\id PRO pro - Quechua Huallaga Huánuco Bible -Peru 2010 (DBL -2013) \h PROVERBIOS \toc1 Proverbios \toc2 Proverbios \toc3 Prov. \mt1 Proverbios \ili ¿Pitaj upa mana tantiyaj? ¿Pitaj yarpaysapa musyaj yachaj? \im \bd ¿Imataj caycan cay librucho?\bd* Proverbios ninan caycan «tincuchiypa yachachicuycuna» ninanmi. Israelchöga caranmi cüracuna y profëtacunapis. Achca musyaj yachajcunapis caranmi. Runacuna imanöpis cawashanta ricarmi, marcacunata imapis päsashanta ricarmi chay musyaj yachajcunaga marca-masincunapaj achca yachachicuycunata shuntaran. Chay yachachicuycunataga shimillapami willapar yachachej. Y wasincunachöpis yachachej wamrancuna Tayta Dios munashanno cawananpaj. Chaycunatami cay Proverbios librumanga isquirbisha noganchïpis yachacunanchïpaj. \ip Proverbios libruchöga caycan musyaj yachajcuna shuntashan rimaycunami. Rimir caj parti caycan willapaycajno yachachicuycunami. Chaychöga yachay caycan alli warmino, rispitösa warmino. Mana tantiyaj upa caynami caycan pengacuyta mana yachaj warmino (1.8–9.18). \ip Quimsa partiman shuntashami caycan «Israelpa raynin Salomón yachaj car rimashan rimaycuna» (1.1; 10.1; 25.1). Payga musyaj yachaj cashpanmi intërucho rejsisha caran (ricay 1 Rey. 4.32–33; 10.23–24). Mas jucpis caycanmi waquin musyaj yachajcuna shuntashan yachachicuycuna (22.17–24.22 y 24.23–34). Mas jucpis caycan «Agur yachaj car rimashancuna» nishan (30.1–33). Y jucna caycan «Lemuel yachaj car rimashancuna» nishan (31.1–9). Cay libro ushan rispëtuyoj alli warmita alabashanwanmi (31.10–31). \c 1 \s1 Cay libruta imapaj isquirbishanpis \p \v 1 Israelpa raynin Davidpa wamran ray Salomón\x * \xo 1:1 \xt 1Rey. 4.32; Prov. 10.1; 25.1\x* rimashanmi cay rimaycunaga. \v 2 Cay rimaycunataga isquirbisha: \q1 Chayta yachacur runacuna yachaj cananpämi, \q1 yarpaysapa cananpämi, \q1 yachaj runacuna parlashanta tantiyacunanpämi,\x * \xo 1:2 \xt Stg. 1.5; 3.13–17\x* \q1 \v 3 willapashancunata chasquicunanpämi, \q1 quiquin tantiyacunanpaj, \q1 allillata rurananpaj, \q1 furmal cananpaj; \q1 \v 4 mana yarpachacoj mösucunata tantiyachinanpaj, \q1 yarpaysapa cananpaj. \q1 \v 5 Yachajcunapis, \q1 yarpaysapacunapis cay rimaycunata wiyarga masmi yachacun. \q1 \v 6 Chauraga tantiyanmi yarpaysapacuna parlashanta, \q1 adibinansancunata, willapancunata. \b \q1 \v 7 Rasunpa yachaj canapäga rimëru \nd Tayta Diostami\nd* rispitar yäracuypaj. \q1 Tantiyacuyta mana munajcunami ichanga alli yachachicuycunatapis, willapashancunatapis manacajman churan.\x * \xo 1:7 \xt Job 28.28; Sal. 111.10; Prov. 9.10; 15.33\x* \s1 Mösucunata willapashan \q1 \v 8 Ïju, taytayqui willapäshushayquita sumaj wiyacuy. \q1 Mamayqui tantiyachishushayquitaga ama gongaychu. \q1 \v 9 Chay willapäshushayqui, chay tantiyachishushayqui gampäga canga cuyayllapaj adurnunömi.\x * \xo 1:9 \xt Prov. 6.20–21\x* \q1 \v 10 Ïju, juchasapacuna juchata rurachiyta munashuptiqui \q1 ama ruranquichu.\x * \xo 1:10 \xt Sal. 1.1\x* \q1 \v 11 Paycunaga capas nishunquiman: \q1 «Aywashun. Runacuna näninpa aywajta pacacuycullar shuyaräshun. \q1 Alli runa päsacuycajta wañurachishun. \q1 \v 12 Alli runacunataga illajpita illgarachishun, \q1 gueshya charir imanömi illajpita wañurachin, chayno. \q1 \v 13 Chayno rurarmi rïcuyäshun. \q1 Chaynöpami wasinchichöpis imapis mana pishëmäshunpächu. \q1 \v 14 Juc pachallacho goturpäshun. Llapanta yarpashanchïno rurashun. \q1 Guechushanchëga llapanchïpämi canga» nir. \q1 \v 15 Ïju, paycunawanga ama goturaychu. \q1 Paycuna yarpashan juchataga ama ruräshiychu. \q1 \v 16 Paycunaga imay örapis yarparaycan mana allita rurayllapämi. \q1 Wañuchicuyllatami yarparcaycan.\x * \xo 1:16 \xt Isa. 59.7; Rom. 3.15\x* \q1 \v 17 Pichiusacuna ricaycaptenga \q1 yangallami trampatapis churanchi. \q1 \v 18 Chay runacunami ichanga quiquin mana alliman chayanallanpaj llapantapis camariycan. \q1 Quiquillanmi wañuytapis ashircaycan. \q1 \v 19 Chaynömi yargaj runacunapis: \q1 Yargaj-cashallanwanmi wañuytapis tarin. \s1 Yachaj cananpaj willapashan \q1 \v 20 Yachayga willacoj warminöpis cällicunachömi, \q1 läsacunachömi sinchipa gayacuycan. \q1 \v 21 May-chaychöpis achca runa cashanchömi willacuycan. \q1 Siudäman yaycuna puncucunachöpis willacuycanmi:\x * \xo 1:21 \xt Prov. 8.1–3\x* \q1 \v 22 «Mana tantiyacojcuna, \q1 ¿imaycamaraj llutancunallapaj yarparaycanqui? \q1 Pitapis mana cäsoj mösucuna, \q1 ¿imaycamaraj pï-maytapis asipar cushipanqui? \q1 Yarpayniynaj mösucuna, \q1 ¿imaycamaraj yachaj caytapis manacajman churarcaycanqui? \q1 \v 23 Willapashäcunata sumaj wiyacuy-llapa. \q1 Chauraga nogami llapan yachashäta musyachishayqui. \q1 Yarpaynëcho caycajtaga llapantami yachachishayqui. \q1 \v 24 Yaparir yaparirmi gamcunataga shamunayquipaj willashcä. \q1 Chaypis manami cäsumashcanquichu. \q1 \v 25 Chaypa ruquenga willapashäcunatapis manami wiyacushcanquichu. \q1 Piñacur tantiyachishäcunatapis manami chasquicushcanquichu. \q1 \v 26 Chaypitami mana allicunaman chayaptiqui nogapis cushipäshayqui. \q1 Fiyupa manchariycashayqui örami asipäshayquipaj. \q1 \v 27 Manchacushayqui löcu tamyano, disigrasya illajpita löcu wayrano chayashuptiqui, \q1 ima ruraytapis mana camäpacur fiyupa llaquicuycaptiquimi cushipäshayquipaj. \b \q1 \v 28 «Chay öraga gayacamaptiquipis manami wiyashayquinachu. \q1 Ashimarpis manami tarimanquipänachu. \q1 \v 29 Gamcunaga yachayta manacajmanmi churaycanqui. \q1 \nd Tayta Diosta\nd* rispitaytapis manami munanquichu. \q1 \v 30 Tantiyachiptëpis manami tantiyacushcanquichu. \q1 Piñacur willapashäcunatapis manacajmanmi churashcanqui. \q1 \v 31 Mana wiyacushayquipitami fiyupa ñacanquipaj. \q1 Juchayqui-tupumi fiyupa ñacayman chayanquipaj. \q1 \v 32 Mana tantiyacojcunaga mana tantiyacushanpitami wañuymanpis chayan. \q1 Tantiyacuyta mana munajcunapis imapäpis mana yarpachacushpanmi ushacan. \q1 \v 33 Willapashäta chasquicojcunami ichanga cushishalla goyanga. \q1 Imapitapis mana manchacuypa goyanga.» \c 2 \s1 Tantiyacoj car alli cawananchïpaj nishan \q1 \v 1 Ïju, willapashäcunata sumaj wiyacuy. \q1 Willapashä mandamintucunatapis umayquiman sumaj churay. \q1 \v 2 Yachaj canayquipaj sumaj wiyacuy. \q1 Tantiyachishäcunataga ushajpaj umayquiman churay. \q1 \v 3 Llapan shonguyquipa llapan callpayquiwan mañacuy \q1 yachaj canayquipaj, yarpaysapa canayquipaj. \q1 \v 4 Chaytaga ashiy pamparaj guellayta, gorita ashejno. \q1 \v 5 Chayrämi tantiyanquipaj \nd Tayta Diosta\nd* imano rispitana cashantapis. \q1 Chaynöpami Tayta Diostapis rejsinquipaj. \q1 \v 6 \nd Tayta Diosllami\nd* yachaytapis yachachimanchi. \q1 Payllami tantiyachimanchïpis, yarpaysapayächimanchïpis. \q1 \v 7 Juchata mana rurajcunata \q1 Payga yanapanmi, imapitapis chapanmi. \q1 \v 8 Allillata rurar cawajcunataga Tayta Diosmi cuydan. \q1 Payman yäracojcunataga imapitapis chapanmi. \q1 \v 9 Chauraga musyanquipämi alli cajtapis, rasun cajtapis. \q1 Tayta Dios munashanno goyaytapis musyanquipämi. \q1 \v 10 Fiyupami yachanquipaj. \q1 Yachaj carga cushishami goyanquipaj. \q1 \v 11 Tantiyaj cashayquiwan yarpaysapa cashayquega \q1 manami ima mana allimanpis chayachishunquipächu. \b \q1 \v 12 Chaypitami llutan mana alli ruraycunapitapis chapäshunquipaj. \q1 Juchasapa runacunapitapis salbashunquipaj. \q1 \v 13 Salbashunquipaj alli rurayta cachaycur jucha rurayman cutej runacunapa maquinpita. \q1 \v 14 Washäshunquipaj mana allita rurariycur cushicojcunapita; \q1 llutancunata rurariycur cushicuypita fistata rurajcunapita. \q1 \v 15 Chay runacunaga allita ruraycashantami cachaycusha. \q1 Llutancunata rurarmi pantacasha carcaycan. \q1 \v 16 Runanta raysunaj warmicunapitapis chapäshunquipämi. \q1 Alli shimillanpa parlapäshuptiquipis gamga manami gaticurcunquipächu.\x * \xo 2:16 \xt Prov. 7.5\x* \q1 \v 17 Chay warmiga jipash cashanpita-pacha caj majantapis cachaycunmi. \q1 Tayta Diosta aunishantapis gongaycunmi. \q1 \v 18 Majanta raysunaj warmiwan cacuyga jucha aparicuymi. \q1 Chay warmiwan cacorga juchasapacuna wañur aywashanmanmi aywaycan. \q1 \v 19 Chay warmita gaticurcöga manami allimanga cutinnachu. \q1 Manami alli caminupa purinnachu. \b \q1 \v 20 Ïju, gam ichanga alli caminupa puriy. \q1 Allillata ruraj runacunano goyay. \q1 \v 21 Dios munashanno goyajcunami, pipis mana rimasha goyajcunami \q1 cay pachacho alli cawanga. \q1 \v 22 Fiyu runacuna, mana yäracuypaj runacuna ichanga jachata achurisha illgajnömi cay pachapita illganga.\x * \xo 2:22 \xt Sal. 37.9\x* \c 3 \s1 Yachaj cayman imano chayananpäpis \q1 \v 1 Ïju, ama gonganquichu llapan yachachishäta. \q1 Willapashäcunataga umayquiman sumaj churacuy. \q1 \v 2 Chaynöpami unaycama alli cawanquipaj. \q1 \v 3 Ama imaypis gonganquichu cuyapäcoj cayta. \q1 Chaycunataga shonguyquiman sumaj churacuy. \q1 \v 4 Chayno alli cawaptiquega Tayta Diospis allimi ricashunquipaj; \q1 runacunapis rispitashunquipämi.\x * \xo 3:4 \xt Luc. 2.52\x* \b \q1 \v 5 Llapan shonguyquipa \nd Tayta Diosman\nd* yäracuy. \q1 Quiquiqui yachashayquimanga ama yäracuychu.\x * \xo 3:5 \xt Rom. 12.16\x* \q1 \v 6 Imata ruraycashayquichöpis Tayta Diosllaman yäracuy. \q1 Chauraga paymi alli caminupa pusharäshunquipaj. \q1 \v 7 Ama yachaj-tucunquichu. \q1 Chaypa ruquenga \nd Tayta Diosta\nd* manchacushpayqui jucha ruraypita witicuy. \q1 \v 8 Chayno allita ruraptiquega cuerpuyquipis sänumi cangapaj; sinchimi canquipaj. \b \q1 \v 9 Ima-aycayqui cashallanpitapis \nd Tayta Diosta\nd* rispitar garayniquita apay. \q1 Micuyniquita rimir-punta shuntar raquishayquitaga paypaj apay. \q1 \v 10 Chauraga Tayta Diosmi micuyniquicunatapis, micuy churacuna wasiquichöpis juntay-juntay cachenga. \q1 Bïnuyquipis wiñacunayquicunacho imaypis manami pishengachu. \q1 \v 11 Ïju, \nd Tayta Diosninchi\nd* piñacushuptiquega ama jagayanquichu. \q1 Pay willapäshuptiqui ama manacajman churanquichu.\x * \xo 3:11 \xt Job 5.17; Heb. 12.5–6\x* \q1 \v 12 \nd Tayta Diosga\nd* cuyashan wamrancunatami piñacun\x * \xo 3:12 \xt Apoc. 3.19\x* \q1 imanömi taytanpis cuyay wamranta piñacun, chayno.\x * \xo 3:12 \xt Deut. 8.5; 2Sam. 7.14; Heb. 12.5–6\x* \b \q1 \v 13 Cushishami goyanga yachaj runaga, \q1 alli yarpayniyoj runaga. \q1 \v 14 Yachaj cayga guellaypitapis masmi bälin. \q1 Gorita tarishanchïpitapis masmi gänachimanchi. \q1 \v 15 Yachaj caymanga cuyayllapaj perlas rumipis manami tincunchu. \q1 Mas fiyupa cuyay cajpis manami tincunchu. \q1 \v 16 Yachayga derëchu caj maquinwan mana ushacaj cawaytami tarichicun. \q1 Ichoj cajwannami ima-aycatapis tarichin; pï-maypis rispitananpaj yanapan. \q1 \v 17 Chay yachay nishannölla rurarga alli cushishami goyanga. \q1 Nishannölla goyarga cushisha goyaytami tarin. \q1 \v 18 Yachacojcunata yachayga allimi goyächin. \q1 Pipis yachaj cäga cushishami cawanga. \q1 \v 19 \nd Tayta Diosga\nd* yachaj cayninwanmi cay pachatapis sumaj tacyachisha. \q1 Yarpaysapa cayninwanmi janaj pachatapis sumaj camacächisha. \q1 \v 20 Fiyupa yachaj munayniyoj cayninwanmi lamartapis raquisha; \q1 tamyamunanpäpis camacächisha. \b \q1 \v 21 Ïju, mana yamacaypa allillata ruranqui. \q1 Sumaj yarpachacurir imatapis allillata ruranqui. \q1 \v 22 Chaura gampäga cangapaj alli goyaymi. \q1 Runacunapis gampäga alli cashayquitami parlanga. \q1 \v 23 Chauraga mana manchacuypami maypapis purinquipaj. \q1 Manami chayanquipächu ima mana allimanpis. \q1 \v 24 Puñurpis manami manchacunquipänachu. \q1 Mana yarpachacuypanami puñucunquipäpis.\x * \xo 3:24 \xt Sal. 3.5; 4.8\x* \q1 \v 25 Illajpita ima chayashunayquitapis manami manchacunquipächu. \q1 Fiyu runacunata mana alli chayaptinpis gamga manami manchacunquipächu. \q1 \v 26 \nd Tayta Diosmi\nd* cuydaycäshunquipaj. \q1 Mana alliman chayanayquitapis manami dëjashunquipächu. \b \q1 \v 27 Yanapänanpita ñacaycaptenga pitapis yanapanqui. \q1 Timpuyqui caycaptenga ama fiyu canquichu.\x * \xo 3:27 \xt Mat. 5.42\x* \q1 \v 28 Ima-aycayquipis caycaptin mañacushuptiquega \q1 ama «wararaj yawachishayqui» ninquichu. \q1 \v 29 Pipis yäracushuptiquega \q1 ama llutanta ruranquichu. \q1 \v 30 Pipis achäquita mana ashipaycäshuptiquega \q1 ama piwanpis rimanacunquichu. \q1 \v 31 Fiyu runa rurashantano ruraytaga ama munapanquichu. \q1 Mana allita rurashancunatanöga ama ruranquichu. \q1 \v 32 Fiyu runacunataga \nd Tayta Dios\nd* melanäcunmi. \q1 Alli runacunatami ichanga alli rican. \q1 \v 33 Juchasapacunata \nd Tayta Diosga\nd* famillyantintami manacajman churan. \q1 Alli runacunatami ichanga famillyantinta bindisyunta gon. \q1 \v 34 Manacajman pitapis churajcunataga quiquintami Tayta Diospis manacajman churan. \q1 Umildicunatami ichanga alli ñawinpa rican.\x * \xo 3:34 \xt Stg. 4.6; 1Ped. 5.5\x* \q1 \v 35 Yachajcunataga pï-maypis rispitangami. \q1 Tantiyacuyta mana munajcunami ichanga pengaycho canga. \c 4 \s1 Alli cawaypaj willacushan \q1 \v 1 Wamracuna, taytayqui willapäshushayquitaga sumaj wiyacunqui. \q1 Umayquiman sumaj churacunqui alli tantiyaj canayquipaj. \q1 \v 2 Nogaga allimi yachachishcä. \q1 Chay yachachishäcunataga ama gongaychu. \q1 \v 3 Nogapis mama taytawanmi goyashcä. \q1 Amatar cuyarmi paycunaga uywamaran. \q1 \v 4 Papänëmi yachachimar willapämar cayno nimaj: \q1 «Llapan willapashäcunata umayquiman sumaj churacuy. \q1 Willapashäcunano rurarga allimi goyanquipaj. \q1 \v 5 Yachaj canayquipaj willapashäcunataga sumaj wiyacuy. \q1 Willapar yachachishäcunataga ama gongaychu. \q1 \v 6 Yachaytaga fiyupa cuyanqui. Ama cachaycunquichu. \q1 Mana cachaycuptiqui yachayga fiyupa allimanmi churashunquipaj. \q1 \v 7 Imatapis cachaycur rimëruga yachaytaraj umayquiman sumaj churay tantiyaj canayquipaj. \q1 \v 8 Yachayta cuyaptiqui yachayga allimanmi churashunquipaj. \q1 Llapan shonguyquiwan fiyupa yachayta munaptiquega pipis allimi rispitashunquipaj. \q1 \v 9 Nishäcunata wiyacorga sumaj adurnashanömi caycanquipaj. \q1 Achic-achicyaycaj corönashanömi canquipaj.» \b \q1 \v 10 Ïju, llapan willapashäcunata sumaj wiyacuy. \q1 Willapashäta wiyamarga unaycamami cawanquipaj. \q1 \v 11 Quiquëmi llapan yachachishäcunata sumaj tantiyachishayqui. \q1 Alli caminupami purichishayqui. \q1 \v 12 Alli caminupa purerga manami mana alliman chayanquipächu. \q1 Llutancunamanpis manami chayanquipächu. \q1 \v 13 Willapar yachachishushayquicunataga umayquiman sumaj churacuy. \q1 Ama gongaychu. \q1 Willapäshushayquicunata wiyacorga allimi goyanquipaj. \q1 \v 14 Mana allita ruraj runacunamanga ama tallupaychu. \q1 Mana allita rurashancunataga ama yachacunquichu. \q1 \v 15 Paycuna goturashanmanga ama yaycapanquichu. \q1 Yaycunayquipa ruquenga tumarcur juc-läpa päsacunqui. \q1 \v 16 Mana allita rurananpaj yarpashanta manaraj rurashancamaga \q1 manami jamaytapis tarinchu. \q1 Pitapis manaraj mana alliman chayachishancamaga \q1 paycunapäga manami puñuypis puñuychu. \q1 \v 17 Paycunaga mishquilla micuycaj-nirajmi mana allita ruran. \q1 Mishquilla upuycaj-nirajmi wañuchicun. \b \q1 \v 18 Alli runacuna alli goyashanga caycan pacha warämur achicyajnömi. \q1 \v 19 Juchasapacuna mana alli goyashanmi ichanga caycan fiyupa manchacuypaj yanauyaycaj chacayno. \q1 Chay runacunaga manami musyanchu imaman tacacushantapis.