jun winak cuya rib pa c'olibal re ekle'n, nim wa' ri cäta' na che cumal ri niq'uiaj winak chic. We ri winak qui jiquibam wi canima' che jun winak chic, q'uia c'u ri utzil cäquita' che we winak ri', —xcha ri Jesús chque. \s1 Ri Jesús cutzijoj ri ch'oj ri cäpe cho ruwächulew rumal \p \v 49 Xinpe in rech quinya tijonic chque ri winak ajuwächulew. We tijonic ri' are je' jas ru t'ikic k'ak' cho tak ri juyub. Cwaj ta na chi ya tajin cäc'at chi we k'ak' ri', —cächa chque. \v 50 C'o na jun nimalaj c'äx ri rajwaxic quinriko. Cwaj ta na chi xbantaj ta can ri c'äx ri', xinto'taj ta c'u che, —cächa ri Jesús. \v 51 ¿A quichomaj ix chi in petinak rech xa cäc'oji utzil chquixol ri winak ajuwächulew? ¡Man je' taj! Xane xinpe in chubanic ch'oj. \v 52 Tzcämic ri' cächap na bi u banic we ch'oj ri'. Job winak ri e c'o pa jun ja cäquic'ulelaj na quib, ri oxib chquij ri quieb, ri quieb chic chquij ri oxib. \v 53 Cäbantaj na ch'oj, jun tata' cuc'ulelaj na ru c'ojol, ru c'ojol c'ut cuc'ulelaj na ru tat, xukuje' ri chichu' cuc'ulelaj na ri ral ali, ri ali cuc'ulelaj na ru nan, xukuje' ne ri jun ali chic cuc'ulelaj na ri ralib chichu', ri ralib chichu' c'ut cuc'ulelaj na ri are', —xcha ri Jesús chque. \s1 Ri Jesús cuya tijonic chrij ri k'ij junab ri' \p \v 54 Xubij c'u ri Jesús chque ri q'uialaj winak: We quiwil ri sutz' ri cäpaki lok, chanim quibij: Craj cäpe jäb, —quixcha'. Je' c'u cäc'ulmatajic, —cächa'. \v 55 Aretak cäxuli ri quiäkik', quibij: Cäpe na ri sak'ij, —quixcha'. Je' cäc'ulmatajic, —cächa'. \v 56 ¡Ri alak, xa quieb wäch alak! Cächob alak ri u wo ri caj xukuje' ruwächulew. ¿Jas che man cäch'ob tä alak jas u wäch wa' we k'ij junab ri'? —xcha chque. \s1 Rajwaxic chi jun winak cärutzirisaj rib ruc' ru c'ulel \p \v 57 ¿Jas che man cächomaj tä alak jas ri' ri kas jicom, jas ri' ri man kas jicom taj? \v 58 Aretak que' alak cho ri k'atal tzij achi'l alak ri c'ulel alak, tija' ba' k'ij alak che rutzirisaxic ib alak pa ri be, rech man cäc'am tä bi alak cho ri k'atal tzij. Are c'u ri k'atal tzij cäjachow alak pu k'ab ri mayor. Ri mayor c'ut cäyo'w can alak pa che'. \v 59 Kas tzij ri quinbij chi man quel tä na alak pa che' c'ä cätoj na alak ri q'uisbal centavo re ri multa, —xcha ri Jesús chque. \c 13 \s1 Rajwaxic u q'uexic ri ranima' jun rech man cäsach tä u wäch \p \v 1 Pa ri k'ij ri' e c'o jujun winak chila' ri xquitzijobej ri Jesús chquij ri winak aj Galilea ri xeucämisaj ri tat Pilato, xuyuj c'u ri qui quiq'uel ruc' ri qui quiq'uel ri awaj ri xecämisax che qui sipaxic cho ri Dios. \v 2 Xch'aw chi ri Jesús, xubij chque: ¿A cächomaj alak chi ri winak aj Galilea xquirik wa' we nimalaj c'äx ri' xa rumal chi más e ajmaquib na chquiwäch ri niq'uiaj qui winakil chic? \v 3 Man je' ta wa', —cächa'. We ri alak man cäq'uex tä ri anima' alak, xukuje' ri chomanic alak, cäsach na wäch alak onojel alak xukuje', —xcha chque. \v 4 Xukuje' e c'o ri wajxak lajuj winak ri xecäm pa Siloé rumal jun nimalaj ja ri xtzak pa qui wi'. ¿A cächomaj alak chi más e lawalo na we winak ri' chquiwäch ri niq'uiaj winak chic ri e c'o pa Jerusalén? \v 5 Man je' taj, —cächa'. We ri alak man cäq'uex tä anima' alak, xukuje' man cäq'uex tä chomanic alak, cäsach na wäch alak onojel alak xukuje', —xcha ri Jesús chque. \s1 Ri Jesús cutzijoj ri c'utbal chrij ri u che'al higos ri man cäwächin taj \p \v 6 Ri Jesús xutzijoj xukuje' we c'utbal ri' chuya'ic tijonic chque, xubij: Jun achi, c'o jun u che'al higos ruc', tictal c'ut pa ru ticbal uvas. Xe' c'u ri achi chutzucuxic ri u wäch ri che' ri', man c'o tä c'u xuriko. \v 7 Xubij che ri chajil ticbal uvas: “Chawilampe' chi xque' oxib junab quinpe chutzucuxic u wäch ri che' ri', man c'o tä c'u quinriko,” —xcha', —cächa ri Jesús. “Chat'oyo ba'. Xak c'u lok' cäc'oji waral pa ri wulew,” —cächa'. \v 8 Xch'aw chi ri chajinel, xubij che: “Tat, ya la canok xak xuwi che we junab chic ri'. Quinc'ot na rij, quinmesaj na. \v 9 We ne cäwächin ne pa we jun junab chic ri', utz u banom. We c'u man cäwächin taj, cäkat'oy na apanok,” —xcha che ru patrón, —xcha ri Jesús chque. \s1 Ri u cunaxic jun ixok ru k'usum rib pa ri k'ij re uxlanem \p \v 10 Pa jun k'ij re uxlanem ri Jesús tajin cuya tijonic pa jun chque ri rachoch Dios. \v 11 C'o c'u jun chichu' chila' ri wajxak lajuj junab yawab rumal jun itzelalaj espíritu. U k'usum rib cäbinic, man cäcowin tä chic chujicomisaxic rib. \v 12 Aretak ri Jesús xrilo, xusiq'uij ri chichu', xubij che: Nan, cunam chi la che ri yabil la, —xcha che. \p \v 13 Xuya ru k'ab puwi' ri chichu'. Chanim c'ut xcowinic xujicomisaj rib. Xunimarisaj c'u u k'ij ri Dios. \v 14 Ri qui nimal ri winak pa ri rachoch Dios sibalaj xpe royowal rumal chi ri Jesús xuban cunanic pa ri k'ij re uxlanem. Xubij ri achi chque ri winak: Xak xuwi wakib k'ij rajwaxic quixchacunic. Chixpet pa tak we k'ij ri' rech quixcunaxic, mixpe c'u pa ri k'ij re uxlanem, —xcha chque. \p \v 15 Xch'aw chi ri Jesús, xubij che: ¡Ri alak xak quieb wäch alak! Chjujunal alak cäquir alak ri wacäx, ri burro pa ri recha'bal pa ri k'ij re uxlanem, cäc'am c'u bi alak rech cutija u joron. \v 16 Wa' we ixok ri', rachalaxic ri ka mam Abraham, yututal c'u rumal ri Satanás wajxak lajuj junab. ¿A mat rajwaxic u quiric wa' che we yabil ri' pa ri k'ij re uxlanem? —xcha che. ¡Je', je ri'! \p \v 17 Aretak ri Jesús xubij wa', conojel ri quec'ulelanic xeq'uixic. Are c'u conojel ri niq'uiaj winak chic sibalaj xequicotic cumal tak ri cajmabal ri tajin cuban ri Jesús. Sibalaj nim xequilo ri xuban ri Jesús. \s1 Ri Jesús cuya tijonic chrij jun ija' re mostaza \p \v 18 Xubij c'u ri Jesús: ¿Jas ruc' junam wi ru takanic ri Dios pa qui wi' ri winak? ¿Jas ta ruc' quinjunamaj wi wa'? —cächa'. \v 19 Are je' jas jun ija' re mostaza. Jun winak cuc'am bi ri ija' ri', cutic pa rulew. Cäq'uiyic, cuban nim je' jas cuban jun che' cäq'uiyic. Ri chicop ajuwocaj cäca'n ri qui soc pa tak ri u k'ab ri che' ri', —xcha chque. \s1 Ri Jesús cuya tijonic chrij ri ch'äm \p \v 20 Xubij ri Jesús xukuje': ¿Jas ta ruc' quinjunamaj wi ru takanic ri Dios? —cächa'. \v 21 Are je' jas ri ch'äm ri cuya jun chichu' ruc' oxib pajbal c'äj re caxlan wa, rech cäch'ämir ronojel ri k'or, —xcha chque. \s1 Katij ba' ka chuk'ab rech cujoc bi pa ri uchija ri latz' u wäch \p \v 22 Benam re ri Jesús pa Jerusalén, xeusolij can ronojel tinimit, ri nimak xukuje' ri ch'utik, xuya c'u tijonic chila'. \v 23 C'o c'u jun ri xuta' che ri Jesús: Tat, ¿a xa e quieb oxib ri' ri winak ri cäquirik ri u tobanic ri Dios? —xcha che. \p Xch'aw chi ri Jesús, xubij chque ri winak: \v 24 Cätij chuk'ab alak rech coc alak pa ri uchija ri sibalaj latz' u wäch. Je' quinbij chi e q'uia ri cäquitij na qui k'ij rech queboquic, man quecowin tä c'ut, —xcha chque. \v 25 Te c'u ri', aretak ri ajchak'el ja u tz'apim ri porta, ri alak ri xak tac'atoj alak cho ri ja, cäch'aw na alak chuchi' ri ja, cäbij na alak: “Kajaw, Kajaw, toro la ri porta chkawäch,” —cächa na alak che. Cäch'aw c'u na lok ri ajchak'el ja, cubij na: “Ri in man quinch'ob tä wäch alak, xukuje' man wetam taj jawije' quel wi alak,” —cächa ri'. \v 26 Cächaplej c'u na alak cäch'aw alak, cäbij alak che: “Uj wokinak ya' uc' la, xukuje' ri lal yo'm la tijonic pa tak ri be re ri ka tinimit,” —cächa na alak. \v 27 Cubij na ri ajchak'el ja: “Xinbij chech alak chi ri in man wetam taj jawije' ri quel wi alak chi'. Chel bi alak, alak banal tak etzelal,” —cächa na ri are'. \v 28 Are chi' c'ut cäban wi na alak ri ok'ej, xukuje' ri kuch'uch'em wareyaj rumal ri c'äx aretak quil alak chi ri ka mam Abraham, ri ka mam Isaac, ri ka mam Jacob, xukuje' conojel ri k'alajisal tak re ru Lok' Pixab ri Dios e c'o chila' jawije' ri Dios cätakan wi. Ri alak c'ut, man c'o tä alak cuc' rumal chi esam chi alak apanok. \v 29 Queopan c'u na winak ajrelbal k'ij, aj u kajbal k'ij, xukuje' winak aj u wiquiäk'ab ri relbal k'ij, aj u mox relbal k'ij, quet'uyi na chi' ri mesa che wi'm jawije' cätakan wi ri Dios, —cächa'. \v 30 Jujun c'u chque ri winak ri man nim tä queil wi cämic sibalaj nim queil wi na pa ri k'ij ri'. Are c'u jujun chque ri winak ri sibalaj nim queil wi cämic, man nim tä chi na queil wi pa ri k'ij ri', —xcha ri Jesús. \s1 Ri Jesús cärok'ej qui wäch ri winak re ri tinimit Jerusalén \p \v 31 Pa ri k'ij ri' xeopan niq'uiaj tata'ib fariseos ruc' ri Jesús, xquibij che: ¡Chel bi la waral! ¡Chanej la! Are ri k'atal tzij Herodes craj cucämisaj la, —xecha che. \p \v 32 Xubij c'u ri Jesús chque: Jebij alak che we subanel Herodes chi cämic xukuje' chuwek quinwesaj na itzel tak espíritus, xukuje' quincunanic. C'ä te' pa ri urox k'ij quinto'taj na che ri nu chac, —cächa', —cächa alak che. \v 33 Rajwaxic c'ut chi cämic, chuwek, cäbij quinban na u banic ri nu chac, —cächa'. ¿A cuya lo cäcämisax jun k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios pa jun tinimit chic, mat pa Jerusalén? Man je' taj, —xcha ri Jesús chque. \p \v 34 ¡Ay, winak aj Jerusalén! Are quecämisaj alak ri k'alajisal tak re ru Lok' Pixab ri Dios, queban alak che abaj ri quetak bi uc' alak. ¡Q'uia mul nu rayim ri mulixic alak jas cuban jun ati't äc' cumulij ri alaj tak ral chuxe' ru xic', man caj tä c'u alak! —cächa'. \v 35 Tampe alak, cäcanaj na can ri achoch alak, cäwonobax c'u na canok. Man quinil tä chi na alak c'ä copan na ri k'ij ri cäbij alak: “Nim ba' ru k'ij ri Jun ri u takom lok ri Kajaw Dios,” —cächa na alak, —xcha ri Jesús chque. \c 14 \s1 Ri Jesús cucunaj jun achi ri c'o sipoj che \p \v 1 Pa jun k'ij re uxlanem xe' ri Jesús cho rachoch jun chque ri qui nimal ri winak, jun tata' fariseo. Jela' xe' wi che wi'm, tajin c'u caluchi'x cumal ri niq'uiaj tata'ib fariseos. \v 2 Jun achi c'ut ri c'o sipoj che c'o chila' chuwäch ri Jesús. \v 3 Xch'aw ri Jesús, xeuch'abej ri tijonelab re ri Pixab xukuje' ri fariseos, xubij: ¿A takal u banic cunanic pa jun k'ij re uxlanem? We ne man takal taj, —xcha chque. \p \v 4 Man xech'aw tä c'u ri e are'. Ri Jesús xuc'am bi ri yawab ruc', xucunaj, xutak bic. \v 5 Xubij c'u chque ri tata'ib: We c'o ri burro alak, ri wacäx alak, ri cätzak bi pa jun c'ua' pa ri k'ij re uxlanem, ¿a mat quesaj alak wa' chanim? —xcha chque. ¡Je', je ri'! \p \v 6 Man xquirik tä c'ut jas xquibij che. \s1 Ri Jesús cuya tijonic chrij ru banic nimal \p \v 7 Xril ri Jesús jas xca'n ri winak ri e ula'm, chi ri e are' xquicha' ri t'uyulibal quech ri nimak qui banic chi' ri mesa. Xucoj jun c'utbal chuyi'c tijonic chque, xubij: \v 8 We cäsiq'uix alak che jun c'ulanem, mät'uyi wi alak pa tak ri t'uyulibal quech ri nimak qui banic. We ne cäpe na jun winak ri nim na u k'ij chuwäch alak ri xukuje' ula'm rumal ri achi. \v 9 Craj cäpe ri tata' ri xerulaj alak ri xukuje' xrulaj ri jun winak chic, cubij che alak: “Ya la ri t'uyulibal la che we achi ri',” —cächa na. Ri alak c'ut, pune sibalaj cäq'uix alak, cäk'ax na alak ri' pa ri t'uyulibal ri man kas tä nim u banic, —cächa ri Jesús chque. \v 10 Xane aretak cula'x alak, tzucuj alak ri t'uyulibal ri man kas tä nim u banic, t'uyul alak chila', rech we cäpe ri tata' ri xerulaj alak, cubij ta na ri' che alak: “Wachi'l, c'o jun t'uyulibal ja le' ri utz na che la,” —cächa na ri'. Kas cänimarisax na k'ij alak chquiwäch conojel ri e c'o uc' alak chi' ri mesa. \v 11 Ronojel winak ri cunimarisaj rib, cäkasax na u k'ij ri are'. Ri winak ri man cunimarisaj tä rib, are c'u wa' cänimarisax na u k'ij, —xcha chque. \p \v 12 Xubij c'u ri Jesús che ri tata' ri xula'nic: Aretak cäban la jun ula'nem, we ne jun nimak'ij, me'ulaj la xak xuwi ri achi'l la, man xak xuwi tä ri achalal la, o ri c'ul tak ja la ri e k'inomab. We je ri' craj ne je' cäca'n na wa' che la xukuje' chutojic u q'uexel ri xban la chque. \v 13 Xane aretak cäban la jun ula'nem, che'ulaj la ri winak meba'ib, ri winak cutucak quebinic, ri ch'ocojib xukuje' ri man queca'y taj. \v 14 Utz c'u na ri e la rumal chi man quecowin tä ri e are' chutojic u q'uexel wa' che la. Cäyi' c'u na u q'uexel che la pa ri k'ij re ri qui c'astajic ri winak ri jicom canima' chquixol ri cäminakib, —xcha ri Jesús che. \s1 Ri Jesús cuya jun c'utbal chrij jun nimalaj wi'm \p \v 15 Xuta c'u wa' jun chque ri e t'uyul ruc' ri Jesús chi' ri mesa, xubij che: Utz re ri coc na che wi'm chila' jawije' ri cätakan wi ri Dios, —xcha che. \p \v 16 Xch'aw chi ri Jesús, xubij che: Jumul ri' jun achi xuban jun nimalaj ula'nem. E q'uia c'u ri xeusiq'uij. \v 17 Pa ri hora re ri wi'm ri achi xutak bic jun patänil re chubixic chque ri e siq'uim: “Sa'j alak, ya xutzir ronojel,” —xcha chque. \v 18 Junam c'ut xquichaplej resaxic quib conojel. Xubij ri nabe winak che ri patäninel: “Nu lok'om ch'äkap wulew,” —cächa'. “Rajwaxic chi quine' che rilic. Chabij che ri a patrón chi chubana tok'ob chwe, chusacha nu mac, man quine' taj,” —xcha'. \v 19 Xubij jun winak chic: “Nu lok'om job c'ulaj wacäx, quinwil na jas cäca'no quechacunic,” —cächa'. “Chubana tok'ob chwe, chusacha nu mac, man quine' taj,” —cächa ri'. \v 20 Xubij ri jun winak chic: “Man cuya' taj quine'c rumal chi c'ä te' xinc'uli'c,” —cächa'. \v 21 Xtzelej bi ri patäninel, xutzijoj ronojel wa' che ri u patrón. Xpe royowal ri u patrón, xubij c'u che ri patänil re: “Jat chanim pa tak ri be, pa tak ri c'ayibal re ri tinimit, cheatzucuj ri winak meba'ib, ri winak cutucak, ri man quecowin taj queca'yic, xukuje' ri ch'ocojib, cheac'ama c'u lok,” —cächa che. \v 22 Te c'u ri' xubij ri patäninel che ri u patrón: “Xbantaj canok ri xtakan wi la. C'o c'u na c'olibal chque niq'uiaj,” —cächa che. \v 23 Xubij c'u ri patrón che ru patäninel: “Jat naj pa tak ri be, pa tak ri juyub, chacojo a chuk'ab rech quepe ri winak, cänoj c'u na ri wachoch. \v 24 Quinbij chiwe ix ri ya ix c'o chic chi man c'o tä jun chque ri xewula'j nabe ri cutij na jubik' re ri nu wi'm ri xinbano,” —xcha chque. \s1 C'o c'äx ri curik jun winak we que' ruc' ri Cristo \p \v 25 E q'uia winak c'ut e benak ruc' ri Jesús. Xutzolk'omij rib cuc', xubij chque: \v 26 We c'o jun ri kas craj cäc'oji wuc' in, nim c'u na queril ru tat u nan chnuwäch in, xukuje' ri rixokil, ri ralc'ual, ri ratz, ru chak', we c'u ne ri ranab, man cuya' taj coc che tijoxel we, —cächa'. Xukuje' ne we nim na cäril ru c'aslemal chbil rib chnuwäch in, man cuya' tä ri' coc che tijoxel we, —cächa ri Jesús. \v 27 Ri winak ri man cutelej tä ru cruz, te ri' cäpe wuc' in, man cuya' taj coc che tijoxel we, —xcha chque. \p \v 28 ¿A c'o jun chiwe ri craj cuyac jun nimalaj ja, ri mat nabe cät'uyi na chubanic rakan, cärajilaj ru rajil joropa' ri c'olic che rilic we cuban ri puak chuq'uisic u banic ri ja? —cächa'. \v 29 Je ri' cubano rech aretak cojom chic ri tac'alibal re ri ja, cäcowin c'u ri' chuq'uisic ri xuchaplej. We ta mat je ri' conojel ri winak ri queilowic cäquichap na u tze'xic u wäch, \v 30 craj ne cäquibij: “We achi ri' xuchaplej u yaquic jun nim ja, man xcowin tä c'ut chubanic ronojel,” —quecha ne. \v 31 We c'u ne c'o jun nim takanel ri que' che ch'oj chrij ri nim takanel re jun tinimit chic, ¿a mat nabe cuta' u no'j che retamaxic we cuban na ri u soldados? Craj c'o xa lajuj mil u soldados. Ri jun nim takanel chic craj e c'o juwinak mil u soldados. Ri tata' ri c'o xa lajuj mil u soldados cuchomaj na we quecowin ri e are' che qui ch'aquic ri juwinak mil soldados ri quepe na chrij. \v 32 We ne man cäcowin tä che, aretak c'ä naj e c'o wi ru c'ulel che, queutak bi ru tako'n chutz'onoxic chi cutzir ruc', —cächa'. \v 33 Je c'u ri' apachin chiwe ix ri man cuya tä can ronojel ri rech are', man cuya' tä ri' coc che tijoxel we, —xcha ri Jesús chque. \s1 Man c'o tä chi u patän ri atz'am we cäsach u tzayil \p \v 34 Utz ri atz'am. Are c'u we man c'o chic ru tzayil ri atz'am, ¿jas lo ruc' cätzayix wi ri riquil? —cächa'. \v 35 Man c'o tä chi u patän. Man utz tä che ri ulew, man utz tä c'u chumesaxic. Ri winak xa cäquesaj na bi pa mes, —cächa'. Apachin ri cujiquiba ranima' che nu tatabexic, chutatabej, —xcha ri Jesús chque. \c 15 \s1 Ri Jesús cucoj che c'utbal jun chij ri xtzakic \p \v 1 Xenakajin c'u conojel ri tok'il tak alcabal xukuje' ri niq'uiaj ajmaquib ruc' ri Jesús chutatabexic. \v 2 Xewixwit c'u ri tata'ib fariseos xukuje' ri tijonelab re ri Pixab, xquibij: We achi ri' queuc'ulaj ri ajmaquib, cäwi' c'u cuc', —xecha'. \p \v 3 Ri Jesús xucoj we c'utbal ri' chuya'ic tijonic chque, xubij: \v 4 We c'o jun chech alak ri c'o jun ciento ru chij, cätzak c'u jun chque, queuya na can ri jumuch' belej lajuj pa tak ri juyub, que' c'u chutzucuxic ri xtzak canok c'ä curika na wa', —cächa'. \v 5 Aretak curiko, cuya na lok chrij u wi', cäquicotic. \v 6 Aretak copan chic cho ja, queusiq'uij na ri rachi'l xukuje' ru c'ul tak ja, cubij chque: “Chixquicot wuc', rumal chi xinrik ri nu chij ri xtzak na canok,” —cächa na chque. \v 7 Je c'u ri' quinbij chiwe chi c'o na quicotemal chicaj rumal jun ajmac ri cuq'uex ranima', cuq'uex c'u u chomanic, chquiwäch ri jumuch' belej lajuj ri man cajwataj tä u q'uexic canima', —xcha ri Jesús chque. \s1 Ri Jesús cutzijoj ri puak ri xtzakic \p \v 8 We c'o jun ixok ri e c'o lajuj quetzales ruc', cätzak c'u jun quetzal, ri ixok cutzij na jun u candela, cumes na ri upaja, cärilij na u tzucuxic c'ä curik na ri puak. \v 9 Aretak curiko, queuch'abej na ri rach tak ixokib xukuje' ri u c'ul tak ja, cubij chque: “Chixquicot wuc', rumal chi xinrik ri nu puak ri xtzakic,” —cächa na chque. \v 10 Je c'u ri' quinbij chiwe chi quequicot na ri ángeles re ri Dios aretak jun ajmac cuq'uex ranima', cuq'uex c'u u chomanic, —xcha ri Jesús chque. \s1 Cätzak ru c'ojol jun tata' \p \v 11 Ri Jesús xukuje' xutzijoj wa' chque: Jun achi e c'o quieb u c'ojol. \v 12 Ri ch'ut u c'ojol xubij che ru tat: “Tat, ya la ri quinwechbej in re ri k'inomal la,” —xcha che. Ri qui tat c'ut xujach ri jastak re chquiwäch ri quieb u c'ojol. \v 13 Xque' quieb oxib k'ij, ri ch'ut u c'ojol xumulij bi conojel ri jastak re, xe' naj pa jun tinimit chic. Chila' c'ut xak xusachila wi il ri c'o ruc', xtzak pa mac, man utz tä chic ru c'aslemal. \v 14 Aretak ronojel u sachom chic, xpe jun nimalaj wi'jal pa ri tinimit ri'. Xurik c'äx ri ala, sibalaj xnumic. \v 15 Xe'c, xutzucuj u chac ruc' jun chque ri winak re ri tinimit ri'. Xyi' c'u u chac. Xtak bi ri ala rumal ri achi che qui yuk'uxic ri ak pa ri juyub. \v 16 Sibalaj xurayij u tijic re ri rij tak pru't ri cäquitij ri ak. Man c'o tä c'u jun winak ri c'o jas cuya che. \v 17 Xul c'u ri ala pa sak, xubij: “E c'o q'uia ri ajchaquib cho rachoch ri nu tat ri sibalaj c'o ri qui wa. Ri in c'ut quincäm waral rumal ri wi'jal. \v 18 Quinwalijic, quine' na ruc' ri nu tat, quinbij na che: Tat, ri in, in macuninak chuwäch ri Dios, xukuje' chuwäch la, tat. \v 19 Ri in, man ya'tal tä chwe chi cäban chi na la c'ojol la chwe. Bana ba' la chi quinoc che jun ajchac la,” —quincha na che, —cächa'. \v 20 Xwalijic, xe' c'u ruc' ru tat. \p Tajin cäbinic, nakaj chic c'o wi che ri rachoch. Ru tat xril apan chinaj. Xel ranima' ru tat che. Xutic anim, xe'c, xuk'aluj ri ala, xukuje' xutz'umaj. \v 21 Xubij c'u ru c'ojol che: “Tat, ri in, in macuninak chuwäch ri Dios, xukuje' chuwäch la, tat. Man ya'tal tä chic chwe in chi cäban la c'ojol la chwe,” —xcha che ru tat. \v 22 Xubij c'u ru tat chque tak ri patänil re: “Chiwesaxtaj lok ri atz'iak ri más utz na, chicojo che, chicojo xukuje' jun mulk'ab che ru k'ab, xukuje' xajäb chque ri rakan. \v 23 Jic'ama lok xukuje' ri alaj ama' wacäx ri sibalaj chom, chipila ba',” —xcha chque. “¡Chujwok, kabana nimak'ij! \v 24 Rumal chi we nu c'ojol ri' je' ta ne chi xcämic, xc'astaj c'u lok jumul chic. Xtzak na, xriktaj c'ut,” —xcha ri tata' chque. Xquichaplej c'u quicotem. \p \v 25 Ri u c'ojol nabeal ri tata' benak pa juyub. Tzelejem re cho ja, xnakajin c'u che ri rachoch, xuta ri k'ojom xukuje' ri xojowem. \v 26 Xusiq'uij c'u jun patänil re ru tat, xuta' che: “¿Jas wa' ri quinto?” —xcha che. \v 27 Xubij c'u ri patäninel che: “Ulinak ri chak' la. Ri tat la xtakan c'u chupilic ri alaj ama' wacäx ri sibalaj chom, rumal chi ulinak ri ala utz u wäch,” —xcha che. \v 28 Te c'u ri' sibalaj xpe royowal ri nabeal, man xraj taj coc bic pa ri ja. Xel c'u lok ru tat chubochi'xic. \v 29 Ri nabeal xch'awic, xubij che ru tat: “Kas q'uia junab in patäninak che la. Ronojel k'ij nu nimam jas ri cäbij la chwe. Man c'o tä c'u jumul ri yo'm la xa ta ne jun alaj q'uisic' chwe in rech quinban nimak'ij cuc' ri wachi'l,” —cächa'. \v 30 “Aretak xul we c'ojol la ri', ri xusachila ri jastak e la cuc' ixokib re be, xcämisaj la ri alaj ama' wacäx ri sibalaj chom chubanic nimak'ij che,” —xcha che ru tat. \v 31 Xubij c'u ru tat che: “Nu c'ojol, ri at ronojel k'ij at c'o wuc' in, conojel c'u ri jastak we xukuje' awech at wa'. \v 32 Rajwaxic u banic nimak'ij, xukuje' cujquicotic rumal chi we a chak' ri' je' ta ne cäminak chic, xc'astaj c'u lok jumul chic. Xtzak na wa', xriktaj c'ut,” —xcha che ru c'ojol, —xcha ri Jesús chque. \c 16 \s1 Ri Jesús cutzijoj ri tata' mayordomo ri man utz taj \p \v 1 Xukuje' xutzijoj wa' ri Jesús chque ru tijoxelab: C'o jun k'inom achi, ri c'o jun u mayordomo. Xbix c'u che ri k'inom chi ri u mayordomo tajin queuq'uis bi ri jastak re. \v 2 Ri k'inom achi xusiq'uij ri tata' mayordomo, xubij che: “¿Jas wa' ri nu tom chawij? Chabana cuenta che ri a patäninic chnuwäch. Man cuya' tä chi c'ut catc'oji wuc' che ri nu mayordomo,” —xcha ri tata' che. \v 3 Xuchomaj c'u ri mayordomo pa ranima', xubij: “¿Jas ta c'u ne quinbano?” —cächa'. “Man craj tä chi ri nu patrón chi quinchacun na ruc'. Man c'o tä c'u nu chuk'ab chubanic taji'n. Quinq'uix c'ut che ri molonic,” —cächa'. \v 4 “Quinchomaj na ri quinbano rech quinquic'ulaj na ri winak pa tak cachoch aretak quesax ri nu chac chwe,” —xcha'. \v 5 Ri mayordomo xeusiq'uij ri rajc'asib ri rajaw chquijujunal. Xubij che ri nabe ajc'as: “¿Joropa' ri c'as la ruc' ri nu patrón?” —xcha che. \v 6 Xubij ri ajc'as che: “Are jun ciento toneles aceite nu c'as,” —xcha'. Xubij c'u ri mayordomo che: “Waral c'o wi ru wujil ri c'as la. T'uyul ba la chanim ri', tz'ibaj la niq'uiaj ciento,” —xcha che. \v 7 Te ri' xubij ri mayordomo che jun ajc'as chic: “Ri lal, ¿joropa ri' ri c'as la?” —xcha che. Xch'aw ri ajc'as, xubij che: “Wajxakib quintales trico ri nu c'as,” —xcha'. Xubij ri mayordomo che: “Waral c'o wi ru wujil ri c'as la. Tz'ibaj la wakib ruc' ri niq'uiaj,” —xcha che. \v 8 Ri u patrón ri mayordomo xubij chi sibalaj c'o u no'j ri mayordomo ri man utz taj rumal chi xna'w chubanic ronojel wa'. Are c'u ri winak ajuwächulew, ri man e cojonelab taj, c'o na quetam chquij tak wa' we jastak ri' chquiwäch ri cojonelab ri c'o ri u sakil re ru Lok' Pixab ri Dios pa canima', —xcha ri Jesús. \p \v 9 Quinbij in chiwe: Chicojo ba' ri i rajil ri ajuwächulew rech e c'o na iwachi'l. Aretak cäq'uis ri i rajil, quixc'ulax pa tak jekilibal ri man queq'uistaj tä ri', —xcha'. \p \v 10 Apachin jun winak ri jicom ranima' chubanic