\id JHN New Alpha - June 11, 2007 \ide UTF-8 \h JUAN \toc3 Jn \toc2 Juan \toc1 RI UTZ LAJ TZIJ RE RI JESÚS RI XUTZꞌIBꞌAJ RI JUAN \mt RI UTZ LAJ TZIJ RE RI JESÚS RI XUTZꞌIBꞌAJ RI JUAN \imt2 Majibꞌal re \ip We wuj riꞌ ubꞌiꞌnam utz laj taq tzij ri xutzꞌibꞌaj ri Juan. We wuj ri xtzꞌibꞌaxik pa taq ri junabꞌ 80-90 d C. \ip Ri Juan xux jun chike ri utijoxelabꞌ ri Jesús. Ri Juan are waꞌ ri tijoxel ri xloqꞌax rumal ri Jesús, nikꞌaj chik kakibꞌij chi are waꞌ ri tijoxel ri sibꞌalaj loqꞌ. \ip We wuj riꞌ xtzꞌibꞌaxik are kꞌo ri Juan pa ri leꞌaj re Palestina. Are waꞌ ri kꞌisbꞌal re ri kajibꞌ nabꞌe taq wuj re ri utz laj taq tzij. We wuj riꞌ kachapleꞌtaj rukꞌ ri nabꞌe taq tzij ri tzꞌibꞌatal pa ri wuj re Génesis, pa ri majibꞌal re ronojel. We riꞌ kukꞌut chiqawach chi are wa ri tzijobꞌelil rech ri kꞌakꞌ tikoꞌn. \ip We wuj riꞌ xtzꞌibꞌaxik chuqꞌalajisaxik chi ri Jesús are ralkꞌwaꞌl ri Dios xuqujeꞌ are utzij ri Dios. \ip Ri Jesús xux winaq xpetik xulkꞌol jun janipa junabꞌ cho ri uwachulew. \ip Pa ri ajilabꞌal oxibꞌ kubꞌij chaqe chi rajawaxik kakubꞌiꞌ qakꞌuꞌx xuqujeꞌ kujkojon che ri Jesús rumal cher are ukꞌojol ri Dios xuqujeꞌ Areꞌ kayoꞌw jun alik qakꞌaslemal. \ip Sibꞌalaj kꞌi jastaq xubꞌan ri Jesús rech jeriꞌ xukꞌut ri ukwinem xuqujeꞌ ri uchuqꞌabꞌ, xuꞌkunaj e kiꞌ winaq xuqujeꞌ xubꞌan mayijabꞌal taq jastaq kutzijoj xuqujeꞌ waral ri winaq ri xekojon che ri Jesús xuqujeꞌ ri man xekojon taj. \ip Kachapleꞌtaj pa ri ajilabꞌal 13 kataniꞌ pa ri 17 kutzijoj chaqe ri kꞌisbꞌal aqꞌabꞌ are xkꞌojiꞌ ri Jesús kukꞌ ri utijoxelabꞌ. \ip Ri Jesús xutzijoj chike ri utijoxelabꞌ jastaq rech ri ukꞌaslemal jun kojonel, xuya kan kinoꞌj rech ketaꞌm jas kakibꞌano are kachap ri Jesús xuqujeꞌ kakꞌam bꞌik rech kaxekebꞌax cho ri ripbꞌal. \ip Ri kꞌisbꞌal taq ajilabꞌal rech we wuj riꞌ kutzijoj ri xkꞌulmatajik are xrip ri Jesús xuqujeꞌ are xkꞌastaj uwach. \ip Sibꞌalaj kꞌi mul kunaꞌtaj ri Jesús ri tzꞌibꞌatal pa ri Ojer Wuj are kutzijoj ribꞌ Areꞌ. Qilampeꞌ. 7 mul kutzijoj ribꞌ are kubꞌij IN RI. \ip Pa ri kꞌisbꞌal re ri wuj kubꞌij jas rumal xtzꞌibꞌax we wuj riꞌ jewaꞌ kubꞌij: We jastaq riꞌ xtzꞌibꞌaxik rech kikojo chi ri Jesús are Mesías, ri ukꞌojol ri Dios xuqujeꞌ rech we kixkojon che kayaꞌtaj na ikꞌaslemal rumal re ri ubꞌiꞌ. \c 1 \s Ri tzij ri xux winaq \p \v 1 Pa ri majibꞌal tzi kꞌo chi wi ri Tzij, ri Tzij kꞌo rukꞌ ri Dios, ri Tzij are Dios xuqujeꞌ. \v 2 Ri Tzij kꞌo wi loq rukꞌ ri Dios pa ri majibꞌal rech ronojel. \v 3 Rumal rech Areꞌ xbꞌan ronojel ri jastaq, we ta mat rumal rech areꞌ mat xbꞌan ronojel ri jastaq ri kꞌolik. \v 4 Pa Areꞌ kꞌo wi loq ri kꞌaslemal, xuqujeꞌ ri kꞌaslemal are kitunal ri winaq. \v 5 Are waꞌ ri tunal ri katunan pa ri qꞌequꞌmal, man kwininaq taj ri qꞌequꞌmal chuchupisaxik. \p \v 6 Kꞌo jun achi ri xtaq loq rumal ri Dios, ubꞌiꞌnam Juan. \v 7 Xtaq loq chuqꞌalajisaxik ri tunal, rech rumal re kekojon konojel ri winaq. \v 8 Man are taj tunal ri Juan, xwi xpe che uqꞌalajisaxik ri Tunal. \v 9 Ri qas tzij tunal, ri kuꞌtunaj konojel winaq, xpe choch ri uwachulew. \p \v 10 Ri tunal kꞌo chi wi choch ri uwachulew, are xtikow ronojel ri uwachulew, ri winaq kꞌut aꞌjuwachulew man xkichꞌobꞌ taj uwach ri Tzij. \v 11 Xpe rukꞌ ri e rech, ri e rech man xkikꞌamawaꞌj taj. \v 12 Are kꞌu ri xkikꞌamawaꞌj ri Tzij, ri xekojon che, xyaꞌtaj chike xuꞌx e ralkꞌwaꞌl ri Dios. \v 13 We riꞌ man xkꞌiy ta loq che winaq xuqujeꞌ man xaq ta kꞌa teꞌ xkꞌiy loq, man urayibꞌal achi taj, xane che ri Dios xkꞌiy wi loq. \p \v 14 Ri Tzij xux winaq, xkꞌojiꞌk chiqaxoꞌl. Xqil ri ujuluwem, are ujuluwem ri xa jun uKꞌojol ri Tataxel Dios, nojinaq che toqꞌobꞌ xuqujeꞌ qas tzij. \v 15 Ri Juan xuqꞌalajisaj rij ri uKꞌojol ri Dios are xubꞌij: Areꞌ wa ri nutzijom loq chiꞌwe, are xinbꞌij: “Ri teren loq chwij, sibꞌalaj nim na chinuwach in, rumal cher kꞌo wi loq nabꞌe chinuwach in.” \p \v 16 Che ri uqꞌinomal qonojel uj xqakꞌamawaꞌj toqꞌobꞌ puꞌwiꞌ toqꞌobꞌ. \v 17 Jeriꞌ rumal cher ri taqanik che ri Moisés xya wi, are kꞌu ri toqꞌobꞌ xuqujeꞌ ri qas tzij are ri Jesucristo xyoꞌw chaqe. \v 18 Man kꞌo ta wi jun winaq ilowinaq uwach ri Dios. Xwi ri xa jun ukꞌojol ri Dios, ri kꞌo uriqoj ibꞌ rukꞌ ri Tataxel, Areꞌ xkꞌutuw ri Dios chiqawach. \s Ri Juan Bꞌanal Qasanaꞌ kuqꞌalajisaj chi man areꞌ taj Cristo \r (Mateo 3:11-12; Marcos 1:7-8; Lucas 3:15-17) \p \v 19 Are waꞌ ri xubꞌij ri Juan chike ri e rijaꞌl ri \w Leví\w* xuqujeꞌ ri e chꞌawenelabꞌ choch ri Dios ri xetaq bꞌik kumal ri winaq chutayik che jachin ri areꞌ. \v 20 Man xrawaj taj uqꞌalajisaxik, xane xubꞌij: Man in taj in Cristo. \p \v 21 Ri winaq xkita che: ¿Jachin kꞌu ri at? ¿La at kꞌut at Elías? \p Man in taj, xchaꞌ. \p ¿La at kꞌut ri at qꞌalajisal tzij? \p Man in ta xuqujeꞌ, xchaꞌ. \p \v 22 ¿Jachin kꞌu ri at? xecha che. Choqꞌaqꞌ kaqetaꞌmaj rech keꞌqabꞌij chike ri xujtaqow loq. \p \v 23 Ri Juan xukoj ri utzij ri qꞌalajisal utzij ri Dios Isaías, are xubꞌij: \qt Uchꞌabꞌal jun winaq ri kuraq uchiꞌ pa ri katzꞌinow ulew, kubꞌij: “Chisukꞌumaj ri ubꞌe ri Ajawxel.”\qt*\x + \xo 1:23 \xo*\xt Isaías 40:3.\xt*\x* \p \v 24 E kꞌo jujun winaq ri xetaq bꞌik kumal ri fariseos. \v 25 Xkita che: ¿Jas kꞌu che kabꞌan qasanaꞌ we man at at Cristo, man at taj at Elías xuqujeꞌ man at taj ri at Qꞌalajisal utzij ri Dios? \p \v 26 Ri Juan xubꞌij: Ri in kinbꞌan qasanaꞌ rukꞌ jaꞌ. Kꞌo kꞌu jun ri kꞌo chi ixoꞌl ri man iwetaꞌm taj uwach. \v 27 Areꞌ teren loq chwij, man taqal taj chwe in kinkir ri jatꞌibꞌal rech ri uxajabꞌ. \p \v 28 Ronojel we jastaq riꞌ xkꞌulmataj pa ri tinimit Betania, chꞌaqaꞌp che ri nimaꞌ Jordán, jawjeꞌ tajin kubꞌan wi qasanaꞌ ri Juan. \s Ri Jesús are alaj uchij ri Dios \p \v 29 Chukabꞌ qꞌij ri Juan xril ri Jesús are tajin kanaqajin loq che, xubꞌij: ¡Chiwilampeꞌ! ¡Are waꞌ ri alaj uchij ri Dios ri karesaj makaj choch ronojel ri uwachulew!\f + \fr 1:29 \fr*\ft Ri chij are riꞌ ri awaj ri kakitzuj ri winaq aꞌj Israel cho ri Dios rech are kakitzujuj kibꞌ che ri kimak.\ft*\f* \v 30 Are waꞌ ri xintzijoj are xinbꞌij chiꞌwe: “Teren loq jun achi ri chwij ri nim ubꞌanik chinuwach, jeriꞌ rumal tzi kꞌo wi loq Areꞌ, are kꞌa majaꞌ kinkꞌojiꞌ in.” \v 31 Man wetaꞌm ta in uwach nabꞌe, xinbꞌan kꞌu kiqasanaꞌ ri winaq pa jaꞌ, rech jeriꞌ kukꞌut ribꞌ chikiwach. \p \v 32 Ri Juan xubꞌij: Ri in xinwilo ri Uxlabꞌixel jer xubꞌan jun palomax xqaj loq puꞌwiꞌ ri Areꞌ. \v 33 Man wetaꞌm ta in uwach nabꞌe, are kꞌu ri xintaqow loq chubꞌanik qasanaꞌ pa jaꞌ xubꞌij chwe: “Ri kawilo kaqaj ri Uxlabꞌixel puꞌwiꞌ are riꞌ ri kabꞌanow qasanaꞌ rukꞌ ri Uxlabꞌixel.” \v 34 Ri in wilom we riꞌ rumal riꞌ kinqꞌalajisaj chi areꞌ are uKꞌojol ri Dios. \s Ri e nabꞌe taq utijoxelabꞌ ri Jesús \p \v 35 Che ri jun qꞌij chik ri Juan junmul chik kꞌo chilaꞌ, e rachiꞌl kebꞌ chike ri utijoxelabꞌ. \v 36 Are xrilo chi tajin kikꞌow bꞌik ri Jesús chilaꞌ, xubꞌij: ¡Chiwilampeꞌ! Chi riꞌ kꞌo wi we alaj uchij ri Dios ri kukuy makaj. \p \v 37 Are xkita ri e kebꞌ utijoxelabꞌ ri Juan chi jeriꞌ xubꞌij, xeteriꞌ bꞌik chirij ri Jesús. \v 38 Xtzalqꞌomij ri Jesús, kꞌa te xeꞌrilo e teren ri kebꞌ tijoxelabꞌ chirij, xuta chike: ¿Jas kitzukuj? \p Areꞌ xkibꞌij: Ajtij, ¿jawjeꞌ kꞌo wi ri achoch la? \p \v 39 Ri Jesús xubꞌij chike: Chixanloq jiliwilaꞌ. \p Ri tijoxelabꞌ xebꞌek, xeꞌkilaꞌ jawjeꞌ kel wi ri Jesús, kꞌa te riꞌ xekanaj kan jun aqꞌabꞌ chilaꞌ, rumal cher ukaj hora chik rech bꞌenaq qꞌij. \p \v 40 Ri Andrés rachalal ri Simón Pedro, jun chike ri e kebꞌ tijoxelabꞌ, xuta ri xubꞌij ri Juan, rumal riꞌ xutereneꞌj bꞌik ri Jesús. \v 41 Ri Andrés are xuriq ri rachalal, Simón xubꞌij che. Xqarik ri Mesías, (ri kel kubꞌij \em Cristo\em*). \p \v 42 Ri Andrés xukꞌam bꞌik ri rachalal rukꞌ ri Jesús, ri Jesús ko xukaꞌyej ri Simón, kꞌa te riꞌ xubꞌij che: At Simón, ralkꞌwaꞌl ri Juan, kabꞌinaꞌj na Cefas, (ri kel kubꞌij \em Pedro\em*). \s Ri Jesús kuꞌsikꞌij ri Felipe rachiꞌl ri Natanael rech keteriꞌk chirij \p \v 43 Chukabꞌ qꞌij chik, ri Jesús xuchomaj keꞌ pa Galilea. Xuriq kꞌu ri Felipe, xubꞌij che: Chinatereneꞌj. \p \v 44 Ri Felipe aj Betsaida, je xuqujeꞌ ri Andrés rachiꞌl ri Pedro. \v 45 Ri Felipe xeꞌ chutzukuxik ri Natanael, are xuriqo xubꞌij che: Xqarik ri Jesús aj Nazaret, ukꞌojol ri José, are waꞌ ri xtzꞌibꞌax loq rij chupam ri wuj rech taqanik rech ri Moisés xuqujeꞌ chupam ri wuj kech ri e qꞌalajisal taq tzij rech ri Dios. \p \v 46 Ri Natanael xubꞌij: ¿Che aj Nazaret we achi riꞌ? ¿La kꞌo kꞌu jun utza winaq kel chilaꞌ? \p Ri Felipe xubꞌij che: Chatampe loq, jalawilaꞌ. \p \v 47 Ri Jesús are xrilo chi tajin kaqebꞌ loq ri Natanael rukꞌ, xubꞌij: Waral kꞌo wi jun achi qas aj Israel, man kubꞌan taj bꞌanoj tzij. \p \v 48 Ri Natanael xuta che ri Jesús: ¿Jawjeꞌ ilom wi la nuwach? \p Ri Jesús xubꞌij che: Xatinwilo are majaꞌ katusikꞌij ri Felipe, at kꞌo chuxeꞌ ri ucheꞌal ri higuera. \p \v 49 Ri Natanael xubꞌij: Rabí, at at Ukꞌojol ri Dios, at nim taqanel pa ri tinimit Israel. \p \v 50 Ri Jesús xubꞌij che: ¿La rumal ri xinbꞌij chawe chi xatinwilo are at kꞌo chuxeꞌ ri ucheꞌal ri higuera rumal riꞌ kakojo chi in in Ukꞌojol ri Dios? Kawil na nimaq taq jastaq choch we riꞌ. \p \v 51 Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe chi kiwil na kajaqataj ri kaj, xuqujeꞌ ri angelibꞌ kepaqiꞌk kexuliꞌk puꞌwiꞌ ri uKꞌojol ri Achi.\f + \fr 1:51 \fr*\ft We jupaj tzij riꞌ kunaꞌtaj chaqe ri rachikꞌ ri Jacob. We riꞌ kaqil pa Génesis 28:12.\ft*\f* \c 2 \s Kabꞌan jun kꞌulanem pa ri Caná rech Galilea \p \v 1 Churox qꞌij, xbꞌan jun kꞌulanem pa Caná rech Galilea. Ri unan ri Jesús kꞌo pa ri kꞌulanem riꞌ. \v 2 Ri Jesús xuqujeꞌ ri utijoxelabꞌ e sikꞌital pa ri kꞌulanem riꞌ. \v 3 Are xkꞌis ri vino, ri unan ri Jesús xubꞌij che ri Jesús: Maj chik kivino. \p \v 4 Ri Jesús xubꞌij che: Ixoq, ¿jaswe in che we jastaq riꞌ majaꞌ kuriq ri nuqꞌotaj?\f + \fr 2:4 \fr*\ft Ri Jesús xubꞌij, “Majaꞌ kuriq nuqꞌotaj.” Xubꞌij we riꞌ rumal kꞌamajaꞌ kuriq ri qꞌij are kukꞌut ri ukwinem chuqꞌabꞌ. \ft*\f* \p \v 5 Ri unan ri Jesús xubꞌij chike ri e patanijelabꞌ: Chibꞌana ronojel ri kubꞌij chiꞌwe. \p \v 6 Kꞌo kꞌu waqibꞌ qꞌebꞌal bꞌantal che abꞌaj, are waꞌ kakikoj ri winaq aꞌj Israel pa ri kinimaqꞌij rech chꞌajchꞌobꞌen ibꞌ. Ri qꞌebꞌal riꞌ kuqꞌiꞌ jun ciento limeꞌt jaꞌ.\f + \fr 2:6 \fr*\ft Chasikꞌij ri tzꞌibꞌatal pa ri wuj tzukubꞌal tzij jas kubꞌij chirij ri chꞌajoj qꞌabꞌaj. \ft*\f* \v 7 Ri Jesús xubꞌij chike ri e patanijelabꞌ: Chinojisaj le qꞌebꞌal che jaꞌ. Ri patanijelabꞌ xeꞌkinojisaj ri qꞌebꞌal. \v 8 Kꞌa te riꞌ xubꞌij chike: Chikꞌama bꞌik jubꞌiqꞌ che ri kꞌamal bꞌe rech ri nimaqꞌij. Jeriꞌ xkibꞌano. \v 9 Ri kꞌamal bꞌe are xunaꞌ ri jaꞌ ri bꞌantal chik vino che, pune man retaꞌm jawjeꞌ xkꞌam wi bꞌik, xwi ri patanijelabꞌ etaꞌmaninaq chi are waꞌ ri jaꞌ ri xkipulij bꞌik. Xusikꞌij ri jiꞌatz pa utukel, \v 10 xubꞌij che: Konojel ri winaq kakikoj nabꞌe ri utz vino. Are nim chik kitijom ri aꞌjtobꞌom, kꞌa te riꞌ kaya chike ri vino ri man paqal taj rajil. Ri at kꞌut ayakom kan ri utz laj vino kꞌa pa ri kꞌisbꞌal rech ri nimaqꞌij. \p \v 11 Are waꞌ ri nabꞌe kꞌutbꞌal ri xubꞌan ri Jesús pa Caná, je laꞌ pa Galilea. Jeriꞌ xubꞌan chukꞌutik ri ujuluwem, xekojon kꞌu ri tijoxelabꞌ che. \p \v 12 Are xbꞌantaj we jastaq riꞌ, ri Jesús xtzalij pa ri tinimit Capernaúm, e rachiꞌl ri unan, ri e rachalal, ri utijoxelabꞌ, xekanaj kanoq chilaꞌ kebꞌ oxibꞌ qꞌij. \s Ri Jesús keꞌresaj loq ri aꞌjkꞌayibꞌ pa ri \w Templo\w* \r (Mateo 21:12-13; Marcos 11:15-18; Lucas 19:45-46) \p \v 13 Xa jubꞌiqꞌ karaj kuriq ri Pascua kech ri winaq aꞌj Israel, are xpaqiꞌ ri Jesús pa ri tinimit Jerusalén. \v 14 Pa ri Templo xuꞌbꞌuriqa ri winaq ri tajin kakikꞌayij e wakax, e chij, rachiꞌl e palomax, xuqujeꞌ e kꞌo puꞌwiꞌ taq ri kimexa tajin kakikꞌex pwaq.\f + \fr 2:14 \fr*\ft Ri aꞌwaj ri kekꞌayix pa ri are waꞌ ri ketzuj cho ri Dios. Ri pwaq ri kakꞌex pa ri templo are waꞌ ri pwaq ri xwi pa ri templo kariqitaj wi. E kꞌi man xtzꞌaqatisax ta ri kirajil rumal man sukꞌ ta kenoꞌjin ri e kꞌexol taq re.\ft*\f* \v 15 Ri Jesús xubꞌan jun uchꞌeyabꞌal rukꞌ kꞌam, kꞌa te riꞌ xeꞌresaj loq konojel ri e kꞌo pa ri Templo xubꞌalkatij bꞌik ri kimexa ri e kꞌexol taq pwaq, xutix bꞌik pa ri ulew ronojel ri kirajil ri winaq ri e kꞌexol taq pwaq. \v 16 Xubꞌij chike ri ajkꞌay taq palomax: Chiꞌwesaj bꞌik ri aꞌwaj waral. ¿La chi il chiꞌwe kibꞌan qaj ikꞌayibꞌal che ri rachoch ri nuTat? \p \v 17 Ri utijoxelabꞌ ri Jesús xnaꞌtaj chike ri tzꞌibꞌatalik kubꞌij: \qt Kakꞌaxir ri wanimaꞌ rumal ri jastaq ri kabꞌan pa ri achoch la. \qt*\x + \xo 2:17 \xo*\xt Salmos 69:9.\xt*\x* \p \v 18 Xepe ri winaq e kꞌamal taq kibꞌe ri winaq aꞌj Israel xkita che ri Jesús: ¿Jas etal kaya la chaqe rech kaqetaꞌmaj chi kꞌo kwinem la chubꞌanik we jastaq riꞌ? \p \v 19 Ri Jesús xubꞌij chike: Chitukij we Templo riꞌ, pa oxibꞌ qꞌij kꞌut kinyak ukꞌaxel. \p \v 20 Ri winaq xkibꞌij che ri Jesús: ¿Che kayak at pa oxibꞌ qꞌij we Templo riꞌ ri kawinaq waqibꞌ junabꞌ xyakik? \p \v 21 Ri templo ri xubꞌij ri Jesús are ri utyoꞌjal. Are kꞌu ri winaq pa kikꞌuꞌx chi are xubꞌij ri ja rech ri Templo. \v 22 Jeriꞌ are xwaꞌjil chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ, xnaꞌtaj chike ri tijoxelabꞌ ri xubꞌij kanoq, xekojon che ri tzꞌibꞌatalik xuqujeꞌ che ri xubꞌij ri Jesús. \p \v 23 Sibꞌalaj e kꞌi winaq xekojon che ri Jesús are xkil ronojel ri etal xubꞌano pa ri nimaqꞌij Pascua, pa ri tinimit Jerusalén. \v 24 Ri Jesús kꞌut man xkubꞌiꞌ taj ukuꞌx chikij ri winaq rumal cher retaꞌm ri kꞌo pa ri kanimaꞌ. \v 25 Man xrayeꞌj ta kꞌut chi jun winaq chik xbꞌin che jas kakichomaj ri winaq, jeriꞌ rumal cher Areꞌ retaꞌm ri kꞌo pa kanimaꞌ konojel ri winaq. \c 3 \s Katzijon ri Jesús rukꞌ ri Nicodemo \p \v 1 Kꞌo jun chike ri fariseos ubꞌiꞌ Nicodemo, jun kꞌamal bꞌe kech ri winaq aꞌj Israel. \v 2 Jun chaqꞌabꞌil ri Nicodemo xuꞌsolij ri Jesús. Xubꞌij che: Ajtij, qetaꞌm chi are ri Dios xtaqow la loq, rumal cher maj chi jun kakwin chubꞌanik ri etal ri kabꞌan la, xaq xwi kakwin ri winaq chubꞌanik we jastaq riꞌ we kꞌo ri ukwinem ri Dios rukꞌ. \p \v 3 Ri Jesús xubꞌij che: Qas tzij kinbꞌij chawe chi ri winaq ri man kalax ta chik junmul, man kakwin taj kok pa ri ajawarem rech ri Dios. \p \v 4 Ri Nicodemo xubꞌij che ri Jesús: ¿Jas kubꞌan jun achi rech kalax chik junmul? ¿La kakwin kꞌut kok chi bꞌik junmul chupam ri unan, kꞌa te riꞌ kalax chik? \p \v 5 Ri Jesús xubꞌij che: Qas tzij kinbꞌij chawe, ri man kalax taj che jaꞌ xuqujeꞌ che ri Uxlabꞌal man kakwin taj kok pa ri ajawarem rech ri Dios. \v 6 Ri kakꞌiy chike winaq, winaq riꞌ, are kꞌu ri kakꞌiy che ri Uxlabꞌal rech ri Dios, uxlabꞌal riꞌ. \v 7 Mat mayijanik che le xinbꞌij chawe: “Rajawaxik wi kixalax chik junmul.” \v 8 Ri kyaqiqꞌ kajichꞌichꞌ xapawjeꞌ ri karaj wi. Kato kaxururik, man awetaꞌm ta kꞌut jawjeꞌ upetik wi xuqujeꞌ jawjeꞌ keꞌ wi. Je xuqujeꞌ kakꞌulmataj rukꞌ ri winaq ri kalax pa ri Uxlabꞌal.\f + \fr 3:8 \fr*\ft Pa ri tzijobꞌal griego ri tzij kyaqiqꞌ xuqujeꞌ uxlabꞌal xaq junam, je xuqujeꞌ ubꞌanik pa hebreo.\ft*\f* \p \v 9 Ri Nicodemo xubꞌij che ri Jesús: ¿Jas che jewaꞌ kakꞌulmatajik? \p \v 10 Ri Jesús xubꞌij che: ¿At ajtij kech ri winaq aꞌj Israel, man kachꞌobꞌ taj we jastaq riꞌ? \v 11 Qas tzij kinbꞌij chawe, ri uj are kaqabꞌij ri qetaꞌm, xuqujeꞌ kaqaqꞌalajisaj ri qas qilom, ri ix kꞌut man kikoj taj ri kaqaqꞌalajisaj. \v 12 We man kikoj ri jastaq rech uwachulew ri nubꞌim chiꞌwe ¿la are ta kꞌu kikoj ri jastaq rech chikaj? \p \v 13 Maj jun paqalinaq pa ri kaj, xaq xwi ri in uKꞌojol ri Achi ri xqaj loq choch ri uwachulew. \v 14 Jetaq ri xubꞌan ri Moisés xuxekebꞌa ri kumatz pa ri katzꞌinow ulew, je xuqujeꞌ kabꞌan na che uxekebꞌaxik ri uKꞌojol ri Achi. \f + \fr 3:14 \fr*\ft Pa Números 21:6-9 kaqil wi ri katzijox chirij ri kumatz bꞌantal che chꞌichꞌ.