\x * \xo 4:19 \xt Sal. 1.6\x* \b \q1 \v 20 Ïju, willapashäcunataga sumaj wiyacuy. \q1 Willapashäcunataga mana gongaypa yarparay. \q1 \v 21 Tantiyachishäcunata ruraytaga ama gongaychu. \q1 Llapanta sumaj umayquiman churacuy. \q1 \v 22 Willapashäcunami wiyacojcunataga alli goyayta tarichin. \q1 \v 23 Ima-aycayquitapis cuydashayquipita masta cuyday shonguyquicho yarpashayquicunata. \q1 Yarpashayqui imanöpis cashanpitami goyanqui allipis u mana allipis. \q1 \v 24 Umayquipita jorgurcur manacajcunataga ama rimanquichu. \q1 Ama llullacunquichu. \q1 \v 25 Chayanayquipaj cajllaman yarparay. \q1 Juc-lämanga ama yarpaychu. \q1 \v 26 Mayman japaycashayquitapis sumaj ricay. \q1 Alliman japarga manami tuninquipächu. \q1 \v 27 Alli caminupa puriycashayquipitaga janaman ni uramanpis ama yaycunquichu. \q1 Mana allicunataga ama ruraychu. \c 5 \s1 Mañösa warmicunawan mana cacunanpaj \q1 \v 1 Ïju, yachachishäcunata sumaj wiyacuy. \q1 Yachaj caynëwan willapashätaga sumaj yarparay. \q1 \v 2 Llapan willapashäcunata wiyacorga alli yachajmi canquipaj. \q1 Chaynöpami maychöpis yachaj cayniquiwanga alli parlanquipaj. \q1 \v 3 Mañösa warmiga mishquillarämi parlanpis. \q1 Asëtipitapis mas llampu cuyayllapämi rimashancunapis. \q1 \v 4 Chayno warmita chasquipaj cäga asgächicojnörämi llaquicongapaj. \q1 Ishcan-lädupa afilasha cuchillunörämi rimayninpis. \q1 \v 5 Chay-niraj warmiwan purerga wañongapämi. \q1 Sepultüramanmi chayanga. \q1 \v 6 Chayno warmiga alli goyaypaj manami yarpachacunchu. \q1 Llutanta ruraycashancunatapis manami tantiyacunchu. \b \q1 \v 7 Ïju, chaymi llapan willapashäcunata sumaj wiyacuy. \q1 Willapashäcunataga ama gonganquichu. \q1 \v 8 Mañösa warmipitaga witicuy. \q1 Ni wasi puncullanmanpis ama chayanquichu. \q1 \v 9 Mana witicuptiquega pengaymanmi chayanayquipaj. \q1 Fiyu runami ima-aycayquitapis guechushunquipaj. \q1 \v 10 Ñacar arushayquitapis jäpa runacunami shuntanga. \q1 \v 11 Chauraga ñacayman chayar, gueshya charishuptiqui llaquicur waganquipaj. \q1 \v 12 Chayrämi ninquipaj: «Imanir-raj willapämashancunata manacajman churarä. \q1 Piñacamaptin, imanir-raj mana wiyacurächu. \q1 \v 13 Yachajcuna yachachimaptinpis manami wiyacojchu cä. \q1 Willapämajcuna allita willapämaptinpis manami wiyacojchu cä. \q1 \v 14 Cananga llapan runacunami musyan \q1 pasaypa mana allimanna chayaycashäta» nir. \b \q1 \v 15-18 Mösu caycällar majachacashayqui warmillawan cuyanacushpayqui alli goyay. \q1 Majayquega caycan pashtaj pucyunömi. \q1 Chaymi yacunarga quiquiquipa pashtaj pucyullayquipita upucunqui. \q1 ¿Pucyuyquipita pashtamoj yacuyquega cällicunapa läsacunapa aywar pirdicunmanchuraj? \q1 Pucyuyquiwan chaycho pashtamoj yacuga gamllapami. \q1 Quiquillayquipa caycaptenga ama dëjaychu juccuna upunanta. \q1 ¡Alli rispitasha cachun quiquiquipa pashtaj yacuyquega! \q1 Chaymi majachacashayqui warmillawan cuyanacushpayqui alli goyäcuy. \q1 \v 19 Mösullayquicho tarishayqui warmiga cuyayllapaj lluychunömi. \q1 Payga mana cachaypami cuyashunqui. \q1 Cuyacuynenga shonguyquitapis fiyupami cushicachichun. \q1 \v 20 Ïju, quiquiquipa majayquiwan alli cushisha goyaycashpayquega \q1 ¿imanir-raj majayoj warmicunawanga cacunquiman? \q1 ¿imanirtaj chay-niraj warmicunata macallarcur cuyaycunquiman? \b \q1 \v 21 Imanölla runa cawashantapis \nd Tayta Diosga\nd* ricaycanmi. \q1 Imanölla runa purishallantapis ricaycanmi. \q1 \v 22 Juchasapacunataga quiquin mana allita rurashancunallami tunichenga. \q1 Chaychica juchata aparicushanmi chariranga. \q1 \v 23 Tantiyacuyta mana munashanpitami tucuy mana allimanpis chayanga. \q1 Mana wiyacoj cayninwanmi wañuymanpis chayanga.\x * \xo 5:23 \xt Prov. 7.6–27; 23.27\x* \c 6 \s1 Jucta mana garantiyananpaj \q1 \v 1 Ïju, bisïnuyquita garantiyasha carga, \q1 jäpa runata garantiyasha carga \q1 \v 2 quiquillayquimi mana alliman chayaycanqui. \q1 Shimillayquipitami achcaman tuninquipaj. \q1 \v 3 Ïju, garantiyashayquipita jucpa munayninman chayasha carga noga nishäta ruray. \q1 Pengayta juc-läman jitaycur yanasayquiwan alli arriglay. \q1 \v 4 Ama wiyaräcuychu. \q1 Ni jamaytapis ama tariychu arriglanayquicama. \q1 \v 5 Runa wañuchinanpita lluychu gueshpishanno ayguicuy. \q1 Runa charinanpita pichiusa gueshpishanno gueshpicuy. \s1 Guellacunata piñacushan \q1 \v 6 Ticsacuna imano rurashallantapis ricacuy guella runacuna. \q1 Ticsacuna imano rurashallantapis ricaycur yachacuy. \q1 \v 7 Paycunapaga mandajninpis manami canchu. \q1 Imata rurananpäpis pipis manami mandanchu. \q1 \v 8 Niycarmi usya quillallacho micuynincunata shuntacun. \q1 Micuy cashan wichallan shuntar churacun. \q1 \v 9 Guellacuna, ¡ama puñuräcuynachu! \q1 ¡Ama jitaräcuynachu! \q1 \v 10 Puñucushayquicama, jajtaycashayquicama, \q1 maquiqui ogllasha cacushayquicama, \q1 \v 11 muchuyga puricachaj runa-jina \q1 pillyacunan aptasha magashunayquipaj shamojnörämi chayapaycushunquipaj.\x * \xo 6:11 \xt Prov. 24.33–34\x* \s1 Mana allita ruraj runacuna imano cashanpis \q1 \v 12 Mana alli ruraj runacunaga \q1 llullacushpan runapa washanta rimallarmi purin. \q1 \v 13 Ñawillanwan guepishtapan. \q1 Chaquincunawan dëduncunawan sëñapäcuytami yachan. \q1 \v 14 Mana allicunallatami yarpanpis. \q1 Mana allicunata yarpachacuraycällarmi purinpis. \q1 Pï-maytapis inrïduta rurallarmi purinpis. \q1 \v 15 Chaypitami illajpita ñacayman chayapayconga. \q1 Mana yarpashapitami tucuy-niraj mana allicunaman chayanga. \q1 Juc ñipiyllachömi ushacanga. \s1 Tayta Dios melanäcushan cajcuna \q1 \v 16 Sojta castata, asta ganchis castatami \nd Tayta Diosga\nd* fiyupa melanäcun: \q1 \v 17 Alli-tucojcunata, \q1 llullacunata, \q1 alli goyäcoj runata wañuchejta, \q1 \v 18 jucha aparicuyllapaj yarparajta, \q1 juchata rurallar cörricachajcunata, \q1 \v 19 llullacur jucpa contran declarajcunata, \q1 castanwan pillyananpaj inrïduta rurajcunata. \s1 Mañösa warmiwan mana cacunanpaj piñacushan \q1 \v 20 Ïju, taytayqui willapäshushayquicunata sumaj wiyacuy. \q1 Mamayqui taytayqui yachachishushayquicunata ama gongaychu. \q1 \v 21 Mana gonganayquipaj shonguyquicho sumaj yarparay. \q1 Perlas piñi wallgata wallgarajnöpis mana yamacaypa yarparay.\x * \xo 6:21 \xt Prov. 1.8–9\x* \q1 \v 22 Maypa aywaptiquipis chay yachachishäcunaga allimanmi chayachishunquipaj. \q1 Ima mana allipitapis chapäshunquipämi. \q1 Riccharcuptiquinami alli yarpayta goshunquipaj. \q1 \v 23 Mandamintucunaga achqui tübu rataycajnömi caycan. \q1 Yachachicuypis achquinömi. \q1 Corrijimashanchïta piñacamashanchïta sumaj wiyacorga alli cawaytami tarishun.\x * \xo 6:23 \xt Sal. 119.105\x* \q1 \v 24 Mañösa warmipita, \q1 alli shimillanpa jäpa warmi luwarta goshuptiquipis chapäshunquimi. \q1 \v 25 Chay warmi cuyayllapaj car luwarta goshuptiquipis ama rimapanquichu. \q1 Ñipchipar ricapäshuptiquipis ama gaticurcunquichu. \q1 \v 26 Guellayllapaj runata chasquej warmiwan cacorga micunanpaj cajtapis runa ushanmi. \q1 Majanta ganrachej warmiwan cacurmi ichanga pirdicanna. \q1 \v 27 Pipis shanshata millgayninman wiñacorga \q1 röpantami rupaconga. \q1 \v 28 Pipis shansha jananpa purerga \q1 chaquintami rupaconga. \q1 \v 29 Chaynömi runapa warminwan cacojpis \q1 juchata aparicushanpita castïgucho canga. \s1 Mañösa warmiwan cacuptin ima päsashanpis \q1 \v 30 Micunanpaj mana captin pachanpaj suwacojcunataga \q1 manami pipis jamurpanchu. \q1 \v 31 Mana jamurparpis suwacushanta tariparga suwacushanpita ganchis cutipa mastarämi pägachenga. \q1 Chayno, jananmanpis imata charashallantapis ushajpämi guechonga. \q1 \v 32 Runapa warminwan cacöga mana tantiyacoj upa runami. \q1 Chayno carga quiquillanmi pirdican. \q1 \v 33 Juchata rurashanpitami magar-ushashapis, ashllir ushashapis canga. \q1 Chayno pengaycho cashanpitaga runacuna manami imaypis gongangachu. \q1 \v 34 Runan musyaycorga chay runapaj fiyupami rabyacurconga. \q1 Chayno car manami perdunanganachu. \q1 \v 35 «Mana allita rurashäpita pägashayqui» niptinpis manami munangachu. \q1 Ni ima-aycata pägayta munaptinpis manami perdunanganachu. \c 7 \s1 Mañösa warmi imano cashanpis \q1 Mañösa warmiga tucuy mäñatami yachan. \q1 \v 1 Ïju, llapan willapashäcunata sumaj wiyacuy. \q1 Willapashä mandamintucunataga umayquiman sumaj churacuy. \q1 \v 2 Mandamintuta willapashäcunata, yachachishäcunata sumaj wiyacuy. \q1 Ñawi nïñuyquita chapashayquinöraj yachachishäcunata yachacorga alli cawaytami tarinquipaj. \q1 \v 3 Yachachishäcunataga imaypis mana gonganayquipaj umayquiman sumaj churacuy. \q1 Maquiquiman isquirbiy. \q1 \v 4 Yachaytaga «pañëmi canqui» niy. \q1 Yarpaysapa caytapis «castämi canqui» niy. \q1 \v 5 Chaycunami salbashunquipaj runapa warminpita, \q1 alli shimillanpa luwarta gocoj warmipitapis.\x * \xo 7:5 \xt Prov. 2.16\x* \b \q1 \v 6 Juc junaj, ricchacuycarä \q1 wasëpa bentäna rëjas uchcullanpa. \q1 \v 7 Ricapaycarä mana tantiyacoj mösucunata. \q1 Chaycho ricapaycarä mas mana yarpachacoj mana tantiyacoj caj mösuta. \q1 \v 8 Chay mösuga cälli isquïnaman chayar jucaj-lä cälliman chimpariran \q1 mañösa warmipa wasin caj-läman. \q1 \v 9 Intiga yagashana captin, \q1 pachaga chacaycaranna. \q1 \v 10 Mañösa warmiga illajpita llojshiriran tincunanpaj jipash tucur, \q1 milluycachaycar, guepishtaycachar. \q1 \v 11 Chay warmiga wasinta cachaycur-cachaycur puricoj warmimi. \q1 Näni quinraycho wapiycachayllatami yachan. \q1 \v 12 Chay warmiga cällicunapa, läsacunapa puricun. Isquïnacunacho ichiycachäcun. \q1 Pï runatapis rimir-puntata yurircoj cajta luwarta gonanpaj shuyaraycan. \q1 \v 13 Chay warmi yarpayniynaj mösuwan tincurcorga juclla \q1 macallacurcusha, muchayta gallaycusha. \q1 Mana pengacuypa nisha: \q1 \v 14 «Alli goyaypita sacrifisyuta garanäpämi aunirä. \q1 Chayno aunishätaga canan junajmi cumlishcä. \q1 \v 15 Chaymi gamwan tincoj llojshimushcä. \q1 Gamwan tincuytaga fiyupami munarä. \q1 Yarpashänöllami tincuycunchi. \q1 \v 16 Cämämanpis mashtashcä \q1 Egiptucho awashan lïnupita cuyayllapaj cullchatami. \q1 \v 17 Cämätaga pichushcä \q1 mïrra, áloe, canëla perfümiwan. \q1 \v 18 Wasëman juclla yaycushun. \q1 Warayllata cacushun. \q1 Munashanchïno waräcushun. \q1 \v 19 Runäga manami caychöchu. \q1 Carupami aywacusha. \q1 \v 20 Chaychica guellayta apacurcurmi aywacusha. \q1 Llëna quillachörämi cutimonga» nir. \b \q1 \v 21 Chayno cuyacoj shiminwan parlapaycällar, \q1 yaparir-yaparir niycällar mösutaga aunichisha. \q1 \v 22 Aunircorga mösupis warmipa guepanta wasiman yaycusha. \q1 Pishtananpaj quiquillan töru aywacuycajno, \q1 togllaman lluychu yaycupaycoj-japuy yaycusha. \q1 \v 23 Aywasha wañunanpaj cashanta mana musyashpan \q1 trampaman pichiusa yaycupaycojno. \q1 Shongunpa tucsipaycuptinrämi mayanga. \b \q1 \v 24 Ïju, chaymi sumaj wiyacamay. \q1 Willapashäcunataga llapanta sumaj tantiyacuy. \q1 \v 25 Chay-niraj warmitaga ama parlapanquipischu ni munapanquipischu. \q1 Chay-niraj warmillapitaga ama llutancunaman chayanquichu. \q1 \v 26 Chayno warmicunaga achca runatami wañuyman chayachisha. \q1 Wañuchishancunaga aypallami. \q1 \v 27 Chay-niraj warmicunaman aywaparga caycanqui \q1 wañuyman aywapaycajnönami. \c 8 \s1 Yachay rimashan \q1 \v 1 Yachayga willacoj warminömi gayacuyparaj willacuycan. \q1 Tantiyaypis llapan wiyanantami munan.\x * \xo 8:1 \xt Prov. 1.20–21\x* \q1 \v 2 Puytush lömaman ichiycur, \q1 näni raquejcunaman ichiycur willacuycan. \q1 \v 3 Marcaman yaycuna puncucunacho gayacuycan: \q1 \v 4 «Runacuna, canan parlamushäga \q1 caycan gamcuna wiyacunayquipämi. \q1 \v 5 Tantiyacuyta mana munaj mösucuna, \q1 yarpayniyoj canayquipaj yachacuy. \q1 \v 6 Wiyamay-llapa. \q1 Fiyupa allicunatami willapäshayqui. \q1 Dios munashan cajcunatami yachachishayqui. \q1 \v 7 Rasun cajllatami yachachishayqui \q1 Nogaga manami llullacöchu. \q1 \v 8 Rasun cajllatami rimä. \q1 Ichicllatapis manami llullacöchu. \q1 \v 9 Yachachishäga fäsi yachacuymi yarpaysapacunapäwan tantiyacojcunapäga. \q1 Chaycunaga manami llutanchu. \q1 \v 10 Guellayta gorita ashinayquipa ruquenga \q1 yachachishätaraj wiyacuy, yachacuy. \q1 \v 11 Yachaymanga manami tincunchu cuyayllapaj perlas rumipis. \q1 Mas fiyupa munay cajpis manami tincunchu. \b \q1 \v 12 «Noga yachayga juc runanömi cä. \q1 Nogami runataga yarpayniyojyächë. \q1 \v 13 \nd Tayta Diosta\nd* rispitaj runaga mana alli cajcunata llapantami chiquin. \q1 Nogaga chiquëmi alli-tucojta, \q1 jucha aparicojta, llapan llullacojta. \q1 \v 14 Nogami yarpächë imapäpis; imata rurananpäpis camacächë. \q1 Nogami camacächë yarpaysapa cananpäpis, callpayoj cananpäpis. \q1 \v 15 Nogapitami raycunapis munaynincho runacunata chararan. \q1 Rasun cajllata rurar arriglajcunapis runacunata alli arriglan. \q1 \v 16 Nogapitami llapan mayur mandajcunapis chaychica runata mandan. \q1 Noga captëmi autoridäcunapis alli arriglan. \q1 \v 17 Cuyamajcunata nogaga cuyämi. \q1 Ashimajcunapis yachacunmi. \q1 \v 18 Nogami camacächë rispitasha cananpaj, ima-aycayojpis cananpaj. \q1 Ima-aycata chasquinanpäpis, allicho llojshinanpäpis camacächë. \q1 \v 19 Noga tarichishäga allinnin goripitapis mas allimi. \q1 Munachishäga aypalla guellaypitapis mas allimi. \q1 \v 20 Nogaga llapantapis alli cajllatami camacächë. \q1 Alli cajta rurayllachömi goyä. \q1 \v 21 Cuyar yachacamajcunataga ima-aycatapis tarichëmi. \q1 Tarichë wasincho ima-aycanpis mana pishej cananpaj. \b \q1 \v 22 «\nd Tayta Diosga\nd* gallaycunallanchönami nogata ruramaran. \q1 Imatapis manaraj camallarnami ruramaran.\x * \xo 8:22 \xt Apoc. 3.14\x* \q1 \v 23 Imapis manaraj captin gallarinanchömi ruramaran. \q1 Cay pachatapis manaraj camallarnami ruramaran. \q1 \v 24 May-may lamarcunapis manaraj captillannami ruramaran. \q1 Pucyucunapis manaraj pashtamuptin, mayucunapis manaraj aywaptillannami ruramaran. \q1 \v 25 Puntacunawan jircacunapis manaraj captinmi \q1 Tayta Dios mayna ruramashana caran. \q1 \v 26 Chay öraga chaqui jircacunapis, ni allpapis manami caranrächu. \q1 Cay munducho ñuchu allpa caycajpis manami caranrächu. \q1 \v 27 Janaj pachaman yacuta raquiptin, \q1 allpaman yacuta raquiptin, \q1 paychömi caycarä. \q1 \v 28 Syëluman pucutayta camacächiptin, \q1 lamarcho yacu mana pishïnanpäpis camacächiptin \q1 paywanmi caycarä. \q1 \v 29 Allpa jananman mana llojshimunanpaj lamar yacuta camacächiptin, \q1 allpa mana cuyucunanpaj sumaj tacyachiptin\x * \xo 8:29 \xt Job 38.8–11; Sal. 104.6–9; Jer. 5.22\x* \q1 \v 30 paychömi nogaga caycarä nishanta rurar. \q1 Nogami payta cushicachej cä. \q1 Mana cachariypami cushisha paycho caycarä. \q1 \v 31 Tayta Dios camashan pachacho fiyupa cushishami caycashcä. \q1 Runata ricar fiyupami cushicurä.