ri man nim tä u banic, xukuje' are jicom ranima' chubanic ri nim na u banic. Apachin ri man jicom tä ranima' chubanic ri man nim tä u banic, man jicom tä c'u ri' chubanic ri nim u banic, —cächa'. \v 11 We ri ix man jicom tä iwanima' ix chucojic ri k'inomal ajuwächulew, ¿jachin ta lo ri cäyo'w ri kas k'inomal ajchicaj chiwe? Man c'o taj, —cächa'. \v 12 We ri ix man jicom tä iwanima' ix chrij ri rech jun winak chic, ¿jachin ta lo cäyo'w chiwe ri kas iwe ix? Man c'o taj, —xcha'. \p \v 13 Xubij xukuje': Man c'o tä jun patäninel ri cäcowin che qui patänixic quieb u patrón, —cächa'. Cäretzelaj na u wäch ri jun, lok' c'u na cäril na ri' ri jun chic. Utz cuban na che ri jun u patrón, man nim tä c'u cäril wi ri jun chic, —cächa'. Man quixcowin taj quipatänij ri Dios we benak iwanima' ruc' ri puak, —xcha ri Jesús. \p \v 14 Xquita c'u ronojel wa' ri tata'ib fariseos ri sibalaj lok' cäquil wi ri qui rajil. Xquetze'j c'u u wäch ri Jesús. \v 15 Xubij c'u ri Jesús chque: Ri alak cäk'alajisaj ib alak chquiwäch ri winak chi jicom anima' alak. Are c'u ri Dios retam jas c'o pa anima' alak, —cächa'. Ri sibalaj nim quil wi cumal ri winak, are xabibal wa' cho ri Dios, —xcha chque. \s1 Waral cätzijox wi ri ojer Pixab xukuje' ru takanic ri Dios pa qui wi' ri winak \p \v 16 Xubij xukuje': Takal chque ri winak chi queniman che ri ojer Pixab rech ri ka mam Moisés xukuje' chque ri qui tijonic ri k'alajisal tak re ru Lok' Pixab ri Dios c'ä mäja' xul ri tat Juan Kasal Ja'. Cämic c'ut ri xul ri tat Juan, xchaplex u tzijoxic ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ru takanic ri Dios pa qui wi' ri winak. Conojel ri winak tajin cäquitij qui chuk'ab rech queboquic. \p \v 17 Man c'äx tä ru sachic qui wäch ri cajulew chuwäch ri u sachic jun tzij re ru Lok' Pixab ri Dios rumal chi tzrajwaxic wi chi cäbantaj na ronojel ri cubij ru Lok' Pixab ri Dios, —xcha ri Jesús. \s1 Ri Jesús cuya tijonic chrij ri tasow ib \p \v 18 Ronojel achi ri cujach bi ri rixokil, cuc'ama chi na jun ixok chic, cuban ri nimalaj mac ri äwas u banic cho ri Dios xukuje' chrij ri rixokil. Xukuje' ri achi ri cuc'am jun ixok ri jachom bic rumal ri rachajil cuban ri' ri nimalaj mac ri äwas u banic cho ri Dios xukuje' chrij ri nabe rixokil, —xcha ri Jesús. \s1 Waral cäkil wi ri xuban jun achi ri sibalaj k'inom che ri tat Lázaro ri meba' \p \v 19 Xc'oji jun achi ri sibalaj k'inom, ri cucoj je'lalaj tak atz'iak ri sibalaj pakalic. Ronojel k'ij c'ut xuban c'oc'alaj tak wi'm ri sibalaj nimak, —cächa'. \v 20 C'o c'u jun winak meba', tat Lázaro u bi', k'oyol chuchi' ri rachoch ri k'inom. C'o c'u q'uia ri itzel tak ch'a'c che. \v 21 Ri meba' curayij u tijic ri ch'äkatak wa ri quetzak chuxe' ru mesa ri k'inom. Quenakajin c'u ri tz'i' ruc' ri tat Lázaro, quequirik' ri u ch'a'c, —cächa'. \v 22 Xcäm c'u ri meba' tata'. Ri ángeles xquic'am bic, xquiya can ruc' ri ka mam Abraham. Xcäm xukuje' ri k'inom achi, xmuk c'ut, —cächa'. \v 23 C'o c'u ri k'inom pa ri c'olibal ri quebe' wi ri canima' ri winak aretak quecämic. Sibalaj c'äx tajin curiko. Xca'y apanok, xril ri ka mam Abraham chinaj, xukuje' chi ri tat Lázaro c'o ruc'. \v 24 Co xch'awic, xusiq'uij, xubij: “Tat Abraham,” —cächa'. “Tok'obisaj la nu wäch, taka la lok ri tat Lázaro, curub c'u u k'ab pa joron rech cäpetic, cuya jubik' chwe rech quinjororic. Xa quinel ch'uj pa we k'ak' ri',” —xcha'. \v 25 Xubij c'u ri ka mam Abraham: “Tat, chna'taj chawe chi xarik ri utzalaj tak jastak at pa ri a c'aslemal cho ruwächulew. Are c'u ri tat Lázaro, man c'o tä utzil xuriko. Cämic c'ut are cu'bisam ranima' wuc' in waral, ri at c'ut, at c'o pa c'äxc'ol,” —cächa che. \v 26 “Cojom c'u jun nimalaj siwan chkaxol rech ri cäcaj quek'ax bi awuc' man quecowin tä che. Ri ajchila' c'ut ri e c'o awuc', man quecowin taj quek'ax lok kuc',” —xcha che. \v 27 Xubij ri k'inom tata' che ri tat Abraham: “Quinbochi'n ba' che la, tat Abraham, chi cätak la bic ri tat Lázaro cho rachoch ri nu tat. \v 28 E c'o job ri wachalal chila',” —cächa'. “Cwaj chi ri tat Lázaro cutzijoj wa' we c'äxc'ol ri' chque rech man quepe tä waral ri sibalaj cäquirik wi c'äx,” —xcha che. \v 29 Xubij c'u ri ka mam Abraham: “C'o ri tz'ibam can rumal ri ka mam Moisés, xukuje' ri tz'ibam cumal ri ojer tak k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios. C'o que ri wuj ri'. Chquitijoj quib chquij,” —xcha che. \v 30 Xubij c'u ri k'inom: “¡Kas tzij, tat Abraham! Man quecojon tä c'u chque. We ta c'u c'o jun cäminak ri cäc'astajic, ri que' cuc', cäquiq'uex na ri' ri canima', cäquiq'uex ri qui chomanic,” —xcha'. \v 31 Xubij ri mam Abraham che: “We man cäquinimaj tä ri ka mam Moisés xukuje' ri ojer tak k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios, man quecojon tä na ri' pune che jun winak ri cäc'astaj bi chquixol ri cäminakib,” —xcha ri ka mam Abraham che, —xcha ri Jesús chque ri tata'ib fariseos. \c 17 \s1 Ri Jesús cubij chi cäkachajij kib rech man cujtzak tä pa mac \p \v 1 Xubij ri Jesús chque ru tijoxelab: Tzc'o wi jachique ri cubano chi jun winak chic curik ri be ri man utz taj, cätakchi'x c'u che mac. ¡C'äx re ri winak ri' ri rumal rech cäbantaj wa'! —cächa'. \v 2 Are utz na we ta cäxim jun ca' re molino chukul ri winak ri', cäq'uiäk ta c'u bi pa ri mar, ¡utz c'u na ri' chuwäch ru banic chi jun chque we alaj tak ch'utik ri' curik ri be ri man utz taj! \v 3 Chiwila ba' iwib, —xcha chque. \p Xubij c'ut: We cämacun ri awachalal, cuban jun c'äx chawe, chapixbaj wa'. We cuq'uex ranima', cuq'uex c'u u chomanic, chasacha ru mac, —cächa'. \v 4 We cämacun chawij wukub mul pa jun k'ij, cätzelej c'u awuc', cubij: “Man quinban tä chic,” —cächa'. Rajwaxic c'ut chi ri at casach ru mac, —xcha ri Jesús chque. \s1 Waral cäkil wi ri cäcowin jun winak chubanic we kas tzij cäcojonic \p \v 5 Xquibij ri apóstoles che ri Kajaw Jesús: Bana ba' la chke chi sibalaj cujcojon na, —xecha che. \p \v 6 Xubij ri Kajaw Jesús chque: We ta quixcojonic xa ta ne jubik' je' jas ru nimal jun alaj ija' re mostaza, cuya' quibij na ri' che we che' sicómoro ri': “Chaboko' awib, chatica awib pa ri mar,” —quixcha che. Cäniman c'u na wa' we che' ri' chiwe, —xcha chque. \s1 Waral cäkil wi ri qui banic ri quepatäninic \p \v 7 We c'o jun chiwe ri c'o jun patänil re ri cuban taji'n, we ne que' pa yuk', aretak c'ut cätzelej lok iwuc' cho ja, ¿jas quibano? ¿A c'o lo jun chiwe ri cubij na che ri ajchac: “Tasa'j chanim, chatt'uyul chi' ri mesa, chatwok”? —quixcha che, —cächa ri Jesús. \v 8 Man je' taj. Xane quibij ri' che ri patäninel: “Chabana ri quintijo. Chasuc'umaj awib, chaya ri nu wa rech quinwi'c. Te ri' cuya' catwi' at,” —quixcha che, —cächa'. \v 9 ¿A c'o maltioxinic ri' che ri patäninel rumal chi xuban ri xtak wi? Man c'o taj, —cächa'. \v 10 Je ri' ri ix xukuje', aretak i banom chic ronojel ri ix takom wi, chibij na chbil iwib: “Ri uj, uj patäninelab ri man c'o tä ka patän, rumal chi xka'n xak xuwi ri' ri tzrajwaxic u banic,” —quixcha na, —xcha ri Jesús. \s1 Lajuj achijab ri c'o itzel ch'a'c chquij quecunax rumal ri Jesús \p \v 11 Benak c'u ri Jesús pa Jerusalén, oc'owem cuban chquixol ri Galilea ruc' ri Samaria. \v 12 Aretak xopan pa jun alaj tinimit, xriktaj ri Jesús cumal lajuj achijab ri c'o itzel tak ch'a'c chquij. Xetaq'ui c'u chinaj. \v 13 Co xech'awic, xquibij: ¡Tat Jesús! ¡Ajtij! ¡Tok'obisaj la ka wäch! —xecha che. \p \v 14 Xerilo, xubij chque: Jic'utu iwib chquiwäch ri tata'ib sacerdotes, —xcha chque. \p Pa ri qui bic c'ut, are chi' xecunaxic. \v 15 Aretak jun chque xrilo chi cunam chic, xtzelejic, co xch'awic, xunimarisaj u k'ij ri Dios. \v 16 Xuxuc rib cho ri Jesús, sibalaj xmaltioxin che. Aj Samaria c'ut we achi ri'. \v 17 Xubij c'u ri Jesús: ¿A mat ne e lajuj ri xecunaxic? E c'u ri belejeb, ¿jawije' e c'o wi? —cächa'. \v 18 Xak xuwi wa' we achi ri' ri man ka winakil taj xtzelej lok, cunimarisaj c'u u k'ij ri Dios, —xcha ri Jesús. \p \v 19 Xubij ri Jesús che: Chatwalijok, cuya' cate'c. At cunam chic rumal chi xatcojonic, —xcha che. \s1 Ri Jesús cubij jas cuban ru takanic ri Dios cäpetic \p \v 20 Aretak ri tata'ib fariseos xquita' che ri Jesús jampa' cäpe ru takanic ri Dios cho ruwächulew, xubij ri Jesús chque: Ri u petic ru takanic ri Dios cho ruwächulew man quilitaj tä ri', —cächa chque. \v 21 Man cäbix tä na che: “Chawilampe', c'o chi ri'. Jawilampe', c'o chila',” —cächa'. Man je' taj rumal chi ya ulinak chi ri Dios iwuc' che takanic, —xcha chque. \p \v 22 Xubij c'u ri Jesús chque ru tijoxelab: Copan na ri k'ij ri sibalaj quirayij chi ri in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, c'o iwuc', man in c'o tä chic, —cächa'. \v 23 Ri winak cäquibij na chiwe: “Chiwilampe', c'o chi ri'. Jiwilampe', c'o chila',” —quecha na. Mixe' c'ut, mixteri bi cuc', —xcha ri Jesús chque. \v 24 Je' jas ri caypa' cusakirisaxtaj ronojel ri caj, k'alaj wa' chquiwäch conojel ri winak, je ri' xukuje' ri k'ij aretak ri in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, quinpetic, —cächa'. \v 25 Rajwaxic c'ut chi nabe sibalaj quinrik na c'äx, quetzelax na nu wäch cumal ri winak re we k'ij junab ri', —cächa'. \v 26 Jas ri xca'n ri winak ojer pa ru k'ij ri ka mam Noé, je ri' xukuje' cäbantaj na pa tak ri k'ij ri quintzelej lok, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak. \v 27 Xewi' ri winak, xca'n nimak'ij, xec'uli'c, xquiya c'u ri calc'ual pa tak c'ulanem c'ä pa ri k'ij ri xoc bic ri ka mam Noé pa ri nimalaj barco. Xpe c'u ri nimalaj k'ekal jäb, xusach c'u qui wäch conojel, —cächa'. \v 28 Je ri' xukuje' jas ri xca'n ri winak ojer pa ru k'ij ri ka mam Lot, xewi' ri winak, xca'n nimak'ij, xelok'omanic, xeq'uiyinic, xetico'nic, xquiyac tak cachoch. \v 29 Pa ri k'ij ri xel bic ri ka mam Lot pa ri tinimit Sodoma, xkaj lok k'ak' ruc' k'ol chicaj, xusach c'u qui wäch conojel ri winak. \v 30 Je' cäban na wa' pa ri k'ij ri cäk'alajin na jachin ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, —xcha chque. \p \v 31 Pa ri k'ij ri', ri winak ri c'o puwi' ri ja, moc chi bic che qui c'amic bi ri jastak re ri e c'o can chupam ri ja. Xukuje' ne ri c'o pa juyub mätzelej chi na cho ja, —cächa'. \v 32 Chna'taj ri rixokil ri mam Lot chiwe. \v 33 Ri cutzucuj u chajixic rib, cutzak na ronojel, cäcäm c'u na wa'. Apachin c'u ri cutzak ru c'aslemal, cäto'taj na wa', —xcha chque. \p \v 34 Kas tzij quinbij chiwe chi pa ri ak'ab ri', quec'oji na quieb pa jun ch'at. Jun chque cäc'am na bic, ri jun chic cäyi' na canok. \v 35 Quec'oji na quieb ixokib ri tajin quequie'n junam. Jun chque cäc'am na bic, ri jun chic cäyi' na canok. \v 36 Quec'oji na quieb achijab cachi'l quib pa tak juyub. Jun chque cäc'am na bic, ri jun chic cäyi' na canok, —xcha ri Jesús chque. \p \v 37 Xquibij c'u che ri Jesús: ¿Jawije' cäban wi wa', Kajaw? —xecha che. \p Xch'aw chi ri Jesús, xubij: Ri cäc'oji wi na ri qui bakil ri cäminakib, chila' c'ut cäquimulij wi na quib ri c'uch, —xcha chque. \c 18 \s1 Waral cätzijox wi ri chichu' malca'n ruc' ri k'atal tzij ri man jicom tä ranima' \p \v 1 Ri Jesús xutzijoj chi na jun c'utbal chuya'ic tijonic chque ru tijoxelab chuc'utic chquiwäch chi rajwaxic u banic orar amak'el ronojel k'ij, mäq'uistaj c'u qui c'ux. \v 2 Xubij c'u chque: Pa jun tinimit c'o wi jun k'atal tzij ri man cuxej tä rib cho ri Dios, man nim tä c'u queril wi ri winak. \v 3 Xukuje' c'o jun chichu' malca'n pa ri tinimit ri', ri amak'el copan ruc', cutz'onoj che: Chinto' la pu k'ab ri