\id MAT Matthew, Bambam language, Sulawesi, Indonesia \h Matius \toc1 Kaheba Katilallasam natuli' Matius \toc2 Matius \toc3 Mat. \mt1 Kaheba Katilallasam natuli' Matius \imt1 Bätäna Issinna \ip Inde suha' natuli' mesa passikolanna Puang Yesus isanga Matius. Illaam inde suha', natuli' Matius diona Kaheba Katilallasam naua: Puang Yesus-um too indo To dilanti' la mepasalama' to puha nadandi Puang Allataala. Anna illaam inde suha', Puang Yesus si disa'bu'pi duka' “pessubunna tomahaja Daud” (1:1; 9:27; 12:23; 15:22; 20:30-31; 21:9, 15; 22:41-45). Deempi duka' natula' illaam inde suha' diona pa'palakoanna Puang Yesus ungganna'i ingganna indo Battakadanna Puang Allataala to puha napayolo lambam nabi (batai: 1:22-23; 2:5-6, 15, 17-18, 23; 3:3; 4:14-16; 8:17; 12:17-21; 13:35; 21:4-5, 16; 26:31; 27:9-10). \ip Indo Puang Yesus nadadiam mesa to Yahudi anna lobo' illaam peadasanna to Yahudi. Moi anna susi, sapo' indo Kaheba Katilallasam nababa, battu diua kasalamasam, tä' angga mandi lu lako to Yahudi, sapo' mala asam natahima ingganna hupatau illaam inde lino. \ip Illaam inde suha'na Matius, pembuda ma'tula' Puang Yesus diona la ma'pahentam Puang Allataala. Deem duka' napomasiä' Puang Yesus diona kalembasanna indo Pepaondonganna Musa. \ip Deem lima too'na tula'na Puang Yesus dilambi' illaam inde suha'na Matius: (1) Pepatuduanna Puang Yesus yabo mesa tanete. Illaam pepatuduam ia too natula' Puang Yesus indo la sihatanna napogau' mesa to untuhu'i si'da-si'da Puang Allataala (hondongam 5-7); (2) Pepakahi'dinna Puang Yesus lako passikolanna anna mala napalako manappa indo pengkähängam nabeem Puang Yesus (hondongam 10); (3) Sanaka-naka pehapangam napalao Puang Yesus diona ke ma'pahentam Puang Allataala (hondongam 13); (4) Pepatuduam diona la diaka susi ma'palako ke mendadim tau pentuhu'na Puang Yesus (hondongam 18); anna (5) Pepatuduam diona allo ma'katampasanna anna kasuleanna Änä' Mentolino, battu diua Puang Yesus (hondongam 24-25). \iot Lesoanna issinna \io1 1. Kalohonganna anna kadadianna Puang Yesus (1:1-2:23) \io1 2. Pengkähänganna Yohanes to si mantedo' (3:1-12) \io1 3. Puang Yesus ditedo' anna napa'sändä'i tomahajanna setam (3:13-4:11) \io1 4. Pengkähänganna Puang Yesus lako hupatau dio Galilea (4:12-18:35) \io1 5. Pa'lao-laona Puang Yesus mengkalao dio Galilea sule längäm Yerusalem (19:1-20:34) \io1 6. Ma'katampasanna pa'palakoanna Puang Yesus dio Yerusalem anna lako sikahuku'na (21:1-27:66) \io1 7. Katuboanna sule Puang Yesus anna umpa'paitaam kalena (28:1-20) \ie \c 1 \s1 Kalohonganna Puang Yesus \sr 1:1-17 \r Luk. 3:23-38 \p \v 1 Susi inde kalohonganna Yesus Kristus peampoanna tomahaja Daud, peampoanna Abraham. \p \v 2 Keänä' Abraham undadiam Ishak, \li1 keänä' Ishak undadiam Yakub, \li1 keänä' Yakub undadiam Yehuda anna ingganna solasubunna. \li1 \v 3 Keänä' Yehuda undadiam Peres anna Zerah nasibalii Tamar, \li1 keänä' Peres undadiam Hezron, \li1 keänä' Hezron undadiam Ram, \li1 \v 4 keänä' Ram undadiam Aminadab, \li1 keänä' Aminadab undadiam Nahason, \li1 keänä' Nahason undadiam Salmon, \li1 \v 5 keänä' Salmon undadiam Boas nasibalii Rahab, \li1 keänä' Boas undadiam Obed nasibalii Rut, \li1 keänä' Obed undadiam Isai, \li1 \v 6 keänä' Isai undadiam tomahaja Daud, \li1 keänä' Daud undadiam Salomo nasibalii indo bainena to mate Uria,\f + \fr 1:6 \fq to mate Uria, \ft 2Sam. 11:3-26.\f* \li1 \v 7 keänä' Salomo undadiam Rehabeam, \li1 keänä' Rehabeam undadiam Abia, \li1 keänä' Abia undadiam Asa, \li1 \v 8 keänä' Asa undadiam Yosafat, \li1 keänä' Yosafat undadiam Yoram, \li1 keänä' Yoram undadiam Uzia, \li1 \v 9 keänä' Uzia undadiam Yotam, \li1 keänä' Yotam undadiam Ahas, \li1 keänä' Ahas undadiam Hizkia, \li1 \v 10 keänä' Hizkia undadiam Manasye, \li1 keänä' Manasye undadiam Amon, \li1 keänä' Amon undadiam Yosia, \li1 \v 11 keänä' Yosia undadiam Yekhonya anna ingganna solasubunna. Wattu eta too dipassa to Israel dipahhim lako Babel. \p \v 12 Puhai dipahhim lako Babel, \li1 iya keänä'um Yekhonya undadiam Sealtiel, \li1 keänä' Sealtiel undadiam Zerubabel, \li1 \v 13 keänä' Zerubabel undadiam Abihud, \li1 keänä' Abihud undadiam Elyakim, \li1 keänä' Elyakim undadiam Azor, \li1 \v 14 keänä' Azor undadiam Zadok, \li1 keänä' Zadok undadiam Akhim, \li1 keänä' Akhim undadiam Eliud, \li1 \v 15 keänä' Eliud undadiam Eleazar, \li1 keänä' Eleazar undadiam Matan, \li1 keänä' Matan undadiam Yakub, \li1 \v 16 keänä' Yakub undadiam Yusuf indo muanena Maria to undadiam Puang Yesus battu diua To dilanti' la mepasalama'.\f + \fr 1:16 \fq To dilanti' la mepasalama': \ft illaam basa Yunani diuaam Kristus; illaam basa Ibrani diuaam Mesias.\f* \p \v 17 Dadi, mengkalao dio Abraham sule lako tomahaja Daud, sapulo appa' lapi'na. Mengkalao dio Daud sule lako wattunna dipahhim to Israel napahhim to Babel, sapulo appa' lapi'na. Anna mengkalao dio wattunna dipahhim to Israel sule lako kadadianna To dilanti' la mepasalama', sapulo appa' oo duka' lapi'na. \s1 Kadadianna Puang Yesus \sr 1:18-25 \r Luk. 2:1-7 \p \v 18 Susi inde tulasanna indo anna dikebättänganni Yesus Kristus sule lako disubungam: Puhai mekutana Yusuf la umpobaine Maria, iya kebättä hia. Moi anna tä'pi deem sola muane, sapo' kebättä aka kakuasaanna Penaba Maseho. \v 19 Indo Yusuf mesa to meada', dadi maelo' la ungkattui Maria. Sapo' la mengkamma'-kamma' ungkattui aka moka la umpakasihi'i dio olona tau buda. \p \v 20 Mane mahassam ma'pikki'-pikki' Yusuf la ungkattui Maria, iya napalosaim mesa malaika' nasua Debata illaam pangngimpi nauaam: “O Yusuf peampoanna tomahaja Daud, daa ummahea' umpobaine Maria, aka indo bättäna, kakuasaanna Penaba Maseho umpadadii. \v 21 La undadiam mesa änä' muane-ane anna la ussangai Yesus\f + \fr 1:21 \fq Yesus: \ft kalembasanna, \fq Debata mepasalama'.\f* aka Ia la ullappasam umma'na dio mai dosana.” \p \v 22 Ia asanna ia too dadi anna mala sule lako indo kadanna Debata napalombum nabi naua: \v 23 “Patananniia' talinga, indo änä' daha la kebättä lambi' undadiam mesa änä' muane-ane anna la disangai Imanuel, kalembasanna ‘Puang Allataala muundu'kia'.’”\f + \fr 1:23 \ft Yes. 7:14.\f* \p \v 24 Tappana milli' Yusuf, iya napalako siaham indo napahentaam malaika'na Debata lambi' umpobaine Maria. \v 25 Sapo' tä' deem moi podo la siampe'um metindo sule lako keänä' Maria. Tappana dadi, iya nasangaim Yusuf indo änä'-änä', Yesus. \c 2 \s1 To umpotanda bintä lao umpenombai Puang Yesus \sr 2:1-12 \p \v 1 Indo anna disubunganni Puang Yesus dio kota Betlehem illaam lembäna Yudea, wattu eta too Herodes mendadi tomahaja dio Yerusalem. Iya sulem dio Yerusalem sanaka-naka to tandai mata allo si manähä muita bintä napotanda. \v 2 Anna mekutanai naua: “Umba hia ngei naongei indo änä'-änä' mane subum, indo tomahajanna to Yahudi? Aka puha kiita bintäna dio bottoki dio tandai mata allo, nasuhum sulekam la kipenombai.” \p \v 3 Tappana naissam tomahaja Herodes tula' ia too, iya tä' deem pada satikkedu' anna husa' penabanna, susi toi duka' ingganna issinna Yerusalem sangngim tikkedu'. \v 4 Iya tappa nahempum siaham Herodes ingganna kapala sando anna to ullatta' Pepaondonganna Musa anna napelaui katähängam naua: “Situhu' Battakada Debata umba ngei la subum indo To dilanti' la mepasalama', indo puha nadandi Puang Allataala?” \v 5 Natimba'im naua: “Dio kota Betlehem illaam lembäna Yudea, aka abana inna susi Battakadanna Puang Allataala puha nasuha' mesa nabi naua: \q1 \v 6 ‘O kota Betlehem illaam lembäna Yehuda, \q1 tä'ko la mala dipa'bahinni'i illaam alla'-alla'na kota senga' to palumbängam illaam lembäna Yehuda. \q1 Aka iko la naongei kende' tomahaja to la ungkambi' umma'ku to Israel.’”\f + \fr 2:6 \ft Mi. 5:1.\f* \p \v 7 Puhai ia too, iya mengkamma'-kamma'um Herodes untambai indo to si manähä muita bintä napotanda anna nakutanai naua: “Piham anna uhunaia' muita indo bintä umpotanda?” \v 8 Puhai nakutanai, iya nasuam le'ba' lako Betlehem anna napakahi'dii naua: “Laongkoa' peä manappai indo änä'-änä', anna maka' too ullambi'unna', iya sulekoa' tulasannä' kao anna mala laoä' duka' kupenombai.” \p \v 9-10 Tappana puha natahima indo pepakahi'dinna tomahaja Herodes, iya le'ba'im umpatahhu' pa'laoanna. Iya naita oom indo bintä to naita illaam tandai mata allo. Tä' deem la susi katilallasannai tappana muita indo bintä mellao yabo langi' umpendioloi lambi' tohho yabo sipatunna ongeanna indo änä'-änä'. \v 11 Tappa le'ba'i siaham tama indo banua, iya ullambi'um indo änä'-änä' sola Maria indona, iya ma'balinguntu'im dio olona indo änä'-änä' menomba. Mane umbukkai pa'pongngeanna anna mualai bulabam, lite kaju si bubanau', anna dama' si bubanau' isanga mur, pa'lalam penabanna lako indo änä'-änä', tanda pa'pakasallena. \v 12 Sapo' aka napalosai Debata illaam pangngimpi naua: “Daa muola lakoa' Herodes,” nasuhum lalam senga' naola ma'pasule lako bottona. \s1 Yusuf sahapu nasua Debata lako Mesir \sr 2:13-15 \p \v 13 Tappana le'ba'i indo to si manähä muita bintä napotanda, iya ussuam mesa malaika' Debata umpalosai Yusuf illaam pangngimpi naua: “O Yusuf, bangom siahangko ammu pasihha'i umbaba lao inde änä'-änä' sola indona lako lembäna Mesir, aka mahassammi napeä Herodes inde änä'-änä' la napatei. La tohhokoa' dio lambi' kubeem pole oko pahenta la sitahhu'na umpogau'.” \p \v 14 Iya tappa bangom siaham duka' Yusuf indo bengi eta too anna le'ba'i umbaba indo änä'-änä' anna Maria indona lako Mesir. \v 15 Iya tohhoim dio sule lako mate Herodes. Kaha-kaha ia too dadi anna mala sule lako indo kadanna Debata puha natula' loppo' nabi naua: “Kutambai änä'ku dio mai Mesir.”\f + \fr 2:15 \ft Hos. 11:1.\f* \s1 Buda änä'-änä' dipatei dio Betlehem \sr 2:16-19 \p \v 16 Tappana naissam Herodes naua: “Naakkalanniä' indo to si manähä muita bintä napotanda,” iya tä' deem pada sakeaha'. Nasuhum umpassubum mesa pahenta naua: “Ingganna änä'-änä' ke muanei mengkalao mane subum sule lako dua taum dadinna la dipatei asam, susi illaam kota Betlehem teem lako kota sikahuku'na.” Ia too napasikannai Herodes situhu' indo katähängam natula' indo to umpotanda bintä. \v 17 Iya sule lakom indo to puha natula' loppo' nabi Yeremia naua: \q1 \v 18 “Ha'ba to umbatim dio kota Rama,\f + \fr 2:18 \fq kota Rama: \ft Rama mesa kota sikahuku' Yerusalem. Illaam taum 586 ahena kadadianna Puang Yesus buda to Yahudi nahempum to Babel aka la dibuam lako Babel (Yer. 40:1). Wattu eta too ha'ba to umbatim dio Rama. Iam too nasusiam indo anna napesuanni Herodes dipatei ingganna änä'-änä' muane dio Betlehem.\f* \q1 Rahel ussahhoi änä'na\f + \fr 2:18 \fq Rahel: \ft Indo Rahel bainena Yakub battu diua indona Yusuf sola Benyamin nasuhum dihekem indona to Yahudi. Dadi dipake sanga Rahel, kalembasanna ingganna baine to Yahudi dio Betlehem anna sikahuku'na umbatinni kamateanna änä'na.\f* \q1 anna moka si'da-si'da dipakahanga \q1 aka pa'deim änä'na naita.” \s1 Yusuf sahapu ma'pasule dio mai Mesir \sr 2:19-23 \p \v 19 Indo anna matei Herodes, diopi Mesir Yusuf sahapu wattu eta. Iya napalosai oom mesa malaika'na Debata illaam pangngimpi naua: \v 20 “Bangongko ammu babai itim änä'-änä' sola Maria indona anna ma'pasulekoa' lako Israel, aka indo to la umpatei itim änä'-änä' puham mate.” \v 21 Iya bangommi duka' Yusuf anna umbabai indo änä'-änä' sola indona anna le'ba'i lako Israel. \v 22 Sapo' mahea' ma'pasule lako lembäna Yudea, aka napelele diua Arkhelaus umbala' Herodes ambena mendadi tomahaja dio. Iya napalosai pole oom mesa malaika'na Debata illaam pangngimpi naua: “Lu lakokoa' lembäna Galilea ammu tohho dioa'.” Iya lu lakom Galilea \v 23 anna tohhoi illaam mesa tondä' diuaam Nazaret. Susim too anna mala sule lako indo tula'na Debata diona Änä'na napalombum nabi naua: “La diuaam to Nazaret.” \c 3 \s1 Yohanes to si mantedo' untula' loppo' pengkähänganna Puang Yesus \sr 3:1-12 \p \v 1 Masäei lessu'na ia too, iya sulem Yohanes to si mantedo' dio pohiallasam illaam lembäna Yudea anna napahandu'i umpalanda' kadanna Puang Allataala naua: \v 2 “Tihokongannia' ingganna gau' kadakemu aka bambannam umpalako kapahentaanna Puang Allataala.” \v 3 Yohanes iam too inde indo puha napayolo lambam nabi Yesaya naua: \q1 “Deem tau dio pohiallasam metamba-tamba naua: \q1 ‘Patokaanni lalam Debata, \q1 maloloanganni lalam la naolanna.’”\f + \fr 3:3 \ft Yes. 40:3.\f* \p \v 4 Indo Yohanes to si mantedo' umpa'poheba bulu unta anna ma'beke' lollo'.\f + \fr 3:4 \fq umpa'poheba bulu unta anna ma'beke' lollo': \ft Indo pohebana Yohanes susim too indo si napa'poheba nabi Elia yolona (2Haj. 1:8). Aka napemmitai liupi to Yahudi la sule pole Elia tama lino umpatokaam lalam indo To dilanti' la mepasalama' (Mal. 4:5-6, Mat. 11:14; 17:10-13).\f* Anna bati' sola duho si naande. \v 5 Iya sulem buda tau buttu yabo mai Yerusalem, anna dio mai lembäna Yudea anna ingganna tondä' dio sikahuku'na Salu Yordan umpellambi'i Yohanes. \v 6 Sangngim muakui dosana anna natedo'i dio Salu Yordan. \p \v 7 Anna buda toi duka' to illaam kakalebuanna Parisi anna to illaam kakalebuanna Saduki sule umpellambi'i Yohanes aka maelo' la ditedo'. Sapo' naitanna Yohanes sulei, iya nauaammi: “O inggammua' to si mambaba bulim, pessubunna to kadake gau'!\f + \fr 3:7 \fq to si mambaba bulim, pessubunna to kadake gau': \ft Indo dituli' illaam basa Yunani, naua ia ke basa Bambanni: \fq peampoannakoa' ula', \ft aka ula' si napakonai to Yahudi ke deenni tau si mambaba bulim.\f* Ussanga haka iko la malakoa' lappa' dio mai aha' kasallena Puang Allataala? \v 8 Pa'baju polekoa' anna pa'dodo pole anna mala tandaam diua ussosso si'dangkoa' gau'mu anna untingko' basabammu. \v 9 Daa muuaia': ‘Tä'kam la napassala Puang Allataala aka peampoannakam Abraham.’ Aka kutulasangkoa', inde mai batu la mala duka' napadadi Puang Allataala peampoanna Abraham! \v 10 Tentomai la dipembattaammi wase di ada'na Puang Allataala dilemposam ingganna kaju tää'na kembua manappa anna ditibei tama api. \v 11 Kao-kao uwai kupake untedo'koa' mendadi tanda katihokongammua'. Sapo' dako'i too sulem To kuasa puha Ia anna la kao. Aka moi la kubabaam sapatunna, tala sihatannä'. Ia-Ia Penaba Maseho anna api la napake natedosangkoa'. \v 12 Sihhapam to ma'tappi tokam dio limanna petappi la nase'laam banne maläpu' anna läkko'na. Ingganna banne maläpu' la dianna manappa tama loko, anna läkko'na la ditibe ia tama api tapi'de-pi'de.” \s1 Puang Yesus natedo' Yohanes \sr 3:13-17 \r Mrk. 1:9-11; Luk. 3:21-22; Yoh. 1:32-34 \p \v 13 Wattu eta too, mengkalaom Puang Yesus dio Galilea le'ba' lako Salu Yordan. Dioi, umpellambi'im Yohanes anna napelaui la natedo'. \v 14 Sapo' moka salapi Yohanes untedo'i, naua: “Setonganna tuam, Iko hia la sihatam untedo'ä'! Maaka anna Iko ohi muuai: ‘Tedo'ä'’?” \p \v 15 Sapo' natimba'i Puang Yesus naua: “Päbäi untedo'ä' temo. Aka ia anna tapateenni aka pahallu la taponnoi asam ingganna pa'elo'na Puang Allataala.” Iya natuhu'im pelauanna lambi' natedo'. \p \v 16 Puhai ditedo', iya kende'um dio mai uwai. Iya naita siaham Puang Yesus tibukka langi' anna tuhunni Penabanna Puang Allataala susi dangam-dangam uhhampoi. \v 17 Iya dihingngi siaham kamaha buttu yabo mai suhuga naua: “Iam too inde Änä' pa'pakamajangku to umpomasannam penabangku.” \c 4 \s1 Puang Yesus napa'sändä'i tomahajanna setam \sr 4:1-11 \r Mrk. 1:12-13; Luk. 4:1-13 \p \v 1 Puhai ia too, iya natettem Penaba Maseho Puang Yesus lako pohiallasam aka la napa'sändä'i tomahajanna setam. \v 2 Dioi, iya puasam Puang Yesus appa' pulo allona appa' pulo benginna nasuhum tadea'.\f + \fr 4:2 \fq puasa: \ft kalembasanna, diala ikale tamangngande tamangngihu', tä' dipempassaam. Anggam dipasatutui penaba illaam sitingngajo Puang Allataala.\f* \v 3 Iya sulem tomahajanna setam umpa'sändä'i naua: “Maka' Änä'na tongangko Puang Allataala, suai inde mai batu mendadi hoti!” \v 4 Sapo' natimba'i Puang Yesus naua: “Tää', aka puha tisuha' illaam Battakada Debata naua: \q1 ‘Taia kinande mandi la napotubo hupatau, sapo' setonganna too'-too'na katuboanna hupatau ingganna kadanna Puang Allataala.’”\f + \fr 4:4 \ft Pass. 8:3.\f* \p \v 5 Puhai ia too, umpasolam Puang Yesus lako indo Kota Maseho battu diua Yerusalem anna napayaboi bubunganna Banua Debata \v 6 anna nauaanni: “Maka' Änä'na tongangko Puang Allataala, tobängangko kalemu inde dokko aka deem tisuha' illaam Battakada Debata naua: \q1 ‘Puang Allataala la ussua malaika'na unjagaiko; \q1 la natahimaiko anna mala moi bitti'mu tala tihuai lako batu.’”\f + \fr 4:6 \ft Puj. 91:11-12.\f* \p \v 7 Natimba' pole oom Puang Yesus naua: “Tää', aka puha tisuha' illaam Battakada Debata naua: \q1 ‘Daa umpa'sändä'i Puang Allataala Debatammu.’”\f + \fr 4:7 \ft Pass. 6:16.\f* \p \v 8 Iya umbabai pole oom Puang Yesus indo tomahajanna setam anna napasolai längäm tanete malangka'. Yaboi, napaitai asammi ingganna kapahentaam illaam inde lino sola kakasalleanna anna kamapiaanna \v 9 anna nauai: “La kubeem asangko ingganna issinna inde lino ke ma'balinguntu'ko dio oloku umpenombaiä'.” \p \v 10 Natimba' pole oom Puang Yesus naua: “Päläiko lao Setam! Aka tisuha' illaam Battakada Debata naua: ‘Penombaiko Puang Allataala Debatammu anna anggam pa'elo'na la mala umpalako.’”\f + \fr 4:10 \ft Pass. 6:13.\f* \p \v 11 Iya le'ba' mandam indo tomahajanna setam umpellei Puang Yesus. Iya sulem sanaka-naka malaika' untahiai. \s1 Puang Yesus umpahandu' pengkähänganna dio Galilea \sr 4:12-17 \r Mrk. 1:14-15; Luk. 4:14-15 \p \v 12 Tappana naissam Puang Yesus naua ditahungkum Yohanes to si mantedo',\f + \fr 4:12 \fq ditahungkum Yohanes to si mantedo': \ft Indo tomahaja Herodes Antipas untahungkum Yohanes aka muuaam Herodes: \fq Madosako aka mualako bainena solasubummu umpobaine. \ft Diona kaha-kaha ia too natula' Matius illaam 14:3-12.\f* iya mengkalaom Ia dio Yudea le'ba' lako lembäna Galilea. \v 13 Tä'um hapa' dio Nazaret sapo' mentieli' lako kota Kapernaum anna tohho dioi. Indo Kapernaum dio bihinna le'bo' Galilea illaam attasa'na Zebulon anna Naftali. \v 14 Lu lako Kapernaum Puang Yesus anna mala sule lako indo kadanna Debata napalombum nabi Yesaya naua: \q1 \v 15 “Attasa'na Zebulon anna Naftali illaam lembäna Galilea, \q1 dio lalam lako le'bo' Galilea, tandai libanna Salu Yordan, \q1 naongei buda tau taianna to Yahudi. \q1 \v 16 Anna tau ia too tubo illaam kamalillingam \q1 anna illaam lembäna kamateam. \q1 Sapo' nalambi'um pole' kamasiäsam kasalle, \q1 anna nadelle'im mata allo katuboam.”\f + \fr 4:16 \ft Yes. 9:1-2.\f* \p \v 17 Sulena Puang Yesus dio Kapernaum, iya napahandu'um napa'paissangam lako tau buda naua: “Tihokongannia' gau' kadakemu, aka bambannam umpalako kapahentaanna Puang Allataala!” \s1 Appa' to modala napadadi Puang Yesus passikolanna \sr 4:18-22 \r Mrk. 1:16-20; Luk. 5:1-11 \p \v 18 Mahassanni mellao Puang Yesus uhhuttu' bihinna le'bo' Galilea, iya muitam dua to ma'solasubum isanga indo kakanna Simon (biasa toi diuaam Petrus) anna isanga ia indo adinna Andreas mahassam modala, aka abana inna to si modala. \v 19 Iya napa'kadaim Puang Yesus naua: “Maikoa' ammu tuhu'ä' aka la kupadadikoa' to undala hupatau anna mala natuhu'ä'.” \v 20 Iya ullappa' siaham duka' dalana anna le'ba'i untuhu' Puang Yesus. \p \v 21 Napatahhu' oom mellao, iya muita oom to ma'solasubum isanga Yakobus anna Yohanes, änä'na Zebedeus, mahassam umpapia-piai dalana illaam lopinna. Iya natambaim duka' Puang Yesus, \v 22 iya bassim umpellei siaham duka' lopinna sola ambena, anna le'ba'i untuhu' Puang Yesus. \s1 Puang Yesus ma'pa'guhu anna buda tau napabono' \sr 4:23-25 \r Luk. 6:17-19 \p \v 23 Illaam lembäna Galilea, le'ba' Puang Yesus ullelei pa'sambajanganna to Yahudi ma'pa'guhu anna umpa'pakahebaam Kaheba Katilallasam naua: “Bambannam umpalako kapahentaanna Puang Allataala.” Anna umpabono' ingganna to masaki anna umpapia pole dadinna to sala dadi. \v 24 Indo pa'pogausanna Puang Yesus napelele asam tau dio lembäna Siria, nasuhum buda tau sule ullombai sangngim umbaba to masakinna. To masaki ia too nahua ma'hupa-hupa saki anna kamapi'disam susinna: to napentamai setam, to limpu mänesam, to mate kalena anna budapi saki senga'. Iya sangngim napabono' Puang Yesus, \v 25 nasuhum tä' deem pada sabuda tau untuhu' lelenni. Deem to buttu dio mai lembäna Galilea, deem to buttu dio mai lembäna Sapulo Kota, deem to buttu yabo mai Yerusalem, deem to buttu dio mai lembäna Yudea, anna deem to buttu dipe mai lambam libanna Salu Yordan. \c 5 \ms1 Puang Yesus umpa'guhu passikolanna yabo mesa tanete (5:1-7:29) \p \v 1 Tappana naita Puang Yesus buda tau sule ullombai, iya le'ba'um längäm mesa tanete. Muokko'i, iya sulem napellambi'i passikolanna.\f + \fr 5:1 \fq passikolanna: \ft taia indo mandi to sapulo dua suhona diuaam \fq passikolanna.\f* \v 2 Iya napahandu'um Puang Yesus ma'pa'guhu naua: \s1 Kehongko' anna maupa' to untuhu'i pa'elo'na Puang Allataala \sr 5:3-12 \r Luk. 6:20-23 \q1 \v 3 “Kehongko' anna maupa' to umpopengkadio kalena dio olona Puang Allataala, \q2 aka tau ia too mendadim umma'na Puang Allataala illaam kapahentaanna. \q1 \v 4 Kehongko' anna maupa' to masussa penaba, \q2 aka tau ia too la napakahanga Puang Allataala. \q1 \v 5 Kehongko' anna maupa' to umpopengkadio penabanna, \q2 aka la napasule lakoam Puang Allataala indo puha nadandiam tau ia too. \q1 \v 6 Kehongko' anna maupa' to muinaba-naba kamaloloam, \q2 aka tau ia too la napaponnoiam Puang Allataala pa'pemulunna. \q1 \v 7 Kehongko' anna maupa' to si pa'häntängam bua, \q2 aka tau ia too la nakamasei Puang Allataala. \q1 \v 8 Kehongko' anna maupa' to satutu penabanna lako kamapiaam, \q2 aka tau ia too la silambi' Puang Allataala. \q1 \v 9 Kehongko' anna maupa' to umpasikapiai hupatau, \q2 aka tau ia too la mendadi änä'na Puang Allataala. \q1 \v 10 Kehongko' anna maupa' to dipahuai pandahhaam kahana untuhu'i pa'elo'na Puang Allataala, \q2 aka tau ia too mendadim umma'na Puang Allataala illaam kapahentaanna. \p \v 11 Kehongko'koa' anna maupa' ke disangai bäbäkoa' to kadake gau', dipahuai pandahhaam, anna dipakolo'-kolo'i aka untuhu'ä'. \v 12 Susi siam duka' yolona buda nabi didahha. Dadi la kassi mandakoa' ia anna tilalla' ke nalambi'koa' kaha-kaha ia too, aka la nabeengkoa' Puang Allataala mana' kasalle yabo suhuga.” \s1 To ungkatappa'i Puang Yesus dipasihhapam sia anna ballo \sr 5:13-16 \p \v 13 Anna mane naua: “Ikonna' too dipasihhapam sianna lino. Indo sia ke matämmä'um, la malapaka dipamasim sule? Tä'um tia deem gunana, angga ham la ditibe anna nasihondo-hondoi tau. \p \v 14 Anna ikonna' too dipasihhapam ballo ummasiä'i hupatau illaam inde lino. Mesa kota yabo tanete tä' mala tala naita hupatau. \v 15 Anna tä' deem tau la umpau' lampu anna mane nasalongo'i baka. Sapo' naala hi tia anna napayaboi matandena anna mala muindo ingganna issinna banua. \v 16 Susim too pa'pogausammua' la sihhapam ballo paindo naita tau buda napolalam dipuji anna dipa'kasallei Ambemu yabo suhuga aka naita pa'pogausam mapiammua'.” \s1 Puang Yesus umpomasiä' diona pahenta illaam peadasanna to Yahudi \sr 5:17-20 \r Luk. 16:17 \p \v 17 Anna mane naua: “Daa ussangaia' suleä' inde lino la umpa'dei Pepaondonganna Musa anna pepa'guhuam illaam suha'na ingganna nabi. Tä' suleä' la umpa'dei, sapo' setonganna suleä' la kuganna'i.\f + \fr 5:17 \fq suleä' la kuganna'i: \ft mala duka' diua: suleä' la umpomasiä' manappai kalembasanna.\f* \v 18 Setongam-tonganna, assala'na hia tontä liupi langi' sola lino, tä' duka' deem la mala dikuhänni moi podo la sakini'um pahentana Puang Allataala ke tä'pi sule lako ingganna issinna. \v 19 Iam too anna kutulasammokoa' kuua: menna-menna untekka moi podo la sabaheam saidi'um issinna pahentana Puang Allataala, moi la handam bahinni'na, anna nauai lako solana: ‘Daa tatuhu'ia',’ tau ia too la dihekem to handam bahinni' illaam kapahentaanna Puang Allataala. Sapo' menna-menna umpalako pahentana Puang Allataala anna napepatuduanni lako solana, tau ia too la dihekem to keangga' illaam kapahentaanna Puang Allataala. \v 20 Dadi la pahallua' umpaillaam penaba inde tula'ku: Tä' siakoa' la mala mendadi umma'na Puang Allataala illaam kapahentaanna, ke tä'i mentondom puhaa' iko kamanuhusammu lako Puang Allataala anna la kamanuhusanna indo to ullatta' Pepaondonganna Musa sola to illaam kakalebuanna Parisi.” \s1 Pepakilalaam diona aha' \sr 5:21-26 \r Mrk. 11:25; Luk. 12:58-59 \p \v 21 Anna mane naua: “Muissammia' indo pepatuduam puha dibeem nene to taponene naua: ‘Daa umpapateam; menna-menna papateam, tau ia too la dihotto'.’\f + \fr 5:21 \ft Täss. 20:13, Pass. 5:17.\f* \v 22 Sapo' Kao-kao kuuaangkoa' tentomai: menna-menna keaha' lako solana,\f + \fr 5:22 \fq keaha' lako solana: \ft illaam sanaka-naka suha' yolona naua: keaha' lako solana ke tä'i ma'battuam.\f* pahallu la dihotto'. Menna-menna muuaam solana: ‘Takegunako iko,’ tau ia too la dipopengngolo lako kakalebuanna To Mahhotto' Handam Malangka' illaam peadasam. Anna menna-menna muuaam solana: ‘To mahoko iko,’ sipäto' ia la dipatama api nahaka. \p \v 23 Dadi, maka' la memala'koa' dio ongeam pehumalasam, sapo' ungkilalai deempi to mapi'di' penaba tama kalemu, \v 24 iya la pahallu umpatohho salapi yolo itim kapehumalasammu anna le'ba'poko yolo sikapiai indo solamu. Mapiapi sule alla'mua', anna mane suleko sule umpatahhu'i indo kapehumalasammu dio olona Puang Allataala. \p \v 25 Maka' hapanna deem tau umpahapa'koa' lako to mahhotto', iya la masimpangkoa' too sikapiai sule sumala tä'pokoa' landa' lako olona indo to mahhotto'. Aka maka' tä' ussimpannia' sikapiai yolo, iya la nabeho lakoko too indo to mahhotto'. Anna indo to mahhotto' la umpalulakoko pulisi. Anna mane indo pole' pulisi la untibekoa' tama tahungkum. \v 26 Setongam-tonganna, tä' siako la mala dipassubum illaam mai tahungkum kela deempi tohho moi podo la himi'um indammu.” \s1 Diona lullusam bannetau \sr 5:27-30 \p \v 27 Anna mane naua: “Muissammia' indo pepatuduam puha dibeengkoa' naua: ‘Daa ullullu' pa'bannetauam.’\f + \fr 5:27 \ft Täss. 20:14, Pass. 5:18.\f* \v 28 Sapo' Kao-kao kuuaangkoa' tentomai: menna-menna unnenne'i mesa baine anna nakailui, tau ia too ullullu'um pa'bannetauam illaam penabanna aka hapammi bali ma'pogau'. \v 29 Maka' hapanna mata kanammu la umpomadosako, kalessu'i lao ammu tibei. Aka dotam tia sabali-bali matammu, anna la sakalebu kalemu sapo' iam nasuhum ditibeko tama nahaka. \v 30 Maka' lima kanammu la umpomadosako, poloi lao ammu tibei. Aka dotam tia sabali-bali limammu, anna la sakalebu kalemu sapo' iam nasuhum ditibeko tama nahaka.” \s1 Diona kasisähäsam \sr 5:31-32 \p \v 31 Anna mane naua: “Deem duka' mesa pepa'guhuam naua: Menna-menna untibe bainena, pahallu umbeem suha' kasisähäsam bainena.