\x * \xo 8:31 \xt Job 28.23–27\x* \b \q1 \v 32 «Wamräcuna, canan willapashätaga sumaj wiyacuy. \q1 Yachachishäno cawarga cushishami goyanquipaj. \q1 \v 33 Yachachishäcunata sumaj wiyacuy. \q1 Yachaynëta tantiyachishäta ama manacajman churaychu. \q1 \v 34 Yachachishäta wiyacoj runaga fiyupa cushishami canga. \q1 Wiyamänanpaj wasë puncucho shuyämajcunaga cushishami goyanga. \q1 \v 35 Nogata tarimaj cäga imaycamapis cushishami cawanga. \q1 \nd Tayta Diospis\nd* allimi rican. \q1 \v 36 Nogata mana yarpämajcunami ichanga quiquillan mana allita ruracuycan. \q1 Chiquimajcunaga quiquincunami wañuyta ashiycan.» \c 9 \s1 Yachaj caywan mana yachaj cay \q1 \v 1 Yachayga wasinta allimi rurasha. \q1 Ganchis pilancuwan camarajllata arusha. \q1 \v 2 Nircurnami uywacunata pishtasha. \q1 Mas allinnin mishquej bïnuta rurachisha. \q1 Mësatapis camarisha. \q1 \v 3 Nircur warmi uywaynincunata cachasha gayacunanpaj. \q1 Chaura altunninman wichaycur gayacusha shuntacämunanpaj \q1 \v 4 «Mana tantiyacoj mösucuna cayman shamuy» nir. \q1 Wallca yarpayniyojcunata gayacusha \q1 \v 5 «Camaricushä micuyta micunapaj shamuy. \q1 Rurashä bïnuta upunapaj shamuy. \q1 \v 6 Ama ruraynachu mana allitaga. \q1 Chayrämi alli cawanquipaj. \q1 Yarpaysapa runano alli goyay» nir. \b \q1 \v 7 Fiyu runata piñacuptiquega ashllishunquipämi. \q1 Mana rispitacojta piñacuptiquega manacajmanmi churanga. \q1 \v 8 Mana rispitacojcunaga piñacuptiqui chiquipäshunquipämi. \q1 Yachaj runacunami ichanga piñacuptiqui fiyupa cushicurmi chasquicongapaj cuyashunquipaj. \q1 \v 9 Yachaj runaga yachachiptiqui masmi yachaj ricaconga. \q1 Alli runacunata yachachiptiqui masmi yachacongapaj. \q1 \v 10 Rasunpa yachaj canapäga \nd Tayta Diostami\nd* rimëruga rispitaypaj. \q1 Santo Tayta Diosta rejsejcunaga fiyupa yarpayniyojmi.\x * \xo 9:10 \xt Job 28.28; Sal. 111.10; Prov. 1.7\x* \q1 \v 11 Fiyupa allimi musyaj yachaj cayman chayashayquega. \q1 Chaypitami unaycama cawanquipaj. \q1 \v 12 Yachaj carga yachayniquiwanmi allicho goyanquipaj. \q1 Mana rispitacoj fiyu runa carmi ichanga jinyuyquipita ñacanquipäpis. \b \q1 \v 13 Mana tantiyacoj cayga washa-rima warminömi. \q1 \v 14 Washa-rimacunaga wasinpa puncuncunachöga bancuta churacuycur jamaran. \q1 Marcachöpis altu pataman wichaycurmi jamaran. \q1 \v 15 Nircur näninpa \q1 aywacuycajcunata gayan: \q1 \v 16 «Mana tantiyacoj upa mösucuna caypa shamuy» nir. \q1 Mana tantiyaj yarpayniynajcunatana gayacachin: \q1 \v 17 «Suwacuy yacuga masmi mishquin. \q1 Pacayllapa tantata micushaga mishquin» nir. \q1 \v 18 Gayaptin aywajcuna ichanga manami musyanchu chaycho wañuy caycashanta. \q1 Manami musyanchu gayashan runacunaga llapanpis wañunanta. \c 10 \s1 Salomonpa rimaynincuna \p \v 1 Salomón yachaj car rimashan rimaycuna: \b \q1 Yachaj wamraga maman-taytanta cushicachinmi. \q1 Mana tantiyacoj wamrami ichanga llaquicachin.\x * \xo 10:1 \xt Prov. 15.20\x* \b \q1 \v 2 Mana allicunata ruraypa rïcuyashanga manami dürangachu. \q1 Limyu mana yatapacoj cajcunami ichanga wañuypitapis salbacun.\x * \xo 10:2 \xt Prov. 11.4\x* \b \q1 \v 3 Alli runacunataga \nd Tayta Dios\nd* manami muchupacächinchu. \q1 Fiyucunatami ichanga micunanpaj ashiptinpis mana tarichinchu.\x * \xo 10:3 \xt Sal. 34.10\x* \b \q1 \v 4 Mana arucojcunaga imaypis muchupacayllachömi. \q1 Alli arojcunapami ichanga ima-aycanpis mana pishinchu. \b \q1 \v 5 Alli tantiyacoj runacunaga usya wichanmi micuyninta shuntapacun. \q1 Cosëcha wichan puñucuymi ichanga fiyupa pengay. \b \q1 \v 6 Alli runapäga bindisyun manami pishinchu. \q1 Fiyu runacunatami ichanga quiquin rurashallan mana alliman chayachin. \b \q1 \v 7 Alli runataga alli cashanpita fiyupami yarparan. \q1 Fiyu runatami ichanga manapis aycällatana gongaycärin. \b \q1 \v 8 Yachaj runacunaga willapashancunata llapantami tantiyacun. \q1 Mana tantiyar llutanta rimajcunami ichanga ushacaypa aywan. \b \q1 \v 9 Pipis mana rimasha limyu runaga cushishami goyäcun. \q1 Llutancunacho purejcuna mana allita rurajcunami ichanga mana alliman chayan. \b \q1 \v 10 Mana allita rurananpaj guepishtapayllapa sëñata rurajcunaga fiyupa llaquicuytami chayachimun. \q1 Mana tantiyar manacajcunata rimajcunaga mana alliman chayar ushacangami. \b \q1 \v 11 Alli runacuna willapämashanchëga chuya yacunömi limyu caycan. \q1 Fiyu runacunatami ichanga quiquin rurashallan mana alliman chayachin. \b \q1 \v 12 Chiquinacuyga pitapis pillyachinmi. \q1 Cuyanacuywanga mana allita ruranacushanpitapis perdunanacunmi.\x * \xo 10:12 \xt Stg. 5.20; 1Ped. 4.8\x* \b \q1 \v 13 Yachajcuna parlashanchöga fiyupa yachaycunallatami wiyanchi. \q1 Mana tantiyacojcunami ichanga mana wiyacushanpita wirucanga. \b \q1 \v 14 Yachaj runaga alli cajllatami parlan. \q1 Mana tantiyajcunami ichanga rimashancunallawan mana alliman chayan. \b \q1 \v 15 Rïcu runataga ima-aycanpis cashanpitami rispitan. \q1 Pobri runatami ichanga imanpis mana captin paypäga pipis mana rimarcunchu. \b \q1 \v 16 Alli runapaga allita rurashanpitami alli caway pägun. \q1 Fiyu runapami ichanga juchayoj cashanpita wañuylla pägun. \b \q1 \v 17 Corrijishanta wiyacur chasquicojcunaga alli cawaytami tarin. \q1 Mana wiyacojcunami ichanga mana alliman chayan. \b \q1 \v 18 Llulla carmi chiqui cashanta mana musyacächinchu. \q1 Upa mana tantiyacöga washa-rima carmi cuentullata purichin. \b \q1 \v 19 Achcata rimajcunaga llutantapis rimanmi. \q1 Yachajcunami ichanga alli cajcunallata rimarcur upällacun. \b \q1 \v 20 Yachaj runa parlashanga guellaynömi bälin. \q1 Fiyu runacuna yarpashanmi ichanga imapäpis mana bälinchu. \b \q1 \v 21 Alli runacuna willapashanga achcajtami alli goyayta tarichin. \q1 Mana tantiyacojcunami ichanga upa caynillanwan wañuytapis tarin. \b \q1 \v 22 \nd Tayta Diospa\nd* bindisyunninwanmi alli cawan. \q1 Chay bindisyunwanga manami ima llaquicuypis canchu. \b \q1 \v 23 Mana tantiyacoj upacunaga juchata rurar cushicunmi. \q1 Yachaj runami ichanga yachaj cayninwan cushicun. \b \q1 \v 24 Fiyucunataga manchacushan cajrämi chayanga. \q1 Alli runacunami ichanga llapan yarpashanta tarenga. \b \q1 \v 25 Löcu wayra imatapis apacushannömi fiyu runaga illgan. \q1 Alli runami ichanga imaycamapis caycanga. \b \q1 \v 26 Cachacojpäga guella runa caycan pochgoj yacu quiruta shimpachishannömi. \q1 Cachacojpäga guella runa caycan ñawita goshtay raurächishannömi. \b \q1 \v 27 \nd Tayta Diosta\nd* rispitar manchacojcunaga unaycamami cawanga. \q1 Fiyu runacunami ichanga pöcu timpulla cawanga. \b \q1 \v 28 Alli runataga ima rurashanpis allimi llojshipanga. \q1 Fiyu runami ichanga yanga shuyaranpis. \b \q1 \v 29 Alli runacunataga imapitapis \nd Tayta Diosmi\nd* chapan. \q1 Llutanta rurajcunatami ichanga illgächin. \b \q1 \v 30 Alli runataga manami imapis päsangachu. \q1 Fiyu runacunami ichanga jamaytapis mana tarengachu. \b \q1 \v 31 Alli runapitaga alli yachachicuycunatami wiyacunchi. \q1 Fiyu runacunatami ichanga alli-tucuycajta upällajpaj niycusha.\x * \xo 10:31 \xt Sal. 37.30\x* \b \q1 \v 32 Alli runaga maysi wiyaparäcuyllami parlan. \q1 Fiyucunami ichanga mana allicunallata riman. \b \c 11 \q1 \v 1 \nd Tayta Dios\nd* melanäcunmi suwa pësacunataga. \q1 Alli pësacunatami ichanga \nd Tayta Dios\nd* alli rican.\x * \xo 11:1 \xt Lev. 19.35–36; Deut. 25.13–16; Prov. 20.10, 23; Amós 8.5\x* \b \q1 \v 2 Alli-tucojcunaga illajpitami pengaycho ricaconga. \q1 Umildicunami ichanga yachaj ricaconga.\x * \xo 11:2 \xt Prov. 13.10\x* \b \q1 \v 3 Alli runacunaga Dios munashanno rurashpanmi alli cawan. \q1 Fiyu runacunami ichanga fiyu llulla cashanpita ñacayman chayan. \b \q1 \v 4 Fisyu chayamushan junäga ima riquësanpis manami chapangachu. \q1 Juchaynaj limyumi ichanga wañuypitapis salbaconga.\x * \xo 11:4 \xt Prov. 10.2\x* \b \q1 \v 5 Alli yarpayniyoj runaga allimi purin. \q1 Fiyucunami ichanga juchanpita mana alliman chayan. \b \q1 \v 6 Alli runacunataga allita rurashanmi salban. \q1 Yargajcunaga juchan-tupumi mana alliman chayachin. \b \q1 \v 7 Fiyu runa wañuptenga \q1 imapaj yarpashanpis illgangami. \b \q1 \v 8 Tayta Dios alli runacunataga ñacaypita jorgunmi. \q1 Fiyucunatanami ruquin churan ñacananpaj. \b \q1 \v 9 Fiyu runaga rimashanwanmi runa-masinta jagayächin. \q1 Alli runacunami ichanga yachaj cashanwan piwanpis alli cawan. \b \q1 \v 10 Alli runacuna alliman chayaptenga marca intërumi cushicun. \q1 Fiyu runacuna mana alliman chayaptinpis marca intërumi cushicuywan pinticachan. \b \q1 \v 11 Alli runacuna bindisyunta goptenga marca jatunyanmi. \q1 Fiyu runacunapa shiminwanmi ichanga marca ushacan. \b \q1 \v 12 Mana tantiyacojcunaga rejsinacushanpa washantami riman. \q1 Tantiyaj runami ichanga upälla cacun. \b \q1 \v 13 Willapistacunaga imallatapis ushajpämi willacun. \q1 Yäracuna runami ichanga imata willapaptinpis upällalla cacun. \b \q1 \v 14 Mandaj mana alli mandaptenga juc nasyun mana allimanmi chayan. \q1 Achcaj tantiyachejcuna alli captinmi ichanga juc nasyun alliman chayan.\x * \xo 11:14 \xt Prov. 24.6\x* \b \q1 \v 15 Jäpa runacunata garantiyäga mana allimanmi chayan. \q1 Pitapis mana garantiyajmi ichanga cushisha goyäcun. \b \q1 \v 16 Alli shongu warmiga rispitashami canga. \q1 Fiyu runaga rïcuyayllachömi cacun. \b \q1 \v 17 Cuyapäcoj runaga quiquinpämi allita ruran. \q1 Mana allita ruraj runami ichanga quiquillanmi mana alliman chayan. \b \q1 \v 18 Fiyucuna mana allita rurar gänashanga manacajnöllami ushacäcun. \q1 Alli runacunami ichanga imatapis mana ushacajta chasquenga. \b \q1 \v 19 Alli cajta rurar goyarga mana ushacaj cawaytami tarin. \q1 Mana allita rurajcunami ichanga quiquillan wañuyta ashiycan. \b \q1 \v 20 Jucha rurayllapaj yarparajtaga \nd Tayta Dios\nd* melanäcunmi. \q1 Allita rurar goyajcunatami ichanga alli rican. \b \q1 \v 21 Mana allita rurajcunaga simrimi castigacanga. \q1 Allita rurajcunami ichanga salbaconga. \b \q1 \v 22 Yarpayniynaj cuyayllapaj warmiga \q1 cuchipa sengancho gori surtïja jatiraycajnömi caycan. \b \q1 \v 23 Alli runacuna yarpashanga llapanpis allimi camacan. \q1 Fiyu runacuna yarpashanmi ichanga pï-maytapis rabyachin. \b \q1 \v 24 Pitapis macyaycöga imallatapis mas-mastami tarin. \q1 Pitapis mana macyaycoj cajcunami ichanga muchupacayman chayan. \b \q1 \v 25 Millgaycoj macyaycoj cajcunaga cushishami goyanga. \q1 Pitapis goycorga quiquinpis allitami chasquin. \b \q1 \v 26 Micuynincunata churacuycoj micha runacunataga marca-masincuna maldisyuntami gon. \q1 Mana churacuypa pitapis ranticoj runami ichanga bindisyunta chasquenga. \b \q1 \v 27 Allita ruraj cajcunapäga imapis allimi canga. \q1 Mana allita rurajcunatami ichanga mana alli chayan. \b \q1 \v 28 Charashanman yäracojcunaga yöra tunejnömi ushacanga. \q1 Alli runacunami ichanga jacha berdiypa berdir wiñaycajno canga.\x * \xo 11:28 \xt Mar. 10.23–25\x* \b \q1 \v 29 Wasincho imallanpis cajcunata mana cuyapayta yachajcunapaga wasinchöpis wayrami tumaycanga. \q1 Chaymi paycunaga alli yachajcunapa uywaynillanna ricaconga. \b \q1 \v 30 Allita ruraj runacunaga alli wayoj yöranömi. \q1 Yachaj runaga allita rurashpanmi runacunata mana ushacaj cawayta tarichin. \b \q1 \v 31 Cay pachacho alli runacunapis ñacaycaptenga \q1 juchasapacunawan fiyu runacunaga imanöraj ñacanga.\x * \xo 11:31 \xt 1Ped. 4.18\x* \b \c 12 \q1 \v 1 Corrijiptin wiyacur alli tantiyacöga yachaj caytami munan. \q1 Piñacuptin mana wiyacojmi ichanga mana tantiyacoj upa. \b \q1 \v 2 Alli runataga \nd Tayta Dios\nd* allimi yanapan. \q1 Mana allita rurayta yarpajcunatami ichanga castigan. \b \q1 \v 3 Llutanta rurajcunaga manami tacyangachu. \q1 Alli runacunami ichanga tacyanga. \b \q1 \v 4 Alli warmiga majanta sumaj rispitädu cayman churan. \q1 Fiyu warmimi ichanga majanta pengayman churan. \b \q1 \v 5 Alli runacunaga alli cajcunallatami yarpan. \q1 Fiyucuna yarpashanmi ichanga llapanpis manacajlla. \b \q1 \v 6 Fiyucuna rimashanga caycan imatapis wañuchinanpaj trampanömi. \q1 Alli runacunatami ichanga shimin salban. \b \q1 \v 7 Fiyucunaga mana alliman chayashallanchömi ushacan. \q1 Alli runacunapa wasinmi ichanga mana ushacanchu. \b \q1 \v 8 Yachaj runataga yachaj tantiyaj cashanpitami alli rispitan. \q1 Mana tantiyaj upa runatami ichanga pï-maypis manacajman churan. \b \q1 \v 9 Pishipacojlla caycar mishti-tucojpitaga \q1 mas alli caycan umildilla carpis uywayniyoj caymi. \b \q1 \v 10 Alli tantiyacoj runacunaga uywancunata cuyapayta yachanmi. \q1 Fiyu guella runacunami ichanga mana musyanchu imano cuyapay cashantapis. \b \q1 \v 11 Chacracho arojcunapaga micuyninpis manami pishinchu. \q1 Mana yarpachacoj guellacunami ichanga manacajllapaj arun, ruran. \b \q1 \v 12 Fiyucunaga fiyu-masincuna jucta guechushantami munapan. \q1 Allicunami ichanga alli wayoj yörano caycan. \b \q1 \v 13 Fiyucunaga quiquinpa shimillanpitami tucuyman chayan. \q1 Alli runacunami ichanga imaman chayarpis allicho llojshin. \b \q1 \v 14 Alli runaga shimillanpitami imatapis allita tarin. \q1 Imanöpis rurashan-tupumi pägataga chasquin.\x * \xo 12:14 \xt Prov. 13.2; 18.20\x* \b \q1 \v 15 Mana tantiyacojcunaga llapan rurashan alli cashantami yarpan. \q1 Alli tantiyajcunami ichanga yachajcuna willapashanta chasquicun. \b \q1 \v 16 Mana tantiyajcunaga jucllami imallapitapis rabyacurcun. \q1 Yarpaysapacunami ichanga ashllir-ushaptinpis mana rabyacunchu. \b \q1 \v 17 Rasun cajta rimaj runaga rasun cajllatami declaranpis. \q1 Alman ranticojcunami ichanga manacajta declaran. \b \q1 \v 18 Waquin runapaga gayapashan nanayparämi chayaycun. \q1 Yachaj runacuna rimashanmi ichanga jampino cushicachin. \b \q1 \v 19 Rasun cajta rimashancunaga manami imaypis gongacanchu. \q1 Llullacuyllapa rimashancunatami ichanga manapis aycällata gongaycärin. \b \q1 \v 20 Fiyucunaga imanöpapis engañayllatami yarparaycan. \q1 Alli willapajcunami ichanga cushicachin. \b \q1 \v 21 Alli runaga imaypis manami ñacangachu. \q1 Fiyucunami ichanga imaypis mana allillaman chayaycan. \b \q1 \v 22 Llullacojcunataga \nd Tayta Dios\nd* melanäcunmi. \q1 Allita y rasun cajta rurajcunatami ichanga \nd Tayta Diospis\nd* alli rican. \b \q1 \v 23 Yachajcunaga imano yachashantapis manami willacunchu. \q1 Mana tantiyaj runami ichanga upa cayninta juclla musyachin. \b \q1 \v 24 Aroj runacunaga munayniyojmi canga. \q1 Guellacunami ichanga jucpa-jucpa munaynillancho canga. \b \q1 \v 25 Fiyupa llaquicuptenga pachapis chacacäcojnömi ricacun. \q1 Alli allillata parlapaptinmi ichanga pachapis achicyarcun. \b \q1 \v 26 Alli runaga runa-masinta alli yarpaytami gon. \q1 Fiyucunami ichanga llutan mana alliman chayachin. \b \q1 \v 27 Guella runaga jirca animalta charishanta micunallanpäpis manami camarinchu. \q1 Bïbu runami ichanga ima-aycatapis aypallata taririn. \b \q1 \v 28 Allillata rurar goyayga alli cawaymanmi chayachicun. \q1 Llutanta ruraymi ichanga wañuyman chayachin.\x * \xo 12:28 \xt Rom. 6.21–22\x* \b \c 13 \q1 \v 1 Alli yachaj wamraga papänin willapashancunata wiyacunmi. \q1 Mana rispitacojcunami ichanga piñacushantapis mana wiyacunchu. \b \q1 \v 2 Alli runaga shimillanpitami imatapis allita tarin. \q1 Parlashanta mana cumlejcunami ichanga wañuchiyllata yarpapan.