nu c'ulel, —cächa che. \v 4 Xque' q'uia ri k'ij ri k'atal tzij man craj taj cuto' ri chichu'. Te c'u ri' xchoman pa ranima', xubij: “Pune man quinxej tä wib cho ri Dios, man nim tä c'u quinwil wi jun winak, \v 5 quinto' na we chichu' malca'n ri' rumal chi sibalaj cuya latz' chwe. We man quinban k'atow tzij puwi' ruc' jicomal, cäpe na ri chichu' amak'el ronojel k'ij, sibalaj quinucos na,” —xcha ri'. \p \v 6 Xubij c'u ri Kajaw Jesús: Chitatabej ba' jas ri xubij ri k'atal tzij ri man jicom tä ranima', —cächa'. \v 7 ¿A mat ri Dios cuban na k'atow tzij ruc' jicomal pa qui wi' ri winak ri xeucha' che qui to'ic, ri quebochi'n che chi pak'ij chi chak'ab? ¿A mat chanim queuto' na wa'? —cächa'. \v 8 Je', quinbij chiwe chi chanim cätoban na chque, —cächa'. Aretak c'ut ri in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, quintzelej na lok, ¿a queinrik ne lo winak ri kas quecojon chwe? —xcha chque. \s1 Waral cätzijox wi ri tata' fariseo ruc' ri tok'il alcabal \p \v 9 Xutzijoj c'u we c'utbal rech tijonic ri' chque jujun winak ri quechoman chquij chbil quib chi sibalaj e utz na, ri cäquetzelaj c'u qui wäch ri jule' chic. \p \v 10 Xubij chque: E c'o quieb achijab. Jun chque are jun tata' fariseo. Ri jun chic are tok'il alcabal. Xeboc c'u bi pa ri nimalaj rachoch Dios rech cäca'n orar. \v 11 Tac'al c'u ri fariseo, xuban orar chbil rib, xubij: “O Dios, maltiox che la chi ri in man in tä junam cuc' ri niq'uiaj winak chic, ri elak'omab, ri winak ri man cäquibij tä jicomal tzij, ri cäca'n nimalaj mac, man in junam tä c'u ruc' we jun tok'il alcabal ri'. \v 12 Ri in quinban ayunar camul ronojel semana. Quinya c'u ru lajujil joropa' ri quinriko,” —xcha ri tata' fariseo. \v 13 Are c'u ri tok'il alcabal, tac'al chinaj, man craj tä c'u cäca'y chicaj, xane cut'oc u wo u c'ux chuc'utic chi cäbisonic, cubij: “¡Ay, Dios! We ne cäpax c'ux la chwe in, in wa' sibalaj in ajmac,” —xcha'. \v 14 Kas tzij quinbij chiwe chi we achi ri' xe' cho rachoch jicom chic ri ranima' cho ri Dios. Man je' tä c'u ri jun chic, ri tata' fariseo. Are c'u ri winak ri cunimarisaj rib cho ri Dios, cäkasax na u k'ij. Apachin c'u ri cuban che chbil rib chi man nim tä u banic, cänimarisax na u k'ij wa', —xcha ri Jesús chque. \s1 Ri Jesús queutewchij ri alaj tak ac'alab \p \v 15 Xec'am c'u bi ri ac'alab cho ri Jesús rech cuya ru k'ab pa qui wi'. Ru tijoxelab xquilo, xequiyaj ri winak. \v 16 Ri Jesús xeusiq'uij ru tijoxelab, xubij chque: Chiya chque ri ac'alab chi quepe wuc', meik'atej, —cächa'. Xak xuwi chque ri winak ri e je' jas ri ac'alab ri' cäyi' wi chi cätakan ri Dios pa qui wi'. \v 17 Kas tzij ri quinbij chiwe chi ri winak ri man cäquina' tä pa canima' chi ri e are' je' ta ne ac'alab cho ri Dios, man cäquic'ulaj tä c'u ru takanic ri Dios, man cäyi' tä chque chi queboquic, —xcha ri Jesús chque. \s1 Jun ala sibalaj k'inom cätzijon ruc' ri Jesús \p \v 18 C'o c'u jun chque ri qui nimakil ri winak xuta' che ri Jesús, xubij: Utzalaj Ajtij, ¿jas quinban in rech quinrik ri c'aslemal ri man cäq'uistaj taj? —xcha che. \p \v 19 Xubij c'u ri Jesús: ¿Jas che cabij utz chwe? Man c'o tä jun ri kas utz, xane xak xuwi ri Dios, —cächa ri'. \v 20 Awetam c'u ru Lok' Pixab ri Dios ri cubij: “Matcämisanic, maban ri nimalaj mac ri äwas u banic ruc' ri rixokil jun winak chic, maban elak', maban tzij chrij jun winak chic, nim cheawila wi ra tat, ra nan,” —cächa ri Pixab, —xcha ri Jesús che. \p \v 21 Xubij ri achi che ri Jesús: Ronojel wa' nu nimam tzpa ri wac'alal, —xcha che. \p \v 22 Xuta wa' ri Jesús, xubij che: C'o na ri mäja' cabano. Jaq'uiyij conojel ri jastak awe, chaya ri rajil chque ri meba'ib. Cäc'oji c'u na ra k'inomal chila' chicaj, —cächa'. Te c'u ri' cuya' catteri wuc'. Jo' ba', —xcha che. \p \v 23 Aretak ri achi xuta wa', sibalaj xq'uextaj ru wäch pa bis, xc'äxc'ob ri ranima' rumal chi sibalaj nim ru k'inomal c'olic. \v 24 Ri Jesús xrilo chi sibalaj cäbisonic, xubij: ¡Sibalaj c'äx ri queboquic ri k'inomab ruc' ri Dios rech cätakan pa qui wi'! —cächa'. \v 25 Are man c'äx taj ri roc'owisaxic jun quiej camello\f + \fr 18:25 \ft Ri camello are jun awaj ri cuya' cäquiejen jun chrij, más c'ut cäcoj che tak eka'n. Nim na ri' chuwäch jun quiej.\f* pa ri u julil jun t'isombal bak chuwäch ri roquic jun winak k'inom ruc' ri Dios rech cätakan puwi', —xcha chque. \p \v 26 Ri winak ri xetowic xquibij che ri Jesús: We je ri', ¿jachin ta c'u lo ri cäcowin churikic ru tobanic ri Dios? —xecha che. \p \v 27 Xubij c'u ri Jesús chque: Ri man quecowin tä ri winak chubanic, are c'u wa' cäcowin ri Dios che, —xcha chque. \p \v 28 Xubij ri tat Pedro: Kajaw, chilampe la chi ri uj ka yo'm can ri jastak ke rech cujc'oji uc' la, —xcha ri'. \p \v 29 Ri Jesús xubij che: Kas tzij ri quinbij chiwe chi we c'o jun winak ri u yo'm can ri rachoch, ri rixokil, ri rachalal, ru tat, u nan, ri ralc'ual rech quinuto' chutzijoxic ru takanic ri Dios, \v 30 curik na q'uia chuwäch wa' pa tak we k'ij junab ri'. Curik c'u na ri c'aslemal ri man c'o tä u q'uisic pa tak ri junab ri quepe na, —xcha chque. \s1 Ri Jesús cutzijoj chi na jumul ru cämical \p \v 31 Ri Jesús xeuc'am bi ri cablajuj u tako'n pa qui tuquiel wi, xubij c'u chque: Cujpaki na bic, cuje' na pa ri tinimit Jerusalén. Ronojel c'u ri tz'ibam can cumal ri ojer tak k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios chwij in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, cäbantaj na wa' chwe, —cächa'. \v 32 Quinquijach c'u na bic pa qui k'ab ri niq'uiaj winak chic. Cäquetz'bej na nu wäch, quinquiyok' na, xukuje' cäquichubaj na nu palaj. \v 33 Quinquirapuj na, te c'u ri' quinquicämisaj. Churox k'ij c'ut quinc'astaj na chquixol ri cäminakib, —xcha ri Jesús chque. \p \v 34 Ri tijoxelab man c'o tä c'u jun chque ri cuch'ob ri u tzij ri Jesús. Xban c'u chque chi man quek'alajin tä wa' we tzij ri' chquiwäch. Are c'u ri xbix chque man cuya' taj cäquich'obo. \s1 Jun moy achi cäca'yic \p \v 35 Benam re ri Jesús, tajin cänakajin che ri tinimit Jericó. C'o c'u jun moy achi t'uyul chuchi' ri be ri tajin cämolonic. \v 36 Aretak xuto chi q'uia winak tajin queoc'owic, xuta' jas tajin cäbanic, xubij: ¿Jas ri'? —xcha'. \v 37 Xquibij che: Are ri tat Jesús aj Nazaret ri tajin coc'owic, —xecha che. \v 38 Co xch'aw ri moy achi, xubij: ¡Tat Jesús! —cächa'. ¡Lal ri' ralc'ual can ri ka mam David, tok'obisaj la nu wäch! —xcha che. \p \v 39 Ri winak ri e tac'atoj chuwäch xeyajon che, xquibij chi mäch'aw chic. Ri are' c'ut co na xurak u chi', xubij: ¡Tat, ri lal ralc'ual can\f + \fr 18:39 \ft Ri “Ralc'ual can ri ka mam David” quel cubij “To'l Ke”, junam jas ri tzij “Cristo” o “Mesías”.\f* ri ka mam David, tok'obisaj la nu wäch! —xcha che. \p \v 40 Xtaq'ui c'u ri Jesús, xtakan chuc'amic lok ri tata' ruc'. Aretak ri moy achi c'o chi ruc' ri Jesús, xubij ri Are' che: \v 41 ¿Jas caj la chi quinban che la? —xcha che. \p Xubij c'u ri moy achi: Tat, cwaj quinca'y chic, —xcha che. \p \v 42 Xubij c'u ri Jesús che: ¡Ca'y ba' la! —cächa che. Rumal chi cäcojon la, xcunataj la canok, —xcha che. \p \v 43 Chanim c'ut ri moy achi xca'yic, xteri bi chrij ri Jesús, cunimarisaj u k'ij ri Dios. Xukuje' conojel ri winak xquinimarisaj u k'ij ri Dios aretak xquilo ri xban che ri moy achi. \c 19 \s1 Ri Jesús curik rib ruc' ri tat Zaqueo \p \v 1 Opaninak chi c'u ri Jesús pa Jericó, oc'owem tajin cuban chupam ri tinimit. \v 2 C'o jun achi, Zaqueo u bi', jun chque ri qui nimakil ri tok'il tak alcabal. K'inom c'u wa' we achi ri'. \v 3 Xutzucuj rilic u wäch ri Jesús che retamaxic jachin ri'. Man cäcowin tä c'ut rumal chi e q'uia ri winak, xak c'u co'l rakan ri tat Zaqueo. \v 4 Xutic anim, xnabej bi chquiwäch ri winak, xpaki c'u puwi' jun che' sicómoro che rilic ri Jesús, rumal chi chila' coc'ow wi na ri are'. \v 5 Xopan c'u ri Jesús pa ri c'olibal ri', xca'y ak'an ajsic, xril ri tat Zaqueo, xubij che: Chanej la, kaj la lok. Rajwaxic chi cämic quincanaj can cho achoch la, —xcha che. \p \v 6 Te c'u ri' xkaj lok ri tat Zaqueo puwi' ri che'. Xuc'ulaj ri Jesús, sibalaj xquicotic. \v 7 Xilitaj c'u wa' cumal conojel ri winak, xewixwitic, xquibij: Ula'm ri tat Jesús rumal jun achi sibalaj ajmac, xe' c'u ruc', —xecha ri'. \v 8 Xtaq'ui c'u ri tat Zaqueo, xubij che ri Jesús: Tampe la ri quinbano. Pa niq'uiaj ri jastak we quinya na chque ri meba'ib. Xukuje' we c'o jas nu k'ipom chrij jun winak, quincajmulij na u tzelexic wa' che, —xcha'. \p \v 9 Xubij ri Jesús che: Cämic xrik la ru tobanic ri Dios, xukuje' ri winak ri e c'o cho achoch la, rumal chi cäk'alajinic chi lal ri' are kas rachalal ri ka mam Abraham, —cächa'. \v 10 Ri in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, in petinak che qui tzucuxic ri winak ri e tzakinak, xukuje' che qui to'ic, —xcha ri Jesús. \s1 Ri Jesús cutzijoj ri c'utbal chrij ri puak ri jachom chque ri patäninelab \p \v 11 Ri winak qui tatabem we tzij ri', ri Jesús xuchaplej u tzijoxic jun c'utbal chic re tijonic chque rumal chi quenakajin chic che ri tinimit Jerusalén. Xquichomaj ri winak chi ri Dios cuc'ut na rib chquiwäch chanim, cuchaplej c'u takanic pa qui wi'. \v 12 Xubij c'u ri Jesús chque: C'o jun achi, nim u banic, ri xe' naj pa jun tinimit chic rech coc che nim takanel pa qui wi' ri winak re ri tinimit ri'. Cuchomaj ri tata' chi aretak cäto'taj chila', cätzelej chi na lok cho ja. \v 13 Ri achi c'ut xeusiq'uij lajuj chque ri patänil re, xeuya juwinak quetzales chque chquijujunal. Xubij c'u chque: “Chicojo wa' we puak ri' rech c'o quich'ac na chrij. Chibana wa' c'ä copan na ri k'ij ri quintzelej lok,” —xcha chque. \v 14 Are c'u ri winak re ri tinimit ri que' wi, sibalaj cäquetzelaj u wäch, xequitak c'u bi nimak tata'ib chrij chubixic: “Man cäkaj tä wa' we achi ri' che nim takanel pa ka wi',” —xecha che. \v 15 Pune je ri' xoc c'u na che nim takanel. Aretak xtzelej lok cho ja, xtakanic chi quesiq'uix lok ri patäninel tak re, ri xec'amow ri puak, rech cäretamaj na jas ri qui ch'acom chquijujunal. \v 16 Xopan c'u ri nabe patänil re ruc', xubij: “Tat, ri rajil la xuch'ac chi lajuj mul je' jas ri xya la chwe,” —xcha'. \v 17 Xubij c'u ru patrón che: “Utz a banom, utzalaj patänil we,” —cächa'. “Catincoj na che takanel pa qui wi' lajuj tinimit rumal chi utz a banom at chrij ri jun alaj chac,” —xcha che. \v 18 Xopan c'u rucab patänil re, xubij che: “Tat, ri rajil la u ch'acom chi job mul je' jas ri yo'm la chwe,” —xcha che. \v 19 Xubij c'u ru patrón che: “Ri at c'ut catcoj na che takanel pa qui wi' job tinimit,” —xcha che. \v 20 Xopan chi c'u jun chic patänil re, xubij: “Tat, ri' ri rajil la ri c'o wuc', nu c'olom c'u wa' pa jun su't,” —cächa'. \v 21 “Je' nu banom wa' rumal chi quinxej wib chuwäch la. Ri lal c'ut sibalaj c'a'n la. Cäc'am la ri man ech tä la, cäk'at c'u la ri man ticom tä la,” —xcha che. \v 22 Xubij c'u ri nim takanel che: “¡Ay, patänil we ri sibalaj man utz taj! Quink'at na tzij pa wi' ruc' ri tzij ri a bim chwe. Awetam c'ut chi ri in sibalaj in c'a'n, chi quinc'am ri man wech taj, quink'at c'u ri man nu ticom taj,” —cächa'. \v 23 “¿Jas che man xaya tä ri nu rajil ruc' jun winak ri cäyo'w pa jalomal rech quintok'ij ruc' ral aretak quinulic?” —xcha che. \v 24 Xubij c'u chque ri e tac'atoj chunakaj: “Chiwesaj ri puak ri c'o ruc', chiya che ri patänil we ri c'o ri lajuj cientos quetzales ruc',” —xcha chque. \v 25 Xquibij c'u che: “Tat, ya c'o chic lajuj cientos quetzales ruc',” —xecha che. \v 26 Xubij