\ft*\f* \v 15 Jeriꞌ rech xapachin ri kakojon che kuriq na kꞌaslemal ri maj ukꞌisik. \p \v 16 Ri Dios sibꞌalaj xuꞌloqꞌaj ri winaq ri e kꞌo choch ri uwachulew, xuya ri xa jun uKꞌojol rech xapachin ri kakojon che man kasach ta uwach xane kꞌo ukꞌaslemal ri maj ukꞌisik. \v 17 Ri Dios man xutaq ta loq ri uKꞌojol chuqꞌatik tzij pa kiwiꞌ ri winaq ri e kꞌo choch ri uwachulew, xane xpetik rech rumal rech kekolotaj ri winaq. \p \v 18 Ri kakojon che Areꞌ man kaqꞌat taj tzij puꞌwiꞌ, are kꞌu ri man kakojon taj xqꞌat taj tzij riꞌ puꞌwiꞌ, rumal cher man xkojon taj che ri ubꞌiꞌ ri xa jun uKꞌojol ri Dios. \v 19 Kaqꞌat tzij pa kiwiꞌ ri winaq rumal man xekojon taj che ri tunal ri xpe choch ri uwachulew, are utz xkil ri qꞌequꞌmal, jeriꞌ rumal itzel taq chak kakibꞌano. \v 20 Ri winaq ri kubꞌan etzelal, riꞌ karetzelaj ri tunal, man kaqebꞌ taj rukꞌ rumal cher kuxiꞌj ribꞌ chi kaqꞌalajin ri uchak. \v 21 Are kꞌu ri winaq ri are karilij ubꞌanik ri chak rech ri tunal kaqebꞌ rukꞌ ri tunal rech jeriꞌ kaqꞌalajinik chi are ubꞌanom ri chak ri karaj ri Dios. \s Ri Juan Bꞌanal qasanaꞌ kuqꞌalajisaj jachin ri Jesús \p \v 22 Are xbꞌiꞌtaj we jastaq riꞌ, ri Jesús xeꞌ pa Judea, e rachiꞌl ri utijoxelabꞌ. Chilaꞌ xkꞌojiꞌ wi kebꞌ oxibꞌ qꞌij xubꞌan kiqasanaꞌ ri winaq. \v 23 Xuqujeꞌ ri Juan tajin kubꞌan qasanaꞌ pa ri tinimit Enón, ri kꞌo chuxukut ri tinimit Salín, rumal nim ri jaꞌ ri chilaꞌ. Rumal riꞌ xepe ri winaq, xulkiya kibꞌ rech kabꞌan kan kiqasanaꞌ. \v 24 (Xkꞌulmataj we riꞌ are majaꞌ kok ri Juan pa cheꞌ.) \p \v 25 Kꞌa te riꞌ xchapleꞌtaj jun chꞌoꞌj pa tzij puꞌwiꞌ ri qꞌij rech chꞌajchꞌobꞌen ibꞌ, chikixoꞌl ri utijoxelabꞌ ri Juan rachiꞌl jun achi aj Israel. \v 26 Ri utijoxelabꞌ ri Juan xeꞌkibꞌij che ri Juan: Ajtij, ri achi ri xopan awukꞌ che ri junmul chꞌaqaꞌp che ri Jordán, ri xaqꞌalajisaj chkiwach ri winaq, tajin kubꞌan qasanaꞌ, e kꞌi winaq tajin koꞌpan rukꞌ. \p \v 27 Ri Juan xubꞌij chike: Man kꞌo ta jun winaq kakwinik kubꞌan jun jastaq we man are ri Dios kayoꞌw kwinem che chubꞌanik. \v 28 Xita ri xinbꞌij: “Man in taj in Cristo, xane xaq xwi xintaq loq nabꞌe choch Areꞌ.” \v 29 Ri jiꞌatz are qas kꞌo rukꞌ ri alibꞌatz. Ri rech chꞌabꞌeꞌn ri jiꞌatz ri kꞌo chuxukut kakiꞌkotik are kuta ri uchꞌabꞌal ri jiꞌatz. Are waꞌ ri kiꞌkotemal ri kꞌo pa wanimaꞌ in.\f + \fr 3:29 \fr*\ft Pa ri Tyoxalaj Wuj kukꞌut chiqawach chi ri riqoj ibꞌ ke ri winaq rukꞌ ri Dios o rukꞌ ri Jesús, kajunumataj rukꞌ ri kꞌulanem. Ri Cristo are jiꞌatz, ri Juan Bꞌanal qasanaꞌ are rech chꞌabꞌeꞌn ri jiꞌatz.\ft*\f* \v 30 Rajawaxik Areꞌ kakꞌiyik, are kꞌu ri in xa kakoꞌpij nukꞌiyem. \s Ri kape na chilaꞌ chikaj \p \v 31 Ri jun ri kape na chilaꞌ chikaj are kꞌo pa kiwiꞌ kojonel, ri winaq ri ajuwachulew, ajuwachulew riꞌ, are karilij utzijoxik riꞌ ri jastaq rech uwachulew. Ri kape na chilaꞌ chikaj are kꞌo pa kiwiꞌ konojel ri winaq. \v 32 Ri kape chilaꞌ chikaj kutzijoj ri rilom xuqujeꞌ utom, man kꞌo ta kꞌu jun katatabꞌen ri kubꞌij. \v 33 Ri winaq ri kutatabꞌej ri kubꞌij Areꞌ, kuqꞌalajisaj chi qas tzij ri kubꞌij ri Dios. \v 34 Ri utaqoꞌn ri Dios kuqꞌalajisaj ri tzij rech chilaꞌ chikaj rumal cher ri Dios man kuqꞌatej taj uyaꞌik ri Uxlabꞌixel che ri winaq riꞌ. \v 35 Ri Tataxel Dios kuloqꞌaj ri Kꞌojolaxel rumal riꞌ ronojel ri jastaq uyaꞌom pa uqꞌabꞌ Areꞌ. \v 36 Ri winaq ri kakojon che ri Kꞌojolaxel Dios, kꞌo ukꞌaslemal ri maj ukꞌisik, are kꞌu ri winaq ri karetzelaj ri Kꞌojolaxel Dios man kayaꞌtaj taj ukꞌaslemal xane kaqꞌat na tzij puꞌwiꞌ rumal ri Dios. \c 4 \s Ri Jesús katzijon rukꞌ jun ixoq aj pa ri tinimit Samaria \p \v 1 Ri Jesús tajin kubꞌan kiqasanaꞌ sibꞌalaj e kꞌi winaq xuqujeꞌ tajin kuꞌx utijoxelabꞌ, sibꞌalaj e kꞌi na choch ri utijoxelabꞌ ri Juan. Xretaꞌmaj kꞌu ri Jesús chi xketaꞌmaj we riꞌ ri fariseos. \v 2 Man tzij ta kꞌut chi qas are ri Jesús tajin kabꞌanow ri qasanaꞌ xane are ri utijoxelabꞌ. \v 3 Are xretaꞌmaj ri Jesús we riꞌ, xel bꞌik pa ri tinimit Judea, xtzalij pa Galilea. \p \v 4 Choqꞌaqꞌ kꞌut kiꞌkow bꞌik pa ri tinimit Samaria. \v 5 Xok kꞌu bꞌik pa Sicar, jun tinimit ri kꞌo pa Samaria, ri kꞌo chuxukut ri ulew ri xuya ri Jacob che ri ukꞌojol José. \v 6 Chilaꞌ kꞌo wi ri kꞌwaꞌ ri xukꞌot kanoq ri Jacob. Ri Jesús xqꞌiꞌtaj bꞌik che ri bꞌe, xeꞌtꞌuyul chuxukut ri kꞌwaꞌ. Qas pa ri unikꞌaj riꞌ qꞌij. \v 7-8 Ri utijoxelabꞌ e bꞌenaq kanoq pa ri tinimit chuloqꞌik kiwa. Xopan kꞌut jun ixoq chresaxik ujaꞌ pa ri kꞌwaꞌ. Ri Jesús xubꞌij che: Chaya juqubꞌ nujoron. \p \v 9 Ri ixoq xubꞌij che: ¿Jas che kata ajaꞌ chwe, at at aj Israel are kꞌu ri in, in aj Samaria? Jeriꞌ xubꞌij che rumal cher ri aꞌj Israel man kakitun taj ukojik jun jastaq kukꞌ ri aꞌj Samaria. \p \v 10 Ri Jesús xubꞌij che ri ixoq: We ta awetaꞌm ri kakwinik kuya ri Dios xuqujeꞌ ri tajin katow juqubꞌ jaꞌ chawe, at ta riꞌ nabꞌe xata ajaꞌ che, xuqujeꞌ xyaꞌtaj ta ajaꞌ riꞌ rumal, ri kuya kꞌaslemal ri maj ukꞌisik. \p \v 11 Ri ixoq xubꞌij che ri Jesús: Tat, man keꞌ ta resaxik le jaꞌ, naj qajinaq. ¿Jawjeꞌ kꞌu keꞌsaj wi la loq ri jaꞌ ri kuya kꞌaslemal? \v 12 ¿La lal ta kꞌu nim qꞌij la choch ri qamam Jacob, areꞌ xyoꞌw kan we kꞌwaꞌ riꞌ chaqe, chi riꞌ xresaj wi kijoron ri e ralkꞌwaꞌl xuqujeꞌ ri e rawaj? \p \v 13 Ri Jesús xubꞌij che ri ixoq: Xapachin ri kutij we jaꞌ riꞌ, kachaqiꞌj chi na uchiꞌ junmul chik. \v 14 Are kꞌu ri kutij rech ri jaꞌ ri kinya in man kachaqiꞌj ta chik uchiꞌ, xane ri jaꞌ ri kutijo kux na jun kꞌiyibꞌal jaꞌ ri kapulinik ri kuya kꞌaslemal ri maj ukꞌisik. \p \v 15 Ri ixoq xubꞌij che: Tat, ya la we ri joron riꞌ rech man kinpe ta chik waral chi resaxik nujaꞌ xuqujeꞌ rech man kachaqiꞌj ta chik nuchiꞌ. \p \v 16 Ri Jesús xubꞌij che ri ixoq: Jaꞌsikꞌij bꞌa loq ri awachajil, kꞌa te riꞌ chattzalij loq waral. \p \v 17 Ri ixoq xubꞌij che ri Jesús: Maj wachajil in. Ri Jesús xubꞌij: Qas tzij laꞌ le xabꞌij chi maj awachajil. \v 18 Jeriꞌ rumal e kꞌolinaq kanoq e jobꞌ awachajil xuqujeꞌ ri kꞌo awukꞌ kamik man are taj awachajil, qas tzij laꞌ le xabꞌij. \p \v 19 Ri ixoq xubꞌij: Tat, chanim kinchꞌobꞌo chi lal qꞌalajisal utzij ri Dios. \v 20 Ri qamam uj ojer xeqꞌijilaꞌn puꞌwiꞌ we juyubꞌ riꞌ, are kꞌu ri ix, ix aj Israel kibꞌij chi pa Jerusalén rajawaxik kixqꞌijilaꞌn wi. \p \v 21 Ri Jesús xubꞌij: Ixoq, chakojo ri kinbꞌij. Kuꞌriqa na jun qꞌij are man kabꞌan ta chik ri qꞌijilaꞌnem che ri Tataxel Dios, puꞌwiꞌ we juyubꞌ riꞌ, xa ta ne pa Jerusalén kabꞌan wi qꞌijilaꞌnem. \v 22 Ix kiqꞌijilaꞌj ri man iwetaꞌm taj uwach, ri uj kꞌut kaqaqꞌijilaꞌj ri qetaꞌm uwach, jeriꞌ rumal ri kolotajem kukꞌ ri winaq aꞌj Israel petinaq wi. \v 23 Xqebꞌ kꞌu loq ri qꞌij xuqujeꞌ xopan ri qꞌotaj are taq ri qas e qꞌijilaꞌnelabꞌ kakiya na uqꞌij ri Tataxel Dios pa ri Uxlabꞌixel xuqujeꞌ qas tzij kekꞌojiꞌk, rumal jeriꞌ karaj ri Tataxel kabꞌanik. \v 24 Ri Dios are uxlabꞌal, rajawaxik xuqujeꞌ chi ri e qꞌijilaꞌj taq rech kakiqꞌijilaꞌj pa ri uxlabꞌal xuqujeꞌ qas tzij kekꞌojiꞌk. \p \v 25 Ri ixoq xubꞌij che: Wetaꞌm chi kape na ri Mesías ri kabꞌix Cristo che. Are kape riꞌ areꞌ, kubꞌij na chaqe jas ubꞌanik we jastaq riꞌ. \p \v 26 Ri Jesús xubꞌij che: In riꞌ, ri tajin kintzijon awukꞌ. \p \v 27 Qas jeꞌ riꞌ tajin kubꞌij are xoꞌpan ri utijoxelabꞌ, xemayijanik rumal tajin katzijon rukꞌ jun ixoq, maj kꞌu jun xtow chike: ¿Jas kaj la che le ixoq? O ¿jas katzijoj la rukꞌ? \p \v 28 Ri ixoq xuya kanoq ri uqꞌebꞌal, xtzalij pa ri tinimit, xubꞌij chike ri winaq: \v 29 Chixanloq, jiliwila jun achi ri xubꞌij chwe ronojel ri nubꞌanom. ¿La man are waꞌ ri kabꞌix Cristo che? \p \v 30 Ri winaq xeꞌl bꞌik pa ri tinimit, xeꞌkila ri Jesús. \v 31 Are majaꞌ koꞌpan ri winaq, ri tijoxelabꞌ xkibꞌij che ri Jesús: Ajtij, woꞌq la. \p \v 32 Ri Jesús xubꞌij chike: Ri in kꞌo jun jaswe tijowik rij ri man iwetaꞌm ta ix uwach. \p \v 33 Ri tijoxelabꞌ xkichapleꞌj utayik chibꞌil taq kibꞌ: ¿La kꞌo ta kꞌu jun xkꞌamow loq jun jas rech tijowik rij? \p \v 34 Ri Jesús xubꞌij chike: Are nuwa in ri ubꞌanik ri urayibꞌal ukꞌuꞌx ri xintaqow loq xuqujeꞌ kinkꞌis kanoq ubꞌanik ri uchak. \v 35 ¿La man kꞌu kibꞌij ix: “Karaj na kajibꞌ ikꞌ che ri yakoj”? Ri in kꞌut kinbꞌij chiꞌwe: ¡Chijaqa ri ibꞌoqꞌoch, chikaꞌyej ronojel ri tikoꞌn! Xutzirik. \v 36 Ri winaq ri kabꞌanow ri yakoj kukꞌamawaꞌj na ri tojbꞌal rech, xuqujeꞌ ri yakoj ri kubꞌano rech jun kꞌaslemal ri maj ukꞌisik. Ri ajtikolobꞌ xuqujeꞌ ri kabꞌanow ri yakoj junam kekiꞌkotik. \v 37 Jeriꞌ rumal kꞌo jun tzij kubꞌij: “Jun kabꞌanow ri tikoꞌn, jun chi wi ri kabꞌanow ri yakoj.” \v 38 Ri in xixintaq bꞌik chuyakik ri man xiriq taj kꞌax chutikik. E nikꞌaj wi ri xeqꞌiꞌtajik, e nikꞌaj wi ri xechakunik, ri ix kꞌut xaq xwi kiꞌtzukuj loq uwach ri chak ri bꞌantajinaq chi kanoq. \p \v 39 E kꞌi chike ri winaq aꞌj Samaria xekojon che ri Jesús rumal xkita ri xubꞌij ri ixoq: Areꞌ xubꞌij chwe ronojel ri nubꞌanom. \v 40 Jeriꞌ are xoꞌpan ri aꞌj Samaria rukꞌ ri Jesús xkibꞌij che chi kakanaj kan kukꞌ. Ri Jesús xkanaj kanoq chilaꞌ kebꞌ qꞌij. \v 41 E kꞌi winaq xekojon chi na che ri Jesús rumal ri xubꞌij areꞌ chike. \v 42 Xkibꞌij kꞌu che ri ixoq: Man xwi taj kujkojonik rumal ri xabꞌij chaqe xane rumal ri xqatatabꞌej uj rukꞌ ri qaxikin, xqetaꞌmaj chi are waꞌ ri Kolonel kech konojel ri winaq rech ri uwachulew. \s Ri Jesús kukunaj ri ukꞌojol ri jun rajchak ri qꞌatal tzij \p \v 43 Are xikꞌow ri kebꞌ qꞌij, ri Jesús xel bꞌik pa ri tinimit Samaria, xeꞌ pa Galilea. \v 44 (Jeriꞌ, rumal ri Jesús ubꞌim chi xa ta ne jun qꞌalajisal tzij kaya uqꞌij pa ri tinimit ri kel wi.) \v 45 Are xopan pa Galilea utz xbꞌan chukꞌamawaꞌxik kumal ri winaq aꞌj chilaꞌ, jeriꞌ rumal kilom ronojel ri xubꞌan pa Jerusalén pa ri nimaqꞌij Pascua. \p \v 46 Kꞌa te riꞌ xtzalij chik ri Jesús pa Caná rech Galilea, chilaꞌ xukꞌex wi ri jaꞌ pa vino. Kꞌo kꞌut jun ukꞌojol ri jun rajchak ri qꞌatal tzij yawabꞌ je laꞌ pa ri tinimit Capernaúm. \v 47 Are xretaꞌmaj ri achi, utat ri yawabꞌ, chi xopan ri Jesús pa Galilea, upetik pa Judea, xeꞌ chutzukuxik. Are xuriqo, xuta toqꞌobꞌ che rech keꞌ chukunaxik ri ukꞌojol rumal xa jubꞌiqꞌ karaj kakamik. \v 48 Ri Jesús xubꞌij che: Ri ix man kixkojon ta wi la we man kiwil kꞌutbꞌal xuqujeꞌ etal. \p \v 49 Ri ajchak rech ri qꞌatal tzij xubꞌij che ri Jesús: Wajaw, bꞌana la toqꞌobꞌ, oj la cho ri wachoch rech man kakam taj ri nukꞌojol. \p \v 50 Ri Jesús xubꞌij che ri achi: Chattzalij cho awachoch, man kakam taj ri akꞌojol. \p Xukoj ri achi ri xbꞌix che rumal ri Jesús, kꞌa te riꞌ xtzalij cho rachoch. \v 51 Are bꞌenaq ri achi cho rachoch, xeꞌl loq ri e rajchakibꞌ chukꞌulaxik pa ri bꞌe, xkibꞌij che chi man xkam taj ri ukꞌojol xane xkꞌasiꞌk xuqujeꞌ xutzirik. \p \v 52 Ri achi xuta chike jas qꞌotaj xutzir ri ukꞌojol. Ri ajchakibꞌ xkibꞌij: Iwir qas jun hora ikꞌowinaq che ri unikꞌajil qꞌij xel bꞌik ri qꞌaqꞌ che. \p \v 53 Naꞌtaj kꞌu che ri utat ri akꞌal chi qas che riꞌ ri qꞌotaj riꞌ, xubꞌij ri Jesús che: “Ri akꞌojol kakꞌasiꞌ na.” Jeriꞌ konojel ri e kꞌo rukꞌ ri achi pa ri rachoch xekojon che ri Jesús. \p \v 54 Are waꞌ ri ukabꞌ etal ri xubꞌan ri Jesús are xtzalij loq pa Galilea upetik pa Judea. \c 5 \s Ri Jesús kukunaj jun achi kaminaq utyoꞌjal \p \v 1 Are ikꞌowinaq chik jun janipa qꞌij, xpaqiꞌ ri Jesús pa ri nimaqꞌij kech ri winaq aꞌj Israel ri kabꞌan pa Jerusalén. \v 2 Chilaꞌ kꞌo jun jaꞌ chuxukut ri kꞌolibꞌal ubꞌiꞌnam Okibꞌal kech ri chij, sutim rij rukꞌ jobꞌ raqan ja, Betzatá ubꞌiꞌ pa arameo. \v 3 Pa taq ri raqan ja riꞌ e qꞌoyoqꞌoj sibꞌalaj e kꞌi yawabꞌibꞌ, e kꞌo e moyabꞌ, e chꞌokeꞌr, kꞌo man kekwin taj kakisalabꞌaj kibꞌ. \v 4 Jeriꞌ rumal che taq ri qꞌij riꞌ kꞌo jujun mul jun \w ángel\w* kaqaj loq chusalabꞌaxik ri jaꞌ, ri winaq ri kaqaj nabꞌe pa ri jaꞌ are kasalabꞌataj kanoq kutzirik. \v 5 Chilaꞌ xuqujeꞌ kꞌo wi jun achi ri kaminaq ri utyoꞌjal juwinaq lajuj wajxaqibꞌ junabꞌ. \v 6 Ri Jesús are xril ri achi qꞌoyol pa ri ulew, xuchomaj chi kꞌi qꞌij chik kꞌo chilaꞌ, jeriꞌ xuta che: ¿La kawaj katutzirik? \p \v 7 Ri achi xubꞌij: Wajaw, maj jun kabꞌanow toqꞌobꞌ chwe kinuqasaj pa le jaꞌ, are kasalabꞌataj kanoq raj kinqaj chupam kꞌa te kinwilo jun chik nabꞌe kaqajilobꞌ chupam. \p \v 8 Ri Jesús xubꞌij che: Chatwaꞌjiloq, jat chakꞌama bꞌik ri achꞌat. \p \v 9 Ri achi aninaq xutzirik, xukꞌam bꞌik ri uchꞌat, xuchapleꞌj bꞌinem. Ri kꞌulmatajem riꞌ xbꞌantaj pa ri qꞌij rech uxlanem. \v 10 Ri winaq aꞌj Israel xkibꞌij che ri achi ri xkunatajik, man yaꞌtal taj chawe kaweqaj ri achꞌat, are qꞌij rech uxlanem kamik. \p \v 11 Ri achi xubꞌij chike: Ri xinkunanik xubꞌij chwe: “Jat chakꞌama bꞌik ri achꞌat.” \p \v 12 Ri winaq xkita che: Jachin xbꞌin chawe: “¿Jat chakꞌama bꞌik ri achꞌat?” \p \v 13 Man retaꞌm ta kꞌut ri achi ri xutzirik jachin riꞌ ri xkunanik, jeriꞌ rumal ri Jesús xok bꞌik chikixoꞌl konojel ri winaq ri e kꞌo chilaꞌ. \v 14 Kꞌa te riꞌ ri Jesús xuriq ri achi ri xkunatajik pa ri Templo, xubꞌij che: Chawilampeꞌ, xatkunatajik. Makat makun ta chik rech man kape ta chik jun kꞌax paꞌwiꞌ ri kꞌo na cho we xariqo. \p \v 15 Ri achi xubꞌij chike ri winaq aꞌj Israel chi are ri Jesús xkunanik. \v 16 Rumal kꞌu riꞌ, ri winaq aꞌj Israel xkitzukuj jas xkibꞌan che uchapik ri Jesús, jeriꞌ rumal kubꞌan taq we jastaq riꞌ pa ri qꞌij rech uxlanem. \v 17 Ri Jesús xubꞌij chike: Ri nuTat kꞌa kachakun na kamik, rumal riꞌ kinchakun xuqujeꞌ in. \p \v 18 Ri winaq aꞌj Israel are kakaj kakikamisaj ri Jesús, jeriꞌ rumal man xwi taj man kunimaj taj ri qꞌij rech uxlanem xane kubꞌij xuqujeꞌ chi are utat ri Dios, kujunamaj ribꞌ rukꞌ ri Dios. \p \v 19 Rumal riꞌ, ri Jesús xubꞌij: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe: Ri kꞌojolaxel man kakwin taj kubꞌan jun jastaq xaq pa areꞌ wi, xane xaq xwi kakwinik kubꞌan ri karil ri utat kubꞌano, jeriꞌ rumal xapakux jastaq ri kubꞌan ri Tataxel kubꞌan xuqujeꞌ ri Kꞌojolaxel. \v 20 Ri Tataxel sibꞌalaj uloqꞌ ri Kꞌojolaxel rumal riꞌ kukꞌut choch ronojel ri jastaq ri kubꞌano. Kukꞌut kꞌu na nimaq taq jastaq choch ri ukꞌutum choch kamik riꞌ, qas kixmayijan kꞌu na. \v 21 Jetaq ri kubꞌan ri Tataxel kukꞌastajisaj ri kaminaqibꞌ xuqujeꞌ kuya kikꞌaslemal, je xuqujeꞌ ri Kꞌojolaxel kuya kikꞌaslemal konojel ri keꞌraj. \v 22 Ri Tataxel, xa ta ne jun kuqꞌat tzij puꞌwiꞌ, xane ronojel ri qꞌatoj tzij uyaꞌom pa uqꞌabꞌ ri Kꞌojolaxel. \v 23 Jeriꞌ rech konojel ri winaq kakiqꞌijilaꞌj ri Kꞌojolaxel, jetaq ri kakibꞌan chuqꞌijilaꞌxik ri Tataxel. Ri man kuqꞌijilaꞌj taj ri Kꞌojolaxel man kuqꞌijilaꞌj ta riꞌ ri Tataxel ri xtaqow loq ri Kꞌojolaxel. \p \v 24 Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe xapachin ri kuta ri nutzij xuqujeꞌ kakojon che ri xintaqow loq kuriq na kꞌaslemal ri maj ukꞌisik, man kaqꞌat taj tzij puꞌwiꞌ xane xel loq pa ri kamikal xuriq kꞌaslemal. \v 25 Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe xopan ri qꞌij are kakita ri uchꞌabꞌal ri Ukꞌojol ri Dios ri kaminaqibꞌ, ri ketow ri chꞌabꞌal riꞌ kekꞌasiꞌ na. \v 26 Jetaq ri ubꞌanik ri Tataxel kꞌo ukꞌaslemal xaq pa areꞌ wi, xuya xuqujeꞌ che ri Kꞌojolaxel ukwinem rech kꞌo ukꞌaslemal xaq pa areꞌ wi. \v 27 Yaꞌtal kwinem che rech kuqꞌat tzij, jeriꞌ rumal are uKꞌojol ri Achi. \v 28 Man kixmayijan taj rumal kape na ri qꞌij are konojel ri e muqumoj kakita na ri uchꞌabꞌal ri uKꞌojol ri Dios. \v 29 Keꞌl kꞌu na loq pa ri muqbꞌal. Ri xkibꞌan ri utzilal kekꞌastaj na rech kebꞌe pa ri kꞌaslemal, are kꞌu ri xkilij ubꞌanik ri etzelal kekꞌastaj na rech kaqꞌat tzij pa kiwiꞌ. \p \v 30 Ri in man kinkwin taj kinbꞌan jun jastaq xaq pa wech wi; xaq xwi kinqꞌat tzij puꞌwiꞌ ri kinto, sukꞌ ri nuqꞌatoj tzij, jeriꞌ rumal man are ta kabꞌan ri kawaj in, xane are kabꞌan rech ri xintaqow loq. \v 31 We xaq in kinqꞌalajisaj wibꞌ chibꞌil wibꞌ, maj kupatanij riꞌ ri nuqꞌalajisanik. \v 32 Kꞌo kꞌu jun ri kubꞌan ri qꞌalajisanik pa nuwiꞌ, wetaꞌm chi ri uqꞌalajisanik ri kubꞌan pa nuwiꞌ qas tzij wi. \v 33 Ri ix xiꞌtaq bꞌik nikꞌaj iwachiꞌl chutayik kꞌotbꞌal chiꞌ che ri Juan, areꞌ xuya loq jun qꞌalajisanik ri qas tzij. \v 34 Man kinkꞌamawaꞌj ta kꞌu in ri uqꞌalajisanik jun achi; kinqꞌalajisaj kꞌu we riꞌ rech jeriꞌ kixkolotajik. \v 35 Ri Juan kajunumataj rukꞌ ri jun qꞌaqꞌ ri tzijilik, ri ix kꞌut xikiꞌkotebꞌej ri utunal jun janipa qꞌotaj. \v 36 Ri qꞌalajisanik ri bꞌantal chwij in nim na choch ri qꞌalajisanik ri xbꞌan chirij ri Juan. Jeriꞌ rumal ri nuchak ri xuya ri Tataxel are kakꞌutuwik chi ri Tataxel are xbꞌanow ri qꞌalajisanik chwij chi areꞌ xintaqow loq. \v 37 Ri Tataxel ri xintaqow loq are bꞌanowinaq ri qꞌalajisanik chwij. Ix man itom taj ri uchꞌabꞌal ri Tataxel xuqujeꞌ man iwilom taj uwach. \v 38 Man kꞌo taj ri utzij ri Tataxel pa iwanimaꞌ jeriꞌ rumal man kixkojon taj che ri xutaq loq. \v 39 Ri ix kisolij uwach ri utzij ri Dios rumal cher iwetaꞌm chi chilaꞌ kiriq wi kꞌaslemal ri maj ukꞌisik xuqujeꞌ are waꞌ ri kuya nuqꞌalajisaxik. \v 40 Pune jeriꞌ, ix man kiwaj taj kixpe wukꞌ chukꞌamawaꞌxik we kꞌaslemal riꞌ. \p \v 41 Man kinkꞌamawaꞌj taj ri juluwem ri kakiya ri winaq. \v 42 Ix wetaꞌm kꞌut chi man qas ta kiloqꞌaj ri Dios. \v 43 In in petinaq pa ri ubꞌiꞌ ri nuTat, ri ix kꞌut man kinikꞌamawaꞌj taj; we ta kꞌu kape chi jun xaq pa rech wi, kꞌa te riꞌ ri kikꞌamawaꞌj. \v 44 ¿Jas ta kꞌu che kixkojonik we xaq ix kiya iqꞌij chibꞌil taq iwibꞌ, man kitzukuj ta kꞌut ri juluwem ri kape rukꞌ ri xa jun Dios? \v 45 Mibꞌij kꞌut chi in kineꞌmolow imak choch ri Tataxel xane are ri Moisés, ri achi ri jeqel ikꞌuꞌx chirij, are riꞌ kixtzujun na choch ri Dios. \v 46 We ta kikoj ri xubꞌij ri Moisés, kixkojon xuqujeꞌ riꞌ chwe in, jeriꞌ rumal ri Moisés xutzꞌibꞌaj loq wij. \v 47 We man kikoj ri xutzꞌibꞌaj ri Moisés, ¿la are ta kꞌu kikoj ri nutzij in? \c 6 \s Ri Jesús kuꞌtzuq jobꞌ mil winaq \p \v 1 Are xikꞌow jun janipa qꞌij, xeꞌ ri Jesús chuchiꞌ ri cho rech Galilea (ubꞌiꞌnam xuqujeꞌ Tiberíades). \v 2 Sibꞌalaj e kꞌi winaq e teren chirij, jeriꞌ rumal xkilo ronojel ri mayijabꞌal taq jastaq ri ubꞌanom kukꞌ ri e yawabꞌibꞌ \v 3 Ri Jesús xpaqiꞌ kꞌut puꞌwiꞌ jun laj juyubꞌ xtꞌuyiꞌk chilaꞌ e rachiꞌl ri utijoxelabꞌ. \v 4 Xa jubꞌiqꞌ karaj kuriq ri nimaqꞌij kech ri winaq aꞌj Israel, ubꞌiꞌnam Pascua. \v 5 Are xkaꞌy apanoq ri Jesús, xeꞌril sibꞌalaj e kꞌi winaq e bꞌenaq rukꞌ, xubꞌij kꞌut che ri Felipe: ¿Jawjeꞌ keꞌqaloqꞌo wi kiwa konojel we winaq riꞌ? \p \v 6 Jeriꞌ xubꞌij che ri Felipe rech karilo jas kubꞌij che, ri Jesús kꞌut retaꞌm chik jas kubꞌano. \v 7 Ri Felipe xubꞌij: Man kakwin ta riꞌ kebꞌ ciento denario\f + \fr 6:7 \fr*\ft Jun denario che ri qꞌotaj riꞌ tojbꞌal re jun uqꞌij jun ajchak.