\x * \xo 13:2 \xt Prov. 12.14; 18.20\x* \b \q1 \v 3 Shongun musyashallanwan upälla cacojcunaga allimi cawan. \q1 Willapistacunami ichanga shimillanpita mana alliman chayanga.\x * \xo 13:3 \xt Stg. 3.2–12\x* \b \q1 \v 4 Guellacunaga may-jina imata munaparpis manami tarinchu. \q1 Bïbu runami ichanga ima-aycatapis munashanta tarin. \b \q1 \v 5 Alli runaga llullacuyta manami munanchu. \q1 Fiyu runacunami ichanga jucta pengayman churayllata, manacajman churayllata yarparaycan. \b \q1 \v 6 Alli runataga allita rurashancunami mana allipitapis chapan. \q1 Jucha rurajcunatami ichanga mana allita rurashancuna illgächin. \b \q1 \v 7 Waquin runaga imanpis mana caycaptinmi rïcu-tucun. \q1 Waquinnami ima-aycayojpis caycar pobri-tucun. \b \q1 \v 8 Rïcu runacunaga ima-aycatapis charashancunawanmi salbacun. \q1 Pobritaga pipis manami imata ruraytapis yarpapanchu. \b \q1 \v 9 Alli runacunaga chacaycho achqui achicyaycajnömi cushisha goyäcun. \q1 Fiyu runacunami ichanga achqui upiptin chacajcho caycajno carcaycan. \b \q1 \v 10 Alli-tucojcunaga pitapis chiquinacuyllachömi cawachin. \q1 Willapashanta wiyacojcunami ichanga yachaj runa.\x * \xo 13:10 \xt Prov. 11.2\x* \b \q1 \v 11 Imatapis mana ñacayllapa rätu tarishanga fäsimi ushacäcun. \q1 Wallca-wallcalla ñacar shuntashancunami ichanga fäsiga mana ushacangachu. \b \q1 \v 12 Runaga yarpashanta mana tariycur fiyupami llaquicun. \q1 Llapan yarpashancunata tarirmi ichanga fiyupa cushicun. \b \q1 \v 13 Yachachishanta mana wiyacoj cäga fiyupami llaquiconga. \q1 Mandamintuta wiyacojcunami ichanga alli cawayta tarenga. \b \q1 \v 14 Yachaj yachachishanga alli cawananpämi. \q1 Wañunanpitami salban.\x * \xo 13:14 \xt Prov. 14.27\x* \b \q1 \v 15 Alli yarpayniyöga pï-maypitapis alli ricashami canga. \q1 Llullacunami ichanga mana alliman chayan. \b \q1 \v 16 Alli yarpayniyojcunaga sumaj tantiyaycurmi imatapis ruran. \q1 Mana tantiyacojcunami ichanga upa cayninta musyachin. \b \q1 \v 17 Fiyu cachaga inrïdumanmi chayachicun. \q1 Alli cachami ichanga alli cushicachicun. \b \q1 \v 18 Willapashanta mana wiyacojcunaga cangapaj manacajman churasha y ushapacajllami. \q1 Piñacushanta wiyacojcunami ichanga alli rispitasha canga. \b \q1 \v 19 Yarpashanta tariycorga runacuna fiyupami cushicun. \q1 Mana tantiyacojcunami ichanga mana alli rurayninta mana cachaycunchu. \b \q1 \v 20 Yachaj runacunawan goturarga yachaj caytami yachacunqui. \q1 Mana tantiyaj upacunawan goturarmi ichanga pirdicar mana allimanna chayanqui. \b \q1 \v 21 Juchasapacunataga imanöllapis disigrasya chayaycanmi. \q1 Alli runacunami ichanga allita rurashanpita allillata chasquin. \b \q1 \v 22 Ima-aycayojpis car alli runaga willcancunatawanrämi raquipan. \q1 Juchasapacunami ichanga ima-aycantapis churarächicun alli runacuna rubichanallanpaj. \b \q1 \v 23 Pobri runacunapa chacranchöga micuy allimi wayun. \q1 Mana allita rurarmi ichanga micuynintapis ogran. \b \q1 \v 24 Mana allita ruraptin wamranta mana astejcunaga manami wamranta cuyanchu. \q1 Wamranta cuyajmi ichanga imatapis mana allita ruraptin yachacunanpaj tacshanpita-pacha astin. \b \q1 \v 25 Alli runacunaga sacsashancamami micun. \q1 Fiyucunami ichanga pachanpis gaullulluycaptin goyan. \b \c 14 \q1 \v 1 Yachaj yarpaysapa warmiga wasincho cushisha goyächiytami yachan. \q1 Yarpayniynaj upa warmimi ichanga wasincho cajcunata quiquin yamacächin. \b \q1 \v 2 Allita rurar goyäga \nd Tayta Diostami\nd* sumaj rispitan. \q1 Llutanta rurajcunami ichanga \nd Tayta Diostapis\nd* manacajman churan. \b \q1 \v 3 Mana tantiyacojcunaga alli-tucushpanmi parlan. \q1 Yachaj runacunatami ichanga shimin imapitapis chapan. \b \q1 \v 4 Yunta mana captenga micuytapis wallcallatami murupacun. \q1 Yuntapa callpanwanrämi micuytaga achca achcata murupacur alli shuntanpis. \b \q1 \v 5 Alli testïgoga mana llullacuyllapami riman. \q1 Alman ranticojcunami ichanga manacajtapis rasun-rasullantaraj rimaycun. \b \q1 \v 6 Mana rispitacoj runaga yachaj cayta munarpis manami camäpacunchu. \q1 Alli tantiyacoj runami ichanga juclla imatapis yachacurin. \b \q1 \v 7 Mana tantiyacoj runataga ama gotuparaychu. \q1 Chayno runawan goturarga manami ima allitapis yachacunquipächu. \b \q1 \v 8 Yachaj runataga yachashanmi tantiyachin imano goyaycashantapis. \q1 Mana tantiyacojcunatami ichanga upa caynin llutanman apan. \b \q1 \v 9 Mana tantiyacojcunaga llutanta rurarcurpis manami pengacunchu. \q1 Alli runacunami ichanga runa-masinwan cuyanacur alli goyan. \b \q1 \v 10 Runa llaquicuycashantaga pipis manami musyanchu. \q1 Cushisha caycashantapis manami pipis ricanchu. \q1 Quiquinpa shongullanmi musyan. \b \q1 \v 11 Fiyu runacunapaga ima-ayca charashallanpis ushacangami. \q1 Alli runacunapami ichanga ima-aycanpis yapacanga. \b \q1 \v 12 Runataga purishancuna alli-niräpunmi. \q1 Ichanga chay caminupa wañuymanmi aywaycan.\x * \xo 14:12 \xt Prov. 16.25\x* \b \q1 \v 13 Asirpis waquenga llaquishallami caycan. \q1 Chaymi cushicurpis ushanantaga wagayman churacan.\x * \xo 14:13 \xt Ecl. 2.2\x* \b \q1 \v 14 Mana tantiyacojcunaga imanöpis rurashanpita pägunta chasquenga. \q1 Alli runapis alli cajcunata rurashanpita pägunta chasquengami. \b \q1 \v 15 Mana tantiyacojcunaga imatapis wiyashanta llapantami riguicurcun. \q1 Yarpaysapacunami ichanga imatapis manaraj rurar sumaj yarpachacunraj. \b \q1 \v 16 Yachaj tantiyaj runaga ima mana allimanpis chayayta manchacurmi witicun. \q1 Mana tantiyacojcunatami ichanga imapis mana gocunchu. \b \q1 \v 17 Imallapitapis rabyaj runacunaga mana yarpachacuypami imatapis ruran. \q1 Fiyu runacunaga wacpita caypita chiquishami goyanga. \b \q1 \v 18 Mana tantiyacojcunaga imaypis upa cayllanchömi carcaycanga. \q1 Tantiyacur wiyacojcunami ichanga canga sumaj yachaj. \b \q1 \v 19 Fiyucunaga alli runacunapa maquintapis muchangarämi. \q1 Mana allita rurajcunaga ruwacur alli runacunapa puncunta tacangarämi. \b \q1 \v 20 Rïcucunapaga pï-maypis amïgullanmi. \q1 Pobricunatami ichanga rejsinacushancunapis manana witipanchu. \b \q1 \v 21 Runa-masinta manacajman churarga juchayojmi ricacun. \q1 Pobricunata cuyapajcunami ichanga fiyupa cushisha canga.\x * \xo 14:21 \xt Sal. 41.1\x* \b \q1 \v 22 Llutanta rurayta yarpajcunaga pantaycanmi. \q1 Allillata yarpajcunami ichanga alli ricasha canga, rispitasha canga. \b \q1 \v 23 Arucur ruracorga imallatapis tarinmi. \q1 Arunanpa ruquin parlallar goyajcunami ichanga imatapis mana tarinchu. \b \q1 \v 24 Yachajcunapaga yachashanmi corönanno caycan. \q1 Mana tantiyajcunapami ichanga upa caynillan adurnunno caycan. \b \q1 \v 25 Rasun cajta rimaj testïgoga runa-masin wañunanpaj caycaptinpis salbanmi. \q1 Alman ranticojcunami ichanga llullacuyllapa riman. \b \q1 \v 26 \nd Tayta Diosta\nd* manchacöga Paymanmi yäracun. \q1 Chaymi paytapis wamrancunatapis \nd Tayta Diosga\nd* yanapan. \b \q1 \v 27 \nd Tayta Diosta\nd* rispitar manchacöga alli cawaytami tarin. \q1 Chayno rispitäga wañuypitapis gueshpishanami.\x * \xo 14:27 \xt Prov. 13.14\x* \b \q1 \v 28 Aypallata ray mandaptenga llapanpis allimi rican. \q1 Wallcallata ray mandaptenga manacajman churashami canga. \b \q1 \v 29 Jinan öra mana rabyaj runaga alli yarpayniyojmi. \q1 Jinan öra rabyacurcojmi ichanga upa mana tantiyaj cayninta musyachicun. \b \q1 \v 30 Shacya alli shongu runaga sänumi cawan. \q1 Chiquipäcoj mana alli runami ichanga rätu ushacanga. \b \q1 \v 31 Pobricunata ñacachejcunaga camaj Tayta Diostami rabyachin. \q1 Pobricunata cuyapajcunami ichanga Tayta Diosta rispitan. \b \q1 \v 32 Fiyu runataga quiquin rurashallanmi mana alliman chayachin. \q1 Alli runatami ichanga allita rurashanpita Tayta Dios chapanga. \b \q1 \v 33 Sumaj alli yachayga caycan alli tantiyajpa umanchömi. \q1 Mana tantiyacojcunami ichanga imatapis mana musyanchu. \b \q1 \v 34 Nasyunta mandaj runa Tayta Diosta rispitar mandaptenga runacuna cushishami cawan. \q1 Jucha rurayllacho goyarmi ichanga nasyunninta pengayman churan. \b \q1 \v 35 Yarpaysapa uywaytaga ray amatarmi cuyan. \q1 Mana tantiyaj uywaytami ichanga fiyu ñawinpa rican. \b \c 15 \q1 \v 1 Alli shimillanpa cuticherga rabyaycajtapis allchacächinmi. \q1 Tuscu shiminpa cutichirmi ichanga masta rabyachin. \b \q1 \v 2 Yachajcuna parlajta wiyarga allimi yachacun. \q1 Mana tantiyajcuna parlarga manacajcunallatami riman. \b \q1 \v 3 \nd Tayta Diosga\nd* may-chaychöpis caycanmi. \q1 Alli cajcunatapis fiyu cajcunatapis ricaycanmi. \b \q1 \v 4 Alli shimillanpa parlajcunaga alli allpacho caycaj yöranömi. \q1 Nina shimi runami ichanga runa-masinta llaquicachin. \b \q1 \v 5 Mana tantiyacojcunaga papänin corrijishantapis manami cäsunchu. \q1 Wiyacojcunami ichanga alli yarpayniyoj cashanta tantiyachicun. \b \q1 \v 6 Mana yatapacoj alli runapa wasinchöga ima-aycanpis puchu-puchumi. \q1 Fiyu runapami ichanga imata tarishanpis manacajnölla ushacäcun. \b \q1 \v 7 Yachajcunaga allita yarpashantami willapäcun. \q1 Mana tantiyajcunami ichanga llutallanta yarpan. \b \q1 \v 8 Fiyu runacunapataga imata goptinpis \nd Tayta Dios\nd* manami chasquinchu. \q1 Quiquin \nd Tayta Dios\nd* munashanno cawajcuna mañacuptinmi ichanga cushicun.\x * \xo 15:8 \xt Prov. 21.27\x* \b \q1 \v 9 Fiyu runacuna llutanta rurar goyashantaga \nd Tayta Dios\nd* fiyupa melanäcunmi. \q1 \nd Tayta Dios\nd* munashanno goyaj runacunatami ichanga cuyan. \b \q1 \v 10 Allita ruraycashanpita cachaycojcunataga fiyupa castigarmi piñacun. \q1 Piñacushanta mana wiyacojcunami ichanga wañonga. \b \q1 \v 11 \nd Tayta Diosga\nd* ricaycanmi wañojcuna maycho caycashantapis. \q1 Chayno ricaycarga runa yarpashancunata ¿imanirtaj mana ricanmanchu? \b \q1 \v 12 Mana rispitacojcunaga pï piñacuptinpis manami wiyacunchu. \q1 Yachajcunawan goturpaytapis manami munanchu. \b \q1 \v 13 Shongun cushisha captenga cäranpis cushishami. \q1 Shongun llaquisha captenga cäranpis juc-nirajyashami. \b \q1 \v 14 Alli yarpaysapacunaga imatapis yachacuytami munan. \q1 Mana tantiyacojcunami ichanga upa cashallancho cawan. \b \q1 \v 15 Llaquisha goyajcunapäga imay junajpis mana allillami. \q1 Cushisha goyajcunapämi ichanga imay junajpis fistachöno cushicuylla. \b \q1 \v 16 Pobrilla carpis \nd Tayta Diosllata\nd* manchacur rispitaymi mas alliga, \q1 aypalla ima-aycayojpis caycar llaquisha goyänanchïpa ruquenga.\x * \xo 15:16 \xt Sal. 37.16\x* \b \q1 \v 17 Cuyanacur goyashaga yacu calullapis mishquinmi. \q1 Aychapis manami mishquinchu mishiwan allgu goyajno goyashaga. \b \q1 \v 18 Mana rabyaj runaga rimanacuytapis chawächinmi. \q1 Imallapitapis rabyacoj runami ichanga juclla piwanpis rimanacun. \b \q1 \v 19 Guellacunapäga caminunpis casha shata juntashami caycan. \q1 Alli runapämi ichanga caminunpis limyu alli puricuy caycan. \b \q1 \v 20 Yachaj wamraga maman-taytantapis cushicachinmi. \q1 Mana tantiyaj wamrami ichanga maman-taytantapis manacajman churan.\x * \xo 15:20 \xt Prov. 10.1\x* \b \q1 \v 21 Mana tantiyacoj runaga upa cayninwan llutanta rurashanpitapis cushicunmi. \q1 Alli yarpayniyoj runami ichanga mana pantaypa alli cawan. \b \q1 \v 22 Shuntacaycur mana parlacuptenga llapan yarpashancunapis manami camacanchu. \q1 Achcaj tantiyachejcuna captinmi ichanga yarpashancunapis alli llojshin. \b \q1 \v 23 Tapucushanta alli cuticherga cushicunmi. \q1 Camacashan öra alli willapashanpis mas allimi. \b \q1 \v 24 Alli cajta rurajcunaga janaj pachamanmi aywaconga. \q1 Chaynöpami allpa rurinman mana yaycongachu. \b \q1 \v 25 Alli-tucojcuna llapan charashantami \nd Tayta Diosga\nd* ushacächin. \q1 Biyüdacunapatami ichanga chacrancunatapis chapan. \b \q1 \v 26 Mana allita rurayta yarpajcunataga \nd Tayta Dios\nd* melanäcunmi. \q1 Allillata yarpar parlaj runacunami ichanga cushicachin. \b \q1 \v 27 Imatapis yargaypa-yargar munajcunaga famillyanmanmi disigrasyata chayachimonga. \q1 Saynita mana chasquejcunami ichanga alli cawanga. \b \q1 \v 28 Alli runaga imano cutichinanpäpis sumajrämi yarpachacun. \q1 Fiyu runami ichanga juclla shimin tarishanta tucuyta riman.\x * \xo 15:28 \xt Prov. 19.28\x* \b \q1 \v 29 Fiyu runacunataga \nd Tayta Dios\nd* manami wiyanchu. \q1 Alli runatami ichanga mañacushanta wiyan. \b \q1 \v 30 Alli ñawiwan ricäriptenga jucninpa shongunpis cushicunmi. \q1 Chaynöllami alli willapapis cushicachinmi. \b \q1 \v 31 Alli cawananpaj willapashanta wiyacojcunaga \q1 yachajcunanömi ricasha canga. \b \q1 \v 32 Corrijishancunata mana wiyacöga quiquillanmi mana alliman chayan. \q1 Piñacushanta wiyacojcunami ichanga alli tantiyaj cayta yachacun. \b \q1 \v 33 \nd Tayta Diosta\nd* manchapacur rispitarga yachaj caymanmi chayanga. \q1 Pipis rispitamänapäga rimëru pï-maytapis rispitar umildimi caypaj. \b \c 16 \q1 \v 1 Runaga imata ruraytapis yarpanmi. \q1 Chaypis \nd Tayta Diosrämi\nd* camacächin.\x * \xo 16:1 \xt Prov. 16.9; 19.21; Ecl. 9.1\x* \b \q1 \v 2 Runataga llapan rurashancunapis alli-niräpunmi. \q1 Chaypis \nd Tayta Diosrämi\nd* nin alli u mana alli yarpashancuna cashantapis.\x * \xo 16:2 \xt Prov. 21.2\x* \b \q1 \v 3 Imata ruranayquipaj yarpashayquitapis \nd Tayta Diospa\nd* maquinman churay. \q1 Paymi camacächenga yarpashayquicuna alli llojshinanpaj.\x * \xo 16:3 \xt Sal. 37.5\x* \b \q1 \v 4 \nd Tayta Diosga\nd* yarpashanno cananpämi llapantapis camasha. \q1 Fiyu runacunapämi castïgutaga camasha. \b \q1 \v 5 Alli-tucojcunataga \nd Tayta Dios\nd* melanäcunmi. \q1 Chaycunataga simrimi castiganga. \b \q1 \v 6 Rasunpa cuyarga juchanpita perdunanmi. \q1 \nd Tayta Diosta\nd* wiyacorga jucha ruraypita witicunmi. \b \q1 \v 7 \nd Tayta Dios\nd* munashanno runa cawar alli goyaptenga \q1 chiquipajcunawanpis allina goyänanpämi camacächin. \b \q1 \v 8 Ichicllatapis quiquin ñacar tarishanmi mas alliga \q1 engañayllapa ima-aycatapis shuntashanpitaga. \b \q1 \v 9 Runaga imata rurananpäpis yarpachacun. \q1 Chaypis \nd Tayta Diosrämi\nd* camacächin imano cananpäpis.