c'u chque: “Quinbij chiwe chi ronojel jachin ri c'o c'o ruc', cäyataj na más che. Apachin c'u ri man c'o tä c'o ruc', quesax na che ri jubik' ri c'olic,” —cächa chque. \v 27 “Are c'u ri nu c'ulel, ri man xcaj taj chi quintakan pa qui wi', chic'ama lok, chicämisaj wa' chnuwäch,” —xcha chque, —xcha ri Jesús chque ri winak. \s1 Coc ri Jesús pa ri tinimit Jerusalén \p \v 28 Aretak xbitaj wa' rumal ri Jesús, xnabej chquiwäch, xutakej ru be, xe' c'u pa ri tinimit Jerusalén. \v 29 Nakaj chi c'u e c'o wi che ri tinimit Betfagé, xukuje' ri tinimit Betania chuwäch ri juyub u bi'am Ujuyubal Olivos, xeutak bic quieb chque ru tijoxelab. \v 30 Xubij c'u chque: Jix pa ri alaj tinimit ri c'o apan chkawäch. Aretak ix opaninak chi chila', quirika na jun burro yukulic, ri man c'o tä jumul jun winak quiejeninak chrij. Chiquira wa', chic'ama lok, —cächa chque. \v 31 We c'o jun cuta' chiwe: ¿Jas che quiquiro? —cächa ne. Je' quibij wa' che: Xa cajwataj wa' che ri Kajaw Jesús, —quixcha che, —xcha ri Jesús chque. \p \v 32 Xebe' c'u ri tijoxelab ri xeutak bic, je' xequirika jas ri xubij ri Jesús chque. \v 33 Tajin cäquiquir ri burro aretak ri ajchak'el xquita' chque, xquibij: ¿Jas che tajin quiquir ri burro? —xecha chque. \p \v 34 Ri e are' xquibij: Xa cajwataj wa' che ri Kajaw Jesús, —xecha chque. \p \v 35 Xquic'am c'u bic, xquiya c'u che ri Jesús. Xquicoj ri qui k'u' chrij, xquiya c'u ri Jesús chrij. \v 36 Quiejeninak ri Jesús, tajin cäbinic. Xquilic' ri qui k'u' pa ri be. \v 37 Nakaj chi c'u e c'o wi che ri Jerusalén, xeopan pa ri xulanic re ri Ujuyubal Olivos. Conojel ri q'uialaj tak u tijoxelab xquichaplej quicotem, co xech'awic, xquinimarisaj u k'ij ri Dios rumal conojel ri nimak tak cajmabal ri quilom. \v 38 Cäquibij c'ut: ¡Tewchim ba' ri Nim Takanel ri petinak pa ru bi' ri Kajaw Dios! —quecha'. Cuxlan na kanima' rumal ri Dios chicaj. ¡Chnimarisax ba' u k'ij ri Dios ajchicaj! —xecha ri winak. \p \v 39 Jujun chque ri tata'ib fariseos ri e c'o chquixol ri q'uialaj winak xquibij che ri Jesús: Ajtij, cheyaja la ri tijoxelab la, —xecha che. \p \v 40 Ri Jesús xch'awic, xubij chque: Kas tzij, we ta mat quech'aw wa' we winak ri', are co quech'aw na ri abaj, —xcha chque. \p \v 41 Aretak xenakajin che ri tinimit, ri Jesús xok' pa qui wi' ri winak aj Jerusalén. \v 42 Xubij: Cwaj ta ne chi pa we k'ij ri' quiwetamaj jachin ri' ri cäcowinic cuya utzil chixol. C'u'tal c'u wa' cämic chiwäch, —cächa'. \v 43 Quepe c'u na ri k'ij chiwij aretak ri q'uialaj i c'ulel cäca'n na jun c'otom chrij ri tinimit, cäquisutij na rij, sibalaj c'u cäquilatz'obisaj na wa', —cächa'. \v 44 Quequiwulij na can ri iwachoch cho ulew, quixquicämisaj na. Man cäcanaj tä c'u na can jun abaj puwi' jun abaj chic, —cächa'. Are c'u rumal wa' chi man iwetam taj chi pa we k'ij ri' ri Dios xixusolij, —xcha chque. \s1 Ri Jesús cäresaj ri man utz taj pa ri nimalaj rachoch Dios \p \v 45 Xoc c'u bic ri Jesús pa ri nimalaj rachoch Dios, xuchaplej quesaxic bic ri ajc'ayib, xukuje' ri lok'omanelab. \v 46 Xubij c'u chque: Tz'ibam c'ut pa ru Lok' Pixab ri Dios: “Ri wachoch in are ja ri cäban wi orar,” —cächa ri Tz'ibtalic. Ri alak c'ut, cachoch elak'omab banom alak che, —xcha ri Jesús chque. \p \v 47 Ronojel k'ij ri Jesús xuya tijonic pa ri nimalaj rachoch Dios. Are c'u ri qui nimakil sacerdotes, ri tijonelab re ri Pixab, xukuje' ri qui nimakil ri winak re ri tinimit xquitzucuj u cämisaxic. \v 48 Man xquirik tä c'ut jas cäca'n che, rumal chi conojel ri winak qui jiquibam canima' chutatabexic ri cubij chque. \c 20 \s1 Cätzijox ru takanic ri Jesús \p \v 1 Pa jun k'ij ri Jesús tajin queutijoj ri winak pa ri nimalaj rachoch Dios, tajin cutzijoj ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chque. Xeopan c'u ri qui nimakil tak sacerdotes cuc' ri tijonelab re ri Pixab xukuje' ri qui nimakil ri winak. \v 2 Xquibij c'u che: ¿Jachin xtakow la chi ri lal cäban la wa' we ri'? ¿Jachin lo ri yo'winak takanic pa k'ab la chi je' cäban la wa'? —xecha che. \p \v 3 Xch'aw ri Jesús, xubij chque: Ri in xukuje' c'o jas quinta' chech alak, —cächa'. Bij alak chwe: \v 4 ¿Jachin xtakow ri tat Juan chubanic kasna'? ¿A are ri Dios, o are ri winak? ¿Jachin xyo'w che chi je' cuban wa'? —xcha chque. \p \v 5 Xquitzijobela quib, xquibij: We cäkabij chi are ri Dios, ri are' cubij na chke chi jas che man xkacoj tä wa', —quecha'. \v 6 We c'u cäkabij chi xa are ri winak, conojel ri winak cujca'n na che abaj. Elinak c'u chi sak chquiwäch ri winak chi ri tat Juan are k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios, —xecha ri'. \p \v 7 Xech'aw chic, xquibij che ri Jesús chi man cäquich'ob tä wa' chi jachin ri' ri xyo'w che ri tat Juan chi cuban kasna'. \v 8 Xubij c'u ri Jesús chque: Xukuje' ri in man quinbij tä in chech alak jachin ri yo'winak chwe chi in quinban wa' we ri', —xcha ri Jesús chque. \s1 Waral cätzijox wi ri c'utbal chquij ri ajchaquib ri man e utz taj \p \v 9 Ri Jesús xuchaplej u tzijoxic wa' we c'utbal ri' re tijonic chque ri winak: C'o jun achi ri xuban jun ticbal uvas. Xticonijic, xuya c'u can ri ulew pa kajomal chque jujun tajinelab. Te c'u ri' xe' naj pa jun tinimit chic, naj xsachic. \v 10 Xopan c'u ri k'ij re ru yaquic ri wächinic, xutak bi jun patänil re cuc' ri ajchaquib rech cäquiya bi niq'uiaj re ri u wäch ri ticbal uvas. Are c'u ri ajchaquib xquich'ayo, xquitak bic, man c'o tä xquiya bi che, —cächa'. \v 11 Xutak c'u bi jun u patäninel chic. Xukuje' wa' xquich'ayo, xquetzelaj u wäch, xquitak bic, man c'o tä xquiya bi che, —cächa'. \v 12 Churox mul xutak bic jun patänil re cuc'. Xquisoc wa', xukuje' xquesaj bi pa ri ticbal uvas, —cächa'. \p \v 13 Te c'u ri' xuchomaj ri rajaw ri ticbal uvas, xubij: “¿Jas ta c'u lo quinbano?” —cächa'. “Quintak na bic ri lok'alaj nu c'ojol. Craj ne nim cäquil wi ri are' aretak cäquilo,” —xcha ri'. \v 14 Ri ajchaquib, aretak xquilo, xquich'abej quib, xquibij: “¡Chawilampe'! Are wa' ri quechben na ronojel,” —quecha'. “Chixsa'j, kacämisaj ri achi rech cäkechbej na wa' we ulew ri',” —xecha ri'. \v 15 Xquesaj c'u bi ru c'ojol ri ajchak'el ri ticbal uvas, xquicämisaj c'ut, —xcha ri Jesús chque. \p Te ri' xuta' ri Jesús chque, xubij: ¿Jas c'u cuban na ri rajaw ri ticbal uvas chque? —cächa ri'. \v 16 Cäpe na ri are', queucämisaj na ri ajchaquib ri', cuya na ri rulew chque jule' chic, —xcha ri Jesús chque. \p Aretak xquita wa', xquibij ri winak: ¡Ay, mäbantaj wa'! —xecha che. \p \v 17 Xca'y c'u ri Jesús chque, xubij: ¿Jas quel cubij wa' ri tz'ibam canok pa ru Lok' Pixab ri Dios? cubij: \q1 Ri abaj ri man xcaj tä ri yacal tak ja, \q1 we abaj ri'\f + \fr 20:17 \ft We abaj ri' ri xubij ri Jesús are ri Jesús mismo.\f* are xcoj che tok'ebal \q2 re ri ja, \m —cächa ri Tz'ibtalic, —xcha ri Jesús. \v 18 Ronojel winak jachin ri cätzak puwi' ri abaj ri', cäsoctaj na. We c'u cätzak we abaj ri' chrij jun, cuc'äjij na, —xcha chque. \s1 Waral cäkil wi we rajwaxic u tojic ri alcabal \p \v 19 Ri tijonelab re ri Pixab cuc' ri qui nimakil sacerdotes aj Israel xquichaplej u tzucuxic jas cäca'n chuchapic ri Jesús pa ri hora ri', xquixej c'u quib chquiwäch ri winak. Xquich'ob c'ut chi ri c'utbal ri', xtzijox wa' chquij ri e are'. \v 20 Xcaluchij ri Jesús, xequitak bi winak chuyuxlexic. Ri winak ri' xca'n che quib chi e utzalaj tak winak rech cäquirik jun tzij pu chi' ri Jesús rech cäquijach bi ri Are' pu k'ab ri k'atal tzij, cäk'at c'u na tzij puwi'. \v 21 Rumal wa' xquic'ot u chi' ri Jesús, xquibij: Ajtij, ketam chi utz wa' ri cätzijon la xukuje' ruc' jicomal cätijon la. Ketam c'ut chi man nim tä quil la jun winak chuwäch jun chic. Xane cäc'ut la ri kas u rayinic ri Dios, —quecha che. \v 22 ¿A rajwaxic cäkatoj alcabal che ri nimalaj takanel aj Roma? We ne man rajwaxic taj, —xecha che. \p \v 23 Xretamaxtaj c'u ri Jesús ri qui chomanic, xubij chque: ¿Jas che cäta' alak wa' chwe? \v 24 C'utu ba' alak jun puak chnuwäch, —cächa chque. ¿Jachin c'u rech we ca'yebal ri' xukuje' ri bi'aj ri' ri c'o chuwäch ri puak? —xcha ri Jesús. \p Xech'aw chi na ri winak, xquibij che: Are rech ri César ri nimalaj takanel, —xecha che. \p \v 25 Xubij c'u ri Jesús chque: Ya alak che ri tat César ri rech ri César. Ya ba' alak che ri Dios ri rech ri Dios, —xcha chque. \p \v 26 Man c'o tä c'u jun tzij xecowin churikic pu chi' ri Jesús ri xkaj ta wi pa qui k'ab chquiwäch ri winak. Xane xquicajmaj ri xubij ri Jesús chque, man xech'aw tä c'u chic. \s1 Waral cätzijox wi jubik' chrij ri c'astajibal chquixol ri cäminakib \p \v 27 Xeopan c'u jujun chque ri tata'ib saduceos, ri cäquibij chi man quec'astaj tä chi na ri cäminakib. Ri tata'ib ri' xquic'ot u chi' ri Jesús. \p \v 28 Xquibij che: Ajtij, tz'ibam can chke rumal ri ka mam Moisés chi we cäcäm jun achi, c'o c'u can rixokil, man e c'o tä c'u can ralc'ual chrij are', rajwaxic chi ri rachalal ri cäminak cäc'uli ruc' ri ixok malca'n ri' rech quec'oji can ralc'ual ruc'. Ri ac'alab ri quil qui wäch je' ta ne e rech ri cäminak, —quecha'. \v 29 Xquibij c'ut: E c'o wukub achijab cachalal quib. Ri nabeal xc'uli'c, xcäm c'ut, man xc'oji tä can ralc'ual ruc' ri rixokil. \v 30 Ri ucab xc'uli ruc' ri rixnam malca'n, xukuje' xcäm bic, man xc'oji tä can ralc'ual ruc'. \v 31 Ri urox xukuje' xc'uli ruc' ri malca'n. Je c'u ri' xca'n ri wukub achijab chquijujunal, xecämic, man xec'oji tä can calc'ual. \v 32 Q'uisbal c'ut xcäm ri ixok, —quecha'. \v 33 Aretak c'ut quec'astaj chi ri cäminakib, ¿jachin lo chque ri wukub achijab ri' cäc'oji na che rachajil ri chichu'? Xoc c'u che quixokil ri wukub, —xecha che ri Jesús. \p \v 34 Xch'aw chi ri Jesús, xubij chque: Ri winak ajuwächulew quec'uli'c, cäquiya ri calc'ual pa c'ulanem. \v 35 Ri winak ri ya'tal chque chi quec'astaj bic chquixol ri cäminakib, xukuje' chi cäc'oji qui c'aslemal ri man cäq'uis taj, man quec'uli tä chic, man queyi' tä c'u che c'ulanem, —cächa'. \v 36 E junam chic jas ri ángeles. Man quecowin tä chic quecämic. E are c'u ralc'ual ri Dios wa', ri e c'astajinak chic chquixol ri cäminakib, —cächa'. \v 37 Ri ka mam Moisés xutzijoj chi ri cäminakib quec'astaj na, —cächa'. Are wa' ri cuk'alajisaj ri tzij ri xutz'ibaj chrij ri q'uix ri cäc'atic. Chila' c'ut cubij wi xukuje' chi ri Kajaw Dios are ri u Dios ri ka mam Abraham, u Dios ri ka mam Isaac, u Dios ri ka mam Jacob, —cächa'. \v 38 Ri Dios c'ut, man are tä Dios quech cäminakib, xane quech ri winak ri e c'asc'oj. Ri e c'aslic, e c'asc'oj c'u wa' rumal ri Dios, —xcha ri Jesús chque. \p \v 39 Xech'aw chi na jujun chque ri tijonelab re ri Pixab, xquibij: Ajtij, kas utz ri bim la, —xecha che. \p \v 40 Man xquichajij tä chi c'u anima' chuc'otic u chi' ri Jesús jumul chic. \s1 Cätzijox chi jachin ri' ru Tat ri Cristo \p \v 41 Xubij c'u ri Jesús chque: ¿Jas che cäbixic chi ri Cristo are ralc'ual can ri ka mam David? \v 42 Are c'u ri ka mam David cubij pa ri wuj Salmos: \q1 Xubij ri Kajaw Dios che ri Wajaw: \q1 “Chatt'uyul pa nu wiquiäk'ab \q1 \v 43 c'ä quinya na chawe chi catch'acanic, \q2 cattakan c'u na pa qui wi' \q2 ri cäca'n qui c'ulel chawe,” \m —cächa'. \v 44 We ri ka mam David cubij Wajaw che, ¿jas ta c'u che cäbij alak chi are xa ralc'ual can ri ka mam David? —xcha ri Jesús chque. \s1 Ri Jesús queutzujuj ri tijonelab re ri Pixab \p \v 45 Conojel ri winak xetowic aretak xubij wa' chque ru tijoxelab. \v 46 Je wa' xubij: Chichajij iwib chquiwäch ri tijonelab re ri Pixab. Cäkaj chquiwäch quebinicat pa chärchäk tak