\f + \fr 5:31 \ft Pass. 24:1-4.\f* \v 32 Sapo' Kao-kao kuuaangkoa' tentomai: menna-menna untibe bainena sulibanna ke ullullu'i muanena indo baine anna kemuane polei, iya indo too muanena nasuhum ullullu' pa'bannetauam indo bainena. Anna menna-menna umpobainei indo baine to natibe muanena, tau ia too ullullu' duka' pa'bannetauam.” \s1 Puang Yesus ullaham tau ma'pinda \sr 5:33-37 \p \v 33 Anna mane naua: “Muissammia' indo pepatuduam puha dibeem nene to taponene naua: ‘Daa umpa'pinda-pinda bäbä. Sapo' ia hia la pahallu umpasule lako indo to puha umpa'pindai dio olona Debata.’\f + \fr 5:33 \ft Sand. 19:12, Pah. 30:2.\f* \v 34 Sapo' Kao-kao kuuaangkoa' tentomai: Tä' si'da-si'dakoa' la mala ma'pinda-pinda, moi la suhuga tala malaia' umpa'pindai, aka suhuga ongeanna okkosam kahajaanna Puang Allataala. \v 35 Tä' tookoa' mala la umpa'pindai lino, aka inde lino pehhondoanna Puang Allataala. Anna tä' tookoa' la umpa'pindai Yerusalem, aka inde Yerusalem kota naongei Tomahajanna ingganna tomahaja. \v 36 Tä' tookoa' la umpa'pindai ulummu, aka tä' sia deem kakuasaammua' la umpomabusa beluä'mu battu haka la umpomalotä, moi podo la salamba'um. \v 37 Sapo' ia hia, uako: ‘Io,’ ke ioi, anna uako: ‘Tää',’ ke tä'i. Sulibanna ia too pengkähänganna ia To Kadake Gau' battu diua tomahajanna setam.” \s1 Tä' tau mala umpatumpui gau' kadakena solata \sr 5:38-42 \r Luk. 6:29-30 \p \v 38 Anna mane sitahhu'na tula'na naua: “Muissammia' indo pepatuduam puha dibeengkoa' naua: ‘Diäläiam matanna to muäläi matanna solana anna dihimpoiam isinna to uhhimpoi isinna solana.’\f + \fr 5:38 \ft Täss. 21:24; Sand. 24:20; Pass. 19:21.\f* \v 39 Sapo' Kao-kao kuuaangkoa' tentomai: Daa umpabala'i to umpogausangkoa' kakadakeam. Sapo' ia hia, maka' deem tau untampilim papo kanammu, beem polepi duka' papo kaihimmu. \v 40 Anna maka' deem tau umpahapa'koa' lako to si mahhotto' aka nakailui bajummu, beem polepi duka' jubamu.\f + \fr 5:40 \fq juba: \ft susi jas sapo' kalando. To Yahudi muane si ma'baju anna ma'juba. Masuli' puha ia juba anna la baju biasa. Situhu' pahentana to Yahudi, tä' mala napaalai bengi unta'ga' jubana solana anna napasuleammi sule aka pa'de la napa'juba mamma'. (Täss. 22:26-27).\f* \v 41 Maka' deem tau ussuako la umbabaam babaanna sakilo mambelanna, iya babaanni dua kilo mambelanna. \v 42 Maka' deem aka-akammu napelau tau, iya beenni. Anna maka' deem tau umpelau aka-akammu la naindam, daa untumpu pala'i pelauanna.” \s1 Kamasei duka' balimmu \sr 5:43-48 \r Luk. 6:27-36 \p \v 43 Anna mane naua: “Muissammia' indo pepatuduam puha dibeengkoa' naua: ‘Kamaseia' ia solamu ammu kabassia' ia balimmu.’\f + \fr 5:43 \ft Sand. 19:18.\f* \v 44 Sapo' Kao-kao kuuaangkoa' tentomai: Kamaseikoa' balimmu ammu pa'sambajanganni to undahhako. \v 45 Maka' umpateemmia', iya la tuttuam tandaammi too diua änä'na si'da-si'dangkoa' Ambemu yabo suhuga. Aka Puang Allataala umpadadiam mata allo lako to umpogau' kamapiaam anna susi toi lako to umpogau' kakadakeam. Ia toi umpatuhungam uham lako to umpogau' kamaloloanna Puang Allataala anna susi toi lako to umpogau' kakadakeam. \v 46 Aka maka' anggam to ungkamaseikoa' la ungkamasei, iya aka hi la napolalam Puang Allataala la nabala'iangkoa' hesomu? Aka moi indo tuam passima, si ussangaia' to madosa, si ungkamasei toi duka' to ungkamasei. \v 47 Susi toi, maka' angga mandi to ussipohäeanna' la umpa'kadai, iya tä' siam tia isanga deem alla'na pa'pogausammu anna pa'pogausanna tau senga'. Aka to tama'debata duka' anna napogau'i ia too, damo aham ia ikoa'. \v 48 Umba susi Ambemu yabo suhuga tepu pa'kamasena, la susingkoa' too duka' pahallu la tepua' pa'kamasemu.” \c 6 \s1 Tä' la umpemmitaia' la dipuji ke ma'kamasekoa' \sr 6:1-4 \p \v 1 Anna mane naua: “Deem akoa' la umpalako tuntusam peadasammu kela muuaia': ‘Anna malaä' naita tau buda.’ Aka maka' ma'pogau' susikoa', iya tä'um deem la napolalam Ambemu yabo suhuga la nabala'iangkoa' hesomu. \p \v 2 Maka' deem la umpa'kamaseam lako to mase-mase, tä'koa' la susi to ma'dua tambu'. Aka si napohäe ia umpa'paita-itaam pa'pogausanna dio olona tau buda susi tama pa'sambajangam, teem lako lalam mahoa' aka naua: ‘Anna malaä' napuji tau buda.’ Setongam-tonganna tau susi ia too untahimam ia sahona ke napujim tau buda. \v 3 Sapo' maka' deenna' aka-akammu la umbeem to mase-mase, pahallu tala naudu' dali' tanahingngi kasisi'. \v 4 Anggam iko la muissanni sola Ambemu yabo suhuga, aka nalosa asam ia ingganna membuninna, nasuhum ia la umbala'iangko indo pa'pogau'mu tää'na naita tau senga'.” \s1 Pepatuduam diona ma'sambajam \sr 6:5-15 \r Luk. 11:2-4 \p \v 5 Anna mane naua: “Maka' ma'sambajangkoa', tä'koa' la susi to ma'dua tambu' si napohäe ke'de' ma'sambajam illaam tängä-tängäna tau buda illaam pa'sambajangam, battu haka lako lalam mahoa' aka naua: ‘Anna malaä' naita tau buda.’ Setongam-tonganna, tau susi ia too untahimam ia sahona ke napujim tau buda. \v 6 Sapo' ikoa'-iko ke ma'sambajangkoa', la lu tamako tambimmu ammu tutu'i ba'bamu, anna mane ma'sambajangko längäm Ambemu to tadiita. Iya la nabala'iammoko too Ambemu to ullosa ingganna membuninna, indo pa'pogau'mu tää'na naita tau senga'. \p \v 7 Maka' ma'sambajangkoa', tä'koa' la susi indo to tä' ungkaleso manappa Debata si umpa'sule-sulei tula'na lambi' kalando sugali'. Nasanga hia la nahingngiam puha ia Debata sambajanna ke kalandoi tula'na. \v 8 Daa umpasusiia'! Aka setonganna tä'pia' deem lemba' dio pudu'mu anna naissammi Ambemu yabo suhuga indo umpahalluanna. \v 9 Sapo' la muua hia' ia ma'sambajam: \q1 ‘Ambeki yabo suhuga, \q1 dipa'kasallei sanga masehomu, \q1 \v 10 kela mala Ikom ma'pahenta, \q1 anna dituhu'i pa'elo'mu \q1 illaam inde lino umba susi yabo suhuga. \q1 \v 11 Beengkanni kinande la sihuanna kiande allo temo. \q1 \v 12 Anna muampunniangkanni kasalaangki, \q1 umba susi muampunnikam duka' to kasalaam lako kaleki. \q1 \v 13 Anna daa ullappa'kam tama pa'sändäsam, \q1 sapo' la ullappasangkam dio mai kakuasaanna kakadakeam. \q1 [Aka Iko to umpuängam kapahentaam, kakuasaam, anna kamatandeam sule lako salako-lakona. Amin.]’ \p \v 14 Aka maka' muampunniko kasalaanna padammu ma'hupatau, la naampunniangkoa' duka' kasalaammu Ambemu yabo suhuga. \v 15 Sapo' maka' tä'koa' muampunni kasalaanna padammu, iya la tä'koa' too duka' la naampunniam kasalaammu Ambemu yabo suhuga.” \s1 Lalanna diaka susi puasa \sr 6:16-18 \p \v 16 Mane nauai: “Maka' puasakoa',\f + \fr 6:16 \fq puasa: \ft Petua' dioi pemasiä'na Mat. 4:2.\f* tä'koa' la susi to ma'dua tambu' si naägä'i lelem umpesahongko-hongkonganni kalena aka naua: ‘Anna mala naissam tau senga' naua ma'puasa.’ Setongam-tonganna, tau susi ia too untahimam ia sahona ke napujim tau buda. \v 17 Sapo' maka' puasakoa', pendau'koa' ammu pa'dakka, \v 18 anna mala tä' naissam tau senga' naua: ‘Ma'puasa.’ Anna mala anggam Ambemu to tadiita la muissanni. Iya la nabala'iammoko too Ambemu, to ullosa ingganna membuninna, indo to umpogau' tää'na naita tau senga'.” \s1 Paitoo'naia' illaam penabammu kapahentaanna Puang Allataala \sr 6:19-24 \p \v 19 Anna mane naua: “Daa uhhempum kulle illaam inde lino. Aka kulle inde lino tontäm bu'busanna, takkasam, anna la naboko to maboko. \v 20 Sapo' la uhhempum yabo hia' ia suhuga kullemu. Aka tala naande ia bu'bu', tala takkasam, anna tä' toi la mala naboko to maboko. \v 21 Aka umba-umba naongei kullemu, la eta siam too duka' naongei penabammu.” \p \v 22 Anna mane naua: “Inde matanta sihhapam ballo illaam kaleta ma'pomasiä'. Aka maka' masiä' matammu, iya masiä' asam too duka' sakalebu kalemu. \v 23 Sapo' maka' kadakea' matammu, mannassa anna sihhapangko nabutai malillim. Maka' ussangaiko kalemu masiä' sapo' pi'de hi indo kamasiäsam illaam kalemu, mannassa anna tä'i deem pada samalillim katuboammu dio olona Puang Allataala. \p \v 24 Tä' deem mesa sabua' la nabela umpengkähängam dua puäna. Aka la natuhu'i manappam too mesa, anna la napaiboko'na bäbä mesa. Battu diua la napakalando puha ia mesa anna tä' bäbä la napehingngii mesa. La susingkoa' too duka', tä' siaa' la umbela umpalulängäm penabammu Puang Allataala ke anggakoa' umbumbu' kulle di lino.” \s1 Tä' tau mala malallam diona salu katuboam \sr 6:25-34 \r Luk. 12:22-31 \p \v 25 “Iam too anna kuuaammokoa': Daa ummalallanna' diona salu katuboammu, la muua: ‘Aka amo la diande sola diihu'.’ Anna tä' toi la malallangkoa' diona bätä puntimmu, la muua: ‘Aka amo la dipa'poheba.’ Tä' daka tia kalando puha ia katuboammu anna la kinande? Anna bätä puntimmu kalando puha ia anna la poheba? \v 26 Penabaam siaia' too dassi-dassi yabo lawwa. Tä' deem mangngambo', tä' deem mepahe, damom ia ditula'i la deem ma'pakissim. Moinna anna susi, sapo' tontä liu duka' nabanneiam salu katuboanna Ambemu yabo suhuga. Tä' daka tia keangga' puhakoa' iko anna la dassi-dassi ia too? \v 27 Akam gunana la malallangkoa' diona kapahalluammu? Mennangka iko tau muita to malallam diona salu katuboanna la mala ullombunni sungnga'na moi podo la saidi'um? \p \v 28 Akanna malallangkoa' diona la umpa'pohebana? Penabaam siaia' too indo bunga-bunga lako kaliane. Tä' deem mengkähä, dapaka ia la umpapia poheba. \v 29 Sapo' mentondom puha ia mapianna anna la pohebana tomahaja Salomo yolona, moinna anna tä'i deem pada sasugi'. \v 30 Indo duka' kuhha tubo temo la bambanna siam ditibe tama api anna napomapi'dä'i Puang Allataala, damo ahanna' ia iko keangga' puha hakoa' tiko anna la indo kuhha. Kuhäm sugali'a' kamatappasammu! \v 31 Iam too anna tä'ungkoa' la malallam diona salu katuboammu, la muua: ‘Aka amom la kiande, aka amom la kiihu', anna aka amom la kipa'poheba.’ \v 32 Si naua asammi too ingganna hupatau to tä' ungkaleso manappa Puang Allataala. Sapo' tä' iko la umpasusia', aka inna naissam loppo'um Ia Ambemu yabo suhuga ingganna kapahalluammu. \v 33 Ia hia, paitoo'naia' illaam penabammu kapahentaanna Puang Allataala anna umpalako liui pa'elo'na, iya la napasondoingkoa' too ingganna la kapahalluammu. \v 34 Dadi tä'ungkoa' la malallam diona makale'na. Aka kamalallangam allo makale', eta opa ia duka' umpikki'i. Budam kamasussaammu allo temo, damom uhhängänni liui.” \c 7 \s1 Daa umpasala padammu hupatau \sr 7:1-6 \r Luk. 6:37-38, 41-42 \p \v 1 Anna mane naua: “Daa umpasala padammu hupatau indana napasalako duka' Puang Allataala. \v 2 Aka umba susi umpasalako padammu hupatau, la susim too duka' napasalako Puang Allataala. Aka pempadai too umpasalako solamu, iya la pempada siam too duka' napasalako Puang Allataala. \p \v 3 Akanna la muita leko'ko butanna solamu pada tahubu' kaju anna tä'ko iko la ussi'dim butammu pada talakaju illaam matammu? \v 4 Maakam ia susi la malako muuaam solamu: ‘Maiko solaku anna kuäläiangko itim tahubu' kaju illaam matammu,’ moi kela daa pada iko talakaju illaam matammu? \v 5 O, to ma'dua tambu'! Äläi yolo indo butammu pada talakaju anna mala masiä' pennenne'mu muäläiam butanna solamu pada nennu'.” \p \v 6 Puhai ia too, natula' polepi Puang Yesus mesa pehapangam naua: “Daa umbeenni asu ingganna masehona aka nasumbali'iko manii anna nahopäiko. Anna daa umbeenni babi mani' mutiarammu indana napa'kuttä'i.”\f + \fr 7:6 \ft Indo \fq asu \ft anna \fq babi \ft si nasangai to Yahudi makussi'. Illaam inde pehapangam indo to Yahudi dipasihhapam indo asu sola babi. Aka indo to Yahudi moka umpehingngii Battakada Debata aka tä' napa'kasallei. Anna Battakada Debata dipasihhapam mani' mutiara anna ingganna masehona.\f* \s1 Pelaui kapahalluammu längäm Puang Allataala anna naponnoiangko \sr 7:7-11 \r Luk. 11:9-13 \p \v 7 Mane naua pole oi: “Si pelaui kapahalluammu längäm Puang Allataala anna naponnoiangko. Peäi kapahalluammu anna ullolonganni. De'de'i ba'ba anna mala natungka'iangko. \v 8 Aka menna-menna melau la diponnoiam pelauanna, anna menna-menna mameä la nalolongam, anna menna-menna unde'de' ba'ba la ditungka'iam. \p \v 9 Tä' sia deem tau la palla' penabanna umbeem batu änä'na ke umpelaui hoti. \v 10 Susi toi duka' tä' deem tau la palla' penabanna umbeem ula' änä'na ke umpelaui bau. \v 11 Dadi ikoa' duka' to madosa anna muissanni umbeem änä'mu la napomapianna, damo aham Ia Ambemu yabo suhuga la umbeem indo la napomapianna lako si mesa-mesa hupatau to melau dio olona.” \s1 Diona kinisam ahe apam anna lalanna la tinanda lako katuboam sule lako salako-lakona \sr 7:12-14 \p \v 12 Anna mane naua: “Iai too umpohäe la napogausangko solamu, iam too duka' la umpogau' lako solamu. Iam too inde pungngu' tannunna issinna suha' Pepaondonganna Musa anna suha'na ingganna nabi.” \p \v 13 Mane nauai: “Ola tamako ba'ba masiki'. Aka ba'ba kalua' anna lalam malobä diola tinanda tama nahaka. Anna buda tau muola eta. \v 14 Sapo' ba'ba masiki' anna lalam masiki' la diola tinanda lako katuboam sule lako salako-lakona, anna anggam sai'di' tau muola lalam ia too.” \s1 Diona nabi tatappa', pa'palakoanna la umpomannassai \sr 7:15-20 \p \v 15 Anna mane naua: “Jagai manappaia' to ussangai kalena nabi sapo' setonganna to mebaba bulim. Si sulekoa' napellambi'i ma'madotta'-dotta' lelem anggasanna domba, sapo' setonganna susi liu hia olo'-olo' to peande. \v 16 Sapo' la muissanna' untandai aka la muita dioa' pa'palakoanna. Aka la deem daka tia tau umpuppu' bua anggur dio mai balambane' battu haka la umpuppu' bua ara yabo mai kaju bahani? \v 17 Susi toi duka' mesa kaju ke mapiai, la mapia siam tia duka' buana, anna mesa kaju ke kadakei, la kadake siam tia duka' buana. \v 18 Aka tä' sia deem la mala mesa kaju mapia la ungkembuaam bua kadake, battu haka mesa kaju kadake la ungkembuaam bua mapia. \v 19 Ingganna kaju ke tä'i mapia buana, mannassa anna la dilellennii lao anna ditunui. \v 20 Susim too duka' nabi tatappa', la diita diopi yolo pa'palakoanna mane mannassai.” \s1 Tä' ia la naakui Puang Yesus to dio bäbä pudu'na naua: “Ma'Debataä'” \sr 7:21-23 \p \v 21 Mane nauai: “Taia tia indo to anggam muuaam bäbää': ‘Debatangku Puang Yesus,’ la mendadi umma' illaam kapahentaam suhuga. Sapo' anggam tia indo to umpalako pa'elo'na Ambeku yabo suhuga la mala mentama kapahentaanna. \v 22 Aka illaam allo ma'katampasanna la buda tau sule dio oloku to tä' umpalako pa'elo'na Ambeku yabo suhuga anna nauaannä': ‘O Debata, tä' daka tia puhangkam mendadi pelombum pudu'mu illaam umpa'pakahebaam Battakada Debata, si uhhambaikam liu setam, anna umpadadikam tanda memängä-mängä?’ \v 23 Sapo' tappa la kulompä kuua: ‘Tä'koa' iko kuissam. Päläikoa' lao inggannakoa' to si umpogau' kakadakeam.’” \s1 To umpehingngii manappa kadanna Puang Yesus dipasihhapam to umpake'de' banua yabona batu \sr 7:24-27 \r Luk. 6:47-49 \p \v 24 Anna mane naua: “Menna-menna umpehingngii manappa ingganna inde kadangku anna napatama tambu'i lambi' nakedoam, tau ia too sihhapam mesa to keaka' umpake'de' banuanna yabona batu. \v 25 Tappana tuhum uham sitonda hibu' tatta' nasuhum ma'butu-butu uwai unta'du indo banua sola natappi hibu'. Sapo' tä' deem tige'ge' aka napake'de' yabona batu. \v 26 Sapo' menna-menna uhhingngi gändä-gändä kadangku anna tä'i napaillaam tambu' dapaka ia la nakedoam, tau ia too dipasihhapam ia to maho kalebu umpake'de' banuanna yabona bungim. \v 27 Tappana tuhum uham sitonda hibu' tatta' nasuhum ma'butu-butu uwai unta'du indo banua anna la meliliam hibu' untappii, lambi' titale bangke' aka napake'de' yabona bungim.” \s1 To ungkapilla'i kakuasaanna Puang Yesus ma'pa'guhu \sr 7:28-29 \p \v 28 Tappana puha ma'tula' Puang Yesus, iya sangngim mängä-mängä tau uhhingngii pepa'guhuanna, \v 29 aka tä' ia ma'pa'guhu susi indo to ullatta' Pepaondonganna Musa. Sapo' ma'pa'guhu Ia Puang Yesus sitonda kakuasaam. \c 8 \s1 Puang Yesus umpabono' mesa to dolengam \sr 8:1-4 \r Mrk. 1:40-45; Luk. 5:12-16 \p \v 1 Tappana tuhunni Puang Yesus yabo mai indo tanete, iya ma'silullu'um tau buda untuhu'i. \v 2 Iya sulem duka' mesa to dolengam umpellambi'i anna ma'balinguntu'i dio olona anna nauai: “O Tuam, kuissam kuua malaä' umpabono' ke umpoelo'i.” \v 3 Iya uhhaka'um indo tau napasindum naua: “Maelo'ä', bono'ungko!” Lambi' masapu eta siahanni indo sakinna. \v 4 Puhai, napakahi'dim Puang Yesus naua: “Pengkilalai manappai le, tä' too la mala untulasam tau senga' inde pa'pogau'ku. Sapo' la le'ba'ko umpa'paitaam kalemu lako sando anna la umbabako bua pemala'mu, umba susi puha napepaondongam Musa. Aka la mendadi tanda lako tau buda diona kabonosammu.” \s1 Puang Yesus umpabono' sabua'na punggabana sohodadu \sr 8:5-13 \r Luk. 7:1-10; Yoh. 4:46-53 \p \v 5 Tappana mentamai kota Kapernaum Puang Yesus, iya sulem mesa punggabana sohodadunna to Roma untammui anna nauai: \v 6 “O tuam, kela malako ungkamaseiä' aka deem mesa sabua'ku dio banua metindo liu aka mate kalena anna tä' deem pada samasanta'!” \p \v 7 Natimba' Puang Yesus naua: “La lakoä' anna kupabono'i.” \p \v 8 Sapo' naua indo punggabana sohodadu: “O Tuam, tä' punalaä' sihatam la tamako banuangku. Pa'tula' mammoko moi podo sabattam aka la bono'um tia indo sabua'ku. \v 9 Setonganna, kuissam duka' diona pampahesam, aka kao duka' mesaä' to dipahe'. Sapo' deempi duka' tando dokkoku to kupahe'. Aka maka' kuuaam indo sohodadu to kupahe': ‘Le'ba'ko,’ iya le'ba' duka'. Anna maka' kuuaam: ‘Maiko,’ iya sule duka'. Susi siam too duka' sabua'ku ke kuuaanni: ‘Kähäi inde,’ iya tä' mala tala nakähä.” \p \v 10 Tappana nahingngi Puang Yesus indo pa'tula'na, iya tä' deem pada sanakapilla'i, nasuhum ma'kada lako indo tau buda to untuhu'i naua: “Setongam-tonganna, tä' punalapi deem la kulambi' to Israel moi podo la mesam la susi kamatappasanna inde dio tau! \v 11 Nasuhum kutulasangkoa' tentomai kuua: buda tau taianna to Yahudi la sule, buttu illaam mai tandai mata allo anna buttu illau' mai tandai katampusam, la mendadi umma' illaam kapahentaam suhuga, anna muokko'i ma'hame-hame sola-sola Abraham, Ishak, anna Yakub ke illaammi allo ma'katampasanna. \v 12 Anna indo to la muongei battuam ongeam ia too, to si disangai umma'na Puang Allataala, ia leko' di ditibe tama indo ongeam handam malillim anna illaanni sumahho lumoa' sikekko' isinna tamate tatubo.” \p \v 13 Anna mane ma'kada pole oo Puang Yesus lako indo punggabana sohodadu naua: “Le'ba'ungko aka la dadim tia lako kalemu situhu' kamatappasammu.” \p Iya bono' eta siaham duka' indo sabua'na. \s1 Puang Yesus umpabono' buda to masaki \sr 8:14-17 \r Mrk. 1:29-34; Luk. 4:38-41 \p \v 14 Pissam wattu le'ba' Puang Yesus lako banuanna Petrus, iya ullambi'um pasananna Petrus baine, metindo aka lumalla'. \v 15 Iya le'ba' siaham lako ampe'na anna naanda'i limanna. Iya tappa masapu eta siaham sakinna lambi' bangommi maläppu' anna tappa untahiai Puang Yesus. \p \v 16 Tappana lendu' allo, iya suleim tau umpasola buda to napentamai setam. Iya angga mandi ma'tula' Puang Yesus uhhambai lao indo setam anna bono'im. Anna ingganna to masaki to dio heem eta too napabono' asam duka'. \v 17 Napogau' Puang Yesus kaha-kaha ia too anna mala sule lako indo kadanna Debata napalombum nabi Yesaya naua: \q1 “Ia umpassam kamapi'disanta anna Ia toi umpendudum sakinta.”\f + \fr 8:17 \ft Yes. 53:4.\f* \s1 Lalanna la untuhu' Puang Yesus \sr 8:18-22 \r Luk. 9:57-62 \p \v 18 Tappana naita Puang Yesus tä' deem pada sabuda tau umpali'i lao, iya nauam lako passikolanna: “Talulibanna' kita lambam libanna le'bo'.” \v 19 Tappana la mengkalao, iya sulem mesa to ullatta' Pepaondonganna Musa umpellambi'i Puang Yesus anna nauai: “O Tuangguhu, la kutuhu' liuko illaam pa'laoammu, moi umba ngei muola.” \p \v 20 Iya natimba'um Puang Yesus naua: “Asu pangngala' ia deem leäna, anna ingganna dassi yabo lawwa deem sehäna, sapo' Kao-kao to disangai Änä' Mentolino tä' Kao deem la manontom kuongei metindo.” \p \v 21 Puhai, iya sule pole boom duka' mesa passikolanna anna nauai: “O Tuam, la mala haka ke laopä' yolo ullamum ambeku mane suleä' kutuhu'ko?” \v 22 Sapo' natimba' Puang Yesus naua: “Maingko ammu tuhu'ä'! Päbäi mammi ia duka' itim matim to mate ullamum to matena.”\f + \fr 8:22 \fq Päbäi mammi ia duka' itim matim to mate ullamum to matena: \ft Kalembasanna, päbäi to mate di ada' battu diua to tamatappa' lako Puang Yesus umpalako indo ingganna si napogau'na inde lino.\f* \s1 Puang Yesus umpamattam hibu' tatta' \sr 8:23-27 \r Mrk. 4:35-41; Luk. 8:22-25 \p \v 23 Puhai ia too, le'ba'um längäm lopi Puang Yesus sola passikolanna. \v 24 Yaboi, iya sule siaham hibu' tatta' illaam indo le'bo', nasuhum natappi bombam indo lopi naongei lambi' saidi' tatallam. Sapo' wattu eta too mamma' Ia Puang Yesus. \v 25 Iya natundam siaham passikolanna Puang Yesus anna nauaanni: “O Tuangguhu, pesäkäikam, aka la tallam tau!” \p \v 26 Iya natimba'um Puang Yesus naua: “Akanna mahea' sugali' dakoa' iko? Kuhäm punalaa' kamatappasammu!” Anna mane ke'de' umpa'kadai indo bombam sola hibu' tatta'. Iya tappa mattam siaham. \p \v 27 Sangngim pilla' indo passikolanna anna sipa'tula'-tula'i naua: “Tau aka hia isanga indea'i? Aka moi hibu' sola bombam mala toi napahe'!” \s1 Puang Yesus umpabono' dua to napentamai setam \sr 8:28-34 \r Mrk. 5:1-20; Luk. 8:26-39 \p \v 28 Tisampoi lopinna Puang Yesus sola passikolanna lambam libanna le'bo' Galilea dio attasa'na to Gadara, iya natammui siaham dua tau buttu dio mai ku'bu' to napentamai setam. Indo tau ia too si ma'tatta' la umpongko tau, nasuhum tä' deem tau bahani la muolai indo lalam eta. \v 29 Muitanna Puang Yesus, iya bassim kaoli-oli siaham naua: “O Yesus Änä'na Puang Allataala, la muaka hakam kami' isanga? Maelo'ungko isanga la undahhakam moi anna tä'pi lambi' wattunna?” \p \v 30 Dio indo sikahuku' ongeam ia too deem babi buda mahassam menduhu'. \v 31 Iya napelaum indo setam lako Puang Yesus naua: “Maka' la umpassakam messubum illaam mai kalena inde tau, kipelau kela mala anna ussua tamakam kalena inde lako babi buda.” \p \v 32 Tappa naua siaham Puang Yesus: “Päläikoa' lao!” Iya tappa messubum siaham duka' indo setam anna umpentamai indo babi buda. Nasuhum sikakondä untobängam bäbä kalena dokko kumila' tahhu' dokko le'bo', lambi' mate asam napusa'i uwai. \v 33 Naitanna to unjagai indo babi kadadiam ia too, tappa le'ba' siaham sikakondä lako kota anna napalelei, susi indo babinna mate asammi napusa'i uwai, teem indo dua tau to napentamai setam. \v 34 Nahingnginna issinna kota indo kaha-kaha ia too, iya le'ba'i siaham umpellambi'i Puang Yesus. Silambi'na, iya nauaim: “Kipelau matim anna tä'ko inde bottoki.” \c 9 \s1 Puang Yesus umpa'patandaam kakuasaanna muampunni dosa \sr 9:1-8 \r Mrk. 2:1-12; Luk. 5:17-26 \p \v 1 Puhai ia too, le'ba'um Puang Yesus sola passikolanna längäm lopi anna ma'pasulei-sule libam indo kota si biasa naongei tohho.\f + \fr 9:1 \fq kota si biasa naongei tohho: \ft kota Kapernaum diuaam (batai 4:13).\f* \v 2 Tappana sulei libam, iya natammuim tau umbulle mesa to mate kalena metindo dio ampa'na. Tappana naita Puang Yesus kamatappasannai, iya ma'kadam lako indo to mate kalena naua: “Pomahannui penabammu änä'ku, aka diampunniammoko dosamu.” \p \v 3 Wattu eta too dio duka' heem sanaka-naka to ullatta' Pepaondonganna Musa uhhingngi tula'na Puang Yesus. Iya nauaim illaam penabanna: “Akanna deenni tau muangga' kalena sipadaam Puang Allataala?” \p \v 4 Sapo' tappa nalosa Puang Yesus issi penabannai nasuhum naua: “Akanna malaia' umpakende' pikkiham kadake illaam penabammu? \v 5 Mennaka la madomi' dadi lako inde tau, ke diuaanni: ‘Diampunniammoko dosamu,’ anna la diuaam: ‘Bangongko ammu pellao?’ \v 6 Sapo' la kupa'patandaam temo anna malaa' ungkaleso manappa muua illaam inde lino kuasaä' To diuaam Änä' Mentolino muampunni dosa.” Mane ma'kadai lako indo to mate kalena naua: “Bangongko, babai ampa'mu ammu le'ba' lako banuammu.” \v 7 Tappa bangom siaham duka' indo to mate kalena anna le'ba'i lako banuanna. \v 8 Tappana naita tau buda indo kadadiam ia too, iya sangngim mahea' anna umpuji Puang Allataala naua: “Tä' si'da deem untondonni kakuasaanna Puang Allataala nabeem lako hupatau!” \s1 Puang Yesus untambai Matius napadadi passikolanna \sr 9:9-13 \r Mrk. 2:13-17; Luk. 5:27-32 \p \v 9 Puhai ia too, le'ba'um Puang Yesus umpellei indo ongeam. Mahassanni mellao, iya muitam mesa tuam passima isanga Matius muokko' illaam kätto'na. Iya napa'kadaim Puang Yesus naua: “Maiko anna untuhu'ä'.” Iya ke'de'um duka' anna le'ba'i natuhu'. \p \v 10 Mahassanni mangngande Puang Yesus sola passikolanna dio banuanna Matius, iya suleim sanaka-naka tuam passima sola tau senga' anna muokko'i sola-sola mangngande. Ingganna indo to sule si nasangai to Yahudi to madosa. \v 11 Tappana naita to mentama kakalebuanna Parisi, iya ma'kadam lako passikolanna Puang Yesus naua: “Akanna naakui tuangguhummua' sola-sola mangngande tuam passima anna to madosa senga'?” \p \v 12 Sapo' nahingngi Puang Yesus indo pekutanaanna, iya natimba'im naua: “Tä' tia deem to bono' la umpahalluam tuandotto', anggam tia to masaki. \v 13 Paela' siaia' too umpenabaam kalembasanna indo issinna Battakada Debata naua: ‘Handam kupaitoo'na, pa'kamase taia olo'-olo' dipehumalasam.’ Aka Kao-kao, suleä' inde lino taia to ussanga kalena malolo la kutambai, sapo' suleä' untambai to madosa.”\f + \fr 9:13 \ft Hos. 6:6.\f* \s1 Puang Yesus umpomasiä' diona puasa \sr 9:14-17 \r Mrk. 2:18-22; Luk. 5:33-39 \p \v 14 Puhai ia too, iya suleim passikolanna Yohanes to si mantedo' umpellambi'i Puang Yesus anna nauaanni: “Maaka hia anna si puasakam kami' situhu' peadasam sola to illaam kakalebuanna Parisi anna tä' ia passikolammu?” \p \v 15 Natimba' Puang Yesus umpake pehapangam naua: “Aka la deem daka tia to ullomba kakabengam la masussa penaba ke diopi heem indo to mane dipakebaine? Mannassa anna tä'i deem! Sapo' la deem wattunna indo to mane dipakebaine la diäläi illaam mai alla'-alla'na to ullombai. Iya etapi too pole' mane puasai. \p \v 16 Mane deenni, tä' tia deem tau la umpopetampi' sampim bakahu lako poheba malusa, aka tingkahussui too indo sampim bakahu, iya tuttuam kalua'um sesse'na indo poheba malusa. \v 17 Susi toi duka' tä' tia deem tau la muala anggur bakahu anna napatamai pa'pongngeam malusa. Aka indo anggur bakahu la untesseam pa'pongngeam malusa, katampasanna bassim labu', susi anggurna teem pa'pongngeanna. Anggur bakahu pahallu la dipalutama duka' pa'pongngeam bakahu anna mala bassim mapia.”\f + \fr 9:17 \ft Indo to Yahudi si muala lollo' beke napapiai pa'pongngeam anggur. Sapo' maka' malusam indo pa'pongngeam anna dipatamai anggur bakahu, iya hedei too indo anggur bakahu mala untesseam indo pa'pongngeam malusa aka mato'do'um tä'um mala sumbakka'. Susi inde kalembasanna indo pehapanganna Puang Yesus: tä' mala dipasiikoi indo pepatuduam bakahu nababa Puang Yesus anna indo pepatuduanna to Yahudi.