\x * \xo 16:9 \xt Prov. 16.1; 19.21; Ecl. 9.1\x* \b \q1 \v 10 Rayga Tayta Dios musyachishancunatami riman. \q1 Manami llutancunatachu arriglanpis. \b \q1 \v 11 Alli pësa cananpaj, alli tupu cananpäpis \nd Tayta Diosmi\nd* camacächisha. \q1 Chaymi \nd Tayta Dios\nd* munan alli balansata, alli pësacunata. \b \q1 \v 12 Raycunaga mana alli ruraycunata melanäcunmi. \q1 Rayga alli mandan llapanpis allillata ruraptinrämi. \b \q1 \v 13 Runa mana chapaypa rasun cajta rimaptenga \q1 raycuna cuyashpan alli ñawinpami chay runata rican. \b \q1 \v 14 Ray ollgucurcuptenga wañuchichinanpaj cashan musyacannami. \q1 Yachajcunami ichanga rayta ollguycajtapis alliyächin. \b \q1 \v 15 Ray cushishalla captenga runacunapis allilla goyaytami yarpan. \q1 Ray allilla carga timpuncho tamya tamyamushannömi cushicachin. \b \q1 \v 16 Gorita chararashanpita mas alliga yachaj caymi. \q1 Guellaypitapis mas alliga tantiyaj caymi. \b \q1 \v 17 Alli runacunaga jucha ruraypita witicunmi. \q1 Jucha ruraypita witicojcunaga alli cawaymanmi chayanga. \b \q1 \v 18 Alli-tucojcunaga ushapacangami. \q1 Jucta manacajman churajcunaga mana allimanmi chayanga. \b \q1 \v 19 Alli-tucoj rïcucunawan goturänanpitaga \q1 mas alli caycan manacajman mana churaypa pobricunawan goturaymi. \b \q1 \v 20 Tayta Dios nishanta wiyacorga allichömi canga. \q1 \nd Tayta Diosman\nd* yäracojcunaga cushishami canga. \b \q1 \v 21 Allita yarpachacojcunataga «yarpaysapa» ninmi. \q1 Cuyachicuypa parlarga masrämi pitapis aunichin. \b \q1 \v 22 Alli yarpayniyoj cashanga cawachicoj yacunömi. \q1 Mana tantiyacojcunata yachachiyga manacajllapämi. \b \q1 \v 23 Yarpaysapacunaga sumaj yarpachacurcurmi imatapis riman. \q1 Parlashancunaga allimi tantiyachicun. \b \q1 \v 24 Alli shimillanpa parlashanga urunguypa mishquinnörämi. \q1 Alli goyaypämi shacyächicun. \b \q1 \v 25 Runataga purishancuna alli-niräpunmi. \q1 Ichanga chay caminupa wañuymanmi aywaycan.\x * \xo 16:25 \xt Prov. 14.12\x* \b \q1 \v 26 Aroj runaga micunanpämi arun. \q1 Micunan-raycumi arun. \b \q1 \v 27 Fiyu runaga rataycaj jurnunömi. \q1 Llapan rimashancunapis caycan ninapa wapchayninnörämi.\x * \xo 16:27 \xt Stg. 3.6\x* \b \q1 \v 28 Fiyu runacunaga imay örapis rimanacachiyllatami ashiycan. \q1 Washa-rimacunapis amïguncunatawan chiquinacachinmi. \b \q1 \v 29 Fiyu runaga amïguntapis engañanmi. \q1 Payga amïgunta llutanmanmi gaycun. \b \q1 \v 30 Mana allita rurayta yarpajcunaga ñipchipayllapami sëñata rurashunqui. \q1 Mana allita rurariycorga shimi wirpanta amucurcun. \b \q1 \v 31 Allillata rurajcunaga chachayänancamami cawan. \q1 Sogu caynenga corönanömi cushicachin. \b \q1 \v 32 Alli chölu-tucuypitaga mas alli pasinsacuymi. \q1 Llapan marcapa mandajnin cananpitaga mas alli caycan quiquinraj alli duminacuyta yachashanmi. \b \q1 \v 33 Imata rurananpäpis runaga surtitami jitan. \q1 Chaypis \nd Tayta Diosrämi\nd* camacächin. \b \c 17 \q1 \v 1 Shuntacaycur achca alli micuyta micurpis rimanacullar goyänanpitaga \q1 mas allimi chucru tantata micullarpis cushisha goyaptenga. \b \q1 \v 2 Patrunninpa wamran fiyu captenga alli yarpayniyoj uywayninmi wamranmanno ticran. \q1 Chaynöpami patrunninpa wamrancunano erensyata chasquin. \b \q1 \v 3 Goritawan guellaytaga rasunpa alli cashanta chulluchiyparämi rejsin. \q1 Runacuna yarpaycashantapis \nd Tayta Diosmi\nd* rejsin.\x * \xo 17:3 \xt Prov. 27.21\x* \b \q1 \v 4 Fiyu runaga llullacuna imata nishantapis wiyaj-wiyajllami caycan. \q1 Llulla runanami shimita juc goshancunata chasquin. \b \q1 \v 5 Pobricunata manacajman churarga Tayta Diostapis manacajmanmi churaycan. \q1 Pipis mana alliman chayaptin cushipäga castigashami canga. \b \q1 \v 6 Auquin chacwanga willcan captin cushishami goyan. \q1 Wamrancunapis cushishami cawan maman-taytan cawaptenga. \b \q1 \v 7 Mana tantiyaj upa runa may-jina allita parlaptinpis manami camaranchu. \q1 Juc autoridä llullacur parlaptinpis piyurmi mana camaranchu. \b \q1 \v 8 Saynita jatipäga imatapis tariytami yarpan. \q1 Chaynöga yarpan munashancuna llapan alli llojshipaptinmi. \b \q1 \v 9 Imapitapis perdunaj runaga juc amïgutapis tarinmi. \q1 Mana perdunaj runami ichanga amïgutapis ogran. \b \q1 \v 10 Alli tantiyacöga juc piñacuyllawanmi wiyacun. \q1 Mana tantiyacojmi ichanga pachac cuti astiptinpis mana wiyacunchu. \b \q1 \v 11 Mana wiyacöga imay örapis pillyallatami ashiycan. \q1 Chayno cashanpitami mana cuyapaypa ñacachicoj runawan tinconga. \b \q1 \v 12 Mana tantiyacoj upa runa imata rurananpäpis yarparaycajwan tincunanchïpa ruquenga \q1 mas allimi canman wawanta suwapaycuptin fiyupa rabyasha caycaj ösuwan tincushapis. \b \q1 \v 13 Alli yanapaycaptin mana alliwan cutichejpa \q1 wasinchöga manami imaypis mana alli goyay pishengachu. \b \q1 \v 14 Rimanacuyman chayayga lloglla shamojpitapis mas piyurmi. \q1 Rimanacuyman chayanayquipa ruquenga witicuy. \b \q1 \v 15 Juchan musyacaycaptin mana castigajtapis, \q1 juchaynajta «juchayojmi» nejtapis \q1 ishcantami \nd Tayta Diosga\nd* melanäcun.\x * \xo 17:15 \xt Éxo. 23.7\x* \b \q1 \v 16 ¿Imanirtaj mana tantiyaj runacunaga yachayta rantinanpaj guellaynin aptacurcur shamun? \q1 Imatapis manami tantiyanchu. \b \q1 \v 17 Alli amïguga manami cachaycushunquichu. \q1 Llaquicuycunacho captiquipis payga wauguiquinömi. \b \q1 \v 18 Mana tantiyaj upacunaga pitapis garantiyanmi. \q1 ¿Imanirtaj jucpa jagancunata pägapacunquiman? \b \q1 \v 19 Rimanacoj yachacashaga imaypis pillyallatami ashiycan. \q1 Alabacojcunaga quiquillanmi mana alliman chayan. \b \q1 \v 20 Mana allita yarpäga manami imaypis allitaga tarengachu. \q1 Shimisapaga shimillanpitami mana alliman chayanga. \b \q1 \v 21 Wamran mana tantiyacoj captin taytanga fiyupa llaquicuyllachömi goyan. \q1 Mana tantiyacoj upapa taytanga imaypis manami cushisha goyanchu. \b \q1 \v 22 Cushishalla goyajcunaga sänumi cawan. \q1 Llaquishalla goyajcunapami ichanga gänasnin imapäpis mana canchu. \b \q1 \v 23 Fiyu runaga pacayllapami saynishantapis chasquin \q1 alli cajta mana alli arreglananpaj.\x * \xo 17:23 \xt Éxo. 23.8; Deut. 16.19\x* \b \q1 \v 24 Yarpaysapa runaga mas yachaj caytami munan. \q1 Mana tantiyacojmi ichanga imata munashantapis mana musyanchu. \b \q1 \v 25 Mana tantiyacoj upa wamraga \q1 taytantapis rabyachinmi; mamantapis llaquicachinmi. \b \q1 \v 26 Juchaynaj caycaptin jitapayga manami allichu. \q1 Rispitädu runata manacajpita astiypis manami allichu. \b \q1 \v 27 Musyaj yachaj alli tantiyajcunaga wallcallatami parlan. \q1 Alli tantiyajcunaga imapitapis pasinsacunmi. \b \q1 \v 28 Mana tantiyaj upa runapis upälla cacorga yachajnömi. \b \c 18 \q1 \v 1 Quiquin munashanno cawajcunaga quiquillanpämi imatapis ashin. \q1 Alli cajta willapashancunataga manami wiyacunchu. \b \q1 \v 2 Mana tantiyacoj upacunaga imata yachacuytapis manami munanchu. \q1 Chaypa ruquenga yachashallanwanmi alabacun. \b \q1 \v 3 Mana allita rurajcunaga pengaychömi ricaconga. \q1 Alli-tucojcunapis manacajman churashami canga. \b \q1 \v 4 Yachaj runa parlashanga achca yacuta pashtaj pucyunömi bindisyun caycan. \q1 Yachayninpis caycan mana pishiypa aywaj achca yacunömi. \b \q1 \v 5 Autoridäcuna juchayojcunapa faburnin captenga manami allichu. \q1 Ima juchanpis mana caycaptin «juchayojmi» nir arriglaptenga manami allichu. \b \q1 \v 6 Mana tantiyacojcunaga shimillanpitami rimanacuyman chayan. \q1 Quiquinpa shiminpitami asticanpis. \b \q1 \v 7 Mana tantiyacoj upacunataga shimillanmi mana alliman chayachin. \q1 Quiquinpa shimillanpitami maticanpis. \b \q1 \v 8 Washa-rimacunaga rimanpis mishquillarämi. \q1 Chasquipajpänami caycan shonguncama alli chayajnöraj.\x * \xo 18:8 \xt Prov. 26.22\x* \b \q1 \v 9 Guella runacunawan fiyu runacunaga \q1 chay wauguimannöllami tincun. \b \q1 \v 10 \nd Tayta Diosga\nd* caycan mana tunej alli arusha törrinömi. \q1 Alli runacuna payman yäracojtaga imapitapis chapanmi. \b \q1 \v 11 Rïcu runaga yarpan imapis mana chayanantami. \q1 Yarpan ima-aycanpis siudäta intërunpa curalaraycajno chapänanpaj cashantami. \b \q1 \v 12 Alli-tucojcunaga ushapacaymanmi chayanga. \q1 Umildicunami ichanga pï-maypitapis rispitasha canga. \b \q1 \v 13 Tapucunanpaj caycajta manaraj sumaj musyar willayga \q1 mana tantiyaj caymi, fiyupa pengaypämi. \b \q1 \v 14 Cushisha carga gueshyaycashanpitapis allchacanmi. \q1 Llaquisha, gänasnin mana cajtaga ¿piraj allchacächenga? \b \q1 \v 15 Alli yachaj runawan alli tantiyaj runaga \q1 yachacuyta munashanta llapantami yachacun. \b \q1 \v 16 Imallatapis buluntäninpa goycuptenga pï-maypis allimi jamachin. \q1 Mayur runacunapis allimi rican. \b \q1 \v 17 Rasun cajtanöraj dimandacur «caynömi, wacnömi casha» niptin \q1 chay dimandashan caj chayamur «manami chaynöchu» niptinrämi pengay-tucusha wiyaycun. \b \q1 \v 18 Sasa arriglaytaga ushacächin surtita jitaypanami. \q1 Chaynöparämi dimanduga alli ushacan. \b \q1 \v 19 Sumaj curalasha siudäpa pergancunata juchuchiypis fäsirämi canman wauguin jagayächishan runata shogananpitaga. \q1 Rimanacuyga caycan mana pipis yaycunanpaj rancasha caycaj puncunömi. \b \q1 \v 20 Runaga parlashanwanmi imatapis chasquenga. \q1 Shiminpitami imatapis tarenga.\x * \xo 18:20 \xt Prov. 12.14; 13.2\x* \b \q1 \v 21 Wañuytapis cawaytapis shiminpitami tarin. \q1 Alläpa rimajcunaga shiminpitami imanöpis ñacanga. \b \q1 \v 22 Furmal warmiwan majachacayga fiyupa allimi. \q1 Furmal warmitaga tarin \nd Tayta Dios\nd* bindisyunta goptinmi. \b \q1 \v 23 Pobriga alli shimillanpami imapitapis ruwacun. \q1 Rïcumi ichanga imallapitapis fiyu shiminpa cutichin. \b \q1 \v 24 Waquenga amïgupis ichicllapämi caycan. \q1 Waquinmi ichanga amïgupis juc wauguipitapis mas wauguiraj. \b \c 19 \q1 \v 1 Pobrillapis mana suwa caymi mas alliga \q1 mana tantiyaj upa, tumpacoj cananpitaga.\x * \xo 19:1 \xt Prov. 28.6\x* \b \q1 \v 2 Mana yarpachacuyllapa imatapis juclla rurashaga manami allichu. \q1 Mana yarpachacuyllapa imatapis rurarga pantanmi. \b \q1 \v 3 Mana tantiyaj runaga upa cayninwanmi llutanta ruran. \q1 Nircorga \nd Tayta Diostana\nd* jitapan. \b \q1 \v 4 Ima-aycanpis bastanti captinmi rïcupaga pï-maypis amïgullan. \q1 Pobritami ichanga amïguncunapis gongaycärin. \b \q1 \v 5 Alman ranticojcunaga castïguchömi canga. \q1 Llullacunapis castïguchömi canga.\x * \xo 19:5 \xt Prov. 19.9\x* \b \q1 \v 6 Achcajmi rïcupa maquintaga rispitar muchan. \q1 Tarichicojtapis llapanmi ashin amïgun cananpaj. \b \q1 \v 7 Pobritaga famillyancunapis manacajmanmi churan. \q1 Chayno caycaptenga rasuntachari amïguncunapis mana witipannachu. \q1 Amïgupayta ashiptinpis pacacaycärinmi. \b \q1 \v 8 Runaga alli cawayta munar allimi yachacun. \q1 Yachacushanno rurarga alli cajllatami ruran. \b \q1 \v 9 Alman ranticojcunaga castïguchömi canga. \q1 Llullacunatapis wañuymi shuyaraycan.\x * \xo 19:9 \xt Prov. 19.5\x* \b \q1 \v 10 Yarpayniynaj mana tantiyäga yangami mishti-tucunpis. \q1 Uyway runacunapis manami mayur runacunapa mandajnin canmanchu. \b \q1 \v 11 Yarpaysapa runaga imapitapis pasinsacunmi. \q1 Achäquita ashipajcunatapis perdunanmi. \b \q1 \v 12 Ray ollgorga liyunno manchacuypämi. \q1 Ray cushisha captenga guewaman shullay chayajnömi. \b \q1 \v 13 Mana tantiyacoj wamraga taytanta llaquicachinmi. \q1 Shimisapa warmipis mana chawaypa jutoj wasinömi achäquita ashipayta mana jamanchu.\x * \xo 19:13 \xt Prov. 27.15\x* \b \q1 \v 14 Mamapita taytapitami wasita chacrata chasquin. \q1 Alli yarpayniyoj warmitanami \nd Tayta Diospita\nd* chasquin. \b \q1 \v 15 Guellaga guellanaywanmi puñuyllacho cacun. \q1 Chaymi guella runaga imaypis yargayllacho canga. \b \q1 \v 16 Mandamintuta cumlejcunaga alli cawaytami tarenga. \q1 Yachachishanta manacajman churajmi ichanga wañuyta tarenga. \b \q1 \v 17 Pobrita yanapäga \nd Tayta Diostami\nd* ristaycan. \q1 Chayno yanapashanpitaga quiquin Tayta Diosmi cutichenga. \b \q1 \v 18 Wamrayquitaga tacsha cashancama piñacur astiy. \q1 Ichanga cuydä castigaycällar wañuycachinquiman. \b \q1 \v 19 Juclla rabyacäcöga castigashami canga. \q1 Ñacaycajta salbarga chaynöllami yaparir-yaparir salbaycanga. \b \q1 \v 20 Willapäshushayquita wiyacuy. Piñacushushayquitapis chasquicuy. \q1 Chayno car-rämi yachaj canquipaj. \b \q1 \v 21 Runaga ima-aycata ruraytapis yarpanmi. \q1 Chaypis \nd Tayta Dios\nd* camacächishan cajllami camacan.\x * \xo 19:21 \xt Prov. 16.1, 9; Ecl. 9.1\x* \b \q1 \v 22 Runataga nishanta cumlej alli canantami pipis munan. \q1 Trampösu cananpa ruquenga pobrilla cacuptinpis mas allimi. \b \q1 \v 23 \nd Tayta Diosta\nd* rispitar manchacoj cäga \q1 alli cawaytami tarin. \q1 Chaynöpami alli goyan. \q1 Manami imamanpis chayanchu. \b \q1 \v 24 Guella runaga lätun churapacusha caycarpis \q1 manami ni micunallanpäpis chagarcunchu.\x * \xo 19:24 \xt Prov. 26.15\x* \b \q1 \v 25 Shimisapa runata castigaptinmi mana tantiyacöga yachacun. \q1 Alli tantiyacoj yachaj runami ichanga juc willapayllacho yachacun.\x * \xo 19:25 \xt Prov. 21.11\x* \b \q1 \v 26 Taytanta magaj runaga fiyupa jamurpaypaj gueshyami. \q1 Mamanta wasinpita gargoj runaga fiyupa melanaypämi. \b \q1 \v 27 Ïju, llapan corrijishushayquita wiyacuy. \q1 Mana wiyacorga llutan caminupami purinquipaj. \b \q1 \v 28 Alman ranticojcunaga juezpitapis asicunmi. \q1 Fiyu runacunaga shimin tarishantami riman.\x * \xo 19:28 \xt Prov. 15.28\x* \b \q1 \v 29 Shimisapacuna castigacänanpaj asticunaga caycanmi. \q1 Mana tantiyacoj upa runapis wajtan rawaychaj-rawaychajmi asticanga. \b \c 20 \q1 \v 1 Machacurcorga runacuna alli chölu-tucunmi. \q1 Upyacarcärerga quiquin-purami rimanacun. \q1 Machashaga manami pipis yarpayninchöchu. \b \q1 \v 2 Ray ollgorga liyunno manchacuypämi. \q1 Chayno caycajtaga wañuyta ashillarmi pipis achäquita ashipan. \b \q1 \v 3 Piwanpis mana rimanacoj runaga alli rispitashami. \q1 Mana tantiyacoj runami ichanga piwanpis juclla rimanacun. \b \q1 \v 4 Murupacuy wichanpis guella runaga manami yapyapacunchu, ni murupacunchu. \q1 Chaymi cosëcha wichanpis ashipacushpan imatapis mana tarengachu. \fig Arucoj y murucoj runaga micuyta shuntanmi|src="CO01458B.TIF" size="span" loc="Pro. 20.4" ref="Prov. 20.4" \fig* \b \q1 \v 5 Shongullancho runa yarpashanga jundu yacunömi. \q1 Alli yachaj tantiyacoj runami ichanga musyan imano tariytapis. \b \q1 \v 6 Quiquillanpitaga pipis alli runa cashantami yarpan. \q1 Chaypis ¿piraj tarinman rasunpa yäracuypaj caj runataga? \b \q1 \v 7 Allita ruraj runaga allita rurallarmi goyan. \q1 Chayno alli runapaga wamrancunapis cushishami goyanga. \b \q1 \v 8 Arriglananpaj despächunman jamaycur rayga \q1 rasunpa juchayojcunataga ricapärillarmi rejsirin. \b \q1 \v 9 Pipis ama ninmanchu: «Nogaga allita rurallarmi cawä. \q1 Manami juchataga imaypis rurashcächu» nir.\x * \xo 20:9 \xt Sal. 51.3–5; 1Juan 1.8\x* \b \q1 \v 10 Suwa pësatawan pishi tuputa \q1 ishcantami \nd Tayta Dios\nd* melanäcun.\x * \xo 20:10 \xt Lev. 19.35–36; Deut. 25.13–16; Prov. 11.1; Amós 8.5\x* \b \q1 \v 11 Alli mösu cashanta rejsinchi yanapäcoj y rispitösu captinmi. \b \q1 \v 12 \nd Tayta Diosga\nd* ñawitami camaran imano ricananchïpäpis. \q1 Rinritanami camaran imata wiyananchïpäpis. \b \q1 \v 13 Puñuyllataga ama aruychu. \q1 Puñuyllacho cacorga pobriyanquipämi. \q1 Arucuptiqui ruracuptiquega micuyniquipis manami pishengachu. \b \q1 \v 14 Rantinanpäga «cayga manami allichu» ninmi. \q1 Rantircurmi ichanga «allita rantishcä» nir cushicun. \b \q1 \v 15 Goripitawan aypalla guellaypitapis \q1 mas alliga yachayninwan yachaj rimashanmi. \b \q1 \v 16 Jäpa runata garantiyajtaga asta röpantapis guechuy. \q1 Nircorga rinda chararay jagata päganancama.