catz'iak. Xukuje' je'l cäquilo, nim c'u queil wi ri cäyi' rutzil qui wäch pa tak ri c'ayibal. Cäquitzucuj c'u ri t'uyulibal ri nim qui banic pa tak ri rachoch Dios, xukuje' ri t'uyulibal ri nim queil wi pa tak ula'nem, —cächa chque. \v 47 Xukuje' cäquitokij tak ri cachoch ri ixokib malca'nib. Te ri' cäquiyuk rakan ri qui tzij aretak cäca'n orar rech man k'alaj tä ri etzelal ri cäca'no. Kas nim na ri c'äx cäquirik na ri tijonelab re ri Pixab aretak cäk'at tzij pa qui wi', —xcha ri Jesús. \c 21 \s1 Waral cäkil wi ri cusipaj jun malca'n ixok ri sibalaj meba' \p \v 1 Pa ri nimalaj rachoch Dios ri Jesús xeril ri k'inomab ri tajin cäquiya ri qui rajil pa ri c'olibal ri cäyi' wi ri cuchuj. \v 2 Xril xukuje' jun chichu' malca'n ri sibalaj meba'. Xeuya c'u quieb puak ri man nim tä rajil pa ri c'olibal cuchuj, craj ne xa jun centavo rajil ri quieb puak ri'. \v 3 Xubij c'u ri Jesús: Kas tzij ri quinbij chiwe chi we meba'laj chichu' malca'n ri', are nim na wa' ri xuya ri are' chquiwäch conojel ri jule' winak ri qui yo'm que. \v 4 Ri jule' winak chic qui yo'm jubik' che ri q'uia ri c'o cuc'. Are c'u we chichu' malca'n ri', pune sibalaj meba', u yo'm ronojel ri tzukubal re, —xcha chque. \s1 Ri Jesús cutzijoj chi cäwulix na ri nimalaj rachoch Dios \p \v 5 E c'o c'u jujun chque ri winak tajin quetzijon chrij ri nimalaj rachoch Dios chi wiktal cuc' je'lalaj taj abaj, xukuje' cuc' lok'alaj tak sipanic. Xubij c'u ri Jesús: \v 6 Copan na ri k'ij ri man cäcanaj tä na can jun abaj puwi' jun abaj chic re we ja ri' ri quiwilo. Conojel quewulix na, —xcha chque. \s1 Queilitaj na q'uia tak etal c'ä mäjok ri q'uisbal re ronojel \p \v 7 Xquita' c'u che ri Jesús, xquibij: Kajtij, ¿jampa' cäbantaj na wa'? ¿A c'o etal ri cuk'alajisaj chkawäch chi are k'ij ri' ri cäban na ri xbij la chke? —xecha che. \p \v 8 Xubij ri Jesús: Chichajij iwib rech mixsubtajic. E q'uia ri quepe na ri cäquicoj na ri nu bi', cäquibij: “In ri' ri Cristo,” —quecha na. Xukuje' cäquibij: “Ketetinak chi lok ri k'ij,” —quecha ri', —cächa ri Jesús. Mixe' c'u cuc' ri e are', —cächa ri Jesús chque. \v 9 Aretak quita u tzijol nimalaj ch'oj xukuje' chi cäquiwalijisaj quib ri winak chquij k'atal tak tzij, mixej iwib. Rajwaxic chi nabe cäbantaj na wa' we ri', —cächa chque. C'ä mäjok ri q'uisbal re we k'ij junab ri', —xcha ri Jesús. \p \v 10 Te ri' xubij chi ri Jesús chque: Quech'ojin na ri winak, ri juch'ob winak cuc' ri juch'ob chic. Xukuje' cäch'ojin na jun tinimit ruc' jun tinimit chic, —cächa'. \v 11 Cäpe na nimalaj wi'jal pa tak jujun tinimit. Pa tak niq'uiaj tinimit chic quepe na lawalo tak yabil. Quepe c'u na nimak tak cäbrakan. Queilitaj na xibibalalaj tak jastak xukuje' nimalaj tak etal chicaj, —xcha chque. \p \v 12 Nabe c'ut chquiwäch wa' we jastak ri' quixquichap na ri winak, quixquijach na pa qui k'ab ri qui nimakil ri winak, xukuje' quixquicoj na pa che'. Quixquic'am na bi chquiwäch nimak tak tata'ib ri quetakan pa qui wi' ri winak, xukuje' chquiwäch k'atal tak tzij rumal wech in, —xcha chque. \v 13 Are k'ij wa' rech quinik'alajisaj na in chquiwäch, —cächa'. \v 14 C'ol ba' pa iwanima' chi michomaj na bic jas ri' ri quibij na chuto'ic iwib. \v 15 Ri in quinya na chiwe ri rajwaxic u tzijoxic, xukuje' quinya ri i no'j. Ri i c'ulel man cäquirik tä chi na jas cäquibij chiwe, man quech'acan tä pi wi', —cächa'. \v 16 Cäban na tzijtal chiwij cumal ri i tat, i nan, ri iwachalal, ri iwachi'l rech quixjach bic. Quecämisax na jujun chiwe. \v 17 Conojel cäquetzelaj na i wäch xa rumal wech in, —cächa'. \v 18 Man cäsach tä c'u na u wäch jun chiwe. \v 19 We quich'ij wa', quixto'taj na, c'o na ri i c'aslemal ri man c'o tä u q'uisic, —xcha ri Jesús chque. \p \v 20 Aretak quiwil ri tinimit Jerusalén sutim rij cumal soldados, chich'obo' chi cäsach na u wäch ri tinimit chanim. \v 21 Pa ri k'ij ri' ri winak ri e c'o pa Judea cheanimaj bi pa tak ri juyub. Ri e c'o pa ri tinimit, chebel bic. Ri e c'o pa tak ri juyub, meboc chi bi pa ri tinimit, —cächa'. \v 22 Are c'u wa' ri k'ij ri cätoj na u q'uexel ri qui mac ri winak aj Jerusalén cho ri Dios. Cäbantaj na ronojel ri tz'ibam chrij we tinimit ri', —cächa'. \v 23 ¡Tok'ob c'u qui wäch ri ixokib ri yawab tak winak chic, xukuje' ri e c'o alaj tak cal ri c'ä tajin quetu'nic pa ri k'ij ri'! Cäc'oji c'u na nimalaj c'äxc'ol cho ruwächulew. Are cäpe na ri nimalaj royowal ri Dios pa qui wi' ri winak re ri tinimit ri', —cächa'. \v 24 E q'uia ri quecämisax na cuc' tak ch'ich'. Quechap c'u niq'uiaj, quec'am c'u na bi naj pa tak ronojel tinimit. Ri tinimit Jerusalén cäban na pa tak akan cumal ri winak ri man e aj Israel taj, c'ä cätz'akat na ri k'ij ri yo'm chque we winak ri' chi je' cäca'n wa', —xcha ri Jesús chque. \s1 Waral cäkil wi jas ru petic ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak \p \v 25 Quec'oji na etal ajsic chrij ri k'ij, chrij ri ic', chquij tak ri ch'imil. Sibalaj c'äx cäquirik na ri winak ri e c'o cho ruwächulew. Man cäquirik tä chic jas cäca'no, xane sibalaj cäquixej na quib rumal ri nimalaj rok'ebal ri cuban ruwoja' re ri mar, —cächa'. \v 26 Cäbirbit na ri canima' ri winak rumal ri xibriquil xukuje' rumal ru chomaxic wa' ri cäbantaj na cho ruwächulew. Queyicopisax na ri u chuk'ab ri caj, —xcha'. \v 27 Te c'u ri' quilitaj na chi quinpetic, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, pa jun sutz' ruc' nimalaj nu chuk'ab, cänimarisax c'u na nu k'ij, —cächa'. \v 28 Aretak quechap qui banic wa' we ri' ri nu bim chiwe, chiwilampe', chixca'y chicaj. Cäketet chi c'u lok ri k'ij ri quixutor na ri Dios, —xcha chque. \p \v 29 Xutzijoj c'u jun c'utbal chic re tijonic chque, xubij: Chiwilampe ri u che'al higos, xukuje' ronojel u wäch che'. \v 30 Aretak quiwilo chi quetux ri qui xak, quich'ob pa iwe wi chi ketetinak chi lok ri k'alaj. \v 31 Je ri' xukuje' ri ix aretak quiwilo chi cäbantaj wa' ri nu tzijom chiwe, chich'obo' chi xak jubik' craj chi cäpe ri Dios che takanic pa qui wi' ri winak, —xcha chque. \p \v 32 Kas tzij quinbij chiwe chi man coc'ow tä na we k'ij junab ri' c'ä cäbantaj na ronojel. \v 33 Cäsach c'u na u wäch ri caj, xukuje' ruwächulew, are c'u ri nu tzij ri nu bim chiwe, quebantaj na wa', —xcha ri Jesús chque. \p \v 34 Chichajij ba' iwib rech man que' tä iwanima' cuc' tak nimak'ij, k'abaric, rech man que' tä ne cuc' niq'uiaj jastak chic ajuwächulew pune are ri i chac, pune are ri qui tzukic iwalc'ual. Te'talic c'ut cäpe na ri k'ij ri' chiwij jas jun awanel. \v 35 Je' u petic wa' ri k'ij ri' pa qui wi' conojel winak ri e c'o cho ruwächulew, —cächa'. \v 36 Chiwila ba' iwib amak'el ronojel k'ij jas ri quibano, chibana orar amak'el che ri Dios rech cäyi' na chiwe chi quixresaj na chuwäch ronojel wa' ri cäpe na cho ruwächulew. Chibana wa' rech cuya' quixtaq'ui na chnuwäch in pa utzil, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, —xcha ri Jesús chque. \p \v 37 Ri Jesús xuya tijonic ronojel k'ij pa ri nimalaj rachoch Dios. Chak'ab c'ut xel bic, xcanaj can pa ri juyub ri cojom Ujuyubal Olivos che ru bi'. \v 38 Sibalaj ak'ab cäquimulij quib ri winak chuwäch ri Jesús pa ri nimalaj rachoch Dios chutatabexic ru tzij. \c 22 \s1 Cätzucux u chapic ri Jesús \p \v 1 Xketet chic ri nimak'ij re ri caxlan wa ri man cäyi' tä ch'äm ruc'. “Pascua” u bi' ri nimak'ij ri'. \v 2 Ri qui nimakil ri sacerdotes aj Israel, xukuje' ri tijonelab re ri Pixab tajin cäquitzucuj jas cäca'n chucämisaxic ri Jesús. Cäquixej c'u quib chquiwäch ri winak. \p \v 3 Xoc c'u ri Satanás pa ranima' ri tat Judas ri xukuje' cäcoj Iscariote che ru bi'. Are jun chque ri cablajuj apóstoles. \v 4 Xe' ri tat Judas, xeutzijobej c'u ri qui nimakil sacerdotes, xukuje' ri qui nimakil soldados rech cärilo jas cuban na chujachic ri Jesús pa qui k'ab. \v 5 Xequicot c'ut, xquiya qui tzij chi cäquiya na puak che ri tat Judas chutojic wa'. \v 6 Xuchi'j c'u ri tat Judas u jachic ri Jesús aretak man e c'o tä q'uia winak. \s1 Cäban u banic ri wi'm re ri Kajaw \p \v 7 Xopan c'u ri nimak'ij re ri caxlan wa ri man cäyi' tä ch'äm ruc'. Pa ri k'ij ri' rajwaxic u cämisaxic ri alaj chij re ri Pascua rech cäquitijo. \v 8 Ri Jesús xeutak bi ri tat Pedro, ri tat Juan, xubij chque: Jibana u banic ri wi'm re ri Pascua rech cäkatijo. \p \v 9 Xquita' c'u che ri Jesús, xquibij: ¿Jawije' caj wi la chi cäka'n wi ri wi'm? —xecha che. \p \v 10 Xubij ri Jesús chque: Aretak quixopan pa ri tinimit, quirika na jun achi ruc'am jun k'ebal joron. Chiterenej bic c'ä quixopan na pa ri ja ri coc wi. \v 11 Chibij che ri rajaw ja: “Cuta' ri Kajtij che la: ¿Jawije' c'o wi ri cuarto ri quintij wi ri wi'm re ri Pascua cuc' ri nu tijoxelab?” —quixcha che. \v 12 Cuc'ut na chiwäch jun nimalaj cuarto suc'umatal chic pa ri cawik ja. Chibana u banic ri wi'm re ri Pascua chila', —xcha chque. \p \v 13 Xebe' c'ut, xequirika ronojel je' jas ri u bim bi ri Jesús chque. Xquichap u banic ri wi'm re ri Pascua. \p \v 14 Aretak xopan ri hora, xt'uyi ri Jesús chi' ri mesa. E c'o ri cablajuj apóstoles ruc'. \v 15 Xubij chque: Sibalaj nu rayim u tijic wa' we wi'm ri' re ri Pascua iwuc' c'ä mäja' quinrik c'äx. \v 16 Quinbij c'u chiwe chi man c'o tä chi na jumul ri quintij na wa' c'ä cäbantaj na wa' pa ru takanic ri Dios, —xcha chque. \p \v 17 Xuc'am c'u ri vaso, xumaltioxij wa' che ri Dios, xubij chque ru tijoxelab: Chic'ama wa'. Chijacha wa' chiwäch, chitija ba'. \v 18 Quinbij c'u chiwe chi man quintij tä chi na we ri u wa'l uvas c'ä cäpe na ri Dios che takanic pa qui wi' ri winak, —xcha chque. \p \v 19 Aretak ri Jesús xuc'am ri wa, xumaltioxij wa' che ri Dios. Xupiro, xuya chque ru tijoxelab, xubij: Are je' jas ri nu cuerpo ri cäjach na rumal iwech ix. Chitija wa' che natabal we, —xcha'. \p \v 20 Aretak e wokinak chic, xuc'am xukuje' ri vaso junam jas ri xuban che ri wa, xubij: Ri c'o chupam we vaso quinjunamaj ruc' ri nu quiq'uel ri cäturuwisax na rumal iwech ix. Cäban c'u na ri c'ac' trato rumal we nu quiq'uel ri', —cächa ri Jesús chque. \p \v 21 ¡Chiwilampe'! Ri jachal we tajin cäwi' wuc' chi' we mesa ri'. \v 22 Kas tzij quincäm na in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, je' jas u beyal ru chomanic ri Dios. ¡C'äx c'u re ri achi ri quinjachowic! —xcha chque. \p \v 23 Te ri' xquichap u c'otic qui chi' chbil quib chrij jachin chque ri cäbanow na wa'. \s1 Waral cätzijox wi ri qui chomanic ri cablajuj chrij jachin chque ri nim na u banic \p \v 24 Te c'u ri' ri tijoxelab xquichaplej u chomalaxic quib chrij jachin chque ri nim na u banic. \v 25 Xubij c'u ri Jesús chque: Ri k'atal tak tzij quetakan wa' pa qui wi' ri winak. Ri e c'o pa qui wi' ri winak cäbix “Banal tak Utzil” chque. \v 26 Man je' tä c'u wa' ri ix. Xane ri nabeal chiwe are je' ta ne ri más ac'al. Are c'u ri nim u banic chixol are junam jas ri patänil iwe. \v 27 ¿Jachin c'u ri nim na u banic? ¿A are ri cät'uyi chi' ri mesa, o are ri patänil iwe? ¿A mat are ri cät'uyi chi' ri mesa? Are c'u ri in, in c'o iwuc' je' jas ri patänil iwe, —xcha chque. \p \v 28 Ri ix c'ut, ronojel k'ij xixc'oji wuc' in. I rikom c'äx junam wuc' in. \v 29 Rumal wa' quinya na chiwe chi quixtakan na je' jas ri xuya ri Dios ri nu Tat chwe in chi ri in quintakanic. \v 30 Quinban na wa' rech quixwi' wuc' in chi' ri nu mesa pa ri nu takanic in. Ri ix c'ut cäyi' na chiwe chi quik'at na tzij pa qui wi' ri winak re ri cablajuj juch'ob winak re ri tinimit Israel, —xcha chque. \s1 Ri Jesús cutzijoj apanok chi ri tat