\ft*\f* kuloqꞌ chꞌaqaꞌp taq kikaxlan wa we winaq riꞌ. \p \v 8 Jun chik chike ri utijoxelabꞌ ubꞌiꞌnam Andrés, ri rachalal ri Simón Pedro, xubꞌij che: \v 9 Kꞌo jun ala waral rukꞌaꞌm jobꞌ kaxlan wa bꞌantal che cebada rachiꞌl kebꞌ kar. ¿Jas ta kꞌu waꞌ we ri chike we kikꞌiyal we winaq riꞌ? \p \v 10 Ri Jesús xtaqanik chikitꞌuyubꞌaxik konojel ri winaq, sibꞌalaj nim qꞌayes kꞌo pa ri leꞌaj riꞌ. Xetꞌuyiꞌk kꞌut konojel, ri kikꞌiyal ri achyabꞌ e kꞌulanik are jobꞌ mil. \v 11 Ri Jesús xukꞌam apanoq ri kaxlan wa, xtyoxin che ri Dios, kꞌa te riꞌ xujach chike ri tꞌuyul chilaꞌ, xajanipa ri xkaj. Je xuqujeꞌ xubꞌan che ri kar. \v 12 Are xenoj ri winaq, ri Jesús xubꞌij chike ri utijoxelabꞌ: Chisikꞌa le e chꞌaqaꞌp le xekanaj kanoq rech man xaq ta katzaqik. \p \v 13 Xkiyak kꞌut ri e chꞌaqaꞌp ri xekanaj kanoq, xkimulij kabꞌlajuj chakach chꞌaqaꞌp kaxlan wa rech cebada. \v 14 Are xkil ri winaq ri kꞌutbꞌal ri xubꞌan ri Jesús, xkichapleꞌj ubꞌixik: We achi riꞌ qas tzij jun qꞌalajisal utzij ri Dios, are waꞌ ri kape na choch ri uwachulew. \p \v 15 Ri Jesús are xrilo chi ri winaq are kakaj kakikꞌam bꞌik kukꞌ rech kux Taqanel pa kiwiꞌ, xel bꞌik kukꞌ, xeꞌ pa ri juyubꞌ utukel. \s Ri Jesús kabꞌin puꞌwiꞌ ri jaꞌ \p \v 16 Are tajin kok ri aqꞌabꞌ, ri utijoxelabꞌ ri Jesús xeqaj bꞌik pa ri cho. \v 17 Xaꞌqꞌan bꞌik pa jun jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ, xebꞌe chꞌaqaꞌp rech ri cho chusukꞌumal ri tinimit Capernaúm. Majaꞌ kꞌu kopan ri Jesús kukꞌ ri utijoxelabꞌ are xok ri aqꞌabꞌ. \v 18 Xaq kꞌa te xwaꞌjil aqꞌanoq jun kyaqiqꞌ puꞌwiꞌ ri cho, ri cho sibꞌalaj xchꞌuꞌjarik. \v 19 Ri e tijoxelabꞌ oꞌkinaq chi bꞌik jobꞌ o waqibꞌ kilómetros pa ri jaꞌ are xkil ri Jesús tajin kaqebꞌ rukꞌ ri jukubꞌ, kabꞌin puꞌwiꞌ ri jaꞌ bꞌenaq, xkixiꞌj kibꞌ. \v 20 Ri Jesús xubꞌij chike: In waꞌ, man kixiꞌj ta iwibꞌ. \p \v 21 Xaq jeriꞌ xkikꞌamawaꞌj ri Jesús pa ri jukubꞌ. Ri jukubꞌ xopan kꞌut chuchiꞌ ri jaꞌ ri e bꞌenaq wi. \p \v 22 Chukabꞌ qꞌij ri winaq ri xekanaj kanoq chꞌaqaꞌp che ri cho jawjeꞌ ri xkojiꞌk wi ri Jesús xkilo chi ri e tijoxelabꞌ xebꞌe chꞌaqaꞌp xaq pa kitukel. Xa jun jukubꞌ bꞌinibꞌal xopan chilaꞌ, ri Jesús man xeꞌ ta kꞌu chupam ri jukubꞌ xane xaq xwi ri utijoxelabꞌ. \v 23 Xoꞌpan kꞌut nikꞌaj e jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ aꞌj pa Tiberíades, xenaqajin rukꞌ ri leꞌaj jawjeꞌ xkitij wi ri kaxlan wa ri winaq ri xbꞌan chꞌawem puꞌwiꞌ rumal ri Jesús. \v 24 Are xkil ri winaq chi ri Jesús xuqujeꞌ ri utijoxelabꞌ man e kꞌo ta chik chilaꞌ, xaꞌqꞌan bꞌik pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal, xebꞌe chutzukuxik ri Jesús pa ri tinimit Capernaúm. \s Ri Jesús are kaxlan wa rech kꞌaslemal \p \v 25 Ri winaq are xkiriq chi ri Jesús chꞌaqaꞌp che ri cho, xkita che: Ajtij, ¿jampaꞌ xul la waral? \p \v 26 Ri Jesús xubꞌij chike: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, ri ix man kinitzukuj taj rumal cher iwilom taq ri kꞌutbꞌal, kinitzukuj rumal cher xixnojik are xitij ri kaxlan wa. \v 27 Chixchakunoq man rumal taj ri iwa ri xaq kasach uwach xane chixchakunoq rumal ri kꞌaslemal ri maj ukꞌisik, ri kuya na ri uKꞌojol ri Achi chiꞌwech. Are waꞌ ri ukojom retal ri Dios Tataxel ubꞌim chi utz. \p \v 28 Ri winaq xkita che: ¿Jas rajawaxik kaqabꞌano rech kaqabꞌan ri chak ri karaj ri Dios? \p \v 29 Ri Jesús xubꞌij: Ri uchak ri Dios are we riꞌ: Chixkojon che ri jun ri xutaq loq. \p \v 30 Ri winaq xkita che: ¿Jas kꞌutbꞌal kabꞌan la rech kaqilo xuqujeꞌ kujkojon che la? \v 31 Ri qatat qanan xkitij ri \w maná\w* ri xya chike pa ri ulew ri katzꞌinowik, jetaq ri tzꞌibꞌatalik: \qt Xya kaxlan wa rech chikaj chike.\qt* \x + \xo 6:31 \xo*\xt Éxodo 16:4; Salmos 78:24.\xt*\x* \p \v 32 Ri Jesús xubꞌij chike: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe: Man are taj ri Moisés xyoꞌw ri kaxlan wa chiꞌwe. Ri kayoꞌw ri kaxlan wa rech chikajil are ri nuTat. \v 33 Ri kaxlan wa rech ri Dios are riꞌ ri kaqaj loq pa ri kaj, ri kuya kikꞌaslemal ri winaq ri e kꞌo choch ri uwachulew. \p \v 34 Ri winaq xkibꞌij: Ajawxel, ya la qe ri kaxlan wa riꞌ ronojel qꞌij. \p \v 35 Ri Jesús xubꞌij chike: In riꞌ ri kaxlan wa rech kꞌaslemal. Ri kape wukꞌ man kunaꞌ ta chik wiꞌjal, xuqujeꞌ ri kakojon chwe man kachaqiꞌj ta chi wi uchiꞌ. \v 36 Nubꞌim chik chiꞌwe, pune iniwilom chik, man kixkojon taj chwe. \v 37 Konojel ri xuꞌya ri nuTat chwe kepe na wukꞌ, ri winaq ri kape wukꞌ man kinwetzelaj taj. \v 38 Jeriꞌ rumal xinqaj loq pa ri kaj, man chubꞌanik taj ri kawaj in, xane chubꞌanik ri karaj ri xintaqow loq. \v 39 Ri urayibꞌal ukꞌuꞌx ri xintaqow loq are chi man kintzaq ta kan jun chike ri xuꞌya chwe, xane kinkꞌastajisaj na pa ri kꞌisbꞌal qꞌij. \v 40 Ri urayibꞌal ukꞌuꞌx ri nuTat are chi xapachin ri kukꞌamawaꞌj ri uKꞌojol xuqujeꞌ kakojon che, kuriq na jun alik kꞌaslemal, xuqujeꞌ in kinkꞌastajisaj na pa ri kꞌisbꞌal qꞌij. \p \v 41 Ri winaq aꞌj Israel xkichapleꞌj ubꞌixik taq tzij che, jeriꞌ rumal xubꞌij: In riꞌ ri kaxlan wa ri xqaj loq pa ri kaj. \v 42 Xuqujeꞌ kakibꞌij chibꞌil taq kibꞌ: ¿La man are waꞌ ri ukꞌojol ri José? ¿La man qetaꞌm uj kiwach ri utat unan? ¿Jas che kꞌut kubꞌij chi xa xqaj loq pa ri kaj? \p \v 43 Ri Jesús xubꞌij chike: Chixtanal chubꞌixik taq tzij. \v 44 Maj jun kakwinik kape wukꞌ we man are ri Tataxel kakꞌamow la wukꞌ. Ri in kꞌut kinkꞌastajisaj na uwach ri winaq riꞌ pa ri kꞌisbꞌal qꞌij. \v 45 Pa ri kiwuj ri e qꞌalajisal taq utzij ri Dios tzꞌibꞌatalik: \qt Kabꞌix na chike konojel ri ucholajil. Qas tzij wi xapachin ri kutatabꞌej ri kubꞌij ri Tataxel xuqujeꞌ karetaꞌmaj ri kubꞌij kape na wukꞌ in.\qt* \x + \xo 6:45 \xo*\xt Isaías 54:13.\xt*\x* \p \v 46 Maj jun ilowinaq ri Tataxel, xaq xwi ri petinaq che ri Dios ilowinaq uwach. \v 47 Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, ri kakojonik kuriq na kꞌaslemal ri maj ukꞌisik. \v 48 In riꞌ ri in kaxlan wa rech kꞌaslemal. \v 49 Ri itat inan ojer xkitij ri maná pa ri leꞌaj jawjeꞌ e maj wi ja, pune jeriꞌ xekam wi. \v 50 Are kꞌu waꞌ ri kaxlan wa ri xqaj loq pa ri kaj, xapachin ri kutij rech man kakam taj. \v 51 In riꞌ ri in kꞌaslik kaxlan wa ri xqaj loq pa ri kaj, ri kutij rech we kaxlan wa riꞌ, kakꞌasiꞌ na chibꞌe qꞌij saq. We kaxlan wa riꞌ are nutyoꞌjal ri kinjach na rech kekꞌasiꞌk ri winaq aꞌjuwachulew. \p \v 52 Ri winaq aꞌj Israel xeqꞌaqꞌarik xkichapleꞌj utatabꞌeloꞌxik chibꞌil taq kibꞌ: ¿Jas kubꞌan we achi riꞌ chuyaꞌik ri utyoꞌjal chaqe? \p \v 53 Ri Jesús xubꞌij chike: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, we man kitij ri utyoꞌjal ri \w uKꞌojol ri Achi\w* xuqujeꞌ man kiqumuj taj ri ukikꞌel, man kꞌo taj ikꞌaslemal. \v 54 Jachin ri kutij ri nutyoꞌjal xuqujeꞌ kuqumuj ri nukikꞌel kꞌo ukꞌaslemal ri maj ukꞌisik. Kinkꞌastajisaj kꞌu na pa ri kꞌisbꞌal qꞌij. \v 55 Jeriꞌ rumal ri nutyoꞌjal qas tijowik wi rij, xuqujeꞌ ri nukikꞌel qas utz wi kaqumuxik. \v 56 Jachin ri kutij ri nutyoꞌjal xuqujeꞌ kuqumuj ri nukikꞌel kakꞌojiꞌ na pa in xuqujeꞌ in kinkꞌojiꞌ na pa areꞌ. \v 57 Jetaq ri xubꞌan ri Tataxel ri kꞌaslik, xinutaq loq. In in kꞌaslik rumal Areꞌ, je xuqujeꞌ ri kinutijo, kakꞌasiꞌ xa rumal we in. \v 58 Are waꞌ ri kaxlan wa ri xqaj loq pa ri kaj. Ri itat inan ojer xkitij ri maná, xekam kꞌut, are kꞌu ri kutij rech we kaxlan wa riꞌ kakꞌasiꞌ ronojel qꞌij. \p \v 59 Ronojel we jastaq riꞌ xubꞌij ri Jesús are kꞌo pa ri Sinagoga, pa ri tinimit Capernaúm. \s E kꞌi tijoxelabꞌ kakitzaq kanoq ri Jesús \p \v 60 E kꞌi chike ri utijoxelabꞌ are xkita ri xubꞌij Jesús xkibꞌij: Sibꞌalaj kꞌax we kꞌutuꞌn riꞌ. ¿La kꞌo ta kꞌu jun riꞌ kakwin chukꞌamawaꞌxik? \p \v 61 Ri Jesús retaꞌm chi ri utijoxelabꞌ tajin kakitzijoj rij ri xubꞌij chike, rumal riꞌ xubꞌij chik junmul chike: ¿La topibꞌal aqanaj waꞌ we riꞌ chiꞌwe ix? \v 62 ¿Jas ta kꞌu kibꞌan ri we kiwil ri uKꞌojol ri Achi kapaqiꞌ chik junmul jawjeꞌ ri kꞌo wi nabꞌe? \v 63 Ri Uxlabꞌixel kuya kꞌaslemal, ri tyoꞌjal man kꞌo taj kutayij. Ri tzij ri nubꞌim chiꞌwe are Uxlabꞌal xuqujeꞌ Kꞌaslemal. \v 64 Pune jeriꞌ nubꞌim chiꞌwe, e kꞌi chiꞌwe man kekojon taj. \p Jeriꞌ xubꞌij ri Jesús rumal e retaꞌm ri winaq ri xekojon che ri xubꞌij xuqujeꞌ ri man xekojon taj xuqujeꞌ retaꞌm uwach ri achi ri kajachow na. Rumal riꞌ xubꞌij: \v 65 Rumal la xinbꞌij chiꞌwe chi maj jun kakwinik kape wukꞌ, we man are ri Tataxel kayoꞌw bꞌe che. \p \v 66 Tzi che ri qꞌij riꞌ, e kꞌi chike ri utijoxelabꞌ xkijelechꞌuj kan kibꞌe, man xkaj ta chik xekꞌojiꞌ rukꞌ. \v 67 Ri Jesús kꞌut xuta chike ri e kabꞌlajuj utijoxelabꞌ: ¿Teꞌq kiwaj xuqujeꞌ ix kixeꞌ kanoq? \p \v 68 Ri Simón Pedro xubꞌij: Ajawxel, ¿Jachin chi rukꞌ kujeꞌ wi? Xaq xwi ukꞌ la kꞌo wi tzij rech kꞌaslemal ri maj ukꞌisik. \v 69 Ri uj qakojom xuqujeꞌ qetaꞌm chi lal lal ri Tyoxalaj uKꞌojol ri Dios. \p \v 70 Ri Jesús xubꞌij chike: ¿La man ix kabꞌlajuj xixinchaꞌo? Pune jeriꞌ jun chiꞌwe jun itzel. \p \v 71 Are xutzijoj rij ri Judas, ukꞌojol ri Simón Iscariote, are riꞌ kajachow na. \c 7 \s Keꞌ ri Jesús pa ri nimaqꞌij rech ri Tabernáculos \p \v 1 Are ikꞌowinaq chik jun janipa qꞌij, ri Jesús kabꞌin pa Galilea. Maj jas kubꞌij ukꞌuꞌx keꞌ pa Judea, jeriꞌ rumal ri kꞌamal taq bꞌe kech ri winaq aꞌj Israel kakaj kakikamisaj. \v 2 Kꞌa karaj kꞌu na jun janipa qꞌij che ri nimaqꞌij kech ri winaq aꞌj Israel ubꞌiꞌnam Tabernáculos.\f + \fr 7:2 \fr*\ft Ri nimaqꞌij rech ja bꞌantal che uqꞌabꞌ taq cheꞌ xkibꞌan ri aꞌj Israel are xkiyak alaj taq ja ri xekꞌojiꞌ wi, bꞌantal che oxibꞌ uqꞌabꞌ cheꞌ naꞌtabꞌal re chi xekꞌojiꞌ kawinaq junabꞌ pa taq ri ja ri xkibꞌan pa ri katzꞌinow ulew, are xeꞌl loq pa Egipto xuqujeꞌ are majaꞌ koꞌk pa ri Canaán.\ft*\f* \v 3 Xaq jeriꞌ ri e rachalal ri Jesús xkibꞌij che: Rajawaxik laꞌ katel bꞌik waral kateꞌ pa Judea, rech jeriꞌ kakil ri utz taq achak ri atijoxelabꞌ. \v 4 Jeriꞌ rumal xapachin karaj kukꞌut ri kubꞌano chikiwach ri winaq man kuya taj kubꞌan ri jastaq xaq pa awal, xane kuya bꞌe chike konojel ri winaq kakil ri kubꞌano. \p \v 5 Qas tzij wiꞌ chi xa ta ne ri rachalal ri Jesús kekojon che. \v 6 Rumal riꞌ ri Jesús xubꞌij chike: Qas tzij wi laꞌ chi ronojel qꞌij utz chiꞌwe ix, ri in kꞌut majaꞌ kuriq nuqꞌijal. \v 7 Ri ix maj rumal kixketzelaj ri winaq, ri in kꞌut kinketzelaj rumal cher kinqꞌalajisaj chi man utz taj ri kakibꞌano. \v 8 Jix ix pa ri nimaqꞌij, ri in man kineꞌ ta na waꞌ, rumal cher majaꞌ kuriq nuqꞌijal. \p \v 9 Are xbꞌiꞌtaj we jastaq riꞌ rumal, xkanaj kanoq pa Galilea. \p \v 10 Are e bꞌenaq chi ri rachalal pa ri nimaqꞌij, xeꞌ xuqujeꞌ areꞌ, man xukꞌututej ta kꞌu ribꞌ xane xaq pa awal xeꞌek. \v 11 Ri e kꞌamal taq kibꞌe ri winaq aꞌj Israel xkitzukuj ri Jesús pa ri nimaqꞌij, kakibꞌij chibꞌil taq kibꞌ: ¿Jawjeꞌ kꞌo wi? \p \v 12 Kꞌi jastaq xkibꞌij ri winaq che. E kꞌi xkibꞌij chi jun utz achi, e kꞌo chi nikꞌaj xkibꞌij chi xaq kuꞌmenkꞌetij ri winaq. \p \v 13 Man kꞌo ta kꞌu jun chike ri winaq qas xubꞌij ri kꞌo pa ranimaꞌ, jeriꞌ rumal xkixiꞌj kibꞌ chikiwach ri e kꞌamal taq bꞌe. \p \v 14 Ri Jesús xrayeꞌj na xnikꞌajar ri nimaqꞌij kꞌa te riꞌ xpaqiꞌ pa ri Templo chuyaꞌik kꞌutuꞌn. \v 15 Ri winaq aꞌj Israel xemayijanik xkibꞌij: We achi ri man xeꞌ taj pa etaꞌmanik, ¿jawjeꞌ kꞌut xukꞌamawaꞌj wi nimalaj etaꞌmabꞌal? \p \v 16 Ri Jesús xubꞌij chike: Ri nukꞌutuꞌn man wech taj in, xane rech ri xintaqow loq. \v 17 Ri qas karaj kubꞌan ri urayibꞌal ukꞌuꞌx ri nuTat chuchꞌobꞌo we ri nukꞌutuꞌn kape rukꞌ ri Dios o xaq pa we wi kinbꞌij we jastaq riꞌ. \v 18 Ri winaq ri xaq pa rech wi katzijonik, xaq are riꞌ kuya uqꞌij ribꞌ. Are kꞌu ri karaj kuqꞌijilaꞌj ri xtaqow loq, jun winaq sukꞌ ranimaꞌ riꞌ xuqujeꞌ qas tzꞌaqat. \p \v 19 ¿La man kꞌu xuya ri taqanik ri Moisés chiꞌwe ix? Pune jeriꞌ maj jun chiꞌwe kubꞌan ri kubꞌij ri taqanik. ¿Jas kꞌu che kiwaj kinikamisaj? \p \v 20 Ri winaq xkibꞌij che: ¿Jachin le karaj katkamisanik? Jun itzel riꞌ kꞌo chawe. \p \v 21 Ri Jesús xubꞌij chike: Xixmayijan ya che ri jun mayijabꞌal jastaq ri xinbꞌano. \v 22 Rumal riꞌ ri Moisés xixutaq chukojik ri retal ri ojer chꞌekom tzij pa ri ityoꞌjal, qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, man are taj ri Moisés xixtaqow che we jastaq riꞌ, xane are ri itat inan ojer, kamik kꞌut xaq jeꞌ kakibꞌan ri winaq pune pa ri qꞌij rech uxlanem kakibꞌano. \v 23 Kamik kꞌut, we kakoj ri etal rech chꞌekom tzij che jun achi pa ri qꞌij rech uxlanem, ¿jas kꞌu che kixyojtaj chwij we kinkunaj in jun winaq pa ri qꞌij rech uxlanem? \v 24 Man kiqꞌat ta tzij pa kiwiꞌ ri winaq rumal ri kekaꞌyik xane qas chibꞌana ri qꞌatoj tzij rukꞌ sukꞌal. \s Ri Cristo ri kape na \p \v 25 E kꞌo kꞌu jujun chike ri winaq ri keꞌl pa Jerusalén xkibꞌij: ¿La man kꞌu are waꞌ ri achi ri kakaj kakikamisaj? \v 26 Leꞌ tajin katzijon chik junmul man kꞌo ta ya jun kabꞌin tzij che. ¿La xa ta kꞌu xkichꞌobꞌ le kꞌamal taq bꞌe chi qas are Cristo? \v 27 Qetaꞌm uj jawjeꞌ upetik wi we achi riꞌ, we kꞌu xpe ri Cristo maj jun riꞌ ketaꞌmanik jawjeꞌ upetik wi. \p \v 28 Ri Jesús are kꞌo pa ri Templo, tajin kuya kꞌutuꞌn xubꞌij: Ri ix kibꞌij chi iwetaꞌm nuwach xuqujeꞌ iwetaꞌm jawjeꞌ nupetik wi. Man xinpe taj xaq pa we wi xane kꞌo jun xintaqow loq ri qas kuꞌl na kꞌuꞌx chirij, man iwetaꞌm ta kꞌu uwach ix. \v 29 Ri in kꞌut wetaꞌm uwach rumal in che areꞌ in petinaq wi, xuqujeꞌ Areꞌ xintaqow loq. \p \v 30 Ri winaq kꞌut xkaj xkichapo, pune jeriꞌ man kꞌo ta jun xchapowik rumal majaꞌ kuriq ri uqꞌijal. \v 31 Pune jeriꞌ xbꞌix che ri Jesús, e kꞌi chike ri winaq ri e kꞌo pa ri Templo xekojon che xuqujeꞌ xkibꞌij: Are kape ri Cristo, ¿la kubꞌan ta kꞌu nimaq taq kꞌutbꞌal cho we kubꞌan we achi riꞌ? \p \v 32 Are xkita ri e fariseos xuqujeꞌ ri e kꞌamal taq kibꞌe ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios ri kakibꞌij ri winaq che ri Jesús, xeꞌkitaq bꞌik nikꞌaj ajchꞌoꞌjabꞌ e chajil taq rech ri Templo rech keꞌkichapa loq. \v 33 Ri Jesús xubꞌij chike ri winaq: Kinkꞌojiꞌ chi na jubꞌiqꞌ iwukꞌ, kꞌa te riꞌ kintzalij rukꞌ ri xintaqow loq. \v 34 Kinitzukuj na, man kiniriq ta kꞌut, jeriꞌ rumal man kixkwin taj kixopanik jawjeꞌ ri kineꞌ wi. \p \v 35 Ri winaq aꞌj Israel xkitatabꞌelaꞌ chibꞌil taq kibꞌ: ¿Jawjeꞌ ta kꞌu keꞌ wi che ri man keꞌqariqa taj? ¿La xa ta kꞌu keꞌ kukꞌ ri qawinaqil ri e tukininaq bꞌik, rech kuꞌya kꞌutuꞌn kukꞌ ri winaq aꞌj Grecia? \v 36 ¿Jas ta kꞌu xraj xubꞌij rukꞌ ri utzij: “Kinitzukuj na, man kiniriq ta kꞌut xuqujeꞌ man kixkwin taj kixopanik jawjeꞌ ri kineꞌ wi in”? \s Ri Jesús kachꞌaw pa ri kꞌisbꞌal rech ri nimaqꞌij \p \v 37 Pa ri kꞌisbꞌal qꞌij rech ri nimaqꞌij, are waꞌ ri qꞌij ri sibꞌalaj nim ubꞌanik, ri Jesús xtakꞌiꞌ aqꞌanoq chkixoꞌl ri winaq, xubꞌij: We kꞌo jun kachaqiꞌj uchiꞌ, peta wukꞌ, qumunoq. \v 38 Ri kakojon chwe in jetaq ri kubꞌij ri tzꞌibꞌatalik kabꞌin na nimaꞌ rech kꞌaslemal che. \p \v 39 Rukꞌ we riꞌ xuya ubꞌixik chi ri kekojon che kakikꞌamawaꞌj na ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel. Che ri qꞌij riꞌ majaꞌ kayaꞌtaj ri Uxlabꞌixel chike ri winaq jeriꞌ rumal majaꞌ katzalitaj ri ujuluwem ri Jesús. \p \v 40 Are xkita ri winaq ri xubꞌij, jujun chike xkibꞌij: Qas tzij wi we achi riꞌ are Qꞌalajisal utzij ri Dios. \p \v 41 E nikꞌaj chik xkibꞌij: “Are waꞌ ri Cristo,” e kꞌo xuqujeꞌ nikꞌaj chik xkibꞌij “¿La pa Galilea kꞌut kape wi ri Cristo? \v 42 ¿La man kꞌu kubꞌij ri Tzꞌibꞌatalik chi ri Cristo jun na chike ri \w Rijaꞌl ri David\w*, xuqujeꞌ je laꞌ kape na pa ri tinimit Belén?” \p \v 43 Xkiqꞌat kꞌu kibꞌ ri winaq rumal rech ri Jesús. \v 44 E kꞌo jujun chike ri winaq xkaj xkichapo, pune jeriꞌ man kꞌo ta kꞌu jun xutzaq uqꞌabꞌ chirij ri Jesús. \s Ri kꞌamal taq kibꞌe ri winaq aꞌj Israel man xekojon taj che ri Jesús \p \v 45 Ri ajchꞌoꞌjabꞌ e chajil taq rech ri Templo are xetzalij kukꞌ ri e kꞌamal taq bꞌe e kachiꞌl ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios, xta chike: ¿Jas che man xikꞌam ta loq ri Jesús? \p \v 46 Ri chajinelabꞌ xkibꞌij: ¡Man kꞌo ta jun achi qatom je laꞌ katzijonik! \p \v 47 Ri fariseos xkibꞌij chike: ¿La xixumenkꞌetij xuqujeꞌ ix? \v 48 ¿La kꞌo jun chike ri e qꞌatal taq tzij o jun chike ri fariseos kojoninaq che we achi riꞌ? \v 49 ¡Man kꞌo taj! Are kꞌu we winaq ri man ketaꞌm taj ri taqanik, e kꞌo riꞌ chuxeꞌ ri etzelal. \p \v 50 Ri Nicodemo, jun chike ri fariseos, tzijoninaq kan rukꞌ ri Jesús nabꞌe, xubꞌij: \v 51 ¿La kuqꞌat kꞌu tzij ri qataqanik puꞌwiꞌ jun achi we man nabꞌe kutatabꞌej xuqujeꞌ kusol rij jas ri kubꞌano? \p \v 52 Ri e rachiꞌl fariseos xkibꞌij che: ¿La man kꞌu at aj Galilea at? Chasolijampe rij rech kawilo chi man kꞌo ta jun qꞌalajisal utzij ri Dios ri kape je laꞌ pa Galilea. \p \v 53 Kꞌa te riꞌ xebꞌe kojonel cho kachoch. \c 8 \s Ri ixoq ri xriqitaj pa mak kukꞌ achyabꞌ. \p \v 1 Xeꞌ kꞌu ri Jesús pa ri juyubꞌ Olivos. \v 2 Are xsaqir chukabꞌ qꞌij, xopan chi junmul pa ri Templo. Konojel ri winaq xeqet rukꞌ, xtꞌuyiꞌk kꞌut, xuchapleꞌj uyaꞌik kꞌutuꞌn chike. \v 3 Ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik e kachiꞌl ri fariseos xkikꞌam bꞌik jun ixoq ri xkiriq pa mak kukꞌ achyabꞌ xeꞌkiya chikixoꞌl ri winaq \v 4 Kꞌa te riꞌ xkibꞌij che ri Jesús: Ajtij, xriqitaj we ixoq riꞌ tajin kamakun kukꞌ achyabꞌ. \v 5 Ri utaqanik ri Moisés kubꞌij chaqe chi keꞌqakamisaj che abꞌaj ri ixoqibꞌ ri jewaꞌ kakibꞌano. ¿Jas kabꞌij lal che? \p \v 6 Jewaꞌ xkibꞌij che rech kakikoj jun kꞌaꞌmabꞌal pa ubꞌe rech jeriꞌ kakimol umak. Ri Jesús kꞌut xchiqiꞌk, xuchapleꞌj tzꞌibꞌanem pa ri ulew. \v 7 Ri winaq xkichapleꞌj ubꞌanik kꞌotbꞌal chiꞌ che ri Jesús rumal riꞌ, xtakꞌiꞌk kꞌa te riꞌ xubꞌij chike: Ri maj umak chiꞌwe chukꞌyaqa ri nabꞌe abꞌaj. \p \v 8 Ri Jesús xchiqiꞌ chi junmul xuchapleꞌj chik tzꞌibꞌanem pa ri ulew. \v 9 Are xkita ri xbꞌix chike xkichapleꞌj bꞌik elem pa jujunal, nabꞌe xebꞌe ri e riꞌjabꞌ, xaq xwi xekanaj kanoq ri Jesús rachiꞌl ri ixoq. \v 10 Ri Jesús kꞌut xuta che ri ixoq: Ixoq, ¿jawjeꞌ e kꞌo wi ri kakiqꞌat tzij pa awiꞌ? \p \v 11 Ri ixoq xubꞌij: Ajawxel, man e kꞌo ta chik. \p Ri Jesús xubꞌij che: Man kinqꞌat ta xuqujeꞌ tzij in pa awiꞌ. Jat, ma katmakun ta chik junmul. \s Are saq ri uqꞌalajisanik ri Jesús \p \v 12 Ri Jesús junmul chik xubꞌij chike ri winaq: In in tunal ri katunan ri uwachulew. Ri kateriꞌ chwij man kabꞌin taj pa qꞌequꞌmal xane kukꞌamawaꞌj na ri tunal rech kꞌaslemal. \p \v 13 Ri fariseos xkibꞌij che ri Jesús: Xaq at kaqꞌalajisaj awibꞌ maj kutayij ri qꞌalajisanik ri kabꞌano. \p \v 14 Ri Jesús xubꞌij: Pune in kinqꞌalajisaj wibꞌ, qas saq ri nuqꞌalajisanik, jeriꞌ rumal wetaꞌm jawjeꞌ nupetik wi xuqujeꞌ jawjeꞌ kineꞌ wi. Ri ix kꞌut man iwetaꞌm taj jawjeꞌ nupetik xuqujeꞌ jawjeꞌ kineꞌ wi. \v 15 Ri ix kiqꞌat tzij rukꞌ ri ichomabꞌal rech uwachulew, ri in man kinqꞌat taj tzij puꞌwiꞌ jun chik. \v 16 We kꞌu kinqꞌat tzij, ri nuqꞌatoj tzij qas sukꞌ wi, jeriꞌ rumal man kinbꞌan ta xaq pa we wi, xane wachiꞌl ri Tataxel ri xintaqow loq. \v 17 Pa ri itaqanik kubꞌij chi we e kebꞌ winaq kebꞌanow ri qꞌalajisanik, qas tzij riꞌ ri kakibꞌij. \v 18 In kinqꞌalajisaj wibꞌ xuqujeꞌ ri Tataxel ri xintaqow loq kuya qꞌalajisanik chwij in. \p \v 19 Ri fariseos xkita che ri Jesús: ¿Jawjeꞌ kꞌo wi ri atat? \p Ri Jesús xubꞌij chike: We ta iwetaꞌm in jachinaq iwetaꞌm xuqujeꞌ riꞌ jachin ri nuTat. \p \v 20 We jastaq riꞌ xubꞌij ri Jesús are tajin kuya kꞌutuꞌn pa ri kꞌolibꞌal jawjeꞌ kaya wi ri sipanik pa ri Templo. Maj kꞌu jun xchapowik jeriꞌ rumal majaꞌ kuriq ri uqꞌijal. \s Ri Jesús kubꞌij chi man ajuwachulew taj xane aj chilaꞌ chikaj \p \v 21 Junmul chik ri Jesús xubꞌij chike: In kineꞌek, ri ix kꞌut kinitzukuj na pune jeriꞌ kixkam kꞌu pa taq ri imak. Man kixkwin taj kixeꞌek jawjeꞌ ri kineꞌ wi in. \p \v 22 Ri winaq aꞌj Israel xkibꞌij: ¿Teꞌq xa kuchomaj kukamisaj ribꞌ? ¿Wine rumal laꞌ kubꞌij chi: “Man kixkwin taj kixeꞌek jawjeꞌ ri kineꞌ wi”? \p \v 23 Ri Jesús xubꞌij: Ix ix aj waral choch ri uwachulew, in in rech chikaj. Ix ix ajuwachulew, ri in man in ajuwachulew taj. \v 24 Rumal riꞌ xinbꞌij chiꞌwe chi kixkam pa taq ri imak, jeriꞌ rumal man kikoj taj chi in ri kinbꞌij chiꞌwe kinuxik, rumal riꞌ kixkam pa ri imak. \p \v 25 Ri winaq xkita che: ¿At jachin kꞌu ri at? \p Ri Jesús xubꞌij chike: Pa ri majibꞌal re xinbꞌij chiꞌwe in jachinaq. \v 26 Sibꞌalaj kꞌi jastaq na kinbꞌij chiꞌwe xuqujeꞌ kinqꞌat na tzij pa iwiꞌ rumal rech kiꞌ jastaq. Are kꞌu ri xintaqow loq qas kꞌo wi, ri ubꞌim chwe are kintzalij ubꞌixik chike ri winaq aꞌjuwachulew. \p \v 27 Ri winaq kꞌut man xkichomaj taj chi ri Jesús are tajin kutzijoj rij ri uTat. \v 28 Ri Jesús xutzꞌaqatisaj ubꞌixik chike: Are kawaꞌjilisax ri uKꞌojol ri Achi, kiwetaꞌmaj na chi ri in man kinkwin taj kinbꞌan ri jastaq xqa pa we wi, xane are kinbꞌan ri ukꞌutum ri Tataxel chinuwach. \v 29 Kꞌo wukꞌ ri xintaqow loq, man in uyaꞌom ta kanoq nutukel, jeriꞌ rumal are kinbꞌan ri kaqaj choch. \p \v 30 Tajin katzijon na ri Jesús are xkichapleꞌj kojonem che e kꞌi winaq. \s Ri e ralkꞌwaꞌl ri Abraham \p \v 31 Xubꞌij kꞌu ri Jesús chike ri winaq aꞌj Israel ri xekojon che: We qas kixjeqiꞌk pa ri nukꞌutuꞌn qas kixux riꞌ nutijoxelabꞌ. \v 32 Kiwetaꞌmaj kꞌu na ri qas tzij, ri qas tzij kꞌut kubꞌan na chiꞌwe chi kixtzoqopitajik. \p \v 33 Ri winaq aꞌj Israel xkibꞌij: Ri uj rijaꞌl ri Abraham, man ujuxinaq ta wi patanil rech jun chik. ¿Jas kꞌu che kabꞌij at chi kujtzoqopitaj na? \p \v 34 Ri Jesús xubꞌij: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe xapachin ri kamakunik, riꞌ patanil rech ri mak. \v 35 Jun patanijel man kakanaj ta kanoq amaqꞌel pa ri ja ri kapatanij wi, are kꞌu ri alkꞌwaꞌlaxel chi aj upaja wi. \v 36 We qas are ri Alkꞌwaꞌlaxel kixtzoqopinik, qas kixtzoqopitaj wi na. \v 37 Wetaꞌm in chi ix rijaꞌl ri Abraham, pune jeriꞌ are kiwaj kinikamisaj rumal cher man kiwaj taj kikꞌamawaꞌj ri nutzij. \v 38 In are kintzijoj ri wilom rukꞌ ri nuTat, are kꞌu ri ix are kinbꞌan ri itom che ri itat. \p \v 39 Ri winaq xkibꞌij: Are qatat uj ri Abraham. \p Ri Jesús xubꞌij chike: We ta qas ix ralkꞌwaꞌl ri Abraham, kibꞌan riꞌ jetaq ri xubꞌan areꞌ. \v 40 Ix kꞌut are kiwaj kinikamisaj jeriꞌ rumal xintzijoj ri tunal chiꞌwe ri xuya chwe ri Dios. Ri Abraham man kubꞌan ta kꞌu riꞌ ri kichomaj ix ubꞌanik. \v 41 Ri ix are kibꞌan ri uchak ri itat itzel. Ri winaq xkibꞌij: Uj, man uj ralkꞌwaꞌl ta mak. Xa jun qatat kꞌolik, are ri Dios. \p \v 42 Ri Jesús xubꞌij chike: We ta qas are itat ri Dios, kiniloqꞌaj riꞌ, jeriꞌ rumal in in petinaq che ri Dios xuqujeꞌ in kꞌo waral iwukꞌ. Man in petinaq taj xaq pa we wi, xane Areꞌ xintaqow loq. \v 43 ¿Jas che man kichomaj taj ri kinbꞌij? Man kichomaj taj rumal man kikꞌamawaꞌj taj ri nutzij. \v 44 Ix ix rech ri itat ri Itzel, are kibꞌan ri urayibꞌal areꞌ. Kamisanel wi riꞌ areꞌ pa ri majibꞌal loq rech ronojel, man kꞌo taj pa ri tunal, jeriꞌ rumal man kꞌo ta tunal pa are. Are kubꞌan bꞌanoj tzij, kukꞌut ribꞌ chi xaq bꞌanal tzij. Ri itzel are utat ri bꞌanoj tzij. \v 45 Are kꞌu ri in man kinikoj taj pune are kinbꞌij chiꞌwe ri qas tzij. \v 46 ¿Jachin chiꞌwe kakwin chukꞌutik chi in ajmak? We qas tzij ri kinbꞌij chiꞌwe, ¿jas kꞌu che kiwaj kinikamisaj? \v 47 Ri winaq ri rech ri Dios kutatabꞌej ri kubꞌij ri Dios. Ri ix kꞌut man kitatabꞌej taj rumal man ix rech taj ri Dios. \s Ri Jesús kuqꞌalajisaj ribꞌ \p \v 48 Ri winaq aꞌj Israel xkibꞌij che ri Jesús: ¿La man kꞌyaqal ri kaqabꞌij chawe chi at, at jun achi aj Samaria, ri kꞌo jun itzel uxlabꞌal chawe? \p \v 49 Ri Jesús xubꞌij: Man kꞌo taj jun itzel uxlabꞌal chwe. Xaq xwi kinqꞌijilaꞌj ri nuTat, ri ix kꞌut xaq xwi kiwesaj nukꞌixibꞌal. \v 50 Man are ta kintzukuj kinya nuqꞌij chibꞌil wibꞌ, xane kꞌo jun ri karaj kaya uqꞌij, are riꞌ ri Qꞌatal tzij. \v 51 Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, ri kubꞌan ri kubꞌij ri nutzij man kakam taj. \p \v 52 Ri winaq aꞌj Israel xkibꞌij: Chanim qas kaqakojo chi qas kꞌo jun itzel uxlabꞌal chawe. Xkam ri Abraham, xekam xuqujeꞌ konojel ri e qꞌalajisal taj utzij ri Dios, ri at kꞌut kabꞌij chi we kakojon jun che ri atzij, man kakam taj. \v 53 ¿La at ta kꞌut at nabꞌyal cho ri qatat Abraham? Areꞌ xkamik, xekꞌam xuqujeꞌ konojel ri e qꞌalajisal taj utzij ri Dios. ¿Jachin kabꞌij at katuxik? \p \v 54 Ri Jesús xubꞌij chike: Man kꞌo ta kutayij riꞌ we xaq in kinya nuqꞌij chibꞌil wibꞌ. Ri kayoꞌw nuqꞌij in are ri nuTat ri kibꞌij ix iDios che, \v 55 pune man iwetaꞌm uwach. Ri in kꞌut wetaꞌm uwach. We kinbꞌij chiꞌwe chi man wetaꞌm taj uwach, in jun bꞌanal tzij riꞌ jetaq ri ix. Ri in kꞌut wetaꞌm uwach xuqujeꞌ kinbꞌan ri kubꞌij ri utzij. \v 56 Ri itat Abraham sibꞌalaj xkiꞌkotik are xuchomaj chi karil na ri nuqꞌij, are xrilo sibꞌalaj xkiꞌkotik. \p \v 57 Ri winaq aꞌj Israel xkibꞌij che: Majaꞌ ne katzꞌaqat nikꞌaj ciento ajunabꞌ, ¿are ta kꞌu riꞌ kabꞌij chi xawil uwach ri Abraham? \p \v 58 Ri Jesús xubꞌij chike: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe: Are taq majaꞌ kakꞌojiꞌ ri Abraham, In Riꞌ. \p \v 59 Xepe kꞌu ri winaq aꞌj Israel, xkisikꞌ abꞌaj rech kakikoj che ri Jesús. Ri Jesús kꞌut xrawaj ribꞌ, maj jun xilowik are xel bꞌik pa ri Templo. \c 9 \s Ri Jesús kukunaj jun achi moy are xalaxik \p \v 1 Tajin kikꞌow bꞌik ri Jesús are xril jun achi moy wi pa ri ukꞌojiꞌkal. \v 2 Ri utijoxelabꞌ xkita che: Jas che wa moy we achi ri pa ri ukꞌojiꞌkal ¿jachin chike waꞌ xmakunik, la areꞌ o aꞌreꞌ ri utat unan? \p \v 3 Ri Jesús xubꞌij chike: Man areꞌ taj xmakunik, xuqujeꞌ man are ta ri utat unan. Xkꞌulmatajik we riꞌ rech kaqꞌalajin na ri kwinem ri Dios pa ri ukꞌaslemal. \v 4 Choqꞌaqꞌ kꞌut kinbꞌan ri uchak ri xintaqow loq, utz chi kꞌo na ri qꞌij, jeriꞌ rumal are kape ri aqꞌabꞌ maj jun kakwinik kachakunik. \v 5 Are in kꞌo in cho ri uwachulew, in riꞌ ri qꞌaqꞌ ri katunanik rech ri uwachulew. \p \v 6 Are xbꞌiꞌtaj we tzij riꞌ rumal, xchubꞌan pa ri ulew, kꞌa te riꞌ xubꞌan xaqꞌoꞌl rukꞌ ri uchubꞌ, kꞌa te riꞌ xuqibꞌ che ri ubꞌoqꞌoch ri moy, xubꞌij che: \v 7 Jat jaꞌchꞌaja awibꞌ pa le jaꞌ chonolik ubꞌiꞌnam Siloé, ri kel kubꞌij \w Taqoꞌn\w*. \p Ri moy achi xeꞌek xuꞌchꞌaja ribꞌ, kakaꞌy chik chi kꞌut are xtzalij loq. \v 8 Ri uꞌkꞌulja ja ri achi xuqujeꞌ ri iꞌlowinaq kan nabꞌe chi kubꞌan ulimoxna xkibꞌij: ¿La man kꞌu are waꞌ ri achi ri katꞌuyiꞌk chutayik ulimoxna? \p \v 9 Jujun chike xkibꞌij: Jeꞌ areꞌ. \p Kꞌo chi nikꞌaj xkibꞌij: Man are taj, xa xaq raj junam kekaꞌy rukꞌ. \p Ri moy kꞌut xubꞌij chike: Jeꞌ, qas in wi. \p \v 10 Xkita kꞌu che: ¿Jas che kꞌut katkaꞌy chik? \p \v 11 Ri achi xubꞌij: Ri achi ubꞌiꞌnam Jesús, xubꞌan jubꞌiqꞌ xaqꞌoꞌl xuqibꞌ che ri nubꞌoqꞌoch kꞌa te riꞌ xubꞌij chwe: “Jat jaꞌchꞌaja awibꞌ pa le jaꞌ chonolik ubꞌiꞌnam Siloé.” Jeriꞌ xineꞌek, xeꞌnchꞌaja wibꞌ kꞌa te riꞌ xinkwinik xinkaꞌyik. \p \v 12 Ri winaq xkita che ri achi: ¿Jawjeꞌ kꞌo wi ri achi riꞌ? \p Man wetaꞌm taj, xcha chike. \s Ri e qꞌatal taq tzij kakitzukuj jachin xkunan ri moy achi \p \v 13 Ri winaq xkikꞌam bꞌik ri achi ri xkunatajik chikiwach ri fariseos. \v 14 Ri Jesús xubꞌan ri xaqꞌoꞌl rech xujaq ri ubꞌoqꞌoch ri achi pa jun \w qꞌij rech uxlanem\w*. \v 15 Rumal riꞌ ri fariseos xkita che ri achi jas xubꞌano rech xkaꞌy chik junmul. Ri achi xubꞌij: Xuqibꞌ xaqꞌoꞌl che ri nubꞌoqꞌoch, xinchꞌaj wibꞌ, chanim kꞌut kinkaꞌy chik. \p \v 16 E jujun chike ri fariseos xkibꞌij: We achi riꞌ man che ta ri Dios petinaq wi, jeriꞌ rumal man kunimaj taj ri qꞌij rech uxlanem. \p E nikꞌaj chik xkibꞌij: ¿Jas che waꞌ kakwin jun ajmak chubꞌanik taq we jastaq riꞌ? \p Jeriꞌ ri winaq man xekwin taj xkijunamaj ri kichomanik. \v 17 Xkita chi kꞌu junmul che ri moy achi: ¿Jas kꞌu kabꞌij at che we achi ri xjaqow ri abꞌoqꞌoch? \p Ri achi xubꞌij chike: In kinbꞌij chi we achi riꞌ jun qꞌalajisal utzij ri Dios. \p \v 18 Ri winaq aꞌj Israel man kakikoj ta kꞌut chi ri achi moy kan nabꞌe kamik kꞌut kakaꞌy chik, jeriꞌ xeꞌkisikꞌij ri utat unan. \v 19 Xkita chike: ¿La are waꞌ ri iwal ri kibꞌij chi moy pa ri ukꞌojiꞌkal? ¿Jas kꞌu che kakaꞌy chik kamik? \p \v 20 Ri utat unan ri achi xkibꞌij: Qetaꞌm chi qal, xuqujeꞌ qetaꞌm chi moy are xkꞌojiꞌk. \v 21 Ri man qetaꞌm taj are jas che kakaꞌy chik kamik. Chita che, riꞌj chik kakwin laꞌ kubꞌij chiꞌwe jas ri kiwaj che. \p \v 22 Jewaꞌ xkibꞌij ri utat unan rumal kakixiꞌj kibꞌ chike ri winaq aꞌj Israel, jeriꞌ rumal kichomanik kakesaj bꞌik pa ri Sinagoga ri winaq ri kubꞌij chi ri Jesús are Cristo. \v 23 Rumal riꞌ xkibꞌij ri utat unan: “Chita che. Riꞌj chik.” \p \v 24 Chukabꞌ mul ri e winaq aꞌj Israel xkisikꞌij ri achi ri moy kan nabꞌe xkibꞌij che: Chaya uqꞌij ri Dios. Qetaꞌm uj chi ri achi ri xatkunanik, ajmak. \p \v 25 Ri achi xubꞌij chike: Man wetaꞌm taj we ajmak. Xaq xwi wetaꞌm chi in moy kan nabꞌe chanim kꞌut kinkaꞌy chik. \p \v 26 Ri winaq xkita che: ¿Jas kꞌu xubꞌan chawe? ¿Jas xubꞌan chujaqik ri abꞌoqꞌoch? \p \v 27 Ri achi xubꞌij: Man xita ta kꞌu ri xinbꞌij. ¿Jas che kiwaj kita chi junmul? ¿La xa kꞌu kiwaj kixok che utijoxelabꞌ? \p \v 28 Ri winaq xkibꞌij che rukꞌ oyawal: At riꞌ at utijoxel, uj uj utijoxelabꞌ ri Moisés. \v 29 Qetaꞌm uj chi xchꞌabꞌex ri Moisés rumal ri Dios, we achi kꞌut riꞌ man ketaꞌm taj jawjeꞌ upetik wi. Ri uj qetaꞌm chi ri Dios xchꞌaw rukꞌ ri qamam Moisés. \p \v 30 Ri achi xubꞌij: Jeꞌ, are kꞌu la ri mayijabꞌal chi man iwetaꞌm taj jawjeꞌ upetik wi we achi riꞌ, xujaq kꞌu ri nubꞌoqꞌoch in. \v 31 Qetaꞌm chi ri Dios man kuꞌta ta ri kichꞌawem ri aꞌjmakibꞌ xaq xwi kuꞌta ri e utz taq winaq xuqujeꞌ ri kakibꞌan ri urayibꞌal ukꞌuꞌx. \v 32 Man tatal ta wi junmul we kꞌo jun achi ujaqom ubꞌoqꞌoch jun ri moy pa ri ukꞌojiꞌkal. \v 33 We ta mat che ri Dios petinaq wi we achi riꞌ, maj kakwin laꞌ kubꞌano. \p \v 34 Ri winaq xkibꞌij che: At pa makaj xatalax wi, kꞌa te riꞌ kawaj ¿kaya kꞌutuꞌn chaqe? \p Xaq jeriꞌ xkesaj bꞌik pa ri Sinagoga. \s Ri winaq e moy rumal man kekojon taj \p \v 35 Ri Jesús xretaꞌmaj chi xesax bꞌik ri achi pa ri Sinagoga, xaq jeriꞌ are xuriqo xuta che: ¿La katkojon che ri uKꞌojol ri Achi? \p \v 36 Ri achi xubꞌij: Ajawxel, bꞌij la chwe jachin riꞌ, rech kinkojon che. \p \v 37 Ri Jesús xubꞌij che: Awilom chik uwach, are waꞌ ri tajin katzijon awukꞌ. \p \v 38 Ri achi xubꞌij: Kinkojo, Wajaw. \p Xukiꞌ choch ri Jesús, kꞌa te riꞌ xuqꞌijilaꞌj. \p \v 39 Ri Jesús xubꞌij che: In in petinaq chuqꞌatik tzij puꞌwiꞌ we uwachulew riꞌ, rech jeriꞌ kekaꞌy na ri e moyabꞌ are kꞌu ri kekaꞌyik kemoyir na. \p \v 40 Jujun fariseos kꞌut are xkita ri xubꞌij, xkita che: ¿La uj moy kꞌu uj? \p \v 41 Ri Jesús xubꞌij chike: We ta ix moy, man kꞌo ta imak riꞌ, xa kꞌu rumal kibꞌij chi kixkaꞌyik rumal riꞌ kꞌo imak. \c 10 \s Ri Jesús are utz laj ajyuqꞌ \p \v 1 Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe: Ri man kok taj pa ri uchiꞌ ja rech ri korral kech ri chij, xane xa kaqꞌan bꞌik rech kutzukuj rokibꞌal, jun elaqꞌom riꞌ. \v 2 Ri koꞌk bꞌik pa ri uchiꞌ ja are ajyuqꞌ kech ri chij. \v 3 Ri chajil rech ri korral kujaq ri korral,\f + \fr 10:3 \fr*\ft Ri aꞌjyuqꞌabꞌ pa Israel naqꞌatal chike chi jun ajyuqꞌ wi kechajin kan ri chij chaqꞌabꞌ pa ri korral xuqujeꞌ jun ajyuqꞌ chi wi kechajin paqꞌij.\ft*\f* xuqujeꞌ ri chij kakita ri uchꞌabꞌal ri ajyuqꞌ. Chi kijujunal kuꞌsikꞌij che ri kibꞌiꞌ rech jeriꞌ keꞌresaj loq pa ri korral. \v 4 Are keꞌsataj bꞌik ri e rech, kanabꞌej chikiwach, ri chij kꞌut kakitereneꞌj, rumal cher kakita ri uchꞌabꞌal. \v 5 Man kakitereneꞌj ta kꞌu jun we man ketaꞌm uwach, xane xa kaꞌnimaj choch, jeriꞌ rumal man kakita taj uchꞌabꞌal jun ri man ketaꞌm taj uwach. \p \v 6 Ri Jesús xukoj we kꞌambꞌejabꞌal noꞌj riꞌ chikiwach ri winaq, man xkichꞌobꞌ ta kꞌut ri xraj xubꞌij. \p \v 7 Rumal riꞌ xutzalij ubꞌixik chike: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, In in uchiꞌ ja jawjeꞌ koꞌk wi ri chij. \v 8 Eleqꞌomabꞌ ri xepe kan nabꞌe chinuwach in. Ri chij kꞌut man xkinimaj taj ri xbꞌix chike kumal. \v 9 In ri in uchiꞌ ja. Ri kok loq pa we uchiꞌ ja riꞌ, kakolotaj na, kasolotaj na, xuqujeꞌ kuriq na utz laj echaꞌ. \p \v 10 Ri elaqꞌom petinaq chubꞌanik elaqꞌ, kamisanik xuqujeꞌ tukinik. Ri in kꞌut in petinaq rech kayaꞌtaj na ikꞌaslemal, jun alik kꞌaslemal. \v 11 In riꞌ ri sibꞌalaj utz ajyuqꞌ. Ri utz laj ajyuqꞌ kuya ri ukꞌaslemal pa kiwiꞌ ri chij. \v 12 Man are taj ajyuqꞌ ri xwi rayeꞌm tojbꞌal rech, man are taj ajchoqꞌe ri chij. Jeriꞌ rumal cher ri xwiꞌ rayeꞌm tojbꞌal rech, are karilo chi kaqebꞌ loq ri kayoꞌt, kanimaj bꞌik, kuꞌtzaq kan ri chij. Ri kayoꞌt kꞌut kuchapleꞌj ubꞌanik kꞌax chike ri chij rech ketukin bꞌik. \v 13 Ri achi riꞌ kanimaj bꞌik rumal cher retaꞌm chi xwi rayeꞌm ri tojbꞌal rech, man are ta kꞌax ukꞌuꞌx chike ri chij. \p \v 14 In riꞌ ri in utz laj ajyuqꞌ, wetaꞌm kiwach ri nuchij, aꞌreꞌ xuqujeꞌ ketaꞌm nuwach in. \v 15 Jacha ri Tataxel retaꞌm nuwach in, in xuqujeꞌ wetaꞌm uwach areꞌ xuqujeꞌ kinya ri nukꞌaslemal pa kiwiꞌ ri chij. \v 16 E kꞌo chi na nikꞌaj e nuchij ri man e kꞌo ta pa we korral riꞌ, rajawaxik kꞌut keꞌnkꞌam na loq waral. Rech jeriꞌ kakita ri nuchꞌabꞌal rech xa jun wokaj chij, xuqujeꞌ xa jun ajyuqꞌ chike konojel. \p \v 17 Rumal kꞌu riꞌ kinuloqꞌaj ri Tataxel: Jeriꞌ rumal kinjach ri nukꞌaslemal, rech jeriꞌ kinkwinik kinkꞌam chi na junmul. \v 18 Maj jun kakwinik kesan ri nukꞌaslemal, xane in pa wanimaꞌ kape wi chi kinyaꞌo. Kꞌo nukwinem chujachik ri nukꞌaslemal xuqujeꞌ chukꞌamik chi junmul. Are waꞌ ri taqanik ri xinkꞌamawaꞌj che ri nuTat. \p \v 19 Are xkita ri winaq aꞌj Israel we tzij riꞌ, xkichapleꞌj ujachik kibꞌ. \v 20 E kꞌi chike ri winaq xkibꞌij: Xa kꞌo jun itzel uxlabꞌal che xuqujeꞌ sibꞌalaj kon. ¿Jas che kitatabꞌej koq? \p \v 21 E kꞌo chi nikꞌaj xkibꞌij: We tzij riꞌ man rech taj jun winaq ri kꞌo itzel uxlabꞌal che. ¿La kꞌo ta kꞌu jun riꞌ ri kꞌo itzel uxlabꞌal che kujaq kibꞌoqꞌoch ri e moyabꞌ? \s Ri nimaqꞌij naꞌtabꞌal rech ri tzujuꞌnijik rech ri templo \p \v 22 Pa taq ri qꞌij riꞌ tajin kikꞌowisax ri nimaqꞌij rech naꞌtabꞌal rech ri tzujuꞌnijik rech ri templo, pa taq ri qꞌalaj. \f + \fr 10:22 \fr*\ft Ri qꞌatal tzij Antíoco Epífanes xtaqanik rech kaqꞌatex ri qꞌijilaꞌnik ri kakibꞌan ri winaq aꞌj Israel, rumal riꞌ are xetzalij chi junmul ri aꞌj Israel pa qꞌijilaꞌnik xkichapleꞌj rikꞌowisaxik ri qꞌij rech ri Templo.