\x * \xo 20:16 \xt Prov. 6.1–5; 27.13\x* \b \q1 \v 17 Runapäga capas fiyupa mishquin engañaypa tarishan micuy. \q1 Chaypita unayllataga ricacun amuy aguta micushannöllami. \b \q1 \v 18 Imata rurananpäpis alliga camacan sumaj tapucuriptinrämi. \q1 Imano pillyananpäpis sumaj yarpachacurir-rämi guërrata ruran. \b \q1 \v 19 Washa-rimaga imata willashantapis manami upällallaga cacunchu. \q1 Chaymi washa-rimacunawanga ama gotucanquichu. \b \q1 \v 20 Mamanta taytanta amatar ñacachëga maldisyunädumi canga. \q1 Chayga fiyupa ñacar cuyapaypämi wañonga.\x * \xo 20:20 \xt Éxo. 21.17; Prov. 19.26\x* \b \q1 \v 21 Mana ñacayllapa rïcuyashanga fäsimi ushacanga. \q1 Chauraga llaquishallanami goyanga. \b \q1 \v 22 Pipis mana allita rurashuptiqui ama yarpaychu ayñita cutichiytaga. \q1 \nd Tayta Diosllaman\nd* yäracuy. Chaura Paymi yanapäshunquipaj.\x * \xo 20:22 \xt Rom. 12.19\x* \b \q1 \v 23 \nd Tayta Diosga\nd* chiquinmi suwa pësata. \q1 Payga manami munanchu suwa balansatapis. \b \q1 \v 24 \nd Tayta Diosmi\nd* runa imano cawananpäpis camacächin.\x * \xo 20:24 \xt Sal. 37.23; Prov. 16.9\x* \q1 Quiquin runaga manami musyanchu imanöpaj distïnun cashantapis.\x * \xo 20:24 \xt Jer. 10.23\x* \b \q1 \v 25 Fiyupa mana allimi caycan \q1 mana yarpachacuyllapa Tayta Diosta goycunanpaj aunircur cutiricuptenga. \b \q1 \v 26 Yachaj rayga rïguta wayrajnömi fiyucunata acran. \q1 Nircur paycunataga rïgupa päjanta gollpojnömi illgarachenga. \b \q1 \v 27 \nd Tayta Diosmi\nd* espiritunta runaman churasha. \q1 Chaynöpami runaga yarpashancuna alli mana alli cashantapis musyan. \b \q1 \v 28 Rasun cajta ruraj captin, cuyapäcoj captin \q1 raytaga pipis manami jitarinchu. \b \q1 \v 29 Timpu callpallancho cashpan mösucunaga cushicunmi. \q1 Ajchan soguna captinmi auquincunatapis rispitan. \b \q1 \v 30 Mana allita rurajcunapäga yawar-yawar astiyrämi jampi. \q1 Castïguwanrämi juchasapacunapis tantiyacun. \b \c 21 \q1 \v 1 \nd Tayta Diospa\nd* ñaupancho rayga caycan sicyapa yacu aywajnömi. \q1 \nd Tayta Diosmi\nd* munashanpa pushan. \b \q1 \v 2 Runapäga llapan rurashancunapis alli-niräpunmi. \q1 Chaypis \nd Tayta Diosrämi\nd* nin alli u mana alli yarpashancuna cashantapis.\x * \xo 21:2 \xt Prov. 16.2\x* \b \q1 \v 3 Alli cajta rasun cajllata rurar goyay. \q1 Chayno ruraptiquega sacrifisyucunata garashayquipitapis masmi \nd Tayta Dios\nd* cushicun.\x * \xo 21:3 \xt 1Sam. 15.22; Amós 5.22–24; Ose. 6.6; Mat. 9.13; 12.7\x* \b \q1 \v 4 Manacajman churaypis, yachaj-tucuypis, \q1 mana allita yarpaypis juchami. \b \q1 \v 5 Sumaj yarpachacurcur rurashanga llapanpis allimi llojshin. \q1 Mana yarpachacuypa rätu rurarejcunapami ichanga mana alli llojshin. \b \q1 \v 6 Llullacuyllapa ima-aycatapis tariyga manami allichu. \q1 Chayga caycan cushicachimänallapämi, wañuyta ashiyllami. \b \q1 \v 7 Fiyucunaga quiquin mana allita rurashallanwanmi wañonga. \q1 Allita rurayta mana munashanpitami ushacanga. \b \q1 \v 8 Fiyu runaga juchallatami ruran. \q1 Alli runa rurashanmi ichanga llapanpis alli. \b \q1 \v 9 Alli jatun wasicho rimanacuyllata pillyallata ashiycaj warmiwan goyänanpa ruquenga \q1 chucllallachöpis japallan tiyacuptin mas allimi canman.\x * \xo 21:9 \xt Prov. 25.24\x* \b \q1 \v 10 Fiyu runaga imaypis mana allita rurayllatami yarparaycan. \q1 Runa-masinta cuyapaytaga manami yachanchu. \b \q1 \v 11 Shimisapa runa castigasha cashanta ricacur-rämi mana tantiyacoj runa yachacun mana cuntistacoj cananpaj. \q1 Tantiyacoj runami ichanga tantiyarcachiptillan yachacun.\x * \xo 21:11 \xt Prov. 19.25\x* \b \q1 \v 12 Juchaynaj Tayta Diosga fiyu runa imano goyashantapis sumajmi ricaycan. \q1 Nircur fiyu runacunataga mana alliman chayachirmi illgächin. \b \q1 \v 13 Pobri runa ruwacur mañacuptin mana cäsojtaga \q1 quiquintapis ruwacur mañacuptin Tayta Diosga manami cäsongachu. \b \q1 \v 14 Fiyupa rabyasha caycajtapis \q1 alli shongunpa goycushpanga rabyantapis päsacächinmi. \b \q1 \v 15 Alli cajta rurar alli arreglaptin alli runacunaga cushicunmi. \q1 Mana allita ruraj juchayojcunami ichanga mana alliman chayan. \b \q1 \v 16 Alli cajta ruraycashancho llutanta rurarnaga wañongami. \b \q1 \v 17 Gustullanta rurajcuna, upyallata arojcuna, perfümicunallapaj arucojcunaga pobriyangami. \b \q1 \v 18 Llullacuna, fiyu runacunaga \q1 alli runacunapa ruquinmi ñacanga. \b \q1 \v 19 Fiyu y rabyaj warmiwan tiyananpa ruquenga \q1 mas allimi canman japallan chunyajcho tiyacuptinpis. \b \q1 \v 20 Yachajcunapa wasinchöga ima-aycanpis juntami. \q1 Manami imapis pishinchu. \q1 Mana tantiyacojcunami ichanga ima tarishallantapis ushacurcun. \b \q1 \v 21 Alli cajta rurajcuna, cuyapäcoj cajcunaga \q1 alli cawaytami tarenga, y pï-maypis rispitangami. \b \q1 \v 22 Yarpaysapa yachaj runaga binsinmi siudächo callpayojcuna tiyaycajtapis. \q1 Nircur «chapämäshun» nir yäracushan curralnintapis juchurachinmi. \b \q1 \v 23 Llutalla imatapis mana parlacoj runaga \q1 manami ima llaquicuymanpis chayangachu. \b \q1 \v 24 Ollgojta, alli-tucojtaga «shimisapa» nirmi rejsin. \q1 Chayno runaga yachaj-tucojmi. \b \q1 \v 25 Guella runaga imatapis munapayllami munapaycan. \q1 Aruypaj guella cashpanmi imatapis mana tarinchu. \q1 \v 26 Imay örapis munapaycanllami. \q1 Alli runami ichanga charircur-charircur pitapis goycun. \b \q1 \v 27 Tayta Diosga melanäcunmi fiyu runacuna garashan sacrifisyuta. \q1 Mas piyur-rämi melanäcunpis yanapänan cashalla sacrifisyuta apapaptenga.\x * \xo 21:27 \xt Prov. 15.8\x* \b \q1 \v 28 Alman ranticoj runaga ñacaymanmi chayanga. \q1 Alli wiyaj runami ichanga wiyashallanta rimanga. \b \q1 \v 29 Fiyu runaga runacuna ricanallanpämi alli-tucun. \q1 Alli runami ichanga rasunpa allillata ruran. \b \q1 \v 30 \nd Tayta Diospa\nd* ñaupanchöga runa may-jina yachaj cashanpis yangami. \q1 Allita yarpashanpis, ni alli yarpayniyoj cashanpis manacajllami. \b \q1 \v 31 Runaga cawalluta sillacun guërraman yaycunanpaj. \q1 Chaypis \nd Tayta Diosrämi\nd* camacächin maygan gänananpäpis.\x * \xo 21:31 \xt Sal. 20.7\x* \b \c 22 \q1 \v 1 Aypalla gorita, guellayta charänanpa ruquin \q1 mas alliga caycan pï-maywanpis rejsinacushanmi, alli parlasha cashanmi. \b \q1 \v 2 Rïcutapis pobritapis \nd Tayta Diosllami\nd* rurasha.\x * \xo 22:2 \xt Prov. 29.13\x* \b \q1 \v 3 Alli tantiyacoj runaga mana alliman chayananpaj cashanta musyar witicunmi. \q1 Mana tantiyacoj runami ichanga mana cäsupaypa aywar fiyupa ñacayman chayan.\x * \xo 22:3 \xt Prov. 27.12\x* \b \q1 \v 4 Umildi cashpan, \nd Tayta Diosta\nd* rispitaptenga \q1 Paymi camacächin chay runa ima-aycayojpis cananpaj, rispitasha cananpaj, alli cawananpaj. \b \q1 \v 5 Fiyu runacunapa purinanchöga churaraycan trampacunawan cashacunallami. \q1 Alli cawayta munajcunaga chay caminupita witicunmi. \b \q1 \v 6 Tacsha cashancama wamrataga sumaj willapay. \q1 Alli yachachiptiquega jatunyarpis manami gongangachu. \b \q1 \v 7 Pobricunataga rïcumi munaynincho chararan. \q1 Jaga-tucojcunapapis guellayta ristajmi mandajnin ricacun. \b \q1 \v 8 Fiyu runaga juchata rurashanpitami ñacanga. \q1 Chay-niraj runataga Tayta Diosmi castigar ushacächenga. \b \q1 \v 9 Cuyapäcoj runaga bindisyuntami chasquenga \q1 pobricunata tarichishanpita, millgashanpita. \b \q1 \v 10 Fiyu runata garguriptiquega chiquinacuypis, rimanacuypis, \q1 achäquita ashipänacuypis jamangami. \b \q1 \v 11 Rayga alli runata cuyanmi. \q1 Rasun cajta parlajcunawanga amïgutami ruran. \b \q1 \v 12 \nd Tayta Diosga\nd* yachajcunata yanapänanpämi ricapaycan. \q1 Llullacunatami ichanga manacajman churan. \b \q1 \v 13 Guella runaga mana arunan-cashami nin: \q1 «Jircachöga liyunmi caycan. Micumaytami munaycan» nir.\x * \xo 22:13 \xt Prov. 26.13\x* \b \q1 \v 14 Majanta ganrachir jananpaj warmiga yanauyaycaj jatuncaray uchcunömi. \q1 Runapis \nd Tayta Diosta\nd* mana wiyacoj cäga chaymanmi yaganga. \b \q1 \v 15 Wamra-mösucunaga wichaypa uraypami yarpan. \q1 Chaypis astiptenga wiyacur tantiyacunmi. \b \q1 \v 16 Rïcuyänan casha pobrita ñacachëga, \q1 ima-aycantapis rïcucunata goycöga pasaypami pobriyanga. \s1 Yachajcuna rimashan \q1 \v 17 Yachaj musyajcuna willapäshushayquitaga sumaj wiyacuy. \q1 Willapar yachachishäcunataga llapanta yarparay. \q1 \v 18 Chaycunataga allipämi umayquiman churacunqui. \q1 Chay yachacushayquicunataga mana gongaypami yarparaycanquipaj. \q1 \v 19 Llapan yarpayniquiwan \nd Tayta Diosllaman\nd* \q1 yäracunayquipämi canan willapar yachaycächë. \b \q1 \v 20 Nogaga quimsa chunca (30) yachachicuytami yachachishcä. \q1 Chaynöga willapashcä yachaj canayquipaj, tantiyaj canayquipämi. \q1 \v 21 Chay yachachishäcunami tantiyachishunquipaj rasun cajllata ruranayquipaj. \q1 Pipis tapucushuptiquega allitami willanquipaj. \s2 –1– \q1 \v 22 Pobri cashan-raycu, pobri runataga ama suwapanquichu. \q1 Pïninpis mana caj runatapis autoridäcunacho ama ichiycachächinquichu. \q1 \v 23 Paycunapa faburnin \nd Tayta Diosmi\nd* canga. \q1 Paycunata suwapajtaga \nd Tayta Diosmi\nd* ima-aycantapis guechonga. \s2 –2– \q1 \v 24 Fiyu runacunawanga rabyaj runacunawanga \q1 ama goturanquichu; ni ama amïgupis canquichu. \q1 \v 25 Chayno runacunawan goturarga mala-mäña caytami yachacunquipaj. \q1 Chayno carga quiquillayquimi cuncayquiman wascata churacuycanqui maticunayquipaj. \s2 –3– \q1 \v 26 Juc runa jaga-tucuptenga \q1 ama garantiyanquichu. \q1 \v 27 Päganayquipaj imayquipis mana captenga \q1 cämayquitapis guechushunquipämi. \s2 –4– \q1 \v 28 Unay castayquicuna jawishan \q1 lindacunataga ama witichinquichu.\x * \xo 22:28 \xt Deut. 19.14; 27.17; Prov. 23.10; Ose. 5.10\x* \s2 –5– \q1 \v 29 Ima aruytapis yachaj bïbu runaga raypa palasyunchörämi aronga. \q1 Manami manacaj runacunapa munayninchöchu canga. \c 23 \s2 –6– \q1 \v 1 Juc mandaj wasincho micunayquipaj gayachishuptiqui \q1 tantiyacuriy pipa ñaupancho jamaraycashayquitapis. \q1 \v 2 May-jina micuyta munaparpis \q1 ama jucllaga aptarcunquichu. \q1 \v 3 Alli mishquej micuynincunata ama munapaychu. \q1 Musyapäshunallayquipäpis gayashunquimanchari. \s2 –7– \q1 \v 4 Rïcuyayllataga ama ashiychu. \q1 Rïcu canayquipäga ama alläpa yarpachacuychu. \q1 \v 5 ¿Imayllaga riquësata ricashcanquichu? \q1 Riquësacunaga illajpita pärir anca aywacojnöllami, \q1 lümancuna juntarcuptin äbi aywacoj-yupayllami. \s2 –8– \q1 \v 6 Micha yargaj runacunapa wasinman ama yaycunquichu. \q1 Mishqui micuynincunatapis ama munapaychu. \q1 \v 7 Chay runaga micuy aycalla cuestashantapis cuentata jorguycanmi. \q1 Janan shongullami «micushun, upushun» nishunqui. \q1 \v 8 Nircorga micushayquitapis gumitanquipämi. \q1 Cuyachicur alli shimillayquipa parlashayquipis yangami canga. \s2 –9– \q1 \v 9 Mana tantiyacojcunataga ama willapaychu. \q1 Yachaj cayniquiwan allita willapaptiquipis asipäshunquipämi. \s2 –10– \q1 \v 10 Unaypita-pacha jawiraj lindacunataga ama witichinquichu. \q1 Wacchacunapa chacranmanpis guechunayquipaj ama yaycunquichu. \q1 \v 11 Paycunata Washäga caycan fiyupa munayniyojmi. \q1 Pï ñacachiptinpis Paymi faburnin jatarir castiganga ñacachejtaga. \s2 –11– \q1 \v 12 Yachachishushayquicunata llapan shonguyquipa yachacuy. \q1 Yachaj canayquipaj willapäshushayquitaga yarparay. \s2 –12– \q1 \v 13 Wamrataga piñacuypaj captenga simri piñacuy. \q1 Ishcay quimsa maqui astishallayquega manami wañuchengachu. \q1 \v 14 Astishayquiwanga mana alliman chayar \q1 pirdicänanpitami salbaycanqui. \s2 –13– \q1 \v 15 Ïju, gam sumaj yachaj cayman chayaptiqui \q1 nogaga fiyupami cushicushaj. \q1 \v 16 Rasunpa alli cajcunallata parlajta wiyaptë \q1 shongöpis fiyupami cushiconga. \s2 –14– \q1 \v 17 Juchasapacuna imatapis charajta ricar ama rabyapaychu.\x * \xo 23:17 \xt Sal. 37.1–4\x* \q1 Chaypa ruquenga imaypis \nd Tayta Diosllata\nd* manchapacuy. \q1 \v 18 Chayno goyarga alli cawaymanmi chayanquipaj. \q1 Yarpashayquicunapis manami yangallapächu canga.\x * \xo 23:18 \xt Prov. 24.14\x* \s2 –15– \q1 \v 19 Ïju, llapan yachachishäta sumaj wiyacuy. \q1 Llapantapis alli cajcunata rurallar goyay. \q1 \v 20 Upyaj runacunawan ama goturanquichu. \q1 Alläpa micojcunawanpis ama goturanquichu. \q1 \v 21 Upyajcunawan alläpa micojcunaga ushapacangami. \q1 Guellacunapis sajpi röpallatami jaticonga. \s2 –16– \q1 \v 22 Taytayquita wiyacunqui. \q1 Mamayqui chacwanyaptin rispitanqui. \q1 \v 23 Alli tantiyaj yachaj caytaga imanöpapis yachacuy. \q1 Yachaj cayta, tantiyaj cayta imanöpapis ashiy. \q1 Chay tarishayquitaga ama imawanpis rucachiychu. \q1 \v 24 Alli yarpayniyoj, yachaj wamrapa taytanga \q1 «wamrä alli yachan» nir fiyupami cushiconga. \q1 \v 25 Gamga mamayquita taytayquita cushicachiy. \q1 «Wamrä alli yachajmi» nir cushisha goyächun. \s2 –17– \q1 \v 26 Ïju, willapashäcunata sumaj wiyacuy. \q1 Noga imanömi goyashcä; chayno gampis goyay. \q1 \v 27 Cuerpunwan gänapacoj warmiga yanauyaycaj ruri uchcunömi. \q1 Jäpa warmiga yanauyaycaj cañipu uchcunömi. \q1 \v 28 Runacunataga suwano sumaj ricapan. \q1 Nircur ollgu runacunataga jucta-juctapis pirdisyunman chayachin. \s2 –18– \q1 \v 29 ¿Pitaj ñacan? ¿Pitaj nanächicun? \q1 ¿Picunataj rimanacullar, wagallar goyan? \q1 ¿Piraj pitapis mana gallaripaycällar malubracun? \q1 ¿Picunaparaj ñawinpis yawartasha? \q1 \v 30 Chaynöga carcaycan upyallacho goyajcunami, \q1 machächicojcunata rurarcur-rurarcur upyallar goyäcojcunami. \q1 \v 31 Machächicojcunataga ama munapanquichu. \q1 Maysi upucuylla munapaypaj achicyaypa achicyar-rämi bäsuchöpis ricacan. \q1 Upurcorga mishquillami ultarcärin. \q1 \v 32 Nircurnaga culebrapa benënunnömi nanächishunqui, gueshyachishunqui. \q1 \v 33 Machacurcorga mana yarpashayquitami ricapacunquipaj. \q1 Mana cumbënejcunatami rimachishunquipis; yarpächishunquipis. \q1 \v 34 Lamar chaupincho umayqui tumariycajtanömi mayapacunquipaj. \q1 Can'wacho aywaptiqui umayqui tumariycajnömi ricacunquipaj. \q1 \v 35 Ninquipaj: «Magamaptinpis manami nanämashachu. \q1 Astimashantapis manami mayashcächu. \q1 Paucarcorga yapaymi upyaj aywashaj» nir. \c 24 \s2 –19– \q1 \v 1 Fiyu runacuna rïcuyaptin ama rabyapaychu. \q1 Ni paycunawan goturaytapis ama yarpaychu. \q1 \v 2 Paycunaga wañuchicuyllapämi yarparcaycan. \q1 Mana allicunata rurayllapämi parlanpis. \s2 –20– \q1 \v 3 Alli yachajpämi wasi ruraypis. \q1 Alli tantiyajpämi wasipa simintun pergaypis. \q1 \v 4 Yachaj cayninwanmi imatapis wasiman shuntan \q1 alli cajllata, mas chanin cuestaj cuyayllapaj cajcunallata. \s2 –21– \q1 \v 5 Yachaj runaga masmi bälin callpasapa runapitaga. \q1 Yarpaysapa runapis sumaj munayniyojmi. \q1 \v 6 Guërra gallaycuptenga sumaj yarpachacuycurmi pillyayta gallaycun. \q1 Achcaj tantiyachejnincuna captinrämi guërrachöga binsin.\x * \xo 24:6 \xt Prov. 11.14\x* \s2 –22– \q1 \v 7 Mana tantiyacoj upaga yachayta manami tarinchu. \q1 Chaymi autoridäpa ñaupancho ima rimaytapis mana camäpacunchu. \s2 –23– \q1 \v 8 Pitapis mana alli rurayllata yarpajcunataga \q1 pï-maypis rejsin «fiyu runa» nirmi. \q1 \v 9 Mana tantiyacoj upaga jucha rurayllatami yarpan. \q1 Shimisapatapis llapanmi chiquipan. \s2 –24– \q1 \v 10 Ñacaycunata mana awantäga manami runachu canqui. \s2 –25– \q1 \v 11 Mana juchan caycaptin wañuchinanpaj caycajtaga salbay. \q1 Wañunanpaj caycajcunatapis salbay. \q1 \v 12 «Manami musyashcächu» niptiquipis \q1 pï imallata rurashanpitapis jusgaj Tayta Diosllami musyanga. \q1 Imano caycashayquitapis ricashöga llapan rurashayquitami ricaycäshunqui. \q1 Runacunataga rurashanmannömi llapanta cutichenga.