\f* \s1 Puang Yesus umpatubo sule mesa änä'-änä' anna umpabono' mesa baine masäem nahua saki baine \sr 9:18-26 \r Mrk. 5:21-43; Luk. 8:40-56 \p \v 18 Mahassampi ma'tula' Puang Yesus, iya sule ham mesa to pebaba illaam pa'sambajanganna to Yahudi umpellambi'i Puang Yesus anna ma'balinguntu'i dio olona napasindum naua: “Deem mesa änä'ku baine, ia sia matena. Sapo' kela malako laoki' sola anna uhhaka'i anna mala tubo sule.” \v 19 Iya ke'de' siaham duka' Puang Yesus sola passikolanna anna le'ba'i sola indo tau. \p \v 20-21 Muolai lalam, iya sulem mesa baine, sapulo duam taunna nahua saki baine. Naua illaam penabanna indo baine: “Assala'na mala moi podo kuantim bajunna, iya la malamä' bono'.” Iya le'ba'um lako boko'na Puang Yesus anna naantii tähämpä' bajunna. \p \v 22 Iya menggihi'um Puang Yesus lako boko'na anna nauai: “Pomatohoi penabammu, änä'ku! Bono'ungko aka ungkatappa'iä'.” Iya bono' eta siaham duka' indo baine. \p \v 23 Tappana landa' Puang Yesus lako banuanna indo to untambai, iya ullambi'um tau buda dio. Deem sanaka-naka to umponi sulim to mate anna buda tau umbatim. \v 24 Iya nauam Puang Yesus: “Le'ba'koa' aka inde änä'-änä' tä' tia mate sapo' mamma' bäbä hi tia!” Sapo' silele mandi umpetabai Puang Yesus. \v 25 Tappana messubunni indo tau buda, iya le'ba'um Puang Yesus tama tambinna indo änä'-änä'. Sulei tama, naanda'im limanna anna nabangonganni lambi' tubo sule. \v 26 Kaha-kaha ia too napelele asam ingganna hupatau illaam pa'lembängam ia too. \s1 Puang Yesus umpabono' dua to buta \sr 9:27-31 \p \v 27 Puhai ia too, umpatahhu' oom pa'laoanna Puang Yesus. Iya muolai lalam nahingngim dio mai boko'na dua to buta katamba-tamba naua: “O peampoanna tomahaja Daud, kamaseikam kami'!”\f + \fr 9:27 \fq peampoanna tomahaja Daud: \ft Indo anna ma'kadai indo to buta muuaam Puang Yesus: \fq O peampoanna tomahaja Daud\ft , indo kada ia too naissam asam to Yahudi napekalembasam naua: \fq Mesias battu diua To nalanti' Puang Allataala napa'kadai. \ft Aka indo to Yahudi umpemmitai liu Mesias pessubunna Daud la sule umpabono' ingganna to masaki anna la ma'pahenta umba susi tomahaja Daud ma'pahenta yolona (2Sam. 7:12-14; Puj. 89:3-37; Yes. 11:1-3, 10, 35:5-6).\f* \p \v 28 Tappana tama banua Puang Yesus, iya sule siaham duka' indo dua to buta anna natuhu'i tama. Iya nakutanaim naua: “Ungkatappa'i haka la malakoa' kupabono'?” \p Natimba'im naua: “Io, kikatappa'i, Tuam.” \p \v 29 Iya nahakasammi matanna anna nauaanni: “Bono'ungkoa', situhu' kamatappasammu.” \v 30 Iya tappa masiä' siaham pennenne'na. Sapo' napakahi'di mate-mateam Puang Yesus naua: “Deem aia' la lao untula' inde kupogausangkoa' le!” \v 31 Sapo' tappa le'ba' dia napalele kaha-kaha ia too lako dio mai illaam pa'lembängam ia too. \s1 Puang Yesus umpabono' mesa to pepe \sr 9:32-34 \p \v 32 Le'ba'na indo dua to buta, iya sule pole oom tau umpasola mesa to pepe. Ia anna pepei aka napentamai setam. \v 33 Tappana puha nahambai lao Puang Yesus indo setam illaam kalena, iya mala siaham ma'tula'. Nasuhum sangngim nakapilla'i pada to muitai kadadiam ia too anna sipa'tula'-tula'i naua: “Maneanna si'da pole' diita inde kadadiam susi illaam alla'-alla'na to Israel.” \p \v 34 Wattu eta too dio duka' heem sanaka-naka to mentama kakalebuanna Parisi muita kaha-kaha ia too. Iya sipa'tula'-tula'um naua: “Kuasanna hi tia tomahajanna setam illaam kalena nasuhum mala uhhambai lao setam.” \s1 Tä' deem pada sahäntä buana Puang Yesus muita tau buda sihhapam domba tä' deem to ungkambi'i \sr 9:35-38 \p \v 35 Puhai ia too, iya ulleleim mobotto-bottoam Puang Yesus si ma'pa'guhu illaam pa'sambajanganna to Yahudi anna umpa'pakahebaam Kaheba Katilallasam naua: “Bambannam umpalako kapahentaanna Puang Allataala.” Anna umpabono' ingganna to masaki anna umpapia pole dadinna to sala dadi. \v 36 Wattu eta too tä' deem pada sahäntä buana Puang Yesus tappana muita tau buda masussa penaba anna kattu hannu. Aka sihhapam domba tä' deem to ungkambi'i. \v 37 Iya umpa'tula'i siaham passikolanna naua: “Indo tau illaam inde lino sihhapam pahe matäsä'um. Buda indo pahe matäsä', sapo' saidi' to mepahe. \v 38 Dadi pelauia' längäm puäna indo pepaheam anna mala ussua buda tau umpepaheanni.” \c 10 \s1 Puang Yesus ussämpä limanna indo sapulo dua suhona \sr 10:1-15 \r Mrk. 3:13-19; 6:6-13; Luk. 6:12-16; 9:1-6 \p \v 1 Puhai ia too, untambaim indo sapulo dua passikolanna Puang Yesus anna nabeenni kakuasaam la uhhambai lao setam, umpabono' ingganna to masaki, anna umpapia pole dadinna to sala dadi. \v 2-4 Indo to sapulo dua suhona Puang Yesus, \q1 isanga Simon, biasa toi duka' si diuaam Petrus, \q1 anna Andreas solasubunna Petrus, \q1 anna Yakobus sola Yohanes to ma'solasubum, bassim änä'na Zebedeus, \q1 anna Filipus, Bartolomeus, \q1 Tomas, Matius indo tuam passima yolona, \q1 Yakobus (änä'na Alfeus), Tadeus, \q1 Simon to illaam kakalebuanna Zelot,\f + \fr 10:2-4 \fq kakalebuanna Zelot: \ft kakalebuanna to umbali kapahentaanna Roma.\f* \q1 anna Yudas Iskariot to la umbalu' Puang Yesus. \p \v 5 Inde sapulo dua suhona Puang Yesus sangngim nasämpä limanna anna napakahi'dii naua: “Tä'koa' la mala lu lako tondä'na taianna to Yahudi, anna tä' tookoa' duka' la lu lako bottona to Samaria, \v 6 sapo' la lu lakokoa' to Israel, indo to sihhapam domba bulim. \v 7 Sulekoa' too lako, iya muuammia': ‘Bambannam umpalako kapahentaanna Puang Allataala!’ \v 8 Pabono'koa' to masaki, patubokoa' sule to mate, sapuianni sakinna to dolengam, anna la uhhambaikoa' lao setam. Inde kakuasaam dibeem bäbäkoa'i, dadi la pahallukoa' duka' umpabono' bäbä to masaki. \p \v 9 Mane deenni, tä'koa' la mala umbaba doi' illaam pa'laoammu, susi doi' bulabam, doi' peha', battu haka doi' tembaga. \v 10 Angganna' poheba illaam kalemu la umpake. Tä'koa' la umbaba taa', tä' tookoa' la umbaba dua baju, sandala', anna tekkem. Aka ingganna to mengkähä abana sipäto' la diponnoiam kapahalluanna. \p \v 11 Maka' sulekoa' lako mesa kota battu haka tondä', iya la umpeäa' banua muongei indo la ahu'na untahima manappakoa', anna la tohho liukoa' eta sampe le'ba'koa' umpellei indo ongeam ia too. \v 12 Anna maka' la mentamakoa' mesa banua, la muuaa': ‘Handandanni Debata untamba'koa'.’ \v 13 Maka' natahima manappakoa' indo to ma'banua, iya la natahima si'da too indo pa'tamba' umpelauanna'. Sapo' maka' tä'koa' natahima, iya pelauia' längäm Puang Allataala anna naäläi sule indo pa'tamba' umpelauanna' ingngena'. \v 14 Anggam ia, maka' deem to ma'banua battu haka pa'tondä' tä' untahimakoa', battu haka tä' naaku umpehingngii tula'mua', iya la umpelleia' lao indo banua haka tondä' daka, anna la umpempassianna' sobä' dio bitti'mu, anna mala mendadi tanda diua ditumpu pala' ia indo tondä' ia too. \v 15 Aka setongam-tonganna, maka' too ke lambi'um indo allo la naongei Puang Allataala umpopa'tadongkongam hupatau, la mabanda' puha ia tahungkunna issinna indo tondä' ia too anna la issinna kota Sodom anna Gomora.”\f + \fr 10:15 \fq Sodom anna Gomora: \ft Kad. 19:24-28.\f* \s1 Tä'koa' la umpakabeba penabammu ke deenni tau la undahhakoa' \sr 10:16-33 \r Mrk. 13:9-13; Luk. 21:12-19; 12:2-9 \p \v 16 Anna mane naua pole umpakahi'di suhona: “Pengkilalai manappaia', la sihhapangkoa' too domba kusua tama alla'-alla'na olo'-olo' to peande. La majaga liukoa' sihhapam langkasi\f + \fr 10:16 \fq langkasi: \ft Indo dituli' illaam basa Yunani, naua ia ke basa Bambanni: \fq ula'.\f* anna la malunä' penabakoa' sihhapam dangam-dangam. \v 17 La majaga polepokoa' too liu, aka la deem too tau ussakkakoa' anna nababakoa' lako olona to mahhotto' illaam peadasam, anna natembe'koa' illaam pa'sambajanganna. \v 18 Anna la dibabakoa' lako olona to ma'pahenta anna tomahaja aka untuhu'iä'. Iya wattu etam too la muongeia' mendadi sa'bingku dio olona anna lu lako hupatau to taungkaleso manappa Puang Allataala. \v 19 Sapo' maka' la dihotto'ungkoa', tä'koa' la umpakabeba penabammu la muua: ‘Aka amom isanga la diua mentimba'?’ Aka indo tula' la umpopentimba'a' taia tula' di kalemu bäbäa' sapo' la napasondoikoa' Puang Allataala. \v 20 Aka setonganna indo tula' la umpokada taia gatti kalemu bäbäa', sapo' la napalosaikoa' Penaba Masehona Ambemu yabo suhuga. \p \v 21 Anna la kende' too tatta' asu lambi' to ma'solasubum la palla' penabanna umpopepatei solasubunna. Susi toi duka' ambe la umpallasam änä'na anna änä' la umbali tomatuanna sampe napatei. \v 22 Anna la nakabassi asangkoa' too tau aka ungkatappa'iä'. Sapo' iai too mentobe manda' anna mengnganti matoto' illaam kamatappasam lako kaleku sule lako ma'katampasanna, tau iam too la dipasalama'. \v 23 Maka' too didahhakoa' dio mesa ongeam, iya la masimpangkoa' too muäläi kalemu anna le'ba'koa' lako ongeam senga'. Setongam-tonganna, tä'pi la ussambaa' ingganna ongeam illaam lembäna Israel, anna sulemä' sule to disangai Änä' Mentolino. \p \v 24 Mesa passikola tä' tia la matande puha ia anna la tuangguhunna, susi siam duka' mesa sabua' tä' tia la matande puha ia anna la puäna. \v 25 Handam malannam tia ke sipadaanni tuangguhunna indo mesa passikola, susi siam duka' indo sabua' anna puäna. Dadi Kao duka' to mampahe' anna si nasangaiä' ‘Beelzebul,’ battu diua tomahajanna setam, iya senga'unna' tiko to dipahe'. \p \v 26 Sapo' tä'a' la ungkahea' tau ia too. Aka ingganna aka-aka tisambona la dipakaleängam asam, anna ingganna aka-aka tibuninna, la dipatandaam. \v 27 Aka inde kupa'tula'ikoa' temo kada ditambimpi, sapo' la pahallua' lao umpa'paissangam. Inde tentomai mato-mato kupa'bisi'ikoa', sapo' la pahallua' lao umpebangkoam lako ingganna hupatau. \v 28 Anna tä' la ungkahea'a' indo to anggam mala umpatei bätä punti, aka tä' ia deem kakuasaanna la umpatei bätä sungnga'. La mahea' lako hakoa' Ia Puang Allataala to kuasa umpakahio-hio sungnga' anna bätä punti illaam nahaka. \v 29 Taissanna' pada-pada taua dua dena' sai'di' allinna aka anggam mesa himi'. Moinna anna susi, sapo' tä' la mala mate bäbä, moi podo la mesam, ke tä'i napoelo' Ambemu yabo suhuga. \v 30 Senga'unna' tiko, aka meanggaa' beluä'mu puha nahekem asam di tia. \v 31 Dadi, iam too anna tä'ungkoa' la mahea', aka moi la pada umba budanna dena' tala sipadaannia' angga'mu. \p \v 32 Menna-menna muakui kamatappasanna di Kao dio olona hupatau, tau iam too duka' la kuakui dio olona Ambeku yabo suhuga kuua: ‘Iam too inde pentuhu'ku.’ \v 33 Sapo' menna-menna umbahoiä' dio olona hupatau, tau iam too duka' la kubahoi dio olona Ambeku yabo suhuga.” \s1 Kaha-kaha la ullambi' to untuhu' Puang Yesus \sr 10:34–11:1 \p \v 34 “Tä' la ussangaa' suleä' inde lino anna la umbabaä' kasiolaam. Aka suleä' inde lino tä' umbaba kasiolaam, sapo' suleä' umbaba kasipengkaam. \v 35-36 Kasuleangku inde lino la deem to ma'hapu illaam mesa banua natuhu'ä' piha anna la tä' piha nasuhum kende' kasipengkaam illaam alla'-alla'na. Susi änä'-änä' muane la sipengka ambena, teem änä'-änä' baine la sipengka indona, anna manintu baine la sipengka pasananna baine, battu diua to ma'hapu la sipengka-pengka paka ia. \p \v 37 Menna-menna umpaaha puha ia ambena sola indona anna la Kao, tau ia too tä' ia la sihatam mendadi umma'ku. Susi siam duka' to umpaaha puha ia änä'na muane battu haka änä'na baine, anna la Kao. \v 38 Menna-menna tä' umpassam kaju sitambenna\f + \fr 10:38 \fq umpassam kaju sitambenna: \ft kalembasanna, ahu' muoloi kamasussaam sule lako ahu' la dipatei.\f* anna natuhu'ä', tau ia too tä' duka' la sihatam mendadi umma'ku. \v 39 Menna-menna umpakalando puha ia katuboam di lino anna la Kao, tau ia too tä' ia la ullambi' katuboam sule lako salako-lakona. Sapo' menna-menna ahu' mate aka natuhu'ä', tau ia too la ullambi' indo katuboam sule lako salako-lakona. \p \v 40 Menna-menna untahimakoa', sihhapam siam tia Kao ma'kale natahima. Anna menna-menna untahimaä', sihhapam siam tia duka' indo To ussuaä' ma'kale natahima. \v 41 Menna-menna untahima manappa mesa nabi aka naissam naua mesa pelombum pudu'na Puang Allataala, tau ia too la untahima mana'na yabo mai Debata sipadaam mana'na mesa nabi. Anna menna-menna untahima manappa mesa to meada' aka naissam naua to si meada', tau ia too la untahima duka' mana'na sipadaam mana'na mesa to meada'. \v 42 Anna menna-menna umbeem pentuhu'ku to handam matuna moi podo uwai händäm aka naissam naua pentuhu'na Puang Yesus, mannassa anna tau ia too la untahima sahona.” \c 11 \p \v 1 Tappana puha umpatudu indo sapulo dua suhona Puang Yesus, iya le'ba'um ullelei mobotto-bottoam illaam lembäna Galilea ma'pa'guhu anna umpa'pakahebaam Kaheba Katilallasam. \s1 Yohanes to si mantedo' ussua passikolanna napalandasam pekutanaam diona kalena Puang Yesus \sr 11:2-19 \r Luk. 7:18-35 \p \v 2-3 Wattu eta too mahassam ditahungkum Yohanes to si mantedo'. Tappana naissanni naua si umpogau' tanda memängä-mängä Kristus, iya umpakahi'dim sanaka-naka passikolanna anna nasuai naua: “Laokoa' kutanai muua: ‘Ikongka indo To nalanti' Puang Allataala masäem diampai? Iya la tau senga' daka too?’” \p \v 4 Sulei lako umpellambi'i Puang Yesus, iya nakutanaim lambi' natimba'im naua: “Pa'pasulengkoa' anna untulasanni umba susi puhaa' uhhingngi anna muita. \v 5 Susinna to buta mala paita, to mate kalena mala mellao, to dolengam masapu dolenganna, to binga mala pahingngi, to mate tubo sule, anna Kaheba Katilallasam dipa'pakahebaam lako to handam matuna.\f + \fr 11:5 \ft Inde tula'na Puang Yesus puha natula' loppo' nabi Yesaya diona To dilanti' la mepasalama'. Yes. 35:5-6, 61:1.\f* \v 6 Kehongko' anna maupa' to tä' bata-bata lako kaleku.” \p \v 7 Tappana le'ba'i passikolanna Yohanes, iya umpa'tula'im tau buda Puang Yesus diona Yohanes naua: “Aka untungkaa' lako pohiallasam umpellambi'i Yohanes? Laokoa' umpetua' to ma'tille tipae'? \v 8 Iya aka haka' too untungka lako? Lao hakoka' too umpetua' to ma'poheba mapi'dä'? Sapo' situhu' Kao pikkihangku dio hi tia banuanna tomahaja indo to ma'poheba mapi'dä'. \v 9 Dadi aka hia' untungka lako? Lao hakoka' too umpetua' nabi? Maka' iaa' untungka, tappa' ia pole'. Aka kutulasangkoa' temo kuua setonganna indo Yohanes mentondom puha ia anna la nabi senga'. \v 10 Aka Yohanes-um too indo nauaam illaam Battakada Debata: \q1 ‘Indem ia pesuaku kupake'de' la umpendioloangangko, \q1 aka iam too to la umpatokaangko lalam la muola.’\f + \fr 11:10 \ft Mal. 3:1.\f* \p \v 11 Setongam-tonganna, pempom dio mai ingganna hupatau illaam inde lino, tä' deem la untondom Yohanes to si mantedo'. Sapo' mentondom puha ia ingganna to mentamam kapahentaanna Puang Allataala moi anna matunai. \v 12 Mengkalao napahandu'na Yohanes to si mantedo' umpa'pakahebaam Kaheba Katilallasam sule lako temo, deem liu to kadake gau' umpobali kapahentaanna Puang Allataala anna si napeä liu lalanna la napentandolängänni. \v 13 Mengkalao suha' Pepaondonganna Musa anna tula'na ingganna nabi sule lako Yohanes sangngim ma'tula' diona inde dadi temo. \v 14 Anna maka' untahima inde tula', iya Yohanes-um too indo diuaam Elia to inna dipayolo lambam kasuleanna.\f + \fr 11:14 \ft Mal. 4:5-6.\f* \v 15 Lako ingganna ma'hupatau pahallu la umpatanam talinganna umpalempe sulim patomalinna anna napaillaam penabai inde tula'ku! \p \v 16 Akam la dipasihhapangam inde hupatau lapi' temo? Sihhapam liu indo änä'-änä' si ma'ko'bom-ko'bom lako pasa' anna metambai muuaam solana: \q1 \v 17 ‘Kiponiammokoa' sulim sapo' moka hakoa' iko sumajo. \q1 Umpenaniammakam kelom bahata, sapo' moka hakoa' iko sumahho.’ \p \v 18 Aka sule Yohanes si bassa' puasa anna tä' toi muihu' anggur. Sapo' si nasangai hi tau: ‘To napentamai setam!’ \v 19 Pissananna suleä' to disangai Änä' Mentolino, iya si mangngandeä' Kao anna mangngihu' illaam pa'hame-hameam. Sapo' si nasangai bäbä hä': ‘To si mangngande sasa anna to si umpamäbo' kalena, sangkalamma'na tuam passima anna to madosa senga'.’ Moinna anna susi, sapo' tä' mala tala ma'tandaam kamanähänganna anna kakeakasanna Puang Allataala la lemba' illaam pa'palakoanna.” \s1 Puang Yesus ussosso to Yahudi dio lembäna Galilea to moka matappa' \sr 11:20-24 \r Luk. 10:13-15 \p \v 20 Puhai ia too, iya napahandu'um Puang Yesus ussosso issinna kota to handam pembuda naongei umpadadi tanda memängä-mängä aka mokai untihokongam dosana, naua: \v 21 “La tilakakoa' iko ingganna issinna kota Korazim anna kota Betsaida aka mokakoa' muondo' gau' kadakemu. Aka indo tanda memängä-mängä kupadadi illaam alla'-alla'mua', kela kupadadi diom kota Tirus anna Sidon, la masäem untihokonganna gau' kadakena hupatau dio, lambi' ma'poheba bahata anna umpaponnoi täiabu ulunna aka ussosso gau'na. \v 22 Dadi kuuaangkoa' tentomai: maka' too ke lambi'um indo allo la naongei Puang Allataala umpopa'tadongkongam hupatau, la mahingngam leko' ia tahungkunna issinna kota Tirus sola Sidon anna la tahungkummua'. \v 23 Anna ikoa'-iko to Kapernaum, ussanga hia' iko umbai' la dipatiäkä' längängkoa' suhuga? Sapo' setonganna la ditibe tama hakoa' iko lembä bolom. Aka indo tanda memängä-mängä kupadadi illaam alla'-alla'mua', kela kupadadi diom indo kota Sodom yolona,\f + \fr 11:23 \fq Sodom: \ft Kad. 19:24-29.\f* iya tä' la natallanni Puang Allataala kota ia too. \v 24 Dadi kuuaangkoa' duka' tentomai: maka' lambi'um indo allo la naongei Puang Allataala umpopa'tadongkongam hupatau, la mahingngam leko' ia tahungkunna issinna kota Sodom anna la tahungkummua'.” \s1 To untuhu'i Puang Yesus la ullambi' kamalubeam \sr 11:25-30 \r Luk. 10:21-22 \p \v 25 Wattu eta too ma'sambajam Puang Yesus naua: “O Ambe', Puäna langi' anna lino! Ma'kuhhu' sumanga'ä' matim olomu, aka indo kada ditambimmu tä' umpapähänni lako to naangga' manähä anna keaka' hupatau, sapo' umpapähänni leko' ia lako to naangga' matuna hupatau. \v 26 O Ambe' abana inna ia pa'elo'mu.” \p \v 27 Puhai ma'sambajam, iya nauam: “Ingganna-ingganna sia puha asammi napadokkoannä' lisu pala'ku Ambeku. Tä' deem moi podo la mesa hupatau la muissam manappa Änä'na Puang Allataala sulibanna Ambe', anna tä' toi deem moi podo la mesa hupatau la muissam manappa Ambe' sulibanna Änä'na, anna to napoelo' Änä'na, anggam ia la muissam manappa Ambeku. \p \v 28 Maikoa' inggannakoa' to malupu' anna to umpendudum kabiasaam mabanda' illaam peadasam anna kupopellubekoa'. \v 29 Babai inde ajoka kupapassanniangkoa' ammu pe'guhua' lako kaleku. Aka Kao-kao malunä' penabaä' anna mahempo penaba. Aka maka' umpateenna', iya la tialaa' inabammu umba susi mesa to ussi'dim kamalubeam. \v 30 Aka indo ajoka la kupapassanniangkoa' mahingngam, anna indo dudungam la kupadudunniangkoa' tä' mabanda'.” \c 12 \s1 Puang Yesus napasala to illaam kakalebuanna Parisi aka mengkähä passikolanna illaam allo Katohhoam \sr 12:1-8 \r Mrk. 2:23-28; Luk. 6:1-5 \p \v 1 Pissam wattu illaam allo Katohhoam ma'lao-lao oom Puang Yesus sola passikolanna, iya umpa'tängäim mesa bela' gandum. Mahassam siam mellao napasindum siam ia passikolanna muala gandum anna naandei aka tadea'. \v 2 Tappana naita to illaam kakalebuanna Parisi, iya ma'kadam lako Puang Yesus naua: “Petua'pi inde lako passikolammu untekka pelahangam illaam peadasam umpogau' tala malanna dikähä illaam allo Katohhoam!” \p \v 3 Sapo' natimba'i naua: “Tä'paka' tiko deem umbata diona pa'pogausanna Daud sola pentuhu'na wattunna anna tadea'i?\f + \fr 12:3 \ft 1Sam. 21:1-6.\f* \v 4 Wattu eta too le'ba' Daud tama bahum kapenombaam anna naandei indo hoti puha dipehumalasam solai pentuhu'na, moi kela daa anggam tia sando mala muandei. \v 5 Tä'pia' duka' deem isanga umbata illaam Pepaondonganna Musa diona indo sando si ungkähä liu pengkähängam di ada' illaam allo Katohhoam illaam Banua Debata, nasuhum untekka indo pelahangam naua: ‘Tä' tau mala mengkähä illaam allo Katohhoam?’ Sapo' moinna anna susi, tä' siam duka' dipasala. \v 6 Patama tambu' manappaia' inde tula'ku kuua: eta inde temo deem mentondom puha Ia anna la Banua Debata. \v 7 Aka illaam Battakada Debata deem tisuha' naua: ‘Pa'kamase Kao handam kupaitoo'na, taia olo'-olo' dipehumalasam.’\f + \fr 12:7 \ft Hos. 6:6.\f* Aka maka' la muissam manappaa' kalembasanna tula' ia too, iya mannassa anna tä'koa' la umpasala to tä' deem kasalaanna. \v 8 Aka setonganna, Kao hia Änä' Mentolino puäna allo Katohhoam.” \s1 Puang Yesus umpabono' to mate limanna sabali illaam allo Katohhoam \sr 12:9-14 \r Mrk. 3:1-6; Luk. 6:6-11 \p \v 9 Tappana umpellei indo ongeam Puang Yesus sola passikolanna, iya le'ba'um lako mesa pa'sambajanganna to Yahudi. \v 10 Illaam indo pa'sambajangam, deem mesa tau mate limanna sabali. Eta too deem sanaka-naka to illaam kakalebuanna Parisi maelo' la umpeängam tuntungam su'be' Puang Yesus lambi' nakutanai naua: “Situhu' peadasam, la mala haka dipabono' tau illaam allo Katohhoam?” \p \v 11 Sapo' natimba'i Puang Yesus umpake mesa pehapangam naua: “Hapanna la deem mesa solamua' umpuängam mesa domba anna mehonno'i dokko gahoä sapo' illaam allo Katohhoam, iya tä' daka tia la napemäläi dio mai? \v 12 Kuua hi Kao keangga' puha siam tia hupatau anna la domba. Dadi setonganna tä' tau dilaham la umpogau' kamapiaam illaam allo Katohhoam.” \p \v 13 Puhai ia too, nauam Puang Yesus lako indo to mate limanna: “Äkä'i limammu!” Naäkä' siaham duka' indo limanna, iya bono' eta siaham susi indo lima sabalinna. \v 14 Tappa messubunni siaham indo to illaam kakalebuanna Parisi anna le'ba'i sipattuju-tuju la naaka susi anna malai dipatei Puang Yesus. \s1 Puang Yesus to napilei Puang Allataala mendadi pesuana \sr 12:15-21 \p \v 15 Sapo' naissam Puang Yesus indo pattuju kadakena to illaam kakalebuanna Parisi, nasuhum le'ba' umpellei indo ongeam. Iya naula'um tau buda, anna napabono' asanni Puang Yesus pada indo to masaki eta too. \v 16 Sapo' napa'pakahi'diam lako indo tau buda naua: “Tä' si'da-si'daa' too la mala untula' lako tau senga' diona Kaleku.” \p \v 17 Ia asanna ia too dadi anna mala sule lako indo kadanna Debata napalombum nabi Yesaya naua: \q1 \v 18 “Petua'i, iam too inde Pesuaku to puha kupilei, \q2 to kupakamaja anna to umpomasannam penabangku; \q1 La kupatamai Penabangku, \q2 anna la umpa'pakahebaam diona indo kamaloloangku untingngajo hupatau. \q1 \v 19 Tä' Ia la naaku patelä-telä, anna tä' si kaoli-oli bäbä, \q2 anna tä' toi la naaku salle-salle kada lako ongeanna tau buda. \q1 \v 20 La sa'baha' muoloi to matuna, \q2 sihhapam bulo sai'di' mandam tapolo tä' la napasilalla pissam, \q2 anna sihhapam lampu ma'miä'-miä' mandam tä' la napi'dei pissam. \q1 La napateem liu sampe sule lako indo pengkähänganna la umpopatalo kamaloloanna Puang Allataala. \q2 \v 21 Anna Ia la napassedanni hannu ingganna hupatau.”\f + \fr 12:21 \ft Yes. 42:1-4.\f* \s1 Kuasaanna Penaba Maseho nasangai to Parisi kuasanna tomahajanna setam \sr 12:22-37 \r Mrk. 3:20-30; Luk. 11:14-23; 6:43-45 \p \v 22 Puhanna ia too, sulem sanaka-naka tau umpasola mesa to napentamai setam nasuhum buta anna pepe. Iya napabono' siaham Puang Yesus lambi' mala pole' paita anna mala toom ma'tula'. \v 23 Iya sangngim pilla' anna mängä-mängä ingganna to muitai kadadiam ia too naua: “Umbai' iangka tia isanga inde indo peampoanna tomahaja Daud masäem dipemmitai!”\f + \fr 12:23 \fq peampoanna tomahaja Daud: \ft naissam asam to Yahudi napekalembasam naua: \fq Mesias battu diua To nalanti' Puang Allataala diuaam.\f* \p \v 24 Sapo' tappana nahingngi to illaam kakalebuanna Parisi diona kadadiam ia too, iya nauaim: “Kuasanna hi tia Beelzebul battu diua tomahajanna setam illaam kalena nasuhum mala uhhambai lao setam.” \p \v 25 Sapo' nalosa Puang Yesus tama pikkihannai nasuhum ma'tula' lako indo to illaam Parisi naua: “Maka' deem mesa kahajaam tä' mala mesa penaba hupataunna illaam, mannassa anna la kahenggängannai dadi. Susi toi duka' ke deenni mesa tondä' battu haka mesa pandaposam ke sikabassi-bassii issinna, mannassa anna la titale bangke'i issinna. \v 26 Susi siam too duka' kapahentaanna setam. Maka' la uhhambai lao setam indo tomahajanna setam, iya iam tia isanga sipobali-bali paka ia, nasuhum kende' kahenggänganna. \v 27 Tentomai untanda'ä' umpake kakuasaanna Beelzebul uhhambai lao setam. Dadi maka' susi, iya kuasanna haka duka' Beelzebul napake pentuhu'mua' uhhambai lao setam? Mannassa anna sala pikki'koa', aka taia duka' kakuasaanna setam napake pentuhu'mua' uhhambai lao setam! \v 28 Sapo' setonganna uhhambaiä' lao setam aka kakuasaanna Penabanna Puang Allataala muundu'ä'. Dadi mannassa diua umpalakom kapahentaanna Puang Allataala illaam alla'-alla'mua'. \p \v 29 Aka umba susi mesa to maboko mentama banuanna mesa to matoho la napabokoi, la napungo hi tia yolo indo to matoho mane naalai indo la nabokona, susimä' too duka' kutaloi yolo tomahajanna setam anna mane kuhambai lao indo pentuhu'na. \p \v 30 Menna-menna tä' untuhu'ä', tau ia too nabaliä'. Susi toi duka' lako to tä'kam pada kähä mahhempum, tau ia too, to mantaleam ia. \v 31 Iam too kasuhunganna anna kutulasammokoa' kuua: ingganna hupanna dosa anna pantelle mala asam naampunni Puang Allataala, sulibanna untelle Penaba Maseho. Aka to untelle Penaba Maseho tä' si'da-si'da ia la mala diampunni. \v 32 Deem sia ia paleleanna la diampunni to untelleä' to disangai Änä' Mentolino. Sapo' tä' si'da-si'da ia deem paleleanna la diampunni mengkalao illaam inde lino sule lako lino tando lako to untelle Penaba Maseho.\f + \fr 12:32 \ft Ma'tula' susi Puang Yesus aka kakuasaanna Penabanna Puang Allataala muundu'i nasuhum mala uhhambai lao setam. Sapo' naua hi to illaam Parisi: \fq Kuasanna hi tia Beelzebul battu diua tomahajanna setam illaam kalena nasuhum mala uhhambai lao setam. \ft Iam too diuaam untelle Penaba Maseho. Batai duka' Mrk. 3:28-30.\f* \p \v 33 Maka' mapia satoo' kaju, mapia siam tia duka' buana. Sapo' maka' kadake, iya kadake siam tia duka' buana. Si mesa-mesa kaju diissam ditandai ke diitam buana. \v 34 O inggammua' to si mambaba bulim pessubunna to kadake gau'!\f + \fr 12:34 \fq to si mambaba bulim, pessubunna to kadake gau': \ft Indo dituli' illaam basa Yunani, naua ia ke basa Bambanni: \fq peampoannakoa' ula', \ft aka ula' si napakonai to Yahudi ke deenni tau si mambaba bulim.