\ft*\f* \v 23 Ri Jesús kawaꞌkat pa ri Templo, chuxukut ri raqan ja rech ri Salomón. \v 24 Xepe kꞌu ri winaq aꞌj Israel, xkimulij kibꞌ chrij, xkita che: ¿Kꞌa jampaꞌ kattaniꞌk chubꞌanik kꞌax che ri qanimaꞌ? Chabꞌij chaqe wa qas at at Cristo. \p \v 25 Ri Jesús xubꞌij chike: Nubꞌim chik chiꞌwe, man kikoj ta kꞌut. Are kinqꞌalajisan ri jastaq ri kinbꞌan pa ubꞌiꞌ ri nuTat. \v 26 Ix man kixkojon ta chwe, jeriꞌ rumal man ix kachiꞌl taj ri nuchij. \v 27 Ri e nuchij kakita ri nuchꞌabꞌal. In wetaꞌm kiwach xuqujeꞌ kinkitereneꞌj. \v 28 In kinya kikꞌaslemal ri maj ukꞌisik, man kasach ta kꞌu kiwach, xuqujeꞌ maj jun kakwin chkesaxik pa nuqꞌabꞌ. \v 29 Ri nuTat ri yoꞌwinaq chwe, are sibꞌalaj nim chikiwach konojel. Maj kꞌu jun keꞌsan pa ri uqꞌabꞌ ri Tataxel. \v 30 Ri in xuqujeꞌ ri Tataxel xa jun qaꞌnik. \p \v 31 Junmul chik xkisikꞌ abꞌaj ri winaq aꞌj Israel rech kakikoj che ri Jesús. \v 32 Ri Jesús xubꞌij chike: Nubꞌanom sibꞌalaj kꞌi utz taq chak ri petinaq che ri Tataxel. ¿Jachike rumal ri nubꞌanom kiwaj kinibꞌan che abꞌaj? \p \v 33 Ri winaq aꞌj Israel xkibꞌij che: Man katqabꞌan taj che abꞌaj rumal jun chike ri chak abꞌanom xane rumal ri awas ri kabꞌij. Jeriꞌ rumal at achi uloq kabꞌij chi at Dios. \p \v 34 Ri Jesús xubꞌij chike: ¿La man kꞌu tzꞌibꞌatal pa ri itaqanik: In nubꞌim chi ix ix dioses? \x + \xo 10:34 \xo*\xt Salmos 82:6.\xt*\x* \v 35 We are ri Dios xubꞌij “dioses” chike ri winaq ri xya wi ri tzij (man kuya taj kaqꞌipix ri tzꞌibꞌatalik). \v 36 ¿Jas che kibꞌij chi awas ri xubꞌij ri xqꞌat rumal ri Dios, kꞌa te riꞌ xtaq loq choch ri uwachulew? ¿La xa kꞌu rumal xubꞌij: In in Ralkꞌwaꞌl ri Dios? \v 37 Man kinikoj taj we man kinbꞌan ri uchak ri nuTat. \v 38 We kꞌu are tajin kinbꞌan ri karaj ri nuTat, chikojo ri nuchak ri tajin kinbꞌano rech jeriꞌ kichꞌobꞌo chi ri Tataxel kꞌo pa in xuqujeꞌ in in kꞌo pa ri Tataxel. \p \v 39 Junmul chik xkaj xkichap bꞌik, ri Jesús kꞌut xresaj bꞌik ribꞌ pa kiqꞌabꞌ. \p \v 40 Xtzalij ri Jesús chꞌaqaꞌp che ri Jordán, chilaꞌ jawjeꞌ xubꞌan wi qasanaꞌ ri Juan; xkanaj kꞌu kan chilaꞌ. \v 41 E kꞌi winaq xoꞌpan rukꞌ, xkibꞌij che: Pune maj jun kꞌutbꞌal xubꞌan ri Juan, ronojel kꞌu ri xubꞌij chirij we achi riꞌ qas tzij wi. \p \v 42 E kꞌi winaq ri keꞌl chilaꞌ xekojon che ri Jesús. \c 11 \s Ri ukamikal ri Lázaro \p \v 1 Kꞌo jun achi yawabꞌ ubꞌiꞌ Lázaro aj pa ri tinimit Betania chilaꞌ jawjeꞌ ri keꞌl wi ri e ranabꞌ María rachiꞌl ri Marta. \v 2 Ri María are waꞌ ri xqꞌijow kꞌokꞌ kunabꞌal chirij ri Ajawxel, xuqujeꞌ xusuꞌ ri raqan rukꞌ ri uwiꞌ. \v 3 We kebꞌ alaxik riꞌ xetaqan chubꞌixik che ri Jesús: Ajawxel, ri sibꞌalaj loqꞌ ech chꞌabꞌeꞌn la yawabꞌ. \p \v 4 Are xuta ri Jesús we riꞌ, xubꞌij: We yabꞌilal riꞌ man kakꞌis taj pa kamik xane qꞌijilaꞌbꞌal rech ri Dios, rech jeriꞌ kaqꞌijilaꞌtaj na ri Ukꞌojol ri Dios. \p \v 5 Ri Jesús sibꞌalaj uꞌloqꞌ ri Marta rachiꞌl ri María, xuqujeꞌ ri Lázaro. \v 6 Pune xuto chi yawabꞌ ri Lázaro, xkanaj chi na kan kebꞌ qꞌij jawjeꞌ ri kꞌo wi. \v 7 Kꞌa te riꞌ xubꞌij chike ri utijoxelabꞌ: Chujtzalij pa Judea. \p \v 8 Ri tijoxelabꞌ xkibꞌij: Ajtij, chi jun janipa qꞌij kanoq ri winaq aꞌj Israel raj xkibꞌan laꞌ che abꞌaj ¿kaj kꞌu la katzalij chi la je laꞌ? \p \v 9 Ri Jesús xubꞌij chike: ¿La man kꞌu kabꞌlajuj hora kꞌo pa jun qꞌij? Ri winaq ri kabꞌin paqꞌij man kutopij taj uwiꞌ raqan rumal cher katunax rumal ri qꞌij rech ri uwachulew. \v 10 Ri winaq kꞌut ri chaqꞌabꞌ kabꞌinik kutopij uwiꞌ raqan rumal cher man katunax taj rumal ri tunal ri katunanik. \p \v 11 Kꞌa te riꞌ xutzꞌaqatisaj ubꞌixik: Ri qech chꞌabꞌeꞌn Lázaro xa tajin kawarik, kineꞌ chanim chukꞌasuxik. \p \v 12 Ri tijoxelabꞌ xkibꞌij: Ajawxel, we xaq tajin kawarik, kawaꞌjil na riꞌ. \p \v 13 Ri Jesús are xutzijoj rij ri ukamikal ri Lázaro, ri tijoxelabꞌ kꞌut pa kikꞌuꞌx chi are xutzijoj rij ri waram. \v 14 Ri Jesús kꞌyaqal xubꞌan chubꞌij chike: Xkam ri Lázaro. \v 15 Kinkiꞌkotik man in kꞌo ta chilaꞌ rech jeriꞌ kixkojon chwe. Joꞌmpeꞌ, jeꞌ qilaꞌ. \p \v 16 Ri Tomás ri kabꞌix \em Yoꞌx\em* che xubꞌij: Joꞌ, xuqujeꞌ uj rech kujeꞌkam rukꞌ. \s Ri Jesús kuꞌbꞌochiꞌj ri ranabꞌ ri Lázaro \p \v 17 Are xopan ri Jesús, xuto chi ri Lázaro kajibꞌ qꞌij chik kꞌo pa ri muqbꞌal. \v 18 Ri tinimit Betania oxibꞌ kilómetro unajal che ri Jerusalén. \v 19 E kꞌi winaq kꞌut oꞌpaninaq chi kichꞌabꞌexik ri Marta rachiꞌl ri María, cho ri kachoch rumal ri ukamikal ri kixibꞌal. \v 20 Are xretaꞌmaj ri Marta chi opanem tajin kubꞌan ri Jesús, xeꞌ chukꞌulaxik; are kꞌu ri María xkanaj kan cho ri ja. \v 21 Xubꞌij ri Marta che ri Jesús: We ta kꞌo la waral, ma ta xkam riꞌ ri nuxibꞌal. \v 22 Pune jeriꞌ wetaꞌm in chi ri Dios kuya na xapakux ri kuta jun che. \p \v 23 Xubꞌij ri Jesús che: Ri axibꞌal kakꞌastaj na. \p \v 24 Ri Marta xubꞌij: Jeꞌ wetaꞌm chi kakꞌastaj na pa ri kꞌisbꞌal qꞌij. \p \v 25 Ri Jesús kꞌut xubꞌij che: In in kꞌastajibꞌal wach xuqujeꞌ in kꞌaslemal. Ri kakojon chwe pune kakamik, kakꞌasiꞌ na. \v 26 Xuqujeꞌ xapachin ri kꞌaslik xuqujeꞌ kakojon chwe, man kakam ta wi. ¿La kakoj we kinbꞌij chawe? \p \v 27 Ri Marta xubꞌij: Jeꞌ, Ajawxel, kinkojo chi lal lal Cristo, uKꞌojol ri Dios, ri petinaq choch ri uwachulew. \p \v 28 Are xbꞌiꞌtaj we riꞌ rumal ri Marta, xtzalij cho rachoch, xuꞌsikꞌij loq ri rachalal María, xubꞌij che: Xaq pa awal, ri Ajtij kꞌo waral, katusikꞌij. \p \v 29 Xuta ri María chi jeriꞌ, xwaꞌjil bꞌik aninaq xeꞌ rukꞌ ri Jesús. \v 30 Majaꞌ kok bꞌik ri Jesús pa ri tinimit xane kꞌo na kan pa ri leꞌaj jawjeꞌ xtzijon wi rukꞌ ri Marta. \v 31 Ri winaq aꞌj Israel ri e kꞌo rukꞌ ri María chukubꞌisaxik ukꞌuꞌx, are xkilo chi aninaq xwaꞌjil bꞌik, xkitereneꞌj bꞌik, pa kikꞌuꞌx chi xa keꞌ pa ri muqbꞌal rech koꞌqꞌoq. \p \v 32 Are xopan ri María jawjeꞌ ri kꞌo wi ri Jesús, xrilo, kꞌa te riꞌ xukulik xqaj choch xubꞌij che: Wajaw we ta lal kꞌo la waral, ma ta xkam riꞌ ri nuxibꞌal. \p \v 33 Ri Jesús are xrilo chi xoqꞌ ri María rachiꞌl ri winaq aꞌj Israel ri xebꞌe rukꞌ, sibꞌalaj xkꞌaxir ranimaꞌ ri Jesús. \v 34 Xuta chike: ¿Jawjeꞌ ximuq wi? Ri winaq xkibꞌij che: Peta la, jul ila la. \p \v 35 Xoqꞌ ri Jesús. \v 36 Ri winaq aꞌj Israel xkibꞌij: Chiwilampeꞌ, sibꞌalaj uloqꞌ ri Lázaro. \p \v 37 E kꞌo chi jujun xkibꞌij: Are waꞌ we achi riꞌ ri xjaqow ubꞌoqꞌoch ri moy achi, ¿la man kꞌu xkwinik xuqꞌatej ri Lázaro rech man xkam taj? \s Ri Jesús kukꞌastajisaj ri Lázaro \p \v 38 Xkꞌaxir chi junmul ri ranimaꞌ ri Jesús xqebꞌ chuxukut ri muqbꞌal. Ri muqbꞌal jun jul ri tzꞌapital uchiꞌ rukꞌ jun abꞌaj. \v 39 Ri Jesús xubꞌij chike ri winaq: Chiwesaj le abꞌaj. Ri Marta ranabꞌ ri kaminaq xubꞌij: Ajawxel, kꞌo chi ruxlabꞌ laꞌ, rumal cher kajibꞌ qꞌij chik kꞌo chilaꞌ. \p \v 40 Xubꞌij ri Jesús che: ¿La man kꞌu xinbꞌij chawe chi we katkojonik kawil na ri ujuluwem ri Dios? \p \v 41 Xaq jeriꞌ xkesaj ri abꞌaj. Ri Jesús xuwaꞌjilisaj ri ukaꞌyebꞌal, xubꞌij: Tat, kintyoxin che la rumal cher in tatabꞌem wi la. \v 42 Wetaꞌm wi chi kintatabꞌej la ronojel mul, xinbꞌij kꞌu we riꞌ kumal ke we winaq ri e kꞌo waral, rech jeriꞌ kakikojo chi lal xintaqow la loq. \p \v 43 Are xbꞌiꞌtaj we tzij riꞌ rumal, xuraq uchiꞌ rukꞌ ronojel uchuqꞌabꞌ, xubꞌij: ¡Lázaro chatel loq! \p \v 44 Ri kaminaq xel loq, bꞌatzꞌtal ri uqꞌabꞌ xuqujeꞌ ri raqan, xwi kaqꞌalajin loq ri upalaj pistal pa jun atzꞌyaq, kꞌa te riꞌ xubꞌij ri Jesús chike: Chikira le atzꞌyaq chirij, chiya bꞌe che keꞌek.\f + \fr 11:44 \fr*\ft Naqꞌatal chike ri winaq aꞌj Israel keꞌkipis bꞌi ri kikaminaqibꞌ pa atzꞌyaq. Rumal riꞌ ri Jesús xubꞌij chike ri winaq chi kakikir ri Lázaro rech utz keꞌek.\ft*\f* \s Kachomax ukamisaxik ri Jesús \r (Mateo 26:1-5; Marcos 14:1-2; Lucas 22:1-2) \p \v 45 E kꞌi chike ri winaq ri e bꞌenaq chukubꞌisaxik ukꞌuꞌx ri María, xekojon che ri Jesús are xkil ri xubꞌano. \v 46 E kꞌo kꞌu jujun chike xeꞌkitzijoj chike ri fariseos ri xubꞌan ri Jesús. \v 47 Are kꞌu ri e kꞌamal taq kibꞌe ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq xuqujeꞌ ri fariseos xeꞌkimulij ri e yaꞌl taq noꞌj, xkibꞌij: ¿Jas kaqabꞌano? We achi riꞌ tajin kubꞌan sibꞌalaj kiꞌ mayijabꞌal taq kꞌutbꞌal. \v 48 We xaq kaqaya bꞌe che jewaꞌ kubꞌano, konojel laꞌ kekojon che, kepe kꞌu laꞌ le winaq aꞌj Roma kulkikꞌisa puꞌwiꞌ le Templo, xuqujeꞌ puꞌwiꞌ le qatinimit. \p \v 49 Jun chike ri e kꞌamal taq bꞌe ubꞌiꞌ Caifás, kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios, che ri junabꞌ riꞌ, xubꞌij chike: Qas maj iwetaꞌmabꞌal ix. \v 50 ¿La man kꞌu kichomaj chi are katanik we xa jun achi kakam kumal ke we tinimit, cho we kasach uwach ronojel le tinimit? \p \v 51 Man xubꞌij ta kꞌu we riꞌ rumal je xraj areꞌ, xane xubꞌij rumal are kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios che ri junabꞌ riꞌ, xuqꞌalajisaj kꞌut chi ri Jesús kakam na pa kiwiꞌ ri winaq aꞌj Israel. \v 52 Man xwi ta kꞌu rumal rech ri tinimit riꞌ xane kumal ke konojel ri e ralkꞌwaꞌl ri Dios ri e tukininaq bꞌik rech jeriꞌ kakwinik kubꞌan jun chike. \v 53 Xaq jeriꞌ tzi che ri qꞌij riꞌ xkijunamaj kikꞌuꞌx kakikamisaj ri Jesús. \p \v 54 Rumal riꞌ ri Jesús man kawaꞌkatilobꞌ ta chik chikiwach ri winaq aꞌj Israel. Xane xeꞌ pa jun tinimit naqaj che ri leꞌaj ri e maj wi ja, pa ri tinimit ubꞌiꞌnam Efraín, chilaꞌ xkanaj wi kanoq e rachiꞌl ri utijoxelabꞌ. \p \v 55 Xa jubꞌiqꞌ karaj kuriq ri kinimaqꞌij ri winaq aꞌj Israel ubꞌiꞌnam Pascua, jeriꞌ e kꞌi kelik bꞌik cho taq ri saq, xepaqiꞌ pa Jerusalén chuchꞌajchꞌobꞌexik kibꞌ utz majaꞌ kuriq ri \w Pascua\w*. \v 56 Tajin kꞌu kakitzukuj ri Jesús, are e kꞌo pa ri Templo, kakibꞌila chibꞌil taq kibꞌ: ¿Jas kibꞌij ix? ¿Teꞌq man kape ta riꞌ pa we nimaqꞌij riꞌ? \p \v 57 Are kꞌu ri e kinimaꞌqil ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios e kachiꞌl ri fariseos xetaqanik rech we kꞌo ketaꞌmanik jawjeꞌ kꞌo wi ri Jesús, kabꞌan tzujunem rech jeriꞌ kachapik. \c 12 \s Jun ixoq kuqꞌij kꞌokꞌalaj kunabꞌal chirij ri raqan ri Jesús \r (Mateo 26:6-13; Marcos 14:3-9) \p \v 1 Waqibꞌ qꞌij na karaj ri nimaqꞌij Pascua are xopan ri Jesús pa ri tinimit Betania, jawjeꞌ kel wi ri Lázaro, ri xukꞌastajisaj. \v 2 Chilaꞌ xbꞌan wi jun waꞌim chuyaꞌik uqꞌij ri Jesús. Ri Marta kapatanijik, are kꞌu ri Lázaro jun chike ri e kꞌo puꞌwiꞌ ri mexa rukꞌ ri Jesús. \v 3 Xpe kꞌu ri María, xukꞌam nikꞌaj litro rech jun kꞌokꞌ kunabꞌal sibꞌalaj paqal rajil ubꞌiꞌnam \w nardo\w*, xutix chirij raqan ri Jesús, kꞌa te riꞌ xusuꞌu rukꞌ ri uwiꞌ.\f + \fr 12:3 \fr*\ft Ri nardo jun kiꞌ uwaꞌl jun che ri kꞌo pa ri tinimit India, xa kꞌu rumal che ri naj kape wi rumal riꞌ sibꞌalaj paqal rajil, xuqujeꞌ yaktal pa jun utz laj kꞌolibꞌal rech man xaq ta katixik.\ft*\f* Xnoj kꞌu ri ja che ruxlabꞌ ri kꞌokꞌ kunabꞌal. \v 4 Ri Judas Iscariote jun chike ri utijoxelabꞌ ri Jesús xuqujeꞌ are waꞌ ri kakꞌayin na ri Jesús xubꞌij: \v 5 ¿Jas che man xkꞌayix ta waꞌ we kunabꞌal riꞌ we sibꞌalaj paqal rajil, jeriꞌ kasipax ri rajil chike ri e mebꞌaibꞌ?\f + \fr 12:5 \fr*\ft Ri Judas xubꞌij oxibꞌ ciento denario. Are waꞌ ri tojbꞌal re jun junabꞌ chak. \ft*\f* \p \v 6 Xubꞌij we riꞌ man rumal ta cher qas kutoqꞌobꞌisaj kiwach ri e mebꞌaibꞌ, xane xa rumal cher areꞌ jun elaqꞌom, xuqujeꞌ are kilow ri pwaq, naqꞌatal che kareleqꞌaj kan rech che ri kayak pa ri kꞌolibꞌal. \v 7 Ri Jesús xubꞌij che: Chaya chilaꞌ. We ixoq riꞌ uyakom we kunabꞌal naꞌtabꞌal rech ri qꞌij are kinmuqiꞌ na. \v 8 E kꞌo wi laꞌ le mebꞌaibꞌ iwukꞌ, ri in kꞌut man in kꞌo taj ronojel qꞌij iwukꞌ. \p \v 9 E kꞌi kꞌu chike ri winaq aꞌj Israel xkito chi kꞌo ri Jesús chilaꞌ, xebꞌe chi rilik man xwi taj xeꞌkila ri Jesús xane xeꞌkila xuqujeꞌ ri Lázaro, ri xkꞌastajisax rumal ri Jesús. \v 10 Ri e kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios xkichomaj xuqujeꞌ ukamisaxik ri Lázaro. \v 11 Jeriꞌ, rumal xa rumal rech areꞌ e kꞌi kakitas kibꞌ chike ri winaq aꞌj Israel rech kekojon che ri Jesús. \s Kok ri Jesús pa ri tinimit Jerusalén \r (Mateo 21:1-11; Marcos 11:1-11; Lucas 19:28-40) \p \v 12 Chukabꞌ qꞌij sibꞌalaj e kꞌi winaq ri e bꞌenaq pa ri nimaqꞌij, xketaꞌmaj chi ri Jesús bꞌenaq pa Jerusalén. \v 13 Xkitzukuj uqꞌabꞌ taq palmas, xebꞌe chukꞌulaxik, kakiraqaqej kichiꞌ kakibꞌij: \qt Nim uqꞌij ri Dios.\qt* \x + \xo 12:13 \xo*\xt Salmos 118:25, 26.\xt*\x*\qt Tewchiꞌtal ri petinaq pa ri ubꞌiꞌ ri Ajawxel. Tewchiꞌtal ri ubꞌiꞌ ri nim taqanel rech Israel.\qt* \p \v 14 Xuriq kꞌu ri Jesús jun laj bꞌur, xkejen bꞌik chirij, jetaq ri kubꞌij ri tzꞌibꞌatalik. \v 15 \qt Maxiꞌj awibꞌ umiꞌal\qt* \w Sión\w*. \qt Chawilampeꞌ, petinaq ri ataqanel, kejeninaq la puꞌwiꞌ jun laj bꞌur.\qt* \x + \xo 12:15 \xo*\xt Zacarías 9:9.\xt*\x* \p \v 16 Ri tijoxelabꞌ man xkichꞌobꞌ taj ri tajin kakꞌulmatajik. Are xyaꞌtaj uqꞌij ri Jesús xkichꞌobꞌo chi xkꞌulmataj rukꞌ ri tzꞌibꞌatal loqꞌ chirij pa ri taqanik. \p \v 17 Are kꞌu ri winaq ri xekꞌojiꞌ rukꞌ ri Jesús are xukꞌastajisaj ri Lázaro pa ri muqbꞌal, man xetaniꞌ taj chutzijoxik ri xkilo. \v 18 Ri winaq ri xkita ri kꞌutbꞌal ri xubꞌan ri Jesús xeꞌl loq chukꞌamawaꞌxik. \v 19 Rumal riꞌ xkibꞌij ri fariseos chibꞌil taq kibꞌ: Qas kiwilo leꞌ, maj kujkwin chubꞌanik. ¡Chiwilampeꞌ le kakibꞌan konojel le winaq chutereneꞌxik! \s Ri Jesús kutzijoj ri ukamikal \p \v 20 E kꞌo kꞌu jujun aꞌj Grecia chikixoꞌl ri e bꞌenaq chuyaꞌik qꞌijilaꞌnem pa ri nimaqꞌij. \v 21 Xeqet rukꞌ ri Felipe ri kel pa Betsaida pa Galilea, xkibꞌij che: Kaqaj kaqil ri Jesús. \p \v 22 Ri Felipe xeꞌ chubꞌixik che ri Andrés, kꞌa te riꞌ kikobꞌchal xebꞌe chubꞌixik che ri Jesús. \v 23 Ri Jesús xubꞌij chike: Xuriq ri qꞌotaj are kaya uqꞌij ri uKꞌojol ri Achi. \v 24 Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, we man kaqaj ri uwach ri tiriko pa ri ulew rech kakamik, kakanaj kan riꞌ utukel. Are kꞌu we kakamik, kuya na sibꞌalaj kꞌi uwach. \v 25 Ri kuloqꞌaj ri ukꞌaslemal kutzaq na riꞌ, are kꞌu ri karetzelaj ri ukꞌaslemal rech we uwachulew riꞌ, kuyak na riꞌ rech kuriq jun kꞌaslemal ri maj ukꞌisik. \v 26 Ri karaj kinupatanij rajawaxik kinutereneꞌj xuqujeꞌ jawjeꞌ ri kinkꞌojiꞌ wiꞌ in, chilaꞌ kakꞌojiꞌ xuqujeꞌ wi ri patanil we. Ri kinupatanij, kaya na uqꞌij rumal ri nuTat. \p \v 27 Chanim kabꞌison ri wanimaꞌ. ¿La kuya kꞌut kinbꞌij: “Tat chinkolo la cho we kꞌaxa qꞌotaj riꞌ”? Rumal kꞌu ne waꞌ in petinaq. \v 28 ¡Tat, nimarisaj ri bꞌiꞌ la! \p Xtataj kꞌut jun chꞌabꞌal pa ri kaj, xubꞌij: Nunimarisam chik, kinnimarisaj chi kꞌu na junmul. \p \v 29 Sibꞌalaj kꞌi winaq e kꞌo chilaꞌ, are xkita we chꞌabꞌal riꞌ xkibꞌij chi jun kaqulja ri xkito, e nikꞌaj chik xkibꞌij jun \w ángel\w* riꞌ ri xchꞌawik. \p \v 30 Ri Jesús xubꞌij chike: Man rumal ta we in xtataj ri chꞌabꞌal riꞌ, xane rumal iwe ix. \v 31 Xopan kꞌu ri qꞌij ri kaqꞌat tzij puꞌwiꞌ we uwachulew, xuqujeꞌ kesax bꞌik ri kabꞌan rech puꞌwiꞌ we uwachulew. \v 32 Are kꞌu kinwaꞌjilisax bꞌik choch we uwachulew, keꞌnkꞌam na konojel ri winaq rech kuꞌx wech. \p \v 33 Rukꞌ wa xubꞌij jas jeꞌ ubꞌanik ri kamikal ri kuriqo. \v 34 Ri winaq xkibꞌij: Qetaꞌmam pa ri taqanik kubꞌij chi ri Cristo kakꞌojiꞌ na chibꞌe qꞌij saq. ¿Jas kꞌu che kabꞌij at chi ri uKꞌojol ri Achi kawaꞌjilisax na bꞌik? ¿Jachin kꞌu riꞌ ri? \p \v 35 Ri Jesús xubꞌij chike: Ri tunal ri katunanik kakꞌojiꞌ chi na jubꞌiqꞌ iwukꞌ. Chixbꞌinoq utz kꞌa kꞌo na ri tunal, utz kꞌamajaꞌ kixuchꞌuq kan ri qꞌequꞌmal. Jeriꞌ rumal cher ri kabꞌin pa qꞌequꞌmal man retaꞌm taj jawjeꞌ keꞌ wi. \v 36 Chixkojon che ri tunal, utz kꞌa kꞌo na iwukꞌ, rech jeriꞌ kixux ralkꞌwaꞌl ri tunal. \p Are xbꞌiꞌtaj we jastaq riꞌ rumal ri Jesús, xeꞌek xeꞌrawaj ribꞌ chikiwach ri winaq. \s Ri winaq aꞌj Israel man kekojon ta che ri Jesús \m \v 37 Ri Jesús, pune xubꞌan ronojel we kꞌutbꞌal riꞌ chikiwach ri winaq, man xekojon ta che. \v 38 Xaq jeriꞌ xkꞌulmataj ri xubꞌij ri qꞌalajisal utzij Dios Isaías: \qt Ajawxel, ¿jachin xkojon che ri tzij ri xqabꞌij, xuqujeꞌ jachin choch xqꞌalajisax wi ri ukwinem ri Ajawxel?\qt* \x + \xo 12:38 \xo*\xt Isaías 53:1.