\x * \xo 24:12 \xt Job 34.11; Sal. 62.11–12; Jer. 17.10; Eze. 18.30; 33.20; Mat. 16.27; Rom. 2.6\x* \s2 –26– \q1 \v 13 Ïju, abëjapa mishquinta jorgurcur micuy. \q1 Masqui yawarcuy. Chayga fiyupa mishquejmi. \q1 \v 14 Yachaj caypis, musyaj caypis abëjapa mishquinnömi cangapaj gampäga. \q1 Alli yarpayniyoj sumaj yachaj carga allimi goyanquipaj. \q1 Yarpashayquicunapis manami yangallapächu canga.\x * \xo 24:14 \xt Prov. 23.18\x* \s2 –27– \q1 \v 15 Alli runacunataga ima mana allitapis ama yarpapaychu. \q1 Tiyaycashan wasintapis ama amiychu. \q1 \v 16 Mana alliman ganchis cuti chayarpis alli runaga allichömi llojshenga. \q1 Fiyu runacunami ichanga mana alliman chayar chayllachöna ushacanga. \s2 –28– \q1 \v 17 Chiquishojcuna mana alliman chayashpan ñacaycho caycaptenga \q1 ama cushicuychu ni asipaypischu. \q1 \v 18 Chayno runa rurashanga \nd Tayta Diosta\nd* manami gustanchu. \q1 Cushipaptiquega fiyu runata castigaycashanpita manami castiganganachu. \s2 –29– \q1 \v 19 Fiyu runacuna-jananga ama rabyacuychu. \q1 Fiyu runacuna charashantapis ama munapaychu.\x * \xo 24:19 \xt Sal. 37.1\x* \q1 \v 20 Fiyucunaga mana alliman chayar-rämi mayanga. \q1 Fiyucunaga achqui upejno illajpitami illaraycanga. \s2 –30– \q1 \v 21 Ïju, \nd Tayta Diosta\nd* manchacuy. \q1 Raytapis rispitay. \q1 Fiyu runacunawanga ama goturpanquichu. \q1 \v 22 Fiyucunaga illajpitami usharaycangapaj. \q1 Manami pipis musyanchu Tayta Diospis, ni raypis imano castiganantapis. \s1 Yachajcuna masta parlashan \p \v 23 Caycunapis yachajcuna rimashanmi: \b \q1 Pipis dimanducho captin \q1 jucajllata ricapayga manami allichu. \q1 \v 24 Juchayoj caycaptin «Manami juchayojchu canqui» niptenga \q1 llapan runami rabyanga. \q1 Chayno nejtaga juc-lä nasyun runacunapis manacajmanmi churan. \q1 \v 25 Juchayojcunata castigaptinmi ichanga alliman churan. \q1 Chayno alli arriglajcunapäga llapan runa allimi parlan. \b \q1 \v 26 Imata tapuptinpis allita cutichëga \q1 alli amïgumi caycan. \b \q1 \v 27 Rimëruga chacrayquitaraj camariy. \q1 Chacra aruyniquicunataraj aruy. \q1 Nircur-raj mushoj wasitaga jatarachiy. \b \q1 \v 28 Manacajtaga runa-masiquipaj ama declaraychu. \q1 Manacajpitaga ama rasuntano rimanquichu. \b \q1 \v 29 Pï ima mana allita rurashuptiquipis \q1 gamga ama yarpaychu ayñita cutichiyta. \b \q1 \v 30 Guella runapa chacranpa aywashcä. \q1 Mana yarpachacoj runapa übas chacranpapis purimushcä. \q1 \v 31 Chaychömi ricashcä chacran jacha juntashalla caycajta, \q1 pergancunapis juchusha caycajta. \q1 \v 32 Chaycunata ricaycur umäman churacushcä. \q1 Chaymi yarpachacur tantiyacushcä cayno cashanta: \q1 \v 33 Puñucushayquicama, jajtashayquicama, \q1 maquiqui ogllasha cacushayquicama \q1 \v 34 ushapacayga suwa \q1 pillyacunanwan shamojnömi chayapaycushunquipaj.\x * \xo 24:34 \xt Prov. 6.10–11\x* \c 25 \s1 Salomonpa rimaynincuna \p \v 1 Caycunapis ray Salomón tantiyachir rimashancunami. Chay rimashancunatami Judäpa raynin Ezequiasta yanapaj runacuna cupyasha. \b \q1 \v 2 Pipis mana musyashan cajtaga Tayta Diosllami musyan. \q1 Chaypitami paytaga rispitan. \q1 Rayga llapantami musyayta munan. \q1 Chaypitami paypis rispitasha caycan. \b \q1 \v 3 Ima altucho syëlu cashantapis, \q1 may ruri cay pacha cashantapis manami pipis ricanmanchu. \q1 Raycuna yarpashantapis \q1 manami pipis musyanmanchu. \b \q1 \v 4 Guellaypa ganrancunata jorgunayquipaj chulluchiyraj. \q1 Chauraga cuyayllapaj cöpatami guellay tacäga ruranga. \q1 \v 5 Chayno, mana alli runatapis rayta yanapaycashanpita jitariy. \q1 Chaura ray mandashanchöga llapanpis rasun cajta, alli cajllatami ruranga. \b \q1 \v 6 Raypa ñaupancho cashpayqui ama alli-tucuychu. \q1 Mayur rispitädu runacuna jamaränanmanpis ama jamaychu. \q1 \v 7 Chaypa ruquenga mas alli canman quiquinraj «cayman jamacuy» nishuptiquimi. \q1 Mana gayaycäshuptiqui quiquillayquipita aywaptiquega pengaypämi gargushunquipaj.\x * \xo 25:7 \xt Luc. 14.8–10\x* \b \q1 Imatapis ruraycajta ricashpayqui \q1 \v 8 jucllaga ama dimandaj aywanquichu. \q1 Runa-masiqui «manami chaynöchu» nishuptiquega \q1 gam pengaychömi quëdanquipaj. \q1 \v 9 Chaymi rimëruga runa-masiquiwanraj parlay. \q1 Jucpa washantaga ama willacuychu. \q1 \v 10 Washan rimaycajta pipis wiyarga pengaymanmi churashunquipaj. \q1 Pengayman churashuptiquega cutiricuyta mananami camäpacunquipänachu. \b \q1 \v 11 Camacashan öra rimashanga allimi. \q1 Gori mansänano sumaj allimi caycan. \q1 \v 12 Wiyacoj runapäga yachaj runa piñacushan caycan \q1 gori surtïjano gori wallganömi. \b \q1 \v 13 Alli cachaga cachajpaj caycan \q1 usya quillacho allpa shanshaycaptin tamyarcojnömi. \q1 Mandajninta alli cushicachin. \b \q1 \v 14 Imatapis gonanpaj aunircur mana cumlëga caycan \q1 chaqui pucutay lätaycachaycajta wayra gargurejnöllami. \b \q1 \v 15 Pasinsacojcunaga fiyupa ollguycajtapis gasarpachinmi. \q1 Alli shimillanpa parlarga mandaj rabyaycajtapis allchacächinmi. \b \q1 \v 16 Abëjapa mishquinta tarerga ama yamacashayquicamaga micunquichu. \q1 Alläpa micorga melanar gumitananquimanmi. \q1 \v 17 Amïguyquiman chayarga ama cutilla cutinquichu. \q1 Alläpa chayaptiquega yamacäshunquipämi. Chiquipaytanami gallaycushunquiman. \b \q1 \v 18 Llullacur runa-masinpa contran rimäga mana alli runami. \q1 Chay-niraj runaga mäsunömi, espädanömi, llauchi-punta lëchanömi malubracun. \b \q1 \v 19 Llaquicuy cashan öra mana cumlej runaman yäracöga \q1 chaquin paquicusha puriycajnömi, \q1 uchcu quirun nanaycaptin chucru micuyta micuycajnömi. \b \q1 \v 20 Llaquicuycaj runata birsuparga ruraycan \q1 gueriman limunta gapchipaycajnömi, \q1 fiyupa gasaycho caycaptin röpanta lojticaycächejnömi. \b \q1 \v 21 Chiquishojniqui yargaycaptenga garaycuy. \q1 Yacunaptinpis yacuta macyay. \q1 \v 22 Chayno ruraptiquega pengacuyllawanmi cäranpis pucayacäconga. \q1 Chayno rurashayquipita \nd Tayta Diosnami\nd* pägashunquipaj.\x * \xo 25:22 \xt Rom. 12.20\x* \b \q1 \v 23 Norte caj-läpita wayra wayrämuptinmi tamya chayamun. \q1 Runapa fiyu shiminpitami jagayächinacur chiquinacuypis chayamun. \b \q1 \v 24 Alli jatun wasicho rimanacuyllata pillyallata ashiycaj warmiwan goyänanpa ruquenga \q1 mas allimi canman japallan chucllallacho tiyacuptinmi.\x * \xo 25:24 \xt Prov. 21.9, 19\x* \b \q1 \v 25 Carupita alli willapata chayachimushanga caycan \q1 yacunaywan wañuycaptin ïlaj yacu shongunman chayarcojnörämi. \b \q1 \v 26 Alli runa juchayoj runacunawan tallucashanga caycan \q1 chuya yacuwan putca yacu tallucashannömi. \b \q1 \v 27 Alläpa achca mishquita micuyga manami allichu. \q1 Chayno manami allichu alläpa rispitasha cayta ashiypis. \b \q1 \v 28 Rabyar mana pasinsacoj runaga caycan \q1 curaläni siudä pï yaycunanpäpis alayri caycajnömi. \c 26 \s1 Mana tantiyacoj upapaj rimashan \q1 \v 1 Usya wichan rashtarga manami allichu. \q1 Cosëcha wichan tamyapis manami allichu. \q1 Chaynömi mana tantiyaj upa runata alliman churananpis mana camacanchu. \b \q1 \v 2 Ima maldäpis manami chayanchu juchan mana captenga. \q1 Maldä rurashanga gueshwaynaj pichiusano, wayanay äbinömi maymanpis mana chayaypa cacun. \b \q1 \v 3 Busalwanmi cawalluta amansanchi. \q1 Läsuwanmi bürruta manshuyächinchi. \q1 Garutinami caycan mana tantiyacoj upa runata corrijinapaj. \b \q1 \v 4 Mana tantiyacoj upa runa rimashantaga ama cäsupanquichu. \q1 Chayta cäsuparga mana tantiyacoj upa-nirajmi canquiman. \q1 \v 5 Mana tantiyacoj upataga sumaj cutichiy. \q1 Chaynöpami upa runaga mana yachaj-tucongachu. \b \q1 \v 6 Mana tantiyaj upa runawan willacachëga ricacun \q1 chaquin paquisha caycajnömi, ima inrïdumanpis jaticaycajnömi. \b \q1 \v 7 Runapa wegru chaquinnömi \q1 upacuna yachachir rimashanpis. \b \q1 \v 8 Rumita waracaman watarcojnömi \q1 mana tantiyacoj upa runata rispitayga. \b \q1 \v 9 Machasha runa cashata charicusha caycajnömi \q1 upacuna yachachicur rimashanpis. \b \q1 \v 10 Aröshinanpaj mana tantiyaj upa runata mincacöga caycan \q1 lëchayoj runa pitapis ricashanta illapaycajnömi. \b \q1 \v 11 Allgu gumitashanta yapay micushannömi \q1 mana tantiyacoj upapis yapay llutancunata ruran.\x * \xo 26:11 \xt 2Ped. 2.22\x* \b \q1 \v 12 ¿Yachaj-tucoj runata ricashcanquichu? \q1 Chayno runapitaga mana tantiyacoj upa runapis allirämi canman.\x * \xo 26:12 \xt Prov. 29.20\x* \s1 Guellapaj rimashan \q1 \v 13 Guella runaga aruyta mana munaywanmi nin: \q1 «Jawachöga liyunmi caycan. Micumaytami munaycan» nir.\x * \xo 26:13 \xt Prov. 22.13\x* \b \q1 \v 14 Jinallancho puncu tumarishannömi \q1 guella runapis cämallancho ticraycachaycan. \b \q1 \v 15 Guella runaga lätun churapacusha caycarpis \q1 manami cuchärallawanpis chagarcunchu micunanpaj.\x * \xo 26:15 \xt Prov. 19.24\x* \b \q1 \v 16 Guella runaga fiyupa yachaj runa caycashantami yarpan. \q1 Chaymi yarpan alli tantiyachicoj ganchis runacunapita mas yachaj cashanta. \s1 Mana alli rurajcunapaj rimashan \q1 \v 17 Juc rimanacushanman jaticäga \q1 allguta rinripita charejnömi caycan. \b \q1 \v 18 Löcu runa wañojpaj illapaycojnömi caycan \q1 \v 19 amïgunta llullapäga. \q1 Llullapariycorga «rasyallami nishcä» nin. \b \q1 \v 20 Yanta mana captenga nina upicäcunmi. \q1 Washa-rima mana captenga rimanacuypis manami canchu. \q1 \v 21 Carbunwanrämi ninaga shanshan. \q1 Yantawanrämi ninapis ratan. \q1 Chaynömi washa-rimacunapis pitapis rimanacachiyta, pillyachiyta gallarachin. \b \q1 \v 22 Mishquillarämi washa-rimacunaga riman. \q1 Chasquipajpänami caycan shonguncama alli chayajnöraj.\x * \xo 26:22 \xt Prov. 18.8\x* \b \q1 \v 23 Allpa mancata guellaywan chapyashanömi \q1 mana allita yarpar janan shongulla rimajcunaga. \b \q1 \v 24 Chiqui runaga parlashan öra manami musyacächinchu. \q1 Shongullanchöga yarpapaycan mana allicunata ruraytami. \q1 \v 25 Alli shimillanpa imata nishuptiquipis ama riguinquichu. \q1 Shongunchöga yarpaycan llapan mana allicunallatami. \q1 \v 26 Chiqui cashanta mana mayacächiyta munaptinpis \q1 mana allita rurashanga llapanpa ñaupanchömi musyacangapaj. \b \q1 \v 27 Uchcuta uchcorga quiquinmi uchcushanman yagan. \q1 Gagata amijtapis quiquintami rumiga ñitirin. \b \q1 \v 28 Llulla runaga chiquirmi llullapan. \q1 Janan shongulla parlajcunaga pitapis mana allimanmi chayachin. \b \c 27 \q1 \v 1 Ama alli-tucuychu «Caytami wactami wara junaj rurashaj» nir. \q1 Manami musyanquirächu wara junaj imano cananpaj cashantapis.\x * \xo 27:1 \xt Stg. 4.13–16\x* \b \q1 \v 2 Quiquiqui alabacuptiquega manami allichu. \q1 Juc runacuna gampaj alli parlar alabashuptiquimi ichanga alli. \b \q1 \v 3 Aguwan rumiga fiyupami lasan. \q1 Chaycuna lasashanpis manami tincunchu mana tantiyaj upa rabyashanmanga. \q1 \v 4 Rabyayga fiyumi; ollguypis manami allichu. \q1 Inbidyösu runatami ichanga pipis mas piyur mana awantanchu. \b \q1 \v 5 Shongullancho cuyananpa ruquenga \q1 mas alli caycan waran-waran piñacushanmi. \q1 \v 6 Piñacuptinpis cuyanacushan amïgunman yäracuymi mas alli \q1 janan shongulla alli shiminpa parlapajman yäracunanpitaga. \b \q1 \v 7 Sacsasha carga abëjapa mishquintapis melanäcunmi. \q1 Yargaycajpämi ichanga ashgaj micuypis mishquin. \b \q1 \v 8 Yurishan marcanta cachaycur puricachaj runaga caycan \q1 pichiusa gueshwanta cachaycur maypapis puricojnömi. \b \q1 \v 9 Cuyayllapaj perfümiwan pichucuriptenga shongupis cushicurinmi. \q1 Amïgun allita willapaptenga shongunpis achicyärinmi. \q1 \v 10 Amïguyquitaga imaypis ama gongaychu. \q1 Papäniquipa amïguntapis ama gongaychu. \q1 Inrïducho cashayqui öraga wauguiquipa wasinman ama aywanquichu. \q1 Carucho tiyacoj wauguipitaga bisïnu amïguyquimi mas alli. \b \q1 \v 11 Ïju, musyaj yachaj cay. \q1 Chauraga fiyupami cushicushaj. \q1 Chaynöpami manacajman churamajcunatapis cutichishaj. \b \q1 \v 12 Alli tantiyacoj runaga mana alliman chayananpaj cajta musyar witicunmi. \q1 Mana tantiyacoj runami ichanga imatapis mana cäsupaypa aywar chayan fiyupa ñacayman.\x * \xo 27:12 \xt Prov. 22.3\x* \b \q1 \v 13 Jäpa runata garantiyajtaga asta röpantapis guechuy. \q1 Jäpa warmita garantiyajpatapis rindata chariy asta päganancama.\x * \xo 27:13 \xt Prov. 6.1–5; 20.16\x* \b \q1 \v 14 Chaca-chacalla amïguta sinchi gayaraypa saludaypis manami allichu. \q1 Paypäga chayno saludashan caycan gayapashan-japuymi. \b \q1 \v 15 Shimisapa warmipis tamyaptin mana chawaypa jutoj wasinömi \q1 achäquita ashipayta mana jamanchu.\x * \xo 27:15 \xt Prov. 19.13\x* \q1 \v 16 Upällachiyta munarpis manami camäpacunchu. \q1 Wayrata chapaycaj-japuymi, \q1 maqui-paltancho asëtita chariycaj-japuymi upällachiyta mana camäpacunchu. \b \q1 \v 17 Fyërrutaga fyërru-masinwanmi afilan. \q1 Chaynömi runapis jucwan parlar masta yachacun. \b \q1 \v 18 Ïgusta alli cuydäga poguptin wayuynintapis micongami. \q1 Patrunninta alli atindejpis alli rispitashami canga. \b \q1 \v 19 Imanömi cäranta pösu yacucho runa ricacun \q1 chaynömi runa yarpashanta parlashpan imano cashantapis musyacächin. \b \q1 \v 20 Wañuypis, pantiyun uchcupis manami yamanchu chaychica runa pampacuptinpis. \q1 Chaynömi runapis ima ricashancunatapis munapayta mana yamanchu. \b \q1 \v 21 Goritapis guellaytapis rasunpa alli cashanta chulluchiyparämi rejsin. \q1 Runatapis alli cashanta musyan alli cashanta runacuna alabaptinrämi.\x * \xo 27:21 \xt Prov. 17.3\x* \b \q1 \v 22 Agashaga rïgupapis garan llojshinrämi. \q1 Mana tantiyacoj upami ichanga ñuchushanyaj agaptinpis upa cayninta mana cachaycunchu. \b \q1 \v 23 Uywayquicunata sumaj ricay. \q1 Uyshayquicunapaj yarpachacuy. \q1 \v 24 Ima-aycayoj caypis, mandaj caypis mañayllami. \q1 \v 25 Guewa chillguir intërupa berdiypa berdicarcamuptin \q1 jircacunachöpis alli guewa captenga \q1 \v 26 uyshayquicunachöpis millwapis cangami röpayquipaj. \q1 Cabratana ranticunqui chacrata rantinayquipaj. \q1 \v 27 Cabrayquipa lëchinpis achca llojshenga \q1 llapan wamrayquicunawan upunayquipaj. \q1 Llapan uywayniquicunapis upunanpaj aypangami. \b \c 28 \q1 \v 1 Fiyu runaga pipis mana gaticachaycaptinmi gueshpir aywacun. \q1 Juchaynaj alli runami ichanga liyunno mana manchacuypa goyäcun.\x * \xo 28:1 \xt Lev. 26.17\x* \b \q1 \v 2 Juc nasyuncho mana alli goyayllana captenga \q1 mandajcunapis achcami yurin. \q1 Alli yachaj yarpaysapa mandajmi ichanga llapanta alli mandan. \q1 Chauraga runacunapis allilla goyan. \b \q1 \v 3 Pobricunata ñacachej fiyu mandajmi ichanga caycan \q1 chacracho micuy caycajta löcu tamyawan lloglla apacojno. \b \q1 \v 4 Lay nishanta mana wiyacojcunaga fiyucunatami alaban. \q1 Lay nishanta cumlejcunami ichanga fiyucunapa contran caycan. \b \q1 \v 5 Fiyucunaga maygan alli cashantapis manami tantiyanchu. \q1 \nd Tayta Diosman\nd* yäracojcunami ichanga llapanta tantiyan. \b \q1 \v 6 Pobrilla carpis allillata rurar cawashanmi mas alli caycan \q1 rïcu caycar llutancunallata rurar cawananpitaga.