\f* Tä' tia deem la mala mapia pessubungam pudu'mua' aka to kadake gau'koa'. Aka iai too tianna illaam unä' penabanna si mesa-mesa hupatau, ia siam tia duka' messubum dio pudu'na. \v 35 Lako to mapia gau', mannassa anna mapia siam tia duka' pessubungam pudu'na aka mapia illaam unä' penabanna. Sapo' lako to kadake gau', mannassa anna kadakei pessubungam pudu'na aka kadake illaam unä' penabanna. \v 36 Dadi kuuaangkoa' tentomai: Maka' lambi'um indo wattu la naongei Puang Allataala umpopa'tadongkongam hupatau, la nalambi' ia pekutanaanna Puang Allataala lako hupatau to nakabuttui ingganna tula' takeguna. \v 37 Aka pessubungam pudu'mu nasuhum tä'ko napasala Puang Allataala, anna pessubungam pudu'mu siam duka' nasuhum napasalako Puang Allataala.” \s1 Napelau to illaam kakalebuanna Parisi anna umpadadii tanda memängä-mängä Puang Yesus \sr 12:38-42 \r Luk. 11:29-32 \p \v 38 Wattu eta too ma'kada sanaka-naka to ullatta' Pepaondonganna Musa anna to illaam kakalebuanna Parisi lako Puang Yesus naua: “O tuangguhu, maelo' punalakam kela mala anna umpadadiko tanda memängä-mängä anna mala kiissam kiua buttu yabo si'dako mai Puang Allataala!” \p \v 39 Sapo' natimba'i naua: “Ia anna maelo'koa' la kupadadiam tanda memängä-mängä inde to tubokoa' lapi' temo aka sangngim ma'gau' kadakekoa' anna tä'koa' manontom lako Puang Allataala. Sapo' tä' la dipadadiangkoa' tanda memängä-mängä senga' sulibanna tanda memängä-mängä la dadi lako kaleku umba susi dadi lako kalena nabi Yunus yolona. \v 40 Aka umba susi nabi Yunus yolona tohho illaam tambu' bau tonggo tallungngallo tallum bengi, la susimä' too duka' to disangai Änä' Mentolino la tohho dio apa' mahihinna litä' tallungngallo tallum bengi. \v 41 Illaam indo wattu la naongei Puang Allataala umpopa'tadongkongam hupatau, la dipatibangom to Niniwe anna iai umpasalakoa' to tubo lapi' temo. Aka indo ia to Niniwe untihokongam ia gau' kadakena tappana uhhingngi kadanna Debata napalanda' nabi Yunus. Sapo' mokakoa' iko untihokongam gau'mu, moi kela daa inde to umpa'tula'ikoa' temo mentondom puha Ia anna la nabi Yunus.\f + \fr 12:41 \ft Yun. 3:5.\f* \v 42 Anna illaam indo wattu la naongei Puang Allataala umpopa'tadongkongam hupatau, la dipatibangom indo tomahaja baine to umpahenta paluäna Syeba yolona.\f + \fr 12:42 \fq tomahaja baine to umpahenta paluäna Syeba: \ft illaam basa Indonesia naua: ratu dari selatan, aka indo Syeba abana dio tandai selatan.\f* Indo tomahaja ia too la napasalakoa' inde to tubokoa' lapi' temo, aka ahu' ia le'ba' umpehingngii kakeakasanna tomahaja Salomo moi anna mambela lalam naola. Sapo' ikoa'-iko mokakoa' umpehingngii inde tula'ku sitingngajokia' kita moi kela daa mentondom puha hä' Kao anna la tomahaja Salomo.”\f + \fr 12:42 \ft 1Haj. 10:1-10, 2Tul. 9:1-12.\f* \s1 To kadake gau' dipasihhapam to napentamai setam \sr 12:43-45 \r Luk. 11:24-26 \p \v 43 Mane naua polei: “Maka' deem mesa setam messubummi illaam mai kalena tau, iya la le'ba' kalao-lao lako ongeam mabanginna umpeä ongeam la naongei tohho. Sapo' tä' deem nalambi' ongeam la mala naongei. \v 44 Iya nauam: ‘La ma'pasuleä' sule lako indo ongeangku ingngena'.’ Iya le'ba'um sule lako indo ongeanna, iya lo'bä liupi nalambi', sihhapam banua bahassi anna tiäto' mapia la naongei. \v 45 Iya le'ba' siaham untambai solana pitu, sapo' kadake puha ia indo solana anna la kalena. Anna tohho asanni illaam kalena indo tau. Ma'katampasanna, tau ia too la tuttuam tama kakajuanna indo kakadakeam illaam kalena anna indo anggapi mesa setam umpentamai. La susim too duka' ullambi'i to kadake gau' inde lapi' temo.” \s1 To umpalako pa'elo'na Puang Allataala, iam too diuaam sahapunna Puang Yesus \sr 12:46-50 \r Mrk. 3:31-35; Luk. 8:19-21 \p \v 46 Mahassampi ma'tula' Puang Yesus lako tau buda, iya sule ham indona sola solasubunna ke'de' dio sulibam maelo' la napellambi'i. \v 47 Iya ma'kadam mesa tau lako Puang Yesus naua: “O Tuangguhu, illaam sulibam indomu anna solasubummu. Maelo' ade' la napa'kadaiko.” \p \v 48 Iya natimba'im naua: “Aka mennaa' iko diuaam indoku? Anna menna diuaam solasubungku?” \v 49 Anna mane untuho lako ingganna passikolanna napasindum naua: “Indem ia mai diuaam indoku anna solasubungku ä. \v 50 Aka menna-menna umpalako pa'elo'na Ambeku yabo suhuga, tau iam too sihhapam solasubungku anna indoku.” \c 13 \s1 Pehapangam diona mesa to mangngambo' \sr 13:1-9 \r Mrk. 4:1-9; Luk. 8:4-8 \p \v 1 Allo eta siam too anna le'ba'i Puang Yesus umpellei indo banua lu lako le'bo' Galilea anna muokko'i dio bihinna. \v 2 Iya sulem buda tau ma'silullu' ullombai nasuhum tä'um ia deem naongei napobua' tau buda. Iya lu längämmi Ia lopi illaam le'bo' anna muokko'i. Anna yabo ia galantangam tau buda. \v 3 Iya umpalaom buda pepa'guhuam Puang Yesus sapo' nababa pehapangam naua: “Deem mesa tau le'ba' mangngambo'. \v 4 Tappana naambo' indo bannena, iya deemmi sabaheam tappa lako lalam. Iya suleim dassi naande sampe puha. \v 5 Deem tappa lako bobom batu, nasuhum masimpam tubo aka manipi' litä'na. \v 6 Sapo' tappana naalloi, iya malasso siaham nasuhum mabangi aka tä' mandalam waka'na. \v 7 Deem toi tappa lako alla' kuhha keduhi. Tappana tuttuam mahombo indo kuhha, iya umpissim indo tanangam sampe tä' mala kembua. \v 8 Sapo' deem duka' tappa lako litä' malompo, iya mapi'dä' ia tubona nasuhum kembua tiluppi'-luppi'. Deem tiluppi' sahatu', deem tiluppi' annam pulo anna deem tiluppi' tallu pulo. \v 9 Lako ingganna ma'hupatau pahallu la umpatanam talinganna umpalempe sulim patomalinna anna napaillaam penabai inde tula'ku!” \s1 Napomasiä' Puang Yesus kasuhunganna anna si umpakei pehapangam ma'tula' \sr 13:10-17 \r Mrk. 4:10-12; Luk. 8:8-10 \p \v 10 Puhai ia too, iya umpengngampe'im Puang Yesus indo passikolanna anna nakutanai naua: “O Tuangguhu! Akanna umbaba pehapanganni indo tula'mu lako tau buda?” \p \v 11 Iya natimba'im naua: “Aka angganna' iko dipaissanni indo kada ditambim diona kapahentaanna Puang Allataala, sapo' tä' ia dipaissanni tau buda. \v 12 Aka menna-menna umpaillaam penabai, tau ia too la dihängänniam polepi kapaissanganna, lambi' tuttuam buda naissam. Sapo' to moka umpaillaam penabai, iya la diäläi pissam ia lao indo kapaissangam nasanga deemmi illaam kalena. \v 13 Iam too kasuhunganna anna kubaba pehapangammi lako inde mai tau aka la naita liu sapo' tä' la naala akkalanna; anna la nahingngi liu sapo' tä' la naissam kalembasanna, anna tä' toi la napähäm. \v 14 Nasuhum la sule lako pole' indo kadanna Debata napalanda' nabi Yesaya naua: \q1 ‘La nahingngi liu, sapo' tä' la mala naala pikkihanna, \q1 anna la naita liu, sapo' tä' la mala naala akkalanna. \q1 \v 15 Aka inde mai tau makahha'um penabanna, \q1 anna si ma'binga-binga \q1 sola ma'buta-buta. \q1 Napateem indana paitai matanna, \q1 pahingngi talinganna, \q1 anna indana naalai penabanna, \q1 lambi' ma'pasule sule lako Kaleku nasuhum kupabono'.’\f + \fr 13:15 \ft Yes. 6:9-10.\f* \p \v 16 Sapo' ikoa'-iko tä' deem pada sakehongko'koa' inggannakoa' passikolangku, aka paitaa' matammu anna pahingngi talingammu. \v 17 Aka setongam-tonganna, buda nabi anna to meada' yolona maelo' la naita inde to muitaa' temo, sapo' tä'um ia mala naita. Anna maelo' la nahingngi inde to uhhingngia' temo, sapo' tä'um ia mala nahingngi.” \s1 Natula' kalembasanna Puang Yesus indo pehapangam diona to mangngambo' \sr 13:18-23 \r Mrk. 4:13-20; Luk. 8:11-15 \p \v 18 Anna mane naua Puang Yesus: “Patananniia' talinga kalembasanna indo pehapangam diona to mangngambo'. \v 19 Indo diuaam banne tappa lako lalam, dipasihhapam to uhhingngi Battakadanna Puang Allataala diona kapahentaanna, sapo' tä' naissam napekalembasam. Iya sulem tomahajanna setam anna nahappai indo to puha diambo' illaam penabanna indo tau. \v 20 Indo banne tappa lako bobom batu, dipasihhapam ia mesa tau tappana umpehingngii Battakadanna Puang Allataala, iya tappa natahima sola ponno penaba. \v 21 Sapo' tä' siam masäe aka tä' kewwaka' illaam kalena. Deenna too kamasussaam anna pandahhaam uhhuai aka untuhu'i Battakadanna Puang Allataala, iya soho' boko' siaham aka tä' mandalam kapeimanganna. \v 22 Indo banne tappa lako alla' kuhha keduhi dipasihhapam ia to uhhingngi Battakadanna Puang Allataala, sapo' tä' mala kembua mapia aka nakadakei kamalallanganna diona salu katuboanna anna maelo' sugali' la to makaka lambi' umpa'lembeim ia Battakadanna Puang Allataala. \v 23 Anna indo banne tappa lako litä' malompo, dipasihhapam ia to uhhingngi Battakada Debata anna napekalembasam manappai, nasuhum kembua tiluppi'-luppi'. Deem tiluppi' sahatu', deem tiluppi' annam pulo, anna deem tiluppi' tallu pulo.” \s1 Pehapangam diona hea illaam alla'na gandum \sr 13:24-30 \p \v 24 Pehapangam senga' opi natula' Puang Yesus naua: “Kapahentaanna Puang Allataala dipasihhapam issinna inde tula': Deem mesa tau muambo' gandum dio bela'na. \v 25 Sapo' mamma' asanni tau, iya sulem balinna untantam bungam hea tama alla'na indo gandum, mane le'ba'i sule. \v 26 Tappana tubo indo gandum anna napahandu'um tuho-tuhoam buana, iya diitam duka' tubo indo hea. \p \v 27 Iya le'ba' siaham indo to mengkähäna umpellambi'i puäna indo bela' anna nauaanni: ‘O tuam, taia haka tia gandum asam indo muambo' dio bela'mu? Umpasiambo' isanga bungam hea anna tuboi duka'?’ \p \v 28 Iya natimba'im naua: ‘Balinta hi tia muambo' bungam hea.’ \p Mekutana pole oom indo to mengkähäna naua: ‘Muaku haka ke le'ba'kam kihebu'i indo heana?’ \p \v 29 Sapo' naua indo puäna bela': ‘Tä' mala, aka tihebu' duka' manii indo gandum ke uhhebuingkoa' hea. \v 30 Päbäi mammi bassim tubo sule lako disäe' indo gandum. Etapa mane kuuaanni to mengkähäku: Hempunnia' yolo itim hea anna umba'ba-ba'basannii mane untibeia' tama api. Anna mane uhhempungannä' ia indo gandum anna muannannä' tama loko.’” \s1 Dua pehapangam diona kapahentaanna Puang Allataala la tuttuam tiballa' kalua' \sr 13:31-35 \r Mrk. 4:30-34; Luk. 13:18-21 \p \v 31 Pehapangam senga' opi natula' Puang Yesus naua: “Kapahentaanna Puang Allataala sihhapam mesa lise'na sesawi natanam tau lako bela'na. \v 32 Ingganna tanangam ma'lise', lise'nam kaju sesawi handam bahinni'. Sapo' maka' tubom, iya kasalle puha ia anna la tanangam senga' illaam bela', nasuhum mala naongei dassi ma'sehä täkena.” \p \v 33 Anna mane muala pole mesa pehapangam senga' naua: “Kapahentaanna Puang Allataala mala duka' dipasihhapam bibi' hoti naala baine anna naboloianni appa' pulo lite' tehigu\f + \fr 13:33 \fq appa' pulo lite' tehigu\ft , naua illaam basa Yunani: tallu \fq satas\ft tehigu, sipadaam appa' pulo lite' tehigu.\f* sampe nasamba asam lambi' sumbakka'.” \p \v 34 Ingganna ia too natula' asam Puang Yesus lako indo tau buda nababa pehapangam. Anna tä' deem si ma'tula' senga' ke tä'i nababa illaam pehapangam, \v 35 anna mala sule lako indo kadanna Debata napalombum mesa nabi yolona naua: \q1 “La pehapangam kupake ke ma'pa'guhuä'; \q1 La kupomasiäsam pole' indo kaha-kaha to dipokada ditambimpi mengkalao dio mai dipadadinna inde lino.”\f + \fr 13:35 \ft Puj. 78:2.\f* \s1 Puang Yesus umpomasiä' indo pehapangam diona hea illaam alla'na gandum \sr 13:36-43 \p \v 36 Puhai ma'tula' Puang Yesus lako indo tau buda, iya le'ba'um napellei anna lu tamai mesa banua. Iya napellambi'im passikolanna anna nauaanni: “Kela mala Tuangguhu anna untulasangkam kalembasanna indo pehapangam diona hea illaam alla' gandum.” \v 37 Iya napomasiäsammi duka' naua: “Indo to muambo' gandum, Änä' Mentolino diuaam battu diua Kao. \v 38 Anna indo ia bela', kalembasanna inde lino diuaam. Gandum ia, kalembasanna indo to mendadim umma'na Puang Allataala. Anna indo hea, kalembasanna indo to untuhu'i tomahajanna setam. \v 39 Anna balinna Puang Allataala battu diua to untantam hea, kalembasanna tomahajanna setam. Anna wattunna disäe' gandum, kalembasanna indo allo ma'katampasanna diuaam. Anna indo to massäe', kalembasanna malaika'. \p \v 40 Umba susi indo hea dihempum mane ditibei tama api, la susim too duka' ullambi'i lako pentuhu'na tomahajanna setam illaam allo ma'katampasanna. \v 41 Aka illaam allo ia too, Kao to disangai Änä' Mentolino la ma'kaleä' ussua malaika'ku uhhempum ingganna to si mebaba bulim sola ingganna to si umpogau' kakadakeam illaam kapahentaangku. \v 42 Anna ingganna tau ia too, la ditibe ia tama api tapi'de-pi'de. Anna illaanni sumahho lumoa' sikekko' isinna tamate tatubo. \v 43 Sapo' lako hupatau to umpalako pa'elo'na Puang Allataala la muampuam ia kamatandeam la mesilo susi mata allo illaam kapahentaanna Ambena yabo suhuga. Lako ingganna ma'hupatau pahallu la umpatanam talinganna umpalempe sulim patomalinna anna napaillaam penabai inde tula'ku!” \s1 Pahallu dipakalando puha ia mendadi umma'na Puang Allataala anna la kaha-kaha di lino \sr 13:44-46 \p \v 44 Anna mane untula' oi pehapangam Puang Yesus naua: “Indo kapahentaanna Puang Allataala sihhapam mesa baham-baham masuli' tilamum illaam bela'. Pissananna nalambi' mesa tau indo baham-baham masuli'. Tappa nalamum sule anna mane le'ba' umbalu' asam ingganna kullena aka tilalla' sugali' anna laoi naalliam indo bela'. \v 45 Mane deenni, to la mendadi umma' illaam kapahentaanna Puang Allataala sihhapam mesa pa'bulele umpeä mutiara handam masulli'. \v 46 Tappana nalambi', iya le'ba' siaham umbalu' asam kullena anna mane ma'pasule mualli indo mutiara.” \s1 Pehapangam diona dala \sr 13:47-50 \p \v 47 Anna mane untula' oi mesa pehapangam Puang Yesus naua: “Kapahentaanna Puang Allataala illaam allo ma'katampasanna, mala dipasihhapam mesa dala dipessämbäsam dokko le'bo' lambi' ussakka ma'hupa-hupa bau. \v 48 Tappana nasi'dinni indo to modala ponnom bau illaam indo dalana, iya nasibeso-besoim längäm galantangam mane nase'lai bau kadake anna bau mapia. Ia bau mapia napalutama pa'pongngeanna, anna ia bau kadake natibe lao. \v 49 La susim too ke illaammi allo ma'katampasanna, aka la sule malaika' tama inde lino usse'la to kadake gau'\f + \fr 13:49 \fq to kadake gau': \ft kalembasanna, to tä' sahani si'da-sia, battu diua to tä' tubo bakahu.\f* anna to untuhu'i pa'elo'na Puang Allataala. \v 50 Indo to kadake gau' la ditibe ia tama api tapi'de-pi'de. Anna illaanni sumahho lumoa' sikekko' isinna tamate tatubo.” \s1 Baham-baham malusa anna bakahu dipasihhapam Battakada Debata susi indo yolona teem indo bakahunna nababa Puang Yesus \sr 13:51-52 \p \v 51 Anna mane mekutanai Puang Yesus lako passikolanna naua: “Muissam daka' kalembasanna pada inde tula'ku?” \p Natimba'im passikolanna naua: “Io, kiissammi kalembasanna.” \p \v 52 Iya nauam Puang Yesus: “Mapia, dadi ingganna tuangguhu illaam peadasam to mendadim umma' illaam kapahentaanna suhuga mala dipasihhapam mesa puäna banua muala baham-bahanna illaam mai pa'pongngeanna susi malusanna teem bakahunna.” \s1 Puang Yesus natumpu pala' satondä'na \sr 13:53-58 \r Mrk. 6:1-6; Luk. 4:16-30 \p \v 53 Tappana puha asam natula' Puang Yesus ingganna indo pehapangam, iya le'ba'um \v 54 sule lako tondä'na. Dioi, le'ba'um tama pa'sambajanganna to Yahudi anna ma'pa'guhui illaam. Iya mängä-mängä asam to uhhingngii tula'na lambi' sipa'tula'-tula' naua: “Menna hia umbai' umpa'guhui inde tau anna ma'pateem sugali'i manähäna? Anna menna hia umbai' umbeenni kuasa nasuhum ma'pateem inde kakuasaanna umpogau' tanda memängä-mängä? \v 55 Akanna malai susi, kusanga toda' änä'na tukam kaju anna Maria indona anna solasubunna isanga Yakobus, Yusuf, Simon, sola Yudas! \v 56 Anna kusanga si sola-sola siangkia' indo solasubunna baine. Menna isanga napangngalai inde kamanähängam anna kakuasaam?” \v 57 Ma'katampasanna sangngim meali-ali nasuhum untumpu pala' Puang Yesus. \p Iya ma'kadam Puang Yesus naua: “Mesa nabi dipa'kasallei ke lakoi ongeam senga', sapo' tä' ia dipa'kasallei ke illaanni botto litä'na anna illaam banuanna.” \v 58 Iam too anna tä'um ia umpogau' buda tanda memängä-mängä dio tondä'na aka tä' nakatappa'i solana. \c 14 \s1 Tulasanna kamateanna Yohanes to si mantedo' \sr 14:1-12 \r Mrk. 6:14-29; Luk. 9:7-9 \p \v 1 Wattu eta too napelele duka' Herodes indo tomahaja dio lembäna Galilea diona Puang Yesus. \v 2 Iya ma'kadam lako to mengkähä illaam banuanna naua: “Indo muuaanna' Puang Yesus, iya indo hi tia Yohanes to si mantedo' tubo sule! Iam too anna deemmi kakuasaanna umpogau' tanda memängä-mängä.” \p \v 3-4 Ia anna ma'pikki' susii Herodes, aka ia ussua tau ussakka Yohanes anna mane napopesangkala illaam tahungkum. Ditahungkum Yohanes aka nasalla Herodes indo anna natappakadai naua: “Tä' punala sipäto' mualako Herodias bainena Filipus solasubummu umpobaine, aka tä' sihondoi peadasantaa'.” \v 5 Setonganna maelo'um Herodes kela dipatei Yohanes eta too, sapo' mahea' ohi lako to Yahudi aka buda tau ussangai Yohanes nabi. \p \v 6 Tappana lambi' allo kadadianna Herodes, iya sumajom mesa änä'na Herodias baine dio olona Herodes sola tosabena. Iya tä' deem pada satiala inabanna Herodes muitai indo sajona, \v 7 nasuhum ma'pinda yolo lako indo to sumajo mane nauai: “Pelaui situhu' pa'pohäemu, aka tä' mala tala kuponnoi pelauammu.” \v 8 Iya napatuduim indona indo to sumajo lambi' le'ba' lako tomahaja Herodes anna nauai: \p “Kupelau anna umpadioannä' baki ulunna Yohanes to si mantedo'.” \p \v 9 Tappana nahingngi Herodes indo pelauanna, tappa masussa siaham penabanna aka la dipatei Yohanes. Sapo' anu' aka puham ma'pinda lako indo baine nahingngi tosabena, nasuhum muuaam sohodadunna: “Paolaia' pelauanna. \v 10 Laokoa' äläianni ulunna Yohanes lako tahungkum.” \v 11 Tä' masäe, iya sulem dibaba ulunna Yohanes dipadio baki anna dibeenni indo baine. Iya naalam duka' anna nababaanni lako indona. \v 12 Lessu'i ia too, iya sulem passikolanna Yohanes naala indo bakkena anna nalamunni. Puhai, le'ba'um umpa'tulasam Puang Yesus diona kaha-kaha ia too. \s1 Puang Yesus umpande la'bi lima sa'bu tau \sr 14:13-21 \r Mrk. 6:30-44; Luk. 9:10-17; Yoh. 6:1-13 \p \v 13 Naissanna Puang Yesus diona kamateanna Yohanes, iya le'ba' siaham längäm lopi sola passikolanna aka la lao umpeä ongeam mabuninna. Sapo' tappana naissanni tau buda naua le'ba' Puang Yesus lambam libanna le'bo', iya mengkalaoi siaham dio kotana anna le'ba'i naula', sapo' mangngola galantanganni ia. \v 14 Tuhunna Puang Yesus yabo mai lopi, iya muitam tau buda lambi' häntä buana nasuhum napabono' asam pada indo to masaki eta too. \p \v 15 Kahubenni, iya napellambi'im passikolanna anna nauaanni: “La bengi kalem! Moi kela daa pohiallasam inde taongeia'. Umbai' mapia ke ussuam le'ba' inde lako tau buda anna mala lao mualli kinande lako tondä' sikahuku'na inde ongeam.” \p \v 16 Sapo' natimba' Puang Yesus naua: “Tä' manggi' le'ba' aka ikoa' la umpandei.” \p \v 17 Iya nauam indo passikolanna: “Aka angga ham lima hoti anna dua bau kiampuam.” \p \v 18 Natimba' oom Puang Yesus naua: “Babaannä' to mai o!” \v 19 Iya nasuam Puang Yesus indo tau buda muokko' lako alla' humpu' anna mane naala indo lima hoti anna dua bau, mane mentongai längäm langi' nakuhhu'i sumanga' längäm Puang Allataala. Puhai ia too, napiä'-piä'um indo hoti mane nabeenni passikolanna natabaam lako indo tau buda. \v 20 Iya mangngandeim sampe dea'. Tappana puhai mangngande, iya nahempummi passikolanna indo tää'nam naande, iya ponnopi sapulo dua baka. \v 21 Indo to mangngande eta too kiha-kiha lima sa'bu muane, tä'pi ia dihekem baine sola änä'-änä'. \s1 Puang Yesus mellao yabona uwai \sr 14:22-33 \r Mrk. 6:45-52; Yoh. 6:16-21 \p \v 22 Puhai ia too, muuaammi passikolanna Puang Yesus: “Längängkoa' inde lopi ammu pendiolonna' lambam,” napasindum siam ussua duka' lao indo tau buda. \v 23 Tappana puhai ussua indo tau buda ma'pasule, iya lu längämmi Ia tanete Puang Yesus ma'sambajam mesa-mesanna. Yabo liupi Ia tanete sule lako bengi. \v 24 Wattu eta too indo lopinna passikolanna mambelam naola umpellei bihim le'bo'. Sapo' natammui hibu' tatta', nasuhum napalusau' napaludekke bombam indo lopinna. \p \v 25 Tappana la tibukka' kalei baja, iya sulem Puang Yesus umpellambi'i passikolanna mellao yabona uwai. \v 26 Naitanna passikolanna mellao yabona uwai, iya sangngim mahea' anna sikakissä'i naua: “Äiii, anitu dio mai!” \p \v 27 Sapo' tappa ma'kada Puang Yesus naua: “Pahapa'ia' penabammu, daa ummahea' aka Kao hi to Kao!” \p \v 28 Naua siaham Petrus: “O Debata, maka' Iko si'da, popellaoä' kao duka' yabona uwai anna mala kupellambi'iko.” \p \v 29 Natimba' duka' Puang Yesus naua: “Maiko!” \p Iya tuhum siaham duka' Petrus yabo mai indo lopi anna le'ba'i la umpellambi'i Puang Yesus mellao yabona uwai. \v 30 Sapo' tappana nasi'dim indo hibu' kasalle, iya tappa mahea' lambi' napahandu' siaham la tallam, napolalam kaoli-oli metamba naua: “O Debata, kamaseiä' kao!” \p \v 31 Nakandoi siaham duka' Puang Yesus anna nauaanni: “Akanna bata-batai penabammu? Kuhäm sugali'pi kamatappasammu di Kao!” \p \v 32 Puhai nakandoi, iya bassim le'ba'um längäm lopi, iya mattam siaham duka' indo hibu'. \v 33 Nasuhum ingganna indo to yabo lopi umpenombai Puang Yesus napasindum naua: “Abana Änä'na si'dako Puang Allataala.” \s1 Puang Yesus umpabono' buda to masaki dio Genesaret \sr 14:34-36 \r Mrk. 6:53-56 \p \v 34 Tisampoi lopinna Puang Yesus sola passikolanna, iya tappa Genesaret nalambi'. \v 35 Tappana naissam indo to eta naua sule Puang Yesus, iya napalele siaham illaam indo pa'lembängam ia too, nasuhum ingganna to masaki eta too dibaba asam lako Puang Yesus. \v 36 Anna napelaui lako Puang Yesus naua: “Kela mala anna naantii moi podo tähämpä' jubamum to masakingki, iya la malam too bono'.” Lambi' ingganna to muantii mala asam bono'. \c 15 \s1 Ada' kabiasaanna nene to naponene to Yahudi sisala pahentana Puang Allataala \sr 15:1-9 \r Mrk. 7:1-7 \p \v 1 Puhai ia too, sulem sanaka-naka to illaam kakalebuanna Parisi anna to ullatta' Pepaondonganna Musa buttu yabo mai Yerusalem umpellambi'i Puang Yesus anna nakutanai naua: \v 2 “Maaka hia isanga anna untekkai ada' kabiasaam passikolammu indo puha napaondom nene to taponene naua: ‘Manggi' tau si umbasei yolo lima mane mangngande tau!’” \p \v 3 Natimba' Puang Yesus naua: “Sapo' akanna untekkakoa' duka' pahentana Puang Allataala anna tambum lakokoa' pepaondonganna nene to umponene? \v 4 Aka puha ma'battakada Puang Allataala naua: ‘Pa'kasalleiko ambemu sola indomu;’ anna: ‘Menna-menna umpakaänä'-änä' ambena battu haka indona, tau ia too la dipatei.’\f + \fr 15:4 \ft Täss. 20:12, 21:17, Sand. 20:9, Pass. 5:16.\f* \v 5-6 Sapo' si muua hia' iko ma'patudu lako tau: ‘Tä' tau pahallu umpa'kasallei ambeta sola indota ke diuai: indo la kutahiaiangkoa' battuam, iya puham kupehumalasam lako Puang Allataala.’ Dadi, aka anggaa' iko ada' kabiasaammu umpaitoo'na, nasuhum umpa'pa'deingkoa' pole' pahentana Puang Allataala. \v 7 Ikoa'-iko sangngim to ma'pudu' pandengkoa' anna ma'lila manähä! Abana tappa' kadanna Puang Allataala natula' loppo' nabi Yesaya yolona diona panggauammua' naua: \q1 \v 8 ‘Itim matim tau dio bäbä pudu'na napa'kasalleiä', \q2 sapo' setonganna illaam penabanna napemboko'iä'. \q1 \v 9 Alla'um napenombaiä' aka anggam pepa'guhuam hupatau napepatuduam, \q2 mato-mato ia kupepatuduam anna taia hia.’”\f + \fr 15:9 \ft Yes. 29:13.\f* \s1 Diona to la ungkadakei hupatau dio olona Puang Allataala \sr 15:10-20 \r Mrk. 7:8-23 \p \v 10 Puhai ia too, iya untambaim tau buda Puang Yesus anna napa'tula'i naua: “Pehingngii manappaia' inde tula'ku anna umpaillaam penabai! \v 11 Ingganna kinande lu tamanna kalena hupatau, tä' ia la nakadakei dio olona Puang Allataala. Sapo' indo hi tia messubunna dio pudu'na hupatau ungkadakei.” \p \v 12 Puhai ia too, iya napengngampe'im passikolanna anna nauaanni: “O Tuangguhu, muissam daka muua meali-ali indo to illaam kakalebuanna Parisi tappana nahingngi indo tula'mu ingngena'?” \p \v 13-14 Sapo' natimba'i Puang Yesus naua: “Muakaa' tiko umpehingngii itim matim to illaam kakalebuanna Parisi! Aka ingganna tanangam ke taiai Ambeku yabo suhuga untananni, mannassa anna la dihebu'i sule dokko waka'na. Anna indo to illaam Parisi pebabammua', sihhapam di tia to buta aka tä' muita lalam la naolanna. Aka maka' tia to buta untette to buta, katampasanna bassim metobä dokko gahoä.” \p \v 15 Iya nauam Petrus: “Mala haka ke untulasangkam kalembasanna indo pehapangam, Tuangguhu?” \p \v 16 Natimba' Puang Yesus naua: “Aka tä'paka' tiko duka' isanga muissam! \v 17 Ingganna dipalutamanna sädä le'ba' dokko tambu' anna tahhu' ditibe lao. \v 18 Sapo' indo tula' mengkalao illaam penaba messubum dio pudu', iya ia hi tia ungkadakei hupatau dio olona Puang Allataala. \v 19 Aka illaam penabanna hupatau naongei kende' ma'hupa-hupa kakadakeam susinna: pikkiham kadake, papateam, lullusam bannetau, gau' sessu', maboko, sa'bi tatappa', anna ma'pakolo'-kolo'i. \v 20 Ingganna kaha-kaha ia too ungkadakei hupatau, taia hi tia indo tä' tau umbasei lima kela mangngandei tau.” \s1 Mesa baine to Kanaan ungkatappa'i Puang Yesus \sr 15:21-28 \r Mrk. 7:24-30 \p \v 21 Puhai ia too, iya le'ba'um umpellei indo ongeam Puang Yesus anna lu lakoi lembäna Tirus sola Sidon. \v 22 Dioi, napellambi'im mesa baine to Kanaan, indo to si nakahidi' to Yahudi anna katamba-tambai naua: “O Tuam, peampoanna tomahaja Daud, kamaseiä' kao! Deem änä'ku baine napentamai setam anna tä' deem pada sanasussai.” \p \v 23 Sapo' tä' mandi deem natimba'i Puang Yesus. Iya napengkahuku'im passikolanna anna napelaui naua: “O Tuangguhu, kamase-maseikam anna ussuai lao inde dio baine, aka dio lium mai boko'taa' kaoli-oli mehahu'!” \p \v 24 Iya nauam Puang Yesus: “Kao-kao anggamä' nasua Puang Allataala la umpamoloi peampoanna Israel, aka sihhapam domba bulim.” \p \v 25 Iya sule siaham dio olona Puang Yesus indo baine anna ma'balinguntu'i napasindum naua: “O Tuam, häntängäm dä' kao bua!” \p \v 26 Natimba' Puang Yesus naua: “Aka tä' punala sihatam kela dialai kinande dipatokaam änä'-änä' anna ditibeanni lako asu.” \p \v 27 Natimba' oom duka' indo baine naua: “Abana tappa'ko, Tuam! Sapo' kuua hi kao, indo asu dio ibi' meja mala hi tia duka' muande kinande tikadanna puäna.” \p \v 28 Iya nauam Puang Yesus: “Matappa' si'dako, indo'! Abana si'da la dipatiolai pelauammu.” Iya bono' eta siaham duka' indo änä'na. \s1 Puang Yesus umpabono' buda to masaki \sr 15:29-31 \p \v 29 Tappana umpellei indo ongeam Puang Yesus, iya le'ba'um uhhuttu' bihim le'bo' Galilea mane lu längänni mesa tanete anna muokko'i yabo. \v 30 Yaboi, iya sulem tau buda ma'obim-obim umpasola to masakinna anna napadioi olona Puang Yesus. Indo to masaki, deem to mate sapolona, to buta, to kempo', to pepe, anna budapi to masaki senga', lambi' napabono' asam. \v 31 Iya mängä-mängä asammi indo tau buda muitai aka to pepe mala ma'kada, to kempo' bono', to mate sapolona mala mellao, anna to buta mala paita. Napolalam sangngim umpa'kasallei Puang Allataala Debatanna to Israel. \s1 Puang Yesus umpande la'bi appa' sa'bu tau \sr 15:32-39 \r Mrk. 8:1-10 \p \v 32 Puhai ia too, iya uhhempummi passikolanna Puang Yesus anna nauaanni: “Tä' deem pada sahäntä buaku muitai inde lako tau buda, aka tallungngallo tallu bengingkia' inde sola-sola, iya pa'dem la naande. Sapo' tä' ohi palla' penabangku la ussua bäbäi ma'pasule lako banuanna, aka lako manii lalam anna tissämbä'i malimpä.” \p \v 33 Natimba'im passikolanna naua: “Pusa'kam pole' umpikki'i aka indekia' pohiallasam. Dadi la umbam ia ngei diala kinande dipandeam inde lako tau pada budanna?” \p \v 34 Iya nauam Puang Yesus: “Aka sanakapia' hotimmu?” \p Natimba'um naua: “Angga ham pitu, anna deempi duka' sanaka-naka bau bahinni'.” \p \v 35 Iya nauam Puang Yesus lako indo tau buda: “Okko'koa' lako itim paha'baja.” \v 36 Anna mane naala indo hoti pitu sola bau anna nasambajannii längäm Puang Allataala, mane napiä'-piä'i anna mane nabeem passikolanna napa'tahiaam lako indo tau buda. \v 37 Dea' asanni indo tau buda, iya nahempummi passikolanna indo tää'na naande, iya ponno polepi pitu baka. \v 38 Indo to mangngande eta too appa' sa'bu muane, tä'pi ia diissa' baine sola änä'-änä'. \v 39 Puhai ia too, iya nasuam Puang Yesus ma'pasule lako banuanna indo tau buda, anna mane le'ba'i Ia längäm lopi la lu lako lembäna Magadan. \c 16 \s1 Napelau to illaam Parisi anna to illaam Saduki la umpadadi tanda memängä-mängä Puang Yesus \sr 16:1-4 \r Mrk. 8:11-13 \p \v 1 Deem sanaka-naka to illaam kakalebuanna Parisi sola to illaam kakalebuanna Saduki maelo' la umpeängam tuntungam su'be' Puang Yesus. Iya napellambi'im anna nauaanni: “Paitaikanni tanda memängä-mängä anna mala kiissam kiua buttu yabo si'dako mai suhuga.” \p \v 2 Sapo' natimba' di Puang Yesus naua: “Maka' la lendu' allo anna maleai bihim langi', mannassa anna la muuaia'i: ‘La kulla' opi makale'.’ \v 3 Anna maka' mebengngi' anna ma'ku'dunni kaliane, tä' mala tala muuaa': ‘E, la uham allo.’ Dadi muissanna' usse'la tanda kela uhanni anna la kulla', sapo' tä' leko'a' ia muissam umpekalembasam inde tanda dipadadi illaam alla'-alla'mua' tentomai. \v 4 Maelo'koa' la kupadadiam tanda memängä-mängä aka ikoa' to tubo lapi' temo sangngim ma'gau' kadakekoa' anna tä'koa' manontom lako Puang Allataala. Sapo' tä' la dipadadiangkoa' tanda memängä-mängä senga' sulibanna tanda memängä-mängä la dadi lako kaleku, umba susi dadi lako kalena nabi Yunus yolona.” Puhai ma'tula' Puang Yesus, iya le'ba'um umpellei indo tau. \s1 Pepatuduanna to illaam kakalebuanna Parisi anna to illaam kakalebuanna Saduki dipasihhapam bibi' hoti \sr 16:5-12 \r Mrk. 8:14-21 \p \v 5 Tappana landa'i libam lambam libanna le'bo' Galilea Puang Yesus sola passikolanna, iya mane nakilalai hi passikolanna naua: “Tä'kia' umbaba hoti.” \v 6 Wattu eta too siampu' umpakainga' passikolanna naua: “La majaga manappakoa' too indana nakadakeikoa' bibi' hotinna to illaam kakalebuanna Parisi anna to illaam kakalebuanna Saduki.” \p \v 7 Tappana nahingngii passikolanna, iya sipa'tula'-tula'um naua: “Umbai' ia hi tia anna ma'kada susii, aka tä'kia' umbaba hoti.” \p \v 8 Sapo' naissam Puang Yesus diona indo natula' passikolanna, nasuhum ma'kada naua: “Abana si'da pada nipi'pia' bulu la'lahi kamatappasammu. Akanna ussitimba'-timba'i hakoa' iko diona pa'dena hotimmu? \v 9 Tä' liupia' isanga natama pikkihammu? Anna tä' toia' umbai' ungkilalai indo lessu' le', lima hoti kupiä'-piä', iya malaa' umpa'tahiaam lako tau la'bi lima sa'bu, anna sanaka-naka polepi baka tää'nam diande uhhempunna'! \v 10 Anna susi toi duka' indo pitu hoti mala umpadea' la'bi appa' sa'bu tau anna sanaka-naka polepi duka' baka uhhempunna' tää'nam diande. \v 11 Akanna tä' liuia' mala natama pikkihammu, aka taia bibi' hoti diande kuuaam? Indo hia bibi' hotinna to illaam kakalebuanna Parisi anna to illaam kakalebuanna Saduki kuuaam la unjagai manappaa' indana nakadakeikoa'.” \v 12 Katampasanna naissam asam pole' passikolanna naua: “Taia hia bibi' hoti si dipake ma'hoti nauaam, sapo' setonganna indo hia pepa'guhuanna to illaam Parisi anna to illaam Saduki la dijagai.” \s1 Pangngakuanna Petrus naua Puang Yesus To dilanti' la mepasalama' \sr 16:13-20 \r Mrk. 8:27-30; Luk. 9:18-21 \p \v 13 Puhai ia too, le'ba'um Puang Yesus lako lembäna Kaisarea Filipi. Muolai lalam mekutanam lako passikolanna naua: “Situhu' tula'na tau, menna diuaam Änä' Mentolino?” \p \v 14 Iya natimba'im naua: “Deem tau muuai: ‘Yohanes to si mantedo' tubo sule;’ deem muuai: ‘Nabi Elia sule sule;’ deem duka' muuai: ‘Nabi Yeremia tubo sule;’ anna piha muuai: ‘Mesa nabi senga' tubo sule.’” \p \v 15 Iya mekutana oom lako passikolanna naua: “Maka' susi, iya akaa' iko ussangaiannä'?” \p \v 16 Tappa natimba' Simon Petrus naua: “Ikom too indo To dilanti' la mepasalama', Änä'na Puang Allataala Debata tubo.” \p \v 17 Iya nauam Puang Yesus: “Kehongko'ko anna maupa' Simon, änä'na Yunus, aka taia hupatau umpaissanniko itim tula'mu temo, sapo' ma'kale Ambeku yabo suhuga umpalosaiko. \v 18 Dadi tentomai kusangaingko Petrus, (kalembasanna, batu longkahhim.) Anna yabona inde batu la kupake'de' kakalebuanna umma'ku.\f + \fr 16:18 \fq yabona inde batu la kupake'de' kakalebuanna umma'ku: \ft kalembasanna, Petrus natuho Puang Yesus la mendadi pekutu'na umma' petauanna.\f* Anna kakalebuam ia too tä' ia la mala nataloi kamateam. \v 19 Anna la kupadokkoangko lisu pala'mu pegontinna kapahentaanna suhuga. Iai too umpekadakeam illaam inde lino, ia siam too duka' napekadakeam Puang Allataala. Anna iai too umpemapiaam illaam inde lino, ia siam too duka' napemapiaam Puang Allataala.” \v 20 Anna mane muuaam passikolanna: “Moi la menna tala untulasannia' muua: ‘Iam too indo To nalanti' Puang Allataala la mepasalama'.’” \s1 Puang Yesus umpaissanni loppo' passikolanna diona kamateanna anna diona la napogau' to maelo' untuhu'i \sr 16:21-28 \r Mrk. 8:31–9:1; Luk. 9:22-27 \p \v 21 Wattu etam too anna napahandu'i Puang Yesus umpaissanni loppo' passikolanna diona indo kamapi'disam la napendudum, naua: “Tä' mala tala längännä' Yerusalem anna la napahuaiä' pandahhaam matua ulunna to Yahudi anna ingganna kapala sando sola to ullatta' Pepaondonganna Musa lambi' la napateiä'. Sapo' illaam allo katallunna la dipatibangonnä' sule dio mai alla'na to mate.” \p \v 22 Tappa nababai siaham lao Petrus umpelle-pellei solana anna nauaanni: “Daa umpa'kada susi Debata, la tä' di too napahuaiko Puang Allataala kaha-kaha ia too! La napasikambela hako too.” \p \v 23 Iya umpenggihi'im Petrus anna nauaanni: “Päläiko lao Setam! Ullabaiko pengkähängangku! Aka taia iko pa'elo'na Puang Allataala umpikki', sapo' angga iko pikkiham hupatau illaam penabammu.” \p \v 24 Anna mane ma'tula' lako passikolanna naua: “Menna-menna maelo' untuhu'iä' pahallu la ullappa' pa'elo' kalena, anna umpassam kaju sitambenna, anna natuhu'ä'.\f + \fr 16:24 \fq umpassam kaju sitambenna: \ft kalembasanna, ahu' muoloi kamasussaam sule lako ahu' la dipatei.\f* \v 25 Aka menna-menna umpa'kadua-duai katuboam di lino, tau ia too tä' ia la ullambi' katuboam sule lako salako-lakona. Sapo' menna-menna ahu' mate aka natuhu'ä', tau ia too la ullambi' ia indo katuboam sule lako salako-lakona. \v 26 Tä' deem gunana lako mesa tau moi la muampuam ingganna issinna lino kela sägä hi sungnga'na. Aka setonganna tä' ia deem bala'inna sungnga'na hupatau. \v 27 Aka Kao to disangai Änä' Mentolino la suleä' naponnoi kamatandeanna Ambeku, anna la natuhu'ä' ingganna malaika'na. Wattu eta too, la kupalambi'i buana situhu' pa'pogausanna hupatau si mesa-mesa. \v 28 Setongam-tonganna, deengkoa' to dio heem temo tä'pi la mate anna muitam Änä' Mentolino sule mendadi Tomahaja ma'pahenta illaam kapahentaanna.”\f + \fr 16:28 \fq Änä' Mentolino sule mendadi Tomahaja ma'pahenta illaam kapahentaanna: \ft kalembasanna, madomi' indo la katibangonganna sule Puang Yesus dio mai alla'na to mate anna katuhunganna Penaba Maseho nauaam.\f* \c 17 \s1 Tallu passikolanna muita Puang Yesus dipomatande \sr 17:1-13 \r Mrk. 9:2-13; Luk. 9:28-36 \p \v 1 Annanni benginna puhanna ia too, iya umbabaim Petrus Puang Yesus anna indopi to ma'solasubum isanga Yakobus sola Yohanes, anna le'ba'i längäm mesa tanete malangka', anna yaboi paka-paka ia. \v 2 Iya naitam indo to tallu tieli' hupanna Puang Yesus. Indo lindona pangkähhä susi mata allo anna indo pohebana mesilo mabussä'. \v 3 Pissananna, naita ham duka' indo dua nabi yolona isanga Musa sola Elia mahassam sipa'tula' Puang Yesus. \p \v 4 Iya ma'kadam Petrus lako Puang Yesus naua: “O Debata, tä'um deem la susi kamasannangantaa' eta inde. Kela muaku anna kupake'desangkoa' tallu bahum: mesa Iko, mesa Musa anna mesa Elia.” \p \v 5 Mahassampi ma'tula' Petrus, iya tuhummi gabum mabussä' ussikuku'i indo ongeam. Anna dihingngii kamaha buttu illaam mai indo gabum naua: “Iam too inde Änä' pa'pakamajangku to umpomasannam penabangku. Pahallua' la umpehingngii!” \p \v 6 Nahingnginna indo kamaha, iya sangngim muoppäm dokko litä' aka tä' deem pada samahea'. \v 7 Sapo' tappa napellambi'i Puang Yesus anna nahaka'i napasindum naua: “Bangongkoa', daa ummahea'!” \v 8 Umbangongam siaham duka' ulunna, iya angga ham mesa-mesanna Puang Yesus naita. \p \v 9 Tappana tuhunni Puang Yesus sola indo to tallu yabo mai indo tanete, iya napakahi'dim naua: “Deem aia' la untula' säkä indo to puhaa' muita yabo tanete le, ke tä'i puhaä' dipatibangom to disangai Änä' Mentolino dio mai alla'na to mate!” \p \v 10 Iya nakutanaim passikolanna naua: “Sapo' maaka hia anna nauai to ullatta' Pepaondonganna Musa: ‘Tä' mala tala sule yolo nabi Elia anna mane sule indo To dilanti' la mepasalama'?’” \p \v 11 Natimba' Puang Yesus naua: “Abana pahallu la sule yolo Elia umpatoka ingganna-ingganna sia. \v 12 Sapo' kuuaangkoa' tentomai: Abana puham sule Elia, sapo' tä' naissam hupatau nasuhum ia siam anna ia napogausam. La susimä' too duka' to disangai Änä' Mentolino, la ia siam anna ia napogausannä' hupatau.” \v 13 Tappana nahingngi passikolanna indo pa'tula'na, iya mane sikanapähäm di pole' naua: “Yohanes to si mantedo' päläe' nauaam: ‘Elia.’” \s1 Puang Yesus umpabono' mesa änä'-änä' to napentamai setam \sr 17:14-21 \r Mrk. 9:14-29; Luk. 9:37-43 \p \v 14 Tappana ma'pasule Puang Yesus sola indo tallu passikolanna lako indo tau buda, iya sule siaham mesa tau anna ma'balinguntu'i dio olona Puang Yesus \v 15 napasindum naua: “O Tuam! Kamaseiannä' kao änä'ku anna umpabono'i, aka limpu mänesam anna tä' deem pada sanasussai. Aka si bassa' punala songka tama api anna deem toi lu dokko uwai. \v 16 Anna puham kubabaam lako passikolammu, sapo' tä' mala napabono'.” \p \v 17 Iya ma'kadam Puang Yesus naua: “Kukapusa'i si'dakoa' pole' inde to tubo lapi' temo, aka kuhäm sugali'a' kamatappasammu! Anna tä' liupia' muissam usse'la kamapiaam anna kakadakeam. La pada polepi isanga umba masäena sola-solakia' anna la pada polepi isanga umba masäena la kusa'bahasangkoa'?” Mane nauai: “Babaannä' mai itim änä'-änä'!” \v 18 Iya nakissä'im Puang Yesus indo setam illaam kalena indo änä'-änä'. Iya tappa bono' eta siaham. \p \v 19 Puhai, iya napellambi'im passikolanna sapo' paka-paka ia ham anna nakutanai naua: “Maaka hia isanga anna tä'i kami' mala kihambai lao indo setam?” \p \v 20 Iya natimba'im Puang Yesus naua: “Aka kuhäm sugali'a' kamatappasammu. Setongam-tonganna, maka' la deenna' kamatappasammu moi podo padam i'di', iya tä' deem aka-aka la ungkapusa'i. Maka' ussua inde dio buntu mentieli' lako ongeam senga', tä' mala tala tieli'. \v 21 [Sapo' inde setam susi, tä' sia mala disua lao ke tä'i tau ma'sambajam yolo sola puasa.]”\f + \fr 17:21 \fq puasa: \ft Petua' dioi pemasiä'na Mat. 4:2.\f* \s1 Napa'paissangam pole oom Puang Yesus diona la kamateanna \sr 17:22-23 \r Mrk. 9:30-32; Luk. 9:43-45 \p \v 22 Tappana ma'mesai Puang Yesus sola passikolanna dio lembäna Galilea, iya nauam Puang Yesus: “Kao to disangai Änä' Mentolino la dibeho tama pala' limanna hupatau. \v 23 La napateiä', sapo' illaam allo katallunna la dipatibangonnä' sule.” Tappana nahingngi ingganna passikolanna pa'tula'na, iya tä' deem pada samasussa nasi'dim. \s1 Diona pamajasam tanggungam tama Banua Debata \sr 17:24-27 \p \v 24 Tappana sule Puang Yesus sola passikolanna lako kota Kapernaum, iya sule siaham indo to si uhhempum tanggunganna tau tama Banua Debata umpellambi'i Petrus anna nauaanni: “Si nabaja' daka duka' tuangguhummua' indo tanggungam tama Banua Debata?” \p \v 25 Natimba' Petrus naua: “Io, si nabaja'!” \p Tappana sule tama banua Petrus, iya tä'pi deem ma'tula' anna nakutanaim Puang Yesus naua: “Maaka iko susi pikkihammu Simon diona indo sima si dibaja' lako to ma'pahenta? La ha'ja' illaanna haka botto umbaja'i, la ha'ja' lakona haka ongeam senga', indo to puha nataloi?” \p \v 26 Natimba' Simon Petrus naua: “Indo ha'ja' lako ongeam senga'!” \p Iya nauam Puang Yesus: “Dadi maka' tä'um ia pahallu mamaja' ha'ja' illaam botto, iya la susingki' too duka' tä'ungki' pahallu la umbaja' tanggunganta tama Banua Debata aka issinnangki' kapahentaanna Puang Allataala. \v 27 Sapo' päbäim too tabaja', indana masussai penabanna. Dadi le'ba'ungko popekam lako le'bo' Galilea. Alai indo bau uhuna naala pekammu anna umbekkä'i sädäna, aka la ullambi'um too doi' illaam la ganna' tabajasam tanggunganta duaki' tama Banua Debata. Alai indo doi' anna laoko umbajasangki' tanggunganta.” \c 18 \s1 To la handam matande illaam kapahentaanna Puang Allataala \sr 18:1-5 \r Mrk. 9:33-37; Luk. 9:46-48 \p \v 1 Wattu eta siam too duka' anna mekutanai passikolanna naua: “O Tuangguhu, menna handam la matande illaam kapahentaanna Puang Allataala?” \p \v 2 Iya untambaim mesa änä'-änä' Puang Yesus anna nasuai ke'de'-ke'de' dio olona passikolanna \v 3 anna nauai: “Setongam-tonganna kutulasangkoa' tentomai kuua: maka' tä'koa' ma'baju pole anna ma'dodo pole lambi' ma'penaba susi inde änä'-änä', iya la tä'koa' too mala mendadi umma'na Puang Allataala illaam kapahentaanna. \v 4 Menna-menna umpomahempo penabanna la susi inde dio änä'-änä', tau iam too la handam matande illaam kapahentaam yabo suhuga. \v 5 Anna menna-menna untahima änä'-änä' susi inde aka umpolalam kamatappasanna di Kao, tau ia too sihhapam siam Kao natahima.” \s1 Diona kaha-kaha la mebaba bulim \sr 18:6-9 \r Mrk. 9:42-47 \p \v 6 “Sapo' menna-menna umpabulim inde änä'-änä' to puha matappa' nasuhum la tä'um nakatappa'iä', tau ia too aha leko'um dipatoke'i batu peepe' bahokona anna ditibei dokko le'bo' mandalam. \p \v 7 Tä' deem pada satilaka hupatau illaam inde lino aka deem to umpabulinni. Moi anna abana inna la dadi susi, sapo' tilaka lako hupatau to umpakende'i. \v 8 Maka' hapanna limammu la umpomadosako battu haka bitti'mu, mapia leko'um tia ke umpoloi lao anna untibei. Aka aham tia sabali-bali limammu battu haka bitti'mu sapo' la ullambi'ko katuboam sule lako salako-lakona, anna la tontä liu dua limammu battu bitti'mu sapo' ditibe hako tama api tapi'de-pi'de. \v 9 Anna maka' matammu la umpomadosako, kalessu'i lao anna untibei. Aka aha leko'um tia sabali-bali matammu sapo' ullambi'ko katuboam sule lako salako-lakona, anna la tontä liu dua matammu sapo' ditibe hako tama api nahaka.” \s1 Pehapangam diona domba bulim \sr 18:10-14 \r Luk. 15:4-7 \p \v 10 “Patananni manappaia' talinga inde tula'ku: tä'koa' too la mala umpa'basisii moi podo la mesam inde änä'-änä'. Aka pahallua' la umpengkilalai manappa muua deem malaika' yabo suhuga dio olona Ambeku si unjagai liu inde mai änä'-änä'. \v 11 [Aka inde Änä' Mentolino sule inde lino la umpaitai lalam to bulim anna mala tä' ullambi' katilakaam.] \p \v 12 Maakaa' iko susi pikkihammu, aka la napogau' ke deenni mesa tau muampuam sahatu' domba sapo' bulim mesa? Mannassa anna la napellei yabo tanete indo dombana kaseha pulo kaseha anna le'ba'i nahuttu' indo mesanna. \v 13 Anna maka' nalambi'um indo to bulim, tä' mala tala natilalla'i puha ia indo mesa to puha pa'de sala anna la indo to kaseha pulo kaseha to tä' bulim. \v 14 Susim too duka' Ambemu yabo suhuga, tä' napohäe kela deenni moi podo la mesam inde mai änä'na la bulim.” \s1 Diona umpakilala solasubunta to matappa' ke umpogau'i dosa \sr 18:15-20 \p \v 15 “Maka' deem solamu to matappa' kasalaam lako kalemu, iya laoko pellambi'i mesa-mesammu anna umpakilalai. Anna maka' natahima indo tula'mu, iya ikom too nasuhum mesa penabakoa' sule. \v 16 Sapo' maka' tä'ko napehingngii, iya babai solamu mesa haka dua haka anna napasolaiko. Aka situhu' Battakada Debata, maka' duam tau battu haka tallu sisa'bi-sa'biam diona mesa kaha-kaha, iya tä'um too la dibata-batai.\f + \fr 18:16 \ft Pass. 19:15.\f* \v 17 Anna maka' moka pole boo umpehingngii indo solamu, palulakoia' jumaa' indo kaha-kahana. Anna maka' moka duka' umpehingngii jumaa', iya pasusinna' too tuam passima battu haka tau senga' to tä' muissam Puang Allataala. \p \v 18 Aka kutulasangkoa' tentomai kuua: iai too umpekadakeam illaam inde lino, ia siam too duka' napekadakeam Puang Allataala. Anna iai too umpemapiaam illaam inde lino, ia siam too duka' napemapiaam Puang Allataala. \p \v 19 Anna mesa polepi la kutulasangkoa' tentomai kuua: maka' deem dua to matappa' illaam inde lino mesa penaba ma'sambajam, tä' mala tala napasule lako pelauanna Ambeku yabo suhuga. \v 20 Aka umba-umba naongei to ungkatappa'iä' dua haka tallu haka ma'hempum, la etamä' too duka' tohho illaam alla'-alla'na.” \s1 Pehapangam diona mesa to dipake tä' siampuam pa'kamase \sr 18:21-35 \p \v 21 Puhai ia too, iya sulem Petrus umpellambi'i Puang Yesus anna nakutanai naua: “O Debata, la pessanakaä' muampunni solaku ke deenni umpogau' kasalaam lako kaleku? La ganna'ungka ke pempitui?” \p \v 22 Natimba' Puang Yesus naua: “Tä'pi ganna' kela anggai pempitu, sapo' la pempitu pulo hia sanda si pitu. \v 23 Aka maka' umpalakom kapahentaanna Puang Allataala, iya la sihhapam mesa tomahaja la ussinga' pa'paindanna lako mesa to dipake illaam kahajaanna. \v 24 Tappana napahandu' la nahekem indo pa'paindanna, iya dipasolaammi sule mesa to dipake illaam kahajaanna aka kaindangam la'bi lima juta bidä.\f + \fr 18:24 \fq la'bi lima juta bidä: \ft Indo dituli' illaam basa Yunani, naua ia ke basa Bambanni: \fq sapulo sa'bu talenta. \ft Mesa talenta la'bi sapulo lima taunna nasaho mesa tau. Tau ia too kaindangam doi' la mala disahoiam sapulo sa'bu tau illaam sapulo lima taunna mengkähä. Dadi tä' naala pikkiham la nabela nabaja' tau ia too indo indanna pada budanna.\f* \v 25 Sapo' aka tä' la nabela nabaja' indo indanna pada buda, nasuhum naua indo tomahaja: ‘Balusannä' kalena, pasibalu'i bainena sola änä'na anna ingganna aka-akanna anna mala deem nabajasam indanna.’ \p \v 26 Lambi' muoppä dio olona indo tomahaja anna mengkahumase-masei naua: ‘O tuam, sa'bahasam salapä' yolo säpäi' aka tontäm kubaja'na asam indo indangku.’ \v 27 Iya häntä siaham buana indo tomahaja uhhingngi pengkahumasena indo tau, nasuhum naangga' puha bäbäm indo indanna, lambi' nauaam: ‘Le'ba'ungko, tä'um manggi' umbaja' indo indammu.’ \p \v 28 Tappana umpellei indo banuanna tomahaja, iya sitammum solana to dipake duka' illaam kahajaam. Sapo' ma'paindam ia indo to dilappasam ingngena' lako indo solana sapulo bidä.\f + \fr 18:28 \fq sapulo bidä: \ft Indo dituli' illaam basa Yunani, naua ia ke basa Bambanni: \fq sahatu' dinar. \ft Mesa dinar sipadaam sahona tau sangngallo. Dadi, mannassa anna mambelläi alla'na indo indanna anna indo pa'paindanna (batai 18:24).\f* Iya tappa nahopäi siaham anna natekkei napasindum naua: ‘Baja' siaham temo indo indammu!’ \p \v 29 Iya muoppä siaham dio olona indo solana anna mengkahumase-masei naua: ‘Sa'bahasam salapä' yolo säpäi' aka tontäm kubaja'na indo indangku.’ \p \v 30 Sapo' moka hi umpehingngii pengkahumase-masena indo solana, lambi' napopetahungkum di sampe nabaja' asam indo indanna. \v 31 Tappana naita ingganna sola senga'na indo pa'palakoanna, iya tä' deem pada sahäntä buana lako indo to ditä'gähhä', nasuhum le'ba' lako indo tomahaja anna natulasanni ingganna indo pa'pogau'na. \p \v 32 Iya napopetambai siaham tomahaja indo tau anna nauaanni: ‘Tau kadake punalako iko! Puhangko kupa'deiam asam indammu aka mengkahumase-maseko dio oloku, iya palla' di iko penabammu umpateem solamu. \v 33 Mannassa anna tä' iko muissam umbajuam penabammu! Kusanga hi kao la muissammi duka' ungkamasei solamu aka puhangko duka' kukamasei.’ \v 34 Tä' deem pada sakeaha' indo tomahaja, lambi' napopetahungkum sampe puha asam nabaja' indo indanna. \v 35 Dadi, la napateemmokoa' too duka' Ambeku yabo suhuga, ke tä'koa' duka' muampunni padammu sola sakalebu penabammu.” \c 19 \s1 Diona kasialaam anna kasisähäsam \sr 19:1-12 \r Mrk. 10:1-12 \p \v 1 Tappana puha ma'pa'guhu Puang Yesus, iya umpelleim lembäna Galilea anna le'ba' lakoi lembäna Yudea, sapo' muola dipe lambam libanna Salu Yordan. \v 2 Iya ma'silullu'um tau buda muula'i, lambi' napabonosam indo to masakinna. \p \v 3 Eta too deem sule sanaka-naka to illaam kakalebuanna Parisi maelo' la umpeängam tuntungam su'be' Puang Yesus lambi' nakutanai naua: “La situhu' daka peadasam ke untibei bainena mesa muane ia mammo anna ia napolalam?” \p \v 4 Sapo' natimba' Puang Yesus naua: “Tä' daka' tiko deem umbata illaam Battakada Debata diona indo anna umpadadii lino Debata Metampa, inna napasilolemmi muane anna baine?\f + \fr 19:4 \ft Kad. 1:27, 5:2.\f* \v 5 Puhai napadadi, iya nauam: ‘Iam too anna mesa muane la umpellei indona sola ambena anna sialai mesa baine, nasuhum duai la mendadi mesa illaam ingganna-ingganna sia.’\f + \fr 19:5 \ft Kad. 2:24.\f* \v 6 Dadi, tä'um la dua sapo' la mendadi mesam. Iam too kasuhunganna anna iai too puha napamesa Puang Allataala tä'um mala napasisähä' hupatau.” \v 7 Iya mekutana pole oom indo to illaam kakalebuanna Parisi naua: “Maka' susi, iya maaka hi anna napa'pahentaanni Musa diona la umpapia suha' kasisähäsam mesa muane anna nabeenni bainena kela natibei?”\f + \fr 19:7 \ft Pass. 24:1.\f* \p \v 8 Natimba' Puang Yesus naua: “Ia hi tia anna napäbäikoa' Musa untibe bainemu aka kamakahhasam penabammua'! Sapo' setonganna tä' tia susi indo pahandu'na. \v 9 Pehingngii manappaia' inde tula'ku temo kuua: menna-menna untibe bainena sulibanna ke ullullu'i muanena indo baine anna kebaine polei, tau ia too ullullu' pa'bannetauam.” \p \v 10 Iya nauam passikolanna: “Maka' susi kasilombunganna muane anna baine, iya aha pissammi tä' tau sipobaine.” \p \v 11 Natimba' Puang Yesus naua: “Tä' ia asanna tau la mala untahima inde tula', sapo' anggam indo to nasahum Puang Allataala la mala untahimai. \v 12 Anu' deem tau tä' la kebaine aka inna silolem illaam mai tambu'na indona. Anna deem tau tä' kebaine aka napasalaam tau senga'.\f + \fr 19:12 \fq napasalaam tau senga': \ft kalembasanna, dibuto. Wattu eta too si biasa dibuto sabua' indana ungkaibundii puäna.\f* Anna deem duka' tau gatti kalena bäbä aka naua: ‘Anna malaä' umpasatutu penabangku lako kapahentaanna suhuga.’ \p Menna-menna umbelai natahima inde tula'ku, la pahallu napaillaam penaba manappa.” \s1 Puang Yesus umpa'sambajangam änä'-änä' \sr 19:13-15 \r Mrk. 10:13-16; Luk. 18:15-17 \p \v 13 Pissam wattu sule sanaka-naka tau umbaba änä'na lako Puang Yesus aka naua anna mala naanda'i anna napa'sambajangam. Sapo' nakeaha'i hi passikolanna Puang Yesus indo tau. \v 14 Iya nauam Puang Yesus: “Päbäi mammi napellambi'iä' itim matim änä'-änä'. Daa ullabai, aka tau susim too itim matim la mendadi umma'na Puang Allataala illaam kapahentaanna.”\f + \fr 19:14 \ft Mat. 18:2-4.\f* \v 15 Anna mane naanda'i anna napa'sambajanganni, mane le'ba'i Puang Yesus. \s1 Mesa to makaka mapahhi' la mendadi umma' illaam kapahentaanna Puang Allataala \sr 19:16-30 \r Mrk. 10:17-31; Luk. 18:18-30 \p \v 16 Pissam wattu sule mesa muane umpellambi'i Puang Yesus anna nakutanai naua: “O Tuangguhu, pa'pogausam mapia aka la kupogau' anna malaä' ullambi' katuboam sule lako salako-lakona?” \p \v 17 Natimba' Puang Yesus naua: “Akanna ungkutanaiä' diona pa'pogausam mapia? Tä' deem moi podo la mesa tau mapia gau' sulibanna Puang Allataala. Maka' maelo'ko la untahima katuboam sule lako salako-lakona, tuhu'i manappako ingganna pahentana Puang Allataala.” \p \v 18 Iya mekutana pole oo indo tau naua: “Pahenta umba kabam muuaam?” \p Natimba' Puang Yesus naua: “Daa umpapateam, daa ullullu' pa'bannetauam, daa umpaboko, daa ussa'bi tatappa' lako padammu hupatau, \v 19 pa'kasalleiko indomu sola ambemu, kamaseiko padammu hupatau umba susi ungkamasei kalemu.”\f + \fr 19:19 \ft Täss. 20:13-16, Pass. 5:17-20.\f* \p \v 20 Iya natimba'um indo to mangnguha naua: “Kutuhu'i asammi pahenta ia too! Akapi senga'na la pahallu kupogau'?” \p \v 21 Iya nauam Puang Yesus: “Maka' maelo'ko la tepu kamanuhusammu, iya le'ba'ko balu' asam ingganna kullemu anna umbeenni to mase-mase allinna. Aka maka' umpateem, iya la muampuammoko too kulle yabo suhuga. Puhai too, sulengko pole' untuhu'ä'.” \p \v 22 Tappana nahingngi indo to mangnguha tula' ia too, iya le'ba' siaham masussa penabanna aka buda kullena. \p \v 23 Iya nauam Puang Yesus lako passikolanna: “Setongam-tonganna, tä' deem pada samapahhi' mesa to makaka la mendadi umma'na Puang Allataala illaam kapahentaanna. \v 24 Anna mane deenni kuua: madomi' leko'um ia mesa unta muola tama tottä'na dahum, anna la mesa to makaka la mentama kapahentaanna Puang Allataala.” \p \v 25 Tappana nahingngi passikolanna indo pa'tula'na Puang Yesus, iya sangngim mängä-mängä anna sipa'tula'-tula'i naua: “Maka' susi, iya la menna bäbä hi umbai' la mala dipasalama'?” \p \v 26 Iya umpaleleim mata passikolanna anna nauai: “Nakapusa'i ia hupatau diona to la mala dipasalama', sapo' tä' Ia Puang Allataala.” \p \v 27 Iya nauam Petrus: “Kitampeam asammi kami' aka-akangki aka kituhu'ko! Iya akam kami' la sahoki?” \p \v 28 Natimba' Puang Yesus naua: “Setongam-tonganna, illaam indo wattu la dipadadi pole ingganna-ingganna sia, Kao to disangai Änä' Mentolino la muokko'ä' yabo okkosam kahajaangku. Wattu etam too duka' ikoa' inde to sapulo dua pentuhu'ku la dipatadongkongkoa' yabo sapulo dua okkosam kahajaam, aka la umpahe'koa' indo pessubunna sapulo dua too'na to Israel. \v 29 Anna lako to untampeam banuanna, battu haka solasubunna, battu haka tomatuanna, battu haka änä'na, battu haka bela'na aka natuhu'ä', tau ia too la dibala'iam pessahatu' tiluppi' anna la dimana'pi katuboam sule lako salako-lakona. \v 30 Sapo' la deem too dadi ke dako'i buda to matande tentomai, la mendadi to madio, anna to madio tentomai la mendadi to matande.” \c 20 \s1 Pehapangam diona to mengkähä illaam bela' anggur \sr 20:1-16 \p \v 1 Sitahhu'na tula'na Puang Yesus naua: “Kapahentaanna Puang Allataala dipasihhapam issinna inde tulasam: Deem mesa to ma'bela' mebengngi'-bengngi' le'ba' umpeä tau la nasahoi, aka la napopengkähä illaam bela' anggurna. \v 2 Tappana silambi' to mosaho, iya sipa'tula'um lambi' kattu tula'na la nasahoi mesa doi' peha' sangngallo. Puhai, iya nasuam tama indo bela'na. \p \v 3 Umbai' la tette' kasehai mebengngi', iya le'ba' pole oom indo puäna bela' umpeä pole to mosaho. Iya muitam tau ma'saleo bäbä dio pasa'. \v 4 Iya nauaammi: ‘Laokoa' duka' pengkähängannä' lako bela'ku angku sahoikoa' la sipäto'na.’ \v 5 Iya le'ba'im duka' napengkähängam. \p Umbai' la tette' sapulo duai, iya le'ba' pole oom umpeä to mengkähä. Anna umbai' la tette' tallui kahubem, iya napateem oom. \v 6 Kiha-kiha la tette' limai kahubem, iya le'ba' pole boom. Iya ullambi' oom tau ma'saleo bäbä. Iya nauaammi: ‘Akanna etakoa' inde mesangngallo ma'saleo bäbä, tä' mengkähä?’ \p \v 7 Natimba'im indo tau naua: ‘Aka tä' kami' deem kiongei mosaho.’ \p Iya nauam indo puäna bela': ‘Lakokoa' bela'ku anna umpengkähängannä'.’ \p \v 8 Tappana lendu' allo, iya untambaim mando'na anna nauaanni: ‘Tambai asanni indo to mengkähä ammu beenni sahona. Popengkalao dioi indo to handam ibundi mentama sule lako indo to handam yolo.’ \v 9 Sulei indo to mentama kiha-kiha la tette' lima kahubem, iya nabeemmi sahona sandai si mesa doi' peha'. \v 10 Puha asanni dibeem indo solana, iya suleim duka' indo to handam yolo mentama. Iya nauaim illaam penabanna: ‘La buda puha too kami' kitahima aka kipesangngalloi kami' mengkähä.’ Sapo' angga hi duka' sanda si mesa doi' peha' dibeem. \v 11 Tappana dibeenni sahona, iya sileleim ia keaha'-aha' lako indo puäna bela' naua: \v 12 ‘Palla' dako iko umpasipadaam sahoki inde lako to anggam satette' mengkähä, moi kela daa mesangngallo bantahikam kami' nadä'dä' allo.’ \p \v 13 Sapo' naua indo puäna bela' lako indo mesa to mengkähä: ‘O solaku! Setonganna tä' kao deem kasalaangku. Tä' daka tia kattunna' tula'ta la ahu'ungkoa' disahoi mesa doi' peha' sangngallo? \v 14 Alaia' inde sahomu ammu le'ba'a' aka abana inna kuua la pada siam duka' kubeem inde lako to ibundi mentama. \v 15 Aka la tä' daka tia mala kao muäto' kulleku situhu' pa'elo'ku? Kembuhukoa' isanga aka kukamasei indo to handam ibundi mentama?’” \p \v 16 Mane naalai Puang Yesus pungngu' tannunna inde pehapangam naua: “La susim too lako tau to madio tentomai, la ia pole' matande ke dako'i. Anna lako tau to matande tentomai, la tä'um matande ke dako'i.”\f + \fr 20:16 \ft Indo tungka issinna inde balajam illaam basa Yunani, naua ia illaam basa Bambam: \fq To ibundi la mendadi to mendiolo anna to mendiolo la mendadi to ibundi. \ft Kalembasanna: to mendiolo matappa' anna to ibundi matappa' la pada-pada bäbä dio olona Puang Allataala ke illaammi allo ma'katampasanna, sangngim to salama'.\f* \s1 Kapentallunnam napa'paissangam Puang Yesus diona la kamateanna \sr 20:17-19 \r Mrk. 10:32-34; Luk. 18:31-34 \p \v 17 Tappana illaanni pangngola-lalangam Puang Yesus la längäm Yerusalem, iya untambaim indo sapulo dua passikolanna napasähä' anna napa'tula'i naua: \v 18 “Inde tentomai la längämmakia' Yerusalem. Yabokia' too, iya dibehomä' to disangai Änä' Mentolino lako ingganna kapala sando sola to ullatta' Pepaondonganna Musa anna la nakattu naua: ‘Pahallu la dipopepatei.’ \v 19 Anna la nabehoä' lako to tamuissam Puang Allataala aka la natelleä' anna nadahha lambi' napateiä' yabo kaju sitambem. Sapo' illaam allo katallunna la dipatibangonnä' sule.” \s1 Yakobus anna Yohanes napelauam indona la bassim mendadi to kuasa ke ma'pahentam Puang Yesus \sr 20:20-28 \r Mrk. 10:35-45 \p \v 20 Puhai ia too, iya sulem bainena Zebedeus sola indo dua änä'na\f + \fr 20:20 \fq indo dua änä'na: \ft indo Yakobus anna Yohanes diuaam. Batai Mat. 4:21.\f* umpellambi'i Puang Yesus anna ma'balinguntu'i dio olona napasindum naua: “O Tuangguhu, kela mala anna untahimai inde pelauangku!” \p \v 21 Natimba' Puang Yesus naua: “Aka umpelau?” \p Iya nauam indo baine: “Kupelau kela mala anna umpadioi tandai kanammu mesa inde änä'ku anna umpadio tandai kaihimmu mesa, ke mendadi tomahajangko.” \p \v 22 Sapo' natimba' Puang Yesus naua: “Setonganna tä' muissanna' itim pelauammu. La untuaka' duka' umpendudum indo kamapi'disam la kupendudum?”\f + \fr 20:22 \fq umpendudum indo kamapi'disam la kupendudum: \ft Indo dituli' illaam basa Yunani, naua ia ke basa Bambanni: \fq muihu'i indo ihusam pandahhaam la pahallu kuihu'.\f* \p Iya natimba'um naua: “Kitua!” \p \v 23 Natimba' pole oom Puang Yesus naua: “Tappa' tula'mu, abana la umpendudunna' duka' indo kamapi'disam la kupendudum. Sapo' anggam ia indo diona la muokko' dio tandai kanangku battu tandai kaihingku, taia Kao issangku. Aka ongeam ia too dipatokaam lako hupatau to puha napa'tantu Ambeku.” \p \v 24 Tappana naissanni indo to sapulopi passikolanna kaha-kaha ia too, iya tä' deem pada sakeaha' lako indo to dua to ma'solasubum. \v 25 Nasuhum natambai asam Puang Yesus anna napa'tula'i naua: “Muissanna' muua illaam inde lino ingganna to ma'pahenta umpake palu-palu bassi umpahenta pakketauanna, anna ingganna to kasallena umpalao makahha' kakuasaanna lako to nalumbäi. \v 26 Sapo' ikoa'-iko, tä'koa' la mala ma'pateem. Aka iai too maelo' la diangga' illaam alla'-alla'mua', iam too la umpopengkadio kalena dio olona solana sihhapam mesa sabua'. \v 27 Anna menna-menna maelo' la mendadi to kasalle, tau ia too la pahallu umpomahempo penabanna anna la ahu' dipakasua-sua. \v 28 Aka susimä' Kao to disangai Änä' Mentolino tä' suleä' la dipamoloi, sapo' suleä' la umpamoloi hupatau anna la ahu'pä' dipakattu sungnga', aka la ussolonnä' tau buda dio mai dosana anna malai lappa'.” \s1 Puang Yesus umpabono' dua to buta \sr 20:29-34 \r Mrk. 10:46-52; Luk. 18:35-43 \p \v 29 Tappana le'ba' Puang Yesus sola passikolanna umpellei kota Yerikho, iya ma'silullu' oom tau buda untuhu'i. \v 30 Wattu eta too deem dua to buta muokko' dio bihim lalam. Tappana nahingngi diua liu Puang Yesus, iya katamba-tambam naua: “O Tuam, peampoanna tomahaja Daud, kamaseikam kami'!” \p \v 31 Sapo' nakuapai hi tau buda naua: “Pengkamma'koa'!” \p Sapo' tuttuam napekasallei mandi metamba naua: “O Tuam, peampoanna tomahaja Daud, kamaseikam kami'!” \p \v 32 Iya tohhom Puang Yesus anna natambai mane nauaanni: “Aka umpohäe la kupogausangkoa'?” \p \v 33 Natimba' naua: “O Tuam, maelo' punalakam duka' la paita.” \p \v 34 Iya häntä siaham buana Puang Yesus muitai, lambi' nahakasam matanna. Iya bassim paita siaham sampe le'ba' duka' untuhu' Puang Yesus. \c 21 \s1 Puang Yesus dipa'kasallei anna dipakahoa' kasuleanna tappana la umpenandai Yerusalem \sr 21:1-11 \r Mrk. 11:1-10; Luk. 19:28-38; Yoh. 12:12-15 \p \v 1 Tappana la umpenandai Yerusalem Puang Yesus sola passikolanna, iya lempä salapi dio Betfage, mesa tondä' dio Tanete Zaitun, mane ussuai dua passikolanna \v 2 naua: “Le'ba'koa' lako dio tondä' tapenandaia'. Aka sulekoa' too lako, iya ullambi'unna' mesa keledai bihä disäke' sola änä'na. Bukkaia' anna umbabaam duaä' sule. \v 3 Anna maka' too deengkoa' ungkutanai naua: ‘Akanna mualaia'?’ iya la muuaanna': ‘Aka napahalluam Debata, anna la bale' dipasule siam sule.’” \p \v 4 Ia asanna ia too dadi anna mala sule lako indo kadanna Debata napalombum nabi naua: \q1 \v 5 “Palandasannia' inde tula' lako issinna kota Sion\f + \fr 21:5 \fq issinna kota Sion: \ft Indo dituli' illaam basa Yunani, naua ia ke basa Bambanni: \fq änä' daha illaam Sion\ft . Sion mesa sanganna Yerusalem. Ingganna issinna Yerusalem si bassa' disangai änä' daha illaam Sion.\f* muua: \q1 ‘Petua'ia' tomahajammu sule napellambi'iko, \q1 tä' deem pada samahempo penaba anna ussäkei mesa keledai. \q1 Ussäkei mesa keledai lundaha.’”\f + \fr 21:5 \ft Za. 9:9.\f* \p \v 6 Iya le'ba'um duka' indo dua passikolanna anna napalako asanni pada indo napakahi'diam. \v 7 Naalam indo keledai sola änä'na anna le'ba'i nababaam. Sulei lako, muäläiim jubana anna nalapi'ianni, mane nasäkei Puang Yesus. \v 8 Wattu eta too buda tau muäläi jubana anna naampa'i lako lalam la naolanna Puang Yesus tanda pa'pakasallena. Anna buda toi duka' tau senga' ussäppe'i palapa andulam anna naampa'i duka' lako lalam. \v 9 Ingganna tau to ullahui, susi yolona teem ibundinna sikaahhe naua: \q1 “Tapujia' peampoanna tomahaja Daud! \q1 Katambasam to sule illaam sanganna Debata! \q1 Tapa'kasalleia' Puang Allataala To Handam Matande!”\f + \fr 21:9 \ft Puj. 118:26.\f* \p \v 10 Tappana mentamai kota Yerusalem Puang Yesus, iya gege' siaham issinna indo kota anna nauai: “Menna hia umbai' isanga?” \p \v 11 Iya natimba'im indo tau buda to ullahu lelem Puang Yesus naua: “Iam too inde diuaam Puang Yesus, mesa nabi buttu dio mai Nazaret mesa tondä' illaam lembäna Galilea.” \s1 Puang Yesus ussua lao to sibalu'-balu' illaam pa'hanteanna Banua Debata \sr 21:12-17 \r Mrk. 11:15-19; Luk. 19:45-48; Yoh. 2:13-16 \p \v 12 Puhai ia too, le'ba'um Puang Yesus tama pa'hanteanna Banua Debata. Sulei tama, iya ullambi'um to si balu'-balu' illaam. Tappa nasua siaham lao Puang Yesus anna napembalisannii mejana indo to si ussuka'i doi'na to buttu dio mai botto senga' anna usseham okkosanna to si umbalu' dangam-dangam. \v 13 Anna mane umpa'tula'i indo tau buda naua: “Deem tisuha' illaam Battakada Debata naua: \q1 ‘Banuangku la naongei hupatau ma'sambajam,’ \m sapo' umpadadi hia' iko pa'mesaanna pa'bulele kalasi anna pa'tombonganna to maboko allo.”\f + \fr 21:13 \ft Yes. 56:7.\f* \p \v 14 Iya suleim to buta sola to mate sapolona umpellambi'i Puang Yesus illaam indo Banua Debata lambi' napabono' asam. \v 15 Iya sangngim keaha'um indo kapala sando sola to ullatta' Pepaondonganna Musa tappana naita indo tanda memängä-mängä napadadi Puang Yesus. Anna keaha' toi muita indo änä'-änä' sikaahhe illaam Banua Debata naua: “Tapujiia' anna tapa'kasallei peampoanna tomahaja Daud!” \p \v 16 Nasuhum ma'kada lako Puang Yesus naua: “Tä' isanga uhhingngi tula'na inde lako änä'-änä'?” \p Natimba' Puang Yesus naua: “Kuhingngi. Sapo' tä' daka' tiko deem umbata illaam Battakada Debata naua: \q1 ‘O Debata, Iko umpatudu änä'-änä' sola änä'-änä' malea anna malai naissam untula' pampujiam matim olomu!’”\f + \fr 21:16 \ft Puj. 8:3.\f* \p \v 17 Puhai ia too, iya le'ba'um Puang Yesus umpellei indo tau buda anna lu lakoi mesa tondä' isanga Betania, anna etai ma'bengi. \s1 Puang Yesus umpanata'i satoo' ara \sr 21:18-22 \r Mrk. 11:12-14, 20-26 \p \v 18 Mebengngi'i, iya le'ba'um Puang Yesus sola passikolanna ma'pasule lako Yerusalem. Wattu eta too tadea' Puang Yesus. \v 19 Iya muitam satoo' ara dio ampe' lalam. Iya le'ba'um lako too'na, sapo' tä' deem buana, anggam paka daum bäbä nalambi'. Nasuhum napanata'i Puang Yesus naua: “Tä'ungko iko deem la kembua sampe matemu!” Iya malasso siaham lambi' mate. \p \v 20 Tappana naita passikolanna kadadiam ia too, iya tä' deem pada sanakapilla'i nasuhum ma'kada naua: “Maaka hia umbai' anna malai tappa mahekko' bäbä inde dio kaju ara?” \p \v 21 Iya nauam Puang Yesus: “Setongam-tonganna, assala'na deenna' kamatappasammu anna tä' tookoa' la bata-bata, malaa' duka' umpogau' inde kupogau' tentomai. Anna tä' angga mandi ia too la malaa' umpogau', sapo' la malapokoa' duka' ussua inde dio buntu mentieli' tama le'bo', anna tä' mala tala dadi. \v 22 Aka iai too umpelaua' längäm Puang Allataala sola ponno kapahhannuam, tä' mala tala naponnoiangkoa' indo pelauammu.” \s1 Pekutanaanna to umpeängam tuntungam su'be' Puang Yesus diona kabuttuanna kakuasaanna \sr 21:23-27 \r Mrk. 11:27-33; Luk. 20:1-8 \p \v 23 Puhai ia too, iya tahhu'um Puang Yesus sola passikolanna tama Banua Debata. Tappana ma'pa'guhu illaam, iya sulem sanaka-naka kapala sando sola matua ulunna to Yahudi umpellambi'i anna nakutanai naua: “Aka isanga umpolalam anna umpogau'i inde mai ingganna pa'pogausam, anna menna umbeengko kakuasaam?” \p \v 24 Sapo' natimba'i Puang Yesus naua: “La kukutanaikoa' duka'! Maka' too muissanna' untimba'i, iya etapi too anna mane kutulasangkoa' duka' menna umbeennä' inde kakuasaam. \v 25 Menna umbeenni kakuasaam Yohanes anna si mantedo'i? Puang Allataala haka hupatau haka?” \p Iya sipa'tula'-tula'um naua: “Mapahhi' la ditimba'i, aka taua hia' manii: ‘Kakuasaanna Puang Allataala,’ iya la nauaammakia' too: ‘Akanna tä'ia' ungkatappa'i?’ \v 26 Iya la taua hia' manii: ‘Kakuasaanna hupatau,’ iya tä' ohi aka mahea' tau lako tau buda. Aka inde Yohanes nakatappa'i asam tau naua: ‘Abana mesa nabi.’” \p \v 27 Lambi' angga ham pentimba'na lako Puang Yesus naua: “Tä' kiissam la kitimba'i indo pekutanaammu.” \p Nasuhum naua Puang Yesus: “Maka' susi, iya tä' duka' kuaku la kutulasangkoa' menna umbeennä' kakuasaam nasuhum kupogau' kaha-kaha ia too.” \s1 To kasallena to Yahudi napasihhapam Puang Yesus mesa änä' tä' untuhu'i ambena \sr 21:28-32 \p \v 28 Iya umpalao oom mesa pehapangam Puang Yesus naua: “Maakaa' iko susi pikkihammu diona inde kaha-kaha: Deem mesa tau dua änä'na bassim änä' muanem. Indo tau le'ba' umpellambi'i indo änä' uluana anna nauaanni: ‘O änä'ku, laoko temo pengkähängki' lako bela' anggurta.’ \p \v 29 Sapo' natimba' naua: ‘Mokaä'.’ Puhai naua: ‘Mokaä',’ iya ussossom kalena anna mane le'ba' lako indo bela'na ambena anna mengkähäi. \v 30 Puhai umpa'tula'i indo änä' uluana, iya lu lako opi indo änä' tämpä'na anna nauaanni duka' umba susi indo tula'na lako änä' uluana. Natimba' indo änä' tämpä'na naua: ‘Io, lao hamä' ambe'.’ Sapo' dio bäbä pudu'na naua: ‘Io,’ aka tä' di le'ba'. \v 31 Dadi situhu' pikkihammua', mennanna kabam umpalako pa'elo'na ambena inde dua änä'?” \p Mentimba'im naua: “Indo änä' ulua.” \p Iya nauam Puang Yesus: “Tappa' pentimba'mua'. Sapo' setongam-tonganna, mendiolo leko'um ia tuam passima sola baine passunda' mendadi umma'na Puang Allataala illaam kapahentaanna anna la ikoa'. \v 32 Aka sule Yohanes to si mantedo' umpaitaikoa' lalam kamaloloam, iya moka hakoa' ungkatappa'i. Sapo' nakatappa'i leko' ia tuam passima sola baine passunda'. Moinna anna muitanna' matappa' indo to si diangga' kadake gau', sapo' moka siangkoa' iko muondo' gau'mu anna tä' ungkatappa'i indo tula'na.” \s1 To kasallena to Yahudi dipasihhapam to untesam bela' anggur \sr 21:33-46 \r Mrk. 12:1-12; Luk. 20:9-19 \p \v 33 Mane umpalao oi mesa pehapangam Puang Yesus naua: “Deem mesa tau muampuam sangngenam litä' lo'bä. Pissam wattu natanannim anggur anna nabalai lao pali'. Puhai, umbo'bä'um pallullusam anggur mane umpake'de'i lempo batu la naongei to mangngampana. Puha asanni, iya napa'petesangammi anna mane le'ba' lako botto mambela. \v 34 Tappana naagiam la matäsä' indo bua anggurna, iya ussuam sanaka-naka sabua'na le'ba' umpellambi'i indo to mantesanna, aka la natahimaam bahena. \v 35 Sapo' tappana sulei lako, iya ke nasakka hia indo to mantesam. Deem natembe' puso, deem naleba'i batu, anna deem napatei. \v 36 Iya ussua pole oom sabua'na indo puäna bela', buda puha ia anna la indo yolona. Sapo' napateem pole oo duka'. \v 37 Katampasanna, ussua änä' ikalena aka naua inabanna: ‘Tä'um tia pole' la napatei inde änä'ku aka la nakalaja' di tia.’ \p \v 38 Sapo' naitanna indo to mantesam, iya sipattuju-tuju oom naua: ‘Iam too inde to la ullombum kullena tomatuanna. Tapateia' anna mala taalaa' inde bela'na.’ \v 39 Lambi' nasakka anna napa'tibeanni lako bihim bela' mane naula'i napatei. \p \v 40 Dadi, maka' sule indo puäna bela', iya aka umbai' la napogau' lako indo to mantesanna?” \p \v 41 Iya natimba'im indo kapala sando sola matua ulunna to Yahudi naua: “Mannassam tia anna la umpatei indo to kadake gau', mane napa'petesangam polei indo bela'na lako tau senga' to la si umbeenni tabana ke lambi' oom wattunna.”\f + \fr 21:41 \ft Illaam inde pehapangam Puang Allataala dipasihhapam puäna bela' anggur. Kapahentaanna Puang Allataala dipasihhapam indo bela' anggur. To kasalle illaam peadasanna to Yahudi dipasihhapam to mantesam. Ingganna nabinna Puang Allataala dipasihhapam sabua'na indo puäna bela'. Anna Puang Yesus Ia dipasihhapam änä'na puäna bela'. Kalembasanna inde pehapangam: Indo yolona Puang Allataala ussua ingganna nabi lao umpellambi'i to Yahudi. Sapo' deem napatei anna deem nadahha. Katampasanna ussua Änä' ikalena lao umpellambi'i to Yahudi. Sapo' la napopepatei duka' to kasallena to Yahudi. Iam too anna la dipassalam indo to kasallena to Yahudi, anna tau taianna to Yahudi la mendadi ia pole' umma'na Puang Allataala illaam kapahentaanna.\f* \p \v 42 Iya nauam Puang Yesus: “Tä' daka' tiko deem umbata illaam Battakada Debata naua: \q1 ‘Indo batu natibe tukam, \q1 ia leko' di diala dipobatu longkahhim.\f + \fr 21:42 \fq batu natibe tukam: \ft Puang Yesus diuaam aka Ia handam napa'bahinni'i to Yahudi, ma'katampasanna Ia leko' di handam keangga' illaam kapahentaanna Puang Allataala.\f* \q1 Kaha-kaha ia too mala dadi aka pa'pogau'na Debata, \q1 anna takamängä-mängäia' kita pa'pogausam ia too!’\f + \fr 21:42 \ft Puj. 118:22-23.\f* \p \v 43 Iam too anna kutulasammokoa' kuua: Indo pangngalatabamua' illaam kapahentaanna Puang Allataala la naäläi sule anna la napalulakoanni tau senga' to untuhu'i pahentana lambi' ungkembuaam bua la sihatanna. \v 44 [Anna menna-menna metobä dokko indo batu la huppu'-huppu' bukunna, anna menna-menna natappai indo batu la dahi kapu'.”\f + \fr 21:44 \ft Puang Yesus dipasihhapam indo batu. Kalembasanna, menna-menna untumpu pala' Puang Yesus la dipasihhapam to dihuppu'-huppu' bukunna lambi' tä'um ia deem la ullambi' katuboam.\f*] \p \v 45 Tappana nahingngi kapala sando sola to illaam kakalebuanna Parisi indo pehapangam napalao Puang Yesus, iya silele pole' naua: “Kita hia' kita päläe' napasihim indo pehapanganna!” \v 46 Lambi' umpeäim pole' lalam la ussakka Puang Yesus, sapo' mahea' ohi lako tau buda aka inde Puang Yesus nasangai tau buda mesa nabi. \c 22 \s1 To moka untuhu'i Puang Yesus dipasihhapam to moka ullomba pa'pakabengam \sr 22:1-14 \r Luk. 14:15-24 \p \v 1 Mane napatahhu' oi tula'na Puang Yesus lako to kasallena to Yahudi sapo' nababa illaam liupi pehapangam naua: \v 2 “Kapahentaanna Puang Allataala dipasihhapam issinna inde tula': Pissam wattu deem mesa tomahaja umpatoka asam bannena saha kakabenganna änä'na. \v 3 Toka asanni, iya ussuam sanaka-naka sabua'na lao untambai indo ingganna to puha diuaam la ungkadioi heem indo pa'hame-hameanna änä'na. Sapo' mokai hi sule ullombai. \p \v 4 Iya ussua pole oom sabua' senga'na napasindum napakahi'di naua: ‘Tulasam manappai indo ingganna to ditambai muua: toka asammi ade' indo la dipa'tahiaam! Puha asammi natunu ingganna indo sapim malompona anna ingganna senga'-senga'na toka asammi. Maingkoa' ade' talako pa'pakabem!’ \p \v 5 Sapo' ma'lembe-lembei mandi indo to puha diuaam. Piha lu lako bela'na anna piha lu lako pengkähängam senga'na. \v 6 Anna deem piha ussakka indo sabua'na tomahaja lambi' nadahha anna deem napatei. \v 7 Tappana naissam tomahaja indo kadadiam ia too, iya tä' deem pada sakeaha' lambi' ussua sohodadunna anna le'ba'i umpatei indo to papateam anna mane nasobe kotana. \p \v 8 Puhai ia too, iya untambai oom sabua' senga'na anna nauaanni: ‘Toka asammi ingganna indo la dipakena illaam inde pa'pakabengam, sapo' indo to ditambai tä' ia sihatam la sule ullombai. \v 9 Dadi, la lu lakokoa' lalam mahoa' anna iai too liu ianna' untambai sule ullombai inde pa'pakabengam.’ \v 10 Iya mengkalao siaham ingganna indo sabua'na anna untambai asanni tau pada naitanna lako lalam. Susi to mapia gau' teem to kadake gau', sampe ponno tosabe indo ongeam diongei ma'hame-hame. \p \v 11 Sule asanni tau, iya le'ba'um tama indo tomahaja untammui tosabena. Sapo' sulei tama, iya muitam mesa tau tä' ia ma'poheba kakabengam. \v 12 Iya nauam indo tomahaja lako indo tau: ‘O solasubum, akanna suleko duka' ke tä'ko ma'poheba kakabengam?’ Sapo' kanonnä mandi indo tau. \p \v 13 Iya muuaammi sabua'na indo tomahaja: ‘Pungoia' inde dio tau anna untibeia' tama indo ongeam handam malillim anna illaanni sumahho lumoa' sikekko' isinna tamate tatubo.’” \p \v 14 Anna mane naala Puang Yesus pungngu' tannunna indo pehapangam naua: “Buda tau natambai Puang Allataala, sapo' saidi' napilei la mendadi umma'na.” \s1 To illaam kakalebuanna Parisi umpalilingam tangnga' Puang Yesus umpake pekutanaam diona pamajasam sima \sr 22:15-22 \r Mrk. 12:13-17; Luk. 20:20-26 \p \v 15 Puhai ia too, iya le'ba'im indo to illaam kakalebuanna Parisi sipattuju-tuju la naaka susi ungkutanai Puang Yesus aka napeä lalanna anna malai napetidom. \v 16 Kattui tula'na, iya ussuam sanaka-naka pentuhu'na sola sanaka-naka to muundu'i tomahaja Herodes umbaba mesa pekutanaam lako Puang Yesus. Sulei lako, iya untede-tedem yolo Puang Yesus naua: “O Tuangguhu, kiissam kiua mesako to umpake tappa' anna sindoho anna anggako umpepatuduam ulalanna Puang Allataala sola undu' lollä. Moi Iko menna tala ungkalaja'i aka umpapada-pada bäbäko hupatau. \v 17 Iam too anna kipelaum kiua kela mala anna untulasangkam issi penabammu. Situhu' peadasam tapendudunna', la sipäto' dakika' umbaja' sima lako tomahaja dio Roma, la tä' daka?” \p \v 18 Sapo' nalosa Puang Yesus pattuju kadakena lambi' ma'kada naua: “Oa' to ma'pudu' pandem anna ma'lila manähä, akanna umpalilingannä' tangnga'? \v 19 Paitaipä' mesa indo doi' si dipake umbaja' sima.” Iya mualam mesa doi' peha' anna nabeenni. \v 20 Iya mekutanam Puang Yesus naua: “Menna kegamba' anna menna kesanga inde dio doi'?” \p \v 21 Iya natimba'im naua: “Gamba'na anna sanganna tomahaja dio Roma.” \p Iya nauam Puang Yesus: “Maka' susi, iya beennia' tabana tomahaja dio Roma la sipäto'na umbeem, anna beennia' duka' Puang Allataala la sipäto'na umbeem.”\f + \fr 22:21 \fq beennia' duka' Puang Allataala la sipäto'na umbeem: \ft Indo la sipäto'na dibeem Puang Allataala handam too'-too'na kaleta sakalebu la dibeho lako.\f* \v 22 Nahingnginna indo to illaam kakalebuanna Parisi pentimba'na, tappa pilla' asam anna mängä-mängä, lambi' le'ba'i bäbä umpellei Puang Yesus. \s1 To illaam kakalebuanna Saduki umpekutanaam diona katuboanna sule to mate aka umpa'sändä'i Puang Yesus \sr 22:23-33 \r Mrk. 12:18-27; Luk. 20:27-40 \p \v 23 Allo eta siam too duka' anna sulei sanaka-naka to illaam kakalebuanna Saduki battu diua to tä' ungkatappa'i katuboanna sule to mate umpellambi'i Puang Yesus, anna nakutanai naua: \v 24 “O Tuangguhu puham napaondom Musa naua: ‘Maka' deem mesa muane mate anna tä'i deem änä'na, iya indo bainena pahallu la napobaine solasubunna indo to mate, anna mala deem pessubunna.’ \v 25 Iya la maakam ia susi indee, aka pissam wattu deem pitu muane ma'solasubum. Uhuna kebaine indo handam ulua. Sapo' tä'pi deem änä' nasibalii indo bainena anna matem indo muane, nasuhum napembala' huntunna umpobaine indo baine. \v 26 Iya tä'pi keänä' anna mate pole boom duka' indo to umpembala' kakanna. Iya napobaine pole boom indo huntunna sapo' susi asam sule lako kapitunna. \v 27 Katampasanna mate duka' indo baine. \v 28 Dadi, maka' lambi'um wattunna la tubo sule to mate, iya mennannam kabam la napomuane indo baine, aka bali asam di napomuane pada indo to ma'solasubum.” \p \v 29 Natimba' Puang Yesus naua: “Abana si'da hi tia la muuaa' aka bulingkoa'. Aka tä'koa' muissam manappa kalembasanna Battakada Debata anna tuli tamuissangkoa' ia kakuasaanna Puang Allataala. \v 30 Aka susi hia' tia inde ä: maka' too lambi'um wattunna la tibangom sule to mate, iya tä'um tia deem to la siala anna tä' toi deem to la ma'pasiala. Sapo' umba susi katuboanna malaika' yabo suhuga tä' kemuane tä' kebaine, la susim too duka' hupatau. \v 31 Tä' paka' tiko deem umbata indo puha natula' loppo' Puang Allataala diona katibangonganna sule to mate, indo naua: \v 32 ‘Kaom too inde Puang Allataala to napenombai Abraham, Ishak, anna Yakub’? Dadi moinna anna puham mate indo to tallu, sapo' mannassa anna tuboi temo aka anggam to tubo mala umpenombai Puang Allataala.”\f + \fr 22:32 \ft Täss. 3:6.\f* \v 33 Tappana nahingngi tau buda indo tula'na, iya tä' deem pada sanakapilla'i indo pepa'guhuanna. \s1 Pungngu' tannunna pahenta \sr 22:34-40 \r Mrk. 12:28-34; Luk. 10:25-28 \p \v 34 Tappana naissam to illaam kakalebuanna Parisi naua umpopa'luttu' to illaam kakalebuanna Saduki Puang Yesus, iya ma'hempummi umpeä pole lalam. \v 35 Iya mekutanam mesa to ullatta' Pepaondonganna Musa lako Puang Yesus aka maelo' la napetidom naua: \v 36 “O Tuangguhu, umbanna handam pahallu la dipa'kasallei pada indo Pepaondonganna Musa?” \p \v 37 Natimba' Puang Yesus naua: “Kamaseikoa' Debata, Puang Allataala to umpenombai sola sakalebu penabammu anna mentu' pikkihammu.\f + \fr 22:37 \ft Pass. 6:5.\f* \v 38 Iam too inde handam too'na pahenta. \v 39 Anna pahenta kaduanna susi siam indo uhuna naua: ‘Kamaseikoa' padammu hupatau umba susi ungkamasei kalemu.’\f + \fr 22:39 \ft Sand. 19:18.\f* \v 40 Iam too inde dua pahenta, pungngu' tannunna issinna Pepaondonganna Musa anna suha'na ingganna nabi.” \s1 Diona kasilombunganna Puang Yesus anna tomahaja Daud \sr 22:41-46 \r Mrk. 12:35-37; Luk. 20:41-44 \p \v 41 Mahassanni siapi ma'hempum to illaam kakalebuanna Parisi anna nakutanaim Puang Yesus naua: \v 42 “Maakaa' iko susi pikkihammu diona indo To nalanti' Puang Allataala la mepasalama'? Menna kepessubum?” \p Iya natimba'im to illaam kakalebuanna Parisi naua: “Peampoanna tomahaja Daud.” \p \v 43 Iya nauam Puang Yesus: “Maka' susi, iya maaka hi anna nasangai tomahaja Daud ‘Debatangku,’ indo To dilanti' la mepasalama' wattunna anna nasahunni Penaba Maseho Daud? Aka naua Daud eta too: \q1 \v 44 ‘Ma'kada Puang Allataala lako Debatangku naua:\f + \fr 22:44 \fq Debatangku: \ft To dilanti' la mepasalama' diuaam, battu diua Mesias.\f* \q2 Okko'ko dio tandai kanangku \q2 sule lako wattunna la kupopa'bukku ingganna balimmu \q2 dio olomu lambi' uhhondoi dokko.’\f + \fr 22:44 \ft Puj. 110:1.\f* \p \v 45 Dadi makaleso anna ma'kalei tomahaja Daud muuai: ‘Debatangku To nalanti' Puang Allataala.’ Iya maaka hi susi anna la ia ohi umpoampoi?” \v 46 Sapo' sangngim ma'luttu' mandi indo to illaam kakalebuanna Parisi. Allo etam too anna napahandu'i tä'um deem tau moi podo la mesam bahani mekutana pole lako Puang Yesus. \c 23 \s1 Puang Yesus umpesalaam pa'palakoaanna to ullatta' Pepaondonganna Musa anna to Parisi \sr 23:1-12 \r Mrk. 12:38-39; Luk. 11:43, 46; 20:45-46 \p \v 1 Puhai ia too, iya ma'kadam Puang Yesus lako tau buda anna lako passikolanna naua: \v 2 “Indo to ullatta' Pepaondonganna Musa anna to illaam kakalebuanna Parisi dibeem kakuasaam la umpepa'guhuam Pepaondonganna Musa. \v 3 Dadi pahallukoa' la untuhu'i ingganna indo pepa'guhuanna. Sapo' ia hia, daa untuhu'i pa'palakoanna aka tä' sihondoi indo pepa'guhuanna anna pa'palakoanna. \v 4 Aka si umpapia pahenta mabanda' illaam peadasam anna umpadudunnii hupatau. Sapo' tä' punala deem la naaku umpamoloi hupatau, moi la sai'di'um, anna mala nabela napalako indo pahenta. \v 5 Napogau' indo ingganna pa'palakoanna aka naua: ‘Anna malaä' naita tau.’ Si naägä'i lelem umpakasalle pa'pongngeam Battakada Debata indo si nasäke' yabo kidena\f + \fr 23:5 \fq pa'pongngeam Battakada Debata indo si nasäke' yabo kidena: \ft Disangai illaam basa Yunani \fq Filakteri\ft . Indo Filakteri mesa pa'pongngeam bahinni', lollo' dipapiai. Illaam indo pa'pongngeam ia too dipatama suha' sanaka-naka balajanna Battakada Debata susinna: Täss. 13:1-10; 13:11-16; Pass. 6:4-9; 11:13-21.\f* anna napakalando puha ia hombe-hombe tähämpä' jubana anna la indo biasanna.\f + \fr 23:5 \fq hombe-hombe tähämpä' jubana: \ft Pah. 15:37-41.\f* \v 6 Anna si umpise'i ongeam dipa'kasalleinna ke illaanni pa'hame-hameam, anna moka toi muokko' illaam pa'sambajangam ke tä'i dio olo. \v 7 Anggam anna si napohäei ke napa'kasallei hupatau illaam pasa', anna manggi' toi si diuaam ‘Tuangguhu.’ \p \v 8 Sapo' ikoa'-iko, daa umpäbäi solamu la nauaangko: ‘Tuangguhu,’ aka anggam mesa Tuangguhummu, anu' pada-padakoa' sangngim to ma'solasubum. \v 9 Anna tä' tookoa' la muuaam solamu ‘Ambe',’ aka anggam mesa Ambemu yabo suhuga. \v 10 Anna daa umpäbäi solamu la nauaangko: ‘to mampahe',’ aka anggam mesa To mampahe'mua', iam too indo To dilanti' la mepasalama'. \v 11 Iai too maelo' la handam diangga' illaam alla'-alla'mua', iam too la umpopengkadio kalena dio olona solana sihhapam mesa sabua'. \v 12 Menna-menna ussanga-sanga kalena la dipomahempo, sapo' menna-menna umpopengkadio kalena la dipomatande.” \s1 Puang Yesus umbeem tula' makahha' to kasallena to Yahudi \sr 23:13-36 \r Mrk. 12:40; Luk. 11:39-42, 44, 52; 20:47 \p \v 13 “La ullambi'koa' iko katilakaam inggannakoa' to ullatta' Pepaondonganna Musa anna to illaam kakalebuanna Parisi, o inggannakoa' to ma'dua tambu' anna ma'tallu sumusu! Aka untutusangkoa' lalam hupatau la tinanda tama kapahentaanna Puang Allataala. Mokakoa' iko tama anna ullabai tookoa' duka' hupatau to la maelo' mentama. \p \v 14 [La ullambi'koa' iko katilakaam inggannakoa' to ullatta' Pepaondonganna Musa anna to illaam kakalebuanna Parisi, o inggannakoa' to ma'dua tambu' anna ma'tallu sumusu! Aka si umpamasingangkoa' tula' to balu-balu baine, lambi' sule lako banuanna si mualaa'. Si muägä'ia' umpakalando sambajammu aka muuaa' anna malaä' nauaam tau: ‘Tau mapia,’ anna ke tau kadake hakoa' iko. Nasuhum la nalambi'koa' pesämbä' mabanda'na Debata.] \v 15 La ullambi'koa' iko katilakaam inggannakoa' to ullatta' Pepaondonganna Musa anna to illaam kakalebuanna Parisi, o inggannakoa' to ma'dua tambu' anna ma'tallu sumusu! Aka ussambaikoa' lino umpeä hupatau la umpalutama peadasammua', moi la anggam mesa untuhu'koa', la ahu' tookoa'. Sapo' tappana sola peadasangkoa', iya umpadadinna' bannena nahaka aka penduam tiluppi'um ia pole' kakadakeanna ke dipasiitakoa'. \p \v 16 La ullambi'koa' iko katilakaam inggannakoa' to pebaba sihhapam to buta. Aka muuaam dakoa' hupatau: ‘Tä'koa' nasäke' tula'mu ke umpa'pindaikoa' Banua Debata, anggam nasäke'koa' ke umpa'pindai indo pangkakka' bulabam illaanna.’ \v 17 Oa' to maho anna to buta pikkiham! Ussanga hia' iko keangga' puha ia indo pangkakka' bulabam anna la indo Banua Debata, moi kela daa indo hi tia Banua Debata umpomasehoi indo pangkakka' bulabam illaam! \v 18 Anna si muuapia' liu: ‘Tä'koa' nasäke' tula'mu ke umpa'pindaikoa' ongeam pehumalasam, anggam nasäke'koa' ke umpa'pindai indo bua pemala' yabo ongeam pehumalasam.’ \v 19 Oa' to buta pikkiham! Ussanga hia' iko keangga' puha ia indo bua pemala' anna la indo ongeam pehumalasam, moi kela daa indo hi tia ongeam pehumalasam umpomasehoi indo bua pemala' yabona! \v 20 Dadi menna-menna umpa'pindai ongeam pehumalasam, tau ia too umpa'pindai duka' indo bua pemala' yabona indo ongeam pehumalasam. \v 21 Anna menna-menna umpa'pindai Banua Debata, tau ia too umpa'pindai duka' Puang Allataala to tohho illaanna. \v 22 Anna menna-menna umpa'pindai suhuga, tau ia too umpa'pindai duka' okkosam kahajaanna Puang Allataala anna umpa'pindai polepi duka' Puang Allataala to untadongkonnii okkosam ia too. \p \v 23 La ullambi'koa' iko katilakaam inggannakoa' to ullatta' Pepaondonganna Musa anna to illaam kakalebuanna Parisi, o inggannakoa' to ma'dua tambu' anna ma'tallu sumusu! Aka ikoa'-iko umpa'kasallei leko'a' ia kaha-kaha bahinni' susinna umpatamaa' peadasammu bahe sapulona hampa-hampa indo si tubo bäbä isanga selasih, adas matannim, anna jintan. Sapo' indo handam pahallunna la dipalako si'da-si'da illaam Pepaondonganna Musa, ia leko'unna' tä' umpalako, susinna undu' lollä anna pa'kamase lako padammu, anna kamanontongam längäm Puang Allataala. Moi kela daa iam too inde handam pahallua' la umpalako. Sapo' tä' sianna' duka' la umpa'kalembei indo senga'na. \v 24 Oa' to pebaba buta! Umbanna' iko naola pikkihammu anna muäläi leko'a' ia indo kasisi' illaam ihusammu, anna muamma' kalebua' ia indo unta pada tonggo illaam!\f + \fr 23:24 \ft Indo kasisi' anna bale unta bassim pemali la naande to Yahudi. Kalembasanna, natuhu'i indo pahenta bahinni'na sapo' natekka indo kasallena.\f* \p \v 25 La ullambi'koa' iko katilakaam inggannakoa' to ullatta' Pepaondonganna Musa anna to illaam kakalebuanna Parisi, o inggannakoa' to ma'dua tambu' anna ma'tallu sumusu! Aka sihhapangkoa' to umbasei tangkihi' anna pihim, nabasei leko' sulibanna anna tä' ia hoäna. Anna hoäna hi naponnoi kakadakeam. Susingkoa' too aka naponnoikoa' kakadakeanna indo pangngala kahha'mua' anna indo pa'podo kaoammua'. \v 26 O inggannakoa' to illaam Parisi to buta di ada', bahassiia' yolo illaam hoäna tangkihi'mu sola pihimmu, aka la bahassim tia duka' sulibanna. \p \v 27 La ullambi'koa' iko katilakaam inggannakoa' to ullatta' Pepaondonganna Musa anna to illaam kakalebuanna Parisi, o inggannakoa' to ma'dua tambu' anna ma'tallu sumusu! Aka sihhapangkoa' ku'bu' dipamillo' sulibanna lambi' mapi'dä' diita, sapo' illaanna ponno buku hekko' sola kabubosiam. \v 28 Susi liungkoa' too, maka' diitakoa' mato-mato tau mapiakoa' sapo' setonganna to ma'dua tambu' dakoa' anna ponnoa' penabammu kakadakeam. \p \v 29 La ullambi'koa' iko katilakaam inggannakoa' to ullatta' Pepaondonganna Musa anna to illaam kakalebuanna Parisi, o inggannakoa' to ma'dua tambu' anna ma'tallu sumusu! Aka umpapiaammia' pole' ku'bu'na ingganna indo nabi yolona anna umpomapi'dä' tookoa' ku'bu'na indo to meada' yolona. \v 30 Anna mane si muua lelenna': ‘Kela kilambi'um indo nene to kiponene yolona, inna tä' sia la kiaku sola umpatei indo nabi.’ \v 31 Dadi maka' susi, iya iko sianna' tia isanga ma'kale muuai: ‘Kami'um too pessubunna indo to umpatei nabi.’ \v 32 Iya pasule lakonna' indo pa'pogausanna nene to umponene yolona umpogau' dosa. \p \v 33 O inggannakoa' to si mambaba bulim, pessubunna to kadake gau'!\f + \fr 23:33 \fq to si mambaba bulim, pessubunna to kadake gau': \ft Indo dituli' illaam basa Yunani, naua ia ke basa Bambanni: \fq peampoannakoa' ula', \ft aka ula' si napakonai to Yahudi ke deenni tau si mambaba bulim.\f* Tä'um deem lalanna la messubungkoa' illaam mai pa'tahungkungam, aka abana inna la bannenakoa' nahaka! \v 34 Pehingngii manappaia' inde tula'ku: la kusua sule sanaka-naka nabi, to manähä, anna tuangguhu la umpellambi'ikoa'. Sapo' deenna' la umpatei, deenna' la umpäso' yabo kaju sitambem, deem toi la untembe'a' illaam pa'sambajangammu, anna deem piha la umpadondoa' lako kota senga' anna undahhaia'. \v 35 Nasuhum illaam ia too la ditahungkum pättä'koa' aka umpateikoa' tau tä' deem kasalaanna, mengkalao dio Habel napatei nene to umponene sule lako Zakharia indo änä'na Berekhya to napatei illaam alla'na Banua Debata anna ongeam pehumalasam. \v 36 Setongam-tonganna, ia asanna ia too la umpendudunna' inde to tubokoa' lapi' temo.” \s1 Mapi'di' penabanna Puang Yesus muita to Yerusalem aka umpogau' kakadakeam \sr 23:37-39 \r Luk. 13:34-35 \p \v 37 “O inggannakoa' issinna kota Yerusalem! Palla' dia' iko penabammu umpatei buda nabi anna ulleba'ia' batu sampe mate to nasua Puang Allataala umpellambi'ikoa'. Si kunaba-naba liu la kuhempungkoa' sihhapam änä' mäne' napakumbäi pani'na indona, sapo' mokakoa'. \v 38 Patananniia' talinga inde tula'ku anna umpaillaam penabai: la natampeammi Puang Allataala tadongkongammua' lambi' la maitu-itu. \v 39 Kutulasangkoa', mengkalao temo, tä'mä' deem la muita pole sule lako wattunna suleä' sule lambi' muuaa': ‘Katambasam indo To sule illaam sanganna Debata!’” \c 24 \s1 Banua Debata la ditaleam \sr 24:1-2 \r Mrk. 13:1-2; Luk. 21:5-6 \p \v 1 Puhai ia too, messubummi Puang Yesus illaam mai Banua Debata. La napelleii, iya napengkahuku'im passikolanna anna nauai: “O Tuangguhu, petua' siai too inde lako banua illaam pa'hanteanna Banua Debata.” \v 2 Iya nauam Puang Yesus: “Ungkaleso asam daka' inde lako banua? Setongam-tonganna tä' deem moi podo la mesa batu la tiäto' liu sitodo' solana aka pissam wattu la ditaleam asam.” \s1 Puang Yesus untula' loppo' indo kamasussaam illaam allo ma'katampasanna \sr 24:3-14 \r Mrk. 13:3-13; Luk. 21:7-19 \p \v 3 Tappana muokko' Puang Yesus yabo Tanete Zaitun sulena lako, iya napengkahuku'im passikolanna anna nakutanai paka-paka ia naua: “O Tuangguhu, tulasampakam piham la dadi ingganna indo puha untula' ingngena'? Aka la tandana kela sulengko anna la kapuhaanna lino?” \p \v 4 Natimba' Puang Yesus naua: “Majagakoa' indana deenni tau la umbaba bulingkoa'! \v 5 Aka la buda too tau sule umboko sangangku anna la buda tau nababa bulim aka la naua: ‘Kaom too inde To nalanti' Puang Allataala.’ \v 6 Maka' too uhhingngingkoa' ahhena to sipate-patei anna kahebanna to sibundu'-bundu', iya tä'koa' too la mahea' aka abana hi tia inna la dadi kaha-kaha ia too, sapo' taiapi indo allo ma'katampasanna. \v 7 Aka la sipate-patei hupatau anna kahajaam pada kahajaam la sibundu'-bundu'. Anna umba-umba ngei ongeam la kende' kakobeam anna la dadi lino' kasalle. \v 8 Sapo' ia asanna ia too mane pa'pahandusanna kamapi'disam sihhapam mesa baine mane mahassam mangnguhiba'. \p \v 9 Wattu eta too, la disakkakoa' anna dibehokoa' lako to la undahhakoa' lambi' dipateikoa'. Anna la nakabassikoa' ingganna hupatau illaam inde lino aka untuhu'iä'. \v 10 Wattu eta too buda pentuhu'ku la ma'soho boko' lambi' la umpebeem solana didahha anna la sikabassi-bassi paka ia. \v 11 La buda too kende' to ussangai kalena nabi sapo' setonganna taia nabi. Anna buda tau la nababa bulim. \v 12 La tuttuam membea' gau' kadake, nasuhum buda hupatau la tuttuam tikuhu' pa'kamasena. \v 13 Sapo' iai too mentobe manda' anna mengnganti matoto' illaam kamatappasam lako kaleku sule lako ma'katampasanna, tau iam too la dipasalama'. \v 14 Anna inde Kaheba Katilallasam diona la ma'pahentam Puang Allataala, la dipaissanni asam yolo hupatau illaam inde lino. Puhai too, mane sule hi indo allo ma'katampasanna. \s1 Puang Yesus umpa'paissangam loppo' kamasussaam la dadi ke dako'i \sr 24:15-28 \r Mrk. 13:14-23; Luk. 21:20-24 \p \v 15 La muitakoa' too indo ‘To ungkähä kakadakeam la metallangam,’ ke'de' illaam indo ongeam maseho. Kaha-kaha ia too puha napayolo lambam nabi Daniel yolona. (Inde kada la pahallu napasalui manappa penabanna to mambata.) \v 16 Wattu eta too ingganna indo to dio Yudea pahallu la sikalumpa' längäm tanete, \v 17 anna to sulibam banua tä'um la tama banua muala pahuhunna, \v 18 anna to mahassam dio bela'na tä'um la ma'pasule lako banuanna muala pohebana, anna mala masimpam muäläi kalena le'ba' umpellei indo kamasussaam. \v 19 Tä' ia deem pada samasussa lako baine to mahassam kebättä anna to ma'pasusu. \v 20 Pa'sambajangkoa' anna mala tä' dadi indo kadadiam ia too illaam wattu palauham battu haka allo Katohhoam.\f + \fr 24:20 \fq allo Katohhoam: \ft Situhu' peadasanna to Yahudi, tä' tau mala le'ba' mambela ke illaanni allo Katohhoam.\f* \v 21 Aka wattu eta too la kende' pi'di' tanggana-gana. Pi'di' susi ia too tä'pi deem nasi'dim hupatau mengkalao dio mai pa'pahandusanna inde lino sule lako temo. Sapo' lessu'i too, iya tä'um deem la kende' pole pi'di' susi. \v 22 Aka maka' hapanna la masäe wattunna mane napamondai Puang Allataala kaha-kaha ia too, iya tä'um deem la tubo hupatau moi podo la mesa. Sapo' kahana pa'kamasena lako hupatau to puha napilei, nasuhum la bale' napamonda kamasussaam ia too. \p \v 23 Mane deenni, maka' too deem tau muuaangkoa': ‘Indem indo To nalanti' Puang Allataala!’ battu haka naua: ‘Dionnä!’ iya tä' la umpehingngiia'. \v 24 Aka la buda too tau naägä'i naua: ‘Kaom too indo To nalanti' Puang Allataala.’ Anna deem toi la muuai: ‘Kaom too mesa nabi.’ Anna indo tau la deem duka' pa'pogausam mepilla'-pilla' napadadi anna tanda memängä-mängä, aka naua pattujunna: ‘Umba ke deenni tau to puha dipilei kubaba bulim.’ \v 25 Pengkilalai manappaia', aka puhangkoa' kupayolo lambangam kaha-kaha ia too. \p \v 26 Anna maka' too deem tau muuaangkoa': ‘Petua'i, dio pohiallasam indo To nalanti' Puang Allataala,’ iya tä'koa' la lako. Anna maka' deem tau muuaangkoa': ‘Illaam tambim,’ daa umpehingngii. \v 27 Aka kasuleangku to disangai Änä' Mentolino la naissam asam ingganna hupatau, aka la sihhapam liu tikiäna kila' mengkalao illaam mata allo sule sau' katampusam pangkähhäna. \v 28 Umba-umba naongei bakke, etam too duka' naongei dassi peande bakke ma'tombom.”\f + \fr 24:28 \fq Umba-umba naongei bakke, etam too duka' naongei dassi peande bakke ma'tombom: \ft Inde tula' madomi' mesa tula'na tomatuanna to Yahudi naala pehapangam Puang Yesus. Kalembasanna, maka' sulem Puang Yesus la naissam asam tau.\f* \s1 Puang Yesus untula' loppo' la kasuleanna ma'penduanna \sr 24:29-36 \r Mrk. 13:24-32; Luk. 21:25-33 \p \v 29 “Puhai too indo kamasussaam, iya la pi'de mata allo anna tä'um la paindo bulam, anna la honno'i yabo mai langi' bintä anna ingganna issinna langi' la titehha' bäbä.\f + \fr 24:29 \ft Yes. 13:10, 34:4.\f* \v 30 Anna mane naita hupatau tanda kasuleangku to disangai Änä' Mentolino yabo langi' lambi' la sikauhhu' ingganna hupatau ussahhoi kalena. Anna wattu eta too la naita hupatau inde Änä' Mentolino tuhum yabo mai langi' umpehhondoi gabum naponnoi kamatandeam taditondom anna naponnoi toi kakuasaam.\f + \fr 24:30 \ft Dan. 7:13.\f* \v 31 La diponi mesa sangkakala kasalle anna la ussuaä' ingganna malaika'ku lao nahempungannä' ingganna hupatau to puha kupilei illaam inde lino mengkalao illaam mata allo sule sau' katampusam. \p \v 32 Diona kaha-kaha ia too, mala diala pehapangam dio mai mesa kaju ara. Maka' too mukku'um tähe'na anna kendaum händäm, iya la muissammia' too muua la bale' sulem kulla' kalando. \v 33 La susim too ke muitanna' dadi asam indo puha kutulasangkoa', iya la muissammia' too duka' muua la bale' sule lakom indo pattujunna Puang Allataala. \v 34 Setongam-tonganna, ingganna kaha-kaha ia too la dadi yolo anna mane mate asam ingganna to tubo lapi' temo. \v 35 Langi' anna lino la pa'de ke dako'i, sapo' kadangku ia, la da'da' liu sule lako salako-lakona.” \s1 Pahallu tau majaga aka tä' diissam wattunna allo kasuleanna Puang Yesus \sr 24:36-44 \r Mrk. 13:32-37; Luk. 17:26-30, 34-36 \p \v 36 “Sapo' setonganna tä' deem moi podo la mesa tau muissanni wattunna kaha-kaha ia too. Moi malaika' yabo suhuga tala naissanni, moi Änä'na Puang Allataala, anggam mesa-mesanna Ambeku yabo suhuga muissanni. \v 37 Aka umba susi dadi indo anna wattunnai Nuh, la susim too duka' kasuleangku to disangai Änä' Mentolino. \v 38 Wattunna anna tä'pi bussu uwai, ingganna hupatau illaam inde lino ma'masannam-sannam mangngande mangngihu', siala-ala, anna ma'pasiala sule lako wattunna mentama kappala' Nuh. \v 39 Tappana nabussui uwai mane kilala hi pole' aka uhhuai. La susim too duka' kasuleangku to si disangai Änä' Mentolino. \v 40 Aka maka' deem dua muane mahassam mengkähä dio bela'na anna suleä', iya mesa la dipasola lao anna mesa la dipatohho. \v 41 Battu haka deem dua baine mahassam manggilim, mesa la dipasola lao anna mesa la dipatohho. \v 42 Dadi, iam too anna la majagangkoa' aka tä' la muissanna' wattunna kasuleanna Debatammu. \v 43 Penabaam siaia' too, maka' hapanna la naissam to ma'banua wattunna la sule to maboko, mannassam tia anna tä'i la mamma' anna mala tä' tama banuanna indo to maboko. \v 44 Iam too anna la pahallungkoa' duka' majaga liu, aka indo kasuleangku to disangai Änä' Mentolino tä' la umbai-baia'.” \s1 Pehapangam diona mesa sabua' manuhu' battu haka tä' manuhu' \sr 24:45-51 \r Luk. 12:41-48 \p \v 45 Anna mane naua Puang Yesus: “La pahallukoa' sihhapam mesa sabua' manuhu' anna keaka' to naäkä' puäna mendadi punggabana ingganna solana, nasuhum ia la si untabaam kinande solana ke lambi' oom wattunna. \v 46 Kehongko' anna maupa' lako indo sabua' ke tontä liui manontom umpalako manappa pengkähänganna nalambi' puäna ke ma'pasulem. \v 47 Setongam-tonganna, tä' mala tala naäkä' puäna sabua' ia too la nalima'iam ingganna kullena. \v 48 Sapo' maka' kadake gau' indo sabua', iya la nauam too illaam penabanna: ‘Masäepi mane sulei puäku,’ \v 49 lambi' umpongkoim solana anna mangngande mangngihu'i sola to si umpamäbo' kalena. \v 50 Pissananna tappa sule säkä-säkä ham indo puäna illaam wattu tadibai-bai. \v 51 Sulena, naala siaham indo sabua'na anna nadahhai napaambi' mate, mane napa'tibeanni tama ongeanna to ma'dua tambu', anna illaanni sumahho lumoa' sikekko' isinna tamate tatubo.” \c 25 \s1 Pehapangam diona sapulo änä' daha, lima matua tambu' anna lima tää' \sr 25:1-13 \p \v 1 Anna mane naua Puang Yesus: “Maka' lambi'um wattunna umpalako kapahentaanna Puang Allataala, la sihhapam issinna inde tulasam naua: Deem sapulo änä' daha muala oborna anna le'ba'i untammui mesa muane to la kebaine. \v 2 Indo sapulo änä' daha si limaam, lima matua tambu' anna lima tää'. \v 3 Indo lima to tä' matua tambu' umbaba oborna, sapo' tä' umbaba polepi minnä'. \v 4 Sapo' indo ia lima to matua tambu', umbaba ia oborna napasibabapi minnä'na. \v 5 Sapo' aka maela' sule indo to la kebaine, nasuhum silele tikahu'du' lambi' mamma'. \p \v 6 Tappana tängä bengi, iya katamba-tambam tau naua: ‘Sulem indo to la kebaine! Maikoa' tammui!’ \p \v 7 Bangom siaham indo sapulo änä' daha anna umpapia-piai oborna. \v 8 Iya nauam indo to tä' matua tambu': ‘Beengkam kami' itim minnä'mu saidi' aka la pi'dem kami' oborki.’ \p \v 9 Natimba' indo to matua tambu' naua: ‘Tä' mala aka la sikapui'i bäbäkia'. Dotam tia lao polekoa' iko duka' mualli minnä' lako to ma'balu'.’ \p \v 10 Tappana le'ba'i indo änä' daha to tä' matua tambu' mualli minnä', iya sule siaham indo to la kebaine. Lambi' le'ba'im indo lima änä' daha to matua tambu' sola-sola indo to la kebaine tama mesa banua la diongei ma'hame-hame. Sulei tama, iya ditutu'i siaham ba'ba. \p \v 11 Tä' masäe, iya sulem duka' indo lima änä' daha to tä' matua tambu' anna metamba-tambai naua: ‘O tuam! Tungka'ikam kami'!’ \p \v 12 Sapo' natimba'i indo to la kebaine naua: ‘Setongam-tonganna, tä'koa' iko kuissam.’” \p \v 13 Mane naalai Puang Yesus pungngu' tannunna inde pehapangam naua: “Iam too anna la majaga liungkoa' aka tä' deem tau la muissanni wattunna kasuleangku sule.” \s1 Pehapangam diona tallu sabua' \sr 25:14-30 \r Luk. 19:12-27 \p \v 14 Anna mane naua: “Maka' umpalakom kapahentaanna Puang Allataala dipasihhapam issinna inde tulasam susi naua: Pissam wattu, deem mesa tau la le'ba' lako botto senga'. La mengkalaoi, untambaim tallu sabua'na anna napadokkoanni lisu pala'na doi'na aka la nagihisam. \v 15 Sapo' umpetua' indo sabua'na anna nabeenni situhu' la kapa'belaanna. Mesa nabeem lima sa'bu doi' bulabam, mesa nabeem dua sa'bu, anna mesa nabeem sasa'bu. Puhai, iya le'ba'um. \v 16 Puhanna dibeem indo doi', iya le'ba' siaham ia nagihi' indo to dibeem lima sa'bu, sampe mala kehängäm lima sa'bu doi' bulabam. \v 17 Susi toi duka' indo to dibeem dua sa'bu, kehängäm ia dua sa'bu doi' bulabam. \v 18 Sapo' indo ia to dibeem sasa'bu, le'ba' ia umbo'bä' litä' anna nalamunni. \p \v 19 Masäei, iya sulem sule indo puäna. Sulena, iya sihekemmi sabua'na. \v 20 Indo to dibeem lima sa'bu doi' bulabam le'ba' lako olona puäna anna nauaanni: ‘O tuam, indo doi' umbeennä', iya kugihi' lessu'mu sampe tiluppi' dua mendadi sapulo sa'bu.’ \p \v 21 Natimba' indo puäna naua: ‘Mapia! Abana si'da sabua' mapiako anna manuhu'. Malako dikatappa'i, aka manuhu'ko illaam kaha-kaha bahinni', iya temo la kupadokkoangko lisu pala'mu babaam kasalle. Maiko anna mangngala tabako duka' illaam katilallasangku.’ \p \v 22 Puhai, iya sulem duka' indo to dibeem dua sa'bu doi' bulabam anna nauai: ‘Indo doi' dua sa'bu umbeennä', iya kugihi' lessu'mu sampe tiluppi' dua mendadi appa' sa'bu.’ \p \v 23 Natimba' indo puäna naua: ‘Mapia! Abana si'da sabua' mapiako anna manuhu'. Malako dikatappa'i, aka manuhu'ko illaam kaha-kaha bahinni', iya temo la kupadokkoangko lisu pala'mu babaam kasalle. Maiko anna mangngala tabako duka' illaam katilallasangku.’ \p \v 24 Katampasanna sule duka' indo to dibeem sasa'bu doi' bulabam anna nauai: ‘O tuam, kuissam kuua mesako to makahha'. Aka si umpepaheko iko pahe taiko muambo'i anna si umpakissingko pahe taiko untananni. \v 25 Iam too kasuhunganna anna le'ba'mä' kulamum dokko litä' indo doi'mu, aka kuua pa'de manii anna ungkeaha'iä'. Dadi alam too sule inde doi'mu.’ \p \v 26 Natimba' indo puäna naua: ‘O sabua' to kadake gau' anna to busungam! Muissammi le', muua kao mesaä' to si umpepahe pahe takao muambo'i anna si umpakissim pahe takao untananni! \v 27 Maka' susi, iya akanna tä'i umbeem inde doi' lako to si umpakeänä' doi', anna mala kutahima sitonda änä'na ke suleä'?’ \p \v 28 Anna mane naua lako sabua' senga'na: ‘Alai itim doi' anna umbeem polepi lako indo to muampuam sapulo sa'bu doi' bulabam. \v 29 Aka menna-menna mala dikatappa'i umpalako indo puha dibeem, tau ia too la dihängänniam polepi anna mala tuttuam buda naampuam. Sapo' menna-menna tä' mala dikatappa'i umpalako indo puha dibeem, iya la diäläi pissam ia lao illaam mai kalena. \v 30 Dadi tibei itim sabua' takeguna tama indo ongeam handam malillim anna illaanni sumahho lumoa' sikekko' isinna tamate tatubo.’” \s1 Hupatau dipopa'tadongkongam illaam allo ma'katampasanna \sr 25:31-46 \p \v 31 Anna mane naua Puang Yesus: “Maka' sulemä' to disangai Änä' Mentolino naponnoi kamatandeam nalahuä' ingganna malaika', iya la muokko'ä' yabo okkosam kahajaangku tadisihanteam. \v 32 Iya wattu etam too ingganna hupatau illaam inde lino la tihempum dio oloku anna kuse'lai sihhapam mesa to ma'kambi' umpasisähä' dombana anna bekena. \v 33 Indo ia domba la kupalulako tandai kanangku anna indo ia beke la kupalulako tandai kaihingku.\f + \fr 25:33 \fq domba...beke \ft Indo domba, kalembasanna to untuhu'i Puang Yesus, anna indo beke, kalembasanna taia pentuhu'na Puang Yesus.\f* \v 34 Anna la ma'kadaä' to disa'bu' Tomahaja lako indo to dio tandai kanangku kuua: ‘Maikoa' inggannakoa' to puha natamba' Ambeku anna mendadikoa' umma'na illaam kapahentaanna indo inna puha dipatokaangkoa' handu' dipadadinna inde lino. \v 35 Aka wattungku tadea' umbeennä' kuande, wattungku mabähhäm umbeennä' kuihu', wattungku tama tondä'mua' umpatama manappaä' banuammua'. \v 36 Wattunna pa'de pohebaku umbeennä' poheba, wattungku masaki umpamoloiä', anna wattunna illaannä' tahungkum si le'ba'koa' muolläiä'.’ \p \v 37 Iya la natimba' indo to meimam naua: ‘O Debata, umba ngei kiitako tadea' anna kibeengko muande, battu mabähhängko anna kibeengko muihu'? \v 38 Umba ngei anna deengko kiita tama tondä'ki anna kipatamako banua? Anna umba ngei kiitako tä' ma'poheba anna kibeengko poheba? \v 39 Anna umba ngei anna kiitako masaki battu illaangko tahungkum anna kiolläiko?’ \p \v 40 Iya la kutimba'i kuua: ‘Setongam-tonganna, iai too umpogau'a' lako inde solasubungku to handam matuna, iya iam too umpogau'a' lako kaleku.’ \p \v 41 Puhai, iya la kuuaammi indo to dio tandai kaihingku: ‘Päläikoa' lao, daa muetaa' inde inggannakoa' to nahua tädona Puang Allataala, ammu le'ba'a' tama api tapi'de-pi'de indo to puha dipatokaam tomahajanna setam sola ingganna malaika'na. \v 42 Aka ikoa'-iko wattungku tadea' tä' umbeennä' kuande anna wattungku mabähhäm tä' umbeennä' kuihu'. \v 43 Wattungku tama tondä'mua' mokakoa' umpatamaä' banuammu, wattunna pa'de pohebaku tä' ussaha'daia' umbeennä' poheba. Susi toi wattunna masakiä' anna illaannä' tahungkum tä' deem si muolläiä'.’ \p \v 44 Iya la naua indo to dio tandai kaihingku: ‘Umba ngei deengko kiita tadea' Debata battu haka mabähhäm, battu haka tamako tondä'ki battu haka pa'de pohebamu battu haka masakiko battu illaangko tahungkum anna tä'ko kipamoloi?’ \p \v 45 Iya la kutimba'i kuua: ‘Setongam-tonganna, ingganna pa'palakoammua' indo tä'koa' umpamoloi inde solasubungku to handam matuna, iya setonganna tä' tia anggam ia tä' umpamoloia', sapo' Kaopi duka' tä' umpamoloi.’ \p \v 46 Anna ingganna indo tau ia too la dipalutama ia ongeam pandahhaam sule lako salako-lakona. Sapo' indo ia to umpalako pa'elo'na Puang Allataala, la ullambi' ia katuboam sule lako salako-lakona.” \c 26 \s1 Matua ulunna to Yahudi ma'pattuju la umpopepatei Puang Yesus \sr 26:1-5 \r Mrk. 14:1-2; Luk. 22:1-2; Yoh. 11:45-53 \p \v 1 Tappana puha asam natula' Puang Yesus ingganna indo pepa'guhuam, iya ma'kadam lako passikolanna naua: \v 2 “Umba susi puha taissanna' pada-pada la dua bengi ham anna lambi' oi allo Kalappasam.\f + \fr 26:2 \fq allo Kalappasam: \ft indo si diuaam \fq Paskah\ft illaam basa Indonesia. Allo eta too napakahoa' to Yahudi indo wattunna nalappasam Puang Allataala nene to naponene dio mai kasabuasam dio Mesir (Täss. 12).