\xt*\x* \v 39 Rumal riꞌ man xekojon taj, ubꞌim xuqujeꞌ loq ri Isaías: \m \v 40 \qt Tzꞌapital ri kibꞌoqꞌoch xuqujeꞌ kowirisam ri kanimaꞌ \qt* \m \qt rech man kakil taj rukꞌ ri kibꞌoqꞌoch \qt* \m \qt xuqujeꞌ man kechoman taj rukꞌ ri kanimaꞌ,\qt* \m \qt rech man kekojon taj jeriꞌ man keꞌnkunaj taj.\qt* \x + \xo 12:40 \xo*\xt Isaías 6:10.\xt*\x* \v 41 Jeriꞌ xubꞌij ri Isaías, rumal xrilo ri ujuluwem ri Jesús xuqujeꞌ xutzijoj rij. \p \v 42 Pune jeriꞌ e kꞌi chike ri winaq xekojon che, e kꞌi e kꞌamal taq bꞌe xuqujeꞌ xekojonik, man xkitzijoj ta kꞌut rumal kakixiꞌj kibꞌ keꞌsax bꞌik pa ri Sinagoga kumal ri fariseos. \v 43 Are xkichaꞌ ri qꞌijilaꞌnem ri xkiya ri achyabꞌ cho ri kiqꞌij ri kuya ri Dios. \p \v 44 Ri Jesús kꞌo xubꞌij: Ri kakojon chwe man xaq xwi ta chwe in kakojon wi, xane kakojon xuqujeꞌ che ri xintaqow loq. \v 45 Ri kinukaꞌyej in, kukaꞌyej xuqujeꞌ ri xintaqow loq. \v 46 In riꞌ ri qꞌaqꞌ ri katunanik in petinaq cho ri uwachulew rech xapachin ri kakojon chwe man kakꞌojiꞌ taj pa ri qꞌequꞌmal. \v 47 We kꞌo jun kutatabꞌej ri nutzij kꞌa te riꞌ man kunimaj taj, man in taj kinqꞌatow tzij puꞌwiꞌ, jeriꞌ rumal in man xinpe taj chuqꞌatik tzij puꞌwiꞌ ri uwachulew, xane xinpe chukolik. \v 48 Ri karetzelaj nuwach xuqujeꞌ man kukꞌamawaꞌj taj ri nutzij, kꞌo jun riꞌ kaqꞌatow na tzij puꞌwiꞌ. Ri tzij ri xintzijoj are riꞌ kaqꞌatow na tzij puꞌwiꞌ pa ri kꞌisbꞌal qꞌij. \v 49 Man xaq ta pa we wi xintzijonik, xane are ri Tataxel ri xintaqow loq. Areꞌ xbꞌin che jas ri kinbꞌij xuqujeꞌ jas kinbꞌan chubꞌixik. \v 50 Wetaꞌm chi ri utaqanik are kꞌaslemal ri maj ukꞌisik. Xaq jeriꞌ ronojel ri kinbꞌij are riꞌ ri ubꞌim ri Tataxel chwe kinbꞌij. \c 13 \s Ri Jesús kuchꞌaj ri kaqan ri utijoxelabꞌ \p \v 1 Xnaqajin kꞌu loq ri nimaqꞌij rech Pascua. Retaꞌm ri Jesús chi xuriq ri qꞌij kuya kanoq ri uwachulew rech katzalij rukꞌ ri uTat. Ri Jesús xuꞌloqꞌaj ri e rech ri e kꞌo choch ri uwachulew kꞌa pa ri kꞌisbꞌal qꞌij rech ri ukꞌolem choch ri uwachulew. \p \v 2 Are xuriq ri qꞌotaj rech ri rekeqꞌij. Ri Itzel okinaq chik pa ranimaꞌ ri Judas Iscariote, ukꞌojol ri Simón, rech kujach ri Jesús. \v 3 Retaꞌm ri Jesús chi ronojel ri jastaq yaꞌtal xeꞌ raqan uqꞌabꞌ xuqujeꞌ retaꞌm chi che ri Dios petinaq wi xuqujeꞌ rukꞌ areꞌ katzalij wi. \v 4 Jeriꞌ, xwaꞌjil puꞌwiꞌ ri mexa, xresaj ri umanta kꞌa te riꞌ xujatꞌij jun atzꞌyaq suꞌbꞌal, xeꞌ upam. \f + \fr 13:4 \fr*\ft Ri patanijel ri sibꞌalaj nitzꞌ reqeleꞌn are riꞌ kachꞌajow kaqan ri winaq.\ft*\f* \v 5 Kꞌa te riꞌ xuya jaꞌ pa jun kꞌolibꞌal, xuchapleꞌj uchꞌajik ri kaqan ri utijoxelabꞌ xuqujeꞌ xuchaqiꞌjarisaj rukꞌ ri atzꞌyaq ri xekel bꞌik xeꞌ upam. \p \v 6 Are xopan ri Jesús rukꞌ ri Simón Pedro, ri Simón Pedro xubꞌij che ri Jesús: Che ri lal Ajawxel, ¿kachꞌaj la le waqan? \p \v 7 Ri Jesús xubꞌij che: At man kachꞌobꞌ ta chanim jas ri tajin kinbꞌano, jun qꞌijal kꞌu na kachꞌobꞌo. \p \v 8 Ri Pedro xubꞌij: Man kachꞌaj ta wi la ri waqan in. \p Ri Jesús xubꞌij che: Katkwin taj katux wachiꞌl we man kinchꞌaj ri awaqan. \p \v 9 Ri Pedro xubꞌij che: Ajawxel man xwi ta bꞌa kachꞌaj la ri waqan xane chꞌaja xuqujeꞌ la ri nuqꞌabꞌ rachiꞌl ri nujolom. \p \v 10 Ri Jesús xubꞌij che: Ri winaq ri atininaq man rajawaxik taj kuchꞌaj ribꞌ xane xwi rajawaxik kuchꞌaj ri raqan. Ixchꞌajchꞌoj chi kꞌu ix, pune man iwonojel. \p \v 11 Ri Jesús kꞌut retaꞌm jachin ri kakꞌayinik rumal riꞌ xubꞌij chi man konojel taj e chꞌajchꞌoj. \p \v 12 Are xtoꞌtaj chuchꞌajik ri kaqan, xukoj chi junmul ri umanta, xtzalij jawjeꞌ ri kꞌo wi. Kꞌa te riꞌ xubꞌij: ¿La kichꞌobꞌo jas che xinbꞌan we riꞌ iwukꞌ? \v 13 Ix kibꞌij chi in iwajtij, xuqujeꞌ in iwajaw, utz riꞌ ri kibꞌij, jeriꞌ rumal qas jeriꞌ wi kinuxik. \v 14 We in in iwAjtij, in iwAjaw xinchꞌaj ri iwaqan, ix xuqujeꞌ kuyaꞌo kichꞌaj ri kaqan nikꞌaj chik. \v 15 Xinkꞌut chiꞌwach rech kibꞌan kukꞌ chi nikꞌaj ri xinbꞌan in iwukꞌ. \v 16 Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe chi man kꞌo ta jun patanijel ri nim ubꞌanik choch ri rajaw, je xuqujeꞌ man kꞌo ta jun qꞌaxel tzij ri nim ubꞌanik cho ri xtaqow bꞌik. \v 17 Chanim kꞌut chi iwetaꞌm chik we jastaq riꞌ, utz iwe we kichakubꞌej. \s Ri Jesús kutzijoj chi kajach na rumal ri Judas \p \v 18 Man tajin taj kinbꞌij we riꞌ chiꞌwe iwonojel. Wetaꞌm in jachin ri e nuchaꞌom, kinbꞌij we riꞌ chiꞌwe rech kakꞌulmataj ri tzꞌibꞌatalik: \qt Ri kutij rech ri kaxlan wa wukꞌ xuwaꞌjilisaj ri uqꞌabꞌ chwij chubꞌanik kꞌax chwe.\qt*\x + \xo 13:18 \xo*\xt Salmos 41:9.\xt*\x* \v 19 Kinbꞌij we riꞌ chiꞌwe, utz majaꞌ kakꞌulmatajik, rech are kakꞌulmatajik kikojo chi In riꞌ. \v 20 Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, ri kukꞌamawaꞌj ri kintaq bꞌik, in riꞌ kinukꞌamawaꞌj, xuqujeꞌ ri kukꞌamawaꞌj in, kukꞌamawaꞌj xuqujeꞌ ri xintaqow loq. \r (Mateo 26:20-25; Marcos 14:17-21; Lucas 22:21-23) \p \v 21 Are xbꞌiꞌtaj we tzij riꞌ rumal ri Jesús, sibꞌalaj xkꞌaxir ri ranimaꞌ, kꞌa te riꞌ xubꞌij: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe jun chiꞌwe kinujach na. \p \v 22 Ri tijoxelabꞌ xkikaꞌyela la taq kibꞌ jeriꞌ rumal man ketaꞌm taj jachin tajin katzijox rij chike. \v 23 Kꞌo kꞌu chuxukut ri Jesús jun chike ri tijoxelabꞌ ri sibꞌalaj kuloqꞌaj. \v 24 Ri Simón pa memal tzij xubꞌij che ri tijoxel riꞌ: Chata che le Jesús jachin tajin kutzijoj rij. \p \v 25 Ri tijoxel xqꞌaꞌiꞌk cho ukꞌuꞌx ri Jesús kꞌa te riꞌ xubꞌij che: Ajawxel, ¿jachin riꞌ ri kabꞌij la? \p \v 26 Ri Jesús xubꞌij: We winaq riꞌ are ri kinya chꞌaqaꞌp kaxlan wa che ri numuꞌum pa ri palaꞌt.\f + \fr 13:26 \fr*\ft Are kabꞌan jun nimalaj nimaqꞌij, ri ajchoqꞌe ri nimaqꞌij kuya chꞌaqaꞌp kaxlan wa che ri winaq ri sibꞌalaj uloqꞌ.\ft*\f* Are xbꞌiꞌtaj we riꞌ rumal, xumuꞌ ri chꞌaqaꞌp kaxlan wa kꞌa te riꞌ xuya che ri Judas Iscariote, ukꞌojol ri Simón. \v 27 Are xkꞌamtaj ri kaxlan wa rumal ri Judas, xok ri Itzel pa ranimaꞌ. Ri Jesús xubꞌij che: Aninaq chabꞌanaꞌ ri rajawaxik kabꞌano. \p \v 28 Man kꞌo ta kꞌu jun chike ri e kꞌo puꞌwiꞌ ri mexa xchꞌobꞌowik jas che jeriꞌ xubꞌij ri Jesús. \v 29 Pa kikꞌuꞌx ri tijoxelabꞌ chi xa xbꞌix che ri Judas chi kꞌu loq ri kajawataj chike pa ri nimaqꞌij o kuya pwaq chike ri e mebꞌaibꞌ, jeriꞌ rumal are kayakow ri pwaq. \v 30 Are xtijtaj bꞌik ri kaxlan wa rumal ri Judas, xel bꞌik chilaꞌ. Chaqꞌabꞌ chi kꞌut. \s Ri Jesús kutzijoj chi ri Pedro karawaj na uqꞌalajisaxik ri Jesús \p \v 31 Are xel bꞌik ri Judas, ri Jesús xubꞌij: Chanim xopan ri qꞌotaj are kayaꞌtaj uqꞌij ri uKꞌojol ri Achi, xuqujeꞌ kayaꞌtaj uqꞌij ri Dios pa Areꞌ. \v 32 Are kayaꞌtaj uqꞌij ri Dios pa Areꞌ, ri Dios xuqujeꞌ kuya na uqꞌij ri Kꞌojolaxel, kakꞌulmataj kꞌu na we jastaq riꞌ che taq we qꞌij riꞌ. \v 33 Loqꞌalaj taq walkꞌwaꞌl, xa jubꞌiqꞌ chik in kꞌo iwukꞌ. Kinitzukuj kꞌu na, ri xinbꞌij kꞌu chike ri winaq aꞌj Israel, kinbꞌij chiꞌwe ix chanim: Man kixkwin taj kixeꞌ jawjeꞌ ri kineꞌ wi in. \v 34 We kꞌakꞌ taqanik we kinya chiꞌwe: Are chiloqꞌaj iwibꞌ chibꞌil taq iwibꞌ. Jetaq ri in ix nuloqꞌam, ri ix xuqujeꞌ rajawaxik kiloqꞌaj iwibꞌ chibꞌil taq iwibꞌ. \v 35 We qas kiloqꞌaj iwibꞌ chibꞌil taq iwibꞌ, kiwetaꞌmaj riꞌ chi qas ix nutijoxelabꞌ. \r (Mateo 26:31-35; Marcos 14:27-31; Lucas 22:31-34) \p \v 36 Ri Simón Pedro xuta che ri Jesús: ¿Jawjeꞌ kꞌut keꞌ wi la, Ajawxel? \p Ri Jesús xubꞌij che: Man katkwin taj kinatereneꞌj jawjeꞌ ri kineꞌ wi, kꞌa te kinatereneꞌj are ikꞌowinaq chik jun janipa qꞌotaj. \p \v 37 Ri Pedro xubꞌij: ¿Jas che kꞌut man kinkwin taj kinteriꞌk chij la chanim? Umal e la kinya ri nukꞌaslemal. \p \v 38 Ri Jesús xubꞌij che: ¿Che ri at kaya ri akꞌaslemal rumal we? Qas tzij kinbꞌij chawe chi oxibꞌ mul chik awawam nuqꞌalajisaxik are kabꞌixon ri amaꞌ akꞌ. \c 14 \s Ri Jesús kukubꞌisaj kikꞌuꞌx ri utijoxelabꞌ \p \v 1 Makꞌaxir iwanimaꞌ, kuꞌl ikꞌuꞌx chirij ri Dios xuqujeꞌ kuꞌl ikꞌuꞌx chwij in. \v 2 Cho rachoch ri nuTat kꞌo sibꞌalaj kꞌi ja kꞌolibꞌal. We ta mat jeriꞌ, nubꞌim ta riꞌ chiꞌwech. Kineꞌ na chusukꞌumaxik jun ikꞌolibꞌal. \v 3 Are kineꞌek, keꞌnsukꞌumaj kan ri ikꞌolibꞌal, kꞌa te riꞌ kintzalij loq chiꞌkꞌamik, rech kixeꞌ wukꞌ. Jeriꞌ rech kixkꞌojiꞌ na jawjeꞌ ri in kꞌo wi in. \v 4 Ix iwetaꞌm chik ri bꞌe ri kitaqej rech kixopan jawjeꞌ ri kineꞌ wi. \p \v 5 Ri Tomás xubꞌij che: Ajawxel, man qetaꞌm taj jawjeꞌ keꞌ wi la. ¿Jas kaqaꞌn riꞌ chi retaꞌmaxik ri bꞌe? \p \v 6 Ri Jesús xubꞌij che: In ri in bꞌe, ri tunal xuqujeꞌ ri kꞌaslemal. Man kꞌo ta jun kopan rukꞌ ri nuTat we man xa rumal we in. \v 7 We ta qas iwetaꞌm nuwach, iwetaꞌm ta xuqubꞌa riꞌ uwach ri nuTat. Chanim kꞌut iwetaꞌm chi uwach xuqujeꞌ iwilom chik uwach. \p \v 8 Ri Felipe xubꞌij che: Kꞌutu bꞌa la uwach ri Tataxel chiqawach, kubꞌan riꞌ chaqe. \p \v 9 Ri Jesús xubꞌij che: Felipe, najtir chik in kꞌo iwukꞌ man awetaꞌm ta kꞌu nuwach, xapachin ri rilom nuwach in, rilom xuqujeꞌ uwach ri nuTat. ¿Jas che kabꞌij chwe: “Kꞌutu la chiqawach ri Tataxel, kubꞌan riꞌ chaqe”? \v 10 ¿La man kakojo chi in in kꞌo pa ri Tataxel xuqujeꞌ ri Tataxel kꞌo pa in? Ri tzij ri kitzijoj chiꞌwe man xaq ta pa we wi kinbꞌij chiꞌwe, xane utzij ri Tataxel, ri kꞌo chwe in, are riꞌ kabꞌanow ri chak. \v 11 Chikojoꞌ are kinbꞌij chiꞌwe chi in in kꞌo pa ri Tataxel, xuqujeꞌ ri Tataxel kꞌo chwe in; o pune xaq xwi chinikojoꞌ rumal taq ri chak ri kinbꞌano. \v 12 Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, ri kakojon chwe in kubꞌan na ri chak ri kinbꞌano, nimaq taq jastaq kubꞌan na jeriꞌ rumal in kintzalij rukꞌ ri Tataxel. \v 13 Kinbꞌan na xapakux jastaq kita pa ri nubꞌiꞌ, jeriꞌ kaqꞌijilaꞌtaj na ri Tataxel pa ri Kꞌojolaxel. \v 14 In kinbꞌan na ri kita pa ri nubꞌiꞌ. \s Ri Jesús kutzuj utaqik loq ri Uxlabꞌixel \p \v 15 We qas kiniloqꞌaj, kinimaj riꞌ ri nutaqanik. \v 16 Ri in kꞌut kinta na che ri Tataxel kutaq loq jun kuꞌlisabꞌal ikꞌuꞌx rech kakꞌojiꞌ iwukꞌ ronojel qꞌij. \v 17 Ri Uxlabꞌixel rech qas tzij ri man kakikꞌamawaꞌj taj ri winaq aꞌjuwachulew. Jeriꞌ rumal man karil ta uwach xuqujeꞌ man retaꞌm taj uwach. Ri ix kꞌut iwetaꞌm uwach, rumal kꞌo iwukꞌ xuqujeꞌ kakꞌojiꞌ na pa iwanimaꞌ. \v 18 Man kixinya ta kanoq itukel, kintzalij na loq iwukꞌ. \v 19 Pa jun janipa qꞌij ri winaq aꞌjuwachulew man karil ta chik nuwach, ri ix kꞌut kiwil na nuwach. Kixkꞌasiꞌ kꞌu na jeriꞌ rumal in in kꞌaslik. \v 20 Pa ri qꞌij riꞌ kichꞌobꞌ na chi in in kꞌo pa ri Tataxel xuqujeꞌ ri Tataxel kꞌo chwe in, ri in xuqujeꞌ in in kꞌo chiꞌwe ix. \v 21 ¿Jachin riꞌ ri kinuloqꞌaj? Are kinuloqꞌaj ri winaq ri kubꞌan rech che ri nutaqanik xuqujeꞌ kunimaj. Ri kinuloqꞌaj, kaloqꞌax na rumal ri nuTat xuqujeꞌ kinloqꞌaj na in, kinkꞌut xuqujeꞌ na wibꞌ choch. \p \v 22 Ri Judas (man are ta ri Judas Iscariote) xubꞌij che: ¿Jas che riꞌ kaj la kakꞌut la ibꞌ la chiqawach, man are ta kakꞌut la ibꞌ la chikiwach ri winaq ajuwachulew? \p \v 23 Ri Jesús xubꞌij che: Ri kinuloqꞌaj in kunimaj riꞌ ri nutzij. Kaloqꞌax kꞌu na rumal ri nuTat, kaqabꞌan xuqujeꞌ na qachoch pa ranimaꞌ xuqujeꞌ kujulkꞌol na chupam. \v 24 Ri man kinuloqꞌaj taj, man kunimaj ta riꞌ ri nutzij. Ri tzij ri tajin kitatabꞌej man we in taj, xane rech ri Tataxel ri xintaqow loq. \p \v 25 Tajin kinbꞌij we jastaq riꞌ chiꞌwe rumal in kꞌo iwukꞌ. \v 26 Are kꞌu ri Kuꞌlisabꞌal ikꞌuꞌx, ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel, ri kutaq na loq ri Tataxel pa ri nubꞌiꞌ, kukꞌut na ronojel ri jastaq chiꞌwach xuqujeꞌ kunaꞌtaj na chiꞌwe ri xinbꞌij chiꞌwe. \p \v 27 Kinya kan ri jaꞌmaril chiꞌwe, kinya ri nujaꞌmaril chiꞌwe. Man je ta kinbꞌan in chuyaꞌik jetaq ri kakibꞌan ri winaq ajuwachulew. \f + \fr 14:27 \fr*\ft Ri winaq aꞌj Israel are kakiya rutzil kiwach kakibꞌij: “Kꞌo ta bꞌanom wi kꞌo jaꞌmaril chiꞌxoꞌl” are waꞌ ri tajin kuchomaj ri Jesús are xubꞌij: “Man are ta kinya ri jaꞌmaril ri kutzuj ri uwachulew chiꞌwe.”\ft*\f*Man kakꞌaxir taj iwanimaꞌ xuqujeꞌ man kixiꞌj ta iwibꞌ. \v 28 Itom chik nubꞌim chiꞌwe: “Ri in kineꞌek, kintzalij kꞌu na loq iwukꞌ.” We ta qas kiniloqꞌaj kixkiꞌkot riꞌ rumal kineꞌ rukꞌ ri Tataxel, jeriꞌ rumal ri Tataxel are nim ubꞌanik chinuwach. \v 29 Xinbꞌij we riꞌ chiꞌwe chanim utz majaꞌ kakꞌulmatajik, rech we xkꞌulmatajik ix kixkojonik. \p \v 30 Man kintzijon ta chi na iwukꞌ, jeriꞌ rumal kape ri kabꞌan re puꞌwiꞌ we uwachulew riꞌ. Areꞌ maj ukwinem pa nuwiꞌ in. \v 31 Rajawaxik kꞌut chi ri winaq ajuwachulew kaketaꞌmaj chi kinloqꞌaj ri Tataxel, xuqujeꞌ je kinbꞌano jetaq ri inutaqom chubꞌanik. Chixwaꞌjiloq, chujel bꞌik waral. \c 15 \s Ri Jesús xuqujeꞌ ri ucheꞌal ri uvas \p \v 1 In riꞌ ri qas in ucheꞌal ri uvas, ri nuTat are kachakun ri ulew.\f + \fr 15:1 \fr*\ft Pa ri Ojer Tyoxalaj Wuj, jacha kubꞌij pa Isaías 5 ri winaq aꞌj Israel kejunumax rukꞌ ri ucheꞌal ri uva. Chi riꞌ kubꞌij chi ri uwach ri uva man utz taj xelik. Pa we jun kꞌulmatajik riꞌ kubꞌij chi we kujkꞌojiꞌ che areꞌ, kaqabꞌan riꞌ ri urayibꞌal ukꞌuꞌx ri Dios.\ft*\f* \v 2 Ri uqꞌabꞌ ri ucheꞌal ri uvas we man kuya uwach, kasakꞌix bꞌik. Are kꞌu ri uqꞌabꞌ ri cheꞌ ri kuya uwach, kachꞌajchꞌobꞌexik rech kꞌi uwach kuyaꞌo. \v 3 Ri ix ixchꞌajchꞌoj chik rumal ri tzij ri xintzijoj chiꞌwe. \v 4 Chixkꞌol chwe in, rech in kinkꞌojiꞌ chiꞌwe ix. Jetaq ri uqꞌabꞌ ri cheꞌ man kakwin taj kawachinik xaq pa rech wi, xane rajawaxik kakꞌojiꞌ che ri ucheꞌal ri uvas, je xuqujeꞌ ix man kixkwin taj kixwachinik we man kixkꞌojiꞌ chwe in. \p \v 5 In riꞌ ri in ucheꞌal ri uvas, ix ix uqꞌabꞌ. Ri kakꞌojiꞌ chwe in, xuqujeꞌ in che areꞌ, sibꞌalaj kꞌi na uwach kuyaꞌo. Maj kixkwinik kibꞌano we man kixkꞌojiꞌ chwe. \v 6 Ri man kakꞌojiꞌ ta chwe in ketzelax uwach xuqujeꞌ kachaqiꞌjarik, jetaq ri uqꞌabꞌ taq cheꞌ ri kamulix bꞌik rech keꞌkꞌyaq kan pa ri qꞌaqꞌ kaporoxik. \p \v 7 We kixjeqiꞌ chwe in xuqujeꞌ kajeqiꞌ ri nutzij pa iwanimaꞌ, xapakux ri kito kayaꞌtaj na chiꞌwe. \v 8 Kaqꞌijilaꞌtaj ri ubꞌiꞌ ri nuTat are sibꞌalaj kixwachinik xuqujeꞌ kikꞌutu chi ix nutijoxelabꞌ. \v 9 Ix nuloqꞌam jetaq ri ubꞌanom ri nuTat chinuloqꞌaxik. Chixjeqel pa ri nuloqꞌanik. \v 10 We kinimaj ri nutaqanik, kixkꞌojiꞌ riꞌ pa ri nuloqꞌanik, jetaq ri in nunimam ri uꞌtaqanik ri nuTat xuqujeꞌ in kꞌo pa ri uloqꞌanik. \p \v 11 Nubꞌim we riꞌ chiꞌwe rech jeriꞌ kikꞌamawaꞌj ri nukiꞌkotemal xuqujeꞌ katzꞌaqat ri ikiꞌkotemal. \v 12 Are waꞌ ri nutaqanik: Chiloqꞌaj iwibꞌ chibꞌil taq iwibꞌ, jetaq ri nubꞌanom in chiꞌloqꞌaxik. \v 13 Man kꞌo taj jun nimalaj loqꞌanik choch ri uyaꞌik ukꞌaslemal jun pa kiwiꞌ ri e rech taq chꞌabꞌeꞌn. \v 14 Ix qas ix wech chꞌabꞌeꞌn wi we kinbꞌan ri kixintaq wi. \v 15 Man kinbꞌij ta chik patanil we chiꞌwe, jeriꞌ rumal ri patanijel man retaꞌm taj jas kubꞌan ri rajaw. Nubꞌim chi ix wech chꞌabꞌeꞌn, jeriꞌ rumal ronojel ri xinto xubꞌij ri nuTat chwe, xinbꞌij chiꞌwe. \v 16 Man ix taj xinichaꞌo, xane in xixinchaꞌo xuqujeꞌ xinya itaqkil rech kixeꞌek xuqujeꞌ kixwachinik, xuqujeꞌ qas kixjeqiꞌk. Jeriꞌ kuya na ri Tataxel ronojel ri kita che pa ri nubꞌiꞌ. \v 17 Ri nutaqanik are chi kiloqꞌaj iwibꞌ chibꞌil taq iwibꞌ. \s Ketzelax uwach ri Jesús rachiꞌl ri utijoxelabꞌ kumal ri winaq ri aꞌjuwachulew \p \v 18 We kixketzelaj ri winaq aꞌjuwachulew, naꞌtaj chiꞌwe chi in riꞌ xinketzelaj. \v 19 We ta ix aꞌjuwachulew, kixkiloqꞌaj riꞌ ri winaq aꞌjuwachulew jetaq kakibꞌan chuloqꞌaxik ri e kachiꞌl. Man ix ajuwachulew ta kꞌut rumal cher in xixinchaꞌo chikixoꞌl ri winaq ajuwachulew. Rumal riꞌ kaketzelaj iwach. \v 20 Naꞌtaj chiꞌwe ri xinbꞌij chiꞌwe: Man kꞌo ta jun patanijel nim uqꞌij cho ri rajaw. We bꞌantal kꞌax chwe in, ix xuqujeꞌ kabꞌan na kꞌax chiꞌwe. We inimam ri na kꞌutuꞌn, kanimax xuqujeꞌ na ri ikꞌutuꞌn ix. \v 21 Kakibꞌan kꞌax ri chiꞌwe rumal rech ri nubꞌiꞌ, jeriꞌ rumal man ketaꞌm taj jachin xintaqow loq. \p \v 22 We ta mat xinpetik xuqujeꞌ mat xinultzijon kukꞌ, man aꞌjmakibꞌ ta riꞌ. Chanim kꞌut man kuya taj kakibꞌij chi maj kimak. \v 23 Jachin ri karetzelaj nuwach in, karetzelaj xuqujeꞌ uwach ri xintaqow loq. \v 24 We ta mat xinbꞌan ri mayijabꞌal taq jastaq ri man kꞌo ta winaq bꞌanowinaq chkixoꞌl, mat kꞌo ki kimak we winaq riꞌ. Chanim kꞌut pune kilom chik we riꞌ, kaketzelaj nuwach xuqujeꞌ kaketzelaj uwach ri nuTat. \v 25 Xkꞌulmataj kꞌu we jastaq riꞌ rech kakꞌulmataj ri tzꞌibꞌatal pa ri kitaqanik kubꞌij: \qt Pune maj numak, xinketzelaj.\qt* \x + \xo 15:25 \xo*\xt Salmos 35:19; 69:4.