Pedro cubij na chi man retam tä u wäch \p \v 31 Xukuje' xubij ri Kajaw Jesús: Simón, Simón, chawila' chi ix iwonojel ix u tz'onom ri Satanás rech quixutakchi'j che mac che rilic we kas tzij quich'ij wa'. Junam cuban na ri are' chiwe jas ri cuban jun winak cuseysa' ri trico rech cätzak na canok ri man utz taj, —cächa'. \v 32 In bochi'm c'u ri Dios pa wi' at rech catcojon na, rech man cattzak taj. Ri at c'ut, aretak caq'uex awanima', catzelej awib, queato' ba' ri awachalal, —xcha che. \p \v 33 Xubij ri Simón Pedro che: Kajaw, nu jiquibam ri wanima' in chi quine' uc' la, pune ba' pa che', pune ba' quincäm uc' la, —xcha che. \p \v 34 Xubij ri Jesús che: Pedro, kas tzij quinbij chawe chi c'ä mäjok cätzintzirikin ri ama' äc' cämic, cabij na at oxmul chi man awetam tä nu wäch, —xcha che. \s1 Cäketet c'u ri hora ri curik c'äx ri Jesús \p \v 35 Xubij ri Jesús chque conojel: Aretak xixintak bic, man c'o tä i bolsa re puak, man c'o tä i chim, man xic'am tä bic i xajäb. ¿A c'o lo jas xajwataj chiwe? —xcha chque. \p Man c'o taj, —xecha che. \p \v 36 Xubij c'u chque: Cämic c'ut, apachin ri c'o u bolsa re puak, chuc'ama bic, xukuje' chuc'ama bi ru chim. We man c'o tä u machete, chuq'uiyij ru k'u' chulok'ic jun re, —cächa chque. \v 37 Quinbij c'u chiwe chi tzrajwaxic wi chi cäbantaj ri tz'ibam chwij pa ru Lok' Pixab ri Dios, —cächa'. Are wa' ri cubij: “Xbix che chi are jun chque ri itzel tak winak,” —cächa'. Ronojel c'u ri tz'ibtal chwij, rajwaxic chi cäbantaj na wa', —xcha ri Jesús chque. \p \v 38 Xquibij ru tijoxelab che: Kajaw, ¡chilampe la! E c'o quieb machetes waral, —xecha che. \p Ruc' wa', —xcha chque. \s1 Ri Jesús cuban orar pa Getsemaní \p \v 39 Xel bi ri Jesús, xe' pa ri Ujuyubal Olivos je' jas ru nak'atisam wi rib. Xukuje' ru tijoxelab xeteri bi chrij. \v 40 Aretak xeopan jela', xubij chque ru tijoxelab: Chibana orar rech man quixtzak taj aretak quixtakchi'x che mac, —xcha chque. \p \v 41 Ri Jesús c'ut xutas apan rib chque. Je' xec'ol wi apanok jas ru najil jun abaj ri cusirirej apan jun. Xxuqui'c, xuban orar. \v 42 Xubij: Tat, we caj la, bana ba' la chi man rajwaxic taj chi quinrik we nimalaj c'äx ri cäpetic, —cächa'. Mäban c'u la ri nu rayibal in, xane ri rayibal la, —xcha ri Kajaw Jesús. \p \v 43 Xuc'ut c'u rib jun ángel ajchicaj chuwäch ri xyo'w u chuk'ab. \v 44 Ri Jesús, rumal chi sibalaj nim ri c'äx ri tajin cuno', sibalaj xucoj u chuk'ab chubanic orar. Sibalaj xubok ja' je' ta ne chi are nimak tak tz'uj re quic' ri cäkaj cho rulew. \p \v 45 Aretak xto'taj ri Jesús chubanic orar, xe' cuc' ru tijoxelab. Xeurika'. Tajin quewar rumal ri qui bis. \v 46 Xubij ri Jesús chque: ¿Jas che quixwaric? Chixwalijok, chibana orar rech man quixtzak taj aretak quixtakchi'x che mac, —xcha chque. \s1 Waral cäkil wi ru chapic ri Jesús \p \v 47 Tajin cätzijon ri Jesús aretak xeopan q'uia winak. Ri tat Judas, jun chque ri cablajuj u tijoxelab ri Jesús u c'amom ri qui be. Xnakajin ri tat Judas che ri Jesús chutz'umaxic. \v 48 Xubij c'u ri Jesús che: Judas, —cächa'. ¿A quinatz'umaj che nu jachic bic? ¿A je' caban chwe in, in ri' ri Ralc'ual Dios ri Kas Winak? —xcha ri Jesús che. \p \v 49 Ri e sutininak rij ri Jesús, aretak xquil ri xuc'ulmaj, xquibij che: Kajaw, ¿a quekach'ay na che machete? —xecha che. \p \v 50 Jun chque ri tijoxelab xusoc jun achi ri patänil re ri qui nimal sacerdotes aj Israel, xresaj c'u ru xiquin re u wiquiäk'ab. \v 51 Xch'aw chi ri Jesús, xubij: Ruc' wa', —xcha'. Chiya can ri ch'oj, —xcha chque. \p Xuchap c'u cok ru xiquin ri achi, xucunaj. \v 52 Te ri' xch'aw ri Jesús jumul chic, xubij chque ri qui nimakil sacerdotes, xukuje' chque ri qui nimakil soldados ri chajinelab re ri nimalaj rachoch Dios, xukuje' chque ri qui nimakil ri winak, e are' c'u tak wa' ri e petinak chrij chuchapic: Je' ta ne chrij jun elak'om ri elinak wi lok alak cuc' machetes, cuc' che', —cächa'. \v 53 In c'o c'u uc' alak ronojel k'ij pa ri nimalaj rachoch Dios, man xinchap tä alak. Are c'u hora wa' ri yo'm chech alak chi cäban alak wa'. Ri chuk'ab alak are re ri Itzel wa' ri cätakan pa ri k'ekum, —xcha ri Jesús chque. \s1 Ri tat Pedro cubij chi man retam tä u wäch ri Jesús \p \v 54 Xquichap c'u ri Jesús, xquic'am bi cho rachoch ri qui nimal sacerdotes aj Israel. Ri tat Pedro u terenem chinaj. \v 55 Aretak xquinuc' k'ak' pu niq'uiajal ruwoja, conojel xquimulij quib chrij, xet'uyi'c. Xukuje' ri tat Pedro xt'uyi chquixol. \v 56 Te ri' jun ali ajic' xril ri tat Pedro t'uyul chrij ri k'ak'. Co xca'y che, xubij: Ri achi ri' are jun ruc' ri Jesús xukuje', —xcha ri ali. \p \v 57 Ri tat Pedro xresaj rib chupam, xubij: Man je' taj, ali, —xcha'. Man wetam tä u wäch, —xcha ri'. \p \v 58 Man naj tä chi c'ut, c'o jun chic xilow ri tat Pedro, xubij che: Ri at xukuje', at jun chque ri e c'o ruc' ri tat Jesús, —xcha che. \p Xubij ri tat Pedro: Man in tä ri', tat, —xcha che. \p \v 59 Craj oc'owinak jun hora chic, c'o chi jun xujiquiba u bixic, xubij: Kas tzij ri are' jun ruc' rumal chi are aj Galilea, —xcha'. \p \v 60 Xubij c'u ri tat Pedro: Tat, man quinch'ob taj jas ri cäbij la, —xcha che. \p C'ä tajin cätzijon ri tat Pedro aretak xtzintzirikin jun ama' äc'. \v 61 Te ri' xutzolk'omij rib ri Kajaw Jesús, xca'y che ri tat Pedro. Xna'taj c'u ri tzij ri u bim ri Kajaw Jesús che: “C'ä mäjok cätzintzirikin ri ama' äc', cabij na at oxmul chi man awetam tä nu wäch,” —xcha ri Jesús. \v 62 Xel c'u apan ri tat Pedro chrij ri ja, xuq'uis rib che ok'ej. \s1 Cäquetz'bej u wäch ri Jesús \p \v 63 Ri achijab c'ut, ri e chajininak ri Jesús, cäquetz'bej u wäch, xukuje' cäquich'ayo. \v 64 Xquich'uk ru wak'äch, xquibij c'u che: ¡Chach'obo'! ¿Jachin ri' ri xatch'ayowic? —xecha che. \p \v 65 Q'uia ri mälom tak tzij ri xquibij che, sibalaj xquiyok'o. \s1 Cäc'am bi ri Jesús chquiwäch ri qui nimakil ri winak \p \v 66 Aretak xsakiric, xquimulij quib ri qui nimakil ri winak aj Israel, ri qui nimakil sacerdotes aj Israel, xukuje' ri tijonelab re ri Pixab. Xc'am bi ri Jesús chquiwäch. \v 67 Xquibij c'u che: ¿A lal ri' ri Cristo? Bij ba' la chke, —xecha che. \p Xch'aw chi ri Jesús, xubij chque: Pune ta ne quinbij chech alak, man cäcoj tä alak ri nu tzij, —cächa'. \v 68 We ta c'u c'o jas quinta' chech alak, man cäbij tä alak chwe jas ri quinta' chech alak. Man quintzokopij tä bi alak, —cächa'. \v 69 Tzcämic ri', in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, quint'uyi na pu wiquiäk'ab ri Dios ri sibalaj c'o u chuk'ab, —xcha chque. \p \v 70 Chanim c'ut xquita' che, xquibij conojel: ¿A lal ne lo ri' ru C'ojol ri Dios? —xecha che. \p Xch'aw chi ri Jesús, xubij chque: Je ri' jas ri cäbij alak chwe chi in ri', —xcha chque. \p \v 71 Xquibij c'ut: ¿A cajwataj ta c'u lo jun k'alajisanel chic chkawäch? ¡Man rajwaxic taj! Ri uj c'ut, uj xujtow pu chi' jas ri cubij chbil rib, —xecha ri tata'ib. \c 23 \s1 Ri Jesús c'o cho ri k'atal tzij Pilato \p \v 1 Te c'u ri' xewalij conojel ri winak ri xquimulij quib. Xquic'am bi ri Jesús cho ri k'atal tzij Pilato. \v 2 Xquichaplej u banic tzij chrij ri Jesús, xquibij: Ka rikom chi we achi ri' tajin cusach qui c'ux ri winak, xukuje' xujutijoj chi man rajwaxic taj cäkaya alcabal che ri tat César. Cubij c'u chbil rib chi ri are', are ri Cristo, jun nim takanel. \p \v 3 Xuta' c'u ri tat Pilato che: ¿A at ri' ri cattakan pa qui wi' ri winak aj Israel? —xcha ri'. \p Xch'aw ri Jesús, xubij: Je ri' jas ri cäbij la, —xcha che. \p \v 4 Xubij c'u ri tat Pilato chque ri qui nimakil sacerdotes, xukuje' chque ri niq'uiaj winak chic: Man c'o tä mac quinrik chrij we achi ri', —xcha chque. \p \v 5 Co c'ut xquijiquiba u bixic wa' conojel, xquibij: Xa cusach qui c'ux ri winak, cuya tijonic pa ronojel tinimit rech Judea. Xuchaplej lok tijonic pa Galilea, u takem u banic wa', xul waral pa Jerusalén, —xecha che. \s1 Ri Jesús cäc'am bi cho ri nim takanel Herodes \p \v 6 Aretak ri tat Pilato xuta wa', xuta' we ri achi ri' are aj Galilea. \v 7 Aretak xretamaj chi jela' quel wi lok ri Jesús jawije' cätakan wi ri tat Herodes, xutak bi ri Jesús cho ri are'. Ri tat Herodes c'o apan pa Jerusalén pa tak ri k'ij ri'. \v 8 Aretak ri tat Herodes xril ri Jesús, sibalaj xquicotic. Xque' c'u q'uia k'ij u rayim rilic u wäch. Craj ta c'u na cäril jun cajmabal rumal ri Jesús, rumal chi q'uia tak tzijobelil u tom chrij. \v 9 Ri tat Herodes sibalaj xuc'ot u chi' ri Jesús. Man c'o tä c'u jas xubij ri Jesús che. \v 10 Ri qui nimakil sacerdotes aj Israel xukuje' ri tijonelab re ri Pixab sibalaj xquitzucuj jas cäca'n chubanic tzij chrij. \v 11 Are c'u ri tat Herodes xukuje' ru soldados xquetzelaj u wäch ri Jesús. Xquetz'bej c'u u wäch xukuje'. Xquicoj jun je'lalaj atz'iak che je' jas ri cucoj jun nim takanel. Te ri' ri tat Herodes xutak chi bi ri Jesús ruc' ri tat Pilato. \v 12 Xutzir c'u ri qui ch'oj ri tat Herodes ruc' ri tat Pilato pa we k'ij ri'. Xjunamataj c'u qui wäch. Xebux cachi'l quib. \s1 Cäk'at tzij puwi' ri Jesús chi cäcämisaxic \p \v 13 Te ri' ri tat Pilato xeusiq'uij ri qui nimakil sacerdotes, ri qui nimakil ri winak, xukuje' conojel ri winak rech cäquimulij quib chuwäch. \v 14 Xubij c'u chque: Ri ix, i c'amom lok ri achi ri' chnuwäch. Xibij chi xa cusach qui c'ux ri winak. Aretak xinc'ot u chi' chiwäch, man c'o tä mac xinrik chrij we achi ri' jas ri quibij ix. \v 15 Xukuje' ri tat Herodes man xurik tä mac chrij. U takom chi c'u lok kuc'. Chiwilampe' chi man c'o tä jas u banom we achi ri' ri takal u cämisaxic. \v 16 Quinc'äjisaj ba' u wäch. Te c'u ri' quintzokopij bic, —xcha chque. \p \v 17 Ri k'atal tzij, jas ri qui nak'atisam wi ri winak, ronojel nimak'ij rajwaxic cutzokopij bi jun ajpache'. \v 18 Conojel ri winak juntir xquirak qui chi', xquibij: ¡Chesaj la bi wa'! ¡Tzokopij ba' la ri tat Barrabás chke! —xecha che. \p \v 19 Are c'u ri tat Barrabás c'o pa che' rumal chi u cämisam jun winak, xukuje' xeumulij ri winak re ri tinimit rech cäquiyac quib chrij ri k'atal tzij. \v 20 Ri tat Pilato xeuch'abej ri winak jumul chic. Are c'u ri are' craj cutzokopij ri Jesús. \v 21 Ri winak xquirak qui chi' jumul chic, xquibij: ¡Chripok! ¡Chripok! —xecha'. \p \v 22 Churox mul xubij chque: ¿Jas etzelal u banom wa' we achi ri'? Man c'o tä jun mac nu rikom chrij rech cäcämisaxic. Quinc'äjisaj ba' u wäch, quintzokopij c'u bic, —xcha chque. \p \v 23 Ri winak c'ut xquicoj qui chuk'ab junam cuc' ri qui nimakil sacerdotes aj Israel. Sibalaj xquirak qui chi' chubixic chi cärip ri Jesús. Xecowinic, xech'acan che ri tat Pilato. Xyi' c'u chque jas ri xquirayij. \v 24 Te c'u ri' ri tat Pilato xuk'at tzij chi cäbantaj na jas ri xquita' che. \v 25 Xutzokopij c'u ri tata' ri xquita', are ri ajpache', ri achi cämisanel ri xeumulij ri winak re ri tinimit rech cäquiyac quib chrij ri k'atal tzij. Are c'u ri Jesús xujach pa qui k'ab. \s1 Cärip ri Jesús cho ri cruz, cäcämisaxic \p \v 26 Aretak tajin cäc'am bi ri Jesús churipic, xquichap apan jun achi aj Cirene, Simón u bi', ri petinak pa juyub. Xquiya c'u ri cruz chrij rech cutelej bic, cuterenej bi ri Jesús. \p \v 27 Xeteri c'u bic q'uialaj winak, xukuje' jujun tak ixokib ri cäquiq'uis quib che ok'ej, cäcok'ej u wäch ri Jesús. \v 28 Xutzolk'omij rib ri Jesús, xerilo, xubij c'u chque: Ixokib aj Jerusalén, —cächa'. Mok'ej chi alak nu wäch in, are c'u chok'ej ib alak, xukuje' cheok'ej alak qui wäch ri al alak, —cächa chque. \v 29 Copan c'u na ri k'ij aretak cäbixic: “Utz que ri chuchuib ri man quealc'ualan