\f* Wattu eta too Kao to disangai Änä' Mentolino la dibehoä' tama pala' limanna to la umpateiä' yabo kaju sitambem.” \p \v 3 Wattu eta siam too duka' anna ma'hempunni ingganna kapala sando sola-sola matua ulunna to Yahudi dio banuanna sando too' isanga Kayafas. \v 4 Sipattuju-tuju umpeä lalam aka la ussakka membuni Puang Yesus anna la napopepatei. \v 5 Sapo' nauai: “Tä' la tapasipatuia' allo kasalle, indana kende'i passikallaam illaam botto.” \s1 Puang Yesus natolloi minnä'-minnä' masuli' mesa baine \sr 26:6-13 \r Mrk. 14:3-9; Yoh. 12:1-8 \p \v 6 Tappana dioi tondä' Betania Puang Yesus illaam banuanna Simon indo to dolengam yolona, \v 7 iya sulem mesa baine umbaba mesa buli-buli mapindäm kessi minnä'-minnä' bubanau' si masulli' allinna. Mahassanni mangngande Puang Yesus, iya le'ba'um indo baine lako ampe'na anna natolloianni ulunna indo minnä'-minnä'na tanda pa'pakasallena. \v 8 Tappana naita passikolanna Puang Yesus pa'palakoanna indo baine, iya silelem keaha' aka illaam penabanna naua: “Aka oom ia duka' gunana minnä'-minnä' masulli' dikatoa-toai bäbä? \v 9 Aka indo kela nabalu'um inde dio minnä'-minnä'na ma'pateem masuli'na anna natabanni to mase-mase, la mapia leko' ia.” \p \v 10 Sapo' nalosa Puang Yesus tama penabanna indo passikolanna nasuhum naua: “Akanna umpasalakoa' inde baine? Päbäi mammi napateem. Aka inde napateem, mesa pa'pogausam mapia lako kaleku. \v 11 Aka to mase-mase ia la sola-sola liukoa', sapo' Kao-kao tä'kia' la sola liu. \v 12 Aka inde natolloiä' minnä'-minnä'na temo, napogau' loppo'um ia indo la dipogau' ke dilamummä'. \v 13 Setongam-tonganna, umba-umba naongei Kaheba Katilallasam dipa'pakahebaam, etam too duka' la dipotulasam pa'pogausanna inde baine anna mala dikilalai liu.” \s1 Yudas umpeä lalam la umbalu' Puang Yesus \sr 26:14-16 \r Mrk. 14:10-11; Luk. 22:3-6 \p \v 14 Puhai ia too, deem mesa to tihekem sapulo dua passikolanna Puang Yesus isanga Yudas Iskariot le'ba' umpellambi'i kapala sando, \v 15 anna nauai: “Sanaka la umbeennä' ke kupamoloikoa' la ussakka Puang Yesus?” Iya natimba'im naua: “La kibeengko tallu pulo doi' peha'.” Iya nahekemmi anna mane nabeem. \v 16 Napahandu'um eta too umpeä liu lalam Yudas la umbalu' Puang Yesus. \s1 Puang Yesus sola passikolanna umpengkilalai allo Kalappasam \sr 26:17-25 \r Mrk. 14:12-21; Luk. 22:7-14, 21-23; Yoh. 13:21-30 \p \v 17 Illaam pa'pahandusanna allo kasalle Hoti Tä' Diboloi Bibi' Hoti, sulem passikolanna Puang Yesus umpellambi'i anna nauai: “La umbakam ngei umpatokaangko kinande indo si diande ke umpengkilalai tau allo Kalappasam?” \p \v 18 Iya nauam Puang Yesus: “Le'ba'koa' libam kota Yerusalem anna umpellambi'ia' indo mesa solata anna muuaannia': ‘Naua Tuangguhu: la lambi'um wattunna indo to puha napa'tantu Puang Allataala diona kaleku. Dadi illaam banuammu la kiongei sola-sola passikolangku umpengkilalai allo Kalappasam.’” \v 19 Iya le'ba'um duka' indo passikolanna libam Yerusalem anna napalakoi pada indo nauaam Puang Yesus lambi' umpatoka kinande indo si diande illaam allo Kalappasam. \p \v 20 Tappana bengi, iya mangngandem Puang Yesus sola-sola indo sapulo dua passikolanna. \v 21 Mahassanni mangngande, iya nauam Puang Yesus: “Setongam-tonganna, deem mesa solamua' illaam inde alla'-alla'taa' la umbalu'ä'.” \p \v 22 Iya sangngim masussa siaham penabanna anna sibala'-bala'i mekutana lako Puang Yesus naua: “Takao mammaka kao, Tuam?” \p \v 23 Natimba' Puang Yesus naua: “Iai too kupasola unduho hoti dokko lojam-lojam, iya iam too la umbalu'ä'. \v 24 Abana hi tia Kao to disangai Änä' Mentolino inna la mateä', umba susi puha tisuha' illaam Battakada Debata. Sapo' tä' deem pada satilaka lako indo to umbalu'ä'. Mala leko'um ia kela tä'um ia didadiam!” \p \v 25 Iya nauam duka' Yudas indo to la umbalu' Puang Yesus: “Takao mammaka kao, Tuangguhu?” \p Natimba' Puang Yesus naua: “Iya pasaluim too penaba o!” \s1 Pa'tosabeam sanda maseho \sr 26:26-30 \r Mrk. 14:22-25; Luk. 22:15-20; 1Kor. 11:23-25 \p \v 26 Mahassanni mangngande, iya mualam mesa hoti Puang Yesus anna nakuhhu'i sumanga' längäm Puang Allataala mane napiä'-piä'i anna nabeenni lako passikolanna napasindum naua: “Iam too inde baleku, alaia' ammu andei.” \p \v 27 Puhai, mualam mesa ihusam kessi anggur anna nakuhhu'i sumanga' mane nabeem oi lako passikolanna anna nauai: “Ihu'ia' indee, \v 28 aka iam too inde hahaku la dipatitollo la umpomannassa pa'dandianna Puang Allataala lako buda hupatau anna mala naampunniam dosana. \v 29 Sapo' kuuaangkoa' tentomai: tä'mä' Kao deem la muihu' pole anggur sampe lambi' wattunna la muihu'ä' anggur bakahu sola-solakia' illaam kapahentaanna Ambeku.” \p \v 30 Puhai, iya umpenaniammi mesa pampujiam, mane le'ba'i la längäm Tanete Zaitun. \s1 Natula' loppo' Puang Yesus diona la nabahoi Petrus \sr 26:31-35 \r Mrk. 14:26-31; Luk. 22:31-34; Yoh. 13:36-38 \p \v 31 Iya umpatahhu'um tula'na Puang Yesus lako passikolanna naua: “Illaam inde bengi la le'ba'koa' umpelleiä' aka deem tisuha' illaam Battakada Debata naua: \q1 ‘La kupatei to ma'kambi'na \q1 anna ingganna dombana la tisembu' lao.’\f + \fr 26:31 \ft Za. 13:7.\f* \p \v 32 Sapo' maka' too dipatibangommä' sule, la kupendioloikoa' lako Galilea.” \p \v 33 Iya tappa ma'kada Petrus naua: “Moi la le'ba' asam solaku napelleiko aka indo kadadiam la uhhuako, inna tä' sia kao deem la kupelleiko.” \p \v 34 Natimba' Puang Yesus naua: “Setongam-tonganna, illaam inde bengi tä'pi la moni mäne' anna pentallummä' umbahoi.” \p \v 35 Iya naua oom Petrus: “Toko moiä' kao la dipatei solaki', tala kubahoiko!” Anna susi siam duka' tula'na ingganna solana Petrus. \s1 Puang Yesus ma'sambajam illaam mesa ongeam isanga Getsemani \sr 26:36-46 \r Mrk. 14:32-42; Luk. 22:39-46 \p \v 36 Puhai ia too, iya le'ba'um Puang Yesus sola passikolanna lu lako mesa ongeam isanga Getsemani. Dioi, muuaammi passikolanna: “Okko'ungkoa' too eta inde angku laopa eta lako pa'sambajam.” \v 37 Iya umbabaim Petrus sola indo to dua änä'na Zebedeus napasola.\f + \fr 26:37 \fq indo to dua änä'na Zebedeus: \ft Yakobus anna Yohanes diuaam. Batai 4:21 anna 10:2.\f* Wattu eta too tä' deem pada samasussa anna husa' penabanna Puang Yesus nasi'dim. \v 38 Nasuhum naua lako indo passikolanna to napasola: “Masussa si'da-si'da penabangku kusi'dim, angga' la mateä'. Tohhongkoa' too eta inde, sapo' tä'koa' la lembe.” \p \v 39 Iya mentudendem saidi' anna untapposanni kalena dokko litä', anna ma'sambajanni naua: “O Ambe', kela mala anna muäläi illaam mai kaleku inde kamasussaam kupendudum. Sapo' la pa'elo'mu dadi, taia la pa'elo'ku.” \p \v 40 Puhai ma'sambajam, iya ma'pasulem lako indo tallu passikolanna sapo' mamma'i hi nalambi'. Iya ma'kadam lako Petrus naua: “Tä' siangka tiko isanga la umbela umpasolaiä' moi podo satette'um! \v 41 Majagakoa' ammu pa'sambajam indana napa'sändä'ikoa' setam. Aka abana hi tia mohäe penabammua' la umpalako kamaloloam, sapo' napomalammakoa' sipa' hupataummu.” \p \v 42 Puhai umpa'tula'i passikolanna, iya le'ba' pole oom kapenduanna ma'sambajam naua: “O Ambe', maka' abana inna la kuoloi inde kamasussaam anna lalam tä'um la mala kusalai, iya pa'elo'mum too isanga la dadi.” \p \v 43 Puhai, ma'pasule oom sule, iya nalambi' mamma' oo sule aka nataloi sugali'um matanna. \v 44 Iya le'ba' pole oom sule ma'sambajam kapentallunna, nasulei umba susi indo issi sambajanna ingngena'. \p \v 45 Tappana ma'pasule lako passikolanna, iya nauam: “Mamma' liupokoa' isanga? Tä' liupokoka' tiko malube! Petua'ia' tentomai lambi'um wattunna Kao to disangai Änä' Mentolino la dibehoä' tama pala' limanna to madosa. \v 46 Bangommokoa' anta laoa'. Petua'ia' diom mai indo to la umpopesakkaä'!” \s1 Puang Yesus disakka \sr 26:47-56 \r Mrk. 14:43-50; Luk. 22:47-53; Yoh. 18:1-11 \p \v 47 Mahassampi ma'tula' Puang Yesus, iya sule ham Yudas indo to tihekem duka' sapulo dua passikolanna Puang Yesus umpasola tau bu'dä' sanda pa'dam sola bose, nasua kapala sando anna matua ulunna to Yahudi. \v 48 Indo Yudas to umbalu'i, puham untula' loppo' tanda lako indo to napasola naua: “Iai too kuudum, iam too la ussakkaa'.” \v 49 Sulena Yudas tappa umpellambi'i Puang Yesus anna nauai: “O Tuangguhu!” Anna mane muudum Puang Yesus. \p \v 50 Sapo' ma'kada Puang Yesus naua: “O solaku, aka untungka sule?”\f + \fr 26:50 \fq O solaku, aka untungka sule?: \ft illaam basa Yunani mala duka' kalembasanna naua: \fq O solaku, palakom indo maelo' umpogau'.\f* \p Iya le'ba' siaham lako indo tau buda anna ussakkai Puang Yesus. \v 51 Sapo' deem mesa solana Puang Yesus ussintä' pa'danna anna umbattai mesa sabua'na sando too', iya mäläi talinganna. \v 52 Naua siaham Puang Yesus: “Daa! Patamai sule banuanna pa'dammu! Aka menna-menna umpopanaka pa'dam, pa'dampi duka' muandei. \v 53 Ussanga haka' tiko tä' la mala kupelau längäm Ambeku yabo suhuga anna napatuhungannä' la'bi sapulo dua tuntunganna sohodadu malaika' napamoloiä' kela kupahalluanni? \v 54 Sapo' maka' la kupateem, iya tä' la sule lako indo puha tisuha' illaam Battakada Debata diona abana hi tia inna la dadi inde kadadiam temo.” \p \v 55 Anna mane naua Puang Yesus lako indo tau buda: “Ussangaa' isanga pehampo'ä' anna sulekoa' sanda pa'dam sanda bose la ussakkaä'? Kusanga allo-alloä' muokko' illaam Banua Debata ma'pa'guhu anna tä' di ussakkaä'. \v 56 Sapo' abana hi tia la susi anna mala sule lako indo puha nasuha' nabi illaam Battakada Debata.” \p Puhai, iya sikalumpa'um lao ingganna indo passikolanna napellei. \s1 Puang Yesus dio olona to si mahhotto' illaam peadasam \sr 26:57-68 \r Mrk. 14:53-65; Luk. 22:54-55, 63-71; Yoh. 18:12-14, 19-24 \p \v 57 Tappana disakka Puang Yesus, iya dipasolam lako banuanna sando too' isanga Kayafas. Eta too mahassam ma'hempum to ullatta' Pepaondonganna Musa sola matua ulunna to Yahudi. \v 58 Iya natuhu' kalamba'um Petrus sule lako bihim pa'hanteanna sando too'. Sulei lako, iya tahhu'um tama anna muokko'i sola to unjagai Banua Debata, aka maelo' la napengngissanni aka la dadi lako kalena Puang Yesus. \p \v 59 Iya umpalilimmi tangnga' kapala sando sola ingganna solana to tihekem duka' To Mahhotto'na to Yahudi la umpeängam tuntungam su'be' Puang Yesus anna nadakasam pa'posanga-sanga anna mala dipatei. \v 60 Moinna anna budam tau sisolom-solom le'ba' lako olo mendadi sa'bi tatappa', sapo' tä' punala deem la siundu'-undu' kadanna la nasuhungam mala dipatei Puang Yesus. Ma'katampasanna le'ba' lako olo dua tau \v 61 anna nauai: “Puha kihingngi inde tau naua: ‘Mala kukadakeam inde Banua Debata, sapo' la tallungngallo mandi kuolaam ungkähäi anna ke'de'um sule.’” \p \v 62 Iya ke'de'um siaham sando too' anna ungkutanai Puang Yesus naua: “Tä' liu siam isanga la untimba'i inde lako pa'pahapa'na tau?” \v 63 Sapo' mengkamma' mandi Puang Yesus. \p Iya ma'kada pole oom indo sando too' naua: “Pa'pindaipoko Puang Allataala Debata tubo ke abanai iko si'dam indo To dilanti' la mepasalama', battu diua Änä'na Puang Allataala!” \p \v 64 Natimba' Puang Yesus naua: “Ikom ma'kale muuai. Sapo' kuuaangkoa' duka' tentomai: illaam allo la taoloinna la muitakoa' Änä' Mentolino, battu diua Kao, la muokko' dio tandai kananna To Handam Kuasa anna la suleä' sule umpehhondoi gabum yabo langi'!”\f + \fr 26:64 \ft Dan. 7:13.\f* \p \v 65 Iya tappa umpessepäsam siaham pohebana sando too' aka keaha' anna nauai: “Tahingnginna' untelle Puang Allataala. Akapi gunana la umpeä liukia' sa'bi? Aka uhhingngi asammia' kadanna inde dio tau untelle Puang Allataala! \v 66 Dadi maakaa' iko susi pikkihammu?” \p Pada-pada mentimba' naua: “Abana sihatam la dipatei aka kasalaam!” \p \v 67 Iya deemmi sanaka-naka tau untikkudui lindona, deem piha undänggu'i, anna deem toi ussapu'i matanna Puang Yesus napasindum natampilim \v 68 anna nauai: “O To dilanti' la mepasalama', pentopaipi menna untappai limako?” \s1 Petrus umbahoi Puang Yesus \sr 26:69-75 \r Mrk. 14:66-72; Luk. 22:56-62; Yoh. 18:15-18, 25-27 \p \v 69 Wattu eta too mahassampi duka' dio pa'hanteam Petrus, iya sulem mesa sabua' baine anna ungkutanai Petrus naua: “Iko duka' mesa to si sola liu indo Yesus to Galilea, le'?” \p \v 70 Sapo' tappa ma'baho Petrus dio olona ingganna tau eta too naua: “Tä' kuissam kalembasanna itim tula'mu!” \p \v 71 Mane le'ba'i lako ba'ba bala pa'hanteam. Dioi, naita pole oom mesa sabua' baine, iya nauam indo baine lako to dio heem eta too: “Inde dio tau abana solana Yesus indo to Nazaret.” \p \v 72 Iya ma'baho oom Petrus sampe ma'pinda. Anna mane naua: “Tä' si'da-si'da kuissam tau ia too.” \p \v 73 Tä' masäe, iya sangngim nauam indo to ke'de'-ke'de' dio ampe'na Petrus: “Mannassa anna solanako aka susi liua' loeam tula'mu.” \v 74 Iya ma'pindam pole' Petrus naua: “Naitaä' Debata, kela kuissanni indo tau!” \p Ia sia teppu'na dio pudu'na Petrus tula'na, iya moni siaham mäne'. \v 75 Tappa nakilalaim pole' Petrus indo pa'tula'na Puang Yesus naua: “Tä'pi la moni mäne' anna pentallummä' umbahoi.” Iya le'ba' siaham Petrus lako sulibam anna ma'pase'go'i sumahho. \c 27 \s1 Puang Yesus dibaba lako olona Pilatus \s1 anna kamateanna Yudas \sr 27:1-10 \p \v 1 Mebengngi'-bengngi'pi, iya umpasahandammi kada ingganna kapala sando sola matua ulunna to Yahudi la umpatei Puang Yesus. \v 2 Iya umpungom Puang Yesus anna nababai lako olona Pilatus, mesa Gubernur illaam kapahentaanna Roma. \p \v 3 Tappana naissam Yudas indo to umbalu' Puang Yesus naua dipasala Puang Yesus lambi' la dipatei, iya ussosso siaham kalena. Nasuhum napasule asam sule indo sahona tallu pulo doi' peha' lako ingganna kapala sando sola matua ulunna to Yahudi anna mane naua: \v 4 “Abana madosa si'da-si'daä' aka umbalu'ä' tau tä' deem kasalaanna sampe la dipatei!” \p Sapo' nauai indo kapala sando sola matua ulunna to Yahudi: “Taia kami' issangki itim. Issammu oom tiko duka'!” \p \v 5 Iya napa'tibeammi Yudas indo doi' tama Banua Debata anna le'ba'i mentujo untoke' kalena. \p \v 6 Iya nahuhu'im kapala sando indo doi' anna nauai: “Inde doi' tä' la mala dipalutama pa'pongngeam pehumalasam illaam Banua Debata, aka doi' haha.”\f + \fr 27:6 \fq doi' haha: \ft kalembasanna, \fq kulle malussu.\f* \v 7 Tappana sahandanni kadanna indo kapala sando, iya naalliammi sangngenam litä'na pa'tampa kuhim la si dipa'ku'bu'i to sule ke deenni mate. \v 8 Iam too anna disangai lium indo pa'ku'busam sule lako temo: “Litä' Haha.” \v 9 Iya sule lakom indo to puha natula' loppo' nabi Yeremia naua: “Ussahandanni kada to Israel la tallu pulo doi' peha' allinna lambi' natahima anna \v 10 naallianni sangngenam litä'na pa'tampa kuhim, umba susi pahentana Debata lako kaleku.” \s1 Puang Yesus dio olona Pilatus \sr 27:11-26 \r Mrk. 15:1-15; Luk. 23:1-5, 13-25; Yoh. 18:33–19:16 \p \v 11 Tappana dio olona Pilatus Puang Yesus, iya nakutanaim naua: “Ikongka indo tomahajanna to Yahudi?” \p Natimba'i Puang Yesus naua: “Ikom ma'kale muuai.” \p \v 12 Sapo' indo ingganna tula' napakolo'-kolo'iam ingganna kapala sando sola matua ulunna to Yahudi, tuli tanatimba'i Puang Yesus. \v 13 Nasuhum mekutana pole oom Pilatus naua: “Tä' isanga uhhingngi inde lako tula'na to diposa'bi?” \v 14 Sapo' tä' mandi deem natimba'i Puang Yesus moi podo la sabattam kada, nasuhum mängä-mängä bäbäm pole' Pilatus. \p \v 15 Maka' lambi' oom allo Kalappasam si biasa nalappasam gubernur mesa to ditahungkum situhu' pelauanna tau buda. \v 16 Eta too deem mesa to ditahungkum molele-lele gau' kadakena, isanga Yesus Barabas. \v 17 Iya tihempum asanni tau buda, mekutanam Pilatus naua: “Mennanna kabam umpohäea' la kulappasam tentomai? La Yesus Barabas daka, la inde haka Yesus to si diuaam To dilanti' la mepasalama'?” \v 18 Ia anna ma'kada susii Pilatus aka naissam naua ia hi tia anna nababai sule aka nakembuhui. \p \v 19 Mahassam siapi muokko' Pilatus illaam okkosam si naongei mahhotto' anna nalambi'um pepasanna bainena naua: “Tä'ko too la ungkalako-lakoannii itim kaha-kahana tau to tä' deem kasalaanna le, aka iam napolalam mangngimpi kadakeä' sabengi.” \p \v 20 Sapo' indo ingganna kapala sando sola matua ulunna to Yahudi ussasungam liu tau buda melau lako Pilatus anna mala Barabas dilappasam, anna dipatei ia Puang Yesus. \p \v 21 Iya mekutana pole oom Pilatus lako indo tau buda naua: “Mennannam kabam indo to dua umpohäea' la kulappasangangkoa'?” \p Natimba'im naua: “Barabas!” \p \v 22 Mekutana oom Pilatus naua: “Maka' susi, iya aka ia la kupogausam indo Yesus si diuaam To dilanti' la mepasalama'?” \p Natimba'i oom naua: “Päso'i yabo kaju sitambem anna malai mate!” \p \v 23 Mekutana pole oom Pilatus naua: “Anu' aka hia kasalaanna?” \p Sapo' tuttuam sikaoli mandi naua: “Päso'i yabo kaju sitambem anna malai mate!” \p \v 24 Tappana tä'um deem lalam senga' naita pole Pilatus anna mala dilappasam Puang Yesus, anna naua toi: “Kende' manii kahusasam illaam pa'bottoam ke tä'i dipaolai lalam penabanna tau buda,” iya mualam uwai anna umbasei limanna dio olona indo tau buda napasindum naua: “Taia kao issangku kamateanna inde dio tau, issammu onna' tiko duka'!” \p \v 25 Natimba'i indo tau buda naua: “Yaboko iko tanahambui dioko tanato'doi kamateanna inde tau. Aka kami' oom too kami' duka' la umpendudunni pa'pogausam ia too sule lako peampoangki!” \p \v 26 Iya ullappasammi ia Barabas anna ussuai tau untembe' talukum Puang Yesus mane napesuaanni dipäso' yabo kaju sitambem. \s1 Puang Yesus natelle sohodadu dio Banua Gubernur \sr 27:27-31 \r Mrk. 15:16-20; Yoh. 19:2-3 \p \v 27 Puhai ia too, nababam sohodadunna Gubernur Pilatus Puang Yesus lako Banua Gubernur, anna untambai asanni ingganna solana anna nalilinni lao pali'. \v 28 Mane muäläianni pohebana Puang Yesus anna nabala'ianni juba mellolo pao susi bajunna tomahaja, \v 29 anna muananni songko' susi songko' tomahaja sapo' keduhi anna napasongko'ianni. Anna mane napatetäi tekkem lima kananna\f + \fr 27:29 \fq napatetäi tekkem lima kananna: \ft si untetä tekkem tomahaja tanda kakuasaanna. Iam too anna umpatetäim duka' tekkem Puang Yesus aka natelle.\f* anna sangngim ma'balinguntu' lelenni menomba dio olona Puang Yesus anna natelle-tellei naua: “O tomahajanna to Yahudi, kipa'kasalleiko!” \v 30 Anna natikkudui mane naalai indo tekkem dio limanna anna nahabisanni ulunna. \v 31 Puhai natelle, naäläiammi sule indo juba napapakeiam anna napapohebai sule indo inna pohebana. Anna mane dibaba lao la dipäso' yabo kaju sitambem anna malai mate. \s1 Puang Yesus dipäso' yabo kaju sitambem \sr 27:32-44 \r Mrk. 15:21-32; Luk. 23:26, 33-43; Yoh. 19:17-24 \p \v 32 Mahassanni mellao umpellei kota, iya sitammum mesa tau isanga Simon buttu dio mai kota Kirene. Iya napapassaim sohodadu umpassam indo kaju sitambem. \v 33 Landa'i lako mesa ongeam si diuaam Golgota, kalembasanna ongeam kahohä' ulu, \v 34 iya dibeemmi Puang Yesus anggur diboloi susi pa'du mapäi'na.\f + \fr 27:34 \fq anggur diboloi susi pa'du mapäi'na: \ft Kabiasaanna to eta si napateem aka naua anna mala tä' mapi'di' ke basai tau. Sapo' tä' naaku Puang Yesus la muihu'i aka moka ke tä'i la ussi'dim kamapi'disam ia too.\f* Sapo' tappana nasi'dim, iya moka muihu'i. \v 35 Iya napäso'um lako indo kaju sitambem. Puhai, nataba-tabam sohodadu indo pohebana, sapo' naundi. \v 36 Anna mane muokko'i lako indo ampe'na kaju sitambem aka najagai. \v 37 Yabo tondom ulunna Puang Yesus tisuha' diona kasuhunganna anna dipäso'i yabo kaju sitambem naua: IAM TOO INDE YESUS TOMAHAJANNA TO YAHUDI. \v 38 Wattu eta too deem duka' dua pehampo' nasimbahaam dipäso' yabo kaju sitambem, mesa dio tandai kananna anna mesa dio tandai kaihinna. \v 39 Ingganna to muolai ongeam ia too si muillim-illim tandana untelle Puang Yesus napasindum \v 40 naua: “Kusanga paha' la ungkadakeangko Banua Debata anna la tallungngallo muolaam umpake'de' sule! Maka' Änä'na tongangko Puang Allataala, iya lappasangko kalemu anna tuhungko yabo mai itim kaju sitambem!” \p \v 41 Susi toi duka' kapala sando anna to ullatta' Pepaondonganna Musa sola matua ulunna to Yahudi sangngim untelle Puang Yesus \v 42 naua: “Maka' tau senga' mala napasalama', sapo' maka' kalena tä' ohi ia mala napasalama'. Maka' tomahajanna si'da to Israel, iya la tuhummi too yabo mai inde dio kaju sitambem, anna kikatappa'i pole'. \v 43 Anna angga ha ade' Puang Allataala si napassedanni hannu, iya la taitanna' too pole' battu la sule si'da hi Puang Allataala temo napasalama'. La'bi-la'binna aka puha naua: ‘Änä'naä' Puang Allataala.’” \v 44 Moi indo to dua pehampo' to nasimbahaam dipäso' yabo kaju sitambem untelle duka' Puang Yesus. \s1 Kamateanna Puang Yesus \sr 27:45-56 \r Mrk. 15:33-41; Luk. 23:44-49; Yoh. 19:28-30 \p \v 45 Tappana tängä allo, iya malillim pättäm dio indo pa'lembängam sule lako tette' tallu kahubem. \v 46 Tette' tallui kahubem, iya metambam Puang Yesus naua: \tl “Eli, Eli, lama sabakhtani?”\tl* Kalembasanna, O Puang Allataala, Debatangku, aka hi anna untampeannä'? \p \v 47 Nahingnginna petambana indo to ke'de' eta too, iya deemmi sanaka-naka muuai: “Pehingngiia'i, untambai nabi Elia!” \p \v 48 Iya napasihha' siaham mesa tau muala bunga karang\f + \fr 27:48 \fq bunga karang: \ft mangnguhanna batu panga' si tubo dio le'bo', susi lomo' malunä'na.\f* anna nahammei dokko anggur maissu', mane napadekke'i lako pesoka anna napadu'dui pudu'na Puang Yesus. \v 49 Sapo' deem piha muuai: “Dako'pa yolo anta petua'ia' battu la sule si'da hi Elia napasalama'!” \v 50 Iya metamba pole oom mane umbehoi sungnga'na, iya kattu pole' penabanna. \p \v 51 Wattu eta too, indo sampim pesapa' illaam Banua Debata tappa sesse' tipa'dua mengkalao yabo sule dokko. Anna tappa dadi lino' kasalle anna piä'-piä' batu kasalle. \v 52 Anna buda lokko' titungka' anna buda toi duka' umma'na Puang Allataala to puham mate dipatubo sule. \v 53 (Puha ham tibangom sule Puang Yesus dio mai alla'na to mate mane le'ba' di duka' indo to tubo sule tama Yerusalem indo kota maseho, lambi' buda tau muitai.) \p \v 54 Tä' deem pada samahea' indo sohodadunna to Roma sola punggabana to mahassam unjagai Puang Yesus tappana nasi'dinni indo lino' kasalle anna muita ingganna indo kadadiam ia too, lambi' ma'kada naua: “Abana Änä'na si'da hia päläe' Puang Allataala!” \p \v 55 Deem duka' buda baine umpetua' mambelai, indo to si untuhu' liui napamoloi mengkalao dio Galilea. \v 56 Dio duka' heem eta too Maria Magdalena, indona Yakobus anna Yusuf isanga duka' Maria, anna bainena Zebedeus. \s1 Bakkena Puang Yesus dipatama lokko' \sr 27:57-61 \r Mrk. 15:42-47; Luk. 23:50-56; Yoh. 19:38-42 \p \v 57 Tappana mahammo allo eta too, iya sulem mesa to makaka isanga Yusuf to Arimatea, mesa duka' passikolanna Puang Yesus. \v 58 Anna le'ba'i umpellambi'i Pilatus umpelau bakkena Puang Yesus. Iya napa'pahentaammi Pilatus anna mala dipaolai pelauanna. \v 59 Iya le'ba' siaham Yusuf muala indo bakkena Puang Yesus anna nabalunni sampim mabusa, \v 60 anna mane laoi napandam tama lokko' kalena, tä'pi masäe anna napapiai dio mesa tanete batu. Puhai, iya ullolimmi batu kasalle natutu'iam ba'bana, mane le'ba'i. \v 61 Wattu eta too muokko' Maria Magdalena anna mesapi baine isanga duka' Maria dio olona indo lokko'. \s1 Lokko'na Puang Yesus dijagai \sr 27:62-66 \p \v 62 Tappana illaanni allo Katohhoam masiäna indo kadadiam ia too, iya le'ba'im kapala sando sola to illaam kakalebuanna Parisi umpellambi'i Pilatus \v 63 anna nauaanni: “O tuam, kikilalai tula'na indo to umbaba bulim hupatau, deem naua indo anna tubopi: ‘Illaam allo katallunna la tibangonnä' sule.’ \v 64 Dadi kela mala anna ussuako tau unjagai indo lokko' sule lako allo katallunna. Aka maka' tä' la dipateem, iya la sule too passikolanna anna nabokoi indo bakkena mane nauai lako tau buda: ‘Tubom sule.’ Nasuhum la tuttuam buda pole' tau dibaba bulim inde la ditingngajona anna la indo lessu'na.” \p \v 65 Natimba' Pilatus naua: “Pasolaia' sanaka-naka sohodadu anna le'ba'koa' sola unjagai manappai indo lokko'na.” \v 66 Iya le'ba'im lako indo lokko' anna napadekke'i mesa tanda indo batu ditutu'iam anna mala naissam ke deenni untungka'i. Anna najagai polepi ba'bana, aka naua deem manii tau untungka'i. \c 28 \s1 Katibangonganna Puang Yesus dio mai alla'na to mate \sr 28:1-10 \r Mrk. 16:1-8; Luk. 24:1-12; Yoh. 20:1-10 \p \v 1 Tappana lessu' allo Katohhoam, la tibukka' kalei baja allo Minggu, iya le'ba'um Maria Magdalena anna mesa solana isanga duka' Maria lao umpetua' indo lokko'. \p \v 2 Wattu eta too pissananna toko dadi lino' kasalle. Aka tuhum mesa malaika'na Debata yabo mai suhuga anna nalolinni lao indo batu pelapa'na anna muokko'i yabona. \v 3 Indo malaika' pangkähhä susi kila' lindona anna mabusa susi kapa' jubana. \v 4 Anna indo to unjagai indo lokko' sangngim lumalla' mahea' lambi' sikalentem bäbä anggasanna to mate. \p \v 5 Sulena lako indo baine, tappa napa'kadai indo malaika' naua: “Daa ummahea'a'! Aka setonganna kuissam kuua sulekoa' umpeä Puang Yesus indo to puha dipäso' yabo kaju sitambem. \v 6 Sapo' pa'dem inde, aka puham tubo sule umba susi puha natula' loppo' yolona. Maikoa' anna umpetua'ia' indo ongeanna dipandam. \v 7 Pasihha'ia' le'ba' anna umpaissanni ingganna passikolanna muua: ‘Tubom sule Puang Yesus dio mai alla'na to mate anna le'ba'um lako Galilea napendioloikoa'. Diopi mane silambi'koa'.’ Pengkilalaia' inde tula' puha kuuaangkoa'.” \p \v 8 Napasihha' siaham indo baine umpellei indo lokko' la diua mahea' anna tilalla' ohi, anna kumondäi lao la umpa'paissangam kaha-kaha ia too lako ingganna passikolanna Puang Yesus. \v 9 Lakoi lalam, tappa napellambi'i siaham Puang Yesus anna nauai: “Sitammukia'!” Iya bassim uhhopäi siaham Puang Yesus anna nakalapu'i bitti'na napasindum napenombai. \v 10 Nauaammi Puang Yesus: “Daa ummahea', sapo' laokoa' paissannii ingganna solasubungku, anna mala le'ba'i lako Galilea. Diopi mane siitakam.” \s1 Umpadadi bäbä tula' matua ulunna to Yahudi la umbahoi katuboanna sule Puang Yesus \sr 28:11-15 \p \v 11 Lessu'i indo baine, iya le'ba'um duka' tama kota Yerusalem indo to unjagai lokko'na Puang Yesus anna natula'i lako kapala sando ingganna indo kaha-kaha puha dadi. \v 12 Iya sipattuju-tuju siaham indo kapala sando sola matua ulunna to Yahudi. Sahandanni kadanna, iya umbeemmi buda doi' indo sohodadu to unjagai lokko'na Puang Yesus, \v 13 anna nauaanni: “Uakoa': ‘Indo bakkena Puang Yesus sule naala bengi passikolanna tappana mamma'kam.’ \v 14 Pissananna hi manii anna naissanni gubernur kaha-kaha ia too, kipa'tula'i manappa ham anna mala tä'koa' naaka.” \v 15 Iya naalam duka' indo doi' anna napalako asanni pada indo dipakahi'diam. Nasuhum tula' iam too napalombum liu to Yahudi sule lako temo. \s1 Puang Yesus ussua passikolanna la lao umpa'pakahebaam Kaheba Katilallasam \sr 28:16-20 \p \v 16 Puhai ia too, iya le'ba'um duka' indo sapulo mesapi passikolanna Puang Yesus lako mesa tanete dio Galilea indo puha natulasam loppo' Puang Yesus. \v 17 Tappana muita Puang Yesus, iya napenombai siaham. Sapo' deempi sanaka-naka solana bata-bata. \v 18 Iya napengkahuku'im Puang Yesus anna nauaanni: “Ingganna kakuasaam susi yabo suhuga teem illaam inde lino puha asammi dipadokkoannä' lisu pala'ku. \v 19 Dadi la le'ba'koa' umpellambi'i asam hupatau sule lako lili'-lili'na lino anna umpadadiia' passikolangku. Tedo'ia' sola sanganna Ambe', Änä'na, anna Penaba Maseho, \v 20 anna umpa'guhuia' umpalako ingganna indo puha kupahentaangkoa'. Anna la umpengkilalaia', la tontä liuä' too manontom muundu'koa' sule lako allo ma'katampasanna.”