\xt*\x* \p \v 26 Are kape ri Kubꞌisal kꞌuꞌx, ri kintaq na loq, ri kape rukꞌ ri Tataxel, ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel rech tunal, ri kape rukꞌ ri Tataxel, areꞌ kuqꞌalajisaj na ri nubꞌiꞌ. \v 27 Ri ix xuqujeꞌ kiqꞌalajisaj na in jachinaq jeriꞌ rumal ixkꞌolinaq wukꞌ are xmajtaj loq ronojel. \c 16 \p \v 1 Xinbꞌij chiꞌwe ronojel we jastaq riꞌ rech man kakabꞌalaj ta ikꞌuꞌx \v 2 Kixesax na bꞌik pa taq ri Sinagoga, xuqujeꞌ kuriq na qꞌij chi ri winaq ri kixkamisanik kubꞌij chi xa tajin kuqꞌijilaꞌj ri Dios. \v 3 Jeꞌ waꞌ kenoꞌjin na rumal man ketaꞌmam taj uwach ri Tataxel xuqujeꞌ man ketaꞌm taj nuwach in. \v 4 Kinbꞌij we jastaq riꞌ chiꞌwe rech are kuriq ri qꞌij kakꞌulmatajik kanaꞌtaj chiꞌwe chi nubꞌim chik chiꞌwe. Man xinbꞌij ta we riꞌ chiꞌwe pa ri majibꞌal rech ronojel jeriꞌ rumal in kꞌo na iwukꞌ. \s Ri uchak ri Loqꞌalaj Uxlabꞌixel \p \v 5 Chanim kintzalij rukꞌ ri xintaqow loq, maj jun chiꞌwe katow chwe ¿jawjeꞌ keꞌ wi la? \v 6 Xane sibꞌalaj kixbꞌison chik rumal ri xinbꞌij chiꞌwe. \v 7 Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe: Are utz we kineꞌek, jeriꞌ rumal we man kineꞌek man kape ta riꞌ ri kubꞌisal kuꞌx iwukꞌ, are kꞌu we kineꞌek, keꞌntaqa loq rech kape iwukꞌ. \v 8 Are kape ri kubꞌisal kuꞌx, kubꞌan na chi ri winaq aꞌjuwachulew kakichꞌobꞌ ri kimak, ri sukꞌal, xuqujeꞌ ri qꞌatoj tzij. \v 9 Kaketaꞌmaj chi kꞌo kimak rumal man kekojon ta chwe. \v 10 Kaketaꞌmaj na ri sukꞌal, jeriꞌ rumal in kineꞌek rukꞌ ri nuTat, xuqujeꞌ man kixkwin ta chik kiwil nuwach. \v 11 Kaketaꞌmaj na ri qꞌatoj tzij, jeriꞌ rumal ri kabꞌan rech puꞌwiꞌ ri uwachulew xqꞌat taj tzij puꞌwiꞌ. \p \v 12 Kꞌi jastaq na kawaj kinbꞌij chiꞌwe, man kiqꞌiꞌ ta kꞌut we kinbꞌij chiꞌwe chanim. \v 13 Are kape ri Uxlabꞌixel rech tunal, kukꞌam na ibꞌe pa ri tunal, jeriꞌ rumal man xaq ta pa rech wi kachꞌawik, xane are kibꞌij ri kutatabꞌej xuqujeꞌ kutzijoj na ri jastaq ri kape na. \v 14 Areꞌ kuya na nuqꞌij jeriꞌ rumal kukꞌam na ri wech in rech kukꞌut chiꞌwech ix. \v 15 Ronojel ri kꞌo rukꞌ ri Tataxel, we in. Rumal laꞌ xinbꞌij chi ri Uxlabꞌixel kukꞌam na ri wech in rech kukꞌut chiꞌwach ix. \p \v 16 Pa jun janipa qꞌij man kiniwil ta chik, are ikꞌowinaq chi jun janipa qꞌij kiniwil chi na junmul. \p \v 17 Jujun chike ri utijoxelabꞌ xkibꞌilaꞌ chibꞌil taq kibꞌ: ¿Jas karaj kubꞌij rukꞌ we riꞌ “Pa jun janipa qꞌij man kiniwil ta chik,” kꞌa te riꞌ “Are ikꞌowinaq chi jun janipa qꞌij junmul chik kiniwil na” xuqujeꞌ rukꞌ le “Rumal kineꞌ rukꞌ ri Tataxel”? \v 18 Kakikoj kichuqꞌabꞌ chi retaꞌmaxik ri xubꞌij, kakibꞌila chibꞌil taq kibꞌ ¿jas karaj kubꞌij rukꞌ ri tzij “xaq pa jun janipa qꞌij chik”? Man qetaꞌm taj jas laꞌ le kubꞌij. \p \v 19 Ri Jesús xuchꞌobꞌo chi are kakaj kakita we jastaq riꞌ che, rumal riꞌ xubꞌij chike: ¿Tajin kita chibꞌil iwibꞌ jas xwaj xinbꞌij rukꞌ: “Pa jubꞌiqꞌ man kiwil ta chik nuwach, xuqujeꞌ are kikꞌow jun janipa qꞌij kiniwil chi na ri junmul”? \v 20 Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe: Ri ix kixoqꞌ na rumal ri qꞌoxomal, are kꞌu ri winaq ajuwachulew kekiꞌkot na. Ri ix kixbꞌison na, ri ibꞌis kꞌut kakꞌexkꞌobꞌ na pa kiꞌkotemal. \v 21 Ri ixoq kunaꞌ qꞌoxom are jubꞌiqꞌ karaj kakꞌojiꞌ ri ral, are kakꞌojiꞌ ri ral kasachan che ri qꞌoxom kuchapleꞌj kiꞌkotik rumal cher retaꞌm chi xukꞌam loq jun kꞌakꞌ winaq cho ri uwachulew. \v 22 Je xuqujeꞌ kakꞌulmataj iwukꞌ ix. Kixbꞌison chanim, xa kꞌu kixkiꞌkot na are kixinwil chi na junmul, maj kꞌu jun kesan ri kiꞌkotemal riꞌ chiꞌwe. \p \v 23 Che ri qꞌij riꞌ maj jun jastaq chik kita chwe. Jeriꞌ rumal qas tzij kinbꞌij chiꞌwe ri nuTat kuya na chiꞌwe ronojel ri kita pa ri nubꞌiꞌ. \v 24 Kꞌa kamik maj jun jastaq itom pa ri nubꞌiꞌ. Chitaꞌ rech kikꞌamawaꞌj, rech jeriꞌ katzꞌaqat ri ikiꞌkotemal. \p \v 25 We jastaq riꞌ xinbꞌij chiꞌwe rukꞌ kꞌambꞌejabꞌal taq noꞌj. Kape kꞌu na ri qꞌotaj are man je ta chi riꞌ kinbꞌan che ichꞌabꞌexik, xane qas kꞌyaqal na kinbꞌan chutzijoxik ri nuTat chiꞌwe. \v 26 Che ri qꞌij riꞌ kita na jastaq pa ri nubꞌiꞌ, man kinbꞌochiꞌj ta kꞌu na ri Tataxel rech kixutoꞌo. \v 27 Jeriꞌ, rumal tzi are ri Tataxel kixloqꞌanik rumal xiniloqꞌaj ix xuqujeꞌ xikojo chi che ri Dios nupetik wi. \v 28 Nupetik che ri Tataxel are xinpe choch ri uwachulew; chanim kinya kanoq ri uwachulew kintzalij rukꞌ ri Tataxel. \p \v 29 Ri tijoxelabꞌ xkibꞌij che: Chanim man patzkuꞌy taj tajin katzijon la, xane qas kꞌyaqalik. \v 30 Chanim kaqachꞌobꞌo chi qas etaꞌm la ronojel ri jastaq, xuqujeꞌ man rajawaxik taj kaqata che la jas ubꞌanik. Rumal laꞌ kaqakojo chi che ri Dios petinaq wi la. \v 31 Ri Jesús xubꞌij chike: ¿La kixkojon chwe chanim? \v 32 Kape na ri qꞌotaj, xuqujeꞌ xul waral, are kixtunkin na bꞌik, pa ijujunal kixeꞌ cho taq iwachoch, kiniya kanoq nutukel. Pune jeriꞌ man nutukel taj in kꞌolik, ri Tataxel kꞌo wukꞌ. \v 33 Xinbꞌij we jastaq riꞌ chiꞌwe rech kiriq jaꞌmaril rumal we. Kiriq na kꞌax cho ri uwachulew pune jeriꞌ kuꞌl ikꞌuꞌx rumal In xinchꞌeken puꞌwiꞌ ri kwinem rech ri uwachulew. \c 17 \s Ri Jesús kubꞌan chꞌawem \p \v 1 Are xbꞌiꞌtaj we tzij riꞌ rumal ri Jesús, xkaꞌy chikaj, xubꞌan chꞌawem, xubꞌij: Tat, xopan ri qꞌotaj. Nimarisaj ri Kꞌojol la rech ri Kꞌojol la kunimarisaj xuqujeꞌ qꞌij la. \v 2 Yaꞌom la che ronojel kwinem puꞌwiꞌ konojel ri winaq rech jeriꞌ kuya kikꞌaslemal konojel ri e yoꞌm la che. \v 3 Ri kꞌaslemal ri maj ukꞌisik are chi ketaꞌmax wach la, xa jun Dios, xuqujeꞌ ri Jesucristo ri xtaq la loq. \p \v 4 Ri in nunimarisam qꞌij la cho ri uwachulew xuqujeꞌ nubꞌanom ri chak ri xbꞌij la chi kinbꞌano. \v 5 Chanim kꞌut Tat, ya la nuqꞌij jetaq ri yaꞌom la kan chwe are majaꞌ katiktaj loq ri uwachulew. \p \v 6 Xinbꞌij chike ri xeya la chwe jachin ri lal. Ech la nabꞌe kanoq, xeꞌya kꞌu la chwe xuqujeꞌ e nimaninaq kꞌut che ri tzij la. \v 7 Kamik ketaꞌm chik chi ukꞌ la petinaq wi ronojel ri yaꞌom la chwe. \v 8 Jeriꞌ rumal nubꞌim chike ri tzij ri xya la chwe, xkikꞌamawaꞌj kꞌut, qas tzij ketaꞌm chi che la in petinaq wi, xuqujeꞌ kikojom chi lal xintaqow la loq. \p \v 9 Kinta che la pa kiwiꞌ aꞌreꞌ. Man xaq xwi taj kinta che la pa kiwiꞌ ri winaq aꞌjuwachulew, xane kinta xuqujeꞌ pa kiwiꞌ ri xeya la chwe, jeriꞌ rumal aꞌreꞌ ech la. \v 10 Ronojel ri kꞌo wukꞌ in, ech la, xuqujeꞌ ronojel ri kꞌo ukꞌ la we in, xuqujeꞌ rumal ke aꞌreꞌ xyaꞌtaj nuqꞌij in. \p \v 11 Man naj ta chik kinkꞌojiꞌ cho ri uwachulew, aꞌreꞌ kꞌut naj e kꞌo na waral, in kintzalij ukꞌ la. Tat, che chajij la pa ri ukwinem ri bꞌiꞌ la ri xya la chwe, rech xa jun kuꞌxik, jetaq ri qaꞌnik uj ukꞌ la. \v 12 Xeꞌnchajij are xinkꞌojiꞌk kukꞌ xuqujeꞌ xeꞌntoꞌo rukꞌ ri bꞌiꞌaj ri xya la chwe, maj jun chike xtzaqik xwi xtzaq ri tzaqel rij xkꞌojiꞌk, rech jeriꞌ kakꞌulmataj ri tzꞌibꞌatalik. \p \v 13 Chanim kintzalij ukꞌ la, kinbꞌij kꞌu we tzij riꞌ, utz in kꞌo na choch ri uwachulew, rech jeriꞌ katzꞌaqat ri nukiꞌkotemal pa kanimaꞌ aꞌreꞌ. \v 14 Xintzijoj ri tzij la chike, ri winaq ajuwachulew xeꞌketzelaj, jeriꞌ rumal man ajuwachulew taj, xuqujeꞌ in man in ajuwachulew taj. \v 15 Man are ta kinta che la chi keꞌsaj la cho ri uwachulew, xane kinta che la chi keꞌchajij la che ri Itzel. \v 16 Aꞌreꞌ man aꞌjuwachulew taj, je xuqujeꞌ in man in ajuwachulew taj. \v 17 Cheꞌtyoxirisaj la pa ri qas tzij; ri tzij la are qas tzij. \v 18 Jetaq ri xbꞌan la chinutaqik loq cho ri uwachulew, in xuqujeꞌ keꞌntaq bꞌik kukꞌ ri winaq aꞌjuwachulew. \v 19 Kumal ke aꞌreꞌ kintyoxirisaj wibꞌ in, rech jeriꞌ ketyoxirisataj xuqujeꞌ na aꞌreꞌ pa ri tunal. \p \v 20 Man xwi ta kinta che la pa kiwiꞌ aꞌreꞌ xane kinta xuqujeꞌ pa kiwiꞌ ri kekojon na chwe rumal ri tzij ri kakitzijoj na aꞌreꞌ chike nikꞌaj chik. \v 21 Rech jeriꞌ xa jun kuꞌxik. Jetaq ri qaꞌnik ukꞌ la, Tat, lal kꞌo la pa wanimaꞌ xuqujeꞌ ri in, in kꞌo pa animaꞌ la. Ya xuqujeꞌ la bꞌe chi aꞌreꞌ kekꞌojiꞌ chaqe uj, rech jeriꞌ kekojon ri winaq aꞌjuwachulew chi lal xintaqow la loq. \v 22 Ri in xinya chike ri juluwem ri xya la chwe, rech jeriꞌ xa jun kuꞌxik, jetaq ri qaꞌnik uj ukꞌ la xa uj jun. \v 23 Ri in in kꞌo pa kanimaꞌ aꞌreꞌ xuqujeꞌ lal kꞌo la pa wanimaꞌ in. Ya la bꞌe chike rech kuꞌx sukꞌ xuqujeꞌ xa jun, jeriꞌ kaketaꞌmaj ri winaq aꞌjuwachulew chi lal xintaqow la loq xuqujeꞌ e loqꞌam la jetaq ri bꞌanom la chinuloqꞌaxik in. \p \v 24 Tat, kawaj kekꞌojiꞌk wukꞌ ri xeꞌya la chwe jawjeꞌ ri kinkꞌojiꞌ wi. Rech jeriꞌ kakil ri nujuluwem, ri juluwem ri xya la chwe, jeriꞌ rumal xinloqꞌaj la are majaꞌ katiktaj loq ri uwachulew. \v 25 Sukꞌ laj Tataxel, pune man etaꞌmatal ta wach la kumal ri winaq aꞌjuwachulew, in wetaꞌm wach xuqujeꞌ aꞌreꞌ ketaꞌm chi lal xintaqow la loq. \v 26 In nubꞌim chike jachin ri lal, xuqujeꞌ man kintaniꞌ taj chutzijoxik, rech jeriꞌ ri loqꞌanik la ri in loqꞌam la rukꞌ kakꞌojiꞌ na pa kanimaꞌ aꞌreꞌ xuqujeꞌ in kinkꞌojiꞌ na pa kanimaꞌ aꞌreꞌ. \c 18 \s Kachap ri Jesús kumal ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit xuqujeꞌ ri kꞌamal taq bꞌe kech ri winaq aꞌj Israel \r (Mateo 26:47-56; Marcos 14:43-50; Lucas 22:47-53) \p \v 1 Are xbꞌiꞌtaj we jastaq riꞌ rumal ri Jesús, xeꞌ kukꞌ ri utijoxelabꞌ xkiqꞌaxaj ri jaꞌ ri kabꞌinik ri kꞌo pa Cedrón. Chꞌaqaꞌp che ri kabꞌin wi ri jaꞌ, kꞌo jun chꞌaqaꞌp ulew jawjeꞌ tiktal wi cheꞌ, ri Jesús xok bꞌik chilaꞌ. \v 2 Ri Judas ri xkꞌayin ri Jesús retaꞌm xuqujeꞌ jawjeꞌ kꞌo wi kꞌolibꞌal riꞌ, jeriꞌ rumal sibꞌalaj kꞌi mul kꞌolinaq ri Jesús chilaꞌ kukꞌ ri utijoxelabꞌ. \v 3 Ri kꞌamal taq kibꞌe ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios rachiꞌl ri fariseos xeꞌkiya bꞌik junmulaj ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit, xuqujeꞌ e chajinelabꞌ rech ri Templo che ri Judas xoꞌpan kꞌut jawjeꞌ kꞌo wi ri Jesús kukꞌaꞌm taq bꞌik qꞌaqꞌ ri katunanik xuqujeꞌ cheꞌyabꞌal. \v 4 Ri Jesús retaꞌm chik ronojel ri kakꞌulmatajik, xel loq chkikꞌulaxik ri winaq, xuta chike: ¿Jachin kitzukuj? \p \v 5 Ri winaq xkibꞌij che: Are kaqatzukuj ri Jesús aj Nazaret. \p Ri Jesús xubꞌij: In Riꞌ. \p Ri Judas ri xkꞌayin ri Jesús kꞌo xuqujeꞌ kukꞌ ri winaq. \v 6 Ri Jesús are xubꞌij “In Riꞌ”, xetzalij chikij, pakꞌalik xeqajik. \v 7 Kꞌa te riꞌ xuta chi junmul chike xubꞌij: ¿Jachin kitzukuj? \p Ri winaq xkitzalij ubꞌixik: Are kaqatzukuj ri Jesús aj Nazaret. \p \v 8 Ri Jesús xubꞌij chike: Xinbꞌij chiꞌwe chi in Riꞌ, we in kinitzukuj, chiya bꞌe chike we nikꞌaj riꞌ kebꞌek. \p \v 9 Jewaꞌ xubꞌij rech kakꞌulmataj ri tzꞌibꞌatalik: \qt Xa ta ne jun xtzaq chike ri xeya la chwe.\qt*\x + \xo 18:9 \xo*\xt Juan 6:39. \xt*\x* \v 10 Ri Simón Pedro rukꞌaꞌm bꞌik jun sakꞌibꞌal xresaj, kꞌa te riꞌ xusakꞌij ri wiqiqꞌabꞌ uxikin ri patanil rech ri kꞌamal kibꞌe ri chꞌawenel cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq. (Ri patanijel ubꞌiꞌ Malco.) \v 11 Ri Jesús xubꞌij che ri Pedro: Chatzalij le asakꞌibꞌal pa ri kꞌolibꞌal rech. ¿La man yaꞌtal wi kinqumuj ri kꞌa ri kuya ri nuTat chwe? \s Kopan ri Jesús choch ri Anás \r (Mateo 26:57-58; Marcos 14:53-54; Lucas 22:54) \p \v 12 Are kꞌu ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit, xuqujeꞌ ri kꞌamal kibꞌe, e kachiꞌl ri e chajil taq re ri Templo xkiyut ri Jesús kꞌa te riꞌ xkikꞌam bꞌik. \v 13 Nabꞌe xkikꞌam bꞌik ri cho ri Anás, ujiꞌ ri Caifás, are kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios, che ri junabꞌ riꞌ. \v 14 Ri Caifás are xbꞌin chike ri winaq aꞌj Israel, are katanik we xa jun achi kakam kumal ke ri winaq cho ri kekam konojel ri tinimit. \s Ri Pedro karawaj uqꞌalajisaxik ri Jesús \r (Mateo 26:69-70; Marcos 14:66-68; Lucas 22:55-57) \p \v 15 Ri Simón Pedro rachiꞌl jun tijoxel e teren bꞌik chirij ri Jesús. Ri jun tijoxel chik etaꞌmatal uwach rumal ri kꞌamal bꞌe kech ri kinimal ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios pa kiwiꞌ ri winaq rumal riꞌ xya bꞌe che xok bꞌik cho rachoch ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ, rukꞌ ri Jesús. \v 16 Are kꞌu ri Pedro xkanaj kanoq chuchiꞌ ri ja. Ri tijoxel ri etaꞌmatal uwach rumal ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ xel chi loq junmul xultzijon rukꞌ ri jaqal rech ri uchiꞌ ja xuta toqꞌobꞌ che rech koq bꞌik ri Pedro. \v 17 Ri jaqal uchiꞌ ja xubꞌij che ri Pedro: ¿La man at kachiꞌl at ri utijoxelabꞌ we achi riꞌ? \p Ri Pedro xubꞌij: Man in kachiꞌl taj. \p \v 18 Sibꞌalaj kꞌax tew kꞌut rumal riꞌ ri e patanijelabꞌ xuqujeꞌ ri e chajinelabꞌ kimulim kibꞌ chirij jun qꞌaqꞌ tajin kakimiqꞌ kibꞌ. Ri Pedro xuqujeꞌ tajin kumiqꞌ ribꞌ kukꞌ. \s Kopan ri Jesús choch ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios \r (Mateo 26:59-66; Marcos 14:55-64; Lucas 22:66-71) \p \v 19 Are kꞌu ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios tajin kuta che ri Jesús jas uwach ri kꞌutuꞌn tajin kuyaꞌo xuqujeꞌ jachin taq ri utijoxelabꞌ. \v 20 Ri Jesús xubꞌij che: Ri in nuyoꞌm ri nukꞌutuꞌn chikiwach konojel ri winaq pa ri \w Sinagoga\w*, pa ri Templo xuqujeꞌ jawjeꞌ ri kakimulij wi kibꞌ ri winaq aꞌj Israel. Man kꞌo taj jun jastaq ri xaq cheleqꞌal nubꞌim. \v 21 ¿Jas che chwe in kata wi? Chata chike ri winaq ri xetow ri nutzij. Aꞌreꞌ riꞌ etaꞌmaninaq ri xintzijoj chike. \p \v 22 Are jewaꞌ xubꞌij, jun chike ri chajinelabꞌ rech ri Templo xutzoqopij jun qꞌabꞌ chupalaj, kꞌa te riꞌ xubꞌij che: ¿La jeriꞌ kabꞌan chuchꞌabꞌexik ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios? \p \v 23 Ri Jesús xubꞌij che: We kꞌo itzel jastaq xinbꞌij chabꞌij jawjeꞌ xinsach wi. We utz ri xinbꞌij, ¿jas che kꞌut kinachꞌayo? \p \v 24 Jatꞌital ri Jesús xtaq bꞌik rumal ri Anás choch ri Caifás ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios. \s Ri Pedro karawaj uqꞌalajisaxik ri Jesús \r (Mateo 26:71-75; Marcos 14:69-72; Lucas 22:58-62) \p \v 25 Are kꞌu ri Pedro xaq jeꞌ takꞌal chilaꞌ tajin kumiqꞌ ribꞌ chuchiꞌ ri qꞌaqꞌ. Kꞌo chilaꞌ, are xta che: ¿La man kꞌu at jun at chike ri utijoxelabꞌ we achi riꞌ? \p Man in kachiꞌl taj, xcha ri Pedro. \p \v 26 ¿La man kꞌu xatinwilo are at kꞌo rukꞌ pa ri ulew jawjeꞌ tiktal wi cheꞌ? xcha jun chike ri patanijel rech ri kinimaꞌqil ri chꞌawenelabꞌ cho ri Dios che, uqꞌabꞌ taq alaxik rukꞌ ri achi ri xsakꞌix uxikin rumal ri Pedro. \p \v 27 Ri Pedro junmul chik xubꞌij chi man retaꞌm taj uwach ri Jesús, qas che ri qꞌotaj riꞌ xtzitziriqiꞌn ri amaꞌ akꞌ. \s Ri Jesús kopan cho ri Pilato \r (Mateo 27:1-2, 11-14; Marcos 15:1-5; Lucas 23:1-5) \p \v 28 Ri e kꞌamal taq bꞌe kech ri winaq aꞌj Israel xkesaj bꞌik ri Jesús cho rachoch ri Caifás, xkikꞌam bꞌik cho ri nim taqanel aj Roma. Rumal kꞌu chi tajin kasaqirik, ri winaq aꞌj Israel man xoꞌk ta bꞌik pa ri nimalaj ja ri kꞌo wi ri Pilato, jeriꞌ rumal we ta xoꞌk bꞌik kakichꞌulujij kibꞌ xuqujeꞌ man kekwin taj kewaꞌ pa ri nimaqꞌij Pascua we jeriꞌ kakibꞌano. \v 29 Rumal riꞌ xel loq ri Pilato chutayik chike: ¿Jas umak we achi riꞌ, kibꞌij ix? \p \v 30 Ri winaq xkibꞌij: We ta mat jun achi bꞌanal kꞌax, mat xqakꞌam loq la chawe. \p \v 31 Ri Pilato xubꞌij chike: Chikꞌama bꞌik ix, chiqꞌata tzij puꞌwiꞌ jetaq ri kubꞌij ri itaqanik. \p Ri winaq aꞌj Israel xkibꞌij: Man kꞌo ta kwinem pa qaqꞌabꞌ uj chukamisaxik jun winaq. \p \v 32 Jewaꞌ xbꞌantajik rech kakꞌulmataj ri ubꞌim ri Jesús are xutzijoj rij jas uwach kamikal kuriqo. \v 33 Ri Pilato xok chi bꞌik junmul pa ri nimalaj ja, xusikꞌij ri Jesús, xuta che: ¿La at riꞌ ri at nim taqanel pa kiwiꞌ ri winaq aꞌj Israel? \p \v 34 Ri Jesús xubꞌij che ri Pilato: ¿Are riꞌ kabꞌij at? O ¿are riꞌ kibꞌim chi nikꞌaj chawe chi kinux in? \p \v 35 Ri Pilato xubꞌij: ¿La in aj Israel kꞌu in? Are ri awinaq xuqujeꞌ ri e kꞌamal taq kibꞌe ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios xatkꞌamow loq chinuwach. ¿Jas xamakuj? \p \v 36 Ri Jesús xubꞌij: Ri ajawarem ri kintaqan wi man rech ta we uwachulew riꞌ. We ta jeriꞌ, kechꞌoꞌjin riꞌ ri e chajil taq rech jeriꞌ man kakiya ta bꞌe kinkichap ri winaq aꞌj Israel. Man rech ta kꞌu uwachulew ri nutaqanik. \p \v 37 Ri Pilato xubꞌij che: Xaq jeriꞌ at taqanel. \p Ri Jesús xubꞌij: At xatbꞌinik chi in taqanel, rumal waꞌ xinalaxik xuqujeꞌ rumal waꞌ xinpe choch ri uwachulew, rech jeriꞌ kulinqꞌalajisaj ri tunal. Xapachin ri kuloqꞌaj ri tunal kutatabꞌej riꞌ ri nuchꞌabꞌal. \p \v 38 Ri Pilato xuta che ri Jesús: ¿Jas kꞌu riꞌ ri tunal? \p Are xbꞌiꞌtaj we riꞌ rumal, xel bꞌik chikilik ri winaq aꞌj Israel, xubꞌij chike: Man kinriq ta in umak we achi riꞌ. \r (Mateo 27:15-31; Marcos 15:6-20; Lucas 23:13-25) \p \v 39 Ri ix kꞌut naqꞌatal chiꞌwe chi katzoqopix jun achi ri kꞌo pa cheꞌ pa ri nimaqꞌij rech Pascua. ¿La kiwaj kꞌut kintzoqopij ri nim taqanel ke ri winaq aꞌj Israel? \p \v 40 Ko xkiraq kichiꞌ ri winaq, xkibꞌij: Chatzoqopij ri Barrabás. Ri Barrabás kꞌut jun elaqꞌom. \c 19 \p \v 1 Ri Pilato xuchap ri Jesús, kꞌa te riꞌ xtaqan chuchꞌayik. \v 2 Ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit xkikem jun kꞌixa korona, kꞌa te riꞌ xkikoj che ri ujolom ri Jesús xuqujeꞌ xkikoj jun moraꞌt atzꞌyaq chirij.\f + \fr 19:2 \fr*\ft Ri moraꞌt atzꞌyaq xwi ri nim taqanelabꞌ kekojowik.