\x * \xo 28:6 \xt Prov. 19.1\x* \b \q1 \v 7 Laycunata cumlëga alli tantiyaj wamrami. \q1 Pachallanta ashejcunawan puricojcunami ichanga papänintapis pengayman churan. \b \q1 \v 8 Guellayninpa wawanta achcata cobraycällar rïcuyäga \q1 pobricunata yanapaj runacunallapämi shuntan.\x * \xo 28:8 \xt Éxo. 22.25; Lev. 25.35–38; Deut. 15.7–11; 23.19–20\x* \b \q1 \v 9 Pipis Tayta Diospa layninta cumliyta mana munaj cajtaga \q1 mañacuptinpis Tayta Diosga manami yanapangachu. \b \q1 \v 10 Alli runacunata juchata rurananpaj pushajcunaga \q1 quiquinmi mana allita yarpaycashanman chayanga. \q1 Juchata mana rurajcunami ichanga alli cawayman chayanga. \b \q1 \v 11 Rïcucunaga yarpan yachaj cashantami. \q1 Pobri carpis alli tantiyajmi ichanga rïcu imano cashantapis musyan. \b \q1 \v 12 Alli runacuna alliman chayaptenga llapanmi cushicun. \q1 Fiyu runa alliman chayaptinmi ichanga llapan mancharir gueshpin.\x * \xo 28:12 \xt Prov. 28.28\x* \b \q1 \v 13 Juchancunata pacajcunaga manami alliman chayangachu. \q1 Mana alli ruraycunata cachaycur juchancunapita perdunta mañacojcunami ichanga perdunasha canga. \b \q1 \v 14 Tayta Diosta imaypis rispitajcunaga cushishami goyanga. \q1 Tayta Diosta mana wiyacojcunami ichanga ñacayman chayanga. \b \q1 \v 15 Pobri runacuna tiyashancho fiyu runa mandaj carga caycan \q1 yargaypita gaparaycaj liyunnömi, yargaycaj ösunömi. \b \q1 \v 16 Yarpayniynaj mandajcunaga llapan mandashan runatami fiyupa ñacachin. \q1 Mana yargaj carmi ichanga unaycama alli cawanga. \b \q1 \v 17 Pitapis wañuchejcunaga gueshpi-gueshpillami wañunancamapis purenga. \q1 Chayno runapaga ama pipis faburnin cachunchu. \b \q1 \v 18 Alli runaga llapanpitami salbaconga. \q1 Fiyu runami ichanga disigrasyaman chayanga. \b \q1 \v 19 Aroj runapaga micuynincunapis puchu-puchumi. \q1 Guellacunawan purejcunapaga wasinchöpis wayrallami tumaycan. \b \q1 \v 20 Alli llapanta cumlej runacunaga sumaj rispitashami canga. \q1 Ima-aycanöpapis riquësata shuntayta munajcunami ichanga castigasha canga. \b \q1 \v 21 Manami allichu waquillanpa faburnin jatariy. \q1 Waquin runaga juc amuy tantallapäpis jucpa faburninmi jatarin. \b \q1 \v 22 Yargajcunaga fiyupami munan rätu rïcuyayta. \q1 Manami musyanrächu ima-aycanpis ushacaptin jinaylla pobri ricacunantaga. \b \q1 \v 23 Waquenga alabashunayquipa ruquin piñacushunquimi. \q1 Chaypita jagayarpis nircur-rämi tantiyacunquipaj allipaj cashanta. \b \q1 \v 24 Taytanta mamanta suwaparcur «chayga manami juchachu» nejcunaga \q1 wañuchicojcunapa suwa-masinnömi caycan. \b \q1 \v 25 Fiyupa yargaj runaga pï-maywanpis rimanacongallami. \q1 \nd Tayta Diosman\nd* yäracoj runami ichanga alliman chayanga. \b \q1 \v 26 Quiquin yarpashallanman yäracoj runaga mana tantiyacoj upa runami. \q1 Sumaj tantiyaycur ruraj runami ichanga imapitapis allicho llojshenga. \b \q1 \v 27 Pobricunata yanapajtaga manami imapis pishengachu. \q1 Mana yanapajcunatami ichanga ñacajcuna maldisyunta gonga. \b \q1 \v 28 Fiyu runacuna alliman chayaptenga llapan runami mancharir gueshpin. \q1 Fiyucuna illgaptinmi ichanga alli runacuna alliman chayan.\x * \xo 28:28 \xt Prov. 28.12\x* \b \c 29 \q1 \v 1 Piñacuycaptinpis tantiyacuyta mana munajcunaga \q1 manapis aycällatanami ushacanga. \q1 Jampipis manami canganachu. \b \q1 \v 2 Alli runacuna autoridä cayman chayaptenga llapanmi cushicun. \q1 Fiyu runa mandaj cayman chayaycuptenga llapan runami llaquicun. \b \q1 \v 3 Yachaj wamraga taytanta cushicachinmi. \q1 Guellaypaj cuerpunta ranticoj warmicunawan cacorga guellaynintapis ushajpämi ushanga. \b \q1 \v 4 Ray llapantapis alli arriglaptenga mandashan runacuna allimi goyan. \q1 Ray guellayllapaj yargaj captinmi ichanga nasyunnin pobriyanga. \b \q1 \v 5 Imaypis amïgunta alabajcuna rasunpaga mana alliman chayachinallanpämi alaban. \b \q1 \v 6 Fiyu runaga quiquinpa juchallanpitami imamanpis chayan. \q1 Alli runami ichanga cushisha alli goyäcun. \b \q1 \v 7 Alli runaga tantiyanmi pobri runacuna imano goyaycashantapis. \q1 Fiyu runatami ichanga imapis mana gocunchu imano goyashanpis. \b \q1 \v 8 Shimisapacunaga llapan runatami rimanacachin. \q1 Yachajcunami ichanga imanöpapis llapanta gasacächin. \b \q1 \v 9 Mana tantiyaj upa runawan yachaj runa rimanacorga imatapis manami jorgongachu. \q1 Yachaj runataga manacajman churarmi asipanga. \b \q1 \v 10 Wañuchicojcunaga juchaynaj runacunata wañuchiyllatami yarpaycan. \q1 Alli runacunami ichanga juchaynajcunapa amïgun cayta munan. \b \q1 \v 11 Mana tantiyaj upa runa rabyarga llapan yarpashantami riman. \q1 Alli tantiyaj runami ichanga rabyarpis rabyan rätulla. \b \q1 \v 12 Llullacojcunapa shiminta juc mandaj chasquiptenga \q1 llapan yanapajnincunapis mana allita ruraj runacunallanami ricaconga. \b \q1 \v 13 Ñacaj runawan ñacachej runapis chay-nirajllami carcaycan: \q1 Ishcantapis \nd Tayta Diosga\nd* iwalnintami ricaycächin.\x * \xo 29:13 \xt Prov. 22.2; Mat. 5.45\x* \b \q1 \v 14 Juc mandaj pobricunata alli mandaptenga \q1 imaycamapis chaynöllami mandaycanga. \b \q1 \v 15 Runaga piñacur astiptinrämi yachacun. \q1 Mana piñacuypa uywashan wamrami ichanga mamanta pengayman churan. \b \q1 \v 16 Achca fiyu runacuna captenga jucha ruraycunapis manami pishinchu. \q1 Ichanga alli runacuna ricapaycaptillanmi fiyu runacunaga mana alliman chayanga. \b \q1 \v 17 Umayquita mana nanächinanpaj wamrayquita piñacuy. \q1 Chaura wamrayquega fiyupami cushicachishunquipaj. \b \q1 \v 18 Tayta Diosta mana wiyacorga runacuna llutanta rurallarmi goyan. \q1 Tayta Diospa laynin niycashanno cumlejcunami ichanga cushisha goyanga. \b \q1 \v 19 Uywaynintaga manami shimillawanchu tantiyachin. \q1 Tantiyaycarpis shimillapa nishantaga manami ruranchu. \b \q1 \v 20 ¿Mana yarpachacuypa parlaj runata wiyashcanquichu? \q1 Chayno runapitaga mana tantiyacoj upa runapis allirämi canman.\x * \xo 29:20 \xt Prov. 26.12\x* \b \q1 \v 21 Tacsha cashanpita-pacha uywayniquita munashanno goyäcunanpaj cachaycusha captiquega \q1 jatunyarga umayquita nanächir fiyupami llaquicachishunquipaj. \b \q1 \v 22 Imallapitapis juclla rabyacäcoj runaga pï-maywanpis jucllami rimanacun. \q1 Chayno cashpanmi llutancunata ruran. \b \q1 \v 23 Alli-tucojcunataga manacaj cayman churan. \q1 Umildi cajcunatami ichanga alliman churar rispitan.\x * \xo 29:23 \xt Mat. 23.12; Luc. 14.11; 18.14\x* \b \q1 \v 24 Suwacunawan goturpäga quiquillanmi llutanman chayan. \q1 Declarananpaj jurachisha caycaptinpis manami willacunchu. \b \q1 \v 25 Runacunata manchacorga ima mana allimanpis chayanmi. \q1 \nd Tayta Diosman\nd* yäracojcunatami ichanga imapis mana chayanchu. \b \q1 \v 26 Runacunaga llapan-japuymi mandajnin cuyapänanta munan. \q1 Chaypis \nd Tayta Diosllami\nd* llapantapis arriglanga. \b \q1 \v 27 Alli runacunaga fiyu runacunata ricaytapis manami munanchu. \q1 Fiyu runacunapis alli runacunata ricayta manami munanchu. \c 30 \s1 Agur yachar rimashancuna \p \v 1 Caycunaga caycan Masa partipita Jaquëpa wamran Agur rimashancunami. Agur willaparan Itieltawan Ucalta. \b \q1 \v 2 Nogaga cä llapan runapitapis mas mana tantiyacoj upami. \q1 Manami runapa yarpayninnöchu nogapa yarpaynëga. \q1 \v 3 Imatapis manami yachacushcächu. \q1 Tayta Dios imano cashantapis manami musyächu. \q1 \v 4 ¿Pitaj syëluman wichasha? ¿Syëlupita caymanpis pitaj urämusha? \q1 ¿Piraj llapan wayrata aptaranman? \q1 ¿Piraj lamar yacuta jacunwan guepinman? \q1 ¿Piraj camacächiran cay pachapa lindancunata? \q1 Llapan chaycunataga pipis rurashami canga. \q1 Quiquinta rejsir jutinta yachashpayquega mä willamay. \q1 Wamranpa jutintapis mä willamay. \b \q1 \v 5 Tayta Diosga imapitapis chapanmi payman yäracojcunataga.\x * \xo 30:5 \xt 2Sam. 22.31; Sal. 18.30\x* \q1 Payga aunishanta llapantapis cumlinmi. \q1 \v 6 Pay nishanmanga ama masta yapanquichu. \q1 Yapaptiquega piñacushunquimi. \q1 Chauraga llullatanömi ricashunquipaj. \b \q1 \v 7 Tayta Dios, gamtaga ishcayllatami mañacushcä. \q1 Chay mañacushätaga manaräpis wañucuptillä camacaycachiy ari. \q1 \v 8 Engañanäta, llullacunätaga ama munaycuychu ari. \q1 Chayno ama rïcuyächimaypischu ni pobriyächimaypischu. \q1 Chaypa ruquenga cawanä-tupuylla tariycachimay ari.\x * \xo 30:8 \xt Mat. 6.11\x* \q1 \v 9 Rïcu carga gamta gongaycur Tayta Dios \q1 capaschari nëmanpis «Pitaj chay \nd Tayta Dios\nd*» nir. \q1 Muchupacarga capaschari suwacuycömanpis. \q1 Chayno rurarga jutiquitapis manacajmanmi churaycöman. \b \q1 \v 10 Patrunninta ama willanquichu uywayninpa contran. \q1 Contran willaptiquega uyway maldisyuntami goshunquipaj. \q1 Chauraga ñacanquipämi. \b \q1 \v 11 Waquenga canmi taytanta ñacachej, \q1 mamantapis mana rispitaj. \q1 \v 12 Waquenga juchata mana rurashanöpis alli-tucun. \q1 Rasunpaga jucha ruraycunata manami cacharinrächu. \q1 \v 13 Waquenga fiyupami munayniyoj-tucun. \q1 Chaymi waquin runataga manacajman churan. \q1 \v 14 Waquenga yargaj cashpanmi pobricunapa imantapis guechun. \q1 Chay runacunapa quironga espädanömi. \q1 Waguncunapis cuchillunömi. \q1 Chayno carmi pobricunapa imantapis ushapan. \b \q1 \v 15 Upucruypa wawancunaga ishcaymi: \q1 Jucajpa jutenga «gomay». \q1 Jucajpa jutinnami «masta gomay». \b \q1 Chaynöpis quimsami, asta chuscumi can yargaj imaypis mana sacsaj. \q1 Chaycunaga manami «chayllatana» ninchu. \q1 \v 16 Pantiyun uchcu ayata simrimi gayaycan. \q1 Wawaynaj warmipis wawata simri munaycan. \q1 Chaqui jircapis yacunayta manami yamanchu. \q1 Cañapapis rupayta manami yamanchu. \b \q1 \v 17 Maman-taytanta mana alli ricajtaga \q1 ñawincunatapis ancacuna jorgucurinman, \q1 cundurcunapis micucurcunman. \b \q1 \v 18 Fiyupa yarpachacurpis manami tantiyayta atipächu. \q1 Chaycunaga quimsami can; mas jucpis canrämi: \q1 \v 19 Janajcho ancapa näninta, \q1 gagacho culebrapa näninta, \q1 lamarcho büquipa näninta; \q1 warmiwan ollgu imano majachacashantapis. \b \q1 \v 20 Mañösa warmiga juc runawan cacurcurpis \q1 «manami juchataga rurashcächu» nin. \b \q1 \v 21 Quimsami cay pachata sicsicyachin. \q1 Chuscu cajnami munduta yamacächin. \q1 \v 22 Uyway runa mandaj cayman chayan. \q1 Mana tantiyaj upa runapa micuynin mana pishinchu. \q1 \v 23 Llapan runa mana munashan warmi majata tarin. \q1 Uyway warmi patrönanpa runanwan tiyacurcun. \b \q1 \v 24 Cay munduchöga chuscu casta tacsha animalcunami \q1 yachajcunapitapis mas yarpaysapa caycan: \q1 \v 25 Callpaynaj ticsacunaga aypalla tacsha suldärunömi \q1 usya wichan micuyninta shuntarcur churacun. \q1 \v 26 Wishcashcuna callpaynajlla cashpanpis \q1 ranracunachömi tiyan. \q1 \v 27 Chüpacacunapis mandajnin mana caycaptinmi \q1 mashtaypa aywarpis chay iwal-lla aywan. \q1 \v 28 Shullashcunaga fäsi chariy caycarpis \q1 raycunapa wasincamami yaycun. \b \q1 \v 29 Cay pachachöga quimsami cuyayllapaj purin. \q1 Chuscu cajnami almiraypaj purin. \q1 \v 30 Liyonga mas manchacuypaj animalmi. \q1 Imapitapis ni pipitapis manami gueshpinchu. \q1 \v 31 Ollgoj gällu mana manchacuypa purin. \q1 Yayan chïbupis mana manchacuypa purin. \q1 Raypis suldäruncunapa ñaupanta imatapis mana manchacuypa aywan. \b \q1 \v 32 Mana tantiyacoj upa-jina mana allita ruranayquipaj yarpasha caycarga sumajraj yarpachacuy. \q1 \v 33 Musyashayquinöpis lëchita gaywerga mantiquillatami jorgunqui. \q1 Callpaycur-callpaycur sinyaptenga senganpita yawarmi llojshimun. \q1 Chaynömi runa-masinta achäquita ashipajpis pillyayman chayanga. \c 31 \s1 Lemuel yachaj car rimashancuna \p \v 1 Caycunaga caycan Masa partipita ray Lemuel yachaj cayninwan rimashancunami. Chay rimashancunataga llapanta mamanmi alli goyänanpaj willaparan. \b \q1 \v 2 Ïju, mañacuptë Tayta Dios yanapämaptinmi gamga yurirayqui. \q1 Canan mä sumaj willapäshayqui. \q1 \v 3 Warmicunallaman yarpacusha ama puriychu. \q1 Achcajmi raycunapis warmi-rayculla pirdicasha. \q1 \v 4 Lemuel, manami allichu mandajcunapis ni raycunapis \q1 alläpa upyallaman chayaptenga. \q1 \v 5 Machacurcorga laycuna niycashantapis gongaycunmanmi. \q1 Chayno gongaycorga ñacaycajcunata mananami alliga ricanganachu. \q1 \v 6 Machächicoj bïnuga caycan llaquicuycajcunapämi, \q1 jagayasha wagaycajcunapämi. \q1 \v 7 Llaquicuycashanta, pobrilla cashantapis gongaycunanpämi \q1 chay runacunaga upyan. \q1 \v 8 Parlayta mana yachajcunapa faburnin cay. \q1 Washänanpaj pïninpis mana captin washay. \q1 \v 9 Upällallaga ama cacuychu. \q1 Llapantapis alli arriglay. \q1 Pobricunatawan umildicunataga washay ari. \s1 Alli warmita alabashan \q1 \v 10 Alli warmiga sasa tariymi. \q1 Cuyayllapaj achic-achicyaycaj perlascunapa risyunpis manami aypanchu. \q1 \v 11 Alli warmin captenga llapan shongunwanmi runan yäracun. \q1 Chayno alli warmiwanga manami imaypis ushapacanchu. \q1 \v 12 Chay warmiga cawashancama majanta allimi yanapan. \q1 \v 13 Millwatawan lïnuta ashiriycur, \q1 cushisha ima awallatapis awan. \q1 \v 14 Imanömi jatuncaray büqui nigusyuta apan, \q1 chaynömi carupa aywaycur wasincho micunanpaj imallatapis ashircur apamun. \q1 \v 15 Chaca chacalla jatarin. \q1 Nircorga wamrancunatawan uywaynincunata garariycun. \q1 \v 16 Chacratapis sumaj ricaycur-raj rantin. \q1 Arur gänashanwannami übasta lantachin. \q1 \v 17 Chegllata sumaj chanaj watacurcur aruyta gallaycun. \q1 Sumaj yarpaypa mana guellanaypa arun. \q1 \v 18 Nigusyuncho alli gänananpämi sumaj arun. \q1 Pacha chacarcuptinpis chacaycamarämi ima ruraynincunatapis ruran. \q1 \v 19 Quiquin puchcata puchcan. \q1 Quiquinmi awata awan. \q1 \v 20 Wacchacunatawan pishipacajcunataga \q1 mana gongaypa imallatapis macyaycun. \q1 \v 21 Chay warmiga manami llaquicunchu rashtaptin ni gasapaptinpis. \q1 Paypa famillyanga alli racta röpashami carcaycan. \q1 \v 22 Quiquinmi gatancunatapis awacun. \q1 Alli röpacunallatami jaticunpis. \q1 \v 23 Runantaga llapanmi marca-masincunapis rejsin. \q1 Runanpis waquin runacunawan iwal rispitädumi caycan. \q1 \v 24 Röpacunatapis ruran. Wachcucunata awan. \q1 Nircur nigusyanticunata ranticun. \q1 \v 25 Waracuna imamanpis chayananpitaga manami manchacunchu. \q1 Ni imapitapis mana pengacunchu, ni llaquicunpischu. \q1 \v 26 Sumaj yarpachacurcurmi alli tantiyaj cayninwan parlan. \q1 Sumaj tantiyachir alli shimillanwanmi yachachin. \q1 \v 27 Wasincho imallanpis pishiycashantaga ricaycan musyaycanmi. \q1 Quiquin arucur ruracur tarishantami micun. \q1 \v 28 Alli warmi captinmi mamanta wamrancuna cuyan. \q1 Majannami alabashpan nin: \q1 \v 29 «Alli warmicunaga achcajmi caycan. \q1 Chaypis gammanga manami mayganpis tincunchu.» \q1 \v 30 Buena-mösa cashanpis yanga manacajllapämi. \q1 Cuyayllapaj cayninpis rätu ushacajllami. \q1 \nd Tayta Diosninchïta\nd* rispitaj warmimi ichanga \q1 alli rispitasha canga. \q1 \v 31 Llapan runacunapa ñaupanchöpis paytaga alabay-llapa. \q1 Allita rurashancunapita fiyupa rispitasha caycullächun.