taj, ri man quecowin tä che alc'ualanic. Utz que ri chuchuib ri man c'o tä cal ri quetu'nic,” —cächa na. \v 30 Pa ri k'ij ri' cäquibij na ri winak chque ri nimak tak juyub: “Chixtzak lok pa ka wi',” —quecha na ri'. Xukuje' cäquibij chque ri juyub: “Chujich'uku,” —quecha na chque. \v 31 We cäban wa' we c'äx ri' aretak räx ri che', ¿jas ta ne ri cäca'n na aretak chaki'j chic ri che'? —xcha chque. \p \v 32 Xukuje' xequic'am bi ruc' ri Jesús quieb banal tak etzelal rech quecämisaxic. \v 33 Aretak xeopan pa ri c'olibal ri cojom U Bakil Jolomaj che ru bi', chila' xquirip wi ri Jesús, xukuje' ri quieb banal tak etzelal junam ruc', jun pu wiquiäk'ab, ri jun chic pu moxk'ab ri Jesús. \v 34 Xubij c'u ri Jesús: Tat, sacha la qui mac. Xa man cäquich'ob tä ri' jas ri tajin cäca'no, —xcha'. \p Ri soldados c'ut xquesaj qui suerte chrij ri ratz'iak ri Jesús, xquijach c'u wa' chquiwäch. \v 35 E tac'atoj c'u ri winak, tajin queca'y che ri Jesús. Ri qui nimakil ri winak xquetz'bej u wäch, xquibij: Xuto' ri jule' winak chic. We kas tzij are ri Cristo ri cha'tal rumal ri Dios, chuto' ba' rib, —xecha'. \p \v 36 Xukuje' ri soldados xquetz'bej u wäch. Xekeb ruc' ri Jesús, xquiya ch'äm vino chuwäch. \v 37 Xquibij che: ¡We at ri' ri cattakan pa qui wi' ri winak aj Israel chato' ba' awib! —xecha che. \p \v 38 Cojom c'u jun tz'ibtalic puwi' ri cruz ri xrip wi ri Jesús. Are tz'ibam wa' pa qui ch'abal ri winak aj Israel, ri winak latinos, xukuje' ri winak griegos, cubij: ARE NIM TAKANEL PA QUI WI' RI WINAK AJ ISRAEL, —cächa'. \p \v 39 Jun chque ri banal tak etzelal, ri e tzäyebam ruc', xuyok'o, xubij: We kas tzij lal ri' ri Cristo, chto' ib la. Chujto' la uj xukuje', —xcha ri'. \p \v 40 Xch'aw ri jun achi chic, xuyaj ri rachi'l. Xubij che: ¿A mat caxej awib at cho ri Dios, at c'ut junam tajin carik c'äx ruc'? \v 41 Ri uj takal chke chi je' cäban wa' chke. Tajin cäkatoj u q'uexel ri ka'nom. Are c'u wa' we achi ri', man c'o tä etzelal u banom, —xcha che ri rachi'l. \p \v 42 Xubij che ri Jesús: Tat, chinnataj che la aretak cächaplej la takanic, —xcha che. \p \v 43 Xch'aw ri Jesús, xubij: Kas tzij ri quinbij chawe chi cämic ri' catc'oji na wuc' in pa ri je'lalaj c'olibal “paraíso” u bi', —xcha che. \s1 Cäcäm ri Jesús \p \v 44 Craj pa ri cablajuj hora xk'ekumar ruwächulew c'ä pa ri urox hora re benak k'ij. \v 45 Xatin c'u ri k'ij, xukuje' xjisjob ri tasbal u pam ri nimalaj rachoch Dios. \v 46 Te ri' xurakakej u chi' ri Jesús, co xch'awic, xubij: ¡Tat! —xcha'. Quinjach ri wanima' pa k'ab la, —xcha'. \p U bim wa', xel ranima'. \p \v 47 Aretak ri qui nimal soldados xril ri xbantajic, xunimarisaj u k'ij ri Dios, xubij: Kas utzalaj achi wa' we achi ri', —xcha'. \p \v 48 Conojel ri winak xquimulij quib che rilic. Aretak xquil ri xbantajic, xetzelejic, sibalaj quebisonic, quebok'ic. \v 49 Conojel ri etamaninak u wäch ri Jesús, xukuje' ri ixokib ri tereninak u lok pa Galilea xecanaj can chinaj che rilic ri xban che. \s1 Cämuk ri Jesús \p \v 50 Te ri' xopan jun achi, José u bi'. Are jun chque ri qui nimakil ri winak, utzalaj achi c'u wa' ri jicom ranima'. \v 51 Ri are' are aj Arimatea, jun tinimit re Judea. Are jun achi ri cu'l na u c'ux che reyexic ru takanic ri Dios pa qui wi' ri winak. Man xuc'ul tä c'u re ri are' ri ca'nom ri niq'uiaj qui nimakil ri winak chic. \v 52 Xopan c'u ri are' cho ri tat Pilato chuta'ic chi cäyi' ru cuerpo ri Jesús che. \v 53 Aretak xukajsaj, xubolk'otij pa jun manta. Xuya c'u pa jun mukubal ri mäja' c'o jun winak yo'm chupam. Ri mukubal ri' are jun pec c'otom cok cho ri abaj. \v 54 We k'ij ri' are ri víspera wa' re ri Pascua. Xak jubik' craj chi cächaplex ri k'ij re uxlanem. \p \v 55 Ri ixokib ri xeteri lok ruc' ri Jesús pa Galilea, xquiterenej bic, xquil ri mukubal. Xquilo jas ri xban can chuya'ic ri cäminak chupam. \v 56 Aretak xetzelej bi cho ja, xca'n u banic c'oc'alaj tak cunabal. Xeuxlan c'u pa ri k'ij re uxlanem, je' jas ri cubij ri Pixab. \c 24 \s1 Cäc'astaj bi ri Jesús chquixol ri cäminakib \p \v 1 Pa ri nabe k'ij re ri semana, sibalaj ak'ab xebe' ri ixokib, xeopan c'u chuchi' ri mukubal. Xquic'am bi ri c'oc'alaj tak cunabal ri ca'nom. \v 2 Xquirik ri abaj wolkotim chi apan jela' chuchi' ri mukubal. \v 3 Xeboc bic, man xquirik tä c'u ru cuerpo ri Kajaw Jesús. \v 4 Xquixej c'u quib, man xquirik taj jas cäca'no rumal ri xbantajic. Xak te'talic c'ut xetaq'ui quieb achijab chquinakaj, ri sibalaj cäjuluw ri catz'iak. \v 5 Xquixej c'u quib ri ixokib, xquipachba quib pulew. Xquibij c'u ri achijab chque: ¿Jas che quitzucuj ri c'aslic chquixol ri cäminakib? \v 6 Man c'o tä waral, xc'astaj bi ri', —quecha chque. Chna'taj chiwe jas ri xutzijoj can ri Jesús chiwe aretak c'ä c'o ri Are' pa Galilea, —quecha'. \v 7 Je' xubij wa' chiwe: “Rajwaxic chi ri in, in ri' ri Ralc'ual ri Dios ri Kas Winak, quinjach na pa qui k'ab ajmaquib, quinrip na cho ri cruz, quinc'astaj c'u na bi chquixol ri cäminakib churox k'ij,” —xcha ri', —xecha chque ri ixokib. \p \v 8 Te c'u ri' xna'taj ru tzij ri Jesús chque ri ixokib. \v 9 Aretak tzelejem lok que, qui petic pa ri mukubal, xquitzijoj chque ri tijoxelab, xukuje' chque ri niq'uiaj cachi'l chic ronojel ri xquic'ulmaj. \v 10 Ri xquitzijoj ri tzij ri' chque ri apóstoles, ru tako'n ri Jesús, e are' ri nan María Magdalena, ri nan Juana, ri nan María ru nan ri Jacobo, xukuje' ri jule' ixokib chic. \v 11 Ri apóstoles man xquicoj tä ri qui tzij ri ixokib. Xel chquiwäch chi xak con tak tzij ri cäquibij. \p \v 12 Pune ta ne je ri', ri tat Pedro xwalij bic. Xutic anim, xe' chuchi' ri mukubal. Xpachi'c, xca'y cok chupam. Xuwi ri manta xrilo. Xucajmaj c'u ri xc'ulmatajic. \s1 Ri xc'ulmataj pa ri be ri que' pa ri tinimit Emaús \p \v 13 Pa we k'ij ri' e benak pa ri be quieb chque ri tijoxelab. Benam que pa jun alaj tinimit, Emaús u bi'. Craj julajuj kilómetros u xol ruc' ri tinimit Jerusalén. \v 14 Cäquitzijobela quib chrij ri xbantaj pa Jerusalén. \v 15 Tajin c'u cäquich'abej quib, cäquic'otola tak qui chi' aretak ri Jesús xurik bi rib cuc', xerachi'laj bi junam. \v 16 Xban c'ut chi man xquich'ob tä u wäch. \v 17 Xubij c'u chque: ¿Jas ri quitzijobela chbil tak iwib pa we be ri'? —cächa'. ¿Jas che quixbisonic? —xcha chque. \p \v 18 Jun chque ri achijab, Cleofas u bi', xch'awic, xubij che: ¿A xak lal jun oc'owel pa Jerusalén? Craj ne xak xuwi ri lal man etam tä la ri xbantaj jela' pa tak ri k'ij ri', —xcha che. \p \v 19 Xubij c'u chque: ¿Jas ri' ri xbanic? —xcha ri Jesús chque. \p Xquibij che: Are ri xban che ri Jesús aj Nazaret. We achi ri' are jun k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios, ri sibalaj c'o u chuk'ab ru tzij ri xukuje' cuban cajmabal. Nim c'u u banic cho ri Dios, xukuje' chquiwäch ri winak, —quecha che. \v 20 Xjach c'u bic, xk'at tzij puwi' chi cäcämisaxic ri Are' cumal ri qui nimakil sacerdotes aj Israel, xukuje' cumal ri qui nimakil ri ka winak uj. ¡Xquirip c'u cho ri cruz! —quecha'. \v 21 Are c'u ri uj xkachomaj chi are wa' ri cutor na ri ka tinimit Israel. Ya xque' oxib k'ij cämic ri xban wa', —quecha che. \v 22 Xkacajmaj c'ut jas ri xquitzijoj jujun tak ixokib chkaxol. Ak'ab xebe' chuchi' ru mukubal ri Jesús. \v 23 Man xquirik tä chi c'u ru cuerpo, —quecha'. Aretak xetzelej bic, xquitzijoj chke chi xequil ángeles ri xquibij chi xc'astaj bi ri Jesús, —quecha'. \v 24 Te ri' xebe' jujun chque ri kachi'l chuchi' ri mukubal, je' xquilo jas ri xquibij ri ixokib. Man xquil tä chi u wäch ri Jesús, —xecha che. \p \v 25 Te ri' xubij ri Jesús chque: ¡Ay, con tak achijab! ¡Man quixcojon tä che ri qui tzijom can ri ojer tak k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios! \v 26 ¿A mat iwetam ix chi rajwaxic chi ri Cristo curik wa' we c'äx ri' c'ä mäjok cänimarisax u k'ij? —xcha chque. \p \v 27 Xuchaplej c'u u k'alajisaxic chquiwäch ri u tzij ri mam Moisés xukuje' ri qui tzij ri ojer tak k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios jas ri qui tz'ibam can chrij ri Cristo. \p \v 28 Xenakajin c'u che ri alaj tinimit jawije' e benam wi que. Ri Jesús xubano chi je' ta ne chi naj ri que' wi na, man xtaq'ui taj. \v 29 Ri tijoxelab xquicoj qui chuk'ab rech cäcanaj can cuc', xquibij che: Canaj can la kuc'. Kajem c'u cuban ri k'ij, coc c'u na ri ak'ab, —xecha che. \p Xoc c'u bi ri Jesús, xcanaj can cuc'. \v 30 Aretak xt'uyi cuc' chi' ri mesa, xuc'am ri wa. Xutewchij, xupiro, xuya chque. \v 31 Te c'u ri' xyi' chque chi xecowinic xquich'ob u wäch. Xak te'talic c'ut xsach ri Jesús chquiwäch. \v 32 Xquibila c'u ri jun che ri jun chic: ¿A mat c'o jas xkana' pa kanima' aretak xujuch'abej pa ri be, aretak xuk'alajisaj ru Lok' Pixab ri Dios ri Tz'ibtalic chkawäch? —xecha'. \p \v 33 Pa ri hora ri' xewalijic, xetzelej bi pa Jerusalén. Xequirika ri julajuj tijoxelab qui mulim quib xukuje' ri niq'uiaj cachi'l chic. \v 34 Xquibij c'u chque: Kas tzij xc'astaj ri Kajaw Jesús, u c'utum c'u rib chuwäch ri tat Simón, —xecha chque. \p \v 35 Te ri' xquitzijoj ri xquic'ulmaj pa ri be, xukuje' xquitzijoj jas xquetamabej u wäch ri Jesús aretak xupir ri wa. \s1 Ri Jesús cuc'ut rib chquiwäch ru tijoxelab \p \v 36 Aretak tajin cäquitzijobela quib chrij ri xquic'ulmaj, xuc'ut rib ri Jesús chquiwäch, xtaq'ui c'u chquixol. Xubij chque: Chuxlan ba' ri iwanima', —xcha chque. \p \v 37 ¡Sibalaj c'u xquixej quib! Xquichomaj chi are jun xibinel ri tajin cäquilo. \v 38 Xubij c'u ri Jesús chque: ¿Jas che quixbirbit pa iwanima', cuban c'u quieb i c'ux? —cächa'. \v 39 Chiwila ri wakan xukuje' ri nu k'ab chi kas in ri' ri Jesús. Chinina', chiniwila', —cächa'. Jun xibinel man c'o tä u tijal, man c'o tä c'u u bakil je' jas ri wech in ri quica'yej, —xcha chque. \p \v 40 Aretak xubij wa' xuc'ut ru k'ab xukuje' ri rakan chquiwäch. \v 41 Cäcaj cäquicojo, cäcaj man cäquicoj taj rumal chi quicajmam quib. Jubik' quequicotic, jubik' c'u cäquixej quib. Xubij c'u ri Jesús chque: ¿A c'o waral jas quintijo? —xcha chque. \p \v 42 Xquiya c'u jun ch'äkap bolom cär che. \v 43 Xuc'amo, xutij chquiwäch. \v 44 Xubij c'u chque: Aretak ri in xinc'oji iwuc', xintzijoj chiwe chi rajwaxic quebantaj conojel ri tz'ibam chwij pa ru Pixab ri ka mam Moisés, xukuje' ri tz'ibam cumal ri ojer tak k'alajisal re ru Lok' Pixab ri Dios, xukuje' pa tak ri salmos, —xcha ri Jesús chque. \p \v 45 Te c'u ri' xuya chque chi xquich'ob na ri Tz'ibtalic. \v 46 Xubij chque: Je' tz'ibam wa' chi curik na c'äx ri Cristo, cäc'astaj c'u na bi chquixol ri cäminakib churox k'ij, —cächa'. \v 47 Xukuje' tz'ibam chi rajwaxic u tzijoxic ru Tzij ri Dios chque conojel tinimit pa ri u bi' ri Cristo chubixic chque chi rajwaxic cäquiq'uex canima', cäquiq'uex c'u qui chomanic ri winak rech quesachtaj na ri qui mac. Are cächapletaj na bi u tzijoxic wa' pa ri tinimit Jerusalén, —cächa chque. \v 48 Ri ix c'ut, ix k'alajisanelab chrij ronojel wa' we ri'. \v 49 Quintaka na lok pi wi' jas ri xubij ri Dios ri nu Tat chi cuya na chiwe. Chixcanaj ba' can pa ri tinimit Jerusalén c'ä cäyi' na chiwe ri i chuk'ab ajchicaj. \s1 Ri Jesús cäc'am bi chicaj \p \v 50 Te c'u ri' ri Jesús xeuc'am bi apan chrij ri tinimit Betania. Chila' xuwalijisaj ru k'ab, xeutewchij. \v 51 Aretak tajin queutewchij, xel bi chquiwäch, xc'am bi chicaj. \v 52 Xnimarisax na u k'ij cumal chila'. Te ri' xetzelej lok pa Jerusalén, sibalaj c'u quequicotic. \v 53 Amak'el ronojel k'ij e c'o pa ri nimalaj rachoch Dios, tajin cäquiya c'u u k'ij ri Dios. Amén.