\ft*\f* \v 3 Kꞌa te riꞌ xeqet rukꞌ, xkichapleꞌj uraqik kichiꞌ xkibꞌij: ¡Nim uqꞌij ri taqanel kech ri winaq aꞌj Israel! \p Kꞌa te riꞌ xkichꞌey chupalaj. \p \v 4 Ri Pilato xel chi loq junmul pa ri nimalaj ja ri kataqan wi, kꞌa te riꞌ xubꞌij chike ri winaq aꞌj Israel: Riꞌ xinwesaj loq we Jesús rech kiwetaꞌmaj chi man kꞌo ta mak kinriq che. \p \v 5 Are xel loq ri Jesús, kojtal loq jun kꞌix korona che ri ujolom xuqujeꞌ kꞌyaqtal jun moraꞌt atzꞌyaq chirij. Ri Pilato xubꞌij chike: Riꞌ we achi. \p \v 6 Are xkil ri kꞌamal kibꞌe ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios xuqujeꞌ ri e chajinelabꞌ rech ri Templo, xkiraq kichiꞌ xkibꞌij: ¡Ripoq! ¡Ripoq! \p Ri Pilato xubꞌij chike: Chikꞌama bꞌik ix chiripaꞌ. Ri in man kꞌo ta umak xinriqo. \p \v 7 Ri winaq aꞌj Israel xkibꞌij: Uj kꞌo jun qataqanik, ri qataqanik kubꞌij chi yaꞌtal che kakamik, jeriꞌ rumal kubꞌij chibꞌil ribꞌ chi are ukꞌojol ri Dios. \p \v 8 Ri Pilato are xuta we tzij riꞌ xnimar ri uxibꞌin ibꞌ. \v 9 Jeriꞌ xok chi bꞌik junmul pa ri nimalaj ja, kꞌa te riꞌ xuta che ri Jesús: ¿Jawjeꞌ katel wi? \p Ri Jesús man xchꞌaw taj. \p \v 10 Ri Pilato xubꞌij che ri Jesús: ¿Man kinachꞌabꞌej ta ne lo? ¿La man kawilo chi kinkwinik katintzoqopij bꞌik xuqujeꞌ kinkwinik kintaqan charipik? \p \v 11 Ri Jesús xubꞌij che: Man katkwin ta chubꞌanik ri jastaq riꞌ we ta mat chikaj petinaq wi ri kwinem ri yaꞌtal chawe, xaq jeriꞌ ri sibꞌalaj nim umak ri xinjachow pa aqꞌabꞌ. \p \v 12 Are xuta ri Pilato ri xbꞌix che, are xraj xutzoqopij bꞌik ri Jesús, ri winaq kꞌut xkiraqaqej kichiꞌ xkibꞌij: We katzoqopij bꞌik we achi riꞌ man at rech chꞌabꞌeꞌn taj ri nim qꞌatal tzij. Xapachin ri karaj kubꞌan taqanel wi xaq pa utukel kubꞌan ukꞌulel che ri nim taqanel. \p \v 13 Are xuta ri xkibꞌij ri winaq, xresaj loq ri Jesús kꞌa te riꞌ xtꞌuyiꞌk pa ri utem rech qꞌatoj tzij, ri kꞌolibꞌal ubꞌiꞌnam Bꞌantal che abꞌaj, \em Gabatá\em* ubꞌiꞌ pa arameo. \v 14 Are qꞌij rech patanijem rech ri nimaqꞌij Pascua, qas pa nikꞌaj qꞌij, ri Pilato xubꞌij chike ri winaq: Riꞌ le itaqanel. \p \v 15 Ri winaq xkibꞌij: Cheꞌl bꞌik, cheꞌl bꞌik, ripoq, ripoq. \p Ri Pilato xuta chike: ¿La kinrip kꞌu in ri itaqanel? \p Ri e kꞌamal taq kibꞌe ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios xkibꞌij: Xaq xwi nim qataqanel uj ri kel je laꞌ pa Roma. \p \v 16 Ri Pilato xujach bꞌik ri Jesús pa kiqꞌabꞌ rech jeriꞌ kakiripo. Ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit xkikꞌam bꞌik ri Jesús. \s Karip ri Jesús \r (Mateo 27:32-44; Marcos 15:21-32; Lucas 23:26-43) \p \v 17 Xel kꞌu bꞌik ri Jesús, reqam bꞌik ri cheꞌ ripbꞌal xeꞌ je laꞌ pa ri leꞌaj ubꞌiꞌnam Ubꞌaqil jolomaj, pa arameo ubꞌiꞌnam \em Gólgota\em*. \v 18 Chilaꞌ xkirip wi, xuqujeꞌ xeꞌkirip chi kebꞌ winaq rukꞌ, jun pa ri umox, jun chik pa ri uwiqiqꞌabꞌ. \v 19 Ri Pilato xtaqan chukojik jun tzꞌibꞌatalik puꞌwiꞌ ri cheꞌ ripbꞌal ri kubꞌij: ARE WAꞌ RI JESÚS AJ NAZARET, RI NIM TAQANEL KECH RI WINAQ AꞌJ ISRAEL. \v 20 E kꞌi chike ri winaq aꞌj Israel xkisikꞌij uwach ri tzꞌibꞌatalik jeriꞌ rumal ri leꞌaj ri xrip wi ri Jesús chuxukut ri nima tinimit kꞌo wi. Ri tzꞌibꞌatalik xtzꞌibꞌax pa ri tzijobꞌal arameo, latin xuqujeꞌ pa ri tzijobꞌal kech ri aꞌj Grecia \v 21 Ri kꞌamal taq kibꞌe ri e chꞌawenelabꞌ cho ri Dios xeꞌkibꞌij che ri Pilato: Man katzꞌibꞌaj ta la “Nim Taqanel kech ri winaq aꞌj Israel.” We achi riꞌ xubꞌij chibꞌil ribꞌ chi are nim kitaqanel ri winaq aꞌj Israel. \p \v 22 Ri Pilato xubꞌij chike: Ri xintzꞌibꞌaj, xintzꞌibꞌaj. \p \v 23 Ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit are xkirip ri Jesús, xkikꞌam ri ratzꞌyaq xkirichꞌij pa kajibꞌ, xkikꞌam kanoq jun taq chꞌaqaꞌp ke. Xkikꞌam xuqujeꞌ ri ukaton xa ta ne jun tꞌisel kꞌo che, xane xa kemtalik. \v 24 Ri ajchꞌoꞌjabꞌ xkibꞌij: Man kaqarichꞌij ta waꞌ we riꞌ. Chujetzꞌanoq rech kaqilo jachin kachꞌeken che. \p Jeriꞌ xkibꞌano. Jewaꞌ xkibꞌano rech kakꞌulmataj ri tzꞌibꞌatalik, ri kubꞌij: \qt Xkijach ri watzꞌyaq chikiwach, xuqujeꞌ xeꞌtzꞌanik chuchꞌekik ri watzꞌyaq. \qt*\x + \xo 19:24 \xo*\xt Salmos 22:18.\xt*\x* \p \v 25 Chunaqaj ri cheꞌ ri xrip wi ri Jesús kꞌo apanoq ri unan ri Jesús xuqujeꞌ ri rachalal ri unan, kꞌo xuqujeꞌ ri María ri rixoqil ri Cleofas, rachiꞌl ri María Magdalena. \v 26 Ri Jesús are xril ri unan xuqujeꞌ ri utijoxel ri sibꞌalaj uloq, xubꞌij che ri unan: Ixoq, leꞌ kꞌo le awal chi leꞌ. \p \v 27 Kꞌa te riꞌ xubꞌij che ri utijoxel: Leꞌ chi leꞌ kꞌo wi le anan. \p Tzi che ri qꞌij riꞌ ri tijoxel xukꞌamawaꞌj ri ixoq cho ri rachoch. \s Kakam ri Jesús \r (Mateo 27:45-56; Marcos 15:33-41; Lucas 23:44-49) \p \v 28 Are xbꞌantaj ronojel we jastaq riꞌ, retaꞌm ri Jesús chi xbꞌantaj ronojel, rech kꞌu kakꞌulmataj ri tzꞌibꞌatalik xubꞌij: Kachaqiꞌj nuchiꞌ. \p \v 29 Kꞌo kꞌu apanoq jun kꞌolibꞌal ri kꞌo vinagre chupam. Xkimuꞌ kꞌu bꞌik jun qꞌux chupam, kꞌa te riꞌ xkixekebꞌa che jun aj, xkiya qꞌanoq pa uchiꞌ ri Jesús. \v 30 Are xunaꞌ ri Jesús ri vinagre, xubꞌij: Ronojel xbꞌantajik. \p Kꞌa te riꞌ xutzalabꞌa ri ujolom, xel ranimaꞌ. \p \v 31 Are qꞌij kabꞌan patanijik rech ri nimaqꞌij Pascua. Ri winaq aꞌj Israel man kakaj taj kekanaj kan ri kaminaqibꞌ choch ri cheꞌ ripbꞌal, jeriꞌ rumal are qꞌij rech uxlanem. Xaq jeriꞌ xkita che ri Pilato chi kataqan chuqꞌipixik ri bꞌaq che taq ri kaqan ri e xekel cho ri cheꞌ ripbꞌal rech keꞌqasax loq xuqujeꞌ keꞌsax bꞌik chilaꞌ. \v 32 Ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit xebꞌe chutatzꞌixik ri bꞌaq rech ri kaqan ri e xekebꞌatal cho ri che ripbꞌal. Nabꞌe xeꞌkitatzꞌij ri bꞌaq che ri kaqan ri e kebꞌ achyabꞌ ri e xekebꞌatal chuxukut ri Jesús. \v 33 Are xeqet rukꞌ ri Jesús, xkilo chi kaminaq chik, xaq jeriꞌ man xkitatzꞌij ta chi ri bꞌaq che ri raqan. \p \v 34 Pune jeriꞌ jun chike ri ajchꞌoꞌjabꞌ chajil tinimit xujut bꞌik ri cheꞌ chꞌeyabꞌal che ri ukꞌalkꞌaꞌx ri Jesús, jeriꞌ xel loq kikꞌ xuqujeꞌ ja che. \v 35 Ri xilowik kuqꞌalajisaj we jastaq riꞌ, xuqujeꞌ qas tzij ri kubꞌij. Areꞌ retaꞌm chi qas tzij ri kubꞌij, rech jeriꞌ kixkojon xuqujeꞌ ix. \v 36 Xkꞌulmataj we jastaq riꞌ rech jeriꞌ kakꞌulmataj ri tzꞌibꞌatalik: \qt Man katatzꞌix ta jun chike ri ubꞌaqil\qt*\x + \xo 19:36 \xo*\xt Éxodo 12:46; Números 9:12; Salmos 34:20.\xt*\x* \v 37 Kubꞌij xuqujeꞌ pa ri tzꞌibꞌatalik: \qt Kakikaꞌyej na ri xkisoko.\qt*\x + \xo 19:37 \xo*\xt Zacarías 12:10.\xt*\x* \s Kamuq ri utyoꞌjal ri Jesús \r (Mateo 27:57-61; Marcos 15:42-47; Lucas 23:50-56) \p \v 38 Are xbꞌantaj ronojel we jastaq riꞌ, ri José ri kel pa Arimatea xeꞌ rukꞌ ri Pilato, xuꞌta che ri utyoꞌjal ri Jesús rech kumuqu. Ri José jun chike ri utijoxelabꞌ ri Jesús pune xaq pa awal, jeriꞌ rumal kuxiꞌj ribꞌ chike ri winaq aꞌj Israel. Ri Pilato xuya bꞌe che ri José xukꞌam bꞌik ri utyoꞌjal ri Jesús. \v 39 Xopan xuqujeꞌ ri Nicodemo, are waꞌ ri achi ri xeꞌsolin ri Jesús che ri jun chaqꞌabꞌil, rukꞌaꞌm bꞌik jun ciento libra kunabꞌal mirra xuqujeꞌ áloe.\f + \fr 19:39 \fr*\ft Áloe che jun qꞌayes kesax wi, kakoj xuqujeꞌ che kꞌokꞌ kunabꞌal.\ft*\f* \v 40 Ri José rachiꞌl ri Nicodemo xkikꞌam bꞌik ri utyoꞌjal ri Jesús, xkipis bꞌik jetaq ri kubꞌij ri kinaqꞌatajibꞌal, xkikoj bꞌik kꞌokꞌ taq kunabꞌal chirij. \v 41 Pa ri leꞌaj ri xrip wi ri Jesús kꞌo jun kꞌolibꞌal jawjeꞌ tiktal wi cheꞌ xuqujeꞌ kꞌo jun kꞌakꞌ muqbꞌal, xa ta ne jun muqtal chupam. \v 42 Xkimuq kꞌu kan ri Jesús chilaꞌ, jeriꞌ rumal are qꞌij bꞌanbꞌal patanijik rech ri nimaqꞌij Pascua, xuqujeꞌ naqaj kꞌo wi ri muqbꞌal chike. \c 20 \s Kakꞌastaj ri Jesús chikixoꞌl ri kaminaqibꞌ \r (Mateo 28:1-10; Marcos 16:1-8; Lucas 24:1-12) \p \v 1 Pa ri nabꞌe qꞌij rech wuq qꞌij, sibꞌalaj aqꞌabꞌ kꞌa kamuquq na, ri María Magdalena xeꞌ chuchiꞌ ri muqbꞌal, kꞌa te xrilo esatal chi ri abꞌaj ri kojtal kan chutzꞌapixik ri okibꞌal. \v 2 Jeriꞌ kaxikꞌanik xeꞌ jawjeꞌ e kꞌo wi ri Simón Pedro xuqujeꞌ ri jun tijoxel chik ri sibꞌalaj loqꞌ rumal ri Jesús, xuꞌbꞌij chike: Xkꞌamtaj bꞌik ri Ajawxel, man ketaꞌm taj jawjeꞌ xeꞌyoꞌq wi kanoq. \p \v 3 Ri Pedro rachiꞌl ri jun tijoxel chik xebꞌe chuchiꞌ ri muqbꞌal. \v 4 Kikobꞌchal kexikꞌanik xebꞌek, are kꞌu ri jun tijoxel rumal ri sibꞌalaj kaxikꞌanik, nabꞌe xopan cho ri Pedro chuchiꞌ ri muqbꞌal. \v 5 Xpachi bꞌik pa ri muqbꞌal kꞌa te xrilo kꞌo ri atzꞌyaq chilaꞌ ri xpisiꞌ wi ri Jesús, man xok ta kꞌu bꞌik. \v 6 Kꞌa te riꞌ xopan ri Simón Pedro, xok bꞌik pa ri muqbꞌal. Xril ri atzꞌyaq ri xpisiꞌ wi ri Jesús, \v 7 xuqujeꞌ ri atzꞌyaq ri xpisiꞌ wi ri ujolom ri Jesús, are kꞌu ri atzꞌyaq ri xpisiꞌ wi ri utyoꞌjal ri Jesús man kꞌo ta chi rukꞌ ri rachiꞌl taq atzꞌyaq xane bꞌustal chi kanoq yaꞌtal kan chuxukut. \v 8 Qas che ri qꞌotaj riꞌ xok chi bꞌik ri jun tijoxel ri xopan nabꞌe chuchiꞌ ri muqbꞌal. Are xril ri atzꞌyaq, xkojonik. \v 9 Che riꞌ majaꞌ kakichꞌobꞌ ri kubꞌij ri tzꞌibꞌatalik chi ri Jesús kakꞌastaj na uwach. \s Ri Jesús kukꞌut ribꞌ cho ri María Magdalena \p \v 10 Kꞌa te riꞌ ri e tijoxelabꞌ xetzalij cho ri kachoch. \r (Marcos 16:9-11) \p \v 11 Are kꞌu ri María koqꞌik xkanaj kan chuchiꞌ ri muqbꞌal. Tajin koqꞌik are xpachi bꞌik, xkaꞌy pa ri muqbꞌal. \v 12 Kꞌa te xrilo e kebꞌ angelibꞌ aꞌj saq taq atzꞌyaq, e tꞌuyutꞌuj jawjeꞌ ri xkanaj wi ri utyoꞌjal ri Jesús, jun \w ángel\w* tꞌuyul jawjeꞌ xkanaj wi ri raqan ri Jesús, ri jun chik tꞌuyul jawjeꞌ ri xkanaj wi ri ujolom. \v 13 Ri angelibꞌ xkita che ri María: ¿Ixoq jas che katoqꞌik? \p Ri María xubꞌij: Kinoqꞌik rumal cher xkikꞌam bꞌik ri Wajaw, man wetaꞌm taj jawjeꞌ xeꞌkiya wi kanoq. \p \v 14 Are xbꞌiꞌtaj we riꞌ rumal xtzalqꞌomij chirij, kꞌa te xrilo takꞌal ri Jesús chilaꞌ, pune xril uwach man retaꞌm ta kꞌut chi are Jesús. \p \v 15 Ri Jesús xuta che: Ixoq, ¿jas che katoqꞌik? ¿Jachin tajin katzukuj? \p Ri María pa ukꞌuꞌx chi ri Jesús are achi chajil rech ri leꞌaj jawjeꞌ kꞌo wi ri muqbꞌal, xubꞌij che: Tat, we lal xkꞌamow la bꞌik, bꞌij la chwe jawjeꞌ xeꞌya wi la rech keꞌn wi laꞌ. \p \v 16 Ri Jesús xubꞌij che: ¡María! \p Ri María xtzalqꞌomij chirij, xubꞌij: ¡Raboni! (pa arameo kel kubꞌij \em Ajtij\em*) \p \v 17 Ri Jesús xubꞌij che: Minachapo rumal majaꞌ kintzalij rukꞌ ri nuTat. Are jaꞌbꞌij chike ri e wachalal chi kintzalij rukꞌ ri nuTat, are xuqujeꞌ iTat ix. Kintzalij rukꞌ ri nuDios xuqujeꞌ are iDios ix. \p \v 18 Ri María Magdalena xeꞌ chubꞌixik chike ri tijoxelabꞌ ri xkꞌulmatajik, xubꞌij: Xinwil ri Ajawxel. \p Kꞌa te riꞌ xutzijoj chike ronojel ri xbꞌix che rumal ri Jesús. \s Ri Jesús kukꞌut ribꞌ chkiwach ri utijoxelabꞌ \r (Mateo 28:16-20; Marcos 16:14-18; Lucas 24:36-49) \p \v 19 Che ri bꞌenaq qꞌij rech ri nabꞌe qꞌij rech ri wuq qꞌij, ri tijoxelabꞌ kimulim kibꞌ kitzꞌapim ri uchiꞌ ja, jeriꞌ rumal kakixiꞌj kibꞌ chikiwach ri e kꞌamal taq bꞌe kech ri winaq aꞌj Israel, xaq kꞌa te xok bꞌik ri Jesús xeꞌkꞌol chikixoꞌl, xuya rutzil kiwach, xubꞌij: Ri jaꞌmaril kꞌo iwukꞌ. \p \v 20 Are xbꞌiꞌtaj we riꞌ rumal, xukꞌut ri uqꞌabꞌ xuqujeꞌ ri ukꞌalkꞌaꞌx chkiwach. Ri tijoxelabꞌ are xkil uwach ri Ajawxel, xekiꞌkotik. \v 21 Xutzalij ubꞌixik chike: Ri jaꞌmaril kꞌo iwukꞌ. Jetaq ri xubꞌan ri Tataxel, chinutaqik loq in, jeriꞌ xuqujeꞌ kinbꞌan in chiꞌtaqik bꞌik. \p \v 22 Kꞌa te riꞌ xuꞌwupuj xuqujeꞌ xubꞌij chike: Chikꞌamawaꞌj ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel. \v 23 Ri winaq ri kikuy ix umak, kakuyutaj na; are kꞌu ri man kikuy taj, man kakuyutaj ta umak. \s Ri Jesús kukꞌut ribꞌ choch ri Tomás \p \v 24 Ri Tomás, jun chike ri kabꞌlajuj tijoxelabꞌ, man kꞌo ta kukꞌ ri tijoxelabꞌ are xukꞌut ribꞌ ri Jesús. \v 25 Jeriꞌ ri nikꞌaj tijoxelabꞌ xkibꞌij che: Xqil uwach ri Ajawxel. \p Ri Tomás xubꞌij: We man kinwil ri ujulal ri kalawix pa uqꞌabꞌ xuqujeꞌ kinjut bꞌik ri nuqꞌabꞌ pa ri ukꞌalkꞌaꞌx, man kinkoj ta wi. \p \v 26 Are iꞌkꞌowinaq chi wuqubꞌ qꞌij, ri tijoxelabꞌ junmul chik kimulim kibꞌ pa ri ja, kachiꞌl ri Tomás. Pune e tzꞌapatzꞌoj ri uchiꞌ ja ri Jesús xok bꞌik, xtakꞌiꞌk pa kinikꞌaj, xuya rutzil kiwach xubꞌij: Ri jaꞌmaril kꞌo iwukꞌ. \p \v 27 Kꞌa te riꞌ xubꞌij che ri Tomás: Chaya ri aqꞌabꞌ waral xuqujeꞌ chawila le nuqꞌabꞌ. Chaqebꞌsaj loq ri aqꞌabꞌ xuqujeꞌ chajutu bꞌik ri uwiꞌ aqꞌabꞌ pa ri nukꞌalkꞌaꞌx. Man kakabꞌalaj ta akꞌuꞌx xane chatkojonoq. \p \v 28 Ri Tomás xubꞌij: ¡Wajaw, nuDios! \v 29 Ri Jesús xubꞌij che: Katkojonik jeriꞌ rumal xawil na nabꞌe. Utz ke ri pune man xkil taj nabꞌe xekojon kꞌut. \p \v 30 Ri Jesús xubꞌan chi na nikꞌaj mayijabꞌal taq kꞌutbꞌal chikiwach ri utijoxelabꞌ, ri man xetzꞌibꞌax taj pa we wuj riꞌ. \v 31 Are kꞌu we xtzꞌibꞌax pa we wuj riꞌ, xtzꞌibꞌaxik rech jeriꞌ kikojo chi ri Jesús are Cristo, ralkꞌwaꞌl ri Dios, rech are kixkojon che ri ubꞌiꞌ kayaꞌtaj na ikꞌaslemal. \c 21 \s Ri Jesús kukꞌut ribꞌ chkiwach ri utijoxelabꞌ \p \v 1 Junmul chik ri Jesús xukꞌut ribꞌ chkiwach ri utijoxelabꞌ, chuchiꞌ ri cho Tiberias.\f + \fr 21:1 \fr*\ft Ri Tiberias are jun ubꞌiꞌ chik ri cho pa Galilea.\ft*\f* Jewaꞌ xubꞌan chukꞌutik ribꞌ. \v 2 Ri Simón Pedro xaq jun e kꞌo wi rukꞌ ri Tomás (ri kabꞌix yoꞌx che), ri Natanael ri kel pa Caná pa Galilea, ri e ralkꞌwaꞌl ri Zebedeo, xuqujeꞌ e kebꞌ tijoxelabꞌ chik. \v 3 Ri Simón Pedro xubꞌij: Kineꞌ na pa chapoj kar. \p Ri e tijoxelabꞌ xkibꞌij che: Kujeꞌ awukꞌ. \p Xaq jeriꞌ xeꞌl bꞌik xaqꞌan pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ, xa ta kꞌu ne jun kar xkiriq che ri chaqꞌabꞌil riꞌ. \v 4 Are xsaqirik, ri Jesús xopan chuchiꞌ ri cho. Ri tijoxelabꞌ man xkichꞌobꞌ taj chi areꞌ. \v 5 Xaq kꞌa teꞌ ri Jesús xuta chike: Alabꞌom, ¿la maj jun jas iwe tijowik rij iwukꞌ? \p Maj, xecha ri tijoxelabꞌ. \p \v 6 Ri Jesús xubꞌij chike: Chikꞌyaqa ri kꞌat pa iwiqiqꞌabꞌ rech kiꞌchap ri kar. Je kꞌu ri xkibꞌano, sibꞌalaj e kꞌi kar xeꞌkichapo, man kekwin ta chi kꞌut kakesaj loq ri kꞌat pa ri jaꞌ. \p \v 7 Ri tijoxel ri sibꞌalaj kaloqꞌax rumal ri Jesús xubꞌij che ri Pedro: Are Ajawxel. \p Are xuta ri Pedro xbꞌix che “Are Ajawxel” aninaq xukoj bꞌik ri ratzꞌyaq jeriꞌ rumal xaq kꞌyaqal ratzꞌyaq ukojom, kꞌa te riꞌ xukꞌyaq bꞌik ribꞌ pa ri jaꞌ. \v 8 Ri nikꞌaj tijoxelabꞌ chik xekanaj kanoq pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ, tajin kakijuruj kan ri kꞌat nojinaq che kar, jeriꞌ rumal chi ciento metros e kꞌo wi che ri uchiꞌ ri jaꞌ. \v 9 Are xeqaj pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal, xkil jun kar rachiꞌl jun kaxlan wa kꞌo cho jun rachaq qꞌaqꞌ. \v 10 Ri Jesús xubꞌij chike: Chikꞌama loq kebꞌ oxibꞌ kar che ri xiꞌchap loq. \p \v 11 Ri Simón Pedro xpaqiꞌ pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal, xuꞌjuruj bꞌik ri kꞌat sibꞌalaj nojinaq che nimaq taq kar, kꞌa chuchiꞌ ri jaꞌ. Xeꞌkichap jun ciento rukꞌ nikꞌaj rachiꞌl oxibꞌ kar. Pune sibꞌalaj e kꞌi kar e kꞌo bꞌik pa ri kꞌat, man xtꞌoqopin ta kꞌu ri kꞌat. \v 12 Ri Jesús xubꞌij chike: Chixanloq, chixulwoꞌq. \p Man kꞌo ta kꞌu jun chike ri tijoxelabꞌ xuta che ri Jesús: ¿Jachin ri lal? Jeriꞌ rumal ketaꞌm chi are Jesús. \p \v 13 Ri Jesús xukꞌam ri kaxlan wa, kꞌa te riꞌ xuya chike, je xuqujeꞌ xubꞌan che ri kar. \p \v 14 Are waꞌ urox mul ri xukꞌut ribꞌ ri Jesús chikiwach ri utijoxelabꞌ are kꞌastajinaq chi uwach. \s Ri Jesús katzijon rukꞌ ri Pedro \p \v 15 Are xtijtaj ri kiwa rech aqꞌabꞌil, ri Jesús xuta che ri Simón Pedro: Simón ukꞌojol ri Juan, ¿la kꞌo na ri aloqꞌanik chwe cho ri aloqꞌanik chike we nikꞌaj riꞌ? \p Ri Pedro xubꞌij: Jeꞌ Tat, etaꞌm la chi kanloqꞌaj la. \p Ri Jesús xubꞌij che: Chaꞌchajij bꞌa ri alaj taq nuchij. \p \v 16 Ri Jesús xuta chi junmul che ri Pedro: Simón ukꞌojol ri Juan, ¿la kinaloqꞌaj? \p Ri Pedro xubꞌij: Jeꞌ Tat, etaꞌm la chi kanloqꞌaj la. \p Ri Jesús xubꞌij che: Chaꞌchajij ri nuchij. \p \v 17 Churox mul xuta ri Jesús che ri Simón: Simón, ukꞌojol ri Juan ¿la kinaloqꞌaj? \p Ri Pedro xkꞌaxir ranimaꞌ jeriꞌ rumal xta che oxibꞌ mul ri kꞌotbꞌal chiꞌ “¿La kinaloqꞌaj?” Xubꞌij che ri Jesús: Wajaw, lal etaꞌm la ronojel, etaꞌm la chi kanloqꞌaj la. \p Ri Jesús xubꞌij che: Chaꞌchajij ri nuchij. \v 18 Qas tzij kinbꞌij chawe chi are at akꞌal ala, kakoj bꞌik ri awatzꞌyaq kateꞌ jawjeꞌ ri kawaj wi. Are kꞌu we xatriꞌjobꞌik, kayuq na ri ukobꞌchal ri aqꞌabꞌ, jun chi kꞌu wi na kakojow bꞌik ri awatzꞌyaq chawij kꞌa te riꞌ katukꞌam bꞌik jawjeꞌ ri man kawaj taj kateꞌ wi. \p \v 19 Xubꞌij ri Jesús we riꞌ rech kuya uchꞌobꞌik che ri Pedro ri kamikal ri kuriq na, rech jeriꞌ kuya uqꞌij ri Dios. Kꞌa te riꞌ xubꞌij ri Jesús che: Chinatereneꞌj. \p \v 20 Are xtzalqꞌomij ri Pedro chirij, xrilo chi teren bꞌik ri tijoxel ri sibꞌalaj kaloqꞌax rumal ri Jesús, are waꞌ ri tijoxel ri pa ri jun rekeqꞌij xqꞌoyiꞌ cho ukꞌuꞌx ri Jesús xuta che: Ajawxel, ¿jachin riꞌ ri kakꞌayin la? \p \v 21 Are xril ri Pedro we tijoxel riꞌ, xuta che ri Ajawxel: Ajawxel, ¿jas kakꞌulmataj rukꞌ areꞌ? \p \v 22 Ri Jesús xubꞌij che: We kawaj in chi kakꞌasiꞌ na kꞌa kintzalij na loq, ¿jas awe at che? At xwi chinatereneꞌj. \p \v 23 Rumal riꞌ xtukin bꞌik ubꞌixik chikixoꞌl ri alaxik chi we tijoxel riꞌ man kakam taj. Ri Jesús man xubꞌij taj chi mat kakamik, xane xwi xubꞌij: We kawaj in chi kakꞌasiꞌ kꞌa kintzalij na loq, ¿jas awe at che? \p \v 24 Are waꞌ ri tijoxel ri kaqꞌalajisan we jastaq riꞌ xuqujeꞌ areꞌ xtzꞌibꞌan we jastaq riꞌ. Uchapom xuqujeꞌ qakꞌuꞌx chi ri uqꞌalajisanik qas tzij wi. \p \v 25 Ri Jesús xubꞌan xuqujeꞌ nikꞌaj taq jastaq chik, we ta kꞌu katzꞌibꞌax pa jujunal ronojel ri xubꞌano, kinchomaj in chi maj kakꞌojiꞌ wi ronojel ri wuj riꞌ cho ri uwachulew.